INCIPIT PROLOGUS JOTSALDI MONACHI AD STEPHANUM PONTIFICEM DE VITA ET VIRTUTIBUS SANCTI ODILONIS ABBATIS. Reverendo Patri STEPHANO, secundum sui nominis interpretationem pontificali gloria coronato, ultimus servus servorum Dei, nomine tantum monachus, JOTSALDUS, quidquid in utraque vita jucundius. Antiquorum philosophorum studia scriptis et monumentis extulerunt priorum suorum laudes et memorias, talibus indiciis sperantes se facere immortales, quos noverant fuisse mortales. Deinde gradu secundo regula ecclesiastica, tanto dicendorum materia sublimior, quanto spei certioris directior, sanctorum virorum praeclara describit opera, ut succedentes et futuri habeant semper quorum sequantur exempla, totumque ad illum referatur, a quo virtus et prudentia datur, a quo etiam derivatur fortitudo et sapientia. Ad horum formam ego, quantilluscunque homuncio, nutritus magni Odilonis magisterio, informatusque beneficio, quemadmodum Hieronymus de Blaesilla et Nepotiano, epitaphium quoddam volui de morte virtutibusque ejus inscribere, et veluti flores ad sepulcrum ejus spargere, quae introeuntibus praestent aliquid suavitatis et gratiae, redoleantque secundum sui speciem quantulocunque odore. In hoc vero devotionem animi mei offero, et altiora describere volentibus materiam praesto, non occasionem agendi id melius subripio. Quod opus tibi, sancte praesul, ideo mittere disposui, quia te nepotem ipsius, et per illum ad sacerdotii gloriam accersitum novi; confidens tuo complacere judicio, quidquid in laudibus ejus descripserit cultus vel incultus sermo. ITEM PRAEFATIO VEL DEPLORATIO EX TRANSITU EJUSDEM PATRIS. Quis dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrymarum, et plorabo desolationem, non unius hominis, neque duorum vel trium, sed multorum populorum promiscui sexus, diversae conditionis, diversae aetatis, diversi ordinis! Plorabo, inquam, vastitatem nobilissimae congregationis, amplae familiae, destitutae dormitione sui patris Odilonis: de cujus visceribus, de cujus magisterio et virtutibus, quasi quibusdam vinculis et funibus religata dependebat, et, ut ita dicam, indissolubilibus amoris nexibus complexa sustentabatur. Quid agis, gravissimarum lacrymarum excitator, et tantae calamitatis delator ? Erumpe et clama in auribus promiscuae multitudinis, dicens: Quomodo decessit miserorum adjutor? Quomodo siluit moerentium opportunus consolator? vel quo abiit plurimorum monachorum desiderabilis auriga innumerabiliumque populorum discretus moderator et rector? O quam incertus humanae conditionis status! o quam mutabilis rerum mortalium cursus! Dum putavimus eum esse nobis in communi vita socium, tenemus defunctum, et quem sperabamus praesentem, dolemus absentem. Si tamen dolendus est, qui dolorem evasit; si lugendus est, qui de luctu ad gaudium, de tenebris ad lucem, de poena ad requiem, et de morte transivit ad vitam. Quid agimus, anima? Quo nos convertemus? Si intemperantius exaggerare dolorem coeperimus, timeo ne acies mentis reverberetur, et id quod de virtutibus ejus volumus inscribere, immoderato dolore perturbati, minime prosequamur. Sed primo de carnis ejus nobilitate, quae in titulis sanctorum virorum pro additamento laudis ponitur, dicamus, et postmodum, sensim per vestigia virtutum ejus incedentes, quasi quibusdam gradibus ad iteratos lugubres luctus funeris veniamus. Praecepta rhetorum sunt, ut majores ejus qui laudandus est memorentur, et eorum altius gesta repetantur; sicque ad ipsum per gradus sermo perveniat, quo videlicet avitis paternisque virtutibus illustrior fiat, et aut non degenerasse a bonis, aut mediocres ipse ornasse videatur. Nos carnis bona quae semper et ipse contempsit, in animae laudibus non requiramus; tamen quia non de mediocris nobilitatis sanguine descendit, quod possumus in laudibus ejus assumamus. Exstitit pater ejus inter proceres Arvernorum nobilissimus, vir in armis strenuus, possessionibus et divitiis locupletissimus, in consilio providus, et in omni morum honestate suo tempore nulli secundus, qui etiam privilegio auctoritatis et gratiae, Major Beraldus vocabatur ab omnibus. Fidei virtute ita praecipuus, ut quod alii difficile sacramentis, hoc iste inviolatum custodiret simplicibus verbis. Longe se habebat actus aliter ejus et habitus, quam modo videri possit in quovis principe quilibet actionis modus. Fuit illi uxor, Girberga nomine, non degener natalibus et moribus. Quae quantae continentiae, quantae castitatis, et cujus voluntatis fuerit sub marito, post mortem ejus omnibus fuit in aperto. Nam relicta patria, relictis propinquis et filiis, et magnis fundi possessionibus atque divitiis, tanquam alia Paula secuta est Christum, et apud monasterium sancti Joannis Augustiduno positum, sanctimonialium suscepit locum, et religionis habitum. Quam laudabile ibi duraverit propositum, quamque dulcis et utilis omnibus ibi deinceps ejus vita fuerit, et quam glorioso exitu vitam finierit, paucis quae supererant cum gemitu narrare audivi. Fuerunt denique istis alii filii potentes et nobiles, et in suo ordine quantum ad mundanam gloriam nulli inferiores. Quaedam etiam non praetereunda filia, nomine Blismodis, abbatissa, quae in sancta virginitate, nocte et die Deo serviens, prope centenarium explevit annorum numerum. His ita breviter descriptis, ad illum quem celebriter commendat nobilitas mentis et celsitudo generis stylum vertamus. IN NOMINE DEI SUMMI INCIPIT VITA EJUSDEM PATRIS. Igitur Odilo vir beatissimus, nobilitatis stemmate procreatus, inter ipsa primordia tanquam alter Isaac Christo consecratus, et Brivate apud sanctum Julianum gloriosum martyrem clericali sorte est donatus. Delectabatur in ipsa pueritia, humilitate, castitate, innocentia et puritate, et prout aetas admittebat, misericordiae operibus insistebat. Superabat coaetaneos sapientia et moribus, ita ut jam non puer, sed senex maturitate, non tempore, ab omnibus putaretur. Decursis itaque puerilibus annis, ubi robur juventutis succedere coepit, tacitus secum deliberat, ut Aegyptias ollas desereret, et per media mundi discrimina, terras repromissionis intraret. Jesu bone, quam suavis tua vocatio, quamque dulcis tui spiritus inspiratio! qui mox ut mentem pulsaverit, aestus fornacis Babyloniae in amorem transformas coelestis patriae. Ecce enim cor nostri juvenis, dum subito pulsas, mutas, et in veros amplexus Salomonis mirabiliter accendis. Certe dum talia meditatur in animo, magnus ille Maiolus, per totum pene mundum famosus, Arvernorum fines ingreditur. Et divina dispositione is de quo loquimur, ante eum adducitur. Qui considerans in eo praestantem elegantiam corporis et nobilitatem generis, magnum quiddam et divinum oculis interioribus in eo praevidens, totus in ejus amorem illabitur, et vicissim inter eos ignis divinae charitatis magis magisque accenditur. Fit inter eos familiare colloquium, junior seniori suum prodit desiderium; senex ut praemeditata perficiat, modis quibus potuit junioris instruit animum. His ita inter se dispositis, senex ad propria revertitur, sollicitudo juvenis ad ea perficienda quae coeperat, praeparatur. Non multis itaque interjectis spatiis, novus miles tanquam Benedictus Romuleas, deserit et iste Brivatenses seu Anicienses arces. Despicit patrias opes, propinquos et fratres, et quasi antiquus Abraham de Ur Chaldaeorum egrediens, Cluniacum quasi quemdam terrae repromissionis requirit introitum, et veteri iterum deposita sarcina, monachicum suscipit indumentum. Jesu bone! quam jucundum erat tunc videre ovem mundano vellere detonsam, de lavacro baptismatis iterum ascendentem, cum gemellis fetibus dilectionis utriusque procedentem, nihil sterile secum portantem nihilque vanum meditantem! Jam sumpto habitu videres nostram ovem inter alias primam opere, extremam ordine, aeternae viriditatis pascua requirere, lucernarum ministeria concinnare, infantum custodiendorum excubias observare, pavimenta verrere et quaeque vilia officia humiliter peragere. Sed non diu latuit margarita, non diu potuit occultari in privato loco fortis athleta. Evolutis post haec fere quatuor annis, sanctus Maiolus post multos pro Christo desudatos labores de tenebris Aegypti egreditur, transitoque maris periculo Jerusalem ingreditur, atque in aeterna pace a Christo collocatur. Instante vero mortis articulo domnum Odilonem sibi successorem eligit atque proprias oves Domino et sibi reliquit. Qui reluctans, et ultra quam credi possit invitus, communi omnium voto, communi omnium sententia ad injunctum officium ordinatur, et tanquam alter Moyses Dei populo praeficitur. Quid agis Deo, dilecta anima? Quid reluctaris? Quid adhuc vis stare post parietem, et respicere per cancellos et fenestras? Egredere jam ad diffusam lucem, egredere. Loquitur tibi sponsus tanquam ad sponsam, in Canticis canticorum: Surge, propera, amica mea, formosa mea, et veni, videlicet aperte dicens: Surge de stratu quietis, in quo tuimet solius curam agere quaeris, propera et veni, ad impendendam etiam proximis curam salutis, per studium sedulae praedicationis. Ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis. Vox enim tua dulcis, et facies tua decora. Suscepto itaque regiminis officio, magis ac magis sanctorum conformabatur exemplo, et in omnibus coelesti adornabatur magisterio. Praelucebat in eo quoddam insigne documentum, quod subjectis imitandum esset et timendum; et qualis esset interius, relucens in eo gratia declarabat exterius. Habitus enim mentis, ut ante nos dictum est, in corporis statu cernitur. Et quia ita est, nunc de ipsius corporis positione, pauca dicamus. Erat mediocris in eo statura. Vultus ipse plenus auctoritatis et gratiae; mansuetis hilaris et blandus, superbis vero et offensis, ut vix sufferri posset, terribilis. Macie validus, pallore ornatus, canitie decoratus. Oculi illius veluti quodam splendore fulgentes, intuentibus et terrori erant et admirationi, lacrymis assidui, quia saepius aderat virtus compunctionis. Renitebat etiam in ipsius motu, gestu, incessu, species auctoritatis, pondus gravitatis tranquillitatisque vestigium. Occursus illius quasi quidam gratissimae jucunditatis radius, et insolitae delectationis eventus. Vox illi virilis, et ita plena decoris, ut mentes audientium non mediocriter demulceret dulcedine modulationis. Sermo illius plenus suavitatis et gratiae, prout ratio causarum se habebat, medie temperatus; nec modum progrediens loquendi, nec minus pro tempore improvidus disserendi. Nihil in eo fucatum, nihil affectatum; sed natura mirabiliter reddebat eum corporis positione et ordine vitae quadratum. Et quamvis, secundum beatum Ambrosium, in pulchritudine corporis locum virtutis non ponamus, gratiam tamen non excludimus. His vero omissis, ad compositionem morum ejus, quibus per divinam gratiam adornatus exstitit, redeamus. In quantum humana aestimatio se habet, quatuor in sancto viro principales non mediocriter relucebant virtutes, prudentia, justitia, fortitudo et temperantia. Prudentiam philosophi definiunt in veri investigatione consistere, et scientiae plenioris cupiditate. Quo genere virtutis ita enituit, ut non diebus neque noctibus a veri investigatione cessaret. Semper ei liber divinae contemplationis in manibus, semper ei sermo de Scripturis assiduus, et ad aedificationem cunctorum labor continuus. Ut Hieronymus Eustochium instruit, faciem dormientis interdum pagina sancta suscipiebat, evigilantem iterata lectio recreabat. Nihil ei in hac vita dulcius, nihil amabilius fuit. Lectioni oratio jugis succedebat. Qui gemitus, quae suspiria, vel affluentia lacrymarum, et praecipue in illo sancto sacrificio Agni immaculati erat, Spiritus sanctus auctor ipsius muneris et gratiae novit. Rem miram dicturus sum, et certe veram. Cum saepius illum psallentem in stratu somnus exciperet, tamen psalmus ab ore dormientis non recedebat, ut si nescires, vigilare eum putares. Evigilans vero ita psalmum cum festinatione arripiebat, quasi non intermisisset. Loquebatur credo tunc cum sponsa in Canticis canticorum: Ego dormio et cor meum vigilat . In Scripturis quam fuerit eruditus, et in sermone facundus, quamque etiam in recta fide catholicus, testantur sermones ejus, et multiplices epistolae, quas, tanquam favos dulcedinis pinguissimae, videas redolere odore prudentis eloquentiae, decoreque suavitatis et gratiae. Justitia est, ut volunt philosophi, quae suum cuique tribuit, alienum non vindicat, utilitatem propriam negligit, ut communem aequitatem custodiat. Haec omnia in illo non mediocriter, sed profuse noveris reluxisse. Omnibus enim aetatibus, personis, et conditionibus, prout justitiae fuit, debitum honorem exhibuit; et omnibus ita se gratum praebuit, ut non aliter quam angelus, si ita dicendum est, imo quia ita dicendum est, cunctis charus exstiterit. Principibus et potestatibus Christianis secundum apostolicam sententiam in nullo restitit, sed ita amicabilem et officiosum se reddidit, ut tanquam alter Joseph ab omnibus amaretur et celebriter veneraretur. Concurrat in hunc amorem Rotbertus rex Francorum; accedat Adeleida mater Ottonum; veniat Henricus imperator Romanorum; intersint Conradus et Henricus, videlicet pater et filius, Caesares et ipsi nobiles invicti: quorum omnium amicitiis, officiis et imperialibus muneribus ita magnificatus est, ut sibi et illis cor unum et anima fuerit. Quid etiam Stephanus rex Hungrorum, sive Sancius rex Hesperidum populorum, qui quamvis eum praesentialiter non viderint, tamen ad famam sanctitatis ejus intercurrentibus legatis et reciprocis litteris, astrinxerunt illum sibi beneficiis et copiosis muneribus, commendantes se humiliter orationibus illius et suffragiis. Fuit etiam in remotis partibus occidentalium alter Sancius, Pampulanorum episcopus, qui ita sibi in amicitiis adhaesit et copiosis muneribus deservivit, ut ad eum etiam de tam longinquis regionibus veniret, et monachum se ab eo fieri decerneret. Quem intantum dulcis memoriae Odilo dilexit, ut etiam moriens de eo mentionem faceret, et post mortem suam ad eum visitandum, cum exuviis vestimentorum suorum duos fratres mitteret, qui illi finem vitae suae nuntiarent, et antiquam amicitiam sibi mortuo conciliarent, et rursum eamdem viventibus renovarent. Non praetereundi sunt etiam illi Domini sacerdotes et apostolici viri, Silvester, Benedictus, Joannes, et in ultimis piae memoriae Clemens, quorum gratiam ita promeruit, ut tanquam ex fratribus unus exstiterit. Quae enim persona undecunque locorum non cuperet habere Odilonem tanquam alterum Salomonem amicum et patrem, et pro se apud Deum intercessorem? Gaudebat Italia cum Odilonis aderat praesentia, et praecipue familiaris sibi Papia, cujus prece et industria, temporibus Henrici et Conradi imperatorum liberata est ab excidio gladii et periculo incendii. Laetabatur etiam urbs Roma, mundi domina, tanti viri conturbernio, frequentata saepius sanctorum apostolorum amore et desiderio. Officiales etiam et clerici, sive monachi, ita sibi applaudebant venienti, ut tanquam de suis charissimum fratrem haberent amore vehementi. Haec ideo in partes justitiae posuimus, ut aperte monstraremus illum proprium cuique tribuisse, et idcirco omnium gratiam et amorem promeruisse, et ut etiam omnibus declararetur, quia necesse erat ut quem Deus perfuderat gratia, ab omnibus amaretur. Bene itaque de eo omnes in commune senserunt, quia ubique cunctis et amori et honori fuit. Jam vero de inferioribus seniores honorabat ut patres, juniores ut fratres, anus ut matres, virgines ut sorores; omnes tamen aestimans sibi superiores, cunctis in commune praebebat familiare consortium et salutare colloquium. Nulli onerosus, nulli importunus, nullius honoris cupidus, alienum non vindicabat, imo magis quod suum erat hilariter alteri concedebat. Utilitatem propriam negligebat, ut communem aequitatem custodiret. Benevolentiam et liberalitatem, quae etiam et ipsae partes sunt beneficentiae, sive justitiae, ita retinebat, ut in eis nostris temporibus in suo ordine singulariter solus reluceret. Omnibus enim in commune volebat benefacere; sed quibus poterat liberaliter liberalis existebat. Plus gaudebat datis quam acceptis, sciens illud felicitatis, istud indigentiae esse, et secundum Dominicae Veritatis sententiam, beatius esse dare quam accipere. In pauperes ita munificus erat, ut aliquando non dispensatorem sed profusum largitorem videres. Etenim magis delectabatur in faciendis eleemosynis, quam aliquis gratulari possit in acquirendis pecuniis. Et quid dicam? Caecorum baculus, esurientium cibus, spes miserorum, solamen lugentium fuit. Et quid dicam? Misericordiae visceribus ultra quam dici possit affluebat, et, quantum in se erat, nullum a beneficio misericordiae excludebat. Et sicut in epitaphio Sabiniani papae legitur: Hic hominum vitia blando sermone removit: Nec culpis judex, sed medicina fuit. Erat certe in hac virtute intantum diffusus, ut ab imprudentibus in officio hujusce virtutis dijudicaretur nimius. Sed ille ad hoc objectum eleganter alludere solitus erat. «Ego, inquit, magis volo de misericordia misericorditer judicari, quam de crudelitate crudeliter damnari.» Ut enim ait Ambrosius: Bonus est misericors homo, qui dum aliis subvenit sibi consulit, et in alieno remedio vulnera sua curat. Agnoscit enim se esse hominem, qui novit ignoscere: et vias Christi sequitur, qui, carne suscepta, maluit in hunc mundum Redemptor venire quam judex. Unde et iste vir sanctus, ut praediximus, malebat esse culparum medicina quam judex. At hoc aliquoties quod offerebatur, libentissime accipiebat, ut haberet quod pauperibus distribueret. Implebatur semper in eo quod dicitur in Evangelio: Omni habenti dabitur, et abundabit. Vidimus enim multoties marsupium illius ita exinanitum, ut quod daret fratribus non haberet, cum subito ex insperato veniebat sibi sufficiens benedictio, unde sedaretur pertentium vociferatio. Et ne generaliter haec prosequendo, ejus aliqua misericordiae opera specialiter ignorare videamur, quaedam hic sunt inserenda, satis memoratu digna, quae fidem praebeant etiam his quae nominatim non sunt ponenda. Quodam tempore cum ad sanctum Dionysium Parisius pergeret, et per publicum iter incederet, offendit duos pueros famis et frigoris supplicio occubuisse, et sub oculis omnium, dictu miserabile! nudos et insepultos in media via jacere. Erat enim eo tempore fames valida, quae sui magnitudine pene totas Galliarum sive Aquitaniae oppresserat provincias. Compunctus itaque vir sanctus tali horrore, equo desilivit, substitit, pollinctores mercede quaesivit. Lanea veste, quam vulgo staminiam vocant, a dorso abstracta, illorum nuditatem propriis manibus cooperuit, sepelivit, debitum mortuis obsequium persolvit, sicque coeptum iter tenuit. Si Martinus per totum orbem celebratur in dimidia tunica pauperi divisa, cur non et iste secundum sui speciem celebris habeatur in tunica integra, non uni vivo, sed duobus mortuis data? Multa proferri possint similia, nisi succumberent nostrae parvitatis ingenia. Sed tamen ne silentio premantur omnia, tunc tali temporis, et deinceps per multos annos incumbente miseria, in usus pauperum confregit plurima vasa ecclesiastica et ornamenta insignia, inter quae etiam imperialem Henrici imperatoris coronam, indignum judicans talia denegare pauperibus Christi, pro quibus effusus est sanguis Christi. In thesauris Ecclesiae pauperibus datis divinis et humanis oraculis Laurentius praedicatur mirabilis; cui licet istum aequiparare non audeamus, tamen cunctis quos vidimus moderni temporis hominibus (quod sine praejudicio cujusquam dixerim) in suo ordine in hac virtute praeferimus. Consuluit quibus potuit, et quibus per se non valuit, alios ut misererentur rogavit. Cum enim non sufficeret tam acerbae famis praedictis temporibus omnium miseriis subvenire, vidimus eum vicos et ecclesias quas poterat circuire, ad eleemosynas faciendas principes, divites, mediocres suadere, dulcibus sermonibus ad misericordiam provocare, eisque inde plenissimam peccatorum remissionem libera voce de coelis repromittere. Ita vir sanctus quos non sufficiebat alere sumptibus, juvabat apud illos quos poterat sermonibus misericordiam suadentibus. Certe tali consultu multa millia pauperum cognovimus famis et mortis evasisse periculum. Nullius miseriam praeterivit, nullius necessitatem despexit, nullius infirmitatem exhorruit. Denique quidam sanctae Dei Genitricis Aniciensis ecclesiae clericus, secundum carnem nobilissimus, leprae contagio maculatus, privatum sibi veluti tantae corruptioni necessarium juxta Ligerim fluvium quemdam elegerat locum monasteriolo quod dicitur Volta contiguum. Quo adveniens Dei famulus et hoc agnoscens, infirmo compatitur, solatiari illi in quibus necesse erat, fratribus imperat. Requirit vero ipse miserabilis sancti viri privatum colloquium, et ut ad se accedat humiliter rogat per internuntium. Quod sanctus facere non recusavit, recolens Dominicae humilitatis exemplum, qui etiam non rogatus venire voluit ad centurionis servum. Dum vero ad eum pervenitur, illius non exhorrescens miseriam, nobis qui videbamus valde mirantibus, in oscula ruit, amplexatur, et diu cum illo familiare colloquium participatur. O virum per omnia laude dignum! qui magis in homine naturae diligebat praerogativam, quam alicujus morbi expavescebat accidentem miseriam. In suscipiendis hospitibus festivus erat et jocundus. Nihil unquam sibi deesse liberalis confidebat animus, sed in abundantia benedictionis Christi omnibus largiter erat profusus. Munditiam integritatis ita inviolabilem custodivit, ut Spiritus sancti mereretur fieri domicilium et castissimae puritatis receptaculum. Humilitatis etiam tanta in eo fuit perfectio, ut ne ad modicum quidem notaretur in illo superbiae vestigium. Innocentia in illo non mediocriter reluxit. Ex suo affectu pensabat omnes; et sicut ille erat alienus a felle malitiae, ita etiam aestimabat alios nullius doli peste corrumpi posse. Honestatis decore ita pollebat, ut in omni sua actione hujus virtutis pulchritudine, tanquam cujusdam fulgoris resplenderet lumine. Nihil enim inhonestum, nihil indecorum illa sancta anima videre vel audire volebat. Veritatem corde retinebat, et ore proferebat; mendacium vero tanquam pestiferum morbum modis omnibus cavebat. Humanae etiam laudis favores non requirebat, neque gloriam suam in ore hominum ponebat. Si quando vero a confratribus vel episcopis more ecclesiastico officiosis obsequiis suscipiebatur vel honorabatur, testor Jesum advocatum animae ejus, quia talia parvipendebat, et veluti quoddam nullius momenti pretium computabat. Tamen quia hoc sine scandalo plurimorum declinare non poterat, exterius quidem fraternum obsequium suscipiebat, sed interius a proposito humilis rigoris non discedebat. Conventus fratrum fortiter tenuit, donec ad ipsa mortis extrema pervenit. O quam jocundus inter alios procedebat, quam festivus in illo sancto choro medius stabat, a dextris et a sinistris prospiciens coronam novellae plantationis, memor illius versiculi Davidici carminis: Filii tui sicut novellae olivarum, in circuitu mensae tuae. Et quanto magis augebatur numerus fratrum, tanto magis quibusdam signis et certis indiciis declarabat sui animi gaudium. Et quia multoties videbat quibusdam id oneri esse, solitus erat dicere: «Nolite, fratres, in augmentatione gregis contristari. Cujus enim nutu et vocatione congregantur, ejus providentia et miseratione gubernabuntur.» Multorum enim monachorum pater exstitit, quos de diversis conditionibus, diversis aetatibus et temporibus Domino acquisivit. Alios namque in pueritia, alios in juventute, alios in senectute accepit; et quamvis diversis ad eum venerint temporibus, tamen sub una moderatione discretionisque virtute, materna charitate, paterna sollicitudine fovit, nutrivit et ex multis partibus disparibusque moribus in unum corpus collegit. Quocunque exibat, quocunque procedebat, tanta sequebatur eum frequentia fratrum, ut jam non ducem et principem, sed revera putares eum esse archangelum monachorum. Hoc enim nomine censebat eum appellandum in suis sermonibus et epistolis Fulbertus ille sibi praecordialis amicus, Carnotensis episcopus, in sanctitate laudabilis, in sapientia mirabilis, in cujus morte studium philosophiae in Francia periit, et gloria sacerdotum pene cecidit. Jam de fortitudine animi ejus, vel corporis pauca dicturi, etiam virtutis illius definitionem, juxta veterum aestimationem adhibere debemus. Fortitudo est animum supra periculi metum agere, nihilque nisi turpia timere, tolerare fortiter adversa, vel prospera. Hac itaque fretus virtute, quam fortis fuerit in repellendis inimicorum insidiis, quam patiens in tolerandis, dictu videtur difficile. Cerneres in illo hoc privilegium patientiae; quia his qui laeserant, tanquam alter David, majorem rependebat beneficii gratiam, et his qui oderant potiorem conservabat benevolentiam. Non valebant hunc adversa dejicere, nec prospera elevare. O quantas infestationes, et quam gravissimas insectationes a domesticis et extraneis ipsa sancta anima sustinuit; et praeter has, quam duras corporis poenas in jejuniis, in vigiliis, in orationibus ipse sibi adscivit, et, quod jam libere dicendum est post navigantis felicitatem, quibusdam vinculis et nexibus ferreis, solo Deo teste, membra sua ita damnaverat, ut vix humana caro hoc tolerare potuerit. Cilicium ei semper asperrimum interius adhaerebat, desuper vero mediocri et communi veste indutus apparebat. Multiplices etiam et diversos labores sustinuit pro pace Ecclesiarum, pro statu suorum locorum, pro utilitate proximorum et propriis periculis quaesivit tranquillitatem universorum. Scis et tu misericors et miserator hominum, Jesu Christe, ad comprobandam ejus patientiam quam gravissimos dolores et acerbos cruciatus dederis sibi in occulto: et tamen in his invictum tenuit animum, tanquam bona terra fructum reddens in patientia, dicens se majora mereri quam patiebatur supplicia. Animarum redemptor, Domine, qui ad hoc percutis ut sanes, ad hoc mortificas ut vivifices, secundum multitudinem illius praeteritorum dolorum, succedant sibi consolationes tuarum sanitatum et laetitia coelestium gaudiorum. Temperantia, quae ultima in catalogo propositarum virtutum est, in sui definitione modum et ordinem servat eorum quae dicenda sunt, vel agenda. In quo virtutis officio tantum valuit, ut in omnibus actionibus et imperiis modum teneret, ordinem servaret, et discretus mirabiliter existeret. Jejunia in aurigae modum, secundum beatum Hieronymum, pro lassitudine et viribus corporis moderabatur; et sic apposita quaeque libabat, ut et superstitionem fugeret, et continentiam reservaret. Cultus ipse nec munditiis, nec sordibus notabilis erat. Gravitatem morum hilaritate frontis temperabat. In corrigendis vitiis pro modo et tempore severus, in remittendis gratiosus, et in utroque aequa lance libratus. Hae vero quas proposuimus in eo relucebant virtutes, et in has concurrebant caeterae omnes. Tota enim cerneres in illo exempla virtutum. Ita in singulis eminebat, quasi caeteras non haberet; ita omnes retinebat, ut nulla deesset; ita etiam affabilem se et benevolum subjectis exhibebat, ut magis vellet diligi quam timeri, magis prodesse quam praeesse. Quis unquam de hoc viro quod displiceret audivit? quis audivit ut crederet? quis credidit ut non magis se ipsum malignitatis et infamiae denotaret? Ipse enim sibi auctoritatem dabat, qui in omnibus suis actibus vel actionibus euformis et compositus coram Deo et hominibus apparebat. Et praeter haec interiora, fuerunt in eo extrinsecus gloriosa studia in aedificiis sanctorum locorum construendis, renovandis, et ornamentis undecunque acquirendis. Demonstrat hoc Cluniacus suus principalis locus, in cunctis aedificiis interius et exterius, praeter parietes ecclesiae, ab ipso studiose renovatus, et ornamentis multipliciter adornatus: ubi etiam in novissimis suis claustrum construxit, colomnis marmoreis ex ultimis partibus illius provinciae, ac per rapidissimos Durentiae Rhodanique cursus, non sine magno labore advectis mirabiliter decoratum: de quo solitus erat gloriari, ut jucundi erat habitus, invenisse se ligneum et relinquere marmoreum, ad exemplum Octaviani Caesaris, quem describunt historiae Romam invenisse lateritiam et reliquisse marmoream. Incoepit etiam ciborium super altare sancti Petri, cujus columnas vestivit ex argento cum nigello, pulchro opere decoratas. Jam vero de omnibus monasteriis suis quid Paterniacus ob Dei Genitricis amorem, sibi delectabilis locus? Romanum monasterium a fundo constructum, locus sancti Victoris Genevensis, praeter suam antiquam et nobilem ecclesiam ex toto etiam suo tempore constructus, Carus locus, Amberta valde celebris ecclesia, Rivis ex toto, Celsinanias, Silviniacus, translata Firmitas, monasterium sancti Saturnini, apud Papiam sancti Maioli nobilissimus locus, et praeter haec diversarum ecclesiarum multiplex numerus, haec omnia illius industria suo tempore in aedificiis, in possessionibus et ornamentis amplissime dilatata creverunt. Construxit etiam in ultimis vitae suae in praediolo genitorum suorum quoddam monasterium, Volta a revolutione aquae circumcurrentis nuncupatum, studioso opere decoratum, quod de redditibus suorum amicorum antiquorum et parentum, prout potuit, ad serviendum Deo haereditavit, et competentibus libris vel ornamentis decenter adornavit. Si inimici subsanaverint, vel amici reprehenderint me haec superflue posuisse, noverint profecto, noverint haec omnia ad virtutes animi ejus spectare, et pro talibus patrocinia sanctorum feliciter promeruisse atque coronam beatae retributionis jam a Domino percepisse. Quid jam, agimus anima? cur tam prolixas circumlocutionis moras innectimus? sic differre volumus mortem, et vitam facere longiorem, quasi timeamus venire ad ultimum. Manet adhuc illa sententia primo homini data: Terra es, et in terram ibis. Quotquot post hanc venerunt, omnes praeterierunt, et mortis legem persolverunt. Mortui sunt patriarchae, prophetae et apostoli, reges, imperatores, principes, majores et minores; quotquot habuerunt initium nascendi, habent conditionem moriendi; excepti sunt Elias et Enoch, et ipsi in suo ordine, temporibus Antichristi morituri. Moritur Filius Dei; aliter nos, aliter ille; ille potestate, nos conditione; ille voluntate, nos necessitate, quamvis et ipse necessitate, quia pro nostra liberatione. Nisi enim ille moreretur, nos non resurgeremus; moritur ille, ut nos post mortem vitam speraremus aeternam. In extremis itaque vitae suae felicis memoriae Odilo per quinquennium novis iterum et gravissimis cruciatibus coepit vehementer affligi. Qui cum jam mortem vicinam sentiret, sanctorum apostolorum limina adiit, eo voto, ea spe, ut ibi sub tantorum apostolorum protectione debitum mortis exsolveret, sicut semper in votis habuerat. Sed quia non est in hominis potestate via ejus, aliter se res habuit quam speravit. Mansit itaque ibi per quatuor menses, gravissima corporis detentus infirmitate. Aderat sibi dulcis memoriae Clementis papae, de quo supra memoravimus, desiderabilis collocutio, et apostolicae reverentiae benedictio: frequens etiam monachorum et clericorum grata visitatio, inter quos saepius revisebat domnus Laurentius archiepiscopus de Malfia, vir per omnia sanctissimus, in Scripturis utriusque linguae, Graecae videlicet et Latinae, facundissimus, istiusque nostri Patris familiarissimus: quorum uterque animus conglutinabatur individui amore spiritus. Postquam vero contra spem convaluit, fultus sanctorum apostolorum suffragiis, et munitus benedictionibus apostolicis ad propria rediit; Cluniacum venit, et ibi per totum fere annum semetipsum, in quantum infirmitas concessit, jejuniis, orationibus et vigiliis vehementer afflixit; fratres ibi manentes et supervenientes piis exhortationibus instruxit, et velocem sui corporis depositionem imminere praedixit. Decreverat post haec ut monasteria sua et cellas circuiret, fratres visitaret, paternis admonitionibus instruendo ad meliora provocaret, et sic demum quocunque secederet, ibi suam sollicitus vocationem exspectaret. Hoc opere incoepto, Silviniacum venitur, quo praedecessor suus sanctus Maiolus moritur et sepultus requiescit. Ibi itaque non paucis diebus commoratus, cum instaret jam adventus Dominicae Nativitatis, et ipse tanquam vox praecurrens, de die in diem populo tantae festivitatis gaudia in suo sermone publice denuntiaret, subito illi sui diuturni cruciatus, et antiquissimi dolores simul ad vitalia congregantur, et de ejus vita, heu, proh dolor, desperatur! Ut est ecclesiasticae consuetudinis, fratres cum psalmis ante eum veniunt, secundum apostolicam sententiam oratio fidei super eum celebratur, mysterium vivifici corporis et sanguinis sumitur, pax fratribus praebetur, et ad ultimum illa salutifera crux nostrae redemptionis, et imago crucifixi Domini nostri ad orandum praesentatur. O Domine Jesu! in illa hora quae suspiria, qui gemitus fuerunt! quae recordatio et confessio delictorum, quae glorificatio tuae majestatis, quae invocatio tui nominis, et quae memoria tuae passionis et nostrae redemptionis! Ita enim suspensis oculis, et lacrymarum imbribus plenis contemplabatur et compatiebatur tui vultus imaginem, quasi iterum te videret crucifigi et mori. Astabat tibi totus suspensus cum Maria matre, pertransiebatque animam illius acerrimae compunctionis gladius. Nescio corporeis an incorporeis oculis respiciebat e latere inimicum insidiatorem humani generis, qui nec ab ipso Domino conatus suae fraudis abstinuit, contra se stare. Videres illum, et libero clamore audires quibusdam terribilibus contradictionibus eum increpare, et ut a se longe recederet imperialibus verbis jubere. Et ut verbis ipsius loquar: «Tibi, inquit, humani generis inimice, interdico per virtutem Domini mei Jesu Christi et per vexillum sanctae crucis, averte a me machinas tuas, occultas et apertas insidias, quia crux Domini mei vita mihi, mors tibi. Crux Domini mei mecum est, quem semper adoro, semper benedico et nunc in manibus ejus spiritum meum commendo. His ita expletis, appropinquabat jam solemnitas Dominicae Nativitatis, in quibus diebus solemne sibi in vita sua fuerat, ut magis gratiosus et officiosus appareret. Vigilia vero adveniente, in capitulo cum fratribus procedit; nuntium coelestis oraculi et venturae festivitatis audit; genua flectit, adorat, orationem terminat. Post haec tam festive et luculenter, ut nunquam melius ante in vita sua fecerat, sermonem perorat, de sua morte dolentes fratres consolando relevat, de Dei misericordia sperare post mortem suam denuntiat, deinde cum illis gaudiis tantae festivitatis interesse sollicitus procurat. Sed quia jam pene exanimis in majori ecclesia sancti Petri, quo conventus fratrum conveniebat, interesse non poterat, in ecclesia Dei genitricis et virginis Mariae, aliquibus fratribus secum detentis, quasi quidam festivus praecentor, psalmos et antiphonas imponebat, benedictiones dabat, et quaeque officia tantae festivitati congruentia, oblitus corporeae infirmitatis, laetus persolvebat. Jucundus enim et festivus, festive, non jam per speculum et in aenigmate, sed facie ad faciem, Dominum venientem suscipere volebat, et ad hoc toto desiderio suspirabat. Erat certe sollicitus valde, ne minus imparatum se inveniret jam imminens divinae vocationis exitus. Viribus itaque corporis ex toto pene deficientibus, per totam solemnitatem bajulorum manibus per singulas horas dierum ac noctium, et celebrationes missarum ad ecclesiam defertur. Vivificis semper mysteriis recreatur, et diem suae vocationis circa festivitatem Dominicae Circumcisionis imminere pro certo testatur; memorans illius perfectissimi viri domni Willelmi abbatis Divionensis in eadem sancta Circumcisione obitum, qui propterea eadem die coronam accepit divinae remunerationis, quia semper pie compatiebatur tenera vulnera Dominici cruoris, videlicet secundum Hieronymum, injuriam Circumcisionis. Simili modo et iste in humanitate Salvatoris, eamdem habebat qualitatem affectionis. Igitur utrique uno eodemque afficiebantur pietatis genere, simili quoque de hoc mundo vocantur solemnitatis tempore, non dispari etiam in coelis refulgent claritate. Fuerunt enim inter se, dum viverent, amici indissolubiles, in sancta professione aequales, et in omni morum honestate non dispares. Suspensus itaque tali exspectatione, totum illud tempus pene sine cibo et potu transigebat. Et mirum in modum rem privatam et communem, ac si nihil pateretur, disponebat, et de corporis sui compositione vel sepultura, laetus et alacer, quomodo fieret commendabat. Advenerat sancti Silvestri pontificis festivitas, et vigilia exspectatae Cicrcumcisionis, cum subito ante lucem magis ac magis urgeri coepit ad extrema mortis. Mysterium corporis et sanguinis Domini cum festinatione requirit, fideliter agnoscit, devotus sumit; iterum crux adoratur, iterum diabolus repellitur, et ne ad se funestus propinquare audeat, imperialibus verbis iteratis prohibetur. Succedente vero die, contra malignorum spirituum illusiones cogitationumque pessimarum incursiones, pro scuto fidei symbolum coram omnibus legitur; Augustinus exponens introducitur, intente auditur, in sermone etiam cum astantibus replicatur. In longum diem lectio prolongatur, atque in ultimo certamine positus animus, in virtute fidei solidatur, morsque inter haec paulatim claustra carnis irrumpens ingreditur. Fratres ante eum venientes denuo salutantur, paternis exhortationibus et benedictionibus instruuntur, muniuntur, et ut de vocatione sua solliciti sint admonentur. Consultus de successore: Hoc, inquit, in Dei dispositione et electione fratrum committo. Post haec ad vesperum dies trahitur, vespertina officia a fratribus persolvuntur, et ipse bajulorum manibus ante sanctum altare Dei genitricis Mariae cum lecto defertur. Rem miram! psalmos imponit, cum psallentibus moriens psallit; et sicut ad tale spectaculum doloris, cum a fratribus in tristitia mortis ejus positis aliqua psallendo negliguntur, ab illo emendantur, et quod ab illis obliviscitur ab illo recordatur. His expletis, ut fratres exirent innuit, et ipse aliquandiu in oratione mansit. Postmodum quando voluit, ad domum reportatur. Quidnam ageret conventus fratrum sollicitus requirit. Erat enim Sabbatum. Nox jam interveniebat, et ipse de mandato abluendorum pedum, ne hora prolongaretur a fratribus, sollicitus erat. Cum inter ista spiritus ejus in mortem resolvitur, subito pene exanimis redditur, inter manus tenetur; cilicium a fratribus festinanter in terra sternitur, cineres sparguntur, et sanctum corpus superponitur. Tandem resumpto spiritu, ubi esset quemdam fratrum suae senectutis bajulum, nomine Bernardum, requirit. Quo dicente, domine in cinere et cilicio, Deo gratias respondit. Deinde si infantes et conventus fratrum adessent sollicitus interrogat. Cui cum responsum esset omnes praesto adesse: tandem respiciens crucem astantem, visus oculorum in illam dirigit, et motu labiorum quaedam ultimae orationis verba sub silentio profert. Et ita sine ulla concussione corporis, et sine aliqua habitudine incompositae affectionis, clausis oculis in pace quievit. Corpus ejus a fratribus, quibus ipse jusserat et quemadmodum ordinaverat, lavatur, aromatizatur, componitur, in gestatorio sibi consueto collocatur; ante sanctum altare ad ecclesiam defertur, et per triduum propter fratres undecunque ad sepulturam concurrentes reservatur. Jam vero ad exsequias funeris ejus, non dico solum villa, sed pene tota provincia venit. Videres hinc alios dolere, hinc alios gaudere, et tamen omnes flere. Flebant alii prae gaudio tanto donati patrono; flebant alii prae dolore tanti Patris destituti solatio. Jam vero post triduum, expletis de more exsequiis, cum magno psallentium choro, discipulorum suorum manibus ad sepulcrum in eamdem ecclesiam defertur, et decenter in loculo novo de petra exciso, ut decebat, sepelitur. Decessit vero vir sanctus nocte Circumcisionis Domini nostri Jesu Christi, in prima vigilia noctis, quae etiam Dominica habebatur, aetatis suae anno octogesimo septimo, ordinationis vero quinquagesimo sexto, anno etiam Dominicae incarnationis millesimo quadragesimo nono. Nunc jam, Domine Jesu, illius animam tibi commendamus, quem defunctum tenere non possumus. Gaudemus quia tale munus ex te habuimus; dolemus quod tam cito amisimus. Absentiam ejus ferre non possumus, sed in hoc consolamur, quia esse tecum eum speramus. Cur enim, Domine, non tecum sit ibi qui hic nunquam voluit a te separari? Quis unquam illo magis te dilexit? quis illo magis te secundum suum velle et posse glorificavit? Pro te cum dolentibus dolens exstitit, pro te multos labores sustinuit, pro te pauperibus multa ministravit. Et quid dicam, Domine? Licet sanguinem pro te non fuderit, tamen martyrii fructu non carebit; quia hoc si necesse esset totis viribus ferret, et quia hoc esse non potuit, ipsi sui diuturni cruciatus et labores passionibus sanctorum tuorum reddentur aequales. Si quid, Domine, virtutis et gratiae in eo refulsit, totum de tuo et suo fuit, de tuo per gratiam, de suo per voluntariam obedientiam. Tua gratia praecessit, illius operis effectus successit. Jam animarum sanctarum susceptor, Fili Dei Jesu Christe, laborum illius sis perpetuus remunerator, et sis nostri in illo et per illum clementissimus consolator, qui vivis et regnas in saecula saeculorum, amen. Eadem vero nocte qua vir sanctus discessit, quidam frater, Gregorius nomine, Ninivita natione, simplicis naturae et innocentissimae vitae, illo, sicut diximus, in ecclesiam deportato, lassitudine et infirmitate gravatus, ad proprium stratum in eamdem domum, in qua sanctus obierat, rediit, et se quieti dedit; qui necdum in somnum plene resolutus, eumdem Patrem sibi astare vidit. At ille praesumptibili voce: Quid agis, inquit, domine? Ipse vero: Bene, frater, et optime, respondit. Nam Dominus meus Jesus Christus per semetipsum dignatus est venire ad servum suum; sed in hora meae discessionis ibi in angulo, ostendebat autem quasi digito locum; vidi trucem et valde terribilem figuram, quae me sui horrore et ingenti deformitate terrere voluit; sed Domino mihi praesente, nocere non potuit. Haec dicens recessit. Frater vero inde surgens, quae audierat et viderat fratribus qui ibi tunc aderant, et nobis postmodum in veritate narravit. Succedente vero Quadragesima, domnus Laurentius archiepiscopus, de quo supra diximus, Romae moritur. Aderat devotus in exsequiis ejus quidam clericus, Albero nomine, natione Teutonicus, genere nobilissimus, patri Odiloni dum viveret familiarissimus, qui cum domno papa Leone, sibi proximo parente, Romam advenerat ea tempestate. Is itaque, memorato archiepiscopo defuncto et ad ecclesiam deportato, lassitudine cogente, se sopori dedit in quodam ejusdem ecclesiae angulo, cum subito adhuc pene vigilanti, Odilo vir beatus apparuit. Cui cum ille tremens et pavidus amicabili voce diceret: Domine, quando huc et cur advenisti? Ad exsequias, inquit, fratris nostri domni Laurentii archiepiscopi veni: quibus expletis, hinc recedens quin viderem te praeterire nolui. His dictis, visio disparuit. Ipse vero postmodum haec nobis et pluribus aliis in veritate narravit. Epitaphium jam terminetur, ne mentibus audientium longae orationis fastidium generetur. Verumtamen in calce sermonis compendiose dicatur, Odilonem ex multo tempore terminum vitae sibi optasse, sed secundum Apostolum, subditorum cogente necessitate, per Dei gratiam tam diu in carne mansisse. Erat certe praesens vita sibi taedium, et mori lucrum. Usque ad effusionem lacrymarum multoties dolebat coaetaneos et juniores suos praecessisse, et se dolorum videre miseriam superstitem remansisse. Videbatur sibi inter alios esse peregrinus, quia paucorum illi discretus et moderatus consentiebat affectionis habitus. Compungebatur saepius, quia de mundo pene recesserat totius honestatis decus, et ingenitae bonitatis virtus. Heu me! quia incolatus meus prolongatus est, cum David frequenter canebat, et secundum Apostolum dissolvi et cum Christo esse multo melius eligebat. Quia ergo jam recessit ut voluit, luctus funeris ejus cum sermone claudatur, et requies ejus in Jerusalem omnibus diebus iterum atque iterum imprecetur, et per omnia saecula saeculorum repetatur. Amen. Odilo cum Christo tu vivas semper in alto:  Odilo perpetuam capias tu sancte coronam.  Odilo virgineus temet praecedat et agnus:  Currere post valeas, laetus vestigia tangas,  Illius unguenti pleno perfusus odore,  Quo recreat mentes diffuso nomine sanctas,  Quo caput ipsa Dei perfudit odore Maria,  Ex se peccatrix, divino munere felix. INCIPIT PROLOGUS IN LIBRO SECUNDO. In superiore libro, vel potius denominato epitaphio, de moribus patris Odilonis, et animi virtutibus, etsi non ad plenum, tamen secundum quod potuimus diximus. Signorum vero inquisitoribus, et meritum cujusque in miraculi novitate metientibus id dicendum est, quia divinae dilectionis praerogativa ponitur, non in ostensione signorum, sed in perfectione virtutum. Neque enim miracula vel signa nos Deo commendant, sed virtutes operum perfectos esse demonstrant. Cum et Judas simul cum apostolis signa fecerit, et reprobi in die judicii foris a regno exclusi, dicant: Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in tuo nomine multa signa fecimus? Et ipse Dominus in Evangelio sanctis apostolis a praedicatione redeuntibus dicat:Nolite in hoc gaudere, quia daemonia subjecta sunt vobis; sed in hoc gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in coelis. Cum ergo haec ita sint, vanum est pro magno ducere, quod constat reprobos aliquando cum electis habere. Tamen ne noster Odilo ab hac etiam gratia excludatur, dicenda sunt pauca de multis, quae Dominus noster ad laudem et gloriam suam, et ad illius meritum hominibus commendandum, ante mortem, et post mortem dignatus sit demonstrare. INCIPIT LIBER SECUNDUS. In exordio vero virtutum ejus, dicendum est quid illi contigerit cum adhuc puer esset, quod ne cui videatur incredibile, ab ipsis agnovi quibus ipse solitus erat narrare. Dum adhuc puerulus in domo patris nutriretur, antequam etiam scholis daretur, contigit ut membrorum omnium pene virtute privaretur, incedendique vel per se movendi ei possibilitas negaretur. Accidit vero quadam die familiam patris ejus de loco ad locum mutari, et infantem sub custodia nutricis servulorum ministerio bajulari. Cumque in medio itinere ad quamdam ecclesiam in honore Dei genitricis Mariae consecratam divertissent, deposuerunt puerulum cum sarcinulis ante ostium ejusdem ecclesiae. Erant autem domus adjacentes eidem basilicae, in quibus necesse erat illis quaedam victualia quaerere. Dum vero diutius in his implicarentur, videns se puer solum relictum, inspiratione divina attractus, coepit tentare si quo modo ad ostium posset accedere, et ecclesiam Dei Genitricis intrare. Itaque virtute qua poterat, manibus et pedibus reptando, ostium attigit, ecclesiam intravit, ad altare usque pervenit, pallam altaris manibus arripuit; deinde summo conamine brachiis in altum protensis surgere conabatur, sed nodis diu male ligatis retinebatur. Vicit tandem divina virtus, redintegrans pueri languidos artus, atque mirabili modo Dei Genetricis interventu surgit, et stat super pedes sanus, et in circuitu altaris hac illacque discurrit. Clientes vero postmodum ad sarcinas redeuntes, et puerum non invenientes, mirati valde coeperunt illum ubique locorum requirere; et non invento, nimis inter se conturbati, tandem casu ecclesiam introeunt, vagantem et discurrentem per ecclesiam conspiciunt, divinae virtutis potentiam recognoscunt, puerum laetabundi in ulnis accipiunt, quo tendebant perveniunt atque parentibus incolumem et sanum cum magna laetitia reddunt. Ostendebat jam Dominus in puero, quam gratus et acceptus sibi deberet esse in futuro, quem necdum pene loquentem, vel aliqua discernentem, misericorditer liberavit a tantae contractionis vinculo. Erat autem praesagium Dei Genitricis ecclesia, quam ipse dum ad liberam scientiam et aetatem pervenit, omnibus votis dilexit, coluit atque pro viribus in omni vita sua glorificavit. Refertur etiam quod jam adultus aetate, in ecclesiam simili modo in honore Dei Genitricis consecratam intraverit, et nullo alio nisi Deo teste, semetipsum collo mancipatum eidem altari tradiderit dicens: O piissima virgo et mater Salvatoris omnium saeculorum, ab hodierna die et deinceps me in tuo servitio habeto, atque in omnibus meis causis, misericordissima advocatrix, mihi semper adesto. Post Deum enim a modo nihil tibi praepono, et ultroneus in aeternum meipsum, tanquam proprium servum, tuo mancipatui trado. Haec de pueritia ejus dicta sufficiant, nunc veniendum est ad illa quae, jam in perfectiori aetate positus et regimine abbatiae decoratus, Domino cooperante fecerit. Verum plurima quae in prima fronte dicturus sum ipse non vidi, sed duobus monachis ejus, Petro videlicet monasterii sancti Maioli, quod apud Papiam est praeposito, viro scilicet religioso et Syro cujusdam monasterii abbate, per adnotationem fratris Bosonis, mirae simplicitatis et innocentiae monachi, sicut rogaveram dum hoc opus inciperem, referentibus agnovi. Fuerunt enim praedicti fratres probabiles viri, patris Odilonis admodum familiarissimi, secretorum etiam illius in pluribus conscii, et itineris vel laboris per multa tempora socii. Quapropter ea quae ab illis referuntur, tanto credibilia sunt, quanto illos certissime constat narrare illa quae oculis viderunt, auribus audierunt, manibus etiam tractaverunt, atque ut certo tempore nobis et multis nota fierent, prudenti memoriae commendaverunt. Ideo vero hanc nostram relationem probabilium virorum testimoniis cingimus, ne ab aemulis gratia cujusquam falsae adulationis haec finxisse judicemur. Sicut enim Gallus in Sulpicii Severi et Posthumiani dialogo refert de Martino, non indiget ut mendaciis asseratur Odilo, quem Christus jam, ut pia fide credimus, glorificavit in coelo, atque diversis virtutum signis celebriter commendat in mundo. Absit enim me nisi visa et experta, et a fidelibus personis sive idoneis testibus relata, de tanto viro aliquid mendaciter fingere vel narrare. Exiens quodam tempore beatissimus pater Odilo a Cluniaco celeberrimo loco, devenit ad quemdam sui juris locum, non longe ab eodem monasterio situm, nomine Besorniacum. More sibi consueto ecclesiam petiit, ut Christo Domino persolveret vota orationum: inde se domum recepit, quae ipsi ecclesiae contigua videtur. Accenso autem igne, quia frigus erat, coepit sedendo gelidos artus calefacere. Postmodum vero oculorum orbes hac illacque volvens, conspicit eminus puerum, cujus faciei effigiem pulchra manus superni opificis decoram effecerat. Interrogat quis esset. Aiunt circumstantes: Servitutis vinculo in vestro, domine, servitio annexus tenetur. Et sanctus: Quomodo, inquit? Filius est, inquiunt, villici vestri, qui licet videatur decorus aspectu, caret tamen oculorum visu. Tacuit Deifer heros, et animum ad spem reformans, Altitonantis clementiam tacita prece invocat. Et advocans parvulum, damnatis caecitate oculis signum imprimens Dominicae crucis, quae natura minus dederat, virtutum Deo cooperante, illico accommodat. Moxque videntem remittit ad propria ovantem. Amabat enim pueros, non lasciviam sectans, sed aetatis innocentiam pie in illis amplexans . . . . . . . . . . . . . . talium est enim regnum coelorum. Quis loquetur magnalia Dei, fratres charissimi? Cernimus namque impleri veridicum dictum Christi: Qui credit in me, opera quae ego facio et ipse faciet. Egit quidem simile opus potens Salvatoris dextera, commorans in carne humana: et nunc eodem insigni miraculo servum suum magnificare dignatus est in nostri temporis aevo, ut facile quis perdiscere queat, quanti aestimandus sit qui opere consimili, Domino saeculorum rege cooperante, meruit sublimari. Degebat aliquando sanctus Odilo in quodam suo coenobio, quod nuncupatur Aurea vallis, loco scilicet religioso, et fratrum illic commanentium sanctitate famoso. Aderat ille primus dies jejuniorum, quae Domini Pascha praecedunt, in quo et cineris super capita impositio suscipitur, et arduae inceptio abstinentiae a fidelibus inchoatur. Dei itaque cultor consuetum morem explere cupiens, cum jam hora diei nona fratres, modico cibo percepto, lectioni vacarent, clam cinere impleto pugillo consedit ad mensam, et coepit secundum Psalmigraphi dictum, pane simul cum cinere fessum corpus reficere. Innuit vero cuidam fratri, ut sibi aquae potum deferret, quo imbecilles artus arido edulio sustentaret. Attulit ille quod jusserat. Ut vero applicuit labiis, ecce saporem odor aquae contulit vini, substitit ille, et quasi ignarus, iterum fratri ut aquam deferret, innuit manu. Qui miratus se aquam obtulisse significavit. Tandem evacuato vase, iterum idem aqua plenum detulit Patri. Attigit ille summotenus ore, denuo vinum pro aqua coepit redolere. Vir ergo beatus Dei pietatem erga se persentiscens, humili devotione quod Deus miserat sumere non recusavit. Ecce . . . . . . . . . in Cana Galileae convivantibus de aqua vinum exhibuit. Nunc vero famulo suo sponte se atterere volenti, pallentem lympham in vini saporem convertit. Quali vero cordis jubilo, vel qua mentis fiducia aestimandus est tunc tripudiasse, cum ita de se Deum curare cognovisset? Potuit tunc Psalmistae verbis concinere: Dominus sollicitus est mei, vel sicut alibi dicitur, Dominus curam habet mei. Eo tempore quo Heinricus rex ad arcem Romani imperii festinabat, ut de regno ad imperium promoveretur, comitabatur cum eo beatissimus Odilo, et gloriosissimae Virginis adorandum partum utrique celebraverunt apud Papiam, ditissimum Italiae oppidum. Expletis itaque illius diei sacris hymnorum officiis, consedit senior cum fratribus ad mensam, ut sumptis ciborum dapibus, amissas revocarent vires. Erant autem discumbentes multi, atque obsequentes non pauci; inter quos quidam fraudis possessor se velle obsequi simulans, captabat oculis quomodo aliquid quiret furari. Cernens igitur mappam operosam super viri Dei mensam, illectus cupiditate lethifera anhelabat patrare, quod cupiverat iniqua mente. Postquam ergo exempta est fames epulis mensaeque sunt remotae, illis sua curantibus, ille malignus casu repertam mappam subito rapuit, et discessit festinato, gaudens de inventa praeda, et ignarus quanta sibi in proximo futura erant membrorum detrimenta. Altera vero die hora competenti apposita mensa, requiritur quod deerat. Orto inter clientes de amissa mappa querelarum murmure, dapsilis Pater hoc parvipendens: Afferte, inquit, aliam, et ne tale aliud ulterius accidat solliciti estote in posterum . . . . . . . . postmodum beato viro simul cum rege, malignus ille rem male sublatam detulit in forum venalium rerum; sed distrahi nullo modo potuit, quia hoc ille iniquus possidere non meruit. Semel, bis terque frustra conatus, tandem rubore frontis confusus casam repetit inanis: et ecce divina ultio scelestum facinus in injuriam sui servi perpetratum extemplo vindicat. Subito enim manibus pedibusque arefactis, miser et miserabilis simul cum furto sancti Maioli defertur, in terram ponitur, mappa vero sursum appenditur. Fit concursus populi, constipatur ecclesia multitudine innumerabili, meritum Odilonis quale sit agnoscitur, et beatus Maiolus ut opem misero ferat omnium votis exoratur. Tandem divina pietas inolitis miserationibus miserum erigit, brachia manusque nativo humore perfundit, bases ejus et plantas consolidat, isque cum omni populo Deum magnificans, ad propria remeat. Alterius etiam furis effera mens simile direptionis damnum supradicto Patri inferre molita est. Morabatur namque jam fatus Pater in denominata Papia civitate, cum ecce in una noctium quidam fur ingressus stabulum equorum, abegit unum, quem prae caeteris perspexerat optimum, et cujus tergo vir beatus sedere solitus erat. Sed quia in eadem urbe non solum homo Dei, verum etiam quae sui juris erant nota videbantur, veritus ibidem morari, confugit ad Laudense oppidum, ut illic de venditione equi cupitum acquiereret pretium. Verum quia Deus semper suorum curam gerit, omnium cernentium corda ita obstrusa sunt, ut nullius ad emendum adhiberetur convenientia. Quod cernens ille malevolus, tactus poenitudine cordis et pervidens se nequiter egisse, confestim rediit ad locum suae fraudis conscium, et moerentibus famulis repraesentat equum fraude subductum. Nuntiatur hoc viro Dei. Agit ille grates summo rerum opifici, et ne quid molestiae inferatur latroni, imperiosa prece saevientium mitigat voluntates. Non enim erat avidus vindictae, sed nimia cordis benignitate, bona pro malis semper studebat recompensare. Secundum beati Pauli apostoli, qui vas electionis dicitur, admonitionem, nulli malum pro malo alicui volebat unquam reddere, sed omnibus in commune benefacere. Ea tempestate, qua regnum Italiae quidam nobilis Arduinus arripuerat, et ille magnus Henricus, inter caeteros clarissimus, regni monarchiam consentientibus Italiae principibus, jam in eodem solo Italico positus affectabat; supradictus Pater transiens per Italiam, devenit ad quamdam aquam, quae moenia Papiae praeterfluens, ab australi parte, mutuato a se nomine dat vocari Ticinum. Hanc ergo festinanter transire cupiebat; sed navigium deerat, quo tantae altitudinis flumen transvadari posset. Confidens itaque de Deo, cui tota mente adhaerebat, vocat unum ex famulis, cui nomen Wolveno, et in nomine Domini jubet eum per alta fluminis haud dubie incedere. Mirum dictu! sed tamen omnia possibilia sunt credenti, obedivit illico famulus, et subsequitur post eum dominus, et ita cum omni comitatu absque subsidio cymbae, sine aliqua laesione, Christo ductore, ventum est ad ripam ulteriorem. Impleta est tunc prophetia sancti Habacuch dicentis: Viam fecisti in mari equis tuis, in luto aquarum multarum. Quid vero mirabilius, vel laude dignius videtur? Quondam populus Israeliticus inter divisiones maris per siccum transivit; nunc vero beatus pater Odilo super ipsas undas aequoris viam sulcavit. Sed quia utrumque Dei munus est, de utroque a nobis Deus magnificandus est. Hoc cernentes qui ibi aderant, putaverunt consuetum aquae transitum, et ascensis equis id tentare conati sunt; sed priusquam prima vestigia sonipedum ripam tangerent, pene submergerentur, nisi confestim retroacti gradum pressissent. Viso tanto miraculo, unus ex circumstantibus accurrit ad genua sancti viri, orans ut hospitio suae domus uti dignaretur: cui vir beatus libenter assensum dedit, vergebatur enim jam dies ad occasum. Veniens itaque cum suis ad domum, et charitate illius hominis refectus, dormitum perrexit. In noctis vero medio, jam beato viro soporato, repente ventus aspirans per rimas domus quae patebant, suo flatu lucernam exstinxit. Expergefactus cubicularius qui ante eum cubitabat, nomine Deodatus, atque exterritus, doluit tenebras irrepsisse, ubi se lucem meminerat reliquisse. Exsilivit a lectulo, et nesciens quo lumen peteret, sumpta fidei audacia, coepit Deum orare, dicens: O lumen divinum, qui totum illustras mundum, audi me immeritum, et per Odilonem tuum depelle ab hac domo horrores tenebrarum. Nec mora, lux ab aethere fusa illum laetitia et securitate, et domum luminis perfudit claritate. Et ne cui ista incredibilia videantur, o viri fideles et Christiani fratres, Creatoris est miranda potentia, qui devotos ejus animos cernens, taliter illum glorificare voluit, ut lux meritorum ipsius per orbis climata diffunderetur. Memorialis dies divinae visitationis et humanae salutis, festivitas videlicet Dominicae Nativitatis appropinquabat, et sanctus Dei Odilo primos dies Adventus Dominici apud Paterniacum, delectabile sibi coenobium, celebraverat. Inde gressum movens, et per montana paulatim iter faciens, pervenit ad quemdam vicum, nomine Leodonium, ubi conficitur sal, humanorum ciborum condimentum. Festinabat enim pio desiderio beatae Virginis partum apud Cluniacum, virtutis et religionis habitaculum, celebrare. Advenerat autem domnus Petrus ab Italia, et in ejus obsequium gradiebatur, in cujus solatio valde pius Pater gratulabatur. Hospitati igitur in praedicto vico, praecepit senior suis, ut essent diluculo parati, et primo mane proficiscerentur, ut diurna itione peracta, possent attingere ad monasterium sancti Marcelli. Imminebat namque ille dies quartae feriae, in qua et solemne jejunium, et electio Dei matris in Ecclesia praeconatur. Illic ergo cupiebat festivum coelestis oraculi legatum beatae Virgini directum audire pariter et celebrare. Facto itaque mane carpebant iter, cum jam coelum nubibus praetectum diffunderet terris immensitatem imbrium impelleretque incommoditates aurarum ; sed fortem viri Dei animum a statu sui desiderii haec aspera revocare nequiverunt. Quinimo confortabat socios ne animos frangerent, sed viam constanter explerent. Qui enim non patiebatur vinci a voluptate, invictum se praestabat a labore, quia manebat liber ab omni animi perturbatione. Laborioso igitur itinere cum plurimo spatio diei confecto, venerunt ad quoddam flumen, quod ita intumuerat, ut ultra littoris terminum protensum intransmeabile videretur. Comites vero circumcirca discurrentes, et plurima conantes, meabilem transitum minime reperiebant. Tunc Christi famulus spem in Deum ponens, vocat unum ex famulis, nomine Arbaldum. Videtur, inquit, mihi per hanc partem fluminis inesse cursum meandi. Ergo in Dei nomine securus ingredere, et experiendo disce utrum et nos queamus transire. Ille nihil moratus, agit imperata, transit flumen, et allabitur ad ripam ulteriorem, et emissa voce clamat se omnes sequi posse. Et senior: Non, inquit, sed te ad nos oportebit redire. Transvadavit ille iterum interventu Patris, aequoris evadens periculum. Praecede ergo, inquit, nos in nomine Domini. Ad lineam itaque cuncti ingredientes, transierunt gurgitem vastum, aquis usque ad partes femorum irrigati; viro autem Dei, sicut testati sunt qui adfuerunt, neque usque ad corrigiam calceamenti aqua potuit diffundi. Ex infusione itaque aquarum, nimioque algore constricti omnes socii, tandem profunda nocte venerunt ad locum diu flagitatum, eximii martyris Marcelli honore dicatum. Facta oratione petierunt domum, et sedentes circa ignem copiosum, alii se calefacere, pars coeperunt vestes mutare. Quorum gravem laborem cernens dulcissimus Pater incaluit cordis, et dictis amicis afflicta pectora mulcet. O quondam fortes per multa pericula fratres!  Ne vestra vestris frangatis pectora rebus,  Per varios casus per tot discrimina rerum  Tendimus ad regnum coeli, sedesque beatas.  Durate, et haec olim meminisse juvabit. Credite meae parvitati, beata Dei mater, ob cujus obsequium convenistis, hujus vestri laboris erit pia remuneratrix. Post haec cibo sumpto, fessos artus somni quiete refocillarunt. In crastinum autem completis officiis ecclesiasticis, omnipotentis Dei dono, cibo et laetitia corda fratrum implevit ac deinde Cluniacum pervenit. Lutetiae Parisiorum proximum est monasterium, sancti Dionysii martyris gloriosi corporis honore praeclarum, qui locus a Francorum regibus Hugone et Rotberto, viro Dei Odiloni fuerat commissus, ut monachali ordine et doctrina regularis vitae proveheretur in melius. In quo coenobio aliquando Dei famulus commanens, vitae pabulum et salutis haustum facundo ore suis auditoribus ministrabat. Quadragesimale tempus effluxerat, et dies mysticae coenae nec non et salutiferae passionis Christi desierant, cum lux laetitiae, triumphus videlicet Dominicae resurrectionis, mundo irradiaret. Esus vero piscium in tanta diei solemnitate patri fratribusque deerat. Gerebat tunc officium praepositurae senior Ivo, amicabilis homo, qui bene meritum Patris observare et colere studebat; quique valde moestum gestiens animum quod sterilitas aquarum sibi non praeberet affluentiam piscium: actitabat enim ut undecunque acquireret ejusmodi edulium, sed quaecunque agitabantur minime ad profectum proficiebant. Divina enim providentia id agebatur, ut in nova festivitate novus hospes gurgitis novo etiam homini, secundum Apostolum spiritu mentis suae de die in diem renovato, Dei munere mitteretur. Sub ipso itaque magnae diei crepusculo, completo a fratribus celebriter matutinali officio, praedictus Ivo fidem possidens in Deo, de meritis Patris praesumens, movit gressum ab ecclesia, et ad famulorum tendit habitacula. Piscandi gnaros vocat, multa cum eis conquaeritat, super capiendis piscibus multa inculcat, nunc pium Odilonem venisse, nunc diem Dominicae resurrectionis adesse, nunc fratres melodiarum cantu fatigatos fore. Imperat demum in Christi virtute, ut Sequanam fluvium retibus expetant. Ite, inquit, et meritum Odilonis interpellate nomenque Christi invocate: credo enim quia non frustrabitur spes vestra. Id sine mora fidissima clientum turba dant fluvio rete; fluvius ex improviso reddit piscem magnitudine enormem, vocabulo sturionem, in quo fluminis gurgite piscis vix unquam ferebatur a piscatoribus captus esse. Redeunt ergo onusti qui abierant vacui. Praesentatur novus piscis, quem non praedictus fluvius dare solebat, sed Christi largiflua manus suo servo direxerat. Quod videlicet inopinatum miraculum in tanta admiratione est a sancto Patre habitum, ut etiam infantes scholae, quibus erat invisus et incognitus tantae enormitatis piscis, ad videndum venire praeciperet, et ad glorificationem Dei omnipotentis super hoc beneficio seniores cum juvenibus et pueris magis ac magis accenderet. Agitur dies solemnis pro gloria Dominicae resurrectionis. Laetantur heroes novitate rei peractae meritis tanti viri. Est prope sanctum Dionysium monasteriolum in honore sancti Martini consecratum, et vulgariter ad Publicam Stratam dictum: in quo videlicet loco fratres, qui in praedicto sancti Dionysii monasterio causa infirmitatis vel fatigationis manere non possunt, aliquando secedunt. Quadam itaque die vir sanctus fatigatus adveniens, monasterium declinans, causa repausationis illuc divertit. Quod agnoscentes illius monasterii majoris procuratores, mittunt sibi quaeque necessaria, sed de piscibus, nusquam enim reperiri apud eos valebant, valde parva munuscula. Interea dum vir Domini privatam requiem se putat habere, ecce subito, sicut ad eum semper frequentia monachorum quocunque locorum veniebat, credo duo abbates cum pluribus monachis accedunt. Quos cum gaudio suscepit, et in longum cum eis sermonem protraxit, atque ad ultimum ut secum pranderent, invitavit. Accedens vero ad coquos et infertores ciborum, inquirit quid haberent unde suos quos invitaverat hospites reficere posset. At illi caetera quidem utcunque se habere, de piscibus vero pene nihil esse, quod tantae multitudini valeret sufficere. Pueri, inquit vir sanctus, illi vestram super hoc sollicitudinem committite, qui de quinque panibus et duobus piscibus quinque millia hominum valuit satiare, et ita nobis hospitibusque nostris plenissimam refectionem praeparate. Haec dicens abscessit; illi vero quod jussum fuerat, diligentius ut possunt procurarunt. Quid morer? Ventum est ad mensam, omnes ordinata sede recumbunt. Mira dicturus sum, sicut in veritate testantur qui praesentes fuerunt. Dum a coquis pisces ministrantur, et ab infertoribus ad mensam fratribus inferuntur, ita in manibus comedentium, sive ministrantium illa parvitas piscium vel aliorum ciborum coepit excrescere, ut abundanter et superabundanter omnes inde haberent, et multa servitoribus remanerent. Tandem finito convivio: Pueri, inquit vir sanctus, parva promisistis, et multa dedistis; famem timuistis, et superabundanter refecistis. Tantum videte ut de plenitudine nostrae refectionis vobis aliquid servetis. At illi nimia cordis laetitia exhilarati, respondent: Adhuc, domine, nobis multa supersunt, quae nobis et aliis si supervenerint, sufficere possunt. Et si deinceps vestra sanctitas aliqua suadere voluerit, ad credendum in cordibus nostris nulla difficultas erit. Ecce enim contra spem nostrae pusillanimitatis contigit, quod vestra de Deo praesumens fiducia repromisit. Ad haec vir sanctus: Non haec, inquit, mea fides, sed vestra obedientia, et meritum hospitum nostrorum promeruit, ut quod sumpsimus pro charitate, divina operante benedictione, valeret nobis omnibus sufficere. Verumtamen nobis et vobis in illo spes est semper ponenda, apud quem omnia sunt possibilia quae hominibus sunt impossibilia. Huic etiam non dissimile miraculum alio tempore contigit evenisse. In Romulea urbe, quae sui magnitudine et formositate, nec non et apostolica dignitate arcem totius retinet orbis, reverendus senior Odilo uno in tempore morabatur. Habebat autem hospitium in monasterio sacrae puerperae Virginis, quod est situm in Aventino monte, qui prae caeteris illius urbis montibus aedes decoras habens, et suae positionis culmen in altum tollens, aestivos fervores aurarum algore tolerabiles reddit, et habilem in se habitationem facit. Ovibus autem spiritualibus intra septa ejusdem coenobii accubantibus ministrabat vitae pascua abbas quidam, Armo nomine, beato viro speciali annexus amore. Una igitur dierum veniens domnus Odilo ad mensam, interrogat an tale vinum in promptu haberet, quod suae imbecillitati accommodum foret. Intimant hi quibus cura erat commissa, minime hujusmodi habere, quod sibi utile valeret esse. Conversus autem homo Dei ad praefatum abbatem, qui suo lateri assidebat: O, inquit, bone vir, si habes quod possit esse utillimum, confer inde mihi charitativum subsidium. Ille hilari vultu placidoque animo jubet illico afferri quantum esset suae voluntati. Tunc Pater: Hoc nostrum vasculum licet videatur exiguum, modo deferatur plenum. Studebat enim in suis semper esse largus, in alienis vero parcus. Allatum est modicum vas mero plenum, prae se ponit et coepit more pincernae illud expendi sibi et abbati juxta recumbenti, et quandiu prandium moras habuit, uterque prout libuit hausit. Alii vero fratres, qui erant vegetiores viribus, alterius liquoris utebantur potu, cui tamen non inerat similis saporis gustus. Jam epulae defecerant, et a mensa surgendum erat, cum illud vas, velut inexhaustum, videbatur adhuc retinere meri pusillum. Tunc verae pietatis amator blande subridens: Non, inquit, fratres mei, integram charitatem erga vos modo habui. Accepto confestim parvo holovitreo infudit merum, et singulis pro benedictione largitur potum. Accidit tunc res stupenda. Cum enim essent fratres fere duodecim, haustis secundum numerum poculis, vinum illico ultra fluere desivit. Laetantibus vero inter se fratribus, et quod evenerat stupentibus, prudentissimus senior infit: Hospes iste noster uberibus eximiae dilectionis abundare fecit in exiguo vase vinum praestitae charitatis. Ita opus per se divinitus factum, alterius religione attestabatur actitatum. Excellebat enim in illo pura humilitas, per quam, sicut Apostolus dicit, omnes sibi superiores seque inferiorem arbitrabatur. Inclyta post haec Urbe relicta, incedens per aggerem publicum venit ad Taurinense oppidum, ubi quidam patiens ardores febrium per ablutionem manuum ejus orat sibi dari remedium. Occulte igitur a ministris obtentum recipit infirmus sine mora sanctitatis beneficium, collaudans aeterni Patris unicum Dominum Jesum Christum. Sed ne ad aures Patris perveniretur, alto silentio ab omnibus occultatur. Inde ad Alpes Jovinas tendens, jamque arduum iter conscendens, obviat egenorum turba, quae tota simul strepebat, ut praeberet stipem necessariam. Illico munificentissimus Pater jussit exinaniri utres vino, et egentium dari desiderio; et statim hoc sine dilatione perficitur. Non multo post aderat competens hora, qua cibi perceptionem exigebat fragilis natura. Discumbunt itaque cuncti, et ecce utres vino vacui, reperiuntur salubri liquore pleni. Obstupescunt omnes, et pro tanto munere divinae majestati persolvunt solemnes gratiarum actiones. Cum in Pannonia simul cum domno abbate Hugone essem, quadam die cum venerabili viro Richardo episcopo, patris Odilonis nutrito et monacho, coepi de virtutibus ejusdem Patris collocutionem habere, et ego illum, si qua nosset, ut mihi panderet, sollicitus eram inquirere. Fuit enim sibi ipse episcopus valde familiarissimus, et per multa tempora suorum secretorum conscius itinerisque vel laboris socius. Erat vero inter alia mentio de vase quodam confracto, et orationibus Patris, ut fertur, consolidato: unde ego adhuc incertus, ab illo rei veritatem inquirebam sollicitus. At ille: Recolis, inquit, frater, illam contentionem Alberici episcopi Cumani, quam habuit cum Odilone, senioris Odilonis nepote, de abbatia Bremetensi? Et ego: Recolo certe et bene reminiscor. Dum illa, inquit, contentio esset, quadam die ego et praedictus episcopus in via simul pergentes, et de multis ad invicem colloquentes, inter caetera coepi eum arguere, cur supradictam abbatiam injuste sibi praesumpsisset acquirere, cum sciret illam primum ab imperatore Conrado traditam esse praedicti Patris Odilonis ordinationi: et inter alia ei coepi opponere sanctitatem viri, et quia multum audiebantur ab illo laudabilia fieri, inter quae etiam fama erat de redintegratione cujusdam vasis vitrei confracti. Hoc, inquam, me, respondit Albericus, melius quam te scire fateor; et quia te ex hoc incertum video, ne deinceps sis dubius, audi veritatem apertius. Et ego: Libenter, inquam, audiam, et diligentius animo recondam. At ille: Quodam tempore, ille tuus senior, quem dicis, et abbas ad curiam Henrici imperatoris mei senioris venerat; et dum ibi maneret, accidit quadam die ut in mensa imperatoris vas pretiosissimum vitreum Alexandrini generis cum pigmentis tritis ante eum poneretur. Ille vero advocans me et Landulfum, postea Taurinensem episcopum, praecepit ut ipsum vas cum pulvere pigmentorum ad mensam senioris Odilonis deferremus, et ei gratia corporeae salutis daremus. Nos vero, sicut imperator jusserat, vas detulimus, coram abbate ex parte Caesaris posuimus, et sicut decebat, humiliter inclinavimus. At ille humiliter recipiens, vase retento, praecepit nos redire, et tempore constituto iterum pro vasculo repetendo redire. Nobis vero redeuntibus, sicut humanae curiositatis est novas et inconsuetas res libenter velle inspicere, coeperunt inter se monachi vas manibus attrectare, alter alteri de manu ad manum tradere: cum ecce de manibus vas labitur, et, ut erat fragile, labendo confringitur. Quod agnoscens vir Deo amabilis, non leviter contristatus ait: Fratres, non bene fecistis, quia pro tali vestra negligentia, juvenibus clericis, sub quorum custodia vas a vobis confractum positum erat, gratiam imperatoris fortasse abstulistis; sed ne illis damnum eveniat qui immunes sunt a culpa, accedamus ad ecclesiam, et Domini super hoc imploremus misericordiam. Ad cujus imperium ad ecclesiam concurrunt, psalmis et orationibus incumbunt, et ne nobis inde innocentibus damnum eveniat, unusquisque pro nobis sollicitus exorat. Finita vero oratione, vir sanctus vas sibi confractum praesentari jubet, oculis inspicit, manibus attrectat: et ecce nihil rupturae vel confractionis recognoscit. Indignatus vero circa monachos: Quid, inquit, vobis, fratres, videbatur? credo, certe visus vester nescio qua caligine detinebatur. Fingebatis fallaciter fracturam vasculi, cum ecce inde nulla conspiciantur signa periculi. Fratres vero haec videntes, attoniti stupore miraculi, nihil inde audebant loqui. Post haec tempore constituto, ego cum socio pro vase repetendo venimus, et a bajulo illius requisivimus. Qui advocans me in partem vas reddidit, et ut imperatori pro magno munere redderem suasit. Quem percunctatus cur talia diceret, per ordinem cuncta quae acciderant narravit. Ego vero gratulabundus cum socio redii, imperatori quae agnoveram sub silentio retuli, et super hoc miraculo magno illum replevi admirationis gaudio et insolitae delectationis jubilo. Supra modum enim eum diligebat illiusque consiliis humiliter adhaerebat. De quo etiam talia agnoscens, magis ac magis omni veneratione dignum habebat. Haec ita mihi Albericus ecclesiae Cumanae episcopus in veritate narravit, quae etiam a pluribus aliis personis vera esse pro certo agnovi. Retulit mihi etiam domnus Richardus episcopus quamdam visionem, quam et ego quondam audieram, sed tunc animo minime retinebam. Quodam tempore, inquit, vir quidam religiosus de pago Rotenensi oriundus ab Jerosolymis revertebatur. Transiens autem mare, quod a Sicilia versus Thessalonicam protenditur, pertulit cum pluribus aliis gravissimum ventum in medio positus. Qui navim impellens, appulit ad quamdam insulam sive rupem, ubi quidam servus Dei reclusus manebat: ubi aliquandiu tranquillitatem maris exspectans praedictus vir commoratus, coepit cum illo servo Dei de multis collocutionem habere. Inquisitus vero a viro Dei unde genus duceret, Aquitanum se esse respondit. Tunc idem homo Dei sciscitatus est si quoddam monasterium quod nominaretur Cluniacum, et Odilonem ejusdem loci abbatem nosset. At ille respondit: Novi, et bene novi, et hoc quare percuncteris scire cupio. Dicam tibi, inquit, et ut animo recondas quae audieris admoneo. Vicina loca sunt nobis, ex semetipsis manifesto Dei judicio, gravissima eructantia ignis incendia, in quibus animae peccatorum ad tempus statutum diversa luunt supplicia. Sunt vero ad eorum semper renovanda tormenta multitudo daemonum deputata, qui eorum poenas de die in diem restaurantes, intolerabiles magis ac magis exaggerant dolores. Quos tamen saepius audivi lamentantes, et non parvam querimoniam facientes, quia orationibus religiosorum hominum, et eleemosynis pauperum, quae fiunt per diversa loca sanctorum, multoties per Dei misericordiam ab eorum poenis liberarentur animae damnatorum. Inter caetera vero mentionem et maximam querimoniam noveris illos praecipue fecisse de illa Cluniacensi congregatione, et ipsius abbate. Quapropter per Deum te admoneo, si ad tuos cum prosperitate habueris reditum, ut haec omnia quae a me audisti nota facias praedictae congregationi, et ex mea parte denunties, quatenus magis ac magis insistant orationibus, vigiliis et eleemosynis pro requie animarum in poenis positarum, ut per haec gaudium multiplicetur in coelo, et damnum sive luctus inferatur diabolo. Regressus itaque vir praedictus ad patriam, haec per ordinem sancto Patri et fratribus nuntiare studuit. Quod audientes, admirationem non parvam cum maxima cordis laetitia sumpserunt, Domino gratias egerunt, orationes orationibus addiderunt, eleemosynas eleemosynis apposuerunt, et pro requie defunctorum instanter laborare studuerunt. Hac igitur occasione sanctus Pater generale propositum per omnia monasteria sua constituit, ut sicut in capite Kalendarum Novembrium festivitas agitur Omnium Sanctorum, ita etiam insequenti die, memoria generaliter ageretur pro requie omnium fidelium animarum; privatim et publice missae cum psalmis et eleemosynis celebrarentur, omnibus supervenientibus pauperibus eleemosyna multipliciter daretur: quatenus per haec jacturam sibi provenire magis ac magis doleret adversarius, et e contrario gratularetur sub spe misericordiae in hoc laborans Christianus. Cum semper observare visiones et somnia vanissimum sit, tamen plerumque fides adhibenda est his quae eveniunt divina dispositione, aut manifestatione praeteritarum rerum, aut ostensione futurorum. De his habemus tam in veteribus, quam in novis tot exempla pene quot volumina. Quapropter huic nostro operi inserere dignum duximus, quamdam visionem memoratu dignam, multis adhuc viventibus luce clarius cognitam, per quam conjicere possumus, quantam apud Deum is de quo sermo est adhuc in mundo superstes promeruit gratiam. Praeerat quondam apostolicae sedi senior Benedictus, in Romana nobilitate praecipuus, prudenti ingenio solertissimus, et quantum ad mundanum culmen attinet, urbanis causis aptissimus. Qui beatum Odilonem clara affectione diligebat, et summo studio excolebat;et quoties arcis Romanae moeniis sui praesentiam vir beatus intulisset, larga liberalitate necessitudinum juvamen exhibebat. Hic ergo mortalis vitae curriculo jam decurso, corpus terrae animam supernae remisit potestati. Regimen vero sedis apostolicae adeptus est Joannes, sibi affinis carnis germanitate. Multum tempus effluxerat cum praenominati praesulis anima, non adepta lucis aeternae consortium, luebat pro commissis poenale judicium: cum ecce clementis Dei miseratio ad significandum beati Odilonis meritum, manifestare voluit et poenam illius hominis, et donum suae immensae pietatis. Apparuit namque spiritus jam dicti praesulis in revelatione Joanni Portuensi episcopo, et aliis duobus, quorum nomina non recolo, indicans eis quae circa se gererentur; quia videlicet non splendore lucis, sed poenarum teneretur in umbris. Monet itaque ut eant ad fratrem, et ocius pio Odiloni legationem dirigat: ipsius enim suffragiis destinavit superna censura illum eripi a tormentis. Recedentibus ergo tenebris, hujus visionis conspectores papam adeunt, quae injuncta fuerant sibi edicunt. Talia praesul audiens et multum de fratre condolens, rumpit morulas omnes, et pugillarem chartam secundum tenorem visionis descriptam, per praedictum episcopum Joannem beato viro dirigit. Nec mora, fidus legator viam arripiens attigit Papiam, et pertaesus itineris labore, domno Petro cellae beati Maioli praeposito, quae revelata vel praecepta sibi fuerant aperit; eumque oppido exposcit, ut ipse hujus causae velox internuntius esse studeat. Ille impiger bullatam epistolam sanctissimo Patri transmittit, et contigit divino nutu, ut isdem Dei servus Cluniaco reperiretur. Delatam itaque epistolam perlegens, convocat nobilem monachorum senatum, et seriatim cuncta perorat. Aperit profunda sapientiae suae, multaque replicat, et ne talis legatio parvipendatur exorat. Dein praecipit ut libamina precum et dationes eleemosynarum pro generalis praesulis liberatione solemniter peragantur. Suscipiunt ergo seniores gratanter onus leve charitatis, publice et privatim aures pii Conditoris devotis precibus appellant. Nec tantum in eodem coenobio, sed ubicunque fratrum coetus manebat diffusus, praecepto Patris similis persolvitur famulatus. Jam praefixi termini spatium complebatur, cum tot preces et oblationes, atque eleemosynarum largitates aditum divinae benignitatis penetraverant. Unde et libuit supernae clementiae haud dubio relatu id propalare. Erat in praelibato coenobio quidam senior, nomine Eldebertus, nobilis carne, nobilior spiritu, ministrans egenis eleemosynae subsidium, cui talis visio per soporem revelata est. Videbat namque quamdam personam decore conspicuo cum multo agmine candidatorum intrare monasterii claustrum, et usque ad capitulum, ubi domnus Odilo cum sacro senatu residebat, pervenisse, et ad ejusdem Patris genua caput humiliter flexisse. Cumque frater ille requireret quaenam illa fulgida esset persona, didicit domnum Benedictum papam Romanum, primae sedis episcopum, referentem gratiarum actiones pro sua liberatione, quod domni Odilonis et fratrum interventu immane chaos evasisset, et ad supernam beatitudinem evolasset. His visis, expergiscens frater a somno, et tenaci memoria visa et audita retinens, die relucente cuncta per ordinem narrat. Tripudiat tunc sacer senatus, et cum pio Patre aeternae majestati personant vota jubilationis; palam constat omnibus quantum venerabilis Odilo de individuae Trinitatis gratia possit, per quem uterus mortis raptata praeda potuit evacuari. Quodam tempore dum idem vir sanctus apud Paterniacum moraretur, erat ibi quidam puerulus monachus, nomine Rodulfus, quem illa satis horrenda infirmitas, quae in illis regionibus multis accidere solet in gutture, ita deturpaverat, ita dehonestaverat, ita etiam vocem pene intercluserat, ut in illa parte corporis, non jam species esse gutturis, sed quaedam videretur intumescere pestis. Misertus itaque vir Dei tantae calamitati, puerum ad se evocat, manibus locum tumoris attrectat, signum crucis superimprimit, salutaria quaedam verba simul dicit, et sic abire permittit. Mirum in modum ille tumor, sicut in aliis postquam semel affecerit in dies solet crescere, ita versa vice in isto ex tunc coepit evanescere, et in pristinam formam deturpatum guttur redire, et usque in praesentem diem optata fruitur sanitate. In locis Jurensibus Nantoatis est monasterium, sancto Patri ad componendum regularis vitae statum a Gisleberto comite traditum. De hoc quadam die egressus, iter agens ad urbem Genevensem, hora jam diei tertia incumbente, transivit fluvium per eadem montana discurrentem. Mulus autem suarum rerum portitor, qui lectulum hominis Dei ferebat simul cum libris absque ductore transiens, devians a publico vado, per profunda fluminis jam coeperat mergi. Concurrerunt omnes, levatis in altum vocibus, conantes opem ferre pereunti. Animal autem valido conatu ab aqua emersum, ad ripam pervenit, capite protenso. Currens vero unus ex famulis extendit manum, ut capistrum arriperet, sed nequidquam. Mutum namque animal nihil intelligens, iterum retroactum natando per profunda ad alteram ripam ejectum est, nihil de se dans videndum, praeter solum caput. Ecce autem magnanimus heros per plana incedens veniebat. Intuens vero quae gerebantur, nil mortale sonans, cygneum caput pileo operiens, antetulit gressum, coeptumque iter progreditur. Inter alios vero qui hujusmodi fluctuatione agebantur, praecipue senior Petrus anxie discurrebat, cui sollicitudo disponendarum rerum Patris commissa erat, hic exclamavit cuidam, ut captato ingenio proprius accederet, si quoquomodo animal capere posset. Qui nihil moratus, protensa manu capistrum arripiens, forti adnisu educit mulum ab aquis. Concurrunt cuncti, perniciter equis desiliunt, et exonerato saumario perscrutantur erutam ab aquis Patris supellectilem, lectulum scilicet ipsius atque libros. Quae omnia Deo teste et his qui interfuerunt, ita intacta ab aquis reperta sunt, ut nullum vestigium infusionis in eis appareret. Mirantur cuncti prae gaudio Deumque magnificant, et tanti viri merita laudibus extollunt. Onerato rursum mulo, ovantes subsequuntur seniorem, et domnus Petrus anticipans caeteros, Patri quod acciderat refert. Qui leviter indignans: Quid, inquit, dicis? num aliquid aquis immersum potest videri non madidum? Confecto itaque itinere, die jam decurso, receperunt se in cujusdam villulae hospitium. Tunc jussit sibi afferri libros, et caetera quae de aqua fuerant abstracta, mantilia scilicet ac manutergia: quae sicut semper ad utilitatem, ita et tunc sine damno aquis reperta sunt madida. Tunc vir benignissimus Deum collaudans, fratribus sic coepit loqui: O fratres dilecti, cernitis circa nos miram Dei nostri pietatem? Certe quae recuperare non possemus, si aquis intingerentur, ea conservavit illaesa; quae vero absque damni discrimine poterant intingi, ipsa passus est madida fieri. Ita nihil sibi, sed totum Deo qui in illo et per illum operabatur, fideli corde tribuebat. Excellens enim erat animus, et humana contemnens, nec desiderabat gloriam quasi mercedem rerum gestarum. Quia vero de Nantoacensi monasterio superius memoriam fecimus, dicendum est nobis etiam quid ibi aliquando contigerit evenire. Quodam tempore cum ibi sanctus Pater advenit, puerum nomine Gerardum reperit, quem illa detestanda infirmitas caducae passionis ita de die in diem vexabat, ut in eo nec vox, nec memoria, nec aliqua membrorum officia remanerent, et pene a mortuo jam nihil distaret. Tali calamitate vir Dei compunctus, fratribus ut pro eo Dominum precarentur rogavit; ipse ad sanctum altare missam celebraturus accedit, ut interesset infirmus praecepit, divinis mysteriis refecit, aquam sanctificatam, ut sibi moris erat, ex calice sancti Maioli bibere compulit. Nec mora, infirmitate fugata, salus optata succedit, et usque in diem praesentem in supradicto homine integra perseveravit. Gradiebatur aliquando verus Dei amator Odilo per Alpes Jurenses: et subito equus multis oneratus sarcinis lapsus, per devexa montis usque ad profunda vallis inter asperrimos scopulos dilabitur. Ruunt praecipites Allobroges frustra nitentes, et ultra vires aliquid conantes. Tandem post multos animi conatus, reperto equo sano, et aliquanta de sarcinulis, cognoscunt deesse librum Sacramentorum aureis litteris scriptum, cum vitreis vasculis anaglypho opere formatis. Quae res non parum viri Dei moestificavit animum, verum cum his quae repererant coepto itinere gradiebantur. Advesperascente autem die, devenerunt ad quamdam cellam sancto Eugendo abbati jure subditam, ubi honorifice a fratribus illic manentibus suscepti, post exhibitam humanitatem quieverunt. Defluebat autem imber copiosus nivibus commistus. Vir autem Domini intimat fratribus quae sibi acciderant, summa exposcens prece, ne pigritarentur ad eadem loca scrutanda accedere, si forte auratum librum reperire valerent. Illi vero mente promptissima spondent se exsequi ejus mandata. Quis enim tanti viri precibus non acquiesceret, cui etiam Deus noster plerumque, ut ita dicam, obsequi videbatur. Aurora itaque apparens, missos dirigit, dies subsequens ad loca deducit, librum perditum cum vasis requirunt; sed ipso suo labore diutius fatigati sine fructu ad propria redeunt. Erant montes et circumjacentes colles tanta densitate nivium cooperti, ut spes nulla superesse videretur ulterius praedictas res recuperandi. interjectis itaque fere duobus mensibus, cum jam hiemis asperitas praedictorum montium et collium evanescendo faciem denudaret, et de perditis rebus pene jam nulla memoria esset, quidam presbyter, nomine Ermendrannus, locum in quo praedictae res perierant casu adiit, oculorum orbes huc illucque deflexit, et ecce contra spem librum reperit, quem Christi protectio a nimbis et diuturnitate nivis intactum meritis patris Odilonis servavit. Vasa enim sana invenit, quae Dei nostri pietas ne frangerentur protexit. Tollens itaque ea quae invenerat, Gauzeranno abbati sancti Eugendi consignavit, et postmodum jussione ejusdem praedictus presbyter Odiloni patri, dum ad illas Jurensium partes rediret laetus et alacer reddidit: qui quanto gestierit gaudio, ex immensis Deo laudum fusis praeconiis qui vult dignoscere poterit. Aliquando dum transiret per pagum Genevensem et castrum Albiense, quidam senior, Siebodus nomine, dominus ejusdem castri, ampla persona, non parva potestas, ad cum accessit. Huic quadam die sub arbore jacenti fortuito casu particula corticis ceciderat in oculo: quae ita turbaverat, ita corruperat ejusdem membri officium, ut nec expelli, nec aliquod inde remedium inveniri posset. Fugerat somnus ab oculis, fastidiebatur cujuscunque generis cibus nullusque sospitatis inveniebatur locus. Cognoscens itaque vir sanctus causam tanti periculi, et condolens viro sibi satis familiari, seorsum illum accipiens, super locum doloris signum imprimit sanctae crucis cum insufflatione oris et virtute orationis, spondens se, dum veniret ad hospitium, pro illo sacrificium offerre salutiferae oblationis. Nec mora: sancto recedente, somnus diu negatus praedictum hominem dormire coegit evigilansque particulam corticis ab oculo cum quadam lanugine deductam invenit, et praeteriti doloris molestiam non sensit. Mox etiam cibum omnino fastiditum requirit, cum desiderio sumit, suaeque liberationis causam prae gaudio per internuntium viro Dei apud Silvigiacum (sic.), quo jam pervenerat, innotescit, gratias agit et deinceps eum in magna veneratione habuit. Quodam etiam tempore dum a Roma reverteretur, et Lucas castro hospitaretur, cuidam sancti Martini Turonensis canonico, Archimbaldo nomine, lethale vulnus in brachio excreverat, quod sibi non jam languorem, sed ipsam mortem pene interminare videretur. Accedit itaque ad sanctum, et tantae necessitatis ostendit periculum. At ille quasi haec se videre dissimulans, latenter propria manu tangit brachium, sanctae crucis implorat praesidium, et super vulnus ejusdem crucis impressit signaculum:sicque a se dimittit, et ut caute praevideat praecipit. Mirum in modum dum recedit et locum vulneris videre vel tangere voluit, nulla signa praeteriti doloris nec invenit, nec sensit. Attonitus vero stupore miraculi ad hominem Dei regreditur, quae sibi contigerant palam facere voluit. Sed Dei servus ubi hoc praevidit, indignatus valde, illum nec quidquam passum fuisse, nec quid diceret scire, objurgavit. Ita enim timebat rumores hominum, tanquam lethale venenum, et quasi pestiferum malum sic fugiebat vanae laudis appetitum. Cum quodam tempore apud monasterium suum, quod Volta nominatur, moraretur, et murus ecclesiae adhuc imperfectus consummaretur, contigit ut quadam die dum ministri operis operi complendo insisterent, deambulatoria ubi stabant, retortis cum quibus ligata erant ex nimia vetustate ruptis, deorsum ruerent, cum quibus caementarii ex altitudine muri ad terram ceciderunt, et collisionis membrorum. . . . . Alio tempore cum ex partibus Ultrajuranis Nantoatis, de quo supra diximus, cum eo advenissemus, quemdam juvenem militem, nomine Mainerium, mente captum, a propriis servulis ibi adductum invenimus. Qui rejecta militia, omnique cura privata vel publica postposita, huc illucque miser nudus nisi teneretur oberrabat, incognitas voces emittens, sine cibo perseverans, et, ut talibus consuetudo est, nusquam tutam sedem, nullam habebat requiem. Misertus itaque homo Dei tantae calamitati, et condolens gratissimae juventuti, cum fratribus in terram ante altare sancti Petri prosternitur, psalmis insistit, patrocinia sanctorum cum litaniis requirit: deinde surgens ad vexatum accedit, aqua sanctificationis aspergit, bibere cogit, et sic recedere permittit. Post haec sancto recedente, ipse jam non infirmus, sed sanus; non ligatus, sed liber; non coactus, sed voluntarius, Cluniacum usque prosequitur, gratias Deo et illi pro recuperata sanitate reddidit, voto charitatis munera piscium detulit, sicque ad propria rediit. Sequenti etiam anno eum ibidem requisivit, sed non invento, Silviniacum die qua sanctus obiit et ipse advenit; tristis et moerens ejus exsequiis interfuit, et quia vivo non potuit, defuncto pro sua liberatione iterum atque iterum gratias egit. Abbas quidam religiosus de Brolio monasterio, nomine Girbertus, quemdam nepotem habuit militem strenuum, nomine Gauzfredum, qui ex multo tempore officium linguae amiserat, audiendi tamen efficaciam et prudentis senis memoriam, quemadmodum de Zoe uxore Nicostrati legitur, non mediocriter retinebat. Hic per visionem admonetur ut ex aqua qua sanctus manus abluebat requireret, et eam bibendo deinceps effectum loquendi recuperaret. Qui mox familiares ministros advocat: utcunque sapit, utcunque valet, quae volebat manibus innuit, non sine magno tamen labore innotescit; et Silviniacum, quo sanctus tunc manebat, ad hoc obtinendum pro eo praedictus Girbertus dirigit, suasisque quibusdam viri Dei ministris, fidele furtum perpetratur, aqua latenter manibus ablutis subripitur, sub occasione etiam calice sancti Maioli ab ipso viro Dei signata altera aqua superadditur, et sic infirmo transmittitur. Quam accipiens mutatis prius vestibus in ecclesiam ingreditur, orationi incumbit: deinde cum summa veneratione aquam sumit, et sumendo pristinae vocis officium mox ad integrum recuperat; loquitur, atque non jam manibus innuit, sed ex ordine quae viderat verbis enarrat et Deo gratias pleno ore, plena voce laetus proclamat. Omnipotens Deus remunerator et glorificator fidelium suorum, se in hac mortali aerumnosaque vita pro scire et posse glorificantium per sibi fidelis dilectique famuli Patris Odilonis in hacce convalle lacrymarum coram hominibus confitentis et glorificantis merita, inter alia plura praeclara prorsus atinde eum proficiscentem frater Adraldus aliquantuque memoranda miraculorum signa, quoddam valde jucundum atque mirificum virtutis opus, hic etiam eum glorificando, operari est dignatus. De quo ne quisquam, quia illud scripto tradere succedentium memoriae suscepimus, dubitare queat, habemus et proferimus veracem fidelemque, quae hoc narrat, personam ad hoc astipulandum sic idoneam ut constet luce clarius, quia is qui hoc refert et hujus Deo dilecti Patris est monachus, et nomine proprio vocitatur Adraldus, atque ipse solus cum alio quodam laico homine hujus tunc rei gestae fuit conscius. Quodam siquidem tempore isdem vir Domini Odilo rediens a Francia, et Cluniacum totius religionis locum festinanter expetens, eidem jam dicto fratri apud quamdam ecclesiam, quae vocatur Tolonnis, cui obedientiae causa praeerat, estque juris monasterii quod vocatur Aurea vallis, commoranti, improvisus et insperatus supervenit. Quidam tamen ex fratribus beatum virum comitantibus, nomine Warnerius, ipsum Patrem comitesque parvo praecurrens spatio antecessit, et adveniens patrem Odilonem adesse nuntiavit. Qui jam fatus Adraldus miratus et obstupefactus, primo non credidit, post tristis et moerens, et quia susceptioni ejus non se praeparaverat, miserum se clamans expavit. Verumtamen confortatus in Domino resumpsit vires, et missis circumquaque pueris domus ad quaerendum necessaria, instabat, prout angustia temporis permittebat, praeparare quaeque erant tanti Patris susceptioni congrua. Inter haec dilectus Deo et hominibus pater Odilo adveniens, ab eodem ipso fratre gaudenter admodum et jocunde suscipitur, amabiliter et affectuose exosculatur et amplectitur; sed tamen humilis et submissa querela et objurgatio de suo adventu sic insperato minime perdonatur. Sed ad haec isdem dulcissimus Pater dulci et suavi, ut sibi moris erat, alloquio coepit et se excusare et ipsi satisfacere, occasione temporis et loci dicens hoc contigisse, seque illuc nequaquam sumptuosum apparatum quaerere. Et quia ipso anno sterilitas vinearum nimis charum reddiderat vinum, ejusque nisi locupletioribus subtraxerat usum, providus et moderatus Pater ne fratrem gravaret, emere se vinum dixit, sed protinus eidem ipse ob hoc non leviter indignatus contradixit. Qua, inquiens, fronte, hoc vos, domine, in domo vestra patiar agere? Ventum itaque ad prandium et cibis eidem Patri suisque omnibus largissime sufficienterque, prout discreto ordini eorum congruebant, appositis, vinum etiam de parvo singularique et pleno emptu vasculo profertur. At discretissimus Pater monachis scyphos geminari, caeteris vero semel praecipit dari. Sed statuta mensura exceditur, et absque ulla aestimatione chari pretii potus large omnibus praebetur. Postquam autem sumptae epulae mensaeque sunt remotae, succedunt grates et laudes charitativae refectionis a dulcissimi patris Odilonis gratioso atque mellifluo ore. Succedit igitur nox diei, et Pater Odilo inibi laxabat membra quieti. Mane vero facto, lum prosequitur; sed ab illo redire jussus, mox ut domum suam subintravit vocato dispensatore, jussit eum citius quantum in vasculo remansisset vini diligenter considerare sibique renuntiare. Is itaque famulus et jussis obtemperans, curiosius vas aestimat offenditque contra spem, et (quod est dictu mirabile) plenum, quod credebat ex maxima parte exinanitum. Invadit formido hominem, et stupidus de hoc aliquandiu secum cogitationes versat, sed tamen reversus inventum indicat. Res fratri visa est auditu incredibilis, et hanc referens insanienti similis. Parvitas denique vasis, et numerositas multitudinis illud exhaurientis suadebat valde parum superesse in illo residui liquoris. Attamen itur, et oculorum fideliori ministerio res discutitur, et ita esse deprehenditur. Tunc geminatur stupor misto timore talia cernenti, quae nihil aliud prius illum dicere submonebant quam: Mirabilis Deus in sanctis suis. Vere enim mirabilis, vere omnipotens, vere misericors Deus in sanctis suis, qui in illorum munda et sincera mente augustissimum sibi palatium statuens, ibi residet, ibi regnat, indeque disponit multa et magna, et ait mirifica prorsus et non imitanda. Multa similia si notarentur diligentius, de ejus possent describi virtutibus. Multum enim per Dei gratiam in talibus in occulto posuit, quae nunquam ad publicum venire voluit, et maxime in febricitantibus, quibus semper succurrebat calicis sancti Maioli signaculo, dicens talia non suis, sed ejusdem praedicti Patris fieri meritis, cum revera dubium non esset, discipulum in talibus cooperatorem esse magistri virtutibus. INCIPIT LIBER TERTIUS. Itaque de his quae dum viveret gessit, pauca de multis diximus, sicut nos ipsi quaedam vidimus, et ab idoneis testibus alia etiam vera fuisse pro certo agnovimus: nunc de his quae post mortem per illum Dominus operatur, sicut veracium testium affirmatione comperimus, quae possumus, Domino annuente loquamur. In fundo Longovernis nominato, Silviniaco prope quatuor milliariis contiguo, erat quaedam miserabilis mater quae filiam habebat tribus passionibus obnoxiam, insanam videlicet, surdam et mutam. Haec tertio admonetur in somnis a quadam satis formosa et jucunda persona, ut Silviniacum pergat, filiam secum deducat, sepulcrum senis (se autem ipsum esse dicebat) noviter sepulti requirat, et inter eundum videbit quid sibi contingat. Ter itaque per tres consequentes noctes, sicut diximus, admonita, dat fidem verbis et illo cum filia pergere coepit. Inter eundum vero, antequam ad locum destinatum venirent, portentum visionis compleri coepit. Nam quamdam praetereuntes silvam praedicto loco, Silviniaco videlicet, satis contiguam, filia ex multis annis surda et muta: Mater, inquit, mater, hinc audio magnos sonitus tintinnabulorum. Dicebat autem de campanis monasterii quas audiebat. Hinc vero cerno simul et audio boves et sonitus collo pendentium cymbalorum. Mater, his auditis, signa visionis recognoscit, ad sepulcrum usque deducit, pro posse oblationem obtulit, gratias egit, deinde cum filia sana ad propria rediit. Succedit et huic aliud non dissimile miraculum. Nam de illis vastis Alpibus interioris Aquitaniae venerunt ad sepulcrum viri Dei duo juvenes, quorum alter erat surdus et mutus, sed ut curaretur ab altero fuerat adductus. Introgressis vero ad sepulcrum, qui sanus erat ex aqua qua beati Patris membra tota fuerant dari sibi petiit, et accepta in auribus socii infudit, bibere coegit, et sic ad hospitium (erat enim vesperum) uterque secedit. In crastinum vero, qui pridem surdus et mutus fuerat, audiens et loquens cum oblatione in manu ad sepulcrum rediit, pro sua liberatione gratias plena voce reddidit, et sic ad propria repedavit. Sub eodem tempore ex pago Bituricensi, quidam mutus advenit, qui, ut postmodum referebat, a septem annis ex toto amiserat efficaciam vocis. Hic etiam ad sepulcrum de misericordia Dei praesumens accedit, ex multis annis, ut praediximus, perditam loquelam recepit, quid sibi contigisset omnibus enarravit et laetus recessit. Ad comprobandum vero utrum vera essent an non quae dixerat, cum illo quidam curiosi curiosum quemdam mittunt, qui diligenter haec a vicinis et veracibus testibus inquireret. Qui haec ita esse inveniens, se nobis obtulit assertorem veracem et idoneum testem. In pago Nevernensi, et in castro Dizetensi paralysis languor quemdam hominem ex una parte totum damnaverat, et sermonis loquelam penitus abstulerat.[Col.0936D] Vicinorum itaque amicorumque nutu et auxilio ad memoriam sancti Patris accessit, membrorum sanitatem ex integro recepit, linguam ad loquendum dissolutam promeruit, Deo gratias egit, et sic ad propria repedavit. Erat vero pluribus notus, qui haec ita se habere suis affirmant assertionibus. Et pago etiam Bituricensi et de castro Briodorensi presbyter quidam mutus ad sepulcrum viri Dei accedit, reddi sibi quod perdiderat humiliter prostratus in oratione petiit; sed dum diutius preces suas differri vidit, domum regredi studuit. At ubi pervenit, mox quod diutius quaesierat accipere meruit; silentium in verba resolvit, et se haec promeruisse Domini virtute et patris Odilonis intercessione libera voce narravit. Hoc ita verum esse mercator quidam dives, nomine Salomon, et plures alii fatentur sua assertione. Quidam senex ex toto privatus lumine, cum se deduci faceret a puero ad Patris sanctissimi urnam, antequam attingeret limen ostioli illius cryptae qua sanctus requiescit, lumen amissum recepit, ductoremque suum jam illuminatus et velox praecessit, atque in terram ante sanctum sepulcrum prostratus pro concesso sibi lumine gratias egit, et gaudens recessit. Erat vero tunc Sabbatum ante Ramis palmarum festum. Ex castello Lucii montis quaedam femina caeca ad limina sancti Patris est adducta. Quae diutius ibi persistens et in oratione perseverans, dum vidit quae petebat in longum sibi differri, jam desperata, ad propria cupiens regredi, ad sepulcrum iterum accedit et licentiam redeundi a sancto coepit cum lacrymis deprecari. Inter haec verba, profundaque moesti cordis suspiria, oculi male clausi aperiuntur, lumen ex insperato mox redditur, et ita domum propriorum, non aliorum oculorum intuitu revertitur. Alius etiam quidam veteranus Turonensis urbis indigena, oculorum privatus lumine, admonitus per visum, ductu cujusdam suae filiae sepulcrum sancti Patris studuit invisere. Qui veniens ex aqua, qua sancti fuerant membra abluta, quaesivit et accepit, oculis tenebrosis infundi fecit, ut sibi redderetur lumen oravit. Et quia jam nox instabat inde recedens, hospitium et subsidia victus (erat enim pauper) requisivit, et nusquam invenit. Sine cibo itaque et hospitio totam noctem pernoctavit. In crastinum vero ad sepulcrum festinus rediit, statimque visum recepit, et laetus Deo gratias magnis clamoribus inclamare coepit. Erat autem ecclesia plena hominibus, presbyteris et clericis missam celebrantibus. Ad tale spectaculum omnes cucurrerunt, rei veritatem agnoverunt, cuncti in commune Deum benedixerunt, atque pro tam evidenti manifestoque miraculo simul cum paupere gratias egerunt. In burgo Silviniacensi, quo sanctus requiescit, erat quidam mercator, nomine Rainaldus, qui propter diuturnum et gravissimum languorem penitus memoriam et sensum amiserat. Hunc fratres et parentes ad sepulcrum tanti Patris coeperunt deducere; sed ut signo sanctae crucis se muniret, vel pectus tunderet, non potuerunt suadere. Venientes itaque ad sancti Patris memoriam, quoddam oblationis munus pro infirmo super sepulcrum offerunt, et censum denominatum omnibus annis vitae suae persolvere se promittunt. Hoc itaque pacto, quem adduxerant amentem et insanum jam memoria valentem et ex integro sanum ad domum reducunt. In burgo Antissiodorensis civitatis quidam ruricola nomine Rainaldus manebat. Hic a renibus deorsum omnem vim membrorum amiserat. Auditis ergo virtutibus signorum quae fiebant ad sepulcrum tanti Patris, in plaustro se poni fecit, et ad limina sancta a fratribus et uxore duci praecepit. Qui veniens et ad sepulcrum sancti Patris accedens, ex aqua saepius dicta dari sibi petiit, languida membra lavit, et ut sibi sanitas redderetur devotus exoravit. Post haec paulatim dolor a membris abscessit, salus optata redit, et magis magisque de Dei praesumens bonitate et tanti Patris confidens intercessione ad propria se reportari fecit. Non multis interjectis diebus non jam vehiculo, sed firmis incedens vestigiis ad limina sancta regreditur, pro reddita sanitate gratias egit, vota obtulit, suae curationis indicia omnibus manifestavit, et sic ad propria recessit. In comitatu Flandrensi, et in burgo venerandi patris Otmari, quidam juvenis clericus nomine Geraldus manebat, qui hydropico morbo ita affligebatur ut neque cibum, neque potum sine magno dolore sumere valeret: ita venter intumuerat ut cutis supra modum extensa pene rumpi videretur; stare vel sedere sine maximo periculo non valebat, incedere etiam vix poterat. Et quid dicam? omnium membrorum officiis ita carebat ut melius sibi mortem quam ipsam miserrimam vitam optaret. Hic ergo nutu divino Silviniacum cum magno labore advenit, ad sepulcrum sancti Patris se introduci petiit, ad orationem in terra procubuit, se de longe venisse fiebili voce conquestus, ut sanctus sibi misero opem ferret cum lacrymis rogavit. Nec mora, rivum concreti sanguinis ibidem, dum oraret, ab interioribus per os, videntibus cunctis, evomuit, et inde surgens, nutibus et verbis se sanum fore exclamavit. Ostendebat autem vestimento sursum collecto rugas cutis prius extensae, nunc vero inflatione recedente vacuas remansisse. His ita peractis, ad propria gaudens repedavit. Jampridem etiam quidam senex vulgaris, ibidem a simili liberatus fuerat morbo. In extremo confinio. Augustodunensi Molinis est castrum super Aleris fluvium situm. Ibi quaedam juvencula jacebat sub solario Ermengardis nobilissimae matronae. Haec ex multis annis membrorum usum ita perdiderat ut nec incedere, nisi portaretur, uspiam valeret. Haec igitur in somnis monita ut ad memoriam sancti Patris pergeret, a vicario ejusdem matronae nimiis clamoribus et importunis precibus extorsit ut se vehiculo imponeret et Silviniacum deduci faceret. Nec mora, dum illo pervenit, et ad sepulcrum sancti accessit seseque in orationem dedit, membrorum officia redintegrantur, et quae contracta venerat erigitur, cum ipsa Deo laudes ab omnibus qui eam noverant redduntur. Post haec regredi illuc unde venerat coepit, sed nescio quo occulto judicio, antequam veniret ad extrema villae, iterum debilitatur. Iterum aliorum manibus ad sepulcrum reportatur, atque iterum Dei omnipotentis miseratione et patris Odilonis intercessione pristinae sanitati redditur; sed nequaquam ulterius extra villam egreditur, nec terminum suae debilitationis denuo transire conatur. Quidam mercator nomine Rainaldus ibidem apud Silviniacum degebat. Hic habebat filiam debilem cruribus, invalidam et ad supplementum doloris ex superiori parte corporis. Hanc itaque ad tumulum sancti Patris deferunt: at ubi delata est, mox se erigere et paulatim incedere coepit, et tandiu ibidem stetit donec ex integro effectum standi vel incedendi promeruit. Altera mulier paupercula ibi tunc aderat, similiter ex multo tempore toto corpore debilis, quae et ipsa eadem die in conspectu multitudinis vigorem obtinuit integrae sanitatis. Sanctorum enim apostolorum Petri et Pauli festivitas tunc advenerat et multorum populorum ibidem turba confluxerat. Qui videntes uno eodemque tempore haec tria supra scripta miracula fieri, repleti sunt stupore vehementi. Fit itaque ingens laetitia, currit per aures cunctorum miraculorum volitans fama. Hominibus promiscui sexus ecclesia completur, diversis et immensis clamoribus concutitur. Psallebant monachi cum clericis in jubilo, ad coelum usque populi voces dabant prae gaudio tantae novitatis stupefacti miraculo. Christus in sanctis suis semper mirabilis ab omnibus praedicatur, et quantum servus sibi fidelissimus de ejus gratia possit, certis indiciis manifestisque signis declaratur et cunctorum ore celebratur. Quidam miserabilis a quodam perverso homine captus compedibus arctatur, et ut diligentius custodiretur arca recluditur, saxorum acervus desuper congeritur, seracula firmantur, et ita miser per longum tempus tenetur. Verum ille captivus in Deo spem retinens, de illis abditis tenebrarum Deum, cui obscura sunt manifesta, supplex exorat et patrem Odilonem intercessorem advocat ut se inde ejiciat et liberum ire concedat. Inter haec verba suae petitionis, sentit et audit quamdam personam ad arcam accedere, et se inde ut exeat inclamare. Mox virtute divina saxorum acervus huc illucque dispergitur, seracula resiliunt, compedes solvuntur: et ita incarceratus liber et absolutus de tenebris ad lucem procedit, gaudensque ad sepulcrum sancti Patris quantocius venit, et quae sibi contigerant certis indiciis omnibus enarravit. Alius quidam sancti Maioli monachorumque proprius ruricola, nomine Rotbertus, habens uxorem et filios, in amentiam totus versus fuerat. Hunc totis viribus repugnantem filii et parentes violenter ad memoriam sancti Patris adducunt, oblationem pro eo offerunt, et mox mente et corpore salvatum domum reducunt.