Patrum Cluniacensium conventui sancto servus Hugo. Charitas quae libera servit, piis me jussionibus parere compellit. Praecepto igitur, non praesumptione, suscepi de B. Hugone, licet indignus, aliquid dicere. Nec eis praejudico qui ante me de sancto eleganti scripsere calamo, sed nostris servio, dum quaedam ab eis omissa colligo, profusius edita contraho, ne occupatos onerem multa praetereo. «Haec protestatione praemissa, natales, monachatum, et electionem S. paucis perstringit auctor; obiterque indicato quid Florentiae contigerit, susceptum argumentum sic prosequitur:»

Mirandis plus miranda subjungo, quae referentibus viris authenticis probata cognosco. Haec sane referunt, Gaufredus de Monte S. Vincentii et Rainaldus Aeduensis. Dux Burgundiae rotbertus Haganonem Aeduorum episcopum nimia infestatione gravabat, variisque praedonum incursibus passim Burgundia laborabat. Eapropter episcopi Gaufredus Lugdunensis, Hugo Bisontinensis, Accardus Cabilonensis, et Drogo Matiscensis, Aeduam convenerunt, magnique Patrem consilii praedictum Hugonem Cluniacensem abbatem venire rogaverunt. Aderat illustrium multitudo copiosa virorum, populus confluebat infinitus, pro pace supplicans indefessis clamoribus. Adveniens ipse dux, imo tyrannus, Aeduam intravit; sed fastu maligno interesse conventui recusavit. At Pater Hugo, fervore charitatis concitus, tyrannum adiit; quem vehementer increpans cunctis mirantibus tanquam ovem mitissimam secum adduxit. Episcopis autem supplicantibus, ut Pater Hugo pro pace agenda loqueretur, turbis undique conticentibus, et ex ejus ore pendentibus, sic ait: «Qui pacem quaerunt, qui Deum diligunt, nos audiant, nobiscum agant. Qui vero filius pacis non est, qui non ex Deo sed adversarius est, huic ex parte Omnipotentis praecipio ut a nobis exeat, et operi divino non noceat.» Vix dicta compleverat, cum ecce quidam statura procerus, facie truculentus, multis eum sequentibus egressus, disparuit. Non fuit in tanta multitudine hominum, qui aliquem nosset egredientium. Mirabantur singuli, stupebant universi. Quaerentibus invicem super his, non erat aliud respondere, nisi interdicente sancto, daemones visibiliter exiisse; egressosque de turbis simul evanuisse. His ita depulsis, tantam mox praedicatio sancti efficaciam habuit, ut eo jubente, dux ipse sui mortem filii, interfectoribus condonaret, et Ecclesia pacem reciperet. O beatum virum, cujus praesentiam Satanas ferre non poterat, cujus imperium invitus agebat. Res equidem mira, sed altiori miraculo cumulata. Quandiu enim in conventu illo vir sanctus sancta perdocuit, sicut columba candida super caput ejus praesens apparuit. Quibus id videre datum est, Deum glorificaverunt, non enim omnes hanc videre gloriam meruerunt. Stephanus archipresbyter de Parricejo, sub omni assertione itidem se, licet indignum, testabatur vidisse.

Paredum venerat Hugo Pater, ut ibi festum Baptistae Joannis devotus ageret. Ad quem mulier quaedam, cum turba pro eo supplicante, pervenit; quia ejus uterum irruptio violenta virulenti tenebat serpentis. Tum sanctus, misericordia motus, aquam afferri praecepit, quam precibus sacris et benedictionibus praesignavit, acceptoque cochleari, ter de aqua illa in ore mulieris orando infudit. Quo facto, statim serpens, cunctis qui aderant videntibus, per os mulieris horrendus exivit. Qui cum moerore venerant, cum gaudio revertentes, Dominum collaudabant. Gaufredus vir fidelis, quo praesente sanctus apud Aeduam daemones de turba fugavit, et hoc de serpente per eum ejecto se vidisse solet attestari.

Alio quoque tempore pacis agendae gratia, praefatus pater cum episcopis Rocleno Cabilonensi, et Drogone Matiscensi, in campo venatorio pariter affuit. Turbis vero circumstantibus, quidam pessimo foedatus crimine, non timuit interesse. Quem sanctus, sancto edoctus Spiritu, a longe intuens, ait praesentibus: «Videtis, inquit, miserum illum? videtis dae none plenum?» Statimque eum designavit, et ad se venire mandavit. Quo praesentato: «Quomodo, ait, huc ad nos intrasti, qui hoc crimine (crimenque exposuit) te sordidare voluisti? Cur miser nobis in te demonem praesentasti? Pacem quaerimus, daemonem nolumus.» Confusus ille negare non potuit. Quod factum videntes plurimi qui aderaut adinvicem summissa voce dicebant: «Divertamus ab isto homine, qui novit hominum occulta videre, ne et in nostris nos peccatis, sicut istum in suis, valeat deprehendere.» Inquirenti denique sancto de cujus esset episcopatu ille homo, invenit quod parochiae cujusdam esset Cabilonensis. Tunc sanctus miserum illum pariter et peccatum episcopo Rocleno proposuit; quem episcopus seorsum tulit, et pro officio correxit. Testes sunt qui interfuerunt, venerabiles viri Rotbertus Sedunensis, et Gaufredus, quem supraposui. Quanta sint haec, vestra perpendat charitas, mea interius sileat parvitas.
Erat Sanctus apud Nanctoacum, venit nuntius qui diceret obiisse Wilencum; Wilencus iste, prior fuit de Charitate. Pro defuncto pius Pater dum missam celebraret, more solito vivam seipsum hostiam Domino praesentavit, et sic tenens in manibus Filium Patri obtulit, oblatum ore suscepit. Quo edoctus, ad fratres egreditur, revelat sociis quod apud Charitatem, non Wilencus, sed Orius obiit. Erat ibi Odo, qui fuit prior Cluniacensis, post episcopus Ostiensis, deinde apostolicae sedis pontifex summus, Urbanus secundus. Qui legatione transmissa, invenit, juxta viri Dei verbum, non Wilencum obiisse, sed Orium.
Sabina quoque, sanctimonialis virgo in Jotrensi monasterio testimonii singularis, vidit Matrem misericordiae cum glorioso beatorum agmine. Vidit et subsellium candidum decenter ornatum agmini illi interesse, audivitque quia Hugo abbas Cluniacensis in eo debebat abire. Sabina visionem retulit, nec multo post nuntius venit, dicens migrasse sanctum, quem visio dicta signaverat abiturum. Sic sanctus et miraculis approbatus, et revelationum sacramentis praemonstratus, in medio filiorum corpore defunctus, sanctitate perpetuus, mundo decessit, Domino vivit, digne sepultus in Cluniaco jacet; sed institutionum ejus sanctimonia permanet, sed ordinis disciplina quam docuit usquequaque viget, sed in coelestibus meritorum ejus corona refulget. Hugo iste, anno vitae 15 monachus factus, 25 abbas sacratus, 35 defunctus, III Kalendas Maii quievit in Domino, anno incarnati Verbi 1109.