Incipiunt capitula libri gestorum pontificum autisiodorensium, a beato Peregrino primo ciuitatis ipsius episcopo. Capitulum I. De beato Peregrino episcopo et martyre. II. De beato Marcelliano. III. De sancto Ualerio. IIII. De sancto Ualeriano. V. De beato Eladio. VI. De sancto Amatore. VII. De sancto Germano. VIII. De sancto Alodio. IX. De sancto Fraterno. X. De sancto Censurio. XI. De sancto Urso. XII. De sancto Teodosio. XIII. De sancto Gregorio. XIIII. De sancto Optato. XV. De sancto Droctoaldo. XVI. De sancto Eleutherio. XVII. De sancto Romano martyre. XVIII. De sancto Etherio. XIX. De sancto Aunario XX. De sancto Desiderio. XXI. De sancto Palladio. XXII. De sancto Uigilio. XXIII. De Scopilione. XXIIII. De beato Tetrico martyre. XXV. De Focoaldo. XXVI. De Sabarico. XXVII. De sancto Ainmaro martyre. XXVIII. De Teodranno. XXIX. De beato Quintiliano. XXX. De Cilliano. XXXI. De Clemente. XXXII. De beato Aidulfo. XXXIII. De sancto Maurino. XXXIV. De beato Aarone. XXXV. De beato Angelelmo. XXXVI. De Heribaldo. XXXVII. De Abbone. XXXVIII. De Christiano. XXXIX. De Wala. XL. De beato Wibaldo. XLI. De beato Herifrido. XLII. De Gerrano. XLIII. De Bettone. XLIV. De Galdrico. XLV. De beato Guidone. XLVI. De Richardo. XLVII. De Heriberto. XLVIII. De Iohanne. XLIX. De Hugone. L. De Heriberto secundo. LI. De Goffrido. LII. De Roberto episcopo et comite. LIII. De beato Humbaldo. LIV. De Hugone. LV. De Hugone. LVI. De Alano LVII. De Willelmo. LIX. De Willelmo secundo de Siliniaco. LX. De Henrico. LXI. De Bernardo. LXII. De Reginaldo. LXIII. De Guidone de Melloto. LXIV. De Evrardo. LXV. De Guillelmo de Gressibus. LXVI. De Petro de Mornayo. LXVII. De Petro de Bellapertica. LXVIII. De Petro de Gressio. LXIX. De Petro de Mortuomari. LXX. De Talerando. LXXI. De Aymerico. LXXII. De Iohanne de Blangi. LXXIII. De Petro de Villanis. LXXIV. De Bernardo Bruni. LXXV. De Petro de Crosa. LXXVI. De Audoyno. LXXVII. De Iohanne de Auxeio. LXXVIII. De Iterio de Iarossa. LXXIX. De Iohanne Germani. LXXX. De Petro Aymonis. LXXXI. De Nicholao de Arceis. LXXXII. De Guillelmo de Totauilla. LXXXIII. De Ferrico Cassineti. LXXXIV. De Michaele de Creneyo. LXXXV. De Iohanne de Thoisy. LXXXVI. De Philippo de Essartis. LXXXVII. De Iohanne de Corbeia. LXXXVIII. De Laurentio Pynon. LXXXIX. Petrus de Longolio. XC. De Angarendo de Synart. XCI. De Iohanne Baillet. XCII. De Francisco a Dintavilla. XCIII. De Francisco a Dintavilla 2ˇ. XCIV. De Roberto a Lenoncourt. XCV. De Philippo de Lenoncourt. XCVI. De Philiberto de la BourdaisiŹre. XCVII. De Jacobo Amyot. XCVIII. De domino Francisco de Donnadieu. XCIX. De Domino Egidio de SouvrŽ. Sedit annos V. C. De Domino Dominico Seguier. CI. De Domino Petro de Broc. CII. De Domino Nicolao Colbert. CIII. De Domino Andrea Colbert. I. DE BEATO PEREGRINO Sanctum Peregrinum beati Syxti apostolicae sedis primatis intercessionibus simul et meritis consecratum episcopum textus passionis ipsius scire cupientibus fideliter edocet. Siquidem christianitatis religio, que a tempore beati Clementis pape per fidelissimos uerbi Dei ministros, Sauinianum uidelicet Senonensem pontificem, Dionisium Parisiacensem, Ursicinum Bituricensem, Marcialem Lemouicensem, Saturninum Tolosanum, Memmium Catalaunensem, ceterosue per gallicanas prouintias sese diffuderat, paulatim a status sui rectitudine obsolescere ceperat, quippe que tam ualidis tamque tyrannicis obpugnabatur incursibus. Imperator namque Aurelianus, erga Deum cľli profanus, cupiens placere diis suis, in tantam rabiem persecutionis circa christianos exarserat, ut post multorum martyrum agones, quos apud urbem Romam crudeli morte dampnauerat, etiam in Gallias ad delendum christianitatis nomen per semetipsum emerserat. Veniens itaque apud ciuitatem Senonicensem, quoscumque ibi repperit christianos simul et beatam Columbam uirginem gladio animaduerti precepit. Deinde uero ferocitatis sue comites ad inuestigandos christianos per omnem Galliam misit. Egressi igitur funesti satellites a conspectu imperatoris, circumibant urbes et castella, necnon et latebrosa siluarum. Et ut suorum criminum singuli potirentur effectu, pagos quosque sibi indagandi sollicitudine diuiserunt. Tum demum pagus Autissiodorensis in sortem impiissimi Alexandri sacri lateris protectoris obuenit. Vocabatur eo tempore sacri lateris protector, cuius erat officium custodiendi imperatorem ne ab aliquo quoquomodo uulnerari subito potuisset. Plurimi etenim christianorum ex diuersis ciuitatibus preceptum domini sequentes, ubi ait : ŇCum uos persecuti fuerint in una ciuitate, fugite in aliam.Ó, reliquentes proprias sedes, ad pagum Autissiodorensem se contulerunt, eo quod esset eo tempore ex maxima sui parte nimia siluarum opacus densitate. Quod minime latuit Alexandrum, sacri lateris protectorem. Cumque peruenisset ad locum qui Cotiacus uocatur, repperit Priscum, uirum christianissimum maxima nobilitate pollentem, multisque ibidem cohortibus preminentem, qui cum pluribus a Vesontianensi ciuitate aduenerat. Quorum agmina Alexander, ferocissimo cursu inrumpens, ait : ŇQue uos seditio in hoc loco glomeratim consistere compulit, aut cuius religionis estis uos ? Ó Cui sanctissima multitudo respondit : ŇNos non seditio, sed reuerentissima ad hunc deuexit religio locum. Christo enim nostrarum libamina precum deferimus congregati, qui dispersionem nostram sanguinis sui effusione redimendo coniunxit.Ó Videns itaque insuperabiles in fide Christi athletas, omnes gladio perimi iussit. Simili modo et sanctos Dei martyres, Benignum presbyterum, Andochium atque Tyrsum, quos ab Ephesina urbe sanctus Policarpus discipulus beatissimi Iohannis apostoli et euangeliste in Gallias direxerat, plurimis affectos suppliciis, isdem crudelissimus imperator ad celeste regnum transmisit. Nec minus sanctum Symphorianum cum aliis quampluribus, quos ipsi iam Christo lucrauerant, tormentis uariis affectos necari precepit. Hac igitur persecutione ubique debacchante, paucissimi uiri repperiebantur, qui se christianos esse faterentur. Euoluto autem aliquanto temporis spatio, a fidelissimis christianis latenter auribus Syxti pape urbis Rome nuntiatur, qui poscebant ut talem uirum dirigeret, qui iam fidei extinctam lucernam suis deberet illuminare eloquiis, et barbarorum infidelitatem opitulante diuino auxilio compesceret. Tunc memoratus papa predictum uirum Dei Peregrinum, presbyterum ciuemque romanum, ordinauit episcopum. Marsum uero presbyterum et Corcodomum archidiaconum leuitico gradui mancipauit, Iouianum subdiaconem esse constituit. Iuuinianum uero lectorem, cum esset uir per omnia eloquens atque in diuinis scripturis adprime eruditus, eis comitem collocauit. Hos etenim summi Dei cultores, beatissimus Syxtus papa urbis Rome, cum omni fidutia ad portum marinum usque perducens, uerbum Domini specialius precipiebat usque ad mortem fiducialiter predicare. Athlete quippe Dei nauali tramite Massiliam petentes, Lugdunum usque perducti, celare se nullatenus potuerunt. Exinde ad Autricum peruenientes, ceperunt publica uoce Christi gloriam predicare, ubi nobilium ingens tunc resederat turba, deorum uanas obseruans culturas. Sciscitantibus uero paganis, christianos se esse testati sunt, et ob predicationem uerbi diuini sese inibi aduenisse. Tunc denique beatissimis sacerdotibus predicatione fulgentibus pro uirtutum assiduitate quas per ipsos diuina exercebat potentia, quicquid ipsius loci primorum fuit ad christianitatis gratiam conuolarunt. Moxque sanctus Peregrinus episcopus, nouum populis imperciens dogma, paruo ambitu ecclesiam construxit Christique nomini consecrauit. Cumque inibi restincta fuisset omnis deorum cultura, fratres quos secum ab urbe deduxerat ibidem relinquens, ut ceptum predicationis expleret offitium, Interannum expetiit, ubi tunc precipua paganorum multitudo ad festa Iouis celebranda summopere concurrebat. Quid ibi egerit, uel quos agones pro Christi nomine pertulerit, hystoria passionis eius euidentissime declarat. Hic beatissimus pontifex, nimia iam persecutione seuiente, ab urbe quidem est egressus, sed martyrium suum capitis abscisione compleuit, sub die XVI kalendarum iuliarum, imperantibus Galieno et Valeriano, Emiliano et Basso consulibus. II. DE BEATO MARCELLIANO Marcellianus, natione Gallus, sedit annos XXIX. Hic, in predicationis offitio fideliter elaborans, felici cursu migrauit ad Christum, III idus mai , et sepultus est in monte Autrico. Fuit autem temporibus Alexandri et Maximi imperatorum, Aureliano et Marcellino consulibus, presulantibus apud urbem Roman Dionisio, Felice atque Euticiano. III. DE SANCTO VALERIO Valerius sedit annos XVII. Fuit autem temporibus Dioclitiani et Maximiani, Caro et Carino consulibus, amministrantibus apud urbem Romam dignitatem sacerdotii Gaio, Marcellino et Marcello presulibus, qui etiam ab eisdem tyrannis martyrizati sunt . Qui beatus uir, fideliter cursum uitae peragens, II nonas maii migrauit ad Christum, et sepultus est apud montem Autricum, secus predecessorem suum sanctum Marcellianum episcopum. IV. DE SANCTO VALERIANO Valerianus, natione Gallus, sedit annos XXX. Fuit autem uir maxime sanctitatis atque simplicitatis. Sed hic beatus uir, cum a progenitoribus sancti Amatoris ad eius fuisset nuptias uenire rogatus, uidelicet ut utrosque sua benedictione sanctificaret, Dei nutu arrepto sacramentorum libello, pro benedictione coniugali leuiticam eis imposuit. Hic etiam cum ceteris coepiscopis, Seuerino scilicet Senonensi, Sollemni Carnotensi, Camiliano Tricassinensi, Pronicio Meldensi, Marcello Parisiacensi, sanctum Euurtium Aurelianorum ordinauit episcopum. Fuit enim temporibus Melciadis pape sanctique Siluestri, sub Constantino imperatore, Constantio et Volusiano consulibus. Qui plenus sanctitate obiit pridie nonas mai et sepultus est iuxta predecessores suos in monte Autrico. V. DE BEATO ELADIO Eladius sedit annos XXIII. Fuit autem temporibus Constantii et Constantini filiorum Constantini, sub Marcho, Iulio atque Liberio romanis pontificibus. Hic beatissimus pontifex, dum uerbo et exemplo multos ad Christum conuerteret, ad eum sanctus Amator simul et Martha iam eius sponsa spiritalis effecta concurrunt, ac procidentes coram eo uotorum suorum desideria pandunt. Sicque ille se clericum fieri deposcebat, illa uero religiosarum numero sociari magis ac magis postulabat. Tunc antistes, considerans atque contemplans Dei eos amore frui, et propter eius se dilectionem uelle secularem habitum commutare, utrisque impiger paruit, illum crinibus exonerans, illam castimonialium cetui deuotissime iungens ac socians. Et hic plenus sanctitate et uirtutibus, ut in gestis eiusdem sancti Amatoris legimus, corpus terre, animam cľlo transmisit, sub die VIII iduum maiarum, et sepultus est secus predecessores suos in monte Autrico. VI. DE SANCTO AMATORE Amator, natione Autissiodorensis, ex patre Proclidio, matre Isiciola, sedit annos XXX, mensem unum, dies V. Fuit enim temporibus Constantii et Iuliani apostate atque Iouiniani imperatorum, sub pontificibus romanis Felice, Damaso, Siritio atque Anastasio. Hic beatissimus pontifex in iuuenili etate positus, cum esset genere nobilissimus, coactus est a parentibus desponsare puellam simili nobilitate pollentem, nomine Martham. Sed cum iam tempus copulationis urgeret, et ut superius mentionem fecimus, beatus Ualerianus ad eorum nuptias inuitatus, diuino instinctu pro benedictione coniugali leuitico eos mancipasset offitio, talibus adgreditur ad sociatam sibi uirginem uerbis : "Dic, queso, immortali sponso dedita uirgo, putasne intellexisti benedictionem in nobis effusam episcopi ?" Cui uirgoĘ: "Intellixi dilectissime iuuenis, et nimio sum prostrata terrore formidinis." Cui rursus adolescens. "Ne, queso, paueas, nec hoc imperitie deputes, sed potius Dei potentie adscribe." Illis ergo alternatim se preceptis dominicis fouentibus, aspicit beatus Amator angelum Dei duas coronas habentem in manibus, qui dixit eis : "Suscipite, iuuenes, munus uobis Domini pietate concessum, et uestrum in omnibus incontaminate mentis custodite propositum." Has uoces ex ore angeli prolatas peruigiles iuuenes audientes, uotorum effecti compotes, in sua uirginitate permanserunt. Nichilhominus et puelle que presentes in obsequio dominorum aderant, talia cernentes, et ipse uirginitatis titulum professe sunt. Qui postmodum ab Eladio episcopo tonsus, ac post eius excessum ab omni populo pontifex electus, talem tantumque se in diuinis prebuit rebus, ut et cecorum oculos inluminaret, paraliticos curaret, demones de obsessis corporibus pelleret, et mortuos suscitaret, ut liber de uita illius editus manifeste declarat. Hic etiam sanctissimus presul, predicationibus insistens, multos ab ydolorum cultura ad fidei ueritatem conuertit. Et quia adhuc nouitas erat christianorum ab ydolis ad Deum conuertentium, parua adhuc ibidem erat basilica ad portam que balnearis a priscis auctoribus nuncupatur, que per predicationem beatissimi Amatoris ita cepit pullulare et christianos palmites propagare, ut pre multitudine eos intra angustias breuitatis nullo modo caperet aecclesia. Igitur nobilissimus quidam tunc temporis Ruptilius, ciuis Autissiodorensis, habebat infra claustrum ipsius ciuitatis amplum atque excelsum domicilium paterno sibi testamento dimissum. Quod cernens beatus Amator ecclesie Dei conueniens fore, sic Ruptilium adlocutus est : Nouimus te Deo auctore sacri lauacri laticibus regeneratum, et debes ei qui te de erroribus ydolorum eripuit et sue ueritati adsciuit in omnibus obedire. Nosti, clarissime uir, quod domus Dei parua sit, et non sufficiat populo christiano. Et quoniam iniustum esse arbitror te famulum melius quam dominum habitaculum possidere, consenti nobis, ut haec tua domus Christo domino in ecclesiam consecretur. Ille uero, aspere ammonitionem sancti uiri suscipiens, primum quidem denegauit se ei nullatenus consentire, sed postea ualidissima correptus infirmitate, sancto uiro quod desiderabat tradidit. Tunc famulus domini, compos effectus uoti sui, eandem domum Christo domino sub die V nonarum octobrium consecrauit ac populis colendam tradidit. Hľc est hactenus basilica in honorem prothomartyris Stephani christianis populis frequentata. Siquidem in hac eadem basilica Germanum uirum nobilissimum omnique strenuitate pollentem, qui eo tempore culmen ducatus apud Gallias a romanis principibus obtinuerat, angelo docente ui arripuit, cesariemque capitis totondit, ac demum domino sibi reuelante successorem elegit. Hic denique febre correptus sub die kalendarum maiarum, pontificalem thronum ascendens inter manus obsequentium clericorum necnon et cateruas flentium populorum, hora diei tercia, emisit spiritum. Continuo itaque chorus sanctorum, quod est dictu mirabile, aduenit spiritumque eius cum hymnis ac laudibus in specie columbe deuexit ad celum. Qui sepultus est comitantibus miraculis per manus beatissimi Germani iam tunc presbyteri iuxta predecessores suos in monte Autrico, et cessauit episcopatus dies XXX. VII. Germanus, natione Autissiodorensis, ex patre Rustico, matre Germanilla , sedit annos XXX, dies XXVĘ. Militauit autem sub Valentiniano maiore atque Gratiano, dignitate uero sacerdotii functus est sub Teodosio, Archadio et Honorio, usque ad Valentinianum iuniorem, Constantii et Placidie filium, presulantibus apud urbem Romam Innocentio et Zosimo , Bonifatio atque Celestino. Nam, ut in gestis pontificalibus legimus, cum Bonifatio sub contentione Eulalius simul ordinatus est eodem die apud urbem Romam apostolice sedis episcopus. Quod audiens Placidia augusta cum filio suo Valentiniano augusto dum sederent Rauenne, retulit Honorio augusto Mediolano sedenti. Eodem tempore ambo augusti missa auctoritate, hoc preceperunt, ut ambo ab urbe exirent donec examinarentur. Hec ideo premisimus, ut quo tempore beatus Germanus floruerit cercius demonstraremus. Fuit enim nobilissimus genere, et ab ipsis infantie rudimentis studiis liberalibus institutus . Atque ut in eum perfectio litterarum plena conflueret, post auditoria gallicana intra urbem Romam iuris scientiam plenitudini perfectionis adiecit e. Tantumque apud Romanos dignitatis, potestatis et glorie adeptus est munus, ut etiam togam mereretur. In quo actu dum multiplici laudis luce resplenderet, sublimem genere, diuitiis, moribus Eustachiam nomine sortitur uxorem. Sicque eum respublica transmisit ad Gallias, ut illic culmen ducatus tociusque potestatis obtineret dignitatem. Cumque huiusmodi fungeretur offitio, sanctus Amator, qui tunc temporis Autissiodorensem regebat ecclesiam, Eduam profectus est diuina pulsatus reuelatione, ubi Iulius prefectus ac reipublice rector presidebat. Quem adgressus sanctus Amator sic adloquitur: Finem meum domino michi innotescente cognoui. Et quia non est alter qui regimen sanctae ecclesie suscipiat nisi illustrissimus Germanus, sicut mihi dominus Deus meus reuelare dignatus est, posco celsitudinem tuam ut licentiam tribuas mihi roganti eundem Germanum tonsorare. Cui prefectus: Licet necessarius sit atque utillimus reipublice nostre, tamen quia Deus sibi illum elegit sicut tua beatitudo testatur contra Dei preceptum uenire non possum. Hac itaque accepta licentia, uir beatissimus regressus est ad propria. Accidit autem quadam die ut Germanus stipatus congerie suorum aecclesiam sancti Stephani ingredi uoluisset. Quod comperiens beatus Amator ei obuiam factus est. Sicque eos adlocutus est, dicens: Exonerate filii karissimi iaculis manus, et arma ex humeris uestris reiicite, et sic domum Dei ingredimini, quoniam haec domus est orationis non Martis statio petulantis. Illi uero haec audientes uiro Dei cicius obediunt. Tunc sanctus Amator, uidens Germanum illustrissimum nichil oneris truculenti portantem, precepit ostiariis fores aecclesiae repagulis artare. Ipse uero glomerata secum turba clericorum atque nobilium uirorum manus initiens, Germanum apprehendit, et inuocato nomine Domini cesariem eius capiti detraxit. Talibus eum exortans uerbis atque confirmansĘ: Satagere te oportet, uenerabilis frater, quo incontaminatum atque inmaculatum custodias honorem a domino tibi commissum. Scito nanque quia me decedente omnipotens Deus tibi pastorale commisit offitium. Quod et factum est. Paucis itaque diebus interpositis, sanctus Amator a Christo uocatus ultimum spiritum exalauit, cum subito uniuersi populi Germanum uno ore proclamant antistitem. Quorum uotis non ualens resistere, suscepit sacerdotium tricesima die post obitum sancti Amatoris, inuitus, coactus, addictus, sed repente mutatur ex omnibus. Deseritur mundi milicia, celestis assumitur. Seculi pompa calcatur, humilitas conuersationis erigitur. Uxor in sororem mutatur ex coniuge, substantia dispensatur in pauperes, paupertas ambitur. O uirum cui summa semper debentur, qui amore uite eterne, uoluntariam amplexus pauperiem, totum Christo dedit, sibi nichil retinuit. Iam uero enarrari non potest qua hostilitate uim sibi ipse consciuerit, quas cruces quaeue supplicia corporis sui persecutor induerit. Nam qualem quantumque se exibuerit, ideo lingua mortalis expedire non sufficit, quia supra hominem fuit omne quod gessit. Quibus itaque miraculis claruerit pretermittimus, quia extant libri ad multorum utilitatem exinde compositi. Ecclesiam cui prefuit non spiritalibus solummodo uerum et temporalibus copiosissime extulit incrementis. Cuius in possessionibus facultas ante ipsum quam fuerit perexilis facile colligi potest, si qualibus eam copiis auctam reliquit equis rationibus inspectetur. Nam quantum ad natales, nobilissimus fuit nobilium, quantum ad fortunam, in possessionibus et prediis ditissimorum ditissimus. Omnium que ei ex iure paterno cesserunt, in uita sua heredem fecit aecclesiam, quam eius ex parte maxima patrimoniis hodie constare cognoscimus. Sunt autem predia hec numero perplura, quantitate permaxima, finibus spaciosa, sibique cum termina et situs qualitate iocundissima, reddituum ubertate preclara. Horum in uno, cui Epponiacus ex uetustate nomen est, uenerabilis genitor eius Rusticus superius nominatus, cum genitrice Germanilla, in ecclesia apostolorum principis nomine dedicata, decenter conditi requiescunt. Hic beatissimus pontifex basilice sancti Stephani prothomartyris agrum nobilissimum, cui Varciacus nomen est, cum uniuerso apparatu et appendiciis suis contulit. Similiter Vercisum mirabile in se continentem palatium, cum appenditiis suis, Pauliacum quoque seu Marciniacum. Sed et Tociacum cum suis similiter appenditiis. Fundum quoque Patriniacum aeque cum appendiciis suis, pariter et Cutiacum cum appendiciis suis. Multa denique et alia que nobis modernis incognita, Deo uero sunt omnia nota. Fecit et monasterium in honore sanctorum martyrum Cosme et Damiani, ubi et monachos esse constituit, eorumque stipendiis hec predia delegauit. Id est uillam cui Monticellus nomen est, ad uinum colligendum. Fontanetum uero ad frumenta serenda, agrum autem cui Miciglis uocabulum est ad bucularum ceterarumque pecudum nutrimenta seruanda, ubi et postmodum sanctus Marianus a fratribus eiusdem monasterii missus est ad eadem peccora custodienda. Monstratur hodieque in eodem monasterio oratorium eiusdem sancti Germani nomine consecratum, ubi incunctanter nouimus fuisse cellula afflictionum eius et cruciatuum consciam, cui nescio hostiolum an fenestram dixerim, tanta erat humilitate perexiguum, ut nemo quamuis quantilli corporis nisi pronus perinde repperire potuerit. Fecit et basilicam in honore sanctorum martyrum Agaunensium Mauricii scilicet sociorumque eius, ubi et hec dona obtulit. Vuarchiacum in pago Senonico cum uniuersis appendiciis suis. In pago quoque Autissiodorensi, Coruallem cum appendiciis suis, nec non et Molinis similiter cum appendiciis suis. In quo etiam oratorio sanctum Saturninum uitae probatissimum suumque discipulum ordinauit presbyterum, ut sub professione sacerdotalis tituli martyrum inibi memoriis deseruiret. Fecit et basilicam sancti Albani martyris infra muros ipsius urbis quam in honore eiusdem martyris dedicauit, reliquiasque ipsius quas secum a Britaniis detulerat, ibidem honorifice composuit. Quot sane uenerabilium martyrum busta pontificatus eius tempore ab eodem beatissimo pontifice comperta claruerunt, quis iure excipiendum iudicet ? Sancte igitur illius multitudinis, quam cum beato Prisco apud locum Quotiacum Aureliane persecutionis trucidauit immanitas, sacratissima corpora, propter seuientem rabiem clam subducta, in cisterna quadam uetustissima a christianis qui tunc existebant rarissimi passim congesta sunt. Horum memoria longo labentium temporum obscurata defluxu ad tempus usque Germani sanctissimi cunctis ignota delituit. Quo presule Deus, in cuius conspectu suorum semper est mors preciosa sanctorum, disponens illorum patrocinio populis subuenire, ueneranda eorum corpora declarauit, ubi aecclesiam edificauit ac monasterium monachorum esse constituit. Hoc uero cenobium permansit usque ad tempora quo Huni omnem pene Galliam deuastarunt. Quorum persecutione idem monasterium destructum atque ad solitudinem iterum redactum est. Caput quoque prescripti beatissimi Prisci martyris miris modis eidem sancto pontifici reuelauit omnipotens Deus. Cui recondendo quatuor ab urbe milibus basilicam construens consecrauit, sicque populis colendam tradidit. Eodem tempore ex Britanniis directa legatio gallicanis episcopis nunciauit pelagianam peruersitatem in locis suis late populos occupasse, et quamprimum fidei catholice debere succurri. Ob quam causam sinodus numerosa collecta est, omniumque iuditio duo preclara religionis lumina uniuersorum precibus ambiuntur, Germanus ac Lupus apostolici sacerdotes, terram corporibus, caelum meritis possidentes. Et quanto laboriosior necessitas apparebat, tanto eam promptius heroes deuotissimi susceperunt, celeritatem negotii fidei stimulis maturantes. Hi itaque oceanum mare Christo duce conscendentes Brittanniam peruenerunt. Quam insulam beati pontifices suis predicationibus atque uirtutibus impleuerunt. Tandem peracto conflictu cum pelagianis, confirmant antistites fidem uerbo ueritatis simul et miraculorum signis, sed et bellum Saxonum Pictorumque aduersus Brittones eo tempore iunctis uiribussusceptum diuina uirtute retundunt, cum Germanus ipse dux belli factus, non tube clangore, sed clamore alleluia, totius exercitus uoce ad sidera leuata, hostes in fugam uertit immanes. Compressa itaque peruersitate dampnabili, eiusque auctoribus confutatis, animisque omnium fidei puritate compositis, beatissimi sacerdotes ea qua uenerant prosperitate redierunt. Igitur non multo interiecto tempore, iterum ex Britanniis nuntiatur pelagianam peruersitatem iterato paucis auctoribus dilatari. Qui, assumpto secum Seuero Treuerorum archiepiscopo tocius sanctitatis uiro, iterum ad supradictam pelagianam heresim destruendam Britannias peciit. Predicatio deinde ad plebem de preuaricationis emendatione conuertitur, omniumque iuditio prauitatis auctores capiuntur, sicque sacerdotibus traduntur ad Mediterranea deducendi. Quod in tantum salubriter factum est, ut in illis locis nunc fides intemerata perduret. Itaque omnibus rite compositis, beatissimi sacerdotes cum triumpho ad propria sunt reuersi. Testantur hodieque quamplurimi se lectione didicisse, predictos hereticos a Germano sanctissimo Celestino pape fuisse transmissos. Hic itaque diuinissimus pontifex orbique in tenebris agenti lumen inextinguibile datus domnus Germanus episcopus, post mirabilem in seculo uitam, post Gallias Britanniasque, ipsam denique Italiam, doctrina et miraculis respersas, a Christo uocatus, salutiferoque confortatus uiatico, apud Rauennam Italie ciuitatem spiritu sancto plenus obiit, Valentiniano iuniore Constantii filio cum matre Placidia orbis terrarum obtinente monarchiam. A quibus ibidem pro admiratione sanctitatis atque adsiduidate miraculorum, ut liber gestorum eius satius explicat, honorifice susceptus, domino Christo sibi apparente obitus sui prenoscens diem, multa licet cum difficultate obtinuit ut gleba sui corporis proprie redderetur ciuitati. Tum in apparatu defuncti sua certatim omnes studia contulerunt. Acolius, regalis prepositus cubiculi, cuius dudum puerum ab atrocissimi demonis peste curauerat, uenerabile corpus multiformi aromatum composicione confecit. Augusta ut uiuo obsequuta fuerat, mortuo quoque exanimo deseruire desiderans, sacri glebam cadaueris operosis ac ualde subtilibus cumulauit indumentis, ad id deuehendum conseruandumque ex cipresso mundissima loculo coaptato. Quibus ita compositis, ne quid sanctis deesset offitiis anxie precauit imperator, iter instruxit, euectiones necessarias prebuit, ministros comitesque deducendo funeri destinauit, quos expensarum et tocius humanitatis impendiis copiose prosecutus est. Episcopis ea fuit cura permaxima ne sacris exsequiis uel ad horam deessent offitia religionis, que ipsi et in presenti instruunt, et, ne processu itineris deficiant, ordinatione premittunt. Ita funus satis ambitiose instructum, magno prosequentium agmine, promouetur ad Gallias. Saturnus erat beatissimi Germani presbyter et discipulus, cuius superius mentionem fecimus, uite sanctitate preclarus. Is, eo profecto in Italiam, iussu ac uice illius in urbe remanserat. Qua ergo nocte gloriosus Domini confessor apud Rauennam felici migrauit excessu, iste Autissiodori positus sacrum eius transitum angelo nuntiante cognouit, ac diuina instructus reuelatione populis denuntiauit. Quorum ingenti secum coacta multitudine ad Alpium iuga properat, ubi excipiunt Gallie patronum proprium, tanto eius funeri propensius seruiture, quanto pociorem famulatum reuerentie mixtus amoris extorquebat affectus. Ex pridie igitur kalendarum augustarum die, qua confessor eximius, sarcina leuatus carnis, celestibus est insinuatus sacrariis, tercius et quinquagesimus uoluebatur dies, cum sacri thesaurus corporis, proprie refusus urbi, sollempni obsequio populorum excipitur, atque intra principalis cui sederat ecclesie ambitum collocatur. Ibi per decem continuos dies ingentibus offitiorum inpensis excolitur, donec, omnibus que ad ius sepulchri pertinent officiosissime apparatis, ut uirum decebat apostolicum sepulture traderetur. Rite omnibus preparatis, cum et confluencium nulla esset requies, et qui conuenerant uix iam regionis amplitudine caperentur, die kalendarum octobrium intra sepulchri abdita thesaurus celestis deponitur, tanto orbis terrarum officio, tanta humani generis pietate, ut luce clarius constaret omnibus summi in celo esse meriti, cuius in terris tanta prouidebantur honori. Fuit autem ciuitas sine episcopo annos IIII. VIII. Alodius sedit annos XXX, mensem I, dies XII. Hic Alodius cuius meriti uel dignitatis extiterit, hinc colligi ualet, quod beato Germano adhuc superstite monasterio illius archimandrites prefuit, ipso quoque post ad celestia regna sublimato, in pontificatus sortem ei succedere meruit. Is, imitator et heres magistri, multis uerbo et exemplo profuit. Huius presulatus tempore, sanctus Marianus a partibus Bituricensium adueniens, monasterio sancti Germani se sociari postulabat, quia idem monasterium antique beatitudinis retinens statum, odore suauissimo redolebat. Qui beatus uir quam excellentissime memorie quanteque sanctitatis extiterit, libellus de uita ipsius editus plenius manifestat. Sanctus itaque Alodius, obtimorum locuples stipendiis meritorum, in pace discessit, IIII. kalendarum octobrium atque in beati Germani basilica decenter sepultus est. Post cuius decessum, mansit ciuitas absque episcopo annis X, ob seuitiam scilicet uastantium Gallias barbarorum. Fuit autem temporibus Leonis magni atque Hylarii Romanorum pontificum, imperantibus Leone atque Zenone. IX. Fraternus sedit die I. Is qua die a fidelibus episcopus est ordinatus a barbaris est martyrio coronatus, die III kalendarum octobrium, et sepultus est in ecclesia beatissimi Germani. Fuit autem ciuitas sine episcopo dies VI. X. Censurius sedit annos XXXVIII, menses III, dies VI. Hic est cuius tempore Constantius orator obtentu sancti Pacientis Lugdunensis episcopi uitam beati Germani mirabili stilo edidit, omnique diligentia elaboratam eidem postmodum episcopo Censurio habendam direxit. Ipse uero beatus pontifex, imitator predecessorum fideliter existens, LXXVIII etatis sue anno uita functus, IIII idus iunii obiit, sanctitatis plenus, bonisque omnibus copiosus. Sepultus est autem in aecclesia sancti Germani episcopi. Fuit autem temporibus Felicis, Gelasii, Anastasii, Simmachi, atque Hormisde Romanorum pontificum, imperantibus Anastasio, et Iustino seniore. Fuit ciuitas sine episcopo anno I, menses II. XI. Ursus sedit annos VI, menses IV. Ex hoc uiro sanctissimo fideli relatione uulgatur, quod iuxta Amatoris basilicam reclusus anachoreticam duxerit uitam, ubi oratorium usque hodie est eius nominis memoria sacrum. Contigit eo tempore urbem repentino afflatam incendio conflagrasse. Sed ad uirum Dei cum sublatus in altum clamor populi peruenisset, succurrendum periculo ratus, familiarem illuc baculum destinauit. Ipse precibus obnixius atque instanter incubuit. Eo inter minaces flammas et que adhuc integra supererant constituto, dicto cicius incendium omne deflagrauit. Hac occasione sancti uiri merito declarato, urbis decedente pontifice, ui extractum presulatui suffecere. Cella eius in aecclesiam cessit. Exegit uite sue tempus annis LXXXI, moribus et meritis preciosus. Fragilitatis molem III kalendas augustas excessit, atque in basilica sancti Germani iuxta predecessores suos honestam meruit sepulturam. Fuit enim temporibus Iohannis pape atque Felicis. Hic est Iohannes, quem Theodoricus rex hereticus Rauenne in custodia affligendo interfecit, imperante Iustino, Lampadio, et Horeste consulibus. Fuit autem ciuitas sine episcopo anno I, menses VI. XII. Teodosius sedit annos VIII, dies XXVIII. XVI kalendarum augustarum diem excepit ultimum, peracto uitae sue tempore LXX et V annis, proque sue merito sanctitatis nobilem in beati Germani aecclesia sortitus est sepulturam. Fuit autem temporibus Bonifacii et Mercurii, qui et Iohannes uocatus est, usque ad Agapitum, imperante Iustiniano augusto, Lampadio consule. Inuenimus et hunc sanctum uirum interfuisse concilio episcoporum quod actum est ex euocatione gloriosissimi Clodouei magni Francorum regis, apud Aurelianensem Gallie ciuitatem. Fuit ciuitas sine episcopo anno I. XIII. Gregorius sedit annos XII, menses VI, exactoque sue uicis offitio, XIV kalendarum iuniarum humana deponens, in ecclesia beati Germani supremum promeruit munus. Omne uite sue tempus LXXXIII annis exegit. Fuit autem temporibus Siluerii et Vigilii, Romanorum pontificum, imperante adhuc predicto Iustiniano augusto. Fuit autem ciuitas sine episcopo menses VII, regnante adhuc Chlodoueo gloriosissimo rege. XIIII. Optatus sedit annum I, menses VIII, dies V. Hic construxit basilicam in honore sancti Christofori martyris, iuxta basilicam sancti Germani, ab orientali parte , cooperantibus duobus presbyteris suis, Sanctino uidelicet atque Memorio. Hic sanctissimus pontifex, excurso uite sue tempore, pridie kalendarum septembrium cum eisdem sanctis presbyteris suis uitam finiuit temporalem, et adeptus est sempiternam. Cum quibus pariter et sepultus est in eadem quam construxerat basilica. Postmodum uero labentibus annis, consilio nobilium ac sapientum translata sunt eorum sacra corpora in ecclesiam beati Germani, tam offitiose, tam sollempniter, ut in omnibus martyrologiis, et maxime uetustis, dies translationis eorum insertus habeatur VI nonarum maii mensis. Transitus autem uel depositio illorum pridie kalendarum septembrium, ut prediximus, adnotatur. Uno eodemque sane sarchophago omnes pariter requiescunt. Fuit ciuitas sine episcopo annum I. Extitit autem temporibus supradicti Vigilii pape, imperante adhuc Iustiniano augusto, regnante uero Chlodoueo Francorum rege. XV. Droctoaldus episcopus obiit VI idus nouembris. Nil aliud ex eo memorabile repperire potuimus, quod presenti operi inserere quiuissemus. XVI. Eleutherius sedit annos XXVIII, menses VIII, dies IX. Fuit autem temporibus Pelagii primi usque ad Iohannem, imperante Iustino minore. Huius presulatus tempore rex Chlodoueus defecit, et filii eius Childebertus et Chlotarius in regnum succedunt. Is uero sanctus uir simul cum beato Leone archiepiscopo suo Senonensi uidelicet pontifice, ex euocatione domni Childeberti regis, secundo concilio Aurelianensi de utilitate aecclesiarum Dei in regno suo consistentium ac diuersorum negotiorum tractaturus interfuit. Obiit autem plenus dierum in sanctitate permanens, XVI kalendarum septembrium, et coniunctus est sepultura sanctis predecessoribus suis in basilica beati Germani episcopi. Fuit ciuitas sine episcopo annum I, mensibus II, diebus X. XVII. Romanus sedit annos III, dies XV. Et hic bonis operibus gloriosus, ut fertur, decisione capitis martyrium consummauit, pridie nonarum octobrium, et sepultus est iuxta predecessores suos in basilica sancti Germani episcopi. Fuit autem temporibus supradicti Iohannis pape usque ad Benedictum, imperante Iustino minore. Fuit ciuitas sine episcopo menses VI, dies XXI . XVIII. Etherius sedit annos IX, menses VI. Obiit VI kalendas augustas, et sepultus est in basilica beati Germani. Fuit enim temporibus Benedicti pape, imperante Tyberio Constantino. Fuit ciuitas sine episcopo dies IIII. XIX. Aunarius, natione Aurelianensis ex patre Pastore, matre Ragnoara, sedit annos XLIII, menses X, dies XX, imperante Mauricio. Hic beatissimus pontifex, cum moraretur adolescens in palatio domni Guntranni regis (erat enim genere nobilissimus, Spiritus sancti gratia afflatus), reliquit regem terrenum, ut in regno celesti cum aeterno rege maneret. Tunc nescientibus parentibus suis Turonicam ciuitatem adiit, duobus secum pueris comitantibus, ibique ad sepulchrum sancti Martini ductus amore Dei comam capitis deposuit. Exinde sanctum Siagrium Augustudunensem episcopum expeciit, qui tunc in Dei rebus precipuus habebatur. Quem ipse nimio cum amore suscipiens, tanta eum eruditione et disciplina instruxit, ut uirum decebat apostolicum. Diuina igitur gratia fauente, crescentibus meritis Spiritu sancto repletus, aecclesiae Autissiodorensi constituitur pontifex. Ibique ipsa die sacre festiuitatis beatissimi Germani, pridie kalendarum augustarum, in eadem basilica episcopatus suscipiens officium, merito cum sanctitate florebat. Hic habuit fratrem germanum Austrenum nomine, Aurelianorum pontificem, nepotem quoque ex sorore, Agia, Lupum uirum sanctissimum, Senonum archiepiscopum, miraculis coruscantem. Hic itaque sanctus uir Aunarius iam factus episcopus cepit uirtutibus florere, miraculis coruscare. O quid dicam de illius doctrina ? Qualis amor in ciuibus, que diligentia in clericis et in pauperibus, quam fidelissimus dispensator, quam magna cura fuerit illi in sanctis, non potest lingua mortalis percurrere. Erat enim in facie illius angelica uisio, in sermone erudita expositio, in dispensatione largissima humanitatis gratia. Reficiebat eloquiis mellifluis omnes, sale uero diuine predicationis fidelium corda condiebat. Miraque auiditate populus erga cultum Dei ardebat, Deo per ipsum faciente miracula, quem tantis ac talibus ditauerat, et inlustrauerat uirtutibus. Quibus igitur miraculis claruerit cuiusque glorie in Christo fuerit, libellus de uita ipsius editus scire cupientibus plenius manifestat. Legimus nanque in antiquis canonibus hunc beatissimum presulem interfuisse Matiscensi sinodo, que habita est anno XXIIII regni domni Guntranni gloriosissimi regis, residentibus in eodem concilio uenerabilibus archiepiscopis, Prisco Lugdunensi, Euantio Viennensi, Pretextato Rotomagensi, Bertechramno Burdegalensi, Artemio Senonicensi, Sulpitio Bituricensi, Siagrio Augustudunensi, cum aliis quampluribus. In qua sinodo multa que utilitati sancte matris ecclesiae conueniunt, utpote tantos ac tales decebat uiros pertractantes, precipua queque XX capitulis perstrinxerunt. Similiter inuenimus interfuisse eundem sanctum uirum alteri sinodo que apud eandem urbem celebrata est ex euocatione eiusdem principis, ab eisdem uenerabilibus episcopis, ubi etiam honesta queque atque utillima sancte Dei ecclesie pertractantes, maxima uero in X et VIII capitulis diuiserunt. Extant quoque epistole Pelagii pape ad eundem beatissimum pontificem, quarum unam nimia uetustate fuscatam ab autenticis librorum nequaquam pleniter extrahere ualuimus, alteram uero huic operi inserendam dignum duximus. Epistola Pelagii pape urbis Rome ad Aunarium Autissiodorensem episcopum. Dilectissimo fratri Aunario Pelagius. Quantum Deo placitos sedis apostolice ueneratione uos redditis, tanto commendatior illi cuius sedes est fit uestre fidutia caritatis. Nec aliter unam solamque Dei confitemur aecclesiam, nisi omnes ad petram super quam fundata est fides catholica construamur. Propter quod dilectionis tue desideriis successit effectus et celer et facilis, quia eorum sanctuaria queruntur a quibus principibus sumpsit predicatio ueritatis exordium. Quod uero in uestris regionibus habundare indicatis aecclesias nouas gratulanter suscipimus, tamen si scienter expetere studium propheticae uocis amplecteris, querite faciem eius semper. Quantum nanque humanis intellectibus incarnationis domini nostri ueritas aperitur, tanto amplius et honoratur et colitur. Sicut autem uos cupitis Deo nostris orationibus commendari, uos etiam nostris necessitatibus et angustiis quibus incessabiliter oneramur, intercessionis continuum ferte solatium, orantes et quibuscumque ualetis uiribus id agentes, quatenus sicut predicationi sedis apostolice consonatis, ita eius paci uestra impetratio cumgaudeat et quieti. Deus te incolumen custodiat frater karissime. Datum pridie kalendarum nouembrium, inperante domno Mauricio Tyberio imperatore augusto, anno III, indictione quinta. Ceterum isdem beatissimus pontifex plurima constituit in aecclesia Autissiodorensi, sicut in antiquis canonibus repperitur, que ut precipuo obseruarentur uigore, consilio et auctoritate christianissimi Guntranni regis summopere roborauit. Nam ad tutelam gregis sibi a Deo commissi precepit ut tam in ciuitate Autissiodorensi quam per parrochias ipsius pagi hec debeat institutio custodiri. I. die kalendarum ianuarii, ciuitas cum clero et populo rogationes faciat. II. die, Epponiacus et Vendosa. III. die, Gaugiacus et Nantriacus. IV. die, Coreuicus cum clero et populo. V. die, Bacerna et Accolacus. VI. die, Matriacus cum suis. VII. die, Curcedonus cum Scoliua. VIII. die, Drogia cum suis. IX. die, Varciacus cum suis. X. die, Columbariacus cum suis. XI. die, Campuslemetii sum suis. XII. die, Bargiacus cum suis. XIII. die, Domiciacus cum suis. XIV. die, Soliacus cum suis. XV. die, Massua cum suis. XVI. die, Condida cum Draptiaco. XVII. die, Eliniacus cum suis. XVIII. die, Nouus uicus cum suis. XIX. die, Brioderus cum suis. XX. die, Giomus cum suis. XXI. die, Blanoilus cum suis. XXII. die, Cassinacus et Nantiniacus. XXIII. die, Laoderus cum suis. XXIV. die, Vitriacus et Arcuncius. XXV. die, Balgiacus cum suis. XXVI. die, Interannis cum suis. XXXVII. die, Tauriacus cum suis. XXVIII. die, Liccadiacus cum suis. XXIX. die, Puluerenus cum suis. XXX. die, Odona, cum suis. Item constituit, ut per duodecim mensium capita ita eedem celebrentur letanie : Kalendis ianuarii, basilica domni Germani. Kalendis februarii, basilica domni Amatoris. Kalendis martii, monasterium domni Mariani. Kalendis aprilis, basilica Sancti Petri apostoli. Kalendis mai, basilica domni Valeriani et monasterium Vulfini. Kalendis iunii, basilica domni Martini. Kalendis iulii, basilica domni Iuliani. Kalendis augusti, monasterium Decimiacense ad Sanctum Ciricum. Kalendis septembris, monasterium Fontanetense. Kalendis octobris, monasterium Cotiacense ad sanctos. Kalendis nouembris, monasterium Sassiacense. Kalendis decembris, monasterium Mannacense. Ceteris autem diebus mensium ut supra. Pari uero conditione instituit ut omnibus dominicis diebus ab uniuersis archipresbyteris uel abbatibus taliter uigilie in propriis locis fiant. Hoc est a die sancto Pasche usque kalendas octobris, a primo sero usque ad inlucescentem diem, a kalendis uero octobris usque natalem Domini, a gallorum cantu et a natali Domini usque in Pascha a media nocte. Item constituit a quibus uigilie in basilica sancti Stephani in ciuitate cum abbatibus celebrentur. Dominica nocte, basilica domni Germani et monasterium Decimiacense. Secunda feria, basilica domni Amatoris et monasterium Fotanetense. Tertia feria, monasterium quod domnus Germanus construxit, ubi sanctus Marianus requiescit, simulque Sessiacus. Quarta feria, basilica sancti Petri et monasterium Mannacense. Quinta feria, basilica domni Martini et monasterium Vulfini. Sexta feria, basilica domni Valeriani et monasterium quod dicitur Varennas. Denique congregauit uenerabilem sinodum in urbe Autissiodorensi, ubi plurima pertractans de salute populi sibi commissi, necessaria queque et ualde utillima in XL et IIII capitulis perstrinxit. Haec sunt nomina eorum qui eadem capitula confirmantes subscripserunt, quia eadem capitula longum duximus inserenda. ŇĘAunarius, in Dei nomine episcopus, constitutionem hanc confirmaui et subscripsi. Winebaudus abba, subcripsi. Desideratus abba. Frannulfus abba. Gregorius abba. Amandus abba. Cesarius abba. Baudoueus abba. Tegridius abba. Audoueus presbyter. Ananias presbyter. Aliique quamplurimi qui presentes adfuerunt subscripserunt. Qui etiam sanctus pontifex in cunctis utilitatibus quam fuerit studiosus demonstrat epistola ad Stephanum africanum presbyterum ab eo directa, ut uitam sancti Germani metrice, sanctique Amatoris nobili stilo describeret prosaice, hunc habens modum: Dilectissimo atque amantissimo et interne mihi uinculo caritatis conexo, fratri Stephano presbytero, Aunarius gratia Dei episcopus in domino eternam salutem. Tue nobis doctrine multis iam experimentis adprobata prudentia conpulit nos quandam tuis humeris imperiosam superponere sarcinulam, sed eam que tibi non sit oneris, sed honoris, nec que deorsum iniquo pondere premat, sed que potius celum usque sustollat. Cognitum tibi est, karissime frater, que sit humanarum mentium diuersitas, et quemadmodum in studia contraria non solum inane uulgus, uerum etiam uniuersa scindatur nobilitas. Et quidam quidem prosaico oblectantur stilo, quidam autem numeris se rithmisue ac cantibus uersuum delectari fatentur. Ergo, ut omnium uotis occurrerem, et nullus suo desiderio fraudaretur, placuit mihi ut uitas beatissimorum confessorum, quasdam pede libero describerem, quasdam uero lege metrica impeditas digererem. Ob quam rem obsecro unitam mihi tue dilectionis amicitiam, ut beatissimi Germani episcopi uitam in uersuum qualitatem commutare non desistas. Sancti uero Amatoris prosaica modulatione describas, ut sectatores apostolice predicationis effecti, omnibus omnia efficiamur, et nulli quicquam debeamus, nisi ut inuicem diligamus. Indiuiduam mihi caritatem uestram diuina custodiat pietas, uenerabilis frater. Rescriptum antefati presbyteri. Domino beatissimo et apostolicis infulis decorato patri spirituali, Aunario episcopo, Stephanus omnium seruorum Christi famulus. Decursis litteris apostolatus uestri, quo sancti desiderii ardor summa alacritate pertendat, luce clarius approbaui. Est igitur deuotionis uestre propositum, uirorum opinatissimorum, Germani et Amatoris, floride uite nobiles actus describere. Sed ad eos lepidissimi callis uestri dirigatur intentio, qui possunt uirtutum lumina equiparis affatibus inspicere. Verum ego, cuius iners ingenium genuino rigore torpescit, et lingua balbutiens fautium inter raucidulos cursus, squalido sitis impedita rigore, non loquitur potius sed stridet, quomodo potero diuinitus inspirata uirorum sanctissimorum munera polito expedire sermone, qui nec priuata possum humano casu congesta negotia explicare ? Ridiculo ni fallor inexplicabili ac ludibrio semet inpendit, quisquis ultra uirium suarum possibilitatem onus assumit. Nonne ferarum sectatores, si minus captiosa industria formauerit, audax temeritas pessundabit ? Nunquam tiro uictorie monimenta, parma quod est picta, gestauit, si eum docta ueterani exempli manus non instruxit. Nunquam etiam aeris sibi concessum patulum iter ales tutius resecauit, cui preuia dux penniger mater non fuerit, iacebit profecto fluctuum elisione truncatus quisquis sue procacitatis fisus autoramento indocilem ratis dexteram ingerit clauo. Sic unusquisque in diuersum imperitie hamo inscinditur, si doctorum fauoribus minime adiuuetur. Ergo, beatissime uir, queso ut illa mihi culmen apicis tui imponat, que facile me posse perficere non dubitat. Si tamen et in hoc opere quicquid inlepide aut infacete rustica garrulitas digesserit equanimiter feras, aggrediar et faciam que paterna infert ac iubet auctoritas. Vale longum in tempus domine papa. Is quoque uir angelicus, beatus Aunarius, cum esset genere nobilissimus, maxima dona prediorum suorum Deo omnipotenti obtulit, quibus et heredem sanctam fecit aecclesiam. Dedit itaque basilice sancti Stephani agros uillasque que ei paterno iure cesserant, hoc est Brioderum cum Vernolio, et ceteris appendiciis suis. Noluetum quoque et Gaiomum simulque Oscellum cum appendiciis eorum. In pago denique Aurelianensi, siue Blesensi, Meldunum, Deus Adiuua, Cormagnum, et Brigias, cum appendiciis suis. Roccam quoque et Mannisum, et Villarem, cum appendiciis eorum. Atque uillam Boue, cum appendiciis suis. Similiter dedit et basilice domni Germani ubi corpus suum sepulture mandari decreuerat, agrum quendam nobilissimum in pago Wastinensi, qui Corbilias dicitur, cum omnibus appendiciis suis. Et in pago Aualensi, Decimiacum, cum Vidiliaco, et Calminiaco ceterisque appendiciis eorum, necnon et in pago Senonico, Baldiliacum cum appendiciis suis. Sicque sanctus uir, omnibus rite dispositis, plenus dierum, sanctitate quoque et miraculorum gloria clarissimus, die VII kalendarum octobrium migrauit ad Christum, celo gaudente, terra plorante. Sepultus est itaque iusta predecessores suos in basilica sancti Germani, et cessauit episcopatus diebus VII. XX. DE DESIDERIO Desiderius, natione Aquitanus ex matre Necteria, sedit annos XVIII, dies XXV, uir nobilissimus atque mittissimus, amator cleri atque tocius sancte religionis. Fuit autem temporibus Chlotarii gloriosi regis, sub romanis pontificibus Gregorio, Sauiniano, Bonifacio, itemque Bonifatio, imperantibus Foca, atque Heraclio. Cuius secularis dignitas tanta extitit, ut ei nemo suo tempore quamuis potentissimus ex equo se conferre potuerit. Fuit enim propinquus Brunechildi regine, filiisque eius tam Francorum quam Burgundionum regibus, quorum et munificentia principali ingentem prediorum amplitudinem consecutus est. Huius genitrix iam dicta Necteria, in monasterio sancti Amantii, quod est situm in pago Cadurcino, sepulta requiescit, quod isdem postea in matris memoriam et uenerationem reliquiarum sanctorum predecessorum suorum Germani atque Amatoris, quas ipse ibidem deportauerat, honestis donariis et maxima fundorum dote perornauit, ut sequens lectio declarabit. Nam et pallium pontificale a beato Gregorio expeciit, a quo et talem pro hac peticione accepit epistolam. ŇĘGregorius Desiderio episcopo Autissioderensi. Fraternitatis uestre desiderium Iohannis regionarii relatione cognouimus, quod quidem libenter parati sumus implere, si diligenter fuerimus de his quae retulit informati. Inquit autem a uestra sibi relatum dilectione, quod ecclesie uestre quedam olim priuilegia ab apostolica sede concessa sint, atque usum pallii eius sacerdotes antiquitus habuisse. Quod quia uobis magnopere poscitis reformari, in aecclesie nostre scrinio requiri fecimus, et inuenire nil potuimus. Sed quoniam quanto studiosius ista cupitis adipisci, tanto uos arbitramur esse sollicitos, in inquirendis cartis ecclesie uestre monemus uigilanter curam impendere. Et si qua exinde scripta inueniri potuerint, que nos ualeant informare, huc cure sit uestre transmittere. Nam qui noua concedimus, uetera libentissime reparamus. Is itaque sanctus episcopus adeo fundorum diues extitit, ut nulla uel mediane Burgundie uel Aquitanice prouincie principalis ecclesia inueniatur, quam non rebus auxerit peropimis. Basilicam sane beati Stephani cui sedit miro decore ampliauit, ingenti testudine a parte orientis applicita auroque ac musiuo splendidissime decorata, instar eius quam Siagrius episcopus Augustudini fecisse cognoscitur. Altare quoque antiquum eo transponens, sub die XIII kalendarum maiarum sollempniter dedicauit, ubi et hec dona obtulit. Missorium anacleum deauratum pensantem libras L, habentem in se septem personas hominum, cum tauro et litteris grecis. Dedit et alium missorium similiter anacleum granellatum, pensantem libras XL et dimidiam, qui habet in medio rotam cum stephadio, et in giro homines et feras. Item missorium tercium anacleum pensantem libras XXXV susum habet in se historiam solis, cum arbore et serpentibus. Item missorium quartum anacleum pensantem libras XXX, habet in se Ethiopem et alias imagines hominum. Item bachouicham auratam pensantem libras XII, uncias II, habet in se piscatorem cum fuscina, et centaurum cum opere maritimo. Item bacchouicam aliam anacleam circulatam et nigellatam, pensantem libras XIIII et uncias IX. Item aliam bacchouicam similiter anacleam pensantem libras XIII, habet in se lusores. Item aliam bacchouicam anacleam pensantem libras IX et habet in se hominem cornutum, et arborem, et duos homuntiones, infantes in manibus tenentes. Caucos anacleos IIII pensantes libras XI et uncias II, habent in se homuntiones et feras, unus ex ipsis deauratus. Dedit scutellas anacleas, ex quibus una nigellata pensat libras IIII, habet in se ursum caballum tenentem. Item aliam scutellam anacleam pensantem libras III, habet in se leonem taurum tenentem. Item aliam pensantem libras II et uncias IX, habet in se leonem capram tenentem. Item aliam scutellam similiter anacleam pensantem libras II, habet in se hirchum cum cornibus. Item aliam pensantem libram I et uncias VII, habet in se ceruum pascentem. Item aliam pensantem libram I et uncias IX, habet in se leopardum tenentem capram. Dedit item salariolas IIII anacleas que pensant libras IIII. Dedit et gabatas VI que pensant libras XVI. Item gabatam I medianam anacleam , pensantem libras III et semis, habet in fundo sigillos IIII et in giro prunellas, caucellos decoratos cum capitellis , pensantes libras VI et semis. Dedit et hicinarios II anacleos, pensantes libras IIII et uncias III. Item hicinarios III anacleos pensantes libras V. Item dedit cocleares IX pensantes libras II et semis. Item coclearem I inpesalem pensantem libram I et uncias X, habet in medio rotellam nigellatam, et in giro listram. Dedit et anafum unum, pensantem libras II, habet leonem et taurum deauratos. Item fuscinam unam perscriptam, habet caput leonis, pensat libras III. Dedit et urceum anacleum, qui pensat libras IIII et semis. Et agmanilis pensat libras III et semis. Item cannas II pariles deauratas, pensantes libras V, habent in giro effigies et ferusculas. Dedit item missorium planum pensantem libras VIII et semis, habet in medio rotam et in rota monogramma. Item alium missorium pensantem libras VIII, habet in medio crucem, cum duobus hominibus. Item baccouicam anacleam pensantem libras X, habet in se homuntiones V cum duabus ferusculis pennatis. Item aliam baccouicam anacleam pensantem libras VIII et semis, habet in medio hominem caballicantem et ad pedes suos uiperam. Item aliam baccouicam anacleam circulatam pensantem libras VII et semis, habet in se tres homines grandes, et in giro homuntiones et feras. Dedit item gabatas anacleas deauratas pensantes libras XVIII, habent in se homuntiones cum pisciculis. Gabatam medianam anacleam deauratam, pensantem libras VIII, habet in medio homines et pisciculos maritimos. Item gabatas liliatas V pariles, pensantes libras IX et semis. Item gabatam medianam anacleam pensantem libras III, habet in medio caput hominis cum barba. Item gabatam medianam puram, pensantem libras II et uncias III, habet in medio gallum. Item gabatam anacleam columellatam pensantem libras III, habet in giro homuntiones et feras. Item scutellam anacleam pensantem libras II, habet in medio homuntionem, et capreolum cum arbore. Item scutellam anacleam pensantem libras II, habet in medio duos homuntiones cum lanceis. Item scutellam paruam pensantem libram I, habet in medio rotelliunculam in giro nigellatam. Item salariolam anacleam, pensantem libram I, habet in medio hominem cum cane. Item concam anacleam pensantem libras IX, habet in medio hominem et mulierem et ad pedes eorum corcodrillum. Item salariolam paruam, cruciculam, pensantem uncias IX. Item suppostorium anacleum pensantem libram I et semis, cocleares XII, pensantes libras III et uncias II. Item cocleares XII pensantes libras II et uncias IX. Item cocleares XII pensantes libras III habent caudas scriptas. Item ichinarios columnellatos III, pensat unusquisque libram I. Item ichinarium unum pensantem libram I et unciam I. Item caucellum pensantem libram I et unciam I. Item urceum anacleum pensantem libras III, et habet ansam prunellatam et in medio caput hominis. Agmanilis pensat libras II et uncias IX, habet in medio rotam liliatam, et in cauda caput hominis. Item recentarium deauratum pensantem libras II et semis, habet de foris cauaturas. Item alium recentarium, pensantem libram I et uncias IX, habet in medio listellam et feras. Item schinonem pensantem libram I, habet caudam nigellatam. Item colatorium pensantem uncias II. Sunt in summa libre CCCCXX uncie VII.. Isdem quoque sanctus episcopus qualiter suorum heredem bonorum Christum et ecclesiam sibi a Deo commissam instituerit, sequens pandit auctoritas. Dedit nanque basilice sancti Stephani, agrum Magniacum situm in pago Autissiodorensi, quem cum domna Brunechilde regina commutauit, cum domibus et adiacentiis uel omnibus instructis ad se pertinentibus. Agrum quoque Matriacum situm in eodem pago, ubi ipse domos uel oratorium in honore sancti Mimmii construxit , cum agello uel cum ceteris appendiciis suis, cum mancipiis, uineis, siluis, pascuis et cum omni iure et termino suo, greges quoque boum, equorum, ouium, armentorum et porcorum, eidem basilice sollempniter delegauit. Similiter agrum Ganniacum situm in pago Tornoderense, cum edificiis, mancipiis et uniuersis appendiciis suis. Domum etiam uel areas infra muros ciuitatis Cabilonensium sitas, quas cum Wadelino episcopo commutauit. Similiter cum uineis, que sunt site in montanis in eodem pago in agro Miliacense, cum uinitoribus et reliquis mancipiis. Dedit et agrum Puniacum, situm in pago Aualense iuxta Castrum Censurium, quem cum illustri uiro Maccone commutauit, cum omnibus edificiis, mancipiis, uineis, siluis, et ceteris appendiciis suis. Agrum quoque Genuliacum uel Talnisiacum, cum nuclearolio sitos in territorio Senonico, cum edificiis, mancipiis, siluis, terris ac uniuersis appendiciis eorum. Domos quoque uel areas infra muros ipsius ciuitatis Senonum sitas, simulque olcas in suburbano positas. Similiter dedit in pago Sanctonico uillam Siuiriacum quam con domna Brunechilde regina commutauit, cum edificiis, mancipiis et omnibus appendiciis suis. Villam quoque Flaccianam sitam in pago Foroiuliensi, quam ei domnus Teodericus rex concessit, et suo precepto confirmauit, cum edificiis, mancipiis, oliuetis, ac uniuersis rebus ad se iure pertinentibus. Item in territorio Sanctonico agros nobilissimos, quos cum uiro apostolico Mammone ecclesie Cadurcine episcopo uel clero ipsius aecclesie commutauit, hoc est Melredantem et Lopiacum, Noiogelum, et Vriliacum, cum uniuerso apparatu et appendiciis eorum. Item in pago Aualense agellum qui appellatur Piciacus, cum uniuersis ad se iure pertinentibus. Similiter in pago Augustudunensi uillam Dementiriacensem, cum Colonica, Tilio, et ceteris appendiciis suis. Dedit etiam iam dicte matri ecclesiae agrum Palliacum, situm in pago Aualensi, cum uniuerso apparatu et appenditiis suis. In pago quoque Senonico, Patriciacum quem con domno Aetio episcopo commutauit, similiter cum edificiis, mancipiis et ceteris appendiciis suis, uillam quoque super fluuium Chore positam, Campaniam nomine, et colonicas ad se pertinentes, Riniacum et Crarium simulque nouam uillam sitam tam in pago Aualense quam in Altissiodorense, cum edificiis, mancipiis, terris, et uniuersis appendiciis eorum. Huius presulatus tempore, prescripta Brunechildis regina per manus ipsius pontificis obtulit Deo et sancto Stephano calicem mire pulchritudinis ex lapide onichino auro purissimo decoratum. Preterea basilice domni Germani, ubi corpus suum sepeliri decreuerat, hec dona obtulit. Missorium argenteum, qui Thorsomodi nomen scriptum habet, pensat libras XXXVII, habet in se historiam Eneae, cum litteris grecis. Item alium missorium planum, pensantem libras XXX. Item baccouicam anacleam, pensantem libras XIII, habet in medio leonem cum urso, et in circuitu homuntiones et feras. Item aliam baccouicam, pensantem libras IX et semis, habet hominem et mulierem, et ad pedes eorum ferusculas. Item scutellam anacleam, pensantem libras V et uncias VI, habet in se hominem caballicantem, serpentem in manu tenentem. Item scutellam anacleam, pensantem libras III, habet in medio rotelliunculam nigellatam cum fera. Dedit et gabatas II ab intus liliatas, pariles, pensantes libras VIII et uncias II. Urceum anacleum pensantem libras IIII, habet ansam nigellatam, et in medio caput leonis. Agmanilis pensans libras III et uncias IX, habet in medio Neptunum cum tridente. In die uero sepulture sue precepit isdem precipuus pontifex cum corpore suo simul deferri basilice domni Germani centum solidos auri purissimi, ad suam sepulturam exornandam. Sunt in summa libras CXIX et uncias V. Ceterum isdem sanctus episcopus contulit eidem basilice domni Germani predia sui iuris, hoc est Bringam in pago Senonico cum edificiis, mancipiis, uineis, terris ac omnibus appendiciis suis. Item Roboretum in eodem pago cum appendiciis suis. Agrum Sessiacum situm in territorio Autissiodorensi, quem, ipso suggerente, domna Ingundis regina basilice domni Germani delegauit atque suo precepto habendum confirmauit, ipse sanctus episcopus usu fructuario uitae sue tempore eadem regina iubente possedit, et post obitum suum ut absque ullius consignatione uel iuditio iam dicta basilica domni Germani reciperet precepit. Item agellum Ferrolas situm in pago Autissiodorensi super fluuiolum Lupe cum edificiis, pratis, siluis, cum grege armenti, et grege porcorum eidem basilice ad xenodochium pauperum delegauit. Item dedit in pago Santonico uillas Saturiacum et Visionem cum edificiis, mancipiis, siluis ac uniuerso apparatu eorum, necnon et areas cum domibus suprapositis tam in Metullo quam in urbe Senonica, quas de Viligunde matrona dato pretio comparauit. Dedit item per manus Palladii tunc presbyteri et basilice domni Germani abbatis, postmodum uero sui in episcopatu successoris, eidem basilice Orgiacum et Mamarciacum, cum omni integritate ad se pertinente simulque Nantillam et Pociacum cum omnibus edificiis, mancipiis, uineis et plantis nouis ac uniuersis appendiciis eorum. Nam et domnus Clotharius rex, simulque eius nobilissima coniux, domna Ingundis regina, per manus eiusdem domni Desiderii episcopi, eandem basilicam magnis et optimis ornauerunt donariis. Fredam uero, que sacratissimo corpori est supra posita, rex auro argentoque mirifice decorauit, regina nichilominus calice simulque patena ex auro purissimo gemmis preciosissimis exornato deuotissime honorauit. Ceterum basilice domni Amatoris dedit uillam nomine Talonensem, sitam in pago Autissiodorense, cum edificiis, mancipiis, terris, cum pecoribus et gregibus equarum et porcorum, et omnibus appendiciis suis. Basilice sanctorum apostolorum Petri et Pauli, que est in suburbano ciuitatis Autissiodorensis, agellum qui nuncupatur Brittoilus, situm in pago Autissiodorensi, cum edificiis, mancipiis, siluis, terris cum gregibus porcorum, et equarum, et omnibus appendiciis suis. Monasterio quod domnus Germanus pontifex super ripam Ichaune fluminis construxit, ubi bone recordationis domnus Marianus confessor corpore requiescit, uillarem qui appellatur Capitinarius, situm in pago Autissiodorense, ad integrum cum pecoribus et gregibus porcorum. Basilice domni Iuliani martyris, ubi Nigiualdus abba preerat, uillam in pago Wastinense, que appellatur Mansiones Teudbaldi, seu Villarus Auroli, cum edificiis, mancipiis, pratis cum pecoribus et gregibus porcorum, et ceteris appenditiis suis. Monasterio puellarum, quod in honore domni Martini ultra fluuium Ichaune est constructum, agellum qui appellatur Necariola, quem de Emperia sanctimoniali femina dato pretio comparauit, cum edificiis, mancipiis, terris, pratis, siluis, ac ceteris appendiciis suis. De basilica quoque sanctorum martyrum Geruasii et Prothasii, ita in testamento suo posuit. Basilice domnorum sanctorum martyrum Nazarii, Geruasii, Prothasii, et Celsi pueri, quam Marinus diaconus noster pro nostro solatio edificare uidetur, ubi etiam et reliquias eorundem martyrum condidimus, agellum cuius uocabulum est Briennico iuxta agrum Nanturiacensem, quem nos cum bone recordationis domno Euodio quondam episcopo commutauimus, simulque Accolatum supra fluuium Chore positum, sicut a nobis presenti tempore possidentur, ad iam dictam basilicam pro anime nostre remedio decreuimus esse donatos, ad ipsam basilicam, uel ibidem deseruientibus perpetualiter possidendos. Nam his supra scriptis monasteriis, unicuique basilice, singula uasa argentea largiri precepit. Dedit item basilice sancte Columbe, et sancti Leonis, que sunt constructe iuxta Senonicam urbem, agellum, qui appellatur Viscla, situm in eodem pago, cum edificiis, terris, siluis, et uniuersis appendiciis suis, ea ratione ut rectores harum basilicarum eandem uillam equa sorte inter se diuiderent. Basilice quoque domni Ursicini Vicicrincensis, beati Germani quondam discipuli, agellum de Villa Materni, situm in territorio Autissiodorensi, cum edificiis, et mancipiis, ac terris, ad integrum. Item dedit basilice sancti Amantii, que est constructa in pago Cadurtino, ad stipendium monachorum ibidem Deo deseruientium, ubi et genitrix ipsius sicut iam supra meminimus corpore requiescit, uillas uel predia, quorum haec sunt uocabula. Marciriacum, et alterum Marciriacum cum appendiciis erorum, Lintiniacum, Conclusam, Ultraridam, Siuiriacum, Angiriacum, Teponnacum, Vetrariam, Quinciacum, et Crennonem. Que sunt site in pago Cadurcino, cum edificiis, mancipiis et uniuersis appendiciis eorum. Item uillam Crispiniacum sitam in eodem pago, ea ratione distribuit, ut duas partes basilica sancti Amancii acciperet, et tertiam uero basilica, que ad Sanctos Brictones dicitur, ubi et ipsi corpore quiescunt, uendicaret. Item agrum qui appellatur Cassinatus, in eodem Cadurcino territorio consistentem, cum omnibus appendiciis suis. Item portionem de agro Macrinio, et Reclinis, situm in territorio Albiensi, cum edificiis, uineis, mancipiis, et ceteris appenditiis suis. Item in pago Rotenensi, uallem Catemariam, Vercellas, Grossumniagum, Sciacum, et Atratum, cum edificiis, mancipiis, et omnibus appendiciis eorum. Item Vitaliacum, situm in pago Cadurcino, cum omni integritate. Preterea dedit et basilice sancti Saturnini martyris, quae est constructa in suburbano Tolosane ciuitatis, uillam que uocatur Siluiniacus, sitam in eodem pago, cum omni integritate et appendiciis suis. Similiter et agrum Melgiacum, situm in eodem territorio, cum edificiis, mancipiis, terris, et ceteris appendiciis suis. Dedit item seniori aecclesiae Cadurcine uillam quam Betto tenuit, et ipse ex regum munificentia accepit, sitam in territorio Burdegalensi, cum edificiis, mancipiis et uniuersis appendiciis suis. Multa quidem et alia possedit, sicut testamenti ipsius pagina manifestat, que tam nepotibus quam ceteris propinquis suis largitus est. Sed et mancipia non minus duo milia permisit esse ingenua, quibus et ea que ad presens possidere uidebantur ad proprium habere permisit. Qui uere felix, feliciter uitae peracto tempore, plenus uirtutibus migrauit ad Christum, sub die VI kalendarum nouembrium, et sepultus est iuxta sanctum Aunarium in basilica beati Germani. XXI. DE PALLADIO Palladius sedit annos XXXVI, menses III. Fuit enim temporibus Dagoberti regis, presulantibus apud urbem Romam Deusdedit, Bonifatio, Honorio, Seuerino, Iohanne, atque Theodoro. Hic fuit uir strenuus atque temporibus domni Desiderii predecessoris sui abbas monasterii sancti Germani. Post cuius excessum, eo quod esset uir sapiens, largus, atque misericors, ab omni populo in episcopatu eligitur. Accepto uero sacerdotio, totum se ecclesiasticis tradidit disciplinis. Nam basilicam sancti Stephani plurimis et maximis ditauit donariis. Fecit enim duas cruces ex auro purissimo quas et obtulit, sed et plurima uasa anaclea, argentea, que ad nostram usque etatem in thesauris eiusdem ecclesiae seruata permanserunt. Hec nos ipsius nomine uidimus insignita. Fecit et monasterium sancti Iuliani martyris, ubi edificauit basilicam alteram, quam in honore sancte Dei genitricis Marie dedicauit. Quod monasterium uirginum esse constituit, quod ante ipsum infra muros ciuitatis paruo ambitu constructum uirorum fuisse certissimum est. Nam et id monasterium maximis edificiis extulit, ac muro undique circuncinxit, et quia omnes ecclesie Autissiodorenses sue deditioni erant subiecte, tam ex sancti Stephani, quam etiam ex sancti Germani uillis copiose ditauit. Fecit et basilicam prope muros ciuitatis in honore sancti Eusebii Vercellensis pontificis et martiris, cuius testudinem a parte orientali ex musiuo simul et auro compsit ac dedicauit, uariisque muneribus ampliauit ; quod etiam monachorum esse constituit ac muro undique circuncinxit. Fecit et basilicam sancti Germani in pago Autissiodorensi, in loco qui dicitur Vercisus, quam et nobili testudine ex musiuo et auro decorauit. Hic etiam constituit ut per singulos annos, festiuitate sancti Germani, quľ celebratur die kalendarum octobrium, expleta missarum celebritate, ob amorem et reuerentiam tanti presulis a manu episcopi C solidos accipiant canonici basilice sancti Stephani, quatinus alacrioribus animis delectet eos per succidiua tempora eiusdem festiuitatis celebrare gaudia. Obiit autem IV idus aprilis, et sepultus est in basilica sancti Eusebii, quam ipse, ut prediximus, suo opere construxerat, et cessauit episcopatus dies X. XXII. DE VIGILIO Vigilius sedit annos XXV, menses quinque. Fuit enim temporibus Martini pape et Eugenii atque Vitaliani, regnante apud Francos siue Burgundiones Chlotharios iuniore. Nam et genere nobilis extitit, et sanctitate preclarus. Inter cetera nanque uirtutum suarum insignia, etiam monasterium in suburbio ciuitatis Autissiodorensis construxit, quod pluribus ditatum muneribus, ut testamenti ipsius series demonstrat, in honore sancte Dei genitricis Marie dedicauit. Quod etiam muro circumcingens monachorum esse constituit, simulque xenodochium pauperum ibidem esse precepit. Fertur enim de eodem sancto uiro, ueridica relatione, quod, iubente Waratone principe palatii, qui Ebroino in eodem principatu successerat, in Cotia sylua martyrium sit perpessus. Inmitatus uidelicet est eundem antecessorem suum Ebroinum, qui olim sanctum Leodegarium Augustodunensem episcopum gladio animaduerti preceperat. Martyrizatus est autem sanctus Vigilius sub die V iduum martiarum. Cum autem sacrum corpus eius ad propriam ueheretur urbem, contigit eius transitum per urbem fuisse Senonicam. Cumque pertransiret quandam domum, qua rei uincti cathenis tenebantur, subito omnia uincula dirupta sunt. Sicque miserorum turba, ergastuli illius noctes euadens, sacri cepit corporis exsequiis deseruire. Exstant hodieque in testimonium tanti miraculi eedem cathene, sacro eius inherentes sepulchro. Sepultus est autem in basilica sancte Dei genitricis Marie, quam ipse construxerat, fuitque ciuitas sine episcopo dies V. XXIII. DE SCOPILIONE Scopilio sedit annos VIII. Fuit enim temporibus Adeodati, Doni, Agathonis, romanorum pontificum, sub Theoderico rege. De quo nichil aliud scripture dignum repperimus, nisi quod quedam uascula argentea in thesauris ecclesiae cui prefuit conspeximus eius nomine insignita. Sepultus est autem in basilica sancti Eusebii martiris. XXIV. DE TRETICO Treticus sedit annos XV, menses III. Hic fuit temporibus romanorum presulum Leonis, Benedicti, Johannis, Gononis, Sergii, sub Hildeberto iuniore Francorum rege, qui appellatus est iustus. Vir mitissimus et omni bonitate ornatus. Nam et ante episcopatum extitit abbas monasterii sancti Germani. In quo offitio positus, talem tantumque se exhibuit, ut merito ab omnibus summo frequentaretur studio. Erat enim largus, pius, castus, atque misericors. Deo igitur fauente, omnis populus a minimo usque ad maximum, diuina inspiratione permoti, eum in pontificatus ordinem elegerunt. Sicque a basilica sancti Germani extractus, Deo dignus pontifex est electus et ordinatus sacerdos. Cepit enim mox accepto sacerdotio predicationibus insistere, ecclesiamque sibi a Deo commissam spiritaliter erudire. Hic beatus uir primo anno ordinationis sue, habito concilio, constituit qualiter abbates uel archipresbyteri in ecclesia sancti Stephani diuinum persoluerent offitium. Taliter uero ordinauit, ut kalendis ianuarii, I Ebdomada, basilica sancti Germani deseruiret. II ebdomada, basilica sancti Amatoris. III ebdomada, basilica sancti Petri. IV ebdomada, basilica monasterii sancti Juliani. Kalendis februarii, I ebdomada, basilica sancti Mariani. II ebdomada, basilica sancti Eusebii. III ebdomada, basilica sancti Martini. IV ebdomada, basilica sancte Marie. Kalendis martii, I ebdomada, basilica sancti Nazarii. II ebdomada, monasterium Longoretense. III ebdomada, monasterium Sessiacense. IV ebdomada, Scoliue uicus. Kalendis aprilis, I ebdomada, Bacerne uicus. II ebdomada, Vendosa et Gaugiacus. III ebdomada, Nanturiacus et Licaiacus. IV ebdomada, Tauriacus. Kalendis maii, I ebdomada, Chore uicus. II ebdomada, Corcedonus et oratorium sancti Memmii. III ebdomada, Droia, et Cornacus, et Auciacus. IV ebdomada, Varciacus. Kalendis iunii, I ebdomada, Bargiacus et Nantoniacus. II ebdomada, Massua. III ebdomada, Condida. IV ebdomada, Dractiacus et Soliacus. Kalendis iulii, I ebdomada, Nouus uicus. II ebdomada, Brioderus. III ebdomada, Giomus et Laoderus. IV ebdomada, Blanoilus. Kalendis augusti, I ebdomada, clerici dominici. II ebdomada, Eliniacus. III ebdomada, Baugiacus. IV ebdomada, Tauriacus. Kalendis septembris, I ebdomada, Interannis. II ebdomada, Odone uicus. III ebdomada, Puluerenus et Tociacus. IV ebdomada, Epponiacus et Carbaugiacus. Kalendis octobris, I ebdomada, clerici dominici. II ebdomada, basilica sancti Germani. II ebdomada, basilica sancti Amatoris. IV ebdomada, basilica sancti Petri. Kalendis nouembris, I ebdomada, Domiciacus. II ebdomada, monasterium sancti Iuliani. III ebdomada, basilica sancti Mariani. IV ebdomada, basilica sancti Eusebii. Kalendis decembris, I ebdomada, basilica sancte Marie. II ebdomada, basilica sancti Martini. III ebdomada, basilica sancti Geruasii et Prothasi. IV ebdomada, monasterium Longoreti et Sesciaci. Hac itaque constitutione roborata, constituit ut abbates uel presbyteri cum clero, ad suprascriptum offitium peragendum conuenientes, ex dominico cellario ab echonomo ecclesie stipendium sufficiens accipiant. Si uero tardi occurrerint, aut negligentes apparuerint, XL dies a uino abstineant. Vicedominus autem aut cellerarius, si quod iure eis ministrare debent in aliquo subtraxerint, retrusi in monasterium per annum dimidium pane et aqua contenti, debitam penitentiam persoluant. Is itaque beatus episcopus uillam, que ei ex successione parentum aduenerat, Maximiacum nomine, sitam in pago Senonico, cum edificiis, mancipiis, uineis, siluis, et uniuersis appendiciis suis, basilice sancti Stephani, cui Deo auctore prefuit, habendam delegauit. De cetero, consummato feliciter uitľ sue cursu, a quodam instigante diabolo, ut fertur, archidiacono suo, nomine Ragenfredo, dum scanno sopore resolutus quiesceret, gladio uerberatus martyrio uitam finiuit, XV kalendarum aprilis, et sepultus est cum summa deuotione fidelium in basilica sancti Eusebii martyris. Nam de eodem Ragenfredo antiqua relatione ulgatur quod mox ut a domo in qua suum interfecit pontificem est egressus, subito turbine raptus nusquam comparuit. Fuit autem ciuitas sine episcopo annis III. Nam de scanno super quem interfectus est plures ex dolore dentium ob meritum sancti uiri obtinuere remedium. Sed et in eodem loco ob memoriam et uenerationem martyris a successoribus ipsius eius est nomine constructum oratorium, quod hactenus fidelium deuotione ueneratur et colitur. Extant hodieque tabule eiusdem scanni, eius martyrium designantes. XXV. DE FOCOALDO Focoaldus sedit annos V, menses IIII, dies X. Obiit XVIII kalendarum aprilis, et sepultus est in basilica sancti Eusebii. Fuit autem ciuitas sine episcopo dies VII. XXVI. DE SABARICO Sabaricus sedit annos V, menses IV. Hic, ut fama confirmat, eo quod esset genere nobilissimus, cepit a status sui ordine paululum declinare, et secularibus curis plus quam oportet pontificem inhianter insistere, in tantum ut tam pagum Aurelianensem, quam Niuernensem, Tornoderensem quoque atque Aualensem necnon et Tricassinum militari manu inuaderet, suisque dicionibus subiugaret. Nam eo tempore Franci inter se dissidentes, cum plurima ciuilia bella commouerent, in silua Cotia in inuicem irruentes, maxima sese cede mactauerunt. Tunc isdem episcopus, postponens pontificalem dignitatem, undecumque collecta plurima multitudine, cum Lugdunum pergeret ut eam sibi ferro subiugaret, diuino fulmine subito percussus, cita morte interiit. Sicque ad ciuitatem propriam reportatus, atque in basilica sancti Germani iuxta predecessores suos est sepultus. Fuit enim temporibus Dagoberti iunioris regis atque Danihelis, qui mutato nomine uocatus est Elpericus, atque ex clerico rex est effectus, Pipino cum Plectrude maiore domus principatum regente. XXVII. DE SANCTO HAINMARO MARTYRE Hainmarus uocatus episcopus tenuit principatum annos XV. Fuit enim uir ualde strenuus, atque nobilitate generis non mediocriter decoratus, simul quoque fundorum dignitate ditissimus. Nam in tantum eius potestas seculariter excreuit, ut usque ad ducatum pene totius Burgundie perueniret. Contigit autem eo tempore Pipinum filium prioris Karoli, Aquitaniam ex euocatione Eudonis Aquitanorum ducis, aduersus Aimonem Cesarauguste regem perrexisse, qui Lampagiam ipsius Eudonis filiam in coniugium sumpserat, et federa conubii ruperat. Conuenientes autem in locum qui Iberra dicitur, dum inter se pugnare cepissent, hic Hainmarus cum suis in Sarracenorum multitudinem irruens, maxima eos cede prostrauit, deuicit, atque simul cum rege suo, Christo propiciante, uictor extitit. Sicque Pipinus cum triumpho Francie partes repetiit, sed non multum post predictus Eudo pactum quod pepigerat cum Pipino fallaci mutatione deseruit. Unde factum est ut isdem Hainmarus, precipiente iam dicto Pipino, iterum Aquitanie partes collecta suorum multitudine repeteret, atque Eudonem ad bellum prouocaret. Quibus in unum congressis, tanta subito cede Aquitanici corruerunt, ut uix ipse dux eorum Eudo per fugam dilapsus euaderet. Sed quorumdam insidiante inuidia, quľ prosperis rebus semper adesse solet, suggestum est regi quod ipse Eudo non aliter nisi ex consensu Hainmari euasisset. Qua de causa euocatus ab eodem rege, apud Bastoniam uillam quľ est sita in saltu Arduenne, custodie carcerali est mancipatus. Interiectis itaque paucis diebus, cuiusdam nepotis sui ingenio carcere extractus, arrepto equo fugam iniit. Cuius post tergum cum summa uelocitate aduersarii insequentes, in loco qui Lufaus dicitur, in pago Tullensi, eum consequuti sunt. Qui uidens se eorum insidias euadere non posse, totum se ad diuinum contulit auxilium. Nam dum extensis brachiis in modum crucis, oculis ad celum eleuatis, supernam gratiam exoraret, lanceis persequentium confossus, simul cum predicto nepote suo occubuit, ibique dicitur fuisse sepultus. Seruatur hactenus Autissiodori in altare matris ecclesiae crux aurea ligni dominici, ostentans in se signa martyrii eius. Sed et quasdam res proprietatis sue ecclesiis Dei fideliter distribuit, consilium et ordinationem nactus domni Teodranni, iam tunc ex sua uoluntate ordinati pontificis. Dedit itaque basilicľ sancti Stephani, ad stipendium clericorum ibidem Deo deseruientium, uillam quľ dicitur Matriacus, sitam in pago Senonico cum edificiis, mancipiis, uineis, siluis et uniuersis appendiciis suis. Item in pago Autissiodorensi, ad xenodochium predicte matris ecclesiae, uillam quľ dicitur Miliciacus et alteram que uocatur Viriliacus, cum uniuersis appendiciis eorum. Ceterum basilice sancti Germani, ad stipendium monachorum, uillam Abundiacum nomine, sitam in pago Autissiodorensi, cum edificiis, mancipiis, siluis et omnibus appendiciis suis. Item in pago Vastinensi, uillam que dicitur Pons Maxentii, similiter cum appendiciis suis. Dedit item ad xenodochium eiusdem basilice domni Germani uillas sitas in pago Autissiodorensi, hoc est Nigrontum cum appendiciis suis, Linerolas quoque similiter cum appendiciis suis, simulque Lagunas. Nam Boniacus atque Vitriacus, tempore interfectionis sue, in fiscum cesserunt dominicum. XXVIII. DE TEODRANNO Teodrannus, adhuc superstite domno Hainmaro, ex eius consensu est ordinatus episcopus. Obiit autem IV nonas decembris et sepultus est in basilica sancti Eusebii. XXIX. DE BEATO QUINTILIANO Quintilianus episcopus fuit nobilis genere, cuius pater Quintilianus monasterium Meleretense construxit ac rebus propriis ditauit, xenodochiumque Brittonum Romam pergentium ibidem esse constituit. Hic beatus episcopus ante episcopatum abbas fuit monasterii sancti Germani, sed ob uite meritum ac generis nobilitatem, a monasterio populi electione uocatus, pastor est ecclesiae subrogatus. Sepultus est itaque iuxta predecessores suos, in basilica sancti Germani. XXX. DE CILLIANO Cillianus episcopus sedit annos VI, menses II. Obiit autem pridie nonas augustas, et sepultus est in basilica sancti Germani. XXXI. DE CLEMENTE Clemens episcopus sedit annos V, mensem I, dies X. Hic cecitatem corpoream passus, iuxta basilicam apostolorum Petri et Iacobi diuersorium habuit. Obiit XIII kalendarum aprilis, et sepultus est in basilica sancti Amatoris. XXXII. DE AIDULFO Aidulfus, ex cantore episcopus, sedit annos XV. Fuit temporibus Karoli maioris, et perdurauit usque ad Pipinum, in diuinis officiis strenuus, et episcopali largitate famosus. Eius tempore res ecclesiasticae, ab episcoporum potestate per eundem principem abstracte, in dominatum secularium cesserunt. Siquidem centum tantummodo mansis episcopo derelictis, quicquid uillarum superfuit in sex principes baioarios distributum est, abbatie uero singulis abbatibus dilargite. Quam ecclesiae humiliationem identification religiosus pontifex pene exitialiter doluit, adeo ut paralisis morbo correptus, uniuersis sui corporis offitiis priuaretur. Eodem itaque diuersorio cum predicto Clemente adhuc superstite clausus, stipe ecclesiastica usque ad diem sui obitus alebatur, Maurino ex uoluntate eiusdem pontificis subministrante publicas functiones. Hic contulit basilice sancti Stephani res proprietatis sue in pago Tornoderensi, in uilla que Montiniacus uocatur, ea ratione ut stipendiis pauperum perpetuo deseruirent. Obiit autem idus nouembris, et sepultus est in basilica sancti Germani. XXXIII. DE SANCTO MAURINO Maurinus episcopus sedit annos XXVIII. Fuit circa exordium regni Karoli magni, uir strenuus, et facunda urbanitate eloquentissimus, atque sanctitatis titulis admodum decoratus. Fertur nanque prophetico spiritu nonnulla predixisse, que mox rei probauit euentus, et quamquam potestate seculari inpar, multis tamen etiam potentissimis dignitate se parem exibuit. De hoc certissime constat quod ingenio et prudentia singulari res, ut dudum prediximus, ecclesiae sue subtractas, annuente magno Karolo tunc rege, postea imperatore, recuperauit. Acceptum nanque aurum, ut fertur, in eadem ciuitate in turre Brunichildis inuentum atque, ut dicitur, libratim distributum, orarii quo utebatur nodis hinc inde cohercuit, atque collo suspensum, ante prenominati regis presentiam nouo ordine detulit, pariterque commisse sibi ecclesiae paupertatem ac sue tenorem peticionis regiis auribus intimauit, id se precogitasse asserens, ut singulos palatii principes singulis auri libris in sui adiutorium conciliaret, sed postea mutasse sententiam, atque ut ipse solus cuncta acciperet rectius iudicasse. Annuit benignitas principis, et ut decedentibus singulis qui tunc res ecclesiasticas obtinebant paulatim cuncta reciperet precepto regie auctoritatis edixit. Sicque annuente Deo, res prospere cessit, ut fere intra biennium nullus pene eorum restiterit, quibus predia ecclesiastica contra licitum deseruiebant. Ea tempestate, abbatia sanctorum martyrum Geruasii et Protasii, necnon et sancti Martini, sancti quoque Eusebii, in usus sancti Stephani redierunt, maxima quoque uillarum pars, que fuerant eatenus abdicate. Hoc presule primus comes pagi Autissiodorensis Ermenoldis nomine in suo ipsius predio monasterium in Saluatoris honore construxit, quod isdem episcopus sollempniter dedicauit, atque ex rebus sancti Stephani uillam cui Cocciacus nomen est in augmentum dedit. Nichilominus prefatus comes obtentu episcopi idem monasterium sancto Stephano postea delegauit. Super altare quoque matris ecclesiae hic ipse pontifex pallium preciosissimum auro et margaritis obtulit decentissime exornatum. Crucem etiam ex auro purissimo et gemmis preciosis composuit, nomine inscribens suo. Sed et inmitator existens bone memorie predecessoris sui, contulit res proprietatis sue sancto Stephano, ut pauperum indigentiis subministrarent. Sunt autem eedem res posite in pago Tornodorensi, in uilla que dicitur Fontanetus. Nichilhominus et stipendiis canonicorum aggellum proprietatis sue contulit cuius uocabulum est Villare, non longe a Varciaco, quod ipse a quadam matrona optinuerat nomine Rocla. Decessit VIII idus augusti, atque in ecclesia sancti Geruasii tumulatus est, quam ipse quoque renouauerat. XXXIV. DE AARONE Aaron episcopus sedit annos XIII. De hoc constat quod proficiscente Romam Karolo magno, sub Leone papa, ad decus imperii roborandum, cum ipso pariter profectus est, atque in ipsa expeditione abbatiam sancti Mariani a prefato imperatore obtinuit. Hic idem pontifex ciborium super altare sancti Stephani auro argentoque mirifice composuit. Obiit idus februarii, sepultusque est in basilica sancti Geruasii. XXXV. DE ANGELELMO Angelelmus episcopus, natione Baioarius ex patre Obtelmo et matre Teogarde, sedit annos XVII. Hic cum esset uir summe simplicitatis et caritatis, presbyter ordinatus et basilice sanctorum Geruasii et Protasii abbas prestitutus est. Sane decendente Aaron pontifice, Ieremias Senonensis archiepiscopus, iussu Karoli imperatoris Autissiodorum ueniens, in ecclesia sancti Germani cleri et populi collegit citum. Ibi generali consensu accedente, hic idem Angelelmus ab omnibus electus est et episcopus ordinatus. Suscepto igitur pontificali ministerio, totum se in diuinum transfudit seruitium, in orationibus assiduus, in lacrimis frequens, in elemosinis precipuus, ac pene suo tempore singularis. Fertur enim interdum amore largitatis egritudinem simulasse, ut absque ullius contradictione quľ habere poterat in usus pauperum erogaret. Aecclesiam sancti Stephani non simplici largitate ditauit. Altare senioris ecclesiae tabulis argenteis undique compegit. Altare quoque sancte Marie nichilhominus tabula argentea decorauit. Sancti quoque baptiste Iohannis altare simili ornamento decorauit. Ante altare sancti Stephani tres coronas argenteas precipui ponderis preparauit. In circuitu altaris decem candelabra maxima argenteaque constituit. Calicem argenteum optimum cum patena condonauit ac suo nomine presignauit. Sed et crucem permaximam inibi collocauit, quam auro argentoque uultu saluatoris decentissime decorauit, altare argentea tabula ornatum ante eum statuens. Eandem ecclesiam quatuor signis maximis et sonoris decorauit. Fecit et capsam precipui operis, auro argentoque elegantissime comptam, ubi cappam beatissimi Amatoris cum multis sanctorum pignoribus condidit. Tapetia etiam optima ad sedilia basilice exornanda plurima contulit. Huius tempore Ludouicus imperator, facto generali conuentu, canonicis regularem uitam imposuit, atque ob tutelam religionis claustri custodiam instituit, ac diuersas competentesque officinas, eorum usibus ordinauit. Qua auctoritate isdem pontifex delectatus, uillam cui Puluerenus nomen est fratrum canonicorum scilicet stipendiis deputauit. Et quia quedam beneficiata erant que protinus auferri non poterant, decretum est ut illis decedentibus continuo canonici in suos reflecterent usus. Res etiam que ex iure proprio ei cesserant, tam in Biliaco quam in Annau eorumdem usibus delegauit. Qui etiam uasa argentea plurima et precipua in thesauris eiusdem ecclesiae collocauit. Sancto Germano calicem argenteum cum patena dedit, eiusdem scematis, cuius et superiorem fecerat, huiusmodi largitatem sui nominis inscriptione designans. Sancto quoque Amatori calicem argenteum cum patena tribuit, eiusdem operis, quamquam ponderis minoris. Sancto Petro similiter. Altare sancti Eusebii tabula argentea exornauit. Calicem argenteum cum patena dedit, euuangelium quoque argenteum, cum candelabris argenteis ac turibulo nichilhominus argenteo, preparauit. Cortinas etiam in circuitu altaris ac nonnullla pallia condonauit. In cenobio sancti Saluatoris tabulam argenteam cum signo sonorissimo dedit. Per totam denique sue potestatis diocesim ecclesiis quidem uicanis ad preparandum calicem et patenam, tres libras argenti distribuit. Minoribus uero capellis suis dumtaxat ad opus simile solidos XV destinauit. In uicis quoque prefatis congruam argenti quantitatem largitus est, ad cruces in ecclesiis exornandas. His et huiusmodi bonorum operum frugibus plenus, decessit sub die nonarum iuliarum atque in basilica sancti Germani honeste tumulatus est. XXXVI. DE HERIBALDO Heribaldus episcopus ex patre Antelmo Baioario, matre Frotilde Vastinensi, sedit annos XXXIII. Hunc ab ineunte etate in palatio educatum, post decessum auunculi sui Angelelmi, clerus ac populus sollempni electione facta, pontificatui suffecerunt, Aldrico Senonum archiepiscopo cum coepiscopis ex precepto Ludouici imperatoris huius negotium procurante. Constat autem eum in ecclesia beati Germani et electione designatum et ordinatione promotum. Fuit autem uir admodum nobilis, forma elegans, eloquio nitidus, singulari prudentia circumspectus. Quamobrem et apud reges plurimum ualuit, ita ut in palatio archicapellanus effectus, seculari quoque dignitate potentissimus ea tempestate exstiterit atque, ut se habent humana, quamdiu quidem huiusmodi potestatis apice floruit, secularibus sese negotiis non mediocriter dedit. Diuino autem respectu tandem inspiratus atque, quod a seculi appetitu plurimum solet compescere, infirmitatis corporee mole grauatus, et mores et studium in diuersa transtulit seque totum diuinis seruitiis et ecclesiasticis utilitatibus ex animo mancipauit. In orationibus continuus, in lacrimis profusus, in seruorum Dei subsidiis largus, in ecclesiarum reparatione feruentissimus, in pauperum recreatione singulariter mirabilis, mirabiliter singularis. Ecclesiam sancti Stephani et parietibus et laquearibus renouauit, uitreis quoque ac picturis optimis decorauit, coronas argenteas quatuor instituit. Circa altare sancti Stephani tabulas argenteas et sculptura et operis elegantia renouauit. Capsam etiam auro argentoque mirifice decorauit, ubi uestimenta sacratissimi Germani reposuit. Basilicam sancti Iohannis baptiste post defectum ueteris ab imis extruens fundamentis, in sublime fastigium extulit ac X kalendarum ianuariarum sollempniter dedicauit. Postmodum uero sanctorum martyrum Alexandri et Crisanti pignora que ab urbe Roma detulerat in eadem ecclesia decenter condidit, fredamque cum cancellis benigno studio exornauit atque, ad luminaria eorundem sanctorum patrociniis iugiter obseruanda, agellum quendam V mansorum uocabulo Bunnorum ex agro Matriacensi et ex precepto apostolico benigno amore contulit. Basilicam sancte Marie laquearibus, picturis, et uitreis renouauit. Congregationem canonicorum tam litterarum eruditione quam ecclesiastice industrie studiis inlustrauit, adhibitis undecunque preceptoribus, qui rem diuinam et studio proueherent et instantia amplificarent. Sed et in stipendiis eorundem quam largus extiterit non licet ambigere, quoniam qui ex predictis eorumdem rebus quippiam detinebant, protinus ut discesserunt, absque ulla intercessionis reclamatione eorundem usibus reseruauit. Nam ipsorum uestiario uillam cui Condida nomen est restituit, cellamque sancti Remigii cum suis appendiciis duasque uineas Corticanum et Plantas eidem usui deputauit. Cumque regi Karolo post patris Ludouici excessum et carus esset et intimus, eius munificentia uillas quasdam optinuit, que olim iuri ecclesiastico fuerant abdicate. Quarum hec sunt uocabula : Gaiacus cum appendiciis suis, Garciliacus similiter, Camplemesii similiter, Maximiacus similiter, quam ex equo diuidens mediam partem luminaribus ecclesiae distribuit, reliquam medietatem canonicorum stipendiis seruire precepit, regio precepto hoc corroborante atque, ut in prefati regis memoria ex eadem uilla bis per annum refectio preparetur, una per prepositum altera per eiusdem ecclesiae archiclauum, immutabiliter sanciente. Hic idem pontifex, secundo anno belli ciuilis, qui est annus Dei hominis facti octingentesimus XLI, corpus beatissimi Germani precepto regum Karoli et Ludouici ex loco in quo primum tumulatum fuerat uenerabiliter kalendis septembris transmutauit, quod ita et soliditate integrum et uestibus repperit incorruptum, ut quondam fuerat a uenerabili augusta Placidia decentissime compositum. Ita optimarum uirtutum fruge fecundus, plenus etatis et probitatis, appositus est ad patres suos, sub die VII kalendarum maiarum atque, ut ipse petierat, in basilica sancti Germani, in cripta sancti Stephani, nobilem sepulturam accepit, cuius etiam altare uiuens adhuc tabula argentea decorauerat, calicemque itidem argenteum cum patena condonauit. XXXVII. DE ABBONE Abbo, ex monacho episcopus, supradicti Heribaldi pontificis germanus, sedit annos II et menses X. Vir strenuus, et omnimoda eloquentia preclarus atque tam in diuinis scripturis quam in secularibus principaliter eruditus. Fuit autem abbas cenobii sancti Germani, post fratris autem decessum, iussu Karoli regis electus, pontificatui substitutus est. Quis sane uir fuerit quantumque obtima preditus uoluntate, temporis breuitas atque mors inmature proueniens ostendere non permisit. Is sancto Stephano crucem auream cum gemmis preciosis contulit, pallium quoque perobtimum largitus est. Cocleam a parte occidentali a fundamentis inchoauit. Altare sancti Stephani auro puro gemmisque exornare decreuerat, sed morte intercedente prepeditus, non modicas tamen auri expensas ad id peragendum reliquit. Tali affectu bone uoluntatis plenus, morte preuentus est sub die III nonas decembris, atque in ecclesia sancti Germani honorifice tumulatus. XXXVIII. DE CRISTIANO Cristianus episcopus, natione Alemannus ex patre Arcamberto et matre Emelinde, sedit annos XIII. Fuit autem uir simplex, et tamquam naturali quadam animi uultusque hilaritate perfusus, humilitate precipuus, et familie ecclesiastice amator ardentissimus. Hic cocleam ab occidentali parte, a predecessore suo inchoatam, ad perfectum usque perduxit. Hic ipse pontifex beatissimi Amatoris corporis menbra a prime sepulture loco, una cum archiepiscopo Burdegalensi Frotario nomine, festiue in criptam ipsius domus transuexit. Huius etiam studium fuit ut que canonicis ex rebus stipendio debitis deerant celeri largitatis clementia restauraret. Dedit siquidem eisdem canonicis Albaris uillam, quatinus ex eius redditibus illius memoriale omnibus agatur annis. Decessit X kalendarum decembris, atque iuxta predecessores suos sepultus est, in ecclesia sancti Germani. XXXIX.DE WALA Wala episcopus genere Francus, patre Ardrado, matre Witelai, fratre optime recordationis Anseiso Senonum archiepiscopo, sedit annos VII, dies XLVIII. Hic primo tempore sue ordinationis ad lectionem sapientium mundi se contulit, dehinc onus uasallorum quos secum adduxerat de comitatu Karlemanni decenter atque prudenter, quia grauabant ecclesiam, a se remouit. Huius siquidem patris de quo loquimur studium fuit magistros litterarum caritatiue amplecti, eorumque alloquiis et consiliis uti, suoque conuiuio participari. Quocirca duo luminaria sacri collegii nostri, Rainogala et Alagus, conlaborante Heirico teosopho simul et monacho, gesta presulum istius sedis compendiose atque commatice elugubratis paginis indiderunt. Fuit uero huic uiro sincera et conuisceralis affectio cum seruis Dei, quos ita sibi unanimes bonis suis reddiderat, ut etiam in extremis pensum diei pro illo gratanter persoluerent. Suo etiam tempore, precipui patres, domnus Trutbertus scilicet atque Hictarius senior, decesserunt. Horum primus prophetico spiritu plenus egritudinis sue tempore mansit, et a sacro Domini natalicio, quo cepit egrotare, quosdam qui deerant a collegio fratrum quasi presens agnoscebat. Sequens uero cuius esset meriti, dies sepulture inuexit. Ad quam cum adesset frequentia clericorum et populi, ut obsequium sepeliendi dependerent, ictu uno mallei cooperculum, quod uix labore unius diei parari poterat, sectum est. Talia dixisse me nemo floccipendat, sed quibus amiciciis fruebatur agnoscat. Nocturno non modo ipse minime deerat offitio, sed et absentes nominatim requirebat fratres puerosque. Librorum copiam si usquam nosset, ardenter huc desiderabat aduehere. Ecclesiae thesaurum ac si sacrilegium uitabat contingere. Donaria argentea uel aurea palliaque perobtima sancto contulit Stephano. Ecclesiarum restaurationes instantissime peregit, ac suo tempore pene feliciter consummauit. Et cum nonnulli diocesianeos suos exspolient propinquosque ditent, iste a consanguineis maxima percipiens ecclesiae suae filiis inperciebatur. Neque enim alienis, sed propriis transigebat donis. In omni cumuictu atque secreto presentia suorum usus clericorum, non paciens quicquam sinistrum de illis audire uel loqui, utens uulgari prouerbio: nesciant laici quid faciunt clerici, et pares paribus socientur. Mors autem eum inmatura subripuit, sed Christus super astra sustulit. Cuius corporis membra Saxiaci monasterii tegit urna. Diem VII idus martii clausit extremum, superstitem relinquens fratrem, qui sibi feliciter uixit et illi quoque pro eius memoria facienda largitus est in Riuo duos mansos, cum regali et coepiscopali consensu canonicis sancti Stephani, et in administratione luminis diuini altaris sancti Stephani in Piscasiolo uilla mansum unum. XL. DE WIBALDO Wibaldus, nacione Francigena Cameracensis ciuitatis indigena, a Ludouico gloriosissimo ac semper augusto huic ciuitati futurus directus est episcopus, parentibus nobilissimis genitus, patre scilicet Leutfrido, genitrice Doda, legale inuicem caste seruantibus coniugium. Hic uir a primo etatis tyrocinio spiritualibus inbuitur disciplinis, liberalium arcium studiis adprime instructus, Iohannis Scotti, qui ea tempestate per Gallias sapientie diffundebat radios, factus pedissequa. Cuius discipulatui longo inherens tempore, diuina simul et humana prospicere, prospera eque et sinistra equali lance didicit ponderare. Dehinc iuuentutis solidum robur adeptus, ad aulam introductus est regiam, ubi regio militans seruitio Christo sibi fauente, huius sedis Wala decedente episcopo, meruit suscipere thronum, prelibato rege Ludouico digne famulatum illius remunerante, huiusque ecclesiae cleri et plebis coniuentia in unum ut pontifex ordinaretur applaudente. Sicque opitulante Deo, cum summa tocius populi exultatione, die nonarum aprillium, ab Ansegiso uenerabili archiepiscopo ordinatus est episcopus. Ubi quam floride uixerit, quanto studio domum sibi creditam sublimare uoluerit, quam mitis erga gregem dominicum largusque dispensator extiterit, multi adhuc supersunt, qui oculis se uidisse testantur. Nullum solis estum, nullum denique hiemis horrebat algorem, quin beati prothomartiris Stephani ecclesiae decori peruigil insudaret. Unde multa munerum regie munificentie xenia obtulit, ut beati Iuliani abbatiam sancti Stephani seruitio applicaret. Quod multa cum difficultate peregit, sed regale preceptum quod ex eo adeptus fuerat, mors inmatura possidere prohibuit. Mors, inquam, que raro tristibus, sepissime tamen letis sese inmergit. Hic ab occidentali parte ecclesiae sancti Stephani duo construxit altaria, superius in honore sancte Crucis, per quam omni mundo salus effulsit, inferius uero beati Gregorii pro nostris calamitatibus intercessoris eximiique Pauli apostoli, Amatoris etiam atque Germani ac Martini et Benedicti honore honestissime dedicauit, sue salutis non inmemor, qui per beatum Gregorium animam in imis erebi faucibus alligatam, nondum baptismi lauachro renatam, cum salubre tamen ac generale baptismi sit preceptum, supernis sedibus nouerat esse illatam, absque dubio confidens eius precibus se posse etiam in morte saluari. Congregationi denique sibi commisse medietatem Chichirei uille regio confirmans precepto adtribuit, ut die sue ordinationis suique obitus atque senioris sui regis Ludouici et sacrorum altarium, hoc est criptarum, dedicationis die, refectio congrua pararetur, quo saltem muneris collatione et per singulos annos uenerationis eius apud posteros reuiuisceret memoria. Canonicis quoque sancti Eusebii, in Molendinis uilla mansos contulit octo per preceptum regium, perpetualiter eorum destinans usui, ut eorum interuentus fragilitatis illius fieret deletio. Postremo, dum talia aguntur, subitus uitľ irrepsit occasus, omniumque quľ uidentur et transeunt oblitus, sola mortis cepit trepidatione urgeri, reum se clamitans, sceleratissimum confitens, ueniam a cunctis ut necesse fuerat flebiliter deposcens. Spes ad caelum erigitur, mens et consilium ad Christum non sero conuertitur, atque post beati Stephani cuius sedi prefuerat interuentum, sancti Clementis se suffragiis committit, atque in limine domus extra ecclesiam corporis sui glebam sepeliri efflagitat. Sicque totus conuersus in melius, felici transitu migrauit ad Christum. Quem non extra, sed intra ecclesiam beati Clementis affectus cleri recondit, per quem uiuens adhuc apud clementiam summi iudicis obnixe se credidit adiuuari. Rexit ecclesiam annis VII, mense I et diebus VIII obiitque IIII idus maii. Mansit ecclesia absque pontifice menses III, dies XVII. XLI. DE HERIFRIDO Herifridus, natione Carnotensis, uixit gloriose in episcopatu annos XXII, mense I, dies XVI. Hic uir nobilissimus qualiter hanc suscepit dignitatem, qualis in pontificatu, qualis et ante fuerit, non allegare litteris indecentissimum est. Eo siquidem tempore, Karolus nulli uirtute secundus tocius orbis gubernabat imperium. Quo sospite, felices exstitere res mundi, quia et rex philosofabatur, et philosophus regni moderabatur habenas. Nam licet in diuersa, utpote regum omnium potentissimus, extenderetur animus, liberalium artium ferulas a palatio numquam uidens deesse, sed regie dignitatis aulam tocius sapientie gymnasium mirareris existere, ad hunc locum quique nobiles et regni optimates discendi gratia humani et ecclesiastici habitus soboles destinabant, certi utriusque discipline dogma oppido refulgere. Inter alios denique superbi sanguinis iuuenes inibi exultantibus animis confluentes, aderat prefatus uir ex nobilissima Armoricani tractus prosapia deriuatus Herifridus nomine, morum sanctitate probatissimus, uultu et conuersatione angelicus, ardens in humanis tenebris diuine contemplationis radius. Huius pater Herifridus nominatus est, mater uero Hisemberga est nuncupata, nobiles genere, nobiliores sanctitate. Qui licet forent coniugati seculo, erat tamen in celestibus illorum conuersatio. Qui prefatam prolem tenere diligentes, omnipotentis et beate Marie seruitio tradiderunt, in Carnotensi urbe unde et ipsi oriundi erant ingenti gratulatione eum tonsorantes. Ibi aliquantisper liberalibus institutus studiis, ut in eum litteralis scientie summa concurreret, domno Gauterio sancte Aurelianensis ecclesiae episcopo id procurante, ex cuius processerat progenie, ad supradicti imperatoris famulatum seruiturus dirigitur. Illic plene scripturarum perscrutans paginas, senioris hic inhesit seruitio, ut nunquam ab eius uellet presentia discedere, nunquam ab ecclesiasticis negociis separari. Interea urbis Autissiodorensis in unum collata cleri et plebis congerie, de eligendo pastore consilium queritur, atque ad regie magnificentie aures nuntius percito gressu dirigitur. Nec mora rex audito antistitis obitu, omni cupiditatis ardore deposito, diuina preordinante clementia, consilio aule regie procerum adclamantibus cunctis, domno Herifredo cum summa reuerentia nominando pastoralem confert baculum, atque ad Senonensem urbem dirigit ordinandum. Quem diuinissimus archipontifex Gauterius cum summo honore excipiens, consensu cleri et plebis illuc huius rei gratia confluentis, festiuitate sancti Johannis qua capite preciso celestibus est insinuatus sacrariis, in Nigello cenobio ordinauit, et cum summa exultatione in hanc sedem intronizauit. Ubi qualiter uixerit, et quam mitem se normamque uirtutum omnibus prebuerit, plurimi supersunt, qui hľc luce clarius norunt. Et quoniam hostis humani generis aduersus iustos amplius fraudis sue peruigil tendit muscipulas, diuersa huic uiro apostolico ingessit temptamina, ut a ueritatis tramite exorbitantem ad sua male suadens uerteret consilia. Nam ciuitas, inprouise flammis exusta, penitus uersa est in cineres tantum et rudera. His ita gestis, carus domini Herifridus hoc animo indixit suo, nunquam sibi aliquod facturum in urbe habitaculum, donec edes Dei, ecclesia scilicet beate semper uirginis Marie ac sancti Johannis simulque primi martyris Stephani, in pristinum redigerentur statum. Quas paruo contentus tuguriolo, mox reedificare cepit, et funditus eas opere mirifico exornans, in huiusmodi studio usque ad uite terminum permansit. Sicque ecclesiis nobiliter restructis, antecessorum suorum domos condere mors infelix prohibuit. Multa denique prefate sedi subtracta erant beneficia, que sollerti cura summaque uigilantia regalibus preceptis ac apostolicis priuilegiis sancita suo loco restituit. Ex quibus Malliaci cum suis adiacentiis medietatem altari ad concinnanda luminaria contulit, alteram canonicis ad refectionem die obitus sui preparandam concessit. Creuennum etiam uillam, et Narciacum, ac Nouicum cum suis appendiciis, sibi suisque successoribus perpetuo seruituras, diu multumque laborans impetrauit. Artadum denique et in Capilliaco mansum I, in Lindriaco alium, et farinarium, quod est secus murum urbis, ad parandum in die ordinationis sue edulium, fratribus concessit. Oratorium sane beatissimi Clementis, quod est in eadem urbe, flammis exustum restaurauit, eique per deprecationem Hermenberti, qui his iure beneficiario utebatur, Chimiliacum uillam cum ecclesia sancti Andree, que est in Gurgiaco, adtribuit, precepto confirmans regio, eo scilicet pacto ut idem Hermenbertus ecclesiae sibi commisse fidelissimus filius, qui omnium ecclesiarum restaurationi post prelibatum pontificem insudauit, eisdem rebus adhuc uiuens frueretur, unusque post illum quem eligeret propinquus. Sicque necessaria prefato subministrarent oratorio, et die festiuitatis sancti Clementis martyris congruum canonicis impartirent pastum, quatinus ipsius apud omnipotentem Deum interuentus, cui angelicis manibus etiam in mari preparata est domus, criminum fluctibus exoneratum, ad eterne quietis portum sue uirtutis anchora introduceret, et clementie sue sinu iugiter confoueret. Idque domni Gauterii archimandrite sueque dioceseos pontificum auctoritate in perpetuum durabile sanxit. In Arbrico quoque mansa quatuor altari ecclesie sancti Stephani in archiclaui dominio condonauit. In Senonico etiam pago et comitatu apud Noerolium uillam supra fluuium Ichaune, mansa uidelicet XXXVI, et tertiam partem mansi quod quondam fuit beneficium Aganonis, cum alodio in Pomeredo uilla supra fluuium Orose, quod Vulflagius sancto Stephano dedit ad restaurandam ecclesiae ipsius martyris fabricam, in ministerio archiclaui contulit, eo tamen tenore ut et uillam et alodium iam dictus Vulflagius ac filius eius Anseisus teneant, et in censu solidos XV archiclauo persoluant, illis uero mortuis, eedem res in ministerium redeant archiclaui. Innumera quippe sunt sanctitatis eius insignia, que penitus narrare carnalis lingua minime sufficiet. Hunc siquidem beatum uirum de Christo iugiter ruminantem egritudo podagrice passionis subito inuasit, chiragrie etiam ac omnium in corpore artuum langor ingens. Qua diu multumque grauatus est molestia, sed tamen animus a diuina meditatione nunquam uacabat, beate semper Virginis Mariae ac sancti Iohannis dominice incarnationis preuii, necnon etiam domni Stephani suffragiis iugiter se efflagitans releuari. Quadam autem die ualidissimus tumor pedibus eius sese ingessit, adeo ut sopiendi ac mandendi facultatem ei penitus uetaret. Tum subito coruus ales cadauerum amica, oblita proprie nature, partem stagni quo fuerat coclea coopertum ore patulo arripuit, et ante episcopi fenestram iuxta quam cubitabat proiecit. Quae stagni particula ante presulem adlata est. Quam pontifex arripiens, inuocato domini nomine fidensque se meritis sancti Stephani posse sanari, stagnum pedibus superposuit, moxque dolor omnis abscessit. Nec mirum si hec auis domini imperio malagma pedibus sancti uiri contulit, que etiam Helie famem carnis edulio refecit. Aliquamdiu preterea, desiderans uti colloquio domni Rithuei Augustetricorum episcopi, uillarem supra fluuium Ichaunľ adiit, quo prefatus pontifex alacriter obuius processit. Ubi mutuis sese confouentes amplexibus, longam de religione protulere sententiam. Erat autem inibi fons delicabiles ebulliens aquas, quas uir magnificus Herifridus episcopus intuens, lagenam fictilem eadem limpha plenam deferri iussit, equoque insidens et facto desuper crucis signo, uas accepit. Ast equus ferocissimus lagenam insolitam super se sentiens exiliuit, sicque uas, ut plenum fuerat, solotenus proiecit. Mira res. Vas enim ut plenum fuerat, ac si manibus leniter deponeretur super tellurem resedit, et aquas in sese ne uergerentur retinuit. Mirati sunt omnes qui aderant. Isdem quoque limpham ad se demum reportari iussit, et nomen domini benedicens, sufficientissime hausit, suoque coepiscopo et reliquis illic hoc ammirantibus bibendam tradidit. Hoc meritum fuisse pontificis Herifridi et domni Rithuei nemo sanum sapiens dubitet. Ceterum post longa inter se affamina et dulcia inter sanctos oscula, quique redierunt in sua. Cumque ad ciuitatis menia domnus Herifridus redire disponeret, deprecatus est eius magnificentiam Hermenbertus illi fidelissimus quo in ecclesiam sancti Andree, que est in Gurgiaco, ea nocte moraturus secederet. Cui id quod petebat concessit. Ubi ea die moratus est. Cumque ea que pontificem decebant prefatus Ermenbertus prepararet, repente febrium uapore sic accensus est, ut nichil nisi feruorem sentiret. Quod Herifridus gloriosus aspiciens, inuocato nomine domini, ne amplius hanc sustineret molestiam per eundem dominum interdixit. Moxque dolor omnis in eo conquieuit. Deinde cybo sumpto, nox ruit, et prescriptus presul cubitum perrexit. Igitur omnipotens Deus sicut secretorum scrutator est incircumscriptus, ita etiam seruos suos diuersis occulte examinauit generibus. Namque, ut se habet humana fragilitas, propter tantum sibi collatum munus ne se presul extolleret, estus quos sua obtestatione et merito ab alterius corpore submouit, ad proprias uires iusta Dei sententia retorsit. Quippe qui letus et incolumis thoro membra intempeste noctis silentio locauerat, a somno excitatus, ingentem febrium dolorem in toto corpore sensit. Qua egritudine percussus ad sancti Andree ecclesiam pernici gressu confugit, ibique quod residuum noctis fuerat domino supplicans peregit. Inlucescente dehinc die, sacra missarum sollempnia celebraturus accingitur. Quo hausto a diuino fonte consilio, corporis et sanguinis domini libamen sumeret, ut eius uirtute cuncta infirmitatis infestatio conquiesceret. Quod diuina uirtus petenti non denegauit. Ilico enim ut redemptionis nostre donum inestimabile ore sumpsit, febrium calor ac si nunquam in eo fuisset extinctus est. Illud preterea non omittendum, quod et in sede pontificali et in locis circumpositis diuulgatum nouimus. Asserunt enim hi qui illius tempore scolaribus studiis insistebant, quod si mane eius benedictione aut saltem presentia frui mererentur, omnem ne eo die uirgis aut baculo cederentur exclusam esse formidinem. Omnibus quippe omnia factus est. Senes etenim ad pociora suo inuitabat exemplo, iuuenes placido ne desiperent corrigebat alloquio, adolescentes pietatis summe sustentabat gremio, diuites ut sua domino largirentur seque diuitiarum dispensatores non dominos constitutos esse reminiscerentur iugi studio informabat, pauperibus etiam uelut hilaris dator sua minime negabat. Nam clericos stipe et uestibus indigentes, quamdiu aderat, secum ut filios reficiebat, cunctaque necessaria subministrabat. Alicubi quoque proficiscens, nominatim singulos quos necessitas urgebat propter canonicum uictum iugiter diario, donec rediret, ministris alere precipiebat. Huius erat studii, huius sollicitudinis ut de ouili dominico nullam ouem lupi iugiter insidiantis morsus laceraret, sed ut bonus pastor gregem sibi creditum, ieiunando, pernoctans orando, iugiter defendebat. Dum talia aguntur, omnipotentissima dispositrix et moderatrix equissima Dei uirtus Deique sapientia famuli sui meritum probare non distulit. Nam prolixus langor compagem corporis grauiter dissoluere cepit, ita ut nullum membrum suo ualeret fungi offitio, nec tamen sic a Dei sui cessabat obsequio. Lingua enim tantum incolumis laudes domini personabat, eiusque mentem diuinarum scripturarum meditatio confouebat. Utque in futuro salutari hostia que Christus est non indigeret, ipse in presenti hostia uiua fiebat, usus egregii predicatoris Pauli exemplo dicentis : Ego iam immolor, et tempus meae resolutionis instat. Fidenter dici potest quia ad suum omnipotens Deus illum inuitabat collegium, cuius in terris positus, sectabatur exemplum. Tristabatur clerus lugubri meroris pallio obsitus, ac pastoris benedictione indigens eumque diutino langore fatigari suspirans, lamentabatur. Presul autem, ut uicinum sensit adpropinquare exitum, sciens non posse quod deliberauerat proficere, summam denariorum quam ad hoc collegerat dispertiuit, triginta scilicet libras ad faciendam ante altare sancti Stephani tabulam, uiginti quoque ad ornanda sancte Mariae beatique Iohannis altaria. Reminiscens ecclesiam sancti Eusebii penitus esse destructam, dedit ei in Loconnaco uilla mansa duo et dimidium. In Cerinco, similiter. In Aquaniolo terciam partem mansi, medietatem altari conferens, alteram canonicis eiusdem loci largiens. Idque longe ante mortem coepiscoporum suorum manibus perpetuo duraturum firmauit. Reliqua omnia canonicis suisque erogauit fidelibus, nudus inquiens more sancti Iob: egressus sum ex utero matris meae, nudus et reuertar illuc. Omnibus enim membris emortuis, sola in ore lingua palpitans domino confitebatur. Quid plura ? Tandem egritudo per artus diffusa ad uitalia rediit. Conuenit illic copiosa ciuitatis multitudo. Occurrunt omnes, benedictionis munera implorantes. Aderat clerus eiulans et pro exitu anime psalmos decantans. Moxque preparatis cineribus et superiecto cilicio, ut uirum decet Christicolam se desuper extendi iussit. Sicque cum aliis grates domino persoluens, et sancte crucis signo se cunctosque qui aderant muniens, felici transitu migrauit ad dominum. Sepultusque est honorifice ante altare semper uirginis Marie infra urbis menia, cui uiuens perpetuo se deuouerat seruiturum. XLII. DE GERRANNO Gerrannus episcopus, natione Francus, Suessionis oppidi indigena, patre Othardo genitus, matre Giua editus, rexit episcopatus cathedram annos IIII et menses VI, dies XI. Hic ab ortu natiuitatis sue lacteis infantie fomentis educatus, ubi primeuum puerilis eui exorsus est ingredi uestibulum, extimplo prouida parentum animos sollicitante cura, rudibus scole committitur studiis, quibus adhuc tenerrimum stupidumque balbutientis infantie sensum mos est erudiri, modo mulcendo, modo blanda seueritate terrendo. Denique postquam dauiticis est eruditus melodiis, summi auctoris fauente prouidentia, clericatus est normam indeptus atque gloriosi martyris Geruasii contioni allectus. Ubi regulariter institutus et uenerabilium loci illius patrum moriger factus, historicos librorum campos faceto lingue plectro transcurrere atque canoros musice artis modos in aula Christi mellite uocis boatu resonare didicit. Crescebat cotidie in eo specialis sapientia, uita casta, mores probi, et cum his omnibus locuples rerum habundantia. Huius horrea atque cellaria frumento et uino redundantia tenax non possedit filargiria, sed ea omnibus fecit communia, munifica eum inhabitans caritas. Ostium domus eius uiatoribus patuit, beneficia consolationis prebuit, gaudens cum gaudentibus, flens cum flentibus. Detecta miserorum terga uestimentis contexit atque purulenta pupillorum capita lympha cum lomento emaculari fecit. His atque huiuscemodi bonorum operum exibitionibus exornatus, ita omnibus cepit complacere illius ecclesiae patribus fratribusque, quo non iam ut filius, sed uelut pater susciperetur a cunctis. Quid dicam ? Siquidem ab imis ministeriorum gradibus gradatim conscendens ad prepositure promotus est officium, simulque cum eo archidiaconatus promeruit apicem. In qua honorum dignitate sublimatus, ita se modificare uigilanter studuit, quatinus nec fastus typho supra se erigeretur, nec adulantium fauoribus a statu concepte religionis moueretur. Excubias gregis Christi post uigilem pastoris curam instantissime agens, a se et ab aliis uitiorum monstra pro posse abegit, atque conpetentia corporee necessitudinis alimenta ac indumenta fideliter ministrauit. Talibus ut dictum est preconiis et aliis multimodis, usque ad poli sydera euectus, ita mundo opinatissimus enituit, ut et regie maiestati gratissimus, presulibus carus, proceribus acceptus, clericis omnibus uenerandus, militibus dilectus, suppremis humilibusque personis atque utrique sexui foret amabilissimus. Factum est ergo post transitum domni piique pastoris Herifridi Autissiodorensis ecclesiam uariis erumnarum excessibus lacessiri, maximeque pro electione pastorali ad quam nonnulli, non zelo spiritali, sed anxia honoris ambitione anhelabant. Erat autem ea tempestate uir quidam potens Ragenardus nomine, eiusdem ciuitatis uicecomes, fundorum edificiorumque possessionibus locupletissimus, auri argentiue thesauris ditissimus ac rerum omnium habundantia copiosissimus. Parentum nobilitate clarissimus, militum cuneis stipatus et, ut ita dixerim, in aula Richardi magni et florentissimi principis nulli secundus, excepto Manasse eius germano. Qui cum talis ac tantus esset, auaricie uaporibus estuans, omnibus se preferebat, singularis singulariter apparere cupiens. Et ut potens potentior, diues ditior efficeretur, uirulento meditabatur animo, quatinus talem ecclesiae perficeret presulem, quem sue ditioni subdere quiret proprieque uoluntatis consiliis adquiescere urgeret, quique si sibi libita domus dei beneficia inuadere temptaret, penitus tyrannica eius minitante potentia obmutisceret. Nefaria igitur arrepta machinatione ducem Richardum adiit, oblatisque muneribus, ut sibi illius electio ecclesiae daretur expeciit. Denique compos uoti sui effectus, canonicorum uenerabilem chorum adsciuit una cum militari ordine, sciscitans ab eis quem in uoluntate haberent eligendum ordinandumque episcopum. Cunctis uero silentibus nichilque aliud respondentibus, nisi quem Deus elegerit, ego, inquit ille, omnium uestrum dilectionis flamma ardeo, omniumque uoluntati et postulationi fauere satagens, peculiariter uenerari ut patres, honorare ut fidos amicos, cunctos uos pre ceteris usquequaque Deo obsequentibus uolo, si tantumlibet a uobis promereri ualeo, quod uobis suggerere ad generalem honorificentiam gestio. Illis quoque quedam sibi placentia ad hec respondentibus subintulit. Est quidam francigena michi familiarissimus Deo et hominibus acceptus, uocabulo Gerrannus, morum honestate preclarus, fide precipuus, mentis stabilitate uegetus, qui Deo propitio cum sit suis ciuibus bonus, uobis poterit fore melior, si uestra electione extiterit pastor. At illi animaduertentes roboris eius potentiam et declinare uolentes quas inferre poterat calliditatis eius iniurias, pollicentur se eius parere consilio. Qui protinus negotium accelerare sitiens, prelibati principis nactus licentiam propinquorum amicorumque fultus iuuamine, tandem cleri populique fretus electione, archipresulis domni Gauterii subnixus auctoritate, serenissimum atque piissimum regem adiit Karolum, atque diuino suffragante adminiculo, ut uir ille strenuissimus pontifex eligeretur et ordinaretur promeruit. Qui sanctissimum atque laboriosissimum benedictionis munus adeptus, ab omnibus gratulanter excipitur, et cum ingenti clericorum diligentia innumerabilique populorum frequentia, preeuntibus atque subsequentibus psallentium choris, defertur humeris religiosorum ad aulam primicerii martyrum Christi Stephani, ibique stola pontificali infulatus, in sede sacerdotali honorifice collocatus resedit. Ubi procedente breui temporis curriculo, quam pie uixerit quantasque a prefato Ragernardo atque a barbarica normannorum gente pro suo suorumque munimine persecutiones passus sit, saltem succincte expedire licebit. Siquidem extimplo post potitam episcopatus sedem, isdem Ragenardus malicie uirus, quod uapido delitescebat in pectore, non erubuit in omnium optutibus euomere. Accepta namque occasione quasi ex uoto sponsionis eius, Gaiacum uillam, tribus ab urbe milibus discretam, cum omnibus appendiciis suis ditioni eius ademit, sueque inpudenter aptauit, atque ut in facultates eiusdem ecclesiae minuendas dementior existeret, ipsius suggestione machinante, Manasses frater eius potentissimus, omnibus tunc temporis Gallicanis diuitibus ditior, cunctorumque consiliorum secularium archanissimus perscrutator, unde et regibus et optimatibus cunctis usque ad extremos orbis cardines famosissimus, Narciacum uillam in suos usus redigere non exhorruit. Ille quoque infestissimus hostis eius, ut prelibatum est, Ragenardus, suis eum preceptionibus adeo concludere nitebatur, ut extra consultum ac uoluntatem eius nil agere temptaret. Clericorum illius nullus, militum nemo ei refragari audebat, sed sicut suis, ita illis omnibus imperabat. Interea, dum talibus mens eius infortuniis anxiaretur, inrumpebant et alie calamitates miseriarum, quibus maxime turbaretur seque totum ad diuinum conferre auxilium compelleretur. Normannorum quippe passim bacchabatur seuitia, atque incessabilibus plagis omnem regionem diebus ac noctibus palam et clam depopulabatur, cedibus et predis igniumque deflagrationibus omnem terram exterminans. Quod cum uir heros pastorque eximius cerneret, intolerabili cordis merore concussus, et pro sibi commisso grege occumbere paratus, dominici sermonis non immemor, quo dicitur quia bonus pastor animam suam ponit pro ouibus suis, suos euocat, uerbis hortatur, benedictione corroborat utque bellicis accincti armis secum proficiscantur exorat. Mandat Ragenardo uerbis postulatoriis ut secum ad pugnam exeat, et minime impetrat. At ille cum suis tantum urbe egressus, speculatores premittit, hostesque inuenit. Initur bellum, potitur uictoria, et opitulante diuina gratia profligatis aduersariis, tria illorum reuehuntur labara. Duo illic hostium nobiles capti sunt, quorum unus de muro ciuitatis precipitatus periit, alter eidem Ragenardo datus extitit. Deinde post haec superni numinis uirtute roboratus, quotiens hostiles erumpebant phalanges ad exercendas predas, ipse illorum congressibus se ultroneum ingerebat modo incautos, modo perspectos, occupans, atque non minima strage prosternens. Huius uictrix dextra una cum Richardo et Roberto, duobus maximis proceribus, prelio quod apud Carnotum urbem gestum est interfuit, ubi interuentu Dei genitricis Marie maxima paganorum cedes acta est, in tantum ut innumerabili multitudine palante, inuenta sint iugulatorum cadauera plus quam sex milia quingenta, exceptis his quos uorago fluminis Audure absorbuit, longusque fuge tractus siluarumque uastitas uulneratos et exanimes optinuit. Alia quoque tempestate succedente, cum normannice feritatis furor pagum niuernensem diriperet et inmensitatem prede etiam cum onustis plaustris ageret, inuictissimo illis occurrente Richardo isdem Gerrannus episcopus, in prima cum paucis acie positus, illos imperterritus adgressus est. Moxque in fugam uersis, ita uis hostilis superata est atque deuicta, ut hii qui remanerent, amissa nobilium bellatorum confidentia, nulla ulterius conserere prelia, nullas deinceps depopulari terras auderent, sed se Francorum imperio ultroneos dederent, atque iugo Christi colla submittentes, demonicis ludificationibus spretis, lauachrum baptismatis libenter appeterent, et demum dono regis et principum inhabitabilem regni partem eorum, antea alligurriente uesania desolatam, sibi dispertitam incolerent. At Ragenardus eius pertinax calumniator, talibus eum pollere successibus liuidis intuens aspectibus, morbo tabescebat inuidie, animauertens illum secundis ad omnia que moliebatur proficere auspitiis, suosque quos meditabatur conatus cotidianis deficere detrimentis. Hic itaque gloriosus pastor, cum pro pace sancte Dei ecclesiae atque ouilis Christi tuicione, ut inexpugnabilis athleta bellico instare non trepidaret agoni, prouido sollicitudinis oculo saluti ouium suarum quemadmodum sagacissimus opilio inuigilabat, et a uipereo inuisibilis inimici astu per se perque suos eas indesinenter eripere anhelabat. Cuius circa eas amoris magnitudo in affamine, in conuictu, in receptu, quanta extiterit, nequit mortalis explicare lingua, sed tamen quanta fuerit, ipsa donorum eius dapsilitas euidenter declarat. Atqui ad sollempne sue electionis memoriale celebrandum dilargitus est usibus canonicorum Logniacum uillam et Solium, ut ex eis ad luminaria ecclesiarum sancte Marie et sancti Iohannis sanctique Stephani modius olei I persoluatur, et Nancradus et Lupinus stipendiis fratrum cedant. In die quoque suo ordinationis eisdem fratribus delegauit in comitatu Laticensi Gagiacum cum omnibus appendiciis suis ; et uineam, quľ est in suburbio ciuitatis et uocatur Cirseredus, quam qui habuerit per cartam pro eius amore det eisdem fratribus canonicorum uini modium I ad minorem mensuram. Et in comitatu Autissiodorensi Tauriacum cum adiacentiis suis et Villarem Quoopertorium, et in Milleprisciaco mansum I, et in comitatu Senonico super fluuium Ormentionem in Germiniaco mansum I, et super Belcam fluuiolum Ceruernum, quem ipse emit de Bocardo fratre Gauterii archipresulis, cum seruientibus et omnibus appendiciis suis. In die uero obitus sui eorumdem stipendiis accumulare aliqua satagebat, sed in itinere positus, preuentu mortis interceptus, ultimum uitae exalauit flatum. Proficiscebatur siquidem in Franciam, quatinus regie maiestatis aures interpellaret pro supradictis uillis sibi, sicut prescriptum est, ablatis, si forte imperiosa regis iussione et optimatum postulatione atque Richardi cluentissimi ducis assentatione, eas posset recuperare. Sed cum peruenisset ad urbem Suessionem, antequam enim eam adtingeret, iam paululum infirmari ceperat, grauari exorsus est langoris incommodo. Ubi honorifice exceptus, cum se loeto propinquare cerneret, luctuosos a corde erumpebat gemitus, profusos lacrimarum ymbres effundens, clamans se quamquam esset in patria, uelut profugum et peregrinum, absque presentia dilecti gregis obiturum, ac sine eorum exequiis, quibus se committere ardentissime satagebat, terre gremio insinuandum. Ex hinc ingruente funeris articulo acceptoque dominici corporis et sanguinis sacramento, commendans se sibique populum commissum Deo saluatori omnium, emisit spiritum. Migrauit autem ad dominum V kalendas augusti, ibique iuxta auunculi sui Rodohini, ipsius loci quondam presulis, sepulchrum ab Abone eiusdem ciuitatis uenerando pontifice aliisque duobus episcopis ad offitium sepulture illius occurrentibus, adgregatis diuersarum collegiis ecclesiarum, cum himnidicis laudibus decenter tumulatus, patriam sortitus est urnam. Fuit ecclesia sine episcopo a XII kalendarum ianuarium usque ad VI kalendarum martiarum. XLIII. DE BETTONE Betto episcopus, natione huius nostre Burgundie Burgundio, Senonice urbis indigena, patre Alberico eque Burgundione editus, matre uero uocabulo Angela Francigena, felici est procreatus auspitio. Qui a puero monachus, monasticis institutis eruditus, et liberalibus non mediocriter inbutus artibus, tempore Euurardi, cuius erat consanguineus, abbas extitit cenobii sancti Eraclii confessoris Christi egregii. Postea uero loci sui, id est monasterii sancte Columbe, cuius mancipatus fuerat obsequio, uoluntate fratrum prelatus efficitur. Qua diutius prelatione honestissime fungens, hec precipue illi studii extitit industria, ut operosis cenobium illud excoleret edificiis, ecclesieque Dei fabricam auri argentique decoraret ornamentis. Turrim siquidem in medio templi prominentem, que ob sui amplitudinem ea tempestate quod p//////// admisit, tegumento carebat et quandam breuitatis informitatem intuentibus designabat, in sublime extulit, eamque artificiali argumento pulchro constructam opere testudine texit, et ob roboris firmitatem subtus arcus priores alios fieri iussit marmoreis columnis subnixos. Exedras quoque beati Lupi confessoris Christi et sancte Columbe uirginis et martyris bracteis aureis atque argenteis fabrili artificio sculptis ambiuit. Nonnulla etiam uestimentorum peregrina ornamenta in diebus sollempnis induenda monachis subpleuit. Tandemque huius nostri periculosi temporis plenumque timoris instabilem intuens cursum, et prouido sollicitudinis oculo prospiciens, inter hostiles paganorum acies in sue integritatis statu monasterii fabricam non posse prestare inuiolabilem, fisus de largissima omnipotentis clementia, et accepta Richardi magni principis et eiusdem loci abbatis licentia, operosum aggressus est opus, et magnae laboris instantia pene usque ad perfectum perduxit. Nam in giro monasterii menia cum turribus fundauit et usque ad propugnacula erexit. Quod castrum infatigabili studio peregisset, nisi eum futurum episcopum Dei dignatio ascire decreuisset. Gerranno quippe Autrice sedis episcopo ab huius nostre communione uite corruptibilis per mortis debitum sublato, predictus uir moribus et uita laudabilis, ut pontificatum Autissiodorensis ecclesiae regendum arriperet, ab omni clero et populo adtentius adclamatur. Sed is ad hoc se indignum fore clamans, et totis nisibus obtestans, tandem opitulante prelibato principe, episcopalem indeptus est cathedram. Ubi secundum quam celitus didicerat sapientie regulam, ita perfecte studuit uiuere, ut inmensitatem opinionis eius et fame nullius ualeat doctoris uel lingue disertitudo perorare uel doctrix manus stilo exarare. Nos tamen summatim perstringentes uite illius qualitatem, hoc uerissime asserimus, quia sapientie documentis egregius, sanctimonie candore clarus, prudentia perspicuus, grauitatis suauitate uernans, frugalitatis uigore comptus, dapsilitatis benignitate extitit perornatus. Huic mos inerat tempore conuiuii post sessionem ad mensam, primam ciborum appositionem duodecim egenis in suo conspectu residentibus aliisque alicubi positis pene omnem dirigere, continuo equľ alia non minima subsequente. In qua refectione post finem diuine lectionis nemo aliquid indecens aut scurrile audebat loqui, sed quicumque ex ore proprio quiddam nitebatur proferre obseruabat ut eius uerbum aut diuinum aliquid aut humanum bene condecens sonaret. Talibus itaque uite lanpadibus nitens, et Deo et omnibus hominibus complacebat. Nam a tempore Gerranni presulis Ragenardus uicecomes Gaiacum et Iussiacum uillas, non longe multum ab urbe sitas, in suo detinebat dominio, sed tamen hic uir egregius, cum nequiret eas nec speciali commonitione nec precum inportunitate ab eius iure extorquere, salubri reperto consilio, exhibitis pecunie donariis, illas sue restituit potestati. Et ut precessorum suorum imitator foret et in die obitus sui memoriale illius gaudenter canonici recolerent, contulit eis Vendosam ecclesiam et Rontoniacum uillam, et in Carboiaco mansum unum. Cumque meditaretur ut edes episcopales, que post ciuitatis deflagrationem a nemine fuerant uel mediocriter reparate, reedificaret, et in aula Christi quecumque posset honori congrua studenter exerceret, pleuritico langore grauiter adstrictus diuque detentus, cum a fidelium cateruis custodiretur et circa eum diuine laudes ac lectiones celebrarentur, felicem Deo cum confessione catholice fidei spiritum reddidit, ipsa die VI kalendarum martiarum, sepultusque est in cripta ecclesiae sancti Germani. Sedit annos II, menses XI, dies XIIII. Fuit ecclesia absque pontifice a VI kalendarum martiarum usque ad V kalendarum aprilis, hoc est diebus XXXIII. XLIIII. DE GUALDRICO Gualdricus episcopus, Autissiodorensis pagi indigena, alta prosapie ortum stirpe trahens, Gualdricum habuit patrem et Hemmenam genitricem. Hunc mox in ipso primordio natiuitatis utrique parentes Deo sanctoque Germano monachum futurum flagranti deuouerunt animo atque paternis nutritum laribus congruenti tempore cenobitis patribus educandum tradiderunt. Quorum intra contubernium litterarum satis est institutus scientia atque, diuina illum protegente et augmentante gradatim prouidentia, strenuus postea factus est loci illius archimandrita. In cuius apice regiminis, ita se omnibus equitatis trutina librare studuit, quatinus in his que agere illum oporteret, nec nimis facilem nec nimis difficilem se exiberet. Erat enim sagax ingenio, prudens eloquio, in amministratione cautus, in consilio perspicax, intus forisque cunctis idoneus. Denique post obitum domni Bettonis episcopi, quia talibus aliisque quampluribus inter affines splendescebat bone opinionis insigniis, uoluntate atque licentia precellentissimi domni Richardi principis ab uniuerso clero et populo futurus appetitur et adclamatur episcopus. Electus a monasterio progreditur, ac sacra delibutus unctione consecratur et ordinatur episcopus. In cuius dignitatis cathedra quam laudabiliter ecclesiae Dei prefuerit, et que in ea gesserit, non est tegendum silentio, sed ex multis pauca excerpere mandandum est calamo. Nempe in ingressu suo in qua maneret episcopalem non inuenit edem, sed in quandam monachorum infra ciuitatem positam se diuertens mansionem, inibi interim degit, donec sua iussione maior cenaculi domus ab Herifrido precessore suo inchoata episcopo, sed non perfecta, et a Bettone postmodum episcopo aliquantulum subpleta perficeretur, adiecto postmodum alio ligneo cenaculo estatis tempore sub solis caumate ad refrigeranda conuiuantium et cenantium corpora preparato. Fecit etiam sursum iuxta cocleam ipsius domus Dei duas lapideas mansiones, unam a meridie et alteram ab aquilone, quarum una conuictui et sopori, altera recondendis rebus domesticis aptissima foret, capella in medio locata et in honore sancte crucis dedicata. Patefecit quoque mediam criptam ipsius coclee ad introitum commeantium ab occidentali regione, et ante eam statuit porticum funditus a se constructam, et ualuas operosa ferri fabrica quibusdam ex se picturis distinctas coriisque undique glutine contectas et fuco rubicundo coloratas ad custodiam templi inter criptam et porticum posuit, aliis incultis portis obpositis e regione platee ciuitatis. Denique infra ecclesiam in sublime erexit tabulatum modicum cum gradibus ligneis, ut per hos essent ascensus sursum et descensus deorsum, et plerumque si a domo suprema egredi uellet eumque ad inferiora tederet descendere, illinc clarius supra gregem posset intendere. Infra quoque ecclesiae ambitum ad decus sollempne unam argenteam fabricari fecit coronam, atque in honore sancti Stephani unam manum auream gemmis politam, et alteram in honore sancti Germani absque gemmarum ornatura, positis in ambabus ipsorum pigneribus sanctorum, simul cum augmento aliarum reliquiarum. Contulit etiam ibidem Deo et sancto Stephano duas cruces paruas ex auro optimo, quarum una cum electro fabricata relucet, in qua intus posuit reliquias ex osse sancti Laurentii, deforis in ipsius electri nobili sculptura, expressa passione supra craticulam ipsius martyris almi Laurentii. Quoniam autem in eadem aula Dei erat preciosissimum pallium cum leonum inmaginibus, in quo erat scriptum inter leones Grecis litteris Epileontes tuphilo Cristum dospotu, non destitit priusquam aliud eiusdem similitudinis pallium inuenit, emptumque ibidem dilargitus est, quatinus unum hunc, alterum inde, quasi sibi respondere uiderentur. Dedit et alterum pallium dioprasim coloris et nominis cum hirundinibus, in quo frigium opus ab Herifrido prius factum ex auro supra aram altaris resplendet diebus festis. Dedit quoque unum uexillum auro comptum, ad efferendum cum aliis, tempore publice processionis. Denique quando Romam profectus est studio saluberrime orationis, a domno apostolico Iohanne maximis precibus impetrare meruit reliquias supra memorati Laurentii martyris ac sancte Eugenie. Quas postquam secum deuexit atque in templo primi martyris comitantibus clericorum populorumque non modicis cateruis cum magno honore et gaudio collocauit, inmensas omnipotenti Deo gratias laudesque retulit, cuius larga munificentia talia et tanta in longinqua regione sanctorum pignora obtinere, et huc usque deferre immeritus quiuit. De quibus partem monachis sancti Germani, qui ei obuiam processerant, dedit, aliam uero sibi retentam ita distinxit, ut ibidem pars minor retenta seruaretur, maior uero secum ad Varciacum deportaretur, quam in ipsius beate uirginis et martiris postea recondidit aula. Nam suorum temporibus predecessorum a beato Germano uiro apostolico nobilis ibi relucebat basilica, maximis populorum instantissima deuotione collectis frequentata. Ast idem uir feruentissimus diuini honoris amator factus est postmodum, ut patet omnibus, ipsius ecclesiae propagator et intus deforisque strenuissimus cultor. Siquidem ab ipsis eam fundamentis undique disposuit, tectura, uitreis fenestris, laquearibus pictis ornauit et excoluit, altaribusque nonnullis cum sanctorum pignoribus propriis titulis dicatis sacratissimam prestitit. Post haec ibidem que diuino erant obsequio competentia accumulauit, hoc est libros, uestes, pallas, signa, et uasa sacrificio Dei necessaria. Secus uero templum instruxit sibi suisque successoribus habitacula pulcro opere facta, et ad degendum tam religioni quam etiam corporee necessitudini congruentia. Necnon etiam in eadem uilla Varciaco duas ecclesias uetustate dirutas, unam in memoriam sancti Petri, alteram sancti Saturnini, ex toto reparare sategit. Et in cenobio Saxiacensi, aulam sancti Baudelii furibunda Normannorum rabie crematam et postea lapsam, sacro diuini amoris estuans igne, propriis inpensis ad integritatem pristini status reformans, non parua munerum oblatione nobilitauit. Largitus quippe ibidem est unam capsam argenteis tectam lamminis et deauraturam, et unam crucem magnam similiter argenteam, instar crucis ecclesiae sancti Stephani fabricatam et sculptam. Duo quoque super altare Dei pallia obtulit optima et tria facitergia cum calice et patena ex argento fabrefacta, et unam albam polimitam, et casulam dioprasinam cum superhumerali et cingulo, utraque auro compta. Nam et monachis ipsius loci, quando paupertatis inedia soliti erant angeri, multa conferebat ex suo alimenta, ac ne deficerent a seruitute Dei, ad exercendos corporum et animarum labores piis eos alloquiis animabat. Interea ad restaurationem ecclesiae sancti Eusebii in suburbio ciuitatis site deputauit solidos centum. Similiter fecit et ecclesiae sancti Geruasii, quae est citra flumen Icaune. Et hoc iam circa uite exitum. Verum si uita ei aliquandiu protelata nutu Dei extitisset, ambas illas ecclesias propriis redintegrasset impensionibus. In ecclesia etiam sancti Germani multa crebro dilargitus est exenia, inter que rutilat argentea tabula, in introitu ecclesiae ante altare sancti Iohannis eiusque tumulum posita, et argentea corona, que dependi solet ante prospectum altaris sancti et gloriosi confessoris Christi Germani. Et quando delatus est exanimis ad sepulchrum, isdem locus unum preciosum ab eius capulo suscepit pallium. Pretera hanc in sua instituit ecclesia saluberrimam consuetudinem ut omnes sui episcopatus diocesani sacerdotes cum suis parrochianis per dies Pentecostes festiuos cum crucibus atque uexillis ad principalem sancti Stephani conueniant aulam, lustratis in giro ciuitatis cunctis abbathiis, ibique ab archidiacono spiritualis uerbi reficiantur epulis, et dehinc si episcopus presens extiterit, percepto benedictionis munere, alacres redeant ad propria cum gratiarum actione. His igitur operum eius insigniis depalatis, quibus coruscauerit animo uirtutibus sequentia pandunt. Fuit siquidem diuinorum non segnis officiorum amator atque in sollempniis Dei uel sanctorum musice iubilationis sonorissimus concrepator, letus animo, uultu alacris, processu iocundus, conuiuio dapsilis, haustu placabilis, pacientia lenis, alloquio sobrius, et omni honestate compositus. Amator clericorum sed potius monachorum, quorum studiis et conuersatione a primordiis fuerat institutus, diligebat militum contubernia, sed maior illi inerat erga propinquos affectio et largitas profusior. Vacabat oportuno tempore orationibus, et interdum suorum fidelium instabat conlocutionibus sibi suisque congruentibus. Cotidie post missarum expletionem, multis collectis pauperibus cum psalmorum modulatione panis et uini ipse administrator aderat, dans singulis pro qualitate aut quantitate persone, aut integrum aut dimidium panem, cum optimo calice uini. Et cum hoc faceret omni tempore, in quadragesima tamen pluribus plurima erogabat, aliquibus denarios distribuens, excepto mandato in die cene Domini, quando uestimenta dabantur et luculentior cibus et potus apponebatur. De multis pauca diximus, quibus in uita mundo floruit famosissimus. Tribuit autem dominus Deus quo ista aliaque eminentiora de suis scribantur successoribus. Itaque piis honestatus felicis uite laboribus, langore correptus, creatori reddidit animam, suique corporis in ecclesia sancti Germani nobilem sortitus est sepulturam. Sedit in episcopali cathedra annis XV, diebus XXIIII, et transiit ad Christum XI kalendarum mai. Fuit autem ecclesia sine episcopo ab ipsius obitus die usque XIIII kalendarum iunii, hoc est diebus XXVII. A beato Palladio usque ad XII annum et II menses episcopatus domni Widonis, III scilicet kalendarum augustarum, quo uidelicet die idem episcopus corpora sanctorum pontificum Palladi et Tretici in ecclesia sancti Eusebii diu humata, ut a populis uenerarentur et ipsi alacrius populis subuenirent, cum ymnis et laudibus abustis propriis erexit et super altare posuit, sunt anni CCCXXV, menses III, dies VI, preter numerum annorum presulum duorum, Teodranni scilicet et Quintiliani, qui in hoc cathalogo inscripti in pretitulatione habentur. XLV. DE GUIDONE Guido sola Dei clementia operante Autissiodorensis episcopus, Senonico pago ortus est, patre Bosone, matre Abigail. Hic uir a primeue etatis crepundiis, ecclesiae sancti Stephani Autissiodorensis sub regimine domni Herifridi presulis traditus ac tonsoratus est. Ubi litteris tam diuinis quam humanis pro posse eruditus est, quousque ibi degens ad perfectam peruenit etatem. Dehinc rebus omnibus Deo se protegente postpositis, Rodulfi regis et uxoris eius Emme seruitio se mancipauit, ibique diuersans, decedente Waldrico episcopo, ad episcopalem mox inuitatur honorem, et electione cleri et plebis, rex regine precibus episcopalem ei adtribuit cathedram. Sicque XIIII kalendarum iuniarum Senonis ordinatus, tandem Ascensionis dominice die, a monasterio sancti Germani in Autissiodorensem, ut moris est, sancti Stephani intronizatus est ecclesiam. Cuius possessio quamuis esset exilis, quantum potuit, ut cresceret ecclesia cui prefuit et decoraretur uigilantissime sategit. Sed quod ibi operatus est ne forte obliuioni tradatur et cupiditate successorum ac ministrorum ab ecclesiae dominio subtrahatur, huic opusculo ratum duximus inserendum, scientes quia facientis non deerit premium. Primum namque uillam Creuennum sancto Stephano sublatam cum suis appendiciis per preceptum regale, regis coniuentia, loco restituit pristino, tradens medietatem ipsius uille canonicis in die obitus prefati Rodulfi regis ad preparandam refectionem canonicis et pro absolutione anime ipsius pontificis, alteram uero medietatem predictis canonicis in die obitus prefate regine et pro recordatione anime supradicti pontificis. Piscatores tamen in seruitio maneant episcopi per iussionem prepositi canonicorum. Ambonem ibi uilem aspiciens, criptis honeste compositis, desuper honorifice constructum locauit, et iuxta illum altare in honore sancti Iohannis euangeliste et sancti Laurentii martyris ac sanctorum omnium honore, ut ab episcopo si adfuerit et a clero ecclesiae missa celebraretur, quo eorum interuentu uiuentis et morientis necessitatibus subueniret, deuotissime sacrauit, instituens his tribus diebus quo canonici quotannis pro animľ suľ remedio reficiantur, impetrans ab archiepiscopo et episcopis sibi subiectis decimas trium ecclesiarum. Quarum in Aygliniaco scilicet una consecrata est in honore sancti Stephani. In Matriaco alia, in honore sancti Felicis, alia in domni Martini honore structa. Instituens ut de his tribus ecclesiis tres fiant fratribus refectiones. Una in festiuitate sancti Iohannis euangeliste II nonas mai, quando in feruentis olei dolio missus fuit. Alia octabis sancti Laurentii, tercia festiuitate sancti Mathei apostoli et euangeliste. Et quod superfuerit ex decimis ecclesiarum, ad stipendia sit canonicorum, pro anime sue adquirenda absolutione. Prepositus denique canonicorum sancti Stephani Autissiodorensis presbiteros in eisdem ecclesiis consensu fratrum eligat, qui et fideliter decimas ecclesiarum ad suum et canonicorum opus recipiant, et archiepiscopo Senonensi sinodale seruitium reddant, sicut circumiecte ecclesiae, et nichil aliud requiratur ab archiepiscopo uel a suis ministris. Et ut hoc firmum et stabile in perpetuum permaneat, ipse Archembaudus Senonensis archiepiscopus scriptum propria manu firmauit, et coepiscoporum suorum manibus corroborari poposcit ac archidiaconorum suorum, Prodagii, Bernardi et Teoderici ceterorumque canonicorum nominibus corroborari precepit. Tabulis argenteis bases discoopertas optime decorauit, lampades quoque ibi septem optimas ex argento composuit, habentes in se cum fuste libras XV. Labara cum auro optulit sancto Stephano X. Candelabra duo argento compta. Fustes duos deargentatos, quibus feruntur cruces auree. Coronas II ex argento, habentes libras decem. Cliotedrum optimum, auro argentoque constructum. Introitum, quod Waldricus edificare ceperat, in altum extulit, camera exornans, et in parietibus paradisi turmas acherebi tormenta depingens, gratum intrantibus prebuit ingressum, illic suam infodiens sepulturam, quam postea ante uultum saluatoris et altare sancti Laurentii, quod post exustionem ciuitatis et templi sua desudatione honorifice adornauit et dedicauit, remoueri iussit. Supra quam capellam edificauit in honore sanctorum, quorum memoria infra ciuitatem uel extra uix aut raro celebrabatur, quorum haec sunt nomina: Matheus, Thomas, Philippus, Mathias, Dionisius, Mauricius, Ignatius, Demetrius, Desiderius, Ieronimus, Siluester, Augustinus, Vigilius, Eugenia, Anastasia, Margarita, Lucia, Agatha, Genouefa, Columba, quo eorum earumque interuentu ciuitas extra saluetur et intra. Dans ei alodium in Cauannis uilla quam Heldebertus sancti Stephani seruus adquisierat, ad luminaria illic pro animľ sue remedio nocte dieque preparanda. Sitque idem alodium in manu presbiteri, qui supra uel infra missarum celebrauerit sollemnia, preordinans etiam ut is qui nebit uineam quam plantauit in loco qui dicitur Plantas, in festiuitate uniuscuiusque sanctorum prenominatorum, canonicis uigiliam et missam celebrantibus VI sextarios uini ad exibendam caritatem pro eo persoluat. Post duos quoque parentes uel fideles suos, quibus predictam plantam reliquerit, canonici in sua recipiant, et ipsi quod instituit per se expleant. Quod si non fecerint, merces ab eo non tollatur, et Deus illis requirat. Denique abbatias sancti Iuliani scilicet et sancti Amatoris ac sancte Mariae, ab episcoporum potestate longo iam tempore subtractas per supplementum domni Hugonis Francie ducis, per preceptum regale Ludouici regis manu firmatum, ecclesiae quas amiserat multo studio multoque labore restituit. Altare sancti Stephani medium purpura imaginibus aureis penitus cooperta honestissime ambiuit. Videns etiam et ecclesiae ambitum non adeo esse magnum, arcum inter duo hostia nouum condidit, prope altare, apertis maceriis, duo ibi in modum crucis oratoria ut plures ibi Deo seruire possent construens. Quod cum ageret, inuidia, ut arbitror, diaboli, maceri uetusta cum noua ab arcu usque ad arcum fundotenus corruit. Quam mox renouare absque mora non piguit. Sicut enim predicta sancti Stephani ecclesia post incendium funditus est eruta, ita postmodum ab eo ab ipsis est eleuata fundamentis, et ampliori decore quam fuerat antea, uitreis magnis et camera exornata. Oratoria quoque duo dextra et sinistra, ad instar quod prius fuerat reedificauit, superadiciens criptas ipsis oratoriis, in quibus etiam et altaria instituit, ut populi aduenientes inuenirent quo possent lacrimosis immorari suspiriis, deprecando et obtinendo Dei et sanctorum quorum honore ipsa sunt altaria misericordiam. His ergo comptissime dilatata haec eadem basilica, in superioribus sui partibus, speciem pretendit sancte crucis. In medio uero ecclesiae podia constituit, et uultum saluatoris cruci affixum collocauit inibi. Altare quoque decorauit tabula argentea eleuata inmaginibus et aliis picturis, consecrans illud sub die V idus augusti in honore sancte crucis et sancti Mathei apostoli et euangeliste et sancti Romani militis et martyris. Fuit igitur predictus Wido episcopus simplicitati innitens, moderate prudentie, atque in quantum ualuit non magis preesse quam prodesse uoluit uniuersis. Nam inter cetera honestatis opera, dictatu proprie manus edidit responsoria cum antiphonis, canenda in sollempnitate sancti martyris Iuliani, instar tamen armonie habentia melodiam Germani gloriosi, ob hoc precipue quod isdem pontifex sanctissimus, sicut in gestis ipsius inuenitur, predicti martyris sollempnis natalicii diem uniuersis incognitum, Domino sibi reuelante, ostenderit celebrandum, sicque, cum esset religiosorum ac bonorum amator prauorumque seuerus redargutor, egit quamdiu extitit. Sedit autem in episcopatu annis XXIX, et obiit in pace VIII idus ianuarii, et sepultus est in ecclesia sancti Stephani maiore, quam ipse reedificauerat. Fuitque ciuitas sine episcopo menses III et dies VIII. XLVI. DE RICHARDO Richardus, natione Autissiodorensis ex patre Iohanne et matre Maria, qui beati Germani a pueritia extitit monachus atque, ut e pluribus superioribus fieri contigit, ex eiusdem presulis monasterio, rogatus tam a clero quam a plebe, constitutus est episcopus. Erat enim nimie simplicitatis et minoris industrie, et idcirco predecessoris sui ualde impar, incrementis sibi commisse ecclesiae. Fuit autem temporibus regum Lotharii iunioris ac Ludouici filii eius, qui finem regnandi suo generi imposuerunt. Sedit quoque in episcopatu annos IX, mensem I, dies II, et obiit XVII kalendarum iuniarum. Sepultusque est in ecclesia beati Germani. Fuitque ciuitas sine episcopo menses VII et dies XXIV. XLVII. DE HERIBERTO Heribertus, Francigena, filius Hugonis ducis cognomento magni, ex concubina Raingarda nomine, nobilitatem paternam, materna disparitate obliquauit, ex patre enim supradicto Hugone, fratre Hugonis postmodum regis, ac duorum ducum Burgundie, Ottonis scilicet atque Henrici editus extitit. Qui quanto persona carnee molis elegantior, tanto pronior secularibus desideriis ac uoluptatibus apparuit. Religiosis tamen quibusque clericis et precipue monachis reuerentiam summi impendebat honoris. Huius ergo pontificatus tempore dux Henricus frater eius, ut erat totius religiositatis amator, monasterium beati Germani domno Maiolo commisit abbati, qualiter uidelicet regularis norme tramitem inibi constitueret, sicuti per multa loca tam in Italia quam in Galliis dinoscebatur fecisse monachorum. Longo enim iam tempore transacto, locus isdem absque abbate a prepositis regebatur. Qui gratanter illum suscipiens, regulari districtione queque reppererat deuia ad unguem correxit. Postmodum uero uir sanctus ac uenerabilis Maiolus, prefecit ibidem uirum honorabilem Heldricum abbatem, qui et ipse predictum locum ad regularis beati Benedicti tramitis informauit callem. Quem predictus episcopus necnon et frater eius dux Henricus nimio cum suis omnibus dilexerunt amore. Sed, ut prediximus, seculari pompe oppido innitens, larga militibus plus iusto exhibebat donatiua, in tantum scilicet, ut Odo carnotensis et Heribertus Trecorum comites gratia beneficiorum eius dicioni parerent. In propria denique diocesi, nulla compellente terroris indigentia, quin potius uenandi lasciuia, duo stabiliens castra muniuit, unum in riuo Launto apud sancti Ferreoli uillam, aliud a ciuitate X miliario Tuciacum uocabulo. Que uidelicet castra dicebat non minus ecclesie sibi commisse, quam ad munimen totius pagi ualde in longum profutura. Sed nequicquam. Ab initio enim seminium altitudinis carnis humane corruptionem messuit, quia Deus alta a longe cognoscit. Multum enim aliter quam estimare potuit mortalium quisquam postmodum contigit. Imperante denique tirannica rapacitate, fuerunt postmodum ad exterminium eiusdem prouintie. Et facti sunt habitatores illorum rebelles episcopis et peruasores ecclesiasticorum. Ad ornamenta tamen ecclesiae, quľ tunc perplura erant, tam in libris multorum auctorum, quam in reliquis utensilibus, minus manum extendit, ut ea exstirpando dispergeret. Et hoc ex parte fuit adprobabile, quoniam si ea suo studio non auxit, nequaquam tamen supra modum minuit. Ecclesiasticas ac monasteriales institutiones predecessorum suorum iuxta morem antiquum alacri animo a clericis seruari consensit. Fuit enim temporibus regum Hugonis fratris sui ac filii eius Roberti, pontificum quoque romanorum Marini cognomento Petri, Sergii atque Brunonis cognomento Bonifacii, imperatorum autem Ottonis secundi et tercii, archipresulum Senonum uero Anastasii uiri optimi et Seuuini. Sedit autem in episcopatu annos XXV, menses VII et dies XVI. Obiitque apud castrum Tociacum, quod, ut superius diximus, ipse construxerat, X kalendarum septembrium. Quod etiam ualde displicuit quibusque religiosis, quod dum cepit infirmari, non se protinus proprie sedi deferri mandauit. Sepultusque est in ecclesia sancte Mariae infra muros ciuitatis. Fuit autem ciuitas sine episcopo menses VII et dies XVI. XLVIII. DE IOHANNE Iohannes, natione Autissiodorensis, patre Ansaldo, matre Raingarda, parentibus quidem mediocribus editus, sed secundum proprii nominis sui insigne presagium, diuina sibi gratia largiente, mentis nobilitate, que carnis preciosior est, excellenter uiguit, litterarum studiis a primeue etatis indole operam dans, quibus luculentissime institutus claruit, ac postmodum inter scolasticos illius Girberti uiri utcumque doctissimi, tunc Remorum archipresulis, dehinc Rauenne, qui ad ultimum Romane sedis cathedram indeptus petalum pontificale meruit. Culmen scientie arcium liberalium Johannes perhorando roborauit. Dehinc efficacissimus puerorum didascalus primitus, post hľc pedagogus clarus refulsit, et ad honorem preelectus est archidiaconatus. Decedente namque ab hac luce supradicto presule Heriberto, nonnulli clericorum, quos altitudo seculi ad hoc illiciens impulit qualiter in episcopalem cathedram tam fastu parentele quam promulgatione pecunie inueherentur. Cumque regi Roberto de quibusdam ac precipue de quodam Guidone nimium secularissimo per Henricum ducem suasum fuisset ut consecraretur episcopus, et rex quemadmodum eum hortabantur assensum preberet, ac iam metropolitanus Senonum pontifex, uidelicet Sewinus, euocatus esset ex more ut perficeret, cassari contigit. Conquerebatur ergo super hoc tota unanimis contio canonicorum fratrum ac reliqui totius plebis sanum sapientes, abusiue fieri testabantur, idcirco maxime quod clericorum electione, ut antiquus mos habet, deberet institui pastor ecclesiae. Quod comperiens archiepiscopus, ad propria rediit, dicens nolle se loco pastoris ouili Christi leonem seu lupum constituere. Interea mittitur ad regem, et apperitur ei querela simul et commune decretum utriusque conditionis hominum sexus et ordinis, nempe Iohannem ex uoto illorum omnium idoneum fore pontificem. Quod rex ut audiuit, libentissime annuens, qui eum pro sua scientia et religiositate affatim diligebat, nec reuera contra ius fasque absque cleri electione uel plebis episcopum uolebat constituere. Mox uero ut comperta est regis uoluntas a ciuibus, rursus denique reuocatur archipresul, ac sic ex more sacratus Iohannes in sede pontificali gaudentibus uniuersis constituitur. Factus uero antistes, non mutauit in illo sublimitas pontificalis cultum anterioris humilitatis, sed potius omni diligentia elaborare studens, ut humilior quam antea fuerat cunctis appareret. In doctrina scilicet, in confabulatione, in habitu uestium, in parsimonia ciborum, in conuentu fratrum communium horarum, ita se conformabat humillimum, ut uix dinoscere poterat nisi cum ageret principale offitium, fuisse eum qui uidisset episcopum. Erat enim psalmodie non tam frequens quam assiduus, et in orationum excubiis peruigil strenuus. Transigebat enim plerasque noctium commanens solus in ecclesia, metaneas agendo iuxta altare beati Stephani, usque dum generales fratrum significarentur matutini. Dedit igitur in uictu fratrum canonicorum altaria V cum suis redditibus, id est Puluereni, Parliaci, Gurgiaci, Monasterioli, Campiniaci, et sub anathemate interdixit ut nullus successorum suorum presulum uel aliorum quisquam hominum presumeret aliquando sue largitionis donum irritum facere, ne forte uidelicet propter inopiam indigentie non ualeret clerus ecclesie offitia Deo digna persoluere, dum licet in ipsa sede potissimum fore ac ceteris elegantius offitiale ministerium clericorum olim dinoscitur uiguisse. Sed scriptura teste, Unde bonus proficit, inde impius contabescit. Pro dolor ! Illudebatur ab impiis ciuibus quod careret mundane superbie fastu uel consanguinitate illorum, episcopus et eiusdem genus, necnon et alia de eodem conuicia cauillando cachinnabantur. Veruntamen Deus, qui potius mentem eligit quam gentem, preuidit sibi de talibus ultionem in posterum futuram. Nam eosdem uiri humillimi derogatores postmodum superbia secularis pompe cum sua styrpe detriuit ad solum usque. Priuilegia enim, que antecessores illius beato Germano tam Heribertus quam ceteri de altaribus in sua diocesi constitutis perpetualiter facta contulerant, sua auctoritate roborauit, eique uineas ac uolumina librorum egregia tradidit. Apud quem etiam humili prece obtinuit ut sepeliri mereretur. Mense quoque ianuario, dolore tactus corporis cepit infirmari. Qui deductus usque ad ultimum pene exalationis spiritum, raptus in extasi satis decoram uisionem uidit. Qui protinus euocans uirum clarissimum sibique amicissimum Achardum tunc monasterii beati Germani prepositum, abbatem uero postmodum, ei huiusmodi uisionem retulit dicens: Modo, inquit, apparuit mihi dominus meus Ihesus Christus, simulque cum eo Germanus beatissimus aliique quam plures splendidissimi uiri, quorum presentia permaximum contulit mihi et mei doloris leuamen et animi sospitatem. Qui etiam mihi spoponderunt, domino miserante, mox ut euocatus a corpore fuero, protinus in illorum adunari consortium. His dictis, orando summis labiis nomina sanctorum depromens, crebrisque suspiriis ac lacrimosis oculis ad celum respiciens, excessit a corpore XII kalendarum februarium, sepultusque est apud beatum Germanum, non infra ecclesiam, sed deforis iuxta parietem, ut ipse rogauerat, decernens humilitatis gratia. Postmodum uero a monachis, dum amplificaretur ecclesia, intra ambitum ipsius, ante altare uidelicet beati Petri, decenter est locatus. Sedit autem in episcopatu anno I, mensibus VII et diebus decem. Et fuit ciuitas sine episcopo anno uno, et mense I et diebus XVI. XLIX. DE HUGONE Hugo Cabilonensis ex patre Lamberto comitum uenerabilissimo, et matre Adelaide generosissima, cuius pater uidelicet Lambertus comes iam dictus construxit monasterium Paredi cenobiorum luculentissimum, illudque largissimis facultatibus ditauit, ibidemque honorabiliter requiescit. Hic igitur post patris obitum, dum ad regis curiam pergeret, habuit transire per ciuitatem Autissiodorum. Qui diuertens orandi gratia, dum intraret ecclesiam beati prothomartiris Stephani, erat tunc prima hora ipsius diei, cumque orationi incumbens, audiret chorum psallentium ymnum eiusdem hore dulciter resonare, ut erat pii cordis ac lacrimarum effusione facilis, gratior effectus, referebat isdem postmodum se dixisse. Domine, rex coeli et terre, creator omnium bonorum et distributor honorum, si ad hoc tua prescientia me esse uoluit ut aliquando michi episcopalis dignitas te largiente conferatur, in hac obsecro de me fiat uoluntas tua. Quod etiam postmodum, ut pecierat, ita fieri contigit. Optabatur nempe a pueritia ad plerasque sedes ciuitatum pertingere, ob sui nobilitatem a multis. Decedente uero ab hac luce Iohanne presule, cum de restaurando pontifice quereretur, fauente Henrico duce atque annuente Roberto rege, electus est ex more predictus Hugo, ac consecratus in ecclesia Beati Germani indeque principali sedi Autissiodori datus episcopus. Huic non prouenerat afinitate germanus frater, qui uidelicet hereditario iure res paternas regere potuisset. Idcirco multimodis perturbationibus irretitus, dum utriusque honoris occuparetur curis, minus prodesse poterat singulis. Contigit etiam tunc temporis, post mortem scilicet Henrici ducis, qui eius germanam uxorem duxerat, ut Burgundionum premaximi regi Rotberto rebelles existerent, ita ut illius ditioni nollent omnimodis esse subditi, nec eius parere imperiis, preripuere insuper sibimet usurpantes sedes, et castra prefati ducis, auunculi scilicet eiusdem regis. Hic tandem cum suis omnibus inrefragabilem suo regi seruans fidem, ac proinde ceterorum inimicitias forti animo diu multumque sustinuit, ac multoties a sede propria prohibitus, paterna contentus possessione, suorum qui illum ualde diligebant fultus auxilio mansit. Quoties uero contigit illi cum hostibus illis predictis nugacibus dimicare, semper omnimodis uictor extitit. Et non immerito. Nempe iuxta prľceptum apostoli, ŇĘdominum timete, regem honorificate, et item, Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit, ac licet scriptura dicat semper pax cum bonis, et bellum cum uiciis, atque utilius sit oriri scandalum quam relinquere ueritatem si aliter nequit fieri, tamen ob timorem huius rei pergens ad papam romanum, acriter se penitere clamauit, indignum se uociferans ac reum cure pastoralis et pontificalis dignitatis. Qui dehinc tale scriptum ab eodem suscepit : Iohannes gratia Dei romane sedis episcopus uniuersis in orbem terrarum ecclesiae filiis. Nullum in catholica ecclesia maius potest esse nefas, quam existimare alicuius neuum criminis, precipue penitentis, quod non queat dissoluere concessa Petro a domino clauis. Debemus enim ante mentis oculos reuocare lapsum ipsius primi pastoris, qui dum magistrum negauit, protinus ut penituit, non solum gradum uel dignitatem apostolici culminis non amisit, sed potius sui ouilis custodiam Christus illi postmodum euidentius assignauit. Quod nil aliud, ut credimus, quam lapsorum medicina fuit. Proinde fratri nostro Hugoni Autissiodorensi presuli, Deo et nobis sua peccata confitenti, seseque culpabilem reddenti, plenariam a domino pollicentes promittimus consequi indulgentie ueniam, secundum sponsionem eiusdem qua dixit Non ueni uocare iustos, sed peccatores in penitentiam. Ideoque nobis debet effici carissimus, quoniam Dei timore correptus apparet humillimus, et quia in talibus requiescit Deus. Preterea rex Robertus, collecto in unum exercitu ualido, tam de gente Francorum quam Normannorum, habens secum Richardum potentissimum ducem ipsorum, occupans deuastauit permaximam Burgundie partem. Cumque primitus ad ciuitatem Autissiodorum deuenisset, uolens eam capere, quod fertur urbi illi nunquam contigisse, ciues eiusdem urbis fortiter ei restiterunt. Dehinc cum ad beati Germani castrum expugnandum tota regis falanx isdemque rex loricatus intenderet, nutu diuino territus cum multa cede suorum inde rediens penetrauit Ararim usque superiora Burgundie, predicto Hugone cum eo gradiente. Reuertens quoque rex Franciam, nec tunc quicquam egit preter cladem regionis. Post aliquot uero annos dierum, iam dicti primores Burgundie in deditionem regis pacifice deuenerunt. Per Hugonis tamen consilium, quicquid isdem rex facere decreuerat disposuit, eique quod accipere placuit libentissime condonauit. Constituit ergo pro redintegranda seu firmanda pace concilium episcoporum, ac multorum tam nobilium quam plebeiorum innumere multitudinis, in comitatu quem gubernabat Cabilonense, in loco qui Viridunus dicitur, ubi etiam sanctorum reliquie diuersis regionibus delate diuersas sanitates egrotis contulerunt. Itemque aliud concilium pro eadem re in pago Autissiodorense apud Airiacum uillam beati Germani, in quo rex Rotbertus cum episcopis et abbatibus adfuit, simul et innumerabilia sanctorum pignora totius pene prouincie. Ubi dum quidam peterent ut gloriosi Germani corpus illuc deferretur, respondit Hugo episcopus : Absit ut ossa incomparabilis uiri pro quacumque re aliquando commoueantur. Quod ceteri audientes, gratanter consenserunt. Similiter et per diuersa loca uel in pagis Diuionense et Belnense atque Lugdunense concilia sepius celebrari fecit. Huius ergo in tempore ciuitas Autissiodorum exicialiter igne cremata est et res humane in fauillas redacte, preter ecclesiam beati Albani martyris a beato Germano constructam. Tunc principalis ecclesia prothomartiris Stephani funditus corruit, quam protinus idem presul cepit maiore ambitu ac criptarum curuaturis quadris lapidibus certatim reedificare. Nam prius delicatiore maceria constiterat minimisque lapillis. Iam uero altius opere ecclesiae edito, rursus ciuitas reincensa est, sed nouum ecclesiae opus mansit incolume. Anno igitur circa nongentesimum sextum a passione dominica, cenobium Melerense, iubente Heldrico monasterii sancti Germani abbate, per domnum Tetaldum monachum, qui eidem tercius in regimen successit, honorifice amplificatum atque sublimatum est, tamque edificiis quam possessionibus ac supellectili auri argentique opido decoratum, atque ab eodem pontifice sollempniter, ut decebat, constat esse sacratum. In qua etiam consecratione interdixit sub anathemate ut nullus mortalium presumere deinceps auderet uim seu calumpniam aut aliquam tortitudinem inferre, pro quauis occasione, rebus eiusdem ecclesiae. Contigit uero post hec ut beati Desiderii egregii pontificis Autissiodorensis corpus, quod in ecclesia beati Germani sepultum habebatur, illuc deferri a fidelibus rogaretur, precipue tamen a predicto fratre Tetaldo, qui eundem sublimauerat locum. Sed, ut in talibus fieri adsolet, inter partium uelle seu nolle aliquod temporis spatium euolutum est. Tandem procurante episcopo, concessum est a monachis seu a cetero clero et totius pagi populo, ut exoratum fuerat, deferri. Repositum namque est supradicti pontificis uenerabile corpus, in argentea techa centum appendente libras. Sicque cum exultatione totius plebis deportatum est honorifice ad monasterium Melerense, cognomento Vallis Pentane, ibidemque in ecclesia genitricis Dei Marie constat esse locatum. Quo in loco, eodem exorante, plurima prestantur poscentibus beneficia. Illud etiam memorie tradendum quod primitus a Quintiliano uiro nobilissimo bine ecclesiae inibi constructe fuere, una siquidem in honore sancte matris domini Marie, altera quoque in egregii presulis Germani ueneratione. Que uidelicet nunc uno ambitu spaciosiore collecte tredecim altariorum aris cum suis absidibus est ex amussim dispertita. Claret enim locus ille ab initio uirtutum miraculis atque infirmantium sanitatibus. Contigit enim plerumque, ut ipsi uidimus, dum fideles deuoti ad eundem locum de longe uenientes, candelas absque lumine in manibus gestarent, plus minusue stadio antequam ad monasterium peruenirent, ut ex eisdem candelis ignis flami uomus eructuaret. Si quislibet uero ex rebus ad eundem locum pertinentibus ui seu furto fraudem fecerit, continuo euidentissime rector iustorum ultor existit, ac quicquid ibidem feliciter petitur affatim impetratur. Preterea tricesimo septimo sue ordinationis anno perrexit predictus Hugo Iherusalem, satis honorifice ad sepulchrum domini oraturus, ac inde rediens alacriter, proprie sedi innitens mansuetior deguit. Ecclesie matris sedem, quam antea edificiis sublimauerat, accuratius studuit postea adornare, et donis Dei aptis seruitio studiosius curauit insignire. Unde et duo mire artificiositatis mirique operis et precii uestimenta episcopalis dignitatis conuenientia offitio, eidem cooperante sibi Dei gratia, meruit inpartire. Horum unum, quod quasi minoris precii uidebatur, totum auro frigio mirifico, circa collum amictus a ceruice uero usque ad ima stola manipulis in loco suo decentissime operiebatur. Casula quoque purpurea grandes aquilas coloris coccinei intextas circumquaque monstrabat. Cuius superficies auri frigii circumductionibus stellantibus resplendebat. Alterum siquidem quale fuerit inperialis Othonis munificentia, cuius illud ei datum est manu, testificatur. Nempe uelut in capite sancti Aaron dicitur, in amictu lamina aurea margaritis et lapidibus preciosis intertexta, quasi regali diademate summi sacerdotis caput illustrabat. Palla uero carbasea, aureo circa pectus effulgens rationali, a genibus ad talos usque oloserica, limbo deaurato mirifice pontificalia uestigia complectebatur. De stola quoque et manuali ad purum aliquid dicere fabulam sonat, cum siquidem utraque de auro purissimo cum malis punicis condita inexplicabili artificio opus ostendebant elegantissimum. Casula autem coloris etherei, frigio palmum habente superhumeralis et rationalis effigiem, ad modum pallii archiepiscopalis honorabiliter pretendebat. Omnia preterea quecumque illis intererant uestimentis iure et decenter excellentia intra sancta sanctorum portabat episcopus. Honorauit iterum sancti Stephani ecclesiam palliis, libris et aliis ecclesie necessariis ornamentis. Inter que etiam missalem dedit aureis litteris annotatum, pontificum seruitio et officio satis aptum. Dedit et calicem unum cum patena eximium, quem quantitatis et ponderis magni factum de argento opus insignibat deauratum. Fecit preterea et in eadem ecclesia fieri duo signa quantitatis magne, que secundum quantitatem digna Deo sonorum conuenientia et dulci coaptata sunt modulatione. Illud inter cetera nulla dignum ducimus obliuione quia apud castrum Varziacum, sue et antecessorum suorum proprium ditioni, sancte Eugenie ecclesiam a beate recordationis antistite Gualdrico constitutam, qui et reliquias ipsius sancte uirginis a Iohanne apostolico impetratas deuexerat, que per temporum longeuitatem, subripiente patrum quorundam incuria, nullius pene seruitii dominici frequentabatur instantia, ad tantam donante Deo restaurauit gloriam, ut et intus et foris eius usque in hodiernum diem in ea labor appareat. Nam parietes dealbari faciens, uitreis et laquearibus honestauit, et pallia, libros, et ornamenta diuersi generis inibi donauit. Simul etiam de redditibus proprietatis sue, canonicalis ordinis personas probatas decem eligens, ad diuinum seruitium prebendarios in ľternum deputauit. In Conada similiter castello sue matris sedis, sancti martiris Laurentii ecclesiam construens, diuinitatis cultum ampliari et Dei fidelium curam et seruitium honorifice haberi in manu sacerdotum de suis largiens inperauit. Deditque ad uictum canonicorum fratrum paredas omnium ecclesiarum eorumdem que habentur in episcopatu Autissiodorensi. Similiter et debitum horreorum, id est grangaticum, quod ad se pertinebat, illis habere permisit. Precepitque ut in siluis sancti Stephani de porcis illorum numquam acciperetur pastinaticum. Tunc etiam constituit ut annis singulis ab eisdem canonicis sublimi sollempnitate sancti martyris Vincentii festiuitas usque in octauum diem celebraretur. Dedit etiam ad uictum canonicorum fratrum partem Creuenni uici, quam redemerat ab Arduino archidiacono. Cum autem cepisset infirmari, sentiens diutius se non uicturum, iussit ex rebus propriis honorifice reedificari a fundamentis ecclesiam beate Marie, quae primatum dicitur tenere intra muros ciuitatis, quod tamen opus inperfectum reliquit. Cernens quoque suum propinquare obitum, contulit se deuote ad beati Germani monasterium, ibidemque monachalem induit habitum. Sicque post diem quartum, scilicet pridie nonas nouembris, consecutus est presentis uite terminum. Sedit autem in episcopatu annos XL, menses VIII, et dies IIII, et fuit ciuitas sine episcopo dies XXXVII. L. DE HERIBERTO II Heribertus secundus, qui est in cathalogo episcoporum L, natione Autissiodorensis ex patre Gauterio et matre Hemma fuit, quem antecessor eius Hugo in pontificatum elegit. Cui postmodum rex Henricus, cum maximo exercitu ueniens Burgundiam, episcopatum ex more dedit. Hic in die ordinationis sue cum secundum ecclesiasticam consuetudinem cathedre innixus episcopali, ad sancti prothodiaconi matrem sedem nobilium humeris deportatus esset, dedit ecclesiae pallium ingens optimum, quod uulgo dorsale dicitur. Quod etiam usque in hodiernum diem inter cetera ecclesiae ipsius instrumenta uideri manifestum est. In temporibus itaque huius, domnus Leo papa in Gallias ueniens Remis metropoli concilium celebrauit, et quosdam episcoporum de heresi simoniaca in faciem ecclesiae redarguens notabiles dedit. Inter quos Senonensem archiepiscopum Gelduinum et Lingonensem Hugonem, multarum iniquitatum uitiis infamatos, et a suis multoties reuerenter, ut decebat patres, ammonitos et correctos, uolutabro sue prauitatis male inherentes, etiam pene apostatatos de sedium suarum potestate deposuit, et in reprobe uite diutina penitudine ad examinandum interdiu dimissos diuino respectui reseruauit. Quem in redeundo pater iste sequutus usque ad ciuitatem Tullum, in qua beatus ille ante papatum sederat episcopus, colloquiis illius recreatus, sacris persuasionibus informatus, benedictionibus iocundatus, ad sedem suam repedauit cum pace, satis hilaris et letus. Sed non longo post tempore, cum a duce Burgundie Roberto, qui in tempore adhuc suo Autissiodoro ciuitati imperitabat, quique sua et fraterna regis Henrici potestate elatus, multas sibi et ob clericos suos molestias inferebat, aliquandiu infestatus esset, inpacientia quadam et angore animi, abrenuntians secularibus eternis inhiando, postquam iam per XIII annos prefuerat episcopatui, apud Sanctum Saluatorem in pago Senonico monachus effectus est. Ubi in Dei seruitio multis postea regulariter uiuens annis, substituto sibi iam successore Goffrido et cathedram illius feliciter obtinente, migrauit ad Christum VII kalendas februarias, et sepultus est in eodem cenobio. LI. DE GOFFRIDO Goffridus, beata dignus memoria episcopus, filius Hugonis Niuernensis uicecomitis fuit de castello cui uocabulum est Campus Alemannus. Mater uero eius de consularibus uiris orta Ermengardis nuncupata est. Hunc in palatio suo clericum habens honestum Philippi pater rex Henricus, operante quidem diuina clementia, tota quoque nostra collaudante ecclesia, indulsit nobis presulem necessarium sane utilemque per omnia. Nam ut toto quantus erat eo die utar ad huius rei testimonium clero, quando ipse intrauit ecclesiam, sic nudum uestimentis presbiterium, sic ecclesiae corpus ornamentis exutum, sic chorum capis expoliatum repperit, ut in V tantum panniculosis et sexta que bona erat chorus psallendo triumpharet, nullaque preter unum dorsalia parietes operirent nisi quedam lanea et cum his pauca palliola que fors ex sua uilitate essent ecclesiae residua, nulla denique pontificalia in quibus ipse missam decenter celebraret haberentur indumenta. Incultam itaque recepit, sed ut suus dissimilem successor acciperet laborauit. Nam et chorum honestis XIII capis letificauit, regiisque dorsalibus V parietes decorauit, ordinem quoque ingredientium ad altare in festis atque pro festis diebus congruis cultibus adornauit. Nam casulas contulit IIII purpureas, dalmaticam insignem, tunicas luculentissimas, stolas albas cum manutergiis multiplices ac preciosas, altare argenteum dedit, necnon omnia que subnotantur argentea, calicem, turibulum cum acerra, candelabra II, ampullas II, urceum ad aquam benedictam, et urceum ad manus sacerdotum abluendas, manile etiam et labrum ad aquas de manibus abluentium suscipiendas. Sed et hoc uolumen de gestis pontificum renouauit. Quod si cetera que his digne addenda sunt illius beneficia omnia ex toto adhuc scribenda sunt, magnam oportuerit esse pellem que pro numero et quantitate receperit uniuersa. Nam cum dilectio sit in mandatis dominicis omnibus diffusior, nec in isto circa clerum suum modica fuisse non solum in affabilitate iocundissima probaretur, sed et in ipsa communione mense ipsius facillime dilectio eadem uel ab incautis cognosceretur, cum ultra regularium epularum delitias non paucos cotidie conuocatos clericos nobilis illius reficeret leticia, quid latius hac dilectione de eo scribendum exequi debemus ? Tamen ut non adulando ueritatem palpare dicar, a quibusdam non rectis quippe iudicibus in hoc quasi reus arguebatur. Sed sicut frequentissime audiebamus illum conscientiam inde suam sub obtestatione reserantem, credimus, et esse credendum asserimus, nec utique propter illius excusationem magis credimus quam propter ipsam rei apparentem certitudinem, scilicet quod nulli eorum in corde suo inimicus, nulli infestus odii zelo fuit, sed qui conscii erant iram illius sese promeruisse sic imponebant illi, cum nec ipse malefactis eorum consentire, nec illi correptioni ipsius paterentur adquiescere. Nam ut in Deo sanctorumque fide loquar, testibus etiam cunctis quibus erat in ueritate cognita uoluntas illius, ea mens, is animus semper illi fuit, ut nemo bonus qui non ei perfecte karissimus esset, nemo malus, si uel corrigere nequibat uel aduersari, quin ei saltem displiceret. Immo nisi clerum suum dilexit, quomodo terras illas obtimas que sunt apud Sanctum Priscum, aut quomodo uillam amenam et frugiferam Acolacum, quam Hugo miles ei carissimus reliquit moriens, quam de feudo suo ab episcopo illam tenebat, quomodo, nisi clerum multum dilexit, hec illis tanta in generali dedit ? Scriptum est autem fructibus eorum cognoscetis eos. Sed his non aliter quam dictum est constantibus, nunc animaduertant successores episcopi sui ipsorum memores quanti debeant et ipsi facere memoriam illius. Adquisiuit enim cum labore quibus illi frui possint inquiete. Nam cumsuetudines castelli Conade episcopalesque redditus, quos siue pre neglegentia siue incuria sua diues potentia precedentium presulum fastidiens, illuc ire iam usque ad obliuionem repetere intermiserat, atque ideo raptorum quorundam interim concupiscentia uiolenter peruadens illos redditus ad sese tanquam debitos retorserat, multa astutia, multo conamine et sudore cum in alienum ius iam transissent uiriliter reduxit. Eodem quoque modo abbatias duas in suburbio ciuitatis sitas, id est beate Mariľ domini nostri genitricis sanctique Amatoris, episcoporum dicioni antiquitus traditas et delegatas, cum eas tyrannus quidam, a quodam episcopo in beneficio susceptas longo tempore possedisset, suoque cuidam filio, episcopo uidelicet Eduensi, lege hereditaria post se donauisset, uir probus inde multotiens, sicut uidimus, probatis personis tam clericorum quam laicorum conuocatis, sanctorum quoque canonum reuolutis collatisque sententiis, rato et constanti iudicio ad iustum et debitum ab illicito dominio reuocauit. Licet etiam hic satis commode subiungere quod talem habuerit ipse in secularibus causis industriam, tantaque semper usus est libere loquendi audacia, ut nec ipsi principes mentiri presumerent eo audiente. Terciam uero que est sancti Eusebii abbatiam in ordine canonico ab exordio constitutam, sed delapsam usque ad suum tempus, et tunc demum adnichilatam restitutis canonicis, et abbate sicut in priuilegio eiusdem restitutionis habetur reparauit. Varziacum etiam, quia sinus est episcoporum et locus amabilis, ab inimicis primitus purgatum, deinde feliciter edificatum, tandem interius exteriusque murorum protectione muniuit. Quae quamdiu proderint futuris pontificibus, tamdiu optamus illum circumdari omnium benedictionibus. Qui denique si uoluerint bene gesta illius imitari, piam eius humilitatem qua diebus singulis per omnes quadragesimas pauperibus XIII lauare pedes manibus propriis et ieiuniis ministrare, sed et eosdem in pascha uestire consueuit ne tradant obsecramus unquam obliuioni. Ad horum siquidem florentes in ľternum usus, capellam sancti Peregrini in ripa fluminis urbi prope contiguam cum appendiciis suis longa peruasorum iniuria supradictorum modo surreptam, uictorioso certamine strenuus expugnauit. Sed dum hec solos delectent, quoniam sua sunt, episcopos, iterum prouidere debemus ne longius differendo que omnibus fere prosunt plures incurramus inimicos. Ergo ut de quamplurimis ipsius benefactis adhuc aliqua proferamus, illud quantum fuit quod hanc ecclesiam tantam, biennio prope antequam pater idem karissimus moreretur incendio consumptam, in subito tempore, id est infra breuem sperulam unius anni, trabibus et tegulis ipsemet assidua sollicitudine uel circa carpentarios aut famulos suos seu ceteros collaborantes satagens restaurauit ? Quinque uero fenestras que sunt in supremi cancelli fornice, quinque de domo sua clientibus, ut quisque suam uitrearet, distribuit. Sextam quoque maiorem cunctarumque precipuam, altare sancti Alexandri clarificantem, ut suus capellanus faceret exorauit. Neque de corona muri claudentis altare sanctorumque presulum pictas habentis effigies silere iustum est, quem canentium oculis sacerdotum non solum ideo opposuit, ut ab eis uisus inanes et illicitos excluderet, uerum et iccirco, ut si quis uanitate uel tedio grauatus extra se duceretur, sicut sepe contingere ex nostre uicio fragilitatis solet, illa presenti uisione et aperta tot bonorum per picturam memoria mentem et animum quasi uiuo reuocatus consilio ad fortitudinem pietatis releuaret. Has et huiusmodi alias uir prouidus et benignus excogitans ecclesiae suae quascunque poterat temporales et eternas utilitates, elegit etiam cum laude et cum gratiarum capituli sui actione quosdam quos gratis canonicos ad prefinitam obedientiam constituit, presbiterum scilicet dignum et idoneum, qui cotidie pro defunctis canonicis nostris proprie offerret, aurifabrum mirabilem, pictorem doctum, uitrearium sagacem, alios necnon qui singuli, prout erat cuique facultas, in officio suo deseruirent. Plenus itaque omni beniuolentia erga ecclesiam suam et ea sola contentus attentione, cepit crescente ciborum fastidio paulatim egrotare. Unde conuocatis ad se decano suo quibusdamque fratribus aliis, ipsisque presentibus elemosina sua prudenter disposita, multisque diuisis, prout poscebat instanter ipsa necessitas, cum osculo pacis et signaculo benedictionis recedens, erat enim hic apud nos pater piissimus, cum ubertate lacrimarum deferri se Varziacum fecit, ut inde ad monasterium Caritatis super Ligerim facilius portaretur ibi sepeliendus. Locus ille sanctus cum aliis quibusdam religiosis locis in Altissiodorensi pago suo tempore inceptus est, consilio quidem immo auxilio suo nunquam dum uixit destitutus. Quapropter si ibi tumulatus esse uoluit nulli iniquum uideatur, quasi putet eum uel huic loco illum pretulisse, uel amplius dilexisse. Sed cogitet e contra, sicut est, quod quia hunc totis uisceribus dilexit, ideo illum qui ad perpetuum honorem istius et adiutorium cito et magnifice Ihesu Christi clementia uisitante edificatus est, plurimum amauit, unum hoc certissime sperans ut quotquot habeat ibi Christus seruitores, tot habebit apud Deum Altissiodorensis ecclesia fidos in sempiternis orationibus adiutores. Itaque spei tante consultus remedio, cum iam proximum carnis sentiret lapsum ad uite nouissima, Hugonem episcopum Niuernensem, quem ipse ad sacerdotium promouerat, nepotem suum huiusque ecclesiae nostre tunc temporis prepositum, uirum quippe sancte conuersationis sueque crucis baiulatorem post Christum, necnon Girardum priorem iam dicti loci et edificatorem atque habitatorem in habitu religionis primum, ut inter sanctas illorum manus facta confessione delictorum redemptori Christo spiritum redderet, conuocauit. Quibus consequenter expletis, delatus est illuc et sepultus in pace XVII kalendas octobrias. Intronizatus autem V kalendas ianuarias, rexit episcopium /(p.180) annos XXIIII, menses VIII, dies XXI. MONITUM Altissiodorensis ecclesiae non ignobilis consuetudo est, quam cito de seculo migrat eius episcopus, ilico terminum uitľ, sedis introitum, ac precipue bene gesta ipsius conscribere. Contigit autem non sine magno patrie detrimento clarissimum eiusdem ecclesiae patronum obisse Robertum episcopum, et nichil horum quae diximus toto triennio scriptum fuisse, tantus dolor de morte ipsius, tanta dissensio de futuri subrogatione pontificis intercessit. Tandem uero post triennium temperato iam dolore, necnon ecclesia tranquillata de pastoris consolatione, frater quidam modicum eruditus et pene illiteratus, a conuentu capituli rogatus, et ab episcopo monitus, obedientiam quoque uitare non ausus, que sibi de illo uisa sunt minime tacenda, licet tanto indigne quanto minus ornate minusque facunde, tamen ut potuit ita stilo prosecutus est. LII. ROBERTUS Robertus, de patre Guilelmo nepote regis Henrici, Philippi patris, consule Niuernensium, de matre autem comitissa Tornodorensi, Ermengarde nuncupata, natus est. Ex cuius ingenua proienie quotquot periti uiri, formosi, bonique fuerint, sic eos omnes scientia, uenustate, moribus hic superauit, ut flos ex qua nascitur arborem, fructus florem. Unde priusquam etate, uisus est honori congruus uirtutum dignitate. Ergo beate memorie defuncto domino Goffrido mense septembri, mox in episcopum electus est, dilata tamen usque ad augustum consecratione, prope iam elapso anno. Tunc fauente Deo et mundo plaudente, in reuelatione beati prothomartiris feliciter sublimatus est, fortis deinceps protector ecclesiae rectorque moderatus. Nam ex omnibus quae in ecclesia tam exterius quam interius repperit, nemo mortalium quicquam demere uel subripere illo superstite ausus est. Addidit autem donando aliqua ac laborando nonnulla. Quorum discretionem si tanti est apud illum qui legerit, potest amodo cognoscere. Igitur contra dolosos Senonenses huius hostes ecclesiae et urbis perpetuos, Apogniacum, quam cito factus est episcopus, in oppidum erigens firmiter muniuit. Solebant enim nos antea per hanc uillam ad muros usque ciuitatis irruentes furtiuis conatibus frequenter et impune predari. Ipsam quoque Apogniacum omnimodis aggrauantes doloribus in tantum eo tempore afflixerant, ut ibi pauci qui fugere nequibant, mendicitate et miseria repleti, sic et sic illorum seruituti quantum iubebantur addicti, solas animas uix tuerentur. At ex quo castellum illud affixum est, et oppidani illi quasi de morte suscitati reuixerunt, et nostri ciues soluti formidine uagantur nunc quocunque uolunt. Item cum Puluerenum, meliorem huius ecclesiae terram, uiolentia quorumdam tyrannorum iniquam dupplicis saluamenti consuetudinem singulis annis rapiendo prope desertam ruricolis et aliis bonis effecisset, fortitudo presulis istius subueniens, ita sichophantas illos solo belli metu simulati exterruit, ut qui primitus canonicorum preces, immo pecunias, audire uel suscipere ad redemptionem iniuste portionis dedignabantur, idem ipsi tandem quasi ultronei et non inuiti, tamen inuiti non ultronei liberam penitus ab illa peruasione terram totam adclamarent. Valeat fortitudo cum iusticia, que conterendo sontes seruauit innocentes. Habuit quoque conflictum pro rebus ecclesiae contra Tociacensium frangendam rebellionem. Quos tamen cum non cito subegerit, patris coactione Parliaci faciens castrum, terram nostram admodum lesit. Unde et culpam prostratus in capitulo fleuit, et dampnum emendauit. Promisit enim nobis se daturum, si a quibus deberet sapientibus sibi consultum foret, restitutionem quam obtabamus scilicet prefecturam. Qui personatus a diebus multis iam ecclesiae communitati magis ac magis obtabatur. Sed quoniam superstes erat adhuc persona eo tempore, dedit nobis pro inuestitura prefecture abbatiam beate Marie, nolens ut infructuosa interim expectatio faceret nos aduersum se murmurantes, dedit et prebendas duas, quas darent quibus uellent. Inde uero quanta puritate caritatis nos in tota uita dilexerit, testimonium prebet illud egregium, et supra cetera memorabile donum in quo nobis se tam misericordissimum exibuit, ut dum animas nostras amauerimus, illius obliuisci nullatenus debeamus. Nam cum sancti antecessores eius episcopi statuissent ut solis diebus XL ex proprio prebende beneficio fratris cuiuscumque memoria cum obisset celebraretur, iste tanto clementior illis factus in hac bonitate, quanto in ceteris esse uidebatur inferior, addidit et stabiliuit ut nullus iam ab obitu suo canonicus usque ad annum integritate prebende priuetur, sed totos inde redditus presbyter non noster tamen canonicus pro defuncto suscipiat, qui missam cotidie celebret, horarum uictimas soluat, iugiter oret. Ex quo de Dei confidimus pietate, numquam suorum carebit remissione peccatorum, qui tam benignus fuit in inpertione remissionis sibi subditorum. Adhuc autem et aliud. Cum suo tempore miles quidam, Atto dictus, partem molendinorum que sub muro sunt, et ita uocantur, manu firmata ab episcopis tenens, canonicis quorum erat altera pars placitum egisset, ipse gratis laudauit, excepto quod anniuersarium suum promisimus ideo quotannis faciendum. Sunt alia pie sollicitudinis eius que circa ecclesiam hanc habuit indicia, que cum ornent ipsum ecclesie corpus aut instituant, maluimus illa tamen nuda ueritate breuiter annotare quam uerborum floribus luculentis ad lectoris fastidium colorare. Ecce in introitu suo dorsale coloris sanguinei obtulit, pulpitum alio tempore quadringentis solidis ex proprio datis fieri fecit, postmodum excepto capite parietes chori ecclesiae uitreauit, deinde criptas antea nimium tenebrosas geminis ingressibus illustrauit, demum signorum turres ab imis ecclesiae tegulis sursum edificans consummauit. Cetera iam illius bona desinimus hic, non quia nulla sint memorare, sed quoniam unum habuit scilicet animi temperamentum, de quo si differimus ulterius loqui, scelus est inpiissimum, nedum si uelimus omnino reticere. Nam uir summe nobilitatis et inmense potentie quem gloria mundi sequebatur, et omnis felicitas temporalis adorabat, tanta semper animum uigilantia custodiuit, ut nec semel fede uoluptatis actio notaret illum, nec ipsius oris locutio uel irati quenquam sibi lucraretur inimicum. Immo uidimus, nec inimicus illius si quis est contradicere ualet, quod cum ab indigno quolibet sibi uidenti uel audienti detraheretur, aut aliquod contumelie uerbum inferretur, sic mitis et mansuetus sese continuit, ut sepe is qui maledictis illum prouocaret, pacientiam eius intuitus, et ex eo in se ipso pauore correptus, tanto confestim penitudinis dolore, pugnis pectus et labia tundens seipsum afficeret, quatinus quiuis intuitus hoc iudicaret multum ei parci, si meritos penarum cruciatus pocius ad uindictam susciperet. Breuius dicam. Nulla fuit unquam asperitas malignitatis, quam non posset lenire eius pulchritudo blandi sermonis. Sed et de uoluptuosis temptationibus, hoc est lasciuis motibus carnis ipsius quid dicemus, quos anfrenare atque conprimere tam studiosus fuit, ut uix aliquando uinum biberet ? Cumque sepius a medicis moneretur, ut non nisi cito mori uellet, sic uinum ex toto uitaret, non quia ipse mori uolebat, sed causam mortis et fomitem libidinis natura et etate feruidus metuebat, nullis monitis, nullis exortationibus passus est prius adquiescere, quam abstinentia illa sic infirmatus est nobis uidentibus, ut iuxta medicorum sententiam iuuenis adhuc omnium necessitatum nouissima atque maxima morte uidelicet ante tempus raperetur. Quae etsi poterat medela parumper differri, nequibat tamen omnino quin ueniret diutius retineri. Ergo Niuernis tota egritudine captus, induto ut aiunt habitu sancti Benedicti, amarisque lacrimis deflens mala quae fecerat, et in confessione defunctus catholica, et ibidem in beati prothomartiris feliciter sepultus est basilica II idus februarii. Illic honorem magnificum prestant eius membra, hic nobis diebus cunctis fructum ferunt que largitus est beneficia. Quapropter memoria illius scripto presenti uiuens, nec a nostris recedet cordibus, nec nostris carebit orationibus. Pontificum gestis aliorum gesta duorum Clericus amborum uitas descripsit eorum,/ Adnectens Frodo, Goffridi prius, inde Roberti. Fidus eas egit, qui non nisi cognita dixit./ Non potuit munus dominis pauper dare maius Unde Deo laudes dat mentis utrique superstes/ Quam quid ei certum fuerat nunquam moriturum, Poscit et in uerbis Deus ut sibi parcat et illis. Epitafium Roberti presulis et conquestio. Consul et antistes, geminato dignus honore, Ut minimus quiuis migrans moriendo, Roberte, Quantalibet bona sint, morituris ut quid habenda, Acciderent melius uicturis quippe minora, Sic utinam fieret, pauca cum prosperitate. Quatinus affluerent longe dispendia uite, Cum modica uita, potius quam gaudia multa, Sed Deus hanc talem confert preposteritatem,/ Ut per transuersum contingat opinio rerum./ Et cui spondetur mors illi uita paretur./ Quique putat uita fore fretus, sit sibi contra,/ Ecce uidete modo quid sit de presule nostro,/ Nobilis et sapiens, iuuenis, formosus, amandus,/ Preteriit, tanquam si nec genitus foret unquam.