193 [990-991] ?? Peu après l’ordination de l’abbé Guillaume, Raoul le Blanc, [vicomte de Dijon], prend l’habit monastique et dispose d’une partie de ses ressources pécuniaires en faveur de Saint-Bénigne. MENT.: Chron. S.B., f° 43 v° (Bougaud, S.B., p. 149; B., p. 288). INDIQ.: Pignot, I, p. 503. — Petit, II, p. 450. — Sackur, I, p. 268. — Chomton, p. 91. — Lot, Derniers Carolingiens, p. 239. — M. Oursel, 1939, p. 97, n. 3. Alter quidam hujus castri Divionensis civis, nobili ortus genere, Rodulfus*, Albus vocatus agnomine, venit ad conversionem inter ipsa primordia ejus [i.e. Willelmi abbatis] nove ordinationis: cujus pecuniis relevata est paupertas predicti Patris. ?? 194 [990-1002] ?? Brun de Roucy, évêque de Langres, restitue à Saint-Bénigne l’église et la pôté de Cessey[-sur-Tille], ainsi que les villae dépendant de cette dernière. MENT.: Chron. S.B., f° 39 v° (Bougaud, S.B., p. 134). INDIQ.: Courtépée, II, p. 172. — Roussel, III, p. 108, n° 780. — Sackur, I, p. 264. — Chaume, Domaines gallo-romains, M C A C, 1933, p. 271. — David, Cessey au domaine des Tilles, B P, 20 mai 1938. Domnus episcopus Bruno*... reddidit sancto Benigno et ejus monachis ?cclesiam in Saciaco sitam, una cum ipsa potestate et villis ad eam pertinentibus, totam ex integro, sicuti eam possederat ab antiquis temporibus, sed postea multis vicibus distracta et direpta a malignis hominibus. ?? 195 [990-1002] ?? Foucher, prieur de Saint-Léger, ayant porté plainte contre Saint-Bénigne au sujet du bois de Haute-Serve à Cessey[-sur-Tille], devant Henri le Grand, duc de Bourgogne, avoué de Saint-Léger, Otte-Guillaume, comte de Mâcon et de Bourgogne, avoué de Saint-Bénigne, et Brun de Roucy, évêque de Langres, les parties sont invitées à procéder à la vue du bois, en présence du comte Richard, de cives de Dijon, et de plusieurs nobles, chargés de trancher le débat. Ceuxci prescrivent un combat singulier. Au jour fixé, Dominique, prieur de Saint-Bénigne, comparut, mais son adversaire se déroba. TEXTE, ci-après n° 215. ?? ?? 196 [990-1003] ?? En présence de Brun de Roucy, évêque de Langres, et d’Otte-Guillaume, comte de Bourgogne, le jeune Achedeus, chanoine de Langres donne à Saint-Bénigne l’église de Saint-Aubin, en raison de l’entrée en religion de son père Liébaud, à charge de payer un cens annuel. TEXTE, ci-après n° 218. ?? ?? 197 [990-1004] ?? Sur les instances de l’abbé Guillaume, son parent, Otte-Guillaume, comte de Bourgogne, donne à Saint-Bénigne l’emplacement d’une chaudière au bourg de Salins. TEXTE, ci-après n° 213. ?? ?? 198 [990-1007] ?? Le noble Garnier, en présence de Richard, comte [du Dijonnais], des frères de celui-ci, Hugues, comte d’Atuyer, et Eudes, ainsi que de plusieurs nobles dijonnais, donne à Saint-Bénigne son héritage d’Epagny, sans la forêt, où les serfs donnés conserveront leurs droits d’usage. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 50 v°, texte recopié au XVIIe s. (Bougaud, S.B., p. 171). Texte établi d’après B (A). Alter Vuarnerius, et ipse nobilis, dedit sancto Benigno in comitatu Divionensi, in villa Spaniaco, vestita mansa tredecim, colonias etiam octo, mancipia utriusque sexus sexaginta tria et omnes redditus et consuetudines atque exactiones quas debet ipsa possessio, necnon et omnem terram pertinentem ad predictam hereditatem, absque sylva, ita tamen ut ipsi servi eamdem consuetudinem quam ipsi habuisse[n]t de predicta sylva, quamdiu eam et ipsos tenuisset, simili fine retinerent. Facit vero hanc donationem ipse Vuarnerius per laudem et consensum Alde, uxoris su?, coram Richardo* comite atque Hugone* et Odone fratribus ejus, aliisque nobilibus viris Divionis castri, Vualterio, Hugone, Remigio*, Humberto*, in anniversaria[m] die[m] matris ejus celebranda[m]: qua die refectio de ipsa possessione preparetur fratribus; reliquum autem camere ipsorum deputetur ad vestimenta eorumdem fratrum. ?? 199 [990-1016] ?? Brun de Roucy, évêque de Langres, fait plusieurs restitutions ou donations au profit de Saint-Bénigne, parmi lesquelles: l’église de Saint-Apollinaire; une terre à verger, au voisinage de l’abbaye; des vignes à Larrey, Bussy, Surdille, Perrigny, Fénay, Champ-Salomon, Marsannay[-la-Côte]. I. MENT.: Chron. S.B., f° 39 v° (Bougaud, S.B., p. 134). INDIQ.: Chevallier, p. 71. II. MENT.: Chron. S.B., f° 40 v° (Bougaud, S.B., p. 138). INDIQ.: Courtépée, I, p. 418. Inter cetera que domnus BRUNO* episcopus in hoc loco egit bona, longum est enim enumerare singula ejus gesta, sed hoc breviter possumus dicere: cuncta ab antiquis huic loco conlata, posteaque a malignis direpta vel a pravis rectoribus dispertita, a Brunone episcopo sunt restituta. ...ecclesiam sancti Apollinaris reddidit domnus Bruno* episcopus, et terram concessit juxta hoc monasterium, ut plantaretur viridiarium; ac secus undique ad vinearum opera jugera multa in Lariaco, in Biciso, in Surdiliaco, Patriniaco, Fedeniaco, Campo Salomonis, in Marcenniaco: que, quamvis monachorum edificarentur studio et opere, tamen Brunonis episcopi fiebant adortatione. Ubique ergo investigans, ablata restituebat et de suo jure, quodcumque necessarium et utile eis foret, libenti animo tribuebat. ?? 200 [990-1016] ?? Hugues, chevalier du castrum de Dijon, donne à Saint-Bénigne, en présence de Brun de Roucy, évêque de Langres, des biens patrimoniaux à Diénay. TEXTE, ci-après n° 264. ?? ?? 201 [990-1031] ?? Guillaume, chevalier, de concert avec sa femme Thiard et son fils Rostan, engage pour vingt-quatre ans sa part de biens sis à Attegiae, avec faculté de rachat dans ce délai. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 52 (Bougaud, S.B., p. 176-177). Alius quoque miles, Willermus vocatus, cum conjuge sua Teudgarda et filio Romestannio, misit in convadium hereditatis su? partem in villa Attegias, usque ad annos XXIIII, ea conveniencia ut, transactis predictis annis, si non esset redempta ab ipso vel filiis aut filiabus ejus deinceps jam non redimeretur, sed monachi sancti Benigni, quorum pecunia ibi habebatur, jure perpetuo eam possiderent. ?? 202 [990-1031] ?? Thiard, veuve, du consentement de son fils Gui, donne à Saint-Bénigne son dotalicium sis à Quétigny, Arbigny, Sully, Athées, Couternon, ainsi que le tiers de l’église de ce dernier lieu, dédiée à saint Germain. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 52 (Bougaud, S.B., p. 176). Altera matrona Tetiardis vocata dotalicium suum dedit sancto Benigno per laudem filii sui Widonis. Conjacet vero in his villis: in Quintiniaco, in Albiniaco, in Sulliaco, in Attegias, in Curte Arnonis, cum tercia part? ?cclesi? inibi sita, dicata in honore sancti Germani. Sunt mansa .XXI. cum terris ad eos aspicientibus. ?? 203 [990-1031] ?? Kadalo, chevalier, de concert avec sa femme Thierrée engage dans les mêmes conditions qu’au n° 201 ses biens d’Athée et de Poncey-lez-Athée. MENT.: Chron. S.B., f° 52 r°-v° (Bougaud, S.B., p. 177). INDIQ.: Petit, III, p. 493. Similiter alter miles, Kadalo* dictus, cum conjuge sua Teodrada, pari conventione largitus est hereditatem suam in Attegia et in Ponciaco predictis hujus loci monachis. ?? 204 992, 11 juin au synode de Toul Gérard, évêque de Toul, donne à Saint-Bénigne les dîmes de Bertiniaca curtis [aujourd’hui Saint-Blin]. Comme les moines jouissaient déjà du beneficium de la chapelle du lieu, il leur en concède l’autel, qui était de droit épiscopal, sous réserve d’un cens annuel de deux deniers, payable au moment du synode; en outre, après leur avoir fait remise des services exigés par la coutume synodale, il leur prescrit de choisir, pour vaquer au soin des âmes, un vicaire qu’ils pourront remplacer à leur gré, sans obligation pour eux de faire renouveler à chaque mutation le don de l’autel par l’autorité épiscopale. A. Original perdu. B. Copie fin du XIe s., Cartul. 1, f° 66 r° et v°, n° 13, d’après A. a. Pérard, p. 166, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Ann. O.S.B., IV, p. 80. — Bréquigny, I, p. 491. — Carnandet, p. 393. — Jolibois, p. 478. — Roussel, II, p. 189, n° 191 bis. — Roserot, Catalogue, n° 94. (Chrismon) IN NOMINE DOMINI SALVATORIS DEI, NOVERIT OMNIS SANCTORUM TAM PREsentium quam futurorum successio quod GIRARDUS*, sanct? Leucorum sedis presul, ob su? remedium anim?, ad locum sancti Benigni martyris in castro Divionensi sito, tradiderit decimas cujusdam vill?, Bertiniace curtis dict?. Et quia beneficium ipsius capell? ad predictum locum respiciens erat, altare quod juris erat episcopi perpetuo monachis concessit, ea conditione ut annuatim pro censu .II. denarios, ob memoriale signum subjectionis debite, aut solvant, aut excusent, sinodali termino. Dehinc, indultis omnibus serviciis que sinodalis consuetudo exigit, presbiterum vicarium qui curam animarum gereret, subrogari precepit; quo defuncto vel mutato, sine renovatione doni altaris quod semel monachis concessit, alter succedat. Quod ut immobile perseveraret prescripto loco, domnus jamdictus pontifex exemplar hujus subscriptionis firmitatisque fieri jussit, ne quisquam suorum successorum hanc donationem evacuare presumeret, interminationem dampnationis perpetu? ab omnipotente Deo sustituens, qui huic notioni infracturam temptaverit inferre. Actum Tulli, in plenaria sinodo, .III. idus junii, anno ab incarnatione dominica .D CCCC.XC.II., indictione .V. Signum doMNI ac venerabilis Girardi presulis ? qui hanc noticiam fieri jussit, totius sui sinodalis conventus archidiaconorum suorum seu decanorum: Rotberti* prepositi, Arinfridi* archidiaconi, Anstei* archidiaconi, Odelrici* archidiaconi, Herberti*, Rotgerii, Sichelmi, Vuezilonis, Lamberti*; abbatum quoque Duringi, Rotberti*, Adelmanni, Dauberti; decanorum Fraberti, Lamberti, Arembaldi, Wuidonis. EGO BERNERIUS NOTARIUS, AD VICES VUEZILONIS* CANCELLARII, RECOGNOVI. ?? 205 [992-994] ?? Gérard, évêque de Toul, donne à l’«oratoire» de Saint-Blin l’autel de Businiaca curtis. TEXTE, ci-après n° 231. ?? ?? 206 [995-1008] ?? Brun de Roucy, évêque de Langres, à la prière de l’abbé Guillaume, ratifie le transfert de la villa de Bressey-sur-Tille de l’abbaye de Bèze à celle de Saint-Bénigne sous réserve d’un cens annuel de huit muids de vin à payer le jour de la fête de saint Prudent (6 octobre). A. Original perdu. B. Copie XIIIe s., B.N., lat. 4997, fos LXVI v° – LXVII. C. Copie XVIe s., Bib. du Vatican, fonds de la reine Christine, ms. 506. a. Bougaud, B., p. 289. INDIQ.: D. Plancher, I, p. 247. — Bréquigny, I, p. 519. — Roserot, Catalogue, n° 100 (avec la date de 1008). — Déléage, Saint-Symphorien, p. LXXIV, n. 4. IN NOMINE Domini Dei et salvatoris Jhesu Xpisti Bruno*, divina disponente clementia sanct? Lingonensis ecclesi? humilis episcopus. Si locis omnibus et precipue sacris eorumque rectoribus, nostr? indignitati divinitus commissis, in sibi necessariis, prout valemus, pie et oportune consulimus, eorumque anxietatibus sollicita cura subvenimus, non solum in hoc venerabilium et Deo devotorum pontificum piorumque pastorum usum et consuetudinem exequimur, sed etiam saluti anim? nostr? providemus. Idcirco noverit omnium ecclesi? nostr? et nostri sollercia quod veniens domnus ABBAS WILLELMUS, quem, ob sanctitatem et venerabilem religionem, locis in nostro diocesi manentibus, Divionensi atque Besuensi, amanter prefecimus, insinuaverit nobis quasdam res de ipsis abbatiis inter se necesse esse, reddendi census gratia, transferri, nosque id laudare et omnimodo consentire debere. Cujus providentiam et laudabilem discretionem non solum laudavimus, sed etiam, ut, secundum suum velle locorumque necessitate, id accelerare deberet, attente monuimus. Sumptum est itaque de abbatia sancti Petri Besuensis, et conjunctum abbati? beati Benigni Divionensis, quicquid haber? dignoscebatur in Bruciaco villa; eo tenor? ut omni anno octo modios vini ante festivitatem sancti PRUDENTII in censum reddant; et, quicquid supra diximus, perpetualiter monachi beati Benigni possideant. Quod si neglegentia vel oblivione hoc termino redditum non fuerit, censum duplo restituant et conventum inconvulsum permaneat. Quod si quisque, post decessum nostrum, hoc decretum multorum nobilium ore laudatum infringere temptaverit, nisi cito resipuerit et p?nitentiam condignam habuerit, anathematis jugulum caveat quo ferire decrevimus quoscumque qui nostrorum decretorum cupiunt statuta evellere. Et, ut hoc per secula inconvulsum permaneat, manu nostra subterfirmavimus et ut a pluribus firmaretur rogavimus. Signum BRUNONIS episcopi. S’Lamberti* prepositi. S’ Teudrici* archidiaconi. S’ Beraldi* archidiaconi. S’ Widonis presbiteri. S’ Teudonis* archiclavi. S’ Widonis* archidiaconi. S’ Beraldi* ypodiaconi. S’ Oddonis. S. Amelii. S. Brunonis* pueri. S. Humberti* pueri. S. Nivardi. S. Gozelmi. ?? 207 [995-1016] ?? En embrassant la vie monastique, Godefroi, archidiacre de Milan, donne à Saint-Bénigne un autel portatif en onyx, orné d’or et d’argent, et toute une chapelle avec ses ornements. MENT.: Chron. S.B., f° 44 v° (Bougaud, S.B., p. 152). INDIQ.: Prost, Trésor S.B., p. 163, n. 1. — Oursel, L’architecture romane en Bourgogne, p. 16. Archidiaconus etiam quidam Mediolanensis, nomine Gotefredus, ut nobilem decebat, nobiliter veniens cum multis thesauris, inter que altare onichinum, auro et argento decenter ornatum, et quicquid ad capellam pertinebat, ornamentum scilicet ?cclesiasticum secum detulit. ?? 208 [Avant le 20 novembre 996] ?? Richard I, duc de Normandie, fait don à Saint-Bénigne de l’église et de la pôté de Saint-Aubert[-sur-Orne], en Hiémois. I MENT.: Chron. S.B., f° 51 v° (Bougaud, S.B., p. 175). II MENT.: Obit. 2 et dérivés. XII kal. decembris. Obiit Richardus, comes Normannorum, qui dedit nobis potestatem Sancti Alberti. III TEXTE, ci-après n° 312. ...Nortmannorum comes Richardus* dedit sancto Benigno ?cclesiam sancti Adalberti cum villa et omnibus terris ad eam pertinentibus sitam in pago Oximensi. ?? 209 [996-1016] ?? Arembour, [dame de Brancion], donne à Saint-Bénigne, du consentement de son fils Liébaud, évêque de Mâcon, sept meix sis à Lux, avec les bois adjacents et les serfs qui tenaient sept colonges dans les meix susdits. MENT.: Chron. S.B., f° 52 (Bougaud, S.B., p. 175). Femina quedam nobilis, Aremburgis* dicta, mater Letbaldi* Matisconensis episcopi, cum eodem filio suo dedit sancto Benigno in villa .LU. vocata .VII. mansa et silva ibi adjacente et servis qui de predictis mansis .VII. colonicas tenebant. ?? 210 [1001-1004] ?? R[obert], p[rieur] de Fécamp, informe D[ominique, prieur] de Saint-Bénigne que le billet à lui adressé par l’abbé Guillaume, leur commun supérieur, l’a pris au dépourvu, et qu’il n’a pu expédier les provisions réclamées: poisson, cire, et autres produits difficiles à trouver en Bourgogne. Il obéira aussitôt que possible. D’ici là, il compte sur son correspondant pour présenter ses excuses à Guillaume, si celui-ci n’a pas été touché par la lettre explicative envoyée de Fécamp. — Quant aux ouvriers maçons [d’origine italienne?] qui doivent venïr achever les constructions commencées dans l’abbaye normande, que [Dominique] se hâte de les faire partir, en les mettant sous la conduite du messager qu’on va lui envoyer. — Si les livres empruntés, dont l’abbaye dijonnaise réclame le retour, ne sont pas encore en route, c’est que l’homme de confiance assez sûr pour en prendre la charge ne s’est pas rencontré; dès qu’on l’aura trouvé, on les lui remettra. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 11, f° 745, d’après un ancien ms. de la Bibl. de Saint-Bénigne (n° 83, Commentaires de S. Jérôme sur les psaulmes, f° ultimo). INDIQ.: Chomton, p. 126. — Prost, Trésor S.B., p. 301. — Porée, Eglise abbatiale de Bernay, Cong. arch. Caen, 1908, II, p. 591. — Vallery-Radot, Eglise de la Trinité de Fécamp, 1928, p. 11. — Oursel, Architecture romane en Bourgogne, p. 15. Domno D[ominico*], religioso atque amantissimo caeterisque fratribus sub moderamine almi Benigni ibidem degentibus, E[GO FRATER] R[OBERTUS] P[RIOR] I[NDIGNUS], cum omni collegio Sanctae Trinitatis, multiplici interventionum laude in Christo diu feliciter valere. Famuli quidam ex nostris, qui noviter ad nos ex Divione venerunt, brevem quemdam ex parte domni abbatis nobis detulerunt, per quem domnus abbas causam suae necessitatis nobis innotescere decrevit, quam vos latere noluimus, scilicet ut de pisce pingui et macro, quod dudum illi direximus, et cera, necnon de his rebus quibus eum in illa terra multum jam indigere novimus, in quantum nobis possibile fuerit, parare illi curemus. Nos autem, quia ad hoc implendum, prout inveniri cupimus, nequaquam parati sumus, divinae Pietatis precamur adesse adjutorium ut, quod inviti nunc differre querimur, aliquando, ut dignum est, adimplere valeamus. Quapropter vestrae almitatis exposcimus suffragium quatinus, si contingerit domnum abbatem prius ad vos venire, antequam ad illum transmittamus, me seu fratrem ......um benevolentiam suam excusare de hoc, et pro certo, curetis. Quod siquidem, aliter acciderit, et vos aliquem de nostris fratribus ad eum dirigere ......ntis, mandate ei per eum, sibi verbo tenus, sive littera tenus, ne quid horum quae ei mandare placuit in proximo expectet: quia quan[toci]us, secundum posse nostrum et velle, imperio ejus parere festinabimus, inter haec tamen quae preposuimus, quia tempus ......randum. Et de artificibus aedificiorum nostrorum quae coepimus, vos obsecramus quo vos, per aliquem nostrum legatum quem idcirco ......... volumus, mittere ad nos festinetis, quia valde nobis necessarii sunt. Et caetero, de libris quos remittere nobis jusistis, nullum ......m legatum hactenus habuimus, per quem remittere ausi essemus; sed si amodo aliquem fide stabilem repperire annuer[imus quan]tocius transmittere curabimus. Valete in Christo. ?? 211 [Fin de 1002] ?? Auberon, évêque de Metz, donne à Saint-Bénigne une étole tissée d’or et deux chapes de pourpre décorées d’or. MENT.: Chron. S.B., f° 44 (Bougaud, S.B., p. 150). INDIQ.: Pignot, I, p. 490. — Prost, Trésor S.B., p. 163, n. 2. [Reverendus abbas Willelmus] stolam auro textam duasque cappas purpureas aureo limbo decoratas ab eodem percepit presule [i.e. domno Adelberone* Mettensi pontifice]. ?? 212 [Fin de 1002] ?? A l’occasion de sa consécration abbatiale, Benoît II, abbé de Saint-Arnoul de Metz, donne à Saint-Bénigne une chasuble d’or et d’autres ornements. MENT.: Chron. S.B., f° 44 (Bougaud, S.B., p. 150). INDIQ.: Pignot, I, p. 490. — Prost, Trésor S.B., p. 163, n. 2. ...B[enedictus*], abbas ordinatus, casulam auro decenter ornatam atque alia ornamenta obtulit ei pro benedictione. ?? 213 [1002-1004] ?? Le prieur Arnoul et les moines de Dijon achètent une seconde chaudière à la comtesse [Ermentru], femme d’Otte-Guillaume, du consentement de son fils Renaud. MENT.: Chron. S.B., f° 47 v° (Bougaud, S.B., p. 162). INDIQ.: Béchet, I, p. 74-75. — Prinet, Industrie du sel en Franche Comté, M S E D, 1898, p. 66. [197] Otto comes, cognomento Willelmus*,... supplicante domno Willelmo abbate, qui ei propinquitate jungebatur, dedit sancto Benigno in Salinis burgo sedem unius caldari?. [213] Sequenti tempore, domnus Arnulfus* et monachi Divionensis loci emerunt aliam caldariam a conjuge ipsius comitis per laudem filii ejus Rainaldi*. ?? 214 [1002-1016] ?? Brun de Roucy, évêque de Langres, non content de contribuer à la réédification de Saint-Bénigne [par l’envoi de matériaux], renonce à lever le cens annuel et les parées sur les églises dépendant de l’abbaye. TEXTE, ci-après n° 259. ?? ?? 215 [1002-1016] ?? Après que Saint-Bénigne eut joui en paix, de longues années durant, du bois de la Haute-Serve à Cessey[-sur-Tille], Arnoul, prieur de Saint-Léger, élève une plainte devant Otte-Guillaume, comte de Bourgogne, contre Dominique, prieur de Saint-Bénigne: un plaid fut tenu auquel n’assistèrent, avec les nobiles, que les moines de Saint-Bénigne. Le mardi suivant, le plaignant expliquant les raisons de son absence et demandant à Brun de Roucy, évêque de Langres, le renvoi de l’affaire, celui-ci clôt le débat en confirmant Saint-Bénigne dans sa possession. MENT.: Chron. S.B., f° 49 v° – 50 r°, texte recopié au XVIIe s. (Bougaud, S.B., p. 169-170). INDIQ.: Courtépée, II, p. 24. — Du Cange-Henschel, s.v. respectus. — David, Cessey au domaine des Tilles, B P, 20 mai 1938. Texte établi d’après B. [195] Exorta fuit tunc quedam altercatio inter monachos hujus loci et monachos sancti Leodegarii de quodam saltu, qui dicitur Alta Sylva, ad Saciacum villam pertinente, quam sylvam determinant duo torrentes: unus dicitur Tramant, alter Scitilaria, ex diversa parte venientes. Que altercatio, cum mota fuit a priore illius loci, nomine Fulcherio, ante Henricum* ducem, advocatum prefati loci, et Ottonem*, qui et Vuillelmus dictus, comitem, qui tunc advocatus erat loci istius, atque in presentia domni episcopi Brunonis*. Ad hoc igitur ventum est ut respectum caperet utraque pars super ipsam silvam: quibus comes Richardus*, cum pluribus civibus Divionensibus, videlicet Vualterio, Remigio*, Humberto* aliisque nobilibus interfuisse ad justiciam diffiniendam noscitur, indeque campum fieri decreverunt, statuto die quo is fieri deberet. Quid plura? Hujus loci prior Dominicus* adfuit, cum suis paratus; ille vero qui repetebat se subtraxit et ad condictum placitum venire noluit. [215] Itaque, multis post annis, sine querela alicujus, sancti Benigni locus suam vestituram tenuit. Postmodum vero predicti Fulcherii successor Arnulphus, de eadem sylva coepit proclamare denuo coram predicto comitte Vuillelmo, contra memoratum hujus loci priorem Dominicum. Venientes igitur ad placitum, communiter decreverunt novum reparare campum: ubi affuerunt multi nobiles viri, monachorum vero hujus loci dictus prior et Arnulphus* ejus successor. Hunaldus sacrorum custos et Henricus. Predictum est conditum placitum, Insequentis ebdomade feria tertia, iterum predictus calumniator accedens ad domnum Brunonem episcopum, coepit causas pretendere ob quas non posset venire ad placitum campi peragendi atque rogare ut in aliud tempus differetur. Quod audiens domnus Bruno episcopus, vocatis sancti Benigni monachis, ait: Quod coepistis dijudicate atque silvam quam tenuistis, tenete, quia isti calumniatores nullam possunt rectitudinem ostendere. ?? 216 [1002-1016] ?? Otte-Guillaume, comte de Bourgogne, restitue à Saint-Bénigne le droit de sauvement sur la villa de Cessey[-sur-Tille], après avoir versé une somme importante, en manière de compensation, à Geoffroi [I], seigneur du château de Mailly. MENT.: Chron. S.B., f° 39 v° (Bougaud, S.B., p. 134). INDIQ.: Chaume, Les Mailly-Fauverney, M C A C., XX, p. 423. Salvamentum vero ipsius vill? [i.e. Saciaci] Otto comes cognomento Willelmus*, successor Heinrici* ducis et heres, computato non modic? quantitatis pecuni? debito Gazfredo* Malliacensis castri domino, pro anim? su? remedio reddidit sancto Benigno. ?? 217 [1003], 25 novembre château de Salmaise Hugues, pour son salut et celui d’Ermengeard, son épouse, et à l’occasion de la sépulture de son fils, donne à Notre-Dame de Salmaise trois journaux de terre dans le comté d’Auxois, au voisinage de Salmaise et de Présilly. A. Original, 1 H liasse 16812. Parch.: 228/230 × 142/144 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 17, n° 11, d’après A. a. Pérard, p. 168, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Ann. O.S.B., IV, p. 165. — Bréquigny, I, p. 510. — Gareau, p. 216. — Petit, Salmaise ancien et moderne, 1912, p. 22 (avec la date de 1010). (Chrismon) In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Ego Hugo, trado et dono Domino et sanct? Mari?, sanctoque Benigno martiri Xpisti, pro remedio anime me? et uxoris me? Ermengardis, precipue pro sepultura filii mei, tres jornales de terra arabili in comitatu Alsensi, quorum duo sic jacent: ex una parte est aqua currens, de alia parte, terra senioris Humberti*, et de alia parte terra francorum de Prusilliaco; tertius ita jacet: ex duabus partibus est terra fiscalis, et de duabus terra sancti Sequani; et .I. jornalem de vinea, ex omni parte habens terram senioris Humberti; ea dumtaxat conditione, ut domnus abbas Willelmus et ejus monachi, successoresque eorum jam supradicti monasterii, scilicet sancti Benigni, omni tempore teneant. Si quis vero, quod accidere non credo, si ego aut ullus successorum meorum, vel quislibet futurus perversus, pervertere aut subtrahere, mutare, minuere, seu impedire cessionem meam omnimoda caritate collatam tamptaverit, non valeat evindicare quod repetit, sed institutionibus et judiciis legum convictus et constrictus, insuper monachis auri libras .X. persolvere cogatur, posteaque h?c presens largitio inviolabilis omni tempore perseveret. Hanc manu propria cartam, meo nutu peractam, subterfirmavi manibusque bonorum hominum solidandam tradidi. Actum Sarmatii castro. Ego Hugo hanc cartam facere precepi et firmavi. S’ Humberti. S’ Gotefredi. S’ Hunebaldi. S’ Odilonis. Datum feria .V., .VII. kalendas decembris, anno XV regnante Rotberto* Rege. V° De Prusiliaco (XIIe siècle). 218 1003 ?? Après qu’Achedeus, chanoine de Langres, eut donné à Saint-Bénigne l’église de Saint-Aubin, moyennant un cens annuel, Henri, son beau-père, obtient de l’abbé Guillaume la réduction dudit cens. En retour, il donne la villa Molensa en Oscheret, située entre la Tille, l’Ouche et la Saône. D’APRÈS UN ACTE PERDU: Chron. S.B., f° 49 v°, texte recopié au XVIIe siècle (Bougaud, S.B., p. 168). INDIQ.: Gall. Christ., IV, col. 550. Texte établi d’après B. [196] Adolescens quidam, nomine Achedeus, Lingonensis ecclesie canonicus, in presentia domni Brunonis* episcopi et Ottonis* comitis, dedit ecclesiam sancti Albini ad altare sancti Benigni Divionensis patroni et predictam ecclesiam cum appenditiis suis ad memoratum locum pro se et pro patre suo Letbaldo, in hoc loco facto monacho, tradidit ea conditione ut, annis singulis, quamdiu viveret, persolveret in censu pro predicta ecclesia solidos decem et duo sextaria olei. [218] Postmodum vero quidam Henricus, miles, affinis ejus, quamvis erat solutio census, adiit presentiam domni Vuillelmi abbatis petiitque alievari censum predictum. Quod impetravit et ad quatuor denarios redactus est census. Et pro hac recompensatione proque anime sue salute, dedit villam Molensem, cum omnibus ad ipsam hereditatem pertinentibus rebus. Consistit ipsa hereditas in comitatu Oscarensi super Sagonam fluvium atque Oscaram et Tilam, habetque determinationes amplas, prout scriptum est in carta. Facta hec donatio ab incarnatione Domini anno millesimo tertio. ?? 219 1003 ?? Goubert, chevalier de Richard II, duc de Normandie, donne à Saint-Bénigne l’église Saint-Martin de Longchamp et reçoit soixante livres de l’abbé Guillaume. I D’APRÈS UN ACTE PERDU: Chron. S.B., f° 51 v° – 52 (Bougaud, S.B., p. 715). INDIQ.: Haskins, p. 59, n. 291. II TEXTE ci-après, n° 312. Quidam quoque miles ejusdem comitis [i.e. Richardi* comitis Normannorum], Golbertus nomine, in loco qui Longus Campus dicitur, dedit ?cclesiam in honore sancti Martini dicatam, cum terra ad ipsam aspiciente. Ut vero hec donatio firma persisteret, nec ab ullo propinquorum ejus calumniaretur, dedit ei W[illelmus] abbas LX libras denariorum. Richardus, Nortmannorum dux, et Rotbertus*, archiepiscopus, frater ejus, laudaverunt et subscripserunt cart?, anno M.III. ?? 220 [Vers 1003] ?? Eudes, vicomte de Beaune, donne à Saint-Bénigne l’église [Saint-Etienne] qu’il est occupé à reconstruire sous les murs du castrum de Beaune. De concert avec sa femme Angèle, il fait également don à Saint-Bénigne de la villa d’Ampilly-le-Sec, située dans le comté de Duesmois, et de toutes ses dépendances; de terres et de vignes à Mipont; d’un meix, de vignes et de prés à Pommard et à Verroilles. I. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 48 r° et v° (Bougaud, S.B., p. 164). INDIQ.: B.N., lat. 17048, f° 495. — B.N., Duchesne, 63, f° 82. — Duchesne, Vergy, p. 52. — Bréquigny, I, p. 514. — Sackur, I, p. 264. — Vinceneux, M S A B, 1932, p. 33. II MENT.: Obit. 2 et dérivés. VI kal. junii. — Depositio Odonis vicecomitis qui dedit monasterio sancti Benigni cellam Belnensem. ...Oddo* vicecomes, filius Heinrici* ducis, dedit sancto Benigno quandam ?cclesiam, sitam juxta muros castri, quod dicitur Belnum, antiquitus in honore sancti Stephani sacratam, sed jam per multa curricula annorum destructam. Quam ipse et ejus uxor, Hingala* dicta, a fundamentis in ampliorem statum reedificantes, abbatis W[illelmi] ac Divionensium abbatum providenti? perpetuo dederunt. Et, ut monachis ibi commanentibus non deessent stipendia, dedit ad ipsum locum in comitatu Dusmensi villam, Empilliacus Siccus vocatam, cum appenditiis omnibus et consuetudinariis exactionibus, ab his etiam qui francorum nomine censentur pro debito exigendis. Dedit in Milleponto villa terras arabiles, et vineas in Polmarco, in Valilias mansum ad manendum, vineas et prata. [233 II] Et ut donatio ista perpetualiter maneret, Rotberti* regis Francorum, interveniente domno Walterio* episcopo, in cujus diocesi erat memoratus locus, et Ottone* ad cujus beneficium pertinebat comite, petiit regali precepto firmari ad nomen sancti Benigni jure perpetuo possidendum. Factum est hoc preceptum anno incarnati Verbi .MV. ?? 221 [Vers 1003] ?? Otte-Guillaume, [en qualité de comte de Beaune], approuve les donations précédentes, c’est-à-dire, d’une part, le don de la terre sur laquelle se reconstruit Saint-Etienne et qui relève de la vicomté de Beaune, d’autre part, le don des biens patrimoniaux d’Angèle, sis dans le même comté. ?? ?? ?? 222 [Vers 1003] ?? Robert II, roi de France, après avoir confirmé les donations précédentes, reconnaît les limites du cimetière attenant à l’église Saint-Etienne, en voie de reconstruction. TEXTE ci-après n° 227. INDIQ.: Mendel Newmann, n° 22, p. 25. ?? ?? 223 [1003-1027] ?? Le prieur Arnoul, à la suite d’interventions répétées auprès de Brun de Roucy, évêque de Langres, et d’Otte-Guillaume, comte de Bourgogne, obtient la restitution à Saint-Bénigne de la villa Albiniacus [aujourd’hui Saint-Marcel-lez-Jussey] en Portois. MENT.: Chron. S.B., f° 47 v° (Bougaud, S.B., p. 162). INDIQ.: Coudriet et Châtelet, p. 462. — Suchaux, II, p. 45. — Berthoud, B S S S, XXXVII, p. 206-207. IN pago Portuensi, Albiniacum villam, in prestaria datam et longinquitate temporum perditam, [Arnulfus* prior], domnum Brunonem* episcopum sepe interpellans atque Willelmum* comitem, ipsis raptoribus auferri et sancto Benigno restitui fecit. ?? 224 [1003-1027] ?? Grâce aux bons offices d’Etienne de Vermandois et d’Eudes II de Blois, comtes de Troyes Arnoul, prieur de Saint-Bénigne, fait restituer à son abbaye, moyennant une grosse somme, la villa de Vosnon en Troiesin. I MENT.: Chron. S.B., f° 47 v° (Bougaud, S.B., p. 162). INDIQ.: Chomton, p. 92. II MENT.: Chron. S.B., f° 5 (Bougaud, S.B., p. 16). Solummodo Vulnonis villam recipimus studio et industria Arnulfi*, prioris hujus loci. Hic, tempore Rotberti* regis, auxiliante Stephano pr[imo Tr]ecassino comite, deinde Oddone itidem comite prefate civitatis, data pecunia non parva, de manibus diripientium extraxit predictam possessionem. Vulnonis villam dictam in pago Tricasino, ipse [i.e. Arnulfus* prior] ad Stephanum* itemque ad Oddonem* comites sepe recurrendo, et multas pecunias dando, sancto Benigno restituit. Ubi, ne deinceps auferretur, instituit cellam monachorum, officinasque eorum usui necessarias atque basilicam amplam et honesta[m] in sancti Benigni honore construxit. ?? 225 [après 1003] ?? Guillaume, abbé de Saint-Bénigne, engage pour cent livres, les églises de Saint-Aubert-sur-Orne et de Longchamp à Atton le Fou. TEXTE ci-après, n° 312. ?? ?? 226 [Après 1003] ?? Richard II, duc de Normandie, reprend des mains d’Atton le Fou, pour le prix de cent livres, les églises de Saint-Aubert-sur-Orne et de Longchamp, avec leurs dépendances, et les restitue à Saint-Bénigne en s’en constituant l’avoué. I TEXTE, ci-après n° 312. II MENT.: Obit. 2 et dérivés. VIII kal. septembris. Obiit Richardus*, comes Normannorum, qui Sanctum Albertum redemit centum libris denariorum. ?? 227 1004 Beaune, cour d’Otte-Guillaume, comte de Beaune Gautier, évêque d’Autun, déclare non seulement encourager Eudes, vicomte de Beaune, et sa femme Angèle à poursuivre la reconstruction de Saint-Etienne de Beaune, mais sanctionner en principe le transfert à un établissement monastique, de la dite église avec tous les biens, de quelque origine qu’ils soient, qui lui ont été ou qui lui seront attribués. Et, puisque le castrum de Beaune ne relève en aucune manière de sa seigneurie épiscopale, il consent pour lui et ses successeurs à ce que le lieu, sur lequel se réédifie Saint-Etienne et qui touche du côté de l’est au susdit castrum, étant limité à l’ouest par la Bouzaize, au nord et au sud par deux voies, soit soustrait à son autorité, de telle sorte que l’abbé et les moines de Saint-Bénigne en aient la libre disposition. Il ajoute le don des dîmes pour les terres relevant de son évêché et confirme les limites du cimetière de Saint-Etienne, antérieurement fixées par Robert II, roi de France. A. Original. 82 H,: liasse 1075. Parch.: 461/463 × 287/288 mm. bas coupé, rattaché par deux fils. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 162 r°-v°, n° 357, d’après A. a. Pérard, p. 168, d’après A. — b. Suppl. à Gandelot, M S A B, 1889, p. 122, éd. partielle d’après a. INDIQ.: Ann. O.S.B, IV, p. 165. — Bréquigny, I, p. 512. — Autun chrétien, p. 29. — Rossignol, p. 55, 64 (traduction partielle). — Petit, I, p. 78. — Cyrot, Cours d’eau et usines à Beaune au Moyen Age, M S A B, 1892, p. 194. — Voillery, Les origines de Beaune chrétien, ibid., 1911, p. 134. — Chaume. Les anciens vicomtes de Beaune et la fondation de Cîteaux, M A D, 1923, p. 74. — Vinceneux, M S A B, 1932, p. 33. — Delissey, p. 346 (traduction). IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS. VUALTERIUS*, DEI AMMINICULANTE OMNIPOTENTIS miseratione, Heduensium presul. Si cunctis que ad ?cclesiasticam pertinent providentiam, queque nostri ordinis vel correctione indigent vel opitulatione, pro posse nostro rectitudinis moderamen inpendimus, non solum in hoc piorum ac Deo devotorum predecessorum nostrorum facta imitamur, sed etiam anim? nostr? perpetu? beatitudinis gloriam adquirimus. Unde, justis assensum prebentes peticionibus cujusdam bon? devotionis viri, nomine Oddonis*, atque uxoris ejus, nomine Hingol?*, aecclesiam quam prope m?nia Belnensis castri, per centum curricula et eo amplius annorum destructam, modo, pro animarum suarum remedio, ad laudem et gloriam Domini Dei Salvatoris reedificare contendunt, non solum ad profectum deducere cohortamur, sed etiam cuicumque ipsorum largitionis dono prefata ecclesia collata visa fuerit monasterio, cum omnibus que ex suis patrimoniis sive que [222] auctoritate regia [221] seniorisque sui illustrissimi scilicet comitis OTTONIS*, Deo hujus rei gratia contulerunt vel contulerint, perpetuo sancimus habere. Et quoniam locus ille, ubi supradicta dedicanda est ecclesia, inter duas vias est, habens a sinistro latere fluvium qui dicitur Bosesa, et ab occidente denominatum castrum, quod nostrae juri ?cclesi? minime pertinere dinoscitur, ut nullus inde successoribus nostris per succedentia tempora calumpni? patere umquam queat locus, per hujus notici? decernendo decernimus decretum, ut sine violentia ullius, abbas vel monachi Divionensis cenobii, cui a supradicto viro Oddone et uxore ejus Hingola subjuganda prefata decernitur ?cclesia secundum timorem Dei, tam ex ea quam ex omnibus suis pertinentiis, ex collatis quoque vel conferendis, a jamdictis jugalibus seu quibuscumque fidelibus, faciendi quecumque voluerint liberam habeant potestatem; de terris vero in nostro episcopatu manentibus, qu? a fidelibus viris dat? sunt vel dabuntur prefat? ?cclesi?, decimas earum ipsi perpetuo habere concedimus. Determinationes quoque cimiterii hujus ?cclesie, sicut [222] a glorioso rege Rotberto* distinctae sunt, nos approbamus et confirmamus. Que omnia, ut inconvulsa permaneant, stipulatione subnixa, tam a nobis quam a nostris suffraganeis firmari pontificali auctoritate ratum duximus, quatinus secundum [220] predictorum cartulam, [222] regalisque precepti auctoritatem, episcopalis censura, et Xpisto de suis conferentium corroboret donum et rapacitatis ausum cohibeat invasorum. Ego Vualterius episcopus subscripsi manu mea. (Chrismon) Signum meum. Signum Huboldi* abbatis. Signum Hermuini* abbatis. S’ Gerardi* abbatis. S’ Hunrici* abbatis. S’ Richardi* archidiaconi. S’ Ansisi* cantoris. S’ Aynaldi. S’ Hugonis. S’ Raynaldi* cancellarii. Actum est Belno, in curia Ottonis comitis. Signum OTTONIS comitis. Locus sigilli impressi. Anno incarnati Verbi millesimo quarto, indictione secunda, epacta vicesima sexta, concurrente sexto, regnante Rotberto* rege anno septimo decimo. V° Carta episcopi Eduensis de terris et decimis in prioratu de Belna (fin XIIIe-XIVe s.). 228 1004 ?? Otte-Guillaume, comte de Bourgogne, donne à Saint-Bénigne la pôté de Veuvey[-sur-Ouche] qu’il détenait depuis trente ans par donation d’Henri, duc de Bourgogne, y compris les deux églises de Sainte-Marie et de Saint-Pierre, ainsi que les domaines de Cras, Crugey, Froideville, Colombier, Lusigny[-sur-Ouche], Curtis Romanisca, Détain, Chaudenay[-la-Ville ou -le-Château], Mipont (?), Thorey[-sur-Ouche], Aubaine, Chorey (?), Villecomte. I D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 48 (Bougaud, S.B., p. 163). INDIQ.: Chiflet, Divio Christiana, B.N., Baluze, 138, fos 5 et 77. — Duchesne, Vergy, pr., p. 54. — Besly, p. 340. — Bréquigny, I, p. 512. — Courtépée, I, p. 114; II, p. 357. — Dunod, Histoire, II, p. 143. — Clerc, p. 237. — Seignobos, Le régime féodal en Bourgogne, p. 29, n. 6. — Dumay, Epigraphie bourguignonne, M C A C, 1878-1884, X, p. 139. — Bigarne, M S A B, 1894, XIX, p. 103 et 110. — Bredeault, ibid., 1895, XX, p. 237 et 330. — Chomton, p. 125. — Sackur, I, p. 260. — Lot, Hugues Capet, p. 417, n. 5. — Poupardin, p. 221, n. 6 et 233. — Rameau, Comtes de Mâcon, M A M, 1901, p. 141. — Berthoud, B S S S, 1901, XXXVII, p. 199. II TEXTE, ci-après, n° 285. III TEXTE, ci-après, n° 315. Dedit idem ipse comes Otto* sancto Benigno potestatem Vivariensis vill? pro anima Heinrici* ducis, qui eum loco filii adoptavit, et genitricis su? Gerberg?*, uxoris predicti ducis, ac filii sui Widonis*, et Hermintrudis* conjugis, proque anim? su? salute. Dedit predictam potestatem cum apendiciis suis, sicut dono predicti ducis Heinrici et uxoris ejus, su? vero genitricis Girberg?, sibi datam, legaliter tenuerat annis XXX. ita integram cum ?cclesiis in ea sitis, unam in honore sanct? Mari?, alteram juxta ipsam positam sancti Petri apostoli nomine sacratam; et villis ac terris multis, scilicet in Croherco, in Grugiaco, in Frigida villa, in Columbario, in Lusiniaco, in Curte Romanisca, in Destagno, in Cadiniaco, in Mille ponto, in Turiaco, in Albania, in Cariaco, in Villa Comitis, vel in aliis quibuscumque locis cum mancipiis utriusque sexus plurimis; et omnes reditus et consuetudines quas debent ipsi servi et ancill?, et etiam illi, qui francos se dicunt, desuper ipsam, potestatem commanentes ubicumque. Facta est hec donatio anno ab incarnatione Domini nostri Jhesu Xpisti .M.IIII., indictione .II. ?? 229 [1004-1016] ?? Garnier [I, sire de Sombernon], et son frère Audon [II, sire de Til-Châtel], donnent à Saint-Bénigne un alleu sis à Mortières, au comté de Dijon; en retour, ils reçoivent de l’abbaye une somme de huit livres. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 50 v°, texte recopié au XVIIe s. (Bougaud, S.B., p. 170-171). INDIQ.: Chomton, p. 125. — Manteyer, p. 506, avec la date: vers 1005. — Chaume Comtes de Dijon, M A D, 1923, p. 47, n. 3. Texte établi d’après B. Idem Garnerius* et frater ejus Aldo* dederunt alodium suum quod conjacet in loco qui dicitur Mortariis, in comitatu Divionensi. Constat autem alodium in terris cultis et incultis, ex se simpliciter divisum; in sylvis vero partim per se, partim cum aliis participantur heredibus. Proprium quidem alodium terminatur de uno latere de terra sancti Mammetis, a loco qui dicitur Niger Solium, in superiori parte, usque ad Vadarno villam, in inferiori, jam dicto loco Niger Solio usque ad exartum Vuillelmi et usque ad sylvam pertinentem ad Saviniacum; item, de una parte, est terra Odonis pertinens ad Spaniacum; item, de alio latere, de loco nuncupato Nerlangio usque ad Campum Peduliosum, et usque ad lacum, et usque ad terram sancti Petri de Villa Comitis, commune est cum aliis heredibus; item, de alia parte, terra est pertinens ad Vadarnodum. Item hoc alodum incipit a Quercu Perdulioso et pervenit usque Spaniacum et usque Cangegium et Casnedum et usque Villam Comitis. Ut ergo proprium et commune totum simul ad jam dictum sancti Benigni transferrent locum, acceperunt a domno Vuillelmo abbate et monachis ejusdem loci octo libras denariorum. Sicque ex consensu uxoris et infantum ipsius Varnerii, tradiderunt atque condonaverunt prescriptum allodium, proprium simul et commune ad denominatum monasterium: sub presentia domni Brunonis* episcopi, aliorumque illustrium virorum, consentiente et testificante Vualone* comite et fratre ejus Vualterio*. ?? 230 [Avant le 11 juin 1005] Plaid de Doncourt Berthold, évêque de Toul, fait tradition à Saint-Bénigne des deux autels de Businiaca curtis et d’Augeville. Ce don eut lieu à la suite de l’accord intervenu entre ledit évêque et Brun de Roucy, évêque de Langres, au sujet de l’abbaye de Poulangy. A. Original perdu. B. Copie du XIe s. Cartul. 1, f° 66 v°, n° 14, d’après A. a. Pérard, p. 170, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: D. Calmet, I, col. 1032. — Gall. Christ., IV, col. 676. — Garnier Chartes IXe-XIe s., p. 93, n. 14. — Roussel, II, p. 495, n° 462. — Laurent, Dioc. Langres, p. 396. INV.: C. 1, table 2, f° 66 v°. Presentibus ac posteris notum esse cupimus quod domnus Bertauldus* episcopus, pro solo orationum premio, tradidit sancto Benigno ac Divionensi congregationi perpetualiter habenda duo altaria, scilicet Busineiace curtis et Algisi vill? per manum domni Vuillelmi abbatis, quando placitum fuit inter predictum presulem et domnum Brunonem*, Lingonice urbis episcopum, ac Vuillelmum* comitem pro abbatia Pulineiaca, in Dodonis curti, juxta quercus. Hujus rei testes sunt: Lambertus, Vuido, item Vuido* comes, Rotgerus*, Theodericus, Odelricus* comes, Vuillelmus, Johannes. ?? 231 1005, 11 juin au synode de Toul En conséquence de l’accord précédent, Berthold, évêque de Toul, renouvelle solennellement le don susdit, sous la condition que l’oratoire de Bertiniaca curtis [aujourd’hui Saint-Blin], jadis donné à Saint-Bénigne par Jacques, évêque de Toul, soit placé sous la discipline monastique. Il concède aux moines le droit d’acquérir toutes sortes de biens dans les limites de son diocèse, sous réserve d’instituer dans les paroisses des vicaires chargés de la cura animarum et acquittant les droits synodaux. A. Original perdu. B. Copie XIe s. Cartul. 1, f° 66 v°, n° 15, d’après A. a. Pérard, p. 169, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Ann. O.S.B., IV, p. 182. — AA. SS. O.S.B., saec. VI, Ia pars, p. 303, n. 1005. — Benoît [Picart], p. 299 et 344. — D. Calmet, I, col. 539 et 1029. — Gall. Christ., IV, col. 676; VI, col. 550; XIII, col. 983. — Bréquigny, I, 513. — H. Fr., X, p. 585. — Carnandet, p. 560. — Jolibois, p. 478. — Pignot, I, p. 504. — Roserot, Catalogue, n° 98. — Parisot, p. 404, n. 3. — Depoin, Domaine de Mersch, p. 52. — Vanderkindere, II, p. 434. — Lebel, Reynel, p. 310. INV.: C. 1, table 2, f° 66 v°. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS. Divina largiente clementia, ego Bertoldus*, Leuchorum presul, a venerabili Lingonum pontifice domno BRUNONE*, ac Vuillelmo* honorabili Burgundionum comite, interveniente religioso Divionensis coenobii abbate Vuillelmo, interpellatus, oratorio sancti BENIGNI, Bertiniace curtis, duo altaria concessi, Algisi scilicet ville et Businiac? curtis, ea videlicet conventione, ut idem locus a domno Jacob*, hujus quondam sedis episcopo, monachis Sancti BENIGNI Divionensis, ex proprio jure olim traditus, ab eodem abbate monastica religione insigniretur, pro statu regni et incolomitate regum, simulque remedio et salute animarum et corporum hujus ecclesi? pontificum et clericorum. Concessimus etiam, ut, quicquid pre[de]cessorum vel successorum nostrorum temporibus in hoc episcopio adquisierint, qualicumque modo, sive predia, sive altaria, vel ecclesias, libere et absque inquietudine pontificum, archidiaconorum, vel decanorum, possideant; ita tamen, ut vicarios more ecclesiastico, qui debita sinodalia solvant, et curam animarum gerant, in parechiis constituant; insuper etiam, ne ab iniquis oves Xpisti turbentur, pastorali cura et protectione tueantur. Hec omnia, rogatu venerabilis consacerdotis nostri domni Brunonis, precellentissimi quoque comitis Willelmi, cum laude fidelium nostrorum ac totius cleri, prefato abbati, suisque in posterum concessi et hanc nostre auctoritatis cartam in sinodo corroboratam tradidi; [205] et, sicut beat? memori? domnus Girardus presul de altario Businiac? curtis, quod eidem loco donavit, anathema invexit, ita nos, auctoritate pontificali, laude totius sinodi, omnes qui ex his aliqua demere, vel calumpniam ipsi loco inferre presumpserint, perpetuo anathemate, nisi resipuerint, dampnamus. Signum domni Bertoldi episcopi. Signum Herberti* archidiaconi. Signum Albrici decani. ?Signum Rotberti* primicerii. Signum Stephani. Signum Leutbaldi. Signum Odelrici. Signum Vualterii. Signum Gisleberti. Signum Lupi. Signum Bertini. Signum Martini. Signum Vuarnerii. Signum Benzonis. Signum Teuducii. Signum Vuihardi. Signum Aynardi. Signum Queldonis. Signum item Vualterii. Hi sunt clerici. Laici vero: Odulricus* comes. Raimbaldus* comes. Ratbodus prepositus. Vuillelmus. Johannes. Heinricus, filius Aduz. Acta sunt hec, quando fuit placitum de abbatia Poloniacensi, inter domnum Bertoldum et domnum Brunonem episcopos, in Dodonis curte, juxta quercus, presente Vuillelmo comite et Vuillelmo abbate, multisque magnis et nobilibus viris; deinde in plena sinodo corroborata, omnium clericorum laude .III idus junii., anno dominic? incarnationis millesimo V., regnante Heinrico* Romanorum augusto. EGO BERNIERIUS NOTARIUS, AD VICES VEZILONIS*, RECOGNOVI ET SUBSCRIPSI. ?? 232 [1005], juin au château de Brixey Berthold, évêque de Toul, renouvelle par la main d’Ancher le don des deux autels de Businiaca curtis et d’Augeville. Peu après, l’archidiacre Olri ayant contesté la réalité de la donation, l’archidiacre Herbert et le doyen Aubri apportent la preuve de leur présence à l’acte. Même source que le n° 230. INDIQ.: Jolibois, p. 41 et 478. H?c quoque donatio postea ronovata est ab eodem episcopo per manum domni Anscherii in castro Bricheiaco, mense junio. Cui sane renovationi postmodum cum Odelricus* archidiaconus h?c omnia adnullare et predicta altaria non esse data conaretur astruere, Herbertus* archidiaconus et Albricus decanus se interfuisse, alter quidem multa verborum assertione, alter autem sacramenta testati sunt, audientibus Odelrico, Vualterio, Stephano, Leiboldo, Benzone, Teuducio, Gisleberto, Lupo, Bertino, Vuihardo, Aynardo, Queldone, Martino, Vuarnerio, item Vualterio. ?? 233 1005, 25 août devant Avallon Robert II, roi de France, à la demande d’Eudes, vicomte de Beaune, et sur l’intervention d’Otte-Guillaume, comte de Beaune, et de Gautier, évêque d’Autun, confirme les dons faits à Saint-Bénigne par ledit Eudes et sa femme Angèle (n° 220). En s’autorisant de témoignages dignes de foi au sujet de l’ampleur primitive du cimetière de Saint-Etienne de Beaune, compte tenu des découvertes de nombreux tombeaux, il étend les limites précédemment fixées (n° 222): le nouveau cimetière ira du mur du castrum à l’ouest au cours de la Bouzaize à l’est, de la voie publique au nord aux quadri au sud. Les moines de Saint-Bénigne seront autorisés à employer pour leur usage la partie du sol qui ne sera pas convertie en cimetière. A. Original, 82 H, liasse 1075. Parch.: 595/596 × 425/410 mm. Grosse écriture pour le texte, écriture plus fine pour les souscriptions. B. Copie XIe s. Cartul. 1, f° 74, n° 24, d’après A. — C. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 161, n° 356, d’après A. — D. Copie XVIIIe s., B.N., Bourgogne, 92, f° 160, d’après les archives de S.-B. — E. Copie XVIIe s., B.N., Duchesne, 63, f° 81, d’après B. — F. Copie XVIIe s., B.N., Dupuy, 841, f° 135, ex tabulario S. Benigni. — G. Copie XVIIe s., B. N., Baluze, 143, f° 83, d’après un cartul. — H. I. Copies XVIIe s., dont l’une est fragmentaire, B. N., lat. 17048, fos 491 et 493, d’après B. — J. K. Copies XVIIe s., B. N., De Camps, 5, fos 51 et 55, d’après a et b. a. Duchesne, Vergy, pr., p. 52, d’après B. — b. Pérard, p. 170, d’après A. — c. Ann. O.S.B., IV, p. 183, en partie, d’après b. — d. H. Fr., X, p. 585, d’après a. — e. Petit, I, p. 341-343, n° 2, d’après a, b, c, d. INDIQ.: Paradin, p. 153. — B.N., fr. 33092, f° 82. — Duchesne, Bourgogne, p. 260. — Ann. O.S.B., IV, p. 182. — Juénin, p. 85. — Gandelot, p. 39 (traduction) et Sup., p. 122. — Gall. Christ., IV, col. 676. — Bréquigny, I, p. 513. — Rossignol, p. 65-67. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 94, n. 24. — Cyrot, Cours d’eau à Beaune, M S A B, 1892, p. 194. — Pfister, p. LXIX, n° 29. — Voillery, Origines de Beaune chrétien, M S A B, 1911, p. 135. — Sackur, I, p. 264. — Gautier, p. 250, n. 1. — Berthoud, B S S S, 1910-1911, XXXVII, p. 197-198. — Chaume, Anciens vicomtes de Beaune, M A D, 1923, p. 73. — Dahlmann, p. 327, n° 79. — Vinceneux, M S A B, 1932, p. 34. — Mendel Newmann, p. 29, n° 24. — Delissey, p. 34 (traduction). INV.: C. 1, table 2, f° 74. [Sceau reproduit dans le cartul. 50, loc. cit. — Douët d’Arcq, I, n° 31]. II MENT.: Chron. S.B., f° 48 v° (Bougaud, S.B., p. 164). TEXTE, ci-dessus, n° 220. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS. DIVINA FAVENTE CLEMENTIA ROTBERTUS* FRANCORUM REX CLEMENTISSIMUS. Notum sit omnibus presentibus et futuris quod adierit Oddo*, vice comes Belno castri, serenitatem nostram, interventu Ottonis* comitis et Vualterii* Augustidinensis episcopi, petens nostra auctoritate firmari quasdam sic res nominatas: villam Empillei Sicci, infra comitatum qui vocatur Dumensis, cum omnibus appendiciis, terris, indominicatis mansis, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, exitibus et reditibus, mancipiis utriusque sexus ad eam villam pertinentibus, et cum omnibus consuetudinariis exactionibus, ab his etiam qui francorum nomine censentur pro debito exigendis; et quod habet in Mille Ponto villa, in vineis et in t[er]ris, in comitatu Belnense; item in villa Vallilias, unum mansum ad manendum, cum vinea et prato; item in villa Polmarco, unam vineam; insuper ecclesiam unam in suburbio Belno castri, per centum curricula annorum et eo amplius destructam, ab ipso reedificatam in honore sancti Stephani. Predictas siquidem res uxor ejus, sibi a parentibus hereditarie dimissas et diu possessas, per cartalem noticiam cum illo tradidit sancto Benigno habendas, ac Vuillelmo abbati sibique subjectis monachis. Sed, quia predicta ?cclesia, in qua ab ipso abbate Willelmo monachorum ordo regularis collocandus est, super terram consistit, quam comes Otto ex nobis tenet beneficiali dono, ipsius comitis precibus, in manibus nostris receptam, sancto Benigno concedimus, pro peticione Odonis. Sed, quia veracium relatu didicimus ipsam ?cclesiam sancti Stephani antiquitus spaciosam habuisse sepulturam, ipsa petrea sepulcrha, qu? in circuitu et circumquaque longe lateque inveniuntur, testimonium perhibent; quam sepulturam non minuimus, sed his novis determinacionibus amplificatam distinguimus: extendat igitur predicta aecclesia spacium sepultur? usque ad murum castri ex una parte, ex alia usque ad cursum aqu? qu? dicitur Bosesis, ex tercia parte usque ad quadros, ex quarta usque publicam stratam, ubi reliqu? vi? sibi occurrunt; infra has terminaciones, quantum necesse est, sepultur? subjaceat. Quod vero sepultur? superfluum videtur, monachorum inibi Deo serviencium deserviat usibus, ea conditione, ut, sicut memoratas res per cart? traditionem habet, sic hanc terram, in qua aecclesia sita est, cum rebus per preceptum regale firmatis, per succedencia secula possideat. Statuimus ergo ut neque rex, neque dux, neque episcopus, neque persona, cujuscunque sit dignitatis, quicquam de prescriptis rebus sancto Benigno concessis auferre presumat, sed omnis dispositio, sicut cart? se habet relationis ordo, abbatis et monachorum semper subsistat arbitrio; et ut nostr? confirmationis a[u]ctoritas inviolabilem obtineat firmitatem, manu nostra, nostrorumque fidelium subterfirmavimus, et sigillo nostro insigniri jussimus, SIGNUM ROTBERTI (monogramma) REGIS. (locus sigili impressi) Signum episcopi Fulconis*. S’ Ottonis comitis. S’ Widonis* comitis. S’ Hugonis* comitis. S’ Rodulfi* comitis. S’ Bruchardi*. S’ Rainaldi* comitis. S’ Walteri episcopi. S’ Odonis vice comitis. Data VIII kalendas septembris, anno ab incarnatione Domini .M.V., indictione .III., epacta .VII., regnante Rotberto rege X et VIII. Actum apud Avalonem castrum, in obsidione. V° Preceptum Roberti regis (XIIe siècle). 234 [Avant 1006] ?? Liébaud, chevalier d’Otte-Guillaume, comte de Bourgogne, donne à Saint-Bénigne l’église Saint-Pierre, au lieu-dit Poiseul, qu’il tenait en bénéfice du comte et la dote sur ses biens propres. I MENT.: Chron. S.B., f° 48 v° (Bougaud, S.B., p. 164-165). INDIQ.: Sackur, I, p. 265. — D. Plancher, I, p. 259. II MENT.: Obit. 2 et dérivés. III id. aprilis. — Obiit Letbaldus miles qui dedit nobis cellam Sancti Petri de Paluel. Alter quidam miles predicti comitis Ottonis*, Letbaldus dictus, quandam ?cclesiam in honore sancti Petri dicatam, loco qui dicitur Puteolis, quam beneficiario jure tenebat ab ipso comite, per ejus laudem dedit sancto Benigno, ditans eam rebus propriis. [235 II] Utque hoc donum stabiliretur, peciit a pretaxato rege Rotberto* memoratis intervenientibus legatis, regali munificentia firmari ut monachi ibi Deo servientes pro ipso rege et ejus prole, proque largitoribus hujus doni et eorum progenie, omnique populo christiano, Dominum studeant exorare. Factum anno .M.VI. ?? 235 [1005, 30 déc. – 1006, 30 déc.] au colloque sur la Meuse Robert II, roi de France, à la demande de Liébaud, chevalier, et par l’entremise d’Otte-Guillaume, comte de Bourgogne, et de Gautier, évêque d’Autun, confirme les dons faits à Saint-Bénigne par le premier sur ses biens advenus par succession ou tenus en bénéfice militaire, pour établir des moines dans l’église Saint-Pierre de Poiseul. A la prière du comte Otte-Guillaume, il concède à Saint-Bénigne ladite église avec ses dépendances. I A. Original, Arch. Saône-et-Loire, fonds du prieuré de Saint-Pierre de Palleau, H 224, n° 1. Parch. B. Copie figurée XVIIIe s., cartul. 51, f° 104, d’après A. — C. Copie XIe s., cartul. 1, f° 75, n° 25, lafin au f° 74 v°, d’après A. — D. Copie XVIIe s., cartul. 50. f° 17, n° 12, d’après A. — E. Copie XVIIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 4 r° et v°, ex autografo. — F. Copie XVIIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 6 r° et v°, 7, ex autografo G. H. Copies XVIIIe s., 1 H 3. — I. Copie XVIIe s., cartul. 3 ter, f° 59, d’après cartul. 3. — J. Copie XVIIe s., B.N., De Camps, 5, f° 63, d’après a. a. Pérard, p. 171, d’après A. — b. D. Plancher, I, pr., p. XXV, n° XXXII, ex archivio S. Benigni. — c. H. Fr., X, p. 588, d’après a. — d. Ord. Sup., p. 37, d’après a, b, c. — e. Petit, I, p. 343, d’après a, b. INDIQ.: Cartul. 3 bis, f° 1 v°. — Ann. O.S.B., IV, p. 185. — B.N., Bourgogne, 11, f° 146 v°. — Courtépée, II, p. 397. — D. Plancher, I, p. 260. — Bréquigny, I, p. 515. — Monnier, Annuaire Saône-et-Loire, 1856, p. 369. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 94, n. 25. — Pignot, I, p. 506. — Petit, I, p. 84. — Pfister, p. 70, n° 31. — Benet et Lex, Invent. Arch. Saône-et-Loire, H, p. 76. — Sackur, I, p. 265. — Vanderkindere, II, p. 384. — Berthoud, B S S S, 1910-1911, XXXVII, p. 198. — Dahlmann, p. 327, n° 80. — Mendel Newmann, n° 28, p. 36. INV.: C. 3, table 2 bis, n° 6. — C. 1 table 2, f° 75. — Inv. 190, f° 19. [Reproduit dans les cartul. 50 et 51, ainsi que dans a, loc. cit. — Douët d’Arcq, I, n° 31]. II MENT.: Chron. S.B., f° 48 v° (Bougaud, S.B., p. 165). TEXTE, ci-dessus n° 234 I. Texte établi, à défaut de A, actuellement inconsultable, d’après B C D E F a. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS, ROTBERTUS* DIVINA FAVENTE CLEMENTIA FRANCORUM REX, OMNIBUS XPISTI FIDELIBUS PRAESENTIBUS scilicet ac futuris notum fieri volumus qualiter Letbaldus, miles, nostram adierit clementiam, consensu et interventu Ottonis* comitis, necnon et Walterii*, episcopi Augustidunensis, petens benignitate nostra concedi ac regali auctoritate firmari quandam donationem quam, pro remedio anim? su?, Deo sanctique Benigni monasterio, apud castrum Divion, ubi praeesse videtur venerabilis abba Willelmus, conferre deliberavit, ex rebus sibi jure h?reditario sive militari beneficio, quas suis a progenitoribus nunc usque justa successione adquisitas visus est possedisse, quatinus monachos ad serviendum Deo pr?dictus abba successoresque ejus constituant in loco qui dicitur Puteolus, ubi sita est ?cclesia in honore beati Petri, apostolorum principis: quam ?cclesiam cum suis pertinentiis, quoniam ad publicum jus pertinere videtur, dilectissimi fidelis nostri comitis jam dicti Ottonis precibus annuentes, concedimus regali auctoritate ad votum praefati militis Letbaldi in perpetuam possessionem atque largimur beati Benigni coenobio rectoribusque ejus jure firmissimo, in comitatu ergo Belnensi, secus fluvium qui dicitur Duina, quo sita est, seu in aliis quibuscumque locis, cum terris dominicatis, mansis, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, piscariis, exitibus et reditibus, consuetudinariisque exactionibus, ad praefatam ?cclesiam quaeque pertinere videntur, sive cultum horum quid sit, sive incultum, totum in integrum, pr?libato monasterio concedentes, regali decernimus auctoritate, ut quicquid praefatus miles seu quisque in tota regni nostri amplitudine, de proprii juris reditibus, jam dict? sancti Petri ?cclesi? deinceps adiciendo largitus fuerit, sine contradictione cujuscumque ducis, episcopi, comitis, vicecomitis magn? parv?que person? divers? dignitatis vel officii, rectores jamdicti Divionensis monasterii libere teneant, possideant, justoque disponant arbitrio. Si quis autem, quod absit, hujus nostri praecepti violator extiterit, sciat se compositurum auri optimi libras .XXX., medietatem camer? nostr? et medietatem eidem monasterio ejusque rectoribus. Et, ut hoc verius credatur diligentiusque ab omnibus observetur, manu propria corroborantes, sigillo nostro subtus insigniri jussimus. Actum publice supra Mosam, apud regale colloquium gloriosissimi regis Rotberti atque Heinrici regis serenissimi, anno ab incarnatione Domini nostri Jesu Xpisti, M VI, indictione .IIII., regnante eodem rege Rotberto illustrissimo anno XVIIII. (Locus sigilli impressi). (Monogramma) Ego Franco*, cancellarius sacri palatii, subscripsi. ?? 236 [1005-1012] ?? Ainon et Jean, fils d’Eudes, vicomte de Beaune, et d’Angèle, donnent leur consentement au don de la villa d’Ampilly[-le-Sec] fait par leurs père et mère (n° 221) à Saint-Etienne de Beaune. TEXTE ci-après n° 243. ?? ?? 237 1007 ?? La comtesse Addita, veuve de Richard, comte de Dijon, restitue à Saint-Bénigne les biens que son mari avait reçus en bénéfice de l’abbé Manassès et en investit le monastère par la tradition sur l’autel, de telle sorte qu’à l’avenir nul ne puisse les détenir, sinon à titre de bénéfice viager. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 49 v°, texte recopié au XVIIe s. (Bougaud, S.B., p. 167-168). Texte établi d’après B. Addita*, comitissa, uxor Richardi* comitis Divionensis, reddidit sancto Benigno quicquid predictus comes, vir suus, tenuerat de terris aut agris sancti Benigni in beneficio a Manasse* abbate, pro salute anime ejusdem viri sui et filii sui Letaldi* comitis, quorum corpora sepelierat in hoc monasterio Divionensi, coram legatis domni Brunonis* episcopi ad hoc missis. Tradidit super altare sancti Benigni et scripto confirmavit: ut neque ipsa deinceps, neque ullus militum ejus, de illo beneficio quicquid retineret, nisi tempore vitae suae; post obitum vero uniuscujusque, quod tenebat rediret ad jus sancti Benigni. Hec reditio facta est anno ab incarnatione Domini millesimo septimo. ?? 238 1007 ?? Robert, chevalier, entrant en religion, fait don à Saint-Bénigne de tous ses biens, à Sennecey (?), Reullée, Moisey, Embasey, Montceaux et Gerland, dans les comtés de Beaune et de Chalon; et à Sisilliis, en Escuens. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 52 (Bougaud, S.B., p. 176). INDIQ.: Berthoud, B S S S, 1910-1911, XXXVII, p. 195-197. Quidam miles, Rotbertus dictus, veniens ad conversionem, dedit sancto Benigno omnem hereditatem suam, que conjacet in comitatibus Belnensi et Cabilonensi, et in his villis: Seniciaco, Rueledo, Mosciaco, Ambassiaco, in Monticellis, villa Gislensi: et in Scodingiis, villa Sisilliis, cum servis et ancillis in predictis locis manentibus omnique terra in prenominatis locis ad suam partem pertinente, dedit coram dominis suis Willelmo* comite et filio ejus Rainaldo*. Actum anno M VII. ?? 239 1007 ?? Aubri, chevalier, fait don à Saint-Bénigne d’un meix sis à Courtivron et du tiers de ses biens à Aiserey. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 52 (Bougaud, S.B., p. 176). Alter miles, Albericus dictus, dedit in Curte Evronis mansum .I. cum terris ad eum aspicientibus; et in Assciriaco villa terciam partem su? hereditatis. Actum anno supradicto [M VII]. ?? 240 1007 et [1007-1016] ?? Ybert, chevalier, de Mipont, recevant l’habit monastique à son lit de mort, donne à Saint-Bénigne la villa de Bruyère, au comté d’Autun, avec toutes ses dépendances, à savoir: dans la villa Ademunt, un meix seigneurial et ses appartenances, avec un serf et ses fils; dans les villae de Mardiaugue, de Barbrèche, de Pouilly et de Vinsiacus, [tout ce qu’il possède]. Il donne aussi dans la villa Valongias un meix et ses appartenances. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 50, texte recopié au XVIIe s. (Bougaud, S.B., p. 170). INDIQ.: Duchesne, Vergy, p. 54. — Bréquigny, I, p. 517. — Berthoud, B S S S, 1910-1911, XXXVII, p. 208-209. Texte établi d’après B. Higelbertus quidam, miles, de villa Milleponto dicta, veniens ad obitum, monacusque factus in hoc cenobio, dedit sancto Benigno in comitatu Augustidunensi villam Brueriam dictam, cum omnibus appenditiis suis circumquaque jacentibus, hoc est in villa Ademunt mansum indominicatum cum appenditiis suis et servo et filiis: et in villa Mardelco atque in Barbarisco et in Poliaco, necnon in Vinsiaco. Anno ab incarnatione Domini millesimo septimo facta est haec donatio. Dedit et in villa Valongis mansum unum cum appenditiis suis, coram Brunone* episcopo, Vuillelmo *comite, Rainaldo* comite ipsius filio, Ottone* comite filii ejus Vuidonis* filio. ?? 241 [1007-1026] ?? Otte-Guillaume, comte de Bourgogne et son fils Renaud donnent à Saint-Bénigne des biens sis à Cernans et à Dournon, consistant en terres et en prés, où peuvent être coupés cinquante chars de foin, et en outre, à Callis, un pré avec la forêt voisine. MENT.: Chron. S.B., f° 48 (Bougaud, S.B., p. 162-163). INDIQ.: Poupardin, p. 228. — Berthoud, B S S S, 1910-1911, XXXVII, p. 205. Dederunt etiam W[illelmus*] ipse et filius ejus supradictus R[ainaldus*] sancto Benigno terras conjacentes in his locis: in Cernensi villa et in Dornone, scilicet terras arabiles et prata ubi possunt secari feni .L. carra. Est in Dornone unum pratum quem possunt secare falces centum, et debet in censu solidos .VIII., multones .III., scindulas .C. Et in alio loco, Callis vocato, pratum alterum cum silva ibi permixta. ?? 242 1009 château de Salmaise Atelon, Giraud et Messint vendent en présence des boni homines, aux clercs de l’église du château de Salmaise pour le prix de quinze sous un meix avec vigne et terre arable, à Présilly, au comté d’Auxois. A. Original, 1 H, liasse 16812. Parch., 198/196 × 158/160 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, fos 17 v°-18, n° 13, d’après A. a. Pérard, p. 172, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Gareau, p. 212 (avec la date de 1017). INV.: 181 bis, f° 419. Noticia traditoria vel revestitoria, qualiter venerunt quidam homines, Attalo, Giraldus et Mainsinda, ante presentiam bonorum hominum. Vendiderunt clericis Sarmatii castri ecclesi? quendam mansionile cum vinea et terra arabili, qui conjacet in comitatu Alsinsi, vel in villa qu? vocatur Prusciliacus, et terminatur de tribus partibus ex hereditate ipsorum heredum hereditatis ipsius et ex quarta fronte strada publica. Receperunt predicti homines ex clericis predict? ecclesi?, a Vualterio scilicet necnon et ab aliis, in encione ipsius possessionis in precio solidos XV. Quod si nos aut aliquis ex heredibus nostris hanc vendicionem calumpniare voluerit, non hoc evindicet quod repetit, una cum districto fisco, argenti libras III. insuper illis inferat, et h?c carta firma et stabilis perpetualiter omni tempore permaneat. Actum Sarmatii castro. Firm[averunt]. S’ Attali, Giraldi et Mainsind? qui venditores fuerunt. S’ Constabuli. S’ Richerii. S’ Norgaudi. S’ Ragnerii. S’ Vuidonis. S’ Ogdilonis. S’ Elgonis. S’ Lanberti. Ego frater Aimoinus scripsi et subscripsi, regnante Rotberto* rege, anno XXII. V°: Attali, Giraldi, et Mansilli de Pruscillia[co] (XIIe s.). 243 1012 ?? Echange conclu entre Guillaume, abbé de Saint-Bénigne, et Amédée, abbé de Flavigny, au nom de leurs monastères respectifs. Amédée cède tout ce que Flavigny possédait à Diénay, à Villecomte, à Saulx[-le-Duc], à Villecharles, à Is[-sur-Tille], à Marey[-sur-Tille], à Tarsul et à Moloy, y compris les serfs de l’un et l’autre sexe, et obtient en retour le domaine d’Ampilly-le-Sec, plus rapproché de Flavigny. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 48 v°-49 r° (Bougaud, S.B., p. 165-166). INDIQ.: B.N., Duchesne, 63, f° 82. — B.N., Bourgogne, 12, f° 8 v°. — Duchesne, Vergy, pr., p. 53. — Gall. Christ., IV, col. 551 et 676. — Bréquigny, I, p. 525. — Courtépée, IV, p. 240. — Garnier, Communes, II, p. 337. — Chaume, Anciens vicomtes de Beaune, M A D, 1923, p. 75. — Delissey, p. 348. Anno ab incarnatione Domini .M.XII., Willelmus abbas Divionensis et Amadeus* Flaviniacensis abbas fecerunt commutationem inter se de terris. Dedit memoratus abbas Amadeus de abbatia sancti Petri quicquid habere dinoscebatur in villa Dienato et in Villa Comitis et in alia villa Salice dicta et in Villa Karli et villa Icio, et in Mariaco et villa Tarsu et in villa Meleis, cum omni familia utriusque sexus et omnibus appendiciis. Econtra dedit domnus abbas Willelmus quicquid habebat ex abbatia sancti Benigni et loco sancti Stephani in villa Ampilliaco Sicco dicta (quam olim [220] Odo* Belnensis vicecomes ex consensu uxoris suae, nomine Inge*, [236] et filiorum ejus Aquionis* abbatis et Joannis*, ad jam dictum locum sancti Benigni delegaverat) quod vicinum erat abbati Sancti Petri Flavigniensis. Illud commutatum est cum servis et ancillis et omnibus appenditiis suis atque reditionibus, per laudem et assensum domini Brunonis* Lingonensis atque domini Vualterii* episcopi Heduorum, ad quorum dioceses pertinebant prefate ecclesie. ?? 244 [Vers 1012] ?? Guillaume, abbé de Saint-Bénigne, donne à Saint-Etienne de Beaune l’église Saint-Antoine de Fixey en raison de l’échange d’Ampilly-le-Sec contre Diénay. MENT.: Chron. S.B., f° 49 r°, texte recopié au XVIIe s. (Bougaud, S.B., p. 167). INDIQ.: Chevallier, Fixin et Fixey, B H D D, 1883, p. 75. Dedit domnus abbas Vuillelmus monachis Belnensis celle ecclesiam sancti Anthonii in Fisiaco sitam, pro excamio supramemorato Empiliaci Sicci et Dienati. ?? 245 (Acte faux) 1012, 30 novembre ?? Le pape Benoît VIII, s’adressant à Brun de Roucy, évêque de Langres, confirme de la manière la plus générale les bulles pontificales et les diplômes royaux dont le texte lui a été transmis. Tout ce que les papes, les rois et les évêques de Langres ont précisé touchant le Bourg, le cloître, le cimetière, les possessions de Saint-Bénigne et leurs dépendances est approuvé par le pape qui frappe de l’anathème quiconque portera atteinte aux droits et privilèges de l’abbaye. Le pape rappelle ensuite à Brun le devoir qui lui incombe de défendre Saint-Bénigne contre les entreprises des étrangers et contre celles de ses propres sujets. Enfin, considérant l’avenir, il envisage le cas — toujours à craindre — où l’un des futurs évêques de Langres ne témoignerait pas au monastère dijonnais une faveur semblable à celle dont Brun n’a jamais cessé de l’entourer; c’est pourquoi il édicte, à la demande de l’abbé lui-même, une défense générale aux termes de laquelle ni Brun, ni aucun de ses successeurs ne pourront plus jeter l’interdit sur l’abbaye. Saint-Bénigne ne devra jamais cesser de célébrer l’office divin pour la prospérité de la Sainte Eglise, sauf dans les cas d’interdit prévus par le droit général. A. Original prétendu, 1 H, liasse 1, n° 1. Parch.: 400/395 × 347/334 mm., repli: 9 mm. B. Copie figurée XVIIIe s., cartul. 51, f° 105, d’après A. — C. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 18 v°, n° 15, d’après A. a. Pérard, p. 172, d’après A. — b. Migne, 139, col. 1579, d’après a. — c. Chevalier, p. 295, d’après b. — d. Gautier, p. 283, d’après A. FAC-SIMILÉ: Gautier, p. 283, pl. IV. INDIQ.: AA.SS. O.S.B., VI, 1, p. 304. — Ann. O.S.B., IV, 223. — Gall. Christ., IV, col. 551, 676. — Bréquigny, I, p. 524. — Jaffé-Lœwenfeld, 3991 (3048). — Roserot, Catalogue, n° 102. INV.: C. 3 tables 2 et 2 bis, n° 366. — Inv. 68, cote 186. — 100, f° 1, cote 3. — 130, f° 42 v°. — 180, f° 2. — 181 bis, f° 81 v°. — 191, f° 1 v°. — 191 bis, f° 9 (plusieurs inventaires ont attribué cette bulle à Benoît VI ou à Benoît VII). (Chrismon) BENEDICTUS*, sancte universalis Ecclesie presul, Brunoni* Lingonum presuli, salutem et apostolicam benedictionem. Monasterii martiris Benigni, quo Vuillelmum in sancto proposito studiosum monacum abbatem a te didicimus ordinatum, privilegia predecessorum meorum, precepta etiam filiorum nostrorum regum Francie, a te et ab ipso abbate michi transmissa, relegi atque, ut tua poscebat bonitas, corroboranda statui. Quecumque igitur de burgo, claustro, cimiterio, potestatibus appendiciisque omnibus que juris predicti sancti noscuntur, ipsi sanxerunt et que antecessores tui suis decretis censuerunt, hec Dei beatique Petri apostoli et nostra auctoritate privilegii nostri littere confirmandum decreverunt, horum, si quis contrarius transgressor extiterit, anathematis mucrone se a nobis multatum pro certo noverit. Monemus etiam predictum locum tua protectione defendi ab externorum infestationibus et a tuorum importunitatibus, et, quoniam novimus te, quod successores tuos timemus non agere, proposito religionis favere monastice et eundem locum a te construi et amari, ideo prohibemus, denominato abbate suppliciter exorante, a te vel a tuis successoribus divinum ibidem officium interdici: quod etiam beati Gregorii auctoritate confirmamus, qui [epist. I, 12] Johannem, episcopum de Urbe Veteri, pro hoc ipso increpat et interdicit ne in coenobiis divina officia celebrari prohibeat, quia quotiens hoc vel aliquid inusitatum in monasterio geritur, tenor inde regularis impeditus non parum a custodia religionis relaxatur. Quo exemplo decernimus in Divionensi monasterio divinum officium pro sancte statu Ecclesi? continue celebrari, quatinus frequentata celebracio missarum et orationum, turbines ac procellas infestantium valeat sedare; nisi, quod absit, Linguonensi ecclesi? vel eidem monasterio infractione aut presulis predicte sedis prodicione sive captione aliquo modo accidente, pro quibus sponte debent ab officio cessare. Valete. Data pridie kalendas decembris, per manus Petri* sanct? apostolic? sedis bibliothecarii, indictione Xa. V° De burgo, cimiterio, claustro et ne possimus interdici (fin XIVe s.). 246 (Acte faux) 1012 30 novembre ?? Le pape Benoît VIII, s’adressant à Brun de Roucy, évêque de Langres, confirme dans les mêmes termes que ci-dessus [n° 245] les bulles et les diplômes dont le texte lui a été transmis; dans les mêmes termes aussi, il prononce l’anathème contre ceux qui y porteraient atteinte. A. Original prétendu, 1 H, liasse 1, n° 2. Parch.: 190/185 × 230/206 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 18 r° et v°, n° 14, d’après A. a. Pérard, p. 172-173, d’après A. — b. Gautier, p. 282, d’après A. INDIQ.: AA.SS. O.S.B., VI, 1, p. 304. — Ann. O.S.B., IV, p. 223. — Gall. Christ., IV, col. 551, 676. — Bréquigny, I, p. 524. INV.: 68, cote 197. — 100, f° 1 cote 4. — 181 bis, f° 81 v°. — 190, f° 1. — 191, f° 2. — 191 bis, f° 9 (Cette bulle est souvent confondue avec la précédente). (Chrismon) Benedictus*, sanct? universalis Ecclesi? pr?sul, Brunoni* Linguonum presuli, salutem cum apostolica benedictione. Monasterii martyris Benigni quo Vuillelmum in sancto proposito studiosum monachum abbatem a te didicimus ordinatum privilegia predecessorum meorum, precepta etiam filiorum nostrorum regum Franci?, a te et ipso abbate mihi transmissa, relegi atque, ut tua poscebat bonitas, corroboranda statui. Quecumque igitur de burgo, claustro, cymeterio, potestatibus appendiciisque omnibus que juris predicti sancti noscuntur, ipsi sanxerunt et que antecessores tui suis decretis censuerunt, hec Dei beatique Petri apostoli et nostra auctoritate privilegii nostri littere confirmandum decreverunt. Horum si quis contrarius transgressor extiterit, anathematis mucrone se a nobis multatum pro certo noverit. Valete. Data pridie kalendas decembris, per manus Petri* sanct? apostolic? sedis biblitheocarii, indictione Xa. V° Privilegium de burgo, claustro et cimiteriis (XIIe siècle). 247 1012 1er décembre ?? Le pape Benoît VIII annonce à l’abbé Guillaume qu’il a placé Saint-Bénigne sous la protection du Saint-Siège, de telle sorte que l’évêque de Langres, ni aucun de ses successeurs ne pourront plus jeter l’interdit sur l’abbaye. Saint-Bénigne ne devra jamais cesser de célébrer l’office divin pour la prospérité de la Sainte Eglise, sauf dans les cas d’interdit prévus par le droit général. Guillaume lui-même veillera à entretenir ses moines dans la crainte de Dieu, ainsi que dans le respect de la Règle: moyennant quoi, le monastère demeurera à l’abri des censures des évêques et n’aura rien à redouter de leurs entreprises. En terminant, Benoît VIII confirme de son autorité apostolique tous les privilèges des papes, tous les diplômes des rois ou des empereurs, toutes les chartes des évêques, toutes les donations des autres personnes, quelles qu’elles soient, et frappe de l’excommunication quiconque oserait y porter atteinte. A. Original perdu. B. Copie XIe s., 1 H, liasse 1. Parch.: 390/394 × 275-276 mm., repli 16/15 mm. C. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 18 v°-19 r°, n° 16, d’après A. a. Pérard, p. 173, d’après A. — b. De Levis, p. 93, n° 9, d’après a. — c. Migne, 139, col. 1581, d’après a. — d. Chevallier, p. 296. — e. Gautier, p. 284-285, d’après A. INDIQ.: AA.SS. O.S.B., VI, 1, p. 304. — Ann. O.S.B., IV, p. 223. — Gall. Christ., IV, col. 676. — Bréquigny, I, p. 524. — Jaffé-Lœwenfeld, n° 3992 (3049). — Sackur, I, p. 265. — Lemarignier, op. cit., p. 36, n. 36. INV.: 68, cote 195. — 100, f° 1, cote 6. — 181 bis, f° 82. — 190, f° 1. — 191 bis, f° 9 v°. (Chrismon) BENEDICTUS*, sancte universalis Ecclesie presul, dilecto in Xpisto Jhesu filio Vullelmo abbati monasterii Divionensis ejusque successoribus regulariter substituendis, salutem et apostolicam benedictionem. Ex injuncto nobis officio sanctorum locorum quieti debemus invigilare ut, quanto quietius tanto devotius, in eis Domino serviatur. Proppterea, karissime fili Vullelme, petitionibus tuis annuentes, monasterium vestrum sub protectione apostolica conservandum statuimus, et, ne ab episcopo Lingonensi aut ejus successoribus divinum in ipso monasterio interdicatur officium, prohibemus. Quod etiam beati Gregorii auctoritate confirmamus, qui [epist. I, 12] Johannem, episcopum de Urbe Veteri, pro hoc increpat et interdicit, ne divina officia prohibeat in cenobiis celebrari, quia quocies hoc vel aliquid inusitatum in monasteriis geritur, tenor inde regularis impeditus non parum a custodia religionis relaxatur. Quo exemplo decernimus in Divionensi monasterio divinum officium pro statu sancte Ecclesie continue celebrari, quatinus frequentata celebratio missarum et oratiorum turbines ac procellas infestantium valeat sedare, nisi, quod absit, Lingonensi ecclesie vel eidem monasterio infractione aut predicte sedis presulis captione aliquo modo accidente, pro quibus sponte debent ab officio cessare. Omnium etiam monachorum tuorum quoslibet excessus, secundum Dei timorem et beati Benedicti regulam, paterna adnimadversione habeas castigare, nec ulli episcoporum liceat in eos excommunicationis vel interdicti proferre sententiam, seu quibuslibet angariis vel indictionibus fatigare, quandiu ipsi monachi vestre discipline subdi voluerint et regularibus institutionibus supponi. Quecumque vero privilegia predecessorum meorum, quecumque precepta regum vel imperatorum, quecumque scripta Lingonensium antistitum aliarumque personarum idem cenobium noscitur possidere, nos presenti decreto corroboramus, necnon possessiones, dignitates atque libertates que in ipsis paginis continentur annotate, auctoritate beati Petri et nostra, integras et illibatas perpetuo manere sancimus. Horum si quis contrarius transgressor extiterit, anathematis mucrone se a nobis multatum pro certo noverit. Data kalendas decembris, per manus Petri* sancte apostolice sedis bibliothecarii, indictione Xa. ?? 248 (Acte faux) [1012?] ?? Le pape Benoît VIII a appris avec quel soin l’abbé Guillaume veille sur les religieux qui lui sont confiés; il sait aussi quels efforts incessants il est obligé de déployer pour empêcher les usurpateurs de biens d’église d’étendre leurs ravages aux dépens de son abbaye, déjà si éprouvée. Après l’avoir félicité des résultats obtenus jusqu’à ce jour, il lui prescrit d’utiliser la présence, à ses côtés, de l’évêque Bénigne, l’un de ses religieux: à cet effet, celui-ci reçoit du pape le pouvoir de frapper de l’anathème tous les ennemis de Saint-Bénigne; il devra s’acquitter de sa mission avec tout le zèle qu’impose la défense d’une juste cause, sans que Guillaume ait à intervenir pour le modérer. En outre, il accorde au même Bénigne le pouvoir de faire les ordinations dans l’intérieur du monastère, mais seulement dans la mesure où Guillaume le lui commandera. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 19, n° 17, d’après A. a. Pérard, p. 173-174, d’après A. — b. AA.SS., O.S.B. VI, 1, p. 305, d’après a. — c. Ann. O.S.B., IV, p. 223 (en partie), d’après a. — d. Migne, 139, col. 1629-1630, d’après a. INDIQ.: Gall. Christ., IV, col. 676. — Bréquigny, I, p. 525. — Pignot, p. 504. — Chevallier, p. 167. — Jaffé-Lœwenfeld, 4049 (3084). — Chomton, p. 93. INV.: 68, cote 205. — 100, f° 1, cote 6. — 181 bis, f° 82. — 191, f° 2. — 191 bis, f° 9 v°. Texte établi d’après B a. (Chrismon) BENEDICTUS* episcopus, servus servorum Dei, W. venerabili abbati et in Xpisto dilecto filio, salutem karissimam cum benedictione apostolica. Audita vigilantia studii tui, qua invigilas super filios commissos tibi, referimus gratias Deo omnipotenti; denique comperimus te jamdiu laborare creberrimis tuorum hostium incursibus, et paene jam destitutam ecclesiam tuam a diripientibus et infortuniis tuis, quas forinsecus pateris, condolemus. Namque pro longanimitate patientiae, quam huc usque exhibuisti adversariis ecclesiae tuae, decet nos gaudere et bonitatem tuam laudare. Caeterum hactenus sufficiat hanc patientiam ita exhibuisse, ut impune ad nihilum redigantur penitus res ecclesiae et prae penuria inopiae labefactetur ordo religionis monasticae, quae inibi sub te dinoscitur praepollere. Habes tecum filium nostrum Benignum* episcopum, gratias Deo, effectum monachum, quem ammonemus honeste et religiose conversari, professionem obedientiae, moribus et opere adtendere, in qua vocatione vocatus est, in ipsa permanere. Deinde illi jubemus cum omni imperio, ut inimicos martyris Benigni insequatur omni justitiae zelo, hac cum divina auctoritate feriat eos anathemate; tibi etiam praecipimus, ne obsistas ei in hoc, sed, sicut illi auctoritatem pervasores tuos feriendi concedimus, jubemus et imperamus, ita tibi per veram obedientiam mandamus ne impedias eum, nec eum prohibeas quin ipsos malefactores divini verbi gladio coherceat. Ac sic in eo roboretur nostra auctoritas ut quoscumque ille ligaverit, apostolica et nostra auctoritate sint ligati; et quos absolverit, sint nostra pariter absolutione soluti. Damus etiam illi potestatem ordinandi quicquid juste postulatus fuerit in sancta ecclesia ordinare, verumtamen te jubente. ?? 249 [1012-1016] ?? Pour un prix élevé, le chevalier Evrard cède à Arnoul, prieur de Saint-Blin, sa villa de Manois; le territoire de cet alleu s’étend jusqu’à la porte du château de Reynel. TEXTE, ci-après n° 250. ?? ?? 250 [1012-1016] ?? Olri III, comte d’Ornois et seigneur du château de Reynel, ayant revendiqué la possession de l’alleu de Manois, est frappé d’excommunication par Brun de Roucy, évêque de Langres. Il n’est absous qu’après s’être désisté de son entreprise, et avoir juré que ni lui ni aucun de ses héritiers n’exerceront la moindre violence aux dépens de Saint-Blin. MENT.: Chron. S.B., f° 47 (Bougaud, S.B., p. 161). INDIQ.: Benoît [Picart], p. 346. — Lebel Reynel, p. 310. — Chaume, Les Mailly-Fauverney, M C A C, 1933-1935, p. 454. [249] Dedit miles quidam, Evrardus vocatus, villam suam Mannisis dictam in eodem loco [i.e. in confinio Tullensis et Lingonensis parrocchiarum, in loco qui vocatur Brittiniaca curtis] sancto Benigno, accepto a domno Arnulfo* pro hac re non parvo precio: pertingit vero terra issius alodi usque ad portam castri quod vocatur Risnellus. [250] Cumque dominus ejusdem castri, Odulricus* comes, eundem alodum sibi vellet vendicare, a domno Brunone presule, tamdiu est persecutus excommunicatione et inimicitiarum vi, donec ipsum alodum dimittens vuirpiret, et insuper juraret nec se vel aliquem heredum suorum ibidem violentiam inlaturum. ?? 251 [1012-1016] ?? Brun de Roucy, évêque de Langres, ratifie la concession faite à Gui I, comte de Saulx, de la garde des biens de Saint-Bénigne, sis à Diénay et dépendances, moyennant une rente de six sous. INDIQ.: D. Plancher, II, p. 409. TEXTE, ci-après n° 340. ?? ?? 252 [1012-1020] ?? Béraud, archidiacre de Langres, donne à Saint-Bénigne l’église Saint-Didier d’Augeville, ainsi que le domaine qu’il possédait dans cette localité; en outre, Briaucourt, et plusieurs moulins sur la Marne, au lieu-dit Mortruellus. MENT.: Chron. S.B., f° 47 (Bougaud, S.B., p. 161). INDIQ.: Chaume, Les Mailly-Fauverney, M C A C, 1933-1935, p. 449. Dedit archidiaconus Lingonensis, Beraldus* dictus, sancto Benigno ?cclesiam in honore sancti Desiderii dicatam in Algisi villa, simul cum ipsa possessione et in Brualdi curte; et molendinos in Materna fluvio, in loco qui vocatur Mortruellus. ?? 253 [1012-1027] ?? Le noble Gobert fait don au prieur de Saint-Blin, Arnoul, de son alleu de Silmont Plus tard, l’un des vassaux du château de Bar[-le-Duc], le chevalier Raoul, parent de Gobert, confirme cette donation, après en avoir contesté la valeur. Plus tard encore, Renard, fils de Raoul, renouvelle les attaques de son père, mais finit, lui aussi, par se désister de ses prétentions. MENT.: Chron. S.B., f° 47 r° et v° (Bougaud, S.B., p. 161). INDIQ.: D. Calmet, I, col. 1032. — Benoît [Picart], p. 346. — Petit, II, p. 426. — Robinet et Gillant, II, p. 478. — Roserot, Champagne méridionale, s.v. Bar-sur-Aube, p. 108, col. A. Dedit Gotbertus* quidam nobilis alodum suum in loco Solinimons dicto. Quod dum quidam parens ejus calumpniaretur, et sepe ammonitus a predicto priore Arnulfo* non adquiesceret, tandem in bello ab inimicis suis capitur, multis plagis confossus: ipse ergo miles, Rodulfus* dictus, de Barrensi castro, cognoscens hec et alia mala sibi provenire ob sancti Benigni injuriam, vocato memorato loci ejus provisore, omnem dimisit quam inferebat calumniam. Sed et filius ipsius Rainardus*, dum paria faceret, similem excepit vindictam. ?? 254 [1012-1027] ?? Arnoul, prieur de Saint-Blin, acquiert l’église de Linerolis, avec une portion des biens de la villa, ainsi que plusieurs meix sis à Montigny[-le-Roi], Charmoilles, Lanne, Clinchamp, Conchis, Salcido, Saulxures et en divers lieux. MENT.: Chron. S.B., f° 47 v° (Bougaud, S.B., p. 161-162). Emit predictus prepositus [i.e. Arnulfus* prior Brittiniace curtis] in Linerolis villa ?cclesiam et partem ipsius possessionis: et in Montaniaco, et in Calmillas, atque Latona, in Clini campo, in Conchis, in Salcido, in Salsuris: his et aliis locis emit plurima terrarum mansa, que usque nunc possidentur ab illius loci monachis. ?? 255 1013 ?? Humbert, sire de Salmaise, donne à Saint-Bénigne l’église Notre-Dame, située dans son château, pour y envoyer des moines, auxquels il fait don, en vue de leur entretien, des églises de Boux et de Normier. I D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 48 v° (Bougaud, S.B., p. 165). INDIQ.: B.N., Bourgogne, 12, f° 8 v°. — Sackur, I, p. 265. II MENT.: Obit. 2 et dérivés. VII kal. aprilis. Humbertus noster amicus qui dedit nobis Sarmaticensem cellam. Humbertus* etiam, dominus castri quod vocatur Sarmacia, dedit ?cclesiam sanct? Mari?, sitam in ipso castro, sancto Benigno in perpetuum possidendam, sub providentia abbatis W[illelmi] successorumque ejus, ut monachi ibi mitterentur Deo et ejus Ge[ni]trici servientes, ac pro se et omnibus vivis et defunctis supplicantes. Ad quorum victum dedit alias duas ?cclesias, unam in villa Buxo dicta, cum mansis et terris aliis ac farinario, servis et ancillis; alteram in villa Nermedis. Hujus rei donatio facta est Rotberti* regis anno XXVI, ab incarnatione Domini .M.XIII. ?? 256 [1013-1031] ?? Guillaume, abbé de Saint-Bénigne, donne aux moines de Salmaise des terres sises à Salmaise et à Verrey[-sous-Salmaise]. MENT.: Chron. S.B., f° 49, texte recopié au XVIIe s. (Bougaud, S.B., p. 167). Texte établi d’après B. [Domnus abbas Willelmus] dedit et monachis Sarmociensis celle, laborandum et custodiendum, terram sancti Benigni positam in Sarmacia villa et in Viriaco. ?? 257 [1013-1031] ?? Garnier [I de Sombernon], chevalier, fait don à Saint-Bénigne d’un meix et d’un serf avec son fils à Discaquo ainsi que d’un meix et deux vignes à Verrey[-sous-Salmaise]. MENT.: Chron. S.B., f° 50 r° et v°, texte recopié au XVIIe s. (Bougaud, S.B., p. 170). Texte établi d’après B. Dedit Garnerius* quidam, miles, sancto Benigno in villa Discaquo mansum unum et servo cum filio uno: et in Viriaco mansum unum cum appenditiis suis, servis et ancillis, ac duas vineas. ?? 258 [Avant le 25 janvier 1016] ?? Après avoir obtenu de Brun de Roucy, évêque de Langres, la reconnaissance de l’indépendance totale du monastère de Fruttuaria vis-à-vis de Saint-Bénigne, l’abbé Guillaume cède à son abbaye dijonnaise, en manière de compensation, des ornements de grande valeur. EXTRAIT DU PRIVILÈGE DE L’ABBÉ GUILLAUME POUR FRUTTUARIA. A. Bibl. communale de Cherasco (Cunéo, Italie). a. AA.SS. O.S.B., VI, 1, p. 347. — b. H. P. M. Chart., I, col. 414-424. — c. Levis, p. XXI. — d. Migne, 141, col. 871. INDIQ.: Pfister, p. LXXVII, n° 59. — Poupardin, p. 421. — Mendel Newmann, p. 72, n° 56. Texte reproduit d’après b. ...Ne qualibet justa occasione male susceptioni detrahendi seminarium nasceretur, cum beneplacito domini Brunonis* episcopi, de predictis omnibus a voto nostro non discrepantis, et fratrum amicorumque utriusque partis, sumpta insignia ornamenta ab eodem monasterio [Fructuariensi] et in memoria ipsius, ad eum consolandum, Divionem transmissa, scilicet textum unum auro, gemmis et lapidibus mire ornatum, casula auro decorata, et due stole deauratae cum earum manipulis, et unum cingulum, atque quatuor amicti deaurati. ?? 259 [1016, 27 ou 30 janvier] ?? Obit de Brun de Roucy, évêque de Langres. Son éloge funèbre rappelle ses principales libéralités. Il apprend, en outre, qu’avant de mourir, l’évêque fit don à Saint-Bénigne d’une somme de deux cents livres d’argent. A. Original perdu. B. Copie XIIe s., Obit. 2, d’après A. C. Copie XIIIe s., Obit. 2 bis, d’après B. — D. Copie XVIIe s., 1 H 571, f° 45-46, d’après B. — E. Copie XVIIe s., Bourgogne, 13, f° 24 r° et v°, d’après B. — F. Copie XVIIe s., Baluze, 39, f° 111 v°, d’après B. a. Labbe, I, p. 657, ex veteri necrologio abbatiae S.B. — b. Bougaud, S.B., p. 128, n. 3. INDIQ.: H 570, Calendarium, fos 6 v°, 37 v°. — Sackur, I, p. 262. — M. Oursel, 1939, p. 38, n. 4. Depositio domni Brunonis* episcopi Lingonice urbis. Hic, postquam divina favente gratia, et unanimi omnium laudante concordia, episcopali sublimatus est in cathedra, sic apparuit strenuus in commisso sibi regimine, ut nulli antecessorum predicte sedis antistitum fuerit secundus in pastorali gubernatione. Namque, cum esset tam nobilitate generis quam morum probitate insignis, magis spem suam posuit in virtute Dei quam in potentia seculari. Quapropter ita superno promeruit corroborari auxilio, cooperante sibi et adjuvante maximo comitum Burgundie Ottone, Willelmo* cognomine, pariterque religioso monachorum abbate eodem nuncupato nomine, ut hanc Divionensem abbatiam, et interius in antiquum reformaret statum secundum regulam sancti Benedicti, et exterius adjiceret plurimarum reddendo possessiones terrarum, que injuste olim a quibusdam pseudopastoribus date fuerant ob pompaticam mundi gloriam. [214] Verum non hoc solum modo sancto Benigno contulit beneficium, sed etiam larga studii munificentia mirifici operis eidem construxit templum, perdonavitque annualem censum et paratas ecclesiarum. Preterea, quod est super omnia decentius, ad ostendendum paterne dilectionis exemplum suis successoribus, per multos vite sue annos quadragesimale tempus cum Divionensibus peregit fratribus, materno affectu curam eorum agendo et cuncta prope modum victui necessaria de suo sufficienter ministrando. Denique tantum supradictum monasterium dilexit, ut sepulture sue locum inibi omnimodis destinaret. Cujus votum quamvis, adverso casu impediente, nullo modo potuerit perduci ad effectum, tamen, postquam decessit e mundo LX etatis sue anno episcopatus autem XXXVI, pro anime ipsius requie jam fatum cenobium CC argenti librarum renumeratum est quantitate. Hujus ergo memoria ut felix maneat per saecula cunctorum hujus loci habitatorum et suffragentur munia orationum. ?? 260 1016, 6 février (?) Dijon A la prière de Lambert de Vignory, évêque de Langres, et du comte Hugues de Chalon, évêque d’Auxerre, avoué (custos, provisor) de Saint-Bénigne, Robert II, roi de France, confirme les donations faites à l’abbaye par l’empereur Charles le Chauve, tous les autres rois des Francs et leurs fidèles. Il assure, ainsi que l’ont déjà fait ses prédécesseurs, la liberté de l’enceinte du monastère (claustrum) et proclame que nul ne pourra, sans l’autorisation de l’abbé et des religieux, recevoir ou détourner quoi que ce soit sur le terrain situé en deçà du ruisseau [de Suzon], qui forme la limite entre le territoire (causa) de Saint-Bénigne et celui du castrum. Il y ajoute la dispense des droits de garde (salvamentum) perçus par lui sur les villae de Larrey, de Bussy, de Quetigny, de Cromois, de Sully, d’Eguilly, de Ruffey, d’Echirey, de Barges[-le-Petit], de Prouhois, de Colonges, de Plombières, d’Escuntiae, de Giron, de Corcelles[-les-Monts], de Trimolois, de Velars[-sur-Ouche], de Prenois, de Lantenay, de Daix, de Longvic, de Cessey[-sur-Tille], de Sennecey, d’Asnières[-lez-Dijon], de Corcelles[-en-Montvaux], de Norges[-la-Ville], d’Aiserey, de Diénay, de Marsannay[-la-Côte], de Paneriae, de Fénay, d’Ouges, de Domois, de Noiron[-sous-Gevrey], de Saulon[-la-Chapelle], de Messigny, d’Epagny, de Villecharles, de Villecomte, de Couternon et de leurs dépendances. A. Original (?), 1 H, liasse 2 = reg. 869, n° 14. Parch.: 509/503 × 410/407 mm. B. Copie figurée, XVIIIe s., cartul. 51, f° 108, d’après A. — C. Copie XVIe s., 1 H 234, d’après A. — D. Copie XVIIIe s., 1 H 3, n° 14, d’après A. — E. F. Copies XVIIe s., B.N., Baluze, 143, fos 24 et 83, d’après A. H. Copie fin XVIIe s., cartul. 3 bis, f° 2, d’après cartul. 3 (indirectement d’après A). — I. Copie XVIIe s., cartul. 3 ter, f° 59, d’après cartul. 3. — J. Copie authentique, 17 mars 1632, G 1152, d’après cartul. 3. — K. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 14, f° 26 v°. — L. Copie XVIIe s., B.N., De Camps, 5, f° 73, d’après cartul. 3. — M. Copie XVIIIe s., B.N., Dupuy, 841, f° 148. ex tabulario S. Benigni. O. Copie interpolée, fin XIe s., cartul. 1, f° 70 v°, n° 3; autre fragment, f° 74 r°. — P. Copie XVIIe s., cartul. 1 bis, f° 53 v°. — Q. Copie XVIIe s., B.N., lat. 12662, f° 251 r° et v°, 252, d’après O. — R. Copie XVIIe s., B.N., lat. 5193, f° 70, d’après O. — S. Copie XVIIIe s., B.N., Bourgogne, 11, f° 747, d’après O. — T. Copie XVIIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 20, d’après O. — U. Copie XVIIIe s., B.N., Bourgogne, 192, f° 164, d’après O. a. D. Plancher, I, p. 257, d’après A. — b. Petit, II, p. XIII et XIV, d’après A (en partie). — c. Gautier, p. 276, d’après A (en note, les interpolations de O). — d. Duchesne, Bourgogne, pr., p. 3, d’après O. — e. Duchesne Vergy, pr., p. 59, d’après O. — f. Fyot, pr., n° 40, p. 25, d’après O. — g. H. Fr., 10, p. 596, d’après O. — h. Petit, I, p. 346, n° 6, d’après e. FAC-SIMILÉ: Gautier, ibid., p. 276. INDIQ.: C. 1, table 2, f° 60 v°, 1 H 1392. — B.N., Bourgogne, 11, f° 146 v°. Paradin, p. 158 (à la date de 1035 et avec attribution du don à la reine Constance). — AA.SS., O.S.B., VI, 1, p. 304. — Bréquigny, I, p. 528. — Courtépée, I, p. 419; II, p. 185. — Juénin, Tournus, table chronologique. — Mille, III, p. 246, n° 104. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 91, n. 3. — De Gouvenain, De la fondation de la commune de Dijon, p. 3, n. 4. — Roussel, III, p. 125, n° 820, p. 128, n° 826. — Petit, I, p. 95; II, p. XIII-XXII. — Pfister, p. LXXV, n° 49. — Roserot, Catalogue, n° 104. — Soehnée, n° 15. — Marc, Ouges, p. 19. — Colette, p. 29. — Champeaux, Cimetières, p. 35. Prou, Philippe I, p. L, n° 6. — Brunel, B E C, 1910, LXXI, p. 603-608. — Bazin, Evêques de Chalon-sur-Saône, I, p. 119. — Mendel Newman, n° 87. — M. Oursel, M S H D B, 1940-1941, p. 71. INV.: C. 1 table 2, f° 80. — C. 3 tables 2 et 2 bis, f° 5, n° 7.- INV. 130, f° 42 v°. — 181 bis, fos 95 v°-96. — 190, f° 19. — 191, fos 20-21. — 191 bis, f° 15 v°. IN NOMINE SANCT? TRINITATIS ET UNIC? DEITATIS. ROTBERTUS PROPICIANTE DIVINA CLEMENTIA FRANCORUM REX. Cum regni nostri sede frueremur quieta pace, Excelsum regnis hominum dominari et eadem ab eodem transmutari reminiscentes, utque placet, vel superponi quemlibet in eis vel Deici mentis intuitu contuentes, justis petitionibus et presertim pro locis sanctis aurem libenter accommodabamus, posteritatis nostrae prolem, si idem senserint, in honore stabili non dubium habentes. His itaque occupatos studiis presul Linguonensis, vocabulo Lambertus, nos adiit, nostram humiliter deposcens serenitatem quatinus Sancti Benigni abbatiam, secus Divionensem castrum sitam, precepti nostri auctoritate muniremus qu?que etiam ad eam pertinentia sublimitate regia corroboraremus, necnon salvamentum circumadjacentium villarum ex nostro adderemus. Intermiscuit se interea Hugo* comes Cabilonensis huic petitioni, utpote custos ejusdem loci. Quod omnino decernentes nobis proficuum et utile, voluntati eorum statuimus ad presens satisfacere. Ut igitur c?tus sanct? congregationis monachorum inibi Deo devote famulantium succiduis temporibus nos nostramque stirpem ipsi commendet assiduis precibus, cuncta qu? Karoli* imperatoris preceptione, sive omnium nostrorum predecessorum regum seu quorumcumque fidelium dono, acceperunt aut accepturi sunt, auctoritate regia nostrique precepti scripto confirmamus, et quam maxime de claustri eorum invasione, quod omnino jubemus, ut nostri antecessores, esse liberum, nec quicquam a torrente, qui castri sanctique causam dividit, abs quolibet accipi vel auferri sine precepto abbatis vel monachorum. Nomina autem villarum salvamenta reddentium sunt subtus notata: Lariacum, Bicisum, Quintiniacum, Cromaium, Suliacum, Aguliacum, Rufiacum, Aschiriacum, Bargas, Provisum, Colonias, Plumberias, Escuntias, Gironum, Corcellas, Tremoledum, Vilarium, Pruneium, Lentiniacum, Distum, Longovicum, Saciacum, Siliciacum, Asnerias, Corcellas, Norgias, Asiriacum, Dinatum, Mercenniacum, Panerias, Fedenacum, Ulgium, Dusmis, Neirum, Salon?, Missiniacum, Spaniacum, Villakarli, Villacomitis, Curtearnon, et c?ter? his appendices salvamentum reddentes. Si quis autem tant? nostr? auctoritati obviare et donationem legaliter patratam qualibet occasione temptaverit effringere, non prevaleat in his qu? cupit locum habere, sed noverit se compositurum auri libras mille, medietatem prescripto monasterio et medietatem nostr? camer?. Utque hoc verius accipiatur et diligentius observetur, manu propria corroborantes sigillo nostro insigniri jussimus necnon a fidelibus nostris presentibus confirmari legaliter censuimus. SIGNUM ROTBERTI (Monogramma) GLORIOSI REGIS Constantia* etiam regina consocia nostra cum filiis nostris Heinrico* tunc duce atque Rotberto* laudavit. Locus sigilli impressi S’ Lamberti* episcopi. S’ Hugonis* episcopi et comitis, ejusdem loci provisoris. S’ Azelini*, Lauduni presulis. S’ Josfredi* episcopi. S’ Ottonis*, Maticensis comitis. S’ Beraldi* episcopi. S’ Lezelini* archidiaconi. S’ Ayrardi* archidiaconi. S’ Girardi* archidiaconi. S’ Vuidonis* archidiaconi. S’ Raynaldi*, Nivernensis comitis. S’ Vuilelmi, tunc temporis jam fati coenobii abbatis. S’ Remigii* vicecomitis. S’ Vuidonis militis, Tetzelini prepositi, Johannis prepositi. Data VIII kalendas februarii, anno ab incarnatione Domini, millesimo XV, indictione XIII, aepacta XVII, regnante Rotberto rege XX° VIII anno. Actum Divione feliciter. Amen. Balduinus* sacri palatii apochrisarius postulatus recognovi et laudavi. V° Preceptum Rotberti regis (XIIe s.?). Ista est in cartulario VII (XIVe s.). 260 bis 1016 Dijon A la prière de Lambert de Vignory, évêque de Langres, et d’Hugues de Chalon, évêque d’Auxerre, avoué de Saint-Bénigne, Robert II, roi de France, dispense Saint-Bénigne des droits de garde (salvamentum) perçus par lui sur les villae de Larrey, de Bussy, de Quetigny, de Cromois, de Sully, d’Eguilly, de Ruffey, d’Echirey, de Barges[-le-Petit], de Prouhois, de Colonges, de Plombières, d’Escunciae, de Giron, de Corcelles, de Trimolois, de Velars[-sur-Ouche], de Prenois, de Lantenay, de Daix, de Longvic, de Cessey[-sur-Tille], y compris les villulae qui en dépendent, de Sennecey, d’Asnières[lez-Dijon], de Corcelles-le-Haut, de Norges[-la-Ville], d’Aiserey, de Diénay, de Marsannay [-la-Côte], de Panieriae, de Fénay, d’Ouges, de Domois, de Noiron[-sous-Gevrey], de Saulon[-la-Chapelle], de Messigny, d’Epagny, de Ville-charles, de Villecomte et de Couternon, étant entendu que les redevances ainsi cédées serviront à l’entretien des moines. ANALYSE: Chron. S.B., f° 53 r°-v° (Bougaud, S.B., p. 179-181). Ipse Rotbertus rex, interveniente domno Lamberto episcopo et Hugone Autisiodorensi episcopo, provisore hujus loci, perdonavit salvamentum villarum, que pertinebant ad jus Sancti Benigni, quorum h?c sunt nomina: Lariacus, Bicisus, Quintiniacus, Cromaius, Suliacus, Aguliacus, Rufiacus, Aschiriacus, Bargas, Provisum, Colonias, Plumberias, Escuncias, Gironus, Corcellas, Tremoledum, Vilarium, Pruneius, Lentiniacus, Distum, Longovicus, Saciacus et omnes que ad ipsum pertinent villul?, Siliciacus, Asnerias, Corcellas superiores, Norgias, Asiriacus, Dinatus, Mercenniacus, Panierias, Fedeniacus, Ulgia, Dusmisus, Neironus, Salone, Missiniacus, Spaniacus, Villa Karli, Villa comitis, Curte arnon. In his et ceteris villis, ubicumque terra sancti Benigni salvamentum reddebat, Rotbertus rex jussit aboleri ut amplius non exigeretur a quoquam, sed ad profectum monachorum reddidit Deo et sancto Benigno, posito super ejus altari dono, laudante Constancia regina ejus conjuge et filiis Heinrico tunc duce atque Rotberto fratre ejus qui illi successit et hoc donum firmavit precepto regali anuloque suo jussit insigniri atque episcopis et comitibus ac ceteris primatibus, qui presentes aderant, corroborare jussit. Interfuerunt autem [f° 53 v°] Lambertus Lingonensis episcopus, Hugo Autissiodorensis episcopus, Azelinus episcopus Laudunensis, Gosfredus episcopus Cabillonum, Beraldus episcopus Suessionum. Comites vero Willelmus Nivernensis, Otto Matisconensis. Actum anno MXV., ipsius autem regni XXVIII. ?? 261 [1016] ?? Confirmation par l’évêque Lambert de la constitution d’Isaac. TEXTE, ci-dessus, n° 89. ?? ?? 262 [1016-17 septembre 1025] ?? Robert II, roi de France, confirme le don de la terre de Veuvey-sur-Ouche, fait à Saint-Bénigne par Otte-Guillaume, comte de Bourgogne. La reine Constance et les fils du roi approuvent l’acte royal. INDIQ.: Pfister, p. LXIX, n° 28. — Mendel Newman, p. 78, n° 61. TEXTE, ci-après, n° 315. ?? ?? 263 [1016-1031] ?? Robert II, roi de France, précise, à l’exemple de ses prédécesseurs, que les moines de Saint-Bénigne ont le droit de vendre leur vin et leur accorde à cet effet un lieu de vente, où ils pourront se livrer à ce commerce, secundum antiquam ipsius loci consuetudinem. INDIQ.: Pfister, p. LXXV, n° 52. — Mendel Newman, p. 117, n° 93. — M. Oursel, M S H D B, 1940-1941, p. 62. TEXTE, ci-après n° 338. ?? ?? 264 1017 ?? Au jour de sa vêture monastique, Hugues, chevalier dijonnais, réitère en présence de Lambert de Vignory, évêque de Langres, la donation qu’il a précédemment faite, au temps de l’évêque Brun de Roucy, de la portion de patrimoine qu’il possédait à Diénay. Il y ajoute la donation de tous ses autres biens patrimoniaux, où qu’ils soient situés, avec leurs serfs et tous les droits coutumiers y afférents. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 49, r°, texte recopié au au XVIIe s. (Bougaud, S.B., p. 166-167). INDIQ.: M. Oursel, M S H D B, 1940-1941, p. 30, n. 6. Texte établi d’après B. [200] Postmodum, Hugo quidam miles Divionensem castrum habitans, partem suae hereditatis, quam in predicta villa Dienato habebat, cum consensu et laude uxoris suae Hildegardis et filii sui Humberti, dedit sancto Benigno ante domnum Brunonem* episcopum, multis clericis et laicis nobilibus astantibus. [264] Ac postmodum, in presentia successoris ejus, domni Lamberti* episcopi, quando capitis comam deposuit, reiteravit donationem ad altare sancti Benigni, coram multitudinem populi, dans ipsum patrimonium suum in jam dicta villa Dienato, vel ubicumque positum, cum servis et ancillis, cumque omnibus debitis consuetudinariis exigendis. Actum anno millesimo decimo septimo. ?? 265 [Vers 1017] ?? Fragment d’une description des biens donnés par Hugues (cf. n° 264). SOURCES indiquées au n° 264. Ex hac terra: sunt in Villa Karli mansa decem cum terris aliis ad ipsa mansa pertinentibus, ac servis plurimis et ancillis desuper commanentibus; sunt in Dienato colonie quindecim, curtilli viginti et terra absque extimatione, servi et ancille plusquam septuaginta; est silva que appellatur Mons Rigon; in Largo Fonte, mansi quindecim cum servis et ancillis et terra multa; in Scalurco, mansum unum cum suis appenditiis; in Hodesca, colonias sex cum servis et appenditiis suis; in crete Arnocis colonias duas, servi et ancille cum terris et appenditiis suis; in Carco, fuit villa que vocatur Brittonia: sunt ibi forestelle due; una vocatur Bos iscoth; alia vocatur Petra; sunt in Fontanis mansi duo cum terris et vineis; sunt in Marcenniaco de vinea jornales tres. ?? 266 1019, 23 janvier Langres A la demande de son fidèle Aimon [comte de Bolenois] qui tenait de lui l’abbaye de Sexfontaine, Lambert, évêque de Langres, lui accorde la jouissance de celle-ci, ainsi qu’à sa femme Cunégonde, et à leurs deux fils, Henri et Otton, leur vie durant; en retour, ils en augmenteront les ressources, y maintiendront des clercs pour le service divin, et veilleront à ce qu’aucun des biens ne périsse. Comme gage de son bon vouloir, Aimon fait don à l’abbaye susdite d’un alleu qu’il possède à Mainbodi Spania, en Barrois. A. Original Arch. Haute-Marne, fonds de Sexfontaine, non classé. Parch.: 526/527 × 464 mm. a. Gall. Christ., IV, instr. n° 17, col. 142-143, d’après A. INDIQ.: Bréquigny, I, p. 534. — Roussel, I, p. 202, n. 17; II, p. 755, n° 154 bis. — Jolibois, p. 503. — Roserot, n° 113. — De Manteyer, ibid. (Chrismon) IN NOMINE SANCTAE ET INDIVIDUAE TRINITATIS, PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI, UNIUS MAJESTATIS, UNIUS VIRTUTIS, UNIUS POTESTATIS, REGNANTIS NUNC ET SEMPER ET PER INFINITA SECULORUM SECULA, IPSI GLORIA, VIRTUS ET POTESTAS, DECUS ET IMPERIUM. AMEN. Prisc? auctoritatis institutione traditum retinemus ecclesi? domesticos ecclesiasticis participare debere beneficiis, nec solum illos qui divinis artius mancipantur sacramentis, verum etiam eos qui, exterioribus intenti negotiis, coelestibus solummodo inservientes, sua procuratione tuentur; et, ut quietius Deo militent, ope competenti amminiculantur, sicut etenim dicente Apostolo: Multi unum corpus sumus in Xpisto et singuli alter alterius membra [Rom., XII, 5], ita Ecclesiae beneficia Ecclesi? filiis unitate fidei conexis, et Xpistianae culturae devotione invicem sibi pietatis officio famulantibus, censemus distribuenda et inmutilata ejusdem Ecclesiae portione non am[big]imus esse impertienda. Unius namque mensae soliti sunt participare convivio, qui in Patris familias domo diverso deserviunt officio. Augetur quoque hujusmodi liberalitatem pl[erum]que facultas Ecclesiae potius quam dematur, quia, dum gratanter beneficiali jure suscipiunt non proprium, velut boni servi, festinant de proprio reddere cumulatum. Unde multipli[cibus ter]rarum copiis ecclesiae fines dilatatos esse cernimus, et Dei largitate uberius delitiarum opulentium circumquaque affluimus. Quapropter ego L[ambertus*], Dei bonitate Lingonum constitutus e[piscopus], notum fieri Xpistiani nominis cupio domesticis, quod quidam meorum fidelium, Aimo* nomine, conveniens B[eraldum], ecclesiae nostrae prepositum, interpellare cepit, quatinus apud me auxilii sui supplementum illi imp[end]eret, et uxori suae cum duobus heredibus abbatiam sanctae Mariae Saxonum fontis, quam ipse tenebat a me, impetrare studeret. Qui, more solito incunctanter me adiens, petitionem predicti fidelis mei sedulus-intimavit. Addidit etiam portione praediorum suorum atque ser vorum illum velle abbatiam datare et augere, si consensum suae postulationi vellem prebere. Cujus supplicationi favere dignum duxi, et adimplere, sicut petierat, causa suae dilectionis, non distuli. Dedi igitur uxori predicti viri, nominatae Cunegundis, cum duobus suis filiis, quorum h?c sunt nomina: Heynricus videlicet et Ottho*, abbatiam sanctae Mariae, scilicet Saxonum fontis, hujusmodi jure, ut, quandiu ipsa vixerit, abbatiam in melius augmentando possideat, et clericos ibi Deo sanctaeque Matri ejus famulantes custodiat, et res ecclesiae nulla ratione dispertiat. Post cujus obitum, si prefati filii supervixerint, eodem dominationis jure in fidelitate mea vel meorum successorum, Heynricus teneat, et, sicut premisimus, curam stabilitatis ejus non neglegat; huic vero, si Ottho superstes fuerit, et ipse sicut precedens frater tenuit, firma stabilitate teneat, et, vita comite, possidere valeat. Quibus predictis tribus, matre videlicet et filiis, decedentibus, me? dominationi, si supervixero, aut mei c[uju]scumque successoris, abbatia restituatur et a nemine calumpnia ecclesiae nostrae inferatur. Dotem vero abbatiae predictus Aymo donavit in comitatu Barrensi, in villa qu? Mainbodi Spania d[icitur, a]lodum indominicatum cum mancipiis ad eum pertinentibus, Stephano videlicet et fratre ejus, cum ceteris omnibus. Si quis autem heredum eorum post mortem ipsorum calumpniam ecclesi[ae nostrae] de hoc dotis beneficio inferre presumpserit, legibus convictus auri libras X persolvat, et ecclesiae datum inconvulsum persistat. Horum itaque notitiam apicum fieri, annue[n]tibus clericis nostris atque laicis, precepi, ut eorum testimonio factum istud robur soliditatis accipiens, illis perduret quod a nobis conceditur, et ecclesiae nostrae permaneat dotis praedium quod impenditur. Actum publicae Lingonis, anno incarnati Verbi M° XVIIII°, indictione .IIa., X. kalendas februarii, anno regni R[otberti]* .XXVIIII., regnante Domino nostro Jhesu Xpisto cum Patre et Sancto Spiritu. Lambertus episcopus signavit. Oddo* decanus s. Wido* laicus s. Beraldus* prepositus s. Bruno* archiclavus s. Beraldus* archidiaconus s. Girardus* levita s. Ansculfus* s. Constancius* s. Mauritius s. Hugo s. Rothgerius* s. V° Carta Lamberti episcopi (XIIe s.). De Abbatia Sauxonis fonte (XIIIe s.). 267 [1019-1026] ?? Hermann, évêque de Toul, blâme l’archidiacre Olri, qui contrarie ses désirs au sujet de l’église d’Augeville, dont son prédécesseur, Berthold, a donné l’autel au prieuré de Saint-Blin (v. nos 230 et 231). Il lui prescrit de mander au doyen d’y laisser chanter la messe. A. Original perdu. B. Copie fin XIe s., cartul. 1, f° 67 v°, n° 16, d’après A. a. Pérard, p. 174, d’après un cartulaire non identifié. — b. H. Fr., X, 494, d’après a. INDIQ.: Ann. O.S.B., IV, 256. — Bréquigny, I, 531. — Gall. Christ., XIII, col. 984. — Benoît [Picart], p. 348. — Roserot, Catalogue, n° 108 (avec la date de 1018). — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 93, n° XVI. INV.: C. 1, table 2, f° 82. H[erimannus*], gratia Dei Tullensium episcopus, O[delrico*] archidiacono, benedictionem. Non michi videtur laudabile, quando vestra jussio discordat a mea voluntate. Coram me et coram vobis jamdudum diffinita est justa causa domni Arnulfi*, quam de ecclesia Algisi ville certa ratione terminavit; et vos, post h?c, nescio quo zelo ductus, contraire nitimini decretis meis. Namque dederam monachis facultatem presbiterum ibidem, quem ipsi elegissent, constituere; et qualicumque modo, sive parvo premio, sive gratis, ibidem, sicut vellent, adhibere; et vos, econtra, certatis vigorem nostre jussionis, immo elemosinam nostre benivolentie evacuare. Sequimini quod justum est. [230 et 231] Predecessor meus Bertoldus* episcopus monachis celle Bertiniacensis illud altare dedit, et ego illud eis addidi, et addo quod supra jam dixi, scilicet ut in eorum arbitrio, sive parvo premio, sive gratis, pendeat constitutio presbiteri. Quamobrem decano vestro citius mandate, ut in ?cclesia eadem nullum ulterius proibeat cantare. ?? 268 [1019-1026] ?? Hermann, évêque de Toul, réprimande le doyen Gautier qui, sur l’ordre de l’archidiacre Olri, a refusé la licence d’officier au desservant d’Augeville, nommé par les moines de Saint-Blin. Il le somme, sous peine d’interdit, d’accorder cette licence, et le charge de deux lettres, l’une pour l’abbé de Saint-Urbain et l’autre pour le seigneur de Joinville. A. Original perdu. B. Copie fin XIe s., cartul. 1, f° 67 v°, n° 17, d’après A. a. Pérard, p. 174, d’après un cartulaire non identifié. — b. H. Fr., X, 494, d’après a. INDIQ.: Bréquigny, I, 534. — Gall. Christ., XIII, col. 984. — Simonnet, p. 9; catal. des actes, p. 307. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 93, n° XVII. — Delaborde, p. 241, n° 1. INV.: C. 1, table 2, f° 82 v°. Herimannus*, episcopus, Vualterio decano. Miror audatiam tu? frontis et presumptionem tui cordis. Tu, pessime, ausus fuisti non oboedire jussioni me?. Nonne tibi dixi de ecclesia Algisi ville, ut non fuisset tibi cure, quocumque modo monachi ibi vellent presbiterum constituere, sive propter garbas .XX. sive gratis, tantummodo servitium altaris et servitium meum valuisset explere? Tu enim dixisti quod jussionem tui archidiaconi nunquam preponeres jussioni mee, et non adtendisti. Nunc ergo redde licentiam, ut cantet ibi quem monachi constituerint, et hos breves porta, et defer abbati de Sancto Urbano unum, et Stephano* de Novo Castello alterum; et in utroque loco perhibe testimonium, quia ergo altare dedi monachis, et do, post Bertoldum* predecessorem meum. Si hoc non feceris, divinum officium interdico tibi. ?? 269 [1019-1026] ?? Hermann, évêque de Toul, se plaint à B., abbé [de Saint-Urbain] de ce que ses hommes [d’Augeville], dépendant du prieuré de Saint-Blin, refusent de payer la dîme à leur paroisse et menace de frapper d’anathème les récalcitrants. A. Original perdu. B. Copie fin du XIe s., cart. 1, f° 67 v° (n° 18), d’après A. a. Pérard, p. 174. — b. H. Fr., X, 495, d’après a. — c. Gall. Christ., IX, col. 924; XIII, col. 984. INDIQ.: Ann. O.S.B., IV, p. 257. — Bréquigny, I, p. 534. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 93, n° XVIII. — Roserot, Catalogue, n° 110 (avec la date de 1018). INV.: C. 1, table 2, f° 82 v°. H[erimannus*], gratia Dei Tullensis episcopus, domno abbati B. Dignum et justum judicamus ut religiosis viris reverentiam exibeamus et non facile in injuriam eorum, quando delinquunt, prosiliamus. Unde, quando in vobis laudabile est, approbamus, quando vero emendandum, ut corrigatis ammonentes, obsecramus. Quid ergo sibi vult illa vestra prohibitio, qua vestros homines prohibuistis, ne decimationes solverent in parrechia cui subjacent, secundum rationem Xpistianitatis, maxime cum istud faciatis contra viros vestri ordinis et religionis? Predecessor meus Bertoldus episcopus altare Algisi ville contulit Bertiniacensis celle fratribus, et nos effecti exsecutores ipsius benivolenti?, id ipsum confirmamus, et ipsam oboedientiam et constitutionem presbiteri, quemcumque elegerint, superaddimus. Idcirco ferre non possumus, ut contra jus a vobis molestentur aut tortitudinem paciantur. Quod si amplius contigerit, illi tales fraudatores decimationum et aliarum rerum ab ?cclesia eliminabuntur, et pariter cum domino suo anathemate plectentur. ?? 270 [1019-1026] ?? Hermann, évêque de Toul, ayant appris qu’Etienne de Joinville a envahi la grange d’Augeville, dépendance du prieuré de Saint-Blin, et en a chassé les ouvriers, après les avoir maltraités, le menace d’excommunication si de pareils excès se renouvellent. A. Original perdu. B. Copie fin du XIe s., cartul. 1, f° 68 r° (n° 19), d’après A. a. Pérard, p. 175, d’après un cartulaire non identifié. — b. H. Fr., X, p. 495, d’après a. INDIQ.: Benoît [Picart], p. 348. — Gall. Christ. XIII, col. 984. — Bréquigny, 1, p. 534. — Simonnet, p. 8; catal. p. 307. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 93, n° XIX. — Roserot, Catalogue, n° 111 (avec la date de 1018). — Delaborde, p. 241, n° 2. INV.: C. 1, table 2, f° 82 v°. H[erimannus*], gratia Dei Tullensium episcopus, Stephano* Novi Castello domino. Venit ad aures meas clamor, quando nuper sacrum mansum Algisi ville ?cclesi? violastis, cujus altare predecessor meus domnus Bertoldus episcopus contulit monachis celle Bertiniacensis. Namque operarios monachorum de granea ipsorum ejecistis, et eos in ipso atrio flagellastis et tortitudinem michi fecistis, quando atrium sic invasistis et monachis tortitudinem facitis, quando substantiam illorum tollere vultis? Nam et ego, post predecessorem meum, hoc monachis addidi, ut, secundum voluntates suas, sive presbyterum, sive vicarium, constituant ibi. Ideo ad injuriam meam reputatur, quotiens inde contrarietatem monachi paciuntur. Unde, si amplius contradicitis, et ad aures meas pervenerit, statim maledictioni subjacebitis. ?? 271 1020, 3 février Metz Gérard, comte de Metz, échange tout ce qu’il possède à Goncourt contre les possessions italiennes de Saint-Bénigne, savoir: l’église Saint-Michel de Morox, avec ses dépendances et, en outre, tous les domaines remis à Saint-Bénigne par Nitard et Godefroi, frères de l’abbé Guillaume, au moment de leurs prises d’habit. I A. Original perdu. B. Ancien cartulaire de l’abbaye de Fruttuaria, n° 81. a. Guichenon, B.S., p. 393, d’après B. — b. D. Calmet, II2, col. 316. INDIQ.: Chiflet, Divio Christiana, B.N., Baluze 138, f° 83. — Benoît [Picart], p. 346. — Bréquigny, I, p. 537. II MENT.: Chron. S.B., f° 47 r° (Bougaud, S.B., p. 161). Dedit Girardus*, Mettensis comes, medietatem vill? qu? dicitur Godonis Curtis. III MENT.: Obit. 2 et dérivés. V kal. januarii. Girardus comes, qui dedit nobis Godonis curtem. Texte reproduit d’après a. Antiquitatis jure institutum esse constat ut, quotiens praediorum traditio sive commutatio fit ad notitiam posterorum, scripturae testimonio roboretur. Quocirca congruum, imo necessarium esse visum est, ut mutuam praediorum traditionem inter domnum Wilelmum, Divionensis monasterii abbatem, et comitem Gerardum* pro communi oportunitate factam litterarum annotatione solidaretur, ne postmodum per succedentium ignorantiam aut invidorum malivolentiam adnihiletur. Igitur, consensu praesulis Lamberti* Lingonicae ecclesiae et omnium fratrum Divionensis monasterii, dedit in primis abbas Wilelmus de jure sancti Benigni comiti Gerardo, infra regnum Italiae, in provincia Longobardiae, ecclesiam in honore sancti Michaelis sacratam sitamque in loco qui dicitur Morox, cum molendino ei proximo et omni integritate sediminis ubi constructa consistit, et omnibus aedificiis ibidem pertinentibus; insuper etiam omne predium duorum fratrum Nitardi* et Godefredi*, quod ipsi Divionensi monasterio tradiderunt in toto regno Italiae, quando monachi effecti sunt, cum omnibus appenditiis, mancipiis, vineis, pratis, sylvis, molendinis, pascuis, cultis et incultis agris, aquarumque decursibus; omnem quoque possessionem quae ad Divionense monasterium in toto regno Italiae pertinebat, domnus abbas Wilelmus praedicto comiti G. in integrum tradidit, concessit et dedit per commutationis hujus testamentum, eo tenore ut ipse comes, absque ulla contradictione, ulterius habeat, possideat et ex his omnibus quidquid sibi libitum fuerit deinceps faciat. Econtra vero comes Gerardus, consensu suae conjugis Evae*, et parentum, et omnium fidelium suorum, praedicto abbati W. reddidit concambium in regno Lothariensi, in comitatu Solicensi, in villa Goduncort, cuncta quae ad ipsum praedium pertinent in mancipiis, aedificiis, campis, vineis, pratis, sylvis, molendinis, pascuis, cultis et incultis agris, aquarumque decursibus, totum in integrum tradidit, concessit et de suo jure transtulit in jus monasterii Divionensis per manus domni abbatis W. quo ipse suique successores ulterius habeant, possideant et exinde, quidquid juste decreverint, faciant. Ut autem haec mutua supradictorum praediorum traditio stabilior confirmaretur, duplicis testamenti testimonio signata est; quae uterque et domnus abbas W. et comes G. propriis manibus confirmaverunt et domnum Deodericum*, Metensis ecclesiae episcopum, cum multis aliis, idem agere rogaverunt, stipulatione subnixa. Actum Metis publice III nonas februarii, anno incarnationis Domini M.XX., indictione III, regnante Henrico* imperatore feliciter, anno regni ejus XVII, imperii vero v. S. domni Deoderici episcopi, Gerardi*, Gisleberti*, Folmari* comitum, Hermanni, Gomeri, Matfredi, Varini, Enzelini, Bosonis, Rutfridi, Tirzelini, Olarici, Richerii, Godefridi. Rainaldus ad vicem domni Blidulfi cancellarii. Ego Wilelmus abbas hanc commutationem scribendo firmavi. Ego Jobertus monachus missus subscripsi. ?? 272 1020 apud Sarmasie castrum Galon, comte d’Auxois et de Duesmois, son frère Gautier, Garnier de Sombernon, Humbert, avoué [de Salmaise] et son frère Girard font tradition au prieuré de Salmaise de leur part d’hérédité, sise aux portes du château de ce lieu. A. Original, 1 H liasse 1688. Parch.: 392/381 × 306/301 mm. A la partie inférieure du titre, une lanière, en forme d’attache, retient une bande de parchemin (36/33 × 303/300 mm.) dont le bord inférieur est coupé. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 19 r° et v°, n° 18, d’après A. — C. Copie. XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 23 r° et v°. a. Chiflet, S. Bernardi genus, p. 519, d’après A. — b. Pérard, p. 175-176, d’après un cartulaire non identifié. — c. Fyot, pr., p. 292, n° 399, d’après A. — d. D. Plancher, I, pr. 34, p. 26, d’après A. — e. Migne, 185, col. 1250, d’après b. INDIQ.: Ann. O.S.B., IV, p. 268. — Bréquigny, I, p. 539. — Courtépée, IV, p. 48 et 233. — Call. Christ., II, p. 260. — Grignard, Conjectures sur la famille d’Halinard, abbé de Saint-Bénigne, B H D D, 1884, p. 203. — Petit, III, p. 490-491. — Prost, Trésor S.B., p. 300, n. 2. — Sautereau, p. 17. — Gareau, p. 211. INV.: 181 bis, f° 419. (Chrismon). IN NOMINE PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI. Servorum Dei est ?cclesiam Xpisti faculta[tibu]s propriis [dita]re, ampliare, sublimare: nisi enim ditaretur, non esset unde pauperes Xpisti rec[rearentur]. Facite, inqu[it Xpistus], vobis amicos de mammona iniquitatis, ut cum defeceritis, recipiant vos in ?terna tabernacula [Lc, XVI, 9]. Hujus igitur tabernaculi gaudia, ego WALO* vocatus comes, [et fra]ter meus Walterus, et Warnerius* Sembernon[is], atque HUMBERTUS* advocatus, seu frater ejus GIRARDUS*, cogitantes sive hoc quod etiam ipse Xpistus dicit: Date helemosinam, et ecce omnia munda sunt vobis [Lc, XI, 41], partem hereditatis nostr?, si[tam ant]e portas castri Sarmasi?, tradidimus sanct? MARI? sanctique BENIGNI martyris Xpisti, atque monachis supradicti martyris, ut abbas monasterii Divionensis vel monachi sui liberam habeant facultatem de ipsis rebus, quicquid voluerint, faciendi. Est autem monasterium jam supradict? matris Xpisti constructum super ipsam terram in honore ejusdem beat? Mari? sanctique BENIGNI martyris Xpisti. Terminatur autem ipsa terra ante valvas ipsius monasterii, in latum, perticas agripennales XIIcim; a parte aquilonis, in longum perticas XXXtaIIIIor; a parte orientis, in latum, perticas XIIIIcim et dimidiam; a meridie, in longum, perticas XXXtaIIIIor et dimidiam. Si vero nos ipsi aut aliquis parentum nostrorum, concupiscenti? stimulis incitatus, contra hanc donationem venire temptaverit, evindicare non valeat quod repetit; sed, convictus, loco cui calumniam inferre conatus est, centum libras auri persolvat. Si autem in sua malicia perseverare voluerit ...... sciat se cum Juda traditore anathemate [esse] damnandum. Et, ut donatio ista firma stabilisque permaneat, manibus nostris subterfirmavimus fidelibusque nostris similiter firmari rogavimus Sig. Vualonis, quondam comitis, et uxoris ejus nomine Judith* et filiorum ejus Aymonis atque Hugonis. Sig. Vualterii fratris ejus. S. Vuarnerii et uxoris ejus Istiburgis et filiarum ejus Ann? et Addil?. Sig. HumbERTI advocati et uxoris ejus Ermentrud? et filii ejus Hileranni. S’ Girardi fratris ejus. S’ Bertrad? sororis ejus. S’ Tetbaldi nepotis ejus. S’ Gothefridi. S. Gislerii. S. Arlebaldi. Item S. Arlebaldi clerici. S. Lezelini. S. Aymonis et Letaldi fratris ejus. S. Attonis clerici. S. Tezelini Rastelli. S. Hugonis. S. Aldonis. S. Gozelini* de Sembernon. S. Girardi. S. Girberti. S. Algerii. Acta sunt h?c apud Sarmasi? castrum, public?, anno ab incarnatione Domini millesimo XX., regnante ROTBERTO* Francorum rege, anno XXV., indictione III. EGO GIRBERTUS*, INDIGNUS LEVITA, AD VICEM DOMNI BERALDI* CANCELLARII, ROGATUS SCRIPSI ET S[UBSCRIPSI] (Ruche). V° Walonis comitis (XIIe s., très effacé). 273 1020 ?? Henri, clerc, donne à Saint-Bénigne sa villa de Prissey, y compris l’église, en présence de Lambert [de Vignory], évêque de Langres, des archidiacres diocésains et de l’abbé Guillaume. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 52 r° (Bougaud, S.B., p. 175). INDIQ.: Courtépée, II, p. 399. — Garnier, Communes, II, 627. Heinricus quidam, clericus de nobilibus, dedit sancto Benigno Prisceiam villam suam, cum ?cclesia inibi sita, in presentia Lamberti episcopi et archidiaconorum ipsius, Beraldi*, Hymberti*, Gerardi*, Oddonis*, et aliis quampluribus, tam clericis quam laicis, adstantibus, atque W[illelmo] abbate cum suis monachis. Actum anno ab incarnatione Christi .MXX. ?? 274 [1020-1021] [au chapitre de Saint-Bénigne] Le prieur Arnoul et les religieux de Saint-Bénigne souscrivent le privilège solennel accordé par l’abbé Guillaume à sa fondation de Fruttuaria, et par lequel se trouve définitivement consacrée l’indépendance absolue de ce monastère vis-à-vis de tout diocèse et de toute abbaye. EXTRAIT DU PRIVILÈGE DE L’ABBÉ GUILLAUME POUR FRUTTUARIA Mêmes sources que le n° 258. Texte reproduit d’après b. ? Ego frater Arnulfus* prior ? Ego frater Ingelbertus subscripsi ? Ego frater Benignus episcopus subscripsi ? Ego frater Arembertus subscripsi ? Ego frater Aynardus subscripsi ? Ego frater Vualterius subs. ? Ego frater Matheus subs. ? Ego frater Grimaldus subs. ? Ego frater Leduinus subs. ? Ego frater Clemens subs. ? Ego frater Rainardus subs. ? Ego frater Liuprandus subs. ? Ego frater Benedictus subs. ? Ego frater Rodulfus subs. ? Ego frater Marennerius subs. ? Ego frater Odircus subs. ? Ego frater Teto subs. ? Ego frater Johannelinus* subs. ? Ego frater Arnulfus subs. ? Ego frater Johannes subs. ? Ego frater Johannes subs. ? Ego frater Norbertus subs. ? Ego frater Johannes subs. ? Ego frater Petrus subs. ? Ego frater Aymo subs. ? Ego frater Alefredus subs. ? Ego frater Bernuinus subs. ? Ego frater Elirannus subs. ? Ego frater Constantinus subs. ? Ego frater Evrardus subs. ? Ego frater Ursus. ? Ego frater Ugo subs. ? Ego frater Wido subs. ? Ego frater Amalricus subs. ? Ego frater Petrus subs. ? Ego frater Luzu subs. ? Ego frater Constantinus subs. ? Ego frater Johannes subs. ? Ego frater Martinus subs. ? Ego frater Constantius subs. ? Ego frater Friderius subs. ? Ego frater Malbertus subs. ? Ego frater Martinus subs. ? Ego frater Tetbaldus subs. ? Ego frater Hunoldus* subs. ? Ego Ieronimus subs. ? Ego frater Ratbodus subs. ? Ego frater Gibuinus subs. ? Ego frater Harmar subs. ? Ego frater David subs. ? Ego frater Gisus subscripsi ? Ego frater Raimbertus subs. ? Ego frater Josfredus subs. ? Ego frater Vuinandus subs. ? Ego frater Anselmus subs. ? Ego frater Gislebertus subs. ? Ego frater Aynardus subs. ? Ego frater Wualterius subs. ? Ego frater Girbertus subs. ? Ego frater Berengerius subs. ? Ego frater Roterbertus subs. ? Ego frater Beraldus subs. ? Ego frater Amalricus subs. ? Ego frater Rotfredus subs. ? Raynaldus subscripsi ? Ego Haimo subs. ? Ego frater Rotbertus subs. ? Ego frater Walo subs. ? Ego frater Johannes subs. ? Ego frater Durannus subs. ? Ego frater Evrardus subs. ? Ego frater Lectricus subs. ? Ego frater Maurus subs. ? Ego frater Amalbertus subs. ? Ego frater Ascherius subs. ? Ego frater Stephanus subs. ? Ego frater Aichardus subs. ? Ego frater Rotlandus subs. ? Ego frater Richardus subs. ?? 275 [1020, avant le 17 avril 1024] ?? Avec l’approbation de l’évêque de Langres, Lambert [de Vignory], l’archidiacre Humbert [de Vergy] cède à Saint-Bénigne l’abbaye de Saint-Amâtre-lez-Langres, qu’il tenait en bénéfice du susdit évêque; moyennant quoi, les moines de Dijon y célèbreront à perpétuité l’office divin. I MENT.: Chron. S.B., f° 51 v° (Bougaud, S.B., p. 174). INDIQ.: Vignier, II, p. 28. II MENT.: Obit. 2 et dérivés. X kal. decembris. — Depositio domni Hymberti*, episcopi Parisiensis, qui dedit nobis in urbe Lingonum cellam sancti Amatoris. In cujus [i.e. Lamberti* episcopi] diebus, quidam archidiaconus Lingonensis ?cclesi?, Parisiorum postea episcopus, Hymbertus* nomine, abbatiam sancti Amatoris, sitam ante moenia ipsius urbis, quam beneficii jure tenebat a presule memorate sedis, obtulit sancto Benigno, per donum et laudem predicti episcopi Lamberti, quatinus ibi monachi sisterentur, qui Deo ymnis et laudibus die noctuque deservirent. ?? 276 1021 apud castrum Divion Guillaume, abbé de Saint-Bénigne, concède en bénéfice viager à Girard, clerc, une terre comprenant huit meix, à Verrey-sous-Salmaise, comté d’Auxois. A la mort de son tenancier, la terre fera retour à l’abbaye avec ses améliorations; de son vivant, elle ne pourra être cédée à un tiers; son détenteur devra venir en aide, de toutes ses forces, à Saint-Bénigne. En outre, il tient à moitié, dans le même lieu, sa vie durant, trois champs qu’il lui est interdit de céder en bénéfice à quiconque. A. Original, 1 H liasse 16816. Parch.: 443/430 × 162/156 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, fos 19 v°-20, n° 19, d’après A. — C. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 25, d’après A. a. Pérard, p. 176, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Bréquigny, I, p. 513. — Lacoste, Notice sur l’église et le village de Saint-Apollinaire, 1896, p. 132. — Prost, Trésor S.B., p. 300, n. 2. INV.: 202, f° 124, n° 1194. (Chrismon) IN NOMINE PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI. Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris, qualiter ego WILELMUS, abbas c?nobii sancti BENIGNI martyris Xpisti, monachique nostri, concessimus cuidam nobilissimo clerico, nomine GIRARDO*, quandam terram supradicti martyris, scilicet mansos VIII, sitos in villa Vitriaco, in comitatu Alisiensi, ea videlicet causa, ut, quandiu ipse advixerit, eos in benefitio teneat et inmeliorare faciat et, quantum potuerit, aggrescere studeat et alteri in benefitio non tradat, neque impediat, et fratribus supradictis sub omni devotione, cum necesse fuerit, in adjutorium esse, prout posse potuerit, studeat; et hoc, sub sacramento. Post mortem vero supradicti clerici, ad supradictum locum, cum omni melioratione revertantur. Tenet autem idem clericus et monachi supradicti etiam tres campos in eodem loco ad medietatem, qui, post mortem ejusdem, ad locum suprascriptum revertantur; et hoc etiam sub sacramento firmavit. Quod si neglegens ex hoc visus fuerit et alicui in benefitio tradere voluerit, terram perdat et ipsis.............................. Test... ....e hi su... ... [Si]g. Oddonis maj[oris]. Sig. Rodulfi [frat]ris ejus. Sig. Lucii. Sig. Achardi. Sig. Vuidonis. Sig. Rotberti. Sig. Ingelberti. Sig. [Gi]rardi supradicti qui hanc cartam fieri rogavit et Sig. Arlebaldi clerici ejus. ACTA SUNT [hec] apud castrum Divion, feria IIII, anno ab incarnatione Domini M XXI°, EPACTA .V., regnante ROTBERTO* Francorum rege, anno XXVI regni ejus. EGO GIRBERTUS*, LEVITA INDIGNUS, ROGATUS SCRIPSI ET S[UBSCRIPSI]. (Ruche) V° Girardus dedit VIIIto mansos Vitriaco (XIIe-début du XIIIe s.). 277 [25 au 29 décembre 1023] apud Sarmasias Josseaume et Gui échangent avec Anjoubert et Hugues, moines du prieuré de Salmaise, un journal de terre dans la villa de Bussy, au lieu-dit sous les roches, contre une pièce de terre. A. Original, 1 H liasse 16812. Parch.: 167/166 × 108/107 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 20, n° 20, d’après A. a. Pérard, p. 176, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Gall. Christ., IV, col. 554 (avec la date: 1025). — Bréquigny, I, p. 548. — Gareau, p. 213. — De Truchis, A l’église de Salmaise, B H D D, 1906, p. 249. INV.: 181 bis, f° 420. Notum sit omnibus quod duo homines, Jozelmus et Vuido, commutaverunt monachis sancte MARI? et sancti Benigni, in monasterio ante portas Sarmasi? constructo, jornalem .I., in villa quam vocant Busseias, subtus Rocas, et acceperunt a supradictis monachis, Ingelberto et Hugone, de terra arabili, unam petiolam, sub testibus his. Sig. Constabuli. Sig. Letrici. Sig. domni Humberti* de Sarmasia. Sig. Ermentrudis uxoris ejus. Sig. Hileranni, filii ejus. Sig. Tetbaldi, similiter filii ejus. Sig. Vuitbaldi prib... Sig. Gisleberti capusarii. Sig. Joffredi. ITEM Sig. domni Lamberti* episcopi. Sig. Willelmi abbatis. Item monachorum Sig. Ingelberti. Sig. Hugonis. Sig. Andre?. Sig. Johannis. Sig. Pontii. Acta sunt h?c apud Sarmasias, anno ab incarnatione Domini .M.XX.IIII., indictione .VII., regnante Rotberto* Francorum rege .XXX.VI. regni ejus. V° Carta Jozelmi (fin du XIe s.). 278 [Vers 1024, avant le 17 avril] ?? Josseaume, chanoine de Langres, donne aux moines [de Saint-Amâtre] la moitié d’une église dans le suburbium de Langres. L’évêque [Lambert de Vignory] confirme cette libéralité et y ajoute la possession de l’autel en entier, ce bénéfice devant servir à assurer l’entretien des religieux. MENT.: Chron. S.B., f° 51 v° (Bougaud, S.B., p. 174). Similiter quidam canonicus ejusdem ?cclesi? [i.e. ecclesie Lingonensis] Gozel mus dictus, dedit in suburbio ipsius civitatis medietatem unius ?cclesi?. Altare vero, totum ex integro, sicut dono episcopi [i.e. Lamberti*] tenuerat, ita ab eodem presule sancto Benigno traditum est ad victum monachorum in predicto loco consistentium. ?? 279 1024, 17 avril ?? Lambert de Vignory, évêque de Langres, unit les églises et cimetières de Saint-Amâtre, Saints-Ferréol-et-Ferjeux, précédemment donnés à Saint-Bénigne et en forme un prieuré. INDIQ.: Mathieu, p. 50. — Roussel, II, p. 318, n° 316. — D’Arbaumont, p. XIII. INV.: 166, f° 5. ANAL. I. — Quant à l’abbaye de S. Bénigne, entr’autres bienfaits, [Lambert*] y annexa les églises, cimetières et petites abbayes de S. Amatre et des SS. Ferreol et Forjeu, voisines l’une de l’autre, lesquelles relevoient de sa crosse episcopale, pour en faire un prioré, qui dependit de ce celebre monastere, et qui servit de retraitte et d’hospice à l’abbé et aux religieux quand leurs affaires les obligeroient de venir à Langres... Cette union d’elles se fit par la soumission volontaire que Humbert ou Hymbert* de Vergy, archidiacre de Langres, en fit en faveur du St Patron de Dijon et de l’abbé Guillaume. L’acte est du 17 avril 1024, indiction 7, auquel soussignerent, outre l’evesque et l’archidiacre Hymbert, Eude ou Odo*, archidiacre, Brunon*, trésorier de l’Église, et trois doyens, dont le premier, nommé Thibault, estoit doyen de l’eglise de St Mammès. ANAL. II. — Abbatiolas sancti Amatoris et sanctorum Ferreoli et Ferrucii, sitas in suburbio Lingonensi, divo Benigno, ad usum monachorum transtulit [Lambertus], sub annum 1024, cum essent antea secularium seu canonicorum; assensum praebentibus Umberto archidiacono, Odone archidiacono, Brunone thesaurario, Theobaldo Lingonensi decano. ?? 280 [Après le 13 juillet 1024] ?? L’empereur Henri fait don à Saint-Bénigne d’un sacramentaire que lui avait offert l’abbé Bern [de Reichenau]. A. Original perdu. a. Ann. O.S.B., IV, p. 413, d’après A. Texte établi d’après a. Splendida terrarum lux Heinrich*, gloria regum, / suscipe conscriptum pura quem mente libellum / ultima servorum Bern* fert persona tuorum. / Qui, licet indignus, tibi fidus semper alumnus, / obsequio pronus, devoto corde benignus, / dum viget atque valet, sano dum corpore vivit. / ?? 281 [Entre le 13 juillet 1024 et le 3 mars 1033] ?? Après la mort de l’empereur Henri, son époux, l’impératrice Cunégonde fait don à Saint-Bénigne de deux livres d’or et de pierreries, destinées à l’exécution d’un calice et de sa patène. I MENT.: Chron. S.B., f° 53 v° (Bougaud, S.B., p. 181). INDIQ.: Prost, Trésor S.B., p. 165. — Chomton, p. 116. II MENT.: Obit. 2 et dérivés. V non. martii. Obiit Chunigundis imperatrix que majorem calicem fecit fieri, patenam quoque ex suo auro fecit fieri, ac lapides in utroque posuit. Chunigundis* etiam imperatrix, uxor Henrici* C?saris, pro requie anim? predicti principis, dedit duas auri libras, insuper et omnes gemmas ipsius calicis cum patena, studuitque facere vas elegantissimum, ut per hoc memoria ipsius in hoc loco recolatur per ?vum. ?? 282 [Avant 1026] ?? Hugues, évêque d’Auxerre et comte de Chalon, avoué de Saint-Bénigne, fait don à l’abbaye d’un vase d’or pesant cinq livres et destiné à la fabrication d’un calice. I MENT.: Chron. S.B., f° 53 v° (Bougaud, S.B., p. 181). INDIQ.: Pignot, I, p. 489. — Prost, Trésor S.B., p. 165. — Chomton, p. 116. II MENT.: Obit. 2 et dérivés. II non. novembris. Depositio domni Hugonis, episcopi Autisiodorensis, qui dedit nobis cifum aureum ad calicem faciendum. Supramemoratus Hugo*, episcopus Autisidorensis et comes Cavillonum, protector et advocatus hujus loci, dedit sancto Benigno scifum aureum pondo .V. librarum, ut fieret ex eo calix aureus ob expiacionem culparum ipsius. ?? 283 [Avant 1026] ?? Richard [II], duc de Normandie, fait don à Saint-Bénigne d’une livre d’or, à joindre aux cinq précédemment données par Hugues de Chalon, évêque d’Auxerre. MENT.: Chron. S.B., f° 53 v° (Bougaud, S.B., p. 181). INDIQ.: Pignot, I, p. 483. — Prost, Trésor S.B., p. 165. Cui elemosin? addidit Richardus*, Normannorum dux, sextam libram auri, ut, pro hoc aliisque pluribus nobis conlatis bonis, retributionem acciperet a Deo ?tern? hereditatis. ?? 284 1026, 13 juillet Orbe Rodolfe III, roi de Bourgogne, sur les instances d’Otte[-Guillaume], comte [de Bourgogne] et de son fils Renaud, confirme le don fait à Saint-Bénigne de deux chaudières à Salins, tenues de lui en bénéfice. Il déclare confirmer en général tous dons et achats advenus et à advenir à Salins au profit de Saint-Bénigne. A. Original perdu. B. Copie fin XIe s., cartul. 1, f° 75 v°, n° 26, d’après A. — C. Copie authentique, 7 avril 1659, par Lichel, notaire royal, 1 H liasse 134, d’après A. — D. Copie authentique, 13 octobre 1660, par Guillaume, conseiller secrétaire du Roi, audiencier en la chancellerie de Bourgogne, ibid., d’après A. — E. Copie XVIIe s., ibid. — F. Copie XVIIIe s., inv. 130, f° 108 r° et v°, d’après B. — G. Copie XVIIIe s., cartul. 3 ter, f° 58 v°, d’après cartul. 3. — H. Copie XVIIIe s., cartul. 3 bis, f° 1 v°, d’après cartul. 3. a. H. Fr., XI, p. 549, n° 11, d’après A. INDIQ.: Gall. Christ., IV, p. 677. — Bréquigny, I, p. 554. — Gollut, p. 379 et 1802. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 94, n° 26. — Béchet, I, p. 74. — Farel, R. S. R., n° 304. — Prinet, Industrie du sel, M S E D, 1898, p. 66. — Chevalier, R. D., I, n° 1691. INV.: C. 3, tables 2 et 2 bis, n° 5. — INV. 100, f° 19, cote 1. — 130, f° 108 r° et v°. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS, RODULFUS* GRATIA DEI REX. Si honorabilium virorum petitionibus, quibus pro sacris locis nostram supplicaverint excellentiam, aurem libenter accomodamus, easque ad effectum perducimus, regiam exercemus consuetudinem et ob id eos in nostr? fidelitatis obsequiis devotiores efficimus, et ad anim? nostr? salutem nobis profuturum omnino confidimus. Comperiat igitur omnium fidelium sanct? Dei ?cclesi? nostrorumque presentium ac futurorum sollertia quoniam Otto* comes ejusque filius Rainaldus*, duo regni nostri preclarissimi principes, cum consorte regni nostri Hermingarde regina, nostram adierunt sublimitatem, rogantes concedi ac regali auctoritate firmari [197 et 213] quandam donationem duarum caldariarum in villa que Salinas dicitur scitarum, quas pro remedio su? anim? Deo sanctique Benigni monasterio apud castrum Divion, cui preesse videtur venerabilis abba Willelmus, conferre deliberaverant, quas ex rebus nostri beneficii adquisitas hactenus visi fuerant possedisse. Quorum petitionibus, tam pro divini respectu timoris quam pro recordatione ab eis nobis sepenumero impens? fidelis obsequii servitutis, gratanti annuentes animo, receptas ab eis denominatas res, quoniam ad publicum jus pertinere videbantur, ad votum ipsorum concessimus atque largiti sumus in perpetuam possessionem beati Benigni coenobio rectoribusque ejus jure firmissimo. Et ut in his que pro expiandis peccaminibus benefactorum loci ipsius a fratribus ibi Deo famulantibus aguntur, nostr? recordationis temporibus succiduis intersit memoria, statuimus atque decernimus ut quod ad prefati loci utilitatem in jam dicta villa Salinis emptum est vel collatum, futurisve temporibus emendum atque donandum, per hujus nostr? auctoritatis preceptum, ratum habeatur ac firmum, ita ut a nullis nostris successoribus aut aliquibus aliis contradictoribus aliqua possit temeritate vel ratione violari. Si quis autem, quod eventurum minime credimus, huic nostr? auctoritatis precepto obviare et presentem donationem a nobis legaliter factam temptaverit effringere non valeat quod cupit efficere, sed sciat se compositurum auri libras mille, medietatem camer? nostr? et medietatem prescripto monasterio ejusque rectoribus. Et ut hoc verius credatur diligentiusque ab omnibus observetur, manu propria corroborantes, sigillo nostro subter insigniri jussimus. SIGNUM DOMNI RODULFI REGIS (monogramma) NOBILISSIMI. EGO HALINARDUS*, ad vicem Paldulfi cancellarii, eo ipso jubente recognovi et scripsi. Data .III idus julii., luna .XXV., anno ab incarnatione Domini .M.XX VI., indictione VIIII., regnante domno Rodulfo rege anno XXVII. Actum vico Urba feliciter. ????? ?? 285 [Avant septembre 1026] ?? Otte-Guillaume, comte de Bourgogne, donne à Saint-Bénigne une terre de mille arpents, sise à Salins. MENT.: Obit 2 et dérivés. INDIQ.: Chiflet, Béatrix, p. 207. — Gollut, p. 379. XI kal. octobris. Otto comes, cognomento Willelmus*, qui [228] dedit nobis potestatem Vivariensis ville et [197 et 213] in Salinis caldarias duas et [285] terram in praedicta villa usque ad mille jugera. ?? 286 1026, après septembre ?? Renaud I, comte de Bourgogne, donne à Saint-Bénigne un terrain sis à Salins, in burgo, où sera construite par la suite la chapelle Saint-André. Il y ajoute la concession du domaine de Thibert à Ivory. D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 58 r° (Bougaud, S.B., p. 193). INDIQ.: Dunod, Histoire, II, p. 149. — Béchet, I, p. 76-77. — Berthoud, B S S S, XXXVII, 1910-1911, p. 205. Dedit predictus comes Rainaldus* in supradicto burgo [i.e. Salinis] locum ad ?cclesiam construendam, in quo extructa fuit capella in honore sancti Andre? apostoli: que ex materia lignorum facta, per incuriam ad nihilum postea fuit redacta. Dedit in Evoregio terram que fuit Teutberti, que a monachis aliquandiu possessa est. ([321] Sed propter contrarietates quas Odilo quidam faciebat eis, intermissa ab his usque dum, possidentibus ipsis locum sancti Anatholii, iterum jam dictus comes restituit illis.) Actum est hoc anno M XXVI ab incarnationi Domini, post mort?m Willelmi* comitis qui ipso anno obiit. ?? 287 [1026-1031] ?? Renaud [I], comte de Bourgogne, donne à Saint-Bénigne l’église Notre-Dame de Salins et reçoit du prieur Halinard une somme importante (n° 308). MENT.: Chron. S.B., f° 58 r° (Bougaud, S.B., p. 193). INDIQ.: Mille, III, p. 247, n° 106. Quam ?cclesiam [i.e. in burgo Salinis sitam, sanct? Mari? honore dicatam] Rainaldus* comes dedit sancto Benigno pro requie anim? patris sui Ottonis*, vocitati Wuillelmi: proque ejus largicione accepit a domno Halinardo pecuniam non parvam, dum adhuc prioris gereret officium. ?? 288 [1026-1031] ?? Brun d’Egisheim, évêque de Toul, sur les prières de Guillaume, abbé de Saint-Bénigne, et de Voiri, abbé de Saint-Epvre, se rend à Bertiniaca curtis [aujourd’hui Saint-Blin], où se trouve une ancienne chapelle dédiée à saint Martin et y établit une cella régulière, qu’il consacre à Saint-Bénigne. A cette occasion, il confirme le don des deux autels de Businiacus et d’Augeville, ayant l’un et l’autre qualité d’églises-mères. A. Original perdu. B. Copie fin XIe s., cartul. 1, n° 20, f° 68 v°, d’après A. a. Pérard, p. 175, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Bréquigny, I, p. 554. — Seignobos, Le régime féodal en Bourgogne jusqu’en 1360, 1882, p. 81. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 93, n° XX. — Roserot, Catalogue, n° 116. INV.: C. 1, table 2, f° 82 v°. IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDU? TRINITATIS, PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI. BRUNO* GRATIA DEI HUMILIS LEUCHORUM PRESUL. Cum primum divina clementia me, quamvis immeritum, ad pontificatus honorem provexit, eadem miserante Dei pietate, mox anhelare coepi ad restaurationem me? acclesi? ac monastici ordinis religionem, aut ubi erat aucmentare, aut ubi perierat pro posse meo recuperare. Interea, postulatus precibus venerabilis viri, domni videlicet Willelmi*, abbatis monasterii Divionensis, sed et domni Widrici*, abbatis monasterii sancti Apri, fratrumque ipsorum, qui communis societatis norma[m] concorditer retinent, adii cellam Bertiniace curtis, qu? est infra nostram diocesim sita: que quidem cella antiquitus capella tantum fuerat, subjecta matri ?cclesi? inibi posit? ac in honore sancti Martini construct?. Sed fidelium devotione prediis et rebus aucmentata, in tantum excreverat, ut missi ibi monachi regulariter viverent, et Domino concorditer deservirent: ibi ergo, ut dictu[m] est, evocatus, monasterium ordinabiliter constructum repperi, quod, Deo propicio, in honore sancti Benigni aecclesiastice consecravi. Cum aut[em] mecum tacitus volvere[m] quid ad aucmentu[m] utilitatis ejusdem aecclesi? nostra largitate contradere[m], comperi antecessorum nostrorum largitione duo altaria ibi concessa, unum ad Businiacum, alterum ad Algisi villam, que aecclesie matres appellantur. ?? 289 [1026-1049] ?? Lambert, chevalier, de Velaines, et Liégeard de Vendeuvre donnent au prieuré de Silmont la moitié de l’autel de Nançois, qu’ils possédaient héréditairement. ?? ?? ?? 290 [1026-1057] ?? Des habitants de Salins, clercs et laïcs, entrant en religion, donnent leurs biens à Saint-Bénigne. Certains font oblation de leurs fils. L’un d’eux — le père du chroniqueur — en offrant son fils, donne, auprès du puits de sel, une maison avec l’emplacement d’une chaudière, qui elle-même sera plus tard cédée à Saint-Bénigne, sous réserve d’un cens annuel de quarante six sous, à la charge du tenancier. MENT.: Chron. S.B., f° 58 (Bougaud, S.B., p. 193). INDIQ.: Béchet, I, p. 63. — Prinet, Industrie du sel, M S E D, 1898, p. 66. — Sackur, II, p. 256. De habitatoribus vero ipsius opidi [i.e. Salinis] aliquanti clerici vel laici, venientes ad conversionem monachicam in hoc monasterio, dederunt facultates suas sancto protectori nostro Benigno. Aliquanti, offerentes filios suos, similiter contulerunt de rebus suis: inter quos, pater meus me offerens, exceptis aliis rebus, dedit secus puteum, domum et sedem unius caldari?; que, sub persolutione census, data est postea, ea conventione ut qui eam teneret .XLVI. solidos omni anno persolveret. ?? 291 1027 apud Sarmasiae castrum Odeline, à l’article de la mort, donne au prieuré de Salmaise un meix à Montceaux pour sa sépulture. Lors de ses obsèques, ses fils confirment la donation. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 20 r°-v°, n° 21, d’après A. a. Pérard, p. 177, ex cartulario Benigniano. INDIQ.: Bréquigny, I, p. 559. (Chrismon) SCIAT posteritas praesentis aevi et futuri quod ego, Oddiline, veniens ad extrema, cogitans etiam districtum Dei judicium, donavi ad locum beatae Dei genitricis Mariae sanctique Benigni, quod constructum est prope castrum Sarmasiae, mansum unum in villa Moncellis, cum terris et pratis. Dedi autem hoc pro anima mea vel sepultura mea. Postea autem, venientes ad supradictum locum cum corpore ejus, filii firmaverunt donationem istam. Et ut donatio ista firma permaneret, cartam istam fieri rogaverunt. Signum Notgerii. Signum Attonis. Signum Lezelini. Signum Emmae. Signum ...... Signum Humberti* advocati. Signum Ermentrudae. Signum Hilenandi. Signum Ezelinae, uxoris Alberti. Signum Hugonis. Signum Oddilinae. Signum Brunonis archipresbiteri. Signum Tetbaldi de Varriaco, qui filiam supradictae defunctae feminae habuit. Signum Arlebaldi. Signum Guntelini. Acta sunt haec apud Sarmasiae castrum, anno ab incarnatione Domini M°.XXVII, indictione X, regnante Rotberto*, Francorum rege. ?? 292 [Après le 25 juillet 1028] ?? L’archidiacre Humbert [de Vergy], devenu évêque de Paris, appose son signum sur la constitution d’Isaac en faveur de Saint-Bénigne de l’an 872. TEXTE, ci-dessus, n° 89. ?? ?? 293 1029 apud Sarmasie castrum Roclin, à l’article de la mort, donne au prieuré de Salmaise un meix avec sa chenevière à Verrey[-sous-Salmaise], ainsi qu’un serf nommé Albert. Sa mère et son fils confirment la donation. A. Original, 1 H liasse 16816. Parch.: 206/179 × 165/129 mm. B. Copie XVIIe s. cartul. 50, f° 20 v°, n° 22, d’après A. a. Pérard, p. 177, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Courtépée, IV, p. 233 et 294. — Bréquigny, I, p. 562. — Gareau, p. 214. INV.: 181 bis, f° 420. (Chrismon) Cognoscat utriusque sexus presentis et futuri quod ego Roclenus, veniens ad mortem, cogitans futurum Dei judicium, tradidi ad locum beat? Dei genitricis Mari?, quod constructum est ante portas castri Sarmasi?, mansum unum cum cavenaria, in villa qu? vocatur Vitriaco, servum etiam nomine Albertum. Et ut hec donatio mea firma permaneret, manu mea eam firmavi, et mater mea postea veniens ad monasterium supradictum, cum filio Brunardo, hanc donationem firmaverunt, testibusque firmare rogaverunt. Sig. Ingale. Sig. Brunardi, filii ejus. Sig. Humberti* advocati. Sig. Ermentrud?. Sig. Hilenandi, Amelini et Tetbaldi. Sig. Hugonis. Sig. Jozelmi, filii Gothefredi. Sig. Arlebaldi. Sig. Guntelini. Sig. Lamperti Pigmenti. Sig. Lamperti, fratris Brunardi. Sig. Gotesmanni. Sig. Oddilane. Sig. Ingelburgis. Acta sunt h?c apud Sarmasi? castrum, anno ab incarnatione Domini M XX VIIII., indictione XII., regnante Rotberto* Francorum rege. ?? 294 1030 apud Sarmasie Humbert [I, sire de Salmaise], donne au prieuré Notre-Dame, pour le repos de l’âme de son frère Girard, clerc tué, un meix seigneurial sis à Salmaise, avec un serf et sa famille. A. Original, 1 H liasse 1688. Parch.: 225/179 × 182/159 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 21 v°, n° 24, d’après A. a. Pérard, p. 179, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Bréquigny, I, p. 565. — Gareau, p. 214. INV.: 181 bis, f° 421. In nomine sanct? et individu? Trinitatis. Notum sit tam presentibus quam et futuris, quod, veniens nobilissimus quidam miles, nomine Humbertus*, ad locum beatissim? Dei genitricis Mari? sanctique Benigni, quod constructum est ante portas castri quod vocatur Sarmasi?, tradidit ad supradictum monasterium pro requi? anim? su? vel fratris sui, nomine Girardi*, clerici, tunc, heu pro dolor ! interfecti, et pro animabus omnium parentum suorum, mansum obtimum indominicatum, in villa qu? vocatur Sarmasi?. Tradidit etiam et servum cum uxore et filiis, nomine Hildemodum; vocatur autem supradicti viri uxor Eva, et filii eorum Arderadus et Tetbaldus, et filia, Gisla. Terminatur autem supradictus mansus, ex duabus partibus, via publica; ex altera, terra Ingelburgis; ex alia, Guntelini. Et ut h?c donatio ista firma stabilisque permaneret, testibus his insigniri rogavit. Sig. domni Humberti. Sign. uxoris ejus Ermentrudis et sig. filiorum eorum: Hilenandi, Tetbaldi, Aymonis, Arlei, Wilelmi et filia Vuindemod?. Sig. Hugonis. Sig. Jozselmi. Item sign. Hugonis de Arciaco. Sig. Walonis. Sig. Tezelini. Sig. Arlebaldi. Sign. Guntelini. Sig. Walterii. Sign. Ricardi. Sign. Oddilane. Sig. Ingelburgis. Acta sunt h?c apud Sarmasi?, die dominico, anno ab incarnatione Domini MXXX., indictione XIII., regnante Rotberto* Francorum rege. ?? 295 [1030, avant septembre] monastère de Sexfontaine Du consentement de Lambert de Vignory, évêque de Langres, Aimon, [comte de Bolenois], confie à l’abbé Guillaume le monastère bâti devant son château de Sexfontaine et dédié à la Vierge Marie et à saint Flavien, pour y introduire la réforme. I A. Original perdu. B. Copie fin XIe s., cartul. 1, f° 64, n° 9, d’après A. — C. Copie XVIe s., cartul. 14, fos 4 v°-5, d’après un vidimus de 1409. D. Copie XVIIe s., B.N., lat. 17048, f° 489, d’après B. — E. Copie XVe s., cartul. 13, f° 2 (avec une traduction française). a. Pérard, p. 179-180, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Vignier, II, p. 30. — Gall. Christ., IV, col. 677. — Jolibois, p. 503 (avec traduction francaise). — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 92, n° 9. — Roussel, II, p. 155, n° 154 bis. — D’Arbaumont, p. XIII. — Manteyer, p. 511. — Dahlmann, p. 327, n° 81. INV.: C. 1, table 2, f° 81. — INV.: 91, f° 100. — 108, f° 2. — 115, f° 1. — 162, f° 1. II MENT.: Chron. S.B., f° 51 v° (Bougaud, S.B. p. 174-175). Eadem devotione Aymo comes dedit abbatiam in honore sanct? Dei genitricis Mari? sacratam et ante suum castrum, quod Saxonis fons dicitur, positam, laudante predicto episcopo Lamberto, obtulit sancto Benigno, in perpetuum possidendam et abbati W[illelmo] quatinus ordo monasticus, qui ibi quondam fuerat institutus, ipsius repararetur studio. CUM MULTIMODA ESSE CONSTET MISERICORDI? OPERA QUIBUS UNIUSCUJUSQUE PECCATORIS EXPIANTUR FACINORA, AC SUPERNI JUSTIQUE JUDICIS, QU? PRO MALIS AMITTITUR MERITIS, RECUPERATUR GRATIA, HOC POTISSIMUM ET SINGULARE AD ANIMARUM SALUTEM, XPISTIQUE GRATIAM adipiscendam creditur esse remedium, quod Xpisti pauperibus alendis atque aecclesiis proficit restaurandis. His etenim periculosis temporibus diebusque malis, quos predixit Apostolus, speciale, ut ita dicam, Xpisto servitium impendit quisquis pauperibus ejus qui nimiis pressuris angustantur, ejusdemque aecclesiis, quarum possessiones velut captivorum spolia diripiuntur, amminiculum proprii adjutorii pro posse exibere non neglegit. Quod ego Haymo*, peccatorum meorum conscius, vigilanti animo perpendens, tantique boni particeps fore cupiens, per consilium et laudem Lamberti* sancte Linguonensis ?cclesi? episcopi, adii virum venerabilem Willelmum, Divionensis coenobii abbatem, qui nostris temporibus in monastico pollebat religiosior ordine, devota postulans prece, quatinus locum quendam a predecessoribus meis in honore Dei Genitricis sanctique Flaviani confessoris constructum, in quo olim ordo regularis floruerat set malorum pravitate hominum deperierat, gubernandum susciperet, ordinemque in eo monasticum repararet. Qui, quod devote petebatur non rennuens peragere, predictum locum tali suscepit tenore, ut cunctis succedentis evi curriculis, locus predictus possessionesque ad eum pertinentes, abbatis Divionensis coenobii regiminis subjaceant, ac de his, ut, de propriis, prefati coenobii rectores ordinent et disponant. Ut autem h?c conventionis nostr? ratio stabilem inconvulsumque obtineret vigorem per hujus litteraturam successoribus nostris judicavimus notificandam, nobiliumque virorum qui aderant, manibus ac nostris obtulimus roborandi fidelibus. S’ Aymonis, qui hanc donationem fecit. S’ Raynerii. S’ Alulfi. S’ Vuidonis. S’ Vuitaldi. S’ Mazilini, S’ Rodulfi. S’ Gerlandi. S’ Vualterii. S’ Vuarnerii. Actum Saxonis Fontana monasterio publice, anno incarnationis dominic? millesimo tricesimo, indictione XIII., epacta vicesima Va, anno regni Rotberti* XXXVIII, filii autem ejus Heinrici* anno VII. EGO HALINARDUS VICE CANCELLARII ROGATUS SCRIPSI ET SUBSCRIPSI. ?? 296 1030, 23 septembre Argilly Robert II, roi de France, à la demande de Geoffroy, évêque de Chalon-sur-Saône, concède au prieuré Saint-Hippolyte [de Combertault] la villa de Luliaco et le pré de Painblanc. Il accorde en outre le droit de paisson pour cent porcs dans le bois de la Déserte, avec la faculté de prélever le bois nécessaire au monastère et aux maisons des officiers, ainsi que la pâture dans les pâquis voisins. L’évêque Geoffroy, après avoir souscrit l’acte, donne à ladite abbaye, avec le consentement du roi et des personnages présents, les serfs de l’église de Chalon résidant en deçà de la Dheune. A. Original, 1 H, liasse 2 = reg. 869, n° 15. Parch.: 505/523 × 332/368 mm. Les seize dernières lignes à partir du monogramme occupent la moitié gauche inférieure du parchemin. B. Copie figurée, XVIIIe s., cartul. 51, f° 112, d’après A. — C. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 20 v°-21, n° 23, d’après A. — D. Copie XVIIIe s., 1 H 3, d’après A. — E. Copie XVIIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 25. — F. Copie XVIIe s., B.N., De Camps, 5, f° 107, d’après a. a. Pérard, p. 178, d’après A. — b. H. Fr., X, p. 624, n° 52, d’après a. — c. Ord. suppl., p. 65, d’après a. — d. Musée arch. dép., p. 46, n° 23, d’après A. — e. Petit, I, p. 356, n° 15, d’après A. FAC-SIMILÉ: Musée arch. dép., pl. XX. INDIQ.: Courtépée, II, p. 317. — Bréquigny, I, p. 564. — Bigarne, loc. cit., p. 238. — Pfister, n° 88. — Gautier, p. 28, n. 2. — Bazin, Evêques de Chalon-sur-Saône, I, p. 120; — Comtes de Chalon-sur-Saône, p. 35. — Mendel Newman, n° 83, p. 102-103. INV.: 106, f° 1. — 106 bis, f° 1. — 190, f° 20. — 191, f° 21 v°. — 191 bis, f° 16. (Chrismon) IN NOMINE SANCTAE ET INDIVIDUAE TRINITATIS. RODBERTUS* DIVINA PROVIDENTE CLEMENTIA Francorum rex. Si fidelibus nostris aliquod supplementi donum sive hereditatis augmentum, per nostri regium numinis praeceptum, ac nostrae celsitudinis gratiam, ac excellentem benivolentiam, juste et legaliter conferimus, nobis id aeternaliter esse ad honoris augmentum ac perpetualiter credimus firmissime profuturum. Quocirca dinoscat omnium sanctae aecclesiae Dei fidelium, tam presentium quam et futurorum sollertia ac precellens astutia, qualiter adiit celsitudinem nostram Gauffredus*, inclitus presul Cabilonensis, obnixe postulans ut cuidam suae abbatiae in honore sancti Ypoliti dicatae, in pago Belnensi sitae, ac pertinenti ad suum episcopatum, de villa Luliaco immunitatis ac concessionis preceptum facere dignaremur, et de Prato Ambleni, quod inter totum sunt triginta mansi et dimidius, et de luco qui vocatur Deserta communi clericorum generalitati paison centum porcis et quod necesse operi monasterii fuerit, et quod officialibus domibus, nec non et ignibus et de pascuis circum jacentibus, quantum eis sufficeret, perpetualiter habere concedimus. Cujus petitionibus adherentes, hoc preceptum canonicis predict? abbatiae fieri jussimus et regali auctoritate scribi et confirmari mandavimus, scilicet ut semper Deo et sancto Ypolito servientes regulariter teneant atque perpetualiter possideant absque ulla mundana contradictione. Ut autem haec scriptio firmior habeatur, anulo nostro jussimus insigniri et monogramma nostri nominis decenter asscribi. Monogramma. SIGNUM RODBERTI GLORIOSISSIMI REGIS FRANCORUM. Anno ab incarnatione Domini millesimo tricesimo, indictione .IIIia. Xma. Actum est hoc Argilliaco .VIIII. kalendas octobris et in quadragesimo tertio anno regni Rodberti excellentissimi regis et in quarto anno regni filii Henrici* supradicti regis. S’ Constantiae* nobilissimae reginae. S’ Rocleni*. S’ Addeladis*. S’ Gauffredi, episcopi Cabilonensis, inibi donantis sancto Ypolito, audientibus et concedentibus omnibus, sancti Vincentii servos qui infra aquam quae vocatur Doena permanerent. S’ Hugonis*, episcopi Autisiodorensis et comitis Cabilonensis. S. Ricardi* episcopi. S. Elmuini* episcopi. S. Rainaldi*, comitis Nivernensis. Hi omnes hoc scriptum laudaverunt et confirmaverunt et ex auctoritate Dei Patris et Filii et Spiritus sancti, et sanctae MARIAE perpetuae Virginis, et sancti Petri omniumque apostolorum, et omnium Sanctorum, excommunicaverunt et anathematizaverunt ut perpetualiter in poenis inferni permaneant homines qui hanc donationem sancto Ypolito ejusque servientibus nullo modo aufferre voluerint. Locus sigilli impressi. Ego Balduinus*, regii palatii cancellarius, scripsi et subscripsi. V° Carta Rotberti regis de curte Bertaudi (XIIe s.). 297 [Après 1030] ?? Odile, à l’article de la mort, fait don au prieuré de Salmaise de sept journaux de terre en vue de sa sépulture. Après sa mort, Angebour, sa mère, fait tradition per cartam de ces biens. A. Original, 1 H liasse 1688. Parch.: 349/303 × 150/158 mm.; repli 32/24 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 22, n° 26, d’après A. a. Petit, III, p. 492, n° 491. INDIQ.: Gareau, p. 212. INV.: 181 bis, f° 420. (Chrismon). IN NOMINE DEI PATRIS OMNIPOTENTIS. Notum sit tam presentibus quam futuris omnibus quod veniens qu?dam femina, nomine Oddila, ad mortem, tradidit ad locum beat? Dei genitricis Mari? sanctique Benigni martyris Xpisti constructum foras portas Sarmasi? jornales VII propter sepulturam suam in comitatu Alsensi. Post mortem vero supradict? femin?, venit mater ipsius, nomine Engelburgis, tradidit eosdem jornales per cartam ad supradictum sacrum locum, sitos in valle Valignos prope rivum: terminantur autem, ex una parte, terra sancti Petri, ex altera, sancti Symphoriani, hoc est VI jornales. In Vecio autem conjacet unus subtus vineam Varenberti. Si autem ego, Engelburgis, aut aliquis ex parentibus meis, contra hanc donationem legitimam venire temptaverit, evindicare non valeat quod repetit, sed insuper convictus a justis judicibus sancto loco cui fraudem inferre conatus est XX libras persolvat, et donatio nostra firma stabilisque permaneat, stipulatione subnixa; si autem in sua malitia perduraverit, sciat se cum Juda traditore esse damnandum. EGO GIRBERTUS*, VICE CANCELLARII, rogatus scripsi et subscripsi (Ruche). ?? 298 [Entre le 1er janvier et le 20 juillet 1031] ?? Rédaction et scellement du diplôme de Robert II, roi de France, publié ci-dessus, n° 260. ?? ?? ?? 299 [1031-1033] ?? Albert, comte de Metz, donne à Saint-Bénigne la villa d’Offroicourt. I MENT.: Chron. S.B., f° 58 v° (Bougaud, S.B., p. 195). II MENT.: Obit. 2 et dérivés. VIII kal. januarii. Albertus comes, qui dedit nobis Wlferei curtem. ALBERTUS*, comes Mettensis, dedit villam [quam dicunt] Wlferei curtem, cum mancipiis utriusque sexus. Ipse quidem in vita sua dare disposuit sed, eo mortuo, Girardus* dux, filius ejus, adimplevit. ?? 300 [Entre le 1er janvier 1031 et 1046] ?? Renaud I, comte de Bourgogne, fait don à Saint-Bénigne de l’église de Saint-Georges-lez-Vesoul, à charge d’y installer un prieuré où vivront quatre moines. Il donne pour leur subsistance des vignes, des terres, des droits de pêche ainsi que des serfs. TEXTE, ci-après n° 301. ?? ?? 301 [1031-1046] ?? Hugues de Salins, archevêque de Besançon, fait don de l’autel de l’église de Saint-Georges-lez-Vesoul à Halinard, abbé de Saint-Bénigne. MENT.: Chron. S.B., f° 58 v° (Bougaud, S.B., p. 194). INDIQ.: Mille, III, p. 247, n° 106. — Dunod, Histoire, II, p. 149. — Duvernoy, M A B, 1847, p. 167. — Richard, I, p. 234. [300] Comes Rainaldus*, juxta castellum Vesullum dictum, dedit ?cclesiam in honore sancti Georgii sacratam, ut ibi construeretur monasterium et quattuor monachi ibidem constituerentur, qui, omni tempore Deo servientes, exorarent pro requie animarum patris sui ac matris fratrisque, ac pro semetipso, omnique parentela. Dedit ad eorum stipendia vineas et terras vel quodcumque fuit necessarium, piscationem insuper, cum hominibus qui de hoc ministerio sibi serviebant. [301] Huic donationi presens fuit archiepiscopus Hugo*, deditque per baculum quem ferre manu solebat, altare predict? ?cclesi? abbati Halinardo; et, ob memoriam hujus rei, commutaverunt virgas suas. ?? 302 [1031-1046] ?? Brochard, comte [de Portois?], donne à Halinard, abbé de Saint-Bénigne, l’abbaye Saint-Léger d’Enfonvelle et le supplie d’y rétablir la discipline monastique. I MENT.: Chron. S.B., f° 58 v° (Bougaud, S.B., p. 194). INDIQ.: Bougard, p. 195. — Roussel, III, p. 248, n° 254 bis. — Chaume, Origines de la maison de Savoie, A B, 1931, III, p. 142. II MENT.: Diplôme d’Henri III, 1053, Worms. TEXTE, ci-après, n° 337. III MENT.: Obit. 2 et dérivés. III id. februarii. Burchardus comes qui dedit nobis abbatiolam Offonis ville. Burchardus* comes dedit locum Offonis villa dictum, quondam nobilem abbatiam, et in honore sancti Leodegarii consecratam; utque monasticus ordo ibidem repararetur, deprecatus est enixius abbatem Halinardum. ?? 303 [1031-1046] ?? L’abbé Halinard fait don à la bibliothèque de Saint-Bénigne d’un manuscrit contenant les œuvres du pape saint Clément I. A. B.N., lat. 9518, dédicace, f° 252 v°. a. Delisle, Cabinet des manuscrits de la B.N., II, p. 403. Athletae claro meritis actuque Benigno / devotus famulus librum dedit hunc Halinardus, / ipsius ut nomen capiat celeste volumen. / Fraudis et auctori poenae tribuantur Averni / ?? 304 [1031-1046] ?? Répertoire de manuscrits appartenant à l’abbaye de Saint-Bénigne, et communiqués à l’extérieur. a. Petit, Correspondance de l’abbé Lebeuf avec le président Bouhier, B S S H Y, XXXIX, 1885, p. 203-204. — b. Petit, II, p. 68. INDIQ.: Marcel, Livres liturgiques du diocèse de Langres, p. 6. Texte établi d’après a. Biblia Wulfadi .................. Domnus abba Hal[inardus] clericis Lingonensibus, Prudentium; Oratium Lingonensibus, pro Dialectria Victorini; Gesta Langobardorum domno Gibuino*, absque vadio. ?? 305 [1031-1052] ?? Liégeard, veuve, sœur de Lambert, évêque de Langres, donne à Saint-Bénigne l’église d’Illoud sur la Meuse, au comté de Bassigny. MENT.: Chron. S.B., f° 58 v° (Bougaud, S.B., p. 195 et n. 4: Islo identifié à tort à Is-en-Bassigny). INDIQ.: Gall. Christ., IV, col. 553. — Roussel, II, p. 163, n° 164 (avec la date 1031 et l’identification fautive Islo: Is-en-Bassigny). — Petit, II, p. 432. — Chaume, Origines..., 2e p., 3e fasc., p. 980, n. 8. Matrona quedam, Letgardis* nomine, soror Lamberti* episcopi, dedit ?cclesiam sitam in villa dicta Islo, super Mosam fluvium, in comitatu Bassiniacensi. ?? 306 [1031-1092] ?? Le chevalier Hugues fait don à Saint-Bénigne de l’église de Mémont. MENT.: Obit. 2 et dérivés. III kal. julii. Hugo miles qui dedit nobis ecclesiam de Magnomonte. ?? 307 [Entre le 20 juillet 1031 et le 29 août 1060] ?? Henri I, roi de France, confirme par l’apposition de son monogramme, le diplôme de Charles le Chauve de 869 pour Saint-Bénigne. TEXTE, ci-dessus, n° 82. ?? ?? 308 [Après le 7 novembre 1031] ?? Hugues de Salins, archevêque de Besançon, confirme à Saint-Bénigne la donation de Notre-Dame de Salins faite antérieurement par Renaud I, comte de Bourgogne (n° 287). I TEXTE, ci-après, n° 309. II MENT.: Chron. S.B., f° 58 r° (Bougaud, S.B., p. 193). INDIQ.: Béchet, I, p. 84. [Hugo*, Chrysopolitan? sedis archiepiscopus,] concessit per episcopale privilegium alteram ecclesiam in eodem burgo [i.e. Salinis] sitam, sanct? Mari? honori dicatam. ?? 309 [1031, 7 novembre – 1032, 5 ou 6 septembre] ?? Rodolfe III, roi de Bourgogne, confirme, à la demande d’Hugues de Salins, archevêque de Besançon, le privilège délivré par celui-ci à Saint-Bénigne, au sujet de l’église Notre-Dame de Salins et rappelle les dons antérieurement faits par lui à l’abbaye dijonnaise dans le même lieu. A. Original perdu. B. Copie fin XIe s., cartul. 1, f° 76 r°, n° 27. a. Pérard, p. 181, d’après A. — b. Scheid, Orig. Guelf., II, p. 172. — c. H. Fr., XI, p. 554, d’après a. INDIQ.: Bréquigny, I, p. 568. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 94, n° 27. — Farel, R.S.R., p. 322. — Chevalier, R.D., I, n° 1729, col. 291. INV.: C. 1, table 2, f° 83 v°. Texte établi d’après B a. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS. RODULFUS* DIVINA PROPITIANTE CLEMENTIA REX. Si fidelium nostrorum petitionibus, quibus apud sublimitatem nostram pro sacris locis interveniunt, aurem libenter accomodamus, regiam procul dubio exercemus consuetudinem et ob id in nostr? fidelitatis obsequiis eos devotiores efficimus, et ad anim? nostr? salutem nobis profuturum omnino confidimus. Comperiat igitur omnium fidelium, tam presentium quam futurorum, sollertia, quoniam adiens serenitatis nostr? presentiam nobis valde carissimus venerabilisque pontifex sanct? sedis Vesontionensis metropolis, nomine Hugo*, obnixe deprecatus est, quatinus [308] privilegium quoddam quod Divionensi coenobio, nomine et corpore gloriosi martiris Benigni sacrato, de quadam ?cclesia in honore beat? Dei Genitricis dicata contulerat, nostra auctoritate regalique precepto confirmare deberemus. Cujus precibus, quoniam just? vise sunt, et quia idem vir valde dilectissimus nobis erat, maxime ob amorem predicti martiris fratrumque inibi degentium, quibus jamdudum in eadem Salinarum villa, ubi predicta ?cclesia sita est, nostrorum bonorum aliqua ob anim? nostr? salutem concesseramus, et quorum nos orationibus commendaveramus, libenti annuens animo, per hoc nostr? auctoritatis preceptum ejus piam voluntatem ac laudabile confirmo privilegium, quo per omnia succedentia tempora ratum habeatur et firmum. Quod si quisquam aliquando, quod eventurum minime credimus, huic sublimitatis nostr? edicto obviare, preceptumve regale temptaverit ullo modo infringere, a Deo omnium Rege regum, ?terno supplicio punitus, presentique ultione multatus, decem libras auri regali camer? inferat totidemque etiam monasterio prefato componat; et h?c nostra constitutio inconvulsa stabilisque in sempiternum persistat. SIGNUM DOMNI RODULFI (monogramma) REGIS PII. ?? 310 [1031-1046] ?? Robert I, duc de Bourgogne, à la demande d’Halinard, abbé de Saint-Bénigne, le suppliant de mettre fin aux exactions nouvelles de ses hommes promet de ne plus faire ni laisser commettre aucune infraction ou rapine, à l’intérieur du cloitre. A. Original, 1 H liasse 4. Parch.: bord inférieur coupé, 218/221 × 281/279 mm. B. Copie XVIIIe s., cartul. 3 bis, f° 13, n° 26, d’après cartul. 3. — C. Copie XVIIIe s., cartul. 34, f° 163. — D. Copie XVe s., en forme de vidimus, 1444, février, B 11627. — E. Copie XVIIIe s., cartul. 43, f° VI v° (avec la date: 1021). a. D. Plancher, I, pr., n° 36, p. 27-28, d’après A. — b. H. Fr., XI, p. 611, d’après A. — c. Petit, I, p. 375, n° 31, d’après A. — d. Gautier, p. 285, d’après A. FAC-SIMILÉ: Gautier, p. 285, pl. V. INDIQ.: Bréquigny, II, p. 34. — Petit, I, p. 149. INV.: C. 3, tables 2 et 2 bis, n° 47. — INV.: 1, n° 33. — 100, f° 9, cote 1. — 190, f° 25. — 191, f° 35 v°. ROTBERTUS* GRATIA DEI BURGUNDIONUM DUX. NOTUM ESSE VOLO OMNIBUS presentibus ac futuris quia adierunt presentiam meam HALINARDUS, abbas coenobii Divionensis, cum quibusdam ejusdem loci fratribus, humiliter postulantes quatinus cessare facerem homines nostros a quibusdam torturis quibus eos familiamque suam gravabant, qu? ante nos ab illo sancto loco exact? non erant. Quorum petitionibus, quia just? vis? sunt, libenter favens, hoc scriptum ad posterorum memoriam eis fieri jussi, per quod Deo sanctoque martyri ejus BENIGNO promitto deinceps intra ambitum fossati qui Burgus, vulgo Claustrum, vocatur, neque me infracturam aut rapinam facturum neque meis hominibus aut alii cuiquam hoc consensurum. Quod ut firmius habeatur, manu propria firmavi conjugique me? et filiis, fidelibus quoque nostris roborandum tradidi. V° De claustro (XIIe s.) Carta Roberti ducis Burgundie de libertate claustri Dyvionensis (XIIIe s.). Ista est XLVII in cartulario (XIVe-XVe s.). 311 [1032, avant le 20 juillet] [Langres] Hugues de Breteuil, évêque de Langres, à la prière de Gui [de Vignory], son fidèle, institue un collège de chanoines à Saint-Etienne [de Vignory] et lui en concède l’autel, sous réserve des droits épiscopaux. I A. Original perdu. B. Copie fin XIe s., cartul. 1, f° 65 v°-66 r°, n° 12, d’après A. a. Pérard, p. 181-182, «ex autographo S. Stephani Divion» (fausse attribution). INDIQ.: Bréquigny, II, 2. INV.: C. 1, table 2, f° 81 v°. II MENT.: Chron. S.B., f° 58 v° (Bougaud, S.B., p. 194). TEXTE, ci-après, n° 329. (Chrismon) IN NOMINE SANCT? TRINITATIS ET UNICE DEITATIS. Cum mundi rectores quibus Xpistus Dominus noster sanctam ?cclesiam tradidit custodiendam vigilanter observare debeant qualiter populus divino fonte renatus temporalis vit? cursum quiete peragat bonorum operum executione susceptam fidem imitabilem reddat, illis tamen propensius invigilandum putamus qui mundum cum flore suo jam aridum contempnentes, Redemptoris sui, licet dissimili tramite, cupiunt fieri sequaces. Illos denique regni c?lestis beatitudine remunerandos esse novimus, qui tam sanct? conversationis sectatores fideliter adjuvantes agere studuerint quomodo divin? majestati laudes cotidie reddantur et hymni insuper et fidelium erratibus optineatur venia salutaris. Quapropter, ego Hugo*, sanct? Lingonensis ?cclesi? Dei miseratione episcopus, notum fieri cupio omnibus fidelibus sub Xpistianitatis titulo degentibus quia, dum quodam tempore de stabilienda ejusdem ecclesi? republica diligenter tractaremus, quatinus Xpisti suffragio ad sublimiora meliorando proveheretur, ecce venit ante nostr? magnitudinis presentiam quidam noster fidelis, Vuido* nomine, humiliter postulans ut sibi liceret, per nostr? auctoritatis ministerium, in quadam ?cclesia in honore beati prothomartyris Stephani dedicata tales clericos mittere, qui inibi communiter vivendo canonic? regul? se devote submitterent et precum assiduitate plebem criminum pondere sublevarent. Cujus vocem despici iniquum deputantes, immo just? petitionis ejus votis occurrere cupientes, desiderio illius satisfecimus et ad reliqua misericordi? opera animum ipsius plurimis adortationum verbis incitavimus. Pret[er]ea, ne, rerum inopia conpulsi, forinsecus negotiis se pancipent, tradidimus suprascriptis canonicis altare ejusdem ?cclesi? cum omnibus obsequiis qu? nobis antea solitum erat persolvere, preter subjectionem et trium solidorum pretium, quos quibusque annis in censu sedi nostr? reddi constituimus. Ut ergo h?c nostr? benignitatis traditio inqu[i]?tantis laqueos in futuro evadere valeat, et calumniantis jaculo nostr? munitionis clipeum audatius opponat, litteris adnotari precipimus et fidelium nostrorum manibus corroborandum tradidimus [f° 65 v°, col. 1] Hugo episcopus signavit. Beraldus* episcopus et prepositus. Bruno* archeclavus. Girardus* archidiaconus. Vuido* archidiaconus. Odolricus* archidiaconus. Gozelmus levita. Gibuinus* levita. [col. 2] S’ Lezelinus levita. S’ Ansculfus* presbiter. S’ Arnulfus presbiter. S’ Arnaldus presbiter. S’ Vuidricus presbiter. S’ Dares presbiter. S’ Constantius presbiter. S’ Ugo presbiter. [col. 3] S’ Vuidricus* cantor. S’ Hunencus levita. S’ Oddolo levita. S’ Aymo levita. S’ Berno levita. S’ Constantius levita. S’ Albericus levita. S’ (en blanc). [f° 66 col. 1] S’ Evrardus subdiaconus. S’ Richardus subdiaconus. S’ Gotbertus subdiaconus. S’ Erlerius subdiaconus. S’ Hugo subdiaconus. S’ Constantius subdiaconus. S’ Beraldus subdiaconus. S’ Gislebertus subdiaconus. [col. 2] S’ Girardus puer. S’ Eldierius puer. S’ Albericus puer. S’ Milo puer. S’ Bertinus puer. S’ Ezelinus puer. S’ (effacé, suivi d’un blanc). Actum Lingonis publice, anno incarnationis dominice millesimo XXXII, indictione XV., anno .I°. Heinrici* Francorum regis et pontificatus Hugonis. Regnante Domino nostro Jhesu Xpisto cum Patre et Spiritu Sancto per infinita secula seculorum. Amen. ?? 312 [1032-1035] ?? Robert le Magnifique, duc de Normandie, confirme la possession de Saint-Aubert-sur-Orne à Saint-Bénigne. A. Original perdu. B. Copie fin du XVIIe s., cartul. de Saint-Etienne de Caen, Bibl. Sainte-Geneviève, ms. 1656, p. 45 et 46. a. Deville, Analyse, p. 34. INDIQ.: Haskins, p. 40, n. 170; p. 172, appendice C. Ego Robertus*, gratia Dei dux et princeps Normannorum, omnibus fidelibus Christianae religionis, notam fieri volo eleemosynam quamdam praedecessorum meorum. [208] Beatae memoriae avus meus, cum pro animae suae salute plurima sacris locis prope ac longe positis conferret beneficia, contulit etiam Divionensi coenobio gloriosissimi martyris Benigni nomine et corpore sacrato, quandam ecclesiam quae dicitur sancti Adalberti, in comitatu Oximensi, sitam, cum terris omnibus ad eam pertinentibus, hortatu, ac supplicatione religio[si]ssimi viri abbatis Willelmi, quem postea pro suae vitae sanctitate genitor meus Ricardus* de praefato coenobio ad Fiscannense monasterium regula[ri]ter ordinandum evocavit, ubi, completis bonorum laboribus operum, pacifice requiescit. [219] Postea vero, aliquanto exacto tempore, quidam patris mei miles, nomine Golbertus, a praedicto abbate saepius honoratus, dedit praefato loco, cum consensu et auctoritate ejusdem genitoris mei, quondam sui juris ecclesiam, in villa quae Longus campus dicitur, sitam cum XVIII acris arabilibus terrae, adhibitis idoneis testibus, scilicet domino Roberto*, Rotomagensi archiepiscopo, Rodulfo, Umfredo, Turfredo, et aliis quam pluribus. Quae donatio, ut stabilis et firma in perpetuum maneret, suggerente etiam saepedicto patre meo, dedit postea eidem Golberto abbas Willelmus LX libras denariorum. [225] Non post multum vero tempus, quadam necessitate cogente, tradidit praedictas ecclesias cum sibi pertinentiis saepe nominatus abbas cuidam homini, nomine Attoni, quem Follem dicebant, loco pignoris, quod nos vadium dicimus, acceptis ab eo centum denariorum libris. [226] Paulo post autem, cum nulla spes esset redimendi, tactus pater meus divina inspiratione, dedit de camera sua praedicto Attoni centum libras nummorum et recepit in suam eleemosynam praedictas ecclesias cum integritate et reddidit Sancto Benigno per manus domni Willelmi abbatis, tali tenore ut ipse advocatus, tutor et custos existeret ejusdem beneficii et successores sui usque in sempiternum contra omnes adversarios vel calumniatores monachorum praedicti coenobii. Mortuo namque venerabili abbate Willelmo, venit ad me successor ejus, abbas Halinardus, cum domno Johanne* Fiscannensi abbate rogans et deprecans ut praedicta beneficia praedecessorum meorum, simili voluntate et autoritate tenerem et custodirem. Quod libenter annuens eorum voluntati, confirmo, stabilio omnique auctoritate corroboro. Et ut ipse mercedem cum ipsis praedecessoribus meis a largifluo largitore Domino, adjutus meritis beati martyris Benigni, recipere merear, manu mea signum crucis faciens auctorizo. Et ut hujus confirmationi[s] meae cartula apud posteros credibilior habeatur, fratris mei Willelmi* et aliorum fidelium meorum manibus ac subscriptionibus tradidi roborandam. ?? 313 1033, 30 juin Remiremont Gérard, comte de Metz, cédant aux instances d’Halinard, abbé de Saint-Bénigne, et accomplissant le vœu de ses ancêtres (n° 299), donne à l’abbaye dijonnaise un bien héréditaire sis à Offroicourt, sur le Mouzon, dans le comté de Soulossois, avec toutes ses appartenances, y compris l’église dédiée à Notre-Dame; il s’en réserve seulement l’avouerie qu’il confie à son fidèle Gérard, en raison de la proximité des lieux. I A. Original, 1 H liasse 186., 1. Parchemin de forme irrégulière: 81 + 110/78 + 112 × 504/207 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 150 v° et 151 r°, n° 329, d’après A. — C. Copie XVIIe s., B.N., Moreau, 93, f° 58. — D. Copie XVIIe s., B.N., Baluze, 143, f° 128. a. Miraeus, I2, p. 351. — b. Miraeus, Not. eccl. Bel., p. 151. — c. Pérard, p. 182, d’après A. — d. Vignier, Orig. maison d’Alsace, pr., p. 100. — e. Justel, Maison d’Auvergne, pr., p. 74. — f. Benoît [Picart], Orig. Lorraine, p. 165. — g. D. Calmet, I, pr. 410, II2. pr. 316. INDIQ.: Chiflet, Divio Christiana, Baluze, 138, f° 83. — Ann. O.S.B., IV, p. 385. — D. Calmet, II, p. 263. — Gall. Christ., IV, col. 678. — Bréquigny, II, p. 4. — Parisot, p. 202, n. 6. — Vanderkindere, II, p. 455 et 456. — Dahlmann, p. 327, n° 85. — Chaume, II, fasc. 3, p. 976, n. 1. INV.: 191, f° 22. — 202, f° 122 v°, n° 1188. II MENT.: Chron. S.B., f° 58 v° (Bougaud, S.B., p. 195). TEXTE, ci dessus n° 299. (Chrismon) IN NOMINE PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI. Omnibus recte credentibus ac sanum sapientibus liquet provectum perfectionemque justici? salutem quoque animarum permaxime in elemosinarum largitate consistere. Domino in Euvamgelio pronunciante. Date elemosinam, et ecce omnia munda sunt vobis [Lc. XI, 41]. Qu? quamvis multiformiter a devotione fidelium Cristi menbris inpertiatur, uno tamen modo exibita fructuosior, Deoque gratior approbatur, cum scilicet sancta aecclesia, qu? Cristi spo[n]sa esse noscitur, bonorum temporalium nobis ab ipso collatorum, munere nostro heres efficitur. Hoc enim modo, non semel tantum, sed perenniter et in omnibus aetatibus facimus nobis amicos spirituales, videlicet ejusdem ecclesi? filios, de iniquo mammona, qui nos recipiant in eterna tabernacula [Lc, XVI, 9]. Cujus utilitatis respectu, ego, Gerardus*, cum divina opitulante gratia, mundan? dignitatis multi[s] fulcirer opibus, contuli Divionensi cenobio gloriosissimi martyris Benigni presentia nobilitato, religionisque monastic? statu temporibus nostris famosissimo, hortatu et interpellatione Halinardi abbatis, predicte cenobii quoddam juris mei predium a predecessoribus mei[s] hereditaria mihi lege dimissum. De quo quidem voluntas antecessorum meorum fuerat, ut ad prefatum deveniret locum, sed obstaculo mundan? occupationis a[d] nostra usque tempora remansit inperfectum. Perpendens ergo a Deo mihi reservatum hujus beneficenti? fructum, obtuli Deo sanctoque martyri Benigno, pro peccatorum meorum absolutione, proque patris mei Adalberti* et avunculi mei Gerardi* animarum salute, jam memoratum predium, villam scilicet Vulferei Curtis, que sita est in comitatu Solecensi, supra flumen quod dicitur Mosuna, cum omnibus suis appendiciis: in primis, scilicet cum ecclesia in honore Dei Genitricis dicata, servis et ancillis ibi conmanentibus seu alibi dispersis, campis, pratis, silvis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, molendinis, cunctis insuper ad predictum alodum interius aut exterius pertinentibus, quesitis et inquirendis, totum ex integro, de mea potestate in jus prefati monasterii rectorumque ejus transfundo, nihil mihi reservans ex omnibus, preter advocati tutelam quam retinui propter anim? me? salutem, scilicet ut in rebus a me collatis predictus locus semper haberet ex meis heredibus tutorem ac defensorem. Cujus tutele functionem cuidam nostro fideli, Gerardo nomine, quia vicinior erat, tali commendavi tenore, ut in predicto alodo nihil requirat nihil penitus accipiat; sed si forte contigerit ut humilitas ac mansuetudo monacorum in predicta potestate, au[t] a suis aut ab extraneis, pro aliquo negotio non possit justiciam exigere, si advocatus ab eis fuerit accersitus, et legalem de re pro qua agitur exegerit emendationem, ipsius emendationis tertiam a monasterii ministris accipiat partem. Quod presenti cart? idcirco inserui, ut successorum meorum industria caveat ne elemosina nostra, alicujus advocati cupiditate depereat. Quod si quis parentum aut heredum meorum huic donationi, quod non reor, contradicere aliquando temptaverit, Deo sanctoque teste suo Benigno resistente, non prevaleat, immo regali camere .XXXta auri libras componens, prefato monasterio totidem superadiciat, et nostra donatio inconvulsa stabilisque permaneat. Que publice ac legaliter facta, mea propria manu, multorumque virorum illustrium consistit roborata. S’ ipsius Gerardi, qui hanc donationem fecit. S’ Gunteri. S’ Oderrici, militis ejus. S’ Arnulfi, fratris ejus. S’ Gerardi. S’ Teoderici* comitis. S’ Bosonis. S’ Gerardi. S’ Cononis. S’ Arnulfi. S’ Gunteri. S’ Azzelini. S’ Herberti. Actum monasterio Romarici, publice, die sabbati, II kalendas julii, anno ab incarnatione Domini .M.XXX.III., anno autem regni Chuonradi* imperatoris, anno quoque regni filii ejus, indictione .I., epacta .XVII. In Dei nomine feliciter. Amen. Locus sigilli impressi. V° Vulfriaco cu[rte] (XIIe s.), Ulfriaco (XIIe s.). 314 1034 Langres A la prière d’Aimon, comte [de Bolenois] Hugues de Breteuil, évêque de Langres, rend l’église Saint-Pierre de Meure au monastère de Sexfontaine. A. Original, Arch. Haute-Marne, fonds de Sexfontaine, liasse 1. Parch.: 438/440 × 172/152 mm. B. Copie XVIIe s., cartul 50, f° 21 v°-22, d’après A. — C. Copie XVe s., cartul. 13, f° 30 r° et v°. — D. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 44. a. Pérard, p. 183-184, d’après un cartulaire perdu. INDIQ.: Jolibois, p. 504 (daté de 1040). — Gall. Christ., IV, col. 557. — Roussel, II, p. 149, n° 148 (daté de 1038). — Daguin, p. 48. — De Manteyer, p. 512. INV.: 115, f° 1 v° (s.d.). Omnibus Ecclesi? Xpisti filiis scire cupientibus manifestum esse volumus qualiter ego, Lingonum presul, Hugo*, per deprecationem Haymonis* comitis, fidelis nostri, uxorisque ipsius, et filiorum, reddo ecclesiam sancti Petri, sitam in villa Mora, monasterio cognomento Pulchrada vel Saxonisfontan?, qu? olim ejusdem loci Genitricis Dei Mariae fuerat, sed beneficii gratia cum ceteris rebus ablata. Post hec, tamen, Deo donante, contigit ut perpetuali dono ad sanctum Benignum domno abbati Halenardo isdem locus monachili dignatione redinformandus meliorandusque traderetur. Cujus videlicet rei amoris et gratia, hanc cum aliis munificentiae nostr? largitionibus, predicto abbati ac monachis sancimus et stabilimus fore perhennem, scilicet ut habeant possideantque predictam ecclesiam absque ulla contraditione alicujus person?, cujuscumque dignitatis aut ordinis, faciantque de illa quicquid sibi opportunius visum fuerit. Si quis vero, quod absit, eis in aliquo quippiam nocivus calumpniator extiterit, sentiet se continuo sub anatemate excumunicationis dampnandum teneri, infernique cruciatibus abdicari, nisi cum satisfactione de presumptione poenituerit, ac resipiscens emendaverit. Atque ut inconvulsa haec redditio in perpetuum vigeat, manu propria firmo, nostrisque fidelibus trado roborandam. Signum Hugonis episcopi. Sig. Aymonis, qui fieri rogavit. Sig. Conigundis et filiorum ejus Girardi et Ottonis*, Vuichardi. Sig. Alulfi. Sig. Vuitaldi. Sig. Leudegarii. Sig. Burcardi. Sig. Rainerii*. Sig. Hugonis* filii ejus. Sig. Vuarnerii. Sig. Gisleberti. Sig. Milonis. Sig. Walterii. Sig. Heldierii. Sig. Walterii clerici. Sig. Constancii. Sig. Widonis. Sig. Bertranni. Regnante Heinrico rege anno VIII. Actum Lingonis puplice. V° Carta de ecclesia Morae (XIIe s.). — Carta Saxi fontis (XIIIe s.). 315 [1034-1039] ?? Robert I, duc de Bourgogne, restitue à Saint-Bénigne la pôté de Veuvey[-sur-Ouche], dont il s’était emparé injustement au lendemain de son accession au duché, alors que, selon la coutume, il cherchait à reconnaître les possessions sur lesquelles s’étendait son droit héréditaire. La preuve de la possession trentenaire de Veuvey par Saint-Bénigne a été établie par des témoignages oraux, et l’abbé Halinard lui-même a présenté une relation précise des circonstances dans lesquelles le don, fait par Otte-Guillaume, a été confirmé par Robert II, roi de France, père du duc de Bourgogne. Hugues de Breteuil, évêque de Langres, sanctionne cette restitution en frappant de l’anathème quiconque osera entreprendre contre Veuvey. A. Original, 1 H liasse 208. Parch. mutilé, en deux morceaux: 280 × 490 mm.; 130 × 490 mm., repli 22/23 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 3 bis, f° 13, n° 27, d’après cartul. 3. a. Duchesne, Ducs, pr., p. 5-7, d’après un cartulaire non identifié de S.B. — b. Petit, I, p. 359, n° 18, d’après a. INDIQ.: D. Plancher, I, p. 264. — Gall. Christ., IV, col. 556. — Bréquigny, II, p. 27 (avec datation de 1042). — Roserot, Catalogue, n° 124. — Petit, I, p. 132. — Chaume, Anciens vicomtes de Beaune, M A D, 1923, p. 75. INV.: 1, n° 37. — 190, f° 25. — 191, f° 22 v°. IN NOMINE SANCTE ET INDIVID[ue Trinitatis, Patris videlicet, et Filii, et Spiritus Sancti]. Notum esse volo sancte [Dei Ecclesie fidelibus, tam] presentibus quam futuris, ego ROTBERTUS*, Burgundionum dux, ROTBERTI* Fr[anc]orum [regis] filius, quod in ipsius mei initio gubernandi ducaminis, dum, more solito, avide investigare coepissem qu? meis lege hereditaria habenda forent et retinenda usibus, quorundam pravo suasu vindicavi mihi quandam potestatem, Vivarium nomine, super Oscharam fluvium sitam, [228] quam jam Divionense coenobium dono OTTONIS* comitis, qui cognominabatur Wilelmus, cum æcl?siis, villis, terris, consuetudinibus, mancipiis utriusque sexus, quin etiam rebus omnibus ad eam pertinentibus, jam triginta annis possederat; de qua idcirco predicto monasterio intuli prejudicium, quia hanc HEINRICUM* ducem, patris mei avunculum, olim possedisse a quibusdam mihi fuit relatum. Verum ubi ab abbate HALINARDO et monachis pr?dicti loci lacrimabili relatione didici qualiter idem Wilelmus comes eandem possessionem Deo sanctoque martyri BENIGNO pro pr?fati HEINRICI ducis anim? salute et su? contulerit, [262] qualiterque pi? memori? ROTBERTUS rex, pater meus, materque mea, omnesque fratres mei, pari consensu communique voto, sepedictam donationem laudaverint atque firmaverint, incongruum, immo periculosum arbitrans ab eorum me alienum fore devotione, divini timoris respectu tactus, simulque Dei servorum sub predicti martyris BENIGNI patrocinio Deo regulariter servientium precibus motus, ea qu? injuste abstuleram, juste p?nitens reddidi, et sicut eis pridem donatum fuerat, perpetualiter habenda ex integro restitui. Cujus redditionis ac restitutionis notitiam presentem volui existere cartam, quam manus nostr? firmitate subnixam, nobilium virorum fideliumque nostrorum manibus tradidi confirmandam. [Ego] Rotbertus, Burgundionum dux, hanc nostr? firmitatis cartam coram me recensitam firmavi et subscribere jussi. Ego HUGO*, L[ingonensis ecclesie episcopus, huic carte subscripsi, subjectamque exc]ommunicationis sen[ten]tiam adnexui, per q[uam auctoritate Dei omnipotentis omniumque Sanctorum ej]us, precipue[que beatorum] martyrum Be[nigni atque Mauricii, quorum juri que sunt suprascripta videntur attributa, excommunicans] anathematizo, an[athematizansque excommunico, ut nullius presentium futurorumque] persona, [regis, ducis, presulis, abbatis, comitis aut utriusque sexus alicujus etatis ulla occasione alicujus cause in supranominata potestate, nomine Vivarium, quicquam possessionis aut consuetudinis] audeat [accipere; quod qui presumpserit, eterne excommunicationis et flammis gehenne subjaceat, nisi resipuerit et ad satisfactionis et emendationis remedium confugerit]. S’ Rotberti ducis. [S’] Hugonis Lingonensis episcopi. [S’] Hugonis* Autisiodorensis episcopi. S’ [Beroldi* Sues]sionensis episcopi. [S’ R]ai[naldi* Autisiodorensis comitis et fratris ejus] ....... S’Azelini* abbatis. S’ Johannis* fratris ejus. S’ Sigifredi. S’ Ademari Divionensium. S’ Vuarnerii. S’ T[eo]d[e]rici* et Humberti* fratris ejus. S’ Airardi* vicecomitis. S’ Vuidonis. S’ Lamberti clerici. S’ Tezelini* prepositi Lingonensium. S’ Odolrici* archidiaconi et decani. S’ Vuidonis* archidiaconi. S’ Vuidrici* precentoris. S’ Ansculfi*. S’ Hugonis* de Belmonte. S’ Hugonis* de Monte Salvionis. S’ Aymonis* de Tile castro. S’ Teoderici militis. S’ Willerii. S’ A.... V° ......quam fecit Sancto Benigno. 316 [1034-1046] apud Silonis curtem Otton [de Sexfontaine], comte [de Bolenois], confirme à Saint-Bénigne le don de l’abbaye de Sexfontaine, autrefois consenti par son père Aimon. A. Original perdu. B. Copie XIe s., cartul. 1, f° 64 v, n° 10, d’après A. C. Copie XVe s., cartul. 13, f° 3 v°. — D. Copie XVIe s., cartul. 14, f° 6, d’après un vidimus de 1499. — E. Copie XVIIe s., B.N., lat. 17048, f° 489 v°. a. Pérard, p. 187. INDIQ.: Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 92, n° 10. INV.: C. 1 table 2, f° 81. IN NOMINE SUMMI AETERNIQUE VISIBILIUM OMNIUM ET INVISIBILIUM conditoris Dei. Ego comes Otto*, tam presentes quam futuros omnes rite credentes credere concupisco, quod eam quam dulcis memori? pater meus Aymo* aecclesi? Divionensi helemosinam de abbatia Saxiofontanis, pro sui parentumque suorum pio a fidelibus interventu traditione perpetua fecit, quatinus ego quoque aliquid anim? me? pro hoc sentirem remedium in futuro, sancto Benigno et ei jugiter famulantibus monachis, presente eorumdem coenobitarum abbate Halinardo, consensi et confirmavi, apud Silonis curtem, presentibus et audientibus testibus his: Girardo* de Vangio Rivo et fratre ejus Rotgerio*. ?? 317 [1035-1058] ?? Guillaume le Bâtard, duc de Normandie, renouvelle les confirmations de ses prédécesseurs, au sujet de la reprise de Saint-Aubert-sur-Orne par Saint-Bénigne. MENT.: Chron. S.B., f° 51 v° (Bougaud, S.B., p. 175). [226] Filius ejus [i.e. Richardi*] Richardus* [312] et ipsius Richardi filius Rotbertus* et Rotberti filius Willelmus* postea per succedentia tempora laudaverunt et firmaverunt donum [Sancti Adalberti] atque advocati et defensores earumdem rerum ad tutelam hujus domus Dei fuerunt et adhuc sunt. ?? 318 1036 ?? A la demande d’Halinard, abbé de Saint-Bénigne, Humbert de Vergy, évêque de Paris, fait don d’un pontifical à l’abbaye dijonnaise. A. Original, épigraphe du ms. 122 de la biblioth. de Dijon. B. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 11, f° 26 v°. a. Ann. O.S.B., IV, p. 413. — b. H. Fr., XI, p. 420. — c. Petit, II, p. 67. — d. Marcel, Livres liturgiques du diocèse de Langres, p. 4. INDIQ.: Omont, B S H P, 1882, IX, p. 119. — Delisle, Mém. sur d’anciens sacramentaires, n° 110, M A I, 1888, XXXII, 1re partie, p. 271. — Catalogue des mss. des bibl. publiques départ., IV, Dijon, p. 32. — Dict. d’archéologie, IV, 1, 852, s.v.: Dijon. — Oursel, Bibliothèque de S. Bénigne, M C A C, 1922-1926, p. 117. Anno dominicae incarnationis millesimo tricesimo sexto, datus est hic sacramentorum liber sancto martyri Benigno, Divionensis ecclesiae patrono, ab honorabili Himberto* Parisiacae sedis episcopo, petente ejusdem loci priore atque rectore domno abbate Halinardo. [Si qu]is illi abstulerit quocumque modo [sit] perpetuo anathema a judice Deo. ?? 319 1036, 8 octobre Toul, au synode Brun d’Egisheim, évêque de Toul, ayant, au cours de la visite pastorale du diocèse, séjourné à la cella de Bertiniaca curtis [aujourd’hui Saint-Blin], en dédie l’église, à la demande d’Halinard, abbé de Saint-Bénigne, dont elle relevait, et de Voiri, abbé de Saint-Evre de Toul. Postérieurement, ayant convoqué ses clercs, sur les instances de ce dernier, il donne à l’abbaye dijonnaise les autels de Silmont (n° 253) et d’Offroicourt (nos 299 et 313) sous condition de retour à son église au cas où la vie monastique disparaîtrait du prieuré. Il réserve le cens dû par les autels mais concède aux moines le droit de choisir librement les vicaires desdits autels. A. Original perdu. B. Cartul. 1, f° 63, n° 8, d’après A. C. Copie XVIIe s., cartul. 1 bis, f° 50, d’après B. — D. Copie XVIIe s., B.N., lat. 17048, f° 489. a. Pérard, 185-186, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Ann. O.S.B., IV, p. 380 ou 412. — Bréquigny, II, p. 12. — Gall. Christ., IV, col. 678; XIII, col. 987. — D. Calmet, I, col. 540. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 92, n. 8. — Jolibois, p. 478. — De Widranges, p. 58. — Roussel, II, p. 189, n° 191 bis. — Roserot, Catalogue, n° 136. — Robinet et Gillant, II, p. 479. — Sackur, II, p. 132. — Depoin, Le domaine de Mersch, p. 52. INV.: C. 1 table 2, f° 80 v°. In nomine Dei omnipotentis, nomine triplicis, numine simplicis, BRUNO*, humilis Leuchorum episcopus, Dei dono id quod est. Noverit industria fidelium Xpisti, tam futuri temporis quam presentis, quod vice quadam, dum ex more pastorali nostri parroechiam pontificii perambularemus, contigit nos apud Bertiniacam cellam hospitari cum fidelibus. Itaque eo loci domnus abbas Divionensis, Halinardus nomine dictus, cujus cella illa intererat, pariterque domnus abbas Vidricus* noster de coenobio sancti Apri, ambo conversatione laudabiles, convenere gratia nostri. Porro locus ill? satis eleganter Dei servitio extiterat constructus, set dedicationis benedictione nondum munitus, et, quod nobis gratius, disciplinate a monachis religiosis incolebatur. Igitur prefati abbates petierunt illud nos dedicare oratorium, ut pote ecclesiam nostr? diocesis et regiminis: quorum annuendo preci, explevimus quod nostri erat officii. Ordinatus vero de quibus interpellabamur rebus omnibus, consultu fidelium commorati sumus, ut sanctum Xpisti martyrem BENIGNUM, cujus honori illum sacravimus locum, quovis donario sustentaremus, quatinus per hoc stabiliretur inibi memoriale nostri, et vivi, et defuncti. Diu ergo nobis super his meditantibus, nec ad manus quod dari posset c?lebre habentibus, suggestum est altaria de duabus ecclesiis, qu? erant sancti illius, sub nostra ditione pendere, darique possibile, si in nostro consisteret velle; set, quia res perspicuas sepe contingit quadam dubietatis caligine impediri, verebamur ne illa tam subita et indiscussa donatio contraheret in posterum aliquid sinistri, et ne fieret quandoque seminarium scandali; set quoniam legis presidio et ?quitatis lance id facere conabamur, statutis induciis distulimus quoad sedem nostram repeteremus. Denique postmodum, una dierum convocari fecimus nostri cleri concilium, cujus in medium recitatur petitio abbatum predictorum; relatum est omnium qui aderant consilio, id nec perfici neque stabili[ri] posse, absque testamentis utrimque cum cyrographo notatis. Horum laude et petitione, et artius c?teris domno abbate Vuidrico insistente, donavimus sancto BENIGNO duo altaria, videlicet de Solini monte et Volferei curte, eo rationis tenore quamdiu inibi regulariter c?lebraretur ordo vit? monastic?, sin secus, quoniam, proh dolor! potentes seculi tales non sunt quales ante habiti sunt, si forsam episcopus Lingonensis, per cupiditatis zelum, usibus suis illud rapuerit monasterium, sive pulsis exinde monachis regularibus, pomposa secularitas idem subintroierit coenobium, h?c altaria illi ecclesi? concessa, sine ulla controversia, absque apostrophali garrullitate, in nostram redeant potestatem. Et quia thesaurus rerum omnium memoria est, ne posteri nostri ullo perturbationis errore prepediantur, set conventio ista sine velamine fuci illis aperta reveletur, h?c testamenta in alterutram partem cyrographo notare fecimus, ut in comprobatione veri testimonii sit tenentibus et tollere volentibus idoneus defensionis locus. ? Signum Brunonis pontificis, manu propria hoc testamentum confirmantis. Signum domni abbatis Halinardi. S’ Gregorii prefat? cell? prioris. S’ Vuidrici abbatis. S’ Hunaldi* abbatis. Sig. Norberti* abbatis. S’ Gebuini* primicherii. S’ Vualterii* decani. Sig. Odelrici* archidiaconi. S’ Liezhardi* archidiaconi. S’ Gebizonis* archidiaconi. S’ Herberti* archidiaconi. S’ Vuidrici* archidiaconi. Sig. Lamberti* archidiaconi. Sig. Stephani* archidiaconi. Sig. Rodulfi* archidiaconi. S’ Bezelini* archidiaconi. S’ Raynardi*, ejusdem civitatis comitis. S’ Hugonis* fratris domni episcopi. S’ Milonis. S’ Bruchardi. S’ Stephani. S’ Bosonis. S’ Heinrici* advocati. S’ filii ejus Sigifridi*. Igitur quoniam, secundum Apostolum, nobis est videndum quomodo caute ambulemus, quoniam dies mali sunt [Eph., v, 16], censum de istis altaribus non perdonamus, set pro solida vestitura, nobis nostrisque successoribus persolvendum reservamus. Cum autem contigerit ea vicariis viduari, potestatem libere obtineant, sine respectu episcopi et archidiaconi, alios inponendi et illis ea vendendi. Acta sunt h?c Tulli in plenaria sinodo habita VIII idus octoBRis, luna .XIII., epacta prima, concurrente .IIII., bissexto, anno incarnationis dominice millesimo tricesimo .VI., indictione .V., anno regni CHUONRADI* .XIII., imperii vero .X. EGO DEZILINUS CANCELLARIUS, INDIGNUS LEVITA DOMUS SANCTI STEPHANI, SCRIPSI ET PUBLICE RELEGI. ?? 320 1037 ?? Hugues de Salins archevêque de Besançon, donne à Saint-Bénigne l’église Saint-Anatoile. Le jour de la fête du saint martyr, il dépose le titre du don sur l’autel de Saint-Bénigne, avant d’y célébrer la messe. I D’APRÈS UNE NOTICE PERDUE: Chron. S.B., f° 58 r° (Bougaud, S.B., p. 192). INDIQ.: Chifflet, Divio Christiana, B.N., Baluze, 138, f° 82 v°. — Ann. O.S.B., IV, p. 417. — Gall. Christ., XV, col. 31. — Mille, III, p. 258-259 (avec la date: 1036). — Guillaume, I, p. 16. — Dunod, Eglise Besançon, I, p. 94. — Béchet, I, p. 84-85. — Duvernoy, B A B, 1847, p. 124. II MENT.: Diplôme de l’empereur Henri, 11 juillet 1049, Aix-la-Chapelle. TEXTE, ci-après, n° 328 I. III MENT.: Bulle du pape Léon IX, novembre 1049. TEXTE, ci-après, n° 328 II. Hugo*, Chrisopolitan? sedis archiepiscopus, ipsius [i.e. Halinardi] valde familiaris amicus, dedit ?cclesiam sitam in burgo Salinis dicto, quam sui genitores a fundamentis extruxerant; et est sacrata in honore sanctorum Simforiani et Agath? martirum, sanctusque Anatholius confessor inibi quiescit. Cujus loci donationem posuit super altare sancti Benigni, die natalis ipsius martiris, ibidem missas celebraturus, atque coram omni populo qui convenerat, obligavit excommunicationis vinculo qui illum locum subtraheret a dominio abbatis et monachorum Divionensium. H?c donatio facta est anno ab incarnatione Domini MXXXVII, indictione .V., episcopatus sui anno sexto. ?? 321 [1037-1057] ?? Renaud I, comte de Bourgogne, restitue à Saint-Bénigne le domaine de Thibert à Ivory. TEXTE, ci-dessus, n° 286. ?? ?? 322 1038 Dijon Hugues de Breteuil, évêque de Langres, à la demande de Gautier de Til-Châtel, clerc, et de plusieurs autres clercs, concède à Saint-Bénigne l’église d’Is-sur-Tille. Le don est renouvelé solennellement en plein chapitre. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 34, f° 152, d’après cartul. 3. — C. Copie XVIIe s., cartul. 3 bis, f° 8 v°-9, n° 11, d’après cartul. 3. — D. Copie XVIIe s., cartul. 33, f° 64, d’après cartul. 3. — E. Copie XIVe s., 1 H liasse 146, d’après cartul. 3. INDIQ.: Gall. Christ., IV, col. 558. — Courtépée, IV, p. 204. — Roussel, III, p. 128, n° 826. INV.: C 3 tables 2 et 2 bis, n° 24, f° 17. — INV.: 39, cote 35. — 130, f° 65. Jesu Xpisti Domini auctoritate, cum ego Hugo* sancte sedi Lingonensi presidens, Dyvionense cenobium, utilitatis gratia, sepe visitarem, cetui monachorum interessem, Dei servicium assidue ab eis agi acceptarem, meus interim animus cepit suorum reminisci admissorum et quid, pro hoc ipso saluti consulens, proprie eidem conferrem loco frequenter mentem volvere. Non dubium [est] itaque remedium peccaminum consistere in elemosinarum largitione ac presertim Deo famulantibus attribuere quamdam ecclesiam in villa vocabulo Itzium constitutam, ortatu et petitione possessoris, nomine Valterii, Tylecastri clerici, aliorumque nostrorum laudatione clericorum, sancto Benigno martyro precipuo monachisque Deo eidem etiam martyri devote scrvientibus. Prefatam ecclesiam ex integro concessimus et in eorum potestate deinceps habendam contradidimus. Denuo eorum capitulum adiens, necnon humiliter orationibus me commendans, utque mei decessus diem rememorentur, quam primum exposcens eandem donationem presente congregationis conventu, iterum confirmantes decrevimus roborare, ut omnis calumpnia abesset futuro tempore. Ut autem succiduis annorum curriculis hoc nequaquam fiat abolitum, auctoritate ecclesiastica litteris est notificari constitutum, manuque propria a me subter firmavimus. Si vero quispiam cupidus et irreligiosus se, quod absit, ingesserit, huic, Dei omnipotentis interminatione et sanctorum canonum communi auctoritate, interdicimus cepta deserere. Quod si non destiterit, anathematis ultione damnatum se noverit. Hugo, humilis episcopus, hanc scripturam zelo pietatis fieri jussit et in Xpisti nomine roboravit. Sigillum Vidonis* archidiaconi. S. Vidrici* paraphonistae. S. Richardi de Varennis. S. Humberti praepositi. S. Berardi capellani. S. Halberti. S. Nocherii militis. S. Vidrici de Curte Ridoaldi. S. Roberti, vocabulo Maligens. Actum Dyvion, anno dominice incarnationis M°.XXX.VIII°, indictione VI, anno XI° regiminis Henrici Francorum regis. ?? 323 1038, 2 septembre Val de Diénay Au jour de sa vêture monastique, Renaud, sire de Châtillon[-en-Bazois], fait don à Saint-Bénigne, du consentement de sa femme et de son fils, d’un alleu héréditaire, savoir un meix et une église dédiée à saint Julien, situés en Atuyer, sur la Norge; il est entendu que la moitié de cet alleu servira à installer une maison religieuse où vivront trois moines chargés de célébrer chaque jour la messe pour le donateur et ses héritiers et que l’autre moitié ne reviendra à Saint-Bénigne qu’après le décès de sa femme dont elle constitue le domaine viager. I A. Original perdu. B. Copie fin XIe s., cartul. 1, f° 61 v°, n° 4, d’après A. C. Copie XVIIe s., B.N., lat. 17048, f° 489, d’après B. a. Pérard, p. 187-188, d’après B. INDIQ.: Ann. O.S.B., IV, p. 427. — Gall. Christ., IV, col. 678. — D. Plancher, II, p. 260. — Bréquigny, II, p. 17. — Courtépée, III, p. 241. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 91, n° 4. — Roussel, III, p. 72, n. 722 et 85. — Morillot, L’ancienne église de Saint-Julien-au-Val, Dijon, 1884, p. 10-11, dans B H D D, I, p. 207. — Bourgeois, Beire-le-Châtel, p. 175. — Petit, VI, p. 545. — Garnier, Communes, III, p. 448. — Chaume, Comtes de Dijon, M A D, 1923, p. 36, n. 1. — Dahlmann, p. 327, n° 84. — Déléage, I, p. 490, n. 16. INV.: C. 1 table 2, f° 80. II MENT.: Chron. S.B., f° 58 v° (Bougaud, p. 195). RAINALDUS etiam possessor castri, quod Castellion dicitur, ad obitum veniens ac sumens habitum monachicum, dedit potestatem Sancti Juliani cum omnibus ad eam pertinentibus terris et mancipiis atque ecclesia ipsius sancti nomini dicata, ubi petiit monachos constitui qui pro ejus anima ac ceterorum fidelium exorarent Deum. III MENT.: Obit. 2 et dérivés. IIII non. septembris. Rainaldus de Castellione, qui dedit nobis potestatem S. Juliani; pro qua habemus [348] dimidiam monetam. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Omnibus Xpistian? legis cultoribus proprium debet esse et optabile, sanctam matrem ?cclesiam ob pauperum Xpisti recreationem, pro posse suo ditare, pro remedio animarum suarum et remissione peccatorum ampliare ad honorem quoque nominis Dei et sanctorum ejus sublimare. Veruntamen quicquid a fidelibus ipsi ?cclesi? perpetuali dono traditur, monimentis necesse est cartarum commendetur, ut quod a quocumque legali consuetudine agitur, [non] pravorum falsatione, vel posterorum invidiosa abolitione seu oblivione deleatur. Igitur, hec omnia cogitans, ego, Rainaldus*, Castellionensis dominus, utpote de salute et liberatione anim? me? sollicitus, donavi quandam partem de rebus meis, jure hereditario a parentibus meis mihi relictis, ad locum sancti Benigni martyris juxta Divionense castrum siti; et sicut ego per preceptum regale ab antecessoribus meis accepi, et ex integro in alodum tenui, ita Deo et sancto ejus martiri Benigno tradidi, et in manu Halinardi Divionensis monasterii abbatis, qui me, eodem die, monachum fecit, devote misi, tenentibus mecum et dantibus eandem donationem, propriis manibus, atque laudantibus conjuge mea Helisabet et filio nostro Humberto, in presentia quorumdam pontificum et nobilium hominum qui presentes fuerunt. Hoc est in pago Atoriensi, super fluvium qui dicitur Norgia, mansum cum ?cclesia in honore sancti Juliani consecrata cum omnibus usquequaque pertinentibus, interius et exterius, sive prope, sive longe, terris, videlicet indominicatis mansis, campis, vineis, pratis, pascuis, silvis, molendinis, aquis aquarumve decursibus, ripis, piscariis, fontibus, exitibus et reditibus, coltis et incoltis, divisis et indivisis, cum mancipiis utriusque sexus, servis et ancillis, inquisitis et inquirendis ad jam denominatum alodum pertinentibus et omnibus consuetudinariis pro debito exigendis, totum in integro dono, trado, transfundo, ac de meo jure Divionensis monasterii rectoribus, monachisque ibidem Deo servientibus concedo, eo autem conditionis tenore: Deo et sancto Benigno hanc donationem facio, quatinus medietatem ipsius patrimonii nunc a me Divionensis abba accipiens, tres ibidem monacos mittat, qui cottidie pro me successoribusque meis preces missarum offerant; aliam vero medietatem predicta uxor mea dotalicio jure, quo supervixerit tempore, possideat, cumque a presenti decesserit vita, pars altera istius alodi, quam ipsa tenuerat, ad possessionem et jus sancti B[enigni], sicut ei non solum dono, sed eciam regali precepto quod habebam donavi, sine aliqua diminutione, sine cujusquam principis, seu successoris, aut parentis mei contradictione; quod si quisquam, quod fieri minime credo, hanc donationem legaliter per omnia factam, calumpniare ausus fuerit, quod injuste appetit non optineat, sed insuper fisco regali auri libras XLa et loco cui calumpniam [intulerit], argenti CCCCas persolvat, p?nam cum Juda helemosinarum distractore passurus perpetuam; et nostr? traditionis donatio, juvante Deo, stabilis et inconvulsa permaneat. Testes hujus donationis fuerunt hii: Hugo*, Lingonum episcopus; Beraldus* Suessionis episcopus, qui et anathema intulerunt; domnus jamdictus abba Halinardus, cum monachis Vuidrico, Oddone atque Richardo. Item, alii testes: Vuarnerus*, sancti Stephani Divionensis canonicorum prepositus; Vuido* de Granciaco, Radaldus* et Arlembaldus* cum eo, Aduinus* Beroensis et Milo* Frollensis; Constantius et Martinus. Actum publice in valle Dinato vill? adjacenti, coram multis testibus, anno dominic? incarnationis millesimo .XXX°VIII°., indictione .VIa., epacta XII., mense septembre, die .IIa. ejusdem mensis, feria .VIIa., regnante Heinrico* Francorum rege, fratre Rotberti* ducis Burgundi?, anno XI° regni ejus. ?? 324 1043, 1er mars monastère de Saint-Bénigne Robert I, duc de Bourgogne, renonce en faveur de Saint-Bénigne à ses droits de garde (salvamentum) sur les villae d’Eguilly, Cromois et Sully, dans la paroisse de Saint-Apollinaire. Gui Le Riche, chevalier, et son fils Gautier, vicomte de Dijon, renoncent pareillement à leurs droits dans les salvamenta susdits. A. Original, 1 H liasse 139, subd. 52. Parch.: 583/569 × 468/470 mm.; repli: 4/10 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 162 v°-163, n° 358, d’après A. — C. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 27-28. — D. Copie XVIe s., 1 H liasse 110. a. Pérard, p. 188-189, d’après A. — b. D. Plancher, I, pr., p. XXVII, n° XXXV, ex. arch. S.B. — c. H. Fr., XI, p. 610, d’après b. INDIQ.: Ann. O.S.B., IV, p. 455. — D. Plancher, I, p. 267; II, p. 255. — Gall. Christ., IV, col. 588. — Bréquigny, II, p. 28. — Petit, I, p. 145. — Debrie, L’église de Saint-Apollinaire, B H D D, 1896, p. 168. — Lacoste, Notice historique sur l’église et le village de Saint-Apollinaire, 1896, Dijon, p. 59 et 70 (traduction, p. 84). INV.: 66, f° 8. — 100, f° 21, cote 1. — 131, f° 48. — 192, f° 41. (Chrismon) IN NOMINE DEI AETERNI AC SALVATORIS NOSTRI JHESU XPISTI, ROTBERTUS*, GRATIA EJUSDEM OMNIPOTENTIS REGIS, DUX ET RECTOR INFERIORIS B[URGUN]DIAE. Cum divina vox pie consulendo precipiat hujus s?culi divitibus, dicendo: Facite vobis amicos de mamona iniquitatis, ut, cum defeceritis, recipiant vos in ?terna tabernacula [Lc., XVI, 9] et Mari? bonum opus in Xpisto factum, ?terna memoria predicandum asseratur, necnon pro aqu? calice frigid? largienti, perhenne commertium mercedis restituend? promittatur, precipue quoque largitas helemosin? causa solius Dei dat?, factorem suum in die judicii a morte et penis inferni liberari asseratur, excitanda sunt omnium corda fidelium compassibili pietate quatinus quam possunt facere ex modo fortun? semper sui pro commodo insistant operi ipsius helemosin?. Potissimum vero principalis est jus dignitatis ut quanto sublimi dominatione preest reipublic?, tanto promptius honestiusve Xpisti redemptoris nostri ministrando honori, devote titulos sanct? sublimet aecclesiae, tum etenim unusquisque principum nobili nobiliter instat regimini, dum sub dispositione stabilis et justi edicti, ?cclesiarum consulit utilitati, muniens arcem su? dominationis firmis et legalibus privilegiis. Hoc igitur considerans justum esse et salubre mundana detentos sollicitudine, notum volo fieri cunctis dominationi nostr? subjectis, potentibus et jussioni militantibus tam presentis quam futuri temporis hominibus, omnibus etiam ?cclesiastic? religionis ordinibus quod ego predictus Rotbertus, ?quivoci Rotberti* regis Francorum filius, Dei inspiratione tactus, consilio quoque conjugis propri? atque optimatum meorum animatus, salvamenta trium villarum, scilicet Auguliaci, Cromai atque Sullei, qu? pertinent ad paroechiam sancti Apollinaris, beato Benigno Divionensis monasterii patrono, in integrum offero, dono, trado, ac de meo jure prefati sancti loci rectoribus fratribusque inibi Deo servientibus, proprietaria lege transfundo, perpetuo, cum laudatione et voto Heli?* uxoris me? hujus facti consiliatricis et auctricis, seu filiorum nostrorum, Hugonis* videlicet atque Heinrici*, una nobiscum laudatorum, et per seipsos datorum. Illustris quoque miles, nomine Vuido*, cum filio suo vicecomite Vualterio* et compare sua, ceteraque prole, licet non parva, illectus, immo compulsus pecuni? quantitate, quantum in se erat, huic [lauda]tioni consensit, et dominationem quam eatenus in his tribus salvamentis exercuerat, perpetualiter vuirpivit, heredesque suos alienavit. Ego autem hoc donum gloriosis Jhesu Xpisti martyribus, Benigno et Apolinari, eisque servientibus, eo tenore concessi, quatinus Deo famulantibus accrescat temporale presidium, et animabus videlicet parentum meorum jam defunctorum, me? quoque, ac prenominat? jugalis H[elie], filiorumve nostrorum, inde ?tern? salutis procedat remedium. Quapropter etiam statuo, ut pro istius helemosin? nostr? largitate, benigna recompensatione, duo fratres supra solit? quantitatis numerum, pro nostra atque prolis nostr? salute, in Divionensi congregatione semper deinceps pascantur prebenda alimoni?. Si qua vero potens persona heredum proheredumve meorum, id infringere nisus fuerit, pro nefario ausu, ir? Dei pondere pressus, camer? regis centum, et monasterio cui molestiam intulerit, auri opti[mi] libras cogatur componere centum. Ne autem in animarum fiat condempnationem, quod Deo pro [illar]um optuli quiete, non solum contradico, sed etiam per tremendum Xpisti Dei contestor judicium, ut nullus rex, dux, episcopus, comes, vel etiam sancti Benigni jam dicti coenobii abbas, vel in proprios presumendo usus, ullo modo, vel militaribus beneficii gratia tradendo manibus, seu qualicumque impia pervasione, quod divina inspiratione largitus sum, moliatur auferre. Et ut nostr? traditionis donatio stabilis et inconvulsa perduret, hanc oblationis cartam, quam ego ipse legali concessione, per festucam, per cultellum, per vuantonem, per vuasonem, super sanctum altare posui, manu propria subterfirmavi, sicque compluribus tradidi roborandam testibus. Signum ipsius domni Rotberti ducis, qui hanc donationem fecit. Signum Heli? conjugis ejus. Signum duorum filiorum eorum Hugonis et Heinrici. ? Signum Fulconis* comitis. S’ Milonis* comitis. S’Vuidonis militis Divionensis. S’ Vualterii vicecomitis, filii predicti Vuidonis. S’ Vuilenci, fratris Vualterii. S’ Hugonis* Lingonici presulis. S’ Teoderici*. S’ Humberti* fratris ejus. S’ Vuarnerii clerici. S’ Lamberti clerici. S’ Balduini*. S’ Johannis. Actum publice, apud castrum Divionense, monasterio sancti Benigni, ante cornu altaris ipsius, coram multis testibus, anno ab incarnatione Domini millesimo x l iii., indictione xi., epacta vii., secunda ebdomada xlm?, feria tertia, prima die mensis martii, regnante Heinrico* Francorum rege predicti ducis fratre, anno tertio decimo ipsius regis monarchia?. EGO FRATER SIGUINUS, INDIGNUS SACERDOS ET MON[ACHUS], ROGATUS SCRIPSI ET SUBSCRIPSI. V°: Awillei, Cromaii, Sulleii (XIIe s.), de parroechia sancti Apollinaris (écriture postérieure). 325 [Entre le 5 mai 1045 et juillet-octobre 1046] ?? L’abbé Halinard, au nom des moines de son abbaye, se plaint au pape Jean des chanoines [de Saint-Etienne], leurs voisins, qui prétendent obtenir du Saint-Siège l’autorisation de transférer chez eux, dans le castrum [de Dijon], le cimetière qui appartient à Saint-Bénigne. Une telle tentative, si elle était suivie d’effet, bouleverserait l’ordre légal autrefois établi par les ancêtres: le pape peut d’autant moins s’y prêter que sa charge apostolique lui impose le devoir de maintenir inviolablement les constitutions de ses prédécesseurs. A. Original perdu. B. Copie XIIe s., dans un blanc du cartul. 1, f° 62, n° 5, d’après A. C. Copie XVIIe s., 1 H liasse 146 (en partie). a. Pérard, p. 187. — b. Fyot, pr. n° 394, d’après a. INDIQ.: Gall. Christ., IV, col. 678. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 92, n° 5. — Martin, p. 65, n° 231. — Champeaux, Cimetières, p. 47. Domno sancto, totius orbis magistro, Johanni* videlicet universali Pape, H., humilis abbas potestatis sancti BENIGNI, cum tota congregatione, sanctarum fidelia orationum servitia. Totum non latet mundum Roman? ?cclesi? pastorem Apostolica vice ita fungi, ut quod ipse in ecclesiastico ordine constituerit, ratum et stabile atque inviolandum permaneat in ?vum. Dignum ergo est ut resolutori cinium phylologi?, virtutum scilicet discretionis, semper habeat secum, ne videlicet ille cui potestas ?cclesiarum data est, hoc ignoranter, propter susurrones, constituat, quod, cum veram antiquitatem noverit destruere, non dubitet. Hoc autem, Pater, ideo vestram preoccupando faciem dicimus, quia noticioni nostr? enucleatum est, vicinos nostros canonicos, monasticum honorem inhiantes surripere, auctoritatis vestr? celsitudinem petere velle quatinus, accepta a vobis licentia, cimiterium nostrum ad se transferant in castellum. Scitis autem quod hii qui antiquam patrum constitutionem mutare volunt, non qu? Dei, sed qu? sua sunt, querunt. Rogamus ergo propter Deum, ne concedatis, et nos oportune memoriam servicii habebimus. ?? 326 [Entre juillet-octobre 1046 et juillet 1052] ?? Lettre de l’abbé [Jean] au sénateur et duc [Jean], vestararius du Sacré Palais. L’excellent souvenir que tous — lui-même, qui écrit; ses frères, les moines de Saint-Bénigne; et leur seigneur [l’archevêque Halinard] — conservent de ce haut dignitaire de la cour pontificale, les engage à s’ouvrir à lui, en toute confiance, au sujet de ce qui leur advient; il saura donc si quelque voisin ou concurrent de l’abbaye se mêle d’entreprendre quoi que ce soit contre elle, intervenir auprès du pape, pour l’empêcher de se laisser circonvenir. Dans l’espèce, ils ne sollicitent rien d’injuste, mais seulement de maintenir sauve, en empêchant le transfert du cimetière, l’antique loi qui, à Dijon, règle la sépulture. En terminant, l’abbé invoque l’autorité du pape Grégoire et des saints Pères, suivant lesquels il n’est pas permis d’enterrer à l’intérieur des enceintes urbaines. A. Original perdu. B. Copie XIIe s., dans un blanc du cartul. 1, f° 62, n° 6; la fin au f° 68. a. Pérard, p. 187-188, d’après B. INDIQ.: Gall. Christ., IV, col. 678. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 96, n° 6. — Martin, p. 65, n° 232. — M. Oursel, 1939, p. 65, n. 6. INV.: C. 1, table 2, f° 80 v°. Domno ill[ustrissimo] sacri palacii vestarario, primo senatori, necnon unico Romanorum duci, equivocus suus nominetenus abbas, continu? fidelitatis servicium. Quos vera karitatis conexio ligat, longinqua locorum spacia nequaquam separant. Quapropter celsitudini vestr? notescat me, licet longinquum corpore, mente tamen et spiritu vobis semper adesse, et non solum me ipsum, sed etiam confratres meos sancto BENIGNO sedulo servientes, immo etiam ipsum seniorem nostrum, salutem vestram in omni prosperitate, sanctis orationibus fovere; presentialiter quoque me non immemorem beneficiorum vestrorum, vita comite, in proximo habebitis in servicium vestrum. Ceterum, quoniam in vobis multum confidimus, quicquid nobis acciderit, fiducialiter manifestantes deposcimus, ut si aliquis noster vicinus emulus aliquid machinari contra locum nostrum apud domnum Papam voluerit, vos, sicut bene potestis, hoc fieri prohibeatis. Nos enim nichil injustum petimus, sed antiquam legem loci nostri salvam, in sepultura quam injuste conantur transferre, volumus. Hic vobis quondam notus, modo notior extet. Quem bene si cures, nos facies memores. [f° 68] Beatus Papa GREGORIUS dicit quia cujus corpus infra menia civitatis tumulatum fuerit, anima ejus omni tempore erit errans. Et in alio loco dicitur: non est licitum mortuum sepelire infra menia civitatis, quia Dominum legimus et novimus extra civitatem et passum et sepultum; similiter et sanctum Stephanum, et multos plures; ideoque a sanctis patribus prohibitum fuit ne umquam infra menia civitatis vel castelli cimiterium fieret. Xpistum enim in omnibus sequi debemus. ?? 327 [1046-1056] ?? Fabrication probable et divulgation d’une première série de fausses bulles définissant les droits de Saint-Bénigne sur les cimetières dijonnais. ?? ?? ?? 328 [Avant le 11 juillet 1049] ?? Sur l’ordre de l’empereur Henri, Hugues de Salins, archevêque de Besançon, retire aux moines de Saint-Bénigne l’église Saint-Anatoile de Salins et la rend à l’église de Besançon. I M.G.H., DD, V, p. 318-320, n° 239. INDIQ.: Gollut, col. 389. — P. Chiflet, Vesontio civitas, p. 84-85. II Bibl. mun. de Besançon, cartul. S. Anatoile de Salins (XIIIe s.), ms. 728, f° 55. a. Guillaume, I, pr., p. 19. INDIQ.: Gall. Christ., XV, col. 34. — Dunod, Eglise de Besançon, I, p. 94. — Béchet, I, p. 84. ...ecclesiam sancti Anatholii Salinensis, cum altare, decimis, vineis, campis, silvis, molandinis, servis, ancillis, et omnibus que acquisierat tempore canonicorum, et postea monachorum: in hac quidem sancti Anatholii ecclesia, ante episcopatum, prefatus archiepiscopus (i.e. Hugo), constituit ordinem canonicorum; postea, factus episcopus, rogatu matris sue, que apud eamdem ecclesiam morabatur, ordinem immutavit, et monachis Divionensibus concessit; qui postea locum illum male et irreligiose tractantes espulsi sunt, quoniam injustum fuit bona sancti Stephani transferri ad ecclesiam alterius episcopatus et regni... ...nos audientes praedium nostrae ecclesiae ad ecclesiam alterius regni et episcopatus translatum esse, merito quidem tulimus indigne, praecipientes sub obtentu nostrae gratiae, quatenus, ut aequum erat, reverteretur ad cujus erat altare, amodo possideat ecclesia quod jure recepit. ?? 329 [Avant octobre 1049] ?? Roger, sire de Vignory, remplace par des moines de Saint-Bénigne les chanoines que son père, Gui, avait installés à Saint-Etienne de Vignory. I MENT.: Chron. S.B., f° 58 v° (Bougaud, S.B., p. 194-195). II TEXTE, ci-dessous, n° 332. Rotgerius*, dominus castri quod vocatur Wangionum rivus, ?cclesiam a patre suo Widone* in honore sancti Stephani constructam ea intentione largitus est ut, expulsis canonicis, monachi ibi collocarentur ad serviendum Deum die noctuque. ?? 330 [1049-1052] ?? Richard, de Robert-Espagne, chanoine de Toul, fait abandon à Saint-Bénigne, par les mains de Brun, évêque de Toul, devenu pape sous le nom de Léon IX, de la moitié de l’autel de Nançois [-le-Petit]. ?? ?? ?? 331 [1049-1052] ?? Le pape Léon IX, avec l’approbation du chapitre de Toul, confirme les deux donations que Lambert de Velaines et Liégeard de Vendeuvre d’une part (n° 289), Richard de Robert-Espagne [n° 330] de l’autre, ont faites à Saint-Bénigne. Il autorise l’abbé et les moines de Saint-Bénigne à rendre à ce dernier l’usufruit de la partie qu’il a donnée et règle les conditions dans lesquelles sera choisi le vicaire chargé de desservir Nançois. ?? ?? ?? 332 [1051-1057], 25 mai ?? Le jour de la dédicace de la nouvelle église de Vignory, Roger, sire de Vignory, en assure la dotation et la remet solennellement entre les mains des moines chargés de la desservir. Cette dotation comprend la chapelle castrale de Vignory, dédiée à la Vierge Marie; la moitié de la grange d’Ambonville; le quart de l’alleu de Champcourt; deux vignes situées, l’une près de l’église de Saint-Hilaire entre Soncourt et Vouécourt, et l’autre au voisinage de la Blaise; la dîme et la redîme de son clos seigneurial; le droit de pasnage dans tous ses bois; enfin trois moulins situés respectivement en Ajoux, à Soncourt et in Vivario, avec droit de banalité dans le four voisin. I A. Original. Arch. Haute-Marne, fonds de Vignory, liasse 1, cote 17. Parch.: 298/295 × 251 mm., repli 19/18 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 24 v°-25 v°, n° 34, d’après A. — C. Copie XIVe s., cartul. 11, f° 21-22, n° 4. — D. Copie XVIIe s., cartul. 11 bis, f° 17 v°. E. Copie XIe s., arch. Haute-Marne, fonds de Vignory, liasse 1, cote 21 (incomplète, sans la signature des témoins). — F. Copie XIe s., cartul. 1, f° 64 v°, n° 11, d’après E. — G. Copie XVIIe s., B.N., lat. 17048, f° 489 v°. — F. Copie authentique, 15 juin 1560, Arch. Hante-Marne, ibid. a. Pérard, p. 194. — b. D’Arbaumont, p. 34, n. 4, d’après A. INDIQ.: Ann. O.S.B., V, p. 175. — Vignier, II, p. 37 et 62. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 92, n° 11. — Jolibois, p. 548 (avec la date: vers 1050). — Maupris, p. 2 et 21. — Carnandet, p. 403. — Roussel, II, p. 208, n° 215. — D’Arbaumont, p. VII. — Roserot, Catalogue, n° 149. — Dahlmann, p. 327, n° 83. — Humblot, p. 18. Scellé sur double lac de soie tressée verte et jaune. Sceau en navette: 74 × 46 mm., cire brune. Evêque assis de face, tête nue, crosse dans la dextre, livre dans la senestre. Légende: ? SIGILL. ARDUINI. LINGON. EPISCOPI. Daguin, p. 77. [reproduit dans le cartul. 50, loc. cit.: évêque mitré]. II MENT.: Obit. 2 et dérivés. VIII kal. januarii. Rotgerius, miles Wangionis rivi, qui dedit nobis cellam Wangionis rivi. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDUAE TRINITATIS. Quamvis multifarie fiant multiplices misericordiae opera, quibus et in presenti seculo unusquisque peccator propria debet facinora et in celesti regno comparat sibi ?tern? beatitudinis premia, tamen quicumque de suis quibus habundat facultatibus aecclesiam Xpisti studet ditare, amplificare et exaltare, ejusdem grati? et remissionis participem sine dubio se credat esse, qua a pio Salvatore Maria justificata est, pro devote impenso famulamine. [329] Quapropter ego Rotgerius*, castri quod vocatur Vuangionum rivus indigena et advocatus, ut merear peccatorum meorum maculis ablui et heres vit? aetern? fieri per gratiam Dei, tradidi sancto BENIGNO DIVIONENSIS aecclesiae patrono quandam juris mei cellam, penes prescriptum habitationis me? castrum sitam, cum consensu et laude seniorum meorum, HUGONIS* videlicet, Lingonic? sedis episcopi, atque comitis RAYNALDI*, GERARDI* quoque archidiaconi fratris mei, necnon et uxoris me?, Mathildis nomine, ac filiorum nostrorum Vuidonis*, Gerardi*, Rotgerii*. Hujus itaque loci ?cclesia, cum fuisset noviter aedificata et a venerabili ARDUINO*, Lingonic? ?cclesiae episcopo, in honore Dei et sancti prothomartyris STEPHANI, festivitate beati URBANI pap? dedicata, donavi in die consecrationis ejus, eidem loco et monachis inibi Deo servientibus h?c universa de possessione mea qu? hic videntur descripta: capellam scilicet qu? est in denominato castro meo consecrata in honore sanct? Dei genitricis MARIAE, et medietatem Aimbodis villae et quartam partem alodi quod vocatur Chaunicurtis, vineam quoque unam qu? est secus sancti Hylarii basilicam et alteram juxta aquam qu? nuncupatur Blesa. His addidi et decimationem ac redecimationem clausi mei indominicati, pasnaticumque porcorum in omnibus silvis meis indominicatis. Tria etiam tradidi molendina, unum in Ajoo, alterum in Secundi curte, tercium in Vivario; in his molendinis et in furno satis proximo concessi eis habere meum proprium bannum. Haec omnia huic cell? contuli, quam sancto Benigno Divionensis monasterii advocato et monachis ejus perpetuo possidendam tradidi, coram prefato pontifice ARDUINO, cum quo aderat pro dedicationis festo ingens utriusque sexus multitudo. Cui hujus devotionis me? donatio adeo placuit, inspirante Deo, ut ita eam cum Lingonensi corroboraverit clero, in auditu omnium, su? auctoritatis privilegio. Quicumque, inquit, de omnibus his qu? in presenti dedicatione huic loco a fideli nostro domno ROTGERIO vel filiis ejus sunt collata aut deinceps donabuntur, aliquid abstulerit vel sancto BENIGNO rectoribusque Divionensis c?nobii contraire de possessione istius cell? conatus fuerit, auctoritate omnipotentis Dei, Patris et Filii et Spiritus Sancti, beati quoque Petri, omniumque sanctorum et nostra, sint excommunicati, anathemati[zati] et a sorte justorum expulsi et aeternaliter, nisi digne satisfaciendo emendaverint, dampnati. Nos autem etiam hoc auctorizabili jussione statuimus ut atrium hujus ?cclesiae sive cell? eandem dilatationis quantitatem qu? hodie in circuitu ejus determinata est, sic in posterum solide teneat ut nullius calumpniosa contradictio eam angustiare valeat nec adbreviare presumat et capellanus ibidem divina peragens misteria, sinodum nostram, nisi sponte sua venire voluerit, non adeat. Veruntamen ut debitus honor pontificali nostr? sedi exhibeatur, hoc statuemdo precipimus quatinus annuali censu tres solidi Lingonic? ?cclesiae persolvantur in sancti Mammetis sollempnitate, tali[s] scilicet monet? qualis in Bononiensi comitatu vera et acceptabilis probabitur fore. Quo circa ego, sepedictus ROTGERIUS, hoc omnimodis statuo ut, si quis aut heres meus, aut cognatus, aut quelibet potens contra hanc donationem meam presumpserit aliquam movere calumpniam, non valeat evindicare quod inique machinatus fuerit auferre, sed insuper centum libras argenti predict? componat aecclesiae de jure meo quantulumcumque ditat?. Ut autem h?c donatio mea firma permaneat per succedentia sibi annorum curricula, manu eam propria firmavi et manibus omnium corroborandam tradidi. Ego HARDUINUS humilis episcopus subscripsi. EGO Gerardus* prepositus et archidiaconus signavi. Signum Herlei* archidiaconi. S’ Vuilenci* archidiaconi. S’ Vuarnerii* archidiaconi. S’ archidiaconi Gerardi de Montesalvii*. S’ Evrardi* decani. S’ Vualterii* decani. S’ domni Rotgerii. S’ domni Vuidonis, filii ejus. S’ domni Rotgerii canonici, filii ejus. S’ domni Gerardi, filii ejus. S’ militum Lezelini, Agnardi, Amalrici, Lezelini, Ingelberti, Tetbaldi. V° De traditione ecclesi? sancti Stephani et capell? de castro Wangionis (XIIe s.). 333 [1052, avant le 29 juillet] ?? Halinard, abbé de Saint-Bénigne et archevêque de Lyon, fait don à son abbaye de tous les ornements qu’il utilisait dans l’exercice du saint ministère; il lui attribue également une quantité considérable d’or et toute sa vaisselle d’argent. Ces libéralités viennent s’ajouter aux objets précieux dont il avait enrichi son église, et parmi lesquels se trouvait, notamment, une croix d’or ornée de pierreries. MENT.: Chron. S.B., f° 57 v° (Bougaud, S.B., p. 192). INDIQ.: Prost, Trésor S.B., p. 166. — Chomton, p. 135. Omne ornamentum quo utebatur ad sacrum ministerium transmisit sancto protectori suo Benigno, cum non parva auri quantitate, ac vasis argenteis que erant in ejus officio. Auxit ornatum hujus ?cclesi? maxima ex parte: inter que crucem auriam, gemmis ornatam, fabricari fecit. ?? 334 [Après le 29 juillet 1052] ?? Fabrication probable d’un second groupe de bulles fausses rappelant les droits de Saint-Bénigne sur le bourg, le cloître et les cimetières dijonnais, et définissant la situation des évêques de Langres en face de l’abbaye. ?? ?? ?? 335 [Après 1052] ?? Albéron, princier de Toul, fait don à Saint-Bénigne au bras de saint Blaise. MENT.: Obit. 2 bis et dérivés. XII kal. augusti. Obiit Adalbero, primicerius Tullensis, qui dedit nobis brachium sancti Blasii. ?? 336 [Avant 1053] ?? Un bienfaiteur anonyme fait don à Saint-Bénigne et à Saint-Marcel-lez-Jussey des deux églises de Cemboing et de Duellari villare et complète cette libéralité par la donation de biens fonciers considérables. I MENT.: Chron. S.B., f° 47 v° (Bougaud, S.B., p. 162). II MENT.: Diplôme de Henri III, 1053. TEXTE, ci-après, n° 337. Addit? sunt ibi postea ali? du? ?cclesi?, in Cinbinno et in Duellari villare, possessioque terrarum amplissima. ?? 337 1053 Worms Henri III roi de Germanie et empereur, en sa qualité de roi de Bourgogne, à la demande d’Hugues de Salins, archevêque de Besançon et de Renaud I, comte de Bourgogne, sur l’intervention d’Agnès, impératrice, confirme les possessions de Saint-Bénigne sises au royaume de Bourgogne, à Saint-Marcel[-lez-Jussey], à Cemboing, à Duellari villare, à Enfonvelle. Il confirme le don des chaudières de Salins par Otte-Guillaume, comte de Bourgogne, et déclare à l’avance confirmer toutes les acquisitions, onéreuses ou gratuites, que ferait l’abbaye dans les susdites cellae. A. Original autrefois conservé au château de Montjeu, près Autun, Saône-et-Loire (Claudon, p. 18). B. Copie XVIIe s., cartul. 50, fos 23 v° et 24, n° 32, d’après A. — C. Copie XIe s., cartul. 1, f° 76 v°, n° 28, d’après A. D. Copie XVe s., arch. Haute-Marne, fonds d’Enfonvelle. — E. Copie XVIIe s., cartul. 1 bis, f° 56 v°, d’après C. a. Pérard, p. 189-190. — b. Besly, p. 342. — c. H. Fr., XI, p. 558, d’après a. — d. M G H, DD., V, p. 426-427, n° 312, d’après B. INDIQ.: Paradin, p. 158 (avec la date: 1056). — Ann. O.S.B., IV, p. 542. — Bréquigny, II, p. 57. — Dunod, Histoire, II, p. 174; Eglise de Besançon, p. 102. — Gollut, p. 389 (avec la date: 1056, rectifiée p. 1806). — Gall. Christ., XV, col. 35. — Garnier, Chartes IXe-XIe s., p. 94, n° 28. — Roussel, II, p. 248, n° 254 bis. — Bougard, p. 196. — Coudriet et Châtelet, p. 462. — Suchaux, II, p. 45. — Boehmer, col. 1647. — Stumpf, Reichskanzler, n° 2446. — Jacob, Royaume de Bourgogne, p. 41. INV.: C 1, table 2, f° 84. — INV.: 100, f° 7 v°, cote 12. — 130, f° 108. — 180, p. 1 et 2. — 190, f° 20. IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDUE TRINITATIS. HEINRICUS* DIVINA FAVENTE clementia, Romanorum imperator augustus. Si justis petitionibus fidelium nostrorum aurem pietatis accomodaverimus nobis ad salutem anime nostr? profuturum minime dubitamus. Quapropter omnium fidelium nostrorum presentium videlicet et futurorum noverit industria qualiter sanct? Crisopolitan? ?cclesi? archiepiscopus, Hugo*, nostram adiit imperialem clementiam, humiliter obsecrans ut bona qu? ?cclesia sancti Benigni Divionensis coenobii in nostro regno haberet, nostra illi confirmarentur imperiali auctoritate. Concedimus igitur, ob interventum dilectissim? contectalis nostr? imperatricis Agnetis*, et corroboramus per hanc precepti nostri paginam et propter peticionem fidelis nostri predicti archiepiscopi Bisonticensis et comitis Raynaldi* quicquid in regno nostro jure ac legaliter adquisivit prefata ?cclesia sancti Benigni, [223] Albiniacum videlicet villam, cum ecclesia sancto Marcello attitulata; [336] aliam in Cimbiliaco villa; terciam in villa que vocatur Duellaris villare, cum possessionibus ad easdem ?cclesias pertinentibus, scilicet eas cum cella et ?cclesia Offonis vill? antiquitus abbati?, in memoria sancti martiris et episcopi Leodegarii consecrata, et omnibus pertinentiis ejus, sicut Burchardus*, cujus beneficium fuit, [302] eidem ?cclesi? tradidit. Corroboramus etiam donum caldariarum in Salinis vico, cum sedibus suis, quas [197] tradidit supradict? ?cclesi? comes Otto* cognomento Willelmus Et ut in his qu? pro expiandis peccaminibus benefactorum loci ipsius a fratribus ibi Deo famulantibus aguntur, nostr? recordationis temporibus succiduis intersit memoria, statuimus atque decernimus ut quod ad prefati loci utilitatem in jam dictis cellis emptum est vel collatum futurisve legaliter temporibus emendum atque donandum per hujus nostr? auctoritatis preceptum ratum habeatur ac firmum ita ut a nullis nostris successoribus aut aliquibus aliis contradictoribus, aliqua possit temeritate vel ratione violari. Si quis autem, quod eventurum minime credimus, huic nostr? auctoritatis precepto obviare et presentem donationem a nobis legaliter factam temptaverit effringere, non valeat quod cupit efficere, sed sciat se compositurum auri libras mille, medietatem camer? nostr? et medietatem prescripto monasterio ejusque rectoribus. Et ut hoc verius credatur diligentiusque ab omnibus observetur, manu propria corroborantes, sigillo nostro subter insigniri jussimus. SIGNUM DOMNI HEINRICI TERCII, REGIS INVICTISSIMI, RELIGIOSI PRINCIPIS, (monogramma) SECUNDI ROMANORUM IMPERATORIS AUGUSTI, BURGUNDIONUM PRIMI. HUGO CANCELLARIUS, VICE HUGONIS ARCHIEPISCOPI ET ARCHICANCELLARII, recognovit. Anno ab INCARNATIONE Domini .M.L.III., indictione .VI., anno vero domni Heinrici tercii regis invictissimi, imperatoris secundi, ordinationis ejus .XXVI., regni quidem XV, imperii autem VII. Actum Vuormati? feliciter. ????? ?? 338 1054, 16 janvier Dijon Robert I, duc de Bourgogne, faisant droit après enquête à la demande de Saint-Bénigne d’établir un entrepôt de vente pour y faire commerce des produits de son vignoble, selon l’ancienne coutume et conformément aux privilèges de Robert II, roi de France et de ses prédécesseurs, cède aux moines le droit de vendre dans chaque taberna du cloître le vin de leurs vignes et règle à leur égard l’application du banvin ducal. A. Original, 1 H liasse 4. Parch.: 466/462 × 305/303 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 24 r° et v°, n° 33, d’après A. — C. Copie XVe s., vidimus fév. 1444, B 11637, d’après A. — D. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 29. — E. Copie XVIIe s., B.N., Duchesne, 63, f° 73, n° 48, d’après cartul. 3. a. Duchesne, Ducs, pr., p. 11, d’après un cartulaire non identifié. — b. Pérard, p. 190, d’après A. — c. D. Plancher, I, pr., p. 28, n° 37, ex arch. S.B. — d. H. Fr., XI, p. 614-615, d’après c. — e. Petit, I, pr., p. 380-381, n° 36, d’après A. — f. Jobin, p. 556-557, d’après e. INDIQ.: Cartul. 3 bis, f° 13 (Incipit). — Bréquigny, II, p. 58. — Petit, I, p. 159. — D. Plancher, I, p. 266. — Champeaux, Cimetières, p. 35. INV.: C. 3, tables 2 et 2 bis, n° 48. — INV. 1. n° 31. — 100, f° 18, cote 1. — 130, f° 45. — 180, p. 5, cote 1. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS, ROTBERTUS* GRATIA EJUSDEM Dei nostri Inferioris Burgundi? dux. Si competentibus servorum Dei petitionibus nostra principalis annuit clementia, non tantummodo pr?decessorum nostrorum liberalia imitamur facta, verum etiam indeficientia vit? ?tern? nobis lucramur pr?mia. Quapropter tam pr?sentibus quam futuris notum volo esse quia monachi Divionensis monasterii nostram adeuntes mansuetudinem rogaverunt obnixe concedi sibi unam venalem tabernam, secundum antiquam ipsius loci consuetudinem, de cujus lucri adquisitione possent quoquomodo suam sustentare paupertatem. Quorum deprecationem, ut multorum testimonio justam per omnia esse didici, et hoc ipsum sancto BENIGNO [263] a patre meo rege Rotberto* et ab antecessoribus ejus Francorum regibus concessum comperi et ego concessi, tale scilicet super hoc statuens decretum, ut idem monachi quandocumque voluerint et quot vasa eis placuerit in quacumque taberna claustri sui vendant vinum, proprium videlicet, non alienum, aut ego vendam, aut non vendam vinum meum. Si autem ipsi a venditione cessaverint et ante triduum compererint banni mei edictum, oboediant banno meo per tres anni terminos quindecim dierum spatio, quattuor scilicet septimanas pro Ducatu et quindecim dies pro Divionensi comitatu, quod tunc tenebam in mea manu. Si autem, vendentibus eis proprium vinum, banni mei exierit edictum, quamvis alii homines a venditione vini cessent, [ipsi] tamen propter hoc interdictum vendere non cessabunt. Hujusmodi ergo concessionis testamentum sancto BENIGNO precepi fieri, in castro Divionensi et in domo mea propria, stipatus multitudine populi militaris pariter et plebeii, adstantibus quoque monachis ipsius coenobii, statuens per hoc et confirmans ut nullus deinceps successorum meorum, neque dux, neque comes, neque episcopus, neque prepositus, hanc largitionem a me factam tollere presumat. Si vero aliquis contra hoc statutum quicquam fraudis machinare voluerit, non valeat evindicare quod inique conatus fuerit, sed insuper ?terna maledictione damnatus, camer? nostr? talentum auri persolvat et sancto BENIGNO centum librarum solutione satisfaciat. Ut vero ista auctorizabilis largitio mea firma et stabilis maneat per succedentia sibi tempora, cartam hujus decreti propria manu firmavi et corroboravi, et laudandam et confirmandam manibus omnium adstantium tradidi. S’ Rotberti ducis auctoris hujus largitionis. S’ |??|. S’ |??|. S’ Vuidonis*. S’ Vualterii* vicecomitis, filii ejus. S’ Frotmundi Jusseiensis. S’ Balduini*. S’ Odonis* prepositi. S’ Vuarini. S’ Vuarnerii* canonicorum prepositi. S. Cuschilini. Fuerunt autem et monachi ibidem, sic nominati: Aduinus, Albericus, Gibuinus, Teodericus, Ainardus; servi vero sancti Benigni Arembertus, Oddo* major, Durannus, Girardus, item Girardus, Humbertus Cocquus, Arnaldus filius ejus, Hugo. Actum publice castro Divione, XVII kal. FEBR., dominica die, festivitate sancti Marcelli pap?, anno M.L.IIII dominic? incarnationis, regnante HEINRICO* Francorum rege, predicti ducis fratre. V° Rotberti ducis de taberna (XIIe s.). — Roberti ducis de taberna (XIIIe s.). 339 1057 ?? A l’occasion de la dédicace de l’église de Sexfontaine, Hardoin de Tonnerre, évêque de Langres, confirme les dons précédemment faits par Aimon, comte de Bolenois et ses fils. MENT.: Annales S. Benigni, bibl. Dijon, ms. 448, f° 208 (M G H, Pertz, SS. V, p. 40 et Migne, 141, col. 881). Ad ann. 1057. — Hoc anno dedicata est aecclesia sanctae Mariae Saxifontis a praefato Harduino* episcopo; et confirmata carta est donationis, quae facta est ab Aymone* comite et ejus filiis. ?? 340 1057 Langres Hardoin de Tonnerre, évêque de Langres, accueillant les plaintes que lui a adressées Auberon, abbé de Saint-Bénigne, à l’encontre de Gui [I], comte de Saulx, coupable de violences, de perception de mauvaises coutumes, et d’usurpation de la terre de Diénay, oblige ce seigneur à réparer les torts faits à l’abbaye. Gui ne devra rien exiger en sus des six sous qui lui ont été autrefois reconnus par Brun de Roucy, évêque de Langres, en raison du droit de garde attaché à son château [de Saulx], et qu’il continuera de percevoir, moitié au terme de Pâques, et moitié au terme de la Saint-Bénigne. En retour, l’abbé consent à lui remettre quinze livres, que le comte lui restituera, sans préjudice d’autres réparations, en cas de nouveaux méfaits. Girard de Vignory, Gui, son neveu, et Liébaud de Coublanc se constituent otages. A. Original, 1 H 231. Parch.: 355/356 × 297/294 mm. Bas coupé. B. Copie interpolée, ibid. Parch.: 340/350 × 233/232 mm.; repli de 27/25 mm. C. Copie XVIIe s., cartul. 3 bis, f° 9, d’après cartul. 3. — D. Copie XVIIe s., cartul. 3 ter, f° 66, d’après cartul. 3. — E. Copie XVIIe s., cartul. 34, f° 153, d’après cartul. 3. — F. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 30. a. D. Plancher, I, pr., p. 28-29, n° 38, ex arch. S.B., — b. Gall. Christ., IV, instr., col. 144-145, n° 20. INDIQ.: Bréquigny, II, p. 66. — D. Plancher, II, p. 409. — Gall. Christ., IV, col. 560 et 679. — Roussel, I, p. 202, n. 20; III, p. 85. — Roserot, Catalogue, n° 155. — Petit, VI, p. 539. INV.: C. 3, table 2, f° 17 v°, n° 25. — INV. 37, f° 6, cote 11. — 180, p. 28, cote 1. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS. Pastorale officium, idcirco nobis a Domino credimus et confitemur collatum ut ?cclesi? su? utilitatibus pro posse studeamus insistere et luporum rapacitatem ab ea longius removere. Quapropter ego ARDUINUS* per Dei misericordiam Lingonensis ?cclesi? minister, licet indignus, presentibus et futuris notum facio quod karissimus et venerabilis frater noster Adalbero, abbas monasterii sancti Benigni Divionensis, querelam super domno Guidone*, comite de castro Salicum, ad nos deposuit videlicet quod quamdam villam monasterii sui, Dinetum nomine, exactionibus plurimis et injustis consuetudinibus violentissime vexaret, eamque sibi tanquam hereditario jure eriperet. Igitur cum jam dictus comes ante nostram presentiam vocatus adstaret, nec in ipsa villa et ejus pertinentiis quicquam consuetudinis vel juris preter [251] sex solidos ob firmationem et custodiam castelli sui domni et reverendi Brunonis* episcopi, predecessoris nostri, permissione sibi concessos, legitime potuisset ostendere, statim abbati de illatis injuriis satisfecit et emendavit, quodque deinceps in eadem villa suisque pertinentiis, preter ipsos sex solidos, tres in Resurrectione Domini et tres in festivitate beati Benigni exigeret aut reclamaret, sacramento fidelitatis firmavit. Abbas vero ei ex beneficio .XV. libras dedit, eo videlicet pacto et tenore ut, si ipse comes aut aliquis successorum ejus, quod absit, ulterius quocumque modo villam memoratam per se vel per ministros suos fatigaret, abbas habeat suas .XV. libras repetere, et comes ei, excepto capitali, .XL. librarum, emendationem per districtum Lingonensis sedis teneatur exhibere: datis nichilominus istis obsidibus, Girardo* scilicet de Wangionum Rivo, et Guidone* nepote ejus, necnon Lebaldo* de Coblensi castro. Ut autem istud decretum ex omni parte maneat roboratum, sigillum nostrum huic carte apposuimus. Confirmantes et sub percussione anathematis districtius inhibentes ne jamdictus comes aut quilibet successorum ejus, preter nominatos sex solidos, in prelibata villa et ejus pertinentiis tam nemoribus quam terris, cultis et incultis, aquis quoque et pascuis, per succedentia tempora quicquam presumat exigere; quod si transgressus fuerit, et semel, et bis commonitus, si satisfacere et cessare contempserit, excommunicationi et ?tern? dampnationi subjaceat et a sacratissimo corpore et sanguine Domini et consortio Sanctorum alienus fiat. Interfuerunt huic rei, et testes sunt: predictus Girardus, Guido et Lebaldus fidejussores; item Girardus* archidiaconus, Warnerius* archidiaconus, Herlegius* archidiaconus, Gibuinus*, Amarricus*, Galterius* decanus, Garinus, Notcherus, Hugo de Ravenello, Theodericus filius Gisleberti, Arlebaudus Ischiriacensis, item Arlebaudus* de Gurziaco, Mainfredus prepositus. Actum Lingonis publice, anno incarnationis dominic? millesimo LVII°., indictione .X., epacta .XII., regnante Henrico*, Francorum rege. V° Carta domni Arduini episcopi de Dineto (XIIe s.) quod dominus de castro Salicensi nichil potest exi[gere] nisi sex solidos (XIVe s.). 341 [Vers 1060] ?? Se trouvant à l’article de la mort, Ellebaud, chapelain d’Humbert le Vieux, sire de Salmaise, donne au prieuré Notre-Dame de Salmaise deux journaux de terre situés en aval du moulin Renier, au débouché du gué et sur la pente à droite du chemin conduisant au val de Villy[-en-Auxois], ainsi qu’un champ de neuf journaux, lieu dit querra. A. Original, 1 H liasse 1688. Parch.: 202/204 × 157/154 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 22 r° et v°, n° 27, d’après A. a. Pérard, p. 184, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Gareau, p. 216. Quicquid a fidelibus populis matri ?cclesi? possidendum traditur, seu qualibet juxta et legali adquisitione consequitur, memorie necesse est commendari curetur: quod a quocumque pie et fideliter agitur, nec oblivioni aliquo modo tradatur, nec cujuslibet fraude mutetur. Quapropter ego, Erlebaudus, capellanus donni Humberti* senioris, Sarmatiensis castri domini, cogitans retributionem bonorum et malorum in die judicii, veniens ad extrema, tradidi Deo et sancte Dei Genitricis Mari?, ac monachis ibidem servientibus Deo, duos jornales optimos, qui sunt subtus molendinum Raynerii ad exitum Vadi et in antea desuper ad dexteram vi? qu? ducit in valle Vulleiaco; unum campum optimum qui dicitur Querra, ubi continentur novem jornales, pro remedio anim? me? parentumque meorum et pro adquirenda michi et parentibus meis requie eterna. Signum Erlebaudi, qui hanc donationem fecit. Signum Walterii, capellani ecclesi? Sarmati?. Signum Raynerii senioris, patris Raynerii junioris. Sig. Wibaudi, ejusdem sanct? Mari? famuli. Signum Constantii, qui fuit patruus Walterii de Chalma. Quod si aliquis homo, quod absit, maligno spiritu seductus, contra hanc donationem legitime factam venire temptaverit, evindicare non valeat, quod repetit, sed insuper convictus a justis judicibus, sancto loco cui calumpniam inferre conatus est XXti libras persolvat et donatio nostra firma stabilisque permaneat. Si autem in sua malitia perduraverit et emendare noluerit, quod injuste presumpsit, sciat se cum Juda traditore esse dampnandum. V° Carta des II corteis dessus le chemin d...............et desoubz (XIVe siècle). 342 [Avant le 18 mars 1066] ?? Des copies interpolées des diplômes de Charles le Chauve, du 21 juillet 869; de Raoul, du 30 mai 925; et de Robert le Pieux, du 6 février (?) 1016, sont fabriquées en vue de bien préciser les limites de l’immunité de Saint-Bénigne. TEXTES, ci-dessus nos 82, 172, 260. ?? ?? 343 [Avant 1066] ?? Apposition de faux monogrammes de Robert II et d’Henri Ier, rois de France, sur la copie interpolée du diplôme de Charles le Chauve du 21 juillet 869. Ces deux monogrammes sont représentés par les copies contenues dans le cartul. 1, n° 1, f° 60 r°; n° 23, f° 71 v°. TEXTE, ci-dessus, n° 82. ?? ?? 344 1066, 17 mars Bèze Constance Rousset, l’un des servientes de Robert I, duc de Bourgogne, ayant fait commerce de son vin dans la maison qu’il habitait au cimetière Saint-Jean contrairement au banvin de Saint-Bénigne et ayant provoqué par cette infractio une émeute dont son maître avait exigé réparation, Auberon, abbé de Saint-Bénigne, s’y étant d’autre part refusé, plaid est tenu à Bèze par devant Hugues Renard de Bar-sur-Seine, évêque de Langres, en présence d’Hugues de Salins, archevêque de Besançon, d’Ainon de Mont-Saint-Jean, évêque d’Autun et de Guillaume I, comte de Bourgogne: l’abbaye dijonnaise est rétablie dans ses droits et le duc s’engage à l’y maintenir et reconnaît sa totale franchise, telle qu’elle existait au temps de ses trois excellents prédécesseurs. A. Original, 1 H liasse 4. Parch.: 476/466 × 318/320 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 25 v°-26, n° 35, d’après A. — C. Copie XVe s., 20 mars 1407, 1 H liasse 132, d’après A. — D. Copie XVIIe s., cartul. 3 ter, f° 60, d’après cartul. 3. — E. Copie informe, 1528, inv. 5, f° 14 v°-15 v° (en partie). a. Duchesne, Ducs, pr., p. 11, d’après un cartulaire non identifié. — b. Pérard, p. 191. — c. Ann. O.S.B., IV, p. 677, d’après a. — d. D. Plancher, I, pr., p. 29-30, n° 39, ex arch. S.B. — e. Petit, I, p. 383-385, n° 40, d’après d. INDIQ.: Cartul. 3 bis, f° 2 v° (Incipit). — Paradin, p. 158. — B.N., Bourgogne, 11, f° 146 v°. — Gall. Christ., IV, col. 679. — D. Plancher, I, p. 266. — Guillaume, p. 19. — Bréquigny, II, p. 100. — Courtépée, IV, p. 696. — Jolibois, p. 390. — Petit, I, p. 176. — Roserot, Catalogue, n° 166. — Champeaux, Cimetières, p. 35. — Gautier, p. 263. — M. Oursel, 1939, p. 71. INV.: C. 3, table 2, f° 6 v°, n° 9. — INV. 100, f° 9, cote 2. — 130, f° VI v° et f° 45. — 190, f° 26. — 191, f° 35 v°. QUOTIENS AECCLESIÆ SANCTÆ PROVENIT TRIUMPHUS, APICIBUS EST DESCRIBENDUS, quatinus in laude Xpisti, qui caput illius fore dinoscitur, plebs Xpistiana soliditatis firmamento vigeat et ad ejus famulatum excitata, devotior convalescat. Ideo cunctorum fidelium notiti? pr?sentium atque futurorum litteris pandere decernimus, quod Divionensis abbatia, qu? est secus Divionense castrum, in honore precipui martyris Xpisti BENIGNI constructa, privilegiis Romanorum Pontificum, pr?ceptisque regum Franci? intervenientibus, sacr? matris ?cclesi? Lingonensis pr?sulibus, ab omni dominatione alicujus perpetualiter effecta sit libera, bannumque et districtum, a torrente Susione, qui utrumque burgum dividit, perpetuo, apostolica necnon imperiali atque regali munificentia et largitione possideat: ita ut qui auferre ab eodem burgo vel claustro aliquid violenter, excepto abbate vel monachis ejusdem loci, pr?sumpserit, vel qui infregerit, vel cum violentia hospitatus fuerit, auctoritate sancti PETRI cunctorumque Romanorum pontificum, Lingonensium quoque atque totius Galli? episcoporum, anathematis vindicta multatus, excommunicationi perpetu? damnabiliter subjaceat. Quapropter quid acciderit tempore Rotberti*, ducis Burgundi?, litteris tradere decrevimus, ut cunctis pr?sentibus ac venturis h?c ratio innotescat, quod a calumniatoribus hujusmodi confirmationis seditio exorta, tali sit contradictione convicta. Quidam igitur Constantius, cognomento Rufinus, ex servientibus ducis pr?dicti, in atrio sancti JOHANNIS ?dificata domo commanens, statutum bannum sancti BENIGNI, in vini venditione infregit atque suum vinum vendere coepit: qu? causa, ad aures ministrorum jam dicti Sancti pervolans, prohibita ab eis est, ne fieret. Quam prohibitionem graviter ferens, cum quibusdam convocans collegium in atrio atque terra Sancti contra homines ipsius seditionem commovit, in qua illis pugnantibus, istis sese defendendo resistentibus, aliqui interierunt ex utraque parte, plures vero vulnerati fuerunt; de qua causa pr?fatus dux convocans abbatem ejusdem loci, nomine ADALBERONEM, coepit ab eo exigere hujus caus? emendationem; quam nullo modo facere voluit, potius velle se dicens abbatiam deserere, quam Sancti rectitudinem evertere. Quod dictum facto comprobans, monachos ejusdem coenobii, in consimili voto perstantes, in multa afflictione relinquens, pr?sulem sanct? Lingonensis ?cclesi? expetiit; a quo cognoscens venerandus pr?sul, nomine RAINARDUS*, cognomento HUGO, quod actum erat, vehementer indoluit, et, dato die ac loco, in coenobio sanctorum apostolorum PETRI et PAULI, supra fontem Besu?, convocato HUGONE* Vesonticensi archiepiscopo et AGANONE* Heduorum antistite atque WILLELMO* comite, magnaque procerum ac nobilium virorum multitudine, coram cunctis, privilegia atque precepta lucide peroravit, emendationemque ex banno et ex fractura atriorum, necnon ex hominum sanguine fact?que seditionis, sed et de priore, quem violenter exire de suo monasterio compulit propria manu, in manu ejusdem pr?sulis posuit. Quam suscipiens idem pontifex, jus proprium Sancto auctoritate su? demonstrationis corroboratum restituit. Quod factum ipse dux suo ore confirmavit et pr?dictam abbatiam liberam ac quietam ab omni dominatione alicujus existere laudavit, quemadmodum trium meliorum antecessorum suorum temporibus extitit, presente Heinrico* ipsius filio, qui hujusmodi placitum ex utraque parte deportavit, et hoc fieri vidit, audivit, atque laudavit. Testes hi sunt, quorum h?c sunt nomina aecclesi? Lingonensis: Herlegius*, Rotgerius*, Girardus*, archidiaconi; Vuarnerius* archidiaconus et abbas Sancti Stephani; Crysopolitan? sedis HUGO archiepiscopus; Gotefridus*, decanus ejus; Heduensis ?cclesi? AGANO episcopus; Siguinus*, prepositus ejus; Vualterius* de Monte Scotico; Landricus* Heduensis ?cclesi? archidiaconus; abbates vero: Odo* Flaviniacensis et Helmuinus* Sancti Sequani; laïci autem: Girardus* Fontis Venn?; Humbertus* frater ejus; Oddo* de Monte Salvio; Aldo* de Tile Castro; Hugo* de Calvo monte; Rainerius* de Notgenniaco. Actum Besu?, feria VI, ebdomada II. XL, anno ab incarnatione Domini M LXVI, indictione IIII, epacta XX[II], regnante Philippo rege Francorum, anno VIImo regni ejus. V° Emendatio Roberti ducis de infractione claustri et atriorum sancti Benigni. Rainardus, Lingonensis episcopus, cognomento Hugo, hanc recepit emendationem (XIIe s.). 345 [Après le 17 mars 1066] ?? Apposition à la notice du 18 mars 1066 (n° 344) d’un sceau représentant un évêque assis, de face, et sans mitre. Légende: ? SIGILL STI APOLLINARIS ARCHIEPI ET MRIS. Reproduit dans le cartul. 50, f° 25 v°-26, n° 35. INDIQ.: Gautier, p. 265, n. 1. ?? ?? 346 1070, 11 novembre Toul, chapelle de la Vierge Auberon, abbé de Saint-Bénigne, rendant visite à Pibon, évêque de Toul, se voit confirmer, sur la présentation des chartes concordantes, le don des autels concédés, dans ce diocèse, à son abbaye, sous réserve de payer les droits annuels. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 151 r°, n° 329, d’après A. C. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 31. a. Pérard, p. 192. — b. Ann. O.S.B., V, 1, p. 27. INDIQ.: D. Calmet, I, p. 1185. — Bréquigny, II, 119. — Roussel, I, p. 105. — Gall. Christ., IV, col. 679. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Ad noticiam succedentium quaecumque ecclesiae Dei acquiruntur litteris mandare dignum videtur, ne quod studio et summo labore confertur, oblivionis negligentia aboleatur. Unde, ego Adalbero, Dei gratia Divionensium abbas, postquam domnus Udo*, Leuchorum presul, decessit e vita et domnus Pibo* ei successit in honoris gratia, ejus presentiam adii; et, ostensis cartis predecessorum, querimonias compescui clericorum de altaribus sancto Benigno traditis cavillantium. Ubi vero domnus pontifex auctoritatem conspexit litterarum sibimet invicem concordantium, sequutus vestigia precedentium patrum, absque precio redemptionis, pro statu regni, incolumitate regum et requie suae animae cunctorumque suae sedis pontificum et clericorum, reddidit sancto Benigno altaria, primum per pastoralem baculum, deinde laudem universorum acquisitorum vel acquirendorum in posterum per totum suum episcopium, eo scilicet tenore ut debita ecclesiarum sive altarium, ut mos est, annuatim persolvantur, et de caetero quiete possideantur. Hujus noticiae testes sunt: domnus Vuido* coenobii sancti Apri abbas, Widricus prior, Walterius* decanus et archidiaconus, Lambertus archidiaconus, Rotbertus* archidiaconus, item Lambertus* archidiaconus de Barro, Odelricus* archidiaconus de Volfereii curte, Henricus* advocatus urbis, Hugo, Vuarnerius et ejus frater Richizo, Walterus Vulneratus et Warinus de Sancto Christoforo. Acta sunt haec publice, Tulli, in capella sanctae Mariae, die festivitatis sancti Martini, anno dominicae incarnationis M°LXX°, regnante Henrico*, filio Heinrici imperatoris. Idemque piae memoriae episcopus, Pibo videlicet, donum suo anathemate confirmavit et episcopali bulla consignari precepit. Ego Teodericus*, cancellarius et archidiaconus, scripsi et recitavi. ?? 347 [Entre le 21 mars 1076 et le 24 janvier 1077] Au chapitre de Saint-Bénigne Hugues I, duc de Bourgogne, après avoir désavoué les mauvaises coutumes perçues par ses prédécesseurs sur les terres de Saint-Bénigne se fait relire les diplômes et privilèges des rois Charles le Chauve, Raoul et Robert II sur la liberté du cloître, les confirme solennellement à la demande de l’abbé et sur le conseil de son beau-père Guillaume I, comte de Nevers; en retour, il est associé aux biens spirituels de l’abbaye. A. Original, 1 H Liasse 4. Parch.: 407/395 × 439/437 mm. Bas coupé. B. Copie XVe s., vidimus 18 février 1444, 1 H liasse 4. — C. Copie XVIIe s., cartul. 3 bis, f° 15, n° 30, d’après cartul. 3. — D. Copie XVIIe s., cartul. 35, f° 712, d’après cartul. 3. — E. Copie 17 mars 1632, par F. Poussot, notaire, G 1152, d’après cartul. 3. a. Duchesne, Ducs, pr., p. 20, d’après un cartulaire non identifié. — b. D. Plancher, I, pr. n° 41, p. 30, ex arch. S.B. INDIQ.: D. Plancher, I, p. 258, 271; II, p. 257. — Bréquigny, II, p. 149. — Petit, I, p. 190, 388 n° 43. — Kleinclausz, Quomodo primi duces Capetianae stirpis Burgundiae res gesserint, 1902, p. 58. INV.: C. 3, table 2, f° 30, n° 57. — INV. 1, n° 7. — 100, f° 9, cote 3. — 130, f° 42 v° (avec la date: 18 fév. 1075). — 190, f° 27. — 191, f° 37. (Chrismon). IN NOMINE SANCTÆ ET INDIVIDUÆ TRINITATIS. Ego HUGO*, cum ipsius favente clementia, post decessum Rotberti* ducis, patris Heinrici*, genitoris nostri, culmen Ducatus fuissem adeptus, susceptis omnibus castellis et urbibus ad nostrum jus attinentibus, ad castrum tandem Divionense devenimus; quo recepto, Deo propitio, placuit nos adire limina gloriosi et egregii testis Xpisti BENIGNI, eo loci corpore quiescentis; ubi, cum honorifice et decentissime ab honorabili ejus loci abbate Adalberone nobilique monachorum concentu fuissem exceptus, considerans omnem potestatem a Deo et per Deum esse, nil quoque nos nostris viribus nisi per ipsum posse, nos ipsos et nostri honoris primordia ipsi Deo et Domino nostro cum omni humilitate voluimus committere. Unde evocati a predicto abbate in capitulo fratrum, una cum fideli et parente nostro Nivernensi comite Willelmo* ejusque filiis, et optimatibus universis residentibus nobis, idem abbas cum suis ad nostra vestigia venit, suggerens cum gemitu ipsius desolationem loci et importunitates, vastationes, consuetudines quoque malas et injurias sibi suisque actenus tempore predecessoris nostri injuste illatas. Qu? addiscens vera esse, et ...... tantis malis, simulque commotus tantis lacrimis, cum consilio et hortatu prescripti comitis et omnium nobilium, quicquid actenus importunitatis et inquietudinis contra jus fasque fuerant perpessi in omnibus villis, potestatibus et rebus suis clementer remisi. Decrevimus etiam ut, recitatis cartis, privilegiis et preceptis augustorum et regum Francorum, [82] Karoli* scilicet Calvi, ejusdem coenobii restauratoris, atque [172] Rodulfi*, filii Richardi, [260] domni quoque Rotberti* regis, proavi nostri, de libertate Claustri a torrente Susionis, qui utrumque dividit, et omnium villarum seu potestatum ad se pertinentium salvamentis, et abolitione totius prave consuetudinis, tam petitione ejusdem abbatis et monachorum, consilio quoque prefati comitis, quam et pro salute nostra et remedio animarum antecessorum nostrorum concessimus eis suis privilegiis uti, et sua cum omni libertate et quiete potiri, et in pace et securitate absque calumpnia perfrui, et ut pro statu et incolomitate nostra totiusque nostr? posteritatis liberius Deum exorent, accepta ab eis sancta ipsorum societate bonorum, prolata et coram nobis relecta privilegia manu propria firmavimus, et in perpetuum tenenda et roboranda censuimus, et prefato fideli nostro comiti Willelmo, filiisque ejus Rainaldo* atque Willelmo*, germano etiam nostro Odoni*, et omnibus optimatibus confirmare precepimus. Hanc vero cartam ex nostra auctoritate fieri jussimus. V° Hugonis ducis (XIIe s.). De libertate claustri [usque Susionem, en surcharge] et omnium villarum (XIIe-XIIIe s.). 348 [Entre le 21 mars 1076 et les derniers mois de 1079] ?? Hugues I, duc de Bourgogne, fait don à Saint-Bénigne de la moitié de la monnaie de Dijon, et reçoit en échange la terre de Saint-Julien, autrefois cédée à l’abbaye par Renaud, sire de Châtillon[-en-Bazois] (n° 323). I MENT.: 1 H reg. 574, p. 33: «A la marge de la LVIII charte de notre cartulaire, f° 30». Sur quoi, dom Lanthenas ajoute: «Mrs de St Estienne ont la charte de cet eschange (non pas nous, que je sache, ny celle du roy de France); mais ce droit est établi par tant de preuves dans notre cartulaire qu’on ne peut rien dire de plus évident du droit sur la monnoye et les monnoyeurs possédé par moitié par les abbé et religieux de St Bénigne». INDIQ.: Petit, I, p. 291. — M. Oursel, 1940-1941, p. 59, n. 2. INV.: B.N., Bourgogne, 12, f° 21 v°. II Connu par la charte d’Eudes I, duc de Bourgogne en 1101. TEXTE, ci-dessous, n° 398. Prius fuerat nobis concessa moneta in recompensatione pro allodio de Sancto Juliano per quemdam Hugonem* ducem, anno MLXXVI, ut patet in antiquo cartulario; et est confirmatio regis Francorum. ?? 349 [Après 1076-1077] ?? Confirmation de l’acte précédent par un roi de France. SOURCES, ci-dessus, n° 348. ?? ?? 350 1077, 10-15-17 septembre ?? Informés par le duc de Bourgogne, Hugues I, et par l’évêque de Langres, Hugues-Renard, de l’assentiment donné par les pères du concile d’Autun à la désignation de Jarenton, prieur de la Chaise-Dieu, comme abbé de leur monastère, les religieux de Saint-Bénigne procèdent à son élection canonique, et en envoient aussitôt le procès-verbal. MENT.: Hugues de Flavigny, Chron., II, f° 99 (M G H, Pertz, SS., VIII, p. 400. — Migne, 154, col. 283). INDIQ.: Petit, I, p. 196. — Chomton, p. 137. — Héfélé-Leclercq, V, p. 224. Divionenses fratres concilio primo die [sessionis] interfuerant; et quia per se nequibant electione pontificis sui ordinare aecclesiam, concesserant. Sexta erat feria quando haec facta sunt; et quia electio fratrum, quibus praeesse debebat, ut assolet, requirebatur, hec fuit diffinitio concilii ut, si die dominico fratres electioni consentientes advenissent, electus benediceretur; si non, electio cassaretur, et ad sua regredi sineretur. Ob id ab episcopo et duce nuncio praepeti cursu Divioni directo, die et hora praestituta fratres adveniunt, electionem factam scripto roborant et obedientiae ejus subdi non reformidant... Die dominico XV kal. octobris consecratus est apud Eduam... ?? 351 [1077-1105] ?? Jarenton, abbé de Saint-Bénigne fait restituer à son monastère la cella de Serqueux. TEXTE, ci-dessous, n° 436. ?? ?? 352 [1077-1113] ?? Grâce à l’abbé Jarenton, les moines de Saint-Bénigne réoccupent et restaurent les villae de Chaignay, Chaignot, Marsannay-le-Bois, Varois et Messigny. TEXTES, ci-dessous, nos 375 II (Chaignay); 436. ?? ?? 353 [1077-1113, acte capitulaire] ?? A fin de faciliter la tenue du chapitre général des maisons bénigniennes, fixé traditionnellement à la Toussaint, Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, institue un second chapitre, qui se tiendra désormais la veille de la Pentecôte. ?? De sabbato Pentecostes. — Ad hanc festivitatem conveniunt omnes cellarum priores, sicut in festivitate Omnium Sanctorum. Quod propterea a domno abbate Jarentone primum præceptum est quia, cum in festivitate Omnium Sanctorum conveniebant, dies illi tantum occupati erant ut non possent singulorum negligentiae discuti nec singulorum causae audiri: et ideo jussum est ut in Pentecoste convenirent, quatenus et singulorum causae licentius tractarentur, et unanimi concordia adventum Spiritus Sancti praestolarentur. ?? 354 (acte faux) 1078, 19 juin Palais du Latran Le pape Grégoire VII s’adressant à l’abbé Jarenton, et désireux d’assurer, conformément à sa requête, la liberté et le repos de son monastère, déclare prendre celui-ci sous sa protection. Il rappelle qu’en cas de vacance du siège abbatial, nul ne pourra s’y installer, sinon après une élection légitime; si aucun des religieux présents ne semble capable, on élira un religieux d’une autre maison; la consécration et l’ordination de l’élu seront faites par l’évêque de Langres, à condition toutefois que celui-ci soit en grâce avec le Saint-Siège et qu’il veuille procéder à une ordination canonique; dans l’hypothèse contraire, l’élu pourra recourir au pape ou à un pieux évêque afin d’en obtenir sa propre consécration, l’ordination de ses sujets et tout ce qui sera nécessaire. En aucun cas, l’évêque de Langres ou ses représentants ne pourront jeter l’interdit sur l’abbaye; l’office divin ne cessera pas d’y être célébré, ou n’y sera interrompu que dans les seuls cas précisés par le pape Benoît [VIII]: l’abbaye continue donc à jouir du repos et de la liberté naguère confirmés par le même pape, et que le pontife actuel confirme à son tour. N’importe quel clerc et n’importe quel laïque pourront être reçus à Saint-Bénigne, sans que personne ait qualité pour s’y opposer, à moins qu’il ne s’agisse d’individus excommuniés pour leurs propres fautes ou interdits nominativement. Le pape confirme ensuite de la façon la plus générale les possessions présentes et futures de l’abbaye et précise qu’aucun ecclésiastique n’y pourra exercer les fonctions sacrées sans l’assentiment de l’abbé; chaque fois que ce dernier croira nécessaire de nommer un nouveau curé, il choisira un sujet capable qui recourra à l’évêque pour obtenir la juridiction spirituelle indispensable; si l’intéressé passe outre, il sera suspens. Le pape confirme tout particulièrement, dans les termes mêmes où le roi Robert les a définies, la liberté et l’immunité du «cloître» où se trouve construit le monastère, et en outre la possession du monastère de Larrey, dont les religieuses devront toujours rester soumises à Saint-Bénigne. Aucune personne enfin, tant ecclésiastique que séculière, ne devra troubler l’abbaye, ni toucher à ses biens, sous peine d’être excommuniée; quant à ceux qui se comporteront vis-à-vis d’elle suivant les règles de la justice, ils bénéficieront de la paix du Christ et trouveront leur récompense au jour du jugement. A. Original prétendu, 1 H liasse 1. Parch.: 587/586 × 453/411 mm.; endommagé sur la gauche; repli: 22/24 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 26-27, n° 36, d’après A. a. Chiflet, Opuscula, p. 192. — b. Pérard, p. 192-193, d’après A. — c. Migne, 148, col. 685-687. INDIQ.: Chiflet, Béatrix, p. 180. — Ann. O.S.B., V, p. 130. — Gall. Christ., IV, col. 680. — D. Plancher, I, col. 291. — Bréquigny, II, p. 165. — Roussel, III, p. 97, n° 757. — Jobin, p. 521. — Jaffé-Lœwenfeld, n° 5079 (3814). — Champeaux, Cimetières, p. 49. INV.: 68, cote 40. — 100, f° 1 v°, cote 7. — 190, f° 1. — 191, f° 2 v°-3. GREGORIUS EPISCOPUS, SERVUS SERVVORUM DEI, VENERABILI FILIO GERENTONI, ABBATI DIVIONENSIS MONASTERII, EJUSQUE SUCCESSORIBUS REGULARITER PROMOVENDIS, IN PERPETUUM. Superne miserationis respectu ad hoc universalis Ecclesie curam suscepimus, et apostolici moderaminis sollicitudinem gerimus ut justis precantium votis attenta benignitate faveamus. Proinde, dilecte in Domino fili JARENTO abbas, petitionibus tuis grato occurentes assensu libertati ac quieti monasterii vestri, auctore Domino, duximus providendum. Siquidem ipsum cenobium, sub sedis apostolice protectione suscipimus et obeunte te, nunc ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia preponatur, nisi quem fratres, communi consensu, secundum timorem Dei et regulam sancti Benedicti, elegerint, maxime de eadem congregatione, si idoneus inventus fuerit. Quod si talis, qui huic regimini congruat, inter eos inveniri non possit, aliunde sibi patrem et magistrum expetant ac a Lingonensi episcopo consecrandum ordinandumque provideant, si tamen ipse episcopus gratiam apostolice sedis habuerit, et canonice facere ipsam ordinationem voluerit. Quod si aliquid horum obstiterit, liceat electo ejusdem monasterii aut ad apostolicam sedem recurrere, aut a quocumque voluerit religioso episcopo, consecrationem et clericorum ordinationes, atque cetera que ad episcopum pertinent, suscipere. Statuimus etiam, ne ab episcopo vel ministris Lingonensis ecclesie, divina vestro monasterio interdicantur officia, sed continue celebrentur, nisi eisdem causis fratres cessare oporteat que [247] sedis apostolice presulis Benedicti determinatione distincte sunt. Illam quoque in monachis tuis quietem ac libertatem quam idem presul decreto suo firmavit, nos beati Petri et nostra auctoritate intemeratam perpetuo manere sancimus. Quicumque vero clericorum vel laicorum sese in monasterio vestro voluerit conferre, vobis liceat eos sine aliqua contradictione recipere, dummodo propria culpa excommunicati non fuerint, vel nominatim interdicti. Confirmamus etiam vobis ecclesias vestras quascumque nunc possidetis, seu quas, largiente Deo, in posterum canonice possidebitis, statuentes ut nullus clericorum, sine assensu vestro, in eis audeat ministrare; sed quocienscumque in aliqua earum minister fuerit subrogandus, vos idoneum ad hoc eligentes, episcopo presentate, qui episcopus curam ei animarum injungat, et sic vobis de temporalibus, episcopo vero de spiritalibus, debeat respondere. Si quis autem contra hanc formam in eisdem ecclesiis ministrare presumpserit, nos eum ab officii sui exequutione suspendimus. Claustro etiam, in quo monasterium vestrum situm est, eam libertatem et immunitatem concedimus quam [260] illustris rex Robertus* noscitur contulisse, ut ab omni invasione et violentia ducis et hominum suorum sit in perpetuum liberum ac securum, ita ut nichil prorsus a torrente qui Castri Sanctique causam dividit aliquis vel auferre presumat, vel accipere. Ecclesiam quoque beati Germani de Lare, ubi sanctimoniales consistunt, vobis perpetuo confirmamus possidendam, et, ut ipse sanctimoniales nunquam a subjectione ecclesie Divionensis se removeant, sub anathemate prohibemus, sed semper per vestram providentiam gubernentur. Decernimus itaque ut nulli omnino hominum liceat idem monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones aufferre, vel ablatas retinere, minuere vel temerariis vexationibus fatigare, sed omnino integra conserventur eorum, pro quorum sustentatione ac gubernatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura. Si qua sane ecclesiastica secularisve persona, hanc nostre constitutionis paginam agnoscens, contra eam temere venire temptaverit et ammonita semel et secundo, si non congrua satisfactione emendaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini redemptoris nostri Jhesu Xpisti aliena fiat, atque in extremo examine districte ultioni subjaceat; cunctis autem eidem loco justa servantibus, sit pax Domini nostri Jhesu Xpisti, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant, et apud districtum Judicem premia eterne pacis inveniant. Amen. Amen. Amen. Ego GREGORIUS SANCTE CATHOLICE ECCLESIE EPISCOPUS. Data Laterani, per manum Johannis [sancte] Romane ecclesie diaconi cardinalis .XIII°. kal. julii, anno ab incarnatione Domini .M°.LXX VIII°., indictione .I., pontificatus autem domni Gregorii pape .VII. V°. ?? 355 1081, 18 septembre cloître de Vignory Gui III, sire de Vignory renouvelle en présence de Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, les dons faits au prieuré Saint-Etienne de Vignory par ses ancêtres et par lui-même. A. Original, arch. Haute-Marne, fonds de Vignory, liasse 1, au bas de la copie E, n° 332. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 160, n° 354, d’après A. a. Pérard, p. 195, d’après un cartulaire non identifié. — b. D’Arbaumont, p. 151, d’après A. INDIQ.: Ann. O.S.B., V. p. 175. — Bréquigny, II, p. 191. — Roussel, II, p. 208, n° 215 bis. — Petit, I, p. 293. — Roserot, Catalogue, n° 179. — D’Arbaumont, p. XIV. — Humblot, p. 21. Anno dominic? incarnationis millesimo octuagesimo I°, indictione .IIIIa., XIII° kalendas octobris, die dominica, mane, ante primam, relegit domnus abbas Divionensis Jherento hanc cartam coram domno Vuidone* principe et uxore filiisque ejus in claustro Vuangionis rivi, astantibus multis et assistentibus nobilibus viris; et confirmavit predictus princeps omnia qu? scripta sunt in prefata carta, cum uxore et filiis suis et omnibus qui aderant, et, per hanc cartam in manu prescripti abbatis sua manu traditam, omnia, que ab antecessoribus suis data fuerant, recognovit et laudavit et sancto Benigno Divionensi et illius rectoribus in perpetuum habenda concessit. Signum domni Widonis principis. S’ Helderardis ejus uxoris. Signum domni Widonis* infantis, filii eorum. S’ Alberti pueri. S’ Arnulfi pueri. Signum militum Tetbaldi, Ingelberti, Evrardi, Milonis, Vuidonis, Raynaldi, filii Od?; Petri decani; Vuazonis prepositi; Vuillelmi, fratris ejus; Oddonis, Ticionis, Fridrici, Drogonis. Domnus abbas Gotefredus* Bellocensis aderat tunc cum tribus monachis. ?? 356 [1081-1113] ?? Les deux frères Eudes et Albert ayant, du consentement des seigneurs de Vignory, construit dans la forêt de Cymercurt, non loin du château et dans les limites de la paroisse de Vignory, une église dédiée à la Trinité, la remettent ainsi que toutes ses dépendances présentes et futures entre les mains de Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, et des moines du prieuré de Vignory. A. Original très mutilé, arch. Haute-Marne, fonds de Vignory, liasse 1. Parc. B. Copie XIVe s., cartul. 11, f° 22, n° 5. — C. Copie XVIIe s., cartul. 11 bis, f° 19 v°. a. D’Arbaumont, p. 38, d’après A et B. INDIQ.: Maupris, p. 27. — Petit, I, p. 293. — Roserot, Catalogue, n° 180. — D’Arbaumont, p. XVIII. — Humblot, p. 22. [In nomine sancte et individue Trinit]atis. Multiplex probatur esse utilitas cum dona facta precedentium litterarum [monitis traduntur ad me]moriam posterorum, quoniam hinc et bonis emulande virtutis excitatur devotio et his qui libenter usur[pant non sua rapiendi subtr]ahitur occasio. Unde ego Oddo et Albertus fratres, verumtamen non carne sed spiritu, elemosinam quam facimus [Deo et sancto Benigno Divionensis] ecclesi? patrono, notificamus omnibus futuris atque presentibus. Nos denique duo venientes in quandam [silvam, quam Cymercurt vocant jux]ta castrum Vuangionis rivi, in parocchia sancti Stephani, amore solitari? vit?, ibidem manere c?pi[mus, edificavimusque in eodem loco] aecclesiam in honore sancte Trinitatis et alia edificia servicio Dei convenientia. Memores interea condici[onis humanae, nolentesque fructu laboris] nostri, quo in ipsius loci cumstructione sudavimus privari, accessimus ad domnum Jarentonem [abbatem Divionensem, et tam ipsum quam ecclesiam] sibi commissam, de loco predicto et de omnibus in eo ?dificatis et ?dificandis, adquisitis et adquirendis, [in perpetuum heredem fecimus, ut post decessum] quoque nostrum, servicium Dei in eodem loco fiat. Hujus autem loci ?cclesiam et cetera ?dificia construxe[ramus, laude et consensu dominorum castri su]pra nominati Widonis* et uxoris ejus Hildegardis et nichilominus hanc donationem fecimus, [laudantibus domino Widone*, filio predicti W]idonis et uxore ejus Beatrice* ac filiis eorum Roberto et Widone*, ea tamen condicione [ut, quandiu unus nostrum vixerit, locus] in nostra potestate consistat, nec de eo quisquam aliquid auferre vel exigere contra nostram [voluntatem presumat. Ubi autem uterque nostru]m obierit, in jus atque dominium Divionensis ?cclesi? omnino deveniat, ita tamen non ut ea qu? [ibidem a nostrum unocumque collecta sunt, inde a] monachis, qui Divioni vel qui apud Vuangionis rivum commanent, asportentur, sed ut tales ex monachis su[is ibidem abbas Divionensis constituat, qui et re]ligiose viventes in eadem ?cclesia Dei servicium fatiant et qui non solum que a nobis ibi sunt exstructa [non destruant, verum etiam quae minus] invenerint, ipsi edificare, adornare et augmentare contendant. Idem non iccirco nos dicere quisquam suspi[cetur quasi aliquid de jure ac dominio ecclesiae D]ivionensis minuere velimus, cui eundem locum per omnia sub[j]icimus, sed quia timemus ne cujuslibet importu[nitate locus idem, quod absit, ad nichilum redegatur]. Ceterum locum ipsum et quicumque in eo manserint et quicumque habentur et habebuntur, ?dificata et ?dificanda, adquisi[ta et adquiranda, sub juridictione et obedienti]a domni Jarentonis abbatis et successorum ejus monachorum Divionensium, qui nunc sunt et qui post[ea] futuri sunt semper [permaneant; et volumus et optamus et cartali] traditione concedimus et testibus confirmandam tradimus. S’ domni Widonis et uxoris ejus Beatri[cis ac filiorum eorum Roberti atque Widonis. S’] Petri decani. S’ Desiderii capellani. S’ Willelmi prepositi. S’ militis Milonis. S’ Evrardi militis. ?? 357 [Avant nov. 1082] ?? Hugues de Die, légat du pape Grégoire VII, cite Hugues II de Montfaucon, archevêque de Besançon, à comparaître devant le concile de Meaux, pour s’expliquer au sujet de Notre-Dame de Salins qu’il refusait de restituer à Saint-Bénigne. TEXTE, ci-après, n° 370. ?? ?? 358 [1082-1095] ?? Gontard, évêque de Valence, avec le consentement du prévôt de son église, donne à Saint-Bénigne les églises de Montmeyran, Verpillières, Cornas et Glun, avec une condamine à Vaunaveys (?), sous réserve des droits de cens et de synode. I A. Original, 1 H liasse 167. Parch.: 159/154 × 266/270 mm. B. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 74. a. Pérard, p. 207. INDIQ.: Ann. O.S.B., V, p. 345. — Gall. Christ., IV, col. 680 (avec la date: vers 1080). — D’Arbaumont, p. XIV. — Chevalier, R D, I, n° 2230, col. 384. Incision rectiligne où passait l’attache du sceau perdu. II TEXTE, ci-après n° 436. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS. Ego Gonthardus*, Dei gratia Valentin? ecclesi? episcopus, notum facio omnibus sancte Dei ?cclesi? fidelibus, futuris et presentibus, quod veniens ante presentiam humilitatis nostr? Divionensis ?cclesi? in Domino venerabilis abbas Jarento, requisivit a nobis ?cclesiam Montis Madriani, celebrem sancti Genesii Arelatensis martyris nomine et meritis; cujus petitionibus acquiescens, concedo et libere trado Deo et sancto Benigno Divionensis cenobii patrono, abbati et fratribus ipsius loci, ?cclesias has in perpetuum possidendas, scilicet: ?cclesiam Montis Madriani, cum omnibus appendiciis; ?cclesiam de Vulpileriis; ?cclesiam de Cornaz et ecclesiam de Glun, cum omnibus appendiciis, in terris et decimis, assensu et laude totius congregationis sancti Apollinaris, et laicorum fidelium nostrorum. Ad quam largitionem nos precipue incitavit amor Dei et recordatio peccatorum meorum et dilectio prefati domni abbatis Jarentonis quondam in seculo ?cclesi? huius canonici, et ut fratres Divionenses pro salute nostra et pro statu Valentin? ?cclesi? Deum exorent assidua prece, et post obitum meum, quotannis, nostrum teneant memoriale. Addidi etiam condominam unam in valle Nevausa, ad substantiam fratrum Divionensium in ?cclesia Montis Madriani Deo et sancto Benigno et sancto Genesio famulantium. Et ut h?c donatio nostra firma et inconvulsa permaneat, pontificali auctoritate et sigilli nostri impressione confirmo, et testibus corroborandam trado. Ego Ademarus* Anitiensis episcopus, Valentin? ?cclesi? prepositus, laudo et confirmo. Signum Lamberti decani. S’ Eustachii* abbatis S. Felicis. S’ Pontii* Malet. S’ Ismidonis magistri. S’ Giraldi Isarn. S’ Vuillelmi* Saraman. S’ Raynerii* de Sabatia. S’ Lamberti Mull.... S’ Arnaldi. Petri Berengerii. Balduini. Leothaldi. Berengerii. Ardenci. Hugonis. Retinui ego Gonthardus episcopus, in his ecclesiis censum constitutum, id est .XV. solidos, .V. in ecclesia Montis Madriani, .V. in Vulpileriis, .V. in Cornaz, et synodum. Quicumque hanc juste donationis chartam infr[in]gerit anathematis vinculo obligetur, et donatio h?c firma permaneat. V° Carta de Monte Madriano (XIIe s.). — Carta de Monte Madriano (XIIIe s.). 359 [1084-1089] ?? Eudes de Conteville, évêque de Bayeux, dote le monastère de Saint-Vigor-le-Grand, dont il poursuit la construction sur le domaine de l’église cathédrale Notre-Dame de Bayeux. Il donne: la dîme totale dans la villa où s’élève l’édifice avec les droits dépendant de l’église antérieure; moitié des biens de la susdite villa; un homme et sa terre au Bourg-l’Evêque, chargé de la fabrication de la bière; un moulin proche la cité de Bayeux, et situé sur l’Aure; la dîme totale de Criqueville, avec la terre servant à l’entretien du prêtre et celle dépendant de l’église; la dîme totale de Carcagny, avec la terre dépendant de l’église et celle qui sert à l’entretien du prêtre; la dîme totale de Lion-sur-Mer dans les mêmes conditions, avec quarante acres de terre; des biens à Barneville; les églises de Curcy, Ouffières, Valcongrain avec leurs dîmes et leurs terres, et, en outre, celles qui servent à l’entretien de leurs prêtres. TEXTE, ci-après, n° 372. ?? ?? 360 1084, 20 août cloître de Langres Robert de Bourgogne, évêque de Langres, ayant, sur la plainte de Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, et d’Hugues, prieur de Sexfontaine, convaincu de son tort Garnier, chapelain de Meure, qui refusait d’acquitter ce qu’il devait sur les revenus des églises de Meure, Sarcicourt et Sexfontaine, le condamne à réparer le dommage causé et à abandonner son office de marguillier, dont il se démet au profit des plaignants. Il confie alors la cura animarum dans les susdites églises au prêtre Hugues, après avoir obtenu de celui-ci le serment de rendre au prieur de Sexfontaine les redevances accoutumées. Il confirme l’accord réglant à l’avance les droits des parties: le prêtre desservant recueillera en principe à l’église de Meure la moitié des aumônes et des offrandes, à celle de Sarcicourt le tiers. Il laissera chanter au prieur la première messe lorsque sera décédé quelque personnage vénérable. A l’église de Sexfontaine, il prélèvera pour sa messe le dimanche un denier; le lundi en principe la moitié des oblations; les autres jours la totalité des offrandes; à Noël, à Pâques, aux grandes fêtes un denier. Les offrandes pour les confessions, baptêmes, sépultures des nouveaux-nés, relevailles, bénédictions des pèlerins et des mariés lui reviendront, avec le tiers des aumônes des défunts et les dons propres. Si, pour cause de siège ou de guerre, était installée une chapelle à l’intérieur du château de Sexfontaine, il appartiendra au prieur d’autoriser le desservant à y chanter la messe, sans qu’il ait à partager les offrandes. Quant aux dîmes, elles ne reviendront en aucun cas à ce dernier. A. Original, arch. Haute-Marne, fonds de Sexfontaine, liasse 1. Parch.: 320/322 × 267 mm., repli: 48/58 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 27 r° et v°, n° 37, d’après A. — C. Vidimus, 1402, janv., arch. Haute-Marne, ibid. — D. Copie XVe s., cartul. 13, f° 31 r° et v° (en partie). — E. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 42, d’après A. INV.: 91, f° 1 v° et 4. — 108, fos 2, 7 v° et 8. — 115, f° 1. — 162, f° 1. Ex traditione antiquorum habetur ut predecessorum dicta vel facta scripto commitantur ne oblivione docantur in incertum vel malorum depravatione deveniant ad defectum. Ea propter, ego Rotbertus*, Dei gratia Lingonensis episcopus, tam presentibus quam futuris notum volo fieri quod domnus Jeronto, abbas Divionensis, et Hugo, prior de Saxifonte, in presentia nostra, de quodam Warnerio, capellano de Mora, graviter conquesti sunt, eo quod redditus ecclesiarum de Mora et de Sarcecurte et de Saxifonte, sicut debuerat, non reddidisset. Qui Warnerius, in presentia nostra male super hoc convictus, et dampna illata restituit et ministerium [m]atricularii, quod huc usque possederat guerpivit, et per manum nostram predictum abbatem prioremque Saxifontis investivit; et cuidam sacerdoti, Hugoni nomine, communi consilio, predictarum ecclesiarum curam commisimus, prius tamen ab eo fidelitate accepta quod priori Saxifontis debitos redditus secundum compositionem olim factam redderet et in nullo ab ea deviaret. Verum, ne aliqua discordia inter priorem Saxifontis predictumque capellanum et successores eorum hac de causa denuo oriretur, compositionem pari consilio inter eos factam approbavimus: scilicet talem quod sacerdos, qui tractus a priore Saxifontis ad prefatas ecclesias fuerit, in ecclesia de Mora medietatem tam elemosinarum quam oblationum accipiet, exceptis his que ab extraneis oblata fuerint, de quibus terciam partem habebit. In ecclesia de Sarcecurte accipient monachi duas partes tam oblationum quam elemosinarum, et cappellanus terciam. Si vero aliqua venerabilis persona in predictis parrochiis obierit, cappellanus priorem adscisscet; qui prior, si ire voluerit, priorem missam cantabit et capellanus secundam. Si prior defuerit et de monachis ejus aliquis perrexerit, cappellanus primam et monachus secundam missam cantabit. In Saxifontis ecclesia, dominico die, capellanus, si cantaverit, unum denarium accipiet, excepto illo de caritate; secunda feria, si cantaverit, medietatem oblationis habebit, nisi sit dies festus, et tunc solum nummum accipiet; privatis diebus, quod ei oblatum fuerit, suum erit; in nativitate Domini, in Pascha, ceterisque precipuis sollempnitatibus non, nisi solum denarium; confessiones, baptisteria, albatorum sepulturas, reconciliationes mulierum, peras et nuptias solus habebit; de elemosinis defunctorum terciam partem habebit; et, si quid ei speciatim divisum fuerit, suum erit; sicut et monachorum erit quod eis speciatim dabitur. Ceterum si in castello Saxifontis, obsidionis aut guerre aut cujuscumque eventus causa, capella constructa fuerit, nec capellanus nec alius quis in ea cantare presumet, nisi prior concesserit; et hoc tantum necessitate instante. Quod autem in ea oblatum fuerit, prioris erit; decimas vel alios redditus, si in predictis locis acquisierit, nichil in eis capellanus habebit. Hec compositio publice lecta in claustro Lingonensi, coram pluribus ecclesie nostre personis, a nobis confirmata est et autenticata, anno incarnati Verbi M°.LXXX°.IIII°., XIII° kalendas septembris. Testes fuerunt: Johannes*, archidiaconus, Otto* cancellarius Lugdunensis ecclesie, qui aderat, Jocerannus*, Wilencus* Lingonensis ecclesie canonici, Ebrardus quoque scriptor et scriniarius noster et alii quamplures. Quicumque hanc compositionem ad pacis et caritatis custodiam a nobis corroboratam transgressus fuerit, auctoritate Dei et nostra excommunicatus, a regno Dei et a consortio justorum in perpetuum separetur, nisi resipuerit. Amen. Fiat. V° Cartha Saxifontis (XIIIe s.). 361 [1084-1106] ?? A la suite d’un accord entre Saint-Bénigne et Saint-Etienne de Dijon au sujet du domaine que l’abbaye possédait à Morveau, les dîmes sont partagées par moitié. Il en est de même des dîmes de Longvic, à l’exception de quatre journaux de terre, sis entre Longvic et Bray, dont les moines de Saint-Bénigne possèdent seuls les dîmes, depuis qu’ils ont donné en échange la moitié d’un champ pour lequel il y avait eu mort d’homme. A. Original perdu. B. Copie XIIe s., G 125, fos 34 v°-35, d’après A. — C. Copie XVIIe s., G 129, f° 74 v°-75, d’après B. a. Pérard, p. 84, d’après B. — b. Bièvre-Poulalier, p. 9, n° 5, d’après B. INDIQ.: Petit, I, p. 440, n° 141. Hoc pactum habetur inter monachos Sancti Benigni et canonicos Sancti Stephani, de terra quam possidebat sanctus Benignus in confinio Mervelli, ea die qua scripte sunt iste littere, quod monachi medietatem decimarum haberent, et canonici aliam partem. Sub eadem conditione tenetur terra sancti Stephani, que habetur in confinio Longi Vici, exceptis IIIIor jornalibus qui sunt inter Longum Vicum et Brachum, quorum decimas omnes possident monachi in concambio, pro medietate illius campi, pro quo factum est homicidium. Signum Roberti* episcopi. S. Amalrici* decani. S Warnerii* archidiaconi. S. Stephani* militis. S. Alinardi*, tempore domni abbatis Jerentonis monachorum, et tempore Vuarnerii* abbatis canonicorum. ?? 362 [1084-1105] ?? Robert de Bourgogne, évêque de Langres, renonce, à l’exemple de ses prédécesseurs, à lever les droits de parée et de synode [sur les églises possédées par Saint-Bénigne]. TEXTES, ci-après, nos 374, 411. ?? ?? 363 [1084-1105] ?? Robert de Bourgogne, évêque de Langres, donne au prieuré de Sexfontaine l’église du lieu et ses appartenances, avec la chapelle castrale. ?? ?? ?? 364 1087, 12 septembre Chalon-sur-Saône Gautier, évêque de Chalon-sur-Saône, restitue à Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, l’église Sainte-Marie, située dans les faubourgs, sur les rives de la Saône et qui avait jadis appartenu à l’abbaye. La vie religieuse y sera rétablie sous réserve des prérogatives épiscopales. I A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 151 v°, n° 33, d’après A. — C. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 53, ex autographo. a. Pérard, p. 196, d’après A. — b. D. Plancher, I, pr., p. 31, n° 42, ex arch. S.B. INDIQ.: Bréquigny, II, p. 220. — Gall. Christ., IV, col. 887. — Courtépée, III, p. 228. — Canat de Chizy, Le prieuré de Sainte-Marie de Chalon-sur-Saône, Chalon, 1873, p. 2. — Bazin, Evêques de Chalon-sur-Saône, I, p. 136. — Chaumont, Histoire de Chalon-sur-Saône, 1915, p. 135. (Monogramma episcopi). II. MENT.: (?) Obit. 2 et dérivés. VIII kal. decembris. Stephanus* qui, inter plurima que nobis contulit, cellam quoque sancte Marie Cabilonensis redemit... nummis argenti, et juris sancti Benigni esse constituit. III TEXTE, ci-après, n° 436. Texte établi d’après a B C. Ad hoc divinae dispensationis nutu gubernacula sanctae Ecclesiae rectoribus committuntur, ut, prudenti consideratione adhibita, sic sibi commissa dispensent, quatinus divini cultus honor et reverentia in omnibus praeponatur. Quod cum omni potestati agendum sit, maxime sacerdotibus est providendum, quorum sine intermissione studium esse debet depravata corrigere, diligere ordinata, et spirituali et temporali beneficio commissas sibi ampliare ecclesias, ut dum more servorum fidelium super familiam domini sui constituti, in paucis prudentes dispensatores extiterint, super multa in aeternae retributionis gaudia statuantur. Unde commissi talenti lucrum augere desiderans, ego Walterius*, sanctae Cabilonensis ecclesiae humilis episcopus, de statu sacrorum locorum sollicitus, communicato consilio cum fidelibus nostris clericis atque laicis, ecclesiam sanctae Mariae in suburbio Cabilonensi, supra ripam Araris sitam, quam violentia quorumdam tyrannorum a priscae religionis et ordinis honore detorserat, disposui reformare, monasterio Divionensi, videlicet sancti Benigni, a quo eam antiquitus fuisse possessam certa relatione compereram. Itaque confratris nostri Jarentonis venerabilis abbatis precibus provocati, cujus larga benignitas ampliora dignissime mereretur, predicto monasterio reddimus atque concedimus prefatam ecclesiam, cum omnibus ad eam pertinentibus, sub reverentia et honore Cabilonensis ecclesiae atque successorum nostrorum, tam sibi quam suis successoribus jure perpetuo possidendam. Et ut istius nostrae concessionis, immo redditionis auctoritas inviolabili vigore perduret, et omnium obsistere volentium occasiones evacuet, manus nostrae subscriptione et consensu clericorum nostrorum eam praevidimus confirmandam. S’ Gausleni* decani. S’ Landrici* prepositi atque archidiaconi. S’ Rodulfi* thesaurarii. S’ Eldradi* cantoris. S’ Hugonis. S’ Rotberti* vicedomini. S’ Petri. LAICORUM: S’ Widonis. S’ Siguini. S’ Wicardi. S’ Hugonis. S’ Bernardi. Actum publice Cabilonis, II idus septembris, anno ab incarnatione Domini M°LXXXVII°, indictione decima. Ego Lambertus scripsi sub vice Eldradi cancellarii, regnante PHILIPPO*, glorioso Francorum rege, feliciter. Amen. ?? 365 [1087-1092] ?? Raimond, comte de Bourgogne, donne à Saint-Bénigne une terre et une forêt situées près de la Nouvelle-Loye, ainsi que les dîmes et droits afférents. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 27 v°-28, n° 38, d’après A. a. Pérard, p. 198, d’après A. INDIQ.: Dunod, Histoire, II, p. 157. — Gollut, p. 1808. — Clerc, p. 324. — Rousset, IV, p. 38 (avec traduction partielle). Texte établi d’après a B. IN NOMINE sancte et individue Trinitatis. Ego Raymundus*, providentia divina Burgundiae comes, filius Willermi* nobilissimi comitis, sciens et reminiscens [pre]decessores et progenitores meos Divionense monasterium quadam speciali et amicabili teneritudine prae omnibus aliis monasteriis dilexisse, fovisse atque crevisse, verecundosum valde mihi visum est degenerum existere, eosque in benefaciendo non imitari, praesertim cum et possibilitas adsit et bona voluntas Dei gratia non desit. Accendit etiam et quodammodo inflammat et impellit animum strenuitas et religiositas abbatis ipsius monasterii, qui cum omnibus hominibus omnia videtur esse factus, me tamen, ut aestimo, prae omnibus diligit carius. Hic itaque venerabilis et Deo dignus abba Jarento, cum saepius ad me visendum veniret, et ea quae animae meae erant proficua admoneret, quadam vice ad me venit, et apud quamdam meam munitionem, quae Logia novella dicitur, a me rogatus, inibi missam celebravit. Cepi interea intra me tacitus volvere et quid Deo, per ipsius abbatis manum, pro redemptione animae meae et parentum meorum valerem offerre, anxius cogitare. Itaque, post celebratum divinum et coeleste sacrificium, vocavi abbatem praefatum, eique cordis mei aperui desiderium: in ipsa enim villa habebam quamdam terram, quam Deo et sancto Benigno volebam dare; sed abbas ut erat vir altioris consilii, noluit inibi donum recipere; nam ante portam supradictae munitionis res agebatur, donec desuper eamdem terram venirem, et ei donum quod facere volebam, ibi concederem. Concessi itaque, dedi, atque laudavi Deo sanctoque martyri Benigno, abbati Jarentoni, successoribusque ejus monachis Divionensibus, praesentibus et futuris, in ipsa villa, terram cum silva: quae terra vadit inter rivulos duos, usque ad fluvium qui dicitur Clogi; aisantias etiam totius villae, scilicet de pascuis, de aquis, de silvis et de omnibus aliis appenditiis villae. Dedi etiam decimas totius villae et investituram in presenti, quingentas garbas; et perdonavi omnibus in terra quam Sancto dedi manentibus, arbergarias, corvatas, expeditiones, ostes et justicias, sine ullo retinaculo, libere et quiete in quantum possum melius cogitare. Hujus autem donationis testes sunt isti: ego Raymundus comes qui hoc donum feci. S’ Hugonis* archiepiscopi Bisuntini, fratris mei. S’ Stephani* comitis, fratris mei. S’ Hugonis* Jurensis. S’ Richardi* Disrocati, fratris ejus. S’ Joffredi de Chaugins. S’ Odilonis Crassi Dolensis. S’ Hugonis, fratris ejus. S’ Widonis prepositi. S’ Odonis monachi de Chaucins. S’ Hugonis de Bers. ?? 366 [1087-1100] ?? Hugues III de Bourgogne, archevêque de Besançon, à la prière de Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, et en raison de l’affection vouée par sa famille au monastère dijonnais, donne à celui-ci les églises de Tavaux, Chaussin, Augerans et Goux, avec la chapelle de la Nouvelle-Loye, sous réserve de ses droits épiscopaux et d’un cens de quatre deniers. I A. Original, arch. Haute-Marne, fonds de Serqueux, liasse 1. Parch.: 296/280 × 270/248 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 28 r°, n° 39, d’après A. a. Pérard, p. 199-200. INDIQ.: Dunod, Eglise de Besançon, I, p. 137. — Gall. Christ., XV, p. 38. — Bréquigny, II, p. 147. — Richard, I, p. 284. INV.: 67, n° 2. [Sceau rond (dont un fragment central subsiste sur le parchemin entaillé), archevêque debout, de face, tête nue, crosse dans la dextre, livre dans la senestre. Légende: ? HUGO DEI GRATIA CRISOPOLITANUS ARCHIEPISCOPUS, reproduit dans le cartul. 50, loc. cit. — Gauthier, n° 12]. II TEXTE, ci-après, n° 436. Notum sit omnibus ?cclesi? filiis futuris et presentibus quod ego, Hugo* tercius, Dei gratia presul Bysontinus, Divionensis abbatis in Domino reverendi Jerentonis petitionibus adquiescens, et in sancti Benigni martyris patrocinio, et sanctis intercessionibus fratrum ibidem Deo servientium, in die Domini fiduciam habens, monasterio prefati martyris libere trado altaria h?c et ?cclesias, scilicet: ?cclesiam de Thavels, ?cclesiam de Calcins, ?cclesiam d’Algerens et ?cclesiam de Guotz, cum capella de Loia novella, tantum retinens in his ?cclesiis paratas et canonicas justitias, et in capella censum quattuor denariorum, ut moris est. Ad quam largitionem, licet nos amicitia familiaris et religio prefati domni abbatis Jerentonis compellat, tamen est quiddam singulare, propter quod petitioni sanct? Divionensis ?cclesi? rationabiliter et libenter adquiesco. Antecessores enim et parentes mei, locum illum quadam dilectionis prerogativa familiarem habuerunt, beneficiis et muneribus honoraverunt. Et, quia sancti Benigni martyris memoriam, quoad viverent, quasi specialem habuerunt, credo quod benignitate intercessionis ejus, peccatorum suorum remissionem consequuti sunt. Ideo a tam rationabili et provida liberalitate antecessorum et parentum meorum, nec volo degener inveniri, nec in ultimo die, tam benigni martyris patrocinii protectione privari. Quapropter ?cclesias supra nominatas prefato monasterio, mea voluntate et ?cclesi? mihi commisse, canonicorum laude et assensu, concedo. Et, ut traditio mea rata atque inconvulsa permaneat, auctoritate episcopali et sigilli nostri inpressione confirmo, et testibus corroborandam trado. Signum Hugonis archiepiscopi, qui hanc cartam precepit fieri. S’ Magnerii* decani. S’ Hugonis* archidiaconi. S’ Wilenti* archidiaconi. Signum Bernardi* magistri. S’ Humberti. (Locus sigilli impressi) V° Carta Hugonis, archiepiscopi Bisuntini (fin XIIe s.) de ecclesiis de Taviaus, de Chaucins, de Augerens, de Guotz, de Logia (XIIIe s.). 367 1088 apud Arnetum Girard, sire d’Arnay-[le-Duc], donne à Saint-Bénigne l’église Saint-Jacques d’Arnay-[le-Duc] et la terre s’étendant du pont de l’Arroux aux limites de Mimeure et d’Arnay. Le don est approuvé par Ainon de Mont-Saint-Jean, évêque d’Autun, la femme et les frères du donateur Eudes, vicomte, Houdoin de Mimeure et les chevaliers chasés. A. Original perdu. B. Copie XIVe s., vidimus de 1304 par Ponce, doyen de la Chrétienté de Dijon, 1 H 1481, d’après A. — C. Copie 21 juillet 1639 par Cithel (?), notaire royal à Dijon, 23 H 712, d’après B. — D. E. deux copies, 1er décembre 1756 par Testot, notaire royal à Dijon, ibid., d’après B. — F. Copie informe XVIIe s., 23 H 712, d’après E. INDIQ.: Autun chrétien, p. 148. — Courtépée, IV, p. 33. — Lavirotte, p. 12. — Dumay, Epigraphie bourguignonne, M C A C, 1878-1884, X, p. 177. — Bredeault, Supplément à Courtépée, M S A B, 1895, p. 285. INV.: 116, f° 1. In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris, quod ego Girardus*, dominus ville Arneti, pro redemptione anime mee et antecessorum meorum, conjugis quoque mee et filiorum meorum, quandam elemosinam facio ecclesie Divionensi, cum laude et consensu domini mei Aganonis*, Heduensis episcopi, et fratrum meorum, Hugonis* archidiaconi, Oddonis* vicecomitis et Hulduini* de Mimuris, ecclesiam, videlicet beati Jacobi, et terram a ponte Arroy fluminis, usque ad divisionem Mimuris et Arneti, sicut strata publica, que chimins dicitur, ex ea parte in qua postea cymiterium factum est, determinat. Et hoc laudaverunt et concesserunt milites qui de me habebant casamentum in ipsa terra. Et hoc feci per manum domini mei Lanuini, heremite, et Uldrici, qui ipsum locum gubernabat ut domum Dei. Hoc donum feci sancto Benigno per manum domni Jarentonis abbatis. Ego Girardus hanc donationem laudo et confirmo, similiter uxor mea Helisabeth. Signum Hugonis, archidiaconi. S’ Oddonis, vicecomitis. S’ Hulduini de Mimuris. S’ Widonis Mascherelli. S’ Anserici Curtesi. S’ Uldierii Albani et fratris ejus Waldrici. S’ Odonis Uldrici. S’ Widonis* de Fossato. S’ Maynardi Rufi. S’ Lamberti Febroarii. S’ Walonis et fratris ejus Walterii, clerici. S’ Girardi, fratris ipsorum. Actum apud Arnetum, anno incarnationis Domini millesimo octogesimo octavo. ?? 368 [Après 1088] apud Vivarias (Veuvey-sur-Ouche) Girard, sire d’Arnay[-le-Duc], confirme le don précédent. Mêmes sources qu’au n° 367. Quod donum cum, quadam vice, ego Girardus* occurrissem apud Vivarias, villam sancti Benigni, prefato Jarentoni abbati, cunctis qui aderant audientibus, recitatum per manus prefati abbatis, Deo sanctoque Benigno, monachisque Divionensibus, tradidi et confirmavi; et insuper addidi ut quicquid in potestate mea ecclesie sancti Jacobi collatum fuerit vel quod ipsi fratres, qui Deo et sancto Jacobo deserviunt, adquirere potuerint jure quieto possideant. S’ Jarentonis abbatis. S’ Hugonis* de Belna. S’ Roberti Pagani. S’ Hugonis* archidiaconi, fratris Girardi. S’ Oduini. S’ Widonis, militum. S’ Anserici, militis. Ego Hugo capellanus quod vidi et audivi, petitione domni Girardi, scripsi. Contestor ego Girardus ne quis successorum meorum de hiis calumpniam loco Divionensi inferat, heredum scilicet meorum aut alia aliqua persona. ?? 369 [Après le 16 mars 1088] ?? Urbain II, pape, mande à Hugues de Die, archevêque de Lyon, de faire restituer à Saint-Bénigne l’église Notre-Dame de Salins, ainsi que les revenus des biens usurpés. TEXTE, ci-après, n° 370. ?? ?? 370 [16 mars 1088-1093] ?? Hugues de Die, archevêque de Lyon, mande à Hugues III de Bourgogne, archevêque de Besançon, de faire restituer à Saint-Bénigne l’église Notre-Dame de Salins, conformément à la décision du concile de Meaux. a. Baluze, Miscellanea, III, p. 56; VI, p. 422, ex. mss. — b. Ann. O.S.B., V, p. 675, n° 66 (avec la date: 1106) ex bibliotheca S. Benigni. — c. Coleti, Concilia, XII, col. 674-676. — d. H. Fr., XIV, p. 796, d’après a et b. — e. Mansi, XX, col. 584, d’après a. — f. Migne, 157, col. 516, n° 10, d’après a. INDIQ.: Bréquigny, II, p. 382. — Rousset, VI, p. 502. — Martin, p. 93 n° 340. Texte établi d’après a et b. Hugo*, Dei gratia Lugdunensis ecclesiae servus, dilecto in Christo fratri Hugoni*, venerabili Bisuntinorum archiepiscopo, salutem. Significamus dilectioni vestrae dominum Papam nuper nobis litteras direxisse in quibus, post alia quaedam, nobis praeceptum est ut vos conveniremus et auctoritate sua commoneremus quatenus abbati Divionensi ecclesiam sanctae Mariae de Salina redderetis. Super qua querimonia, prout reminiscimur, antecessor vester saepe a nobis ad justitiam exsequendam cum praedicto abbate vocatus fuit, et, [357] ad ultimum, ad Meldense concilium invitatus; a quo cum, nulla existente canonica excusatione, se absentasset, ab eodem concilio judicatum est abbatem inde investiendum aut ecclesiam divino officio usque ad plenam justitiam esse privandam. Proinde praescripta praeceptione constricti dilectionem vestram apostolica auctoritate commonemus ut, secundum quod rationabiliter praedicti concilii judicio provisum est, abbatem de praedicta ecclesia investiatis. Quod quantum prudentiae vestrae satagendum sit ex sententia domini Papae, quam per eadem verba hic subjecimus, poteritis cognoscere, quibus ita scribit: [369] Praeterea praecipimus strenuitati tuae ut ex nostra Bisuntinum antistitem convenias et Divionensi abbati ecclesiam sanctae Mariae de Salina reddere auctoritate nostra commoneas, insuper et fructum praediorum quem retentionis tempore usurparunt. ?? 371 [1088-1098] ?? Ainon de Mont-Saint-Jean, évêque d’Autun, bénit et consacre la chapelle Saint-Jacques d’Arnay-le-Duc, donnée à Saint-Bénigne par Girard, sire d’Arnay[-le-Duc] et Hugues son frère. Il fixe les limites du cimetière déjà existant in castello. Les deux frères ajoutent à leur don celui de leurs parts dans les revenus de l’église castrale Saint-Laurent, pour l’entretien du prêtre qui sera placé par les moines. I A. Original perdu. B. Copie XIVe s., vidimus de 1304 par Ponce, doyen de la Chrétienté de Dijon, 1 H 1481, d’après A. — C. Copie XVe s., ibid., d’après B. — D. E. F. n° 367. II MENT. TEXTE, ci-après, n° 436. Notum sit omnibus presentibus et futuris quod ego Hugo*, archidiaconus, et ego Girardus*, frater ipsius, pari consensu atque concessu, dederimus capellam Arnensis ville Deo et sancto Benigno per manum domni Jarentonis, abbatis; quam capellam ego Agano*, episcopus Heduensis, interventu prefati abbatis Jarentonis, benedixi et consecravi, et cymiterium ibidem esse disposui et determinavi, quod eatenus in castello extitit. Donavimus etiam ego Hugo, archidiaconus, et ego Girardus, germani fratres, supradicto Sancto duas partes ex omnibus redditibus ecclesie sancti Laurencii, que est in castello; et, ut monachi cum laude abbatis presbiterum in ea ponant, eo modo quo inter eos convenerit vel quo melius eum habere poterint, nec ex ea aliquis se audeat intromittere vel in ea cantare, nisi monachorum jussu et permissione. Quicquid vero a morientibus in elemosina dimissum fuerit, vel, si terra eidem ecclesie data fuerit, monachis, absque alicujus participatione, habere concessimus. Hec omnia ego Agano, Heduensis episcopus, laudavi et confirmavi; et, ne quis de hiis aliquid deviere audeat vel monachis inde aliquam molestiam inferat, anathematis interpositione prohibeo. Testes: Hugo archidiaconus, Girardus, Oddo* et Hulduinus* fratres ipsius, Durannus Tirepel, Robertus Liddeus, capellani mei, Walterius archipresbiter, Oldierius miles Abban, Jarento abbas, Ademarus, David, Romundus monachi, Lambertus qui tunc erat presbiter ipsius ecclesie. ?? 372 1089 au siège d’Eu Robert Courte-Heuse, duc de Normandie, confirme la restauration du monastère Saint-Vigor le Grand, près de Bayeux, dont la construction avait été commencée par son oncle paternel Eudes de Conteville, évêque de Bayeux. Il fait don de toutes les coutumes à lever sur ses terres, à titre de droits de passage ou de tonlieu, ainsi que de quatre charges d’âne de bois vert, à prendre chaque jour dans son bois du Vernet. L’élection et l’intronisation de l’abbé seront faites par l’évêque de Bayeux. En outre, le duc confirme la dotation antérieurement consentie par l’évêque au monastère (n° 359). A. Original perdu. B. Copie XIIIe s., Cartularius antiquus ecclesie Baiocensis, Bibl. chapitre de Bayeux, ms. 193, n° 6. — C. Copie XIVe s., Livre rouge de l’évêché de Bayeux, B.N., n.a.l., 1828, nos 105 et 106. a. Faucon, pr., p. 213, n° 9, d’après C (en partie). — b. Bourrienne, Antiquus cartularius ecclesiae Baiocensis, 1902, I, n° 6, d’après B. — c. Anquetil, Livre rouge de l’évêché de Bayeux, 1908-1909, I, n° 105. INDIQ.: Faucon, p. 73. — J. H. Round, Calendar of documents preserved in France illustrative of the history of Great Britain and Ireland, I, n° 1424. — H. W. C. Davis, Regesta regum Anglo-Normannorum, I, n° 310. — Haskins, p. 66, n. 2. — Dom Aubourg, B S A N., t. XLVII, 1940, p. 338. Quum omnis sit a Deo potestas et omnis potestatis conditio in suo distantia, haec etiam principibus saeculi concessa est gratia, ut ea, quae a suis fidelibus data vel reddita, recipit ipse Deus in sua ecclesia ut in jus perpetuae possessionis transisse sibi ex lege sunt decreta, eorum demum sanctiat auctoritas. Ergo tantus honor eis datus cum onere, tantum eis onus impositum cum honore, conveniens eos suo modo in cubili mentis suae, incessanter debet eis suggerere ut caveant ne ingrati esse decernantur de munere neve sibi minus providentes circumspecte ruinam patiantur, suffocati tanta fasce. Ego igitur Robertus*, dux Normannorum et comes Cenomanensium, etsi cum majora a Deo acceperim in majoribus sibi deberem ministrare, in hoc tamen quantulumcumque sit, animae meae et parentum meorum volens saluti consulere, illud quod patruus meus Odo*, Baiocensis episcopus, in praedio sanctae Mariae Baiocensis ecclesiae astruit monasterium, ex proposito ut sibi semper monachi serviant a se disposito, nostri assensus manum dans, quanta possum nostrae concessionis auctoritate corroboro, dans ei quam possum libertatem, videlicet omnes consuetudines per totam terram meam quae ad me pertinent de dominicis suis rebus, tam in passagio et theloneo quam in ceteris exitibus, et de meo proprio in cotidiano usu fratrum ibidem serventium, onera quatuor asinorum singulis diebus de viridi ligno in nemore meo Verneio. Concedo etiam ut omnium abbatum ejusdem loci Baiocensis episcopus electionem faciat, et omnis ejusdem loci abbas a Baiocensi episcopo baculum pastoralem recipiat. Hoc autem privilegium trado Baiocensi ecclesiae jure sempiterno. Quisquis autem de terra mea aliquid de suo monasterio praedicto tradiderit, id sibi ratum fore concedo ne occasione juris mei ullo modo possit revocari. Haec vero quae subscribuntur de suo beneficio dat praedictus episcopus eidem monasterio, quod manu mea signum faciens confirmo, videlicet plenam decimam tocius villae in qua monasterium situm est, et omnium ad eandem villam pertinentium, et quicquid ad ecclesiam que ibi erat prius pertinebat, et praeterea medietatem ejusdem tocius villae, tam in hominibus et territorio quam in ceteris redditibus, et unum hominem in burgo episcopi cum terra ejusdem hominis qui serviat de faciendo brasio, et unum molendinum prope civitatem Baiocas, quod est super Oram fluvium, et plenam decimam de tota Chriccavilla cum terra presbiteri et ea quae ad ecclesiam pertinent, et plenam decimam de Carchinneio cum terra quae ad ecclesiam pertinet et terra presbiteri, et plenam decimam de Lion et omnibus terris quae ad Lion pertinent cum terra quae ad ecclesiam pertinet et terris presbiterorum, et praeterea quadraginta acras terrae in eadem villa, et quicquid idem episcopus habebat in Basenvilla, et ecclesiam de Cruiseio et de Olferes et de Colgrino, cum plenis decimis et terris quae ad ipsas ecclesias pertinent et terris presbiterorum. Haec itaque praefato monasterio omnia concedo et ut ea habeat sicut habuit etiam tempore patris mei confirmo. S. Robertus comes. Gislebertus*, episcopus Ebroacensis. Willelmus*, episcopus Dunelmensis. Odo, episcopus Baiocensis. Willelmus*, comes Ebroacensis. Robertus*, comes de Mellent. Willelmus* de Bretoil. Hugo de Vernon. Ricardus* de Corceio. Engelranus*, filius Ilberti. Willelmus* Crispin. Robertus* de Montfort. Willelmus* monachus, de Archis. Serlon de Maton. Willelmus de Molend. Willelmus Bertranni. Anno ab incarnatione Domini millesimo octogesimo nono, indictione duodecima, secundo anno principatus Rotberti, Guillelmi* regis Anglorum filii ac Normanniae comitis, dum idem Robertus esset ad obsidionem Auci, ea die qua idem castrum sibi redditum est, haec carta manu sua firmata est ac sigillo suo assignata. ?? 373 [Vers 1090] ?? Ayant fait construire dans l’église de Salmaise un autel pour y enfermer des reliques rapportées de Saint-Gilles, Gautier de Gissey[-sous-Flavigny] le dote de plusieurs biens, particulièrement d’un moulin, et fait don de ses droits d’usage dans la forêt voisine. A. Original, 1 H liasse 168. Parch.: 178/160 × 240/182 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 22 v°-23, n° 29, d’après A. a. Pérard, p. 180. INDIQ.: Courtépée, IV, p. 233. — Gareau, p. 215. IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDUE TRINITATIS. Notum sit omnibus presentibus et futuris, quodam tempore, Walterium de Jusseio, pro remedio peccatorum suorum adisse sanctum EGIDIUM et exinde, pro maxima devotione, prefati sancti reliquias detulisse, in quarum titulo et nomine in hac Sarmatiensi ?cclesia fecit fieri altare; et, ne de predictis reliquiis alicui esset dubietas, ad testimonium cert? spei et bone credulitatis erga prefatas reliquias procuravit altare quod construxerat muneribus multis honorare et specialiter molendino, quod apud Bonam vallem de sursum habebat, dotare. Donavit etiam in dotalicio altaris usuarium silv? ad necessarios usus molendini et ad focum omnibus quandiu molerent convenientibus. Hoc vidit, laudavit et confirmavit Adilina, uxor ipsius Walterii. TESTES: Humbertus* et Tetbaldus*, fratres, et domini hujus vill?. Ascherius, prior hujus ?cclesi?. Brunardus. Bernuinus. Girardus* de Duisma. Oddo Rufus. Hugo* Esperum. Hugo Rufus. Raynerius prepositus. Gislerius. Vualterius de la Chalma. Alerius prepositus monachorum. Bernardus. Vuitbaldus. Winibaldus, filius ejus. Oldebertus, ministralis ipsius Walterii. ?? 374 1092 ?? Robert [de Bourgogne], évêque de Langres, donne à Saint-Bénigne les églises de Germainvillers, Rigny, Memont, Occey, Chaignay, Epagny, Is[-sur-Tille], Audeloncourt et une église nouvellement construite au-dessous du château de Clefmont. I A. Original, 1 H liasse 146. Parch. de forme irrégulière: 134/235/135 × 556/558/405 mm. Bord inférieur coupé. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 151 v°-152, n° 331, d’après A. — C. Copie XIVe s., vidimus du 27 avril 1312, par Humbelet Malechar, de Dijon, notaire impérial, 1 H liasse 146. a. Pérard, p. 197, d’après A. INDIQ.: Gall. Christ., IV, col. 567. — Bréquigny, II, p. 247. — Roussel, II, p. 126, n° 116; III, p. 126, n° 822. — Vignier, II, p. 60. — Roserot, Catalogue, n° 195. — D’Arbaumont, p. XXI. INV.: 67, cote 18. — 130, f° 64 v°. — 180, p. 11, cote 1. [Sceau en navette, en cire blanche (d’après inv. 180). Evêque à mi-corps, tête nue, crosse dans la senestre. Pas de légende. Reproduit dans le cartul. 50, loc. cit.]. II TEXTES, ci-après, nos 431 et 436. IN NOMINE PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI. Quoniam omnis potestas a Deo ordinata est, et omnis sublimitas nutibus divin? Pr[ovidenti? subjaceat, dignum est ut e]x credita potestate Deum honorare studeat, quisquis vivendi normam aliis subministrat, hoc enim modo subjecti quique ad elemosinam facile poterunt provocari, si propositum suum, avarici? nodo nequaquam viderint obligari. Quocirca ego Rotbertus*, gratia Dei Linguonic? sedis episcopus, subjectos mihi ad elemosinam incitare desiderans predecessorum etiam meorum, qui ?cclesias vel fundaverunt, vel fundatas ab aliis de rebus propriis ditaverunt, imitator fieri cupiens, trado et concedo Deo et sancto Benigno, Divionensis ?cclesi? patrono, ?cclesias quasdam: ?cclesiam videlicet de Germani villare, ?cclesiam de Riniaco, ecclesiam de Magno Monte, ?cclesiam de Oceio, ecclesiam de Casnedo, ecclesiam de Spaniaco, ?cclesiam de villa nomine Iz, ?cclesiam Adeleni curtis et ?cclesiam novam sub castro Clari Montis. Omnes has ?cclesias integras tradidi Divionensi ?cclesi?, [362] cum synodis et paratis ad jus episcopi pertinentibus, h?c omnia tradidi Divionensi ?cclesi? ob remedium anim? me? et omnium antecessorum meorum, omniumque pontificum Linguonensis ?cclesi?, et ob id quammaxime, ut anniversaria dies obitus mei in Divionensi monasterio perpetuo celebretur, tam pro hoc beneficio quam pro aliis qu? eidem ?cclesi? a me collata sunt. Ego Rotbertus episcopus Linguonensis hanc cartam sigilli mei impressione confirmo. S’ Amalrici* decani. S’ [Jo]celmi* archidiaconi. S’ Lantberti* archidiaconi. S’ Vuarnerii* archidiaconi. S’ Norgaudi* archidiaconi. S’ Widrici* decani. S’ Gerardi* decani. S’ Widonis* cognomento Pagani. S’ Vualonis* canonici. S’ Hugonis* archidiaconi. S’ Teoderici* decani. S’ Ulrici capellani. S’ Stephani* cancellarii. S’ Duranni cognomento Colpaped |??|. Actum anno dominic? incarnationis .M.XC°.II°, indictione .XVa., epacta .VIIII., concurrente .IIII., in Romana sede presidente papa URBANO*, in Francorum regno regnante PHYLIPPO*, Divionensem abbatiam gubernante domno JERENTONE, abbate venerando. (Locus sigilli impressi). V° Carta Rotberti Lingonensis episcopi de quibusdam aecclesiis traditis sancto Benigno (XIIe siècle), scilicet ecclesiam de Germani villare, ecclesiam de Riniaco, ecclesiam de Magno Monte, ecclesiam de Occeio, ecclesiam de Spaniaco, ecclesiam de Iz, ecclesiam Adeleni Curtis, ecclesiam novam sub castro Clari Montis (XIIIe siècle), ecclesiam de Casnedo (XIIIe siècle). 375 [1092-1101] ?? Donations et contestations relatives à l’acquisition de la pôté de Chaignay par Saint-Bénigne. [I] Entrant en religion au prieuré de Larrey avec la permission de son époux, la femme de Thibaud de Beaune, vicomte de Dijon, donne à Saint-Bénigne la pôté de Chaignay, qui lui appartenait en propre; Thibaud donne son consentement, ainsi que sa fille et Jobert de Châtillon, mari de celle-ci. [II] Obert de Tilchâtel, contestant ce don en raison des droits de sa femme, renonce ainsi que cette dernière à sa calumpnia. [III] Girard de Duesme et ses frères, qui ont élevé une autre calumpnia sur le meix Martin, font abandon de leurs prétentions. [IV] Garnier et son frère Rustaud de Beire donnent un meix. [V] A la suite de l’abandon de l’église de Chaignay par Garnier [de Blaisy], chanoine de Langres [et abbé de Saint-Etienne de Dijon], entre les mains de l’évêque de Langres, celui-ci en investit l’abbé Jarenton. [VI] Diverses calumpniae ayant été soulevées par Gui d’Oisilly, Béraud le Buson et Lambert de Blaisy, au sujet d’une partie de la même église, des laudationes successives y mettent fin. A. Original, 1 H liasse 217. Parch.: 503/529 × 383/375 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 29 r° et v°, n° 41, d’après A. — C. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 82, d’après A. a. Pérard, p. 200-201, d’après A. INDIQ.: Dumay, Epigraphie bourguignonne, M C A C., 1878-1884, X, p. 131. — Garnier, Communes, II, p. 413. — Voillery, Origines de Beaune chrétien, M S A B, 1911, t. XXXV, p. 109. INV.: 180, p. 32, cote 1. IN NOMINE PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI. Quia mortalium pectoribus longe major inest cupiditas auferendi aliena, quam largitas tribuendi qu? sua sunt, necessario cogimur litterarum inserere monimentis, elemosinas precedentium, ad repressionem et condempnationem avarici? posterorum. Quo igitur ordine, SANCTUS BENIGNUS ea qu? possidet in villa quam Casnedum nominant adquisierit, notificamus presentibus et futuris. [I] Potestatem itaque vill? supranominat? tenuit quidam Vuido*, cognomine Dives, qui habuit filium nomine Vualterium*; cujus scilicet Vualterii filiam sumpsit in matrimonio Tetbaldus* de Belno, vice comes Divionensis; de hoc autem Tetbaldo et de ista uxore ejus fuit orta qu?dam puella, quam sumpsit in uxorem Josbertus* de Castellione; post h?c uxor supradicti Tetbaldi, cum permissu viri sui, apud Lariacum monachari disposuisset, rogavit eundem virum suum et generum suum supra nominatum, et filiam suam, cujus supra meminimus, ut potestatem Casnedi, causa ejus, concederent Deo et sancto Benigno, sicut ipsi eam tenebant et habebant; cumque hoc ab eis optinuisset, ipsa quidem donum fecit, pro eo scilicet, quia posessio illa de ejus capite erat: illi autem laudaverunt, maritus videlicet, gener et filia. [II] His ita patratis, Otbertus* de Til? Castro possessionem illam calumpniari cepit, pro eo scilicet quod uxor sua ex illa progenie esset; qui, cum multa ob hoc placita contra monachos habuisset, tandem, apud Casnedum, cum abbate, domno scilicet Jarentone, constitutus, quicquid eatenus inibi calumpniatus vel juste vel injuste fuerat, ex toto vuirpivit. Supradictus autem abbas, assumpto monacho suo Vuidone de Bar, misit eum ad uxorem jam fati Otberti, ut et ipsa laudaret quod fecerat maritus suus: quod et fecit, presente ipso viro suo et Benzone presbytero, et Amalrico quodam, et ex parte monachi presente Pontio Erleio, et Rotberto Ogdeleio. [III] Hac calumpnia ita sopita, Gerardus* de Dusmis et fratres ejus |??| calumpniati sunt, ex parte cujusdam Vuidonis de Sancto Paulo, qui fuerat consanguineus ipsorum, partem ipsius vill?, et nominatim mansum Martini, et ipsum cum uxore filiisque ejus; cumque ad placitum sepe venire vocati nollent, tandem resipiscentes, in capitulum Divionense venientes, quicquid vel juste vel injuste in jam dicta villa calumpniabantur, ex toto coram monachis vuirpiverunt. [IV] Warnerius* quoque, et frater ejus Rustikellus* de Beria, habebant ibi unum mansum, quod dederunt sancto Benigno, in presentia Vuidonis*, comitis Saliciensis, et Hilberti* vice comitis: affuit ibi etiam serviens ille, qui idem mansum tenebat, cognomento Bruticius, qui et ipse hoc laudavit. [V] Ecclesiam ipsius vill? tenebat Vuarnerius* canonicus Linguonensis, abbas Sancti Stephani Divionensis, qui et ipse reddidit eam in manu episcopi Linguonensis; et episcopus dedit eam sancto Benigno per manum domni Jarentonis abbatis. Terciam partem ipsius ?cclesi? tenebat in beneficio Vuido* de Oseleio, qui et ipse prius quidem calumpniatus est, postea vero laudavit. Verumtamen eandem terciam partem ?cclesi? tenebant de supradicto Vuidone Constantius de Iz et Amalricus* de Til? Castro; cumque et horum calumpnia repressa fuisset, et ipsis laudantibus pax data putaretur, ecce subito, quasi ex inproviso, in medium prosilivit alia calumpnia, quam objecit Beraldus quem cognominabant Busionem, et quem re vera busionem esse constaret; cumque et ipse diutius obstitisset, tandem in capitulum Divionense veniens, quod obiciebat dimisit, societatem fratrum accepit, eo tenore ut, cum moreretur, si Divioni corpus ejus afferretur, honorifice sepeliretur: ipse calumpniabatur eandem terciam partem ?cclesi?, quam Vuidonem tenere de Oseleio diximus. [VI] Lambertus* etiam de Blaseio, frater Vuarnerii suprafati kanonici, cum et ipse diutissime calumpniatus fuisset, post multa placita, tandem resipuit et laudavit; et quicquid vel juste vel injuste obiciebat, seposuit. Itaque, post tot et tanta dominia, post tot et tanta discrimina, in unius domini, sancti scilicet Benigni, jus atque dominium Casnedus villa, et ipsius vill? ecclesia, cum omnibus qu? ad eam pertinent, devenit, labore et industria domni abbatis Jarentonis et Vuidonis de Bar, ipsius ?cclesi? monachi. Acta sunt h?c, regnante in Francorum regno Phylippo* rege, pontificium Linguonensium tenente Rotberto pontifice, abbatiam Divionensium gubernante domno Jarentone abbate. Quibus omnibus interfuerunt: Vuido de Bar, Hugo* de Belna et Antelmus*, frater ejus. V° De Casnedo (XIIe s.). 376 [1092-1107] ?? Raimond de Bourgogne, «comte d’Espagne», se rend tributaire envers Saint-Bénigne d’un cens de mille sous par an. TEXTE, ci-après, n° 436. ?? ?? 377 [1092-1107] ?? Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, à son retour d’Espagne, fait don à l’abbaye d’objets précieux, acquis au cours de son voyage. TEXTE, ci-après, n° 436. ?? ?? 378 [Après 1092-1110] ?? Robert de Bourgogne, évêque de Langres, après avoir enlevé des mains des possédants laïcs l’église de Saint-Loup la donne à Saint-Bénigne par le truchement du prieur Geoffroi. INDIQ.: Roussel, II, p. 234, n° 239. TEXTE, ci-après, n° 450. II TEXTE, ci-après, n° 436. ?? ?? 379 [Vers 1095] ?? Ybert, vicomte de Saulx, donne à Saint-Bénigne une terre voisine d’Arcelot. ?? ?? ?? 380 [1095, octobre ou début de novembre] Dijon. Eudes de Conteville, évêque de Bayeux, lors de son passage à Dijon, donne à Saint-Bénigne le monastère de Saint-Vigor-le-Grand, près de Bayeux. TEXTES, ci-après, nos 390 et 436. ?? ?? 381 [1095, 18-26 novembre] Concile de Clermont Renouvellement du don précédent, en présence du pape et du concile assemblé. TEXTE, ci-après, n° 392. Voir aussi la fausse bulle d’Honorius II de 1127 (Pérard, p. 219). ?? ?? 382 [1095 (?)], 28 octobre ?? Le pape Urbain [II] autorise l’abbé de Saint-Bénigne à installer un cimetière «hors le circuit» de l’église Saint-Bénigne. ?? ?? 383 [Avant 1096] ?? L’église Saint-Martin de Longchamp, jadis donnée à Saint-Bénigne, est affranchie des droits de synode et de visite, ainsi que de toute redevance à l’égard de l’archevêché de Rouen. A. Original prétendu, arch. Calvados, H 1843, n° 1. Parch. 540 × 150 mm. A’. Original prétendu, ibid., n° 2. Parch.: 300 × 190 mm. B. Copie, B.N., n.a.l. 1406, f° 21-23. a. Lemarignier, P.J., n° III, p. 298, d’après A. Notum sit omnibus Xpistian? religionis cultoribus quod ego Willelmus*, Rothomagensis archiepiscopus, trado c?nobio quod a domino meo Willelmo*, Anglorum rege, Normannorum et Cenomannorum principe, in burgo Cadomi, in honorem beatissimi protomartyris STEPHANI, constructum est, synodoticum et circatam et omne debitum quod pertinet ecclesie sanct? Mari? Rothomagi, de ecclesia sancti Martini de Longo Campo; sic enim habuerant monachi de sancto Benigno de Dijun. Et clericus illius ecclesie sic legitime, statutis temporibus, ad synodum veniat ne sub aliqua occasione ab eo pecunia requiratur. ?? 384 [1096] ?? Pour la commodité d’administration de leurs monastères, Jarenton, abbé de Saint-Bénigne et Gilbert, abbé de Saint-Etienne de Caen, procèdent à l’échange de l’église Saint-Hippolyte de Combertault d’une part, et des églises de Saint-Aubert-sur-Orne et de Saint-Martin de Longchamp de l’autre. A. Original, arch. Calvados, H 1837. Parch. B. Copie XVIIe s., cartul. de S.-Etienne de Caen, Bibl. Sainte-Geneviève, ms. 1656, p. 41, d’après A. a. Haskins, p. 285, app. E., n° 2, d’après A. INDIQ.: Deville, Analyse d’un... cartulaire Saint-Etienne de Caen, 1905, p. 26 et 31. — Hippeau, Monographie Saint-Etienne de Caen, B S A N, XXI, p. 29 et 528. — Le Prévost, Mém. pour servir à l’histoire du département de l’Eure, II, p. 323. — Sauvage, Le fonds de Saint-Etienne de Caen aux archives du Calvados, p. 2. — Lemarignier, p. 167. II TEXTE, ci-après, n° 401. Notum sit omnibus futuris et presentibus quod domnus Gislebertus*, abbas Cadomensis, et domnus Jerento Divionensis fecerunt inter se commutationes quasdam de rebus ad utrasque ?cclesias pertinentibus. Cadomensis enim ?cclesia sita in Normannia habebat in Burgundia ?cclesiam sancti Ypoliti de Curtbertalt, cum appenditiis datis et adquisitis, quam contulit Sancto Stephano Cadomensi Roclenus*, episcopus Cabilonensis. Similiter Divionensis sita in Burgundia habebat in Normannia ?cclesiam sancti Alberti cum sibi pertinentibus, et ?cclesiam de Longo Campo juxta silvam qu? dicitur Leons, cum terris et decimis. Quia ergo res utraque in longinquo posita erat et longinquitas itineris non sinebat tantumdem commodi provenire quantum faceret si esset in vicinio ?cclesi?, communi decreverunt consilio ut ?cclesia Cadomensis acciperet ?cclesiam sancti Alberti cum appenditiis et ?cclesiam de Longo Campo cum terris et decimis, quod erat juris ?cclesi? Divionensis, et ?cclesia Divionensis haberet ?cclesiam sancti Ypoliti, cum omnibus illis qu? monachi sancti Stephani inibi habitantes videbantur possidere. H?c itaque mutationis conventio facta est communi consilio communi decreto et, ut in posterum servaretur, stabilitum est cartarum antiquarum commutatione et hujus nova conscriptione et abbatum utrorumque et fratrum utriusque ?cclesi? subscriptione. Signum Gisleberti, abbatis Cadomensis ? Signum Rodulfi ? Signum Jerentonis, abbatis Divionensis ? Signum Humberti monachi ? Signum Hugonis capellani ? Signum Roberti monachi ? ? Signum Roberti*, comitis Normannorum, filii Willelmi* regis Anglorum. ?? 385 1096, 24 mai Bayeux Eudes de Conteville, évêque de Bayeux, notifie le don fait par lui à Saint-Bénigne du monastère Saint-Vigor-le-Grand au mont Chrismat, près de Bayeux, avec ses dépendances: la dîme de la villa où il s’élève, les droits de l’église ancienne, la moitié de la villa susdite; en outre quatre bourgeois [au Bourg l’évêque], deux à Champ-Fleuri et deux à Pont-Trubert, la dîme de Tour avec la terre attenant à l’église et celle qui sert à l’entretien du prêtre desservant; les terres de Curcy, Ouffières, Valcongrain ainsi que les dîmes, les terres des églises et celles servant à l’entretien du prêtre; la dîme de Criqueville dans les mêmes conditions. Il ordonne que sa sépulture, celle de ses successeurs et celle des chanoines de sa cathédrale se feront à l’intérieur du monastère; si celui-ci vient à croître en biens au point d’être érigé en abbaye, son statut sera réglé d’un commun accord entre l’abbé de Saint-Bénigne et l’évêque de Bayeux, la consécration de l’élu du chapitre dijonnais étant réservée à ce dernier. L’acte est confirmé par Robert Courte-Heuse, duc de Normandie, qui réitère les dons antérieurement faits par lui. I A. Original apparent, 1 H liasse 150. Parch. 433/430 × 343/337 mm. Bas du parchemin coupé. a. Faucon, p. 216, d’après A.? INDIQ.: Ann. O.S.B., V, p. 369. — Bourrienne, Odon de Conteville, p. 120-130 (trad. française du texte donné par Faucon). INV.: 22, f° 1 v°. [Avec «un grand seel coseu dans du parchemin», d’après inventaire 22, f° 1 v°]. II MENT.: Obit 2 et dérivés. Non. januarii. Depositio domni Odonis Bajocensis episcopi qui dedit nobis cellam S. Vigoris. III TEXTE, ci-après, n° 390. IV TEXTE, ci-après, n° 436. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS. Ego Odo*, Baiocensis episcopus, cogitans peccatorum meorum immanitatem, perpendens etiam districti judicis de actibus meis discussionem, pro remedio anim? me? et parentum meorum et pro requie episcoporum hujus sanct? sedis Baiocensis et canonicorum qui dormierunt, qui sunt et qui futuri sunt, do Deo et sancto Benigno, Jerentoni abbati Divionensi et successoribus ejus et fratribus ?cclesi? ejusdem Divionensis, futuris et presentibus, monasterium sancti Vigoris de monte Crismatis cum appendiciis suis, videlicet plenam decimam totius vill? in qua monasterium situm est et omnium ad eandem villam pertinentium et quidquid ad ?cclesiam, qu? ibi erat prius, pertinebat et preterea medietatem totius ejusdem vill?, tam in hominibus et territorio quam in ceteris reditibus et .IIIIor. burgenses, duos in campo Florido et duos ad pontem Olberti cum terra et consuetudinibus eorum et plenam decimam de Tor cum terra qu? ad ?cclesiam pertinet et terra presbiteri et ?cclesiam de Cruisseio et de Olferes et de Colgrino cum plenis decimis et terris qu? ad ipsas ecclesias pertinent et terram presbiterorum et plenam decimam de tota Crycha villa cum terra presbiteri [eaque] qu? ad ?cclesiam pertinent. H?c et quidquid monachi deinceps juste adquisierint dono, trado, laudo et concedo ?cclesi? Divionensi, assensu et laude canonicorum et fidelium nostrorum, salva reverentia et debita obedientia sanct? Baiocensis matris ?cclesi?. Constituo etiam ibidem fieri sepulturam corporis mei et successorum meorum et canonicorum ritu sempiterno, laude eorumdem canonicorum. Quod si, Deo annuente, adeo creverit locus ipse ut abbas ibidem juste possit constitui, videlicet ut tanti sint reditus qui hoc debeant et possint pati et Baiocensis episcopus cum abbate Divionensi id communiter tractaverint et judicaverint expepedire, abbas Divionensis de suis in capitolio Divionensi ?lectionem faciet et personam ?lectam assignabit episcopo. Qui cum ordinatus fuerit sub abbate erit et eandem potestatem quam primo in eodem monasterio abbas predictus habebit. Istud sane donum, laude et assensu domini mei comitis Normanni? Rotberti*, confirmatum est, qui et dedit eidem monasterio sancti Vigoris plenariam libertatem, videlicet omnes consuetudines per terram suam qu? ad eum pertinebant de dominicis suis rebus tam in passagio et theloneo quam in ceteris redditibus et exitibus et de suo proprio in cotidiano usu fratrum ibidem Deo servientium onera .IIIIor. asinorum de viridi ligno in nemore suo Verneio et quisquis de terra sua aliquid de suo prefato monasterio traderet id sibi ratum fore concessit, ne, occasione juris sui, ullo modo posset revocari; et, ut monasterium idem ?cclesia Divionensis possideret jure sempiterno. Quisquis igitur chartam hanc donationis infringere temptaverit, ira Dei veniat super eum, deleatur de libro viventium et cum justis non scribatur et sit anathema, maranatha, usque in diem Domini, nisi resipuerit. Qui autem ista laudaverit et fidelis cooperator accesserit, pax super illum et benedictio, usque dum videat Deum deorum in Syon. Et ut hec cartha firma et inconvulsa permaneat sigilli nostri impressione eam firmavi et testibus corroborandam tradidi. Ego ODO BAIOCENSIS episcopus hanc chartam lectam et perlectam confirmo et subscribo. Signum Roberti nobilissimi comitis Normanni?. Signum Vuillemi decani. S’ Rodulfi archidiaconi. S’ Helgodi archidiaconi ? |??| ? Signum Roberti de Tribus Montibus. S’ Vuillemi* de Archis, monachi. S’ Engelranni* filii Herberti Signum Vuillemi* de Bretulio. S’ Vuillemi de Similiaco. Signum Vuillemi de Columberiis. Anno ab incarnatione Domini. M.XC.VI°., indictione .IIIIa., concurrente .VII°., epacta XXaIIIa., XVIIII°. anno principatus domni Roberti, Vuillemi* regis Anglorum filii, ducis Normanni?, h?c cartha confirmata est et sigillo suo signata. Actum publice Baiocas mense maio die XXIIII., VIIII kalendas junii, luna .XXVII. V° Carta de Baiocis (XIIe s.). 386 1096, 24 mai Bayeux Robert Courte-Heuse, duc de Normandie, confirme le don du monastère de Saint-Vigor-le-Grand fait à l’abbaye de Saint-Bénigne par son oncle paternel, Eudes de Conteville, évêque de Bayeux. Il renouvelle ses propres donations et exempte de son service quiconque fera tradition de sa propre personne et de ses biens à Saint-Bénigne. A. Original. Bibl. mun. Bayeux, titres scellés, n° 9. Parch., fragments de sceau appliqué. B. Copie XIIe s., 1 H 149, en forme de pancarte. a. Pérard, p. 197, d’après B. — b. Rev. catholique de Normandie, X, p. 283, d’après A (avec la date inexacte de 1106). — c. Bourrienne, Odon de Conteville, p. 132, d’après A. INDIQ.: Ann. O.S.B., p. 369. — Bréquigny, II, p. 283. — Orderic Vital, éd. Le Prévost, III, p. 265. — B E C, 48, p. 175 (avec la date inexacte de 1106). — C. Davis, Reg. reg. angl. norman., I, n° 376. — Haskins, p. 67, n° 4. — Dom Aubourg, B S A N, 1940, p. 338. INV.: 22, f° 1 r° et v°. Texte établi, à défaut de A, actuellement inconsultable, d’après B. Les signa d’après c et Haskins. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS. Ego Rotbertus*, dux Normannorum, etsi, cum majora a Deo acceperim, in majoribus illi deberem ministrare, in hoc tamen, quantulumcumque sit, anim? me? et parentum meorum volens saluti consulere, donum quod patruus meus Odo* Baiocensis episcopus contulit, Deo et sancto Benigno Divionensi, abbati Jerentoni et fratribus Divionensibus et successoribus eorum, monasterium vedelicet sancti Vigoris de monte Crismatum cum appenditiis suis, nostri assensus manum dans, quanta possum nostr? concessionis auctoritate corroboro, dans et confirmans monasterium ipsum ?cclesi? Divionensi in perpetuum. Et ut h?c concessio firma et inconvulsa permaneat, do praefato monasterio sancti Vigoris, quam possum libertatem, videlicet omnes consuetudines per totam terram meam qu? ad me pertinent, de dominicis meis rebus tam in passagio et theloneo, quam in ceteris exitibus, et de meo proprio, in cotidiano usu fratrum Divionensium ibidem Deo servientium, onera .IIIIor. asinorum, singulis diebus, de viridi ligno in nemore meo Verneio. Hoc autem privilegium trado Divionensi ecclesi?, jure sempiterno, ut nullus audeat hanc nostr? concessionis cartam infringere, sed semper ?cclesia Divionensis, pro su? religionis merito venerabilis, nobis et h?redibus nostris, locum ipsum sancti Vigoris, cum appenditiis, quiete possideat, secure habeat, absque inquietudine, sine calumpnia, salva reverentia et debita obedientia sanct? Mari? matris Baiocensis ?cclesi?. Quisquis autem de terra mea aliquid de suo monasterio prefato tradiderit, id sibi ratum fore concedo, ne occasione juris mei ullo modo possit revocari. Et qui se et terram suam sancto Benigno et sancto Vigori tradiderit, ab omni curi? me? servitio liber erit, nec tenebitur obnoxius servitiis nostris, sed in dominicatura abbatis et fratrum Divionensium erit solutus et liber in perpetuum. Quicumque vero hoc nostr? mansuetudinis donum infringere et hanc cartam violare presumpserit, fisco publico, mille auri libras coactus exsolvat et quod petit evindicare non valeat, sed insuper, nisi resipuerit, iram Dei omnipotentis incurrat. ? Ego Odo, Baiocensis episcopus, cartam hanc laudo et manu propria signum faciens subscribo. Signum Rotberti ducis Normannorum. Sign. Willelmi* de Archis monaci ?. Sign. Willelmi* de Bretulio. Signum Willelmi de Similiaco. S. Willelmi decani. Rodulfi archidiaconi S. Signum Willelmi ? de Columbariis. S. Helgodi archidiaconi. S. Roberti de Tribus Montibus. Anno ab incarnatione Domini M°.XC°.VI°, indictione .IIIIa., concurrente .VII°., epacta .XXma IIIa., .XVIIII°. anno principatus Rotberti, Guillelmi* regis Anglorum filii, ducis Normanni?, hec carta firmata [est] et sigillo suo signata. Actum publice Baiocas, mense maio, die .XXIIII., VIIII. kal. junii, luna XXa VIIa, ciclo decennovennali .XIIII°. Ego Hugo*, Divionensis ?cclesi? monachus, jussu ejusdem Roberti ducis Normanni?, scripsi et subscripsi, vice cancellarii Radulfi. ?? 387 [1096, septembre] ?? Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, à son retour d’Angleterre, fait don à l’abbaye d’objets précieux acquis au cours de son voyage. TEXTE, ci-après, n° 436. ?? ?? 388 1096 ?? Eudes de Conteville, évêque de Bayeux, donne à Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, une importante somme d’argent, des granges pleines de récoltes, du gros bétail d’espèces variées et plus de cent brebis. TEXTE, ci-après, n° 390. ?? ?? 389 1096 vers Noël Rome Urbain II, pape, confirme la donation de Saint-Vigor-le-Grand à Saint-Bénigne. ?? ?? ?? 390 [1097, après le 11 janvier] ?? Eloge funèbre d’Eudes de Conteville, évêque de Bayeux, inscrit au Livre des Depositiones de Saint-Bénigne, et relatant les dons du prélat au monastère dijonnais. A. Original perdu. B. Obit 1 bis, d’après A, actuellement inconsultable. C. Obit 1 ter, d’après B. — D. Obit 1, fos e-f, d’après B. — E. Obit 1, fos 48-49, d’après B. — F. Obit 1, f° 25 v°. — G. Obit 1, fos 112 v° et 113. a. Labbe, I, p. 658, ex veteri necrologio abbatiae S.B.. — b. Bougaud, Suppl. Chron. S.B., p. 200-202 (extraits). Depositio domni Oddonis* Baiocensis urbis episcopi. Hujus anniversariam diem inter precipuas benefactorum nostrorum memorias merito numeramus. Quippe qui devotionem erga nos habitam et a suis progenitoribus traxit et ipse hanc fructu uberiore heres non degener augmentavit. De stirpe siquidem comitum Normaniae extitit oriundus qui hanc Divionensem ecclesiam affectu unico dilexerunt, eamque rebus et possessionibus plurimum provexerunt. Quorum iste imitator effectus, ita eorum affectum suo tempore studuit renovare, ut et sua et illorum memoria apud nos semper nova merito debeat perdurare. Cujus devotionis indicia, ut ex parte tangamus, cum vice quadam Urbanum papam inter Gallias constitutum expeteret, Divionem veniens a domno Jarentone et fratribus hujus loci tanta honorificentia exceptus est ut sibi minus incompetens videretur, si non tanto eorum obsequio tali vicissitudine responderet, per quam suum erga nos affectum perhenni testimonio comprobaret. Unde [380] adhortante se Vuillelmo Baiocensis ecclesie decano pariterque Richardo Rhotomagensi archidiacono, dedit sancto Benigno Divionensis ecclesie patrono per manum supramemorati abbatis monasterium sancti Vigoris extra urbem Bajocensium in monte Crismatis situm cum omnibus appenditiis suis, videlicet plenariam decimam totius villae in qua monasterium situm est, tam in hominibus et territorio quam in caeteris redditibus. Dedit et burgenses quatuor, duos in Campo florido et duos ad pontem Olberti cum terra et consuetudinibus eorum. Dedit et plenariam decimam de villa nomine Tur cum terra presbiteri, ecclesiam de Olferes, ecclesiam de Crusseio, et ecclesiam de Colgrino cum plenariis earum decimis et terris ad ipsas pertinentibus et terris presbiterorum. Dedit et plenariam decimam de tota Crecavilla cum terra presbiteri, ea que ad ecclesiam pertinent. Constituit praeterea ibidem fieri suam et omnium post se futurorum pontificum et canonicorum Bajocensium sepulturam. Verum quia haec omnia Divionensi ecclesiae in Galliis positus dederat, hanc eandem donationem postmodum [385] apud Baiocas in manu praefati abbatis, laude et testimonio clericorum suorum tradidit et charta facta non solum que dederat confirmavit, sed insuper [388] plura addidit, pecuniam scilicet multam, domos segetibus diversis refertas, animalium etiam promiscui generis greges numerum centenarium excedentes. Qui cum sedem sancte Bajocensis ecclesiae annis quadraginta octo feliciter gubernasset, iter Iherosolomitanum aggressus, inter Apuliam vitae suae cursum in sanctae viae proposito consummavit, et sicut ecclesiae beatae Dei Genitricis templo sua ei sepultura provenit. Qui quidem elemosinam hanc sancto Benigno pro remedio animae suae et parentum suorum et omnium pontificum et canonicorum Bajocensium fecit. Dum ejus memoriam agimus, dignum est ut horum quoque omnium pariter memoremur, ut quo plures causa suae elemosinae Domino commendantur eo ampliora illi remunaretionis praemia compensantur. ?? 391 [Après février 1097] ?? Interpolation de la charte d’Eudes de Conteville, évêque de Bayeux, relative au don de Saint-Vigor-le-Grand à Saint-Bénigne. A’. Original prétendu, 1 H liasse 150. Parch.: 648/640 × 204/216 mm., sans trace de repli. Les signa sont précédés de croix à formes variées simulant des autographes. Les quatre dernières lignes, à partir du ? S. Willelmi de Columberiis (inclus), sont d’une écriture plus foncée, quoique de la même main que le reste du document. B. Copie XIIe s., ibid., pancarte contenant, en outre les nos 386, 392 et 401. C. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 57. — D. Copie 4 nov. 1659 par A. Michel, notaire à Dijon, Arch. Calvados (annexe de Bayeux), ms. 471, f° 1, d’après A. a. Pérard, p. 206-207. — b. D. Plancher, I, pr., p. 32, n° XLIV, d’après A. — d. Gall. Christ., XI, instr., col. 7 6, n° VIII, ex chartulario S. Vigoris. — e. Migne, 155, col. 475, d’après A. — f. Revue catholique de Normandie, X, p. 280, d’après A. INDIQ.: Bréquigny, II, p. 283. — Faucon, p. 22, 55, 66. — Bourrienne, Odon de Conteville, p. 134. — Haskins, p. 67. INV.: 22, f° 1. — 23, ms. 189, f° 1253. IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDUÆ TRINITATIS. Ego Odo, Baiocensis episcopus, cogitans peccatorum meorum immanitatem, perpendens etiam districti judicis de actibus meis discussionem, pro remedio anim? me? et parentum meorum et pro requie episcoporum hujus sanct? sedis Baiocensis et canonicorum qui dormierunt, qui sunt et qui futuri sunt, constituo et do Deo et sancto Benigno, Gerentoni, abbati Divionensi, et successoribus ejus, et fratribus ejusdem c?nobii futuris et presentibus, monasterium sancti Vigoris de monte Chrismatis, cum appenditiis suis, videlicet plenam decimam totius vill?, in qua monasterium situm est et omnium ad eandem villam pertinentium et quicquid ad aecclesiam, qu? ibi erat prius, pertinebat cum presbitero et universis consuetudinibus suis, et preterea medietatem ejusdem totius vill?, tam in hominibus et territorio quam in c?teris reditibus, cum medietate annualis mercati quod fit ibidem in festivitate Omnium Sanctorum et .IIIIor. burgenses, duos in campo Florido et duos ad pontem Olberti, cum terra et consuetudinibus eorum et apud quandam villam, qu? vocatur Portus, piscatores cum terra in qua manent, et navi sua, et consuetudinibus ejus, et plenam decimam de tota Chriccavilla cum terra et omnibus qu? ad ecclesiam pertinent, et ?cclesiam de Tor et de Crusseio et de Olferes et de Colgrino, cum plenis decimis et terris qu? ad ipsas aecclesias pertinent et terris presbiterorum. H?c itaque omnia, sicut ea etiam jam pridem et tempore Guillelmi, fratris mei, regis Anglorum ac Normanni? comitis, prefata aecclesia sancti Vigoris possidere visa est et quicquid ipsi monachi deinceps juste adquisierint dono, trado, laudo et concedo ?cclesi? Divionensi, assensu et laude canonicorum et fidelium nostrorum, salva reverentia et debita ob?dientia sanct? Baiocensis matris aecclesi?. Constituo etiam ibidem fieri sepulturam corporis mei et successorum meorum et canonicorum ritu sempiterno, laude eorumdem canonicorum. Quod si adeo creverit locus ipse ut abbas ibidem juste possit constitui, videlicet ut tanti sint reditus qui hoc possint pati, abbas quoque Divionensis et episcopus Baiocensis communiter id tractaverint et simul judicaverint expedire, abbas Divionensis de suis in capitulo Divionensi electionem faciet et personam electam assignabit episcopo Baiocensi. Qui ordinatus sub eodem abbate erit et eandem potestatem quam prius in prefato monasterio, tam super ipsum quam super c?teros abbas Divionensis habebit. Istud sane donum, laude et assensu domini mei comitis Normanni? Roberti, confirmatum est, qui et dedit eidem monasterio sancti Vigoris plenariam libertatem, videlicet omnes consuetudines per totam terram suam, qu? ad illum pertinebant de dominicis suis rebus tam in passagio et theloneo quam in c?teris reditibus et de suo proprio in cotidiano usu fratrum ibidem Deo servientium onera .IIIIor. asinorum de viridi ligno in nemero suo Verneio et quisquis de terra sua aliquid de suo prefato monasterio traderet id sibi ratum fore concessit ne, occasione juris sui, ullo modo posset revocari; et, ut monasterium idem ?cclesia Divionensis possideret jure sempiterno. Quisquis igitur cartam hanc donationis infringere temptaverit, ira Dei veniat super eum, deleatur de libro viventium et cum justis non scribatur et sit anathema, maranatha usque in diem Domini, nisi resipuerit. Qui autem ista laudaverit et fidelis cooperator accesserit, pax super illum et benedictio usque dum videat Deum deorum in Syon. Et ut h?c carta firma et inconvulsa permaneat, sigilli nostri impressione eam firmavi et testibus corroborandam tradidi. ? Ego Odo, Baiocensis episcopus, hanc cartam lectam et perlectam confirmo et subscribo. ? S’ Roberti, nobilissimi comitis Normanni?. ? S’ Willelmi, decani. ? S’ Rodulfi archidiaconi. ? S’ Helgodi archidiaconi. ? S’ Roberti de Tribus Montibus. ? S’ Willelmi de Archis, monachi. ? S’ Engelranni, filii Hilberti. ? S’ Willelmi de Bretulio. ? S’ Willelmi de Similiaco. ? Willelmi de Columberiis. Anno ab incarnatione Domini .MXCVI., indictione .IIIIa., concurrente .II°., XVIIII anno principatus domni Roberti, Willelmi regis Anglorum filii, ducis Normanni?, h?c carta confirmata est et sigillo suo signata. Actum publice Baiocas, mense maio, die .XXIIIIa. ejusdem mensis, VIIII kalendas junii, luna .XXVIIa., feria SEPTIMA, bissextili anno. V° Carta Oddonis episcopi Baiocensis de cella Sancti Vigoris (XIIe s.). 392 (acte faux) 1098, 14 mars au Latran Le pape Urbain II confirme dans les termes les plus larges le don du monastère de Saint-Vigor-le-Grand à l’abbaye Saint-Bénigne. A. Original prétendu perdu. B. Copie XIIe s., 1 H 150, pancarte contenant en outre les nos 386, 391 et 401. — E. Copie XIIIe s., transcription insérée dans la bulle du pape Innocent IV, 13 décembre 1248, Lyon. Bibl. chapitre de Bayeux, ms. 193, f° 86. a. A J P, X col. 562, n° 102, d’après une ancienne copie authentique. — b. Livre noir de l’évêché de Bayeux, éd. Bourrienne, p. 96, ch. 375. INDIQ.: Faucon, p. 75. — Jaffé-Lœwenfeld, n° 5695 (4267). — Wiederhold, p. 4, n. 2. INV.: 22, f° 1 v°. URB[anus] episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio Jerentoni Divionensi abbati, salutem et apostolicam benedictionem. Quanvis ad ?ternum sufficere debeat monimentum quod Arvernis in auditu omnium generale sanxit concilium, ne quid tamen perfectionis in hac parte paci desit monastice, [380, 381 et 385] donum quod tibi per manum nostram factum est ab fratre et coepiscopo nostro Odone* venerabili Baiocensium presule, nos iterum ea qua possumus auctoritate tibi successoribusque tuis inviolabile concedimus, manus propri? subscriptione confirmamus, sigilli nostri suppositione roboramus: monasterium videlicet sancti Vigoris cum decimis et appendiciis suis, cum presbitero et universis consuetudinibus suis, cum medietate totius vill? et omnium ad eandem villam pertinentium, tam in territorio et hominibus quam in ceteris quibuslibet reditibus, cum medietate mercati annualis quod fit ibi kalendis novembris, et quicquid ad ecclesiam pertinebat qu? in eodem loco prius erat; quatuor etiam burgenses cum terris et consuetudinibus suis, et ad portum piscatores cum terra in qua manent, et navi sua, et consuetudinibus ejus; ecclesiam et plenam decimam de tota Chricavilla, cum terra et omnibus qu? ad ecclesiam pertinent; et ecclesiam de Tor, et de Crulleio, et ecclesiam de Olferes, et de Colgrino cum plenis decimis et terris qu? ad ipsas ecclesias pertinent, cum presbiteris et eorum terris et universis consuetudinibus suis. H?c omnia tibi confirmamus in possessionem et tu? ecclesi?, ea ipsa libertate qua eas visus est idem episcopus possedisse, salva dumtaxat reverentia et obedientia debita sibi et matrici ecclesi?. Sepulturam etiam pontificum et canonicorum Baiocensium, juxta quod ejusdem pontificis continet decretum, decernimus et nos ibi fieri in perpetuum, nec unquam locus ipse divellatur a tua vel successorum tuorum potestate, nec si contigerit ibi abbatiam fore. Quicquid etiam eidem loco indulgentia principum est vel erit collatum, auctoritatis nostr? munimine fiat roboratum, videlicet plenaria libertas et omnium consuetudinum immunitas, ita ut qui se vel terram suam sancto Benigno et sancto Vigori tradiderit ab omni curi? servitio liber existat. Confirmamus etiam tibi cotidiana quatuor asinorum onera de viridi ligno in nemore Verneio. Si qua sane ecclesiastica secularisve persona contra hanc nostr? constitutionis paginam temere venire temptaverit, a sacratissimo corpore et sanguine domini nostri Jhesu Xpisti aliena fiat; et, nisi resipuerit, in extremo examine district? ultioni subjaceat. Data Laterani, pridie idus martii, anno ab incarnatione Domini .M°.XCVIII., indictione .VI., biennio post Arvernense concilium. Ego Urbanus ecclesi? catholic? episcopus subscripsi ? V° de B: Privilegium Urbani .II. de prioratu Sancti Vigoris (XIIe s.). De prioratu. S. Vigoris (fin XIIIe s.). 393 [1100], 25 mai Dijon Pour mettre fin à leur querelle au sujet de la pôté de Savigny-le-Sec, les abbayes Saint-Bénigne et Saint-Etienne de Dijon concluent un traité de pariage mettant en commun les revenus des dîmes, tierces et droits de pasnage, ainsi que l’usage et les réparations de l’église locale. Chaque partie nommera ses officiers et construira une maison à l’intérieur des limites du cimetière, une grange avec dépendances au dehors. Si ces édifices ne sont pas élevés, la terre restera commune entre les deux abbayes. Les aumônes, acquisitions, bénéfices des ventes, résultats du droit d’attrait seront partagés par moitié et les plaids terminés en commun. A. Original, G 393, pièce 3. Parch. très grossier, forme irrégulière 231/268/60 × 248/255/136 mm. B. Copie XIIIe s., cartul. de Saint-Etienne, G 125, f° 34, n° 117, d’après A. — C. Copie XVIIe s., G 129, f° 75 r° et v°, d’après B. a. Pérard, p. 84-85, d’après B. — b. Fyot, pr., n° 114, p. 75, d’après B. — c. Bièvre-Poulalier, p. 12, n° 8. INDIQ.: Roussel, III, p. 81, n° 738. CIROGRAPHUM DE SAVINIACO VILLA. De potestate Saviniacensi, inter monachos et canonicos habita diutissime controversia, hac tandem assensu partis utriusque finita est concordia determinata. Communes erunt monachis et canonicis reditus potestatis: decim?, terci?, pasnatici; communis ?cclesia, et in ea facienda vel instauranda seu illuminanda, et in omni apparatu parando: quia, simul accipient, simul et necessaria dabunt. Ministeriales vill? pro parte sua habebunt monachi quos voluerint; habebunt et canonici. Domum et qu? sunt domui necessaria infra atrium habebunt monachi, et extra atrium graneam, curtilum et necessaria; et ad h?c facienda de silva accipient quod opus fuerit; et in omnes etiam usus suos, tantum infra potestatem: et canonici similiter. Quod si canonici domum, graneam et eis necessaria non fecerint, terra communis erit. Porcos in silva quot habuerint monachi, tot habebunt et canonici; et quot canonici, tot monachi: aliorum porcorum procursus communis erit. Si quid datum fuerit pro elemosina, his vel illis, sive emptum pecunia, ab hac die et deinceps, commune erit, si tamen ad prefatam potestatem pertineat. Si quid de silva venditum fuerit, commune erit precium, et ab utriusque partis ministerialibus queretur. Si monachi in domo sua fecerint aliquem attractum, unde habeant precium vel servicium, commune erit eis; similiter et canonici. Si ex eadem potestate aut aliunde, quod tamen ad ipsam potestatem pertinere velint, emendum quidlibet fuerit, medietatem solvent monachi, et medietatem canonici. Placita justiti? ab utrorumque ministerialibus, et communiter finientur, et communiter accipientur. Quid plura? Terr? cult? et inculte, silv?, aqu? aquarumve decursus, pascua et omnia qu? infra predictam potestatem sunt, vel ad eam pertinent, erunt illis omnino communia. Actum apud Divionem, feria .VI., post octavas Pentecostes, anno .I. pontificatus pape Pascalis*, in presentia domni JERENTONIS abbatis, sub his testibus, monachis: Joffredo* priore, Hugone* Belnensi, Rotberto cellerario, Herberto, aliisque; clericis: Walone*, Pagano*, Benzone, Walterio; laicis: Aymone* milite, Widrico*, Hugone*, Widone, Jocelmo, Duranno. V°: Carta de Saveniaco (XIIe s.). 394 [1100] 26 mai château de Vignory Milon, fils d’Engelbert de Vignory, sur le point de partir pour la Terre Sainte, fait don entre les mains du prieur de Vignory des biens qu’il possédait à Ambonville. S’il meurt au cours de son voyage, sa veuve en recueillera l’usufruit, sous condition de retour au monastère après sa mort; si elle se décide à entrer en religion, elle remettra les susdits biens aux religieux. Ceux-ci devront lui assurer le service quotidien d’une prébende monacale ou la faire recevoir au nombre des moniales de Larrey[-les-Dijon]. S’il fait un heureux retour et qu’il lui naisse alors des enfants, ces derniers recueilleront le patrimoine donné et devront le laisser à Saint-Bénigne, faute de postérité. A. Original perdu. B. Copie XIVe s., cartul. 11, fos 37-38. a. D’Arbaumont, p. 82, n° 34 bis, d’après B. INDIQ.: Roussel, II, p. 97, n° 757. — Roserot, Catalogue, n° 206. — D’Arbaumont, p. XV. Anno dominice incarnationis millesimo nonagesimo nono, cum, post captam a Xpistianis sanctam civitatem Jherusalem, innumerabilis omnium hominum multitudo illuc pergeret ardenti amore et desiderio, quidam optimus miles, nomine Milo, filius Ingelberti de Vangionis rivi castello, divino in bonis operibus accensus igne, hoc quod ante diu desideraverat, de eodem itinere voluit adimplere. Cum autem omnia jam preparasset, pridie antequam recederet, priorem de monasterio sancti Stephani et aliquos ex monachis in castello fecit venire, et coram omnibus qui aderant, cum voluntate et deprecatione uxoris sue, nomine Achereas, sanctis martyribus Stephano et Benigno, per manum prioris Constantii, donum fecit de omni sua quam habebat apud Hambundi villam hereditate; tali vero conventu et tali tenore ista collatio facta est ut, si ipse non reverteretur, quod absit, de illo itinere, predicta uxor illius, quamdiu superstes esset, omnia possideret et in obitu suo, quum sine liberis erat, ad predictum monasterium relinqueret; si autem seculum voluerit dimittere et vivere cum religione, hanc hereditatem ex integro reddet eis, et cotidie, quantum unus ex monachis in prebenda ciborum acciperet ab illis aut ab abbate suo optinebunt ut ponat eam cum aliis sanctimonialibus feminis apud Lariacum in sancta religione positis. Promissum est eciam illis, sicuti obnixe petierunt, ut anniversarii dies patrum et matrum illorum sollempniter celebrare[n]tur, atque ipsorum, cum deffuncti essent, in cenobiis et in cellis illorum. Si vero prefatus Milo de hoc itinere reversus fuerit, et de ista aud de alia uxore heredes habuerit, ipsi possidebunt in vita sua; et, si sine filiis mortui fuerint, ad predictam ecclesiam relinquent hereditatem illam. Actum est hoc in castello Vuangionis rivi, tempore domni Jharentonis abbatis, .VII. kalendas junii, coram domna Beatrice* et filiis ejus Roberto* et Vuidone*, et coram domno Girardo et filio ejus Vuarnerio, cum laude et voluntate Rainaldi militis, filii Odas, cognati videlicet germani antedicti Milonis, astantibus eciam et laudantibus multis militibus et matronis, quorum militum nomina decrevimus scribere in ista carta ad testificandum per succedencia tempora. Rahaldus cognomento Paganus; Gotzelmus d’Escot et Tecaldus frater illius; Evrardus et Vuido gener ejus; Hugo Raherius, Anselmus, Ulricus, Tetbaldus, Letbaldus, Boso Tetbaldus, Gillebertus, et multi alii, clerici et laici, parvi et magni. Dominus Vuido* ad comitem Huguonem* Barro abierat, sed ante eum hec omnia jam erant disposita et ab ipso laudata. Die sabbati infra octavas Pentecosten factum est donum istud, et in illo carta ista scripta; et sequenti die dominica, jam accepta pera peregrinationis sue, post prandium, cum multitudine hominum veniens sepedictus Milo ante altare sancti Stephani, fecit legere et vulgaliter exponere; et sicuti pridie in castello per lignum in manu prioris donaverat, ita per istam cartam, coram omnibus qui aderant, confirmavit et posuit eam sine ulla calumpnia super altare; et, accepta pace et benedictione omnium, profectus est in viam suam. ?? 395 [1100-1105] ?? Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, et Humbert, abbé de Saint-Oyand de Joux, concluent un pacte de fraternité entre leurs abbayes. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 11, f° 746, d’après A. C. Copie XVIIe s., Bibl. Besançon, ms. 767, fos 110-114. — D. Copie XVIIe s., arch. com. de Saint-Claude: recueil de pièces intéressant la ville et l’abbaye, non coté, p. 361 et 362 (en partie). — E. Copie XVIIIe s., arch. Jura, fonds de Saint-Claude, recueil du chanoine Gaillard, p. 301, d’après un vieux manuscrit. INDIQ.: Gall. Christ., IV, p. 248. — Guigue et Laurent, Obituaires de la province de Lyon, I, p. 329. Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris monachis monasteriorum sancti Benigni sanctique Eugendii Jurensis quod dompnus Jarento abbas domnusque Humbertus* abbas, communi fratrum consilio, talem societatem firmaverunt ut alterutrum capitulum caeterisque consortiis perfruerentur et pro defunctis fratribus brevia ad invicem mitterentur: unusquisque vero sacerdotum missam unam, caeteri vero, nondum sacerdotali ordine praediti, L psalmos canerent ad quorum primum officium et ad missam omnia signa pulsarentur. Statuerunt insuper, quod et majus est, in omnibus scilicet missis, psalmis et orationibus et elemosinis aliisque beneficiis ad invicem sociari. ?? 396 [Avant 1101] ?? Etienne [II], sire de Fauverney, donne à Saint-Bénigne l’alleu de Bellefond. TEXTE, ci-après, n° 438. ?? ?? 397 [Avant 1101] ?? Eudes I, duc de Bourgogne, restitue à Saint-Bénigne la villa de Veuvey-sur-Ouche qu’il avait injustement usurpée. TEXTE, ci-après, n° 398. ?? ?? 398 1101 [au printemps] au chapitre de Saint-Bénigne Eudes I, duc de Bourgogne, sur le point de partir à Jérusalem, fait amende honorable en présence de son fils Hugues et de plusieurs grands du Duché, et abandonne les mauvaises coutumes qui grevaient les moines en son temps et en celui de ses prédécesseurs. En particulier, [I] il renonce à l’usage prétendu par ses hommes de contraindre les sujets de l’abbaye aux corvées ducales; [II] il défend à ses maréchaux et à ses hommes d’armes de faire des descentes à Longvic; [III] il interdit à ses hommes de recevoir en gage sans le consentement de l’abbé, une terre octroyée en chasement aux hommes du Saint; [IV] il décide qu’en cas de mariage entre serf et libre les enfants suivront la condition du père; [V] que l’homme de Saint-Bénigne qui se mêlera de commercer au marché devra fournir aux hommes du duc la caution habituelle; [VI] qu’aucun homme de l’abbaye ayant commis quelque excès à l’égard du duc ou des siens ne sera l’objet de poursuites, tant que plainte n’aura pas été portée à l’abbaye, sauf en cas d’infraction au marché public; [VII] et que, s’il doit comme colon de Saint-Bénigne une coutume annuelle au duc en raison de sa tenure et qu’il quitte la terre chargée de cette redevance du consentement des moines, rien ne pourra plus lui être réclamé à ce titre. [VIII] Il fait défense de réclamer à l’abbaye ce qu’il avait jadis usurpé à Veuvey et d’inquiéter à l’avenir les habitants de cette villa. [IX] Il cède au monastère la moitié de la monnaie de Dijon, selon les conventions accordées par son frère Hugues I, duc de Bourgogne. [X] Il interdit aux gardiens des portes urbaines de lever le portage accoutumé sur les moines de l’abbaye et des cellae, de telle sorte qu’ils aient licence d’amener le vin de leur cellier pour leur propre usage. [XI] Il dispense les hommes de Chaignay du péage dans les mêmes conditions que ceux des autres villae de Saint-Bénigne. [XII] Enfin, il fait don d’Anneline et de sa descendance et libère plusieurs de ses hommes de toute coutume à son égard. A. Original, 1 H liasse 4. Parch.: 291/290 × 458/451 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 32 v°-33 v°, n° 49, d’après A. — C. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 61, d’après A. a. Duchesne, Ducs, pr., p. 29, en partie d’après un ancien cartulaire. — b. Pérard, p. 202, d’après A. — c. D. Plancher, I, pr., p. 33, n° 46, ex archiv. S.B. INDIQ.: Cartul. 3 bis, f° 14 v° (Incipit). — D. Plancher, I, p. 277. — Bréquigny, II, p. 339. — L. de Gouvenain, De la fondation de la commune de Dijon, p. 9. — Rossignol, p. 96 (avec traduction partielle). — Roussel, III, p. 124, n° 817. — Dumay, Epigraphie bourguignonne, M C A C, 1878-1884, X, p. 131. — Garnier, Communes, II, p. 413; III, p. 450. INV.: C. 3, table 2, n. 53. — Inv.: 1, n° 55. — 130, f° 45. — 180, p. 7 et 8, n° 9. — 190, f° 28. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Sicut ad inchoationem justici? spectat sua quemque peccata penitendo confiteri et fugere, ita etiam ad fraterne dilectionis perfectionem pertinere cognoscitur ne proximus in peccatum corruat, occasionem ei peccandi adimere: qu? duo unius pietatis officia ego, Odo*, dux Burgundi?, alterum mihi ipsi impendere, alterum ad h?redum meorum posteritatem procuravi extendere; ipse quidem, pro peccatorum meorum penitudine, iter Hierosolimitanum aggrediens, heredibus autem meis ad aliquam peccati cautelam presentia scripta relinquens, cum itaque mihi divina inspirasset clementia, ut ob enormitatem meorum scelerum, sepulchrum nostri Salvatoris adirem, quatinus me? devotionis obsequium acceptius foret, in conspectu Domini, cum pace omnium et maxime servorum Dei, me debere proficisci non irrationabiliter judicavi. Verum quia erga sanctum Benignum et erga sibi servientes magis tenebar obnoxius, operam dedi, ut cum illorum pace et benedictione atque orationum suffragio proficisci potuissem; unde filio meo Hugone, quem vice mea in loco honoris mei relinquebam, assumpto, adjunctis etiam plurimis ditionis me? nobilibus viris, capitulum Divionense ingressus sum, et circunsedentibus monachis, adstantibus quoque multis de familia Sancti, de injuriis quas eis hactenus irrogaveram, justiciam feci, culpam clamavi, et venia petita me absolvi rogavi; et si me reverti contingeret, de cetero emendaturum promisi: qua mea satisfactione et promissione fratres accepta, de preteritis data indulgentia, me absolverunt, et tam pro itineris prosperitate quam pro pollicitationis me? executione, in orationum suarum communionem me susceperunt. Sane quasdam malas consuetudines, de quibus adversum me maxime conquerebantur, eis in presenti relaxavi, et eas tantum, quas tempore religios? memori? Hugonis* ducis, fratris mei, viguisse constat, mihi meisque posteris retentavi. Sit igitur notum omnibus presentis et futuri evi hominibus quia omnes pessimas consuetudines quas Robertus* dux, avus meus, super abbatiam Divionensem imposuit, penitus respuo, et ea reverentia qua prefatus frater Hugo terras et homines Sancti tractavit, me deinceps tractaturum promitto. Et ut idem posteri mei faciant, volo, opto, precipio quod si inter homines Sancti et homines ducis de ipsis consuetudinibus lis orta fuerit, virorum nobilium ac veratium testimonio sedabitur, ita ut ulterius dux, vel homines sui, exigere non presumant, quicquid tempore supradicti fratris mei virorum nobilium et veratium testimonio constiterit non fuisse exactum. Verum quia plerumque cautius observatur quod specialiter imperatur, ex ipsis pravis consuetudinibus, quas relaxo, nonnullas huic me? descriptioni nominatim precepi inserere ut ad eas exigendas nullus imposterum audeat aspirare. [I] Illam pravam consuetudinem qua homines ducis solebant per agros discurrere et homines Sancti cum animalibus suis in corvatam vel in carropera ducis violenter adducere amodo remitto; et ut tam injusta exactio ulterius non fiat, interdico. [II] Item, excursum quem marischalci et armigeri ducis apud Longum vicum intra villam faciebant, ulterius fieri prohibeo. [III] Item, si quis ex hominibus Sancti terram casamenti sui hominibus ducis, pignoris loco, absque permissu abbatis vel monachorum, tradiderit, talis oppigneratio rata non erit, nec poterit illis obsistere is qui, insciis eis, terram Sancti pro pignore susceperit. [IV] Item, si homines Sancti et homines ducis conubia junxerint, cujus juris fuerit pater, ipsius erunt omnes infantes qui ex eo fuerint procreati. [V] Si homo Sancti de mercato se intromiserit, homines ducis poterunt in eum facere exactionem consuetudinari? cautionis, quamdiu idem ministerium tenuerit; at, si a mercato destiterit, nichil ulterius ab eo vel ab ejus herede exigetur, nisi ipse vel heres suus de mercato rursum se intromiserit. [VI] Si homo Sancti aliquam torturam duci vel suis fecerit, non in eum vindicetur, donec querimonia ad monachos perlata sit, nisi forte is de quo querimonia sit in mercato inventus publico. [VII] Si homo Sancti colonus extiterit alicujus terr? Sancti, qu? duci annuam consuetudinem debet, et eandem terram incolere destiterit, atque permissu monachorum ad aliam terram nichil duci debentem migraverit, non eum dux vel sui prosequentur, nec ab eo quicquam ulterius exigent, postquam coloniam hoc modo mutaverit. [VIII] Apud villam Vivarias dictam, nulla mihi debentem, [397] quedam injuste usurpaveram, sed super his a domno JARENTONE, conventus justiciam feci; et direpta restituens, Raynardum vicecomitem Belnensem in testimonium restitutionis ipsius fidejussorem dedi: unde amodo eandem villam ab omni mea meorumque infestatione liberrimam permanere censeo; et ut nullus heredum meorum ipsius vill? habitatores aliquo modo inquietare presumat, interdico. [IX] Medietatem Divionensis monet?, de qua multotiens fraus monachis illata est, ita amodo sancto Benigno concedo, sicut [348] eam illi prefatus frater meus, Hugo dux, noscitur concessisse, ut eadem moneta ab[s]que permissu abbatis aut monachorum Divionensium non minuatur, non augmentetur, non alio transferatur; et, ut noverint omnes hoc ipsum me fideliter decrevisse, ipsum monetarium nomine Johannem, hanc eandem concessionem in manu monachorum sub sacramento firmare feci. [X] Item de portagio quod ministri portarum mearum a commeantibus exigunt, precipio ut monachi sancti Benigni, et hi qui Divioni habitant, et hi qui per cellas morantur, liberam habeant potestatem vinum ducendi in proprios usus obedientiarum suarum, quantumcumque necesse habuerint, nec ab eis aliquod portagium exigatur. [XI] Item, homines de Casnedo eandem consuetudinem de pedagio habere concedo, quam et ali? vill? sancti Benigni habere noscuntur. [XII] Do etiam Deo et sancto Benigno Annelinam, filiam Josberti Loripedis, qu? est uxor Humberti de Portu, et ipsam, et infantes quos genuerit; homines quoque istos, qui subter annotati sunt, ab omni mea meorum[que] consuetudine liberos amodo relinquo: Aymonem et Durannum de Quintiniaco, Walonem et Symonem de Canavis, Robertum et Valetum de Canavis, et Otgerium de Prunido. Ego Odo, dux Burgundi?, hanc cartam signo et confirmo, et filiis et fidelibus meis signandam trado: S’ Hugonis* filii mei. S’ Henrici* filii mei. S’ Walonis* canonici. S’ Raynerii* de Castellione. S’ Hugonis* dapiferi. S’ Raynardi* de Glana. S’ Josberti* Rufi. S’ Walterii* conestabuli. S’ Walonis* de Sarmatia. S’ Raynaldi* de Granceio. De familia sancti Benigni: Durannus* major, Humbertus Blancus, Odilardus, Rodulfus et Humbertus, filii ejus, et alii multi. Actum Divioni, anno dominic? incarnationis .I.C.I., indictione .VIIII., epacta .XVIII., concurrente .I., Phylippo* rege regnante, episcopatum Lingonensis ?cclesi? tenente domno Roberto* presule, Divionensem abbatiam tenente domno JARENTONE abbate. (Locus sigilli impressi). V° Carta Oddonis ducis de medietate monet? Divi[o]nensis et quibusdam pravis consuetudinibus relaxatis (XIIe s). 399 [1101-1106] ?? Hugues de Die, archevêque de Lyon, notifie à Norgeot, évêque d’Autun, la sentence qu’il a prononcée dans le différend opposant Saint-Bénigne au clergé beaunois. Il confirme l’église Saint-Baudèle dans la longue possession de ses droits et met à néant la prétention des moines dijonnais à faire administrer le baptême dans l’église Saint-Etienne par leurs chapelains. A. Original, G 2652, pièce 1. B. Copie XVe s., grand cartul. du chapitre de Beaune, G 2908, n° 819, d’après A. — C. Copie 26 janv. 1614, G 2652, pièce 2, d’après B. — D. Copie 28 déc. 1678, G 2652, pièce 3, d’après B. INDIQ.: Trad. francaise, XVIIIe s., 82 H 1077. — Gandelot, p. 33. — Rossignol, p. 94. — Vinceneux, M S A B, 1932, p. 34. — Claudon, Répert. chapitre N.-D. de Beaune, p. 83, n° 819. Hu[go] Lugdunensis ?cclesi? servus, dilecto in Xpisto fratri N[orgaudo*] venerabili Eduensium episcopo salutem. Dilectioni vestr? notificare dignum duximus qualiter controversiam qu? inter monachos Divionenses et Belnenses clericos agitabatur juditio terminavimus. Audita itaque utriusque partis causa, et ex altera parte [260] precepto regis Roberti* perlecto, et ex utraque parte cartis et apostolicis auctoritatibus inspectis, ad id quod certius et firmius nobis visum est nos tandem convertimus, ad hoc videlicet quod ?cclesia sancti Baudelii longam possessionem sine legitima interruptione habuisse videbatur. Et quamvis monachi obicerent quod in ?cclesia sancti Stephani capellani eorum babtizare soliti essent, cumque ab eis requisissemus unde crisma acciperent, et ipsi penitus nullum responsum darent, cognovimus quod ?cclesia illa legitime non babtizaret, qu? ab episcopali sede crisma non susciperet. Unde quoniam calumpnia monachorum nullas vires et nullam firmitatem rationis habebat, et de his omnibus qu? super clericos requirebant nihil penitus per juditium consequi poterant, in presentia domni Humbaudi* Eduensis archidiaconi et domni Walonis* archidiaconi Cabilonensis, assensu clericorum nostrorum, sine omni contradictione adjudicavimus ut prefata sancti Baldelii ?cclesia in integrum et quiete possessionem suam in perpetuum possideret Et quoniam, annuente Domino, sine labore vestro huic negotio congruum finem imposuimus, in quo non parvam inimiciciarum materiam vos evassisse cognoscimus, licet de infestatione monachorum deinceps clericis ipsis non timeamus, vestram tamen nobis dilectam fraternitatem confidutia deprecamur ut hanc Belnensium clericorum causam pro commisso vobis offitio defendatis, et tam in his quam in aliis necessitatibus suis, sicut clericis vestris, patrocinium et tuitionem vestram eisdem conferre studeatis, quatinus preces nostras apud vos in hoc sibi sentiant profuisse, et nos in suo tempore dignam vobis vicem inde possimus rependere. V° De controversia que erat inter canonicos Belnenses et monacos de parrochia Belnensi, quomodo definita est Lugduni in presentia donni Hugonis Lugdunensis archiepiscopi (XIIIe s.). 400 [1101-1109] Dijon Isembard, fils d’Itier de Salmagne, fait don à Saint-Bénigne de l’alleu qu’il possédait à Salmagne et à Massonge. ?? ?? ?? 401 1102, 14 mars palais du Latran Le pape Pascal II, s’adressant à Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, approuve l’échange conclu entre Saint-Bénigne de Dijon et Saint-Etienne de Caen (n° 384); il confirme en outre les donations faites par Eudes de Conteville, évêque de Bayeux (nos 380, 381 et 385) et par Robert Courte-Heuse (n° 386), et menace de l’excommunication quiconque contreviendrait à la présente constitution. A. Original, 1 H liasse 150. Parch.: 464/460 × 340/333, bas du parchemin coupé. B. Copie XIIe s., ibid., pancarte contenant, en outre, les nos 386, 391, 392. — C. Copie XVIIIe s., cartul. 50, f° 32 r° et v°, n° 48; f° 33 v° et 34 n° 50, d’après A. a. Pérard, p. 205-206, d’après A. — b. Migne, 163, col. 86, d’après a. INDIQ.: Bréquigny, II, p. 338. — Jaffé-Lœwenfeld, n° 5900 (4411). — Faucon, p. 75. INV.: 22, f° 1 v°. PASCHALIS* EPISCOPUS, SERVUS SERVORUM DEI, DILECTO FILIO GERENTONI ABBATI DIVIONENSIS MONASTERII, SALUTEM ET APOSTOLICAM BENEDICTIONEM. Officii nostri nos hortatur auctoritas pro ecclesiarum statu sollicitos esse et qu? recte statuta sunt stabilire. Proinde [384] commutationem illam qu? inter vos et Cadomensis cenobii abbatem Gilbertum facta est, decreti pagina confirmamus, ut que in Normannorum finibus cenobium Divionense possederat, id est ecclesiam sancti Alberti cum appendiciis suis et ecclesiam de Longo Campo cum terris et decimis, deinceps in Cadomensis monasterii possessione permaneant; et rursum qu? Cadomensis ecclesia in Burgundionum regione possederat, id est monasterium sancti Ypoliti curie Bertalt cum omnibus appendiciis deinceps in Divionensis cenobii jure persistant. Confirmamus etiam vobis vestrisque successoribus [380, 381 et 385] monasterium sancti Vigoris, cum omnibus ad ipsum pertinentibus, tam in hominibus quam in possessionibus et decimis, videlicet plena decima totius ville, in qua monasterium situm est et omnium ad eandem villam pertinentium et plena decima de Tor et de Crisseio et de Olferes et de Colgrino et de tota Cricha villa, cum terris presbiterorum, sicut vobis a bone memorie Oddone* Baiocensi episcopo tradita, et principis et aliorum assensibus est roborata. Item confirmamus [386] illud donum quod fecit Robertus* dux Normannorum prefato monasterio de suis dominicis rebus tam in passagio et teloneo quam in ceteris exitibus et per totam terram suam liberis consuetudinibus et quatuor asinis in Vernegio cotidie viridi ligno onerandis. Quicquid preterea hodie vestrum cenobium quiete possidet, sive in futurum concessione pontificum, liberalitate principum vel oblatione fidelium, juste atque canonice poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant. Si qua sane ecclesiastica secularisve persona hanc nostre constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire temptaverit, secundo tertiove commonita, si non satisfactione congrua emendaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jhesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine district? ultioni subjaceat; cunctis autem eidem loco justa servantibus, sit pax Domini nostri Jhesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant et apud districtum judicem premia etern? pacis inveniant. AMEN. AMEN. AMEN. Scriptum per manum Petri notarii regionarii et scriniarii sacri Palatii. Ego Paschalis Catholic? ecclesi? episcopus subscripsi. (Rota). Verbo Domini celi firmati sunt. Sanctus Petrus. Sanctus Paulus. Paschalis PP II. Data Laterani. Per manum Johannis* sanct? Romane ecclesi? diaconi cardinalis, II. idus martii, indictione .X., incarnationis dominic? anno M° C II°, pontificatus autem domni Paschalis secundi pape .III°. (Monogramma) Bene Valete. ?? 402 1102 au chapitre de Saint-Bénigne Hugues II, duc de Bourgogne, en présence de son frère Henri et des grands de son duché, remet à Saint-Bénigne les coutumes et redevances, justes ou injustes, réclamées jusque là par les ducs ses prédécesseurs, ou par ses propres officiers, à Plombières, dont il affranchit, en ce qui le concerne, les habitants présents et à venir. Il fait de même pour le parcours de Longvic, dont les habitants sont pareillement affranchis. A. Original, 1 H liasse 255. Parch. de forme irrégulière, bas arrondi 254/316/340 × 325/345 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 152 r° et v°, n° 333, d’après A. a. Pérard, p. 204-205, d’après A. — b. D. Plancher, pr., p. 34-35, n° 47 ex archiv. S.B. INDIQ.: Cartul. 3 bis, f° 20, n° 48 (Incipit). — D. Plancher, I, p. 281. — Bréquigny, II, p. 346. — Dumay, Epigraphie bourguignonne, M C A C, 1878-1884, X, p. 131. — Petit, I, p. 271. INV.: C. 3, table 2, f° 41 v°, n. 91. — INV.: 1, n° 51. — 51, 51 bis, 51 ter, cote 28. — 126, f° 2 r°. — 180, p. 17, cote 6. IN NOMINE PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI. Ego, HUGO*, dux Burgundi?, filius Odonis* ducis, notifico presentibus et futuris, elemosinam quam feci ?cclesi? Divionensi per manum domni JARENTONIS abbatis, pro anima patris mei in itinere Hierosolimitano defuncti. Apud Plumbarias villam sancti Benigni, homines ducis mala innumera committebant, occasione quarundam consuetudinum et quarundam exactionum quas in eadem villa se habere dicebant; unde et villa ipsa pene fuerat redacta in nichilum, dum habitatores ipsius, tantarum exactionum violentiam ferre non valentes, quaqua passim diffugiunt. Et quia e?dem violenti? tempore ducatus patris mei maxime increverant, cum mihi obitum ejus certi nuncii detulissent, tum pro remedio anim? ipsius et omnium antecessorum meorum, tum etiam pro me ipso, ut Deus principatum adolescenti? me? usque in senectam et senium secundum suam dirigat voluntatem, supradictam villam in integram restitui libertatem. Assumptis etenim quamplurimis nobilissimis viris, una cum fratre meo Heinrico*, in capitulum Divionense veni, et omnes consuetudines et exactiones, justas et injustas, quas ab eadem villa antecessores mei duces et homines eorum exegerant, et quas ego et homines mei exigebamus, relaxavi, et per hanc cartam usque in perpetuum relaxo Deo et sancto Benigno, abbati Jarentoni et monachis Divionensibus, scilicet: percursus, mariscalcias, brennarias, arbergarias, cautiones et superprisias et precarias, et quicquid consuetudinis atque exactionis predecessores mei duces ab hominibus ipsius vill? exigere solebant, vel per se, vel per suos. Homines quoque et feminas qui eandem villam inhabitant et deinceps inhabitaturi sunt, ab omni mea meorumque exactione quietos et liberos dimitto. Et ut nullus ex posteris meis eos ullatenus inquietare presumat, presentis cart? me? auctoritate interdico. Relaxo etiam omnes consuetudines et exactiones justas et injustas quas apud Longum vicum faciebam, et nominatim percursum illum quem homines sive armigeri ducis per agros vel intra villam faciebant; et precipio ut percursus ille intra villam aut per agros ulterius non fiat, sed vill? ipsius habitatores, tam ab hac quam ab omni alia exactione, sive justa, sive injusta, quieti ac liberi permaneant. [418] Post aliquibus itaque annis, Hugo*, prepositus meus, cepit ipsam potestatem infringere, et quod relaxaveram repetere, me inscio; quod cum audissem, dolui et ipsum prepositum vocans, precepi ut redderet quod tulerat, et Hugoni monacho, qui erat de Marriniaco, rectum faceret, quia erat provisor de Longovico. Quod et fecit, dans fidejussorem nobilissimum Widonem*, Vuangionis Rivi dominum. Hoc feci fieri, ego Hugo, dux Burgundi?, audiente et vidente ipso Widone, Wilenco* Linguonensi decano, et aliis. Hujus rei testis est Framericus, ipsius monachi serviens. Actum in camera abbatis, Divioni. Et ut h?c omnia inconcussa et firma permaneant, cartam hanc meo jussu conscriptam, manu mea signo, sigilli mei impressione confirmo, et fratri meo Heinrico, aliisque nobilibus viris, quorum testimonio ac laude scripta est, signandam trado. |??| Hugonis ducis. S’ Heinrici fratris ejus. S’ |??| S’ |??| S’ Milonis* de Frollesio. S’ Walonis* canonici. S’ Hugonis* et Wuidrici*, fratrum ejus. S’ Jocelmi* de Besua. S’ Hugonis*, filii ejus. S’ Odonis* prepositi. S’ Landaldi filii ejus. S’ Ogdilonis Gratapeccatum. S’ Duranni* majoris. Odilardi teloenarii. Rodulfi et Humberti filiorum ejus, Humberti Blanchi, Richardi famuli, Rotberti de Cameraco, Odonis Coci. Actum Divioni, anno dominic? incarnationis .M.C.II., indictione .X., epacta nulla, concurrentibus II., Paschali* Papa., Phylippo* rege, Rotberto* Lingonensi pontifice, domno JARENTONE ABBATE. (Locus sigilli impressi). V° Carta Hugonis ducis de Plumbariis et Longovico et eorum libertatibus (fin XIIe s.). 403 [1102-1111] ?? Hugues II, duc de Bourgogne, ayant voulu, à l’instigation des habitants du bourg Saint-Bénigne, transporter de la terre de Saint-Etienne à l’intérieur du cloître, la foire du 1e novembre, dite foire de Saint-Bénigne et le marché hebdomadaire, renonce à son projet sur les instances des chanoines de Saint-Etienne, appuyés par les milites divionenses. A. Original perdu. B. Copie XIIIe s., cartul. de Saint-Etienne, G 125, f° 33 v°, d’après A. — C. Copie XVIIe s., cartul. de Saint-Etienne, G 129, f° 72 v°-73, d’après B. a. Pérard, p. 82, d’après B. — b. Fyot, pr., p. 45, n° 81, d’après B. — c. Bièvre-Poulalier, p. 18-19, n° 15, d’après B. INDIQ.: Fyot, p. 85. — Courtépée, I, p. 427. — Petit, I, p. 274 et 434, n° 128. — Colette, p. 22. — Champeaux, Cimetières, p. 50 et 74. — Chaume, Anciennes paroisses de Dijon, M C A C, 1933, t. XXI, p. 35. Ad memoriam presentium et posteritatis future est annotatum quod Hugo* dux Burgundie, filius Odonis* ducis in Iherosolimitano exercitu mortui, feriam sancti Benigni, necnon et mercatum de terra sancti Stephani, in qua fuit ab antiquo tempore ducum et regum, voluit transferre in Claustrum, in vicum sancti Johannis, instinctu burgensium et utilitate eorum. Propter quam injuriam canonici ad ducem venerunt super hoc quod facere moliebatur, apud eum conquerentes et deprecantes ne, malo consilio impulsus, tale quid faceret, unde suis temporibus ecclesia sancti Stephani detrimentum pateretur: que suis antecessoribus in maxima reverentia et honore habebatur. Tandem, duce verissimis rationibus suam injusticiam atque pravum consilium agnoscente, multis precibus militumque suffragio canonici apud eum impetraverunt quod supradictam feriam vel quamlibet aliam feriam, quandoque fortasse futuram, nec forum de loco suo, id est de terra sancti Stephani amplius removeret. Istud etiam concessit quod ecclesia sancti Stephani suos usus, suas consuetudines, suos tenores haberet, sicut umquam melius tenuerat, suorum predecessorum tempore et ea die tenebat. Testes hujus rei sunt: Warnerius* prepositus ejusdem ecclesie et Galo* abbas Latonensis et Guido* decanus Divionensis et Manerius* dapifer et Durannus* precentor et Arnulfus* et ceteri fratres; et ex parte ducis: Wido* Rufus de Monestello, et Galerannus* de Monte Regali, et Aimo* de Porta, et Aymo*, frater Galonis abbatis, et Huo* Canlar, et Verricus*, et Hugo* filius Alenardi, et Hugo* de Bessua. ?? 404 [1102-1113] ?? Hugues II, duc de Bourgogne, ayant institué un marché annuel de la Saint-Jean (24 juin) sur les terres de Saint-Bénigne, du consentement de l’abbé Jarenton, en partage les revenus par moitié avec l’abbaye, à la réserve de la justice qu’il déclare retenir. Il interdit de changer le lieu du marché, sans le consentement de l’abbé. A. Original, 1 H liasse 4. Parch.: 208/196 × 270/279 mm., repli 17/15 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 3 bis, fos 14 v° et 15, n° 28 d’après cartul. 3. a. Petit, I, p. 436, n° 131, d’après A. INDIQ.: D. Plancher, I, p. 285. — Courtépée, I, p. 437. — Petit, I, p. 275. — Roserot, Catalogue, n° 227. — Chaume, Anciennes paroisses de Dijon, M C A C, 1933, t. XX, p. 34. INV.: C. 3, table 2, f° 26 v°, n° 51. — Inv.: 100, f° 9, cote 4. — 130, f° 42 v°. — 190, f° 28. — 191, f° 23 v°. Notum sit presentibus et futuris quod mercatum illud annuale in nativitate sancti Johannis Baptist?, laude et assensu domni Jarentonis abbatis Divionensis et monachorum Divionensium primitus est institutum; et quia terra illa, in qua mercatum illud teneri institutum est, juris est sancti BENIGNI, et dies, in quibus mercatum deducendum erat, nichilominus ad jus ipsius sancti pertinebant, concessit HUGO*, dux Burgundi?, qui mercatum illud instituerat, ut de omnibus redditibus, qui ex mercato illo in posterum provenirent, medietas esset sancti Benigni et monachorum sibi servientium, excepta justicia quam sub sua misericordia retinuit. Instituit etiam idem dux ne qualibet occasione mercatum illud a loco, in quo primo statutum erat, sine laude et assensu monachorum removeretur. Hoc autem factum est laude et testimonio nobilium virorum, domni scilicet Roberti, episcopi Lingonensis, qui omnes sub anathematis vinculo posuit qui de his aliquam torturam sancto Benigno inferrent; Walonis* canonici; Arnulfi* canonici; Tecelini* Sauri; Milonis* de Frolleys; Widrici* militis; Waleranni*; Hugonis* prepositi; Evrardi*, filii Widonis mariscalci; Duranni* majoris; Vuidonis, filii Alcherii. Et ut hoc in posterum firmum et stabile foret, precepit dux cartam inde fieri et sigillo suo signari. V° Carta de mercato in nativitate sancti Johannis Babtist? (XIIe s.). — Carta de mercato in natale sancti Johannis Baptiste (XIIIe s.). 405 [1102-1143] ?? Hugues II, duc de Bourgogne, donne au prieuré Saint-Vigor de Bayeux un cens de dix sous sur une maison qu’il avait fait construire sur la terre de ce dernier. ?? ?? ?? 406 [1102-1143] ?? Hugues II, duc de Bourgogne, appose son sceau en bas de la charte de donation d’Offroicourt en Soulossois, par le comte Gérard de Metz (n° 313). ?? ?? ?? 407 [1103] au chapitre de Saint-Bénigne Robert de Bourgogne, évêque de Langres, à la prière de Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, confirme à l’abbaye dijonnaise la possession des églises Saint-Jean et Saint-Philibert, situées au cimetière Saint-Bénigne; l’abbé et les moines pourront y instituer des prêtres desservants, après les avoir présentés au doyen [du Dijonnais] pour en recevoir la cura animarum. Le statut de ces desservants est réglé, eu égard aux droits épiscopaux et aux devoirs envers Saint-Bénigne. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 138 r° et v°, n° 303, d’après A. C. Copie XVIIe s., cartul. 34, f° 61 v°, d’après cartul. 3. — D. Copie XVIIIe s., cartul. 1242, f° 49. — E. Copie 31 juillet 1609, par C. Jovinet, notaire apostolique, 1 H liasse 1441, d’après le cartul. 3. — F. G. Deux copies informes (dont l’une donne la date: 1103), XVIIe-XVIIIe s., ibid. a. Pérard, p. 208-209. — b. Petit, I, pr., p. 435-436, n° 130, d’après E. INDIQ.: Gall. Christ., IV, col. 680. — Roussel, III, p. 90, n° 757 (avec la date: 1110). — Roserot, n° 226 (avec la date de 1103). MENT.: Cartul. 3 bis, f° 3 (Incipit). INV.: C. 3, table 2, f° 9, n° 15. — Inv.: 191, f° 96. CUM ab ecclesia Lingonensi abbatia Divionensis fundata sit et possessionibus dilatata, ego Robertus*, Dei gratia Lingonensis episcopus, eamdem abbatiam tanto debeo affectuosius amare et latius amplificare quanto diebus sacerdotii mei populum Dei et numero et merito constat multiplicius accrevisse. Cui, etsi nova beneficia, prout volo, conferre non valeo, saltem ut possessa antiquitus liberius possideat, opem quantum possum denegare non debeo. Ecclesiam sancti Joannis Baptistae et ecclesiam sancti Philiberti sitam in cimiterio beati Benigni constat antiquitus Divionensem abbatiam possidere, sed, per pravas quorumdam adinventiones, de illo antiquo jure plurimum amississe. Unde, exoratus a domino Jarentone abbate et a monachis ejus, et donum illud antiquum quo eaedem ecclesiae sancto Benigno datae fuerant, laudavi; et, ut liberius eas in posterum Divionensis ecclesia possideat, aliquid addere procuravi. Volo itaque et hujus meae descriptionis auctoritate praecipio ut ecclesias supramemoratas ecclesia Divionensis quieto jure possideat, cum in qualibet earum presbiter fuerit ponendus vel removendus, penes abbatis et monachorum maneat arbitrium et de substituendo et de removendo eorum erit presbiteros qui prefatis ecclesiis deserviant providere et provisos ad decanum adducere; qui decanus, sine ulla dilatione, statim in presentia abbatis seu monachorum, curam animarum committet presbiteris quos illi presentaverint. Si episcopus vel archidiaconus venerit Divionem, cum ab aliis presbiteris expensae necessariae requirentur, isti liberi remanebunt et, id quod in hujusmodi exactione vel deprecatione vel expensis daturi erant, dabunt in obsequium abbatis et monachorum, si abbati et monachis placuerit. Excomunicationes et generalia edicta episcopi custodient, ita ut eum quem episcopus excommunicaverit vel interdixerit, ipsi nullatenus recipiant, donec eum episcopus absolvat. Si, pro privata injuria Divionensi ecclesiae illata, abbas aut monachi praeceperint ut non cantent, cantare cessabunt; et rursum, cum eis cantare praeceperint, nullius alterius expectata licentia cantabunt. Si abbas aut monachi tales presbiteros poterint invenisse qui mundo velint renunciare et tamen ad jussum abbatis in clericali habitu consentiant remanere, liberam habebunt licentiam abbas et monachi predictas ecclesias hujusmodi presbiteris commitendi. Supradictarum ecclesiarum redditus omnes in jus cedent abbatis atque monachorum, nec in eis quicquam presbiteri constituti proclamabunt, nisi quantum inter eos et abbatem, constitutionis suae tempore, convenerit. Ego Vilenchus*, archidiaconus, de cujus ministerio prefatae ecclesiae sunt, hanc donationem laudavi. Ego Paganus* decanus, laudavi. Hanc donationem feci ego Robertus Linguonensis episcopus Deo et sancto Benigno in capitulo Divionensi, per manum domni Jarentonis abbatis, in presentia domni Gaufridi*, prioris et aliorum monachorum. Quae ut firma permaneat sigilli mei impressione eam confirmo. ?? 408 [1104, 2 mai] au siège du château de Nogent[-en-Bassigny] Robert de Bourgogne, évêque de Langres, donne à Saint-Bénigne la chapelle de Nogent[-en-Bassigny] avec les églises et les dépendances. Hugues, comte de Troyes, présent à l’acte, remet une pièce de monnaie à l’évêque, qui la transmet en signe de tradition à Hugues, chapelain de Jarenton, abbé de Saint-Bénigne. I A. Original, arch. Haute-Marne, fonds du prieuré de Nogent-en-Bassigny. Parch.: 135 × 150 mm., repli: 15 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 31 v°, n° 46, d’après A. — C. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 145. a. Pérard, p. 200. — b. Pistollet de Saint-Ferjeux, Notice sur Montigny-le-Roi, M S H L, II, p. 26-27. — c. D’Arbois de Jubainville, II, p. 87, n. 1, d’après b (en partie). FAC-SIMILÉ: Collection de fac-similés à l’usage de l’Ecole des Chartes. INDIQ.: Jolibois, p. 390 et 407; Mém. sur quelques monnaies champenoises, p. 7 et 8; Mém. sur les arch. de la Haute-Marne, dans Ann. eccl. et hist. du diocèse de Langres, 1839, p. 258. — Roussel, II, p. 169, n° 170. — Petit, I, p. 277-278. — Daguin, p. 80. — Giry, Diplomatique, p. 656. — Roserot, Catalogue, n° 228. Sceau rond, 55 mm., cire rouge, pendant sur double queue de parchemin. Evêque à mi-corps, de profil à gauche, bénissant de la dextre, crosse dans la senestre. A droite et à gauche, en deux colonnes: S[igillum] EPI LINGO[nensis]. Légende: ? NOMINE COMPERTO PASTORI CREDE ROBERTO, reproduit dans Daguin, loc. cit.; De Fleury, n° 285. Denier percé pendant à une cordelette. Anonyme. SANCTUS PETRUS. Chrisme. .R.TRECAS CIVITAS. Croix. Blanchet et Dieudonné, Manuel de numismatique française, IV, p. 134. II TEXTE, ci-après, n° 431. EGO ROBERTUS*, Dei gratia Lingonensis episcopus, dedi Deo et sancto Benigno, Divionensis ecclesiae patrono, capellam de Noiant et ecclesias et caetera omnia quae pertinent ad eamdem capellam. Et quia dominus Hugo*, comes Trecasinus, presens aderat quando hanc donationem feci, dedit mihi idem comes, in testimonium hujus donationis, hunc nummum qui hic dependet, ut per ipsum donationem facerem et ecclesiae Divionensi transmitterem. Hoc autem factum est, eo tempore quo castrum Noiant obsederam: itaque nummum de manu comitis accipiens, domno Hugoni, capellano domni Jarentonis, abbatis Divionensis, tradidi, et per eum Divionensi ecclesiae donum de capella praefata et de ecclesiis et caeteris ad eam pertinentibus, transmisi, et in testimonium hujus donationis nummus iste huic cartae appensus est, quum per ipsum donatio ista facta est, laudantibus archidiaconis Vuarnerio*, Fulcone* et Pontio*, et Duranno* Runche, canonico. Ego Robertus, Lingonensis episcopus, hanc cartam scribere jussi, et sigillo meo confirmare feci. Si quis vero hanc nostrae donationis sententiam sciens obviare praesumpserit, divini se reum Judicis sciat; et, nisi resipuerit, perpetuo se anathemate dampnatum cognoscat. ?? 409 [Vers 1104?] ?? Hugues I, comte de Troyes, déclare que ni lui, ni aucun de ses héritiers ne pourront mettre la garde de Saint-Blin, à eux confiée par l’abbé et les moines de Saint-Bénigne, en d’autres mains que la leur propre. ?? ?? ?? 410 [1104-1111] ?? Robert de Bourgogne, évêque de Langres, ménage un accord entre le prêtre desservant les églises de Nogent-en-Bassigny et les moines de Saint-Bénigne. ?? ?? ?? 411 1105, 1er janvier palais du Latran Le pape Pascal II, s’adressant à l’abbé Jarenton, déclare prendre le monastère de Saint-Bénigne sous la protection perpétuelle du Saint-Siège, et renouvelle à cet effet les prescriptions autrefois édictées par Grégoire VII (n° 354); il approuve les libéralités de Robert de Bourgogne, évêque de Langres, touchant les églises du Bourg (n° 407), ainsi que les remises et immunités consenties par cet évêque et ses prédécesseurs relativement aux parées et aux synodes (n° 362); enfin il donne une confirmation générale des possessions du monastère, en énumérant, diocèse par diocèse, les prieurés de sa dépendance, à savoir: [I] dans le diocèse de Langres, la celle de Saint-Amâtre et l’église de Saint-Ferjeux, avec toutes leurs dépendances; la celle de Montigny [-le-Roi]; la celle de Nogent[-le-Roi] et la chapelle du château; la celle de Clefmont, la celle de Sexfontaine, la celle de Vignory, avec leurs dépendances; [II] dans le diocèse de Toul, la celle de Saint-Blin, la celle de Silmont, avec leurs églises et toutes leurs dépendances; [III] dans l’évêché d’Autun, la celle de [Saint-Etienne de] Beaune, avec les églises de Villy[-le-Moutier], de Chailly, de Préforgeuil et toutes leurs dépendances; la celle de Salmaise, la celle de Combertault, la celle d’Arnay-[le-Duc], avec toutes leurs dépendances; [IV] dans l’archevêché de Besançon, la celle de Saint-Marcel-[lez-Jussey], la celle d’Enfonvelle, la celle de Serqueux, la celle de la Loye, l’église de Torpes; la celle de Saint-Pierre de Salins, la celle de Saint-Michel du même lieu, avec toutes leurs dépendances; [V] dans l’évêché de Chalon-sur-Saône, la celle de Sainte-Marie de Chalon et la celle de Palleau avec toutes leurs dépendances; [VI] dans l’évêché de Valence, la celle de Saint-Genès de Montmeyran avec ses dépendances, les églises de Verpillières, de Cornas et de Glun; [VII] dans l’évêché de Die, l’église de Bouvantes; [VIII] dans l’évêché de Bayeux, la celle de Saint-Vigor avec ses dépendances; [IX] dans l’évêché de Sens, la celle de Vosnon avec ses dépendances. La bulle se termine par une confirmation générale de toutes les possessions actuelles de Saint-Bénigne, et de celles qui pourront être acquises dans l’avenir; par l’annonce accoutumée des bénédictions réservées à ceux qui observeront ces prescriptions et des châtiments dont seront frappés les contrevenants; et enfin par l’entérinement des privilèges authentiques accordés à l’abbaye par les pontifes romains. A. Copie figurée, 1 H liasse 1. Parch.: 698/713 × 490/483 mm., rongé en son centre et au milieu de chaque côté; repli: 24 mm., presque entièrement coupé. a. Pflugk-Harttung, I, p. 83, n° 91. INDIQ.: Roussel, I, p. 203, n° 28; III, p. 83, n° 774. — Jaffé-Lœwenfeld, n° 6005. INV.: Cart. 30, f° 27. PASCHALIS*, EPISCOPUS SERVUS SERVORUM DEI, VENERABILI FILIO GERENTONI ABBATI DIVIONENSIS MONASTERII EJUSQUE SUCCESSORIBUS REGULARITER PROMOVENDIS IN PERPETUUM. Sicut injusta poscentibus nullus est tribuendus effectus, sic legitima desiderantium non est differenda petitio. Vestras igitur postulationes paterna clementia exaudientes libertati ac quieti vestri cenobii, auctore Domino, providimus. Statuimus enim ut Divionense cenobium semper sub apostolic? sedis protectione servetur; et obeunte te, nunc ejus loci abbate vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet surreptionis astutia seu violentia preponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars consilii sanioris, vel de suo, vel de alieno, si oportuerit collegio, secundum Dei timorem et beati Benedicti regulam elegerint. Porro electi consecratio, sicut a predecessore nostro felicis memori? G[re]g[ori]o* septimo constitutum est, peragatur. Interdicimus autem ne cui, post professionem exibitam, facultas sit, sine abbatis permissione monasterium derelinquere. Statuimus etiam, ne ab episcopo vel ministris Linguonensis ecclesi? divina monasterio vestro interdicantur officia, sed continue celebrentur, nisi eisdem causis fratres cessare oporteat qu? sedis Apostolic? presulis Benedicti* determinatione distincte sunt. Ecclesiarum quoque qu? in Burgo monasterii site sunt, id est sancti Johannis Baptist? et sancti Philiberti seu presbiterorum in eis Domino servientium, eam in perpetuum libertatem vestro monasterio confirmamus, quam venerabilis Rotbertus* Linguonensis episcopus contulisse cognoscitur. Illud etiam remissionis et immunitatis quod [362] idem episcopus vel sui predecessores de paratis et synodis vestro cenobio indulsisse cognoscuntur, nos presentis decreti assensione firmamus. [I] Confirmamus etiam vobis vestrisque successoribus in episcopatu Linguonensi cellam sancti Amatoris cum ecclesia sancti Ferreoli cum ceteris tam ecclesiis quam aliis rebus ad ipsas pertinentibus; item cellam de Montaniaco et cellam de Nogent, cum capella ejusdem castelli; cellam de Claromonte; cellam sanct? Mari? apud Saxonis Fontem; cellam sancti Stephani apud Vangionis Rivum, cum omnibus ad eas pertinentibus; [II] in episcopatu Tullensi cellam Bertiniace Curtis, cellam de Solini monte, cum ecclesiis, villis, terris et omnibus ad eas pertinentibus; [III] in episcopatu Heduensi cellam Belnensem, cum ecclesiis de Vielaco et de Cusleo, de Prato Fergeolo, cum omnibus suis pertinentiis; cellam de Sarmatia; cellam de Curbertaut; cellam de Arneto cum omnibus ad easdem cellas pertinentibus; [IV] in archiepiscopatu Bysontino, cellam sancti Marcelli, cellam de Offonis villa, cellam de Sarcophagis, cellam de Logia Novella, ecclesiam de Torpa; apud Salinas, cappellam sancti Petri, cappellam sancti Michaelis cum omnibus ad eas pertinentibus; [V] in episcopatu Cabilonensi, cellam sancte Marie cum suis pertinenciis, cellam de Paluel, cum omnibus pertinenciis; [VI] in episcopatu Valentinensi, cellam sancti Genesii de Monte Madriano cum suis pertinenciis, ecclesiam de Vulpileriis et de Cornaz et de Glun; [VII] in episcopatu Diensi, ecclesiam de Bovantia; [VIII] in episcopatu Baiocensi, cellam sancti Vigoris cum suis pertinentiis; [IX] in episcopatu Senonensi, cellam sancti Benigni apud Volnum, cum omnibus pertinentiis suis. Et si qua alia, in quibuslibet locis in presentiarum ad jura vestri monasterii pertinent, vel in futurum, largiente Domino, pertinebunt. Decernimus itaque ut nulli [omnino hominum] l[iceat] idem monasterium temere perturbare, a[ut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, vel teme]rariis vexationibus fatigare; sed omnino integra cons[erventur eorum pro quorum sustentati]one et gubernatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura [salva episcoporum canonica reverentia. Quibus tamen, nec i]psis, nec eorum ministris, liceat cenobii vestri ecclesias injustis inter[dictionibus] fatigare, quamdiu illic monastici ordinis vigor, Domino prestante, permanseri[t. Si qua s]ane ecclesiastica secularisve persona hanc nostr? constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire temptaverit, secundo terciove commonita, si non satisfactione congrua emendaverit, potestatis honorisque sui [di]gnitate careat, reamque se divino judicio de perpetrata iniquitate cognoscat et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini nostri Redemptoris Jhesu Xpisti aliena fiat atque in extremo examine districte ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco justa servantibus, sit pax Domini nostri Jhesu Xpisti quatinus et hic fructum bon? actionis percipiant et apud districtum Judicem premia etern? pacis inveniant. Amen. Scriptum per manum Rainerii scriniarii regionarii et notarii sacri palatii. Ego Paschalis catholice ecclesi? episcopus s[ub]s[cripsi]. Data Laterani per / (Rota) ? Verbo Domini celi firmati sunt / manum Johannis* sanct? R. ecclesi? diaconi cardinalis, kal. januarii, .XIII. indictione, anno dominice incarnationis .M°. C° V°, pontificatus / (Monogramma) Bene Valete / autem domni Paschalis II pape VI° ?? 412 1105 Dijon Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, cède aux chanoines de Saint Léon de Toul un alleu sis à Velaines et à Burnicurtis, dans l’évêché de Toul, pour le prix de quatre-vingt marcs d’argent, étant entendu que cette somme servira à acheter un domaine plus rapproché et plus commode. L’acte, approuvé par les moines de Saint-Bénigne en plein chapitre, et en présence de Robert de Bourgogne, évêque de Langres, le jour de Pâques 1105 (9 avril), est confirmé le jour de la Pentecôte (28 mai), en présence des représentants des chanoines de Saint-Léon. A. Original perdu. B. Copie XVe s., cahier de quatre feuilles. Arch. Meurthe-et-Moselle, B. 483, n° 10. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego frater Jerento, Divionensis ecclesie abbas, notum facio omnibus sancte Dei ecclesie fidelibus, futuris et presentibus, alodium quoddam quod nos in episcopatu Tullensi apud Vellenias scilicet et apud Burni curtem possidebamus, quod et remocione sui minus nobis erat commodum, et quia in Theutonicorum regno situm erat, desperebatur nobis fore perpetuum, cum canonicis Sancti Leonis, qui in prefata Tullensium urbe commorantur, nos commutasse; qui et merito religionis jam pridem nobis familiares et in prefato alodio pro quadam parte eis ab antecessoribus colata erant coheredes. Concessimus igitur eis prefatum alodium et legitima tradicione perpetuo possidendum, accepta ab eis [octo]ginta marcharum peccunia, non quidem ut fu[ndum] ecclesie nostre venderemus, sed ut de [supradicta pecc]unia viciniorem et commodiorem [nobis comp]aremus. Hanc commutacionem et [tradicionem fratres] ecclesie Divionensis die sancto Pasche, anno [presenti] qui est incarnati Verbi millesimus cent[esimus] .V., in plenario capitulo, presente domno Roberto*, Lingonum episcopo, laudaverunt; et laudacionem ipsam, die sancto Penthecostes, in presencia domni Liutulfi* et aliorum, qui ab ecclesia sancti Leonis ad audiendam laudem ecclesie nostre missi advenerant, in capitulo generali confirmaverunt. Ut igitur quod gestum est ratum, firmum et stabile per succedentia tempora permaneat, sigillo nostro cartam commutacionis hujus firmamus. ?? 413 1105, 9 avril au chapitre de Saint-Bénigne Robert de Bourgogne, évêque de Langres, approuve l’accord conclu entre Saint-Bénigne et les chanoines de Saint-Léon de Toul (n° 412). A. Original perdu. B. Copie XVe s., cahier de quatre feuilles, Arch. Meurthe-et-Moselle, B. 483, n° 10. Robertus* Lingonum Dei gracia episcopus. Universis ecclesie filiis presentibus et futuris, cum Christo heredes effici celestis adopcionis, pacis et dileccionis integritas, tanto attencius a quibus[cum]que fidelibus est servanda, quanto constat quia sine ea incolumis nequaquam consistit ecclesia. Et prefecto tunc in nobis virtus fidei cumulatur cum inter nos caritas inviolata custoditur, decet ergo nos qui episcopali sollicitudine preminemus super hoc vigilancius attendere et nostre nostrorumque subditorum transquilitati, quantum Deus concesserit, providere. Notum igitur omnibus sancte matris ecclesie filiis esse volumus Divionensis cenobii fratres alodiumque quod in episcopatu Tullensium apud Velenias scilicet et apud Burnicurtem possidebant cum canonicis Sancti Leonis, qui in predicta Tullensium urbe commanent, cum omni integritate legitime commutasse, tum quia longe positum minus eis erat utile, tum quia in diversa situm regione desperabatur perpetuum fore: facta est autem ista commutacio per manum domni Jerentonis Divionensis abbatis, cum communi fratrum suorum vot[o parit]erque nostro nostreque sedis assensu et consilio consulente, [consentien]te Hugone eorum converso monacho, qui ejusdem alo[dii]............... et largitori, presente domno Riquino* Tullensi [primicerio, presentibus ....................... itidem], abbate Thiemaro*, Wydrico* quoque.......................................... aliisque compluribus tam clericis quam laicis, ......... [accepta]...... si quidem a fratribus ecclesie beati Leonis LX XXta ......... [mar]charum peccunia, non quidem ut ecclesie fundum vende[rent sed] ut exinde viciniorem utilioremque sibi comparerent. Hujus autem commutacionis laudacionem Divionenses fratres die sancto Pasche, anno incarnacionis Christi millesimo .C .V., in plenario capitulo, in presencia nostri et abbatis Jarentonis, a maximo usque ad minorem, singuli comprobarunt et hanc ipsam laudacionem die sancto Penthecostes, presente domno Liutulfo* aliisque qui a prefata sancti Leonis ecclesia ad audiendam laudem convenerant univoce concorditerque confirmaverunt. Hanc igitur ipsorum tam honestam commutacionem quia utrique commoda multumque oportunam certissime cognoscimus, ut rata et stabilis et firma perpetuo perseveret, nos nostra auctoritate confirmamus; et, ne quispiam hoc racionabile statutum moliatur deinceps evertere, sigillo nostri nominis atque eciam sentencia nostri anathematis sic tenendum inconcusse sanccimus. ?? 414 [1105-1113] ?? Hugues et Nanteaume, nobles, et leur parent Saligier, clerc, font don à Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, de l’église de Saint-Bénigne que sita est super Drusium. ?? ?? ?? 415 [1105-1113] ?? A l’occasion de leur profession religieuse, deux nobles font don à Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, de leur alleu d’Echenoz [-le-Sec] et de Saint-Broing-du-Bois. TEXTE, ci-après, n° 436. ?? ?? 416 1106, 31 mai Lyon Hugues de Die, archevêque de Lyon, légat apostolique, arbitrant le différend entre Saint-Bénigne et l’église de Besançon, au sujet de l’église Notre-Dame de Salins, confirme à l’église bisontine la possession de toutes les églises dudit lieu, en réservant à l’abbaye dijonnaise le droit d’édifier sur ses terres une chapelle, avec un cimetière affecté aux moines. A. Original, 1 H liasse 167. Parch.: 31/38 × 34/11 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 136 v°, n° 297, d’après A. a. Pérard, p. 209, ex chartulario. — b. Migne, 157, col. 526, d’après a. — c. Gall. Christ., XV, instr., col. 17, n° 14. — d. Mortet, Textes relatifs à l’architecture, Paris, 1911, p. 330, n° 121, d’après a (en partie). INDIQ.: Gall. Christ., XV, p. 199. — Rousset, IV, p. 502. — Dunod, Eglise de Besançon, I, p. 140. — Roserot, Catalogue, n° 234. Hugo*, Dei gratia Lugdunensis archiepiscopus, sanct? apostolic? sedis legatus, omnibus fidelibus notum esse volumus quod, tempore domni Paschalis .II. pap?, ex precepto ipsius, Bisontinos clericos et abbatem Divionensem Ierentonem ad diffiniendam controversiam qu? inter eos erat de ?cclesia sanct? Mari? Salinensi, Lugdunum convenire fecimus. Quorum actionibus et responsis auditis, visum est nobis et qui nobiscum erant venerabilibus episcopis, Hugoni* scilicet Gratianopolitano, Ismioni* Diensi, et Roberto* Lingonensi, ut amicabili pacto potius quam judiciali sententia eorum litem finiremus. Convenit igitur inter eos ut monachi Divionenses omnes querelas quas adversus clericos Bisontinos, aut scripto, aut sine scripto, in Salinensibus ?cclesiis habere videbantur per manum nostram ipsis clericis omnino vuirpirent et dimitterent, et ?cclesi? quidem Bisontin? clerici omnes ?cclesias Salinenses, sine omni Divionensis ?cclesi? querela, jure perpetuo possiderent, clerici vero Divionensibus monachis concederent quatinus in terra Divionensis ?cclesi? in aliquo convenienti loco capellam, septem statuarum in longitudine, excepta absida, ad unum tantum altare competente et quatuor in latitudine, in Salinis edificare liceat; cymiterium autem ex omni parte circa ipsam capellam septem statuarum similiter ad sepeliendum tantum monachos, alias vero personas ibi non sepeliant; parroechianos autem Salinenses nec vivos nec mortuos suscipiant. Quod si aliquis parroechianorum Salinensium, in egritudinis lecto positus, monachus pro metu mortis effici voluerit, non nisi presbitero cujus parroechianus est annuente, eum suscipiant. Concesserunt etiam clerici ipsis monachis decimam unius tantum vine? ejus, quam, ex his quas eo tempore in dominicatu tenebant, usque ad proximum Pentecosten potissimum elegerint, et clericis notum fecerint. Promisit autem abbas et monachi sui per manum nostram quod, tam in his quam in aliis qu? ad Bysontinam diocesim pertinent, ?cclesi? Bysontin?, salvo ordine suo, obediant et canonicos bannos atque excommunicationes archiepiscopi et ministrorum ejus diligenter observent. Statuimus igitur et apostolica auctoritate firmamus ut diffinitio ista utrimque inconcussa servetur. Si quis vero hujus nostr? diffinitionis scienter temerator extiterit, nisi infra quadraginta dies post commonitionem resipuerit et ei cui injuriam intulerit, amicabili compositione aut judicio competenti satisfecerit, les? apostolic? majestatis reus habeatur. Actum Lugduni publice, anno incarnationis dominic? millesimo CVI., pridie kalendarum aprilis, sabbato in albis. Hujus vero diffinitionis testes sunt isti: S’ Hugonis, Gratianopolitani episcopi. S’ Ismionis, Diensis episcopi. S’ Roberti, Lingonensis episcopi. S’ Rostanni*, Lugdunensis archidiaconi. S’ Theothardi*, Lugdunensis camerarii. S’ Ioceranni*, Ludgunensis cantoris. S’ Godonis canonici et archipresbyteri. S’ Maynerii*, decani Bisontini. S’ Hugonis decani. S. Stephani. S’ Willelmi* archidiaconi. S’ Stephani cantoris. S’ Hugonis* archidiaconi. S’ Ierentonis abbatis. S’ Ioffredi* prioris. S’ Hugonis monachi. S’ alterius Hugonis de Bers monachi. S’ Odonis monachi. S’ Evrardi monachi. V° Compositio facta inter clericos Bisontinos et monachos Divionenses de ecclesia sancte Marie apud Salinas (XIIe s.). 417 [1106-1111] ?? A la prière de Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, Robert de Bourgogne, évêque de Langres, donne à Saint-Bénigne les églises Saint-Jean et Saint-Usage, près de Losne. A. Original, 1 H 146. Parch.: 369/379 × 269/273 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, fos 28 v° et 29, n° 40, d’après A. a. Petit, I, p. 430, n° 120, d’après A. INDIQ.: Roserot, Catalogue, n° 189 (avec la date: 1085-1110). — Petit, I, p. 294. — Dhétel, Annales historiques de Saint-Jean-de-Losne, I, p. 97 (trad. française). INV.: 130, f° 64 v° (avec la date: 1103). — 180, p. 13, cote 4. Laudabilibus sanctorum patrum exemplis instruimur queque digna memorie litterarum apicibus fideliter annotare, ad Dei laudem, qui auctor est et amator veritatis, et ad refellendas adinventiones et versutias diabolice pravitatis. Ego igitur Robertus*, Dei gratia Lingonensis ?cclesi? episcopus, notum volo fieri omnibus fidelibus tam futuris quam presentibus, domnum Jarentonem, venerabilem abbatem, presentiam nostram adisse, et ut ?cclesias in honore scilicet sancti Johannis et sancti Eusebii, in villa que Latona dicitur, sitas et dedicatas, ei et ecclesie sancti Benigni martiris Xpisti egregii misericorditer concederemus, humiliter expetisse. Cujus petitioni benigne assensum prebentes supradictas ?cclesias pro remedio anime nostre ac predecessorum nostrorum Lingonensium episcoporum, pie concessimus ac perpetuo jure possidendas prefat? ecclesie beati Benigni tradendo confirmavimus. Hujus rei testes sunt: Guilencus*, decanus et archidiaconus, per cujus manum hoc factum est; Warnerius* archidiaconus; Walo*, abbas Latone; Guido* archipresbiter, qui Paganus dicitur. V° Carta Roberti episcopi Lingonensis de ecclesia Lauton? (XIIIe s.). — De ecclesia Lautone (XIIIe s.). 418 [1106-1113] à Saint-Bénigne, in camera abbatis Hugues II, duc de Bourgogne, désavoue son prévôt Hugues [de Bèze], coupable d’infraction vis-à-vis de Saint-Bénigne, en raison de ses entreprises sur Longvic. TEXTE, ci-dessus, n° 402. ?? ?? 419 1107, 16 février Dijon Hugues [II], duc de Bourgogne, le jour de la consécration de la basilique Saint-Bénigne par le pape Pascal II, promet solennellement de garder l’abbaye dans le même statut de liberté que son oncle paternel Hugues I. Il met fin aux exactions de ses officiers et serviteurs, et soustrait à sa justice les maisons des moines. Il concède la justice du vol à l’intérieur du cloître aux officiers de l’abbaye jusqu’à soixante sous, et confirme le don du portage à Dijon pour le vin provenant des vignes monacales, en y ajoutant celui du portage à Beaune. Il renouvelle les dispositions prises par lui à Plombières en 1102 (n° 402) et les étend à Velars, tout en se réservant, dans ce dernier village, l’hospitalité deux fois par an. A. Original, 1 H liasse 4. Parch.: 296/295 × 230 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, fos 136 r° et v°, n° 296, d’après A. — C. Copie XVIIe s., B.N., 13, f° 65, d’après A. D. Copie XVIIe s., cartul. 34, f° 235, d’après cartul. 3. — E. Copie 17 mars 1632, par F. Poussot, notaire, G 1152, d’après cartul. 3. a. Duchesne, Vergy, pr., p. 111, d’après un cartulaire non identifié. — b. Duchesne, Ducs, pr. p. 31, d’après le même cartulaire. — c. Pérard, p. 210. — d. Chiflet, S. Bernard, p. 428, d’après a. — e. Chiflet, Béatrix, p. 177. — f. D. Plancher, I, pr. n° 48, p. 35, ex arch. S.B. INDIQ.: Cartul. 3 bis, f° 13 v° (Incipit). — Paradin, p. 188. — Gall. Christ., IV, col. 568 et 680. — D. Plancher, I, p. 285; II, p. 257 et 259. — Bréquigny, II, p. 377. — Gandelot, p. 62. — Courtépée, I, p. 125 et 418; II, p. 259. — Rossignol, p. 98. — Petit, I, p. 284-285. — Roserot, Catalogue, n° 233. — Jobin, p. 9. — M. Oursel, 1939, p. 106. INV.: C. 3 tables 2 et 2 bis, n° 50. — Inv.: 51 et 51 bis, cote 80. — 130, f° VI v°. — 191, f° 37. Anno dominic? incarnationis millesimo centesimo VI., XIIII kalendas martii, quo anno et die domnus et venerabilis Papa Paschalis* Divionensem consecravit ?cclesiam, adherentibus et obsequentibus sibi Richardo* Albanense episcopo, Aldone* Placentino, Leodegario* Vivariense, domno Roberto* Linguonense, Norgaudo* Eduense, post repositionem sanctarum reliquiarum in altari, ego Hugo* dux, ammonitus a domno Papa, promisi in sacrata manu ejus quod Divionensem ecclesiam in eadem quiete et libertate dimitterem, qua dimiserat patruus meus bon? memori? Hugo* dux et monachus. Dimisi etiam et finivi quasdam exactiones et injusticias quas officiales mei faciebant, concedens ut omnes domus monachorum dominic? ab omni inquietudine et justicia mea meorumque amodo essent liber?. In Burgo etiam qui Claustrum dicitur, concessi ut, si latrocinium factum fuisset et clamor ad monachos et ministrales eorum deveniret, ipsi justiciam planam facerent, quod intelligimus .LXa. solidorum. Portagium quoque Divionensis port?, quod pater meus de vino proprio monachorum Divionensium ubi consistentium donaverat, laudavi et confirmavi; et portagium Belnensis castri de meo superaddidi. Quod ipse pro patre meo feceram de Plumbariis, confirmavi; et idem feci de Villare, hoc retento, quod in anno, duabus vicibus apud Villare hospitarer. Hoc donum laude magnatorum meorum factum, in manu domini Pap? posui, et frater meus Heinricus laudavit. Testes: Savaricus* Verziacensis; Valo*, abbas de Latona; Raynerius* dapifer; Josbertus* vicecomes; Hugo* de Granciaco; Hugo* de Poliaco; Tecelinus* Saurus; Hagano* de Roca; Walterius* de Tilio; Widricus*; Hugo*, frater ejus; Aymo* de Castro; Willermus* de Tylecastro; Benzo; Milo* de Frollesio. V° Carta Hugonis ducis de libertate Claustri et de portagio vini Divionensis atque Belnensis et de Plumbariis et Villari (fin XIIe s.). Carta Hugonis ducis de Claustro (XIIIe s.). 420 1107, 20 septembre ?? Eloge funèbre de Raimond de Bourgogne, «comte d’Espagne», inscrit au nécrologe de Saint-Bénigne, et relatant les divers dons de ce prince à l’abbaye dijonnaise. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., Bourgogne, 12, f° 229 v°. — C. Copie XVIIe s., B.N., lat. 13872, f° 374. — D. Copie XVIIe s., 1 H 571, f° 73. XII kal. octobris. — Domnus Raymundus*, comes Hispaniae, qui, de stirpe comitum Burgundie ortus, eorumdem affectum erga hunc locum ita in se transfundit ut a domno Jarentone abbate frequenter expetitus, plurima donaria in auro et argento et palliis sancto Benigno transmisit et liberrimum caput suum sub censu mille solidorum per singulos annos tributarium fecit. Sed et, priusquam ad Hispaniam pergeret, eo agente, [366] Hugo*, frater suus, Bisuntinus archiepiscopus, capellam de Loya novella sancto Benigno contulit, ipse vero terras ad excolendum largitus est. Hujus ergo memoriam istius loci habitatores tenerrimam semper habeant, quia, nisi tam cito vitam ejus mors immaturavisset, magna quidem dedit, sed multa majora contulisset. ?? 421 [1107-1109] ?? Hugues IV, archevêque de Besançon, fait don à Saint-Bénigne des églises de Serqueux et de Montigny[-lez-Cherlieu]. INDIQ.: Bougaud, p. 213. — Carnandet, p. 456 (l’un et l’autre avec la date fausse: 1060). TEXTE, ci-après, n° 427. ?? ?? 422 [1107-1113] au chapitre de Saint-Bénigne Les anciens du monastère ayant fait une démarche auprès de l’abbé, pour lui représenter qu’après avoir restauré les bâtiments de l’abbaye, il était convenable qu’il prît des mesures en vue d’assurer la conservation de l’ensemble par le bon entretien des toits, Jarenton, de l’avis et avec le consentement de tous, impose aux obédiences les plus voisines (celle du chambrier, celle du cellerier, celle du sacristain, celle du Val de Plombières, celle de Longvic, celle de Cessey-sur-Tille, celle d’Echirey et de Flacey, celle de Marsannay-le-Bois et de Messigny) l’obligation de fournir chaque année, au plus tard pour la Pentecôte, un millier de lattes façonnées, sept poutres et dix tuiles; les maisons de Veuvey et de Mémont, plus éloignées et plus pauvres, verseront seulement une somme de cinq sous avec laquelle on achètera des clous. Ce règlement devra être lu tous les ans, au chapitre général du 2 novembre. A. Original perdu. B. Copie XIIIe s., obit. 2, f° 123. a. Chomton, p. 145, n. 2, d’après B. — b. Mortet, Recueil de textes relatifs à l’histoire de l’architecture, Paris, 1911, p. 245, n° 75, en partie, d’après a. [Decretum Jarentonis]. — Quales quantique fuerunt qui hanc abbatiam primitus extruxerunt designat larga possessionum acquisitio, aedificiorum adjacentium ampla constructio: unde non immerito ignaviae rei videbimur esse si quod illi ab ipsis fundamentis potuerunt extruere, nostro tempore pro sola tectura contigerit ad nihilum devenire. Quod ne quando contingat, quadam vice, hujus loci seniores venerabilem abbatem Jarentonem studuerunt humiliter adire eumque non improbabili querimonia convenire, ut qui nonnullas officinas minus decenter antiquitus factas in melius studuerat reformare, bene constructas per sola cooperta non pateretur deperire. Quorum querimoniam gratanter suscipiens, eorumque suggestionem non inutilem esse perpendens, cum consilio et assensu omnium, statuit ut ad restaurationem tectorum unaquaeque obedientia inferius annotata unum millenarium de asseribus paratis cum septem tignis et decem tegulis unoquoque anno persolveret: videlicet, obedientia camerarii totidem, totidem obedientia cellerarii, totidem obedientia sacristae, totidem obedientia Vallis Oscarae, totidem obedientia elemosinarii, totidem obedientia de Longo vico, totidem obedientia de Saciaco, totidem obedientia de Hyschiriaco et Flaciaco, totidem obedientia de Marcenniaco et Missiniaco. De Vivariis autem et Magnomonte statutum est, quum longinquiores et pauperiores sunt, quatenus ligni materiem ipsae non darent, sed ad clavellos emendos quibus asseres configi debent, quinque solidos singulis annis persolvant. Hoc autem quod unaquaeque obedientia debet, statutum est ut usque ad Pentecosten solutum habeat; postea vero in potestate et arbitrio prioris erit ut, ubi magis viderit expedire, ibi cujusque ligni materiem jubeat ministrare. Et ne haec tam utilis institutio in posterum oblivioni daretur, praecepit idem abbas ut scriberetur, et in crastino festi Omnium Sanctorum, ob celebriorem conventum, in capitulo legatur et exponatur. ?? 423 [1107-1113] ?? Le cardinal légat Richard, évêque d’Albano, confirme à Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, la possession de la chapelle Saint-Pierre, à Salins. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 138, n° 301, d’après A. R[ichardus*] ALBANENSIS episcopus, sedis apostolicae servus et legatus, J[arentoni] Divionensi abbati et sibi commissae congregationi, capellam sancti Petri Salinensis quondam juris Divionensis ecclesiae fuisse manifesta veritate comperimus. Et hanc vos olim possedisse, olim amisisse, nuper recuperasse audivimus; unde eamdem capellam Divionensi ecclesiae, auctoritate apostolica, confirmamus et divinum officium nobis in ea, absque ullius contradictione, eadem apostolica auctoritate concedimus celebrare, salvo eo ut, si Bisontini aliquid juris in ea se habere confidunt, canonico et loco et tempore utrimque ad causam veniatis et amico justitiae fine inter nos controversia terminetur. Si autem vobis paratis ad justitiam, ipsi aliud aliquid intentare praesumpserint cassum et irritum esse apostolica auctoritate censemus et vobis nichilominus divinum officium ibidem celebrare eadem apostolica auctoritate concedimus. ?? 424 1108 ?? Robert de Bourgogne, évêque de Langres, notifie et approuve le don fait par Gui [IV], sire de Vignory, du bénéfice attaché au prieuré Saint-Etienne de Vignory, comprenant les possessions des anciens chanoines, savoir: l’église de Cerizières avec toutes ses dépendances; la moitié de la chapelle de Rouécourt, avec la moitié de la dîme; la dîme entière du Maisnil; la cure d’Harricourt et le domaine de Grincourt; la moitié des dîmes de Colombey-les-deux-églises. En outre, Gui accorde la redîme entière de Marault, tout ce que les susdits chanoines possédaient dans cette dernière localité, fours et marché, et de même tout ce qu’ils pouvaient avoir, en quelque lieu que ce fut, à la suite d’acquisition régulièrement faite par leur chapitre. A. Original, arch. Haute-Marne, fonds de Vignory, 1re liasse, cote 15. Parch.: 292/286 × 209/211. mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, fos 29 v°-30, n° 42, d’après A. — C. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 66, ex autografo. a. Pérard, p. 195. — b. D’Arbaumont, p. 152, suppl. n. 2. INDIQ.: Gall. Christ., IV, col. 680. — Humblot, p. 24. IN NOMINE SUMM? ET INDIVIDU? TRINITATIS, PATRIS et Filii et Spiritus Sancti. Omne quod firmiter et inconvulse possidere cupimus, litterarum memori? tradere et ecclesiastic? auctoritatis testimonio confirmare debemus. Ego igitur Rothbertus*, sanct? Lingonensis ?cclesi? nutu Dei episcopus, notum fore cupio omnibus tam futuris quam presentibus qualiter dominus Guido* de Vuangionis rivo, nostr? dilectionis presentiam humiliter adiens, magna devotione postulavit ut beneficium quoddam quod Deo et sancto Benigno Divionensis c?nobii et sancto Stephano Vuangionis rivi tribuerat, nos etiam ex nostra parte concederemus et pontificali auctoritate confirmaremus. Cujus just? et racionabili peti[ci]oni libenter adquiescentes, sicut pie postulaverat, ita ad effectum perducere curavimus. Donamus ergo et conc?dimus eidem supradict? sancti Stephani ?cclesi? omnia quecumque canonici qui in capella supradicti castri qu? monachorum erat, possidentes, tenebant et habere debebant, videlicet ?cclesiam de Sarysey cum universis ei pertinentibus, et dimidiam capellam de Rohecort, cum medietate decim?, et de Masnyl decimam totam, presbiteratum de ?cclesia de Hericorth et terram de Grincort, medietatem quoque decimarum de Columbei ubi due ecclesie sunt. Preterea de suis rebus ipse Guido donat illis totam redecimationem et quecumque canonici habebant apud Mareys, quicquid etiam habebant in furnis et in foro, et omnia quecumque canonici illi in aliquo loco de suo communi jure habere debebant. H?c omnia domnus Guido Vangionis rivi Deo et sancto Benigno et sancto Stephano, laude et consilio amicorum suorum, scilicet domini Lamberti fratris sui, Lingonensis ?cclesi? archidiaconi, et venerabilis uxoris su? Beatricis*, atque filiorum suorum Roberti et Guidonis*, fideliter tradit et perpetuo jure habere concedit. Nos quoque ex nostra parte illis hec omnia donamus et concedimus et presenti scripto confirmamus et archidiaconis nostris confirmanda tradimus. S’ Lamberti* archidiaconi. V° Carta de ecclesia de Haricorz (début du XIIe s.). — De Columbeio et pluribus aliis redditibus nostris (XIIIe s.). 425 1108, après le 29 juillet Langres, au synode d’été Robert de Bourgogne, évêque de Langres, confirme au synode les donations qu’il avait précédemment approuvées. I A. Original, arch. Haute-Marne, fonds de Vignory, liasse 1, cote 19. Parch.: 432/434 × 238/244 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 29 v° et 30, n° 42, d’après A; f° 153 r° et v°, n° 335. — C. Copie XIVe s., cartul. 11, f° 19, n° 1. — D. Copie XVIIe s., cartul. 11 bis, f° 16, d’après C. — E. Copie authentique, 15 juin 1560, arch. Haute-Marne, ibid. a. Pérard, p. 210. — b. Fyot, pr., p. 291, d’après a (en partie). — c. D’Arbaumont, p. 27, d’après A. INDIQ.: Bréquigny, II, p. 397. — Roserot, Catalogue, n° 235. TEXTES, ci-après, nos 431 et 436. IN NOMINE SUMM? ET INDIVIDU? TRINITATIS, PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI. Omne quod firmiter et inconvulse possidere cupimus, litteris et memori? tradere et ?cclesiasticis auctoritatibus communire debemus. Quapropter ego Rothbertus*, sanct? Lingonensis ?cclesi? per voluntatem Dei episcopus, notum fore cupio omnibus tam futuris quam presentibus, qualiter dominus Guido* de Wangionis rivo, nostr? dilectionis presentiam humiliter adiens, magna devotione postulavit, ut beneficium quoddam, quod Deo et almo martyri Benigno Divionensis coenobii et sancto Stephano Wangionis rivi, ob remedium anim? su? et parentum suorum, in manu domni beat? memori? viri Gerenthonis abbatis Divionensis donaverat, nos etiam, prout conveniebat, ex nostra parte concederemus, et pontificali auctori[ta]te et presentis cart? testimonio confirmaremus. Cujus just? et racionabili petitioni libenter adquiescentes, sicut pie et honeste postulaverat, ita Lingonis, in plenaria synodo nostra, consilio totius ejusdem ?cclesi?, benigne disposuimus, et ad effectum perducere curavimus. Donamus igitur et conc?dimus eidem sancti Benigni Divionensis ?cclesi?, et domno venerabili abbati Gerentoni atque successoribus ejus, et monachis sancti Stephani tam futuris quam presentibus, omnia qu?cumque clerici qui in capella supradicti castri, qu? de jure monachorum erat, communi possessione habebant vel habere debebant, videlicet: aecclesiam de Sarisiaco cum omnibus ad eam pertinentibus; dimidiam etiam capellam de Rohencurte et medietatem decimarum ipsius ?cclesi?; de Maysnili decimam totam; altare de ?cclesia de Hericurte; terram de Gringcurte; medietatem quoque decimarum de Columbeiaco, ubi due sunt ?cclesi?. Preterea ipse dominus Guido donat sancti Stephani monachis de suis rebus totam redecimacionem et ea omnia quecumque clerici illi habebant apud Maresiacum; quicquid etiam habebant in [ser]vis et ancillis et in aliis hominibus, et ea que habebant in foro et in furnis, et universa quecu[m]que supradicti clerici in omni loco de suo communi beneficio habebant vel habere debebant. H?c omnia supradictus vir Guido, Wangionis rivi dominus, Deo et sancto Benigno Divionensis cenobii et beato Stephano in manu domini Gerentonis abbatis, laude et consilio amicorum suorum, domini scilicet. Lamberti*, fratris sui, Lingonensis arch[idiaconi], et venerabilis uxoris su? domin? Beatricis* atque filiorum suorum, Rothberti scilicet atque Guidonis*, fideliter donat et perpetuo jure habere conc?dit. Nos quoque ex nostra parte monachis illis h?c omnia donamus et conc?dimus et presentis scripti adnotatione manu propria confirmamus, et archidiaconis nostris laudanda et confirmanda porrigimus. S’ Lamberti archidiaconi. S’ Gocelmi* archidiaconi. S’ Wilenci* archidiaconi. S’ Warnerii* archidiaconi. S’ Ayrardi* archidiaconi. S’ Stephani* cancellarii. Acta sunt h?c Lingonis, in plenaria synodo, anno ab incarnatione Domini .M.C.VIII, Paschali .II. romanae cathedre pontificatum gubernante, Ludouvico* regnante, Roberto Lingonensis ecclesie episcopatum regente, indictione .I., epacta .XVII., concurrente .III. in bissexto. Ego Durannus, ad vicem domini Stephani, Lingonensis ?cclesi? cancellarii, scripsi et dictavi. (Locus sigilli impressi). V° Carta Rotberti, episcopi Lingonensis, de ecclesiis et redditibus celle Wangionis (XIIe s.). 426 [1109-1113], 3 octobre Saint-Etienne de Besançon Guillaume d’Arguel, archevêque de Besançon, donne à Saint-Bénigne l’église de Frasne[-le-Château], après l’avoir reçue des mains du clerc Hugues, son précédent possesseur. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 135 r° et v°, n° 294, d’après A. QUIA vitae brevitate cotidianae quoque instantiae novitate labilis est hominum memoria veterum Patrum sanxit auctoritas in omnes contractus litterarum notitiae traderentur earumque testimonio firmarentur. Quapropter ego Guillelmus*, sanctae Crysopolitanae sedis archiepiscopus, commendare volui litteris qualiter ecclesiam villae quae dicitur Fraxinus dedi, et in perpetuum habendam concessi, Divionensi ecclesiae beati Benigni et abbati Gerentoni suisque successoribus. Hujus autem ecclesiae investituram habuerat quidam clericus, Hugo nomine, qui eam in manu nostra guerpivit et prefatae Divionensi ecclesiae possidendam concessit coram testibus subscriptis. Ut vero donatio haec nostra inviolabile robur obtineat, officii nostri auctoritate precipimus ut nullus umquam audeat inde ulterius aliquam concussionem facere vel calumpniam movere. Quod si quis temerare presumptuose voluerit, tamdiu vinculis anathematis se noverit alligatum, quamdiu ad dignam satisfactionem venire distulerit. Testes etiam qui huic interfuerunt donationi subnotari jussimus, et hujus cartulae testimonium sigilli nostri impressione fecimus insigniri. Testis: Guido*, Alpensis abbas. Erluinus, canonicus de Habundantia, testis. Manerius*, decanus Sancti Johannis, in cujus archidiaconatu est ipsa ecclesia, testis. Manasses*, decanus Sancti Stephani, testis. Lambertus monachus, testis. Oddo, Divionensis camer[ar]ius, testis. Agnardus monachus, testis. Datum Bisontii, V nonas octobris, apud Sanctum Stephanum, die dedicationis ejusdem ecclesiae. Ego Bonifilius* scripsi. ?? 427 [1109-1113], 4 octobre Besançon Guillaume d’Arguel, archevêque de Besançon, confirme à Saint-Bénigne, sous réserve des droits de l’église de Besançon, la possession des églises de Serqueux et de Montigny[-lez-Cherlieu]. A. Original, arch. Haute-Marne, fonds de Serqueux, liasse 1. Parch.: 203/227 × 392/407 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 153 v°-154, n° 336, d’après A. a. Pérard, p. 208, d’après une copie non identifiée. INDIQ.: D’Arbois de Jubainville, IV, 2, p. 910. — Roserot, Catalogue, n° 243. — Jolibois, p. 372. Guillelmus*, Dei gratia sanct? Crisopolitan? aecclesi? servus, venerabili fratri et amico karissimo donno Jerentoni, Divionensi abbati, salutem in Xpisto continuam. Si religiosorum virorum justis peticionibus assensum pietatis prebemus, ad utriusque vit? commodum nobis proficere credimus. Tu? itaque petitioni satisfacientes, assignamus ?cclesi? tu? Divionensi, tibique et successoribus tuis, duas ?cclesias, quas [421] ab antecessore nostro obtinueras, alteram in villa qu? dicitur Sarcofagus, alteram in altera qu? vocatur Montiniacus: quas, salvo jure Bisontin? ?cclesi?, tibi et ?cclesi? tu? in perpetuum possidendas concedimus, ad consensum clericorum nostrorum et Stephani* cantoris, in cujus archidiaconatu sunt e?dem ?cclesi?. Hujus igitur pagin?, sigilli nostri impressione signat? et virorum autenticorum testimonio confirmamus hoc donum; et ne quis illud infringere pertemptat, pontificali interdicimus auctoritate. Testes qui interfuerunt: Guido*, abbas Alpensis. Erluinus, canonicus regularis, testis. Magnerius*, decanus Sancti Johannis, testis. Stephanus cantor, testis. Oddo, canonicus Divionensis, testis. Lambertus, prior Sancti Marcelli, testis. Landricus, capellanus abbatis, testis. Lambertus alter, Divionensis monachus, prius Bisontinus canonicus, testis. Agnardus, testis. Ego Bonifilius* recognovi. Datum Bisontii .IIII. nonas octobris. Locus sigilli impressi.. V° CARTA de Sarcophagis et Montiniaco (XIIe s.). 428 1110 Chalon-sur-Saône Gautier de Couches, évêque de Chalon-sur-Saône, donne à Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, l’église de Chivres, à la réserve des droits épiscopaux. A. Original perdu. B. Copie XIVe s., cartul. 10, f° 3 v°-4 v°, d’après A. C. Copie XVIIe s., cartul. 10 ter, f° 138 v°, d’après B. — C. Copie XVIIe s., cartul. 10 bis, f° 2 v°-3, d’après B. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Multiplex fore utiliter comprobatur cum litterarum monumentis elemosine fidelium commendantur quia et posterorum cupiditati rapiendi occasio subtrahitur et usus earumdem elemosinarum pauperibus Xpisti perpetualiter conservatur et bonorum devotio ad faciendum elemosinam promptius incitatur. Hec itaque sollicita considerans intentione, ego Walterius*, Dei gracia Kabilonensis episcopus, pro amore quem erga venerabilem abbatem Divionensis ecclesie domnum Jarentonem, immo erga beatum Benignum, ejusdem ecclesie patronum, habeo, precatu ejusdem abbatis, laude eciam et testimonio clericorum sancte Kabilonensis ecclesie, ecclesiam de Chyvris in honore beati Leodegarii per presentis carte paginam do Deo et sancto Benigno Divi[o]nensis ecclesie patrono, abbati Jarentoni et successoribus ejus monachis Divionensibus, presentibus et futuris, ut eandem ecclesiam cum omnibus ad eam pertinentibus perpetualiter possideant, salvo jure matris ecclesie Kabilonensis, quatenus fructus istius elemosine michi et omnibus predecessoribus meis episcopis et clericis et fidelibus Cabilonensis ecclesie ad peccatorum remissionem et ad eterne mercedis retributionem proveniat. Et ne hujus donationis largitio per succidua tempora in dubium veniat vel in irritum cedat, sigillo nostri impressione eam confirmamus et clericis ecclesie nobis commisse eam confirmandam et consignandam delegamus. Signum Jozaldi* decani. S’ Gauceranni*, cantoris. S’ Roberti* de Millemanda. S’ Hugonis de Fontanis et omnium clericorum ejusdem ecclesie. Actum est hoc Kabiloni, anno ab incarnatione Domini millesimo .C°. X°., indictione .IIIa., epacta .XXVIII., concurrente .V., regnante Ludouvico rege. Ego Walterius, sancte Kabilonensis ecclesie episcopus, hanc cartam signo et sigilli mei impressione confirmo. ?? 429 [Vers 1111] monastère de Saint-Bénigne Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, ayant abandonné aux moines de Cîteaux les biens de son abbaye situés au voisinage du Nouveau-Monastère, Hugues II, duc de Bourgogne, concède aux moines dijonnais les revenus et la justice totale d’un meix que ceux-ci possédaient à Corcelles[-lez-Cîteaux]. A. Original perdu. B. Copie XIIIe s., cartul. de Cîteaux, 166, f° 2 v°, d’après A. — C. Copie XIIIe s., cartul. de Cîteaux, 168, f° 1 v°, n° 2. — D. Copie XIIIe s., cartul. de Cîteaux, 169, f° 8 v°, n° 2. E. Copie XVe s., Cartul. de Cîteaux, 185, f° 7 r°. a. Petit, I, p. 449, n° 155. INDIQ.: Petit, I, p. 306. Notum sit cunctis sancte ecclesie filiis quod Gerenta, Divionensis ecclesie abbas et totus ejusdem ecclesie conventus, concesserunt monachis Sancte Marie de Cistercio terras in locis duobus jacentes et quicquid aliud apud Cistercium hactenus possederant; pro quo beneficio, Hugo*, dux Burgundie, indulsit monachis Sancti Benigni omnes redditus annuales omnimodamque justiciam de quodam manso eorumdem monachorum consistente in villa que vocatur Curcella. Hec facta sunt in c?nobio sancti Benigni, et ita rata ut, si aliquando aliquis injuriam fecerit monachis Divionensibus de libertate predicti mansi, nil repetant a monachis Cisterciensibus. Et hi testes: Henricus et Nivelo*, monachi de Cistercio; Walo* archidiaconus; Hugo* et Evrardus* prepositi; Gilbertus*; Carpinus* et Hugo*, frater ejus; et multi alii. Et maledictio Dei Patris omnipotentis, et Filii, et Spiritus Sancti sit super illos qui hoc evacuare temptaverint. Amen. ?? 430 [Avant le 19 octobre 1111] ?? Robert de Bourgogne, évêque de Langres, attribue au réfectoire des moines de Saint-Bénigne les offrandes de pains faites aux églises Saint-Jean et Saint-Philibert de Dijon. TEXTE, ci-après, n° 431. ?? ?? 431 [1111, 19 octobre] ?? Eloge funèbre de Robert de Bourgogne, évêque de Langres, inscrit au Livre des Depositiones de Saint-Bénigne et relatant les dons du prélat au monastère dijonnais. A. Original perdu. B. Obit. 1 bis, d’après A. C. Obit. 1 ter, d’après B. — D. Obit. 14, fos 7 v°-9 v°, d’après B. — E. Obit. 15, fos 49-51, d’après B. — F. Obit 16, f° 26. — G. Obit. 17, f° 113. a. Duchesne, Ducs, pr. p. 26-27, ex martyrologio S.B. — b. Labbe, I, p. 657, ex veteri necrologio abbatiae S.B. — c. H. Fr., XII, p. 310, n.d. (en partie). — d. Bougaud, Suppl. Chron. S.B., p. 202. INDIQ.: Gall. Christ., IV, col. 567. Texte établi d’après C D E F G, à défaut de B, actuellement inconsultable. Depositio domni Roberti* Lingonensis episcopi. Hic celsa regum Franciae ac ducum Burgundiae stirpe genitus, postquam divina favente gratia pontificatus suscepit regimen, antecessorum suorum pontificum qui hanc ecclesiam materno semper coluerunt affectu, ita se studuit informare exemplo eorumque in se transferre animum ut, quoad vixit, miro semper amore hunc locum dilexerit et liberalitate munifica donis ingentibus ampliare studuerit. Denique Dei sanctique Benigni amore succensus, abbatis quoque Jarentonis frequenti exhortatione commonitus, dedit nobis [408] ecclesiam de Nojant cum capella ejusdem castri et omnibus tam ecclesiis quam altaribus ad ipsas pertinentibus; dedit etiam [374] ecclesiam de Claromonte, ecclesiam de Magnomonte, ecclesiam de Ycio, ecclesiam de Casnedo, ecclesiam de Spaniaco, ecclesiam de Vareso, [378] ecclesiam de Sancto Lupo, [374] ecclesiam de Germani Villare, ecclesiam de Riniaco, ecclesiam de Oceyo et ecclesiam Adelini curtis. Addidit praeterea ingens erga hunc locum suae benivolentiae documentum: Capella namque Wangionis rivi juris erat ecclesiae Divionensis, sed clericis illam tenentibus nullus inde veniebat profectus; unde frequenter a predicto Jarentone abbate super hoc pulsatus precibus, Guidonis* etiam ejusdem castri nobilissimi domini crebra exhortatione commonitus, clericis inde remotis, tradidit [424] eamdem capellam monachis, et omnia quae ad ipsam pertinebant, ecclesiam videlicet de Sarisiaco, cum omnibus ad eam pertinentibus, dimidiam capellam de Roecurte et medietatem decimarum ipsius ecclesiae, de Masnyli decimam totam, altare de ecclesia de Hirecurte, terram de Grincurte, medietatem quoque decimarum de Columbeiaco, ubi sunt duae ecclesiae. Constituit etiam [407] ut ecclesias infra Divionem positas, sancti Johannis scilicet et sancti Philiberti liberius et quietus possideremus, et ut presbyteri in eis cantaturi, nonnisi ad nutum abbatis vel monachorum, subrogarentur vel removerentur, ipsosque presbyteros ab omni exactione presbyteri, episcopi vel archidiaconi immunes esse decrevit. [430] Praecepit etiam ut totus panis qui in eisdem ecclesiis offeretur in refectorio fratribus apponeretur, ut dum saepius inde corpora reficerent, largitoris animam ipsi quoque suis precibus recrearent. Hujus igitur memoriam non tantum annuam, verum continuam, omnes istius loci habitatores semper habeant assidue precibus insistant quo tantorum benefactorum a piissimo remuneratore mercedem aeternam in retributione justorum accipiant. Amen. ?? 432 1111 ?? Gautier de Couches, évêque de Chalon-sur-Saône, conclut avec Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, une association spirituelle. A cette occasion, il lui concède dans sa cathédrale une prébende canoniale, dont Jarenton investit aussitôt l’un des moines du prieuré de Sainte-Marie de Chalon. A. Original, 1 H liasse 123. Parch.: 148/193 × 263/275 mm. Bord inférieur rogné. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 34 r° et v°, n° 51, d’après A. a. Pérard, p. 211, d’après un cartulaire non identifié. — b. Gall. Christ., IV, instr., col. 237, d’après A. — c. Migne, 160, col. 1169, n° 5, d’après a. INDIQ.: Ann. O.S.B., V, p. 567. — Gall. Christ., IV, col. 680. — Bréquigny, II, p. 420. — Courtépée, III, p. 228. — Roussel, III, p. 85, n° 744. — Bazin, Evêques de Chalon-sur-Saône, I, p. 136. INV.: 191, fe 122. IN NOMINE XPI[STI]. Cum omnia bona fidelium per unitatem fidei et vinculum caritatis communia generali[ter] habeantur, inter religiosos tamen mos antiquus obtinuit ut speciali societate sibi invicem f?derentur, quatenus, tanto sibi alterutrum devotius et in suis prosperis congaudeant et in adversis condoleant, quanto se strictius colligatos karitatis f?dere non ignorant. Quapropter notificamus presentibus et futuris qua speciali familiaritate Cabilonensis et Divionensis ?cclesia sese mutuo colligarint, ut hujus dilectionis f?dus, quod Cabilonensis ?cclesia cum Divionensi cum magna devotione iniit, et quod Divionensis a Cabilonensi cum magna gratiarum actione accepit, nulla oblivionis vetustate apud posteros deleatur, nulla umquam discordi? scissione rumpatur. Anno itaque dominic? incarnationis .I°.C°.XI°., domnus Walterius*, Cabilonensis episcopus, et domnus Jarento, Divionensis abbas, talem inter se et congregationes sibi commissas societatem inierunt ut, cum brevis de kanonico Cabilonensi venerit Divionem, vel de monacho Divionensi venerit Cabilonem, statim pro eo fiat plenarium officium mortuorum: hoc est vigilia et missa, et eo die habeat prebendam. Preter h?c etiam statutum est ut in ebdomada post dominicam medi? .xl. fiat apud utrosque pro utrisque generale officium et missa. Concessit preterea prefatus domnus .W[alterius]. episcopus domno abbati J[arentoni] et omnibus successoribus ejus, unam canonicalem prebendam integram et cotidianam in ?cclesia sancti Vincentii, quam idem domnus abbas concessit monacho Divionensi apud Sanctam Mariam commanenti, ut et monachus idem apud Sanctum Vincentium septimanam faciat, et Divionensis ?cclesia helemosin? hujus causa Cabilonensi ?cclesi? et corporaliter et spiritualiter pro posse servitium impendat. (Locus sigilli impressi). V° Societas inter canonicos Cabilonenses et monachos Divionenses. 433 [1112], 22 avril Langres Lambert [de Vignory], évêque [élu] de Langres, donne au prieuré Notre-Dame de Sexfontaine l’église de Marault, et accorde au prieur le droit d’instituer et de révoquer le prêtre qui desservira cette église. A. Original perdu. B. Copie XVe s., cartul. 12, f° 9 v°. INDIQ.: Roussel, II, p. 199, n° 207 (avec la date de 1107). Ego Lambertus, Dei gratia Lingonensis episcopus, notum volo fieri tam presentibus quam futuris quod ecclesie Dei et beate Marie Saxofontis donavi et concessi in perpetuum ecclesiam de Marasch in perpetuum possidendum, tali scilicet modo quod prior Saxifontis habeat ordinare et trahere presbiterum in ea, quocienscumque vacaverit, salvo tamen per omnia presbiteratu prefate ecclesie. Et, ut hec donatio inconcussa et irrefragabili[s] perseveret, cartam exinde factam confirmavimus et sigilli nostri impressione munivimus, anno incarnati Verbi M° XII°. Testes: Robertus, Gerardus, Nocherius, ecclesie Lingonensis canonici. Odo Saxifontis, per cujus manum ecclesiam Saxifontis investivimus, et alii multi. Quicumque hanc donationem violare presumpserit anathema sit. Datum Lingonis X° kl. maii. ?? 434 [Avant 1113] ?? Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, affecte à l’office du sacristain l’alleu de Bellefond, précédemment donné par Etienne II, sire de Fauverney (n° 396). TEXTE, ci-après, n° 438. ?? ?? 435 [Avant le 10 février 1113] ?? Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, affecte à son anniversaire les revenus des villae de Chaignay et de Marsannay[-le-Bois]. TEXTE, ci-après, n° 436. ?? ?? 436 [Après le 10 février 1113] ?? Eloge funèbre de Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, inscrit au Livre des Depositiones de Saint-Bénigne. A. Original perdu. B. Obit. 1 bis, d’après A, actuellement inconsultable. C. Obit. 1 ter, d’après B. — D. Obit. 14, fos cv°-e, d’après B. — E. Obit. 15. fos 46-49. — F. Obit. 16, f° 26. — G. Obit. 17, f° 112 r° et v°. a. Labbe, I, p. 639, ex veteri necrologio abbatiae S.B. — b. Bougaud, Suppl. Chron. S.B., p. 204, n. 10. INDIQ.: Dumay, Epigraphie bourguignonne, M C A C, 1878-1884, X, p. 131. Depositio domni JARENTONIS, abbatis istius loci. Hujus temporibus, satis amicabiliter hanc ecclesiam Deus visus est respexisse, cum aliquantis antea diebus miserabiliter illam visus fuerit despexisse. Hic enim, cum primo ad istam ecclesiam venit, omni virtute et bonis destitutam illam invenit, nam et forinsecus possessiones factione pravorum principum annulate pene fuerint, et internis observantia regularis et fervor religionis tepefactus omnino videbatur. Verum is divino fretus auxilio et religionis cultum in priorem statum restituit et nonnullas possessiones amissas recuperavit et nunquam habitas adquirere meruit. Nam quia erat profundus consilio, jocundus alloquio, principibus tam ecclesiasticis quam secularibus valde placebat et, quotiens illos adiisset, maximum in eorum curiis locum habebat, et ab ipsis magnifice remuneratus domum redibat. Porro illi non satis erat pervicina sibi loca ecclesie sibi commisse commoda perquirere, sed ad externas et remotas regiones, [377] in Hispaniam scilicet atque [387] Angliam pergendo, aurum, argentum, pallia, aliaque ornamenta ecclesiastica undecumque huc convehebat. Et ut fidelis minister que sibi a fidelibus tradita fuerant, domus sue fideliter utilitatibus impendebat. Unde et contigit, divina favente clementia, ut in diebus ejus, tam religionis gratia quam exteriorum affluentia, super omnes sibi vicinos hec ecclesia caput extulerit. Verum ut de possessionibus per eum recuperatis vel adquisitis aliqua memoremus. Ipsius industria recuperavit haec ecclesia [364] cellam sancte Marie Cabilonensis necnon et [351] cellam de Sarcophagis. Ipso etiam agente, [380] dedit nobis Oddo* Bajocensis episcopus cellam sancti Vigoris cum ecclesiis et terris ad ipsam pertinentibus [358]. Guntardus* quoque Valentinensis episcopus hortatu ejus dedit nobis ecclesias quas in Valentinense territorio habemus. [366] Et Hugo Bisuntinus archiepiscopus capellam de Logia Novella; [371] necnon et Agano* Heduensis episcopus ecclesiam sancti Jacobi de Arneto. Ipso etiam interveniente dedit nobis venerabilis memorie Robertus* Lingonensis episcopus ecclesias et capellas inferius annotatas, videlicet [408] ecclesiam de Nojant cum capella ipsius castri, [374] ecclesiam de Claromonte, [425] capellam castri Wangionis rivi cum ecclesiis ad ipsam pertinentibus, [374] ecclesiam de Magno Monte, ecclesiam de Icio, ecclesiam de Casnedo, ecclesiam de Spaniaco, ecclesiam de Vareso, [378] ecclesiam de Sancto Lupo, [374] ecclesiam de Germani villare, ecclesiam de Riniaco, ecclesiam de Oceyo. [415] Duo sane nobiles viri sub eo conversi dederunt alodium suum de Hychino et de Sancto Benigno de Bosco. Per ejus siquidem ac monachorum illius industriam reinhabitari et reedificari ceperunt ville iste, videlicet [352] Casnedus major et minor, Marcenniacus, Varesus et Missiniacus: [435] ex quibus duas, Casnedum scilicet et Marcenniacum ad anniversarium suum faciendum deputavit, ut, dum fratres orationibus suis ipsius anime subsidia ministrarent, ipsi quoque ejus providentia lautiori cibo corpora relevarent; unde quia tam magnificus, non solum presentibus, verum etiam futuris fuisse cognoscitur, justum est ut mensura qua mensus est remetiatur ei. Decretum est laude totius capituli ut, exceptis majoribus festis, anima illius salutari hostia quotidie expietur, quatenus et ipsi ad salutem proficiat et successoribus sit quoddam ad bene agendum incitamentum quod possint post mortem sperare similia. ?? 437 [1113-1118] ?? Le pape Pascal II, faisant droit à la requête des moines de Luxeuil, ordonne aux moines de Saint-Bénigne de leur restituer les biens qu’ils occupent contre toute justice, en particulier les églises de Vignory et de Clefmont. ?? ?? ?? 438 [1113-1119] ?? Hugues II, duc de Bourgogne, après avoir rappelé que Jarenton, abbé de Saint-Bénigne, a jadis affecté à l’office de la sacristie l’alleu de Bellefond, précédemment donné à l’abbaye par Etienne [II, sire de Fauverney], déclare, sur les plaintes du sacristain Roger, accorder une pleine liberté à Bellefond et à son territoire, en interdire l’entrée à ses officiers, renoncer à toute levée de coutume, brennerie, maréchalerie et hébergement, et ne retenir que la justice de l’adultère, des violences avec effusion de sang, du vol et des fausses mesures. Lorsqu’une plainte aura été déposée contre un habitant de Bellefond, le prévôt du duc renverra l’affaire devant le sacristain de Saint-Bénigne; si celui-ci se récuse, le prévôt jugera le prévenu, mais seulement in mercato. A. Original, 1 H liasse 81. Parch.: 249/251 × 272/298 mm. Bord inférieur coupé. B. Copie XVIIe s., cartul. 3 bis, f° 21, n° 49, d’après cartul. 3. — C. Copie XVIIe s., cartul. 34, f° 292, d’après cartul. 3. — D. Copie XVIe s., cartul. 19, f° 94 r° et v°, — E. Copie XVIIIe s., cartul. 29, f° 4. a. Petit, I, pr., p. 450, n° 156, d’après A. INDIQ.: Duchesne, Ducs, pr., p. 38; Petit, I, p. 296. INV.: C. 3, table 2, f° 43, n° 95. — Inv.: 1, n° 13. — 109 bis, f° 244. — 110, n° 39. — 193, f° 715. IN NOMINE SUMMI DEI. EGO HUGO*, BURGUNDI? DUX, quandam ?lemosinam quam facio Deo sanctoque Benigno tam pro me ipso et conjuge mea et liberis meis, necnon antecessoribus meis, notifico presentibus atque futuris. [396] Quidam vir nobilis, Stephanus* nunccupatus, in Divionensi ?cclesia effici cupiens monachus, dedit ipsi loco quoddam alodium Beluefons vocatum, quod sui juris erat francum atque liberrimum. [434] Cumque ipsum alodium abbas Jarento sacrist? ?cclesi? Divionensis concessisset ut ?cclesiam et sanctorum corpora inde serviret, cum magno labore sacrista cepit eam excolere atque ?dificare; sed, cum jam cepisset villa ipsa crescere et rustici ibidem inhabitare, ceperunt nostri ministri locum inquietare, occasiones contra rusticos perquirere atque hominibus vill? importuni valde existere. Quod videns sacrista, nomine Rogerius, natione Britto, qui pro sua sanctitate erat michi notus et amicus, multotiens michi inde conquestus et, ut omnes malas consuetudines auferrem, est deprecatus. Feci itaque quod petebat; et tam pro ipsius bonitate quam etiam pro domini Widonis* Vuangionis rivi amore, qui hoc ipsum querebat, ego HUGO dux, cum laude Mathildis*, conjugis me?, et filii mei Oddonis*, ab hodierno die et deinceps concedo et volo ut villa Belu? fontis et tota terra ad ipsius fines pertinens sit franca et libera, tam a me quam ab omnibus heredibus et successoribus meis, in perpetuum. Nullus ministrorum meorum audeat ipsam villam ingredi ut ibi quicquam accipiat, nec in fines ibidem pertinentes; nullam deinceps ibi clamo consuetudinem nec bonam, nec malam, nec brennariam, nec mareschalchiam, nec herbergariam; neque exigam ultra justiciam de adulterio, de sanguine effuso, de latrocinio, de falsa mensura, nec ego, nec meus heres. Quod si homo ipsius vill? in aliqua re culpatus fuerit, et clamor de ipso ad meum prepositum factus fuerit, nullam audeat justiciam facere, donec ad sacristam referatur ipsa causa, ut ipse inde justiciam faciat. Quod si noluerit, tunc meus prepositus justiciam faciat, tantummodo in mercato; extra vero mercatum, numquam sit ausus facere. Hanc itaque cartam, ne ulla umquam existat dubitatio, eam nostro signamus atque confirmamus sigillo. TESTES: Ego ipse HUGO dux, et Mathildis, conjunx mea, et filius meus Oddo, testes existimus; Wido, Vuangionis Rivi dominus; Warnerius*, Sancti Stephani prepositus, et fratres ejus Humbertus* atque Theodericus*, qui fuerunt filii predicti Stephani, qui ipsam villam sancto Benigno dedit; Raynerius* de Castellione; Hugo* dapifer, de Granciaco; Vuidricus*, miles, de Divione; Vualterius* Mausvaslet; Hugo* prepositus, filius Jocelmi; Evrardus*, mareschalcus; Gislebertus*, mareschalcus, et Carpinus*, nepos ejus; Lambertus* Allinardus; Paganus Ogerius; Bartholomeus, subprepositus; Divion coccus; Robertus sacrista; Uldierius, nepos ejus; Oddo, major de Heschiriaco. V° Carta Hugonis ducis de Bellofonte et libertate ejus (fin XIIIe s.). 439 [1113-1119] ?? Mille de Frolois, sire de Salmaise, et sa femme Marguerite, à la prière d’Humbert, prieur de Notre-Dame de Salmaise, déclarent confirmer les acquisitionis présentes et à venir du prieuré. A. Original, 1 H liasse 1688. Parch.: 87/89 × 234/231 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 23 r° et v°, n° 31, d’après A. a. Petit, I, p. 468, n° 185, d’après A. INDIQ.: Gareau, p. 215. Notum sit omnibus quod Milo* dominus Sarmatiensis et uxor ejus Margarita*, rogatu Humberti, tunc temporis prioris Sarmatiensis, acceptis ab eo quatuor libris, concesserunt ?cclesi? sanct? MARIE apud idem castrum constitut? quicquid antecessores eorum vel alii fideles eidem loco pro animabus suis contulerant aut collaturi essent, vel quicquid eadem ecclesia emptione adquisierat, aut deinceps adquisitura esset. Hoc coram multis, ut diximus, concesserunt, et quod idem filio suo Pontio, cum ad intelligentiam veniret, concedere facerent, promiserunt. Testes sunt: Humbertus de Villiaco; Tetbaldus* de Grisine; Hugo de Tor[iaco]; Hugo de Turce; Humbertus de Caldin[iaco]; Abbas d’Unce; Helgo, frater ejus; Dodo* Marriniaci; Milo de Verge; Hugo, filius Gislerii; Pontius cliens; Raymbertus; Aldo; Petrus; Henricus; Vualo; Gyrardus; Constantinus. ?? 440 [1113-1119] ?? Mille de Frolois, sire de Salmaise, ayant élevé une plainte contre le prieuré Notre-Dame de Salmaise au sujet de quatre frères, dont l’un avait épousé une serve lui appartenant, est débouté de ses prétentions et déclare faire don de ces hommes au prieuré susdit. A. Original, 1 H liasse 1688. Parch.: 216-229 × 185/184 mm. a. Petit, I, pr., p. 467, n° 184, d’après A. INDIQ.: Petit, I, p. 318, n. 2. — Gareau, p. 23 et 214. INV.: 181 bis, f° 422 v. IN NOMINE SANCT? ET INDIVIDU? TRINITATIS, notifico ego, Milo*, dominus de Sarmatia, omnibus tam presentibus quam futuris, quod olim calumpniatus sim quosdam homines juris sanct? MARI?, consanguinitate fratres, videlicet Vualterium, Bernardum, Aldonem et Vuinebaldum, quorum posterior, licet cum aliis in calumpnia fuerit, solus tamen, eo quod ancillam meam videretur habere, exactionem michi persolvit. Igitur cum, et michi tenendi, et Humberto priori maxima cura esset eos eruendi, tandem cum viris magni consilii in unum convenimus de prefatis hominibus tractaturi. Ubi, cum utrius partis audita fuisset ratio, sub celeritate pene ab omnibus qui aderant cognita et judicata est injusta mea proclamatio. Quapropter, ego, Milo, nichil volens nec valens contradicere, mox videntibus et audientibus subscriptis testibus et aliis quampluribus, Deo et sanct? MARI? predictos homines per manum Humberti prioris vuirpivi; insuper quoque nominatim Vuinebaldum cum omni posteritate sua ab exactione quietum clamavi. Acta sunt h?c laude uxoris me? Margarit?*, et filii Pontii*, et fili? Jordan?. S’ Vuillelmi de Curteberoe. S’ Hugonis Ascherii. S’ Hugonis* de Blaseio. S’ Gisle[r]ii prepositi. S’ Blanchardi. S’ Raymberti et Petri, filii ejus. S’ Aldonis. S’ Constantii Rivelli. S’ Tetbaldi, fratris ejus. S’ Oddonis sacrist?. S’ Vualonis, filii Heinrici. ?? 441 [Après 1113-1119] ?? Jean de Soussey tient en gage pour cinquante livres une terre du prieuré de Notre-Dame de Salmaise à Villeberny. ?? Notum sit presentes litteras inspecturis quod Johannes de Sauceio habet quamdam terram de Villa Barnei ad jus ecclesie b[e]ate Marie de Salmasia pertinentem pro .L. libris divionensium sibi pignori obligatam. Hujus rei testes sunt (sine addito). ?? 442 [1113-1124] ?? Amauri donne à Saint-Bénigne son alleu d’Heiltz avec tous ses revenus et toutes ses dépendances; son alleu de Villers[-le-Sec] avec toutes ses dépendances; la terre et les coutumes de Jussécourt; la moitié de son alleu de Vavray avec ses dépendances; le tiers du moulin de Talot. ?? ?? ?? 443 [1113-1124] ?? Houdoin, chevalier, donne à Saint-Bénigne le domaine de Rupt. MENT.: Obit. 2 et dérivés. IIII kal. decembris. Hilduinus, miles, qui dedit nobis cellam de Rivo. ?? 444 [1113-1127] ?? Gui [I] d’Etrepy donne à Saint-Bénigne quatre setiers de froment et quatre setiers d’avoine sur la dîme d’Heiltz-le-Maurupt. ?? ?? ?? 445 [1113-1127] ?? Isembard [de Vitry] donne la part qu’il possède de la grande et de la petite dîme de Vilotte et Luxémont. ?? ?? ?? 446 [1113-1137] ?? Don [à Saint-Bénigne ou à Larrey?] de droits sur l’autel de Cheminon, ainsi que de la moitié du four et d’une partie de la dîme, à la réserve des droits de l’abbaye de Cheminon. ?? ?? ?? 447 1114, 7 août Besançon A la demande de Josseran, évêque de Langres et d’Aimar, abbé de Saint-Bénigne, Guillaume d’Arguel, archevêque de Besançon, confirme au monastère dijonnais les églises de Saint-Marcel-lez-Jussey, Duellare villare, Cemboing, Echenoz, Saint-Broing-du-Bois, Frasne-le-Château, Serqueux, Tavaux et Chaussin, sous réserve des droits de l’église de Besançon. A. Original, 1 H liasse 1461. Parch. 262/266 × 308/287 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 35 r° et v°, n° 53, d’après A. — C. Copie authentique, 5 avr. 1467, Jean Callot, notaire ducal, 1 H liasse 146, d’après A. INDIQ.: Gall. Christ., XV, col. 40. — Coudriet et Châtelet, p. 463 (avec renvoi au cartul. non identifié de Saint-Marcel-les-Jussey). — Suchaux, II, p. 45. — Bougard, p. 213. INV.: 67, cote 19. — 105, f° 1. — 130, f° 64 v°. — 180, p. 13, n° 5. — 180 bis, f° 28 v°. IN NOMINE PATRIS ET Filii ET SPIRITUS SAN[cti]. Ego Wilelmus*, Dei gratia Bisontinus archiepiscopus, elemosi[nam] quam feci sancto Benigno, Divionensis ?cclesi? patrono, notifico presentibus et futuris. Ego itaque rogat[us] a [domn]o Jozceranno* Linguonensi episcopo et a domno Wilenco* decano Linguonensi et a domno Ademaro abbate Divionensi, ut quasdam ecclesias quas Divionensis ?cclesia in Bisontina diocesi adquisiverat, sigillo meo confirmarem, preces eorum non audire non potui, tum pro instanti tantorum virorum peticione, tum etiam pro antiqua Bisontin? et Divionensis ?cclesi? dilectione. Itaque pro remedio anim? me? et omnium predecessorum meorum archiepiscoporum et canonicorum Bisontinorum, concedo et confirmo Divionensi ?cclesi?, Ademaro abbati et successoribus ejus, monachis Divionensibus presentibus et futuris ?cclesias has, videlicet ?cclesiam de Sancto Marcello et de Duellari Villari et de Cymbiniaco et de Yschinou et de Sancto Benigno in Bosco et de Fraxino et de Sarchophagis et de Tavels et de Chalcins, salvis paratis et canonicis justiciis, quas in eisdem ?ccl?siis Bisontina ?cclesia noscitur habere. Has ?cclesias seu capellas quas jam ?cclesia Divionensis in nostro archiepiscopatu adquisivit et in futurum canonice adquirere poterit, eidem Divionensi ?cclesi? in perpetuum confirmamus et sigilli nostri impressione signamus. Hujus rei testes sunt: ego Wilelmus archiepiscopus; Maynerius* decanus; Stephanus* archidiaconus; Albricus, canonicus Sancte Marie Magdalene; Jozcerannus, episcopus Linguonensis; Wilencus decanus; Ayrardus* archidiaconus; Paganus* decanus; Benzo; Petrus et Gibuinus, canoni[ci] Linguonenses. Actum Bisontii, anno dominic? incarnationis .M°.C°.XIIII°., indictione septima, pontificatus domni Paschalis* .II. pape. Ego HUGO, ad vicem Bernardi* cancellarii, scripsi .VII. idus augusti. (Locus sigilli impressi). V° Carta Willermi, archiepiscopi Bisontini, de ecclesiis quas in eodem archiepiscopatu habemus (XIIIe s.). 448 1114, 7 août Besançon Guillaume d’Arguel, archevêque de Besançon, notifie que sur la médiation de Josseran, évêque de Langres, une querelle entre Saint-Bénigne et Saint-Jean de Besançon, au sujet de l’église d’Augerans et de la chapelle de la Nouvelle Loye est terminée: les chanoines de Besançon abandonnent église et chapelle aux moines dijonnais, moyennant un cens annuel de deux setiers d’huile de noix. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 34 v°-35, n. 52, d’après A. INDIQ.: Dunod, Eglise de Besançon, p. 141. — Rousset, I, p. 120; IV p. 39. INV.: 117, n° 4. — 181 bis, f° 438. IN NOMINE sanctae et individuae Trinitatis, ego Guillelmus* Bisontinus archiepiscopus notum esse volo omnibus presentibus et futuris, contentionem ortam inter canonicos Sancti Johannis evangelistae Bisontinae ecclesiae et monachos Sancti Benigni Divionensis ecclesiae tali sedatam esse concordia. Supradicti canonici conquerebantur de ecclesia de Algerens et capella de Loya Novella ad eam pertinente. Unde utrique consilium pacis ineuntes, ante presentiam nostram venerunt et utriusque partis contentionem, mediante domno Gauceranno, Lingonensi episcopo, et ejusdem ecclesiae canonicis, qui cum eo advenerant, et multis aliis religiosis et sapientibus viris, sopiverunt et canonici eis [de] supradicta ecclesia de Algerens cum capella de Loya et earum appendiciis suum jus concesserunt monachis, eo videlicet tenore ut Divionenses monachi duos sextarios olei nucum uno quoque anno ad mensuram Bisontinae civitatis, a quinquagesima usque ad dominicam, in qua Reminiscere cantatur, censualiter canonicis Sancti Johannis persolverent. Quod si monachi infra praescriptum terminum oleum non redderent, capitale postea cum lege trium solidorum restituerent. Si quis autem hoc infringere temptaverit anathema sit, donec resipiscat. Hujus rei testes sunt ego Guillelmus archiepiscopus; Maynerius* decanus; Stephanus* cantor; Oddo* archidiaconus; Manasses* archidiaconus; Bernardus* magister; Bocardus, Umbertus* archidiaconi; Hugo* archidiaconus; Albricus et Dudinus decani; Gaucerannus*, Linguonensis episcopus, et ejus canonici; Willencus* decanus; Ayrardus* archidiaconus; Paganus; Benzo, Petrus. Actum Bisontii, anno ab incarnatione Domini millesimo C° XIIII°, indictione septima, VII idus augusti, ordinationis domni Willelmi archiepiscopi V. Ego Wicardus, ad vicem domni Bernardi* cancellarii, subscripsi. ?? 449 1115 [Toul], au synode Recoin de Commercy, évêque de Toul, ratifie le don des foires de Ligny-en-Barrois au prieuré de Silmont par divers habitants de Ligny. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 22, f° 1 r° et v°, d’après A. — C. Copie authentique, 22 juillet 1545, cartul. 21 bis, f° 85, d’après A. INDIQ.: Duvernoy, p. 14, n° 15. INV.: 118, f° 1. — 169, f° 1. QUONIAM vetustate aut negligentia aut aliquo humane fragilitatis impedimento omnia que geruntur et memoriam hominum facile transeunt et in meticulosam contentionem rectores rerum et possessores earum frequenter deducuntur, idcirco ego Ricuinus*, Dei gracia Tullensis episcopus, attestatione nostri sigilli confirmando corroboravimus et omnibus tam presentibus quam futuris plenarie et fideliter notificari curavimus quod nobiles et liberi viri et alii utriusque sexus homines de Lineio, divino instinctu et communi consensu et admonitione Guidonis prioris, et religiosorum monachorum apud Sulinimontem Deo deserventium in monasterio beati Benigni martiris, furnos proprios, quos in predicta villa jure hereditario libere possidebant, pro salute anime sue et antecessorum suorum et succedentium heredum, predicto sancto Benigno et ecclesie Solinimontis et monachis ibidem per succedentia tempora Deo militantibus, in perpetuum libere et absque calumpnia possidendos dederunt, concesserunt et confirmaverunt. Nos autem auctoritate pontificali omnes illos, qui ex his aliquid deruere temptaverint vel calumpniam ipsi loco vel monachis inferre presumpserint, perpetuo anatemate, nisi resipuerint, perpetualiter dampnamus. S’ Ricuini, episcopi, manu propria hoc testamentum confirmantis. S. Temari*, abbatis Sancti Mansueti. S. Walterii* archidiaconi de Gondricurte. S. Aymonis* archidiaconi de Brise. S’ Hugonis* Albi. S. magistri Hunauldi*. S’ Goberti*. Acta sunt hec et in plenaria synodo recitata, anno ab incarnatione Domini millesimo .Cmo. XVto., indictione octava, epacta XXma IIIa, concurrente IIII°. ?? 450 1115 église de Langres Josseran, évêque de Langres, à la prière d’Aimar, abbé de Saint-Bénigne et d’Aimon, prieur de Saint-Amâtre, confirme au monastère dijonnais la possession de l’église de Saint-Loup, que son prédécesseur Robert avait retirée de l’emprise laïque. Il fixe le statut du prêtre desservant, lui attribue la moitié des dîmes, oblations, droits sur les sépultures et aumônes, ainsi que la totalité des confessiones et l’astreint aux droits synodaux coutumiers. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 35 v°-36, n° 54, d’après A. C. Copie XVIIe s., cartul. 3 ter, f° 68 v°, d’après cartul. 3. — D. Copie XVIIe s., cartul. 34, f° 159, d’après cartul. 3. INDIQ.: Cartul. 3 bis, f° 11 (incipit). — Gall. Christ., IV, col. 570 et 681. — Roussel, II, p. 234, n° 239. INV.: C. 3, table 2, n° 37. — Inv. 181 bis, f° 345 v°. In nomine summae et individuae Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti. Quoniam consuetudinarium [est] et ab antecessorum nostrorum ductum industria, ut ea quae memoriae commendanda videntur, litterali tradantur custodiae, dignum duximus ea quae subinferentur, ne oblivione dispereant, ne vel quod inde nostris temporibus legitime actum est, quandoque aliqua immutetur fraudulentia, in hujus cartae sinu fideliter recondere. Ego igitur Gocerannus*, misericordia Dei Lingonensis ecclesiae episcopus, notum fore cupio universis praecipue ecclesiae nostrae filiis atque fidelibus, quia dum in matris basilicae gremio nobis a Christo collatae una cum fidelibus praefatae ecclesiae de statu et profectu illius cum consilio et voluntate eorum unanimiter tractaremus, venerunt ante praesentiam nostram Divionensis monasterii abbas, Ademarus, et Sancti Amatoris prior, Aymo, sacerdos reverendus, cum aliis quibusdam ejusdem loci personis et religiosis viris, mansuetudinem nostram cum omni humilitate rogantes, quatinus ecclesiam de sancto Lupo cum appendiciis suis, quam [378] beatae memoriae predecessor noster et dominus Robertus* episcopus de laycali possessione laboriose ereptam ad honorem Dei et sanctae Dei Genitricis, necnon et beati martyris Benigni Divionensis monasterii fratribus ibidem congregatis et in posterum congregandis, per manum Gaufridi prioris, supradictus episcopus olim pie donaverat et benigne concesserat, nos quoque ex nostra parte concederemus et donum praedecessoris nostri confirmaremus. Quorum justae ac rationabili petitioni, assensu etiam et consilio totius Lingonensis ecclesiae, voluntarie consentientes, et legitimae donationis votum domini mei Roberti pia curiositate plenarie perficere cupientes, pretaxatam sancti Lupi ecclesiam cum omnibus appendiciis suis sanctae Dei Genitrici et beato martyri Benigno Divionensis monasterii, exclusa penitus et remota omni laycali potestate, salvis Lingonensis ecclesiae consuetudinibus, sub isto tenore donamus et concedimus, ut presbiter eidem ecclesiae serviens medietatem omnium decimarum oblationum, sepulturarum et aliarum helemosinarum semper accipiat; confessiones vero quae singulariter ad eum pertinent solus habeat; ad synodum etiam consuetudinaliter veniat; synodales redditus, paratas scilicet et eulogias de communi jure suo tempore persolvat. Ut autem istam diffinitionis nostrae paginam, quam presentibus et futuris temporibus stabilem et firmam esse cupimus in virtute Sancti Spiritus confirmare et corroborare possimus, manu propria tactam et auctorizatam, archidiaconis nostris tangendam et confirmandam donamus et porrigimus. Quicumque, clericus sive laïcus, decreti hujus institutionem violare praesumpserit, semel vel bis ammonitus, si non adquieverit, suis conatibus frustratus excommunicationis nostrae periculo, quamdiu perseveraverit, subjaceat. Acta sunt haec publice, in ecclesia Lingonensi, anno ab incarnatione Domini .M°C.°.XV°., indictione VIIa, Paschali* summo pontifice, Ludovico* rege, Goceranno Lingonensem ecclesiam gubernante. Guilencus* Lingonensis ecclesiae decanus et archidiaconus S’. Wido* archidiaconus S’. Ayrardus* archidiaconus S’. Gualo* archidiaconus S’. Warnerius* archidiaconus S’. Ego Durannus, Lingonensis ecclesiae levita, licet indignus, ad vicem Stephani* cancellarii, scripsi, dictavi, et recitavi. ?? 451 1116 ?? Liébaud de Saint-Gervais donne à Saint-Hippolyte de Combertault plusieurs biens fonciers. «Donation de quelques héritages au prieur de Combertault par Lebault de Saint-Gervais pour le remede de son âme en l’an 1116». ?? ?? 452 [1116-1123] ?? En présence de Josseran, évêque de Langres, Aimon [II], sire de Til-Châtel, renonce à poursuivre sa plainte contre Saint-Bénigne, au sujet de la terre de Bois, et en confirme la possession à l’abbaye dijonnaise. A. Original, 1 H liasse 250. Parch.: 366/372 × 273/272 mm., repli: 39/41 mm. Traces de grattage. Un blanc de 80 mm. vraisemblablement destiné à recevoir d’autres noms de témoins. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 39 r° et v°, n° 60, d’après A. — C. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, f° 367, d’après A. — D. Copie XVIIe s., cartul. 3 ter, f° 67, d’après cartul. 3. a. Pérard, p. 220. INDIQ.: Cartul. 3 bis, f° 10, n° 60 (incipit). INV.: C. 3, table 2, f° 19 v°, n° 29. — Inv.: 180, p. 38, cote 2. — 180 bis, f° 66. IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDUE TRINITATIS, PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI. AMEN. Quandocumque a viris nobilibus, quod ipsorum nobilitati congruum valdeque conpetens esse videtur, aliquid ?cclesie bonitatis impenditur, ab ipsis ?cclesie filiis litterali memorie conmendetur, ne in posterum malicia invidorum calumpnia inferatur, vel inlata litterarum testimonio confusa conprimatur. Quapropter dissensionem vel controversiam inter Divionenses monachos et Aymonem*, dominum de Tile castro, diucius habitam, in cunctorum audiencia recitamus, ne dissensio illa, Deo volente, in pacem et concordiam tandem conversa futurorum, quod absit, malignitate vel invidia repetatur. Ipse igitur Aymo de Tile castro, monachis Divionensibus terram de Boeis, quam ipsi diucius tenuerant, calumpniando gravem molestiam intulit, sed, Deo volente calumpnie finem imposuit, dum se sapientum consilio pacificum exibuit. Nam utrorumque, monachorum videlicet et ipsius Aymonis, causa in presencia domni Joceranni* Lingonensis episcopi recitatur, que multorum nobilium industria, ut ita dixerim, laudabiliter in melius transmutatur. Quia ipse Aymo totam terram de Boeis, vel quicquid ibi est vel esse potest, cum totis appendiciis et reditibus, tam de se quam de suis heredibus vel servientibus suis, liberum ac quietum usque in perpetuum, in manu domni Joceranni Lingonensis episcopi, et Heynrici Divionensis abbatis proclamavit, et sancto Benigno Divionensis ?cclesie patrono, sine aliqua inquietudine vel exactione, deinceps tenendum et possidendum concessit. Hujus rei in posterum calumpniatores domnus Jocerannus episcopus, ipso presente et laudante, maledixit, et, usque resipiscant et ad satisfactionem veniant, sub anathematis sentencia conmultavit. Hujus rei testes sunt, ego Jocerannus episcopus, qui hoc confirmavi, et sigillo meo cartam istam sigillari precepi; Jocelmus* archidiaconus; Arnaldus*, Divionensis decanus; Raynerius* de Castellione; Milo*, dominus de Sarmacia; Nivardus*, miles; Girardus* de Castellione; Oddo* Viridis; Petrus, major de Saciaco; Aillardus famulus; Oddo famulus abbatis; et alii quamplures. Double incision rectiligne. V° Controversia inter monachos Divionenses et Aymonem de Tilecastro (XIIe s.) de boys de Marcenna (XIIIe s.). Controversia inter nos et Aymonem de Tilecastro de nemore de Marcennai (XIIIe s.). 453 [1116-1123] ?? Henri, abbé de Saint-Bénigne, échange avec l’abbé de Cîteaux les terres de Moisey appartenant au prieuré de Palleau contre les terres de Ponce-le-Bouteiller et d’Alete, sa femme, achetées par les Cisterciens. A. Original perdu. B. Copie XIIIe s., cartul. de Cîteaux, n° 166, fos 35 v°-36, n° 1. — C. Copie XIIIe s., ibid., n° 168, f° 42, col. 2. — D. Copie XIIIe s., ibid., n° 169, f° 30 r° et v°. a. Petit, I, p. 471, n° 190, d’après les cartul. de Cîteaux, nos 166 et 169. Monachi etiam Divionenses in eadem possessione [i.e. in fundo Musiacensi] terras habebant, que ad cellam illam pertinebant, quam apud Paluele castrum possidebant; quas terras seu quicquid aliud in illo loco habebant, consensu ac voluntate totius capituli sui, monachorumque in predicta cella degentium, domnus Henricus, Divionensis abbas, monachis Cisterciensibus concessit pro terris que erant domni Pontii Butelerii et Aaletis, uxoris ejus: nam has terras monachi Sancte Marie ab illo Pontio et uxore ejus emerunt, ac Divionensibus, sicut dictum est, fratribus dederunt pro omnibus que apud Musiacum habebant, pro illis scilicet omnibus que ad cellam Paluensem pertinebant. Filius vero antedicti Pontii, Walterius nomine, hoc laudavit; sed fratres ejus infantes, Philippus et Hugo, necdum loqui sciebant. Terre iste monachis Sancti Benigni date prope castrum Paluele sunt. ?? 454 1117 concile de Dijon Les moines de Saint-Bénigne déposent une plainte entre les mains de Gui de Bourgogne, archevêque de Vienne et légat du pape, contre Humbert [IV] de Salins, usurpateur d’une chaudière située à Salins, qui leur appartenait. ?? ?? ?? 455 [1117-1123] Dijon Pour mettre fin aux débats entre Saint-Bénigne et Artaud de Marey[-sur-Tille] au sujet des tierces de Norges[-la-Ville], Hugues [de Bèze], prévôt de Dijon, et Guerri [du Château], chevalier, arbitres choisis par les parties, décident d’attribuer en propre à chacune d’elles sa part des possessions communes. L’abbaye aura l’église et la charge curiale, l’aître et le cimetière, les maisons seigneuriales, tout ce que les moines pourront faire labourer sans corvée (?), la dîme de Norges et de Barges[-le-Petit], le breuil et le moulin, enfin le second des fils de Maurice, avec sa tenure. Par contre, Artaud se construira une maison à Barges[-le-Petit], en dehors de la terre appartenant à Saint-Bénigne; s’il le veut et s’il le peut, il aura sa charrue propre pour cultiver sa terre: sinon, cette terre sera cultivée en commun avec celle de l’abbaye; il conservera en outre sa maison de Norges, ainsi que le fils aîné et le plus jeune fils de Maurice, avec leurs tenures, et aussi Robert Peute-Peine avec sa tenure, tout ceci en dehors de la terre appartenant à Saint-Bénigne. La charge de maire sera entretenue à frais communs et son titulaire jurera fidélité aux moines et à Artaud, à moins que les deux parties ne préfèrent avoir leur maire particulier. Tout le reste, bois, eaux et revenus quelconques demeurera commun. — Josseran, évêque de Langres, approuve cet arrangement. A. Original disparu. B. Copie XVIIe s., cartul. 3 ter, f° 68 r° et v°, d’après cartul. 3. — C. Copie XVIIe s., cartul. 3 bis, f° 11 r° et v°, n° 18, d’après cartul. 3. — D. Copie XVIIe s., cartul. 34, f° 158, d’après cartul. 3. INV.: C. 3, table 2, n° 36. — Inv.: 109, p. 217, art. 737. — 111, f° 3 (avec la date: 1120, 1er juin). IN NOMINE sanctae et individuae Trinitatis. Quoniam divina pagina continetur: Omne datum et acceptum describe [Eccli. XLII, 7], merito quedam utilia hac annotare curavimus membrana quo et ecclesiasticis filiis relinquamus noticiam bonorum suorum, et contra filios hujus seculi qui prudentiores filiis Lucis in generatione sua sunt rata maneant monimento scriptorum. Itaque notificamus omnibus presentibus et futuris olim monachos Dyvionenses et quemdam militem, Artaldum* nomine, de Mareyo, propter tercias de villa Norgia persepe molestas proclamationes inter se habuisse, et, ob proclamationem obtentum, multas et maximas curias frequentavisse. Hec igitur querimonia, cum hinc inde continua duceretur, tandem dominus abbas Henricus et consiliarii ejus, saniori respectu hujus laboris finem desiderantes et desiderando premeditantes, multos sapientes viros insimul congregaverunt; quibus tractantibus, concordiam subscriptam ab utrisque tenendam determinaverunt, modum et enim concordiae in audiencia ceterorum perlaturi, eo conventu ut quod illi, super quos missum fuerat, id est Hugo* prepositus et Vidricus* miles, propter pacem conservandam recitarent sine refragatione, deinceps teneretur; censuerunt ut monachi et Artaldus invicem sibi quaedam communia apud Norgias et apud Bargias facerent, quaedam vero utrique pecularia retinerent. Quae autem in communitate vel in proprietate cuique in predictis locis sint decreta subsequens patefaciet litteratura. Igitur in proprio monachorum diffinitum est cedere ecclesiam et presbiteratum, atrium, et cimiterium, et domos dominicas, et quicquid carruca monachi curare potueri[n]t sine consuetudine, et decimam de Norgiis et de Bargis, et brollium, et molendinum, et medium natu filiorum Mauricii cum tenemento ejus. At Artaldo decretum est et propriam domum apud Bargias, extra partem monachorum, facere et carrucam si voluerit et potuerit in dominio suo habere. Quod si carrucam illic aut pro non posse aut pro suo nolle non habuit, terra in communitate erit. Domum quoque, quam apud Norgias habet, et filios Mauritii, id est majorem natu et posteriorem natu cum tenemento eorum et Robertum, cognomento Puta Pena, et tenementum ejus, extra partem monachorum, possidebit. Majoris autem missio communis habebitur et jurabit fidelitatem utrisque videlicet monachis et Artaldo. Sed, si melius visum fuerit, et ita mutuo concordaverint, utrique majorem suum habere licebit. Preterea quicquid super est, ut in silvis vel in aquis seu quibuslet aliis redditibus, in commune ducetur. Acta sunt haec Dyvioni, sub presencia domni Joceranni Lingonensis episcopi, qui eciam auctoritate Dei Patris et Filii et Spiritus Sancti et omnium Sanctorum excommunicavit et interdixit omnes qui hoc determinatum placitum infringere et aliquando vel aperte vel fraudulenter vellent ad priorem discordiam, laude et consilio multorum tam clericorum quam laicorum sopitam, reducere. Hoc laudavit domnus abbas Henricus; laudavit quoque Artaldus miles de Mareyo et uxor ejus, filius ejus et filia ejus. S’ Joceranni*, episcopi, qui suo sigillo ad confirmationem hanc cartam sigillari jussit. S’ Henrici, abbatis. S’ Oddonis* prioris. S. Oddonis* camerarii. S. Lamberti* Salinensis et Georgii monachorum. S. Guilenci*, decani Lingonensis. S. Arnaldi*, decani Dyvionensis. S. Vaulonis*, prioris canonicorum sancti Stephani. S. Vidrici, militis, fratris predicti Valonis. S’ Hugonis, prepositi ducis. S. Artaldi, militis et uxoris ejus. S. Hugonis* Boysi de Granciaco. Hoc placitum, hanc communitatem laudavit et confirmavit Humbertus* de Faverniaco cum fratre suo Varnerio* et Theoderico*, de cujus feudo erat. Laudavit quoque uxor ejus et filius ejus Stephanus*. Testes Vidricus miles; Hugo prepositus; Lambertus* Alinardus; Oddo, canonicus et frater ejus Girardus; Joffredus, capellanus de Faverniaco; Vido; Arnaldus. ?? 456 [1118], 10 mai Besançon Anseri, archevêque de Besançon, sur l’ordre de Gui de Bourgogne, archevêque de Vienne et légat du siège apostolique, fait comparaître Humbert, fils de Gaucher [II] de Salins, coupable d’avoir usurpé une chaudière au détriment de Saint-Bénigne; avant de procéder au jugement, il confère avec les deux parties et ménage entre elles une transaction, aux termes de laquelle Humbert renonce à ses prétentions, moyennant six marcs d’argent. A. Original perdu. a. Guillaume, I, pr., p. 37, d’après un cartulaire non identifié. INDIQ.: Dunod, Eglise de Besançon, I, p. 143. — Gall. Christ., IV, col. 681 XV, col. 41. — Rousset IV, p. 309 (avec la date de 1126). Texte reproduit d’après a. Ansericus*, Dei gratia archiepiscopus Bisuntinus, omnibus fidelibus in perpetuum. Notum fieri volumus futuris atque presentibus quod Divionenses Sancti Benigni monachi, in praesentia domni Guidonis* Viennensis archiepiscopi, sedis apostolicae vicarii, clamorem fecerunt in concilio Divionensi adversus Humbertum*, filium Gualcherii* Salinensis, quod unum michium cum caldaria apud villam Salinis eis injuste atque violenter eripiebat. Unde nos, ex praecepto ejusdem legati praefatum Humbertum commonentes, ad justitiam persequendam Bisuntium venire fecimus. Auditis autem utriusque partis actionibus seu ratiociniis, inde judicium fieri, de consensu partium, fecimus. Sed, antequam judicium recitaretur, nos, qui magis pacem quam judicium diligimus, eumdem Humbertum qui nimirum causae suae infirmitatem noverat et ipsos monachos qui, nihilominus pacem quam pecuniam amantes, malunt semel dare sua parva temporalia quam multa semper pridem suis in perpetuum posteris profutura, ad hoc nostra commonitione perduximus, ut mallent causam amicabili compositione pacifice terminare quam judicialis sententiae laboriosa executione. Complacuit itaque inter eos, ut monachi sex marcas argenti darent Humberto, et ipse eis ex integro eamdem caldariam seu michium guerpiret et perpetuo possidendum ecclesiae beati Benigni concederet, sicut nos et ipsi monachi melius intelligeremus, ad profiquum ecclesiae; et hoc ipsum eodem modo patrem suum Galcherum et filium suum item Galcherum* laudare faceret et guerpire. Facto itaque hoc guerpimento, Humbertus promisit in manu nostra quod dictum guerpimentum fideliter exequeretur, et firmiter hoc pactum atque pacifice teneret in perpetuum. Nos vero, nostri auctoritate officii, interdiximus ne quis amplius Sancti Benigni monachos de hac re inquietare presumat. Si qui[s] ergo, hujus paginae tenore cognito, temere contra ire tentaverit, tandiu se excommunicationi subjacere cognoverit, quandiu ad satisfactionem venire distulerit. Ut autem praesens charta firmiorem obtineat vigorem, sigilli eam nostri impressione et subscriptis testium nominibus jussimus insigniri. S. Hugonis*, abbatis Sancti Vincentii. S. Bruchardi*, cantoris sancti Johannis, archidiaconi. S. Manasses* archidiaconi. S. magistri Garlanni*. S. Willelmi* de Rollans. S. Richardi* de Montefalconis. S. Pontii* de Roca. S. Pontii Luci. S. Bernardi de Rollans. Data per manum Petri*, precentoris et cancellarii Bisuntinae ecclesiae, sexto idus maii. ?? 457 [Après le 10 mai 1118] Larrey-lez-Dijon Confirmation de l’accord précédent par Gaucher [II] et par Gaucher [III], père et fils d’Humbert [IV] de Salins. Mêmes sources qu’au n° 456. [456] Hanc cartam laudaverunt Walcherius*, pater Humberti*, et Walcherius*, filius Humberti. S. Willelmi* de Munnet. S. Ademari, capellani. S. Gerardi de Longavilla. S. Samuelis. S. Rainaldi praepositi. S. Arduini, filii Tegerii. S. Petri, presbyteri Divionensis. S. Acherii clerici. S. Joannis, filii Equini. S. Arenberti. S. Widrici Favolla. S. Archimberti. Factum Lariaco. ?? 458 [1120, 2 février] ?? Hugues de Blaisy, chevalier de Salmaise, donne au prieuré Notre-Dame de Salmaise quatre journaux de terre, lieu-dit le gué Pierreux. A. Original, 1 H liasse 1688. Parch.: 124/115 × 109/110 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 36, n° 55, d’après A. a. Pérard, p. 214, ex chartulario Benigniano. INDIQ.: Bréquigny, II, p. 479. — Gareau, p. 217. INV.: 181 bis, f° 422. Notum sit omnibus presentibus et futuris quod miles quidam Sarmatiensis, nomine HUGO* de Blasiaco, dederit, preventus infirmitate, Deo sanct?que ejus Genitrici Mari?, .IIIIor. jornales terr? arabilis ad fundum vocatum Vadus Petrosus, die Purificationis beat? Mari?, post peracta missarum sollenpnia, laudante sua conjuge, videntibus istis testibus, ex parte sui: Vuillelmus Fuit Frollensis, Raynaldus Rufus, Gislerius prepositus; ex parte autem monachorum, Heinricus eorum preses, Girrardus, germanus ejus, Oddo sacrista et ejus frater. Anno dominic? incarnationis .M.C.XVIIII., tempore domni abbatis Heinrici, existente priore Umberto Divionensi hujus Sarmatiensis cell?. ?? 459 [1119-1123] ?? Hugues II, duc de Bourgogne, du consentement de la duchesse Mahaut, son épouse, abandonne à Saint-Bénigne, en présence de Josseran, évêque de Langres, tout ce qu’il a et tout ce à quoi il peut prétendre à Longvic; il renonce à toutes les coutumes et à toutes les redevances qu’il percevait sur le domaine de Marcelanges; il cède le moulin que les moines ont construit, sans son autorisation, dans le pré situé sous la Roche et promet de ne jamais le revendiquer; enfin, à Dijon même, il attache au service du sacristain de Saint-Bénigne, après les avoir affranchis, Guérin Gouffier, sa femme et ses enfants. I A. Original disparu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, fos 40 r° et v°, n° 63, d’après A. — C. Copie XVIIe s., cartul. 35, f° 744, d’après cartul. 3. a. Duchesne, Ducs, p. 35 (éd. partielle). — b. Pérard, p. 221. — c. D. Plancher, I, pr., p. 37, n° 52, ex arch. S.B. — d. Petit, I, p. 469, n° 189 (éd. partielle). INDIQ.: Cartul. 3 bis, f° 18 (Incipit). — Gall. Christ., IV, col. 681. — Bréquigny, II, p. 576 (1130). — Petit, I, p. 272. INV.: C. 3, table 2, n° 73. — Inv.: 1, n° 58. — 131, f° 8. — 180, p. 23, n° 1. — 180 bis, f° 43. «Autrefois scellé de deux sceaux dont il reste encore une pâte blanche, peinte en jaune, pendant à un ruban de parchemin», d’après l’Inv. 180 bis, f° 43: 1° Sceau rond, le Duc à cheval, lance à gonfanon dans la dextre. Légende: ? SIGILLUM HUGONIS DUCIS BURGUNDIE. 2° Sceau de Josseran, évêque de Langres, décrit n° 419. Coulon, n° 949]. II MENT.: Obit. 2 et dérivés. II kal. junii. — Heinricus, frater ducis, pro quo data est justitia de Longovico. IN NOMINE sanctae et individuae Trinitatis, Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Quoniam exemplo precedentium, morti sua debita exsolvituros nos speramus, dignum valdeque in posterum nobis profuturum arbitramur, si de rebus nostris Deo servientibus largiendo, animabus illorum quantulumcumque subveniamus. Ego igitur Hugo*, dux Burgundiae, fratris mei Heinrici* morte turbatus et illius dulci solatio destitutus, ad animae ipsius salutem expetendam, sapientum tandem consilio animatus, utriusque mei hominis curam apposui. Igitur Deo sanctoque Benigno, Divionensis ecclesiae patrono, et monachis ibidem Deo servientibus, laude Mathildis*, uxoris meae, dono et concedo quicquid in Longovico vel in omnibus appenditiis ejus, in silvis scilicet et planis, in terris cultis et incultis, in pratis et pascuis, in aquis aquarumque decursibus, in ingressis et exitibus habebam, vel calumpniabar, aut calumpniari poteram, et tam de me quam de meis haeredibus vel servientibus liberum ac quietum in ecclesia sancti Benigni, coram populo, in presentia domni Joceranni*, Linguonensis episcopi, et Heinrici abbatis proclamo. In terra etiam monachorum, quae in Marcelengis sita est, omnes consuetudines et exactiones relaxo; molendinum etiam, quod prato, quod sub saxo, me nolente, monachi construxerant, sine aliqua calumpnia deinceps habendum concedo. In Divione vero, Warinum Wlferium, cum uxore et infantibus suis, ut sacristae ipsius ecclesiae devote serviant, et sub ejus potestate in perpetuum maneant, liberos ac quietos proclamo. Haec omnia domnus Jocerannus episcopus laudavit, confirmavit, et omnes in posterum, hujus rei calumpniatores maledicens, presente eodem duce, et multis utriusque sexus, nisi resipuerint et ad satisfactionem venerint, anathematis sententia conmultavit. Huic rei interfuerunt: Wilencus*, Linguonensis decanus; Walo*, prior Sancti Stephani; Arnaldus* decanus; Agano*, dapifer ducis; Raynerius* de Castellione; Girardus* de Castellione; Josbertus*, vicecomes Divionensis; Aymo* de Tylae Castro; Humbertus* et Theodericus*, milites de Faverniaco; Aymo*, Widricus* et Hugo*, fratres; Hugo*, praepositus Divionis; Oddo, filius Martini; Landaldus, filius Odonis; Evrardus* mareschalcus. De familia Sancti: Oddo, famulus abbatis; Wido*, filius Duranni* majoris; Milo, major de Longo Vico; Humbertus et Hugo, ventarii; Landaldus et Warinus, famuli; et alii plurimi. ?? 460 1119, 9 avril Beaune Pour mettre fin à la querelle opposant les chanoines de Notre-Dame de Beaune aux moines de Saint-Etienne de la même ville, au sujet des droits paroissiaux dans le castrum de Beaune, Humbaud, archevêque de Lyon, Etienne de Bagé, évêque d’Autun, Josseran, évêque de Langres, après avoir rappelé la sentence d’Hugues de Die, archevêque de Lyon, les attribuant en totalité à Notre-Dame, précisent les droits de chacun. [I] La messe paroissiale ne sera célébrée à Saint-Etienne que le jour de la fête du saint; en dehors de ce jour, aucune sonnerie de cloches ne sera autorisée, si ce n’est pour annoncer les offices monastiques. [II] La visite des malades, en dehors du pourpris du prieuré, ne sera permise aux moines que s’ils sont demandés par les intéressés et si le prêtre de la paroisse a été invité à les accompagner, ou s’il a donné sa permission. [III] Si un défunt a élu sépulture au prieuré, son corps sera remis par le clergé paroissial aux fins d’ensevelissement. Après distribution des dons aux églises Notre-Dame, Saint-Pierre et Saint-Martin de Laigue, ainsi qu’au prieuré Saint-Etienne, les chanoines recevront trente deniers, le surplus étant partagé à égalité entre eux et les moines, réserve faite, au profit de ces derniers, des offrandes reçues à la messe d’enterrement ainsi que du drap et de la tunique recouvrant le lit funèbre. [IV] En cas de mort d’un enfant ou d’un intestat, le lieu de sépulture sera au choix des parents. [V] Les offrandes en mémoire du défunt, qui se font le dimanche et le lundi jusqu’à l’anniversaire, seront portées à l’église paroissiale, où se lit la liste des défunts. [VI] En cas de sépulture dans une des églises paroissiales, les moines prendront seulement dans les biens du défunt, que celui-ci ait ou non testé, la part qui leur aura été donnée. A. Original, G 2652, pièce 4. Parch.: 561/565 × 291/282 mm.: repli: 19/21 mm. B. Copie XVe s., cartul. N.-D. de Beaune, G 2908, f° 326, n° 849, d’après A. — C. Copie, 28 déc. 1678, G 2652, pièce 5, d’après B. INDIQ.: H 1077 (trad. française, XVIIIe s.). — Gandelot, p. 33. — Rossignol, p. 95. — Voillery, Chronique de l’église collégiale de Beaune, M S A B, XII, 1887, p. 137. — Bredeault, Suppl. à Gandelot, ibid., XIII, 1888, p. 97. — De Lacurne, Remarques sur l’origine... de la ville de Beaune, ibid., XVII, 1892, p. 151. — Voillery, Origines de Beaune chrétien, ibid., XXXV, 1911, p. 102. — Claudon, Répert. chap. N.-D. de Beaune, p. 6 et 84. AD NOTICIAM OMNIUM FIDELIUM PRESENTIUM PARITER ET FUTURORUM VOLUMUS PERVENIRE quia, cum apud Belnam castrum convenissemus, ego HUMBAUDUS*, Lugdunensis archiepiscopus, et venerabiles fratres nostri episcopi, Stephanus* Heduensis, Jocerannus* Lingonensis, cum pluribus aliis honorabilibus personis ecclesiarum Lugdunensis, Heduensis et Lingonensis, controversiam de jure parrochiali prenominati castri, qu? inter canonicos Sanct? Mari? et monacos Sancti Step[h]ani, longo ante tempore, multis in locis, ventilata fuerat, audivimus; et cum utraque pars moderationis nostr? dictum se fideliter exsequuturam promisisset ad hunc finem, propiciante Deo, perduximus. Cum enim certum esset parrochiale jus ejusdem castri, cum omni integritate, proprie et legitime ad ecclesiam sanct? Mari?, per ecclesiam sancti Baudelii, qu? antiquitus prima parrochialis ecclesia fuit et nunc predict? subdita est ecclesi?, pertinere, sicut tempore bon? memori? domni HUGONIS* predecessoris nostri, Lugdunensis archiepiscopi, apostolic? sedis legati, in Lugdunensi curia juditio definitum et auctoritatis ejus cyrographo confirmatum est, paci tamen et caritati utriusque ecclesi? plenius providere studentes, talem inter eas concordiam determinare curavimus. [I] Statuimus namque ut nulla die, nullo tempore, in monasterio sancti Stephani, nisi in festis ejusdem martyris, parrochialis missa celebretur; sed, si forte monacus aliquis matutinalem missam cantare voluerit, nullus eam laicus, exceptis tribus aut quatuor de propriis famulis ejusdem monasterii, si necesse fuerit, audiat. Propter quod etiam interdiximus ne unquam in eodem monasterio pulsatione signorum, nisi in festis sancti Stephani, plebs ad missam vocetur, et ne in eo aliquando signa pulsentur, nisi illis horis et illis de causis quibus ordo monasticus exigit signa pulsari. Prohibuimus quoque ne unquam aliquem in parrochiali ecclesia interdictum vel excommunicatum monachi in eodem monasterio missam scienter audire permittant. Quod si fecerint, postquam rationabiliter inde convicti fuerint, statuimus ne in eo vel vivente vel mortuo vel in bonis ejus, quem ita deceperint, aliquid juris ulterius habeant. [II] Similiter etiam interdiximus ne liceat monaco ad visitationem alicujus infirmi extra monasterium suum accedere, nisi ab infirmo vocatus fuerit, nec tunc aliter nisi prius parrochialem presbiterum per se vel per legatum suum invitaverit ut, vel secum veniat, vel sibi licentiam accedendi concedat. Cum autem solus vel cum presbitero accesserit, nullatenus nisi permissione presbiteri confessionem infirmi recipiat, nec de peccatis ejus judicare vel communionem ei tribuere quoquo modo presumat, nec eum aliqua spe vana deludat, vel aliquibus blanditiis circumveniat, sed, si voluerit, simpliciter et fideliter, sicut fratrem, de pura confessione et vera penitentia commonefaciat. [III] Precepimus quoque ne, vel presbiter sine monaco, vel monacus sine presbitero, aliquibus modis infirmum de sepultura sua coherceat, sed simpliciter et fideliter alter alterius utilitatem querat. Quod si infirmus se apud monacos sepeliri preceperit et mortuus fuerit, a presbitero, sicut decuerit, monachis sepeliendus tradatur; et, postmodum de his qu? mortuus ecclesi? sanct? Mari?, vel ecclesiis sancti Petri et sancti Martini ad eam pertinentibus, vel monasterio sancti Stephani donaverat vel donari preceperat, prius vadium, id est .XXX. denarii, et infra, quicquid pro vadio datur, a canonicis accipiatur; et postmodum, quicquid reliquum fuerit, inter canonicos et monacos equaliter dividatur, excepta oblatione miss? qu? pro mortuo nondum sepulto cantatur, cum villoso et linteo qui in lecto mortui fuerint, qu? proprie monacorum sint. [IV] Quod si vel infans, ante discretionis annos, mortuus fuerit, vel adultus, morte preoccupatus, intestatus obierit, ubicumque proximis ejus placuerit, sepeliatur. Sed, si apud Sanctum Stephanum sepultus fuerit, eodem modo, quo supra de testato dictum est, bona, qu? pro eo data fuerint, inter canonicos et monacos dividantur. [V] Oblationes vero, qu? pro memoria defuncti die dominica et secunda feria usque ad anniversariam diem faciend? sunt, in ecclesia parrochiali fiant, in qua per sacerdotem defunctus ad memoriam populi revocatur, a quo populus de eo absolvendo et orationibus Domino commendando admonetur, quod per monacos fieri non posset, cum loquendi in ecclesia nullam habeant potestatem. Liceat tamen monachis, si quis eis, pro anniversali amici sui, quicquam largiri voluerit, accipere. H?c de his qui apud monasterium sepelientur. [VI] Si quis autem, testatus vel intestatus, vel a se vel ab amicis suis, alicui parrochialium ecclesiarum ad sepeliendum destinatus fuerit, non liceat monachis quicquam de bonis ab eo vel pro eo datis repetere, nisi quod forte sibi noverint destinatum fuisse. Cum igitur, sicut supra jam dictum est parrochiale jus totius castri per ecclesiam sancti Baudelii, qu? antiquitus ejusdem castri prima parrochialis ecclesia fuit, ad canonicos Sanct? Mari? cognoscatur integerrime pertinere, volumus et auctoritate pontificali sanccimus ut, quicquid secundum determinationis nostr? concordiam monachi Sancti Stephani de beneficio parrochiali perceperint, a canonicis sanct? Mari? recognoscant et inde grati eis et benivoli existant, et determinatam pacem nullo modo violare presumant. Quod si presumpserint, et secundo tertiove rationabiliter commoniti infra bis quadraginta dies emendare contempserint, salvo per omnia [399] judicio beat? memori? donni HUGONIS, Ludgunensis archiepiscopi, sedis apostolic? legati, liceat canonicis parrochiam suam in integrum vindicare et jam, non secundum misericordiam sed secundum judicium, adversus monacos agere. Datum apud Belnam per manum Bernardi Lugdunensis ecclesi? diaconi, .V°. idus aprilis, indictione tertia decima, anno ab incarnacione Domini .M°.C°.XX°., pontificatus vero donni Humbaudi Lugdunensis archiepiscopi anno secundo. V° Hec est carta de concordia canonicorum Belnensium et monacorum (XIIIe s.). 461 1120, 29 décembre Autun Calixte II, pape, déclare approuver l’accord intervenu au sujet des droits paroissiaux dans le castrum de Beaune entre les chanoines de Notre-Dame de Beaune et le prieur de Saint-Etienne de la même ville. A. Original, G 2652, pièce 6. Parch.: 356/360 × 269/263 mm., repli: 34/33 mm. a. Pflugk-Harttung, I, p. 115. — b. U. Robert, Bullaire du Pape Callixte II, I, p. 172, n° 117, d’après A. INDIQ.: Gandelot, p. 33. — Rossignol, p. 82. — U. Robert, Histoire du pape Calixte II, p. 98, n. 5, et Catal. des actes, n° 117, p. 227. — Jaffé-Lœwenfeld, n° 6796. — Voillery, Origines de Beaune chrétien, M S A B XXXV, 1911, p. 102. — Claudon, Répert. chapitre N.-D. de Beaune, p. 6. — Delissey, p. 350. CALIXTUS* EPISCOPUS, SERVUS SERVORUM DEI, DILECTIS FILIIS BERTRANNO*, DECANO, ET CANONICIS ECCLESI? SANCTE MARI? DE BELNA, SALUTEM ET APOSTOLICAM BENEDICTIONEM. Officii nostri nos hortatur auctoritas pro universarum ecclesiarum statu satagere et qu? recte statuta sunt stabilire. Siquidem inter vos et Sancti Stephani monachos de jure parochiali castri Beln? controversia diu fuerat agitata. Unde venerabiles fratres nostri, Humbaldus*, Lugdunensis archiepiscopus, et Stephanus* Eduensis et Gotherannus* Lingonensis episcopi, affectione debita condolentes, controversiam omnem diligentius audierunt. Novissime causa undique plenius indagata, et ab utraque parte, quod eorum exequeretur judicium, gratuita securitate accepta, pacem inter vos per Dei gratiam et concordiam statuerunt. Quam nostr? quoque auctoritatis robore una vobiscum predictus frater noster, Eduensis episcopus, petiit stabiliri. Nos ergo et ecclesiarum paci et quieti propensius intendentes et petitioni vestr? benignius annuentes, pacem illam et concordiam auctoritate sedis apostolic? confirmamus, et illibatam futuris temporibus conservari decernimus, sicut in predictorum fratrum cyrographo continetur. Si quis autem confirmationis hujus tenore cognito, temere, quod absit, ei obviare presumpserit, honoris et officii sui periculum patiatur aut excommunicationis ultione plectatur, nisi presumptionem suam digna satisfactione correxerit. Ego Calixtus, chatholic? ?cclesi? episcopus, confirmavi et s[ub]s[cripsi]. Datum Edue, per manum GRISOGONI* sancte Romane ecclesi? diaconi cardinalis ac bibliothecari, .IIII°. kal. januarii, indictione .XIIIa., incarnationis dominic? anno .M°.C°.XX°., pontificatus autem domni CALIXTI secundi pape anno primo. V° Registratum est (écriture contemporaine). Quomodo dominus Calixtus papa confirmavit pacem canonicorum et monachorum Belnensium (XIIIe s.). 462 [1120-1123] ?? Mille de Frolois, sire de Salmaise, se trouvant à l’article de la mort, donne à Saint-Bénigne le moulin situé en dessous de son château, une serve et ses fils (cf. n° 440) et renonce à ses prétentions sur Diénay. A. Original, 1 H liasse 16812. Parch.: 242/274 × 79/60 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 23, n° 30, d’après A. a. Pérard, p. 180-181, ex chartul. Benign. INDIQ.: Bréquigny, I, p. 569 (1031). — Ducange-Henschel, s.v. circa. — Gareau, p. 216. INV.: 181 bis, f° 423. Notum esse volumus presentibus et futuris quod Milo, dominus Sarmati?, ad mortem veniens, hanc ?cclesi? Divionensi fecit ?lemosinam scilicet molendinum quod est subtus ipsum castellum, et unam feminam nomine Fillium, uxorem Winebaldi, cum filiis suis; terram quoque Dineti, quam calumniabatur, vuirpivit; et circam castelli, quam vi extorquebat, similiter relaxavit. Ista omnia laudavit; et donationi assensit uxor ipsius Milonis, et filius ejus Pontius; et super altare utrum, scilicet sanct? Mari? Sarmati?, et sancti Benigni Divioni, posuit. Testes: Humbertus, miles de Villiaco. Tetbaldus* de Grisiniaco. Hugo* de Blasiaco. Gislerius et Hugo, filius ejus. Pontius prepositus, et Vuarnerius, gener ejus. Petrus, medicus. Aldo et Raymbertus. Ex parte nostra: Henricus, prepositus et Girardus, frater ejus. Constantinus, Vualo et Rodulfus, fratres. Gislebertus et Girardus, fratres. ?? 463 [1120-1123] ?? Hugues de Flavigny, pour le repos de l’âme de sa femme, donne à Notre-Dame de Salmaise dix journaux de terre sis à Présilly. ?? Hugo de Flaviniaco, pro uxore sua defuncta, dedit sanct? Mari? Sarmatiensi decem terr? jornales de alidio Prusiliaci. Testes: Tetbaldus de Vitellio. Johannes Coinet. Constantius Rivellus et Tetbaldus, frater ejus. Petrus Vuaslinus. Vualo famulus. Andreas. ?? 464 [1120-1124] ?? Hugues II, duc de Bourgogne, renonçant à l’instigation d’Eudes, cellerier de Saint-Bénigne, aux prétentions de ses officiers sur les hommes de Prenois, sous prétexte que ceux-ci réclamaient des droits d’usage sur les confins de la pôté de Pâques, abandonne à Saint-Bénigne ses droits de parcours et d’usage à l’intérieur de la dite pôté. A. Original, 1 H liasse 263. Parch.: 148/166 × 391/390 mm. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 42, n° 67, d’après A. C. Copie XVIIe s., cartul. 34, f° 220, d’après cartul. 3. a. Duchesne, Vergy, pr., p. 135, d’après cartul. 3. — b. D. Plancher, I, pr. n° CVI, p. 60. INDIQ.: Cartul. 3 bis, f° 19 v° (Incipit). — Duchesne, Vergy, p. 93. — Bréquigny, II, p. 535. — Petit, II, p. 67. INV.: C. 3, table 2, n° 86. — Inv.: 1, n° 52. — 50, cote 65. — 180, p. 26, cote 6. — 180 bis, f° 48 v°. — 191 bis, f° 116. IN NOMINE PATRIS, ET FILII, ET SPIRITUS SANCTI. Ego Hugo* dux Burgundie, donum quoddam quod sancto BENIGNO Divionensi feci presentibus et futuris manifesto. Ministrales siquidem mei homines de Prunedo propter usuarium quod ipsi in confinio potestatis Pasche proclamabant, creberrime inquietare solebant. Unde cum super hoc frequenter a monachis interpellatus essem et audire dissimulassem, tandem Deo inspirante, et multis cujusdam monachi, nomine Eudonis, tunc cellærarii, pulsatus precibus, assensi, et pro salute et incolumitate mea uxorisque me? Mathildis et omnium infantum meorum, nec non et pro remedio anime patris ac matris m?e omniumque parentum et antecessorum meorum, dedi et concessi per manum supradicti monachi Eudonis Deo sanctoque BENIGNO, et omnibus hominibus de Prunedo, plenarium cursum et omne usuarium in omnibus silvis de confinio et potestate Pasche, in pascuis quoque omnibus et in aquis aquarumque decursibus. Hoc itaque donum sicut feci, volo ut inconvulsum maneat; et ne quis ministralium meorum monachos vel aliquem hominem de Prunedo super his amplius inquietare presumat precipio. Testes: Symon* de Virziacho; Raynaldus* de Grantiaco; Evinus* de Aceps; Carpinus*; Hugo* de Hisio; Simon, prepositus de Lentennaco et de Pascha; Ansierius de Plunbariis. V° Carta de Prunedo (XIIIe s.). 465 1122 ?? [I] Recoin de Commercy, évêque de Toul, confirme au prieuré de Saint-Blin la possession des églises de Businiaca curtis, Brandeville, Augeville, Offroicourt, Goncourt, Clinchamp, Illoud, sous la condition que les moines jouissent des deux tiers des revenus, en payant le cens annuel et rendant les services accoutumés. [II]. L’abbé de Saint-Bénigne ou le prieur institueront les prêtres desservants qui leur devront fidélité, à peine de destitution par l’évêque, à la demande du prieur. [III] Les dîmes appartenant aux églises de Businiaca curtis et Brandeville resteront propres aux moines, sans partage avec le prêtre desservant. [IV] Le prieur de Saint-Blin viendra, le jour de saint Etienne, assister à l’office à Toul, en habit de chœur, avec un ou deux religieux; en l’absence de l’évêque et des abbés de Saint-Epvre et Saint-Mansuy, il chantera la grand’messe. A. Original perdu. B. Copie XVIIe s., cartul. 50, f° 36 r° et 37 v°, n° 56, d’après A. — C. Copie XVIIe s., B.N., Bourgogne, 13, fos 33-35. a. Pérard, p. 222-224. INDIQ.: Bréquigny, II, p. 510. — D. Calmet, I, col. 540. — Duvernoy, p. 17, n° 23. — Roserot, Catalogue, n° 270. INV.: 181 bis, f° 409. IN NOMINE sanctae et individuae Trinitatis. Ego Riquinus*, divina disponente clementia, sanctae Tullensis ecclesiae presul, digna felicium antecessorum nostrorum imitari gestiens exempla, ut eorum particeps existam in gloria, dignum duximus auctoritate ecclesiastica ipsorum corroborare et confirmare jure decreta. Notum ergo esse volumus, tam futuris quam presentibus, omnibus nobis per s?cula longa succedentibus, tanta me Divionensis coenobii karitate ac fraternitate conexum, necnon domni Heinrici, ejusdem loci abbatis, amicitia ac familiaritate devinctum, ut non solum precedentium patrum eis in nostra diocesi concessa beneficia ecclesiasticis confirmare testimoniis, verum etiam in omnibus eorum utilitati ac profectui providere maximum michi deputo lucrum. [I] Concedimus itaque atque confirmamus ecclesiae Bertiniacae curtis, quae sita est in nostra dioecesi, et cella esse cognoscitur Divionensis coenobii, largitione domni Jacob* antecessoris nostri, qui in proprio patrimonio praefatam ecclesiam fundavit, et postea in ecclesia beati Benigni gloriosissimi martyris apud Divionem honorifice sepultus est, auctoritate pontificali, ecclesias inferius annotatas, ecclesiam scilicet Businiacae curtis, ecclesiam Brante villare, ecclesiam A[l]gisi villae, ecclesiam Wlferi curtis, ecclesiam Godoni curtis, ecclesiam Clinecampi, ecclesiam de Hyllo, perpetuo jure possidendas: ea conditione ut monachi in praefata Bertiniaci curte commorantes, duas partes in omnibus proventibus ipsarum ecclesiarum, tam in oblationibus quam decimis, tricenariis, sepulturis et aliis beneficiis, absque omni contradictione habeant, eo tenore videlicet ut censum tantummodo et alia legitima servitia, sicut de caeteris ecclesiis vel altaribus episcopii fit, annuatim persolvant, ac deinceps pro salute animarum nostrarum et statu sanctae Tullensis ecclesiae, praedictas ecclesias et altaria ipsarum cum suis redditibus et proventibus, absque omni contradictione vel calumpnia, perpetuo jure quiete teneant ac possideant. [II] Cum in qualibet ipsarum ecclesiarum presbiter fuerit ponendus vel removendus, penes abbatis Divionensis coenobii vel prioris Bertiniacae curtis et monachorum inibi commorantium maneat arbitrium et de substituendo, et de removendo eorum erit, presbiteros qui praefatis ecclesiis deserviant, providere, et provisos ad episcopum adducere: qui episcopus, sine ulla dilatione, statim in presentia prioris vel monachorum, curam animarum committet presbyteris quos illi presentaverint. Incuratus autem et investitus presbyter, sine omni dilatione, antequam in ecclesia, de qua investitus fuerit, aliquam potestatem habeat, vel ullam portionem accipiat, in capitulo Bertiniacae curtis veniet, et in presentia prioris et monachorum ejusdem loci, tactis sacrosanctis evangeliis, jurabit quod fidelitatem praefatae ecclesiae bona fide custodiet et tenebit, et partem quam in proventibus ipsarum ecclesiarum monachi habere debent, bona fide custodiet, et ipsis in pace pro posse suo habere permittet, et ipsos proventus potius augmentabit quam minuet. Si vero aliquis ipsorum presbyterorum in his conventionibus, quas sacramento tenere firmaverit, minus sollicitus inventus fuerit et infidelis, et correptus a praefatis priore vel monachis, semel vel secundo emendare neglexerit, requisitus a priore episcopus, ipsum ab ecclesia quam tenebat, removebit, et alium quem monachi presentaverint, loco ejus substituet: et sic haec nostra donatio inviolabili gaudeat libertate. [III] Volumus autem ut, in decimis ecclesiarum Businiacae curtis et Brante villare, nullam partem presbiter habeat, sed totum ad obsequium et utilitatem transeat monachorum. [IV] Hoc etiam ad notitiam succedentium litteris mandari placuit, quia prior ejusdem cellae, in inventione sancti prothomartyris Stephani, Tullo debet se, cum duobus vel uno fratre, solemnibus indutus vestibus, representare; et, si episcopus vel Sancti Apri et Sancti Mansueti abbates absentes fuerint, idem prior magnam missam ipso die debet cantare; episcopus vero, in eadem festivitate, priori et sociis ejus in procuratione per omnia debet providere. Actum est hoc a nobis, cum laude et voluntate omnium ecclesie nostre fidelium, tam clericorum quam laicorum, maxime ut meus dies anniversarius in praedicta ecclesia post meum obitum agatur in perpetuum. Hoc factum est anno dominicae incarnationis millesimo centesimo vicesimo secundo. Testes sunt hii: Stephanus* primicerius; Gotbertus* archidiaconus; Hunaldus* archidiaconus; Hugo* archidiaconus; Aymo* archidiaconus; Tetzelinus* archidiaconus; Drogo archipresbiter; Walterius archipresbiter; Odelricus* cancellarius. Et ut haec liberalitatis atque munificentiae nostrae concessio vel confirmatio firmiorem futuris temporibus obtineat stabilitate vigorem, presentem paginam sigilli nostri impressione signavimus. Si quis autem ex his quae praefatae ecclesiae concessimus et confirmavimus, vel antecessores nostri, videlicet domnus Jacob* et venerabilis Bruno*, qui, Romanae sedis antistes factus, Leo appellatus est, et ipsam ecclesiam propria manu sacravit, confirmaverunt, aliquid deruere vel auferre temptaverit, vel hanc nostrae institutionis paginam violare praesumpserit, nos eum auctoritate episcopali, anathematis sententia percutimus et perpetuo dampnamus et a liminibus sanctae matris Ecclesiae segregatus, reum se esse divino judicio cognoscat, et a sacratissimo corpore et precioso sanguine Redemptoris nostri Jesu Christi alienus fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat, nisi resipuerit, et ad satisfactionem condignam venerit. Pax ista servantibus. Amen. ??