VITA Auctore Gisleberto monacho. LIBER I PROLOGUS. [1] Adest nobis dies venerandæ commemorationis beatissimi Romani, egregii Confessoris Christi; quæ licet omnibus pie viventibus sit venerabilis et colenda, nobis tamen est præcipua devotione suscipienda, quos proniores in ejus venerationem dignissima reddit affectio. Hic enim noster est specialis patronus et certa provisio, quos sacratissima exornat præsentia, protegit meritis, virtutibus illustrat. Qui quondam beati Patris Benedicti alumnus, et in rebus divinis extitit cooperator ac socius. Quem ad spiritalis agonis tirocinium properantem, tamquam miles emeritus, et diutina jam exercitatione instructissimus præliator, doctrina instruxit, pane aluit, exhortatione firmavit. Vere felix, vere gloriosus, cui concessum est, ut illius educator existeret, qui Monasticæ religionis arcem, jam super Christum fundatam, quaquaversum per orbem nobiliter excoleret, proveheret, sublimaret. Jure eos æquales meritis possidet cælum, quos in terris adhuc positos Christi caritas et germana dilectio inseparabiliter tenuit sociatos. Sed hodie nobis de beato Romano semper agitur, cujus tota conversatio bonorum operum speculum facta est mundo, cui, juxta Apostolum, vivere Christus fuit, et mori lucrum: et carne in terris positus, mente semper in cælestibus versabatur, dissolui cupiens et esse cum Christo: quique secundum quod Vates divinus præcipit, spiritale canticum, in tuba ductili et voce tubæ corneæ, Deo jugiter modulatus est. Tuba quippe ductilis, quæ crebris percussionibus ex metalli massa producitur, mortificationem carnis designat. Et ille in tuba ductili Deo canit, qui carnem suam cum vitiis et concupiscentiis crucifigit, qui castigat corpus suum et in servitutem redigit, ut productum extenuatumque disciplinis cælestibus, supernam possit concinere melodiam. Tuba vero cornea cælestem conversationem figuraliter exprimit: cornu quippe de carne nascitur, sed carnem excedens, carneam mollitiem deserit, et in osseam proficit firmitatem. In tuba ergo cornea Deo psallit, quia ea quæ sursum sunt quærit, non quæ super terram. Talis hujus sancti Patris conversatio, talis ejus tota vita fuit, sancta, innocua, cœlebs, gratiosa, pudicitiæ floribus perornata, fide integra, spe robusta, caritate diffusa, omni postremo bonitate conspicua: de qua nihil est quod digne satis valeat dici. Idcirco hæc breviter perstringimus, et veluti quasdam conversationis ejus lineas ducimus: quia quod non sine magno cordis dolore dicimus, nusquam eam scriptam reperire valuimus. [2] Et quidem tanti viri actus et miracula non dubitamus fuisse scripta; esset quippe inhumanissimum, immo impium, supprimi silentio, quæ per famulum suum ad profectum multorum Deus operari dignatus est: sed incandescente contra Ecclesiam immanissima persecutione, adeo ut plurimis vel fugientibus, vel in necem occumbentibus, maxima raritas superesset Christianorum; et ut noster Poëta dicit, vacabat tunc temporis potentibus opprimere, prioribus rapere, privatis perdere, miseris flere; hoc modo sicut et aliorum multorum Sanctorum, sic etiam vitam hujus de quo loquimur Patris, perditum iri contigit, dum unusquisque cogitabat magis qualiter Vitam morti jam jamque imminenti eximeret, quam ut custodiendis proferendisque libris operam daret. Atque ideo quæ in prima ætate gesserit, quas diaboli tentationes pertulerit, quæ miracula ostenderit, vel quo fine mundum deseruerit, ignoramus. Illud sane magnum sanctitati ejus præbet testimoniū, quod Beatus Papa Gregorius in libris Dialogorum de eo commemorat, quod et nos breviter supra tetigisse meminimus. Sed et in Vita B. Mauri Monachi, dilectissimi Benedicti discipuli, quæ a S. Fausto suo condiscipulo elegantissime digesta est, ejus memoria honorifice, et sicut Sanctum decet, facta reperitur. Quædam etiam ad nos, per succedentium relationem, fideli narratione contigit emanasse: de quibus omnibus quasi quoddam breve corpusculum colligentes, quæ de Sancto nobis comperta sunt, ipsius adjuti precibus conabimur explanare. CAPUT I. [3] Vir Domini Romanus, a pueritia monachus, disciplinis monasterialibus apprime eruditus est. Assuescebat adhuc puerulus crebris subdere membra jejuniis, sanctis interesse assidue vigiliis, et in tenero corpusculo senum cruces ac caumenias nitebatur adhuc invalidus experiri. Jam vero transcursis adoloscentiȩ metis, cum in robur virilis evasisset ætatis, omni ex parte in virtutum studio probatus ac spectabilis habebatur, adeo ut suo exemplo multos ad contemptum seculi ac desiderium sancti propositi accenderet. Quodam itaque tempore, cum sanctus ac dulci semper memoria recolendus Benedictus, spretis seculi actibus abjurataque mundi gloria, eremum peteret; hunc de quo loquimur, Sanctum obvium habuit, quo tenderet inquisivit. Cujus cum desiderium cognovisset, et secretum tenuit, et adjutorium impendit, eique sanctæ conversationis habitum tradidit, et in quantum licuit ministravit. Vir autem Domini ad destinatum locum perveniens, in arctissimo specu se tradidit, tribusque annis excepto Romano monacho, hominibus incognitus mansit. Qui Romanus non longe in monasterio sub Adeodati Patris Regula degebat: sed pie ejusdem Patris sui oculis furabatur horas, et quem sibi ad manducandum subripere poterat, diebus certis, Benedicto panem deferebat. Ad eumdem vero specum a Romani cella iter non erat, quia excelsa desuper rupes eminebat: sed ex eadem rupe in longissimo fune religatum Romanus deponere panē consueverat. In qua etiam resti parvum tintinnabulum inseruit, ut ad sonum tintinnabuli vir Dei cognosceret, quando sibi Romanus panem præberet, quem exiens acciperet. Sed antiquus hostis, unius caritati indivens, alterius refectioni; cum quadam die submitti panem conspiceret, jactavit lapidem et tintinnabulum fregit: Romanus tamen modis congruentibus ministrare non desiit. [4] Ea tempestate gravissimæ persecutionis procella per totam Italiam, ac pene per omnem Romani Imperii terram detonabat, Gothis, Alanis et Wandalis omnia flammis et ferro proterentibus. Quo tempore destructæ ecclesiæ, subversa monasteria, captæ urbes, desolatȩ domus, diruta castra, strages hominum innumeræ factæ, et multus ubique humani generis sanguis effusus est. Quod cernens vir Domini Romanus, non cessabat Dominum deprecari, ut suam respiceret Ecclesiam, quam sibi suo sanguine acquisierat; nec sineret eam insanis subjici nationibus, sed eam in fide nominis sui conservaret illæsam. Cum hoc indesinenter ageret, noctes diesque in oratione continuans; quadam nocte per divinam revelationem audivit, permissione Dei ista fieri; omnemque terram, justo sed occulto ejus judicio, sævis gentibus traditam; inde mutabilem fore cælitus prolatam sententiam; atque ideo non eum debere sic in immensum tristari, sed glorificare potius Dominum, juste salubriterque omnia disponentem; qui percutit et sanat, vulnerat et medetur; quique idcirco temporaliter peccantibus flagella irrogat, ne in æternum pereant: præterea juberi sibi a Deo, ut relicta Italia ad Gallias tenderet, et verbi divini semina longe lateque spargeret, ac sanctæ conversationis exempla cunctis præberet. [5] Hoc responso Spiritus sancti accepto, convocatis Fratribus sic eos allocutus est: Fratres et Domini mei, dulce lumen oculorum meorum, maximumq; pignus amoris mei et gaudii, audite me servum Christi, sanctæ fraternitatis vestræ commilitionem ac socium. Cernitis quibus malis mundus premitur, quibus cladibus perurgetur. Ubique luctus, ubiq; pavor, et plurima mortis imago. Non hæc casu, verum manifestissima ira Dei contingunt. Peccatis enim hominum Dei patientia exacerbata, versa est in furorem; mansuetudo mutata est in severitatem; adeo ut mirum sit, quod adhuc tolerat, leviora peccatoribus inferens quam merentur; et non sicut quondam Sodomitas et Gomorritas, ita nunc sceleribus plenam terram nubibus exurat fulmineis. Cum hæc ita sint, Fratres, non debemus de mundi percussionibus dolere, quem scimus ipsis suis percussionibus interire. Vita enim nobis alia a Christo est promissa, cujus promissio inconcussa atq; immobilis permanet, finis ignara, doloris nescia: in qua gaudium est, epulatio et pax imperterrita, ubi beata immortalitas et immortalis beatitudo, ubi æterna securitas et secura regnat æternitas. Hanc expectantes adversa seculi non debemus pavescere; sed magis appropinquantem nostram redemptionem, levatis sursum capitibus, hoc est exhilaratis cordibus, expectare. Me si Deus meo voto res agere, et secundum meum velle vivere sineret, optaveram, sanctissimi Fratres, vobiscum omnia seculi discrimina perferre: quæcumque prospera, quæcumque adversa contigissent, collato vobiscum robore sustinere, simulque patienter vivere, simul delectabiliter mori. Sed quia non est in hominis potestate via ejus, sed in illius qui cum magna tranquillitate disponit omnia; quæso ne me retinere velitis. Deus præcipit ut pergamus ad Gallias; parere debemus, eundum est: vos oro ut mei benigne memores sitis; quia et ego, dum spiritus hoc luteum vasculum inhabitando vegetaverit, vos in corde et in visceribus meis, ut fas est et decet, semper habebo. Deus autem omnipotens vos sancta custodia circumvallet; atque a præsenti seculo nequam ereptos, salvos faciat in regnum suum cæleste; et concedat mihi exiguo et humili in illa vita vos sine confusione videre. [6] Hæc dicens et valefaciens eis, parvo sumptu profectus est; ignotus mundo, adscriptus civis in cælo. Transmissa Italia, Gallias ingressus, pervenit tandem in pagum Autissiodorensem, in locum qui Fons-Rogi appellatur: ubi aliquanto tempore demoratus, monasterium statuit: ibique plurimos a vanitate seculi conversos, ad quietam et sobriam conversationem, monitis simul et exemplis provocatos, adduxit. Quo in loco habetur Basilica, ejus nomine, et miraculorum quæ per eum Deus operatur privilegio, nobiliter insignis. Non multo post tempore, Beatus Bertingranus, Cenomannicae civitatis Episcopus, legatos ad deiferum Patrem Benedictū direxit, cui etiam exenia transmisit decentissima; exposcens ut ei perfectissimos quosq; et in monastica disciplina experientissimos ex suis discipulis dirigeret viros, qui in fundo Episcopii ejus monasterium, secundum instituta Regulȩ ipsius sanctissimi Patris, ædificare deberent. Nil ergo moratus Dei famulus, alacriter ad hoc opus direxit S. Maurum, sibi familiariter obedientia et omni morum probitate dilectum discipulum: cui etiam quatuor alios addidit Fratres, cum quibus rantæ expeditionis laborem subiret intrepidus. Sane ex illis quatuor Fratribus unus fuit hic Faustus, qui f Vitam ejusdem Beati. Mauri eleganti admodum descripsit stylo: cujus etiam verbis, ut certior legentibus constet fides, quæ sequuntur censuimus intimanda. Nos itaque cum appropinquante solennitate Paschali, quotidie profectionem acceleraremus, eo die quo Dominica celebratur Cœna, in pagum devenimus Autissiodorensem. [7] Audiens autem Beatus Maurus opinionem S. Romani monachi, qui beatissimo Patri nostro Benedicto in initio adjutor et cooperator extitit, sicut in historia Vitae ejus plenissime invenitur; quique per revelationem Gallias petens, cœnobiolum in eodem pago, in loco qui Fons-Rogi nuncupatur, aedificabat; petiit duces itineris nostri, ut eo divertentes, ibidem sanctum Pascha celebraremus. Hoc autem Beatus Maurus maxime expetebat, quia et sequenti die transitum sanctissimi Magistri nostri complendum esse sciebat, et colloquio B. Romani desiderabiliter frui cupiebat. Ductores vero nostri, petitionibus viri Dei libenter annuentes, concito gradu illuc tendere festinarunt. Die itaque Parasceves, hora illic sexta pervenientes, devotissime a Beato Romano suscepti sumus. Cumque nos omnes, qui cum Beato Mauro pergebamus, ad ea quae opus ad diem festum erant praeparanda vel emenda occupati essemus; ipsi sanctissimi viri dulcia invicem perennis vitae serebant colloquia. Et cum jam vespertina hora post solenne officium, quod specialiter (utpote annuatim) eo celebratur die, propinquaret; vir Dei Sanctus Maurus Beato Romano dixit: Crastina die beatissimus Pater noster Benedictus, terreni deposito corporis onere, cœlibem gaudens et hilaris scandet ad patriam. Quod audiens S. Romanus, illico in lacrymas resolutus, flere inconsolabiliter cœpit. Quem Beatus Maurus consolari cupiens, aiebat: Gaudere potius quam flere ideo de ejus migratione debemus; quia et Patronum magnum praemittimus, et praesentiorem eum nunc, quam si in carne viveret, fumus habituri. Haec tamen dicens nec ipse se poterat a fletu cohibere. [8] Noctem illam quae duodecimo Kalendas Aprilis habebatur, et qua sacratissimum vigiliarum Paschae illucescebat Sabbatum, tam beatissimus Maurus ac nos qui cum eo ibamus, quam Sanctus Romanus cum aliquibus suis, jejuni pervigilem duximus: unusquisque nostrum secreto apud se (ut illis diebus in Ecclesia Romana mos erat) psalmos et orationum preces devote pro exitu ejusdem Patris nostri Deo dilectissimi Benedicti consummantes. Cum vero transacta jam hora quasi tertia ipsius sacratissimae diei, Beatissimus Maurus in ecclesia consistens, transitum ejus qualicumque eveniret hora, orando et psallendo prȩmunire, longe licet positus, satageret, seque pavimento in orationem dedisset; raptus in spiritu, subito se transpositum in loco de quo egressi fueramus vidit, conspexitque viam palliis stratam ac innumeris coruscam lampadibus, recto Orientis tramite ab ejus cella in caelum usq; tendentem: in qua etiam visione duos Congregationis nostrae Fratres socios habuit, cum quibus eamdem simul visionem conspexit. Itaq; cum viam quam cernebant mirarentur attentius, venerando habitu vir desuper clarus assistens, cujus esset via quam cernerent, inquisivit: quod illi se nescire professi sunt. Quibus ille respondit: Haec est via, qua dilectus Domino caelum Benedictus ascendit. Hanc visionem unus ex illis duobus Fratribus nostris; qui eam simul cum Beato Mauro viderunt et in nostro morabatur cœnobio, alter vero, ut Beatus scripsit Gregorius, longius positus vidit. Mox vero ut Beatus ad se reversus est Maurus, ocius Sanctum Romanum ac nos evocans, cuncta quae viderat lucide nobis per ordinem retulit; diemque illam et sequentem Dominicam, qua specialiter dies Resurrectionis Dominicae colebatur, solennem et celebrem omni cum gaudio et laetitia peregimus. [9] Secunda autem feria festivitatis ipsius, antequam proficisci cœpissemus, Sanctus Romanus Beato Mauro dixit: Si absque animae periculo locum hunc deserere potuissem, melius tecum, amantissime Frater, cuperem habitare, quam alibi finem vitae terminare. Sed quia et hos deserere periculum est, et ultimus mihi jam jamque imminet dies; perge felix quo mitteris, ac prospere felici utere sorte. Deus autem omnipotens semper sit tecum, et cum Fratribus qui tecum pergunt; et recto itinere perducat vos ad veram repromissionis terram, quam omnibus electis suis polliceri est dignatus, ubi praeparavit eis, quae nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt; nisi in illorum qui terrena omnia amore ejus proterentes, ac desiderio caelestium abdicantes, dicere cum Apostolo valent, Nobis autem revelavit Deus per spiritum suum. Romanus itaque Dei famulus, post gloriosam et plenam virtutibus vitam, post innumeram multitudinem vitae aeternae acquisitam, consummato viriliter monasticae possessionis curriculo, felici et jam dudum exoptato transitu migravit ad Dominum. Tumque, ut vere fatear, mori desiit et vivere cœpit; exutusque mundi tenebris, caelesti est claritate vestitus. Nunc assistit vultui omnipotentis Dei, accipiens de manu ejus stolam candidam, animae dico incorruptionem et indefectivam beatitudinem. Praestolatur autem stolam duplicem, cum resumpto in fine mundi corpore, carnis simul et animae gaudebit immortalitate. Sepultus vero est in sua ipsius Basilica a Fratribus, quos gemina in diversum dispertiebat affectio; quoniam quidem illi laetandum esse noverant, sibi dolendum; illius congaudendum glorificationi, suae ingemiscendum desolationi. CAPUT II. [10] In hoc igitur loco per aliquot annos beati viri corpus digna veneratione servatum est. Verum quia nefas erat mundanis tenebris lucernam obnubi sideream, et ipsa per se Veritas civitatem supra montem positam non posse abscondi protestata est; inconveniens et damnosum erat sacratissimi corporis thesaurum diu in loco minus celebri minusque noto latere; sed ad communem omnium utilitatem atque profectum cunctis innotescere ac divulgari. Crescente itaque fidelium devotione, corpus beati viri de loco primariae sepulturae ad urbem Autissiodorum delatum, atque in ecclesia Beatissimi Amatoris honorifice conditum est. Aliquot anni jam fluxerant, et Sancti nomen ac veneratio, omnium pectoribus insinuata, magis magisque increbrescebat. Unde Fratres ex cœnobio ter Beati Germani, Pontificis et Confessoris Christi, fide in Deum, spe in Sanctum feruentes, Heribaldo Autissiodorensi Ecclesiae praesidente Episcopo, venerandum saepe dicti viri Dei corpus obnixe ut sibi daretur expetierunt; et licet aegerrime ac cum magni sudore laboris, tandem obtinere meruerunt. Sicque inde levatum, et cum staurophoria ac cereostata, cumque divinorum melodia coruscantibus, deportatum est. Erat ibi tunc quidam Presbyter ecclesiae turis, cui vocabulum est Bonus-hortus, Aaron nomine; qui Fratribus jam dicti loci optime notus et familiaris habebatur. Is ergo, cum sanctae Reliquiae feretro componerentur, accessit; eisque quibus id officium deputatum erat, sese importunus miscuit; ac nemine circumspiciente, os capitis, quo superne cerebrum tegitur, quodque vulgo testa dicitur, furto sublegit; atque optimo potitus spolio, ad suam trepidus repedavit ecclesiam: ibique plurimo tempore sacrum pignus permansit, frequentibus se circa aegrotantes praestitae sanitatis declarans indiciis. Jamque instabat tempus quo Dominus Sanctum suum mirificaret, quemque apud se glorificaverat in caelo, apud homines magnificaret in mundo. Hoc tali constat ordine gestum. [11] Ansegisus erat Sanctae Senonum Metropolis Ecclesiae Archiepiscopus, vir in cunctis optime agens, et in ecclesiasticis negotiis experientissimus. Hic cum anxie animo cogitare cœpisset, Sancti hujus undecumque impetrare Reliquias; nuntiatum est ei, quod in ecclesia suae diœceseos Sancti haberentur Reliquiae. Cumque ille, quaenam haec esset ecclesia, curiosa indagatione perquireret; dictum est ei de hoc Presbytero, quod praecipuam partem Sancti hujus haberet verticis. Quo audito, Antistes gavisus quam maxime, Deoque agens gratias de oblata sibi desideratae rei opportunitate, Presbyterum ad se accersiri praecepit; a quo omni re certius agnita, mature accedit ad locum, jubetque caelestem sibi ostendi thesaurum: suscipiensque Sancti Reliquias, amplectitur, applicat oculis, avidioribus demulcet osculis; sicque voti compos, suam laetus redit ad urbem. Deinde majori adhuc desiderio accenditur, quaerere [cœpit] ubi sancti corporis haberentur Reliquiae; comperiensque in jam dicto Beatissimi Germani caenobio Sancti corpus haberi, deprecatus est primum Domnum Hugonem loci ipsius Abbatem, re autem vera regni totius moderatorem ac principem: dein direxit illuc Abbonem, Nivernensis Ecclesiae Episcopum: nam quia res magna petebatur, magnis profecto utendum erat interpretibus ac ministris. Veniens ergo Episcopus, convocatis loci primoribus, causam, propter quam missus fuerat exposuit. Fratribus hoc satis durum et difficile cœpit videri, haerebantque, et quid responderent ignorabant, Sed quia Abbatis pie praecipientis imperiis obviare nefarium, et Episcoporum precibus non acquiescere impium erat; victi tandem succumbunt, et se facturos quod Archiepiscopus petierat repromittunt. [12] His acceptis promissionibus, Reverentissimus Antistes ad suam quamfestine reversus est urbem. Atque omnis morae impatiens, sumptis secum Cleri primoribus, atque adunata religiosi apparatus frequentia, et nihilominus non modica plebis caterva, Autissiodorum properat. Jamque eo appropinquante dici non potest quanto studio, quamque ardentissima devotione tota civitas obviam venerit; adeo ut maximo se salutis et gaudii munere caruisse duceret, qui huic spectaculo defuisset. Procedunt splendifico habitu, hinc sacra Monachorum agmina, inde veneranda Cleri candidiseri turba. Cerneres in terris caelestem chorum, et splendidissimum Angelicae societatis conventum. Omnia divinis laudibus et superni melodimatis concentibus personabant. Cum tali itaque pompa ingrediuntur ecclesiam; et praemissa oratione ac data solenniter benedictione, accedit Episcopus ad locum, quo sanctissimi somatis thesaurus erat reconditus, Fratribus cum letania divinum suffragium invocantibus; sumitque glebam praedicti corporis, divini odoris nectare fragrantem; reponens loco eodem pretiosissimas multorum Sanctorum ac Martyrum Reliquias, quae hodieque ibidem condigno venerantur honore. Adepto itaque exoptato munere, et voti sui compos effectus Episcopus, cum gaudio reversus est ad cœnobium, quod Vallilias sive Vallis-lilii nuncupatur; ibique pro maximo ac pretiosissimo thesauro, sacrosancti corporis pignus collocavit; tantaque se circa locum ipsum benevolentia et largitate profudit, ut eum summa dilectione semper incoleret, et necessarios reditus abundantissime delegaret, artium quoque diversarum magistros studiossime praepararet. [13] Hoc itaque ad Christum migrante, et post diutinos labores ad laborum praemia transeunte, successit in Sede Pontificali Ebrardus, venerandus Archiepiscopus, non minus doctrina quam vita virtutibus plena et miraculis: cujus tempore gens incredula Northmannorum per Gallias se se diffudit, caedibus, incendiis, atque omni crudelitatis genere debacchata. Siquidem peccatis nostris exigentibus, atque vires adversariis suggerentibus, subversa sunt castra, desolatae urbes, destructae ecclesiae, succensa monasteria, ut ad nos vel maxime illud pertinere videatur, quod Esaias Propheta, praevidens sanctae illius civitatis et augustissimi templi ruinam, lugubri ad Deum voce querebatur dicens: Ubi laudaverunt te patres nostri, facta est combustio ignis. Tunc quoque praefatum Sancti Remigii cœnobium incensum et ad solum usque dirutum est, Suavo strenuissimo loci ipsius Abbate cum Fratribus ad Senonicam urbem confugientibus, atque ut Deus afflictum populum placatus respiceret interdiu et noctibus deprecantibus. Interea hostilis exercitus Senonum oppugnabat civitatem, eamque infestis viribus, et omni arte quaesitis machinis capere nitebatur; cum repente venerandus Antistes, optato (ut ipse a Deo expetierat) languore corripitur. Quo ad Christum migrante, Gualterius, et generosi stemmatis nobilitate et totius scientiae eruditione clarissimus, Pontificalem Senonicae urbis sortitur dignitatem. Tandem Sanctorum precibus, ira Dei, juste peccatoribus superducta, in misericordiam versa est. Franguntur vires hostium, retunditur impetus, confidentia debilitatur; sicque intelligentes, frustra se niti contra eos quos divina pietas tuebatur, ab urbis obsidione recedunt. [15] Pace interim reddita, et post diutinam calamitatem populo aliquantulum respirante, Bovo cui post obitum praefati Suavii Abbatiae cura erat commissa, cogitare cœpit, quid de loco ageret, cujus tantummodo supersedissent ruinae: denique si illum vellet in pristinum statum reparare, opus certe difficillimum, ne dicam impossibile, videbatur. Illud quoque vel maxime ejus animum etiam tuta timentem exagitabat, ne si quid forte operis in loco deserto et ab urbe remotissimo agere cœpisset, reversi denuo adversarii more suae crudelitatis incenderent, subruerent, dissiparent: mens siquidem, rerum memoria quas viderat trepida, et adhuc graviora formidans, per diversa raptabatur consilia, et quid eligeret ignorabat. Tandem placuit Abbati, Fratribus quoque hoc ipsum ex communi consensu poscentibus, ut in praediolo suo, quod est in suburbio Senonicae urbis sub ipsis civitatis mœnibus situm, monasterium fundaretur, ubi prisco tempore conditum fuerat: qui locus et situs opportunitate, et fluminis praeterfluentis amœnitate ad id construendum aptissimus videbatur. Ergo aedificata pulchro satis schemate basilica, ceterisque habitationibus religioni monasticae congruentibus, illuc Beati Romani corpus cum laetitia transtulerunt: ubi florent meritorum ejus insignia, ad laudem et gloriam omnipotentis Dei, qui est mirabilis in Sanctis suis. [16] Nec otiose praetermittendum est respondere iis, quibus signa et miracula in tantum grata sunt, ut nihil putent Deo placere, nisi quod eorum exhibitio commendaverit; cum ille potius bonae vitae meritum, quam signorum corporalium requirat effectum; ut enim ait Euangelicus Poeta, Merito cessante bono, miracula nil sunt, Quae faciunt plerumque mali. et ipse Dominus Apostolos docuit, ut a se non signa et miracula, sed mansuetudinem discerent et humilitatem, inquiens, Discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Qua propter etsi beatissimi Romani miracula, quae in corpore positus gesserit, non legimus; non ideo impar ceteris Sanctis habendus, quibus fide parem et sanctitate eum fuisse non dubitamus: nec vero sanctissimus Pater Benedictus alumno suarum virtutum ex aequo invidet gloriam, cum quo in caelestibus beatae immortalitatis meruit palmam. Et quidem non dubitamus eum multas dum viveret fecisse virtutes; sed vel segni scriptorum negligentia non sunt litteris traditae, quae res non minimum Sanctorum praeconiis persaepe intulit detrimentū; vel certe si signa operum ejus scripta fuerunt, aut situ diutinae vetustatis consenuerunt, aut tempore infelicitatis, monasteriis et ecclesiis depopulatis rebusque omnibus profligatis et perditis, illa nihilominus ad nihilum devenerunt: quippe hominibus quaquaversum fugientibus, et sibi tantum suaeque vitae consulentibus; nullamque de custodiendis archivis curam habentibus. Dicat itaque qui volet, nulla ejus in vita extitisse miracula; dum sciat eum jam mortuum innumera fecisse et facere quotidie miraculorum signa. Deus enim qui ab aeterno sua sapientia cuncta praeordinat, eaque ex arcano divini consilii, locis temporibusque prolata visibiliter manifestat; acceptissimum sibi famulum eo potissimum tempore miraculis voluit illustrare, quando superato omnium tentationum luctamine fas esset justum exultare in Domino, et rectum secura deceret laudatio, nec jam exinde laudis aemula timeretur elatio. [17] Haec breviter diximus pro memoria sanctissimi Confessoris Domini Romani, indignum arbitrantes, tantum ac talem virum silentii modio contegi, et non ad profectum atque utilitatem omnium pie viventium publicari. Ceterum ea quae post felicissimum excessum ejus, vel in prima sacri corporis ejus translatione, vel deinceps in loco, in quo sanctissimum ejus corpus deportatum venerabiliter reconditum est, per eum Dominus dignatus est operari; ab his qui viderunt, vel ab eis quos interfuisse contigit agnoverunt, fideliter collecta atque plenissime descripta studuimus opportune subjungere, ad laudem et gloriam summae lucis et viae, veritatis et vitae, Dei et Domini nostri Jesu Christi, qui cum Deo Patre et Spiritu sancto vivit, regnat et benedicitur in omni gente, loco et tempore, nunc et per infinita secula seculorum. Amen. LIBER SECUNDUS De Miraculis S. Romani Abbatis. CAPUT I. [1] Cum glebam gloriosi corporis Domini Romani, ut supra satis luculente insertum est, venerandus Antistes Ansegisus cum summis precibus et cum veneranda prosecutione prosequeretur, et ad suam cum melliflua melodia veheret gloriosam Sedem; perlongum est de singulis valde virtutibus disputare, quanti caeci illuminati, quanti daemoniaci curati, quanti surdi auditum recipientes, quantaeque a Christo virtutes patratae, ad glorificandum Sanctum suum: ut quem videlicet jam gloria et honore laureatum habebat in cœlis, prodigiis miraculorum decoraret in terris. Attamen de multis ut proposuimus pauca narremus. [2] Cum beati viri corpus villam transiret, cui vocabulum est Curtis-Abbonis, cum dignitate psallentium obviam perrexit mulier quaedam, Josia, a parentibus vocitata, quae ab omni actione manuum aliena manebat. Erant enim manus illius dissolutae, contracti nervi officio carentes salutari, intolerabilis dolor omni manebat corpore, et pene nil movere poterat: suffragiis tamen aliarum sustentata feminarum, pergit cum devoto corde, gemitus effundit inenarrabiles ab intimo pectoris antro, manum praesidii postulata a Sancto Romano, quem sciebat possidere cœlum cum gaudio, dicens: O Electe Dei Romane, fer infelici mulieri auxilium deposcenti, qui cum exultatione luciflua laetaris in caelesti patria: ne contemnas sceleratam mulierem, sexumque fragilem ad te clamantem, qui satis bene nosti caducam esse humanam mentem. Dum haec et his similia flebili proclamaret eloquio, gratiose patefecit Omnipotens plebi, quae sancta membra egregii prosequebatur Confessoris, quam proficua manebat in caelis supplicatio Sancti Romani. Recepit protinus mulier conclamatam salutem, exultat cor populi prae gaudio, mens multorum fit hilarior, voces erumpunt in altum, collaudant splendificum Dominum, qui mirabiliter suum glorificat tironem. Vere ineffabilis est clementia Salvatoris nostri. Cum patramus illicita, ultionem sustinemus condignam; castigat corpora nostra aegritudines tribuens congruas, ut expurget a delictis arcana pectoris nostri. Hoc, Fratres, debet quisque nostrum cum summo suscipere gaudio, si ei Omnipotens temporalem confert passionem, ut per praesentem tolerantiam perveniat ad sedem sine limite fulgentem. Oportet enim nos per diversas injurias huc illucque distrahere, ut per diversas aerumnas hujus caduci seculi gradientes, cum felici tramire ad sidereum regnum dirigamus animum: quo per praesentes tribulationes gestantes manipulos nostros, mereamur capere cum summo gaudio coronas sine fine fulgentes. [3] Praeterea pio religiosae intentionis studio commovente, ipsa quoque viri dignissimi beatorum actuum solicitante congerie, non est praetereundum enarrari vestraeque commendandum indagini, qualiter quaedam mulier, Ragenis dicta a sacri baptismatis unda, ex ea quae vocatur Neronis-villa oriunda, ferme per triennium diutissimo laboriosae aegritudinis impulsu confecta, nervorum omnium dissolutione stupida, membrorumque omnium ita tenebatur officio destituta, ut nullatenus ei a quoquam vita viventium remedium adferri potuerit, cum plurimi ad eam accesserint curationis praediti gratia, nisi illi per divinitatis potentiam promitteretur spes recuperandae sospitatis gratuita. Denique dum nihil apud se certum aliud haberet, nisi quoad morte intercludente extremum vitae praesentis occubuisset diem; propitiante tandem divinae visitationis respectu, cœpit intra se comminisci, si quo modo Sanctorum oracula circumiens, eorum interventu sanitatis mereretur dono potiri. Sicque iter ambulare desiderans, Sancti Hilarii in villa Patricii, ibi pro his quorum fides exigit Deum deprecantis, lento quamvis gressu primum appulit ad titulum, ejus petitura piae intercessionis adminiculum. Nec multo post, illa supplicante importune, et sancto Dei subveniente opportune, tunc quidem est reddita sanitati pristinae, annuente caelitus Spiritus sancti munere: jam jamque convalescentibus membris, pene dudum emortuis, incolumitatis est gaudio circumfulta, adeo ut nulla eam alicujus instigaret vis doloris. [4] His ita decursis, cum post aliqua temporis evoluta curricula, ab omni liberrima reperiretur incommodo; rurfus exigente proprii sceleris noxa, immo pro nobis Domini altissimi laude et gloria, per Sanctum Romanum haud longe postmodum declaranda, oculorum sibi acie penitus denegata, lucis hujus corusco cœpit splendore privari. Cumque se ita haberet casus infortunii, effudit animam suam in conspectu Domini; atque in secreto cordis sui toto animi nisu exaestuans conferebat; quatenus si forsitan posse suppeditaret, in Sancti hujus, de quo loquimur, deveniret praesentiam. Denique vero vota votis accumulans, et non tam corporis quam mentis gressibus ire viam incipiens, non post multum, ubi venit in pontem Tillianensium ante beatissimum Romanum, querulis eum clamare precibus non desistens, eadem etiam populari quae aderat multitudine prosequente, precabatur, quatenus vir Dei, sui precaminis opitulante suffregio, illi iterum rediviva restitueret oculorum officia. Nec mora, Dei operante potentia, et Sancti Romani annuente clementia, quae venerat cum fidei devotione, efficitur laetabunda de reddita sibi luminis hujus gratissima visione. Illa deinceps ad propria cum gaudio regrediente, qui illo tunc adfuere praesentes, gratias Deo retulerunt gaudentes. Nos quoque in ejus laudibus exultemus, ipsum omnium illuminatorem in hunc mundum venientem laudemus, amemus, quantumque ipsius dono poterimus attollamus; cujus muneris est creata salvare, perdita reformare, et majora per Sanctos quam se operatus est, ipso teste, mundo praestare. [5] Procedat sermo condignus ad stupendum miraculum enarrandum. Alia extitit mulier orta ex Wastinensi pago, vocabulo Amalberga; cui accidit quondam muliebres de partu pati dolores. In ipso autem temporis articulo, quo partum fundere in ima deberet, vir ejus subitaneo correptus languore diem clausit extremum. Restat infelici mulieri duplex pœna: tristitia de amissione viri, immanis dolor de partu imminenti. Non post multo tempore a partu resoluta, exhilarationem quam de genito filio possidere debuerat, auferebat immanis anxietas de proprii viri dispendio. Tempore vero purgationis expleto, postquam natum quem genuerat ad ecclesiam detulit, et Omnipotenti gratias egit, et post mystica dona a Sacerdotibus patrata, et oblationem pro viro oblatam; egreditur ipsa cum torvido vultu a foribus ecclesiae, pergit velox ad lamentabilem tumulum viri sui, decubat super illum, rivulos lacrymarum manare facit ab oculis, more mulierum alta emittens suspiria. Valido itaque singultu diutinaque maceratione consumpta, vesperascente jam die, mulier repedavit ad propria. Tum parat balneum, lavat genitum, iterumque deplorat viri supplementum. Intenta tamen in illo officio dum perseveraret, audivit extrinsecus vocem admodum terribilem, illam inclamantem. Quae consurgens, et tremulo gressu ceu timida progrediens, dignoscere gliscens quis eam tam horribiliter vocasset, pervenit ad ostium; vidit tetram imaginem innixam baculo, et juxta domus ipsius limina superciliose stantem. Ad visum autem timore perterrita, sanctae Dei Genitricis auxilium voce exclamavit repentina. Hujus adminiculum voce exposcens flebili, utpote muliebri, pedem ab ostio retraxit cursu veloci, muniensque se vivifico Crucis signaculo, cum gravi tremore procumbit in thoro. Adest rursum deliramentum diaboli; videt speciem cunctis speciebus horribilem, quae juxta illius lectum superbe erigens collum, ad derisionem potius quam ad salutem, natum quem genuerat, ut illi ad suscipiendum e sacro fonte daret, rogabat. Cui illa cum ingenti respondit constantia: Miror quomodo tu, cum sis toto corpore nigerrimus et hispidus, et totius fœditatis amicus, et inventor omnis nequitiae, modo quaeras salutem animae; scilicet ut filium meum a sacro suscipias baptismate, qui quotidie animas ad ima gliscis distrahere. Hoc tamen pro certo scito, quia numquam tibi a me hujus rei effectus tribuetur. His auditis, imago illa terribilis, utpote diabolica, cum furibundo et repentino impetu, [irruit in eam] cupiens puerum auferre ab amplexu brachiorum genitricis. Exclamat iterum viriliter, et a sancta Christi Genitrice poscit manum auxilii. Deinde ille larveus hostis, enormi ictu et rabida impulsione discerpens illam, alligavit eam, pronam incedere faciens per revolutiones quatuor annorum, adjiciens illi tristitiam super tristitiam, volens penitus absorbere eam. Quae pectus suum divino muniens signaculo, veternum fugavit inimicum, immanem retinens corpore et anima languorem, dolorem in animo sustinens de recenti funere proprii viri, in corpore validam aegritudinem diabolica vi illatam. [6] Ea tempestate, ut praefatum est, hunc de quo sermo agitur beatissimum athletam suum Romanum Dominus prodigiis mirificabat, quae usquequaque diffusa ad hujus infelicis mulieris pervenere notitiam. Tunc illa, cum ardore fidei desiderans a diutina aegritudine jam resolvi, vehi se fecit in biroto ad luculentum sepulchrum tanti Patroni, de quo tantarum virtutum emanabat odor nectareus. Quam parentes ejus ferentes illuc quo desiderabat animus, ad tumbam scilicet gloriosi Confessoris, prosternit se in pulverem, poscit praesidium a summo piissimoque Judice, flagitat etiam manum suffragii a Sancto Romano, cujus interventu aestimabat se adipisci incolumitatis donum. Rogitat cum altis suspiriis, cujus mens morabatur in furvis tenebris; poscit cum devoto corde, pulset Romanus aures divinae clementiae, qui plenus adest pietate, utpote qui faciem contemplatur piissimi Judicis quotidie. Invenit mulier, quod cum summa devotione quaesivit. Cerneres mulierem toto corpore tremebundam, mirantes populos, mirabilia expectantes superna. Cœperunt nervi vigere, qui erant consumpti diutina maceratione: absolvit eam gloriosus Confessor Domini a vinculis tortuosi serpentis; et actum est tunc e sacro sepulchro, quod quondam egit filius Dei, quando natam Abrahae, quam venenosus anguis alligaverat, liberam abire praecepit; solvitque eam a diris nexibus, qui mirabilis est in sua majestate, laudabilis in Sanctis, cujus laus non deficiet, cujus aeternitas semper fulget. [7] Illud etiam non abs re esse videtur in nostri operis processu adnectendum, quod ea tempestate qua vir Domini gloriosus Romanus, tam innumera miraculorum praeconia mundo impertiens, nequaquam sub modio latitabat; sed instar lucernae ardentis et super candelabrum positae virtutum jubare clarescens, non mediocre ferebat plurimis remedii emolumentum; femina quaedam, de jure dominationis sancti Proto-martyris Stephani, de villa Rimuiaco oriunda, nomine Segletrudis, ubi hausit auribus quod vir Domini tanta praeberet populis beneficia, secum conferebat qualiter ad ejus memoriam ire potuisset. Erat enim ei filius unicus puerulus, Letherius vulgo nominatus, cui diutina jam impellente consuetudine oculorum subtractum est intuendi officium; jugique angore afficiebatur pro eo, pro quo ad memorata beati viri praesidia mente ire disponebat. Et quamquam meritorum suorum justitiam ad impetrandam filii sospitatem minus sciret sufficientem, fide tamen nihil haesitans, lacrymosis cœpit insistere precaminibus, quatenus per eum celerius Dei opitulamine frui mereretur. Plurimis ergo orationis gratia illo properantibus, simul pergens cum illis, ut quaesitae salutis prolis unicae fieret compos, taliter virum Dei deprecabatur attentius: Sancte, inquiens, et Deo dilecte Romane, qui omnium es ad te confugientium piae consolationis refugium, quique destitutioni omnium in te sperantium compatiens divinae opus gratiae impertiris; miserationis tuae nunc manum mihi porrige, quae inter cetera Sanctorum oracula te incunctanter aggredior. Quamquam enim ab illis nil quaesiti medicaminis obstinenti filio meo redintegrationis suae sit medela dilata, tamen non illi arbitror penitus denegatam: te namque voti istius haud dubito futurum compotem. Nec mora, protinus ut talia prosecuta est, divina praesto fuit potentia, ad demonstrandam sanctitudinis viri Dei potentiam, quae post caecas tenebras, mulieris filio felicem ex integro fecit irradiare diem: moxque propulsa totius agitationis molestia, sibique redintegrato luminis officio, pulsis tenebrarum obstaculis, lucis quoque diurnae copia suffusus, ita integerrimae redditus sospitati, simul cum matre incolumis repedavit ad propria, ac si minime foret eatenus caecitatis fasce depressus. Qui nequaquam deinceps illius amaritudinis peste pulsatus, pro suae curationis dono, tam ille quam ommes qui aderant, voce consona laudes Domino cecinerunt. [8] Dignum etiam videtur nequaquam silentio comprimi, quod mulier quaedam nomine Helena, illustribus natalibus orta, audiens quanta et qualia languentibus beneficia, divina pietas, ob honorem et laudem Sancti sui, infuso miserationis suae rore, praestare dignaretur; dum per continua sex annorum volumina gravissimo quateretur dolore renium, pedali quidem gradu quoquomodo incedebat baculo lateri innixo, sed omni gravata incommodo totius jam carebat medicaminis subsidio. Cumque praedictae passionis in dies augmenta captans ita cruciatus accresceret, ut sese sanitatis ulterius remedia consequi posse titubaret (utpote quae jam in quamlibet partem se vertere nec difficulter poterat, nisi alieno fulta praefidio foret) auditu comperit, quod venerabile corpus Beati Romani, cum plebeia promiscui sexus multitudine, transferendum esset in monasterium Valliliacense. Quod cum eadem die usque adeo prosequeretur honorifice, praeunte et subsequente quam maximo Cleri atque vulgi popularis Dominumque collaudantis cuneo; ubi perlata est sancti viri gleba ad antedictum monasterium, illico quamquam gradu non concito illuc perveniens, adjuvantis populi levamine freta, supernae visitationis respectu cœpit animotenus comminisci, quatenus accenderet pro voto ante tumulum illius candelam staturae suae parili longitudine. Ibique pro se orabunda in Basilicae solo praecumbens, totamque diem precibus expendens et sequentem noctem insomnem ducens, subito inter orandum, Deo propitiante et Sancto suo interpellante, voti sui compos effecta, cœpit a praedicta superius renium aegritudine convalescere. Denique vero, paulatim succedente plenissimo virium robore, quae venerat cum fide, remeavit ad sua, gratulabunda de reddito sibi dudum denegatae sospitatis munere. CAPUT II. [9] Sed et illud narratu dignum non praeteribo, quod quidam vir, cujus in Aquitaniae partibus fuit origo, natalium flore nobilitatis usque adeo pollens, Gundoinus vocabulo dictus, casu devenit in territorium Senonum, viribus corporis potens, sanitate alacrior: ubi aliquantulum in tantae alacritatis valetudine degens, infelici (ut ita dicam) omine correptus, subito dum non speratur, plurimae infirmitatis urgetur impulsu. Et cum die noctuque irremedialibus pessime angeretur doloribus, ad suae infirmitatis cumulum addita est et alia pestis, quae ei caecitatem inculcans, graviter laborare compulit de amisso oculorum lumine. His ita sibi illatis, cum jam in lectulo decubans ita gravaretur, ut a medicis desperaretur; illis qui circumstabant praesentibus requirit quid ageret. At illis eum curationis suae gratiam adipisci posse haesitantibus; Si essem, inquit, in Basilica Beati Romani aliorum delatus adminiculo, protinus donarer sospitatis gaudio. Confido, inquam, quod possit oculis meis visum restituere, et reddere me sanitati pristinae; suumque mihimet non dedignabitur praestare, ut credo, intercessionis solatium, qui digna miseratione preces solatur omnium ad se confugientium. Inter has autem torturae suae varias cruces, ut illius misereretur jugiter Sancti implorat emolumentum; ne eum videlicet in mortem sineret abire captivum, cujus devotus cupiebat expetere templum. Taliter ergo saepedicti invocato nomine Patroni, ad gloriosum illius templum famulorum bajulatione delatus, quibus potuit ex animo orationibus incubuit. Nec multo post, inter alia ibi quamplurimis collata salutis beneficia, hic quod amiserat jam dudum vivendi recuperat officium: et cum praesens ei pene fuerit paulo ante pallidae mortis occursus, omnium membrorum redintegrato robore, protinus nullorum solatii indigus, repedavit ad propria laetabundus. [10] Est illud memoriae fidelium inserendum, in quo divina virtus famuli sui Romani approbavit meritum. Teduinus quidam, a primis Senonum oriundus, Sancti Remigii cœnobialis alumnus, sacrae institutionis tirocinium emeriti usque perduxit ad praemium. Quippe monasticae religionis decussatus schemate, cum esset liberalium artium praeditus facundia, venustate morum non destitit vitae suae excolere cursum. Verum quoniam qui filii agnoscuntur paternis verberibus coërcentur, premuntur flagellis, ne insolescant vitiis spe adipiscendae hereditatis; ut animus ejus assuetus virtuti, juxta Pauli exemplum, vegetaretur infirmitate, et ne de meritorum quantitate subreperet eidem morbus extollentiae, permisit eum superna miseratio acri febrium torqueri incommodo: in qua certaminis afflictione, totum se et in gratiarum actione expendebat, et in nullo continentiae vix nostris seculis imitabile propositum laxabat. Oculis effusae clementiae prospiciens superna miseratio in utroque tam invictum ejus conflictum, mentali eum admonuit inspiratione, Patris nostri Romani expetere prȩsidium. Igitur sanctissimo Fratrum accersito conventu, precibus prout valuit ambivit se deportari ad memoriam Sancti. Quorum fultus solatio (nam ex valido languore viandi ei negabatur posse) cum devotione supplici pervenit ad locum sepulchri: totiusque tractu corporis procumbens ante glebam sanctissimi Confessoris,ex intima cordis sede has cœpit gemituum voces emittere. Eia, inquit, Confessor gloriose, aspice quibus afficior pœnis, exigente criminum meorum scelere. Si tibi ita videtur, jam satis sit cum his doloribus tantum certasse certamen; et a superno Judice, simul cum venia peccaminū, sanitatis mihi impetra optatum. Redde eum mihi propitium, quem hactenus meis culpis expertus sum offensum. Pande nunc meis lacrymis aures piae exauditionis, qui tua intercessione indigis, pro fide petentium, te praesentem reddere non refugis. Ne averseris te in angustiis supplicantem, si dum vixero non dedigneris me habere servientem. His et hujusmodi questibus dum totum tridui occuparat spatium, quarto demum die effectum suarum obtinuit precum; summique nostri Protectoris intercessione, adstantium in oculis,cum vigore sanitatis, a loco quo jacuerat surrexit; et gratias referens Deo, suae incolumitatis auctori, psallentium choro admixtus, pro recuperata sanitate cœpit divina beneficia non tacere, [11] Praeterea quia tantorum insignium miraculorum non proderit arripuisse principia, si haec etiam similiter non congrua commendarit instantia; unum memorabilium, pii potius ardorem desiderii quam leporem culti sermonis inquirens, imperito quamvis digeram stylo; per quod humana poterit experiri diligentia, quanta operum ac sudoris assuetudine vir Domini venerabilissimus Romanus caelestium promeruit perfectionem donorum. Neque etiam signorum ejus enormitatem texere contendam, sed ea tantum quae ab anterioribus nostris accepimus, quaeque ab eisdem sunt nimis plane executa, perpaucis aperire conabor. Itaque quidam extitit adolescentiae floribus pubescens, nomine Joseph, qui in territorio Senonum a parentibus progenitus, ab ipsis quoque est ibidem pueritiae profectibus educatus. Qui cum jam florulentae juventutis decore pulcresceret, et ad virile robur tenderet; ei tam ex libero arbitrio quam ex pravo daemonum suasu, tam superflua atque pestifera accidit incontinuitas,ut non modo diutinae edacitatis illecebris, verum assiduis semet urgeret falerni potatibus: unde non intermissae potationis letale virus ita ejus infecit animum, ut insuper a via rectitudinis ejus jam violata deviaret memoria. Sicque nequaquam ab eodem quem cœperat usu se retinens, ab his quae bona sunt declinando, illicitis quoque indiscrete indulgendo, multimodas genitrici suae injurias instinctu ingerebat daemonico. [12] Quapropter fortuitu accidit, ut illum mater considerans normam irrevocabiliter praecavere vivendi, quadam vice praenimio fellita mœrore maledicendo inculcaret: Mala quae mihi, fili, inconsulta impictate ingeris, super caput tuum redintegrentur. Talia intulit, atque illico filius potioris criminis et majoris insolentiae fomitem incurrens, daemonicae possessionis est in hunc modum traditus excidio. Sane post aliqua, cum pater et mater illius (ut moris est) Trecassinas in partes negotiandi gratia properarent, ipse domi remanens, fratri suo secum commoranti inquiens, Faciam ait, Frater mi, candelam longitudinis meae instar, et deferam illam cras ad basilicam S. Romani, post Missarum decursa solennia reversurus ad propria. [13] Haec ut dixerat executus, die postero fratre secum comitante, ejusdem Patroni progressus est ad mœnia templi. In quo secus portae introitum, cum jam proximum esset ut sol radios suae lucis sub undis absconderet, nocturnae pausationi animae votum accommodans; ubi ventum est ad vigilias matutinas, psallentium vocibus experrectus, secum nimis solicite agere cœpit. Expleta autem ex more duodecim lectionum functione, velut sibi regularis postulat institutio; postquam in analogio recitari initiata est Euangelii lectio, idem graviori visus est agitari daemonis impulsu, atque plus satis infeliciter discerpi, vociferans inter alia, velle se ad nota repedare habitacula. Cumque hinc se de manibus tenentium undecumque omnibus robustior eliceret, cœpit solivagus incedere per silvam, consitam in prospectu ecclesiae ibidem constructae. [14] Taliter igitur errabundo incessu hac illacque discurrens, et quo tenderet nesciens, tandem diutissimae fatigationis molestia pressus, somno coarctatur subitaneo, atque ibi jacuit, donec illucesceret succedentis diei hora tertia. Denique finito longo dormitationis intervallo, evigilans a somno, aggressus est demum cœptum prius iter explere erroneus; quousque tandem applicitus est ad fiscum, qui vulgo nuncupatur Malliacus. Ibique obvians illi quaedam mulier, cœpit cum eo collationem texere, sciscitans ab eo unde veniret, aut quorsum tenderet. Cumque responderet se de basilica S. Romani venire; illa adjecit inquirere, utrumnam ipso die audisset illic concelebrata modulamina? At ut ipsa dicebat, ita actum esse illo subdole significante, ab ea causa retentus est prandii: postea dimissus ab illa, tandem vix appulit ad propria. [15] Interim jam eo domum regresso, subito dum non speratur, pater illius cum matre a foro revertitur: tantusque in eis est ignitus fervor doloris, tamque inflicta solicitudo gemebunda pro illato proli carissimae miserabili omine, ut dictum videatur abhorrere. Finito autem illius diei articulo, noctisque sequentis expenso curriculo, dum succedentis diei lux in mane protumperet, cum nimiis anxietatis vocibus, quas nec commemorari dignum est, deliberatione decreverunt mutua, quatenus filium damnationis complicem ad Sanctum ducere Romanum deberent, si forsitan dignaretur eum a tantae anxietudinis detrimento reddere extorrem. Confestim itaque dicta factis exequentes, cœperunt eum in eundo compellere. At ille solo innixus, ac multifariam semet dilanians, multipliciter se nitebatur ab illo itinere extorquere. Praeterea illum [equo] superponentes (utpote qui jam prope ejus validitati contraire nequibant; cum multi accessissent aliunde ad ferendum adminiculum) atque maxima eum tenentes, virilitate, duxerunt ad praenominatam Sancti Romani basilicam. At ubi appropiaverunt foribus ecclesiae, cœpit sonipes (quod est mirabile dictu) fremere ac se ad resistendum erigere, quasi non ausus cum rali sessore Sancto Dei approximare. Tunc deponentes energumenum, solotenus coëgerunt incumbere ante sancti viri corpus venerabile; atque in his vocibus erupit, inquiens: Quia propter tuam, S. Romane, candelam hoc patior. Magis autem ac magis illum discerpens, cum jam semimortuus aestimaretur, tandem eo die nutu annuente deifico, dilecti Domini id obtinente suffragio, cœpit ab ore ejus et naribus cruor emanare fœtidus, salivis spumeis intermixtus, ipse quoque picei horroris deformitate deturbatus: postremo a daemoniacae dominationis perniciosa colluctatione mirabiliter est ereptus. Ab illo ergo die, per totum vitae suae spatium, statuit sese potissima compescere continentia, in cibi videlicet imminutione et potus perceptione; nec postmodum tam infeliciter sicut prius pravi virus obloquii ejus irrepsit animū. Genitor vero et genitrix, tanti medicaminis compotes effecti, cum prole sibi liberrime reddita, in sua cum gaudio sunt reversi. [16] Non tacebimus et illud, quod quaedam mulier Arvis nomine, singulari erat unicae prolis praedita dote: cui circa eum inerat intemperantis plenissima amoris dilectio, quia praeter ipsum nullum habebat alium, in quo spes posteritatis videretur consistere. Quamquam autem naturae quod suum erat impertiret, in intimis tamen cordis conclavibus in hoc amor tabescebat maternus, quoniam permissione deifica, quin potius ad comprobanda non longe post sancti viri praeconia, geminae quatiebatur contritionis anxietudine. Nam a primaevis suorum exordiis natalium, temporali hujus semper caruit auditionis officio: sed et unius femoris marcescente nervorum compagine, unius erat pedis destitutus deambulatione. Cum igitur hac de re genitrix illius non mediocri circumferretur discrimine, omni instantia curationum genera mente perquirens solicita, quadam vice dum nox sui cursus iter perageret, et ipsa nocturnae pausationi indulgeret; spiritualis intuitu contemplationis sibi visum est, quod cum praelibato filio uterino Sanctorum usquequaq; lustraret oracula, expostulans sanitati illi reddi juvamina. His ita visis, superveniente diei splendore, audivit referri a commanentibus, quod ad Sanctum Romanum ire, ac peculiare deberent orationum concelebrare sacrificium. Quem laborem tota cum illis suscipiens industria, eorum juncta agmini, unicum detulit pignus ad limina oratorii praefati Protectoris nostri. Quem cum ibidem exposuisset, se in orationem effudit, et dignam Deo satisfactionem, tam pro suis negligentiis, quam et pro filii incommoditatibus in promptu exhibens, confessionis suae veniam implorabat; hoc ferventius orationum puritate flagitans, quatenus S. Romanus unigenitum illius, gemina saucietate dehonestatum, sub ipsius momentaneo horae spatio vigori donaret temporaneo: et quem longa eatenus hebetaverat aegrimonia, redintegratio restitueret caelitus salutariter impensa. Hac igitur deprecationum jugitate expensa, exauditionis divinitus obtinuit effectum; et confestim S. Romani annuentibus meritis, audiendi recuperata sunt ei officia;et gressuum enervitate procul remota, perpetim progressionem acquisivit ante denegatam. Sic uterq; suae retributionem humilitatis promeriti, in sua rediere ab omni noxietate liberrimi. CAPUT III. [17] Praeterea mulier quoque alia, nobilis prosapiae generositate orta extitit, de villa quae populari appellatione Scabia nuncupatur. Huic autem erat unicus puerulus ita tenellus, ut non amplius a primaevis nativitatis suae in hujus mundi lacrymosam convallem cunabulis, nisi trium tantummodo hebdomadarum spatium, ipsa quae eum protulit teste, crederetur expendisse temporis. Processu itaque tam parvissimae aetatis expenso, subito dum non speratur, mortis pallidae irrumpente articulo, novissimum vitae praesentis clausit diem. Quod vero maximi extitit causa doloris, matris id protelante incuria, utpote quae abundanti fuerat geniti elegantia retenta, per quod falso credebatur vitae longaevitas cito non defutura: cum sacri necdum foret renatus baptismatis unda, in ipso mox ortu, proh dolor ! amisit lumina nequaquam ulterius rediviva; sicque geminae mortis horrore correptus, ignibus mancipatur aeternis; quoniam sine dubio, vitae aeternae privabitur gaudio, qui vitali non fuerit tinctus in lavacro. Denique vero genitrix illius, pro cujus sceleris noxa haec contigisse haud dubium fuit; suo viro veri factum perterrita confiteri, in illo in quo mortem obierat loco, puerile distulit humare corpusculum: sed protinus in ulnas eum excipiens, viro Praetextato cum circummanentibus inscio, ad aliam cursu concito detulit villam, ibidemque deliberavit humandum. Talibus autem profana infelicitate decursis, ut per hoc ni fallor comprobaretur justae ultionis recompensationem perpeti; eadem die qua ista perpetrata sunt, emarcuit manus ejus dextera, nervis quoque contractis laxa cute, stupentibus digitis in toto praecedenti cubito, nihil diu potitae sospitatis usu [privatam] remanere declaratum est : et quod matris infelicitas denegare visa est ad modicum, supernus Arbiter sole manifestius propalavit in plurimum. Enimvero per triginta circiter annorum volumina, cum totam suppellectilem in medicos erogaverit, nullo medicamine sui curationem obtinuit. Tandem igitur cum jam penitus desperaretur, post tot temporum intervalla decursa, comperiens per Sanctum Romanum prȩstante Domino plurima dari sanitatis beneficia, devotis passibus Vallilias adire disposuit; atque viam aggrediens, quoquo potuit incessu illius attigit limina basilicae: ibique vario precamine voces ingeminans, beati viri intercedente meritorum suffragio, quaesitae sanitatis gaudium est adepta: ejusque est restituta manus dextera, nec ullam pertulit ulterius de hujus infirmitatis fasce gravitatem. [18] Cum mens vestra obstupescat, Fratres, de salutifero odore tantarum virtutum, atque in fide Christi firmo robore corroboretur; ardet adhuc desiderium nostrum, ut pandat Christi prodigia, ad clarificandum Confessorem egregium olim patrata. Audite ergo nunc in uno eodemque homine clara duo acta miracula. Puer quidam, dudum a parentibus Arnoinus vocitatus, ex eo die quo in hanc miseram vitam lapsus est, duo perdidit officia corporis, auditum videlicet et loquelam. Cujus mens continuatam sustinens lamentationem, diutinis quotidie afficiebatur singultibus; quia nec voce stipem quibat flagitare, neque auditu aurium ullam poterat capere consolationem. Quid autumatis, Fratres dilectissimi? quam acerbe cruciabatur in mente, qui ita erat omni dissolutus corpore, quaq; se flecteret parte, ignorabat. Parentes vero illius, cum gravem de illo in corde tenerent mœstitiam, volvebant pectore quid eis oporteret agere, quia cernebant illum in mundo sine ullo corporis officio. Clarum vero rumorem cum haurirent de virtutibus sanctissimi atque omni veneratione dignissime Romani, deferunt eum illuc, faciuntque in terram procumbere, ut posceret corde quod nequibat voce. Diu jacet, diu respirat; gemitus emittit, qui non poterat fari: tandem resolvitur lingua a diris vinculis, gloriosi Romani meritis: hebetatus situs aurium repellitur, flabra caelestia aures illius verberant, recipit officium aurium: fit grata exultatio in populo, crescit fides credentium in Domino, gemit truculentus anguis, torquetur invidia qui est deputatus in aeterna pœna. Curemus igitur illius declinare laqueos, qui quotidianis momentis paratus est jugiter trahere nos ad ima Cocyti. Caveamus etiam ne infundat mortiferum virus in nostris pectoribus, et auferat ab ore nostro seu a corde dulcia Christi pabula, quae praestant nobis suavitatem loquendi, auditumque nostrum caelesti refovent suffragio: ut cum dies venerit inenarrabilis, gaudere mereamur cum summo judice nostro: necnon altisonis jubilationibus collaudare, cujus imperium semper fulget, de cujus dominatione caelum et terra resplendet. [19] Illud quoque vestrae statuimus inculcandum memoriae, quod quaedam mulier, Antrici incolatus ut ferebatur indigena, dum vi febris pessimae diutino temporis incremento mirabiliter pullaretur, festinoq; occursu dilecti Domini glebam sequeretur, in melioratae sanitatis recreatione semet refoveri precabatur attentius. Jam enim omnium membrorum siccata compage, utpote irremediabili eatenus ardore ignescens, ita diriguerat, ut nihil omnino virium se aliquando recipere confideret. Taliterque injuriis affecta multiplicibus, totis praecordiorum visceribus, sanctum Domini, qui nulli recte petenti denegat proventum, efflagitat, ut suimet misereatur. Denique adveniente hora diei, qua medium caeli Sol transcenderat axem, subito sopore depressa, somnum cepit; viditq; in mentis excessu quemdam hominis similitudinem habentem, atque in hunc modum sibi colloquentem: Vade, et nequaquam moras innectens, sume linteum Sancti Romani, et eum aqua perfunde: quam cum hauseris, crede quod erit tibi causa salutis. Nec mora, postquam haec excepit verba; illico excitata, talia sicut fuerat monita implevit concita. Statimque supernae dignationis consolationibus freta, et sancti viri meritorum suffragiis relevata, a praelibato pestiferae aegritudinis cœpit relaxari contagio: sicque sanitatis integrae compos effecta, nomen largitoris Christi, Iaudem quoque et gloriam beatissimi viri, cum immani glorificavit exultationis jubilo. [20] Mulier quoque quaedam tunc temporis, Leodegardis ut ferebatur vocabulo nuncupata, de jure dominationis Sancti Remigii Confessoris egregii, omnium membrorum suorum quatiebatur doloribus, febre invalescente praemaxima, prȩteritis jam ab ineunte aegritudine bis quaternis mensibus. Cumque nihil medicamenti uspiam jam prope moritura reperire quivisset; factum est in una dierum, ut immanissima doloris anxietudine pressa, inter aegrotandum captaret somnum. Contigit autem illi, videre virū in somnis sibi talia referentem: Proficiscere quibus poteris passuum incessibus ad Sanctum Dei Romanum, et scito confidenter, quoniam per eum sanitatis donaberis gaudio. His itaque visis, experrecta de somno, fidem praebuit dicto; moxque complevit talia facto. Protinus quoque illo quo fuerat monita progressa, solo mox incubuit; atque in lacrymas erumpens, Dei virum intimo implorat mentis affectu. Denique sui efficacia precaminis, paulatim captans incrementa virtutis, cœpit firmari robore desideratae valetudinis: sicque fidei roborata firmitate, atque totius corporis integritate, taliterque restincta febre omnique fugato dolore, solidatis membris, ad sua cum gaudio repedavit illaesa. [21] Transeamus ad aliud non dissimile, et speculemur in miraculorum exhibitione, iste Sanctus de quo agitur quanto donatus sit munere. Maiënarius quidam noster, parentibus non mediocribus puer, quartano validissime vexabatur typho: qui bis quaternis mensibus hujus aegritudinis fasce praegravatus, cum a multis remedium speraret salutis, in nullo ei patebat spes cupitae sanitatis. Quidquid habere poterat in sumptibus, medicinae erogabat auctoribus; et in desiderando medelam, totius victus consumebat stipem: si quidem sensu hebetatus pondere infirmitatis, nesciebat recolere, in proximo adesse, qui precibus pestes a corporibus posset fugare. Cumque indies magis magisque aegresceret, vitae diffidentia mortis praestolabatur extrema. Jam lassatae medicorum manus ab ejus curatione ceciderant; jam verborum carmina, huic ut fertur morbo medentia, in ore omnium conticuerant. Igitur omni spe salutis deposita, cum jam in ipso vitae penderet limine, paululū mente recepta, sensit auribus, aliorum relatu, Beatum Romanum claris mundum irradiare virtutibus. Quo percepto, quia pene ei vocis intercludebatur officium; quoquomodo indiciis verborum adstantes cœpit compellare: Antiquae dilectionis amici carissimi, ferte me quantocius ad tumulum Domini Romani. Videor mihi videre jam diutinum periculum evasisse; e vicino esse recolens, ex cujus intercessione omne procedit medicamen: digne denique cedunt omnia medicorum experimenta, quoniam hic solus est, cui a Christo donata sunt meae imbecillitatis salubria. Festinato illi ejus obsecundant monitis, eumque tollentes cum grabato, ad Sancti devehunt polyandrum. Cumque pro ejus recuperanda salute, una cum aegro, hi qui eum detulerant excubarent orandi officio, aeger idem resolvitur in sopore: parvoque emenso spatio experrectus, cum somni torpore, invaletudinis caruit langore. Ac pro hoc ipso cuncti qui adstabant immoderato tripudiantes gaudio, qui hactenus aeger venerat, cum gratiarum et salutis munere repedavit ad propria. [22] Nullo modo censeo et hoc silentio obliterandum, in quo, Jesu bone, laus tua praedicatur per famulum. Mulier quaedam a parentibus, nescio fortuitu an industria, Aigleranna dicta, claris decorata natalibus, propaginis ortum apud Fontanas accepit vicum. Quae dum adolescentiae annos excedens semina ageret; visum est ei naturalem relinquere fundum, alteriusque villae expetere incolatum. Hujus deliberationis succedente effectu, in villa quae Visis ab incolis sortita est nomen, cum omni sua suppellectili demigravit. In qua multorum annorum transigens curricula, cum aetas prolixior vergeretur in senium, et cariosa longaevitas laxa cute faciem in rugarum contraheret exarationem; pendet dubium utrum exigente mole ejus scelerum, an ad demonstrandum viri Dei meritum, maximum membrorum luit detrimentum. Nam flexuosi genuum nervi complicati in nodo insolubili, et rigore tenaci in solidum durati, veluti basibus infirmatis, non patiebantur a terra sursum prodire fabricam totius corporis. Hoc diutino tabescens incommodo, varia Sanctorum lustrans oracula, nullius suffragari sibi expertus est merita. Sed postquam percepit solerti procuratione [in ecclesia] saepe dicti Pontificis, corpus Domini Romani praecipuo honore depositum, loco quo coruscat miraculis; summopere cœpit mente disponere et actu satagere, quoad ejus praesentiam quoquo pacto valeret pertingere. Cumque aliquatenus facultate suppeditante, evectioni praeparandae in subeundo operam daret; dictu mirandum! ac si validae febris ab incursu, cœperunt membra illius frigere et horribili fremore undique concuti. Famulantium officio imponitur gestatorio, et cum fide credula Confessoris summi procedit ad aulam: qua subselliis obsequentium intromissa, ut ad ejus pervenit tumbam, Dei nunc per ipsius meritum approbavit virtutem. Perplexis enim, sicut praemisimus, poplitum nervis, ut sibi visum est, quadam vi a sua nodositate laxatis et in naturale obsequium reformatis, quamvis cum dolore non parvo, potita est gradiendi officio: et quia contracta membris, auxilio eguerat vehentis; regressa est domum propriis plantis, de reliquo non requirens ministerium bajulatoris. [23] Aliud quoque quid enucleandum gratum habuimus. Quoniam eadem tempestate, quaedam femina Senonicae civitatis indigena, quae uni civium nomine Gundacio jure serviendi famulabatur ancilla, ab ardore febrium occupabatur irremediabili. Namque tanta premebatur doloris anxietudine, ut non modo vigere, verum nec quo cibo utimur, aliquo modo valeret traiicere. Cumque ita ab omni haberetur expers sospitatis officio, vertitur res in discrimine, utrumnam videlicet convalesceret, an etiam mortem oppeteret. Igitur dum in toto unius anni spatio ita ȩgerrimo fatigaretur incommodo, ut cibi ei aditus denegaretur; factum est in una noctium, dum in noctis opacae silentio cuncta quiescerent, et ipsa in suae dormitationis somnio noviter conquievit; viditque in visu (ut postmodum retulit) quasi innumeram populorū frequentiam, ad praedictum Dei Patronum progredientem; seque illis interpositam, viam eamdem gressibus incedentem, atq; communi precamine Sanctum Dei in sui suffragio interpellantem. His itaque visis, excitatur a somno, visionis praeteritae non immemor. Confestim vero suo talia suggerens Domino, dimissis subnixe obsecrat aspectibus, quatenus ei visionis implendae facilitatem conferret. At ille non modo animi voto consensum impertivit, verum ad itineris difficultatem levigandam, admonet ut sui fruatur sessione sonipedis. Sed illa praedita munere fidei devotissimae, talia sibi fieri omnimodis denegat non debere: sed magis ratum habuit, pedali festinatione se illo debere proficisci. Quod denique opere implens, ubi ad Sancti basilicam festina appulit, ut suae miserationis levamine recrearetur, instantissima voce precatur. Cujus querimoniae confestim quod petebat divinitatis indulsit potentia, ad sancti viri meritorum insignia praeconanda: atque quae eatenus omnimodae salubritatis extiterat indiga, paulatim vigore adepto, diu optatae est sanitati reddita. Deinde ad propria remeans habitacula, longa de profundo corde trahens suspiria, tam Domino suo quam etiam circumquaque manentibus indicat cognatis et amicis, quantis profectibus Sanctus Romanus se rogantium fidei consuleret. Itaque his ita fieri divina providentia auditis, gratiarum distributorem Dominum non mediocribus attollunt laudibus, qui Sanctos suos potenter mirificans, vario non cessat decorare miraculorum vibramine. [24] Eodem fere sub tempore, venit altera mulier, nomine Linatia, de pago Tornodorensi, quae pridem de concepto pueri fœtu satis abundanterque desudans, in ipsa partus effusione maximam incurrit infirmationis injuriam. Cumque septennio hujus pateretur cruciaminis difficultatem, utrorumque femorum stupentibus nervis, ita tandem claudicans effecta est, ut etiam surae crurium natibus inhȩrerent. Taliter vero prolixiori gravata incommodo, viandi tramitem penitus amisit; universamque substantiam sub obtentu medicaminis, prae rigore gravissimae aegritudinis, in medicinae operam erogavit, quam nullis usibus, nullisque commodis sibi didicit profuturam. Tantae igitur inquietudinis oneri succumbens diebus pariter ac noctibus, cum jam destructione solita cœpisset imminui; novissime parentes illius ejus diuturnae compassi gravitati, cœperunt comminisci, qualiter cum illa varios usquequaque circuirent Sanctorum titulos. Denique asino stramenta superponentes, eam desuper imposuerunt; atque vicissim sustentantes, plurima pagi Senonici lustravere cœnobia: sed nequaquam sunt adepti sanitatis praemia, cum multa Sanctorum poposcerint suffragia. Cumque nulla jam convalescendi de ea spes haberetur, sed et cum inflicto infirmitatis contagio, ad domum propriam remearet; a comeantibus ad ultimum bonam virtutum B. Romani hausit opinionem, quod videlicet nonnullis, quorum fides exigebat, innumera conferret sanitatis compendia. Dehinc marito suo cum cognatis supplicat, ut eam cita deliberatione in ejus accelerarent sistere praesentia. Cujus petitioni statim annuentes, hoc implendi operam adhibuerunt. At ubi appropiaverunt ad villam quae dicitur, Verillas, cœperunt membra illius invicem disrumpendo contorqueri. Paulatimque vigore resumpto, jam diu fessa corporis membra, ut provolvit se ante altare, visa sunt perfectius in pleno vigere robore. Sicque erectionis suae gaudium adepta, venerabilissimum Dei virum laudibus extulit, indefessis, cujus opitulamine tam praeoptabili fuerat recreata munere. [25] Sed et quidam puer Magenerius dictus, laborioso febrium aestuans typho, bis quaternorum mensium jam expenso curriculo, ubi venit in praesentiam ejus, sine mora obtentum meruit emolumenti et salutis optatae: redditus est gaudio, qui eatenus quartano laboraverat incommodo. Mulier quoque quaedam Sancti Remigii, uno erat penitus dissoluta brachio, irremediabili usque adeo vulnere cruentato. Magis ac magis igitur invalescente morbo, cum jam sibi visum esset, quod operandi perpetim privaretur officio; quadam die plebeiis adjuncta catervis, quae viri sanctissimi Romani templum more adibant solito, varia consecuturi sanitatis beneficia; mox ut prostrata est solo oratorii, quae venerat illo cum fidei devotione, redditur gratulabunda de sua restitutione. Altera etiam diutissime fatigata renum multifaria dissolutione, postquam praedictum est aggressa Patronum; quae per multa se nequiverat erigere temporum intervalla, sanitatis subito concessae obtinuit remedia. [26] Nostris factum temporibus Constat miraculi decus, Quod Romanus promeruit A Christo suis meritis. Rei fuit necessitas Pro raptorum injuria, Qui tollunt res monasticas Propter sui superbiam, Ut Sancti corpus splendidū Deferretur vehiculo In villam Pontus nomine, Super Igaunae fluvium, Qui dat pascui copiam His qui vescuntur sapidam. Abbas erat Winemarus Ipsius monasterii Pater vir venerabilis, Qui officinas plurimas Construxit sat egregias, Ad habitandum monachis Qui serviunt Remigio, Antistiti praecipuo. Hic in Sancti praesentia Excubabat, vigilias Persolvendo sollicitus, Cum ceteris tunc Fratribus, Qui vigilabant propius, Romanum decus patriae, Rogantes pio pectore. Jacebat in ipsa domo Quidā pauper homuncio, Contractus ipse, genibus Terra reptado et manibus, Alboinus de nomine, Civis ipsius villulae: Cujus erat hospitium, Quod tenebat sanctissimū Romani patris feretrum. Cum solis sidus radios, Emenso caeli spatio, Sub terris flammas poneret, Ut noctem terris revehat, Quam mane facto dissipat; Ille pauper accelerat Sancti tangere capsulam, Quam dū manu fideliter, Fide plena contingeret, Paulatim cœpit surgere, Nervorum se erigere Cœperūt chordȩ et genua, Bases plantarum tremulae Cœperunt state solide: Sanguis per talos defluit, Dum virtus redit corpori Voces emittit stupidas, Horrendum alte resonat. His excitati vocibus Qui dormiebant gravius, Ora rigabant lacrymis, Tundentes pectus digitis, Laeti facti miraculo, Tripudiantes gaudio. Imperat Abbas Winemarus Manu ut ora comprimant, Sed potius silentio Grates reddant Altissimo, Qui debilem consolidat Romani sub praesentia. Lumen extinctum fuerat, Quod in laterna positum Ardebat ante feretrum. Omnes clamore stupidi, Lumen requirunt pavidi, Ut claresceret oculis, Contigerat quod hospiti. Unus minister affuit Extinctum lumen bajulat, Ut ante Sanctum perferat Scintillam clari luminis, Quod casu forte defuit. Sed dum pergit velocius, Pars quaedam quam reliquerat Candelae lumen occupat; Succensaque divinitus Lumen praebet fidelibus. Plantis vident consistere Qui jacebat in stramine, Et recto gressu vadere Qui se per terram penitus, Solitus erat trahere. Vir nobilis prosapiae, Rainardus vero nomine. Urbis Comes Senonicae, Huic miro miraculo Interfuit omnimodo. Haec civitas antiquitus Caput extitit urbium, Quas Galli cives incolunt, Qui quondā Brenno principe, Sedem urbis Romuleae Ceperunt forti pectore. Armis accincti Gallicis Trecenta fere millia, Urbem cepere nobilem; Aurum tollentes remeant, Totam pene deleverant, Orbis terrarum Dominam, Nisi anser a gutture, Conclamasset altissime. Custodes Capitolii, Evigilati anseris Clamore, surgunt conciti; Auro repellunt Senones, Quos ferro duces nequeūt, Orosius Historicus Et Jordanis Episcopus, Et alii quam plurimi Hoc in suis historiis; Narraverunt veridicis: Quas te moneo legere, Si vis haec plene discere. Tūc videbis hunc Rithmicū Veri dixisse paululum, De magna urbe Senonnm. Sub cujus altis mœnibus Jacet corpus sanctissimū, Romani Patris conditum, De quo dicetur amplius: Quod dictaverit calamus, Cordis depinget digitus. [27] In VVastinēsi opidulo, Mulier quaedam pessimo Perversa est daemonio; Quae sȩvis strides dentibus, Et ore frendens acrius Alternis vadit saltibus, Vt cernas diabolicum Monstrum daemonis pessimum. Mille voces a gutture Emittit daemon pessimus: Vt taurus mugit horride, Vt leo clamat valide, Vt porcus grunnit stridule, Vt Asinus horrifice. Ferreis nexa mulier Vinclis et duris manicis, Et loris stricta corii, Sparso crine muliebri Vi parentum attrahitur; Repugnans torvis vultibus, Ne ducatur ad tumulum Sancti Romani lucidum, Miraculis egregium; Quo spes salutis redditur, Sanitas et revertitur, Vbi daemones fugiunt, Romanum sanctum metuunt, Christo jubente trepidant Ne trudantur in tartara; Digni morte perpetua. Erat tunc Abbas sapiens Orator et rhetoricus, Doctus et liberalibus Disciplinis in omnibus, Rainulfus, vir egregius: Qui Sancti tunc Remigii Regebat monasterium. Daemonium vero saevum, ut ingressum est oratorium, saevire cœpit. Romani vero vino brachium lavatur beatissimum. Vinum vero ori mulieris infunditur Domni Abbatis manibus; ac vix per meatus intraverat, in venasque se diffuderat vis vini, quod cœpit pugnare cum daemone, utpote sacratum sancti contactu corporis. Sic in uno corpusculo contraria pugnant duo: vinum quod cor laetificat, daemon qui corpus possessae agitat. At vicit vinum bibitum, daemonis monstrum pessimum. Et Sancti Romani precibus, cum rivo tetri sanguinis diabolus excluditur et exit. Mulier postea terrae decubat ac si sit mortua, ante aram Pontificis ac Francorum Praesulis Remigii, adeo ut diceres illam cum sanguine vitam fudisse misere. Exclamant itaque qui aderant omnes, inter quos vir ejus flens et ejulans ajebat: Quid fiet, Domne Abba? uxor mea vivens in corpore venit, at mortiferae nunc subjacet neci: vitam amisit, perdidit. Adveximus eam incitati fama Romani Patris vestri praecipui, confidentes ipsam sanitati esse restituendam. Heu! vero nunc spem nostram vacui perdidimus, et labor noster omnis disperiit. Melius nobis fuerat ut vivens nobiscum viveret, ac cibos ore caperet, quam vitam tam horribili amitteret morte. Abbas vero piis cum lacrymis ac de Romani beati confisus meritis, fiduciam habens Dei, haec salubriter respondit: Desinant fletus et lacrymae, non mulier somno mortis tegitur, sed lassa membris recubat, mortis soporis nescia. Hostis mundi haereditatem perdidit superbiens, filii quam hominum nunc possident: ac ob id ex invidia dum hoc manebit seculum, erit inter illum et genus humanum dissidium continuum. Nil novi vobis praesentibus agit antiquus hostis. Haec locutus, fusis super faciem lacrymis, Rainulfus Abbas humilis, iterum vinum, brachio S. Romani sacratum, infundit labiis mulieris; quod ut glutivit, surgit lento conamine femina de pavimento, et gratiam Deo ac Sancto agens Romano, dicebat: Bene venisti, Pater Itale, Gallicanam nostram provinciam dignissime invisere. Sicque soluta a catenis diaboli, laeta remeavit ad sua, plenis gradiens incessibus. [28] Quidam adolescentulus, ambobus genibus curvus, ac more quadrupedis per terram cubitis reptans, adeo ut caelum aspicere nequiret. Nam animalis omne genus terram respicit penitus, est semper ventri serviens, herbam mandendo ruminans; unde sumpsit originem, ibi tendit ingluviem; cum Deus de homine quem similem sibi fecit, jusserat oculis sidera eum cernere, mirari caeli culmina, atque quos sol sedulo peragrat circulos intelligere, Ille ergo juvenculus, Teudo nomine, mœstus animo, rogabat Deum assidue, ut Sancti Romani merito, gressus reciperet usum, ac rectum sineret Omnipotens incedere, quem plasmaverat de pulvere. Quadam ergo dierum ita rogans ut potuit, reptando incedebat contra vitream basilicae Sancti Romani, qua lumen intus radiabat; et dum se servum Sancti Romani fore profiteretur, si incedendi beneficium ipso annuente assequeretur; cœpit mox extra basilicam ut erat constitutus, a Beato Romano qui intus erat exaudiri. Nam statim ejus se profuderunt nervi, et genua extendit, fuso sanguine liquido ad talos usque, atque nervi dato sonitu (ut cum ossa valida manu viri alicujus fortis franguntur) concrepuerunt, et rectus puer stetit. Fit concursus et strepitus ad sonitum, clamor ad caelum tollitur, et laudatur altissimus Christus tonans in nubibus; Romanusque miraculis clarus habetur, publicis verisque patulus indiciis. Sic sancti in servitio Romani Teudo mansit, et dum vixit in corpore, servivit semper optime, sponsionis non immemor suae, quam fecerat in atrio Ecclesiae. Talia Romani pro meritis Christus donat Senonicis, Ut recolant assidue Quanto fruantur munere. Nam Gemmam caeli possident Dum penes se hunc retinent, Quem protulit Italia. Servatque modo Gallia.