CAPUT I. 
Martyrium S. Prisci & sociorum.
In diebus Aureliani Imperatoris, idolorum decrescente cultura, & Christianæ religionis dogmate meliori successu provecto, ita persequentium furor exarsit, ut ipsi quoque Imperatores, suorum scelerum satellitibus minime confidentes, singularum provinciarum penetralia peragrarent. Eodem quippe tempore Aurelianus Imperator, vir crudelissimus, Romana urbe relicta, in partes Galliæ successerat : qui veniens in civitatem Senonis, ferocitatis suæ comites, ad investigandos per omnem Galliam Christianos, transmisit. Egressi igitur a conspectu Imperatoris funesti satellites, circuibant urbes & castella, nec non & latibula silvarum : ut & suorum criminum singuli potirentur effectu, pagos quoque sibi indaganda solicitudine diviserunt. Tum demum pagus Autissiodorensis in sortem impiissimi Alexandri, sacri lateris Protectoris, obvenit. Ibat igitur truculentus ; & spumigeris rictibus apro similis, venabula fugienti venatoris, in in sanctos Dei Martyres sæviebat. Cumque venisset ad locum, qui Cociacus vocatur, reperit Christianum, Priscum nomine, cum immensa multitudine ejusdem religionis psallentem : quorum agmina ferocissimo cursu irrumpens, ait : Quæ vos seditio in hoc loco glomeratim consistere compulit ? aut cujus religionis estis vos ? cur non timetis profiteri ? Cui sanctissima multitudo respondit ; Nos non seditio, sed reverendissima ad hunc locum devexit religio : Christo enim nostrarum libamina precum deferimus congregati, qui dispersionem nostram sanguine suo redimendo conjunxit. Alexander respondit : Undenam in vobis talis ac tanta confidentia audacter incessit, ut coram Imperialibus Missis Christianos vos esse profiteamini ? Sancti viri dixerunt : Ille nos misericordiæ suæ gratia corroborat, qui Imperatoribus & Regibus vestris vitale præsidium præstat. Alexander respondit : Ergo sectæ nostræ estis vos : nam Imperatores & Reges, vel nos subjectos eorum, nullus alius vivificat, quam Jupiter cælorum rector & conditor. Congeries Christiana respondit : Falleris, infelix, qui temulentum ac luxuriosum hominem posse vitam largiri contendis ? Nonne ipse est Jupiter, sororis incestator, qui petulante lascivia in varias formas animalium est commutatus ? Alexander iracundia commotus, dixit : Vos nefandi & nescio cujus Crucifixi seducti mendaciis, summum Jovem blasphematis, totius mundi salvatorem ? Religiosa ac felix turba respondit : Illum tu salvatorem testaris, qui ob turpitudinis causam alienas sub simulatione imbrium irrupit tegulas ? Alexander dixit : Per salutem Imperatoris, omnes vos sacrilegi estis, & debetis hinc in cruciatum abripi. Viri sancti dixerunt : Quis sacrilegium nefario ore committit ? Nos, qui verum Deum, veraciter visibilium atque invisibilium confitemur conditorem ? aut tu, qui execrabilem Deum asseris Jovem ? Alexander respondit : Diu vos patientia mea estis abusi : propterea aut confitemini Jovem Deum omnipotentem libationibus vestris, aut Imperatoris præceptio illico vos devastabit. Omnes unica voce dixerunt : Fac quod tibi præceptum est, nam nos non dimittimus Creatorem, ut deserviamus (quod nefas est) creaturæ.
[2] Hoc audiens impiissimus Alexander, dixit Prisco : His & tu consentis ? Priscus respondit ; Jube ad modicum satellites foras secedere, & consilio accepto cum Fratribus istis statim debeo super hoc tibi respondere. Hoc autem non ideo dixit, ut timeret passionem ; sed ut Fratres consolaretur & roboraret ad majorem tolerandæ adversitatis constantiam. Alexander, vana spe delusus, jussit Imperiales satellites egredi ; æstimans ut Priscus, qui princeps & magister illius sanctæ multitudinis erat, evadendi viam quæreret, & sacrificiis consentiret. Exclusis igitur omnibus, ait Priscus : Ecce, Fratres, ecce Dominus noster Jesus Christus, Crucis vexilla circumferens, & in medio nostrum deambulans dicit : Qui mihi ministrat, me sequatur. Hæc cum dixisset, omnes & singuli concorditer responderunt : Salutare tuum consilium, Pater, amplectimur : & libenter Dei voluntatem in nobis impleri desideramus. Post hæc Alexander ingreditur, & cum strepitu irrumpens, turbam satellitum vultu, verbis, & minacibus gladiis horrificam multitudini Sanctorum circumfundit. Interrogatus ab Alexandro Priscus ; Quid tractasset, quidve circa salutem suam agere deliberasset, respondit : Quid te verbis protraherem ? Sicut unum Deum colimus, ita & pro eo omnes unanimiter interfici festinamus. Tunc Alexander in S. Priscum gladio animadverti præcepit : nec non ceteros eadem sententia puniens, Priscum in puteum præcipitari jussit.
[3] Mox unus de superstitibus, nomine Cottus, caput Prisci clam rapiens, devia silvarum appetiit. Quo cognito persecutores, vicinorum locorum latibula indagantes, in stadiis fere triginta cum B. Prisci Martyris capite fugitivum deprehenderunt, non longe a civitate Autissiodorensi, juxta stratam Vestrensem : ubi eum interfecerunt : ibique a Christianis tam ille quam caput reverendissimi Prisci cum hilaritate sepultus est. Sanctorum vero Martyrum, qui cum B. Prisco uno die interfecti sunt, Christiani corpora furtim subducta, in cisterna non procul a puteo, in quo corpus ejus prȩcipitatum fuerat, humaverunt.
CAPUT II. 
Reliquiæ Sanctorum honoratæ. Templum S. Prisci erectum, desolatum, & restitutum.
Latuerunt igitur gloriosorum Sanctorum memoriæ usque ad tempus beatissimi Germani Episcopi. Quo Præsule Deus, in cujus conspectu fuerunt clariores, volens per eorum quoque patrocinium subvenire, omnibus declaravit. Caput autem Prisci Martyris miris modis revelavit Christianis : quem idem Antistes, locum de more consecrans, colendum populis tradidit. Post non multa vero annorum curricula, irruentibus Vandalis, Gallia est pene tota depopulata. Tunc vero locus ille sacer infrequentatus cultoribus remansit. Erat autem in convalle basilica, in qua Porcarius quidam vir nobilissimus, ejusdem agri dominus, quadam die aprum cum clamore sequens, ad eamdem vallem delatus, inscius atque ignarus sacratissimi loci, inspicit locum desertum, tegulas vero adhuc ipsius novas : qui reversus in domum suam, præcepit ab alumnis suis illud tegumen, de loco illo quasi privato ac desolato, auferri & suis tectis imponi. Servi vero dictis domini parentes, celeriter solariis ejusdem allatas tegulas accommodant. Altera vero die Porcarius venatui indulgens, in pede fuit offensione quadam læsus, ita ut febrium calore inopinato exustus, desperationem vitæ haberet. Post mœrores autem nimios, quos dolor vulneris & ignis febrium ingerebant, luminibus ejus sopor irrepsit : & ecce vir aspectu terribilis, & nivea stola circumdatus, ante eum in loco refulsit : cujus visione obstupefactus conticuit. Tunc ille reverendissimus vir jacentem aggressus est : Cur habitaculum meum, quod est in tuo agro, destruxisti ; & mansiones privatas, quod nefas est, ex tegulis ejusdem habitaculi reparasti ? Porcarius autem, licet timore perterritus, respondit : Domine, tu quis es, qui me harum rerum ignarum alloqueris ? Respondit Priscus : Ego sum Priscus ; humilis Dei famulus : in quem culpam admisisti, templum meum destruens, & domicilium tuum avide restaurans : & ut scias, ob hoc tibi hæc tristitia accidit, & læsio pedis successit. Cui Porcarius, sumptis jam viribus, precatorie respondit : Parce, quæso, Domine, mihi : ignorans hoc feci. Ego enim, non quasi sacrilegus de sacrario tuo tegulas abstuli, sed existimans veterem locum, olim habitatoribus viduatum, instrumenta ipsius tecti inferri jussi. Puto enim, Domine, non esse crimen, quod per ignorantiam a quolibet admittitur. Verum quia dignatus es ignarum famulum tuum, ostendendo quis sis, consolari, & quod sis Martyr omnipotentis Dei revelare ; non solum illas restituam, verum etiam plura super adjiciendo locum collaudabilem atque solennem omnibus reddam. Tantum deprecor, ut hanc a me ægritudinem, qua me opprimens vulnus morbusque affecit, illico amoveri præcipias. Vir Dei respondit : Nisi feceris quod nunc promittis, auferam animam tuam a te. Facto igitur mane, Porcarius, famulos suos evocans, ait : Quidquid de illo loco in valle sito abstulistis, celeriter restituite : & quemadmodum compositus fuerat locus, diligentissime exornate : quoniam non peccatorum, sed habitaculum est venerabilium Martyrum. Ipse vero cetera quæ opus erant ad reædificandam basilicam fieri imperavit ; & continuato ardore divinitatis incensus, ædificationi indulsit, recepta jam pristina membrorum sanitate. Et ignorans quod semel sacrificatum aboleri non potest, iterum Sacerdote accersito basilicam, quam in meliorem statum reduxerat, ab eo consecrari rogavit ; & tantæ frequentationis eidem loco venerabili solennitatem accommodavit, omnibus vitæ suæ temporibus, ut concursum ibidem constitueret facultatibus propriis. Hæc autem omnia operata est in Sanctis suis sancta & individua Trinitas, cujus mandatum factus agnoscit mundus, cujus proventu cuncta subsistunt, & Martyrum gratiæ coronantur. Acta autem sunt hæc in Gallicana provincia, regnante fide catholica, sub die septimo Kal. Junii.