VITA ALTERA. Petrus primus, abbas nonus Cluniacensis, fuit electus in octavis Assumptionis beatae Dei genitricis Mariae, et incoepit regere anno Domini 1122. Hic Petrus cognomento Maturitii [al. Mauricii, vel ut quidam volunt, Mauriaceni], ex nobilissimis Arverniae magnatibus originem ducens, ab ipsis infantiae cunis a parentibus Deo sub monastica observatione militaturus oblatus est, et a sancto Patre Hugone in extremum vitae suae monachali benedictione insignitus. Postea tempore domni Pontii abbatis Cluniacensis prior Viziliacensis factus ordinem strenue rexit. Inde prior de Domina factus, defuncto venerabili viro domno Hugone II hujus loci abbate, a magnis famosisque, qui tunc florebant, hujus loci monachis ac personis religiosis in universo acclamantibus conventu, in abbatem eligitur, et a Chrysopolitano archiepiscopo eodem die benedicitur, cum esset annorum circiter XXX [al. XXVIII]. Suscepto abbatiae regimine, humilitatis praecipuae cultor, et sanctimoniae magnificus et singularis custos exstitit. Incessus ejus gravis, sermo maturitatis et gratiae plenus, mores bene compositi, totus jocunda gravitate gravique jocunditate redimitus, omnibus exemplar honestatis et monasticae gravitatis praeferebat. In suscipiendis confessionibus singularem suo tempore gratiam obtinens, in curandis occultis confitentium reatibus speciali callebat solertia, ita ut ipsum solum crederes qui sciret curare sua, et aliena vulnera non detegere et publicare. In corripiendis apertis vitiis plus patris exercuit quam judicis, plus clementiae quam rigoris, plus misericordiae quam censurae. Statura corporis conspicuus adeo, ut inter omnes sui temporis personas vultus venustate, membrorum positione, morum compositione praeclarior exstiterit. Cum vir idem Petrus Venerabilis abbas Cluniacensis ex Hispaniis rediens in Aniciensi civitate devenisset rusticus quidam adfuit, qui et serpentem corpus suum intrasse lacrymabili lamentatione deplorabat, et per singula momenta morti proximum fieri. Quod vir Dei audiens, multum condoluit; cui et dixit: O frater, inquit, haec nostra non sunt, sed sanctorum Dei tantum, quia omnia possibilia sunt credenti. Ego pro te Dominum exorabo, mane autem facto, idem vir sanctus piae promissionis non immemor, oratorium Sancti Majoli missam celebraturus intravit. Cum vero de Ascensione Domini missam celebraret, illum qui torquebatur adesse constituit. Cum vero evangelium legeretur, et ad illum locum devenisset, ubi dicitur, Serpentes tollent, miser tunc os aperuit, et serpens caput emisit. Quem Pater, cunctis qui aderant stupentibus, in medium projecit. Homo vero corruens fere spiritum prae angustia exhalavit. Missae vero solemnitate completa ad infirmum accessit, qui ab eo confessionem suscipiens, et eum sacrosanctis mysteriis communicans, incolumem remisit ad propria. Scientia singulari vir vitae Venerabilis Petrus, abbas Cluniacensis suis temporibus floruit, nullusque sibi major fuit. Quod usque in hodiernum diem multiplicia ejus scripta ostendunt, quae in processu ipsius inseremus sigillatim, licet in his ordo servetur minime. Durante tempore suae administrationis multa scripta edidit vir vitae venerabilis Petrus noster abbas Cluniacensis. Nam scripsit diversas epistolas cum tanta gravitate et stylo tam excelso, quod alter Augustinus videatur esse insanorum [f. sanctorum] descriptione librorum. In primis epistolarum liber ejus in sex libros dividitur. Primus liber continet XXXVI, epistolas. Secundus liber continet LI. Tertius liber continet VII. Quartus liber continet XLIII. Quintus liber continet IX. Sextus liber continet L: inter quas inseruit tractatum quinque capitulorum distinctione divisum, et omnium quae dicta sunt, vel dici possunt, argumentorum rationibus adversus Judaeorum inveteratam duritiam. Primum capitulum ostendit quod Christus Filius Dei sit. Secundum capitulum ostendit quod Christus specialiter Deus esse probatur. Tertium capitulum ostendit quod Christus non, sicut Judaei putant, temporalis rex, sed aeternus sit et coelestis. Quartum capitulum ostendit quod Christus non, sicut Judaei desipiunt, adhuc venturus sit, sed jam certo et praeordinato tempore, ad mundi salutem venerit. Quintum capitulum ostendit et determinat de ridiculis atque stultissimis fabulis Judaeorum. Inseruit etiam idem Petrus Venerabilis abbas Cluniacensis librum quem edidit et scripsit contra Petrobrusianos haereticos, qui dicebant primo pueros baptizari inutiliter, quia credere non possunt. Secundus error erat, quia dicebant basilicas vel altaria fieri non debere, quoniam Ecclesia Dei, prout affirmabant, unitate fidelium congregatorum constaret. Tertius error erat, quia dicebant crucem Domini nec adorandam nec venerandam, sed magis confringendam et conculcandam esse. Quartus error erat, quia dicebant missam nihil esse, nec celebrari debere. Quintus error erat, quia asserebant vivorum beneficia nihil prodesse defunctis. Sextus error erat, quoniam dicebat Deo non esse cantandum. Idem iste Petrus noster Cluniacensis abbas ipso existentes in Hispaniis cum imperatore, transtulit de Arabico in Latinum Alchoranum de lege Mahometi haeretici. Et tamen in Cluniaco scripsit fortissime adversus praedictam sectam. Opus suum dividens in quinque libros, qui libri dividuntur per capitula. Iste idem Petrus Cluniacensis abbas scripsit de miraculis quae suis temporibus advenerunt, sive facta sunt. Et de his duo exstant libri. In primo siquidem libro de XXVIII miraculis determinat cum magna et Ciceroniana elegantia, non solum in his operibus suis, verum in omnibus. In secundo narrat XXX. Item scripsit idem Petrus sermones quatuor valde utiles et elegantissimos, quorum Primus de transfiguratione Domini est Secundus sermo de laude sepulcri Domini est. Tertius sermo de sancto Marcello papa et martyre est. Quartus est inscriptus, In veneratione quarumlibet reliquiarum. Insuper egregius ille Pater Petrus Venerabilis Cluniacensis abbas scripsit epistolam ad Petrum de sancto Joanne societatis suae veteranum, contra eos qui dicunt Christum nunquam se in Evangeliis aperte Deum dixisse. Haec epistola utilis et necessaria, plena instructionibus quamplurimis. Scripsit idem rhythmum in laudem Salvatoris. Rhythmum de sancto Hugone. Rhythmum de S. Benedicto. Item rhythmum de resurrectione Domini. Fecit hymnum in honore sanctae Mariae Magdalenae. Item alium hymnum in honore matris Domini. Fecit et prosam de eadem Virgine Maria gloriosa. Nunc est videndum de gloriosi Patris nostri Petri Venerabilis abbatis Cluniacensis prudentia erga suorum religiosorum provisionem. Nam in libro quodam statutorum hujus monasterii Cluniacensis ab ipso edito asserit quod, tempore suae assumptionis in abbatem, in ipso Cluniacensi monasterio erant religiosi plus quam tres centum, sicut ipse testatur. Ipse namque ait: Notum facio igitur ego frater Petrus, humilis Cluniacensis abbas omnibus istud legentibus, quod quando ad hoc officium ante XXVIII annos assumptus sum, magnam quidem Ecclesiam, religiosam et famosam inveni, sed pauperrimam, magnarum expensarum, et, comparatis reditibus cum expensis, nullorum pene redituum. Trecenti erant vel eo amplius fratres, nec centum de propriis sumptibus domus illa procurare valebat. Turba hospitum, semper pauperum infinitus numerus. Congregata de omnibus decanis annona vix quatuor mensibus, aliquando nec tribus, vinum undecunque collectum, nunquam duobus aliquando mensibus, nec uno sufficiebat. Panis pervus, puger et furfureus. Vinum maxime aquatum, insipidum, et vere villum, praeter alias et multo cum foenore acceptas expensas. In emendo solummodo annonam et vinum, plusquam viginti millia solidorum Cluniacensis camerarius expendebat. Has angustias ego videns, habito cum sapientibus fratribus, qui tunc vivebant consilio, prout mihi et ipsis rationabile visum est, mesatica per decanias constitui. Et ut conventum Cluniacensem de pane et de fabis, et earum sagimine quidam ex decanis uno mense, quidam tribus hebdomadis, quidam quindecim, quidam octo diebus, hoc est integro anno procurarent, ordinavi. Et ut super annuatim haec constitutio servaretur, universorum fratrum assensu et voluntate et in capitulo praecepti et scripto firmavi. Hoc ita ut decretum est, multis postmodum annis servatum est. Tempore hujus beati Patris Petri Venerabilis Cluniacensis abbatis, anno videlicet 1131 dedicatio magnae basilicae Cluniacensis a domno papa Innocentio secundo facta fuit. Anno Domini 1153, propter nimiam et effrenatam longe plus solito pessimorum raptorum malitiam, qui praecipue in res Cluniacenses furiose desaeviebant, rogatu domni Petri abbatis Cluniacensis, et amicorum Cluniacensium, domnus Oddo, sanctae Romanae Ecclesiae cardinalis, et apostolicae sedis legatus, domnus Eraclius, Lugdunensis archiepiscopus electus, cum suffraganeis Lugdunensis Ecclesiae, hoc est Eduensi, Matiscensi, Cabilonensi episcopis, cum comite etiam Burgundionum Willermo, comite Cabilonensi altero Guillelmo, Humberto de Bellojoco, Joceranno Grosso, Hugone de Berziaco, Hugone de Scalciaco, et aliis Burgundiae nobilibus non paucis, convenerunt apud Matisconem in Ecclesia Sancti Vincentii. Qui tractarunt ibi circiter spatium trium dierum de negotiis, et praecipue de pace Ecclesiae Cluniacensis reformanda, ita quod coram universo clero et populo civitatis praedictae, decretum est ab eis jam praelibatis dominis ut monachi dicti et laici, et omnes res ad Cluniacum pertinentes, quae infra terminos Araris, Ligeris et a Rhodano fluminum continentur, additis partibus illarum terrarum, quae infra Eduensem civitatem et castrum Camonis, quod est ultra Cabilonem, constitutae sunt, plena et secura pace maneant. Et quicunque per dictum Cluniacum transeuntes cum ipsis et rebus ipsorum securi et pacifici permaneant et conserventur. Ita quod praedicti domini de omnibus suis promiserunt praedictos Cluniacenses servare indemnes, tam in rebus quam personis, etiam usque procedere contra taliter malefacientes dictis monachis Cluniacensibus vel rebus ipsorum ad arma et obsidenda castra vel loca, in quibus tales malefactores, se retraxerunt. Et habitatores civitatis Cluniacensis promiserunt ibidem, dum haec peragerentur, quod quoties essent requisiti de procedendo ad arma, cum dictis nobilibus et dominis, quod irent, etc. Et etiam praelati ex parte eorum contra tales promiserunt similiter procedere, etc. Tempore insuper hujus praefati Petri Venerabilis abbatis Cluniacensis, anno salutis humanae 1155, vir illustris Henricus Wintoniensis episcopus, rogatu dicti domni Petri abbatis, et ab Adriano papa IV, litteris invitatus, simul etiam a rege Franciae Ludovico Juniore, et omnibus fere Burgundiae personis et baronibus evocatus, Cluniacum venit, eamdemque Ecclesiam gravis alieni ponderis [aeris alieni pondere] oppressam, prudentia et expensis suis omni fere debitorum alienavit onere, ita ut tam ex persolutione debiti, quam etiam in comparandis possessionibus, necessariis etiam rei familiaris comparandis, sicut ex ore ejus auditum fuit, prolatumque ab ipso, quod plusquam septem millia marcarum argenti expenderit. Pavit enim per annum 460 monachos tunc existentes in dicto monasterio Cluniacensi, ut habetur in libro capituli dicti coenobii Cluniacensis. Iste Henricus Wintoniensis episcopus fuerat olim hujus monasterii Cluniacensis alumnus et monachus, ac nostrum nostrique coenobii benefactor singularissimus suis temporibus et maximus. Anno Domini 1171 praefatus domnus Henricus Wintoniensis V Idus Augusti obiit. Suscepit vero Cluniacensis Ecclesia, et saepe, ut dixi, suscepit multorum et diversorum, non in terra, sed in coelo thesaurizantium gazas. Auro igitur et topazio longe chariora Cluniacus a Leodiensi Ecclesia munera suscepit, quando magnificos viros, et summa cum laude ac dulcedine recolendos ad nos venientes, humili collegio Cluniacensi copulavit. Nam a temporibus beati Patris nostri Hugonis usque ad ipsius Petri Venerabilis abbatis Cluniacensis dies Leodiensis Ecclesiae Cluniacum tres canonici, Zelon scilicet, Tezelinus et Algerus, magni suis temporibus magistri humilitatisque discipuli venere. Quorum primus, videlicet Zelon, multo tempore pro Ecclesia, ad quam venerat laborans, singulari scientia et praedicabili lingua, non solum audientium mores instruxit, sed et corporalem novae Ecclesiae fabricam plus cunctis mortalibus post reges Hispanos et Anglos construxit. Sequens spiritualibus tantum studiis totum suum hominem occupans, in sancto proposito longaevus consenuit. Et prius Cluniaci sub sancto Patre Hugone, dehinc Vizeliaci cum domno Rainaldo abbate ejus nepote, et demum Lugdunensi archiepiscopo degens, laudabilem vitam sancto fine conclusit. Tertius, Algerus nomine, humilitate, puritate, vitae totius sinceritate longe praecedentes exsuperans. Unde de isto Petrus Venerabilis abbas Cluniacensis libro I Miraculorum narrat quod, ut de beato Job dicitur, ipse Algerus vere simplex et rectus, timens Deum, et recedens a malo erat. Saepe multumque sibi institisse daemones Venerabili Petro abbati suo conquestus est. Iste Algerus erat subtilis ingenio, facundus eloquio. Ipse namque pro ecclesiasticis negotiis ad diversas personas, et ad Ecclesias multas insignes epistolas conscripsit. Et item inter caetera ingenii sui monumenta duos tractatus edidit ecclesiasticis valde utiles negotiis et Catholicae fidei. Quorum primum intitulavit De misericordia et justitia, quem tribus divisit particulis: quarum prima temperando justitiam misericordia, sufficienter agit de malorum tolerantia; secunda, de ecclesiasticis peccatoribus, et eorum canonica correctione; tertia de his qui extra Ecclesiam sunt, et eorum sacrilega communione. Alium vero tractatum edidit tanto nobiliorem quanto sublimiorem, utpote de re mirifica et necessaria, De sacramento scilicet corporis et sanguinis Domini. Hoc opus in tres partes dividitur: prima expedite agit de veritate et virtute corporis Christi continens XXII capitula; secunda, de ipsius sacramenti variis quaestionibus, distincta decem capitulis; tertia sub XIV capitulis agit de ministris ecclesiasticis, et extra peccatoribus haereticis. Petri Venerabilis jam saepe nominati abbatis Cluniacensis temporibus Petrus Pictaviensis floruit, vir illustrissimus et doctissimus, qui plures ad Petrum Cluniacensem epistolas scripsit, et multa alia quae apud nos sunt omnia. Eodem tempore floruit Richardus, monachus Cluniacensis, origine Pictaviensis, qui magnus historiographus sacrae Scripturae fuit. Scripsit enim ab Adam chronica usque ad tempora Frederici. Hugo Catula nobilis miles se promittens monachum facturum, in signum cujus sibi a Petro abbate Cluniacensi comam abscidi fecit, et in hujus testimonium custodiri. Quo facto praefatus Hugo mutato proposito Hierosolymam ire proponens, Petrus Venerabilis abbas Cluniacensis ipsum ab itinere revocat, et insinuans et demonstrans majus bonum minori praeferendum. Nam majus bonum est Deo perpetuo in humilitate et paupertate servire, quam cum superbia et luxu Hierosolymam iter conficere. Quibus a praefato Hugone consideratis, monachus jam saepe nominati Petri Venerabilis abbatis Cluniacensis factus est. Albericus suo tempore Cluniacensis monachus, deinde Hostiensis episcopus, factus est legatus sedis apostolicae in partibus Hierosolymitanis. Quare scribit Petro Cluniacensi et religiosis ejusdem, ut eum in eorum orationibus pro sua peregrinatione commendatum habeant. Domnus Natalis, prius Tresbacensis abbas, fit deinde monachus Cluniacensis, dimissa tamen abbatia Tresbacensi. A cujus rei proposito multi ipsum perturbare volentes, praefatus Petrus Venerabilis abbas Cluniacensis Innocentio papae humiliter supplicat pro eo domno Natali in quadam epistola ad dictum Innocentium transmissa, sic in fine ejusdem: Quia, inquit, ergo non alibi quam in sinu vestro, hoc est in Cluniaco, requiescere maluit, provideat ei, ut dixi, pietus paterna quietem, quam justo ordine post Marthae mereatur habere laborem. Hugo Turonensis archiepiscopus, cum in infirmitate esset monachus Cluniacensis effectus a clero postulatus est, ut reverteretur unde exierat. Non siquidem requirebatur ut mercenarius, qui videns lupum dimisit oves et fugit; verum pastor, qui pro domo Israel sibi commissa, muris se opponere, et stare in praelio in die Domini consuevit. Qui Hugo de communi schemate cleri, ad Martini sui nigrum habitum conversus est. Abaelardus, Petrus nomine, ab erroribus fidei per Petrum Venerabilem abbatem nostrum, et sanctum Bernardum abbatem Clarevallensem revocatus, quae antea de fide dogmatizaverat perfide, monachus Cluniacensis factus est. Et deinde mens ejus, lingua ejus, opus ejus semper divina fuere; semper philosophica, semper eruditoria meditabatur, docebat, fatebatur. Et, sicut de magno Gregorio legitur, momentum aliquod praeterire solebat minime, quin semper aut oraret, aut legeret, aut scriberet, aut dictaret. Lectio ei continua erat, oratio frequens, silentium juge, nisi cum aut fratrum familiaris collatio, aut ad ipsos in conventu de divinis publicus sermo eum loqui urgebat. Quare ipsum Petrus Venerabilis sollicite commendans, tale de ipso scripsit epitaphium: Reluxit illis diebus Matthaeus vir non obscuri secundum carnem generis, ortus ex Remensi provincia, utroque parente et nobilitate insignito, et mundanis opibus locuplete. Huic in pueritia litteris traditus est. Qui postquam adolevit, in Laudunensi Ecclesia clericale officium adeptus est. Et statim a primis annis, quae multorum clericorum depravatum morem cum aetate coepit et honestate invalescere, et levitatem vel lasciviam consodalium fugiens et exsecrans, quod per rarum et in hujusmodi, hominum genere, famosis honestate et religione clericis adhaerebat. Inter quos quemdam probatioris vitae clericum, Remensis Ecclesiae tunc thesaurarium eligens, qui Radulphus nomine, Viridis cognomine dicebatur, ei se specialius religiosa familiaritate devovit. Dehinc eodem Radulpho rapto, et in Remensem archiepiscopum assumpto, non deseruit quem elegerat Matthaeum; sed aliquandiu sub ipso Remensis jam Ecclesiae canonicus perseveravit. Qui postmodum Matthaeus monasticam aspirans vitam, ecclesiasticos honores dimisit. Et propter celebrem relationis famam, Cluniacum eligens, apud S. Martinum de Campis monachi habitum suscepit, et congrue. Erat enim idem S. Martini monasterium sub Cluniacensi monasterio, in ordinis, religionis, ac fervoris proposito, pio mundo suo ita consimile, et in tantum conforme, ut velut simulacrum cerae impressum, multis aliis ad Cluniacum pertinentibus monasteriis, originalis sigilli imaginem familiarius repraesentet; et exceptis locorum distantiis, quae simul esse non possunt, non diversa, sed prorsus unum sint. Cum itaque ibidem domnus Matthaeus in monasterio Sancti Martini per annos septem claustri ordinem ferventissime tenuisset, jussione abbatis successit in prioratum, priore suo jam defuncto. Qualiter vero, quantumque se jam dictus Matthaeus factus prior, imo etiam semper Deo subditis, et quibusque proximis ac remotis exhibuerit, vix explicari posset, tamen quam brevissime exsequamur. In primis vir Dei exhibebat se Deo, ac substernebat vera cordis et corporis contritione praeteritorum actuum, vel negligentiarum poenitudine, mundi contemptu plenissimo, ac pene singulari inter multa millia monachorum in Deum devotionis affectu. Morabatur assidue in claustro cum fratribus, et post plurimos mundi discursus, pene velut ea, cui adhaerebat claustri columna, sacrae lectionis intentus studio inviolabiliter perdurabat. Vix poterat eum commissi prioratus cura saltem ad horam a fratrum collegio segregare, vel ab intentione semel in Deum defixa quolibet mundus occupationis suae vino retrahere. Cumque sub ducatu ejus fere trecenti fratres, tam intra quam extra monasterium Domino militarent, eisque corporalia subsidia providere vel per se, vel per alios ex officii debito cogeretur, Marthae quidem importunas exactiones ex toto effugere non valebat, sed tamen toto animae desiderio Mariae otio inhiabat. Talem insuper domnus Matthaeus subditis, eisque ad vitae suae terminum exhibuit et conservavit, ut non solum quantum ad Deum, sed etiam quantum ad se misericordiam et judicium eidem Deo secure cantaret. Misericors in subditos erat, necessaria eis pro viribus praeparando, et unicuique secundum apostolicam et benedicti regulam, prout opus erat, multo labore quaesita largiendo. Mos ei erat infirmorum, pauperum, hospitum, in quantum prioratus officium patiebatur, per seipsum potiorem curam gerere. Exhibebat Matthaeus omnibus communem tam corde quam verbis dilectionis affectum. Et inquantum, salva propositi gravitate, poterat, jocundum se et hilarem quibuscunque alloquentibus offerebat. Ad omnes quidem, juxta Patris Augustini verba, congruum charitatis habebat affectum; ad eos vero quos poterat ejusdem charitatis effectum. Fecerat ea charitatis virtute monasterium suum prae cunctis totius Franciae monasteriis commune universorum hospitum, et velut generale absque alicujus exceptione cunctorum asylum episcoporum, abbatum, nobilium etiam laicorum quotidianus concursus, monachorum et clericorum agmina, pauperumque nunquam deesse poterat turba; domos universas, hospitia cuncta assidue pene replebat. Suscipiebantur alacriter omnes, nec in suscipiente boni vultus hilaritatem tanta advenientium importunitas turbare poterat. Hinc erat quod inter caeteros principes, qui eum harum et similium virtutum fama exciti diligebant, quique illi de suis multa largiebantur, Ludovicus rex Francorum, rexque Anglorum Henricus singulari ipsum amore amplectebantur, adeuntem se gaudenter suscipiebant, multo susceptum honore colebant, ad discedentem nunquam fere vacuum remittebant. Postmodum Petrus Venerabilis abbas Cluniacensis domnum Matthaeum, habita de ipso tanta fama, ad ordinis adjutorium, suae vocationis anno primo Cluniacum evocavit, eique statim ordinis et claustri curam imposuit. Ad cujus rei adjutorium magnum hunc, et vere Christi non segnem operarium, verum insignem, eum ad introitum vir Venerabilis Petrus abbas Cluniacensis expertus est. Cum itaque jam saepe nominatus domnus Matthaeus tractus ad urbem fuisset, causa schismatis Pontiani erga Ecclesiam Cluniacensem incitati, pacificandi, eo schismate diffinito et penitus absorpto domnus Matthaeus redire cum sociis ad propria festinabat. Sed qui nescientem vocaverat Deus, reditum impedivit, et quia super pauca fidelis fuerat, eum super multa ut expertum dispensatorem promovit. Injungit ei cum honore papa Honorius secundus, majoris honoris et oneris pastoralem curam, et eum labori suo socium adhibens in episcopum Albanum consecrat. Provectus ergo domnus Matthaeus ad sublimem pontificalis ordinis gradum, et super Ecclesiae candelabrum ad lucendum omnibus qui in domo Dei erant, magnifice exaltatus, nihil de monacho quorumdam more dimisit. Sed sicut de magno Martino legitur, eadem in corde ejus humilitas, eadem in vestitu ejus vilitas mansit. Nihil de officiis, nihil de cantibus, nihil de prolixa Cluniacensi psalmodia quarumlibet curarum praetextu reliquit. Servabat in palatio instituta claustri, et mundo expositus firmo et longo usu, velut innato religionis proposito, a saecularium vanitatibus se quasi septo firmo secernebat. Possent quidem adhuc plura de ipso digna memoria litteris tradi. Verum illud tacendum non est, quod suis diebus parem non habuit sibi. Tandem prima Adventus Domini hebdomada, vir beatus domnus Matthaeus Albanensis episcopus, omnimodum jam naturae defectum post multos labores et certamina ferre non valens, lecto decubuit. Qui ante decessum ejus ab hoc saeculo, gloriam, quam sibi Deus praeparaverat, videre meruit. Et finaliter die Nativitatis Domini diem in Christo Jesu clausit extremum. Qui in ecclesia Sancti Fridiani sepultus est. Gregorium insuper tempore Petri Venerabilis abbatis Cluniacensis, monachum ejusdem fuisse legimus. Iste Gregorius vir illustris et doctissimus fuit, qui, juxta Hieronymum, studuit semper sacrae Scripturae. Ex quo vitia carnis non amavit. Ipsum mirum in modum Petrus noster Venerabilis abbas Cluniacensis commendat ac laudat. Quod qui voluerit videre, legat in epistola 20, lib. IV Epistolarum ipsius Petri Venerabilis abbatis Cluniacensis. Ejusdem Petri Venerabilis Cluniacensis abbatis temporibus fuit monachus Cluniacensis, Raynaldus, archiepiscopus Lugdunensis, qui primo monachus Cluniacensis, deinde abbas Viziliacensis, postremo archiepiscopus Lugdunensis, cujus epitaphium Petrus ipse Venerabilis fecit. De Geraldo, sanctae Cluniacensis Ecclesiae monacho, scribit Petrus Cluniacensis abbas in libro primo Miraculorum, cap. 8, ejus vitam et mores sanctos. Iste in habitu clericali serviebat sancto Hugoni abbati Cluniacensis, a quo tandem factus est monachus in Cluniaco. Cui a beato Patre Hugone propter ejus vitam laudabilem, regimen et administratio Ecclesiae Sancti Salvatoris Nivernensis commissa fuit. Tandem a Petro Venerabili abbate Cluniacensi evocatus factus est prior in monasterio de Altojugo, in quo loco finem vitae peregit. In quo siquidem prioratu de Altojugo, dum vigilias observaret, et ne intempestive fratres surgerent sollicitus provideret, frequenter in eadem ecclesia voces cujusdam melodiae audiebat, et merito, quoniam illorum est audire coelestia, quorum aures dedignantur audire terrena. Iste requiescit in dicto loco de Altojugo. Vir vitae Venerabilis Petrus abbas Cluniacensis et alium discipulum habuit, nomine Armanum. Hic itaque dum esset nobilis, et miles dives in saeculo, tractus divino spiritu, ac mundo renuntiare disponens, prius equos et vestes multi pretii, magnumque pondus argenti, et omnia pene sua Cluniacum direxit, et sic pauper et peregrinus Hierosolymam petiit. Ibi Domini adorato sepulcro, et sanctissimorum locorum visione aliquanto tempore recreatus, cum vitae terminum, quem sibi summopere adipisci desiderabat, differri videret, rediit, atque Cluniaco habitum religionis induit. Cum quo et animum ita ab omni mundano affectu mutavit, ut nec omnia bona, nec privata diversarum exercitationum lucra, spirituali cordis ejus ardori satisfacere possent. Non ei dies ad orationem, non nox sufficere poterat. Vix cibo aut somno eo studio indulgebat. Eidem Armanno novitio contigit post Domini Natalem, nocte quae diem praecedit beati Joannis evangelistae, ut in cella novitiorum cum aliis novitiis ipse adhuc novitius jaceret, ipse solitis orationibus fatigatus cum se in lectum collocasset, et levi somno solutus, ursum tam terribilem vidit, ut omnem humanum terrorem ejus incomparabiliter tremendae visionis horror excederet. Quare et ecce clamare terribiliter coepit, sicque perseveranter, ut omnes fratres de lectis suis surgere, et ad se undique concurrere cogeret. Qui etiam domnum Petrum Venerabilem advocare coacti sunt. Ex cujus visione, terrore, ac formidine, idem Armannus excitatus somnium quod viderat incipiens contemnere rursus quem dormiens viderat, integre vigilans supra ipsum eumdem ursum conspexit, tantum in aere sublevatum, quo eum si vellet manu contingere potuisset. Cujus stupendus erat rictus nefandi oris ultra omnem modum horrendi, ut de eo scriptum est: Per gyrum dentium ejus formido, ungues longissime recurvi, et se ad rapiendum avidissime exerentes, tota hirsuti corporis habitudo quasi in praedam jam jamque rapiendam dirissime infremebat. Et sic eum diabolus diu terrore fatigatum a mente sua excedere coegit, sed Dei misericordia liberatus. Tamen ex terrore illo tantam contraxit debilitatem, ut conventui per triduum interesse non potuerit. Haec Petrus Venerabilis abbas Cluniacensis narrat. Fuit et alius, ut de magno Benedicto legitur, gratia Benedictus et nomine. Qui priusquam ad monasticalem ordinem venisset, religiosus valde presbyter exstitit, qui apud Cluniacum mutato habitu, verus est factus monachus. Corpus quippe attenuatum, facies macilenta, capilli incompti, ipsaque canitie venerandi, vultus demissus, oculi vix nunquam patentes, os sine requie sacra verba ruminans, non in terra, sed in coelo positum, hominem indicabant. Silebat perpetuo, nisi cum eum certa et gravis causa loqui cogebat. Verba ejus brevissima, a nugis, jocis, atque omni prorsus otiositate aliena. Si quando vero de spiritualibus sermo erat, nunquam sine suspiriis, nunquam sine lacrymis fiebat, psalmodia indeficiens, Scripturarum sanctarum nocte dieque meditatio. Propter quod et Psalterium glossatum semper circumferebat quoniam psalmos non perfunctorie, ut quibusdam moris est, sed summa cum attentione atque devotione cantabat. Ubi si quid quod non intelligeret, offendisset, ad glossas statim oculum convertebat. Diem totam psallendo, meditando, noctem vigilando et orando peragebat. Habebat idem Benedictus pro cella domum orationis in turri altissima, atque remotissima, in honore sancti Michaelis archangeli consecratam. Jam si ejus per singula vitam describere vellem, non transeuntur ab illo commemorandum, sed diutius esset immorandum. Cum idem beatus vir domnus Benedictus infirmitate gravatus in lecto jaceret, respiciens domum infirmorum in ipsa vidit infinitam multitudinem albatorum advenire, et paulatim omne domus illius spatium complere. Cumque domum praeclarissimis illis spiritibus repletam vidisset, fratrum conventum esse suspicatus, custodem infirmorum bonae religionis virum, Otgerum nomine, vocavit, eique dixit: Frater Otgeri, hiccine ordo noster est, ut conventus albis indutus in infirmariam veniat? Crede mihi, hodie video quod nunquam retro contigisse audivi. Sed cum frater ille nullum albatorum in infirmaria illa esse affirmaret, adhuc in eadem opinione persistens adjecit: Miror valde quomodo haec dicere potes, cum non pars domus, sed tota ejusdem albatis viris plena sit, et te ipsum, ubi nunc loqueris, ex omni parte iidem circumdent. Tunc tandem intellexit cui hoc dicebat, non hominum illum conventum, sed beatorum esse angelorum. Et parvo intervallo suscepit ut servus Domini Benedictus ab illis quos viderat albatis et gloriosis spiritibus ascitus obiret, beatamque animam eis tradens, ad regna coelestia, ut dignum est credere, cum ipsis. . . . . Gaufredus vir nobilis fuit dominus castri, quod Sinemurum vocatur. Postquam multum tempus magnifice in saeculo conversatus est, tractus divino spiritu mundo renuntiavit, atque cum filio et tribus filiabus apud Cluniacum habitum religionis induit: ubi sancte ac sine querela diu conversatus, merito religionis atque prudentiae Marcigniacensium sororum prior effectus est. Quarum curam dum per aliquot annos humiliter et benigne administrasset, more mortalium molestia corporis tractus, defunctus est. Ipsius Petri Venerabilis tempore fuit Bernardus monachus prior Cluniacensis, totus religiosus, totus erga conventum laboriosus, et Ecclesiam Cluniacensem semper summa cum charitate amplectens. Quem ipse Petrus Venerabilis abbas Cluniacensis commendans epitaphium de ipso Bernardo tale quod sequitur descripsit. Egregius senior cui nil juvenile cohaesit,     Bernardus prior hac pausat humatus humo  Hic post militiam coelestia castra subintrans,     Consenuit, certans hoc in agone diu.  Iste sibi pro te nunquam, Cluniace, pepercit,     Huic sibi nulla dies absque labore fuit.  Sic bene totius pondus tolerando diei,     Nummum promeritum sero reportat ovans.  Hujus, vos fratres, memores estote sepulti,     Nec cadat ex animo quod tegat ossa solum. Hujus Petri Venerabilis abbatis Cluniacensis monachus et religiosus fuit domnus Radulphus, qui tandem scripsit mores et gesta, ac vitam mortemque ipsius Petri abbatis Cluniacensis. Verum enimvero omittendum est minime qualiter angelus Domini locum, ubi fratres moriuntur, cruce Christi signaverit. Quod miraculum Petrus ipso Cluniacensis abbas descripsit in hunc qui sequitur modum: «Quoniam antiqui hostis aperta contra Christi milites praelia,» etc Tempore hujus Petri Venerabilis abbatis Cluniacensis numerus fere quatuor centum monachorum in Cluniaco redolebat. Quorum quidam habitabant in silvis illi loco proximis, inter quos ipse aliquando Petrus abbas conversabatur cum ipsis fratribus. Eorum enim habitacula sanctorum Patrum monachorum in praefatis silvis erant capellae devotae, sicut in capella Sanctae Radegundis, Sancti Romani super Boutavanum, capella S. Vitalis prope Cluniacum, capella Sancti Joannis de Bosco, et ecclesia de Costa, in quibus locis cum magna devotione Christo militabant. Ex quibus omnibus supradictis, et ratione quorum ordo Cluniacensis, et ipsius monastica religio extensa, et propagabatur usque ad vallem Josaphat, sepulcrum matris Domini nostri Jesu Christi, ubi Gelduinus monachus Cluniacensis illius vallis monasterii abbas exstitit. Et item ipsi monasterii Cluniacensis monachi cum monachis, et fratribus habitantibus in sancto monte Thabor, ubi Deus tranfiguratus est, sortiti sunt confraternitatem. Consequenter ipsi Cluniacenses obtinuerunt monasterium, quod Cuntot dicitur, quod est in suburbio Constantinopolis civitatis Tandem et per successum temporis isti Patres Cluniacenses traxerunt in suam confraternitatem et societatem, ecclesias, collegia, et monasteria usque ad numerum fere CCCXIV. Et sub ipsius abbatiae Cluniacensis subjectione fuerunt tam abbatiae, prioratus, decanatus, praepositurae, officiaque tam mediate quam immediate eidem subjecta, circa duo millia vel amplius. Nunc de triumpho Patris domni Petri Venerabilis abbatis Cluniacensis, quem in schismate Pontii abbatis septimi obtinuit, de versibus Petri Pictaviensis inserendo, pauca dicenda sunt: quem ille stylo nimium prolixo prosequitur. Nunc etiam de glorioso fine Petri Venerabilis abbatis Cluniacensis dicendum est ex dictis Radulphi ipsius B. Patris monachi, qui vitam et mores tanti Patris descripsit, et ejus mortem. Anno vero Dominicae Incarnationis 1157, prima ipsius anni die, reverendus et cum multo amore recolendus domnus Petrus abbas viam universa carnis ingressus est, et illa hora sancta anima ejus discessit, qua credimus Verbum Dei natum de Virgine matre. Et bene hanc horam ut ascenderet elegit, qui Nato descendenti humiliter semper servivit. Nascente ergo Christo Jesu de Virgine matre in terris, Petrus virgo assumitur in coelis, ut qui gaudium singularis nativitatis devote celebraverit, cum peregrinis quandiu vixerat, modo in hora ejus nativitatis reciperet fructum devotionis in sede aeternitatis. Factum est autem magnum miraculum in hac gloriosi Patris venerabilis abbatis Cluniacensis corporis et animae separatione. Quia cum ipse sanctus migravit a corpore, ut nullum fieret impedimentum divinis officiis sanctae matris Ecclesiae, praecipue illius diei, dicta litania ab episcopo, et finitis orationibus, defertur sancti Patris corpus ad locum, ubi corpora mortuorum lavabantur; et ibi vestimentis nudatum glorificati hominis gratia cunctis videntibus et stupentibus apparebat. Erat enim corpus ipsius mortuum vitro purius, nive candidius, et mirabili quadam pulchritudine coeleste corpus in terrenis adhuc existens. Quis crederet illam sanctam carnem cilicio aliquando fuisse tectam, jejuniis afflictam, meditationibus et contemplationibus sanctis attenuatam, vigiliis maceratam? Erat profecto jam quasi in quadam futurae gloriae transformatione splendidissimum sine macula et ruga dotium coelestium praesagium ferens. Osculabantur discipuli caput magistri, suggebant aquam qua lavabatur, et unusquisque quod poterat rapiebat. Sepultus est itaque beatus Petrus Venerabilis abbas Cluniacensis in capite majoris et novae basilicae, cum magno honore et grandi dolore suorum filiorum, ab illustri et reverentissimo viro Wintoniensi episcopo. Rexit itaque gloriosus vir Petrus Venerabilis hoc Cluniacense monasterium 34 annis, et quatuor mensibus, cum tribus diebus. Alibi tamen reperi quod rexit 35 annis, et jacet juxta altare S. Jacobi, et retro armaria reliquiarum capsae omnium sanctorum, juxta portam per quam itur retro chorum a manu dextra, cujus epitaphium sequitur: Paret in hac urna quod non sit vita diurna,     Qualescunque sumus morte coaequat humus.  Dum Petrus moritur pius abbas, jus sepelitur,     Pax cadit, ordo jacet, flere morique placet.  Ille salus patriae, mundi decus, arca sophiae,     Nescius invidiae, vena fuit veniae.  In natale Dei solemnis mane diei     Mortuus, obtinuit plurima quae meruit. ALIUD EPITAPHIUM. Tempore Bernardi Clarevalis floruit olim  Alvernus patria Petrus Venerabilis abbas,  Hic Cluniacensis, instructor catholicorum,  Contraque schismaticos, Judaeos et Mahumetos  Tractatus scribens, nec non volumina multa,  Sermones varios, dictamina prosa metroque.  Nobilis ille fuit, sed moribus altior omni.  Regnans perpetuo, nunc sedibus Omnipotentis  Supplicet assidue pro cunctis religiosis,  Praecipue nobis Cluniacensibus impetret alta  Gaudia coelorum, decurso tempore nostro  Hic Petrus vixit, qui coelo lumina fixit.