CAPUT PRIMUM. 
S. Benignus cum SS. Andochio, Tyrso et Andeolo a S. Polycarpo in Galliam missus. Eorumdem illuc iter et adventus.
Post impletum redemptionis humanæ mysterium, Verbo Dei in assumpto homine apparente et veritatis suæ splendoribus mundanas tenebras illustrante, apostolicæ doctrinæ institutio subsecuta est. Qui tamquam montes sublimissimi claritatem veri et inoccidui solis e vicino suscipientes, catholicæ fidei lumina per orbem totum instruendis gentibus profuderunt. Ex quorum sacro collegio, instar splendidissimi sideris, emicuit coangelicus et summus theologus Joannes evangelista, qui rapidissimo contemplationis volatu mundum omnem visibilem seu invisibilem superans, ultra omne cœlum in paradiso paradisorum sublevatus totusque in Deum transfusus, claritatis perpetuæ radios hausit. Hic, postquam de Patmos insula, ubi eum crudelissimus et totius nequitiæ ergasterium Domitianus ob invictam prædicandi constantiam relegaverat, piissimi Nervæ imperatoris edicto revocatus est, totius Asiæ fundavit rexitque ecclesias. Habuit sane Polycarpum discipulum, spectatum in divinis rebus et sinceritate fidei virum, qui postmodum Smyrnensis ecclesiæ insignis episcopus ac doctor totius Asiæ, miraculis claruit. Sicque sub Marco Antonio Vero agonis sui cursum martyr gloriosus implevit.
[2] Cum igitur jam grandævus et ecclesiasticis stipendiis approbatus laborum suorum præmia miles emeritus exspectaret, quiescenti ei, intempestæ noctis silentio, subito cum innumera candidatorum martyrum turba sanctus Hireneus apparuit ; qui, alumnus quondam et minister ipsius, jam tunc Lugdunensem ecclesiam, cui episcopus sederat, gloriosus martyr meritis triumphalibus exornabat ; quique inter blanda mutuæ confabulationis alloquia ea qua filium decebat veneratione rogare cœpit monereque ut sanctos sacerdotes Benignum et Andochium, simulque Tyrsum diaconem, viros sapientia et virtutibus plenos, in Gallias dirigeret, ad propagandum ibi populum substantivum et filios adoptionis per sacri fontis lavacrum generandos ; esse ibi ostium apertum et evidens, gentemque ipsam ad verbum Dei suscipiendum fore promptissimam, sed perraros ibidem existere qui se ob metum immanissimæ persecutionis christianos saltem profiteri auderent ; decere quam primum saluti fraternæ succurri et divina negotia maturari aiebat. Denique et ait : Oportet per illos Deum in his regionibus clarificari, eosque per agonem martyrii de diabolo triumphare. Hæc et ejusmodi postquam martyr beatissimus prosecutus est, cum omni illa multitudine immenso lumine comitante cœlo sese restituit ; tantæque suavitatis fragrantia cubiculum quo sanctus Polycarpus requiescebat implevit, ut in amœnis paradisi odoribus se crederet collocatum.
[3] Expergefactus vir Domini et congratulans visioni, simulque magnitudinem bonitatis Dei, qui vult omnes homines salvos fieri, diutissime collaudans, vocavit præfatos servos Dei et quid sibi divinitus revelatum fuisset exposuit, atque ut quantocius iter quo præmium cœleste parabatur arriperent monuit. Illi, ut erant in exequendis præceptis Dei alacres et ad omne opus bonum parati, imperium cœleste læti suscipiunt, animas simul et corpora superimpendere, et quidquid difficile vel asperum videretur pro Christi amore perferre libentissime cupientes. Sequentem vero noctem hymnis et orationibus pervigilem ducentes, facto mane, auctore Deo iter invadunt. Quos pius pater et benignus magister ad portum usque cum lacrymis prosecutus est, monens sæpiusque inculcans ut verbi divini semina sulcis mentium inderent, et fidem Domini gentibus intrepidi prædicarent ; nec debere eos quidquam vereri, quos cœleste vallabat auxilium et multorum oratio comitabatur intercessorum. Valedicensque eis et pacis osculo artius demulcens Deoque, qui est spes omnium finium terræ et in mari longe, iterum iterumque commendans reversus est.
[4] Illi autem semel traditi gratiæ Dei, navem conscendentes, Corsicam insulam appulerunt. Ubi per aliquot remorati dies, cum jam inde promovere vellent, velorumque alis oppansis in altum nautico ministerio vocarentur, subito sæva tempestas exoritur. Ventorum furibunda rabies excitatur, undarum molibus maris facies inhorrescit, cœli splendor nubium densitate subducitur. Trepidi nautæ instantis periculi immanitate pallescunt nec dubiam præ oculis mortem sibi imminere cognoscunt, adeo ut dicerent nunquam se graviora ullius tempestatis discrimina pervidisse. Cedendum tantæ necessitati et aptum potius navigationi tempus aliud exspectandum suadebant. Tunc sancti ad invicem conquerentes aiebant : Quid putatis causæ est quod tanta super nos vis nimiæ tempestatis incanduit ? Arbitraretur forsitan aliquis quia hic nos vellet Dominus auctor hujus itineris residere, hic prædicationis verbum exerere ; sed ecce videmus hic christianitatis passim titulos radiare. Videmus, Deo gratias, totam insulam christianæ fidei professione gaudere. At beatus Tyrsus hæc Deo inspirante locutus est: Equidem mihi jamdudum illa animum ratio permovebat, quod non omnia quæ ad divini cultus honorem et ad ecclesiastici ministerii decorem pertinent penes nos esse video. Quapropter, si vestræ id placet caritati et si sic judicatis expedire, hanc noctem orationibus et melodia psalmorum pervigilem ducamus ; atque a Deo tempestatis hujus quæ iter nostrum impedit causam requiramus : fortasse enim hoc revelare dignabitur servis suis.
[5] Placuit omnibus consilium, et totam noctem excubiis cœlestibus transigentes, jam sub rutilante crepusculo capita paululum reclinantes, lassabunda membra quieti permittunt. Cum repente idem sanctus martyr Hyreneus beatissimo Benigno se clare videndum exhibuit, sicque eum allocutus est : Frater sanctissime et venerande consacerdos, non casu, verum providentia Dei disponentis omnia hanc vobis sciatis immissam fuisse tempestatem. Adhuc enim oportet alios vobiscum subjungi comministros et cooperatores verbi, cum quibus efficacius suscepti operis munus exequamini. Sustinete itaque tribus diebus, donec frater noster et consocius passionum Andeolus ad vos veniat, quatenus vestri laboris et mercedis comparticeps fiat. Hoc enim decrevit Deus, qui simul cuncta disposuit sine tempore, et singula suo demonstrat in tempore, ut vobiscum per bonam confessionem ad martyrii palmam attingat, et regio latissima Galliarum vestrorum exornetur provehaturque exuviis corporum, sintque vestræ reliquiæ præsidium ac fida tuitio inibi degentium populorum. Expergefactus vir Domini Benignus et ex intimo corde gratias agens Deo, fratribus quæ viderat quæve audierat protinus indicavit. Itaque secundum quod sibi fuerat præceptum tres continuos dies ibidem exegerunt, verbo simul et signis miraculorum fidem catholicam in credentium pectoribus confirmantes.
[6] Sub ipsa autem noctis hora qua sancto Benigno visio cœlitus ostensa fuerat, iterum beatus Hyreneus martyr sanctissimo seni Polycarpo, eodem schemate quo prius atque ipsa habitudine sese per quietem ostendens, dixit ad eum : Incognitumne est tibi, pater gloriose, quid erga filios tuos, quos ad salutem gentis Gallicæ direxisti, gestum sit ? Ecce in insula Corsica vi tempestatis ultra tendere prohibiti detinentur, nec aliter cœptum callem persequi aut quoquam progredi permittentur, quam frater Andeolus ad eos veniat. Præelectus enim est divinitus ut cum illis ad Gallias properet et ibidem pretiosum pro Christi nomine martyrium impleat. Surge igitur et propere illum dirige, ne istorum segnis intricatio paratæ populo saluti aliquid videatur inferre dispendium. Confestim sanctus Polycarpus e strato corripit, et quæ sibi dicta per martyrem fuerant, beato viro Andeolo per ordinem narrat. Ille exultans in Domino quod ad coronam martyrii vocaretur, orare enixius cœpit ut statim actutum divina jussa perficeret, moras omnes abrumperet: paratum ad omnia se habere animum, optareque etiam ad remotissimarum barbariem proficisci gentium, dummodo sibi contingeret nomen et meritum martyrii promereri. Quid multa ? Confestim illum sanctus Polycarpus ad portum usque deduxit et salutaribus eum alloquiis instruens, monebat ne asperis viæ casibus frangerentur neve persequentium minis in aliquo terrerentur ; sicque singulos exosculatus et cuncta illis prospera imprecatus, ad suam votorum plenus repedavit ecclesiam.
[7] Sanctus vero Andeolus cum sociis navem conscendens, secundo flatu strato æquore navigans, die tertia Corsicæ portum attigit et sanctis se ibidem opperientibus præsentavit. Viso eo, sancti, Deo gratias agentes, sequenti die Adriaticum pelagus ingressi, cursu celeri ad Massiliam unda famulante devecti sunt. Inde Rodani fluminis ostia penetrantes, qui per novem ut fertur ora mari sese vertiginosus insinuat, Lugdunum perveniunt, quæ est urbs metropolis Galliarum. Illic sanctum presbyterum Zachariam reperiunt, qui tunc gravissima sub Severo imperatore persecutionis procella detonante, inter martyrum sepulcra delitescens, fluctuanti ecclesiæ divinum advenire precabatur auxilium. Ex cujus visione immenso gaudio exhilarati fruebantur cum eo spiritalibus verbi Dei deliciis, sacrarum scripturarum mysteria assidue meditantes, et ut suos gressus secundum suum Christus dirigeret eloquium, communi obsecratione poscentes.
CAPUT SECUNDUM. 
S. Andeolus jussu angeli mittitur Carpentoracum. S. Benignus cum Andochio et Tyrso Augustodunum devertit, deinde moratur in civitate Lingonum apud Leonillam, sororem Fausti, cujus nepotes tergeminos fratres baptizat.
Cumque jam profectionem pararent et simul tendere cogitarent, præmoniti sunt ab angelo sancto ut Andeolum ypodiaconum ad Carpentoracensem urbem prædicationis causa transmitterent ; ipsi vero cœptum iter intrepidi perexplerent. Hæc civitas per id temporis a turbis promiscuarum incolebatur gentium ; nunc ingentes tantum ruinæ et quædam fundamentorum visuntur indicia. Valedicentes ergo sibi, deprecabantur Dominum ut eos propter suum sanctum nomen exules et peregrinos dignaretur respicere, et quos nunc terrarum spatia separabant, in illa cœlesti Jerusalem, animarum lucra et fructum justitiæ reportantes, iterum dignaretur propitius adunare. Quid tunc doloris, quid putamus tristitiæ sanctorum animos persensisse, quantos curarum æstus profundo in corde versasse, cum fratrem et in cœlesti militia socium viderent a suo consortio disparari ? Nam cum ipsi unum essent in Domino, essetque in eis unum cor et anima una, dum unus ex hac sancta societate discerperetur, quodam modo pars animæ divellebatur, miroque modo ad se remanebant mortui et ad illum persistebant vivi. Quamquam sanctorum societas totius sit scissionis ignara, quam ipse Christus glutino suæ compaginat caritatis; ideoque recedentis absentiam pati non poterant, quoniam interioris hominis semper se contemplabantur aspectu. A diverticulo narrationis ordinem repetamus.
[9] Sancto Andeolo ad prædictum locum iter arripiente, hi tres viri sanctæ Trinitatis munere fulgentes ad urbem Augustidunum iter dirigunt. Hæc ex antiquo Hedua est vocitata : hac, ut ferunt, de causa, quod cum primum civitatis ejusdem fundamina jacerentur, in ejus medio duo hæduli visi sunt obversis frontibus illisis inter se valide cornibus obluctari. Hanc postmodum civitatem Julius, cum per Gallias delectum militum ageret, in fœdus recepit, civesque et amicos appellavit ; atque ex suo nomine Augustidunum, hoc est Augusti montem appellari constituit. Ad hanc itaque urbem itinere attingentes Faustum, virum nobilissimum ac christianitatis verissimum amatorem, reperiunt. A quo omni humanitatis liberalitate suscepti omnique honoris assentatione habiti sunt ; quique tam evidentis gratiæ munere præventi sunt, ut cum innumera turba amicorum, præterea infinita servorum famulorum quoque clientela etiam filium ejus, Symphorianum nomine, adhuc infra infantiæ annos positum, beatissimus Benignus baptizaret. Quem modo se urbs Hedua patronum habere gloriatur et martyrem. Erat vero eidem viro nobilissimo Fausto soror nomine Leonilla, genere, facultate, sed et amplissimæ possessionis censu clarissima. Itaque ut ad eam sanctus Dei Benignus venire dignaretur, impendio deprecatus est.
[10] Per idem tempus Aurelianus imperator gravissimam persecutionem cultoribus divini nominis edicto imperiali proposuit. Occiso namque Claudio apud Syrmium, hic in extremis finibus Galliarum contra Tetricum expeditionem agens, imperialia suscepit insignia; moxque contra christianum nomen arma corripuit, atroci per omnes Gallias promulgata jussione ut christiani ubicumque locorum inventi fuissent, diverso suppliciorum genere punirentur, si nollent diis cerimoniari, et sacra, vel potius sacrilegia fanatici ordinis attrectare. Extemplo sancti, sceleratissima præceptione comperta, in unum conveniunt et qualiter statui ecclesiæ subveniendum esset in commune disquirunt. Etenim suorum securi periculorum, de illius utpote adhuc incipientis et teneræ laboribus solliciti erant.
[11] Tunc sanctus Benignus hoc sermone exorsus est: Audistis, fratres, quæ vel qualia terreni principis adversum nos vel omnes qui christiana professione censentur edicta processerint. Ubique fidei nostræ bellum inducitur. Ubique contra pietatis cultum impietatis vesania debachatur. Nec tantum contra nos hæc manifesta pugna consurgit. Non solum nobis instat visibilis iste congressus ; alium habemus hostem invisibiliter sævientem, qui eo prosternit acerbius quo insidiatur occultius. Hunc itaque mille nocendi artibus præditum circumspecti semper et providi caveamus. Lividis hujus fraudibus invictæ fidei armis instructi fortiter obviemus. Nulla nobis jam cum hac vita ratio, quibus hic crucifixus est mundus, quique huic mundo crucifixi sumus. Non ad hoc patriam, domus parentesque dimisimus, ut iterum ad requirenda caduca hujus seculi gaudia relabamur. Hoc quo tendimus pretiosum est et incomparabile, quod vitæ hujus commercio merito debeat emi. Non enim temporale aut transitorium, sed æternum et summa felicitate beatum est illud quod requirimus bonum, perfectum congregatione omnium bonorum, quod nullus temporis accessus imminuat, nulla vicissitudinum permutatio variet, nullus terminus claudat. Hæc est illa merces incogitabilis, hæc illa remuneratio quam se nobis daturum Christus repromisit in cœlis, si nomen ejus non erubescamus confiteri in terris. Erigamus itaque gloriosi certaminis trophæum, et ea quæ retro sunt obliviscentes atque ad ea quæ in ante sunt nosmet extendentes, ad destinatum prosequamur bravium supernæ vocationis Dei. Nec est aliud quod vereamur, aut cur velut segnes et desides subterfugiamus. Alacriores nos hostis aspiciat, incalescat fides, augescat prædicatio, verbum Dei oportune importune omnibus ingeratur. Et me quidem oportet quo me vocat Dominus meus ire, ut et divini verbi semina latius proserantur, et major ubique Christo Domino populus acquiratur.
[12] Hac oratione beatissimi sacerdotis gloriosi athletæ Christi affatim confortati et ineffabiliter consolati sunt ; adeo ut jam jamque pro Christo cuperent morti occumbere, optarentque mori, vitæ amore. Valefaciens ergo illis et avidioribus eos osculis confovens, ad fidelissimam Dei famulam Leonillam, Fausti viri illustrissimi germanam, profectus est ; quæ tunc morabatur in prædio juris sui quod possidebat in suburbio Lingonicæ urbis. Quem illa ut pretiosissimum margaritum, aut sicut cœleste munus gratissime suscepit. Quotidie salutis verbum ex ejus ore intentissime audiens, et ut quondam sedula illa Maria ad pedes Domini residens, salutaria cœlestis doctrinæ pocula avidissime combibebat. Sancti vero Andochius et Tyrsus ad rus ejusdem Fausti, quod Sedelocus ex antiquo indito vocabulo dicitur, secesserunt. A quibus quæ deinde gesta sint, qualiterve gloriosi certaminis victores exstiterint, passionis eorum proprius libellus plenissime declarat. Nunc ad ea quæ de beatissimo Benigno susceptæ narrationis series exposcit, animum stilumque vertamus.
[13] Habebat venerabilis matrona Leonilla nepotes tres geminos fratres, Speosippum, Eleosippum et Meleosippum, elegantissimos juvenes et liberalibus adprime studiis eruditos, quos tamen necdum baptismatis gratia regeneraverat. Sed beatus Benignus ipse eos lympha sacri fontis abluit, et sic in omnibus perfectos usque ad martyrii palmam feliciter provexit. Qui modo natale solum meritis protegunt, ornant corporibus, intercessione conservant.
CAPUT TERTIUM. 
S. Benignus Divione evangelium prædicans, jussu Aureliani imperatoris capitur et coram eodem fidem fortiter profitetur.
Post hæc beatissimus sacerdos et gloriosus martyr Domini Benignus ad locum, cui Divion vocabulum est, Spiritu Sancto plenus accessit, ubi tunc castrum ejusdem nominis præceptione imperatoris Aureliani summo studio ingentique manu construebatur. Ibi ergo per aliquod tempus residens non cessabat annuntiare populis veritatem quam noverat. Fundebatur prædicatio juncta virtutibus et verborum assertio miraculorum protestatione roborabatur. Ubique destruebantur fana, deserebantur idola, fulgebant elata passim crucis Christi trophæa, miroque modo accrescebant quotidiana Christo Domino lucra, et e diverso inferebantur assidue diabolo detrimenta.
[15] Interea Aurelianus imperator, postquam per omnes quas peragraverat Galliæ partes, sanctorum martyrum innumeras strages dedit, velut impastus leo, cruores innocentium sitiens, Christumque in credentibus si posset exstinguere quærens, pervenit tandem ad prædictum castrum Divion. Quod ingressus, cum videret novi oppidi operosa mœnia surgere et ingenti cura turrium munimina præparari, lætus admodum placere sibi dixit operis elegantiam, jussitque illico ut ædificarent templa Jovi, Saturno et Mercurio. Jovi quidem, quod ipsum maximum regemque affirmabant esse deorum ; Saturno vero, quod quasi ad ipsum pertineret temporum cursus, quodque sationum copiosus per illum mortalibus daretur proventus ; Mercurio nihilominus ædem construi imperavit, quia is totius prudentiæ atque eloquentiæ, sed et diversarum artium præsul erratica miserorum credebatur fore dementia. Præcipue christianos omnibus in locis persequi, in antris quoque et abditissimis silvarum lustris investigari mandavit, dicens gravari per eos reipublicæ statum, nec aliter se deos posse habere propitios quam si eorum insectaretur et perderet inimicos.
[16] Tunc comes loci illius, Terentius nomine, sic imperatori locutus est: Nos quidem, sacratissime imperator, quid sit christianus, ignoramus. Vidimus tamen quemdam hominem ierophantam, attonso vertice, signum coronæ præferentem. Habitus ejus longe a nostro differt ; vita illius multum est nostræ dissimilis. Deorum nostrorum cerimonias respuit, deum nescio quem patriæ nostræ colendum inducit Christum, quem audivimus crucifixum a Judæis, a mortuis resurrexisse, eumque veri Dei esse filium ac venturum in fine seculi judicem omnium voce publica prædicat. Vitam aliam beatam et sempiternam post mortem corporis in Deum suum credentibus repromittit. Præterea signa multa in populo quotidie facit. Quicumque ad eum æger aut aliqua debilitate detentus venit, sanus et incolumis redit. Nullus mœrens aut qualibet ærumna gravatus ad illum accessit qui non se lætum et omni fasce doloris expeditum redisse miratus sit. Ipsis etiam diis quibus majestas vestra reverenter subditur, verbis potentibus imperat ; mortuos, quod est mirabile dictu, resuscitat, nihilque est quod non eum posse fama confirmet.
[17] Ad hæc imperator respondit : Manifestissime iste homo crucicola et execrandæ illius superstitionis signifer esse dignoscitur. Perquirite itaque diligentius sycophanticum monstrum, inventumque ferreis nexibus constringite, et sic illum nostris conspectibus præsentate. Expedit enim illum, utpote maleficum et diis nostris injurias irrogantem, sub celeritate perire ; quia si diutius vixerit, multos errare faciet et numinum veneranda religio in contemptum paulatim despectumque omnium incipiet devenire. Revera enim hoc genus hominum rebelle et blasphemum dii nostri abominantur et horrent ; nec dubiis hæc dant indicia signis quando, viso Christi Dei illorum signo, indignantur et stridentes dentibus intabescunt, nec ostendi saltem sibi aut aspicere illud patiuntur.
[18] Extemplo Terentius, missis apparitoribus, perquiri fecit sanctum Benignum, invenitque eum in villa quæ Spaniacus dicitur, verbum Dei incolis prædicantem. Capitur itaque a ministris diaboli civis cœli, et crudelibus manibus attrectatur, injuriatur, flagellis atrocissimis cæditur, sicque vinctus et catenatus Aureliani conspectibus exhibetur. Qui minacibus oculis, ore rabido, talibus illum dictis aggreditur : Tune es ille quem fama vulgavit Romani imperii majestatem spernere, et deorum sacratissimum cultum ausu sceleratissimo profanare ? Dic igitur jam nunc quo censearis nomine, vel ex qua regione ad nos veneris, seu cujus dei te profitearis esse cultorem. Tunc sanctus Benignus signo fidei armat frontem, et in arcano cordis invocato nomine Trinitatis, tale Cæsari dedit responsum : Nomine quidem proprio Benignus a parentibus appellatus sum ; a partibus Orientis cum aliis servis Dei a sancto Polycarpo episcopo missus huc veni, Deum Patrem et Filium ejus Jesum Christum, necnon utriusque donum et caritatem Spiritum Sanctum corde credo, ore confiteor ; hunc unum et verum Deum omnibus annuntio. Per hanc fidem solummodo posse homines salvari prædico, proque hujus perseverantia mortem adipisci desidero.
[19] Aurelianus dixit : Unde tibi hæc confidentia, ut intrepidus ante principem totius orbis talia prosequaris ? Quia ergo audacissime professus es christianæ legis te esse doctorem, probabis me tuum persecutorem. Et qui aliis impudentissime vitam te promittis posse conferre, ignominiosam per supplicia cogeris mortem subire. Sanctus Benignus respondit : Christi Dei mei sacratissima et fidelissima vox est, qua in sancto evangelio loquitur : Nolite timere eos qui occidunt corpus et post hæc non habent amplius quid faciant. Itaque corpus meum in potestate habes ; exerce quæ tibi videntur. Disjice flagris, adure ignibus, excarnifica ungulis ; hæc et si qua alia sævus carnificis furor excogitare potest tormenta, in hoc moribundo et per se etiam resolvendo corpusculo convecta. Cæterum animæ ad Deum factorem suum libere properanti in nullo obsistere poteris.
[20] Imperator stupens ad tantam sancti martyris constantiam, ait : Consultius facies, si, omittens hæc vana et in nullo proficua, præceptionibus nostris satisfeceris et diis venerandis persolveris grata libamina. Juro enim per deos quod, si salubribus monitis adquieveris, maximum te sacerdotem designabo, et remuneratum ex ærario publico primum in palatio meo esse constituam. Gloriosus martyr Domini respondit : Hæc quæ polliceris transitoria et infida sunt, atque suos appetitores semper fallere ac decipere comprobantur. Nam et cum adsunt, incertos semper et timidos suspectosque suos efficiunt amatores, et cum eos deserunt, nihilominus nudos ac miseros derelinquunt. Illa vero quæ mihi meus Dominus repromisit æterna sunt, feliciter beata, beateque felicia, totius anxietatis et mœroris ignara. Ad has ego divitias inhianter propero; hanc dignitatem avidissime consequi concupisco; non ergo decipies famulum Dei vanarum illecebris promissionum ; quin potius providebis in me inconcussam inadulatamque prudentiam. Nec terroribus tuis frangor, nec blandis persuasionibus ad id quod moliris adducor. Christum mihi de corde, Christum mihi de ore nullus valebit auferre. Nulla vis ab ejus caritate meum animum poterit separare, cui me semel totum commisi, in quem sperare didici. Ipse est æquissimus judex omnium seculorum Ipsum scias esse Deum omnium gentium, Deum etiam velis nolis tuum. Ipse, mihi crede, tuam deteget insipientiam, damnabit crudelem insaniam, quam contra servos ejus exercere non metuis.
CAPUT QUARTUM. 
S. Benignus, sævissime cæsus, in carcere ab angelo sanatur. Ab Aureliano ad idolorum templum adductus, ut saltem vi impii sacrificii particeps redderetur, signo crucis idolothyta et idola dissipat.
His a sancto dictis, Aurelianus in iram succenditur, jubetque eum nervis durissimis cædi, præcipiens militibus ut, si sacrificare nollet, diversis eum pœnis affligerent. Traditur itaque Terentio comiti. Qui eum ad trocleas extendi fecit, ita ut cædentes carnifices vicissim sibi per eum succedendo transirent. Sanctus vero martyr inter ipsa tormenta, vultu splendido, aspectu lætifico loquebatur : Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, qui dignum me habuisti pro tui nominis confessione pati. Præsta mihi, rex gloriose, tolerantiam, ut immobiliter et patienter universa perferam tormenta, quæcumque mihi intulerit iniquissimus cæsar.
[22] Cæsus itaque diutissime ita ut viscerum interna paterent, et partes corporis quas natura celaverat, reciso cutis velamine, nudarentur, jubetur obscurissimo carceri mancipari ; de quo odor teterrimus et omni fœtore nequior exhalabat ; sed et vermium examen ex reorum corporibus longa tabe peresis ebulliens procedebat. Ubi cum fuisset inclusus, angelus Domini per noctem adveniens, dispulit omnem tetræ noctis horrorem ; fœtorem dirissimum in odorem convertit nectareum. Sicque confortans eum pristinæ restituit sanitati, ita ut ne saltem cicatrices plagarum in ejus corpore residerent.
[23] Sequenti die, Aurelianus tribunal sibi parari jussit et, assistente crudelitatis suæ ministro Terentio, præcepit fortissimum sibi Christi martyrem præsentari. Cumque eum læta facie sanissimoque corpore fuisset intuitus, nimia cœpit admiratione defigi, tandemque in hæc verba prorupit : Benigne, obtestor te per deos maximos, ut dicas mihi si verum est quod te talem video, aut si oculos nostros falsis imaginibus ludis. Quænam tanta est hæc magicæ artis potentia, ut appareas nunc sanus et integerrimo corpore, cum ego te flagris exsectum et omni membrorum compage laceratum, in carcerem retrudi jusserim ? Insuperabilis athleta Christi respondit : Lex christiana sola quæ justitiæ et pietatis sunt amplectitur, omnes vero magicas adinventiones cum suis sectatoribus respuit, abominatur et damnat. Non ergo, ut frustra tu suspicaris, magicis præstigiis sanatus sum a vulneribus quæ meo corpori infigi jussisti ; verum omnipotentissima et clementissima bonitate ejus pro quo patior, qui dignatus est mittere angelum suum, per quem mihi et sanitas restituta et fortitudo ad perferenda omnia quæ intuleris collata est. Illum benedico, illi inexplebiles grates vocis ac cordis officio persolvo.
[24] Aurelianus imperator dixit : Depone jam istam obstinatissimi animi pertinaciam, et accedens satisfac edictis imperatoris et sacrifica. Nam si non feceris, noxiorum personis, qui pro diversis criminibus puniendi sunt, te sociari præcipiam, et cum illis extremis affectum suppliciis ad omnium christianorum exemplum te faciam interire. Venerandus martyr respondit : Nunquam innocentiæ meritum aliena culpa maculat ; nunquam justum injusti reatus infamat ? Manet enim dissimilitudo meritorum etiam in similitudine passionum ; nec aliquem reum facit pœna, sed causa. Denique uno eodemque igne aurum rutilat, palea fumat; sub eadem tribula stipulæ conteruntur, frumenta purgantur. Sic ergo una eademque irruens vis tribulationis bonos probat ac purificat, malos damnat atque devastat. Quapropter tu depone tantarum terriculamenta minarum, et tandem si quid potes exerce.
[25] Tunc imperator ad fanum quoddam, quod in vicino erat, eum duci præcepit, ipseque cum omni officio stipatorum secutus est, prosequente non modica promiscuæ multitudinis turba ; jussitque continuo solitas diis hostias immolari. Perfecto scelere, imperavit ut in suo conspectu partem carnis immolatitiæ sancto in os licet nolenti et reluctanti injicerent, et vi ut comederet extorquerent, callide apud se reputans et dicens : Si vel parum quid de sacrificiis deorum gustaverit, mox dii omnipotentes sibi illum subjicient, sicque mentis sospitate recepta ab eorum contumeliis et nostris aliquatenus temperabit injuriis.
[26] Exhibita itaque contaminati edulii parte in lance in qua dæmonibus oblatum fuerat, cum eum ad degustandum urgerent, sanctus Dei ex imo corde trahens alta suspiria, luminibus ad cœlum libratis ait : Domine Jesu Christe, Verbum Patris, quod non accipis initium ex ore loquentium, et aperis ora mutorum, respice in hac hora super servum tuum. Non permittas, Domine, os meum vivi et veri panis mysterio consecratum, inquinari inmundis dapibus idolorum. Labia per quæ laudari dinosceris, non attaminentur execrandis dæmonum sacrificiis. Ostende, quæso, Domine, incredulis gloriam tuam, ut confundantur qui adorant sculptilia et et gloriantur in simulacris suis, et cognoscant quia tu es unus et solus potens rex seculorum, qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem. Tibi laus et gloriatio nunc et in secula seculorum.
[27] Cumque vir beatus, ut erat cœlo intentus, his Dominum perorasset, porrecta in sublime dextra, signum crucis e contra edidit, subitoque vas illud in quo idolothytum gestabatur cum horrisono crepitu dissiluit ; sicque minutatim confractum est, ut vix ulla ejus particula posset reperiri. Caro vero sacrificii penitus absumpta disparuit et velut fumus in tenues evanuit auras. Universa quoque idola tamquam validissimo turbine adacta in terram pervalida attritione ruerunt, ita ut sacrificantum multitudo, deorum suorum cernens interitum, tremens ac nutabunda quasi jam antiquum chaos mundo instaret, in diversa diffugerit. Sanctus autem Benignus, gaudio magno repletus, gratias agebat Domino, dicens : Benedico, te rex meus, et glorifico nomen sanctum tuum, qui non permisisti os meum sacrificiis immundis pollui, sed custodisti me incontaminatum et circumdedisti me stola exultationis, et insultantium mihi ora æterna confusione replesti. Cumque videret Aurelianum attonitum hærere et versum in amentiam obmutuisse, dixit ad eum : Quid est, Aureliane ? Dii tui ante signum Christi Dei mei contabuerunt, vim majestatis ejus ferre non valentes. Agnosce vel modo quia non sunt dii quos colis, sed sunt idola surda et muta, omnique sensu et ratione carentia. Tibi quo pacto subvenient qui sibi ipsis auxiliari non possunt ?
[28] Aurelianus ait ad eum : Non hoc, ut reris, ex deorum imbecillitate aut impotentia contigit, o Benigne, sed quia faciles ad miserendum sunt et volunt te sua patientia lucrifacere. Idcirco permiserunt te talia agere, quo vel sic eorum benignitate et mansuetudine cognita, sacro eorum cultui festines colla summittere. Parati ergo sunt repropitiari tibi, et tuam in omnibus facere voluntatem, si abjecta hac animi pertinacia ad eorum vel sero redeas pietatem. Beatissimus athleta Christi respondit : Putabam te, o imperator, humanum habere intellectum et prudenter vera a falsis posse discernere. Sed, ut video, nec minima rationis portio in te remansit. Stultissime, vides quanta sit virtus Christi, quanta deorum tuorum infirmitas. Cum ergo non erubescis vocare eos deos, ad invocationem veri Dei pulverem factos, noli inaniter tempus insumere ; immobilis est fidei meæ constantia. Diis tuis non servio et dæmonum statuas nunquam adoro.
CAPUT QUINTUM. 
Iterum dirissime tortus et angeli ministerio tormentis ereptus, Aureliani mandato in carcere lanceis transfigitur et vecte ferreo contunditur. Ejus mors prodigiis insignis ; sacrum corpus a Leonilla sepultum. Ultio divinitus ex Aureliano persecutore petita.
Tunc sceleratissimus imperator præ magnitudine furoris angustiari cœpit, et anhelo spiritu in gemitus clamoresque prorumpere. Tandem itaque consilio diabolico animatus præcepit apparitoribus ut exhiberent saxum prægrande, et transforarent ; et sic liquantes plumbum sancti pedes in eo artissime constringerent. Deinde imperavit subulas acutissimas et igne candentes afferri, atque in digitos manuum ipsius per longum infigi. Sicque iterato in carcerem tenebrosum et fœtidum jussit eum recipi, et per sex dies nec aquam ab aliquo illi dari. Adhuc autem, ut crudelis tyranni expleretur animus, duodecim canes ferocissimos et longa inedia in rabiem concitatos cum eo in carcerem claudi mandavit, quo sic illorum morsibus sancti martyris artus consumerentur, ut ne saltem reliquiæ de ejus corpusculo remanerent. Carcerem quoque ipsum diligenti militum custodia adservari jussit. Implentur omnia quæ scelestissimus præceperat imperator ; innocens a noxiis in carcerem retruditur ; pedes ejus in cippo saxeo implumbantur ; ignitis subulis digitorum medullæ transfodiuntur ; canes fame simul et rabie efferati cum eo includuntur.
[30] Inter hæc tanta et novo crudelitatis genere exquisita supplicia, non cessabat miles Domini a salutari prædicatione, sed omnibus clarissima voce dicebat : Filioli mei, comites et tribuni, omnesque qui hujus certaminis spectatores adestis, audite me et credite in Jesum Christum Dominum et Salvatorem nostrum, atque in ejus nomine baptizamini, ut deleantur vestra peccata et possitis evadere illa quæ impiis et incredulis reposita sunt æterna supplicia, ubi reorum corpora experiuntur ignem semper ardentem, et vermem semper edentem ; ubi est mors sine morte, defectus perpetuus, interitus sempiternus, ad quem iniquissimus Aurelianus ire non metuit. Festinate itaque liberari ab his malis et apprehendere vitam veram quæ in Christo et per Christum est, quam nullus successor eripit, nullus terminus claudit ; pro cujus nomine tanta sustineo, sed non confundor ; quia de promissis æterni regis mei semper securus existo.
[31] Artato itaque ut prædiximus sancto in carcere, Dominus qui in se sperantibus præsto esse consuevit, quod nunquam eum deseruerit, nunquam eum inter carnificum supplicia oblitus fuerit, ostendit. Continuo namque angelum suum misit. Ad cujus ingressum, fugato tetræ noctis horrore, serena locus luce resplenduit. Omnis illa argumentosa manuum pedumque pœna dicto citius aufugit, et vigor membris omnibus rediit ; sicque offerens illi panem nive candidiorem dixit : Accipe, care Domini, panem sanctum cœlitus tibi transmissum, a quo mox completo hujus agonis cursu suscipieris ad epulas societatis æternæ ; ubi cum fratribus tuis perenniter ac feliciter epuleris. Et accipiens panem, comedit exultans et gratias agens Deo ; talique cibo per sex continuos dies alebatur, angelo se visitante, et hæc sibi diaria quotidie deferente. Quibus spiritaliter enutritus, non esuriem, non sitim non denique lassitudinem aut aliquid quo quietissima mentis ejus tranquillitas molestaretur, sentire aliquatenus sinebatur. Sicque veluti quadam gloriosa beatæ immortalitatis metamorphosi transmutatus, instar quoddam illius in se prætendebat vitæ, quam omnes sancti, finito hoc seculo, peractoque universali judicio veraciter se in cœlestibus adepturos, et in qua similes angelis se sperant esse futuros. Præterea sæva canum rabies in mansuetudinem nutu Dei conversa est, ut obliti propriæ feritatis ac si oves mitissimæ sancto obsequi, eique coesse et cohabitare gauderent. Hæc tua sunt, Christe opera ; tua in his cognoscimus et veneramur quæ a seculo sunt præclara miracula. Jussu tuo mitescit omne quod feritat ; tibi sapit omne quidquid brutum est. Tu quondam abstinenti puero et arcani consilii tui conscio, truces leonum jussisti mansuescere rictus. Tu nunc etiam inter acres esurientium canum hiatus martyrem tuum custodisti illæsum. Sed quid tantum narrationis nostræ series per multa distenditur ? Veniamus tandem ad sancti triumphale martyrium et qualiter mundum occisus vicerit, breviter indagemus.
[32] Advenerat jam sexta dies, visura persecutorem confusum, martyrem coronatum. Præcepit itaque Aurelianus officialibus suis ut euntes carcerem aperirent, et quid sanctus Dei ageret, utrum adhuc spiraret an a canibus jam devoratus esset aspicerent, et sibi sub omni celeritate renuntiarent. Ventum est ad carcerem. Invenitur vir beatissimus laudans et glorificans Deum, sano et vegeto corpore, vultu lætissimo ac sereno, ex quo alacritas cordis et animi ejus inconcussa fiducia prodebatur. Reversi cuncta per ordinem suo imperatori renuntiant. Ille primo non credere narrantibus, nec sic potuisse contingere, falsaque eos nuntiare firmabat. Verum illis obstinatissime ita se habere omnia protestantibus, nimio stupore consternatus et velut ex sensu factus diriguit. Æstuabat in ejus pectore pudor insano mixtus furori atque inter gemitus quos dolor spiritus extorquebat, victum se a fortissimo Christi milite proclamabat. At postremum longa deliberatione concepta, dictavit sententiam dicens : Contumax et reus atrocium injuriarum in deos et Romani imperii majestatem nequaquam amplius dignus est nostris assistere tribunalibus. Ite igitur et in ipso carcere vecte ferreo cervicem ejus contundite, sicque lanceis cordis ejus penetralia perrumpentes, crudeli eum morte perimite.
[33] Post hæc, quæstionarii omni crudelitatis ministerio instructi, certatim ad carcerem ruunt, infausta Cæsaris jussa peracturi. At vero sanctus Benignus, accepta Christi hostia, videns eos carcerem ad se necandum irrumpere, et jam jamque ictum sibi carnificis imminere, oculis in cœlum porrectis, ita cœpit orare : Deus, Pater dilecti Filii tui Domini nostri Jesu Christi, benedico te et glorifico nomen sanctum tuum, qui me in hanc horam dignatus es perducere, diu desideratam, sine cessatione quæsitam et jam nunc secundum veritatem tuæ promissionis exhibitam. Nunc itaque, Domine, pro corona martyrum suscipe me ad te cum fratribus meis, servis tuis, et illis me conjungere digneris in cœlis, quibus in fidei tuæ confessione socium voluisti esse in terris. Respice, Domine, ecclesiam tuam, in mundi hujus pelago fluctuantem, quam despondisti unico Filio tuo, ejusque eam pretioso sanguine redemisti. Attende in faciem ejus placido ac sereno vultu, quia jam venit tempus miserendi ejus. Accipe me sacrificium acceptabile pro universa plebe tua sancta, et illustra mundum gloria tua, ut in omnibus gentibus annuntietur majestas tua et omnes credant in te, unum et verum Deum, et unigenitum Filium tuum, virtutem et sapientiam tuam, et utriusque caritatem Spiritum Sanctum, illuminationem ac sanctificationem ecclesiæ tuæ, in qua laudatur et benedicitur per omnia secula nomen tuum.
[34] Adhuc verba in ore martyris volvebantur, cum repente atrocissimi milites a dextro et lævo illum latere circumsteterunt. Adactisque valide lanceis, qua costarum uterique discrimen est, transfixerunt, ita ut acies contra se venientium telorum intra martyris viscera colliderentur. Insuper etiam sacram cervicem, cerebri soluta compage, vecte ferreo confregerunt. Sicque roseo cruore perfusum Christo martyrem nobis intercessorem et cunctis seculis fidele patrocinium consecraverunt.
[35] Aderat ibi permaxima fidelium multitudo, quos nullæ persecutorum minæ nec ipsius postremo metus mortis, ab ipsius sancti caritate et obsequio valuerant separare. Quibus subito visa est columba, lacte candidior carcerem erupisse ac sensim remigio alarum vastum aerem superando cœlorum sublimia penetrasse. Nimirum quam simplex quamque innocentissima et ab omni malitiæ felle prorsus immunis sancta illa anima corporeo educta sit ergastulo, hoc Deus omnipotens voluit indicio declarare. Sed et tantus gratissimæ suavitatis odor nares omnium mentesque perfudit, ut universorum aromatum fragrantiam superaret. Quanta tunc exultatio quantave lætitia jocunditatis et oblectaminis plena fratrum hæc cernentium medullitus corda pervaserit, cogitari utcumque potest ; nam penitus lingua mortali enarrari non potest. Videbant enim revelatis fidei oculis instar quoddam et imaginem illius gloriæ et incogitabilis claritatis quam nec oculus aspicere nec auris audire, nec saltem cor hominis sufficit pensitare. Proinde non modo jam non timebant, verum ambiebant exoptabantque pulchra perfungi morte pro Christo, ut sic mererentur honorari a Christo.
[36] Discedente itaque a loco illo cum magna confusione Aureliano, beatissima Leonilla, Christum in interiori sui hominis sacrario gestans illique soli placere ac nota esse cupiens, collegit sacratissimum sancti martyris corpus et diligentissime conditum aromatibus eo loci ubi nunc dignissimo honore veneratur honestissimæ tradidit sepulturæ. Ubi etiam assidua miraculorum operatione, quotidiana erga fideliter petentes beneficiorum exhibitione humani generis pietati se commendat et cultui, Christi gratia sanctum suum martyrem incessabiliter mirificante et continuis signis ac virtutibus decorante.
[37] Non est silentio prætereundum quem impiissimus Aurelianus exitum deinde fuerit consecutus. Revera enim ad laudem Dei et sanctorum martyrum pertinet gloriam, si referatur quam justa ultione osor et insectator christiani nominis damnatus sit. Denique cum per quinque annos et sex menses crudelitatis infreni curriculo debacharetur atque innumeras sanctorum diverso suppliciorum genere strages daret, quadam die cum in augusto suggestu residens multos sanctorum ad crudele munus sibi exhiberi præcepisset, repente fulmen cum terribili fragore et intoleranda humanis aspectibus coruscatione de cœlo missum ante eum corruit, ipsumque et omnes circumstantes, immensæ formidinis metu pene exanimes stravit.
[38] Hoc evidentissimum divinæ indignationis et iræ desuper imminentis signum fore, non modo a divinis et aruspicibus ferebatur, verum etiam per ora vulgi confertissimo rumore volitabat. Haud dubie per hoc quod acciderat imperatoris portendi exitium, quodque ita fuisse, celer rerum exitus declaravit. Cum enim territus ac tremebundus Constantinopolim festinato rediret, viæ medio inter Eracleam et Byzantium, loco qui Cenofrurium dicitur, a militibus interemptus finem simul vitæ posuit et persecutionis. Coronatus est autem beatissimus martyr et insuperabilis athleta Benignus, die kalendarum Novembrium regnante Jesu Christo, Deo et Domino nostro, qui est virtus et præmium omnium justorum. Ipse enim virtutem dedit, qui seipsum, quo melius nihil est, in virtute perseverantibus repromisit, inquiens : Ero illorum Deus et ipsi erunt mihi populus. Ipse erit finis et palma sanctorum certaminum qui sine fine videbitur, sine fastidio amabitur, sine fatigatione laudabitur, qui cum omnipotente Patre suo et Spiritu Sancto vivit, dominatur et regnat in omni gente et loco et tempore, et nunc, semper et per infinita seculorum secula. Amen.