VERSUS DOMINI REMBALDI DE VITA SANCTI MAIOLI
Inclita sanctorum cum sint tot gesta priorum
Nobilibus scriptis et pluribus edita libris,
Lucis ut exemplum ferat inde fides populorum,
Patrem Maiolum merito cunctis imitandum
Auctrix cunctorum pietas diuina bonorum
Exemplar uite dedit admirabile nostre ;
Quo tam preclara nobis splendente lucerna
Lumen inaccessum digne laudemus in euum,
Per donum cuius perlucens iste patronus
Viuendi normam nobis dedit omnibus equam.
Quam si seruamus dubio sine perueueniemus
Hunc ubi gauisum fore credimus archimagistrum,
Cuius in hoc paruo retinentur gesta libello
Pauca, uelut pratis flores carpuntur amenis.
Ad christi laudem que Warenherius autem,
In cunctis uite monachus nimium reuerende.
Persuasit domno, supplex multa prece, Syro
Scribere communi cunctorum commoditati
Ne patris tanti possent pia facta recondi.
Qui tandem precibus et amore sui superatus
Discere que potuit narrantibus edere cepit.
Tegmina sed carnis soluens per debita mortis,
Hoc opus exiguum dimisit semiperactum.
Mox Aldebaldus quod suppleuit studiosus
Congrua subnectens et, ut aspicis, ordine iungens,
Certus in hac opera meruit sibi premia digna.
Postulo commendes huic sancto, lector, ut hos tres
Qui uitam cunctis eius pandere futuris
Gentibus exemplo, crescente fauore superno,
Sitque sui memorum memor ipse quiete polorum.

EPISTOLA DOMINI SYRI AD DOMINUM ODILONEM ABBATEM DIRECTA
Spiritali patri domino Odiloni abbati, Syrus monachorum infimus, quidquid in christo felicius. Sepe mihi multumque cunctanti beati Maioli uenerabiles actus stili prosequi officio, cum ad id operis sancte recordationis Warnerii importuna perurgeret petitio, multa se obiciebant que ne id conarer non modica me formidine deterrebant. Vir quippe ille qui diuulgari petebatur sic uirtutes sectantium exstitit imitator ut earum omnium indefessus esset operator. Unde eius gesta digerere absque cunctarum uirtutum coniectura quempiam est impossibile. Recte uero disputare non preualet de uirtutibus quisquis his fuerit uacuus, quoniam mens cuius caret intellegentia id discernere nequit scientia. Hec idcirco adgredi cunctabar quibus me nulla uirtute dignabar. Rerum denique magnitudo laborque difficilis me rursus mouebat, quod multiplices miraculorum actusque uirtutum dum mens contemplabatur suamque scientiam scrutabatur, ueritatis territa sententia incipere non audebat que ingenii paruitate consummare diffidebat. Temeritatis insuper non inmerito argui uerebar, si audacter presumerem que me perspicacioribus et ingeniosioribus committenda fore non ignorabam. Sed hec mihi de me cognita, prefato quamlibet uiro sepius pro excusatione forent opposita, ille tamen nullo modo cessans adsiduis perurgebat precibus ut que petebat adgrederer intrepidus. Et quoniam omnia me perficere que petebantur posse caritate credebat, sua ipsius postulatione deuictus, opus tam difficile arripui licet inuitus. Cumque sub eodem temporis articulo me ad Italiam illumque uobis dirigere placuisset ad Alsatiam, opus quod relinquebam imperfectum secum ipse detulit per scedas dispersum. Post eius denique lacrimabilem transitum, cum uestre presentie in Morbacensi cenobio fuisset oblatum, iniunctum mihi est ex uestra sententia quo studerem que deerant addere et scriptorum uitio deprauata ad statum pristinum relegendo corrigere. Quod inchoans, ut potui, pro uestra iussione perficere studui et utinam tam efficaciter quam libenter. Et quia, ut debui, uestro imperio parui, ideo nostre paruitatis presumptio contra redarguentes se uestro confidit precepto.

Aspicis, Israhel, uitam nihilo minus ac meL
Dulcem si caute scrutaris lector amicE
Briseus hac orA sermo tibi prenitet ut soL
Discis in ingressV meriti sint cetera cuiuS

Incipit prologus in libro primo uite beati Maioli abbatis.
Superna christi rorante dextera atque opitulante gratia, quotienscumque sanctorum actus uitamque describere litterisque mandare satagimus, eo ualde est metuenda temeritas quo eorum nequaquam pleniter actuum uel meritorum ualet comprehendi sublimitas. Caute enim ac ueraciter discutere debet humana fragilitas quod in eis benigne disposuit diuina maiestas. Nequaquam tamen eorum debet uirtus silentio contegi, cum debeat etiam posteris iuxta quod diuina tribuerit largitas imitanda propalari. Gaudet etiam augmentatione fidelitas, quotiens sanctorum annua recurrit sollemnitas, et cum uirtutum eorum per dei famulos declaratur ubertas, quia liquido apparet quod nonnulli qui per desidiam torpebant ad penam, auditis eorum uirtutibus, excitentur ad palmam. Quod si aliquis in hoc opere me reprehendendo quasi artis ignarum diiudicare nititur, eo quod non per omnia ordo constructe locutionis inibi seruetur, ideo illud ita quam maxime absque faceta urbanitate relictum nouerit ne forte aut penitus a more sacre scripture discrepare uiderer, aut certe, si aliorum uerba descripta, quorum studia in hoc opusculo iam pridem uidentur detrita, mutare uellem, aut aliud meum ex toto quasi proprio ex sensu editum mihi adscribere conarer, ab aliis uelut temerarius iudicarer. Constat siquidem sanctorum quorumque preclarissimorum uitam ideo plerumque silentio suppressam, dum per successus temporum iuniores quique, simplici seniorum relatione contenti, numquam hec arbitrabantur a memoria posse obsolescere. Quandoquidem uulgaris inurbanitas tum se optime credit diuturnitati prospicere, cum illustria queque et maxima succidua, solum narratione ad posteros fecerit emanare. Res ista, non insana minus quam improuida, perniciosa sanctorum preconiis interdum peperit detrimenta, quod qui imperite rusticitati fidem adstruat, rarum quemque reperias, dum ea que adferunt partim fabulosa, inepta partim et ridicula perque hoc litterarum sacrariis estimantur indigna. Ita factum est ut quedam ignorata penitus, alia ad succedentium notitiam insincere manantia multorum et magnorum sanctorum precelsas memorias inofficiosissime obscurarint. Quod si cuiquam forte curioso rerum ea que de tanto feruntur patre minus rata, minus plena, minus denique ueritate subnixa uideantur, quod priusquam hec ederentur aliquot temporum dicuntur interfluxisse curricula, hunc inspecta ratione diligentius quod non probe sentiat, seniorum nostrorum uenerabilium non contemnenda reuincet auctoritas. Accipite ergo et hoc opusculum eumque erga beati Maioli reuerentiam concipite animum qui uestram sane deceat sanctitatem. Et quamquam astuti sit omnia ad suam utilitatem referre, in hoc tamen et pro hoc, quantus quantus est, labore beati Maioli laudem quam persone proprie requiro fauorem. Quem quanti faciam facile pernosse potestis, si mei intentionem animi diligenter inspicitis. Longi itaque sudoris usuram eam captare percupio ut glorificetur deus in miraculis qui uoluit admirandus esse in sanctis, ut sanctissimo Maiolo in terris ueneratio crescat et gloria qui hanc in celestibus obtinuit per bonorum operum incrementa, ut acquiratur edificatio legentibus, pax credentibus, salus imitantibus, immortalitas in fide perseuerantibus. Explicit prologus. Incipiunt capitula sequentis operis.

Capitula
I.
01. De inuasione hostili in Galliarum partibus, et desolatione Lirinensis cenobii, et martyrio fratrum.
02. De natiuitate beati Maioli, et generis sui nobilitate, et prediorum amplitudine.
03. Qualiter post decessionem parentum suorum et amissionem agrorum, propter infestationem paganorum, natale solum coactus est deserere et Burgundie partes petere, et naturali eius ingenio.
04. Qualiter Lugdunum causa discendi petiit, et predicte urbis nobilitate ac studio sapientie.
05. Qualiter se in adolescencia uel iuuentute summa custodiit cordis puritate.
06. Qualiter ad archidiaconatus arcem peruenit.
07. Qualiter se deo per quinque sensus corporis consecrauit et incendio pii amoris.
08. Qualiter ordinate non profuse opus agebat misericordie.
09. De denariorum solidis diuinitus inuentis.
10. Qualiter adolescentiam suam castificabat, et de singulari studio legendi et docendi.
11. Quod archiepiscopatus sedem accipere renuit, et quod Cluniacum cenobium gratia conuersionis expetiit.
12. Qualiter a uenerabili patre Heimardo deuote susceptus deuotius sit conuersatus.
13. Quod officium apocrisariatus eidem abbas iniunxerit, et quam strenue illud peregerit, et quod Virgilii mendacia nec ipse dignabatur audire nec alios permittebat legere.
14. Quod Romam ab abbate directus, fratrem secum comitantem diuina admonitus reuelatione orationibus suis a grauissima ualetudine pristine reddiderit sospitati.
15. Quod in magna ueneratione deinceps sit habitus a fratribus et quod custos uere humilitatis fauores se laudantium auersabatur.
II. Prefatio sequentis libelli
01. Qualiter a domino Heimardo et fratribus sit electus, cleris et populis acclamantibus.
02. Quam obstinato animo renitens, maluerit subesse quam preesse, et quod diuina tandem reuelatione commonitus adsensum prebuit, et quod ab episcopis uel a fratribus solemniter in ecclesiam ductus et benedictus atque in sua sede sit positus.
03. Quod apostolicam uitam ducens, ardua prelia carni sue indixerit.
04. Quod sicuti in speculo ita se considerabat legendo, et adeo lectioni deditus ut in itinere positus libellum sepius preferret manibus.
05. Quod in philosophorum libris illud magnopere obseruabat quod in lege precipitur mosaica de captiua quam sumpto caluitio, unguibus persectis, pilis abrasis, omnibus purgata sordibus, eius a quo capta fuerat transibat in amplexus.
06. Quod multifarie multisque modis iuxta apostolum omnibus omnia factus, arguendo, obsecrando, increpando, hostia uiua placens deo accepta, semper se virtutum casta mactauit in ara.
07. Qualiter in terreno palatio constitutus prouida intentione semper ornaret intrinsecus in incessu, in omni corporis motu, ut omnis eius actio, omnis locutio doctrina esset apostolorum et institutio.
08. Quod discretissimus discretionem preferens in omnibus, regulari et apostolico obediens precepto, sic sanctis et moderatis ieiuniis corpus reficiebat non ut uoluptas aleretur, sed breui sumptu corpus fragile sustentaretur.
09. Quod ei ita competens et moderatus erat habitus ut nec nimium speciosus aut nitidus nec plurimum uideretur abiectus.
10. De eo quod solitudinem semper diligens, secretum sibi adhibebat locum meroris amicum, et quod lacrimarum eius imbribus terra arida sepius est uisa infusa.
11. Quod signorum inquisitoribus multa miracula de eo proponantur que sub oculis patrata noscuntur.
12. De eo quod Vellauorum adiit ciuitatem supplici deuotione implorans misericordie matrem.
13. De ceco illuminato in ipsius ciuitatis diuersorio.
14. Item de alio ceco in Viennensi pago aqua manuum eius furtim sanato.
15. De monacho orationibus ipsius sanitati reddito.
16. Quam sane reuerenter apostolorum limina adire sit solitus, et de liberalitate ipsius in pauperibus.
17. De Arperto episcopo orationibus eius sanato.
l8. De ministro deprehenso qui erogare noluit fratribus quantitatem pretii.
19. De tunica pauperi data et fenore sibi reddito.
20. Qualiter ad notitiam Ottonis magni et coniugis sue Adeleidis opinio sanctitatis eius peruenit.
21. Qualiter imperialis dignitas postpositis terrenis et transitoriis inheserit sine fine mansuris.
22. Qualiter Heldricus comes Cluniacum gratia conuersionis uenerit, et per eius notitiam beatus Maiolus augustalibus obtutibus sit adductus.
23. Ubi duo monasteria intra Italiam augustali suggestione sub statutis fratribus ordinauit.
III. Prefatio libelli tertii.
Nunc pia scriptoris obsecratio.
01. Qualiter uir dei Italia digrediens a barbaris fuerit captus et uulneratus.
02. Ubi contra incredulos dimicans, uinculis ferreis adstrictus, carceri est mancipatus.
03. Ubi per uisum se preuidit ab impiorum manibus eruendum.
04. Ubi angelica uisitatione a uinculis est absolutus.
05. Ubi epistolam direxit fratribus cluniensibus et redemptionis pretium transmissum est.
06. Ubi a barbaris redemptus Cluniacum reuertitur.
07. Quod nihil in terra sine causa et eius captiuitas multorum fuerit libertas.
08. Ubi barbari in redeundo ab exercitu christiano sunt circumdati uallo.
09. Ubi de rupis uertice sese precipitauerunt tota nocte.
10. De eo quod ab imperatore Ottone, filio magni Ottonis, et matre sua Adeleide magnis precibus exoratus ad suscipiendum culmen apostolicum renuit.
11. De eo quod imperatori iam dicto in faciem restitit et quod matrem zelaretur.
12. De prophetia obitus imperatoris quam eidem predixit et de reuelatione exitus magni Ottonis quam retulit fratribuspe.
13. De sospitate comitis in Alemanie partibus uiri dei orationibus.
14. De matrona quadam sanata que ad uirum dei uas transmisit olei benedicti gratia.
15. De quodam monetario Hildebranno ab ipso mortis periculo ad uitam reddito.
16. De quodam milite fugitiuo propter homicidium qui ad uiri dei confugit auxilium.
17. De eo quod angelus frenum eius tenuit ne dormiens arbore lederetur.
18. De candela diuinitus accensa et fraude maligni hostis detecta.
19. Item de candela que cecidit super librum in nullo lesum.
20. De multitudine hominum quos pelagus obsorbuit et uiri dei oratio incolumes superis reddidit.
21. Epilogus de transitu eius.
22. Quod cenobium beati Dionisii disponens ordinare, Aruernense territorium petiit, ibique in suo proprio loco, scilicet Siluiniaco, in pace quieuit.

Oratio uel deprecatio scriptoris.
Christus Iesus, unica dei uirtus, lux et nostra salus, fons et principium decusque rerum, qui est uerus redemptor noster et in quo est omne desiderium nostrum, qui per gratiam suam ad hoc opus me impulit, cui omnia bona placent quia ipse omnium largitor est bonorum, o utinam ipse laboris huius initium et finis ipseque mihi sit pretium cepti operis. Fortissimum plane solacium in illo retinemus omnes qui confugimus ad tenendam propositam spem, quam sicut ancoram anime habemus tutam ac firmam, et incedentem usque ad interiora uelaminis, ubi precursor pro nobis introiit ipse Iesus secundum ordinem Melchisedech pontifex factus in eternum. Hic ergo hortatur inuitans omnes ad dona celestia spondetque hec facile impetrare posse, si, spretis cunctis cupiditatibus istius mundi, per fidem, spem et caritatem quis ea digne quesierit. Hec quidem dona ipse in hunc mundum ueniens, carnalemque amorem gladio pie separationis interficiens, per euangelii sui predicatores seminauerat et fructum pacatissimum in agro suo conquisiuerat. Hoc quidem semper optimus magister docuit atque intellecto euangelio suo <…> inolitam seuitiam morum deponerent et mites ac mansueti discerent, quatenus in secundo suo aduentu, cum aduenerit in gloria patris sui cum angelis suis, tales inueniat quibus propter bona merita eterna reddat et premia. His interim prelibatis, nunc iam ad ordinem textus redeam ne forte cum rusticitate tum etiam prolixitate pagina inculta displiceat.

I.1.
Igitur in partibus Galliarum, exigentibus causis, cum disponeret dominus adfligi genus hominum per seuitiam paganorum, nefande gentis exercitus sarracenorum uaginam sue habitationis egrediens ac maritima queque ultra citraque peragrans et peragrando demoliens, in Prouinciam uenit nominis christiani impugnandi gratia et suo eam dominio subiugandi. Cuius incolas occulto deus iudicio eius mucroni tradidit feriendos. Que gens longe lateque sue cedis extendens crudelitatem, ita in solitudinem pene totam redegit regionem ut in eremi uastitatem loca prius desiderabilia conuersa uiderentur. Urbes enim nobilissimas terre coequans uillasque depopulans, castella subruens, ouilia domini euertens, non minimas christianorum strages dedit. Unde inter cetera facinora sua, Lirinensem insulam, religione pollentem, depopulans, rebus omnibus inhabitabilem reddidit, seruos dei qui inibi inter reliquos uel pre ceteris sanctitatis ac uigiliarum primas tenebant milies seipsos immolantes, gladio trucidans fere quingentos et eo amplius. Fertur enim - quod minime reor pretermittendum - quod, antequam classis sarracenorum illo aduentaret, angelus domini sancto Porcario abbati per uisum apparens, euidenter predixerit et tempus et diem et horam certumque omnibus imminere exitium, die ab hinc septima illucescente. Qua de re maturato consilio commonet ut unum e duobus eligant, aut fuge consulant, aut palmam martyrii incunctanter rapiant. In eorum arbitrio et potestate posuisse dominum hoc donum tam bonum, tam optimum tamque precipuum utrum uelint aut nolint breui sanguinis commercio immortale adquirere compendium. Voluntas tantum ad hoc prona, uerum necessitas nulla. Facto itaque mane, beatus Porcarius, conuocatis fratribus, cuncta que uiderat et audierat refert. Ex quibus quidam pauentes, quidam non credentes, uniuersi tamen re inopinata ancipiti sunt turbati periculo. Hoc accepto oraculo, alios ad insulas tutiores uelle secedere, alios locum ipsum nolle relinquere. His ita inter se uarie dissidentibus, exspectata dies aduenerat noctis tantum intercapedine diuisa. Iamque instante uigilia matutina, clara luce, e speculis in longum dirigentes obtutus uident hostile agmen aduentare, oppansis uelis, equata fronte, in obliquum deductis cornibus, totumque adlabi classibus equor. Extemplo turbati animis, disiectique a proposito. Cumque cuperent male euadere, nec pateret usquam locus effugii iam enim, et hoc per spiritum prenoscens beatus Porcarius, naues omnes a portu clam longius abduxerat, interdicens nautis ne, intra prefinitum sibi tempus, ullo modo redirent. Ergo cum uidisset athletas dei immenso certaminis pondere fatigari, ingemuit tam triste nefas fortissimus heros dextro socios decedere cornu, inuictamque manum quondam sine cede perire. Tunc uexillum sancte crucis quod in agmine primo dux bonus preferre consueuerat, defixo cuspide, ponens, instaurat animos dictis mordacibus : « O, inquit, fortissimi milites, o instructissimi diuini prelii bellatores, quo ruitis, cui colla datis, quis furor insanas agitat caligine mentes ? State, precor, state, neue uelitis manu stiuam tenentes retro respicere. Pro pudor uincimur heu segnes, nec nostra potentia perfert uim solitam. Quin potius, o nimium dilecta iuuentus, hortor et moneo resides adtollentes animos ne nos tamquam imparatos preoccupent. Olim deuotas animas ultro properantes subdamus pretiosissime passioni. Experto iam cognoscetis quantus illis ex nostra constantia timor, quanta nobis proueniat gloria ». Talia senior perorabat, nomine quemque uocans, simulque acrimoniam quam gestabat corde frontis preferens dignitate. Quibus uerbis incaluit uirtus, paulatimque, timore depulso, maduerunt corda tepentia repentino spiritus sancti rore perfusa. Suda redit facies ueluti si uideas celi purpuream clarescere lucem sine nube diei. Agmina sancta super uultum sensere tonantis gaudentque hilares christum suis uictoribus arcem etheris ac patrium famulis aperire profundum. Dat signum felix concordia, damna precedentia lucris subsequentibus recom- pensans. Itaque alacres et de uictoria iam securi procedunt castris, portis patentibus, omnes ornati, omnes albis uestibus induti, tamquam agni immaculati et incontaminati Iesu christi precogniti ante constitutionem mundi. O quali gaudio tunc ille tripudiauit angelicus cetus, tantis beatorum martyrum occurrens agminibus, nulli dubium omnem celestem Hierusalem tunc exsultasse ineffabili letitia, tunc iocundatam esse inestimabili caritate, tuncque cum omni gratulatione obuiam processisse, eosque ingenti lumine circumfulsisse et usque ad thronum olim sibi etiam ante constitutionem mundi paratum cum laudibus et canticis spiritalibus perduxisse.
I.2.
Hac igitur cede patrata, simulque uastitate subsecuta et multis effluentibus annorum curriculis, ex Auennicorum oppido uenerabilis uite Maiolus parentibus splendidissimis est procreatus. Prouincialis quidem genere, nobilium Gallorum clarus generositate. Hic ab ipsis infantie rudimentis studiis litterarum traditus, superna prouidente clementia que sibi eum predestinauerat uas electionis futurum, gemina scientia efficacissime claruit. Cuius Iesus iam tunc sua possidens dignatione corpusculum non hoc fetidis ab antiquo permisit hoste pollui lusibus obscenisue actibus, quippe qui suam, antequam nasceretur, in eo prescierat consecrare sedem. Dumque adhuc esset paruulus apostolum non legerat et tamen, eius iam imitator existens, aniles fabulas et uerborum obscenitates deuitabat, actuque et uoce illud psalmographi resonabat : Cogitaui uias meas et conuerti pedes meos in testimonia tua. Haud multis opus est in eo nobilitatis / commemorare decus que dote gemella / splendida et locuples opibusque et germine fulsit. / Indicium documenque rei numerosa retentant / predia succiduis olim notissima cartis. /
I.3.
Processu uero temporis decursa pueritia, cum eum iam sibi uindicaret adolescentia, parentibus humana sorte preuentis paternisque prediis barbarica inuasione in solitudinem iam redactis, diuina disponente prouidentia, naturale solum coactus est deserere ac Burgundie partes expetere. Veniensque ad urbem Matiscensem, susceptus est ibi in hospitio a quodam suo propinquo qui inter reliquos eiusdem urbis proceres nobilitatis gerebat decus. Cumque aliquamdiu in eius moraretur diuersorio, eius fultus adminiculo, uti cepit eiusdem ciuitatis episcopo. Quem liberali cernens ingenio ualere, canonicorum studuit collegio copulare. Qui etiam eum secretius summa hortabatur instantia ut se uirginem conseruaret et uelut uas electionis in ecclesia dignus deo fieret. Sed uirginis filius iam olim castitatis amore pectus eius adflauerat ut ne puncto quidem temporis ab eius intuitu pateretur diuelli. Dulcorem domini hic a tenero imbiberat et ideo pudicitie nitor in eo incanduerat. Auxeratque largitrix gratia pectus / infantis muneribus geminis :	quodque adsolet esse duobus / gratum et sufficiens, hoc precumulauerat uni. / Namque ut septenis sapientia nixa columnis / aptificare domum dilecto in pectore posset, / ingenium uiuax conamen iuuit ad omne ? / inque uices animo genitaliter exspatianti / sedulitas pretendit opem studiosa magistri. / Utraque res moderante deo felicia ceptu / tempora gliscentis iam tunc prouexit ephebi. /
I. 4.
Per idem tempus Lugduni Antonius quidam bonis pollebat moribus, in philosophia satis eruditus, quem uirtus et religio insule Barbarensi prefecerat cenobio. Hoc uir dei quorumdam relatu comperto, quia nimio discendi feruebat desiderio, Lugdunum perrexit eiusque magisterio se ad erudiendum commisit. Cuius multum conualuit, non modo doctrina, uerum moribus et uita. Predicta quidem tunc ciuitas omnes excellebat sibi propinquas tam religione uirtutum quam studio liberalium artium. Offensa namque sapientia que propter se ipsam tantum appetenda est, quorumdam lucris turpibus, multorum indisciplinata uita, omnium postremo tepide se appetentium inhonesta desidia, preceptorum inopia intercedente, priorumque studiis pene collapsis, huius nostre exitialiter perosa regionis, Lugduni sibi aliquamdiu familiare consistorium collocauit. Ibi quas dicunt disciplinarum liberalium peritia quasque ordine currere hoc tempore fabula tantum est, eo usque conualuit ut quantum ad scholas publicum appellaretur citra marini orbis gymnasium. Et ut aliquid rationis adferre uidear, eo id argumento colligimus, quod quisque artium profitendarum adficeretur studio, non ante professis inscribi merebatur quam huc explorata diligentia examinatus abiret. Cui rei satyricus quoque adstipulatur qui, ut exempli circumstantia res eluceat, primo sui operis libro acriter diuque in impudicos inuectus, fert eos conscientia frequentati sceleris perinde pallescere. Ut lugdunensem rhetor dicturus ad aram. Ita claret hanc sapientibus et palmas et nomina olim fuisse largitam. In ea itaque urbe, ut iam diximus, cum philosophos uirosque audiret ecclesiasticos, diuina inspirante gratia, omnes suos precessit emulos sapientia. Fecunditas eloquentie grauitate tunc componebatur sapientie. Ex materia huiusce compositionis uas esse cepit electionis. Cumque foret uehemens animique ad cuncta rapacis, / nil intentatum, nil denique liquit inhaustum. / Quidquid ab indigenis potuit manare magistris, / cuncta breui : nam pene puer citraque iuuentam / omnia combiberat. Furit intimus ossibus ardor / ulteriora sequi et studiis, ni copia desit, / otia conterere, inque mori studiis ; perparua et uilia scitu, / si qua patent ; cara et pregrandia censet, / si qua latent. Erat ingenuis tunc artibus usque / certus honos studiisque addebat gloria calcar. /
I.5.
Cumque iam uestiri cepisset uernantibus iuuentutis floribus, ita suam adolescentiam bonis instruxit moribus ut eo tempore iam putaretur monachus. Integrum se et sincerum omni custodia ab his obseruabat uitiis quibus contaminari solent homines huius etatis. His enim imbui timebat ne tenera in etate his infectus esset quibus cum uellet carere non posset, iuxta illud quod scriptum est : Adolescens iuxta uiam suam, etiam cum senuerit, non recedet ab ea. Bonorum uirorum et maxime prudentium contubernio potitus, turpitudinis sectatores exosus.
I.6.
Iam uero per cunctos, prout moris est, gradus conscendens ecclesiasticos, cum leuitarum potiretur officio, ad eiusdem usque arcem, doctrina id exigente iustitie, ab eodem est sublimatus iam predicto pontifice. Officio igitur ministrationis accepte cum cultui uinee manciparetur diuine, ut huius se adsignaret colonum, commune utile multorum magis querebat quam proprium. Cunctis benignus, omnibus equus, nemini nocebat, quibus poterat prodesse studebat. Sana quippe ei doctrina inerat, quia sue condicioni quod competebat illud sollerter agebat, propter illud apostoli : Nemini dantes ullam offensionem, ut non uituperetur ministerium nostrum, sed in omnibus exhibeamus nosmetipsos sicut dei ministros. Crescebat meritis mactus successibus heros / perfectique sequax primam tendebat ad arcem / cursibus impigris, ne non perfectus ab omni / parte foret sacer et pastor iamiamque futurus, / utque ad letiferas aciem contendere pestes / emersasque hereses undeunde extrudere posset. / Armabat doctam uiuax facundia linguam. /
I.7.
Legerat mortem per fenestras ingredientem et per easdem domum interius penetrantem. Ideoque suas sic studuit aures oppilare prudentie pessulo ne penetral cordis illideretur cruente mortis iaculo. Nam unaqueque sui potiens officii, expers fieri cogebatur alieni. Taliter eius intuitus a concupiscentia deductus, sincerus reddebatur et purus. A lingua uero carente mendacio, procul distabant adulatio et detractio. Oportunitas tamen si exegisset, seuera non deerat correctio, quoniam quidem si hic est uir perfectus qui in lingua non offendit, nullatenus habetur deterior qui fratrem uidens peccantem, admonendo, exhortando, increpando, iuxta apostolum, ad uiam ueritatis reducit. Et quia nec lingua nec oculis facile delinquere uolebat, recte illud ei congruere uidetur quod dicitur, quoniam aspectu et auditu iustus erat. Sanctis etiam et modestis sermonibus inditus, obscenis et turpibus omnino intercludebatur auditus, propter illud quod scriptum est : Sepi aures tuas spinis, et noli audire linguam nequam. Iam pedes a spatioso mundi itinere retrahebantur et arduum callem celestis patrie iam proficisci nitebantur. Doctrina quidem qua fouebatur iustitie sibi prudenter ingerente, beatius fore dare quam accipere, suas ipsius manus sepe contractio capacitati, sepius tamen et facilius extensio habebat largitati. Scire erat haud magnum, si non et posse subiret, / et stulto sapiens minimum referre putatur, / si non et possit : melius duo iuncta feruntur. / Que si dispescas, perit alterum : ita alterius res / altera poscit opem sociam et coniurat amice. /
I.8.
Caritatis equidem adfluens uisceribus, pro pauperibus semper erat sollicitus. Christum uero totis diligens uisceribus, dum sicut Martha corporaliter non ualebat, in egenis illum cottidie reficiebat suo ipsius testimonio qui ait in euangelio : Pauperes semper habetis uobiscum, me autem non semper habebitis. Unde idem ipse suis dicturus est in fine : Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Sic igitur in pauperum susceptione christo suo letabatur mansore. Sed ad opus exercende misericordie illa quamuis impelleretur beatitudine que inter ceteras in euangelio domini denuntiatur uoce : Beati misericordes quoniam ipsi misericordiam consequentur, ordinate tamen caritatis qua stringebatur uinculo, non ad luxuriam sed ad necessitatem, prout cuique opus erat, singulis petentibus subueniebat. Omnibus hospitii prelargum prebuit usum. / Nemo est exceptus, perpessus nemo repulsam / : collegit cunctos, struxit conuiuia cunctis, / intulit ipse dapes ; cunctisque undeunde refectis / esuriit solus.
I.9.
Quodam igitur tempore, cum rerum uictualium fertilitas more solito non proueniret totamque regionem alimentorum indigentia fames acerba constringeret, ad uirum dei plus solito uenire cepit pauperum multitudo. Quorum importuna precatio dum cottidie miserabiliter insisteret ut sue inopie uiri dei pietas subueniret, caritatis perfossus cuspide, nimia cepit cogitatione estuare. Larga enim habendi copia in magna penu iam defecerat in similia dispertita opera : hinc eos qui tuendi cura sibi domestica fuerant alendi necessitas, istinc omnibus indigentibus subueniendi sollicitabat uoluntas. Cuncta quibus humane uite continetur actio abesse iam uidebantur, cellario sueque domus preposito protestante sibi suisque parua que superfuerant non suppeditare, nedum tot petentium quiuisset penuriam subleuare. Tunc uir dei oratoriolum quod in honore sancti Michaelis ipse trans Ararim reedificauerat et ad quod propter popularem tumultum sese a ciuitate contulerat, quo secreta quiete peruigil in orationibus diuino famulamini manciparetur, adtentius ingressus, pauperum miseratione commotus, cepit dominum enixius exorare. Cumque pronus in terram sese cum lacrimis prosterneret ac largiter flens diu in oratione persisteret, ut oculos a terra subduxit, ante se septem solidos aspexit. Quos quidem tangere noluit quia sibi metuit ne aut fantastica illusio aut alienum damnum esset et culpam uelut ex actione pietatis perpetraret. Egressus ab oratione, solidos quos reperit per omnes huc aduentare solitos direxit eosque qui perdidisset percontari precepit. Omnibus negantibus se denarios perdidisse suosque qui reperti fuerant adserentibus non fuisse, non ad usum proprium sed eos ad alimenta deputauit pauperum.
I.10.
Porro diuinorum preceptorum sicut auidus erat indagator ita studiosus operator. Semetipsum ad pietatem exercebat et quos poterat ad eamdem trahere procurabat. Adolescentiam suam, ut contemni posset a nemine, sic in bonam quam adsecutus fuerat doctrinam satagebat informare ut ceteris esset exemplum bone uite in uerbo sanctaque conuersatione. Hic cecis oculus, pes idem denique claudis, / pauperibusque pater : sic omnibus omnia factus / offecit nullis, certauit profore cunctis. /Apostolum quia legerat promittentem quod illi qui bene ministrauerint gradum
sibi bonum acquirent et multam fiduciam que est in christo Iesu, sic ministerio sibi credito adtendebat ut suis omnibus prefectus esset manifestus omnibusque prodesset se audientibus. Doctrinam quam secundum sibi concessam gratiam fuerat adsecutus ut ad usuram commodaret pluribus, ne de talento sibi credito torpente damnaretur cum seruo, de diuersis ad se partibus clericos conuocabat et quos dociles cernebat eos gratis libenterque docebat. Hoc autem studebat cupiens facere, propter illud Danihelis prophete : Qui docti fuerint fulgebunt sicut splendor firmamenti, et qui ad iustitiam erudiunt multos quasi stelle in perpetuas eternitates. Et hoc ideo ut non solus sed suis ipse cum auditoribus inseri sidereis dignus inueniretur splendoribus. Numquam sermonibus ille / rem gessit tantum : poterat sic denique sperni, / si non et faceret, contemnendusque putatur / doctor in eloquiis, nisi fert suffragia factis. /Cumque ipso tantum uideas hoc tempore multos / secretos a plebe loco nulloque pudore / adfectare animis itidem popularia laxis / : hic uice conuersa, raro quod contigit ulli, / in populis nitidam secreti munere uitam / obtinuit, quodque mirum mundialia tractans / fallacis minime traxit contagia mundi. / O mirum : piceas quemquam contingere sordes / nec pice fedari ; mirum, quod conditus imis / ignis eat sinibus uestesque ferantur inuste. /
I.11.
Vir igitur dei cum talibus et huiuscemodi polleret moribus eiusque nomen fama celebri diuulgaretur, Vesontiensi archiepiscopo uiam uniuerse carnis ingresso, tam ipsius terre principis quam totius cleri consensu et populi ad eius culmen suscipiendum pontificatus beatus impellebatur Maiolus. Sed eius animus robore licet firmatus auctoritatis ac erectus foret culmine uirtutis, sub huius tamen specie ne mundi lucrum cogeretur expetere et ad mundi gloriam, quam mente iam spreuerat, per seculare negotium delectabiliter tendere graue pondus procellosi culminis per custodiam refugit humilitatis, creatoris omnium sequens exemplum qui, cum ante secula regnaret in celis, regnum percipere uitauit in terris. Scriptum quippe est : Iesus cum cognouisset quia uenturi essent ut raperent eum et constituerent sibi regem, ascendit iterum in montem solus orare. Quocirca beatus Maiolus, eterni regis magisterio edoctus qui oblatam gloriam fugit culminis et postea sponte uenit ad patibulum crucis quatenus eius membrum fieret, omnem spem suam in eo collocans, hoc studuit opere adimplere quod ille precepit sermone. Hoc enim preceptum est in euangelio : Qui uult post me uenire abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me. Ita uir dei per celestis studii disciplinam mundi labilem contempsit gloriam et, superne uite tactus dulcedine, que a mundi amatoribus concupiscuntur omnia a se funditus temptauit abscidere. Igitur cenobium in collis ualle, que Cluniaca dicitur, cui uir uite uenerabilis Heimardus preerat, pro morum honestate et uirtutum studiis appetiit, ibique secundum beati Benedicti regulam ab eodem uiro iam prefato conuersationis habitum petens ut susciperetur rogauit.
I.12.
Spretis itaque omnibus terrene possessionis stipendiis ob spem future repromissionis, habitum sancte conuersationis sumpsit. Sicque deinceps alieno uixit imperio ut in nullo deuiaret a sancte conuersationis proposito. Hic enim procul a se remotis hebetudine et murmure, singularis pre ceteris obedientie prominebat uirtute, implens illud in fratribus quod precepit beatus Benedictus : Obedientie bonum non solum abbati exhibendum est, sed etiam sibi inuicem obediant fratres. De abbate uero apostolico instruebatur exemplo : Obedite, inquit, prepositis uestris. Enimuero beati Benedicti cuius subiacebat discipulatui imitator existens, induta paruuli humilitate, stulto philosophorum neglecto dogmate, sapientem dei stultitiam est adorsus, iuxta quod precipit apostolus : Si quis uult inter uos sapiens esse in hoc seculo, stultus fiat ut sit sapiens. Unde qui prius doctor grammaticorum, discipulus post cepit esse simplicium uirorum.
I.13.
Haud secus enim ac philosophi ad syllogismorum argumenta tota se conferunt mentis instantia, ita se contulit ad ea discenda que cottidianum per usum in monasterio sunt explenda. Quibus omnibus sollerti sibi cura cognitis, et experimento memorie commissis, uideri iam cepit doctior cunctis. Hunc ergo ut in monachico ordine ita prudentem iam dictus pater intellexit, bibliothece preficiens, apocrisariatus officium eidem iniunxit. Quod ministerium tanta auctoritate tantaque adimpleuit sollicitudine ut omnibus secum conuersantibus exemplo fuerit et terrori. Legerat idem uir domini libros olim antiquorum philosophorum, Virgiliique mendacia que nolebat nec ipse iam audire nec alios ilegere : « sufficiunt, inquiens, diuini poete vobis, nec egetis luxuriosa Virgilii uos pollui facundia ». Regulari quidem contentus conuersatione sic studebat parsimonie ut differre nullatenus uideretur a societate communis uite. Quorum uitia dum conspiceret reprehendenda, hoc exquisito quod unicuique competebat uitio, prius in unoquoque laudanda canebat, dehinc uelut ignarus reprehendenda carpebat. Cunctos tamen sepius admonebat ut tales se deo exhiberent interius quales humana opinio pro religionis habitu ferebat exterius. O uirum cui semper summa debentur, qui amore uite eterne uoluntariam amplexus pauperiem totum christo dedit quod in ara cordis inuenit, nihil suis meritis tribuens.
I.14.
Quodam tempore pro monasterii utilitate beatum Maiolum cum altero fratre Romam dirigi contigit ab abbate. Qui expleta legatione dum redirent, et Yporediam ad hospitium uenirent, frater qui eum comitabatur nomine Heldricus, febrium correptus languore, fatigari cepit acri ardore. Verumtamen egritudine ingrauescente, cum toto iam pateretur corpore, de uita desperatus, circa mortem tenebatur sollicitus. Vir autem dei qui nihilominus quam qui patiebatur de fraterno cruciatu tristabatur, duplicato tunc adficiebatur infortunio, quia hinc eum fratris mestificauerat egritudo, inde paterna que incepta pendebat legatio. Sed quid ageret nescius, diuinam clementiam exorare cepit adtentius. Tribus tandem diebus peractis, post matutinas laudes cum se sopori dedisset, quidam uir canitie reuerendus ei uisus est dicens : « quid ignauo merore deprimeris ? Quid a memoria excidit quod frater meus Iacobus de infirmantibus precepit ? Tristatur aliquis uestrum, oret equo animo et psallat. Infirmatur quis in uobis, inducat presbyteros ecclesie et orent super eum unguentes eum oleo in nomine domini et oratio fidei saluabit infirmum et adleuabit eum dominus ». Hac uisione aliquantulum subleuatus animo, statim ut surrexit e somno, celeri actione duxit ad effectum quod apostolica fuerat reuelatione compertum. Res mira et uehementer stupenda. Eadem quippe die qua sanctificationis oleo qui patiebatur est delibutus, ita sanitati pristine restitutus conualuit ac si nullam molestiam corporis pertulisset. Altera die domini gratulantes uirtute, conati sunt iter ceptum perducere ad effectum. Quoniam quidem beati Iacobi uoce sanari testabatur infirmus fidei oratione, ideo luce clarius patet beatum uirum hoc suis obtinuisse precibus quod iste tam cite sanitati est redditus. Hoc plane miraculum fratribus fideli relatione cum fuisset agnitum, deinceps in magna ueneratione habere ceperunt beatum Maiolum quem iam ita deo proximum nouerant effectum per signa uirtutum.
I.15.
Sed uir beatus, gloria laudis abiecta, plus despici quam uenerari in hac cupiens uita, quo fratrum deuotione adtentius honorabatur eo magis omni se uilitate et extremitate dignabatur. Omnium licet caritate diligeretur, munditiam tamen cordis ne iactantia fedaret, a nemine se laudari uolebat. Et ideo hominibus fugiens esse in pretio, sua se conscientia carum exhibebat deo. Christi quin etiam indutus tunica cuius sequebatur uestigia miraque ornatus patientia, meliora secundum apostolum sectari semper studebat charismata. Ideoque uitia auersando, de uirtute in uirtutem proficiendo, per obedientie quadriuium ad humilitatis usque supremum conscendit fastigium. Sed quia obedientiam nemo ualet bene imperare subiectis nisi hanc ipse didicerit prius exhibere prelatis, ideo hunc longo tempore dei dispensatio statuit subesse ut sub alterius magisterio disceret quomodo sine errore aliis postea preesse posset. O meritum sublime uiri, quem gratia summi / hactenus euexit uirtutum culmine christi, / omnia cui parent, respondent omnia uotis. / At ego hic a deflorationis opere paululum respirabo ut debitum finem hic liber accipiat, indigna quamquam cogi breuitate queratur. Explicit liber primus de uita beati Maioli abbatis. Incipit prefatio libri sequentis.
II.
Giranti cuneos christicolum, quos humus extulit, / occurrit ratio cum uehemens, tum moderatior, / lector, pace tua quam liceat prodere purius / : nulli deterit hec officii magnificentiam. / Inspectes alium muneribus dogmatis incliti / prepollere, alium pro meritis scandere sidera ; / hunc signis celebrem clarificat fama beatior / : uix unum inuenias, cui simul hec omnia confluant. / Sic donis homines munificus spiritus imbuit ; / qui cum simpliciter simplificus substet et unus, ob fecunda tamen multiplici dote charismata / celestis potius septifluum pagina concrepat. / Seu quod sic potius per omne currat, / ut nusquam tamen extra se feratur. / ΘΗΟC quod est latine deus aut a uerbo quod est ΘΗΟΡΟ id est uideo deriuatur, aut ex uerbo theoro id est curro, aut quod probabilius est quia unus idemque intellectus inest ab utroque recte accipitur deriuari. Nam cum a uerbo ΘΗΟΡΟ deducitur teoc uidens interpretatur. Ipse enim omnia que sunt in se ipso uidet, dum tamen nihil extra se ipsum aspiciat quia nihil extra ipsum est. Cum uero a uerbo ΘΗΟΡΟ ΘΗΟC currens recte intelligitur, ipse enim in omnia currit et nullo modo stat sed omnia currendo implet, ut illud : Velociter currit sermo eius, attamen nullo modo mouetur. De deo siquidem uerissime dicitur motus stabilis et status mobilis. Stat enim in se ipso incommutabiliter numquam naturalem sui stabilitatem deserens. Mouet autem se ipsum per omnia ut sint ea que a se essentialiter subsistunt. Motu enim ipsius omnia fiunt. Cum sit motus et idem per se status / et motus stabilis. Hoc non est nec hoc est, sed exstat omne, / non hic, non ibi, sed per omne totus. / Sic paruis, mediis adestque magnis, / ipse indiuiduus manensque totus. / Ex ipso quoniam, per ipsum atque / sunt, quecumque uigent, ad ipsum eque / tendunt omnia tamquam ad quietem. / Itaque cum se sic habeant fluenta ueri, / ultro concipias subest necesse / : nullis nos animis, lepore nullo / de uero proprium bonoque summo / prefinire deo nec esse promptum, / qualis, quantus item, quis esse possit. / Oratu melius propinquiusque / legabis, animo si quod subornas / : orari placidis uult ille uerbis / largiri facilis, dedisse promptus. / His ergo modulis adito patrem, / patrem cum genito piumque pneuma. / Lux et nostra salus redemptioque, / lumen glauciuidas agens in umbras ; / cecis empyrios reclude celos. / Querentes ualida iuuato dextra, / quando non potis est adire tete / cuiquam, des nisi tu uenire per te / Ostendas faciem decet tamen te / his, qui nil aliud petunt nisi te / : nam nec hoc poterunt, nisi sit ex te. / Nubes rumpe malasque fantasias /, quis mentis acies reuerberata / pure non sinitur deum tueri, / ceu se inuisibilem uidere prestat / his, qui lucifluum sitire fontem / nouerunt : requiem suumque finem. / Quod restat siquidem, quod instat inquam, / presentes operas tui indigentes / componas petimus fauensque uoto / et sensus cumules et ora soluas, / ut mutis liquide fluant loquele, / excursis igitur principio moribus optimis. / Huc nos auspiciis ire bonis, inclite luminum / fons idemque pater, qui merito diceris, annue. / Explicit prefatio. Incipit liber secundus.
II.1.
Cernens interea uir domini Heimardus beatum Maiolum uirtutum pennis ad alta subuehi, terrena cuncta despicere, mundi gloriam declinare, uerbis pluere, miraculis coruscare et toto conamine de uirtute in uirtutem velle proficere, at contra se infirmum, lumine priuatum, senio fessum atque emerite militie iam ueteranum, conuocatis in unum fratribus, his eos compellare cepit adfatibus : « Me priuatum lumine uobis utiliter preesse decernitis minime posse. Ideoque talem ex uobis ipsis eligite qui tutor et custos sit uobis in dei famulamine ». Illis autem hesitantibus et nihil ad hec respondentibus, quod mens conceperat diuina inspiratione adlegauit sermone, beatum Maiolum ut eligerent adhortans, solum hunc esse ad id officii idoneum adfirmans. Unus omnium consensus, nec dispar fuit adfectus. Cernere erat omnes in consona uoce ruentes. / Namque agmina monachorum et clericorum nobilibus uiris conserta ruunt ; / plebs rustica plebi concinit urbane / : par est sententia cunctis, / uox eadem studiisque ardent communibus omnes / Maiolo titulum decernere pastoris. Hunc claris meritis, hunc nobilitate legendum, / dogmate precipuum, generoso pectore primum, / principibus notum et nonnulla parte uerendum / cautum consiliis diuo de fonte petitis. / Multa uiri castam cumulant preconia laudem ; / materiem merita alta dabant perque ora uolantum / libera sponte fluunt sermonis famina ueri. / Cuique aliud non est nec prestat copia fandi, / Maiolum ingeminat, Maiolum ad sidera iactat. / Quaque feras oculos quaque aurem ducere temptes, / omnia Maiolum : tanta est concordia uocum. / Sed adsensum ut preberet, cum nullis flecteretur precibus, abbas bono usus consilio, quod sibi denegabat possibile, ei qui omnia potest studuit committere. Quo circa post singularum determinationem horarum, super hac petitione prostratis in terram fratribus, octogesimus sextus decantabatur psalmus. Hocque dum fieret per triduum tale dei pietas intulit indicium.
II.2.
Vir namque dei nimia sollicitus cura, cum sequentem noctem fere iam mediam duxisset insomnem, longa tandem cogitatione fessus, cum sopor ita irrueret ut adhuc quasi uigilantem se putaret, quidam religionis habitu comptus, uenusta facie decorus, uisus est sibi adstare et dicere : « Securus esto, frater, ne titubes in suscipiendo regiminis honorem, quia ad hoc peragendum officium diuinum tibi non deerit auxilium ». Tunc libellum quem forte manu gestabat pretendens : « Hunc, inquit, tu comitem habeto eiusque testimonio que agenda sunt agito ». Hec autem qui fatebatur non alius sibi quam beatus Benedictus uidebatur. Itaque hac uisione aliquantulum recreatus, titubare nequiuit se ad hoc opus diuina cogi dispensatione. Iactans ergo in domino curam suam, totumque suum posse in eius ponens uelle, facto mane, in conuentu fratrum, corpore in terram prostrato, tam abbati quam omnibus fratribus satisfecit in capitulo, arguens se culpe talique eos conueniens sermocinatione : « O patres et fratres hoc contumacie deputare nolite, quia obstinato animo uestre iussioni distuli obedire. Animarum enim regiminis dum uim et magnitudinem mente pertracto, mee imbecillitati conscius, ad hoc suscipiendum minime me fore idoneum sentio, et ideo fuit obedientie dilatio quia tanti ponderis sub mole ruinam perpeti formido. Nemo enim alter alteri sic est notus ut sibi. Unde si me ut ego nosceretis, ad id officium nullatenus cogeretis. Sed quia uestra urget iussio cui contradicere non audeo, nunc in eo qui lenire aspera, releuare ualet grauia, superare ualet aduersa, omni spe posita, uestra mutor ab immutata sententia ». Hoc fratres audito, omnes gratulabantur deo cuius benignissima miseratione exaudiri meruerunt in sua petitione. Tunc dominus abbas multitudinem conuocans nobilium, pontificum et abbatum adhibuit consilium. In quorum presentia hec prorupit in uerba : « Vestram minime latet industriam quia ad prelatos respicit quidquid a subditis delinquitur. Quapropter exemplum praue uite et neglegentiam subditorum ignis gehenne inexhaustus uindicat. Idcirco ego Heimardus sancti Petri cluniacensis cenobii abbas indignus, presentibus atque futuris omnibus generatim notum esse uolo quia hec et huiuscemodi mente pertractans, etate defatigatus, officiis quoque corporis imminutus, dum minus me pastorali cura idoneum persentisco, beati Benedicti capitulatim de constituendo abbate sollicitudine premonitus, cum omnibus fratribus meis filiis et conseruis beati quidem Petri pridem electum fratrem ac filium Maiolum reeligimus et abbatem esse decernimus ne insolentia nostre infirmitatis ordo deterescat et repulsam in aliquo patiatur, deo propitio semper ad meliora prouehendus. Nam sicut quis ad regimen incautus aspirat ita si quis dignus refugit merito constringendus habetur. Et sicut cluniacense monasterium deo auctore a Wuillelmo duce fundatum, nomine principis apostolorum sacratum, priuilegiis romane sedis insignitum, regalibus preceptis confirmatum, a reuerendis quoque abbatibus domino Bernone et Oddone ordinatum constat, ita cum omnibus abbatiis, locis et cellis ubiubi eorum uel nostro tempore acquisitis, predicto fratri ordinandum tradimus atque tam ad ordinem seruandum secundum beatum Benedictum et instituta patrum nostrorum quam ad res disponendas sub omni integritate, propitia diuinitate, uinculis obedientie adstringimus et abbatem unanimiter proclamamus ». Post hec denique uerba, electione conscripta et uniuersitatis consensu roborata, impositaque antiphona, ducitur in ecclesiam, benedicitur et in sua sede omnibus gratulantibus leuatur. Discite doctores decretorumque datores / pastoresque gregis - sed multi nomine tantum -, / mystica qui rudibus committi posse negatis / sacramenta dei - uerum nec id esse negamus - ; / discite spiritui sed uos submittere sancto, / cuius opus lex est et dispensatio norma. / Atque, ubi uult, spirat, quoniam natoque patrique / maiestate pari communicat inde docendo / non eget ille mora, quoniam tetigisse docere est / et uoluisse agere ; et mutat, cum denique lustrat. /
II.3.
Factus ergo apostolici compos et compar honoris, / duxit apostolicam factis et nomine uitam, / indixitque sue mox ardua prelia carni / eternasque cruces, animi commenta ferocis. / Si quid erat luteum, prudens conuertit in aurum / augmentoque gradus uirtutum copia fluxit. / Eadem uirtus mansit humilitatis, opere multiplicato caritatis. Omnia que agebat uirtutum sapore condiebat.
II.4.
Ut speculi fieri solet inspectione, ita se interius diuina considerabat lectione et ex hac mentis ornatus componebatur, deformitatis vero si quid deprehendebatur, iustitie moderamine corrigebatur. Ideo diuinorum preceptorum plus delectabatur eloquiis quam dapium ditissimis ferculis, quia ex his et suos mores componere et sibi commissos instruebatur docere et corrigere. Cunctis tamen seipsum bene uiuendi prebebat exemplum. Et ideo sicut in ordine, ita primus studebat ut esset in opere, iuxta illud euangeliste : Cepit Iesus facere et docere. Adeo lectioni semper erat deditus ut in itinere positus libellum sepius gestaret in manibus. Itaque in equitando reficiebatur animus legendo.
II.5.
Philosophos uero secularisque sapientie libros quoniam legebat, illud sagaci sectabatur industria qua ad legislatorem diuina uox in legis secundatione precipit de captiua que, sumpto caluitio, unguibus persectis, pilis abrasis, omnibus purgata sordibus, eius a quo capta fuerat transibat in amplexus. Hac quippe similitudine que in philosophorum libris reperiebantur utilia, hec sua dignabatur memoria. Que uero superflua, de amore scilicet rerumque secularium cura, hec quasi uenenata radebat et mortifera. His caluitium inducebat, hec unguium more ferro acutissimo desecabat. Ex lectionis ergo adsiduitate, scripturarum informatus auctoritate, ita in canonicis ac monasticis ualebat institutis ut nulli uideretur secundus in legum decretis ac philosophicis argumentis.
II.6.
Tum uirtute et sapientia compositus, fandi quoque honestissime copia ditatus, ita se coaptabat singulis ut omnibus esset diligibilis, implens illud apostoli : Omnibus omnia factus sum ut omnes lucri facerem. Quidquid loquebatur, sapientie grauitate componebatur. Sermo eius sale conditus, quo uirtutis pondere breuis et rarus eo prudenti suauitate habebatur pretiosus. Ideoque quotienscumque ad edificationem moralem faciebat sermonem, ut disertissimus ita habebatur gratissimus. Gregem sibi commissum prouida regens pietate, aduersus pessimum sanctis omnibus inimicum concordi sanctoque certamine admonebat certare et eorum quisque quod posset operari bonum non desisteret ne tunc uellet quando non liceret. Illis etiam beati Iohannis sepius inferebat monita qui in sua ait epistola : Pacem sequimini cum omnibus et sanctimoniam sine qua nemo uidebit deum. Vetus enim prouerbium est : Parem pari facile congregari. Ideo perpetue uirginitatis custos, nullius turpitudinis ignominia maculari patiebatur sibi subditos. Peccantes uero zelo pii amoris coram omnibus arguebat ut ceteri timorem haberent. Sed et uerba que sub increpatione proferebat ut reprehendenda reprehenderet, quasi stimuli dura uidebantur et aspera ut pene timerentur plusquam uerbera, iuxta illud : Verba sapientis quasi stimuli et quasi claui in altum defixi. Quin etiam paterno more quos aspera redarguebat inuectione, mirum est referre quam sancte, quam pie eos postmodum demulcebat, prout cuique expedire uidebat, proferens de thesauro cordis sui noua et uetera. Alios quidem blandimentis, alios admonitionibus, alios terroribus, et ita omnibus omnia factus, iuxta apostolum, predicans uerbum, instans oportune, importune, arguens, obsecrans, increpans in omni patientia et doctrina. Verum quia caritate replebatur christi qui omnes homines uult saluos fieri et ad agnitionem ueritatis peruenire, omnium bonorum, ut propriis, gratulabatur prouectibus, malorum ingemiscebat iniquitatibus. Miserorum uero, haud secus ac si ipse pateretur, adficiebatur calamitatibus. Hostia uiua placens, rationis acumine fulta / : sic se uirtutum casta mactauit in ara, / post christum portare crucem seseque negato / gnarus ad astrigeri contendere culmina celi, / confixus cui mundus erat, qui denique mundo. / Prudentes adsumpto uiri sensuque coacto / expendant huius causas et sensa negotii / consultisque animis, tulerit quod maxime dignum / quisque, ferant : mihi certe eadem sententia perstat / inque dies animo est magis illapsura tenaci / Maiolum, quantis hac uixit sorte diebus, / nobile martyrium totidem traxisse diebus. / Nemo molestus eat, ferat ista superflua nemo. / Quod satis emineat, non est hinc dicere multa. / Inferior nullo, multis prestantior exstans, / id sibi priuatum christi fert munere munus, / dogmate quod rutilus signisque frequentibus ingens / et uerbo et claris confecerit omnia gestis. /
II.7.
Augustorum uero seu regum palatia cum per diuersas partes frequenter adiit, in eis non que sua sunt sed que Iesu christi quesiuit ut ex eorum scilicet familiari collocutione subueniret oppressis sua interuentione, aut certe aliquos ex seculari uel clericali habitu deo lucrifaceret ut, iuxta domini preceptum, propria relinquerent et, secularibus curis semoti, deo in tranquillitate seruire studerent. Itaque licet sepius in terreno conuersaretur palatio, animus tamen in nullo se flectebat a celestis uite proposito, quoniam humanis celestia preponens, ideo a celesti rege separari non poterat cui tota mente adherebat. Deinde, ut obsceni rumoris nulla de se fabula sed bene uiuendi exemplum ex sua procederet continentia, in incessu, in omni corporis motu, tali se perornabat habitu ut omnis eius actio, omnis locutio doctrina populorum esset et institutio. Os eius ita replebatur ex cordis abundantia ut in eodem ore pene nihil aliud nisi lex resonaret diuina. Et quia scriptura iubet : Qui audit dicat : ueni, ideo quoscumque poterat a seculi nequitia suadendo subtrahebat. Et sicut celeste per desiderium totis ipse uiribus ad supernum regnum anhelabat, ita secum pergere omnes homines, si fieri posset, exoptabat. Sed nullatenus est fraudatus a desiderio quod in se conceperat uera dilectio. Ille enim qui caritas est, qui se timentium complet uoluntatem, uiri dei feruentem adfectum perduxit ad effectum. Ad eius quippe monita, multi que possiderant relinquentes, regulari se discipline subdiderunt et, beati Benedicti sequentes uestigia, semetipsos abnegantes, uero regi totis uiribus militauerunt. Partibus namque ex diuersis ad eius cenobium multitudo confluxit innumerabilis. Sed nationibus licet diuersi, mente tamen ita erant uniti ut illud ad litteram in eis impletum uideretur quod de initio nascentis ecclesie in apostolorum Actibus legitur : Erat illis cor unum et anima una. Letabatur pastor in sui gregis augmento magisque gaudebat quod omnes instabant operi proposito. Verum quia super gregem sibi commissum sollerti uigilauit cura, diuina promeruit gratia de fructu laborum suorum in hac gaudere uita. Nam regularis uite disciplinam, que iam pene deciderat per ueterum neglegentiam, prout beatus Benedictus eam composuit, in pristinum statum corrigendo restituit ac per diuersas mundi partes perplura monasteria a regulari tramite deuia, tam per se quam per suos quos abbates ordinauerat, monastico ordini subdidit. In hoc uero gaudens gratulabatur deo quod eorum, quos sua sub cura educauerat, ad monasticum regendum ordinem fore multos idoneos uidebat.
II.8.
Si quidem, ut discretissimus pater, omnibus que agebat discretionem preferebat. Et tali discretione communis uite utebatur ratione ut abstinentie supra ceteros studeret et ex eadem tamen abstinentia se laudandi materiem nemini preberet. Regulari enim precepto concessis ita utebatur et licitis non ut uoluptas aleretur sed ut corporis necessitas breui sumptu aleretur. Apostoli obtemperans precepto, uino utebatur modico. Sic sanctis et moderatis ieiuniis corpus semper adtenuabatur, sic adulantium lingua uitabatur, sic a mente iactantia pellebatur.
II.9.
Nobilium mensis quotiens coactus intererat, sic apposita libabat ut et superstitionem fugeret et continentiam reseruaret, quoniam quidem mensura ubique est laudabilis. Rebus enim in omnibus, etiam in bonis, est uitium, quidquid excesserit modum. Ita sibi competens et moderatus erat habitus ut nec nimium speciosus aut nitidus nec plurimum uideretur abiectus. Ex his enim sepius se solent homines uel insolenter iactare uel indiscrete abicere. Quocirca discretione usus inter utrumque incessit medius ut nec iactantie argui posset pretiosis de uestibus nec simulate sanctitatis de nimium abiectis et uilibus. Disertis quoque uiris quotiens iungebatur et de scripturis, fieri ut adsolet, aliquid proponebatur, libenter audiebat, prudenter et uerecunde respondebat, libenter ac laudabiliter suscipiebat. Praua uero si qua proponebantur, non acriter sed ingenuo pudore confutabat, non callida argumentatione disputantem contra se superando sed per uenerabilium doctorum exempla benigne docendo. Tunc dicta orthodoxorum trahebat ad medium cum euangelicis et apostolicis tonitribus. Atque in hunc modum et eruditissimus declarabatur et eruditionis iactantiam fugere uidebatur.
II.10.
In diuersorio uel in itinere, per singulos dies ubicumque esset, secretum sibi adhibebat locum meroris amicum ut remotus ab hominibus deo iungeretur proprius. Sed dicere non possumus quantis tunc gemitibus, quantis adficiebatur fletibus. Plerumque terra ante oculos ita lacrimis uidebatur irrigata ac si foret unda perfusa. Si qua leuia contingerent, que pro humana fragilitate solent euenire in cogitatione, tali hec eadem plorabat merore ut grauissimorum criminum eum crederes reum. Porro quia iustus in principio accusator est sui, ipse sepius se accusabat, se reum esse clamabat, illud beati Job frequenti memoria replicans : Nonne cognoscit deus uias meas et cunctos gressus meos dinumerat ? In itinere positus, sepius iter carpebat ab aliis semotus. Orationi dum insistebat, aut lectioni dum incumbebat, suorum nullus eum adgredi presumebat, quia iuxta illud beati Job : Subditis erat tremendus et lux uultus eius non cadebat in terram. Omnem intentionem suam ideo fore uolebat in occulto ne qua laudandi daretur occasio ex qua mentis subrepere potuisset elatio. Sed quo minus petebat gloriam eo illum magis sequebatur, quoniam, ut Augustinus ait, melior est uirtus que humano testimonio contenta non est, nisi conscientie sue. Vera enim est uirtus que ad eum finem tendit, ubi est bonum hominis, quo melius non est. Et ideo uirtutes habenti magna uirtus est contemnere gloriam, quia contemptus eius in conspectu dei est, iudicio autem non aperitur humano.
II.11.
Diuersi namque fideles uiri diuersis laudantur uirtutibus, beatus tamen Maiolus non in una sed in omnibus est laudandus. Verum nos eas in eo laudare debemus quas tota nouit Italia, non ignorat Germania, in quibus tota exsultat Gallia, restaurationem scilicet cenobiorum, pacem ecclesiis redditam, regum et principum concordiam, intemeratam regule obseruantiam, lucrum animarum quas, ut quondam Dauid manu fortis, a seuissimis ursorum brachiis abstraxit et a cruentis leonum faucibus eripuit easque domino ita restituit ut cum iusto uiro dicere posset : Conterebam molas iniqui et de dentibus illius auferebam predam. Totiens enim ex iniqui, hoc est diaboli, dentibus predam tulit, quotiens ex erroris morsu animam predicando diripuit. A multis quippe demonia expulit quos preripiens diabolo christi seruitio subiugauit. Perpluribus quoque ueneno serpentis tumidis per antidotum subuenit sue exhortationis. Infirmos in bono opere per manus impositionem perplures sanauit, dum sue operationis exemplo illorum uitam roborauit. Leguntur plurimi mire sanctitatis uiri qui suis obtinuerunt precibus ut ad corpora redirent hi qui olim suppliciis deputati erant infernalibus. Sed si hoc est mirabile cum anima post dissolutionem ad hanc uitam resuscitatur corruptibilem, illud est mirabilius et gloriosius cum ad suum reuocatur auctorem eiusque, a quo alienabatur peruerse agendo, ita postea ut unus cum eo sit spiritus adheret bene uiuendo. Multos enim mortuos mente beatus resuscitauit Maiolus ad gaudia eterne uite et submersos in fluctibus magni maris retibus sue predicationis ad litus traxit firme soliditatis. Mortuorum igitur suscitatoribus nullatenus inferior beatus decernitur Maiolus, sed sagaci mente, si quis uult indagare, quis umquam ualet enarrare quot in tenebris et umbra mortis sedentibus uiam rectam ostendit et ad ciuitatem habitationis, celestem scilicet Hierusalem, ut irent edocuit ? Qui in bono claudicabant opere, eos salutare iter docuit currere. Verum sunt nonnulli qui eos tantum efferunt quos signa fecisse uisibilia audiunt, operatores uero inuisibilium, quia perpendere nesciunt, minoris fore meriti contendunt. Quocirca exteriora perpetrandi beatum Maiolum ut compotem fuisse monstremus, pauca de multis, que mirabiliter gessit, dicemus.
II.12.
Quodam tempore, ut supplici deuotione misericordie deposceret matrem, dei scilicet genitricem, adgredi studuit Vallauorum ciuitatem. Tota tunc ciuitas tripudiabat. Eius uisione uterque sexus indiscreta etas gaudebat. Omnes petunt benedictionem, audire exoptant eius sanctam sermocinationem. Occurrunt proceres, properat promiscua plebs ; / tum sacer ecclesie denso ruit agmine clerus. / Laudibus hi plaudunt, persultant plausibus illi / et commune decus parili pietate salutant. / Exin multiflua comitante turba, iter dirigit ad sanctam ecclesiam. Sternitur et christum solito prostratus adorat. / Rigat lacrimis solum, uocat planctibus christum, cui lacrime fecere uiam super astra uolanti. /
II.13.
Postquam itaque spiritali suauitate in christo debriatus, iocundissimis se uirtutum dapibus expleuit, diuersorium repetens, occurrit mendica manus stipemque petebat / docta et sufficiens aliena uiuere quadra. / Inter quos accurrit unus qui multos iam per annos lumine fuerat priuatus. Dum ceteri corporeum subleuamen, ipse solus petebat lumen. Apostolorum a principe se sibi testabatur reuelatum fuisse ut, si ex unda qua uir dei manus ablueret oculos lauaret, expulsis tenebris, oculorum lumen ipse recuperaret. Cumque ab eodem aspera fuisset increpatione repulsus, expetere id tamen non destitit a sibi famulantibus. Hoc idem comperto, eis interdixit sub interminatione hoc facere cauerent temeraria presumptione. Sed lumine qui carebat eadem quin peteret quiescere nesciebat. Denique sua sepius frustratus petitione, cum quod querebat in ciuitate non posset impetrare, uirum dei sue egressionis in itinere sua temptat improbitate lacessire, illi per omnia similis in petendo de quo dominus ait in euangelio : Et ille si perseuerauerit pulsans, dico uobis, etsi non dabit illi surgens, eo quod amicus eius sit, propter improbitatem tamen eius surget et dabit illi quotquot habet necessarios. In locum quidem qui Mons-Gaudii uocatur, quod hinc christi matris ecclesia spectatur, tunc uirum dei precessit eius operiens aduentum. Et equum uenientis per frenum arripiens tenuit atque cum iuramento dixit : « Hunc equum non dimittam, etiamsi uapulauero, nisi prius quod deprecor impetrauero ». Aquam quoque, ne exinde aliqua excusandi subriperetur occasio, secum ille deferebat in uasculo sibi pendente a collo. Tunc uir dei in multa sollicitudine constitutus, tandem flectitur ad misericordiam, petentis pietate compassus. Descendens itaque, aquam more ecclesiastico exorcizauit, hac ipsa salutare lignum dominice crucis infudit et super ceci oculos eadem de aqua salutare signum imposuit. De sua nihil uirtute presumens, nec tamen in fide hesitans, eum cuius nomen super aquam inuocauit et ex hac salutare lignum lauit, lumen posse ceco reddere nullatenus dubitauit. Et quia hoc fideliter credidit, effectus sui fide minime caruit. Nam flexis dehinc in terram genibus, cum his qui secum tunc aderant fratribus matrem misericordie fusis cepit lacrimis postulare. Mira res ! Ille qui priuatus fuerat lumine, antequam uir dei surgeret ab oratione, tenebris euacuatis, lumen recepit ueritatis et qui gressum figere solebat dirigente altero letus rediit ad sua nullo ductus auxilio. Cuius uocem a clamore uir domini compescens, hoc in mandatis dedit : « Vade, inquit, in pace ad domum tuam et narra quanta tibi fecerit uirtus beate Marie uirginis ». Hoc miraculum non aliunde commentatum, uerum ex relatione eorum qui interfuerunt sincera relatione insertum est. Aliud quoque haud dissimile uirtutis indicium per eumdem nouimus operatum opificem omnium dominum.
II.14.
In Viennensi pago, quadam in uilla, quidam rusticus filium quem habebat lumine priuatum flebat. Ad eamdem, quia sui iuris erat, dominus pater Maiolus cum suis ad hospitium uenerat. Rusticus ergo sumpta fiducia lumen filium posse consequi, si aqua, qua uir domini manus abluerat, eius abluerentur oculi, quia uirum dei super hoc conuenire timuit, hoc ab eius ministro clam petere studuit. Accepta ergo latenter aqua, mox ut filii oculos abluit, lumen quod amiserat recipere meruit. Hoc uir dei ut comperit, quia humane laudis gloriam fugiebat, aquam deinceps qua manus abluerat ante se spargere faciebat. Sed ex hac furtum sepius factum laudabile multos longa debilitatis infirmitate letos optata reddidit sospitate.
II.15.
Quodam uero tempore cum iter ageret, frater qui secum comitabatur immensis cepit agitari febribus. Qui ita nimio irriguerat algore ac si funditus uitali careret calore. Fratres qui aderant suis eum uestimentis tegebant, ipse tamen calere nullo modo ualebat. Tunc uir domini sua se tunica exuit, qua eum induens sic collocari precepit. Ipse uero ad solitum orationis accessit confugium. Sed quid christus non operetur in sanctis ? Extemplo enim sancti uiri tunica frigoritici corpus ut obtexuit, illico per eius qui patiebatur membra placidus se sopor infudit et sudoris inundatio totum corpus quod nimio prius inhorruerat algore resumpto operuit optato calore. Post modicum interuallum, ut surrexit a somno, ita pristina usus est sospitate ac si nulla prius opprimeretur infirmitate. Ex qua re potest animaduerti eius anima quid uirtutis intus, quidue haberet meriti cuius uestis exterius sanitatem restituit infirmanti.
II.16.
Illud uero quis explicet digne quotiens ad apostolorum limina iter dirigeret, qua deuotione illud iter explebat ? Cuncta sanctorum loca sancto itineri contigua spiritali uisitabat studio. Ibique fundens lacrimarum flumina, sibi eos quo succurrerent orationis deposcebat instantia. Pauperum, quos in uia reperiebat, neminem sine consolatione transire sinebat. Fidelem per ministrum, cui hec cura commissa fuerat, singulis subueniebat et quidquid in eos contulerat in chrisum se contulisse gaudebat. Apostolorum ad sepulcra cum perueniret, dici non potest quot lacrimarum, quantumue gemituum, quot ibi doloris effunderet corporis eius ut hic esset dissolutio, illic uili quo tegeretur mausoleo omni exposcens desiderio. Rome dum aderat, cordis in letitia plus solito exsultabat et nimio pre gaudio, sicut ipse fatebatur, sibi sepius gloriosos principes quasi presenti cernere intuitu uidebatur. Hac de re festiua sibi et celeberrima dies ducebatur accessionis, expers uero gaudii et plena meroris deputabatur recessionis.
II.17.
Aliquando uero iter illud cum ageret et Coriam per apenninas Alpes transiret, predicte ciuitatis episcopus, uir uite uenerabilis Arpertus, graui peste percussus, acerrimis indesinenter cruciabatur doloribus. Qui uiri dei aduentum populi rumore ut comperit, ut ad se uisitandum pergeret precibus obtinuit. Qui morbo ingrauescente iam desperatus de uita sua ei studuit confiteri delicta, in multis se confitens offendisse maxime in elatione et quod boni egerat per inanem gloriam se perdidisse timebat. Dum hec et alia eidem confiteretur maximo cum merore, ab immenso quo torquebatur dolore aliquantulum subleuari se sensit beati uiri uisitatione. Et ideo per eius meritum se sanitati credidit reddendum. Et quoniam paschalis dies iam appropinquauerat et dies qua sanctum chrisma conficitur iam imminebat, cum ad altare non posset accedere et debitum obsequium persoluere, ideo dei famuli clementiam obnixius cepit deposcere quatenus tantum sibi uirtutis ab omnipotente domino sua ipsius deposceret deprecatio quantum ea die sufficeret qua more ecclesiastico sanctum chrisma conficeret. Sed totus qui possidebatur a pietate, quod iuste petebatur, nesciuit negare. Oratorium mox appetiit seseque cum lacrimis in orationem dedit, et oratione in breui completa ut exiit, antistitem egritudo deserere cepit. Prefata nimirum die pro qua petebatur se letatus est tantam uirtutis sumpsisse constantiam ut egritudinis in se nullam sentiret molestiam. Gaudere denique cepit quod Maioli precibus ex infirmitate conualuit, sed ex hoc plus quod prescripto uitio, sicut ipse fatebatur, magna ex parte caruit. Unde datur intellegi non tam pro corporis sospitate quam pro salute anime beatum uirum libentius dominum exorasse.
II.18.
Rome quondam dum moraretur, ad beati Pauli limina placuit ut orationis causa proficisceretur. Ad egregii doctoris edem ut uenit, ante sepulcrum sese cum lacrimis in orationem solo tenus strauit. Surgens uero ab oratione, eiusdem loci monachos fraterno uisitauit amore. Quibus uerbum dum faceret et eorum mores, ut pius pater, instrueret, suis quo subueniret necessitatibus agere ipsi ceperunt cum precibus. Tum ille, ut semper misericordie uisceribus adfluebat, dispensatori precepit ut eis argenti libram tribueret. Sed dispensator paruam quantitatem quia fore sciebat in sumptibus, medietatem tantum libre concessit, ut prouidus. Mox uero, ut ad beati Petri basilicam repedauit, uir quidam adfuit qui ei decem solidos optulit. At ille suscipiens : « Hec cape, ministro dixit, ac te succumbere noxe / disce, quod in fratribus fraudem meditatus egenis, / malueris esse tenax. Nam si, quod tradere iussi, / cessisses solito, christo tribuente refusos / uiginti caperes hodierno fenore soldos ». / Inuadit formido hominem secreta reatus / Maiolo patuisse sui. Non sane putato / hoc mirum, bone uir, tanto quod clausa prophete / cordis hiant, plenus qui sancti numine flatus / iam deus est, iam diuinos sortitur honores. /
II.19.
Alio quoque tempore cum iter carperet, pauper in itinere est repertus, pede nudus, cucullo uacuus. Super quem misericordia uir domini motus, eum induit ueste qua tegebatur exutus. Ad hospitium quo tendebat ut uenit, eiusdem compositionis et similitudinis sibi meliorem eiusdem ciuitatis episcopus obtulit. Hanc uir beatissimus ut sumpsit, suos adfari taliter cepit : « Illi hesitare nostra non debemus impendere, qui abundantius tam cito que tribuimus ualet restituere ».
II.20.
Huius igitur sanctitatis opinio, mira per eumdem patrante omnipotente deo, cum apud hominum notitiam magis ac magis inolesceret eiusque nominis fama longe lateque se spargeret, magnus Otto qui tunc temporis strenue rempublicam gubernabat, tanti uiri plurimorum relatione comperta, eius presentiam ardentius cupiebat. Hic enim uir, licet imperiali potiretur fastigio, magna tamen erat illi circa monasteria deuotio, quia nequaquam se feliciter imperium sperabat tenere nisi summo regi studeret non displicere. Et ideo sepius ingemiscebat, dum qui per religionis habitum se deo deuouerant, seculari intentos negotio ire per abrupta cernebat. Nam regiminis ad cultum ita uidebatur idoneus quatenus nulli non modo secundus sed, ut planius dicatur, primis et summis conferendus uideretur. Nihil leue moliebatur, quia grauitatis eum modestia comitabatur. Verum quidquid incipiebat, efficacia nullo modo deo auctore carebat. Huic coniux Adeleidis inherebat que deo amabilis et hominibus diligibilis, ita regali copulabatur toro ut mentem castam omni custodia regi seruaret superno. Pauperibus subueniebat, egrotos et debiles sine intermissione fouebat. Gaudebat cum gaudentibus, flebat cum flentibus. Spes miserorum, solamen lugentium, quo regali nobilis stemmate eo per omnia pollebat nobilior sanctitate.
II.21.
Virtutum in culmine posita, cum superbiendi non defuisset materia, ita se humilitatis protexit custodia quatenus nullius iactantie exemplum ex sua deprehenderetur continentia, illud mente pertractans quod Salomonis loquitur sapientia : Rectorem te constituerunt ? Noli extolli : sed esto in illis quasi unus ex illis. Si enim, iuxta apostolum, uir infidelis per mulierem fidelem et infidelis mulier per uirum fidelem alternato fidei bono saluabuntur, multo magis hi in christo copulati qui sunt per fidem iustitiam operati, ipsius testimonio repromissiones, quas repromisit qui non mentitur deus, sunt sine dubio adepti. Ambo enim euangelii auditores et quia auditores ideo operatores, quoniam quidem ex euangelio didicerant : Qui recipit iustum in nomine iusti, mercedem iusti accipiet, ideo quos in dei famulamine cernebant deuotiores eos sibi habebant cariores. Sed illi pre ceteris diligebantur qui, falsa mundi abrenuntiantes gaudia, beati Benedicti sectabantur uestigia deuotione promptissima.
II.22.
Itaque, ut prelibatum est, beati Maioli fama plurimorum relatione comperta, haud secus ac perfrui uita eius potiri delectabantur notitia. Quorum adimplere non distulit desiderium qui fide pulsantibus beate uite pandit ingressum. Enimuero Heldricus, cuius supra meminimus, in laicali potentia precipuus, qui quondam in Italia inter ceteros palatinos exstitit honorabilis, uxori cum magna rerum temporalium copia abrenuntians, deposito cingulo, Cluniaco se conferens, beati Benedicti se subdidit proposito. Huius quippe familiaritas gignere diffamatur causam qua romanus princeps habuit sancti uiri notitiam. Per hunc enim eum sibi accersiuit. Quem adeo pro salutari dilexit doctrina ut que sibi in Italia subdebantur et Germania, eius ordinationi committere uellet monasteria. Imperatrix uero, acsi ancillarum ultima, impendere cupiebat ei deuotionis obsequia, quoniam beati Maioli per preces abundantiori se uisitari diuine presentie sperabat gratia. Cuncti eum uenerabantur optimates cunctique diligebant principes. Hunc imperator habebat auricularium, hunc a secretis fidum internuntium. Si quis apud imperatorem aliquod haberet negotium, mediatorem beatum querebat Maiolum.
II.23.
Per idem tempus beati Apollinaris cenobium, quod per uiginti quattuor stadiorum spatium a Rauennate urbe fertur sepositum, ad beati Benedicti instituit tramitem ibique suum ordinauit abbatem. Preterea imperatricis non contemnende petitionis tunc exoratus instantia, iuxta Ticinensem urbem Sancti Saluatoris desudare cepit in fabrica. Interim uero iam debitum finem secundus hic liber postulat ut ea que restant tertius signis euidentibus ad finem usque perducat. Explicit liber secundus. Incipit prefatio in libro tertio.
III.
O lux terrigenum mentibus addita, / o mirande nimis spiritus artifex, / o largitor honorum, / o facundia fertilis, / olim formifluos qui latices super / portabare fouens, formificans quoque / - cuncta informia namque / exstant sine te, conditor - : / inceptis placido flamine cursibus / aspira. At non sufficiunt uerba fluentia, / ni sit materies splendida : utrumque approbat usus / et nos utraque poscimus. / Quamquam tanta sit hec tamque perefflua, / ut sensus merito mensque perhorreat / tante scrupea molis / atque intacta cacumina, / nonnullas operas postulat, campos cum per apertos / sese latius explicat / attamen. Urget materies, amor coartat / Maiolo titulum parare laudis / cui fas non fuerit negare quidquam, / non os, non animum nec illa certe, / que sunt officiis amica pulchris. / Id quo congrue, quo fiat decenter, / et spes omnimodas speique summam / in te conferimus, repertor artis, / qua pectus hominis preominatum / scandit sidereos honore campos, / distinctum beluis nitore mentis. / Non hec ob meriti beatitatem, / Maioli peto sed per almitatem : / si quid lucifluum peregit ille, / quod laudi fuerit patri superno ; / si uexilla tui secutus heros / oppressit rigidum seuerus hostem ; / si ieiunia, si cruces iniquas, / si noctes tulit idem inquietas ; / si, quidquid gladius potestque flamma, / contempsit patiens amore christi. / Nec bis nec semel ille, / sed quam uita morosior. / Explicit prefatio. Incipit liber tertius.
Obsecratio.
Huc pede difficili quamquam decurrimus usque, / at nunc ulterius gressum temptans intendere materie nouitate premor ; tum pondere pressus ire quidem nequeo : pudor est deponere fascem. / Atque utinam rebus celum crescentibus usque / crescere uerba dares, nasci qui uerba dedisti : / eligerem sub fasce mori, quam cedere ceptis. / Sed quid agam ? Priscumne sinam periisse laborem ? / Cuique datum pelagi pene contingere litus, / unius obiectu et trepida formidine saxi / lintea retro dare et patiar succumbere noxe ? / Huc pater aspires uotis ingentibus, oro, / spesque procul fusas in pectoris antra refundas, / uitalem functis animam cui reddere membris / quondam posse fuit cenosa mole grauato. / Argumenta tui capiam tamen inde fauoris, / si modo, quod memini, rite percurrere dones. /
III.1.
Vir itaque domini, ut supra diximus, imperatricis animis satisfaciendo, longo temporis spatio iam euoluto cum cluniensi deesset monasterio, accessit libitum quo fratres pergeret uisitatum. Cunctis igitur in uia necessariis preparatis, laborem adgreditur itineris. Magna tandem cum difficultate laboriosi itineris cum iam cacumina alpine preterissent altitudinis, ad uillam usque descendunt que prope Dranci fluuii decursum posita Pons-Ursarii quondam uocitari erat solita. Nam riuulus qui decidit e montibus cum flexuosos reuoluendo per globos inter Alpes decurrit, sua ibi reuolutione tantum planitiei porrigit quantum predicte uille occupare positio possit. Multi enim ex diuersis regionibus beatum Maiolum tunc comitabantur, quia eius sanctitate se liberari posse arbitrabantur. Ad hunc igitur locum cum sine discrimine peruenissent eumdemque riuulum transissent, mox inter ipsos arte uie difficiles reflexus qui paruo interuallo se prebent descendentibus, subito eos inuasit perfide gentis sarracenorum exercitus. Subita itaque incursione turbati et conantes plurima frustra, omnique spe meliori deposita, fuge consulunt. Sed nequidquam. Vesana enim impiorum turba calle citato hos persequens, omnes quos comprehendere potuit in uinculis coniecit. Cumque unus ex illa impiorum turba ab alta rupe unum ex uiri dei famulis telo appeteret, ut famulus eriperetur uir dei uenienti iaculo caritatiuam manum opposuit, in qua quamdiu postea uixit inflicti uulneris cicatrix apparuit. Nihil uero de sua morte formidans, pro reliquis tamen exestuans, altius tunc ingemiscebat, dum his quos impiorum crudelitas turbabat subuenire nequibat. Euadendi itaque cum non deesset facultas, hunc tamen immobilem mentis tenebat caritas, quia eos pro quorum dilectione animam optabat ponere, etsi non poterat ab impiorum manibus eripere, magno tamen dolore conuictus, nolebat relinquere. Apostoli interim reuersus ad exemplum qui, dum pateretur naufragium, oratione saluauit animas omnium secum nauigantium, cum eos humano auxilio ab imminente nequiret liberare periculo, hoc suis apud deum promeruit precibus ut ex illa miserabili turba nemo moreretur inter hostium tela. Feroces itaque barbari, peracto scelere, ad suas latebras dum redirent cum captiuorum multitudine, beatum Maiolum cernunt a longe solum sedentem in lapide. Celeres ad eum tunc pedes accesserunt et sceleratas manus in sanctum iniecerunt eumque tenentes cum ceteris captiuis duxerunt. Tunc beatum Maiolum qui ceteris habebantur prestantiores honorare, qui uero leuiores illudere christianeque fidei ceperunt detrahere.
III.2.
Protinus ergo beatus Maiolus belligerator optimus scutum fidei arripiens, cuspide uerbi dei perfodiebat inimicos christi, christiane religionis cultum approbans, et eum quem deum colebant, nec se a supplicio liberare, nec illos in aliquo posse adiuuare certis et euidentissimis adgressus est rationibus demonstrare. Quo audito, barbarorum iactantia furore inflammata uesano, sanctos pedes compede constringentes ferreo, absciso rupis sub antro, horrendo claudunt ergastulo. Sanctus itaque domini, ut eos in sui perniciem conspicit dira frementes, martyr ut emeritam certamine sumere palmam / utque sui posset perfundi fonte cruoris, / optat et intrepido profundit talia uultu : / « Quod satis est supraque satis, huc uiximus usque ; / nunc faciem penetrare cupit cum spiritus ardens, / christe, tuam, tedetque uie tedetque laboris : / qua breuiora patent recti compendia callis, / ire iuuat, uia sit trepidis nimis ardua quamquam. / Sidereos propere dabitur contingere campos, / sanguinis effusi si nos uestigia ducant. / Martyrii titulum tensis complectimur ulnis / et sponte expetimus pulchram per uulnera mortem. / Tu modo nos dignare tuo pro nomine testes ». / Hec dicens animumque neci collumque parabat / carnifici. Stat fixa uiro sententia mortis / intrepido ; sed, christe, tuis mundissima castris / lilia cum rosis pariter candentia uernant / nec te martyrii constantia sola meretur / nec fuso quisquam tantum fit sanguine martyr : / sepe etiam multis peperit pia uita coronam / estque sacerdotum confessio munda tuorum / grata tibi, quos iustitie perfectio uestit. /
III.3.
Ergo, ut prelibauimus, uir domini ferreis adstrictus uinculis horrendo in antro tenebrosi carceris pro confitendo nomine deitatis suffragia est expertus diuine pietatis. Nocte igitur subsecuta cum sopori dedisset membra nimio merore confecta, talis sibi uisio diuinitus est ostensa. Apostolicis insignitus uestibus romanus antistes uidebatur adstare circa se cum odore thymiamatis turibulum deferens. Hac denique uisione certior redditus, per apostolorum interuentum ab impiorum manibus se intellexit liberandum. Ad hoc itaque quod uidit per somnium aliud accessit magis euidens indicium.
III.4.
Pro dilectione matris misericordie, libellum quem de eius adsumptione beatus edidit Hieronimus sepius gestare sanctis solebat manibus. Hunc, dum ceteros sacros codices cum omnibus que hic habebat perdidit, uirginis, ut fatebatur, tuitione sibi saluari meruit. Quem uestis sub tegmine dum se sentiret habere, quot dies superessent ab hinc ad eamdem adsumptionem matris misericordie sollicita nisus est mente discutere. Qui numero supputati uiginti quautuor sunt inuenti. Tunc eam sua interuentione hoc apud suum filium orat obtinere ut ipse eripiatur ab hac licebit captiuitate, quatenus diuina sibi pietas inter christianos concedat cum suis concaptiuis tante sollemnitatis potiri celebritate. Hac finita oratione, ut ad rupem caput conquexit e uestigio pre merore sopor irrepsit. Post paululum uero expergefactus, se ferreis reperit solutum compedibus. Mane autem facto, hoc barbari stupentes miraculo, quod eum cernebant compede diuino solutum numine, ulterius ut uinceretur ausi sunt nullo modo presumere, sed ferocitate paulisper mitigata, uenerari deinceps ceperunt quem prius in derisum habuerunt.
III.5.
Tunc uir domini, adnuentibus sibi barbaris, per monachum qui secum captus fuerat, epistolam manu propria conscriptam direxit fratribus. Textus autem epistole hec continebat : « Dominis et fratribus cluniensibus, Maiolus miser captus et catenatus. Torrentes Belial circumdederunt me, preoccupauerunt me laquei mortis. Redemptionis pretium, si placet, mittite pro me et his qui una mecum capti tenentur ». Hec epistola cluniensi perlecta in capitulo, omnem illam stirpem que eius doctrina et exemplo hactenus leta fructificauerat in christo mestitia extemplo suo confecit auditorio. Exprimere ualet nullus quantus tunc ibi omnium gemitus. Ubique inter eos luctus, una uox omnium plangentium, unus audiebatur clamor merentium atque dicentium : « Versa est in luctum cithara nostra et gaudium nostrum in merorem, quia, iuxta illud Jeremie lamentum, christus dominus captus est in peccatis nostris cui diximus : in lumine tuo uiuemus. Ecce enim profane gentis irretitus est laqueo, cuius in deo gloriabamur documento ». Cuius interea isti adficiebantur de uinculis, hunc dei dignatio magnificabat miraculis. Eorum namque quos ad christi cultum uiri dei persuasit disputatio, postquam Christiane professioni a ritu se contulerunt barbarico sicut iureiurando protestabatur adsertio, dum quiescerent immites nocturno tempore milites et uir dei debitas regi regum redderet laudes, multorum secum canentium sepius audiebant uoces. Quas quidem, quia nemo sibi hominum familiare tunc prestabat contubernium, ipsi procul dubio angelorum fore adserebant cum eo psallentium. Itaque, ut erat statutum, infiniti ponderis pecunia uel ex his que ad usum necessaria, uel que monasterii hactenus ad decorem seruabantur insignia, siue bonorum uirorum largitate in unum congesta, ceteris qui prestantiores uidebantur fratres cum multorum thesaurorum copia die accurrerunt statuta. Quibus omnia que sollerti congesserant indagine prebuerunt omnesque prius uinculis qui trudebantur, nouissime posthac quem diligebant ab impiorum manibus traxerunt. Factumque est superna gratia disponente ut unius captiuitate multi donarentur libertate. Et sicut superni regis a piissima matre petiit, ita inter fidei domesticos ipsius uirginis interuentu adsumptionis festiuitatem celebrare promeruit.
III.6.
Preuia fama ruens totum circa conciuerat orbem, / mille trahens secum rumores, mille susurros, / obscuris uera inuoluens, Maiolum redemptum, Maiolum pristine libertati redditum Galliam certa celerem ratione subire. / Compertum id populi uario sermone ferebant : / urbibus et uicis, per compita perque plateas / hoc uir, hoc mulier, hoc tunc infansque senexque, / hoc iuuenis, medium et si quid iuuenemque senemque/ dispescit. Valide quatiebant omnia uoces, / omnia feruebant, instabant omnia uotis. / Maiolum diues, Maiolum denique pauper / uenturum resono passim clamore fremebant. / Tantus amor sancto, tanta est instantia uulgo / uisere doctorem certamque referre salutem. / Tandem suscipitur a fratribus sibi obuiantibus cum cereis et thymiamatibus, in hymnis et confessionibus deo exsultantibus. It clamor celo omnium gra- tulantium deo. 
III.7.
Enimuero quia nihil in terra sine causa fit, scriptura teste, diuine prouidentie non ab re credimus placuisse quatenus uir sanctitate precipuus ideo uolueretur tot casibus, ut exinde et uir dei pressura adtritus proficeret et mortalibus beneficium diuino munere concessum proueniret. Vite namque huius in conuersatione licet humanis contraheret ex adfectibus unde diceret : Dimitte nobis debita nostra, si enim dixerimus quia peccatum non habemus nos ipsos seducimus, ab hoc tamen seculo, prout potuit, immaculatum se custodire studuit. Sed totus quamlibet uideretur mundus, iuxta dominicam tamen sententiam illud fateri cogimur quod negare non audemus quia adhuc indigebat, quo summus sibi magister pedes lauaret, ut in eo illud impleretur quod dicitur : Qui sanctus est sanctificetur adhuc. Propterea hec uiro dei tribulatio patientie fuit probatio, quoniam, ut ait Augustinus, nullus hominum est tanta iustitia preditus cui non sit necessaria tribulatio temptationis uel ad perficiendam, uel ad confirmandam, uel ad probandam uirtutem. Sed iusto dei iudicio, unde uenerabilem patrem probatio, inde se tribulantes iusta consecuta est dampnatio. Angustos namque inter Alpes obsidentes aditus, insperato insidiabantur apostolorum limina petentibus. Sed ab eisdem dum capitur qui ab omnipotente quam plurimum diligebatur, eius sanctitatis ex merito comminus super eos diuina se contulit ultio.
III.8.
Pro ulciscenda siquidem iniuria uiri dei, clade inter eos surgente, paulatim ceperunt uiribus deficere adeo ut diuino se puniri uerbere ore proprio faterentur intelligere. Verum nobillimis uiri dei ditati spoliis, magis ac magis cottidie dum laborarent incommodis, ad Fraxinetum per consueta deuia expetere propria adgressi sunt cubilia. Tum uero a christianis itinere eorum explorato, iter securi per Alpes dum more tenerent solito, super se cum impetu uenientium auribus a longe exceperunt sonitum. A clamoribus uenientium et clangore tubarum consonat omne nemus strepitu collesque resultant. Extemplo barbaris gelidus per dura cucurrit ossa tremor. Qui diuina perculsi formidine nullum sibi senserunt auxilium preter fuge presidium. Certamen tunc magnum erat christianis cum barbaris fugientibus. Et ideo resistendi mente diuinitus absente secedentibus, post principia certabant nuda pretendere terga. Fugam tamen dum facerent multi capti, perplures uero sunt neci mandati. Hi uero qui effugerunt ad tempus dilatam mortem cuiusdam promunturii supercilium tutaminis sibi elegerunt presidium. Sed decentius occumberent, si hostium inter tela ruerent. Illud itaque promunturium ita uastis rupibus circumcirca uidetur subductum ut preter unam partem lateris deuexi facultatem undique deneget commeandi. Hanc denique partem christianis obsidentibus, cum nullus eis adesset fugiendi aditus nulloque nostrates munere a sui obsidione quiuissent auertere, humilem locum explorant quo ad ima se saltibus deponant. Consequens enim erat ut ipsi peterent ima super quos superna incubuerat ira.
III.9.
Vertitur interea celum et ruit oceano nox, inuoluens umbra magna terramque polumque. Conticuere omnes. Sed nulla miseris quies. Ocius accelerare cupiunt negotium. Denique impediente se satana, locum sibi exploratum minime adierunt, sed ab eminentis rupis uertice in imum se profundum tota nocte precipitauerunt. Nostrates autem, iam die lucente, celestis uictorie stupentes magnitudine, ei gratias libuit referre cuius forti numine prostratum cernebant agmen hostile. Quosdam tamen eorum qui demersioni se subtraxerunt in remotiori quodam montis latere offendentes comprehenderunt. Qui salutari se ablui deposcentes lauacro - hos enim, sicut superius diximus, uir dei de christo uerbis edocuit salutaribus -, corpori matris uniti ecclesie, quanta inter barbaros gratia seruum suum omnipotens illustrauit soliti erant referre. Opima tunc spolia colliguntur equasque per partes inter christicolas distribuuntur. Ast beatum Maiolum, corpore licet absentem meritis tamen in fugandis hostibus presentem, huius distributionis cuncti qui aderant expertem fore dignum nullatenus iudicant. Huius namque pro ulciscenda iniuria hostes pessumdatum iri celesti testabantur uictoria. Propterea sacros codices quos barbari rapuerunt beato uiro sua pro parte miserunt. Sic omnipotens, sui famuli meritis precipitatis impiis, deliberauit cunctis uiam romani itineris.
III.10.
Non longo uero post tempore, romana sede proprio uiduata pastore, idem dei famulus Ottonis secundi iuncta cum matris prece Italiam repetere a partibus est coactus Gallie. A matre tunc et filio honore susceptus dignissimo, ad culmen apostolice dignitatis precibus impelli cepit continuatis. Sed cui magis abiectio quam expeteretur exaltatio, nullatenus ad se promouere potuit sublimitatis ambitio. Pusillum gregem nolebat dimittere quem christo placuit sibi committere. Et cum ipso uolebat in paupertate uiuere qui in paupertatem descendit a celesti culmine. Sed ab utraque cum cogeretur potestate, excogitandi dilationem studuit postulare. Tunc ad orationis se contulit presidium quo sibi concederetur diuinitus quid agendum quidue tante potestati esset respondendum. Ab oratione ut surrexit, apostolice lectionis codex casu sub oculis tunc adfuit. Quo aperto, illa se in prima marginis fronte obtulit lectio cuius se diuinitus instrui credidit documento. Insertum quoque quod reperit sibi adherentibus legere cepit : Videte ne quis uos decipiat per philosophiam et inanem fallaciam secundum traditionem hominum, secundum elementa mundi et non secundum christum. Agere se oportere fatetur suis omni studio quod diuina suggerit lectio. Imperatoris et sancte matris iterum precibus alternis id ipsum flagitatur successibus. Cum nobilibus qui aderant antistites insistebant, imperialis quo fieret petitio supplicabant. Ast ille diuina illustratus gratia, sollerti se studuit excusare prudentia. « Ea, inquit mihi abesse cognosco que uiro conueniunt apostolico. Nec uideor idoneus ferre quo possim tante magnitudinis pondus. Nec decet quemquam hanc presumere sarcinam cuius non potest uitare ruinam. Postremo ego et romani, sicut diuertimur regionibus, ita minime conuenimus moribus. Et si ipsis morigerabor, monastica professione priuabor. Ideoque alium uos acquirite, quia indubitanter potestis scire me ad culmen apostolicum hac in uita non accessurum, gregemque mihi commissum numquam dimissurum ». Hac quidem ex re liquido possumus colligere hunc dei famulum multe humilitatis fuisse, qui rogatus a summo terrenorum principe ad culmen apostolicum distulit ascendere. Sed quod ille distulit rogatus, multi longe inferiores, quos nec litteratoria professio nec honeste uite prouehebat conuersatio, se, si possent, ultro ingererent, omni se despectui multiplicatis precibus subderent, postremo tante dignitatis quo sublimarentur culmine, magno promisso munere, se damnari sua sponte simoniaca non spernerent peste. Ast uir dei quem interius uirtutum magistra docebat humilitas, in cuius spiritu euangelica regnabat paupertas, quamquam polleret eximie conuersationis preconio, ideo tamen sublimari refugit temporali fastigio quo, seculari remotus negotio, firmius insisteret omnipotentis obsequio et longinquus mundo proximus semper fieret deo. Secreti cupidus sancto uir numine plenus, / non magis externos doctus uitare fauores / quamque ministrorum solacia crebra suorum, / uoto detulerat latebramque fouere perhennem / immunemque aure, quam longa est, ducere uitam. / Inconuulsa manet magni sed sponsio Iesu / montibus impositam non abdi uisibus urbem ; / quemque tegit meritis absistens gloria pulchris, / indicat egregiis illustrans gratia signis ; / et quaqua tulerat facilem per compita gressum, / urbibus et uicis raptim promiscua sese / obuia turba dabat preclaris excita factis / et quamquam longi facile secura laboris. /
III.11.
Sub eodem tempore, predictus imperator matrem zelabatur, quia apud se falso crimine deferebatur. In eam tunc quasi reipublice dilapidatricem et sui ab ea expulsatricem per falsos delatores tali stimulabatur iurgio ut eam uersa uice propellere minaretur regno. Suorum principum nullus eum conuenire falsumque crimen a sanctissima matre temptabat auertere. Ipsi eam defendere neglegebant a crimine falsitatis, quos illa extulerat ad summos gradus dignitatis. Hanc omnes excusationem pretendebant quod imperiali maiestati contradicere non audebant. Ecce ferebantur precibus mandata coactis / cunctorum, quiqui fuerant ex parte piorum, / iret quantocius ac dilectissime sibi imperatrici succurreret. Nullam iam illi restare salutem nisi ut rebus amissis etiam regno discederet periculo uite indubio. His uocibus iras / excitat impatiensque more mox arma reposcit, / arma celer notisque artus inducitur armis. / Vouerat ille suum fidei pro nomine pectus, / in quamcumque daret casus incumbere mortem. / Ast ubi uenit, mox imperatori in faciem restitit et eum publice coram omnibus increpauit : « Apice, inquit, sublimatus transitorie dignitatis, cur precepta aspernaris ueritatis ? Potens est te redigere ad minima qui ad mortalium te sublimauit fastigia ». Tunc imperator, hac audita comminatione subito contremuit eique supplici sermone respondit et in quo precepta ueritatis contemneret humiliter requisiuit. Cui uir dei : « Parentes, inquit, honorare illius est iussio qui, cum deus esset uirgineo editus ex utero, matri se subicere dignatur in euangelio. Sic enim ait euangelista : Descendit cum illis Nazareth et erat subditus illis. Si matri se subiecit qui per potentiam diuinitatis omnia fecit, te ab illo uili formatum ex luto in matrem superbire cur elata persuasit presumptio » ? Ad hanc imperator uocem irarum flammas temperans, immanissimum furorem deposuit patrisque Maioli per omnia se obtemperaturum iussis perhibuit. Pro iussione tandem sanctissimi patris ante matrem ut uenit, suis se uestigiis proiecit et ei obsequens, ut matri filius, in nullo eam offendisse deinceps est inuentus. Hunc itaque qui inter mortales summus princeps eminebat, quem ad matris concordiam conuenire nullus audebat, ab hoc scelere, quod facile potuit, compescere matrique satisfacere et ei, ut consequebatur, obedire solo iussu coegit. Liquido claret hunc magno mentis culmine potestati inherere superne, qua preditus illud facere potuit sola iussione quod nullus adgredi ausus est supplicatione. Quod enim illi inheserat cui nihil est impossibile, ideo ab eo meruit accipere ut huius sui dominaretur iussio cuius terrarum principes subiciebantur dominio.
III.12.
Inter cetera siquidem miracula que dominus operabatur ad ostendenda serui sui merita, spiritu prophetie dignatus est erudire ut uentura sepius prediceret et absentia presentibus quasi presentia denuntiaret. Quodam tempore, dum Roma rediret, fratribus cum quibus iter carpebat suspirans cum lacrimis dixit : « Hac nocte per somnium leonem uidebam immanissimum qui clausus in cauea catena constringebatur ferrea. Et ideo indubitanter sciatis quia Otto imperator hoc anno rebus excedet humanis ». Quod ita rei probauit euentus. In proximo enim Prouinciam reuersus, ibique in quadam sua cellula paucis diebus commorans, legatus ex Alemannie partibus aduenit qui prefatum imperatorem ab hac uita migrasse detulit. Sed sicut uir dei absentem rem tamquam presentem tunc fratribus retulit, quoniam imperatoris magni, licet longe positi, mortem innotuit, ita postea ipsius filio, cuius supra retulimus, sicut contigit Verone de suo obitu predixit. Nam manus imperatoris utrasque suis amplectens manibus tenuit eiusque uultum contemplans ait : « Fratris Maioli consilio si aurem preberes, hinc unde uenis retro redires. Pro certo enim scias quia si Romam perrexeris, quo ire disponis, natiuitatis regnum numquam amplius uidebis, sed Rome, quo pergis, sepulcrum habebis ». Hoc quoque quod dei predixit famulus, rei postea probauit euentus.
III.13.
In Alemannie partibus quodam tempore cum moraretur, eius aduentus rumore diffamato, ad eum cuiusdam comitis concita peruenit legatio. Ex longo namque tempore predictus comes nimia deprimebatur egritudine. Que cottidie per augmenta succrescens noxia ita totum corpus infecerat ut nec de lecto surgere nec ex uno in aliud se latus potuisset uertere. Cibus ei et potus ita erant fastidio quo corpus nimio simulacrum uideretur ieiunio. Ideo ad beatum uirum directa legatione eius pietatem supplici postulauit deuotione quatenus, ex his que ad uictum proprium dei parabantur famulo, sue imbecillitatis subueniretur incommodo. Hac itaque legatione ab eo qui uisceribus adfluebat misericordie, panem quo uescebatur cum amygdalis et odoriferis suscepit pigmentis. Tunc dei famulus ad suos conuersus : « Familiaritate, inquit, nostra fisus hoc iste suis deposcit precibus quatenus omnipotens medicus nostris ei subueniat orationibus. Ideo flagitanda est dei clementia quo subleuari mereatur corporis molestia. Potens est enim ille qui reguli filium sermone sanauit imperiali, hunc nobis absentibus pristine restituere sospitati ». Mox itaque ut uir dei cum fratribus se orationi dedit, extemplo qui aberat meliorari cepit. Reuersi uero qui fuerant directi, ea hora qua a uiro dei recesserunt meliorari cepisse suum dominum cognouerunt. Posthac munere uiri dei se cibauit et adeo integra sospitate conualuit ut, paucis interpositis diebus, ipse ad beatum pergens, eius uestigiis aduolutus, immensas pro beneficio gratias retulerit.
III.14.
Viuariensi in climate, quedam nobilis matrona longa adficiebatur egritudine. Hec Sancti Saturnini cellula uirum dei morari ut comperit, mox eum sua legatione deposcere studuit aquam sibi ad hauriendum ut benediceret et ad unguendum olei liquorem sue dextere signo sanctificatum dirigeret. Hec que petiit a uiro dei percipere ut meruit, illico recedere corporis molestia et ad pristinum officium ita reparari ceperunt membra languentia ut, depulsa egritudine, sic proximo tempore toto ualeret corpore, acsi antea nullius egritudinis inficeretur peste.
III.15.
Sed et illud supprimi non decet silentio quod eius quem sospitate donauit beati uiri uisitatio hactenus celebri diffamatur testimonio. Vocatur hic nomine proprio Hildebrannus et ab officii agnomine monetarius. Officium namque quod agebat plus suis sodalibus ne deterioraretur custodiebat. Et quoniam bonis pollebat moribus, ideo beato uiro cepit esse cognitus. Hic languore correptus corporeo, laborare cepit multo incommodo. Qui dum se cerneret a languore non subleuari, sed crescente corporis molestia magis ac magis se sentiret pregrauari, ut solent diuites facere, qui suo se munere arbitrantur redimere, multa per medicos et sacerdotes, multa per monasteria erogauit et pauperes. Sed his licet offensorum subleuaretur pondere, nimia tamen deprimebatur egritudine. Iam morte sollicitari ceperat cui languor nimius uite desperationem ingesserat. Ultima se interea preueniri dum cogitaret sorte, beatum sibi Maiolum fama precurrens Papiam denuntiat aduenire. Cuius aduentum preuenire studens sua legatione, eum poposcit sua se dignari uisitatione. Ad hec uir beatissimus misericordia repletus, petenti desideratum non denegauit aduentum. Mox eger ita gaudio repletus est beati uiri presentia, acsi manifesta fuisset sanitas ingressa. Statimque uir domini ad egrum accessit et corpus egritudine debilitatum nimia tangere non despexit medicabili dextera. Cuius salubrem tactum longa sentiens infirmitas aufugit et sanitas ita mox festina cucurrit ut, qui diu eger lectulo decubuerat, die tertia quocumque uellet sospes effectus pergere potuisset.
III.16.
Illud quoque nunc placet inseri quod constat relatum fama uulgante celebri. Quidam domini proprii presentiam fugiebat quem grauiter offenderat. Suum namque comparem ex industria neci addixerat et ideo in senioris sui gratiam reuocare eum nemo hominum poterat. Multifarie igitur querebatur a domino ut dignum et ipse persolueret emolumentum socio. Qui mortis periculum ut euaderet, nullo fisus in loco, dum diuersa percurreret, ad locum quo uir dei forte degebat accidit ut ueniret. Quem dei famulus cum petentem stipendium militie cerneret idoneum, tunc ab eo cur errabundus pergeret percontatur. Suus ipsius dominus cognoscitur, causa cur diuersa percurreret detegitur. Cui uir dei compassus, et hospitalitatis consolationem impendit et sui domini gratiam se adepturum promisit. Erat autem suus ipsius dominus uir in armis strenuus, temporalibus prepotens in rebus et a sententia quam animo disponebat nequaquam se amouere preter difficultatem quemquam sinebat. Ideoque difficile placabatur quotienscumque irascebatur. Proximo post hoc in tempore eum uir dei conuenit et suo famulo quo indulgeret eum blande rogare cepit. Qui ad uocem dei famuli ita extremuit perterritus et uox ita hesit faucibus ut quid responderet minime haberet. Mox autem prostrato corpore se in terram dedit eiusque uestigiis aduolutus suis se commendauit orationibus. Hunc siquidem ante commilitones rogauerant, maiores et inferiores ad eum preces copulauerant atque omnes ad famulo parcendum flectere non potuerant. Sed pro beati Maioli merito, ita eum coram omnibus prostrauit dei dignatio ut haud secus indulgeret famulo quam serui dei decreuerat iussio. Hoc ergo dominus cottidie in suis fidelibus operatur quod sacre auctoritatis pagina testatur, dum prudentiam prudentium reprobat et se glorificantes glorificat. Ad beati uiri miser quia confugit auxilium duplicatum ab eo promeruit beneficium quod et domini donatus est gratia et reatum deleuit penitentia.
III.17.
Quodam tempore iter per quamdam siluam dum carperet et ceteris more solito premissis solus incederet, sopor illi inter lacrimas et crebra irrepsit suspiria. Eadem proinde qua pergebat uia cuiusdam arboris ita impediebatur ruina ut eius sub robore equitans facilius lesionem incurreret, nisi humiliato uertice se caute protegeret. Ad hanc itaque equus cui insederat ut uenit, sic hesit immobilis acsi stipiti fuisset uinculis impeditus. Egregio tum uultu puerum contemplabatur per somnium qui equum ne pergeret tenebat per frenum. Euigilans uero ut arborem sensit pre oculis, clementiam ueneratus est omnipotentis cuius per angelum mortis se gaudebat euasisse periculum. Sed separatus ab aliis quia hostiam se deo exhibebat in lacrimis, ab hoc ideo protegi ne lederetur meruit angelo a quo eius ante deum lacrimosa deferebatur oratio.
III.18.
Illud etiam quod contigit, dum Papie moraretur, pretereundum silentio pessimum uidetur. Multitudinis intuitum quo declinaret et per hoc mentis oculum a iactantia purgaret, in nocturno silentio horas canonicas preueniebat atque piissimi confessoris beati Syri adiens ecclesiam, profusis lacrimis ante ianuam orationis sibi studio postulabat indulgentiam. Quadam itaque nocte ad consuetum opus dum surgeret et more solito ad ecclesiam proficisci disponeret, eum si posset fraudulenta conatus est infestatione terrere qui bonorum actibus solet inuidere. Inundatio quippe pluuie, ut fieri solet in hieme, iter tunc reddebat difficile. Nube insuper opposita micantia tegebantur sidera. Tunc temptator ante mentis eius aciem et tenebrarum densitatem et itineris reducere cepit difficultatem. At uir dei maligni spiritus suggestiones protinus agnouit et iter dispositum sine dilatione arripuit. Malorum tamen auctor uiro dei in ipso itinere multis modis insidiari studuit. Sed quia hunc in nullo ledere potuit, lumen quod ante ipsum in lanterna ferebatur exstinxit. Turbati cum uiro dei qui aderant lumen quo peterent nesciebant. Sed uir dei bonorum inuisorem huius facti fuisse non dubitauit auctorem. Qui suos a timore signo repressit, certus ac fidens quod ille cuius adsistebat ante ianuam reilluminare exstinctam sibi posset candelam. Verum quia plus de beatissimi Syri quam de sua uirtute confidit, quod fide credidit effectu mox consequi meruit. Mox enim ubi ab oratione surrexit cum fratribus, igne diuino candelam uiderunt ardere quam ad suam perniciem diabolus est ausus exstinguere. Hoc uero miraculum multum fratribus contigit ad profectum, quoniam iusti deprecatio quod multum ualeret dum intellexerunt, ad orationis studium maiori cum deuotione semetipsos dederunt.
III.19.
Hierarchias quoque beati Dionisii Ariopagite quodam tempore cum legeret et more solito que die legerat sui pectoris bibliothece nocturna meditatione eadem deponeret, subrepente somno contigit ut candela, que lumen suggerebat legenti, supra paginam rueret quam legebat. Sed quid christus non operetur in sanctis ? Edax flamma candelam consumpsit, sed folium super quod ardebat torrida damna non sensit. Virtutem flamma habuit ad candelam comburendam quam ad paginam perdidit ledendam. Protinus excusso somno, uir dei consternatus est animo quod librum, qui uix alicubi inueniri possit, consumptum esse incendio putauit. Sed excussa fauilla, cum in superficie nullius lesionis appareret macula, immensas ei gratia retulit cuius potentia sue nature uim ignis amisit, dum arida nutrimenta super que candelam consumpsit in nullo ledere potuit.
III.20.
Cum Willelmus, Prouincialium princeps, pregrauari se ultima sentiret sorte, Maioli se meritis saluari posse ab anime credidit morte. Qui sibi ad Auennorum accersitus oppidum, ut multitudinis uitaret conuentum, in insula que Rodanum sub prefato castro scindit fluuium sibi ponere iussit tentorium. Sed eius aduentus rumore circumcirca diffuso, undique ad eum concurrere cepit innumerabilis multitudo. Quisque tunc alios precedere et prior quisque nauigio ad uirum dei certabat transire. Adfuit tunc nauis adeo uetusta que rimis patentibus submergi facile irruenti posset sentina. Hanc utriusque sexus oneratam multitudine ut ad uirum dei nauigandi gnari temptant dirigere, inundans decurrentis fluminis impetus eamdem submersit in mediis fluctibus. Res uisu miserabilis quod hi periclitabantur naufragio qui Maioli se tutari petebant orationum presidio. Viros cum mulieribus et mulieres cum paruulis, quos adhuc alebant uberibus, in profundum iam inuoluebat fluuius, cum ad uiri dei aures tale peruenit facinus. Sed christus, qui clamantes ad se exaudit, sibi dilectum Maiolum magnificare non distulit. In ipsius prescripti Rodani ripa ab antiquis beati Martini constructa fuerat ecclesia. Ad eam namque uir dei, aqua submersos tegente, cum eorum neminem conspiceret, oculos cum lacrimis prius leuauit et tristem ad terram uultum deinceps inclinauit. Sed licet adstantibus tunc ignotum fuisset quid ille paulisper tacitus orauisset, efficaciter tamen adipisci meruit quod mente pia quesiuit. Crucis enim signum ut edidit et cernuo uultu paulisper, ut diximus, orauit, diuersi sexus et etatis mox nantes apparuerunt in gurgite quos unda difficilis contorsit sub flumine. Undarum pueri deferebantur summitate, mulieres in flumine diffusa rotabantur ueste et uiri ripam natatu conabantur appetere. Ad quos periti naute currentes cum carabis omnes traxerunt ex uoragine fluminis. Sed et illud uidetur mirabile quod ad uirum dei sex panes a comite dum suus deferret famulus, eodem licet cum ceteris captus naufragio, sic tamen directi muneris eum defendit delatio ut ipse non modo illesus exiret, uerum ex panibus tres intactos aqua abstraheret. Plausus ubique sonat, pulchre et modulatio laudis ; / christum cuncta boant, Maiolum cuncta resultant. / Gloria sic domino, sic crescit opinio seruo. / Innatus subigit cunctorum pectora feruor / nosse uirum mira meritorum luce coruscum. / Multa quidem suberant clarum gignentia nomen : / dogma labor comitas mores constantia feruor, / quodque est precipuum : dilectio plurima fratrum, / qua, graue quidquid erat patiensque libensque, ferebat./
III.21. Epilogus de eius transitu.
Quid tu, quid gressum raptas per deuia, sodes ? / Quid cancellato flectis compendia ductu ? / Ire breui poteras, qua te per longa fatigas / : Aruernis certe melius uia regia ducit. / Non ab re tulerim, quod diuerticula queris ; / immo ego - sic animus, sic denique ferre uidetur - / Aruernum sub triste aliquid portendere credo, / quod uel exitio uel possit cedere damno, / contiguis quod tam succedere menibus horres. / Quidquid id est, subsiste parum flatuque recepto / obnixis animis, superest quodcumque, subibis. /
III.22.
Igitur Maiolus senectutis tempore quo solent ceteri remissius uiuere, acri se labore in domini studuit seruitutem redigere. Et quasi tunc nouus accederet ac iuuenilis uigor in toto corpore ferueret, ita incredibili mentis feruore diuino famulamini insistebat. Corpus namque defatigatum senio, nullo modo quiescere sinebat ab opere consueto. Biennio itaque priusquam obiret, corpus plus solito uiribus cepit destitui et ex hoc uocationis sue tempus adpropinquare deprehendit. Ideoque ad publicum iam procedere nolebat, sed aut in monasterio aut in quadam suarum cellula pro fratrum utilitate immorari cupiebat ut ibi et fratres sollerti studio corrigeret et ad meliora paterna admonitione proueheret, aut sepius, remotis omnibus, solus soli deo inhereret atque adtentius frequenti alternatione aut orationi aut lectioni uacaret. Quod ei quamquam in omni uita sua speciale fuerit studium, presertim tamen ad hoc desudauit precipuum circa mortis confinium. Sepius lugebat dum spiritales uiros ad memoriam reducebat quos in diuina religione florere ac pro defensione ecclesie sancte uiderat uiriliter decertare. Eorum quidem recordatione omni se in hoc mundo destitutum fore deflebat solacio et ideo solamen sibi sola diuina prebebat lectio. Ideoque modis omnibus dissolui et esse optabat cum christo. Ea siquidem tempestate regis francorum impellebatur nimia importunitate ut secundum beati patris Benedicti magisterium beati Dionisii disponeret monasterium. Qui opus bonum ut ad uite finem usque perduceret, licet finem dierum suorum iamiamque adfore non ignoraret, proficisci tamen ob istiusmodi causam minime recusauit, bonam hanc uirtutum suarum consummationem existimans si, ordinis monastici professores in iustitia et sanctitate sibi socians, caritatis unitos uinculo dimitteret. Arrepto itaque itinere, territorium aruernense expetiit ibique in quadam sua cella, Siluiniaco scilicet nunc loco celeberrimo, ultima exerceri egritudine cepit. Sensit illico prudentissimus uirorum sue resolutionis tempus supremum. Tum uero meror et luctus omnium, uox una plangentium. Cumque a fratribus fuisset percontatus gregem sibi commissum cui committeret, taliter eos fuisse dicitur adfatus : « Iesum summum pastorem hunc habebitis protectorem ». Peregrinationis ergo quia deserebat exilium et ad proprium letus pergebat domicilium, ideo gaudens hos frequentabat uersiculos :
Domine, dilexi decorem domus tue et locum habitationis glorie tue.
Et quam dilecta tabernacula tua, domine uirtutum.
Concupiscit et deficit anima mea in atria domini ;
Et elegi abiectus esse in domo dei mei,
magis quam habitare in tabernaculis peccatorum.
Ita deo protegente, omnibus sui corporis membris integris atque illibatis, preclaro scilicet uisu puroque auditu, sana memoria, sicut fuerat integer a corruptione carnis, nesciens labem niuei pudoris peruenit ad exitum immortale adepturus compendium. A fratribus an aliquid doleret interrogatus, respondit nihil se habere molestie, sed omnia tranquilla et quieta perspicere et uidere bona domini in terra uiuentium. Tunc ante ipsum in terram prostrati eum taliter ceperunt deprecari : « Nos tibi commissos, pater beatissime, paterno more absolue, sanctissimis tuis orationibus tuere, fides enim tua et opera te christo sociant et ideo quidquid ab eo postulabis, presens facilius impetrabis ». Quos ut absoluit et sanctissimis orationibus confirmauit, a communi locutione cessauit. Iam humana despiciebat et sursum oculos ad celum erigebat, eosdemque uersiculos usque ad exspirationem anime repetebat ut aure apposita uix audiri posset quod dicebat. Signum uero sancte crucis sepius dextera sancta sibi depingebat. Nec patitur christus carum per secla clientem / uel torquere diu partoue absistere regno, / martyrium cui uita fuit : quin mole laborum / defessum nimia inuitat superas rerum moderator in arces. / Spiritus at coitis ardens emergere uinclis / emicat et liquidas liber transfertur in auras / hymnizante polo letumque alalagma canente. / Sepserunt comites miro splendore superni / uictoremque ferunt trans ignea sidera letum / et sistunt solio summi per secula regis. / Dormiuit uero cum patribus suis V iduum maiarum sepultusque est in basilica beati Petri, ubi eius sanctissimis meritis multa prestantur beneficia, regnante in perpetuum domino nostro Iesu christo cui est cum patre et spiritu sancto honor uirtus et gloria per immortalia seculorum secula. Amen. Explicit liber tertius de uita et miraculis seu obitu beati Maioli abbatis.