ACTA  Qui aliquid utile vel honestum meditando de profundis cogitationibus cordis sui; sive de thesauro priscarum scripturarum divinarum conatur in prospectu legentium pauca proferre, pro viribus aequam materiam debet assumere, ne currente rota volubili eat retro finis: debet etiam assiduo oratu Dei summi, vel illius Sancti opem implorare, de quo scribere sua sponte vel sui superioris impulsu, ut invitatus infusione sancti Spiritus desideratum condigne valeat aggredi ad perficiendum incœptum opus. Ad beati igitur Sanctiani praeclari martyris gesta explicanda non ex toto, sed ex aliqua parte manus stolidae articulos ad describendum applicare ausi, ut veridica fama vulgante concivibus, Christo rectore, ipso vero Martyre adminiculante, extendimus enarrare. Hic denique gratiosus Martyr aetate florens juvenili cum beata Columba virgine egregia, et sanguinis propinquitate sibi connexa, et aliis pluribus ab Hispaniis, fugitans dirae persecutionis acerbitatem, Galliarum nobilissimam urbem Senonum attigit; et ibi sub Aureliano crudelissimo tyranno, qui Romanorum imperio solus potiebatur, martyrii coronam diu sibi desideratam adipisci promeruit. Et eadem ipsa jam dicta virgo jussu ipsius saevissimi principis milliario ab urbe Senonica gladio caesa cum martyrii palma occubuit. [2] Post Severum etenim nequissimum imperatorem, qui beatum Andeolum subdiaconum crudeli morte interemit; nam caput ejus in quatuor partes secuit, et cathena pedibus jam defuncto colligatis plumbo infuso, cum maximo lapide in Rhodani fluminis amnem projecit, ut in ejus passione poteris reperire: hic Aurelianus nequior nequissimo in persecutione Christianorum in imperio Romano successit. Exiens vero a Roma infestus Christianis Aurelianus, partes Galliarum peragrans Lingonas sanctum Symphorianum et sanctos geminos Speusippum Eleusippum et Meleusippum cum avia sua Leonilla martyrio trucidavit, et ad superos caelicolas per effusionem pretiosi sanguinis transmisit. Porro beatum Benignum magnificum presbyterum Divione castro, quod ipse truculenta bellua a solo aedificare jusserat, lanceae ictu peremit et martyrem gloriosum populis Gallicanis effecit. Idem autem atrocissimus persecutor Christiani nominis Aurelianus sanctorum martyrum sanguinem sitiens, etiam in loco, qui Sude-Locus dicitur antiquitus, clarissimos martyres Audochium et Thyrsum martyrisavit, et angelicis cœtibus consociavit. [3] Adveniens autem furore saeviens Trecas, beatum Patroclum, et sanctum Savinianum, qui nunc habentur duo luminaria civitatis, diversis tormentatos pœnis, ad caelotum regna cum gaudio transmeare fecit. Autissiodoro denique in silva, quae nuncupatur Pusceia, missis satellitibus suis, sanctum Priscum cum plurima multitudine ferro cecidit, et in putei immanis profunditatem projici imperavit. Quidam vero Christianus caput beati Prisci latenter afferens quatuor millibus juxta civitatem Autissiodorum in quodam abdito loco recondidit, et ibidem diu incognitum mansit. Longo autem post tempore evenit, jam Christiani nominis gloria longe lateque coruscante, et beato Germano viro apostolico cathedrae ecclesiae ipsius praesidente, qui ejusdem patriae prae caeteris episcopis decus extitit, ut illi ipsi clarissimo praesuli ab angelo sancto revelaretur, ut eo loco venerabile caput absconsum perquireret, et ecclesiam ibidem construeret. Qui dicto citius sanctae revelationi operam studiose dans, non segnis operator extitit; et ecclesiam condignam martyri praeclaro aedificavit. Super Igauna vero fluvium idem paganissimus caesar sanctum Sydronium eximium martyrem in pago Senonico martyrio consummavit; et corpus ejus martyris in devexo monticulo super ripam ipsius alvei a Christianis decentissime humatum ibidem quiescit, ecclesia ipsius in honorem desuper a populo aedificata. Insignis igitur Sanctianus martyr, ut jam praelibatum est, ab Hispaniis se movens cum beato Augustino, et sorore sua virgine Beata, et nobilissima aeque virgine Columba, aliisque pluribus usque Senonas, quae est Galliarum metropolis, perveniens; aliquanto tempore cum praefatis virginibus inibi commorans, martyrii palmam, quam se evasisse (ut humana natura se habet) existimabat, consequi promeruit. Namque avito tempore beatus Petrus princeps Apostolorum a Roma beatos praesules Savinianum et Potentianum ad urbem Senonicam dirigens, ut in gestis illorum passionis reperitur, eandem metropolim martyrii sui confessione illustrem fecerunt. Qui infra muros civitatis tres ecclesias parvo sumptu construendo aedificaverunt, unam in honorem Sanctae Dei Genitricis Mariae, alteram in honorem sancti Joannis Baptistae, tertiam in honorem sancti Stephani primi martyris, qui in terris positus Filium hominis stantem a dextris virtutis Dei in caelis contemplari meruit. [5] Dum ergo venerandus Sanctianus cum Sociis loca sanctorum martyrum orationibus et jejuniis insistendo assidue frequentaret, et eorum ecclesiarum limina tereret; perlatum est ad aures Aureliani pervicacissimi caesaris, quod ii, qui talibus operibus te exercerent, essent Christiani. Qui furiarum aculeis instimulatus, et sanguine Sanctorum temulentus, eos e vestigio sibi adduci praecepit: et torvo vultu eos intuens, in haec verba prorupit: Nominum vestrorum intimate vocabula Sanctus Sanctianus respondit: A parentibus Sanctianus nomen mihi impositum est: hic autem vocitatur Augustinus: haec vero, quae et mea soror est, Beata vocatur. Tunc Aurelianus beatam Columbam a consortio coaequalium congregari praecipiens, sine interrogatione proprii nominis mandat eam carcerali custodiae mancipari: quam postea (ut in Passione ejus reperies) decolari fecit. Ad beatum vero Sanctianum conversus Aurelianus, dixit: Estisne indigenae istius civitatis ? an ab exteris nationibus huc adventastis? Beatus Sanctianus respondit: Hispano sumus genere oriundi, spectabili progenie. Imperator dixit: Quem Deum colitis? Illi quasi ex uno ore responderunt clara voce: Patrem colimus ingenitum, et Filium ejus unigenitum Jesum Christum, et Spiritum sanctum; tres Personas, et unum Deum. [6] Caesar dixit: Hujus confessio nominis penes nos nullius est honoris nec amoris. Bonae indolis adolescens Sanctianus respondit: Quia non est vera in te sapientia, quae Christus est, idcirco ignoras ea, quae Dei sunt. Aurelianus dixit: Intueor florentes vos aetate juvenili, et ideo moneo vos suasibilibus verbis, ut ab hac cultura Christianitatis recedentes, diis meis grata libamina exhibeatis: et in aula mea vos gratanter enutritos, summo honore vos reddam decoratos, et muneribus amplifice ditatos, efficiam locupletes et claros. Dignus puer Sanctianus respondit: Nos famuli Christi, in Christo radicati et fundati ab ipsis pene cunabulis, et sacro baptismate tincti, tuis falsidicis et deceptoriis verbis omnino non acquiescimus: neque deorum tuorum cultores usquam efficiemur: execramur enim prophanae religionis culturam et idola humana manu fabricata, aurea vel argentea, lignea, lapidea, vel gypsia, quae sunt daemonum habitacula, contemnimus: et Dominum, qui in caelis habitat, corde et ore profitemur. Imperator dixit: Miror te tam puerilis aetatis Adolescentulum tam proterve et audacter contra principem orbis terrarum loqui, et a deorum meorum injuriis linguam tuam criminosam non refraenare. Sanctianus Dei puer respondit: Cur te principem orbis terrarum inaniter esse jactitas? cum illum Deum ignores, qui totius mundi fabricator extitit, et pugillo suo terram continet, et palmo limbum maris et orbis metitur: et quidquid caeli continetur ambitu, disponit numero, mensura et pondere, quoniam haec omnia suo continentur nutu. [7] Aurelianus respondit: Multa verborum copia tibi subministratur; verum si deorum meorum immortalium cultor simplex cum tuis Sociis non efficiaris, capitalem mox subibitis sententiam, ut fiatis exemplum omnibus, qui sunt pessimi contemptores et sacrorum meorum perfidi rebelles. Tunc beati martyres Sanctianus, Augustinus, et Beata virgo dixerunt, velut ex uno ore loquentes: Inimice veritatis, Aureliane tyranne, qui multa Sanctorum corpora variis angorum generibus dilaceras, animas autem illorum sanctissimas omni faece peccatorum purgatas tenere non potuisti, promissiones pœnarum tuarum omnimodis spernimus, et fallaces divitias, quas promittis, quae nec tecum diu permanere possunt, tamquam stercus in medio platearum contemnimus; quoniam caelestium divitiarum nos possessores esse omni spe et fiducia speramus. Tu etenim in brevi tempore in profundum inferni demergendus eris, ubi recipies congruas pœnas pro tuis operibus malignis, ubi habentur omnes dii, quos fallaciter pro Deo vero colis, igneis cathenis religati et duriter constricti, qui nec sibi valent auxiliari, nec quidquam misericordiae suppeditare: qui enim omnium hominum nequissimorum nequiores extiterunt adulteriis, et fornicationibus et incantationibus, et omnis spurcitiae in omni sua maligna vita inventores et executores permanserunt, tibi, omnium hominum miserrime, quomodo succurrere possunt? His ergo in proximo volens nolens sociaberis, ut praedictum est a nobis. Est enim dignissimum, ut, quos imitatus es vivendo, particeps fias et pœnarum ipsorum in futuro. [8] Tunc in ira furoris commotus imperator Aurelianus et nimia ira fremens, quem vix capiebat aula furentem, in haec verba protulit sententiam, ore nefario dicens: Hos omnes, qui sacra deorum meorum superbiendo spernunt, et mihi multimodas injurias verborum irrogarunt, ad incutiendum timorem mortis cum reliquis crucicolis omnibus pessimae religionis capitalem imperamus subire sententiam. Tunc sanguinei carnifices Sanctos Dei, una cum socia sibi virgine Beata, eductos extra muros civitatis duobus fere millibus, in loco, qui nunc usque dicitur AD MARTYRES, gladio illorum capita amputant, et beati sanguinis unda perfusos gaudenter cum martyrii triumpho transmittunt ad caelos. Acta sunt haec in civitate Senonensi sub Aureliano sceleratissimo Romanorum principe, octavo Idus Septembris. [9] Corpora autem Sanctorum Martyrum inibi tumulata sunt a paucissimis Christianis, qui latenter ob timorem saevae persecutionis cultores erant Christianae decentissimae religionis. Evoluto vero longi temporis intervallo, disponente Deo sedata persecutione Paganorum, caepit Ecclesia sancta in regione florere, et secure loca sanctorum Martyrum circuire. Tunc aedificata est ecclesia super horum sanctorum membra ab incolis hujus civitatis opere lapideo, ut testantur fundamenta, quae nunc usque sunt patentia in eodem loco. Vandalorum vero rabies insana peragrans Gallias, multas Christi subvertens ecclesias, etiam hanc est ex toto demolita coaequans illam solo, ut cernitur usque modo. Transacta persecutione memorata, transportata sunt Sanctorum praefatorum corpora a loco supradicto, qui dicitur AD MARTYRES, in alio loco, qui nuncupatur Sanceias, ibi in proximo, ibique recondita sunt, aedificata a populo desuper ecclesia. A nomine autem sancti Sanctiani vocatur usque in praesens locus ipse Sanceias.