DE PROVOCATA A SENONENSIBUS NORMANNORUM INIMICITIA.

Tempore quo Senonensium archipraesulatus Willemus fruebatur apice, vir ingenio et astutia strenuus, gens Normannorum exacerbatione dira ejusdem civium urbis provocata, confinia, et proxima queque ipsius regionis acerba depopulavit exageracione hostilitatis. Hec etenim gens vulnifica nefaria strage populos laniabat Territi autem nimiae obstinacione crudelitatis, immanitateque persecutionis concitati circumque populi confugiunt ad trucionem urbis.

DE INLACIONE SANCTORUM CORPORUM INFRA URBIS MUROS.

Sub ipso tempore, regnabat Karolus Simplex: in Burgundia autem ducatum tenebat Richardus, pater Rodulfi, regis. Tunc temporis, preerat cenobio beatorum apostolorum Petri et Pauli abbas Sanson, comptor divine honestatis et amator sacre religionis. Is sane conturbatus objecte pressura calamitatis, humilimam fratrum convocat contionem, ut queat ab eis salubre consilium experiri. Demum horum omnium commune consilium, visumque est utile cunctis, quatinus sanctorum martirum corpora Saviniani videlicet et Potentiani, Altini, atque Eodaldi, cum ceteris sanctorum corporibus et reliquiarum pignoribus, cum maximo honoris augmento, in ecclesia ejusdem abbatie propria, infra muros urbis constructa, transferrentur. Relictum vero est et decenter tumulatum corpus sancti Serotini martiris in quodam ejusdem loci tutiori antro. Quo peracto, jam prefatus presul dolose machinamenta emulationis monachis injecit, commodius inquiens esse ut transveherentur sanctorum reliquie intra menia sancte matris ecclesie Senonum in honore sancti Stephani protomartyris constructe. Cogitavit autem tum piorum fratrum simplicitas, ob tenorem sanctitatis hec peragi exercitia ; sed patuerunt postmodum hec adulationis famina.

DE URBIS OBSIDIONE, ET ORATORIO AB IGNE EREPTO.

Obsessa igitur urbe, quanta cede ecclesias earumque possessiones vel predia effera gens subruerit, vastaverit, depopulaverit, longum est paginis intimare, presertim cum et basilicam Sancti Petri, mirifico opere constructam, atrocibus flammis cremaverit, variamque supellectilem cum omnibus utensilibus dirupuerit, et prorsus pessumdare studuerit. Heu ! pro dolor, nec sine gemitu dicendum ! Remanserat ibidem prefatum oratorium Sancti Serotini martiris divinitus ab igne eruptum : quod dolentes, plura flammis fomenta ingerunt molimine toto ; sed illesum servatur ad vegetationem hominum. Dei nutu vivido et merito salutifero quidem interventu sanctorum scilicet martirum Saviniani et Potentiani, Altini atque Eodaldi, ipsius sancti Serotini martiris intemeratum mausoleum servatur; quia obligaverat eos amor sincere dilectionis, nec patitur sanctorum artuum absentia citato frustrari solamine quendudum sociaverat sibi fide caritatis unice. Illius sunt quippe hec opera, qui olim rubo gerentis flammas distulit conbustione detrimenta, et qui legiferi preceptionis sacre jura populo mosayco decernenti, animavit intima cordis igne celesti, ipse servavit inconbustum oratorium sui invictissime martyris Serotini.

DE NORMANDORUM REDITU AD PROPRIA.

Demum itaque, convictis et necibus diversis pluribus Normanorum enecatis, reliqui ad propria sunt reversi. Accelerantes autem monachi expecierunt ab episcopo reportari sanctorum corpora, ignorantes quo per subrectionem illic forent illata. At ipse torvis eos aspiciens oculis, priusquam eorum subgestinonem audisset, inquit : Ultronei hoc jus, licet nolentibus vobis, tamen profluente clementia Dei, cunctis innotescere volumus, et constitucionibus obligari, quatinus possideat hujus sedis dignitas horum sanctorum corpora, quorum martyrii tyrocinio vegetata luculenter coruscat. Ad hujus calumpniosam ergo assercionis seriem nonnulli provocantur astuciores clerici, et potentiores proceres unanimiter asserentes, quatinus illic haberentur, unde viguerunt summi presules. Ad hec sepe fati antistitis feralia adduntur verba : Legum enim jura pontifici cunctis decernenti, clericis quoque divine majestatis cultoribus, et venerabilibus quibuscumque terris et regionibus tantorum martyrum congruit inservire excubiis : vos autem, agmen vulgale ac cenobitale propositum una cum rebus omnibus resumptis revertimini, scientes deinceps nos horum sanctorum venustari presentia. Gementium ergo et rogantium monachorum fragor adtollitur, pauperumque terrulenta corpora gestantium plebiumve utriusque sexus dolor personat dicentium : Ut quit taliter affligimur ? Quibus malis obnoxii ista perpetimur, si ad communis munimina refugii confugimus, quare traducimur ? Quare patronis frustramur nobis a Deo datis ? Ad hec pontifex raptus temeritate pravi consilii, foris muros jussit eos propelli.

DE MONACHORUM INSTANTI GEMITU ET PRESULIS CUSTODIBUS, OSTENSAQUE TERRIBILI VISIONE.

Memorabilis itaque abbas Sanson, continuato dolore et abstinencia pene emoritur ; sed et tota congregationis unanimitas, vigiliis et orationibus jejuniisque pregravata, eadem patitur incommoda. Christus igitur omnium rerum censor equissimus, compaciens afflictis, suffragantibus sanctorum quoque martirum precibus, non diucius sustulit carere cenobium tam pretiosae facultatis thesauro. Medio namque noctis confinio, custodes ecclesie Sancti Stephani conquatiuntur horrore acerrime concussionis : citato vero cursu, pontificis aures replent tremulis clamoribus: O presul, inquientes, fer nobis desolatis opem. Hec enim basilica in qua manemus, timendum est ne funditus corruat : fragror nempe terribilis intus personat, et vibrantia luminaria immense claritatis pervolant. Quae supersticio, inquit episcopus, vestros aggrestes perturbavit animos ? Venere fallacibus monachorum sugestionibus decepti, vanisque pollicitationum spebus seducti estis. Sed vos testis veritatis nequit extingui atrociori commotionisturbine. Sequenti quoque turbata missa custodum ab episcopo sollercia, fugiensque pre orroris magnitudine, denegat ibidem amplius esse suum manere. Jubente episcopo, mox utraque pars custodum custodie mancipatur. In hac pernicie persistens episcopus, utpote versutus moribus, tercia nocte, semetipsum ecclesie custodem adhibuit, militum cuneo vallatus ingenti, causa vere examinationis ; chorusci autem luminis densitate obcecatus, cepit vehementer debachando frendere, et obnixe ut asportarentur sanctorum corpora proclamare.

DE REVECTIS SANCTORUM ARTUBUS AB URBE.

Convocata denique adest Sancti Petri modesta monachorum phalanx, et, receptis patronis, ultra quam credi potest, letissima, cum magno tripudiantium exsultantiumque choro ad propriam sanctos deferunt basilicam. Quamobrem archiclarus ejusdem sedis, nomine Bernardus, pestifero invidie zelo succensus, abstrait palium, quo sanctissimi et apostolici patroni Saviniani tegebatur tumba ; arreptoque artavo, in frustra medium secans, ait : Si horum patrum caremus pignoribus, vel hujus parciumculam retinebimus. Palliique ad posterorum memoriam adhuc in eadem sede servatur. Quanto sanctionis augmento hic quippe sacer locus vigeat, omnibus liquido constat ; presertim cum proprii effusione sanguinis ipsum dedicaverint, et creberrimis monachorum ibidem degentium exsequiis habeatur celeberrimus. Auctori ipsorum omniumque opifici rerum laudis actio impenditur, quia instat Helisei factum, sue virtutis declaravit miraculum. Heliseus enim, valatus angelorum cuneo, dixit non timere pavescenti puero potiora se adfirmans corobatum angelice multitudinis tuitione quam sit numerus aliene gentis sevissime, quemadmodum illi incolumes a barbara gente liberentur; sic a sevienti presule et proceribus Senonum Sanctorum artus subtrahuntur. Actum est illius deitatis indicio qui omnia regit nutu vivido.

DE ANTRIS AB ABBATE SANSONE CONSTRUCTIS.

Preterea venerabilis abba Sanson, sollerciori suo fratrumque preditus consilo posterioribus cupiens sancire salutem, abdiciora sanctorum artubus construsit antra. O laudabile fas priorum Patrum ! Inventa populorum pro salute publica, qui non disputat hos sophistas esse sagaces et colendos, plurimumque valere, eorum memoria sanclorum interventu longa maneat per tempora ? At, quemquam tegerentur sanctorum membra densis specubus, tamen, opinantibus illic adfore plurimis, eorum pia juvamina sanabantur ab omnibus morbiferis doloribus.

DE GUILLELMI OBITU.

Decedente Guillelmo presule, Gerlannus pontifex cumlaudatur, monachile propositum a primevo infancie aevo consequutus, et dogmatibus philosophiae admodum fulcitus, parentum prosapia mediocris, sed liberalium artium non segnis sectator enituit. Recensendum namque inter obtima, seu sagacitatis studia arbitramus fore, quod valde diligens sepius dictum monasterium, ibidem turrim cumpossuit opere polito. Mundiali cursu demon privatus, migravit ad astra vocatus : sua mandans tumulari menbra Sancti Germani Autissiodorensium in basilica. Heldemagnus, in hoc postmodum pontificii electus solio, almi Dionisii, monacus, cunctis necnon Christo placentibus, amabilis et dilectus. Hujus in tempore regiminis, Notrannus cenobii Sancti Petri prelator efferbuit ; gazarum qui et comglomerator strenuus, Nevernensium dignitatem presulatus promeruit muneribus. Ambicionis autem ejus fastu pregravatum Sancti Petri cenobuium, pene venit ad nichilum. Honestabatur vero illius adhuc in tempore idem locus, pocioribus utrarumque facultatum rebus dictatus a Deo devota Techilde, regina; sed hujus piacula virtus deiluat clementissima. Ceterum Heldemannus presul obiit, forte suprema raptus, insertus in supernis cetibus.

QUOD MORTIS EXAMINE ARCHELBAUDUS A BEATO SAVINIANO PERCUSSUS PERIIT.

Presulatus honore Archembaldus sustollitur, parentum potius, quam Dei provocatus examine. Invectus itaque hic lubrice juventutis furia, probrose voluptati dedit operam. Exosam enim divino cultui sollerciam adhibens, et caduca queque perituri evi amplectens, abbaciam Sancti Petri, omnibus namque rerum copiis opulentissimam, ad solum usque contrivit, aecclesiarum, villarum, terrarumque obtima queque vendens et distribuens, reliqua in proprios usus destinens. Sed hujusce cunctos lamentabiles excessus propalare longum nefas ducimus. Hoc solum addimus, quod famulantium Christo fuerit insecutor orribilis ac odibilis, et secularium amator studiosissimus. Admonitus ergo in noctis visione biduo a sancto Saviniano aequissimo martire, noluit quiescere a nefario opere. Adgrediens hunc quoque tercio, ac nolemtem obedire jussis, percussit mucrone invisibili : Non diu, inquiens, tue nugas paciemur illecebre actionis, et desolari locum nostri effusione cruoris sacratum. Nudus omni prorsus aut tegmine vestium, repertus est in refectorio fratrum, quod sibi vindicans, eorum usibus impie abstulerat. Eque directionis nempe censura, nece subitanea juste illum proterit, qui congeratas possessiones cenobii, ob fratrum subsidia, pauperumque sive confluentium omnium juvamina, nisu toto contriverat ; ne quisquam arbitretur incongruum sic in illum finiri, qui primitus abjecerat curam pastoralis dignitatis. Prisci autem temporis illa jure recitantur insignia que tempore humillimi regis Ezechie modestissimi, necnon vanis Esaye celitus peracta sunt gloriose, sicut sui exprobatorem ; namque invictissimi minimis Deus regem Sedicias et Sennacherim, multa per occisa suorum populorum milia virtute contrivit potentissima, qui molliebatur sancte urbis infringere maenie et strages inferre populis quam pessimas ; sic et istum abstraxit ne locus ex toto laberetur ad ima. 

DE ANTASIO PONTIFICE, QUALITER EUMDEM LOCUM CEPIT EDIFICARE

Abeunte illo tam crudeli interitu, successit in episcopatu Antasius, vir honestalis et mire probitatis. Pavescens hic quidem teterrime hujus examenine mortis, efficitur voluntarius reparator sepe dicti loci. Preventus autem divino amore, et maxime ipsius sancti martyris Saviniani congrua visionis ammonitione, cepit ultro terras cenobii inquirere, precio redimere, monachos educare, et sacre institutionis ibidem normam reformare. Talium omniumque gratia virtutum suffultus, humanam exui labem et sanctorum in celis promeruit societatem ; suaque menbra in eadem basilica jacent tumulata.

OBEUNTE ANSTASIO, QUOMODO SEVVINUS SUBCESSERIT.

Orbata Senonensis metropolitana urbs patrocinio hujus, prefertur ad sublimandam presulatus magnificentiam Sevvinus, nobilitate precipuus, et morum probitate choruscus. Hic, preceptionis sancte strenuus obauditor, modesti mores precessoris insequi studuit optimos. Porro improba emulantium mollimina diruit, et Christo placentium amicicias sinceriter exquisivit : omnia in karismata insignia gestiens amplecti, et malignantium caduca rennui. Dum plura ergo temptat peragi virtutis opera, incurrit id quod manet obviam veritati; saeva scilicet antiqui hostis incitamenta, qui, veternus fur, quomodo laeta Christi agmina in terpollet, lividis seminibus fervens insequitur. Excitat itaque male commeantium et hirritantium devios sensus clericorum : civium quoque ejusdem civitatis vehementer adversus eum infesta dissertantes, ac congrua queque sanctuarii comprimi gliscentes. Previus autem tutor supradicte urbis, quatinus male tumentia simul revulsa corda internecet, preferendum se obponit clypeum, ut tuta maneant vestigia subsequentium, Deique domus defensa preferatur ad sublimia. Demum Christi victorioso protectus munimine, pravorum conatus dulcibus interdum promulcet eloquiis : aliquando vero minacibus trahit proteritque increpationibus : intercidunt quoque interim queque penalia, et pullulant favente Christo prosperitatis commoda.

LOCATO SAVININANO IN SEDE, QUOMODO IPSUM LOCUM ORNAVERIT ABBATE ET MONACHIS, RESQUE PROPRIAS REDDIDERIT.

Ignescit interea amornobilitandi sanctorum cenobia, ac reparandi honorem ad pristinum earum quecumque fuerant diruta : ardenter quin pocius Sancti Petri monasterium, ob sanctorum suffragia, venustari disposuit, quod multorum pravitate dolebat eversum iri. Sue ergo spectabilis exortum prosapia nobilitatis eidem cenobio prefecit abbatem, nomine Raynardum, moribus egregium, et sollercia preditum, reddita omnium media parte ejusdem abbatie rerum. Hic itaque adolescens strenue indolis, infulatus contigui gratia regiminis, vicinos quosque rectores probitatis actu precelluit. Flammato quidem corde, utpote nobili, adaptare locum protinus studuit, et monachos nonnullos sophistico omnium liberalium artium dogmate insigniri decrevit ; hoc summum omnium prenoscens bonum, quatinus his disciplinis liberalibus edoctis, et sacre religionis proposito informatis status loci gratior haberetur, et ab omnibus magnificaretur.



DE HOMINE PERJURATO SUPER SANCTI SAVINIANI ALTARE ULTRO.

Illo quoque in tempore, accidit in prefato sepius cenobio evidens miraculum, quod minime credimus filentio tegendum. Prophanus bonitate quidam namque homo, nomine Rothberthus, in vicina ortus villa, cui nomen Masliacus-major indidit antiquitas, cupiditate fedatus obscena, illicitum sacramentum Sancti Saviniani perfecit in ecclesia. Quamobrem rabies illico sepsit demoniaca, miseroque cruciatu in omnium vexabatur presentia. Adsunt extemplo nonnulli et alii teterrimi spiritus, sed magistri criminum, humaneque salutis auspices, qui latentes incitum illum in diversum compellunt nefas. Victis denique convinciator brachiis sanctorum propiciacione parentum scelus ejusdem videlicet agnoscentum, perducitur sanctorum ad antra martirum : nec profundius caperet tremula compago artuum demoniacharum querelam debaccationum. Hic nudata gerens menbra, multis ictibus sauciata, vastare ac laniari quosque tenentes se ut quibat desiderabat. Per lacunas siquidem cicatricum eviscerando reiciebat sanguinem, et cruentas manus lorisque fessas dilacerabat, terribiliter inquiens : O Saviniane, prepotens martyr, cur me enecas cruciatibus diris ? Pro certo ergo propinqui profitentur piaculum victi : ob hocque multiplicia ab imo trahunt suspiria, quinimo auxiliatricem Christi virtutem per sanctorum obtentum eorumdem sibi flagitant adfore propitiam, quatinus ex latebris hujusce obsesi demoniaca pestilens vis exeat, et recidiva virtus Christi polleat. Inretitum cum utique funibus anhelus eorumdem ibi dimisit nisus de sanctorum juvamine omnimodis visus. Furebat vero spiritu fervido, efflagitans nomen sancti martyris Saviniani dictu temerario. Nichil sane ilius severitate jocundius nichi jocunditate severius. Jam vero omne robur virium cesserat, et divulsas lacertorum conpagines sopor pressuras. Ergo illi soporato adest propiciabilis visio. Vidit abastris sane descendere insignes visor, claritatis nimie luce respersos. Adgrediuntur illum modestis plane gressibus, sed minantur duris increpacionibus ; Cur nostrum, inquientes, efferus presumtor intrasti antrum, qui recenti per nostri locum effusione sanguinis sacratum violasti ultroneus convinciator ? Horum ergo defugeret intuitus heriles, territus, nec celer, et prenitens splendor advolaret, et sibi anxio finem subiti inferret periculi, ceu mortuus perstitit ad hec micior, reddita piorum martirum clementia stupenti et pene emortuo pepercit : Ob tuorum, dicens, fidem parentum qui te nobis reliquerunt medendum, jubemus abire sanum. Mirabile dictu ! mox denique nexus quibus manus habuerant vinctas decidunt, semotusque a pilario cui ligatus inheserat, prorsus recepit tocius vegetacionem corporis. At ille quanto sanior, tanto jocundat frontem vacantem omni nubilo, et in se patrate virtutis veridicus preco efficitur cunctis. Circumstat ergo persultantium cetus, pares camenas paribus ignizans modis rerum Creatori, cujus dono fiunt cuncta que miranda videntur. O multiplex deifici numinis honor ! Dat locuples Deus velle persciri qua veneratione habeantur digni, ubi eorum sacra permanent membra, qui signorum indiciis sic evidenter locum mirificat quem prisco tempore dedicaverunt sepulta.

DE IPSO PONTIFICE, QUOMODOANTE PEDES ABBATISET MONACHORUM PROSTRATUS JACUERIT, ET RES QUAS ADHUC TENEBAT REDDIDERIT.

Providus interea Pontifex Sewinus, luculentiori preconio decoratus virtutum, eidem congratulans cenobio diffundit vultus leticiam ab ore hilariet fida gaudia gerit: tunc omne cordis ipsius ab imo ludicrum abolitur severum, olimque animus nugator, Deitatis efficitur indagator ; ac severum sua inepta vultu probitatis serio colora. Enucleatius quippe copiosiusve effundit, que manicis tenacibus foverat: quoniam muneraturum divo fenore sese non dubitabat, horret ferale cupiditatis monstrum, et inops, exenus rerum, mavulti nobsequi Christum, quam letaliter sauciatus, obcecari illecebris gazarum : presertim, urgente superna ammonitione sanctorum martyrum Saviniani et Potenciani, in sollempnitate celeberrima Johannis et Pauli : qua stupefactu socius etherii clavigeri Petri adiit claustrum, sese profitendo culpabilem ac facinorosum. Prostratus itaque jacens coram omnium fratrum obtutibus, voce humillima indulgentiam efflagitat cernuus. Cuncta itaque sepefate abbacie predia reddidit, suos nec usus, vel pauculam portiunculam retinuit. Favoralis aura inde monachorum attolitur, sed et totam perculit urbem, Christum conlaudantium congratulacio vehemens. Qui tactu sereno ignescit vota animi summatimque affectionem suggerit, nec valet quis profari quanto amore nugatos nisus postmodum repellit magnanimus siquidem pastor, providusque animarum tutor, post longeva letaque tempora fugitivus captus lubrici evi horis, sortitur extrema expectans beatam Anastasim duplici remuneraturus corona. Pro dolor ! tot opima promiscui sexus exemit gaudia una dies morbifera, sed quia constat eterno que jure sauciatum est quatinus omne creatum, sed inparique modo decidat ob hoc gemere fides abnegat. 

POST MORTEM SEVVINI, QUALITER LEOTERICUS SUCCESSERIT, CLERUM ET POPULUM, ABBATEMQUE RAINARDUM ET MONACHOS DILEXERIT.

Porro hunc adscitum superorum cuneo, nutu deitatis cunctivido, Leothericus infulatur pontifici solio, actibus eximiis, cujus laudabile culmen honoris amore sane parato compellimur propalari : sed facundia abest sagacitatis. Merito sinceritatis illius crevit plane sacerdotalis gradus, eodemque monitore precelluit normale decus sancte Dei ecclesie. Quemadmodum nempe exhilarantur artuum intima, quibus dulcior aptatur esca, sic omnium animabantur corda, quando celestia facundo alloquio diffundebat dogmata. Vultu proprio, tristicia letificabat corda cunctis tranquillus placidusque et sine nube serenus philosophie pronissimus executor, acutissimusque inquisitor, ejus inlaribus, utpote educatus a primevo temporis evo : euschemos, in erudicione monachile propositum amplectens in secula ambitione pedagogus gentium dolentium, merentiumvepius consolator, et, uf verius fatear, ab ore suo crebri escas pepulit, ut pauperi ei ingruentiam sue suppleret pictatis opulentia. Animum illicere maluit infortunis cumusculo quam beninitatis frustrari patrocinio. Minus virium et quemanet cunctam detegere his modicis pando consultius,quod nequid experiencie causa singillatini exarare stilus. Revera enim cunctis sanctionis exuberavit muneribus, tam pietate bonus quam bonitate pius, cui nil poterat dominari criminosi fabies mundi. Preterea miraculorum insignia, que illius enituerunt in tempore, longum duximus huic opusculo innectere. Ceterum crebra fati cenobii contiguus amator efferbuit, animosius videlicet solertis rectoris abbatis Rainardi, communis utilia sectando commodi congaudebat, namque probi predecessoris Sevvini hunc bonitate superstitem, et morum salubritate heredem. Denique laude dignissimus Rainardus abba, prelata caritatis virtute rutilans, sese suosque omni voluptate abdicaverat, et continentie lege actitaverat, apostolice assercionis ultroneus auditor, sine castimonia inquientis impossibile est placere Deo : illiusque philosophi, qui nil ait esse prius meliusve celibe vita. Et hic specimen religionis non segniter tenuit, sed reliquisse quoque bonorum operum speculum pretundit. Equitatis jura procerumque priscorum instituta flagranti amplectens nisu, spectabile multis resplenduit decus. Cruda vis reproborum agminos gregis ipsius lacerari gestiens animos prorsus frustrata ingemuit intemerataque simplicium moderatio alumnorum viguit ejusdem affatu dissertissimus pendula nutanciaque corda sagacitate vegetavit. Obscenoque horrore abolito, juvamine sinceritatis honestavit saluberrimo ab imo loci comptor magnificus, officina queque diruta suis cum utensilibus nobilitando reparavit adtentius. Nisus interea affectionis ejusdem panditur circa sanctorum celebria festa martyrum ; sed crebrius tabescebat, ignorans qua tegerentur tumba sancti scilicet Saviniani membra.

DE TUMULIS SANCTORUM MARTYRUM SAVINIANI SOCIORUMQUE EJUS AB ABBATE RAINARDO ET LEOTHERICO ARCHIEPISCOPO REFERATIS.

Beatorum igitur martyrum Saviniani, Potentiani, sociorumque eorum corpora, ab abbate Sansone venerabiliter tumulata intro in antris, ob timorem paganorum, usque ad domni Leotherici, archiepiscopi, et domni Rainardi, abbatis, tempora ibidem latuerunt. Quamobrem experiri cupiens dicta seniorum sollercius indicabat seria, presago presciens spiritu, per sanctorum suffragia plura adipisci sanitatum remedia. Capessunt itaque concilium salubre, quo reserarentur sanctorum mausolei, qui antro continebantur in abdicioris. Id peractum exemplo miri odoris exuberavit flagrantia, certioresque reddidit de eorumdem presentia. Collaudantes Deum recondiderunt ibidem decentius polita VIII Kalendas septembris. Quibuscumque autem infirmis, vel imbecillioribus collata est potio, de qua sanctorum lota sunt ossa. Absque morula sanitatis meruerunt juvamina. Ad illius profecto super quibus
magnificantur magnalia, qui tuicione cunctivida regit quicquid creatum vegetat.

QUALITER CONSTANTIA REGINA BEATUM SAVINIANUM AGNOVERIT.

Eodem tempore regnabat Robertus, rex regum piissimus. Hic, peractis diversis restaurationibus ecclesiarum, necnon ornamentis sanctorum corporum, corpus sancti Saviniani auro et gemmis, argentoque ornavit. Quod qualiter actum sit, paucis est disserendum. Factum est dum quodam tempore Rodbertus rex Romam peteret, ut Constancia regina, una cum filio Hugone parvulo Tillo remaneret. Quod ut Berta regina, dudum causa cpnsanguinilalis a rege repudiata comperit, prosecuta est eum, sperans se, faventibus ad hoc quibusdam aulicis, regis jussu apostolico restituturam iri toro regio : unde Constancia regina timens se amoveri a regio latere, inenarrabili detinebatur merore. Que, dum nocte quadam, ob hoc, nimiis cogitacionum tumultibus pulsata obdormiret, apparuit ei per visum inenarrabili claritate circumdatus vir quidam, angelicis decoratus canis, in sacerdotali habitu, virgam pastoralem gestans manu. Quem, nimio timore perterrita, dum requireret quisnam esset, intonuit se fore episcopum, et appellari Savinianum, cui et dixit : Constans esto, Constantia, que Deo propitio liberata es ab imminenti tristitia. Illa vero de tam preclara visione perterrita, facto mane, cepit inquirere sollicite a circumstantibus clericis, si illis in regionibus haberetur episcopus qui Savinianus diceretur. Quibus ignorantiam suam profitentibus, unus ex eis qui in monasterio Sancti Petri fuerat nutritus, redeunte rege Aurelianorum futurus episcopus, nomine Theodericus, respondit pro omnibus : Est, domina, in monasterio Sancti Petri, sanctus Savinianus, primus metropolitane urbis Senonum archiepiscopus, qui, per martyrii triumphum, una cum sociis pervenit ad celestis regni bravium. Hujus martyris si devota mente adieris presentiam, id quod promisit absque dilatione noveris te consecuturam. At illa, de tanti viri consilio gaudens effecta, citissime una cum filio expeciit Sancti Petri limina, et diutissime lacryrnas fundens ante corpus beati martyris, totisque viribus se committens ejus fidei, gaudens remeavit ad propria, de visitatione tanti patroni confortata. Nondum transierat dies tercia, cum subito adest, intempesta nocte, legatus regis ante januam, nuntians in proximo adfuturam ejus presentiam. Qui, Deo ducente, propriis sedibus restitutus, ut veracissima approbaretur promissio martyris, deinceps propriam conjugem, magis quam eatenus, dilexit, et, sub ejus nutu, omnia jura regalia, et quecumque possidere videbatur, manere disposuit. Sed illa, minime oblita promissionis sancti, satagere cepit qualiter exornaretur corpus ejus gemmis et auro, quod diu inclusum plumbo, ab antiquis patribus absconditum fuerat sub atrio, et regi suggerens sua vota, Deo auxiliante, ad ea implenda paratum illum invenit per omnia. Qui, arcersiens Odorannum, ejusdem loci monachum, qui ad hoc opus perficiendum videbatur idoneus, commisit, una cum regina, ejus fidei tantae pietatis opus. Dederunt igitur Senonis in primis.per manumWaldrici, prepositi, argenti meri libras quatuor ; deinde, Senones, per manum Willermi, cubicularii, argenti meri solidos LV. Postea miserunt, per manum Odonis, paratgii, argenti meri solidos XXXVII. Miserunt etiam ad Parisius, per manum Odoranni, monachi, auri solidos XVII et denarios VIII, et gemmas preciosissimas. His ita patratis, restat ut mirabilia Dei, quae in fabricis hujus operis oculis nostris vidimus, et ex parte manibus contrectavimus, Christi fidelibus intimemus. Que silentio tegere crimen est admittere.

DE ODORANNI MONACHI PROFECTIONEAD PALATIUM, ET AURO A REGINA
ACCEPTO IN CAPSE FABRICAM.

Igitur, occupatus rex variis seculi curis, intermisit aliquantulum ad monasterium mittere sumptus cepti operis. Tranquillitate vero percepta, mandavit per Francolinum jam dicto fratri, ut, concito gradu, veniret Druis, ad suscipiendum munus operis. Ad ille, vespertina synaxi expleta, et, ut mos est monachis, percepta benedictione abbatis, ire perrexit ad cacumina Druensis castri. Veniens vero, post solis occasum, ad Sancte Colombe portum, transfretavit cum suis Icaunam fluvium. Qumque paululum sustitisset in litore, inter ceteras stellas, quibus nox illustrabatur, vidit quoddam sidus exsurgere eo in loco, quo, estivo tempore, solet horam diei primam sol demonstrare ; quod exiliens de sui ortus loco, virtute divina cepit ferri velociter per aera, petens celi eminentiora loca, pene usque ad illud punctum, quo, ea tempestate, solet fieri hora sexta. Quem cum famulus, equo preparato, cui insedere debebat, hortaretur, quia nox imminebat, ut ascenderet : Sustine me paululum, inquit, et intuere cum tuo socio mirabilia Dei, que actenus non vidi. Quo miraculo famuli attoniti, ignorantes quid presagii preferret, signaculo crucis se muniunt, et Deo sanctoque Saviniano, pavefacti corde, se committunt. Stella vero in loco quo venerat paululum sustitit, et, retrogrado cursu, ad locum unde venerat, in unius hore spatio, iterum rediit. Quam pene usque ad terciam vigiliam noctis contemplantes, eam inter cetera sidera implere cursum solitum viderunt ovantes, et inter se quid demonstraret conferentes, quibus animo ocurrit quod ceptum iter prospero gressu peragerent, et demum, voti compotes, concite ad domum redirent. Dantes preterea maturius labori cepti itineris, per squalidam Belsam, eo surgente a mensa, pervenerunt ad palatium regis. Premissa vero salutatione regis et regine, ut veracissima apparerent sideris presagia : Suscipiens, inquid monacho regina, que sancto Saviniano pro posse disposuimus ad presens mittere munera, festinus revertere ad propria, quia nos summo mane disposuimus abire alias. Et statim proferens auri tredecim solidos, ad publicam monetam Aurelianensem appensos : Si, inquid, tibi non sufficit mea ponderatio, prebeat fidem proprio oculo iterata propensio. Quo ponderatore, nichil aliud quam quod regina predixerat fuit invenire. Regressus itaque monachus, voti compos, ad monasterium, postquam regis ex parte et reginae dixit abbati et fratribus ave, protulit auri fulvi sancto Saviniano transmissum munus de cassilide. Appensum ergo, palam omnibus, per manum Francolini ostiarii, et Raimberti, cellerarii regis, trutina vergente, inventum est septem denarios plus habens. Unde stupefactus frater qui detulerat, et ceteri admirantes, cognoverunt pro certo, quia qui sideris mutatione in eundo dignatus est ostendere miraculum, et qui ex nichilo fecit totum mundum, in sacculo fidei, ob meritum martyris, concessit exuberare fulvum sub septiformis numero spiritus aurum. Et qui ad redimendum filios vidue, Helysei intercessu, fecit superexcrescere oleum, exigui auri munusculum devocione regis et reginae fecit maximum : et capud Christi Deus, qui per prophetam suum dixit : Argentum et aurum meum est, quidquid membris suis, id est sanctis martiribus, confert, alterius non est. Postea dedit rex, per manum Odoranni, monachi Senonis, auri uncias octo et argenti meri solidos xv. In perficiendo vero opere, ne fieret regi oneri frequens requisicio auri et argenti, addite sunt de thesauro ecclesie quinque uncie auri, et tres libre argenti meri.

DE SANCTI SAVINIANI TRANSLACIONE, ET MIBACULIS CORAM ROBERTO
REGE FACTIS.

Descripto itaque apparatu Deo dignissimi operis, opere pretium est exarari miraculum acerrimo vomere, quod Dei omnipotentia, presentibus nobis, dignatus est agere, in sancti martyris translatione. Optata festivitatis ejus dies, qua ab antiquis patribus ejus venerabile corpus, una cum sociis, in basilica Sancti-Petri translatum est, adpropinquabat, et rex, aliquantulum Senonis commoratus, redire disponebat Parisius. Unde vocans archiepiscopum Leotericum, humiliter postulavit, ut monasterium adiret, et sancti martiris corpus de locello plumbeo, in quo ab antiquis patribus positum fuerat, in aurea capsa quam illi paraverat transponeret. At ille, sexta feria, cui succedente die dominica futura prestolabatur festivitas, ad monasterium veniens, summa cum veneracione, una cum fratribus, monita regis implevit, corpusque sancti Eodaldi, quod cum eo repperit, cum corpore sancti Saviniani ponens, ossa pueri parvuli cum eo humati reposuit una, et, expletis missarum sollempniis, edendum abiit, Fratre vero, sub cujus arbitrio et providentia tocius operis fabrica constabat, in choro monasterii residente, et imagines argenti, quo operculo capse superponi disposuerat, cera molli refovente, supervenit ex improviso, ductore puero parvulo, quidam cecus, postulans se intromitti in cripta, ubi sancti Saviniani repositum erat corpus. Qui, sciscitatus a monacho quis esset, et unde esset, vel cujus rei gracia advenisset, professus est se esse rusticum, et in pago Wastinense, in villa que Fontanas dicitur, habere habitaculum ad manendum, et proprio nomine vocari Mainardum, et ammonitum nocte preterita in somnis, ut ad sancti Saviniani presentiam veniret, et lumen oculorum ibi reciperet. Erat enim triennium, ex quo lumen amiserat oculorum. Intromissus itaque ad sanctum,diucius oravit : sed nichil luminis ipsa die percipere meruit. Nimia vero suavitatis odore, ut ipse dixit, repletus, ad propria est reversus. Adveniente igitur die dominica, adest rex cum suis episcopis et proceribus, abbatibus quoque, et clericis, necnon et populo innumerabili, ad transvehendum corpus martyris. Quem suscipiens, una cum filio suo Roberto, propriis scapulis, reposuit eum manibus suis in illo loco, ubi in presenti veneratur a fidelibus populis. Peracto deinde sollempni officio, et rege recumbente ad mensam, monachisque edentibus, sedebat ibi sepe fatus monachus, ubi eum peremdie sedentem supra scriptus invenerat cecus. Qui, nutu Dei, ducente se puero, superveniens, dixit se iterum in somnis ammonitum, ut quamtocius expeteret sancti Saviniani auxilium, et proiciens se solo tenus ante presentiam sancti, ejus suffragantibus meritis,visum recepit, et qui eo usque a parvulo puerulo ducebatur, eo ducente, puer ad domum revertitur. Rex vero, surgens a mensa, orationis causa, ut mos illi erat, solus remansit in ecclesia. Qui, dum oraret, contigit ut, sepe dictus frater ecclesiam intraret. Quem aspiciens eminus tranquilla manu innuit, ut acederet, propius. Cui : Enarra michi, inquid, sanctus Potentianus sancto Saviniano quid fuerit. At ille quod socius ejus in itineris labore, et successor in honore, et collega martyrii fuerit humiliter intulit. Tunc rex graviter cepit conqueri, et pugnis pectus tundere, eo quod eos ab invicem separasset corpore, et promittens se eum socio redditurum, commisit eidem fratri triginta, et tres solidos meri argenti, ut inde inciperet preparare scrinium sancti Potentiani. Sed dum ista cogitabat agere, preventus superna vocatione, reddidit Deo debitum patris nostri Ade.