Libellus de revelatione sancti Corcodemi et de conversatione sancti Mamertini
Ex Vita altera sancti Germani Autisiodorensis


Quanta sit divinæ misericordiæ pietas, quantamque bonitatis ejus generi humano patientia gratiam largiatur, nemo Christianorum ignorat. Ita igitur suarum manuum figmentum diligit, ut ad declarandam operis sui in eo doctrinam indifferenter omnium bonorum malorumque reseret linguas. Quid namque interest inter horum servorum Dei revelationem, et Apostolorum ignorantibus gentibus manifestationem? Hi igitur, quorum Vitam innotescendam auribus ratum duximus populorum, dum ipsi soli Deo, qui eam largitus fuerat, in notitia esset, humanam vero pene omnem creaturam latuisset, a pagano, medelam vulneris quærente, nescientibus panditur: et Pauli Barnabæque gentibus ignota spiritualis prudentia, per immundum spiritum publicatur. Igitur cum hi Deo placiti diuturno tempore in suis lucifluis, jacuissent sepulcris, per Mamertinum, qui eorum nunc spirituale narrat negotium, in omnium cognitionem devenerunt.


Eram itaque ego ipse, inquit Mamertinus, idolis serviens, et Jovis templi vel ceterorum falsorum deorum frequentissimus cultor; ita ut nullo modo vel tempore possem simulacris eorum evelli. Et cum eorum instantissima devotione nefandas statuas venerarer, cæcitatem unius oculi pertuli, et ariditatem manus promerui. Eram ergo et debilitatus corpore, obsecundans stationibus nefandis; et, quasi reatus mei incursu, ipsis iratis, plagatus fuissem, crebrius eis lacrymosas preces effundens, rogabam, ut delictis meis veniam tribuissent. Cumque hoc continuatis momentis tristior perpetrarem, eunte me ad præfatum dæmonum habitaculum, obvius mihi fuit quidam, Sabinus nomine, tonsus capite, et vestimentis religiosis amictus. Quem dum percontarer, quis, et unde esset, vel quo pergeret; et propter hanc causam interrogationum ad invicem sermocinaremur; ait præfatus vir: Unde tibi talis accidit morbus; vel cujus religionis es tu? Cui ego: Cultor sum maximorum deorum, Jovis, Mercurii, Apollinis, vel omnium numinum. Propterea indifferenter aras eorum lacrymans pulso, ut mihi reconciliati, quæ abstulerunt indignati, reforment propitii.


Hæc audiens ille; respondit: Erras, nesciens veritatem: propterea talibus malis involveris, et crudeliter flagellaris. Illi si alicujus scientiæ vel intellectus regerentur doctrina, non perpetuo cæci, muti, surdi, odore privati, gressu impediti, manibus trunci, ferro aut plumbo inhærerent colligati. Nonne ipsi sunt, de quibus sacratissima canit Scriptura: Os habent, et non loquentur; oculos habent, et non videbunt; aures habent, et non audient; nares habent, et non odorabunt; manus habent, et non palpabunt; pedes habent, et non ambulabunt; non clamabunt in gutture suo; neque enim est spiritus in ore ipsorum? Et subsequitur de vobis loquens Propheta: Similes illis fiant, qui faciunt ea, et omnes qui confidunt in eis. Vides pœnam statuarum cultoribus præparatam. Vides comparationem veridico ore prolatam? Festina igitur, si vis amissi oculi visionem, et aridæ manus sanitatis percipere viriditatem, meis eloquiis obedire.


Est enim in ecclesia Autisiodorensi vir sanctissimus, nomine Germanus (cujus ego sum clericus) timens Deum, et recedens a malo; cui seipsum Christus facie ad faciem demonstrat, et per eum inenarrabiles ostendit corporum curationes. Si vis ergo sanus fieri, relicta servitute idolorum, qua es miserabiliter irretitus, ipsius tibi præsentiæ posce præsidium. Quo audito, agens gratias, rogavi præfatum virum, ut iter mihi, quo ad eum, de quo indicaverat, Episcopum possem pervenire, illico demonstraret. Ille autem lætitia plenus, propter quod me suis vidit obedire præceptis, antetulit gressum; et de alto aggere, quod est monte Matogene, ostendens planitiem viæ, revertitur. Ego vero perseverans, lætus iter carpebam. Erat autem eodem die tempestivus imber ab ortu solis usque ad occasum: et licet fuissem madida veste gravatus, nequaquam tamen restiti fatigatus. Ecce autem, labente jam die, hora pene undecima, adventante nocte, factæ sunt tenebræ pluvialibus imbribus mixtæ; ita ut nullus posset nec sui itineris comitem aspicere.


Vix tandem perveni ad cœmeterium, in quo sancti Amatoris episcopi dicebant esse corpusculum. Et quoniam imbres vibrato fulgure jugiter descendebant in terra, cœpi anxiari, et nimium esse solicitus; quia non inveniebam, in quo me reciperem habitaculo. Crebris ergo micantibus ignibus ex æthere, parva cellula ostenditur oculis meis, in qua unus erat sarcophagus. Quid plura? Ingredior, obliqui aëeris flammis perterritus. Tunc non inveniens, ubi requiescerem, super ipsum me jactavi sarcophagum, ignorans, quis in eo requiesceret sepulcro. Ingresso autem me, repentina lux in eodem habitaculo ita per sudum refulsit, ut existimarem solis radios reducis terram suo tempore illustrasse. Supponens ergo capiti meo sportam, quam bajulabam, et lateri baculum, utpote lassus, atque nimium humectatus, somno indulsi.

Intempesta vero nocte evigilans, respexi juvenem vestibus dealbatum in vestibulo præfatæ cellulæ, in quo jacebam, luciflue illustratum. Ego vero insolitam latius majestatem aspiciens, territus, pronum me supra illa, in qua dormiebam, prostravi memoriam. Eram autem intra me orans, timore perterritus, et dicens: Deus Christianorum, cui est pure deserviens Germanus episcopus, cujus ego sanctitatis atque operis bonitatem nunc sequor, erue me de tali, in quo tremebundus jaceo, cito terrore. Me talia prosequente, adolescens, quem ante ostium stare prævideram, emittit vocem dulcifluam, dicens: Sancte Corcodeme, sancte Corcodeme, levita Christi. His auditis, beatissimus vir Corcodemus de sepulchro, supra quod procubueram, respondit: Scio, qui sis, et vocem tuam audio; tantum dic, quid me velis, Florentine frater. At ille, Surge, inquit, velociter: beatus Peregrinus episcopus cum ceteris fratribus pro nocturnis excubiis celebrandis in ecclesia sunt congregati; propterea te quoque sanctus Amator admonet, ut venias, et intersis sancto conventui.

Tunc beatus Corcodemus ait: Regredere citius, dulcissime frater, ad sanctum ac beatissimum episcopum mea reportans mandata. Hac igitur nocte non possum de hoc tabernaculo egredi; quoniam hospitalitatem alicui peregrino præbui. Scio enim, quæ hic sit obsidens turba catulorum, et insidias hospiti præparans; quo, me egresso, miserum devoret; ac dilaniet, et, si egressus fuero, venenosos in eum dentes infigat. Me suis Deus excubiis non fraudat: quoniam sunt mecum fratres subdiaconi duo; id est, Alexander, et Jovianus; necnon et Jovinianus lector. Ergo obsecro te, ut sanctis episcopis hæc, quæ tibi locutus sum, referas, et ab his mihi impetres veniam. Antefatus igitur juvenis, accepto responso, egressus est: me autem tanta cognoscentem mysteria, medullitus formido invasit. Inde soporifero cesserunt languida somno membra.

Et ecce, in extasi raptus, adesse existimabam rursus juvenem, priusquam galli cantarent; ad januam, et clamasse rursum eo nomine, quo ante clamaverat: et illo iterum respondente, et interrogante, quid vellet; tunc ille dixit: Sancti episcopi Peregrinus, et Amator, priusquam a se discedant, Missas sunt votivas celebraturi; et propterea te quoque miserunt invitare, ut ministerium tui officii peragas. Si vero formidas propter præfatum hospitem, aiunt, ut vice tua Alexander ei custodiam præbeat. Sed et illud jusserunt, ut tecum Jovianum subdiaconum, et Jovinianum lectorem, qui Alleluia decantent, adducas. His peractis, videbam ego ipse, aperto sepulcro, egredientem ex eo virum, aspectu miræ pulchritudinis decoratum, et vestimentum ejus niveum, tamquam byssum. Illo egresso, quemadmodum videbam, reperit tres ante ostium stantes in veste candida, et salutavit eos, nomine unumquemque vocans. Tunc dixit Alexandro: Reverentissimi antefati episcopi Peregrinus, et Amator, jusserunt me usque ad eos venire. Qui iterum jusserunt te huic cellæ præponi, propter hospitem conservandum, et custodiendum a catulis, matre, et filiis septem, qui ad necem ejus delitescunt.

Post hæc rursus contemplabar, quemadmodum tenuerit dexteram meam reverentissimus diaconus, et dixerit: Veni nobiscum, hospes, ad Missas. Pergentibus itaque nobis, vidi quinque stantes ante crepidinem altaris, speciosissimis indutos stolis: et videbam me interrogantem beatissimum Corcodemum, qui essent illi, qui coram altari assistebant. Et dixit mihi: Ille, qui in medio stat, ipse est sanctus Peregrinus episcopus et martyr, cum quo a Romana urbe ego quoque missus sum imperio Papæ Sixti. Illi duo qui dextro adhærent lateri, sunt Amator, et Marcellianus episcopi; qui sinistro, Elladius est, et Valerianus sanctissimi, qui beatissimo Peregrino gradatim successerunt. Discedens igitur a me perspicuus diaconus, ipsorum est redditus vultibus. Tunc demum quasi me coram, audiebam sanctum Amatorem episcopum dicentem diacono: Præbe silentium, frater, quo possimus, remoto strepitu, voti compotes fieri: festinat enim Peregrinus frater ad proprium habitaculum Baugiacum reverti; et oportet nos propter eum paulo temperius sacrificium consummare. Indicto itaque silentio, et catechumenorum denuntiata discessione, ego mirabar intra me, tantæ novitatis contemplans mysterium: non tamen ausus fui post catechumenorum denuntiationem ad locum, ubi Missæ celebrabantur, pedem attolere; sed videbar mihi in eodem loco, in quo reverentissimus me diaconus constituerat, stare.


Item videbatur mihi interrogasse diaconum beatus Peregrinus, ac dixisse: Quis homo hic est, qui tecum hanc basilicam est ingressus? Et respondisse diaconum: Hic est hospes meus, cujus me custodia, ne vestris dudum parerem imperiis, retinebat. Ergo iterum velut in die videbam me stare juxta ipsos; et non solum persona, sed et vestium qualitate discretum; admiransque dicebam: Cur hi niveis sunt vestibus omnes induti; et ego nigris induor tegumentis? Cum hæc et talia mecum ruminassem, vox delata est in aures meas ad Corcodemum diaconum ex ore episcoporum emissa: Segrega, frater, hospitem tuum a nostris cœtibus; et foras ab ecclesia expelle; quoniam indignus est gratiæ particeps esse, propter quod idolis Jovis deservit. Quorum quasi præceptis inserviens, pellere me foras sæpedictus diaconus nitebatur. Tunc ego cadere quasi ad pedes ejus, et his eum affatibus exorare videbar; et dixi ad reverentissimum diaconum: Amice Dei, deprecor te, ut apud præsentes episcopos intercedas, ut mecum misericordiam faciant, et ritum dæmonum, quo teneor obligatus, disrumpant. Ad quam supplicationem motus, videbatur me eis præsentasse, et, ab illis accepto mandato, mihi manum imponere.


Post impositionem iterum manus, videbam me sanctis episcopis præsentatum, et instructum ab eis, quæ amplecterer, et a quibus cæremoniis separarer. Et rursum audire me putabam episcopos, quemadmodum delegaverint Sancto diacono, dicentes: Amantissime frater, reduc tecum hospitem; et mone illum, ut, lucifero exorto, fratri se præsentet Germano; quia ipsi est a Christo Deo directus, ut per eum omni plenitudine spiritalis gratiæ impleatur. Deinde videbam me ipsum supplicare illis, et ipsos me alloqui et exhortari ad perficiendam in me doctrinam fidei. Videbam etiam, illis discedentibus, præfatum diaconum tenentem manum meam, et restituentem me ad suam, de qua me eduxerat, cellulam.

Item videbam, priusquam ingressi essemus cellulam, procidere me ad pedes ejusdem diaconi, et ita dixisse: Ne, quæso, irascatur dominus meus, si adhuc in conspectu tuo locutus fuerit famulus tuus. Qui quasi respondebat: Dic, quæ te remordent, cum fiducia. Et ego: Obsecro te, quot temporum lapsa sunt curricula, ex quo in hoc habitaculo requiescis? Qui respondit: Post martyrium beatissimi Peregrini, die tertio passionis ejus (non quidem eo tempore) de seculo ad Dominum migravi. Optaveramus quidem participes fieri passionis ego cum fratribus meis, sicut fueramus unius quoque bajulatores mandati: sed post non multum temporis imperator est ordinatus, doctrina Christiana refulgens, qui, persecutione remota, cunctas clausas ecclesias patefecit, et eis Catholicos præpositos ordinavit. Propterea non potuimus, quæ voluimus, consequi. Fratres autem mei erant hi; Marsus presbyter c, Alexander, et Jovianus. Et sepultus sum in hoc loco ab iisdem fratribus meis. Ipsi autem, ut mihi divinitus revelatum est, Confessores obierunt. Jovinianus vero lector, Deo procurante, martyrium consummavit.

Cumque omnia hæc in excessu mentis vidissem, sopore fugato, experrectus sum; et continuo gallus cantavit. Ego autem memor mei, ostenso mihi signaculo frontem munivi. Tunc ego planctigerum ejulatum emittens, supra sepulturam, tamquam super aram dominicam, procubui; quam irrigans lacrymis, precem fundebam, et dixi: Domine Deus Israël, qui in altis habitas, et humilia respicis, et alta a longe cognoscis: præter quem non est alius Deus : qui ob reparationem generis humani in terram venisti, et cum hominibus conversatus es: cujus nutu, ac misericordia ego indignus in hac nocte, meæ salvationis secreta nosse promerui; concede mihi, ut celerius famuli tui sancti Germani contempler aspectum, cui me recto itinere perduxisti. Completa oratione, postratum corpus erexi: et cum aciem oculorum ad basilicam sancti Amatoris dirigerem, aspexi lucem immensam, intus forisque fulgentem; ita ut crederem, repulsa noctis caligine, sui temporis meta solem confinia replevisse. Dehinc ex eodem item loco vox canora atque hymnigera ad meos est auditus delata.

Continuo ego in eodem, quo audieram, loco, substiti, quousque quæ cantabantur, audirem. Prima ergo antiphona, quæ ad aures meas venerat: Confundantur omnes, qui adorant sculptilia, et qui gloriantur in simulacris suis. Secunda hæc erat: Salvum fac servum tuum, Deus meus, sperantem in te. Tertia: Beati, quorum remissæ sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata. Et cum hæc audissem, reversus ad me, prostravi me septies in supradicto sarcophago, orans et dicens: Deus sancti Corcodemi, suscipe festinantem ad te, et ne confundas me ab expectatione mea: tua enim pietate, et gratia ad hoc delatus sum habitaculum, per quod meorum contagia cognovi errorum. Rursum consurgens, illuc ad ipsam basilicam elevavi obtutus; et audio iterum antiphonam meæ saluti atque conversioni consonam: Exaudiat te Dominus in die tribulationis; protegat te nomen Dei Jacob. His sanctis affatibus confortatus, tertio me in oratione prostravi. Trina igitur obsecratione perfecta, surgens, videbam eam, quam prius videram lucem, ablatam a facie oculorum, in quibus ante fulserat; et repentinæ me illico tenebræ circumsepserunt. Ego tamen jam mysterio edoctus, fronti meæ dominicum infixi vexillum. Dum hæc geruntur, vulgaris lux terris reddita radiavit. Mox ego iterum atque iterum salutis me charactere confirmans, et sancto hospiti grates exsolvens, ad Doctorem atque ad Ducem cælestis Imperatoris citius properavi.

Exploranti ergo, ubi sanctissimus Germanus episcopus eo die habitaret, incolæ civitatis dixerunt: Non est hic: monasterium habet proximum, et illuc frequentissime gratia visitationis cymba portatur. Tunc deprecatus sum eos, qui mihi indicaverant, ut ad ipsum monasterium ducentem viam demonstrarent. Qua arrepta, quo tendebam, perveni: et me paululum ante ostium immorante, subito vir beatissimus Germanus egreditur; quem procidens in terram adoravi. Ille autem non eventu, sed admonitus egrediebatur in occursum meum: Deus enim omnium conditor revelaverat Famulo suo et meam necessitatem, et quorum fuissem ad eum jussione directus; sicut postea comperi. Curvatus ergo solo tenus, obsecrabam Virum Dei, ut me benediceret. Qui extenta manu elevavit me, dicens: Habe fiduciam; ne terrearis. Et apprehendens mentum meum, osculatus est me. Cui ego: Ne facias, Vir sanctissime; quoniam adhuc ab osculis ararum dæmonum os meum non est mundatum. Cui sanctus Germanus: Agnovi ego nocte transacta, ab omnibus illecebris te mundatum fuisse. Quo audito, obstupui, steteruntque comæ, et vox faucibus hæsit. Tunc egregius Vir inhærens manui meæ, pariter ad monasterium ingressi sumus.

Ego vero intra me ipsum movebar, dicens: Quis huic indicavit, quæ clam gesta sunt noctis præteritæ spatio? Et me talia cogitante, introduxit me in cellulam suam, et sedens dixit: Obsecro, fili, ut mihi quæcumque gestra sunt, et ad tuam nocte præterita notitiam pervenerunt, innotescere non demoreris. Tunc ego incipiens a prima origine usque ad ejusdem affatus ei singillatim exposui; reticens de turba catulorum. Mox ille ait: Nonne obsecravi te, ut omnia narres, et nihil mihi de ostensis tibi mysteriis celes? Cur partem pene cunctam miraculis excedentem mysterii reticuisti? Prosequere, et expone nobis insidias, quæ te circumadstabant, catulorum. Ego vero hæc audiens, dixi: Quid narrem Domino meo pulvis et cinis? Ubi divinitus fit allocutio, cesset incondita mortalium linguarum narratio. Video enim te Deo plenum; et cum sis localis, ubique quæ aguntur, cognoscis. Ille subridens, dixit: Vere quidquid propter te actum est, a viris venerabilibus episcopis, vel a diacono cognovi, et præsens fui. Ne formides; fides tua te salvum fecit. Hæc audiens, declinans me in faciem, ingemui; et apprehendens genua ejus, reliqua, quæ ad perficiendam fidei Christianæ potentiam superfuerunt, rogavi ut per ejus dexteram implerentur.

Tunc demum pari comitatu ad civitatem processimus. Ingressi autem in ecclesiam, vocatis clericis et quibusdam laicis, dixit mihi: Repete, obsecro, quæ dudum in monasterio, me interrogante, narrasti; ut et hi audiant, qui ignorant. Cui ego tremulus et timore prostratus, respondi; quid dicam, quod non Beatitudo tua ante præsciat? Et Episcopus: Propter adstantes tibi dixi, non propter me. Ego autem iterum repetens omnia, illis quoque innotui. Qui infinito gaudio exhilarati, Deo laudes et gratias referebant, dicentes: Gratias tibi Deus, quia hoc tibi vas electionis ante mundi constitutionem prædestinasti, per quod virtutis tuæ magnitudinem, et potentiam omnibus, et sine fine demonstrares. Tunc beatus Episcopus inducit me in locum, ubi remissio fit omnium peccatorum; et de more sacerdotali aquis benedictis, baptismum mihi tradidit, replens circa me et in me universa officia gratiæ spiritalis. Ad quem ego: Domine, sicut animæ recessus salvasti; ita et corporis debilitati membra restitue sanitati: da solitam lucem utrisque patentibus oculis aspicere, et geminis manibus consueta opera attrectare. Hæc audiens Antistes, dixit mihi: Credis, hoc me posse in te operari? Respondi: Credo Domine; et propterea ad tuam profectus sum pietatem. His auditis, accepto oleo, et signans oculum atque manum, officiis propriis, repulso morbo, restituit. Hi, qui adfuerant, videntes, rursum opera Dei laudaverunt, quæ per virum probatissimum atque sanctissimum Germanum fiebant episcopum.

Tunc ait turbæ, quæ cum eo erat: Pergamus cum hoc homine ad locum, in quo hospitatus est nocte; et videamus, si adhuc ibi est catula cum catulis septem. Qui dixerunt: Quidquid præcipis, fiat. Ego autem exiens de medio illorum, præcedebam, illis cum beato Episcopo subsequentibus usque ad locum. Cumque venissemus ad locum, oratione celebrata, dixit Episcopus: Dic mihi, juvenis; ubi vidisti adstantem virum, vestibus niveis circumdatum? Et ego: Domine, hic in vestibulo. Iterum dicit: Super quod sepulcrum inclinatus es nocte? Ego autem digito ostendens, monstravi sepulcrum. Tunc sanctus Episcopus dixit: Removete lapidem de hoc sepulcro, ut interiora ejus inspiciamus. Remoto itaque lapide, visi sunt serpentes octo; primus immanissimus, ceteri vero septem paulo inferiores.

Visis ergo hominibus, ille coluber capite erecto circumspiciebat omnes, plus tamen beatissimum Germanum episcopum. Cui præfatus Vir: Serpens nequissime, adhuc non deseris calcaneum humani generis; et audes post prævaricationem tuam et devictionem, gyros super membra reverentissimi Corcodemi diaconi tuos extendere? Vivit Dominus, quoniam morte cum omnibus tuis fueras dignus; sed quoniam obedisti præfati fratris imperio, et abstinuisti veneniferos voratus tuos a præsentis hospitis corpore, egredere sospes; et ulterius, ubi conversatio humana est, recubare non audeas. Sit autem habitaculum tuum silvestre gremium, vel eremi vastitas. Quos autem itineris tui in circuitu habitatores repereris, ne noceas aut lædas. Non ego, sed Christus per me tibi imperat. Tunc serpens, velut suæ iniquitatis mole gravatus, submisso capite, septies spirarum suarum tendens volumina, tamquam valedicens, et gratias agens beatissimo Germano, pectoris tractu graditur: cujus post tergum turba minor sequebatur. Visa enormitate corporis ejus, cuncti trementes beatissimi Germani comites, fugam arripiunt. Stabat tamen ille immobilis, fiduciam habens beatissimæ sanctitatis. Tunc redarguens populum fugientem, dixit: State, et videte mirabilia Dei, quæ operatur in nobis indignis. In ipso autem tractu æstimatus est serpens posse habere longitudinem cubitorum septem. His miraculis ostensis, illa cellula beati Corcodemi diaconi, quæ propter densitatem veprium, nulli, nisi tantum antistiti Germano, fuerat nota, facta est, Deo operante, omni sexui cognita; et non solum omnium notitiam promeruit, sed et culturam. Omnes igitur ex hoc tempore, eidem cellulæ votivam gerentes devotionem, alacriter frequentabant.

Mamertinus igitur, per quem, et in quo Deus virtutum suarum ostenta depalavit, videns hæc, non solum a gentili errore; sed etiam a cæcitate, ac ariditate clementissime liberatus, et a serpentium morsibus Dei nutu ereptus, consecravit se monasterio sancti Germani episcopi ita devotissime, ut nusquam ex eo foras egrederetur, nisi forte ejusdem Episcopi aut imperio, aut comitatu illectus. Cujus sancta conversatio ita doctrina spiritali floruit, ut defuncto archimandrita Alogio, qui eum monachum fecerat, ipse hereditario jure sanctitatis ejus officium suscepisset.