S. Berno Abbas I.	TESTAMENTVM VVILLELMI COGNOMENTO Pij, Aruernorum Comitis, & Ducis Aquitanorum, de constructione CLVNIACENSIS loci.	Anno 910.	??	CVNCTIS sane considerantibus liquet, quod ita Dei dispensatio quibusque ditibus consulit, vt ex rebus quæ transitorie possidentur, si eis bene vtantur, semper mansura valeant præmia promereri. Quod videlicet diuinus sermo possibile ostendens, atque ad hoc omnino suadens, dicit. Diuitiæ viri redemptio animæ eius. Quod ego VVILLELMVS dono Dei Comes & Dux solicite perpendens, ac propriæ saluti, dum licitū est, prouidere cupiens, ratum, imo pernecessarium duxi, ut ex rebus quæ mihi temporaliter collatæ sunt, ad emolumentum animæ meæ aliquantulum impertiar. Quippe quia in his videor excreuisse, ne fortassis totum ad curam corporis redarguar in supremo expendisse, quin potius cum suprema sors cuncta rapuerit, quiddam mihi gaudeam reseruasse. Quæ scilicet causa nulla specie vel modo congruentius posse fieri videtur, nisi vt iuxta Domini præceptum, Amicos mihi faciam pauperes eius, vtque huiusmodi actio, non ad tempus, sed continue peragatur, monastica professione congregatos ex propriis sumptibus substentem. Ea siquidem fide, ea spe, vt quamuis ipse cuncta contemnere nequeam, tamen dum mundi contemptores, quos iustos credo, susceperint: Iustorum mercedem accipiam.	Igitur omnibus in vnitate fidei viuentibus, Christique misericordiam postulantibus qui sibi successuri sunt, & vsque ad sæculi consummationem victuri, notum sit, quod ob amore Dei, & Saluatoris nostri Iesu Christi, res iuris mei sanctis Apostolis PETRO videlicet & PAVLO, de propria trado dominatione, CLVNIACVM scilicet quæ sita est super fluuiū qui Grauna vocatur, cū cortile & manso indominicato, & capella quæ est in honore Sanctæ Dei Genitricis Mariæ, & Sancti Petri Apostolorū principis, cum omnibus rebus ad ipsam villam pertinentibus: villis siquidem, capellis, mancipiis vtriusque sexus, vineis, campis, pratis, syluis, aquis, aquarumque decursibus, farinariis, exitibus & regressibus, cultum, & incultum cū omni integritate. Quæ etiam res sunt sitæ in Comitatu Matisconēse, vel circa, suis vnaquaque terminis conclusæ. Dono autem hæc omnia iam dictis Apostolis ego VVILLELMVS & vxor mea INGELBERGA, primum pro amore Dei, deinde pro anima senioris mei ODONIS Regis, progenitoris ac genitricis meæ, pro me & vxore mea, salute scilicet animarum nostrarum & corporum: pro AVANÆ nihilominus, quæ mihi easdem res testamentario iure concessit, pro animabus quoque fratrum ac sororum nostrarum, nepotumque atque omniū vtriusque sexus propinquorum, pro fidelibus nostris qui nostro seruitio adhærent: pro statu etiam ac integritate Catholicæ Religionis. Postremo vero sicut omnes Christiani vnius compage charitatis ac fidei tenemur, ita pro cunctis præteritorum scilicet, præsentium siue futurorum temporum Orthodoxis, hæc donatio fiat.	Eo siquidem dono tenore, vt in CLVNIACO in honore sanctorum Apostolorū PETRI & PAVLI Monasterium regulare construatur, ibique Monachi iuxta regulam B. Benedicti viuentes congregentur, qui ipsas res perenni tempore possideant, teneant, habeant, atque ordinent. Ita duntaxat, vt ibi venerabile Orationis domicilium, votis ac supplicationibus fideliter frequentetur, conuersioque cœlestis omni desiderio & ardore intimo perquiratur, & expetatur. Sedulæ quoque orationes, postulationes, atque obsecrationes Domino dirigantur, tam pro me, quam pro omnibus, sicut eorum memoria superius digesta est. Præcipimus siquidem vt maxime illis sit hæc nostra donatio ad perpetuum refugium, qui pauperes de seculo egressi, nihil secum præter bonam voluntatem attulerint, vt nostrum supplementum fiat abundantia illorum. Sint ipsi Monachi cum omnibus præscriptis rebus sub potestate & dominatione BERNONIS Abbatis, qui quandiu vixerit secundum suum scire & posse eis regulariter præsideat. Post discessum vero eius habeant iidem Monachi potestatem & licentiam quemcumque sui Ordinis, secundum placitum Dei atq. Regulam S. Benedicti promultam, eligere maluerint Abbatem atque Rectorem, itaut nec nostra nec alicuius potestatis contradictione contra religiosam duntaxat electionem impediantur. Per quinquenniū autem Romæ ad limina Apostolorum ad luminaria ipsorum concinnanda, decem solidos præfati Monachi persoluant, habeantque tuitionem ipsorum Apostolorum, atque Romanum Pontificem defensorem, & ipsi Monachi corde & animo pleno pręlibatum locum pro posse & nosse suo ædificent. Volumus etiā vt nostris sucessorumque nostrorum temporibus prout oportunitas atque possibilitas eiusdem loci se dederit, quotidie opera misericordiæ pauperibus, indigentibus, aduenis, peregrinantibus, summa intentione exhibeantur.	Placuit etiam huic Testamento inseri, vt ab hac die nec nostro nec parentum nostrorum, nec fascibus regiæ magnitudinis, nec cuiuslibet terrenæ potestatis iugo subiiciantur iidem Monachi ibidem congregati. Neque aliquis Principum secularium, non Comes quisquam, nec Episcopus quilibet, non Pontifex supradictę sedis Romanæ, per Deum, & in Deum omnesq. Sanctos eius, & tremendi iudicij diem contestor, deprecor, ne inuadat res ipsorum Dei seruorum. Non distrahat, non minuat, non procamiet, non beneficiet aliquam personam, non aliquem Prælatum super eos contra eorum voluntatem constituat. Et vt hoc nefas omnibus temerariis ac improbis arctius inhibeatur, adhuc idem inculcans subiungo. Et obsecro vos o Sancti Apostoli Petre & Paule, & te Pontifex Pontificum Apostolicæ sedis, vt per auctoritatem canonicam & Apostolicam quam a Deo accepisti, alienes a consortio sanctæ Dei Ecclesiæ & sempiternæ vitæ prædones & inuasores atque distractores harum rerum, quas vobis hilari mente promptaque voluntate dono. Sitisque tutores ac defensores iam dicti loci CLVNIACI & seruorum Dei ibi commorātium ac commanentium; harum quoque omnium facultatum propter eleemosynam & clementiam, & misericordiā piissimi Redemptoris nostri. Si quis forte quod absit, & quod per Dei misericordiam & patrocinia Apostolorum euenire non æstimo, vel ex propinquis vel extraneis, vel ex qualibet conditione, siue potestate, qualicunque calliditate contra hoc Testamentum, quod pro amore Dei omnipotentis ac veneratione principum Apostolorum Petri & Pauli fieri sanciui, aliquam concussionem inferre tentauerit, primum quidem iram omnipotentis Dei incurrat, auferatque Deus partē illius de terra viuentium, & deleat nomen eius de libro vitæ: fiatque pars illius cum his qui dixerūt Domino Deo, Recede a nobis, & cum Dathan & Abiron, quos terra aperto ore deglutiuit, & viuos infernus absorbuit, perennem incurrat dānationem. Socius quoque Iudæ Domini proditoris effectus æternis cruciatibus retrusus teneatur, & ne ei in pręsenti seculo humanis oculis impune transire videatur, in corpore quidem proprio futuræ damnationis tormenta experiatur, sortitus duplicem direptionem cum Heliodoro & Antiocho, quorum alter acris verberibus coercitus vix semiuiuus euasit; alter vero nutu superno percussus, putrescentibus membris, & scatentibus vermibus miserrime interiit: cæterisq. sacrilegis qui ærarium domus Domini temerare præsumpserunt, particeps existat, habeatque, nisi resipuerit, Archiclauum totius monarchiæ Ecclesiarū, iuncto sibi Paulo obstitorem, & amœni paradisi aditus contradictorem, quos si vellet, habere poterat pro se piissimos intercessores. Secundum mundialem vero legem, his quibus intulerit calumniā centum auri libras, cogente iudiciaria potestate compulsus, exsoluat, & congressio illius frustrata nullum omnino obtineat effectum. Sed huius firmitas Testamenti omni auctoritate suffulta semper inuiolata ac inconcussa permaneat, cum stipulatione subnixa. Actum Bituricæ ciuitatis publice.	Vvillelmus. Ego hanc auctoritatem fieri & firmari rogaui, ac manu propria roboraui.	Sigillum Ingelbergæ vxoris eius.	Sigillum Madalberti, Peccatoris Bituricensis Archiepiscopi.	Signum Adalardi Episcopi.	P. Alto. Peccator Episcopus.	S. Vvilelon, nepotis eius.	S. Armanni.	S. Vvigonis.	S. Vgberti.	S. Stephani.	S. Veracli.	S. Gotbransin.	S. Eufredi Vicecomitis.	S. Gentardi Comitis.	S. Ignardi.	S. Vrsonis Græci.	S. Rataldi.	S. Rumberti.	S. Ismengrij.	S. Botberti.	S. Otberti.	S. Guiberti.	S. Bermondi.	S. Girardi.	S. Ambladi.	S. Aleardi.	S. Achedei.	S. Vvindonis.	S. Grimberti.	S. Vmberti.	S. Arnaldi.	S. Armandi.	S. Vvalonis.	S. Roberti.	S. Bodonis.	S. Athonis.	S. Girbandi.	S. Ismendonis.	S. Lotberti.	S. Tertberti.	S. Bernardi.	S. Geraldi.	S. Truanni.	Anno vndecimo, regnante Carolo Rege. Indictione XIII. Ego Oddo Leuita, ad vicem Cancellarij scripsi & subscripsi.	
S. Berno Abbas I.	VETERVM DE FVNDATIONE MONASTERII CLVNIACENSIS, ET EIVS ABBATE PRIMO Bernone Testimonia. Author vitæ Sancti Hugonis Abbatis Sancti Martini Eduensis, MS.	??	??	BALMENSE igitur Cœnobium inter cætera erat tunc temporis omni regulari districtione destitutum. Ad cuius regimen inuitati communi consilio, elegerunt prętaxati Christi tyrones vnum ex suis, vigoris regularis tenore acerrimum, ac sanctitate decoratum, nomine BERNONEM. Qui, vt rerum exitus perdocuit, diuinitus electus extitit. Qui Abbas constitutus in præfati Cœnobij regimine, semper quæ Dei sunt præ oculis habens, magis animarum lucris, quam rebus transitoriis insistens, multiplicem in breui ouilis Christi coadunauit gregem. Cui etiam more solito, vt in cæteris, domnus Hugo Abbas Sancti Martini prædictus, per omnia fidissimus adiutor extitit. Qui creditum sibi talentum a Domino, vt epilata sagacissimus, amplificare studebat. Hoc denique cœnobio domibus, diuersisque bonorum copiis referto, plurima ad ipsius exemplum per eosdem viros aut nouiter fundata, seu in melius reformata claruerunt Monasteria. Erat igitur tunc temporis VVILLELMVS cognomento Pius, Aruernorum Comes, & Dux Aquitanorum primorum Celticæ Prouinciæ, liberalissimus; cuius familiares milites sæpius ipsum Balmensem frequentabant locum. Qui a prædicto Abbate, necnon a fratribus eiusdem loci affectuose excipiebantur; ac ipsi reuertentes ad dominum suum, quicquid boni vel honestatis ibidem conspexerant oppido diligenter illi referebant. At ille, vt erat vir omni bonitate conspicuus, cœpit intra se mente tractare, siquomodo valeret talem reperire locum, huiusmodi Religionis vsibus congruum. Qui protinus mittens ad virum Dei Bernonem, mandauit illi, vt ad se protinus deueniret. Ipse vero illico occurrens ei, deuenit ad eum in locum reuera a Deo bonorum omnium largitore præelectum, atque æternæ saluti prædestinatum, cognomento CLVNIACVM. Ad quem venit habens secum clarissimum Hugonem prædictum, Abbatem Sancti Martini Eduensis, cuius consultu omnia agebat. Statim vero iam dictus Princeps, dum suscepisset eos summo cum amore, patefecit eis suæ mentis desiderium, de constructione videlicet Cœnobij, quod optabat explere, si diuinitatis benignitas illi annueret. Qui dum circumquaque loca circumuicina perspicaciter intuiti fuissent, nullum ad huiusmodi congruentiam tam habilem repererunt locum, sicut Cluniacum. Sed cum diceret idem Dux propter infestationem canum venatoriæ industriæ, qui ibidem semper morabantur, fieri non posse; fertur Abbas facete & iocundanter, vt erat vir prudentissimus, tale eidem Duci responsum dedisse. Tolle, inquiens, canes exinde, & inuita Monachos. Tu enim ipse bene nosti quod præmium restet tibi canum a Domino, vel quæ merces Monachorum. At ipse cum summa exultatione gaudens, suscepit verba viri Dei, & ait: Saniori, Pater, & prudentiori vsus es consilio, & sine fictionis fuco. Nunc quoque fiat, Christo cooperante, vt tua hortatur benignitas. Denique protinus incœptum opus est, atque in breui tempore perfectum, & in honore Principis Apostolorum Petri consecratum. Perparua tamen primitus fratrum conciola est in eodem constituta loco: quoniam idem Princeps dominium in promptu non habebat quod daret. Sed quod ingens, copiosaque seges ex illo paucissimo semine procedens excreuerit, soli Deo notum constat, non cuipiam mortalium hominum optimatum. Loci famam norunt	Belgicus, & Celtes, Aquitanus, & Vvester & Auster.	Sed iam ad ordinis seriem redeamus. Interea Gigniaco, necnon Vizelliaco, aliisque quamplurimis ditioni illorum subactis atque strenue emendatis, alacriter in Dei proficiebant cultu, &c.	Ludouicus R. F. Simplicis filius, in quodam suo Præcepto MS.	Cvnctis tam Regibus, quam reliquarum dignitatum personis præsentibus vel futuris notum sit, quod petiit a nobis quidam fidelis noster, Hugo filius Richardi, vir illustrissimus, & Marchio, quatenus quoddam Monasterium nomine Cluniacum, quod a Vvillermo viro magnifico in honore primorum Apostolorum, Petri videlicet, & Pauli, per manus Bernonis cuiusdam reuerendi Abbatis constructum est, per hoc nostræ authoritatis præceptum, sicut ab Antecessoribus auctum est, & per Priuilegia Apostolica, ab omni inquietudine, vel dominatu omnium hominum absoluamus: sit vero ipse locus, iuxta quod ipse Vvillermus sub terribili & magna adiuratione constituit, & Apostolicæ sedi per Testamentum, ad tuendum, non ad dominandum, subiugauit, ab omnium seculari dominatu tam Regum, quam cunctorum Principum, seu propinquorum eiusdem Vvillermi, quin & omnium penitus liber, & absolutus. &c.	Agapitus Papa in Diplomate MS.	Igitur quia petistis a nobis quatinus Monasterium Cluniacēse in illo statu, quo a Guillelmo Duce, per Testamentum manere decretum est, nostra Apostolica authoritate decerneremus, sanctæ Romanæ Ecclesiæ, cui Deo authore deseruimus, Ecclesiæ subiectum est: inclinati precibus tuis, tibi ad regendum committimus. Itaque sit illud Monasterium cum omnibus rebus, vel quas nunc habet, vel quæ deinceps tibi traditæ fuerint, liberum a dominatu cuiuscumque Regis, aut Episcopi, siue Comitis, aut cuiuslibet ex propinquis ipsius Guillelmi.	Ioannes Monachus in vita S. Odonis, secundi Cluniac. Abbatis.	Arepto tandem itinere, deuenit in finibus Burgundiæ, quæ Balma dicebatur ex nomine. In ea namque erat Monasterium nuper a Bernone Abbate constructum, diuertitque illuc, & ab eo officiosissime secundum Regulam beati Benedicti, intra domum Hospitum est susceptus. Hanc vitam habes infra, vbi plura de eodem Bernone.	S. Odilo, Abbas Clun. V. in vita beati Mayoli præcessoris sui.	Fauente Vvillelmo, Christianissimo Aquitanorum Principe, beatæ memoriæ Abbas BERNO nomine, in partibus Burgundiæ, cespite Matiscensi, pago qui vocatur CLVNIACVS, Monasterium cœpit construere, & in quantum potuit, in eadem constructione elaborare studuit, & piæ deuotionis affectum laborioso certamine ad laudabilem perduxit effectum. Huius enim merito & exemplo, plures tranquillum portum Monasterij requirentes, conuertuntur de sæculo.	Glaber Rodulphus, Monachus Cluniacensis, Lib. III. Histor. Franc. Cap. V.	Ad vltimum quoque prædicta videlicet Institutio (Ordinis S. Benedicti) iam pene defessa, authore Deo, elegit sibi Sapientiæ sedem, vires collectura, ac fructificatura germine multiplici, in Monasterio scilicet cognomento CLVNIACO, quod etiam ex situ eiusdem loci adcliuo, atque humili tale sortitum est nomen: vel etiam, quod aptius illi congruit, a cluendo dictum, quoniam cluere, crescere dicimus: insigne quippe incrementum diuersorum donorum a sui principio in dies locus idem obtinuit. Construxit igitur prædictum Cœnobium primitus Pater Monachorum Balinensis Monasterij Berno vocatus, iubente Vvillermo piissimo Aquitanorum Duce, in pago Matisconense, super Graonam fluuiolum. Quod etiam Cœnobium in primo, non amplius quam quindecim terræ colonias dicitur in dotem accepisse, fratres tamen duodecim numero inibi memorantur conuenisse. Ex quorum veluti optimo semine multiplicata stirpe Domini exercituum innumerabilis magnam cognoscitur replesse. Qui quoniam his, quæ Dei sunt, videlicet iustitiæ & pietatis operibus incessanter adhæserunt, idcirco bonis omnibus repleri meruerunt, insuperque futuris mirabile reliquerunt exemplum: nam post præfatum Bernonem suscepit regiminis curam sapientissimus Abbas Odo, &c.	Fragmentum vetus Hist. Francorum.	His temporibus Guillelmus Comes Aruernorum, & Dux Aquitaniæ Cluniacum fundauit Cœnobium.	Fragmentum aliud Hist. Aquitanicæ, quod a quibusdam tribuitur Ademaro, Monacho S. Martialis Lemouicensis.	Eo tempore Vvillelmus Dux Aquitaniæ, Comes Aruernorum, cum non haberet prolem, Cluniacum Monasterium in fundo proprio, quod est in Burgundia, nouiter fecit.	Sigebertus Gemblacensis Monachus in Chronico, ad annum DCCCXCV.	Hoc tempore claruit in Burgundia Berno, ex Comite Abbas Gigniacensis Cœnobij a se fundati: qui etiam ex dono Auæ Comitissæ construxit Cluniacum Cœnobium in Cellam Gigniacensem. Hæc eadem Vincentius lib. 26. Speculi Historialis, cap. 53. & Antoninus Florent. Archiepiscopus cap. 2. tit. 16. § 8. Chronicorum.	Oldericus Vitalis, Monachus Vticensis, Lexouiensis Diœceseos, Lib. XI. Historiæ suorum temporum. MS.	Ratum est, & Chartis insertum legentibus liquido patescit, quod G. Aquitanicus Cluniacense Cœnobium in allodio suo construxit, & illud, Romam pergens, Romano Pontifici deuotissime commisit, nec id frustra fieri voluit. Nam ipse tunc XII. aureos Papæ obtulit, & exinde totidem singulis annis dari decreuit, &c.	Scriptor Anonymus Historiæ Francorum, qui vixit tempore Philippi Ludouici Pij filij. MS.	Carolo itaque Simplice Regnum Fr. gubernante, G. Dei prouidentia Dux Aquitaniæ, venerabili Abbati Bernoni anno Christi DCCCXC. concessit locum in partes Burgundiæ, qui dicitur Cluniacus, qui per Dei gratiam diuersis temporibus multipliciter adauctus gloriose refulget, &c.	Author Chronici S. Petri Viui Senonensis. MS.	Anno Do. DCCCCVIII. Guillermus Pius, Princeps Aquitaniæ, tempore Caroli Regis Francorum, fundauit Monasterium Cluniacense. Et paulo post. Berno primus Abbas Cluniacensis obiit plenus dierum, anno ordinationis suæ sextodecimo, & apud Cluniacum in veteri Ecclesia retro altare Sancti Benedicti sepelitur.	Platina, in vita Adriani III. Papæ.	Interea vero Guillelmus cognomento Pius, Aquitaniæ Dux, & Aluerniæ Comes, cum stirpe virili careret, CLVNIACENSE Monasterium in fundo paterno Burgundiæ, pago Masticensi, magnificentissimis operibus inchoauit, eidemque loco Bernonem Abbatem præfecit, designatis prouentibus, vnde Monachi viuerent.	Author Chronici Chronicorum.	Gvillelmus cognomento Pius Aquitaniæ Dux, & Aluerniæ Comes iisdem etiam temporibus, fide, conuersatione, moribus, religioneque, atque doctrina in precio maximo fuit: qui cum virili prole careret, Cluniacense Monasterium Burgundiæ in paterno fundo magnificentissimis inchoauit operibus: & Bernonem virum doctissimum eidem loco Abbatem præfecit, maximis prouentibus ei designatis, vnde Monachi possent viuere. Et paulo post. Berno Abbas Gigniaci Cœnobij, patria Burgundus, ex quadam Comitum clarissima familia natus, his temporibus ob sanctitatem & clarissimam doctrinam mirifice laudatur. Hæc eadem habet Iacobus Philippus Bergomas in Supplem. Chronic.	Ioannes Trithemius, Lib. I. de viris Illustribus Ordinis S. Benedicti, Cap. IX.	Vnde etiam plures sanctissimi Patres in Ordine instaurato diuersis temporibus postea claruerunt. Equibus BERNO vir integerrimæ conuersationis, Ordinem in Cluniacensi Monasterio gloriose restaurauit. Idem, Lib. III. Cap. CCXIII. De S. Bernone Abbate. Berno fundator & primus Abbas Gigniacensis Monasterij in Burgundia, vir certe fide ac religione præclarissimus, nobili genere ortus, multis virtutibus insignis effulsit. Fundauit etiam Monasterium Cluniacense, toto orbe famosum, cui præfecit Odonem virum totius literaturæ & sanctitatis illustrem. Claruit anno Domini DCCCC. Et in Chronicis Monasterij Hirsaugiensis, ad annum DCCCXCII. His etiam temporibus claruit in Burgundia BERNO ex Comite fundator, & primus Abbas Gigniacensis Monasterij, vir sanctitate & religione venerabilis, qui etiam dono & impensis auiæ Comitissæ Cluniacense Monasterium construxit, cui præfecit in Abbatem primum sanctum Odonem quendam Musicum Turonensem, virum doctum atque sanctissimum, qui scripsit nonnulla ingenij sui præclara Opuscula, &c.	
S. Berno Abbas I.	TESTAMENTVM DOMNI BERNONIS ABBATIS, CVI PRIMO FVIT COMMISSVM REGIMEN Monasterij Cluniacensis, per Guillelmum Pium fundatorem dicti Monasterij. MS.	An. 926.	??	EX quo diuina dispensatio post diluuium constituit, vt homo homini præesset, quicumque secundum Deum tam in veteri Testamento, quam in nouo aliis præfuerunt, quantum possibile fuit, procurarunt, vt consultum subditis in posterum esset. Quod & beatum Benedictum, & alios quamplures nostri Ordinis instructores fecisse, sibique successores, dum aduiuerent, elegisse, multa documenta probant. Quapropter tam Regalis potestas quam Sacerdotalis auctoritas, sed & Principum sublimitas, necnon & reliquorum fidelium, quos forte hanc scripturam audire contigerit, ignoscat vniuersitas. Quod ego BERNO omnium Abbatum extremus Abbas, supremū diem iam vicinari agnoscens, duos ex nostris fratribus, Vvidonem videlicet meum consanguineum, atque Oddonem adæque dilectum, vna cum fratrum consensu mihi succedere delegaui. Ac post meum decessum, vice mea, Deo largiente, fungi præcepi. Ita scilicet vt dilectus noster prædictus Vvido Cœnobio Gigniacensi, Balmensi, Æthicensi, cum cella quæ dicitur sancti Lauteni, & cum omnibus rebus ad prædicta Monasteria pertinentibus regulariter præsit, præter villam quæ dicitur Alafracta, & res quasdam quæ fuerunt domni Samsonis in eodem pago consistētes; & quartam partem Caldariarum quæ sunt sitæ in loco qui dicitur Leodonis, & medietatē prati quod fuit domni Saymonis. At vero charissimus frater Oddo Cluniacū, & Masciacum, atque Dolense Monasterium, ita cum rebus ad eadem loca pertinentibus, Deo fauente, suscipiat, vt ea pro viribus regulariter disponat. His igitur ita dispositis, obsecro vos per reuerentiam, quam sanctæ fidei & religioni debetis, o Principes, & Seniores, quicumque terrenarum rerum iudices estis, vt hanc scripturam mea vice loquentem, in quolibet nostro Conuentu libenter audiatis; & sicut lex diuina iubet, bonis consentientes sitis, & tam Prælatos prædictos, quā & Monachos, & loca cum rebus ad ipsa pertinentibus, in eo statu, quo & per regalia præcepta, quin etiam & per Apostolica priuilegia dudum sancita sunt, & nunc a me decretum est, permanere consentiatis. Quod si quælibet vel inter ipsos, vel aliunde controuersia, quæ nobis discernenda sit, forte succreuerit, iustitiam sustentetis, & calumniam reprimatis, quo fiat illud quod in authoritatibus nostris insertum est, vt omnium bonorum, quæ in præfatis locis geruntur, sicut adiutores fueritis, ita quoque participes esse possitis. Villam autem quæ dicitur Alafracta, cum omnibus ibidem pertinentibus, & quartam partem de Caldariis quas Leodonis habemus, verumetiam iamdicti prati medietatem ad Cluniacum trado, eo tenore vt per singulos annos census duodecim denariorum Gigniaco pro vestitura reddatur. Nec iniustum videatur si Cluniaco easdem res assigno, quoniam ibi sepulturam mihi locaui, & locus ipse quasi posthumus, morte domni Guillelmi quondam inclyti Ducis, atque nunc mea imperfectus deseritur. Et certe pauperior est possessione, & numerosa fraternitate. Et vt hoc inferam, si post filios priores & priorem locum, quibus Testamentum feci, nobis alios diuina largitas & locum, & filios ampliare dignata est, ratum debet videri, vt posteriores filij non exhæredentur; sed aliqua pars hæreditatis nostræ eis proficiat, qui quamuis in alio loco, tamen eidem Domino, id est beato Petro, in cuius nomine vtrumque locum construximus, seruituri sunt. Decætero tam Prælatos quam & omnes fratres, præsentes videlicet, & futuros, per misericordiam Dei, qui præsens respicit, deposco, vt inter vos vnanimitas ita perseueret, quatinus, modum conuersationis huc vsque retentum, tam in psalmodia, quam in obseruatione silentij, sed & in qualitate victus & vestitus, & insuper in contemptu rerum propriarum, si non melius, saltem sicut huc vsque fecistis, sic deinceps custodiatis. Si autem, quod absit, ab aliquo eorum fuerit pertinaciter erratum, præcipimus, per sanctæ Regulæ authoritatem, vt vtriusque loci Priores ad corrigendum errorem sibi mutuo suffragentur. Si quis autem, quod absit, hanc nostram institutionem in aliquo fregerit, deterreat eum vox diuina quæ dicit, Maledictus qui transfert terminos proximi sui, id est institutionem pręceptorum suorum; & conatus eius penitus frustretur. Dispositio vero nostra, quæ, vt credo, per charitatem vtrisque locis cupit esse consultum, Deo disponente, & beato Petro patrocinante inconuulsa permaneat.	Signum Bernonis Abbatis, qui hanc cartam fieri, & firmari rogauit.	Signum Vvidonis moderni Abbatis, qui hoc consensit.	Signum Oddonis Abbatis.	Signum Geoffredi.	Signum Vvandanberti.	Anno quarto, regnante Radulpho Rege.	Ex Martyrologio Monastico Benedictino, ad Idus Ianuar.	In Monasterio Cluniacensi, depositio sancti Bernonis, primi eius loci Abbatis, magnæ sanctitatis viri.	Vide Chronicum Cluniacense, quod Operis calci subiecimus.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	VITA SANCTISSIMI PATRIS ODONIS, ABBATIS CLVNIACENSIS, Edita a domno IOANNE, Monacho Cluniacensi, Italo, ipsius discipulo. PROLOGVS.	??	??	DOMINIS & in Christo fratribus dilectissimis Salerniensibus, seruus Christi IESV Ioannes. Librum quē doctissimus Palladius, De vita & virtutibus Beatissimorum Heremitarum Patrum, tēporibus Theodosij Imperatoris composuit, semel a vobis coactus scribere non graue pertuli, sed mox subnixo corpore, flexisque articulis scribere curaui, & vestræ vtilitati cōmodius nil me agere aliquid fore censui. Igitur pij operis dum anhelanter ad finem vellem percurrere, stomachi cœpi dolore vehementer affligi. Interea contigit die quadam mecum adesse virum venerabilem domnum Adhelrandum confratrem nostrum, vnaq. cum eo sacri Salernitani Palatij exactorem Ioannem. Qui infirmitatis meæ tolerantiam præuidentes, cœperunt mihi Sanctissimi Patris nostri domni ODONIS, piam & venerabilem eximiamque inserere memoriam, scientes præ omnibus semper mihi pium esse atque dulce, vel aliis aliquid de eo narrare, vel meæ vtilitati quiddam conserre. Ast ego non immemor illius quod scriptum est, Sapientiam Sanctorum narrant populi, & laudem eorum nuntiat Ecclesia; assumpto sermone eius, illis (vt percunctati sunt) cœpi originē exponere. Quo audito indiderunt mihi si eum, vt tunc profitebar, diligerem: prolata verbis sine dilatione, vt bonæ hæreditatis commoda posteris transcripta dimitterem. Itaque corde volutans, horum virorum vehementer præcepta amans, prius (vt moris est Monachorum) conticui ad modicum, veritus ne temerario ore, vitam tanti viri potius narrando dehonestarem, quam digne describerem; & quod nec Grammaticæ artis locutio mea decoraret verba, neque dignus videbar huius Sanctissimi viri narrare vitam: etiamsi eloquendi adesset facultas.	Assumpto itaque opere cum medullatis lachrymis, virginis Creatorem & Filium inuocare cœpi, eiusque comparem sanctum Spiritum, tributorem linguarum, distributoremque sermonum; qui aperit os mutorum, & disertas facit linguas infantium, vt qui me dudum voluit frigescere sæculo, & in amorem tanti Patris esse accensum, omni destitutum literarum auxilio, facundum esse suo concedat afflatu. Quapropter, o dilectissimi, quia vestra exhortatione compulsus, tantum opus audacter assumpsi, vt ad finem vsque perducam, vestris orationibus me adiuuare dignamini. Sed si quis forte hoc legerit, vel alio legente audierit, obsecro ne horrescat aut irrideat, vel fictum temerario ore dicere præsumat, & quasi derelicto a Deo mundo, hactenus talem Ecclesia non valet edere virum, cui dudum, inquiens, promisit Christus, Ecce ego vsque ad consummationem sæculi vobiscum sum. Ego tamen Iesum testor, quia multa de eo mihi præter hæc quæ narro, Magister meus Arnulphus iusiurando solitus erat recitare, quibus se testatus est interfuisse. Similiter Hutbertus Tibertinæ Ecclesiæ Episcopus, atque vnus ex nostris fratribus nomine Landricus; e quibus minime curaui scribere, & non ob aliud nisi quia dum inhianter eius non sequebantur viam, eorum nolui sumere testimonia. Quæ videlicet si voluissem describere, sufficere posse arbitror in laudem cuiuslibet antiqui Patris, aut Apostolici viri: ea nimirum mihi scribere bene placuit, quæ quasi de alio narrante ex eius ore sumpsi, & meæ memoriæ commendaui. Deinde quæ domnus Hildebrannus, vir nempe veridicus, & Cluniaci Cœnobij præpositus, in regularibusque disciplinis Præceptor meus, mihi, & multis aliis est professus. Interim deprecor, o Charissimi, vt a me progenitorum suorum cæterorumque Gallorum, cum quibus ipse adoleuit, nomina non requiratis, quos neque vidi, neque facultas videndi aliquando se mihi præbuit. Et quia regularibus disciplinis tunc eram arratus, saltem nec licuit percunctari, præcipueque cum me tellus Italica edidit, & intra septa Ecclesiæ nutriuit.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	VITAE DOMNI ODONIS Abbatis Cluniacensis, LIBER PRIMVS.	??	??	ODO igitur vir beatissimus, ex Francorū prosapia extitit oriundus: sed intra domum Vvillelmi robustissimi Ducis Aquitaniæ est alitus. Nonodecimo ætatis suæ anno apud Beatum Martinum Turonis est tonsus, ibique Grammaticæ laribus educatus, deinde apud Parisium Dialectica, Musicaque a Remigio doctissimo viro est instructus, & tricesimo ortus sui anno Burgundiam petiit, ibique per quindecim annos, sub Bernone Abbate, Monasticam vitam duxit in Balmensi Cœnobio. Postmodum vero Abbas ordinatus, Franciarum, Aquitaniarum, Hispaniarumque partium, atque Romanæ vrbis circumstantium Cœnobiorum, effectus est dux & pater dulcissimus.	Anno itaque Incarnationis Dominicæ octingentesimo tricesimo nono, & eius ætatis sexagesimo, in Monastica Religione tricesimo, Romam veniens, me miserum terrenis inretitum nexibus, reperit: miseransque suo rete piscatus est, atque Cœnobium S. Petri, Ticini positum, vsque perduxit, paruoque ibi tempore ab Hugone Rege detentus, prædicto viro domno Hildebranno regularibus disciplinis me tradidit educandum. Non multo post, Romam veniens, me infelicem dignatus est sibi socium assumere: & quem Canonicum parentibus abiens rapuit, rediens postmodum Monachum reduxit. Illis præterea diebus dum iter carperemus simul, loquelis alternantibus, postposito pudore, & veluti monachico procul posito tramite, audacter erupi in vocem, atque sui ortus & habitus vitam conuersationemq. nec veritus sum ab eo diligēter inquirere, pariterq. vt mihi dignaretur exponere, procliuius cœpi rogare: ille quippe (vti semper solitus erat) paululum conticuit, deinde terso faciei rubore, atque ab intimo suspiria trahens, suam mihi originem cœpit exponere: sed tamen illius verba lachrymis & gemitibus erant plena. Pater, inquit, meus Abbo est vocatus, sed alterius moris esse videbatur & actus, quam nunc homines præsentis temporis esse videntur. Veterum namque historias, & Iustiniani Nouellam memoriter retinebat; in suo namque conuiuio Euangelicus semper resonabat sermo. Verum si quando lis quoquomodo inter parentes fuisset exorta, tanta in eum censuræ excreuerat veritas, vt vndique omnes ad eum ob diffiniendi proficiscerentur gratiam. Qua de causa omnibus charus erat, pręcipueque apud Vvillelmum Comitē robustissimum, qui eo tempore Aquitaniam, Gothiamque suo iure tenebat. Multo quidem assueuerat Sanctorum peruigil celebrare vigilias. Noctem vero illam qua Angelis & hominibus pax reddita est, & Christus Dominus mundum visitans, a virginali vtero est egressus, tanquam sponsus de thalamo: summo in silentio cum lachrymis & orationibus transigebat. Dum ergo has celebraret excubias diligenter, menti suæ suggestum est, vt Dominum peteret, ob Virginis partum, sibi condonari filium: talique instantia precum, maternum denuo iam emortuum meruit suscitare vterum. Sæpius enim retulit pater meus nonnullis, talem fuisse ordinem meæ natiuitatis.	Per illud namque infantiæ meæ tempus, cōtigit illum ingredi intra septa cubiculi, meque ibi super cunabulum sine custode reperit, huc illucque circumspiciens, cum neminem videret, suis manibus eleuauit, & corde sursum respiciens, Suscipe, ait, gemma Sacerdotum Martine, hunc puerum. Deponensque me super eundem, a quo eleuauit, stratulum, abiens recessit, sed quod gesserat, nemini prodere voluit. Post hæc ablactatum cuidam suo presbytero remotiori manente loco, me tradidit educandum, & literarum studiis imbuendum. [Fatebatur postmodum ipse presbyter, quod his diebus talem vidisset visionē. Videbam, & ecce Ecclesiarum Principes cœperunt mihi puerum petere, etiam exacte. Cumque sciscitarer quid de eo fieri vellent, an patris domum reducere? Non ita se inquiunt venisse, sed vt in Orientis partibus eum ducerent. At vero Presbyter cum eum dimittere nollet, & eis resistere nequiret, & quid amplius ageret, nesciret, terræ prostratus, conuertit se ad preces, deprecans vt prius in eum vltionem exercerēt, quam puerum tollerent. Nunc vindictam patris se dicebat perpeti, nunc se a parentibus dicebat vocandum proditorem pueri. Ad hæc ferebatur respondisse vnus eorum. Ne forte vindicet pater pueri in presbyterum, dimittamus eum vsque ad tempus. Hanc reuelationem ipse presbyter addiscens, restituit me quidem meis parentibus. Hæc omnia quæ a me requiris, o fili: ita ego a patre meo audiui.	Factum est ergo cum adoleuissem ego, quem modo vetulum intueris ac turpem: strenuum prædicabant & conspicabilem iuuenem, cœpitque pater meus per incrementa temporum, me ab Ecclesiastico subtrahere ordine & militaribus exercitiis applicare. Qua de re, intra domum Vvillelmi me tradidit, seruiturum Comiti. Relictis tandem literarum studiis, venatorum, aucupumque cœpi deseruire officiis. Sed Deus omnipotens qui inuitis salutem præstat, & vocat ea quæ non sunt, quasi ea quæ sunt, cœpit me in somnis terrere, & vitā meam pronam ad malum ostendere, & insuper totam meam venationem vertebat in fatigationem, nam quanto amplius me ingerebam huiuscemodi lusibus, tanto redibam mœrens sine omni effectu & fatigatione confusus. His vero diebus suasit mihi pater meus celebres habere vigiliarum excubias, quas ipse celebrare consueuerat. Euolutis autem aliquot annis, vigilias Natalis Domini me celebraturum pręparaui, & cum partem noctis duxissem peruigilem, subito menti meæ comparuit obsecrare pro vita mea, Domini Iesu Genitricem. Tunc siquidem orans, cœpi dicere. O Domina & mater misericordiæ, tu nocte ista mundo edidisti Saluatorem, oratrix pro me dignanter existe; ad tuum gloriosum & singularem consugio partum piissima: & tu meis precibus aures tuæ pietatis inclina. Vehementer expauesco ne vita mea tuo displiceat filio, & quia Domina, per te mundo se manifestauit, propter te quæso absque dilatione misereatur mei.	Inter has preces & matutinas laudes, Missarumque solemnia, dies crastinus illuxerat. Et ecce (vt solebat) Canonicorum dealbatus affuit Chorus, & dum (vt solebat) in laudibus tantæ solemnitatis, diuersarum fieret vocum modulatio, velut impatiēs iuuenis, in medio eorum prosiliui, vnaque cum ipsis, mundi Regem laudare cœpi. Scio enim & confiteor me improbe fecisse, sed tamen Dauidicum illud corde quod scriptum est, retinens: non immerito hoc agere præsumpsi. Laudate Dominum omnes gentes: laudate eum omnes populi. Statim vero capitis me inuasit nimius dolor, qui paulisper me contriuit, & recessi. Perlecta itaque Euangelica lectione, denuo me inuasit prędictus capitis dolor, & nisi extensa brachia ad cancellos applicuissem Ecclesiæ, mox a summo statu velut exanimis ruerem. In tantum enim excruciabat me dolor ille, vt eo veniente, nec ad momenti spatium, vlla spes vitæ in me remaneret. Sexto instante & decimo ætatis meæ hoc mihi contigit anno, & tribus sequentibus isto sum vomere sulcatus. Ob hoc parentum reductus sum domum: & per biennium omne genus curationis adhibuerunt mihi. Nam quanto ampliora & omnigena sumebam medicamina, toties eminus salutis a me remedia fiebant. Illis in diebus cum graui mœrore largoque suspirio, pater meus prædictus meam huiuscemodi exponebat fuisse natiuitatem, addens insuper, Ecce beate Martine, quod grate obtuli, exacte requiris, vere, vt decet, exaudibilis es in voto: sed carus in negotio. Desperato tandem salutis remedio, vnum fore putaui solatium, si anhelanter confugerem ad eum; nempe vt cui traditus fui nesciens, deposita capitis coma, illi seruirem sciens. Quod & ita factum est]. Ecce habes, o fili, ortum meæ natiuitatis, atque exordium conuersationis, animaduerte quia nihil boni egi mea sponte. Tu tamen de meis prauis moribus, vt dignum videris iudica, dum tamen misericordiam super me respicientem, incessanter benedicendo prędices atque glorifices. Nam tantam postmodum deuotionem in beato Martino visus est habere, vt præ cæteris sanctis eum diligeret, suæque protectioni semetipsum cotidie commendaret, illum nempe vbicumque adesset, corde retentans, ore prædicans, operibus sequens. Ecce enim sunt euoluti haud plusquam sex anni, dum ante eius corpus vigiliarum excubias diuersus ordo Ecclesiæ celebraret: contigit vt & ipse interfuisset. Verum quia eiusdem Officij Antiphonæ (vt omnibus patet) breues sunt, & eius temporis longiores noctes: volentes Officium ad lucem vsque protendere, vnamquamque Antiphonam per singulos Psalmorum versus repetendo canebant, fiebat namque eis labor improbus. Denique venientes ad eum, quasi vno ore dicentes deprecabantur. Diu est quod tuum aduentum præstolamur Pater, quatenus nos a tāto labore subleuares. Nunc vero quia præsto es, alias nobis Antiphonas de vita beati Martini tui Domini precamur institue, quarum prolixitas digne a nobis harum breuissimarum fastidium tollat. Ille vero cœpit dicere, non solum has se non posse facere, verum etiam discendi tempus sibi ætas omne denegaret, si a quouis factæ fuissent. Cœpitque inter hæc earum breuitatem laudare, & earum quas petebant, prolixitatem in nauseam habere. At illi e contra inferebant si aliter faceret, Martinum offenderet: addentes, quod talis excusatio palliatam superbiam significaret. His verbis precibusque mixtis, Pater noster Odo conuictus, mox super tanti officium laboris, cum omni annisu incubuit. Tres vero hymnos in eiusdem laude cōposuit, e quibus vnius tantum exemplar inferere huic operi adiudicaui. Rex Christe Martini decus, hic laus tua, tu illius, & cętera. Similiter duodecim Antiphonas, ternas per singulas habentes differentias. Quarum verba & vocum consonantia, adeo sibi inuicem concordant: vt nihil in sensu plus minusve, nihil in symphoniæ modulationibus reperiri posse dulcius videatur. Retinentur hactenus Beneuenti. Nunquam mane, nunquam vespere, eius memoria a suo pectore labebatur atque ore, O Martine, o pie, quam pium est gaudere de te, O Martine, & cætera. Sed quia congrue locus se præbuit descriptæ narrationis, auxiliante Domino cum eius vitam pleniter exponere cæpero, tunc quæ per eum Beatus Martinus operari voluit, enarrabo. Nunc interim reuertamur ad ea vnde digressi sumus.	Igitur vir beatissimus nonodecimo ætatis suæ anno, confugiens apud Beatum Martinum, Clericatus suscepit officium. Quænam ibi confluxerat turba Magnatorum, & quanto cum apparatu, ne sequenti paupertati (qua postmodum contentus fuit) iniuriam facere videar, malo silere quam promere. Inter hos vero affuit Comes Fulco, qui eum enutrierat, cui mox Cellam iuxta Beati Martini tribuit Ecclesiam, & cotidianum victum ex eadem Canonica adquisiuit, eique cōcessit. Sed paupertatis amator vir Beatissimus, contempta mundi gloria, soli Deo placere curabat. Diebus itaque continuatis lectioni insudabat, & noctibus orationi vacabat, sciens esse scriptum, Qui ignorat ignorabitur. His præterea diebus Nauta noster peritissimus, qui nos suo ducatu docuit transmeare gurgites mundi istius, immensum Prisciani transiit transnatando pelagus. Nam Virgilij cum voluisset legere carmina, ostensum fuit ei per visum vas quoddam, deforis quidem pulcherrimum: intus vero plenum serpentibus. A quibus se subito circumuallari conspicit, nec tamen morderi: & euigilans, serpentes, doctrinam Poetarum: vas in quo latitabāt, librum Virgilij: viam vero per quam incedebat valde sitiēs, Christum intellexit. Interea quanta in eum cœpit postmodum emanare virtus patientiæ, succincte describam. Deinde relictis carminibus Poetarum, alti edoctus consilij, ad Euāgeliorum Prophetarumque expositores se totum conuertit. Cœperunt interea rabido latratu omnes pene Canonici cornicari contra eum. Quid agere vis? inquiunt. Cur inuadere quæris opus alienum? Hoc opus precij perdidisti cum flore iuuentutis. Parce tibi, & relictis his inextricabiliter connexis literis, ad Psalmos abi. Sed isdem Spiritus qui eum pridem docuerat a bonis silere, tunc docebat eum a malis conticescere. Ille vero curuato capite, & obturatis auribus, defixisque in terram aspectibus: illud in corde versabat Dauidicum. Dixi, custodiam vias meas, vt non delinquam in lingua mea. Posui ori meo custodiam, cum consisteret peccator aduersum me. Obmutui & humiliatus sum, & silui a bonis. Nec tamen erat immemor dominici pręcepti atque promissi. In patientia vestra possidebitis animas vestras. Quæ vero restant de eius patientia, auxiliante Domino describam in consequentibus. Nunc transcurram ocius ad contemptus rerum.	Laudent ergo qui volunt expulsores Dęmonum, curatores cadauerum, cæterosque infamatos viros virtutibus. Ego inter omnes exiguus Odonis mei primam patientiæ laudabo virtutem, deinde contemptum rerum, post hæc animarum lucrum, restaurationem Cœnobiorum, vestimentum cibumque Monachorum, pacem Ecclesiarum, concordiam Regum, perseuerantiam vigiliarum & orationum, respectus pauperum, correctionem iuuenum, honorem senum, emendationem morum, amorem virginum, consolationem continentium, misericordiam miserorum, intemeratam obseruantiam regularum, ad postremum, specimen omnium virtutum. Conserebat in paruo locello tunc bonus Iesus ex diuersis nemoribus monachorum, paradisum: ex cuius fonte irrigaret corda fidelium. Contentus denique parua cellula, sublatusque ab oculis hominum, soli Deo placere festinabat. Distractis pauperibus, vniuersis, quæ ad vsum temporalem secum attulerat, secundum Euuangelicum præceptum, de crastino nihil cogitabat. Noctu vero ab aspectibus se priuabat hominum, & ad sepulchrum Beati Martini, orationis gratia ibat solus, quod videlicet ab eadem cellula duobus fere milibus distabat. Non Collegæ fultus latere, non baculi corroboratus munimine, sed duas solum tabellas manu baiulans, scribendi officio aptissimas, fabrili opere ita connexas, vt possint patefieri, non tamen disiungi. Quibus scolastici dextro femore solent vti. Sed bonorum hostis tales ei terrores inferre cœpit. Ex lateribus namque viæ vndique egrediebantur vulpes, quæ prius terga illius persequentes obseruabant, deinde in eius faciem se obiiciebant. Sed cum ardentissimum iuuenem a recto, & proposito itinere vidissent se declinare non posse, gannitum dantes, & hianti ore super eum irruentes, minitabant strangulare. At ille nec aufugit, nec restitit, sed complicatis cruribus, & contracto collo rigido, humeris tantum & brachiis se tuebatur. Tradens denique eorum dentibus totum corpus, gula solum cauebat lethalem morsum. Et ecce repente rapidissimo cursu interuenit lupus, eumque ab earum liberauit incursionibus, & deinceps illi comes est effectus atque domesticus. Sed ne cui inhonestum vel graue esse videatur, legat vitam Beati Pauli, a Beato Hieronymo descriptā, & ibi reperiet eiusdem viri sepulchrum a leonibus fuisse præparatum: & si illi hoc vnum exemplum nec sic satisfacere videtur, transeat ad Beati Ammonis vitā, & eius reperiet cellulam, ob prædones fuisse a duobus draconibus custoditam. Deinde reuertatur ad prædictum Hieronymum: & transeat ad nostrum Nursinum Florentium; cuius vitam in Dialogo suo beatus exposuit Papa Gregorius, ibique reperiet Hieronymum meruisse leonem habere custodem asinorum, & Florentium ferocem vrsum, ob custodiam pecorum. Agebat autem extunc senior iter suum, & semper (bone Iesu) testimonia tua corde retinens, tibique resultans, ore canebat dicens. Vere namque fidelis es Domine, in omnibus verbis tuis, & sanctus in omnibus operibus tuis. Alleuas omnes qui corruunt: & erigis omnes elisos. Nam versa vice tuebatur lupus a comestione, quod aliquando comedere solet, & terrebat vulpes, a quibus terreri solet. Quæ vero & quanta inuisibiliter Diabolus contra eum sumpserit tentamenta, obsecro nullus a me requirat. Ad fidem tamen probandæ rei, quæ potuisset per suggestionem inuisibiliter tolerando sustinere, descriptum visibile bellum sufficere ad credulitatem posse arbitror omnibus legentibus. Nocte vero cum orationis gratia egrederetur a prædicta qua manebat cellula, non claudebat post se eiusdem ostiola, propterea quia nihil perdere metuebat. Nempe qui super nudam humum, matta solum & quibus induebatur vestibus cōtentus erat. Contigit interea dum diuersorum librorum legeret volumina, ad Beati Benedicti peruenisse Regulam, & cursim eam cum vellet transire, impegit in eundem locum, in quo præceptum est monachis, vt dormire debeant vestiti. Nam plene non intelligēs eundem sensum, per triennium iacuit vestitus: & necdum monachus, monachorum leue ferebat iugum; istius sancti præcepta obaudire curabat, alterius vitam imitari cupiebat. Iaciebat enim tunc Dominus Iesus in rudi terra, simplicia semina, ex qua prouidebat centuplicata recipere frumenta. Sed hoc mirabile est, quia candor ipsius corporis non est immutatus a nigredine in qua iacebat humi, & virtus sui animi non fuit extenuata a longa continuatione ieiunij. Præteritis namque his duobus annis, cum simul loca sanctorum quæ sunt in terra, extra vrbem Romam orationis causa frequentaremus, venerabilem eius sexagenariam senectutem, nostra non valebat iuuentus non solum præire, verum etiam nec sequi. Sed cum fatigati vt sibi nobisque parceret, rogaremus: dicebat. Certe videtis quia omnem virtutem perdidi, longa enim senectus fecit me esse silicernium, sunt ecce triginta anni quod talis qualem nunc me videtis, fui. Ipse vero gemens, suam nobis tali modo pronunciabat imbecilitatem. Nos vero cum magno attonitu, eius mirabamur virtutem, & non immerito; vt qui a corruptione non passus est vinci, a corruptela non debebatur prosterni. Denique parui pendebat quicquid virtutis in se videbat. Illud magnopere iudicabat, si quid in alio videre poterat.	Sustentabatur per idem infantiæ suæ tempus, media panis libra, & fabæ pusillo, atque (quod est extra naturam Francorum) perparuo potu. Deposita itaque omni corruptibili sarcina, nudo corpore, vel potius nudo pectore, nudata miles Christi præcinctus ferebat arma. Videbatur ab omnibus rudis tirunculus, senum præire cuneos, & confidens in Christo, gloriosam de hoste satagebat prædam reducere. Hæc autem omnia, apud Ecclesiam beati Martini Turonis fiebant. Est locus ille omnibus virtutibus fertilis, prodigiis mirabilis, diuitiis vber, omnique religione præfulgens: dignum namque est illum esse mirabilem, qui tantum meruit habitatorem habere. Non enim Martyr tantum aut Confessor opimus: sed lux sæculi, & gemma sacerdotum. Ibique Reges properant, diuersarumque gentium Principes, ibi cum muneribus & votis sæpius frequentant. Contigit interea vt plurimi ex ipsis ad eum introierint, visitandi gratia. Cogniti, vt notum reuiserent: ignoti, vt notum eum sibi facerent. At ille velut fons redundans, desiderantissima cunctis præbebat oscula: & quasi ex aperta Bibliotheca, omnibus congrua ministrabat exempla. Huic castitatem indicens, illi sobrietatem imponens, hunc contemnere mundum docet, alterum ne res alterius concupiscat, admonet. vnicuique enim quęquę erant necessaria, affluenter ministrabat. Flebat miserrimum hunc mundum, & cito cum suis esse fatebatur amatoribus ruiturum, vnam denique Gomorrham esse fatebatur. Ammonebat eos viuere parce, & male concupita non amplecti, ventris penitus refrenare ingluuiem, inquiens, qui ventrem farcit, venerem nutrit. Libidinosis præcipitium opponebat draconis dicens. Heu miseros illos! quia tertiam partem stellarum cœli post se trahit draco. Ebriosis & comestoribus dicebat. Nabuzardan Princeps coquorum destruxit muros Hierusalem. Mollibus & masculorum concupitoribus opponebat Herodis homicidium, & scribæ exilium. Quanto, inquit, melior est anima corpore: tanto qui talia agit peior Herode. Ille corpora interfecit, animas cœlo transmisit: hic corpora a Deo separat, & animas æterna morte trucidat. Scriba vero qui probabat tirones, captiuus ductus est in Ægyptū, hic enim post mortem ducendus est in Infernum. Doctorum itaque flebat præcipitium & dicebat. Aspice domine quia facta est desolata Ciuitas, plena diuitiis. Et rursum aiebat. Væ tibi Behemot, numquam desit proh nefas, aurum tibi sternis vt lutum, & radij Solis sub te sunt. Hæc illi audientes, terrebatur conscius delicto suo, lætificabatur insons, ab eius consolationis verbo, & quasi ex vno promptuario, diuersi diuersos sumebant cibos. Testor Iesum quia ex ore hominis numquam audiui tantam dulcedinem sermonis. Complebatur in eo quod dicit Dominus in Euangelio. Simile est regnum cœlorum homini patrifamilias, qui profert de thesauro suo noua & vetera. Itaque omnes diuino sale conditi, & cœlesti ferculo satiati, gratias agentes, ad propria remeabant; multa denique illi dona offerebant & munera, ex quibus nihil recipere volebat. Quippe qui sua largissima distribuerat: ignorabat quo pacto recipere posset, vel parua vel aliena. Victus aliquando a prædicto suo domino, volens nolensve centum ab eo missos recepit solidos. Sed miles Christi nec momento passus est eos apud se moram pati: atque vt prius mox eos indigentibus erogauit. Cœpit interea alumnus, cuneos præire præceptorum, & subsequentium fieri exemplum.	His diebus adiit Parisium, ibique Dialecticam sancti Augustini, Deodato filio suo missam, perlegit: & Marcianum in liberalibus artibus frequenter lectitauit. Præceptorem quippe in his omnibus habuit Remigium. Quo peracto rediit Turonicam. Per illud namque tempus rogatus est a fratribus se diligentibus, vt Moralia beati Gregorij Papæ sub vno eis coartaret volumine, ille autem professus est se hæc minime facere posse, addens etiam si facultas agendi sibi adesset; tamen non debere se hoc agere, ne tanti viri laborem, tantique operis precium, aliter immutare, vel aliquid demere videretur. E contra illi opponebant ei antea subcumbi, quam tanto labore sustineri, & satius esse iudicabant funditus eum deserere, & ad reliquas scripturas trāsgredi, quam sub eo velut graui mole interire. Cotidie namque apud eos de hac re non parua fiebat altercatio. Ego tamen scio super hac re multos indignatos fore, & ad sedandos eos hanc libet rationem inserere, non enim fiebat istud propter arrogantiam, sed disponente Domino, vt super montem poneretur lucerna; quæ sub modio erat occultata. In exemplum tamen subiunctæ rei, hoc quod diximus manifestius apparebit. Illis videlicet persistentibus in hac petitione, factum est vt quadam nocte domnus Odo intra Ecclesiam beati Martini consuetæ orationi insisteret, & ecce subito in eum somnus obrepsit, viditq. in eadem visione sanctorum chorum venientem desursum, in eandem Ecclesiā descendere: & prius benedixerunt Dominum, deinde ordinatim in subselliis sederunt. Atque post paululum, vnus coram in medium prosiliens, dixit. Quidnam est quod hoc in loco immoramur? Cæteri vero, Gregorium Papam expectare se, inquiunt. Hoc audiens Pater noster Odo, velut auidus indagator cœpit huc illucque circunspicere, quanam ex parte venientem eum posset videre. Deinde eleuatis oculis sursum, quasi e cœlo missum videt beatum Gregorium, sed vltra omnes qui præcesserant eum, vultu, specieque et moribus persplēdidum atque ornatum. Mox veniente illo omnes surgunt, & flexis ceruicibus benedictionem petunt. Ille vero non inter eos deorsum vsque descendit, sed super ambonem Ecclesiæ substitit, & Patrem nostrum terratenus prostratum, inquiēs vocauit. Surge frater Odo, noli timere. Qui cum surrexisset, vidit veluti more scriptoris, super auriculam eius hærentem pennam, & quasi Doctoris magisterio productim acuminatam, & in summo fixam. Quam sumens beatus Gregorius, eamque illi tradens, ait. Age ergo securus, & perfice tibi opus iniunctum & indictū, quem vero composueris librum non delebitur, meus autem stabit in æternum. Et continuo euigilans, intellexit protinus quod viderat. Sumens dehinc volumen illud magnum diligenter perlegit, & saniorem partem quam præuidit, sub vno volumine composuit, & sic murmurationē eorum compescuit.	Factum est postmodum vt præfatus Comes Fulco de thesauris beati Martini nescio quo pacto tulerit duo vascula auri, sed camo infrenatus auaritiæ, dum ea reddere nollet, graui plexus est vltione. Ad mortem vsque perductus, ad beati se Martini iubet portari sepulchrum, ibique quam plurima promittens munera, sed nec sic sanitatis recipiebat remedia. Præterea diutissime fatigatus adeo vsque est defectus, vt mortis tantum expectaret exitum. Ad quem cum domnus Odo visitandi gratia introisset, dixit illi. Redde miser vascula beati Martini, quæ infeliciter abstulisti, & protinus saluaberis. Ille autem & illa reddere, & alia spopondit conferre, si rei fidem dictu actuque comprobaret. Mox Patris nostri & obsequentium manibus eleuatus, ad beati Martini corpus perductus, terræque prostratus, nec moram pati potuit subsidium sibi promissum; sed qui manibus venerat veluti vehiculo latus, recuperatis artubus remeare cœpit suis gressibus. Siquidem ita factum est, vt ille correptus de cætero talia non committeret, & quæ promiserat fideliter adimpleret. Cœpit interea pater Odo eum admonere, vt relicto mundo hoc, tantum satageret quemadmodum soli Deo placeret. Ille autem respondit. Mihi ista modo suadere non potes. Habeo tamen fidelissimum militem Adhegrinum nomine, in armis strenuum & consilio prouidum, qui si te audierit, mox tuæ voluntati obediens erit; quod ita sequenti tempore factum est. Intra paucos vero dies, omni recuperata virtute, domum suam reuersus est. Confluentes ad eum vndique, eius sanitati congratulantes, assumpto sermone, quæ & quanta pertulisset, illis circumstantibus cœpit exponere, addens insuper quam citatam virtutem in verbis domni Odonis comperisset. Vnus autem ex assistentibus & auditor internus, prædictus erat Adhegrinus: qui mox corde compunctus, dispositis, quæ possidebat, omnibus, concite rediit ad eum. Deposita itaque capitis coma, & seculari militia, extunc Christi factus est Agonista. Sumens igitur pater Odo vniuersa quæ sibi ipse ad temporalem vsum adtulerat, in sinibus pauperum erogauit: sicut pridem de suis fecerat. Manserunt simul milites palatini, paruissimo tugurio contenti. Videntes denique mundum in maligno positum, & eius amatores ruinosam & illecebris plenam tendere vitam, cotidie ad monastica festinabant scandere fastigia. Interea non fuit locus in Franciæ finibus, vbi audierunt fuisse Monasterium, in quo aut per se non issent, aut suos perlustratores non misissent. Et non inuenientes regionis locum inter eos, in quo requiescere possent, ad prædictum tugurium reuertebantur cum magno dolore. Ob hanc causam placuit Adhegrino Romam pergere. Arrepto tandem eundi itinere, deuenit in finibus Burgundiæ, peruenitque in quandam vallem, quæ Balma dicebatur ex nomine. In ea namque erat Monasterium, nuper a Bernone Abbate constructum, diuertitque illuc, & ab eo officiosissime secundum Regulam beati Benedicti, intra domum Hospitum, est susceptus, ibique more Hospitis aliquo tempore commorari voluit, non tamen vt aliquo eorum indigeret, sed vt mores habitantium, locique cōsuetudines posset cognoscere. Fuerunt autem institutores eiusdem loci, imitatores cuiusdam patris Heuticij, cuius vitæ meritum conuersationisque qualis fuerit, huic operi inserere nolui, obitum vero qualem meruerit, vestræ memoriæ commendare curaui.	Fuit isdem vir tēporibus Ludouici magni Imperatoris, carus videlicet Regi, omnibusque amabilis. Nam cum esset laicus, & peregrinis studiis eruditus, deserens ea vnde superbire solet humana fragilitas, totum se dedit beatorum Patrum regulis & institutionibus, ex quibus nempe authoritatibus diuersas cōsuetudines sumpsit, vnoque volumine conligauit. Deinde nō multo post monachus est effectus, & in tanto amore apud Regem habitus, vt intra palatium suum illi construeret Monasterium. Decurso enim vitæ præsentis stadio, circumstantibus vndique fratribus, subito emisit spiritum. Contigit interea dum a discipulis pij patris pararentur obsequia, ecce rediit viuus, qui fuerat mortuus. Illis vero attonitis & mirantibus, dixit pater Heuticius. Deo gratias, Scitis quia ex his quadraginta, vnum tātum diem non memini me cibum sumpsisse, nisi prius fleuissem, hodie namque sublato mœrore consolatus est me Dominus, & inter choros Angelorum tribuit mihi requietionis locum. Dicēs hæc quieuit perpetue. Ipse enim pater Heuticius institutor suit harum consuetudinum quæ hactenus in nostris Monasteriis habentur. Quas vir venerabilis Adhegrinus intuens, quātotius patri nostro Odoni curauit nuntiare. At ille sumptis secum centum voluminibus librorum, mox ad idem demigrauit Monasterium. Factus est ille qui ante fuerat sequutor, antesignanus. Domnus vero Adhegrinus in vnam se coartauit cellulam, & permittente Bernone Abbate, per triēnium mansit in ea: nam patri Odoni (qui erat vir scholasticus) laboriosum scholæ imposuerunt magisterium. Erat autem ætate tricenarius. Fateor, vitam putaui sanctissimi patris nostri simpliciter cursimque transire, sed nostrum ingeniolum, veluti repugnator violentus vna cum eius vita, vult enarrare viros, quos intelligit habuisse hic socios. Quapropter obsecro vt quemadmodum me non piget sub tanto desudare labore, nec vobis videatur ad recipiendum onerosum vel graue. Iustum namque & beneplacitum coram Deo esse videtur, vt eorum exempla ad ornatum locutionis cum sua describantur vita, quos ab hac peregrinatione, suo felici portu transuexit ad patriam.	Venerabilis igitur Adhegrinus (cuius superius memoriam fecimus) sumpta postmodum licentia heremum petiit, & ibi se parua subartatus est spelunca. Contigit vt die quadam nimiis constrictus angustiis, cum nullus adesset qui ei consolationis verba, aut alicuius patris conferret exempla, vt ait Sapientia, væ soli, quia cum ceciderit, non est qui porrigal ei manum: more labentis gurgitis, paulominus quod ad desperationem vsque non descendit. Et ecce subito adstitit ei splendidissimus vir, quem blande quod haberet, interrogauit, aut cuius rei causa accidisset illi quod quasi ad præcipitium se vsque immergeret. Respondit dicens. Ex quo enim tempore Domino incessanter cœpi seruire, nullam consolationem aliquomodo ab eo merui recipere, qua de re coangustor vehementer, quia nescio si mea seruitus illi placet; an si pro tanto labore recipere merebor quandoque mercedem. Mox ille super collum eius irruit, eumque osculans, Crede, inquit, quia de bonis Domini vnquā indignus non eris, & consolatus eum his verbis, abiens recessit. Alio iterum tempore casus se præbuit vt extra cellam in qua manebat, reperiret eum tentator. Moxque in eum irruit, & supra immanissimæ rupis præcipitium vexit, indeque eum omni cum adnisu pręcipitare voluit. Sed quid miles Christi ageret? Qui recto gressu illic stare nequibat: quomodo resistere posset, prorsus ignorabat. Verum cum in summo mortis articulo esset positus, subito illi affuit beatus Martinus, apprehendensque manum eius dixit ad eum. Quidnam est hoc, & vnde huc aduenisti? Nescio domine, inquit, deinde cōfortans eum, restituit in locum suum. Ante hoc fere quinquennium dū Pater Odo Romam pergeret, vt Monasterium intra Ecclesiā beati Pauli Apostoli (vt olim fuerat) reædificaret, cogente summo Pontifice, & vniuersis ordinibus sedis sacræ, placuit animo prius prædictum virum reuisere, quam de hac re cōsulere, vt fieret quod scriptum est. Omnia fac cum consilio, & post factum non pœnitebis. Interea factum est dū de hac re secū quærerent, & multa de spiritualibus rebus diu sermocinarentur, cœpit eum Pater Odo deprecari, vt quicquid sibi eo tempore diuinitus reuelatū fuisset, familiariter sibi conferret. Recordans itaque domnus Adhegrinus sodalitatis antiquæ, & mox inflammatus charitatis igne, respondit dicēs. Illo die, illa hora, psalmodiæ peracto cursu, subito mihi affuit beatus Martinus, cuius pręclara facies, & quasi assueta familiaritas, post benedictionē mox mihi dedit facultatē. Effatisque sermonibus aliquantulis, deinde percunctari eum cœpi quo pergeret, aut vnde veniret. At ille respondit dicens. Roma venio, & proficiscor ad Franciam, ad te positus penes iter, visitationis gratia diuerti. Deinde gratias agens, cœpi eum obsecrare, vt quia dignatus est peccatorem visitare, dignaretur sub eiusdem tugurium vel ad modicum requiescere. At ille. Hodie, inquit, ordinatio fit Ludouici Frācorum Regis, & ad eius vnctionem accelero interesse, & idcirco nullam patior moram habere. Adhæc ego respondi. Et si ita est vt abire velis, oro vt prius me benedicere digneris. Et ille. Non, inquam, necesse habes benedici a me. Olim quippe qui me benedixit, similiter & tibi. Cumque incessanter eum vrgerem vt me benediceret, mox ille quasi e contra subiunxit, vt eum similiter benedicerem, affirmans insuper nullo modo se adquiescere mihi nisi vicissitudinem benedictionis rependerem. Qua de re non parua inter nos amica contētio orta est. Ille vero quia nolebat, ideo contradicebat: ego autem quia nō præsumebam. Vnde factum est vt collata prius inuicem benedictione, mox recessit abiens, meque cum magno reliquit mœrore. Ad probandam tamen huius rei fidem, affuit Pater Odo beatissimus, & fidelissimus arbiter, qui diem illum & horam adnotari iussit, & ita postmodum omnia diligenter requirens, facta reperit, vt ipse prædixit.	Sunt hactenus euoluti, nisi fallor, plusquam triginta anni, ex quo intra ipsam eremum deguit. Dominicis tantum diebus, aut præcipuis festiuitatibus ad Monasterium sancti Petri quod Balma dicitur, quia fere duobus millibus prope est, assueuit descendere. Sumpta videlicet modica farina, ex qua sibi panem conficere solet, & fabæ paucis granis, mox ad eremum reuertitur. Vino nec aliquando vtitur, adipe vero aut oleo eius cibus non conditur. Patitur nimirum omni tēpore frigus, & calorem. Calorem inter scapulas, frigus inter manus & brachia. Sed nos vitam persequentes viri istius quantocius ad propositum redeamus, a quo longe digressi sumus. Sed rursum memini me promisisse vobis prius Patris nostri Odonis patientiam exponere, quæ est virtutum omnium fomes. Deinde per temporis augmentationem, reliquas eius virtutes enarrare. Idcirco auxiliante Domino, prout vires suppetent meam pollicitationem festinabo adimplere. Erant autem in eodem Cœnobio quidam fratres, quorum vitam moresque reperietis in sequenti narratione. Ij audientes quod domnus Odo conuersationis gratia illuc aduenisset, fingunt se interrogare. Itaque cū ab eo de hoc quod sciscitabantur, responsum accepissent, aiunt dicentes. Omnes nos quęrimus hanc congregationem fugere, vt possimus animas nostras saluas facere, & tu e contra tuam hic velis perdere! Quibus cum respōdisset, quare hoc dicerent? Rursum adiiciunt. Nostis consuetudinem Bernonis Abbatis? At ille. Nusquam, inquit. Et ille. Heu, heu! si sciretis quam dure scit ille monachum tractare! Correptionem vero suam sequuntur verbera, & rursus quos verberat, compedibus ligat, domat carcere, compedibus affligit, ieiuniis atterit. Et hęc omnia perpessus, nec sic suam potest miser impetrare gratiā. Hæc audiens domnus Odo, pedetentim titubare de ingressu cœpit. Quem prędictus intuens Adhegrinus, mox prosiliens inquit in medium. Odo pater noli trepidare, ista verba nō sunt fantis, sed administrantis, animaduerte, & quia per eorum ora Diabolus loquitur inde. Mox illi confusi, retrorsum redeūt. Pater namque Odo cum Adhegrino collega suo, ad suauissimum Christi iugum colla submittunt. Qua de re beatissimus Benedictus, quia erat præscius futurorum, in Regularibus disciplinis, præcipit vt cum hospite nemo loquatur, nisi fuerit a Priore concessum. Quanti enim tali modo decepti, ab initio sanctæ cōuersationis retro sunt reuersi, atque a calore interni desiderij, ad torporē reuersi sunt prauæ voluntatis. Et quamuis scriptura dicat. Probate spiritum si ex Deo est, tamen probatio fidelium, & quærentium Dominum talis esse non debet. Videlicet cum Dominus per Prophetam, his qui Spiritus sancti calore igniti sunt, inquiens, præcipiat. Vos qui in Austro estis, occurrite his qui ab Aquilone veniunt cum panibus. Sed miles Christi sicut blandimenta non fuit amplexus, ita videlicet nec terroribus est concussus. De his autem talibus, recte ita beatus Iob loquitur. Maledicunt ei qui maledicunt diei, qui parati sunt suscitare Leuiathan.	Libet interea Patris nostri Odonis paulisper seorsum ponere vitam, vt in exponendo eiusdem loci consuetudines, parum mihi aliquid liceat immorari, quatenus sequens lectio possit esse lucidior. Mos enim eiusdem loci fuerat, vt Magister scholæ solus cum solo puero, nec quoquam iret, saltim nec ad naturæ digestionem. Sed nec solus puer secretius illi loqui præsumeret, sed propter bonum testimonium, alium e pueris, aut vnum ex fratribus in comitatu vel locutione semper assumeret. Si autem nox foret, vel casu accidente puer peteret, sine lucernæ lumine & alio fratre extra dormitorium pedem non auderet protendere: tempore vero refectionis, numquam deerat lectio vtrisque mensis. Micas vero quæ ex sectione panum fiebant, vnusquisque ante se diligenter recolligens, priusquam lectio finiretur, cum gratiarum actione sumebant. Finita itaque lectione, nec eas, nec cibum alium vltra sumere aliquis audebat. Has autem micas sacratiores aliis cibis esse fatebantur. Tale namque ferebant miraculum ex eis claruisse, eisdem annis. Frater quidam in eodem Monasterio fuit valde idoneus, & omnibus carus. Qui ad mortem vsque perueniens circumstantibus fratribus qui eius venerant orando commendare spiritum Domino, subito emissa voce clamauit dicens. Adiuuate me obsecro domini, propter Deū. Modo, inquit, raptus sum ad iudicium, ibique protulit accusator humani generis Diabolus contra me ad testimonium, de micis panū sacculum plenum, quas comedere secundū consuetudinem nolui, & de mensa ceciderunt. Atque post pusillum iterum terribiliter clamare cœpit, & dicere. Ecce de quo vobis dixi Diabolus adest, deferens prædictum sacculū. Nam cum territi fratres mirarentur, adiecit rursum; illo in loco adest. At non videtis eum? Deinde iterum signo Crucis totum se muniuit, & inter verba orationis spiritū reddidit. Ab illo ergo die omni cū diligentia sunt collectæ. Est & alius inter eos taciturnitatis modus. In incompetentibus namque horis, nemo intra claustra eiusdē Monasterij audebat loqui: nec se cum alio fratre iungere. Quando vero duodecim celebrantur lectiones, nullus intra prædicta claustra, præter ad Capitulum sequenti die audet loqui. Octaua enim die Natalis Domini, & eius Resurrectionis summum silentium noctu dieque fiebat in illis. Breuissimum quippe istud, illuc significare fatebatur æternum silētium. Nam quoties necessarias ad exposcēdum res instabat, toties diuersa signa inuicem fiebant, ad perficienda quæ vellēt, quas puto Grammatici digitorum & oculorum notas vocare voluerunt. Adeo nēpe inter eos excreuerat ordo iste, vt puto, si sine officio linguę esset, ad omnia necessaria significāda, sufficere possent signa ipsa. At vero inter cotidianos dies, & reliquas octauas sanctorum talis discretio tenebatur. Etenim in cotidianis diebus inter diei noctisque cursus. Centum triginta octo canebāt Psalmos, ex quibus quatuordecim nos dēpsimus propter pusillorum animos, exceptas peculiares orationes, quas nostri hactenus frequentant fratres: quæ videlicet modum Psalterij vidētur excedere. Similiter duabus missis identidem Letaniis. Per singulas vero horas Canonicas, bis flectebant genua. In octauis quas diximus septuaginta quinque tantum canebant Psalmos inter prędictos cursus, & semel flectebant genua, & bis reficiebant. Sunt namque alia quamplurima, quę arbitror propter fastidiosos lectores huic operi digne esse parcēda. Igitur Pater Odo dum scholę magisterium assumeret, mox se tempus præbuit oportunum quo eius patientia probaretur. Affuit nox, & ecce quidam de pueris signo secessum naturæ petiit. Erat autē ille locus adeo dormitorio proximus & cōiunctus, vt lucerna, quæ ibi regulari authoritate ardebat, perlustraret eum. Surgens itaque Pater Odo, vnum suscitans e pueris illo tantum contentus lumine, cū eo abiit. Altera autem die (vt mos est) conuenientes ad Capitulū fratres, post Martyrologium, & versu finito, atq. lectione Regulę: cœperunt illum vehementer increpare, cur sine cereo transacta nocte post puerū iisset. Verū quia ante veniam, nullus suam audet proferre causam, nec suam post veniam defendere sententiam, illico in terram corruens veniam petiit, sufficere inquiens sibi posse dormitorij lucem. Sed tamen ab illis non solum est auditus, verum e contra sub graui culpa adiudicatus. Vir denique beatissimus, qui arrepto itinere angusto sequi venerat illum, qui cum pateretur, non comminabatur, non indignans aut murmurans, nec obstantiæ opponens querelas, sed momentaneos quęrens locos, terra prostratus, veniam est deprecatus. Abbas autem suus volens probare adhuc patientiam eius, fingit se irasci, & protulit sententiam excommunicatione connexam, vt illa die ei vltra veniam non peteret. Ille autem Dauidicum illud in pectore voluens, quo dicitur. Vt iumentum factus sum apud te, & ego semper tecum. Et rursum. Posuisti tribulationes in dorso nostro, imposuisti homines super capita nostra, abiens prouolutus fratrum pedibus rogat vt eant, & vice sua eidem Abbati veniam petant. Quod & factum est. Tandem admirans Berno Abbas tantam in iuuene constantiæ patientiam, mox eum conuocat, & more Regulæ ipsam commotionem benedictione sanat, atque posthinc charior factus est illi. Erant autē fratres in eadem congregatione mente, & actione iuuenes, quorum superius mētionem fecimus: ij vero vnde proficere debuerant, inde ad interitū ibant. Nam quotiens locum occasionemve reperire potuissent, diuersas iniurias & falsas increpationes ei obiiciebāt. At vero vir pacificus Odo eos seorsum ducebat, & innocens quasi reus, eorum pedibus se prosternebat veniam petens, non tamen metu humano, sed amore fraterno, nimirum vt patiētia corrigeret, quos videbat diuinam incurrere vltionem. Compescebantur tandem aliquātulum ab eius patientia, sed more labentis aquæ, protinus ad propria reuertebantur vicia: illum namque quem imitari debuerant, e contra insequebantur. Princeps autem pestis huius Wido dicebatur. Sæpius enim cū instigaret alter alium vt conuitiarentur ei, aiebat ille qui mittebatur. Quid prodest cotidie hæc agere cum eum non possimus nec fugare, nec ad contumeliam prouocare? Tu enim nosti quia doctior est nobis, hactenus enim quicquid ab eo discere volui, gratanter insinuauit. Vereor, inquam, ne quandoque tantis iniuriis cōfractus, incipiat retrahere postmodum inuitus, quod nunc sponte impendit & largitur. At ille. Non vt asseris ita est. Talis enim est frater Odo, vt non tantum ista, aut similia, verum & peiora sustineat, atque post hæc quod volueris, gratanter impendat. Siquidem post modicum tēpus, diuinam vltionem perpessi sunt, & percussi iusto Dei iudicio, quia non potuit eos compescere fraterna correptio. Defuncto namque Bernone, qui erat tunc ipsius Monasterij Pater, mox deposito religionis habitu, ad sæculum reuersi sunt, & teterrimum meruerunt postmodum obitum. Sane & hoc miraculum eo tempore, inibi factum fuisse Pater noster narrare solet. Erat quidam in eadem congregatione frater, tali vsus consuetudine: Nam cum sederet ad mensam, totam mentem suam lectione præoccupabat. Die quadam contigit, vt collectis ex more micis, priusquam eas sumeret, præfatus Abbas lectioni finem imponeret, sed ille quid ageret prorsus ignorabat. Nam eas post finitam lectionem non audebat comedere, nec dimittere, ne casu perirent. Clauso vero pugillo dignum esse cēsuit, cum post versum ab Ecclesia essent regressi, reseruādas fore Patri Monasterij. Factumque est vt ab Oratorio sunt regressi, mox se pedibus prostrauit Patris. Qui cum interrogaretur, cur veniam peteret, & ille quod factum fuerat, patula manu vellet ostendere, omnes prædictæ micæ in margaritarum speciem sunt conuersæ. Glorificantes igitur Dominum, mirabiliter stupefacti sunt. Deinde præcepto patris in quoddam ornamentum ipsius Ecclesię intentæ sunt. Ille autem hæc de se quasi de alio solet narrare, & recitare. Ex illo iam tempore cœpit intra seipsum æstuare propter genitorum suorum ereptionem, quatenus eos posset ab huius sæculi nexibus subtrahere. Vnde factum est, vt non multo post accepta licentia, ad patrem suum abiret, eumque ad Monasterium duceret, atque monachum ordinaret. Matrem vero indui fecit sacro velamine. Cuiusquidem vitam si licuisset scribere, magis historia videretur esse quam schedula. Factum est autem in illis diebus, dum quadam die iam sero diuertisset quiescendi gratia in domum nobilissimi viri cuiusdam: absentibus vero Dominis, erat ibi eorum filia, vna cum familiis, virgo iam quippe adulta. Quę videlicet nimis curiose per totam vesperam eius actus considerare studuit atque vitam. Deinde compūcto corde latēter per quoddam posticum irruit ad eum, eiusque prostrata pedibus se ream, cito nuptiis tradendam esse dicebat, addens vt propter Deum cuius se profitebatur famulum fore, in eadem nocte eam liberaret. Audiens hoc Christi miles, cum ignoraret quid ageret, & quomodo tantæ virginis voluntati satisfaceret, intra semetipsum cœpit vehementer æstuare. Pietatē in Deum suo more, pietatem super lachrymas virginis habens. Proponebat sibi iudicium, animæque illius interitum, rumoremque cōtra se parentum & populorum, quare talia præsumpsisset monachus. Sed amore Dei & virginis singultibus victus, tandem in eius ereptione dedit assensum. Nocte vero illa, cum omnes famuli domus quiescerēt: ille (& qui cum eo erant) frater, ascensis equis præcesserunt, iussuque suo famuli qui eū comitabantur, sumpta virgine sequuti sunt. Altera vero die applicuerūt ad Monasterium. Erat autem prope ipsum Monasterium, constructum Oratorium, vbi nobilissimæ mulieres causa orationis recipiebantur, ibique eam manere constituit, deinde ad Monasterium perrexit. Sequēti vero die (vt mos est) Patri Monasterij omnia quæ gesserat studuit indicare. Etenim cum ea quæ de virgine gesserat audisset, turbato aspectu, cur sine licentia hæc agere præsumpsisset, grauiter eū cœpit increpare. Mox ille in terram proruit, eiusque pedibus prouolutus veniam precabatur. Post hæc Patris iussu a terra eleuatus, post, reiterata interrogatione, respondit dicens. Domine Pater, ex quo me miserum suscipere es dignatus, inquantum considerare valui, numquam tibi aliud curæ fuit, nisi de animabus lucrandis. Nam cæteri Abbates hoc student, qualiter rebus possint abundare, & hominibus placere. Tu vero pietate misericordiaque fretus, soli Deo placere satagis, propter lucrum animarum. Qua de re imitator tuus desideraui esse, idcirco hanc virginem volui lucrari ad laudem tui nominis. Quamuis enim me etiam tarde vincerent ipsius lachrymę, non sum tamen oblitus tuam increpationem, quam certissime sciebam me non posse euadere. Sed malui potius pij Patris flagello cædi, quam reus pro eius anima inueniri. Et vtinam omnes mulieres in hac prouincia commorantes, quæ carnali vinculo retinentur, potuissem lucrifacere, & tu me per singulas debuisses piissimo tuo more flagellare. His & similibus verbis Patris commotionem deliniuit, sed tamen talem obedientiam ei protinus iniunxit. Vade, & quemadmodum scisti eam de sæculo eruere, ita scias cotidie alere, ac sanctis monitis instruere, donec intra paucos dies etiam ne pœniteat aliquando, & reuertatur suadente Diabolo ad sæculum. Cœpitque posthæc pater Odo per singulos dies cibum ei portare, & patrum præcedentium exemplis eam instruere, donec intra paucos dies eam ad quoddam Monasterium duceret, ac sacris virginibus sociaret. Verūtamen hæc omnia propter bonum testimonium in præsentia fratrum fiebant. Factum est non multo post, vt ipsa dormitionem acciperet in Domino, cumq. circumdedissent eam sorores, vt orando eius spiritum protegerent, & cum pene illam præmortuam tenerent, subito voce qua poterat cœpit dicere. Adiuuate me obsecro leuare. Interrogantesque eam cur hæc diceret, Ecce, ait, beatissimum Paulum video veniētem, & illi volo occurrere. Necdum verba compleuerat, & extendens brachia vt velocius surgere posset, eadem verba rursus repetebat, cæteræ namque insanire eam putabant. Interea vi qua potuit super genua se eleuauit, & curuato capite benedictionem venienti petiuit his verbis. Benedicite. Et mox quieuit perpetue. Qua de re nulli dubium fuit illam ab eo esse susceptam, a quo fuerat visitata.	Præuidens itaque pater Berno honestissimum virum fore futurum, promouit eum. Et accersito Episcopo sine suo velle, consecrare eum fecit sacerdotem. De quo videlicet Episcopo narrare solet pater Odo, quia benedictum ab eo cibum nullus canis audebat comedere. Quod si casu contigisset, mox canis ille moriebatur, veluti pro cibo aliquid gustasset venenatum. Sed obsecro vt nullus me deroget, pro eo quod dixerim, quia absque suo velle consecratus fuisset, ne forsitan qui hoc attentauerit facere, videatur ex illis esse, qui donum Spiritus sancti emere, aut vendere non verentur. Eadem itaque nocte, quam suæ ordinationis secuta fuerat dies, cum se post noctis soporem euigilasset, & nec sui consecrationem meminisset, inuenissetque circa collum suum (sicuti mos est) stolam ab Episcopo sibi collatam, protinus se in lamentum dedit, veluti magnum ei aliquid accidisset mali. Atque per multum postea tempus, præ nimio pudore nesciebat qua fronte extra Monasterium posset egredi. Vnde factū est, vt ad eundem Episcopū pater Berno mitteret eum, reperta occasione quadam. Cumque Episcopus ille pro sua quodammodo consolatione in longum sermonem de culmine sacerdotij traheret, cōtigit vt de statu Ecclesiæ inter illos sermo affuisset. Tūc pater Odo ex Hieremiæ vaticinio, flebilē illi de sacerdotibus cœpit sermonem exponere. Quo videlicet expleto cœpit ille Episcopus rogare, vt eundē sermonē ei describeret, & libelli more cōponeret. Cui e contra Odo pater noster protulit præceptum Regulæ, in quo continetur, quod absque licentia Prioris, nihil monacho liceret facere. At vero isdem Episcopus ob hanc causam perrexit ad Monasterium, & quia erat prædicti Patris sodalis amicus, mox quod voluit obtinuit apud eum. Deinde præcepto illius tres libellos composuit, ex Hieremiæ vaticinio. Quorum videlicet textus per diuersas iam Ecclesias est translatus. Per illud videlicet tempus, exitiali languore cœpit decumbere pater Berno. Mox vicinos Episcopos accersiuit, & ab omni ordine se deposuit: insuper & flebili voce se reum indignūque tali ministerio proclamabat præfuisse. Rogabat autem inter hæc verba fratres, vt sibi quē vellent, Patrē eligerent. Tunc manibus fratrum Pater noster captus, & quasi violenter cōstrictus, ac proclamantibus omnibus vt ordinaretur, coram Abbate suo vi est ductus, & cum nec sic vellet cedere & locum Pastoris subire, superatus est tandē Episcoporum consensu & excommunicatione. Ordinatus itaque ille, intra modicum tempus Pater Berno migrauit ad Dominum: Cui est honor, & gloria in sæcula sæculorum. Amen.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	VITÆ DOMNI Odonis Abbatis, LIBER SECVNDVS.	??	??	MVLTIS calamitatibus & crebris languoribus affectus, pauca vobis mihi licuit narrare de Patre nostro Odone, & ea tātum quæ gessit sub suo Abbate. Tamē vestra industria per hæc facile cōprehendere potest, a quanta ipse inchoauerit perfectione. Sed quia initium beate viuere fert secum angustias & labores, finis vero certaminum gloriam & laudem: idcirco per eius beatam vitam & quietam, quasi per directum tramitem, ad eius obitum quantocius festinabo transcurrere. Igitur pater Odo electus & Abba ordinatus, mox contra eū prædicti veterani persecutores insurgunt. Ille autem malens locum dare, & beate quiescere, quam contentiose viuere, derelicto eodem Monasterio, & quæ ibi fuerant a domno Bernone Abbate parata, atque ei paterno more tradita, abiit Cluniacum, & cœptum pridem perfecit Monasterium. Sequuti sunt autem eum seniores loci illius. Per illud namque tēpus defecit omne quod secum detulerat sumptum, in construenda Monasterij officina. Fiebant autem hæc omnia circa beati Martini natalitia. Est autē consuetudo nostra octo dierum circulo eam celebrare. Peracta itaque diei octaui matutina celebritate, & necdum aurora illucescente, omnes reuersi sunt ad propria strata, requietionis potius, quam dormitionis causa. Referebatq. Pater noster cuidam vetulæ personę talem reuelatam fuisse visionem. Aspiciebat, & ecce vir venerabilis canitie decoratus, stolaque splendidissima indutus, super quam pallio pluuiali vtebatur. Qui propius accedēs structuram eiusdem Monasterij circumcirca inspicere cœpit. Quem cum interrogasset quis esset, aut cur idem ædificium circumspiceret, ille: Ego sum, ait, de quo fratres celebrāt solemnitatē octaui diei: etenim visitare eos veni, dicito illis ne deficiant, sed in incœpto opere persistant. Ad hæc subiunxit persona illa, quia defecisset omnis sumptus quem secum detulerat. At ille. Ne timeant, inquit, ecce nunc a Roma venio, & Turoniam vado, iter autē meum per Gutiam, Aquitaniamque faciam, & ex his partibus tantum eis pensum mandabo, vt hoc tempore eis affluenter abundet, & longo post perseueret. Læti ergo fratres, & tanti viri promissione securi, omni cum hilaritate Deo gratias cœperūt agere. Cuius autem hæc persona fuerit, profiteri non audeo, quia Patris nostri mos fuit, vt deliberatiue suam personam nunquam adscriberet: sed si magni aliquid vidisset vel parui, tali modo quod viderat dicebat. Vnus e nostris fratribus, aut, Quædam vetula persona hoc vidit, vel illud. Nam quoties hæc mihi retulit, toties mihi professus est. Post hanc reuelationem intra dies paucos ex finibus Gutię, plusquā tria millia ibi delati fuerunt solidi. Tanta nāque & talia sub tali specie mihi narrare solitus fuerat, quæ apud Cænobium sancti Benedicti, quod dicitur ad Floriacum, gesta fuerunt. Simili modo & apud Cluniacum, quæ si auderem ad liquidum enarrare, libelli modus vltra dictatoris se facultatulam extenderet. Sed ecce dum beati Martini fidelissimam promissionem enucleatius adimpletā narramus, subito ad mentem recurrit ferarum bestiarum non minimum nec paruum adminiculum. Quod fortassis descriptum, quibusdam legentibus incutiat risum. Sed quia spectaculum facti sumus Angelis, & hominibus: hi qui nos imitari dedignantur, aut nequeunt: habeant de nobis saltim excussum, videntes nos proficere a bonis in melioribus. Ac tandem relinquentes lugubrem vitam, omni cum exultatione sequantur nos ad æterna gaudia. Igitur constructo Monasterij Oratorio, eunt fratres, inuitantque Episcopum (vti mos est) ad sacrandum eundem locum. Ille autem paruipendens monachorum paupertatem, constituto die venit stipatus cuneis, fultusq. ministris. Quorum aduentu cognito, fratres nimio confundebantur pudore, non habentes tam dignos apparatus, quo eos possent honeste recipere. Mane autem adhuc illo, instante crepusculo, ecce immanissimus Singularis de sylua egressus, festinanter properabat ad Monasterium, quem videns Ecclesię custos, & quia erat foris Monasterio, meditans de ordinatu loci illius Ecclesiæ, fugit, eiusque fores contra eum obserauit. Ille autem omissa feritate, vt ingrediēdi aditus a quouis concederetur, prædictas regias diutius pulsauit, atque oris sui spuma, quo adhærere potuit, liniuit. Reuera cum nullus adesset qui ei ob timorem aperiret, tamdiu ibi stetit, quousque Episcopus cum suis venit, quibus se sponte præbuit occidendum: impleta Psalmographi voce, quę dicit. Timentes autem Dominum non minuentur omni bono. Et iterum. Non confundentur in tempore malo, & in diebus famis saturabuntur. Vere enim aliquando confisus est in Deo, quia semper habuit vnde fratres sustentaret: & quod pauperibus largiretur. Nusquam enim a misericordię suę sinu pauper recessit vacuus. Quoties enim cum eo abij, semper vnde sustentarentur pauperes, si haberemus, diligenter requisiuit. Deinde quasi omnia nobis forent necessaria, iam securus processit, nihil hæsitās. Et quia omnibus se petentib. omnia dabat, Dei nutu omnia suppetebant, illud Tobiæ præceptū semper & habebat in prōptu. Vide ne auertas faciem tuam ab vllo paupere, & omni petenti te tribue. Si quis vero adtulisset aliquod munus, & pauper habitu videretur: mox interrogabat eum quid vellet, aut si aliquid ab eo egeret. Si enim quiddam peteret, statim æqua lance munus illud æstimabat quantum valeret, & duplum illi præcipiebat dari. Quod sępius in multis rebus vidi eum hoc facere. Fateor peccatum meum, quia frequēter in talibus sui contristatus; & quia eram Prior, quasi compatiens loci paupertati, & præuidens oportunitatibus fratrum, veluti sub pretextu inopiæ dicebam ei, iniustum esse sic omnia indiscrete tribuere. Ego enim putabam scienter agere: sed magis insipientiæ obuolutus caligine, tenacitatis potius strāgulabar mucrone. Ille autem quia erat peritissimus Medicus animarum, quodammodo manu discretionis, pulsum mei tergebat, vel tangebat erroris, & hoc exemplo vulnus meæ curabat mentis. Aiebat ad hæc mihi: Tace, malo tuo hæc dicis.	Fuit quidam iuuenis, & erat deditus literarum studiis, qui nocte quadam hyemis tempore dum ad Matutinum agiliter pergeret, & inter cōdiscipulos maturius adesset, vidit in atrio Ecclesiæ pauperem seminudum iacere, cuius compassus penurię, exuit se scapulam qua superindutus erat, & vsui pauperis eam transiens proiecit. Considerans quod fecit, idcirco metum tanti rigoris procul a se auertit. Finita laude Matutina, totus iam rigidus ad suam reuersus est cellulam. Sed cum cōgelata membra voluisset lectulo tradere vt calefierent, librā auri super suum reperit stratulum, ac deinceps quod suo vsui retineret, & quod aliis tribueret, habuit affluenter. Ego tamen ignoro de quo ista diceret. His & similibus exemplis cataplasmabat vulnus meæ mentis & prauitatis. Vellem ad alia transire, sed miserationes eius multæ compellunt me scribere, & iterum de eius largitate plenius sermonem facere. Attamen scio quia absque meo pudore, hoc nequibo adimplere. Ego tamen scribam, & gladium increpationis in memet figam, ac dehinc culpas meas omnibus pandam, & si ei modo quia recessit, hæc confiteri non valeo, saltem vos apud eum intercessores obtinebo. In suo enim itinere, quosque circa viam pueros reperiebat, cantare eos quoddam cogebat, & quasi eorū ludum remunerans, aliquid eis de suis rebus dari præcipiebat, dignos eos esse remuneratione non parua dicebat: ille vero vt nos sua iocunditate lætificaret, & illos misericordiæ visceribus reficeret, ista & his similia dicebat. Verba enim sua omni exultatione erant plena, locutio vero sua, præ nimio gaudio ridere nos cogebat. Sed ille habenas moderationis manu tenens, mox Capitulū Regulæ nobis apponebat dicens. Risum multum aut excussum non amare. Et iterum. Monachus non sit facilis ac prōptus in risu, quia scriptum est. Stultus in risu exaltat vocem suam. Isto namque & simili modo, nos cohibebat a risu, sed spiritualis eius hilaritas, internum gaudium nostro cordi inserebat. Sed ego indignus quid de eo dicere potero, aut quid enarrare de tanto gaudio? Reuera cum menti nostrę aliter nequibamus satisfacere; vestimēta eius osculabamur occulte. Sed quid mirum de nobis, qui indesinēter adhęrebamus illi? Enimuero quando Ecclesiam sancti Petri intrabat, Dei famulæ, & qui eum oratores arcebant, hinc inde exeuntes post eum cursitabant, & birrū. quo tegebatur more cappę, per extremitatē fimbrię apprehendentes osculabātur: ille autem concito gressu iuit confugiens, & ipsi eū sequebantur veluti persequutores. Erat enim veluti lapis angularis quadrus, angelicus videlicet & humanus, largus & gratus, scilicet vt quotidie ab eo cōpleri videretur hoc quod in Psalmo legitur. Iocūdus homo qui miseretur & cōmodat, disponit sermones suos in iudicio, quia in æternum non cōmouebitur. Et rursum sicut ait Apostolus Paulus. Hilarem enim datorē diligit Deus. Cœcos nēpe, & claudos Paradisi asserebat futuros ostiarios, ideo nullus deberet eos pellere a sua domo, ne Paradisi eis portas clauderēt in futuro. Quod si fortassis aliquis e nostris famulis, non ferens eorū improbitatē, aliquod mutū respōderet eis aspere, aut mox illis assueta beneficia non conferret, siue eis accessum ostij nostri papilionis denegaret, statim cōminando increpabat eum grauiter. Deinde illo adstante, vocabat pauperē, eique præcipiebat dicēs, Cum venerit iste ad portam Paradisi, talionem retribue ei. Hoc autē dicebat vt eos terreret, ne similia amplius facerent, & charitatis eos affectu informaret. Si autē secus viam (vt sæpius fieri solet) anum reperisset aut debilem, statim de suo equo descendebat, & eū desuper sedere faciebat: imperans vt eminus omnes præcederent, adhærebatque illi vnus e famulis, qui eum contineret ne caderet: ille vero inter nos equitantes incedebat pedester, ac semper psallens, cogebat nos psallere secum. Quod si præ pudore aut illius timore, aliquis ex nostris vellet descendere, protinus imperabat illi, vt quo sedebat sederet, sciens eum pro eius reuerentia, non pro paupere id facere velle. Nam sæpius eū hoc vidi facere. Illo videlicet tēpore quo cū Geraldo Regiensis Ecclesiæ Episcopo Cotias transiuimus Alpes, & Romam venimus pariter, memini eum de quadam muliere dæmoniaca hoc fecisse, quę statim reddita est sanitati, & vna nobiscū vsque Senā venit, dissenterico morbo infirma remansit. Postea namque apud sanctum Paulum simul eam Romę vidimus, cui mox signo denarium dare præcipit: illa vero cū sedens verecundaretur curuato capite, defixis in terrā luminibus, quæ esset illa mulier interrogaui eum. Ille autē respondēs, Illa est, inquit, talis ac talis. Signa mihi, dicens, qualiter eā possimus facilius cognoscere. In ipso namque itinere vetulus quidā & debilis, prędictas Alpes nobiscū simul transibat, erat autē oneratus sacculo pleno panibus & alliis, cœpisque ac porris, quarum videlicet herbarum fœtores ego minime poteram ferre: sed pius Pater vt eum illico vidit, more suo super equum suum eū sedere fecit, sibique prædictum imposuit fœtidissimum sacculum. Ego autem tantum fœtorem non ferens, ab eius quem comitabar latere, retro longius retraxi pedem.	Peracto itaq. eminētioris Alpis arctissimo itinere, ad decliuum montis incipiētes descendere, conspeximus eminus adstantē, suumque cogente paupere equū superascendere. Prædictum namq. saccū, nec tunc pauperi reddidit, sed arctiori sellæ appendit. Ego autem eos qui me precesserant antecedebam: & vt appropinquarem otius & verecundans ibam, & post pusillum accedens ad illum dixit mihi. Accede quoniam supersunt Psalmi quos debemus cantare. Cui cum ego respondissem, quod fœtorem illius sacci ferre non possem, protinus mihi, increpando, respondit. Heu me, pauper, illud quod tibi fœtet, potest comedere, tu eius non potes ferre odorem! Pauper eum potest portare, tu eum dicis non posse videre! Hoc autem dicebat de se, quia verus Christi pauper erat. His & similibus verbis me increpauit, & odoratus meos ita curauit, vt ipsum fœtorem denuo numquam sentirem. Sub idem tempus Italiam missi sumus, a Leone summo Pontifice, vt pacis legatione fungeremur, inter Hugonem Longobardorum Regem, & Albericum Romanæ vrbis Principem. Post nonnulla vero discrimina, venimus Senā. Patiebatur autem ipsa ciuitas famis penuriam. Affuerunt autem nobis in profectu tanti tamque periculosi itineris, fere triginta solidi argētei, ex quibus pars maxima iam distributa erat: ego enim recolens consuetudinē illius, quia nihil sibi, omnia nostro reseruabat vsui, metuēs ne nos, vel equi nostri fame deficeremus; si deesset ex quo omnium emeretur cibus, sumpsi quod supererat de prędictis solidis, latenter ab eo discessi, atque eo ignorante ciuitatem transiui. Illo autem introeunte ciuitatem, occurrunt egentes, assuetaque beneficia deposcentes. At ille circumspectis omnibus, dum me non vidit, protinus quod gesseram intellexit. Sciebat enim quanquam præsto non essem, non tamen longius fore, idcirco innuit omnibus manu, vt cum sequerentur, quod & fecerunt. Vidit interea dum transiret ciuitatis plateam, tres viros, sed quamuis quadam honestate cooperti, quæ eos ab improbitate egēdi alienos reddebat, attamen & eidem penuriæ dediti fuerant: istis namque & istam dedit occasionem, vt suæ benedictionis participes fierent. Erant autem ante ostia domus eorum, positæ singulæ scuttulæ lauri baccis plenæ: statim vnum ex eis interrogauit, prædictas lauri baccas quanti venderentur pretij. At ille ignoro quid vile dixit. Cui Pater noster respondit, Tace, noli dicere vltra precium quod dixisti: sed dic tantos denarios. Ille vero ita fecit. Protinus vero mutuo tot accepit denarios, & sic eos sub prætextu pretij, sua benedictione munerauit. Interea dum ego obseruarem egressus, vidi illum venientem post pusillum a longe, & quasi præcinctus miles ad bellum, incedebat stipatus cuneis pauperum. Sed tamen tanta repletus exultatione, vt eo salutato nostro more, vix posset me rebenedicere. Deinde finxi me interrogare qui essent, qui eum ambiebant incedentes, vel quid quærerent. At ille. Isti, inquit, sunt domestici Dei, & laboratores nostri: ergo accelera, & redde illis mercedem. Hoc peracto rursum interrogaui eum, quid sibi opus essent tantæ lauri baccæ, aut vnde eas tulisset? Ille autem cœpit nobis tanta & talia verba dicere, quanta & qualia numquam audiui ab ineunte ætate, nec spero vltra audire. Adeo enim omnes exhilarauit, vt præ nimio gaudio, ne quis ex nostris suas lachrymas posset continere, vt valeret alter alteri loqui. Necdum tersæ tanti lachrymæ gaudij, conquiniscens eius paternitati, cœpi illum rogare vt baccharum illarum sarcina non nos oneraret, sed venditoribus eas remitteret. At ille. Non, inquit, faciam: quoniam vereor ne fortassis post nos pretium remittant. Vix tandem id obtinere potui, videlicet ostendendo illi sequestrationem loci & longinquitatem iam peracti itineris: ipsa vero die prædixit mihi Priorem futurum, & multa alia quæ mihi postea aduenerunt. Deinde cœpit me instruere quemadmodum inter cæteras virtutes, patientiam deberem obtinere, atque a seipso exordium sumēs, cœpit exponere quanta & qualia ordinationis suę tempore, a suis fratribus pertulisset. Quod sane nunc non expedit scribere, propter sanctissimam postmodum eorum cōuerfationem. Necdum peracto itinere, & antea quā funditus nostra defecisset pecuniola, obuium habuimus fratrē nostrum Petrum, Presbyterum; qui tunc conuersationis gratia Romam veniebat. Ex cuius substātia, nostra ditata est inopia, quia ab eo sumpsimus ex quo iter nostrū perfecimus. Fiebat autem istud duobus mensibus Ianuario videlicet, & Februario. Fuit autē iter nostrū per ammiates Alpes. Tanta namq. inundatio niuis illis diebus influxit, vt agnitionem nobis olim cogniti auferret itineris, & ita omnium replebat sinus, vt frigescentes artus, etiam loquendi modulos perderemus. Nam cum senilia eius mēbra tabescere cernerem, feci ei agiliter tunicam, quæ eius posset tueri & calefacere penetralia.	Peracta itaq. legatione, a nostratibus coacti sumus, vt per maritanos reuerteremur fines. Factū est autē cum venissemus ad locum, qui vulgo Burrianum vocatur, iam Sole Oceanum tegente, obuium habuimus seminudum pauperē. Cuius ego speciem sicut tunc considerare non potui: ita nec postea recolere valui. Hoc tamē reminiscor, quia nudis plantis, nudatisque lateribus, immēsitatem ipsius niuis calcabat intrepidus. Cui cū pater noster appropinquasset, gressū fixit & omnes se pręcedere cōpellit. Mox se expoliauit, & pauperem operuit, mihique præcepit tantum ei precium super impēdere, vnde posset iter suū explere. Tunc paulisper substiti, & eū quo iret, interrogaui: sciēs quia in ipsa vasta solitudine diuertendi locus non esset. At ille inquit, Pastorale castrum persistente die se posse peruenire. Ex cuius nempe verbis cōpertus sum, illum qui apparuit, non fuisse hominē purū, quia illud itineris spatium quod se sub vna hora pollicitus est peracturum: nos pene per totū diei spatium vix peregimus. Cuius rei factū, mihi terribili visione antecedenti nocte, ordine fuit ostentum. Adeo enim sinus illius dilatatus est misericordiæ, vt non solum fidelibus ista faceret: verumetiam persecutoribus suis manus aperiret, & palmas extenderet. De quo & istud vobis retexā exemplum, cuius rei facto interfuit frater Firmus, domni Balduini Abbatis germanus. Tēpore præterito, dū Romulæam vrbem ob inimicitiam Alberici, iā facti principis, prędictus obsideret Hugo Rex, cœpit ille intra extraque discurrere, & pacis concordiæque monita inter vtrosque disseminare, quatenus posset furorem prædicti Regis sedare, & prædictam vrbem tueri a tanta obsidione.	Interea quadam die, dum iuxta Monasterium beati Andreæ Apostoli, quod Adeldiuum Scauri dicitur ex nomine, quidam rusticus voluit eum propter lagunculam aquæ occidere: etenim sicut scriptura dicit, Qui ambulat simpliciter, ambulat confidenter: more suo nulli nocens, nihilque suspicans, curuato incedebat capite. Intātum enim apud eū vsus inoleuerat regulę vt vbicumq. esset, siue stās, siue ambulans aut sedens, semper curuato capite, defixisq. in terrā luminibus, incederet. Qua de re a quibusdā conuersationis suę tēpore, Fossorium, ludendo vocatus est. Factum est autem dum prædictus rusticus ictu caput illius appeteret: omnes qui iuxta viam aderāt, emissis vocibus percutientis adtraxerūt manus. Tunc dulcissimus Pater, ne fallar, ignoro quos denarios accepit mutuo, eique bonū pro malo reddidit, & fœderatū dimisit. Sed postquā hoc ad aures prædicti principis peruenit, amputare manus eius voluit, quo audito obnixius ne fieret exorauit, & rusticum incolumē atque indemnē absoluit. Multorū sane auribus & vestris, diffamatū est illud, quod cuidam furi Pater noster dudū Romā veniens, fecerat, quod magis libet mihi describere, ne aboleatur, quam vt vestrę industriæ insinuetur. Persistente itaq. illo orationis gratia intra ciuitatem, visum fuit omnibus, vt frater noster domnus Godefredus super pastores equorum iret in campum. Factum est autem vt insequenti nocte, cum grauati somno pastores obdormissent, & ipse peruigil orationi insisteret, fur affuit, raptumque equum ascendit, & fugam arripuit: prædictus vero frater maluit equū perdere, quam silentium perdere, quod videlicet si fecisset, fur equum dimitteret. Hoc tamen fecit, abiit, & tactum vnum e pastoribus suscitauit, eique quod contigerat, signo ostendit. Peracta itaque nocte, & facto mane, viderunt furem eminus vno adfixum in loco super equum sedere, quem apprehendētes vinctum eum Patri nostro miserunt: statimque ei quinque argenteos solidos dari præcepit, dicens iniustum esse, eum absque digna mercede dimittere, eo quod per totius noctis spacium, multum sustinuisset laborē. Sed enim postquam Deo trahente ad monasticam perueni vitam, ac dehinc per incrementa temporum Prior a fratribus sum electus, sæpe fratres nostri furem illum mihi adnotarunt, & quia erat filius nostri Molendinarij, quotiens pater eius fratrum voluntati contraibat, totiens me prædictos solidos repetere cogebant.	Sed quia de actu silentij se sermo intulit, sine quo videlicet pro nihilo ducenda est vita monachi, restat vt retro redeamus, vt per id aliquantulum peruagemur. Vita enim monachi vsque adeo est aliquid, donec sub silentio studuerit, eo vero remoto, quicquid bene vel honestum se agere putauerit, secundum institutionē Patrum, nihil erit. Tempore igitur quo sæuissima gens Nortmannorum, Pictauorum, atque Turonensium fines cruentis deuastabat gladiis: contigit vt duo venerabiles ex eadem congregatione, nescio qua de causa mitterentur Turoniam, vnus eorum Archimbaldus vocabatur, mihique bene notus, alter vero ignotus, & dicitur Adalasius. Viri nempe opinatissimi, & multorū monachorum patres effecti. Factum est igitur dum tantum carperent iter, & in quendam locum requietionis gratia diuertissent, taliter ab eisdem Nortmannis capti sunt eadem nocte. Erat autem quoddam oppidum secus locum illum, super quod noctu irruentes, cœperunt. Alia vero Nortmannorum pars quæ ibat cum pridē capta præda, deuenit in eundem locum, in quo prædicti fratres erant: capere namque eos, & ligare eorum manus, deinde minare potuerunt, sed eorum silentium rumpere nequiuerunt. Mane autem facto, applicuerunt in adsignatum locum, in quo sibi congregandi posuerant constitutum. Prædicti vero fratres paululum se ab eis sequestrarunt, & sicut erant ligati, in terram se super facies suas dederunt, quatenus peracto Psalmorū cursu, silentio finem imponerent: nondum enim oratione completa, venit pars reliqua, capta multa præda. Inueniens itaque dux eorum prædictos fratres in terram iacere, interrogauit qui essent; at illi retulerunt ei omnia quę gesserant, per ordinem, addentes quod nullomodo potuissent eos loqui facere. Ille itaque quia erat barbarica immanitate turgidus; ob nimiam elationem, cum eodem, in quo residebat phalerato equo, inclinato velut ad feriendum conto, irruit super eos, metum mortis eis incutiens, volens eos probare, an timerent. Cæterum vulgus vndique quod confluxerat ad hoc spectaculum, vociferantes barbarico ritu, manibus plausum dabant. At illi vt erant animo constantes, ita & corpore permāserunt immobiles: & hoc non aliqua fiebat apud eos in delusione, sed ius fasque sanctæ Regulæ, sub qua videlicet cupiebant mori & viuere, & nunquam ab ea declinare. Sed Omnipotentis manus eorum exhilaratum spectaculū protinus conuertit in luctum. Mox enim vt ad eos barbarus appropinquauit, equus in quo residebat in obliquum resiliuit, sessoremque suum in terram strauit atque collisit, quam collisionem statim febris lethalis secuta est. Conticuerunt omnes, & versi in stuporem, cœperunt quærere inter se, quid ex his facere deberent. Reperto tandem cōsilio, barbarico ritu, dignum esse censuerunt, vt pro vita Ducis sui, vnus ex illis cæderetur. Deinde cœperunt sorte quęrere quem ex eis deberēt interimere. Sed super virtutum gratia & sorte Christi connumeratos, diabolica nullo modo poterat cadere sors. Obstupescebant itaque super eos, & admirantes dicebant vltra homines esse, super quos sors eorum non potuisset cadere: siquidem iuxta hunc modum interemerunt vnū ex famulis eorum, alter vero famulus qui supererat, optime sciebat hostium linguam, qui eis omnia quæ loquebātur Latino eloquio clam indicabat, & hunc credimus consolatorem hominum saluasse ad eorum ereptionem. Tunc accedentes ad eos velociter eorum manus dissoluerunt, atque pro vita Ducis sui obnixius per interpretem eos rogare cœperunt, & ita demum factum est, vt eos nunquā ligare vltra præsumpsissent. Sed & hoc fuit mirabile, quia vnus ex prædictis fratrib. ferebat auream crucem circa collum, & hanc cum reperissent, non presumpserūt auferre. Cibo vero, quem voluerunt, & potu apud eos vsi sunt, quousque inter eos fuerunt. Sic enim completū est in eis illud probatissimum gaudium, quod per patientiam operatur, de quo ait oranter Apostolus. Non solum autem, sed & gloriamur in tribulationibus, scientes quod tribulatio patientiam operatur, patientia autem probationem, probatio vero spem: spes autem non confundit, quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris. Et nunc igitur qui Monastica fertis indumenta, obsecro vt vna mecum horum virorum intueamini exempla, & silentio tandem aliquando operam detis. De hoc namque bono silentio Isaias dicit In silentio erit vobis spes. De ipso iterum loquitur Hieremias, Bonum est præstolari cum silentio salutare Domini. Et rursum. Bonum est viro cum portauerit iugum ab adolescentia sua. Sedebit solitarius, & tacebit se super se. Similiter & Dauid, de eodem inquiens proclamat. Dixi, custodiam vias meas, vt non delinquam in lingua mea. Posui ori meo custodiam, cum consisteret peccator aduersum me. Obmutui & humiliatus sum, & silui a bonis. Nam & Paulus inquit Apostolus. His autem qui eiusmodi sunt, denunciamus & obsecramus in Domino Iesu, vt cum silentio operātes, suum panem manducent.	Diximus ista de antiquis vatibus, vt nullus arbitretur silentium modernis temporibus fuisse inuentum, sicut quidam male suspicantes fatentur. Hos namque & noui Testamenti Patres, Paulus, Antonius, Hilarion, & Ioannes, ad postremum beatissimus Pater Benedictus, imitati sunt: hos & alij quamplurimi, quos nominatim propter quorumdam fastidium minime recensemus. Quorum videlicet silentium si quis studiose exquirere voluerit, in eorum catalogo affatim reperire poterit. Ergo vt nobis quilibet non opponat quietē in qua deguerūt solitudinis, his omissis noster stilus totus se conuertat ad institutionem Euangelistarum, & de operibus Domini Iesu sumat exordium. Primum quidem testimonium in Matthæo habemus. Iussit Iesus discipulos suos ascendere in nauiculam, & præcedere eum trans fretum, donec dimitteret turbas, & dimissa turba, ascendit in montem solus orare. Secundum in Marco. Coegit Iesus discipulos suos ascendere nauim vt præcederent eum trans fretum ad Betsaidam, dum ipse dimitteret populum. Et cum dimisisset eos, abiit in montem orare. Tertium in Luca ita continens. Factum est autem illis diebus, exiit Iesus in montem solus orare, & erat pernoctans in oratione Dei: & cum dies factus esset, vocauit discipulos suos, & elegit duodecim ex ipsi, &c. Item in eodem. Vigilate itaque omni tempore orantes, vt digni habeamini fugere ista omnia quæ futura sunt, & stare ante filium hominis. Erat autem docens diebus in Templo: noctibus vero exiens, morabatur in monte qui vocabatur Oliueti. Quartum namq. testimonium in Ioanne huiusmodi terminatur. Iesus autem perrexit in montē Oliueti diluculo, & iterum venit in templum. Si enim Verbum Dei & creator carnis dum conuersaretur cum hominibus, & vitæ prædicaret Euangelium, ad tempus siluit, quid nobis agendum sit, facilius comprehendere potestis, videlicet cum mors & vita in manu linguæ sit posita, & cum Scriptura dicat. In multiloquio non essugies peccatum. Et, vir linguosus non dirigetur super terram. Si enim prædicti fratres cum cæderentur, & ab hostibus tunderentur, atque vincti minarentur, voce silentium rumpere non sunt passi, eum imitantes de quo scriptum est. Sicut ouis ad occisionem ductus est, & quasi agnus coram tondente se sine voce, sic non aperuit os suum. Hi vero qui nullam vim patiuntur, nec a quouis coacti, sed sua sponte Regulæ iura transgrediuntur, quid dicturi erunt simul positi ad iudicium, cum vtrorumque causa in conspectu Dei & angelorum examinabitur? De qua itaque examinatione, sancta Ecclesia per beatum Iob terribiliter clamat dicens. Instauras testes tuos contra me. Semper enim in his grauissime vltio plectitur, qui per testes conuincūtur, & illi maledictum legis percipiunt, quia ea quæ legis sunt sciunt, & ab eius mandatis temere declinare non metuunt. De quibus Psalmista ait. Maledicti qui declinant a mandatis tuis. Sed his omissis iam ad bonorum transeamus exempla: summatim prauorum tangentes deliramenta. Per illud namque tempus, longe lateque Patris nostri nomen veluti clarissimum sydus, cœpit effulgere. Factus est notus Regibus, Episcopis familiarissimus, magnatibus carus. Quæque enim Monasteria in quorum finibus constructa fuerant, iuri Patris nostri ea tradita conferebant, vt nostro more ea corrigeret & emendaret atque ordinaret.	Interea veniens ad quoddam monasterium habens secum paucos fratres in comitatu, ex quibus nos vnum cognouimus, nomine Abdolfum, & ipse ante hoc biennium migrauit ad Dominum. Peracta itaque illa hebdomada, Sabbatho vesperascente, cum nostri fratres cœpissent mandatum Regulæ more præparare, contigit vt vnus ex illis monachis per eundem locum vbi hæc parabantur, transiret. Certe cum vidisset prędictum fratrem nostrum, nostra consuetudine suos abluere subtalares, ira permotus, rupto silentio cœpit dicere. Dic mihi in quo loco sanctus Benedictus præcepit monachis, suos lauare subtalares? Ille autem nostro more signum ei fecit vt taceret, quia erat incompetens hora: non enim illius recordabatur quod dicit Sapientia per Salomonem. Qui erudit derisorem, ipse sibi facit iniuriam. Et iterum. Noli arguere derisorem ne oderit te. Videns itaque sibi non respondisse, efferatus est vehemēter, & rabido inflammatus igne, ista cœpit verba euomere. O qui solebas negotiando mundi prouincias circuire, nūc venisti nobis prædicare Regulam, & meliorum tuorum corrigere vitam? Iurando vel periurando more accipitris, hominum assueueras auferre substantias, & nunc impudenter beatificari nobis appetis, quasi nescientibus actiones tuas? non enim serpentē me fecit Deus, vt tuo more debeam sibilare, nec bouem, vt debeam mugire: sed hominem me fecit, & vt loquar, linguam mihi tribuit. Hæc & his similia cum incessanter oblatraret, concito gressu recessit ab eo prædictus frater noster. Sequenti vero die cum hæc omnia ad Capitulum fuissent delata & recitata, miser ille non solum veniam non petiit, verum etiam bene se fecisse respondit, addens insuper non debere vel decere talem personam meliorem se increpare. Tunc Pater noster super eius superbiā indignatus ait cōmotus. Hodie dies Dominicus est, ideo nullus cōtristari debet, & ideo ista discussio suspendatur in crastinū. Factum est & post pusillum, omnes a Capitulo surrexerunt: ille autem subito factus est mutus, atque post triduum sine sermonum absolutione est defunctus. Ecce quantum virus est arrogātia. Huius namque mucrone multorum monachorū vitam hactenus legimus & reperimus sauciatā: quia dum se putant scire quod nesciunt, in suis propositionibus secundum Apostolum stulti efficientur, dicente Scriptura, Qui non vult esse discipulus veritatis, erit magister erroris. De quibus & dominus per Amos loquitur. Reuersi sunt vt essent absq. iugo, & facti sunt arcus dolosus. Horū namque imaginationes procul dubio ij tenere videntur, qui prius vocitari magistri, quam discipuli fiant, nituntur, & antea regiminis arcem subire appetunt, quam subesse noscant. Enimuero nondum tyrunculi, brauium vsurpant victoris, atque indocta manu arma fortissimi militis arripere nō verentur, negligentes ea quæ dicit Scriptura, Qui regulariter non subest, regularibus præesse non debet. Sed quia legaliter nolunt viuere, a legis præcepto non verentur aurem cordis auertere. De quibus per Prophetam loquitur Dominus. Verterunt ad me terga, & non faciem. Nam & Nicodemus legislator venit ad Iesum nocte, quia prius voluit instrui, vt postea alios docere posset. Huius namq. morbi malum duplex est. Vnum quod clandestina præsumptione quasi sub prætextu sanctitatis, authorem suum ad arcem instigat scādere magisterij. Alterum, quod ipse destructus, alios instruere quærit, secundū sectam sui erroris. Et quod sine dolore fateri nequimus ipsi præcipites quosdam stantes post se ad pręcipitium trahere moliuntur. De quibus per Euangelium dominus dicit, Cœci sunt, & duces cœcorum. Cœcus autem si cœco ducatum pręstat, ambo in foueam cadunt. Horum namque Conuentus, potius caupona, quam congregatio recte nuncupatur, quia ibi vnusquisque id agit quod libet, & hoc non agit quod non libet. De talibus namque per Salomonem dicitur. Massa stupæ Synagoga peccantium, hoc denique monachorum genus, teterrimum vocat beatus Benedictus. Eorum itaque conuersationem miserrimam dicit esse, atque in tantum miserabilem, vt de ea satius taceri censeat, quam aliquid loqui.	Ergo his omissis reuertamur ad querelam miserrimi Monachi prædicti, & videamus quid beatus Benedictus præcipiat de rebus Monasterij. Omnia, inquit, vasa Monasterij, cunctaque substantia, conspiciantur velut Altaris vasa sacrata. Et iterum. Si quis autem sordide, & negligenter res Monasterij tractauerit corripiatur, si non emendauerit; correptioni regulari subiaceat. Quid enim sunt aliud calciamenta vel vestimēta fratrum, nisi substātia Monasterij? Sic enim alibi septimanariis coquinæ idem ipse præcipit, vt vasa ministerij sui munda & sana Cellerario reconsignent: quæ videlicet sunt fictilia, atque vilia, & officiis coquinæ deputata. [Quid ergo sentiendum est de Calciariis, quæ sunt suo pretio cara, & pauimēto Ecclesiæ adhęrenda. Sed sicut grauis culpa videtur fore monachos solicite aliena prouidere, ita multo magis grauior sua negligere. Si enim diues reprehenditur, eo quod cotidie splendide epulabatur, procul dubio grauiter reprehēditur seruus Dei, qui cotidie enceniare concupiscit. Videlicet cum in sexto humilitatis gradu pręcipiat beatus Benedictus, vt omni vilitate vel extremitate contentus sit monachus. Ob hoc enim sua non vult lauare calciamenta, vt in quodam angulo ea proiiciat, atque a luti pallore marcescant, & demum nec sibi nec pauperibus aliquid valeant, cum etiam omnia vetusta pauperibus præcipiat prędictus Pater eroganda. Hoc nāque dicimus non quod squalidi aut luridi, more hypocritarum incedāt: sed vt omnibus suis vestimentis nitidis & lotis vtantur, sicut per quēdam sapientem dicitur. Qui cupis esse bonus, & vitam quæris honestam, corporis atque animæ dilige munditiam: præcepta enim Patrum, termini sunt sequētium, de quibus per Moysem Dominus loquitur, Maledictus quicumque transgressus fuerit terminos proximi sui. Quem videlicet terminū præcepti, dum iste monachus transgredi non fuit veritus, iure maledictionis sententiā illuc suscepit in quo præuaricatus est, & hoc est quod diues ille qui in inferno sepultus esse dicitur, plus se in lingua, quā in cæteris membris, ardere fatetur. Vnde est illud quod per quendam sapientem dicitur. Per quæ peccat quis, per hæc & torquetur. De quo & Iacobus ait. Lingua, inquit, ignis est: vniuersitas iniquitatis. Lingua cōstituitur in membris nostris, quæ maculat totum corpus, & inflammat rotam natiuitatis nostræ. Et iterum. Lingua est inquietum malum, plena veneno mortifero. De ipsa Psalmographus dicit. Disperdat dominus vniuersa labia dolosa, & linguam magniloquam. Similiter & per Ezechielem. Linguam tuam adhærescere faciam palato tuo, & eris mutus. Et vtinam lingua mutus, & non a consortio fidelium sequestratus. Quid ergo est excommunicatio, nisi a bonorum consortio separatio? Inter cætera namque sua pręcepta beatus Benedictus, illud sub excommunicatione ligauit quod de silentio dixit, & sub nullius Prioris arbitrio reliquit. Qua de re, per quæ ad Monastica peruenit fastigia, perpendat quod agat, & ab ipsa excommunicatione alienum reddat. Illud semper corde retineat, quod illis duobus contigit virginibus, quæ præceptum beati Benedicti negligenter duxerunt, de quibus beatus Gregorius mentionem facit in suis Dialogis. Sed quia satis iam in his immorati sumus, hunc librum debito iam fine concludamus.]	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	VITÆ DOMNI Odonis Abbatis, LIBER TERTIVS.	??	??	EODEM tempore, dum nos pater in regularibus disciplinis instrueret, multorum Monachorum non dico obitum, sed & miserabilem excessum sedula relatione nobis assueuerat narrare, vt iuueniles in nobis comprimeret appetitus, & quasi sub timoris virga, more Pastoris duceret nos ad Paradisi gaudia. Quadam vero die dum talia nobis exponeret, succumbens paternitati eius, cœpi eum rogare vt nobis diceret, si tantum intra Italiæ fines monasticus ordo corruisset: vel si in Europæ finibus simili modo excidisset, & quomodo aut qualiter vel quādo hoc euenisset. Tunc ille assumpto sermone, ista nobis cæpit exponere. Ante hos itaque annos persistente monastica congregatione, apud Ecclesiam beati Martini quæ est Turoniæ, cœperunt modum suum consuetudinesque relinquere, ac propriis voluntatibus vitam suam propositumque corrumpere. Relictis namq. natiuis & assuetis vestimentis, cœperunt fucatas atque fluxas pallioque ornatas, circumferre cucullas & tunicas. Calciamenta quoque, quibus induebantur, adeo erant cocleata ac nitida, vt vitreum colorem viderentur assumere. Ad laudes namque nocturnas, ne aliquo pedem modo offenderent, cum luce diei surgebant. Ista, & horum similia multa, contra regulæ iura faciebant. Quibus rebus cum decreuisset Deus finem imponere, nocte quadam omnes quiescentes, cum vnus ex eis eandem horam insomnem duceret, vidit duos viros dormitorium ingredi, vnum videlicet gladium manu tenentem, cui alius imperabat indicās singillatim eos his verbis, Percute hunc, & hūc percute. Cumque eum qui hæc intuebatur gladio voluisset appetere, emissa voce adiurauit eum dicens: Adiuro te per Deum viuentem, vt non interficias me: statim percussor gladium contraxit, & ipse solus euasit ex omnibus. Rursum interrogaui eum, quæ culpa esset in monacho, qui pura mente quolibet pretioso vteretur vestimento? Ad hæc protinus mihi istud opposuit exemplum. Per illud namque tempus quo Nortmannorum gladius in nostris finibus grassabatur, cœpere multi ex nostro Ordine, propria relinquere, occasione hostium reperta, & cuncta vsui humano placita repetere, quæ pridem abrenuntiauerant. Pro consortio namque fratrum, sequentia habebant Parentum, & amicorum, & pro rebus Monasterij, substantiis propriis appetebant ditari. Fracta tandem vestimenta cum quibus de Monasterio exierant, denuo non induebantur similia, sed colorata, quæ nos vulgo dicimus, blaua. Sub hoc namque tempore fuit quidam recedēs ab hac peste, qui nostrum petiit Monasterium, deprecans vt eum reciperemus. Cuius annuentes voluntati, protinus omnia quæ acquisierat, abrenunciauit, & Monasterio concessit. Cui cum fratres indixissent, vt iret, & omnia simul collecta Monasterio inferret, ille respondit. Ego, inquit, & quæ vsque modo habui, vestræ subiacent ditioni, requirendi vero ac dimittendi, vestræ sit potestatis. Qua de re de Monasterio solus non egrediar: sed cui vobis placet, hoc pręcipite vni e fratribus requirere: ego tamē vestræ obtemperans voluntati, ibo cum illo, & vt melius sciero, præceptis illius parebo: sed siue hic permansero, siue illuc ambulauero, deinceps omnibus rebus nudatus ero. Reuera perseuerante fratrum sententia, abiit cum illo fratre, cui hāc iniunxerat obedientiam. Factum est autem cum venissent ad locum in quo prædictus frater habitauerat, subitanea est infirmitate addictus, ibiq. defunctus. Illo namque in extremis posito, frater qui cum eo ierat, quanto propinquiorem eum morti cernebat, tanto pro eius anima instantissimas Deo preces fundebat. Sicque factum est vt vtrique istam visionē viderent. Erat enim thronus in excelso positus, super quem videbatur residere beatus Benedictus: ante cuius conspectum adstabat inæstimabilis Monachorum exercitus. Ascensus autem throni illius palliis videbatur stratus esse, in cuius subteriori gradu, ceu veniam petens, iacebat frater ille infirmus: dextram namque læuamque prædictus occupabat exercitus. Inter vtrosque vero vacuū erat ascendentibus peruium. Porro cum per longum spatium frater ille iaceret prostratus, accessit vnus ex adsistentibus ad beatum Benedictum, supplicans pro illo fratre, dicensque indignum videri, & dignum esse vt illum sua visio leuaret, & diceret quid vellet. Cui ille videbatur respondisse, hominem se videre, habitum vero non agnoscere, idcirco alterius Ordinis hominum non debere se vel causam discutere, nec vitam diiudicare. Hęc audiens nostri Ordinis frater, exuit se, & vestimentis suis infirmum fratrem induit, eumque vt iterum veniā peteret, in eadem visione coegit. Quo peracto vox desuper venit: quæ ei vt surgeret, & sursum ascēderet præcepit. Tunc euigilans a somno frater noster, mox opere cōpleuit, quod in somnis se agere credidit, & quasi iam securus de anima fratris, eius exitum prout valuit, orando protexit, & sacra communione muniuit. Perpende ergo, fili, sententiam Apostoli dicentis, quia fides sine operibus mortua est. Et sicut alibi scriptum est. Qui enim dicit se Christum nosse, debet sicut ipse ambulauit, & ille ambulare. Similiter qui se profitetur monachum esse, opere & mente imitari debet Patrem Benedictū, quia scriptum est, Non auditores legis iusti sunt apud Deum, sed factores. Nom enim sufficit monacho mentis tantum puritas, si defuerint cæterorum operum indicia vel signa. Dequo Dominus dicit, Luceat lux vestra coram hominibus, vt videant opera vestra bona, & glorificent Patrem vestrum qui in cœlis est. De hoc namque beatus Gregorius in prima parte Ezechielis, plenius sermonem facit. Ex quibus sermonibus vnum proferimus testimonium. Sicut enim duobus modis a Deo receditur, ita duobus modis a Deo apostatæ homines fiunt, nam vnusquisque a conditore suo, aut fide recedit aut opere. Sicut ergo qui fide recedit apostata est, ita qui ad ipsum opus quod deseruerat redit, ab omnipotēti Deo, apostata absque vlla dubietate deputatur, etiamsi fidem tenere videatur. Vnum enim sine altero prodesse nō potest, quia nec fides sine operibus, nec opera adiuuant sine fide. Ergo nullus abhorreat, eo quod diximus prædictum fratrem non potuisse veniam recipere, nec meruisse sursum ascendere, priusquam vestimentorum facta in eo mutatio fuisset. Nulli enim dubium est præceptum esse in lege, quæ & qualia forent filiorum Leui vestimenta, sine quibus Sanctuarium ingredi non audebant. Quis enim audeat dicere quod pro humerali vterentur rationale, vel pro tunica byssina Ephot lineo induerentur? Quod vnaquæque suum habet colorem, opus ac varietatem. Nam & Iesum Sacerdotem magnum tam diu aduersatus est diabolus, quousque aliis vestimentis ab angelo fuit indutus, & Dauid cum super Amalecitarum populum voluisset insurgere, bis Deum consuluit, & responsum eundi non accepit. Tertio Ephot indutus est, & protinus imperantis sibi audiuit vocem. Hæc ait, & post hæc rursum adiecit. Visne aliis documentis ostendam tibi, quia perparuum est quod multum dehonestat atque corrumpit? Cui cum ita me omni desiderio velle respondissem, & in suis authoritatibus me ardere cerneret, horum mihi exempla exposuit succincta relatione.	His diebus duo fratres ita fuerunt rapidissima rapti morte, non tamen vno in loco, nec vno die. Veniens vnus ex eis ad domum cuiusdam suę sororis, vehementissime esurire se dixit, & refectionem petiit. Cui protinus soror sua pisces se abūdanter habere respondit, vt comederet quales & qua hora vellet. Ille vero quasi indignans, fastidire se pisces respondit: eo quod per tot annos indesinenter eos comedisset, adiecit: & non eos iam se posse videre dixit. Respondit soror sua: Ecce, inquit, in promptu carnem habemus, comede ergo quod placet. Tunc ille armum præcepit sibi assari cuiusdam animalis. Sed non ferens assandi moram, portiunculā in prunas proiecit incisam: deinde vinum sibi afferri iussit, & carnis morsum auide sumpsit. Sed hoc quod sūpsit, gulam non transiit, nec reiicere potuit, sed vitam cum cibo perdidit. Alter igitur diluculo veniens ad domum sui parentis, statim si haberent quod ei ad comedendū tribuerēt inquisiuit. Cui cum respondissent quia nondum hora edendi esset, adiecit cum indignatione dicens: Heu tota nocte equitando post iniunctam mihi obedientiam laboraui & non silui, & nunc ieiunare me cogitis? Afferte ergo mihi si aliquid habetis. Cui cum se pisces habere respondissent, potius indignatus est, & fastu repletus arrogantiæ, huc illucque cœpit oculorum intuitus circumferre. Ibat autem circa pedes grex cornicum, quas nos gallinas vocamus. Tunc quasi furens, quoddam bacillum arripuit, & quam ei placuit percussit, ac furibundo ore dixit, Hæc erit hodie mihi piscis. Cæteri siquidem qui circunstabant cum quodam rubore cœperunt ei dicere, Fortassis licet tibi carnem comedere Pater? At ille, Volatile, inquit, non est caro: volatilia enim & pisces vnam habent originem, & æqualem conditionem, sicut noster hymnus continet. Ad cuius verba conticuerunt omnes. Interea apposita est ante eum quam occiderat, iam assata gallina, ex qua offam abstulit, & momordit, quem morsum nec euomere, nec glutire potuit, sed eum vita priuauit. Pugnos tamen & ceruicatos pro mercede suæ improbitatis, in opprobrium antequā moreretur, sumpsit. Si autem commouetur animus tuus super mortem horum duorum fratrum, simili modo vt vnius superius, & nunc tibi exemplo ostendimus dignos fuisse ea morte quā perpessi sunt. Pro paucis lenticulæ granis, Esau primogenita perdidit. Nam & Israeliticus populus dum cibo mannæ aleretur, reuersi sunt corde in Ægyptum, concupiscentes ollas carnium, quas nuper sub iugo malæ seruitutis comederunt. De quibus mentionem facit Paulus Apostolus. Non simus concupiscentes malorum, sicut illi concupierunt. &c. Isti enim dixerūt fastidire se pisces: illi vero murmurauerunt dicentes: Nihil vident oculi nostri nisi manna. Et hoc dicimus, non vt cibis imponamus vitium, sed male vtentibus. Vnde & Paulus dicit Et carnis curam ne feceritis in desideriis, id est in concupiscentiis. Quod in concupiscentiis denegat, hoc in necessitatibus largitur. Tres namque pueri missi in camino ignis Babyloniæ, abdicantes regales cibos, tanto igni euaserunt illæsi. Ipse idem ignis quotquot de Chaldæis reperit, cōbussit & occidit. Igitur & Nabuzardam Princeps coquorum destruxit muros Hierusalem. Ergo neminem moueat, quod Helias tempore famis, carne alitus est mane & vespere. Qui respicit cibum consideret ministrum, sæpe enim dæmones horum alituum figuram tenent. Tales enim cibi coruorum apti fuerant ministerio, & eorum saturitas, vespere & mane meruit esuriem. At vero quando panem comedit, angelum delatorem habuit, & in tantum confortatus est, vt per quadraginta dies cibi refectione non indigeret. Hæc omnia diximus, vt plenius ostenderemus non esse in cibo vicium, sed in appetitu. Horum tamen interitus multorum extitit emendatio morum. Sic enim apud nos ordo monachorum recidit, sicque & correctus fuit, & frequēter multis prodigiis corrigitur, vt Deo auctore perseueret. Sed dum vitam doctrinamque Patris nostri plenius enarrare disposuimus, quasi improuidi quodammodo nolentes in horum incidimus excessibus, & ob hoc a nostro proposito longe digressi sumus, ad quem velociter stilum vertamus.	Fateri autem solent fratres nostri, qui ante nos astiterūt illi, quod fuisset quidam frater ex Patris nostri congregatione, qui licito tempore phlebotomiæ sibi curationem adhibere solebat, super quod factum commotus est eius animus, quia quamuis eum necessitas coegisset, tamen absque licentia hoc non debuit præsumere. Mox vero per quam prius sanguis effluxerat, disrupta est vena, & quousque redderet animam, a quocunque medicamine non fuit restricta. Addebant insuper quod siue prospera, seu aduersa cuilibet indixisset, nullatenus illis carere potuisset, quod vtinam quidam ex nostris in seipso expertus non fuisset. Sed fœlices illi qui eius pręsentiam cernere meruerunt, quoad vixit. Infœlix ego qui nec duobus expletis annis, illi merui famulari. Appropinquante autem tempore quo secundum Dei dispositionem corporali separaremur visione, & eius absentia quæ fieri debebat potior menti meæ, amoris inferret ignem, quadam die dum me cerneret nimium tristem, cœpit me blande consolari suo more. Sed cum videret miseræ menti meæ nec sic satisfacere posse, more Iacob Patriarchæ, a præteritis exordium sumens, futura mihi, præsago spiritu, ita cœpit exponendo prædicere. Charissime fili, ausculta quæ dico tibi. Gratias ago Deo, quia ex omnibus peccatis quæ a iuuentute mea perpetraui in hac vita, iam vlcionem recepi: exceptis illis quæ in Abbatem meum commisi, & semper illum diem & tempus expectaui, deprecans Deum vt ea non reseruaret mihi in futurum, & nunc credo me esse exauditum, quia quæ in illum egi, hæc rursum ante recepi. Tibi autem scias non reddi simplicia, sed decupla. Esto namque fortis & patiens, vt ea valeas tolerando quiete portare. Hæc lachrymans dixit, deinde exosculans caput meum, Domino me commendauit. Sed tu Domine omnipotens reddenti mihi versa vice Cæsario Presbytero centuplicata ac grauiora misericorditer parce, & si aliqua supersunt, meis mœrentibus malis propitiatus auerte. Erant autem nostræ congregationi duo fratres, quorum nomina huic operi non libet intexere, qui pro sua grauissima infirmitate crebrius eum assueuerant exorare, vt medicinæ illis remedia adhiberi iuberet, præsumentes de sanitate. At ille non ferens improbitatem illorum, consensit voluntati eorum, petitoque medicamine licētiam tribuit. Sed prius eos conuocans, sub similitudine quadam, dixit illis hoc paradigma. Vidi aliquando fratrem simili vestro vulnere cruciatum, & prius est mortuus quam pristinæ sit sanitati restitutus. At illi nihil de se suspicantes, adhibuerunt sibi medicum, sed post sedulos cruciatus, sanitatem nunquam receperunt. Scio & alium fratrem, qui tempore suæ cōuersationis, dum studeret præteritas flendo delictorum tergere maculas, cætera studia reliquit, & nocte, dieque orationi, compunctioni, & lamentationi incessanter desudabat. Cumq. eum peritissimus Pater requisisset, cum præsto cum aliis ad docendum vel discendum non esset, veritatem retulit ei, & occulta cordis sui patule reserauit, atq. vt sibi hoc perficiendi daret licentiā, exorauit, sciens pro certo secundum institutionem regulę, quia quod sine Patris spiritualis permissione monachus agit, præsumptioni deputabitur & vanæ gloriæ, non mercedi. Cui Pater noster ait. Præstat vt vno vel amplius tempore iste spiritus discedat a te, quam mens tua stimulis vanæ gloriæ saucietur. Mox frater ille prædictam perdidit compunctionem, & vix post medij anni spacium, eam rursum exorando Patrem nostrum meruit recipere. Sua namque verba miro grauitatis pondere erant plena, quia vir sancto repletus flamine, incassum loqui nesciebat. De quo & istud vobis narrabo exemplum. Præteritis his diebus coram nostris fratribus & aliis qui aderant nobiscum, retulit domnus Ioannes Nolanæ vrbis Episcopus, quod ante hoc triennium, bis Romam iisset, & prædicti Episcopatus benedictionem resistentibus inimicis nequiuisset accipere. Interea domnus Odo orationis gratia Garganum ibat, cumque vidisset eum tristem, sciscitatus est eum quid haberet? Cui ille cum omnia quæ sibi aderant retulisset, & quasi spe desolatus, confundebatur tertio Romam reuerti, benedixit ei, & dixit. Perge iterum securus, & scias quia compleuit Dominus votum tuum. Deinde dimisit eum. At ille accepta benedictione abiit, & infra spacium quindecim dierum, sicut Pater noster prædixerat, illi aduenit. Qua de re indubitanter proferimus, virum istum spiritu prophetiæ non caruisse, cuius verba tanta sunt. authoritate firmata.	Per idem tempus cogente necessitate nostri Monasterij, missus sum Neapolim. Præparatis tandem quæ necessitas exposcebat, competit mihi nauigio Romam reuerti. Et cum applicuissem Portuensem ciuitatem, exceperunt me viri nobiles, & ipsi a Roma venerāt ante ipsum diem. Quos cum de Patre nostro sciscitarer quasi de nouo quodam modo gratulantes amico, inter cætera eius opera, ista me absente illo tempore narrauerunt fecisse. Præterito isto Augusto, ipsa die Assumptionis B. Marię in Anuentino Monasterio fuit Pater noster. Rogatus autē a domno Abbate Balduino, vt ipsa die ob amorem sanctæ Mariæ ibi Missam celebraret, & suis manibus corpore & sanguine Domini eos cōmunicaret. At ille, inquit, non se hoc posse facere respondit. Sed illis persistentibus tandem consensit inuitus. Deinde Ecclesiam est ingressus, & cum fuisset paulisper oratum, cœpit Ecclesiam egredi: nam volentes eum retinere, Obsecro, ait, sinite me abire, quia duo nostri fratres positi sunt in extremo vitæ, & necesse habeo velociter ire ad eos, ne exeant me absente. Deinde adiecit, Ecce ante portam Monasterij adest, qui me compellit ire. Necdum verba compleuerat, & missus affuit vt prædixerat, & cum venisset ad sanctum Paulum mox abiit, & pro fratre Benedicto Missam celebrauit, eique corpus & sanguinem viaticum tribuit, & sic prædictus frater Domino spiritū reddidit. Alter vero frater Gisbertus fuit dictus, mihique cōsobrinus, qui octaua die est eum sequutus. Nunc ad prisca, quasi in circulo posita reuertamur tempora, & aliquantulum per maiora curramus exempla.	Meminisse vos volo, fratres, quod præterito anno ille peregrinus, qui se de familia Patris nostri esse fatebatur, & Hierosolymam ascendere festinabat, coram vobis de Patre nostro bis terque narraui. Aiebat enim quod iisdem annis quibus Nortmannorum gens Turoniæ deuastabat fines, die quodam contigit, vt nepotem domni Odonis, necdum renatum fonte baptismatis, vna cū nutrice sua caperent prædicti Nortmanni. Erat autem Turoniæ prædictus Pater. Cumq. hoc ei ibi nuntiatum fuisset, mox orationi incubuit, & tamdiu Dominum orauit, quousque liberatum puerum esse cognouit. Non enim potius de illo, quam de cæteris dolebat captiuis, sed pro eius anima grauissime lamentabatur, timens ne aliquo casu, sine lauacro fontis præmoreretur, & eius anima gehennæ traderetur. Sed inter cætera non sunt prætereunda illa, quæ nutrix pueri narrabat. Locus ille, ait, ad quem captiui ducti fuerant, vltra quoddam flumen erat. Cuius tanta inerat profunditas: vt nullus illud aliter nisi nauigio aut natatu posset transire. Distabat autem a Turonia, spatium itineris octo dierum. Iam vero reuisendi puerum spes frustrabatur. Adstante itaque muliere in eodem discrimine, subito inspirata est Dei flamine, vt arriperet puerum & abiret, quod & fecit: etenim tam secura per medias hostium transiuit cateruas, vt non solum ab aliquo non fuisset retenta, verumetiam nec interrogata. Profunditatem vero tanti fluminis, siccis cruribus transiuit, & longinquitatē tanti itineris, in triduo peregit, non esuriens neque sitiens, donec Turoniam perueniret. Hoc vero factum cuius fuisset meriti statim claruit, quia mox vt puer Patri nostro delatus fuit, sacro eum fecit baptismate tingi. Deinde eleuatis in cælum oculis, vt moreretur orauit, atque dehinc post triduum spiritum cælo reddidit. Pater vero eius factus est monachus. Quæ vero sequuntur, ipse beatus Pater exposuit, non tamen vt a se, vel pro se facta fuissent, sed de quibus periculis eum Dominus liberasset, narrabat.	Quodam tempore dum Rhodani alueum nauigio transiret, comitantibus eum Optimatibus regionis illius, contigit vt vnus equus alium vellet calce percutere, ictum ferientis tabula nauigij excepit, illo videlicet loco ex quo ramus fuerat, cum dolaretur, abscissus. Mox euulsus vertex, tanta per foramen inundatio ingressa est aquæ, vt subito repleretur nauis vsque ad superficiem. Sic tamen plena, Deo gubernante, ad aliam peruenit ripam. Etenim vsque adeo Pater noster intro stetit, quo omnes fuissent egressi. Ad postremum cum fuisset ille egressus, nauis abiit in profundū. Qua in re videlicet, cuius meriti vir iste fuerit, perspicue claret, qui hoc suis obtinere valuit precibus, quod prius meruerunt Petrus & Paulus, deinde beatus Pater Benedictus.	Sub eodem tempore competit illi Romam orationis gratia venire. Sed non multo post, dū patriam reuerteretur, inter Burdonum Alpes, niuis immensitate præoccupatum & septum est eius iter, qua videlicet mons ille nullo tempore potest carere. Secus locum autem illum, habitat quoddam genus hominum qui Marrones vocantur, & arbitror ex Marronea aquilonali prouincia illud nomen traxisse originem. Ij enim accepta mercede, præbuerunt ei ducatum, sicut & aliis facere consueuerūt, quia aliter hyemis tempore, nemo quidem prædictos montes valet transire. Nam antequam Sol lucis terminum clauderet, illud quod supererat diei spatium, a multitudine niuis versum est in caliginem. Sed illis proficiscentibus, vt præterirent tetrum & periculosum locum, subito equus super quem sedebat Pater noster, tetendit pedem in obliquum, & ambo mergebantur in præcipitium. Tunc Pater noster, relictis habenis, ambas manus cum caderet erexit ad cœlum, & mox ramum arboris, inter brachia sua reperit, atque in eo vsque adeo se suspendit, donec eius clamoribus qui præcesserant reuersi fuissent, & eum suscepissent. Ramus ille amplius non fuit visus, quia arbor ibi numquam videtur, nec nascitur. Equus vero nusquam comparuit.	Reuera cum pro pace Regum ac Principum, necnon & correptione Monasteriorum impatienti amore arderet, & ob hoc huc illucque discurreret, sæpe ei latrones insidias parauere. Quodam nempe die quadraginta super eum insurrexerunt latrones. Cumque vnus ex eis qui erat insignior Aimon nomine, vidisset eum fratresque qui comitabantur illum incessanter psallere, ac psallendo iter peragere, illico compunctus corde dixit sociis suis. Numquam memini tales viros vidisse, nec puto alicubi visi fuissent. Discedamus ergo ab eis. Est & quidam armiger cum eis videlicet strenuus vir, & ideo absque nostro periculo non possumus nocere illis. Cui respondentes dixerunt. Armigerum illum in acumine lancearum nostrarum leuemus, cæteros namque expoliantes abire dimittamus. Ad hæc respondit ille. Prius in me arma conuertite, alioquin me viuente, nihil eis debetis facere. Sicque inuicem sunt diuisi, & ad propria reuersi. Latro itaque quem prædiximus post Patrem nostrum abiit, & reatus sui pœnitentiam egit, ac dehinc a latrocinij prauitate cessauit. Sed non ab re hoc censemus fuisse factum. Tanta enim spiritus cui adhæserat, eum repleuerat gratia, vt eius iocunditas non solū iocundos exhilararet, verū etiam & mœstos verę lętitię redderet, & perennis exultationis participes faceret. Lingua enim eius, vt canit scriptura, lignum vitæ, & lingua placabilis ac dulcedo mellis. Fauus distillans labia eius, & lex prudentiæ in sermonibus illius.	Quodam namque die iter agens iuxta prædonum fines, quidam latro iuuenis intuens vultus eius affabilitatem, illico compunctus corde, eius prouolutus vestigiis, vt sui misereretur, humili precabatur voce. Quem cum interrogaret, quid vellet? monastica sibi deprecabatur subueniri miseratione. Deinde interrogauit eum Pater noster, si aliquis ex eadem Parrochia eum cognosceret? At ille. Omnes, inquit, discoli ac nobiles. Vade, ait, hodie, & crastino duc tecum vnum ex prioribus loci istius cum veneris ad me. Quo audito abiit, & sicut ei imperauerat peregit. Altera vero die cum vtrique ante eum venissent, cœpit Pater noster virum illum Magnatem de vita, moribusque prædicti latronis sciscitari. At ille. Iuuenis iste, Pater, insignissimus latro est. Quo audito, discretus Pater ait latroni. Vade & prius mores tuos corrige, & postmodum monasticum appete discipulatum. At ille. Ego, inquit, proiectus a te hodie, vado in perditionem, animæ vero tuæ me Deus requiret. Tunc misericordia motus pius Pater, præcepit ei, vt arrepto itinere, ad Monasterium eum præcederet. Quod & factum est. Peracto itaque aliquo tempore, sub regulari degens examine, tandem effectus monachus, Cellerario fratri eum ad obediendum subdiderunt. Etenim cum idiota esset vtrumque ei imposuerunt, scilicet obedientiæ iugum, & studium literarum. Quod deuote ita peragebat vt vnam manum obedientiæ porrigeret, altera vero Psalterium ferret, Israeliticum illum imitans populum, qui cum Hierosolymam ędisicaret, vna manu gladium tenebat, qua hostes pelleret, alteram subdebat ad laborem Arcæ. Sicque frater iste vitam suam peragens, post paucum tempus exilij huius vitę suscepit finem. Nam cum in extremo vitę laboraret, vocauit pium Patrem, singularē supplicans locutionem. Cui cum veniam peteret, interrogauit eum, si in aliquod peccatū incidisset post monachatum. At ille. Nudo cuidam, te ignorāte, mea culpa tunicam nostram tribui, & funem pilis contextam de Cellario abstuli. Quem cum interrogasset quid ex ea fecisset? Refrenando, inquit, ingluuiem, quam dudum male viuendo contraxi, ventrem meum ex ea circumligaui. Super quod factum stupefactus pius Pater, cum vellet eam ab eius visceribus soluere, cutis quæ ei adhæserat, vna cum sanie est secuta. Adiecit & ait. Hac nocte Pater, in cœlis eleuatus sum per visionē. Obuiauit autem mihi gloriosissimæ personę & excellentissimæ potestatis mulier, appropinquansque, ait mihi. Cognoscis me? At ego. Nequaquā Domina. Et illa. Ego, inquit, sum mater misericordiæ: scias. Cui ego. Quid iubes vt faciā Domina? Et illa respondit. Post triduum venies huc tali hora. Quod & factū est. Tertia enim die, hora qua dixerat defunctus est. Qua de re patuit perspicue verū esse quod vidit, quia hora qua prædixerat, ab hoc sæculo migrauit, & inde Pater noster consuetudinē tenuit, beatā Mariā matrē misericordiæ vocare.	Ante hoc triennium dum essemus Romæ apud beatū Paulum, rogauit eum domnus Abbas Balduinus, vt librum quē de vita beatissimi Martini Episcopi, more Dialogi Gallus & Posthumianus cōposuerunt, ei corrigeret, & glosulis elucidaret. Cuius videlicet voluntati statim assensū præbuit, & accersito fratre Othecario, emendandi operam dedit. Factum est dum hæc agerentur, vt vespertinæ horæ signum pulsaretur. Statim secūdum Regulæ præceptum, relictis quæque in manibus tenebantur, Ecclesiam ingressi sunt. Codicem vero apertum in loco vbi sederant, reliquerunt. Pręoccupati vero vespertinis exequiis, codicem obliti sunt. Erat autem hyemis tempus. Tanta autē eadem nocte inundatio defluxit aquę, vt omnes nostri Monasterij officinas repleret. Locus autē ille in quo liber fuerat relictus, ita est positus, vt aqua quæ ex ipsius labitur tecto, & ex tribus aliis tectis quæ subiacent superiori, quodammodo vna conuersione collecta more torrentis illo vno in loco deciderit, ibique vsque mane patulus permansit liber, & tot aquarum inūdationes in circuitu eius cecidere. Margo namque prædicti libri vndique fuit lota, scriptura vero permansit intacta. Facto mane appositus est coram fratribus liber. Cumq. attoniti miraremur, Fratres, ait prouidus Pater, quid admiramini fratres? Sciatis quia vitā B. Martini aqua tāgere timuit, & hoc cū aliquo dicebat gaudio. Ad hęc vnus e fratribus, quia erat prōptulus ad loquendum accepto codice adiecit. Intuemini & videte, quia codex iste vetustus est, & a tineis demolitus atque ab aquis olim lotus, & vsq. adeo humectatus, vt iā squaleat palloribus. En indicia cernite. Et dicit Pater noster. Dudū totū librū, nūc aquā extimuisse tāgere! Aliud nāq. aliud est. Tunc pudicus pater. Tace, inquit, ista dicere noli: nō est enim similis Martino, qui possit habere laudem in omnes gentes. Sic ea quæ propter eum Dominus fecit, in laudem Martini cōuertit.	Eodem quoque tempore, concessit nobis iam præfatus Albericus Princeps Monasterium sancti Heliæ, qui sub Pentonia vocatur. De quo B. Gregorius in libro Dialogorum mētionem facit. Sed sicut isdem B. Gregorius dicit durū esse in mente veteri, noua meditari, hos quos ibi reperimus monachos, nō quibamus eos subtrahere ab esu carnis. Ordinauit autē Pater noster in eodem Cœnobio Præpositū vnum, e nostris fratribus nomine Theodoardum. Vidit autem ille eo quod virtute, nec sanctitate ab eodem vicio posset eos cohibere, cœpit ex finitimis regionibus pisces emere, vt vel sic satisfaceret voluntati eorum. Qua etenim re? penitus equi quos ei dimiserat Pater noster defecerant, huc illucque discurrentes. Hanc enim eorum improbitatem, suumque laborem prædictus frater Patri nostro crebrius studuit innotescere. Inter hæc eo a Domino petente, vallis ipsa, cui Monasterium præeminet atque interiacet, non multum procul iunctis inuicem monticulis se clausit, & paruissimi torrentis qui per eum defluebat, aditum interdixit. De hinc collecta aquarum multitudine, lacum ex se produxit, & laborē fratri abstulit, quia pisces emere illi vltra non fuit necesse. Sec hoc factum cuius fuisset meriti, quidam imperiti nescierunt, eo quod publice qua ratione sit actum non viderunt, eo quod Patris nostri orationem auditu non audierunt. Hoc enim hypocritarum est, non fidelium, videlicet non ignorantes qui hæc dicunt, illud quod canit Psalmographus. Desiderium pauperum exaudiuit Dominus, desideria cordis eorum audiuit auris tua. Et iterum. Voluntatem timentium se faciet, & orationes eorum exaudiet. Nam & similiter pridem fecit cum esset Franciæ apud B. Benedictum. Cuius rei rationem tanto securius proferimus, quanto ex ea fideliorem testem eundem patrem habemus. Sed prius fideli sermone proferendum est, quemadmodum prædictum susceperit cœnobium, vt ad ea quæ sunt sequenda, quasi per directam lineam noster stilus perueniat. Post finem vero iam factę persecutionis, quæ facta est sub Nortmundo sæuissimo Nortmannorum rege in finibus Galliæ, vt adimpleret Dominus Ecclesiæ suæ quod per Isaiam olim promiserat. Ad punctum, inquiens, in modico dereliqui te, & in miserationibus magnis congregabo te. In momento indignationis, abscondi faciem meam a te parumper, & in misericordia sempiterna miserebor tui. Congregati fratres in idipsum ex cœnobio B. Benedicti, qui hostili metu pridem huc illucque fuerant dispersi, proprium repetierunt cœnobium. Sed quod sine dolore dicere non possumus. Vnita corpora scissis mentibus sanctissimum illum tantum præoccupabant locum, quod succincta locutione transcurrimus, ne in talium vita noster stilus immoretur. Reuera hoc patenter narrare satagimus, qualiter a B. Benedicto vocatus sit atque electus, imo & præordinatus Odo Pater beatissimus.	Quadam die dum prædicti fratres intra claustra residentes, se inuicem corroderent, quidam ex eis ab obedientia rediens, obuium habuit ante fores Monasterij Benedictum Patrem. Cui mox imperauit. Vade, inquiens, dicito fratribus quia non me sinunt quiescere, ecce recedo ab his ædibus, & sciant non me reuersurum in hunc locum quousque ex finibus Aquitaniæ talem virum huc deducam, qui sit secundum cor meum. Quem frater ille cum de nomine suo vellet inquirere, respondit hæsitationi eius. Ego sum, scias, frater Benedictus. Ait hoc, & ire cœpit. Igitur frater ille fratribus concite quæ sibi fuerant imperata nunciauit. Sed miseri tanto patre orbati, non concurrerunt ad lachrymas & preces, quę ipsam Domini comminationem sæpius sedare solēt, sed ascensis equis, cœperunt huc illucque discurrere vt eum inuenirent, inuentumque vi aut prece reuocarēt. Sed cum neminem inuenissent, cœperunt postmodum fratri illi indesinenter illudere.	Per illud tempus vir illustris Elisiardus, qui tunc Comes, nunc vero monasticum degit habitum, audiens infamiam horum monachorum, prædictam Abbatiam Rodulso Regi Francorum petiit & accepit. Acceptam Patri nostro tradidit. Deinde sumptis secum duobus comitibus, itidēque præsulibus, simul cum Patre nostro profecti sunt. Quorum aduentu fratres cognito, sumptis gladiis alij ascenderunt ædificiorum tecta, quasi hostes suos lapidibus & missilibus telis iaculaturi, alij munitis clipeis & accinctis ensibus, Monasterij obseruabant aditum, prius se mori fatentes, quam eos introire sinerent, aut Abbatem alterius Ordinis susciperent. Interea ad se reuersi dicebant. Ecce videbimus quod nobis nuper minatus est B. Benedictus. Heu proh dolor! quare non credebamus fratri nostro? Omnia nempe quæ nobis dixit, opere compleuit. Numquid non iste est Odo ille Aquitanus, de quo frequenter suspicati sumus dixisse B. Benedictum? Heu! quare non prius nos ad eum misimus, ac sponte inuitauimus? Interea quærebant qua ratione eos possent propellere, vertentes se huc illucque. Erat autem apud eos frater quidam Wlfaldus nomine, iuuenis, sed bonę indolis: hic enim dum inter eos discurreret, miserunt ei quædam præcepta regalia, in quibus continebatur, vt nulli ex alia Congregatione, vllo vnquam tempore liceret eiusdem loci Prioratum subire, & cætera. Cui Pater noster, inquit. Pacifice veni, adeo ut neminem lędam, nulli noceam, sed vt incorrectos regulariter corrigam. His & similibus verbis licet per internuntios eorum assidue mulcebat mentes. At illi cum viderent suam nullomodo præualere industriam, vertebant se ad alia argumenta, modo Regem vocabāt, modo occidere eum minabantur, hoc enim fiebat per triduum. Ad postremum Pater noster cunctis ignorantibus nobis, ascendit asellum & cœpit ire concite ad prædictum Monasterium. Episcopi vero & qui cum ipsis erant Comites, simul cum suis currebant post eum clamantes. Quo is Pater? An fortassis mortem quæris? Anne vides quia parati sunt te interficere? Qua videlicet hora ad eos accesseris, statim morieris. Velisne eis de tuo interitu facere gaudium, & nobis exitialem luctum? Has & huiuscemodi voces post eum mittentes, sed sicut Scriptura ait, Iustus vt leo confidens absque terrore erit; accepto itinere nullomodo eum potuerunt declinare. Mira dicturus sum. Appropinquante autem illo, & agnitus ab his qui eum prius nouerant, ij qui tunc resistebant, protinus commutati sunt & immutati; ita ut proculdubio dicere possim, hæc est immutatio dexteræ excelsi. Reuera extemplo armis proiectis, exierunt obuiam ei, eiusque sunt vestigia omnibus amplexati. Non parua siquidem lætitia ea die est facta. Patrem igitur Odonem Cœnobij recepit claustrum, reliqui omnes redierunt in sua.	His præterea diebus cœpit eis suadere vt ab esu carnium recederent, parceque viuerent, nihilque proprium possiderent: idipsum quod occulte habebant, Apostolorum more coram omnibus renuntiarent. Sed quia res Monasterij nequaquam in commune possederant, sed pro posse & libitu eos inter se diuiserant, cum viderēt sibi vltra iam non licere quod licuerat, maluerunt potius suis fautoribus, imo profligatoribus iniuste possessa inique condonare, quam iure regulariter abrenunciare. Nam solo pro dictu idipsum quod abrenunciauerant moliebantur mandendo consumere, cum cæteris quæ secum Pater noster detulerat, vt post consumpta omnia saltē inuitus carnem eis edi concederet. Qua de re, indesinenter expetebant pisces. E contra pius Pater cuncta illis impendebat competenter, vt ab vno eos cohiberet. Sicque factum est, vt ille largiendo, ipsiq. mandendo pene cuncta consumerent. Instabat nimirum Pater noster fide intrepitus, spe securus, charitate munitus, sciens se secundū illud Euangelicum, nequaquam deseri promissum. Nolite solliciti esse quid māducetis, aut quid bibatis, aut quo operiamini. Interea dum hæc agerentur, cuidam fratri B. Benedictus adest in visione, eique inter cætera imperat Patri nostro dicere, vt pecuniæ defectu minime trepidaret: sed nec pro adipiscendis rebus sollicitus esset, ait: & post hæc adiecit. Crastina die mittam ei centum solidos, & sequenti hebdomada, tanta ei accommodabo diuersarum rerum solatia, vt multis temporibus, sufficere queāt vsibus fratrum. Quod & factum est. Præterea cœpere quamplurimi ex circumfluis regionibus ad vestigia viri beatissimi concurrere, eiusque magisterio placitę obedientię viam arripere, quo postmodum mererentur polorum sedes scandere. In tantum igitur sanctitatis eius fama dilatata est, vt non solum laici seu Canonici ad eum confluerēt: verumetiam quidam Episcopi proprias ædes relinquerent, eiusque congregationi se sociarent. Interea videres locum illum, quasi exculta spinis terra, nouas soboles, ceu nouas fruges proferre, & quasi ex tritura areæ, crebris verborum ictibus tunsis sequestratum, a viciorum paleis, frumentum conferre ad Dominicum horreum.	Alio item tempore, appropinquante die festo B. Benedicti, complacuit Patri nostro ex quodam Monasterio quo tunc erat, ad prædictum proficisci cœnobium, quatenus ante corpus beati viri nocturnas deuote excubias celebraret, quod & fecit. Nocte vero illa quæ solemnem præcesserat diem, contigit vt ante lucis ortum matutina laus celebraretur. Nam cum quidam e fratribus nocturna vigilia fatigatus denuo se sopori dedisset, B. Benedictus ei apparere dignatus est. Cui cum se prius agnitum reddidisset, protinus subiunxit. Nuncia inquiens, fratribus, quia hac nocte non potui esse cum illis, ero pro certo hodie. At ille. Et vbi, inquit, fuisti domine? Et beatus ait Benedictus. In insula Britanniæ. Et ille. Quid, inquit, ibi fecisti? Et ille respondit. Frater Littifredus, qui propter suam superbiam, relinquens hunc locum transfretauit maria, hac nocte fuit defunctus, & a dæmonibus receptus. Contra quos agonem intorsi, eumq; ab eorum potestate liberaui. Quo audito cœpit frater ille super huius rei factum admirari attonitus. Ad quem rursus ait Pater sanctus. Si super hoc factum miraris, iterum audi. Scias pro certo, quia ab illo die quo hoc Monasterium fuit constructum, quotquot fratres hic fuerunt defuncti, æterna requie sunt recepti. Deinde adiecit, & ait frater ille. Quia domine dixisti hodie nobiscum te esse debere, quis nobis notam faciet horam aduentus tui, vt occurramus tibi? At ille. Nemo, inquit, sed ego tale signum ostendam omnibus, quo de mea pręsentia dubitet nullus. Adiecit frater, & ait. Et quali cum apparatu tantum Patrem suscipere poterimus? aut quibus obsequiis astabimus tibi? Cui beatus respondit Benedictus. Si pro lautioribus cibis estis solliciti, pisces abundanter habebitis. Et ille, Nequaquam, ait, Domine. Et Sanctus. Præcipiatur, inquit, piscatoribus, vt nequaquam eant in Ligeris alueum ad piscandum, sed in hac palude quæ secus Monasterium influit. His auditis euigilans prædictus frater a somno, cum tempus fuisset loquendi, omnia quæ sibi fuerant imperata, fratribus studuit innotescere. Certi ergo fratres de aduentu tanti Patris, & ammonitione Patris nostri Odonis edocti, vnusquisque satagebat spiritali Patri de corde proprio spiritalia offerre munera. Vnde factum est vt ipsum diem cum spiritalibus hymnis, orationibusque transigerent. Interea famuli Monasterij, qui piscandi Officio erant dediti, nequaquam sicut eis imperatum fuerat, abierunt in paludem, sed in Ligeris fluuium, a quo fuerant secreti. Vnde factum est vt absque vllo emolumento licet fatigati fere hora tertia, ad Monasterium sunt reuersi. Qui videlicet requisiti cur vacui rediissent, confusi præsumptione inobedientiæ, erubescebant confiteri quod fecerant vel egerant. Sed silentium quod indicebat pudor, hoc reserabat faciei rubor. Quibus ait Oeconomus. Scio enim præsumptionem vestram. Sed quoniam prius imperata renuistis, nunc secundo in paludem piscandi gratia redite. Quod & factum est. Reuera subito tantos in hac piscatione traxerunt pisces, vt pene nullus ambigeret, quod ipse qui in deserti regione ortygometras populo tribuerat, & tunc in eadem palude pisces influeret. Etenim vsque adeo ibidem superabundant, vt videlicet nullo tempore ab ea deficiant, sicque factum est vt palus quæ prius ranas ebullire consueuerat, deinceps piscibus abundaret. Hoc miraculum ipse Pater noster in libro quem de aduentu corporis Sancti Benedicti descripsit in Aurelianensi, eodem sensu, sed non iisdem verbis cum cæteris perspicacissime edidit. Conuenerat igitur ad eandem solemnitatem ex circumfluis regionibus, non modica turba hominum, inter quos quamplurimi cæci, & claudi seu paralytici, atque diuersis languoribus dediti, expectantes tempus refectionis. De quibus omnibus imperatum est a Patre nostro, vt ante tempus Missæ, nequaquam eis cibum impartirent. Facta autem hora, ingressi sunt omnes ad Missam. Tanta est magnitudo Ecclesiæ, vt nullus cogatur foris stare. Enimuero vt Angelicum cœpere hymnum canere, id est, Gloria in excelsis Deo, magno quodam strepitu fores Ecclesiæ subito sunt concussæ & reseratæ, ita dumtaxat vt omnes post tergum respicerent, quodam horrore perculsi. In ipso autem strepitu, omnes qui illic aderant infirmi pristinæ sunt redditi sanitati. Scilicet vt cœci visum, surdi auditum, claudi reciperent gressum. Et quidem, & lampades Ecclesiæ omnes fuerunt illuminatæ. Tunc intellexerunt omnes, beatum ibi, sicut dixerat, aduenisse Benedictum. Intantum enim deuotio spiritalis omnium corda repleuit, vt præ immenso gaudio, a lachrymis se continere non possent. Nomina vero fratrum qui hæc viderunt, innotescere mihi renuit Pater Odo. Qua de re dubium est vtrum ipse, an alius fuerit, qui hæc viderit.	Instante vero iam mortis eius articulo, cum piis eius actibus, vt supra retulimus, corona beatæ remunerationis deberetur a Christo, Romæ positus acuta & continua febre corripitur, membra dolore franguntur, frigidus ignis ipsas cum carne medullas consumit, diuersaq. & multiplicia genera passionum in vno homine ita insurgunt, vt pro vero indicio esset se iam iamque a Domino vocari, & terreni hominis indumento expoliari. Quid faceret vir sanctus? Nimirum Apostoli fidelis imitator & vicarius, iam resolui desiderat, & cum Christo viuere, votis omnibus exoptat. Percucurrerat enim sanctorum certamen laborum, ac totius virtutis egregium compleuerat cursum, vt merito per gratiam diuinæ pietatis, coronam sibi iustitiæ repositam esse in cœlis, tota spei certitudine confideret. Præterea dum de hac sua vocatione suspensus haberetur, desiderio sibi fuit, prius suum Martinum, in quo, vt ita loquamur, cum ipso lacte carnis ardorem inexhausti amoris, orationis gratia reuisere, & ei extremum spiritum cum proprij corporis fauilla consignare. Quia vero Dei omnipotentis clemētia, piis semper votis dignatur adesse, affuit mox & in hoc nostro Odone, quem sibi alterū vas electionis segregauerat a matre. Videt enim Deo dilectus insequenti nocte virum quendam conspicabilis formæ simul & gratiæ, talia sibi per visum dicere. O sancta & Deo dilecta anima, instat quidem tua vocatio, & vltima corporis resolutio, sed Martinus te precibus differt, & ad patriam reditum & vires ministrat. Sed dum illo perueneris, mox tibi vita pro morte dabitur, & beata societas electorum, pro tuo pio labore, a Christo recōpensabitur. Visioni mox signa dant fidem, ęgritudo corporis aliquantisper deficit. Salus accelerata redit. Itineris continuo difficultatē inuadit, nec reputans senilia & præmortua membra, vicit durum laborem, ob nimium in Martino ardorē, tanto iam deuotior in spirituali obsequio, quanto securior de præmio. Consumpta itaque tanti laboris via Turonis ventum est, instante iam beati Pōtificis celebritate, qua spiritus victor migrauit a corpore. Fit tunc gemina vrbis exultatio, dum & Martini annua celebritas renouatur, & Odonis conciuis diu desiderata pręsentia, ab omnibus in commune venerabiliter amplectitur. In qua sancta festiuitate vir sanctus quam deuotus extitit, quas preces fletibus mixtas Martino effuderit, quæ etiam contriti cordis sacrificia in ara illa salutari, tanquam viuens hostia mactauerit, non est nostræ facultatis euoluere, quos deprimit stoliditas mentis, & rusticitas sermonis. De sua namque vocatione sollicitus, fixus ad Deum erat animus, & terrena iam oblitus, puro mentis intuitu, tāquam verus Martini vernaculus, cœlestia tantummodo contemplabatur attentius. Suspensus itaq. redditur tali expectatione, tota illa beati Pontificis celebritate: sed quod contra spem sibi accidit, per triduum differi sibi repromissa munera anxius ingemiscit. Cū ecce quarto die transactæ festiuitatis, iterum rediuiua febris accenditur, frigidus inrepit mox præcordia sanguis, atq. suas cōsumit acerbo vulnere vires. Tunc sui iam voti compos effectus, & de Dei misericordia certus spiritus quidem fessus languescit ęgroto corpore,	Sed mens læta Deum cernit, suspirat, anhelat.	Vltima vox resonat, Tu Christe parce redemptis,	Martinum ingeminat, Martinum suspicit, orat.	Monachos vndecumque venientes, & suam vocationem inremediabiliter deflentes, instruit sermonibus, consignat Deo paternis orationibus, protegit benedictionibus, & valedicit piis singultibus. Aduenerat vero iā quartadecima dies ante Decembrem, quæ etiam octaua Martinianæ celebritatis habetur, cum beatus ille spiritus, diuina illa & salutari pinguedine recreatus, & viuificanti poculo vegetatus, corruptibili carne solutus, liber ad æthera migrat, & Martino duce, sibi crediti talenti multiplicem fructum fideliter repręsentat. A quo percipiens & ipse pręmium condignum pij laboris, sanctorum cœtibus admixtus, resplendet candore beatę immortalitatis. Per Christum dominum nostrum, qui viuit & regnat in sæcula sæculorum. Amen.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	VETERVM DE S. ODONE CLVNIACENSI ABBATE II. ET EIVS OPERIBVS, testimonia. Flodoardus in Chronico ad an. DCCCXLII.	Claruit an. 978.	??	DOMNVS Odo Abbas pro pace agenda inter Hugonē Regem Italię, & Albericum Romanum Patritium apud eundem Regem laborat. Et paulo post. Domnus Odo venerabilis Abbas, multorum restaurator Monasteriorū, sanctæque Regulæ reparator, Turonis obiit, & sepultus est apud sanctum Iulianum.	Aymoinus lib. 2. de Miraculis S. Benedicti, Cap. 4.	Abbate Lamberto carnis sarcina exonerato, aliquanto interiecto tēpore, egregiæ sanctitatis Odo, ex Monasterio sancti Giraldi, quod Aureliacum dicitur, adueniens, huic sacro prælatus est Cœnobio (Floriacensi:) cuius in diebus, ea quę ad sepulchrum sancti Confessoris sui Benedicti Dominus operari dignatus est, seu in aliis sub eius nomine locis, nobis vsq. nunc incognita manent, partim antiquitate, partim scriptorum negligētia obliuioni tradita. Ipse tamen eo Sermone, quē in eiusdem Patris laude ac honore, facundissima dictauit eloquentia, memorat eundem Cœnobitarū Legislatorem suis temporibus multis miraculorum radiasse signis. Et Sermone de S. Benedicto. Maxime cum a Venerabili Odone, hoc miraculum, Moysis operi in diusione maris rubri comparatum, propriam habeat expositionem.	S. Odilo, Abbas Clun. in vita S. Mayoli præcessoris sui.	Fvit vir ille Odo nomine, vir per cuncta laudabilis, beatissimi Martini Ecclesiæ Turonensis Pontificis fidelis deuotissimus, & eiusdem Ecclesiæ Clericus & Canonicus. Hic etenim vir honestus & humilis admodum in regulari exercitatione edoctus, postquam supradictus Pater [Berno] ab hac luce discessit, ad regimen Abbatię multorum fidelium electione successit. Deinde qualiter ad culmen virtutum peruenit, studiis eius narrantibus Romanus orbis edidicit.	Glaber Rodulphus lib. 3. Histor. cap. 5.	Post Bernonem suscepit regiminis curam sapientissimus Abbas Odo, vir per omnia religiosissimus, qui fuerat sancti Martini Turonis Ecclesiæ præpositus, moribus, & conuersatione sanctitatis valde ornatus. Hic enim in tantum huius instituti propagator extitit, vt a Beneuentana Prouincia, quæque habebantur in Italia, & in Galliis vsque Oceanum mare, potiora Monasteria illius ditioni gratularentur esse subiecta.	Ademarus, Monachus S. Martialis Lemouicensis in Chronico MS.	Eo tempore, adhuc viuente Turpione Episcopo, Odo & Teotolo Canonici S. Martini illustrissimi adimplētes Euangelicū præceptum, derelictis omnibus pauperes pauperem Christum secuti sunt, & Cluniaco sancto habitu ac vita induti sunt. Vnde postea Dei nutu Odo Abbas pręfuit sanctissimus, Teotolo iubente Abbate suo Archiepiscopus inuitus consecratus est Turonis. Hic sanctissimus Odo, & litteris adprime liberalibus eruditus, & Dei amore flagrātissimus exemplo & doctrina Apostolicæ Regulæ, quæ est Monachorum, extitit restaurator strenuus.	Sigebertus Gemblacensis Monachus, in Chronicis ad annum DCCCXCVIII.	Odo Musicus ex Clerico Turonensi Monachum profitetur, sub Bernone Abbate. Et post ad annum DCCCCXII sed male. Berno Abbas moriturus, Odonem olim Musicum, constituit Abbatem Cluniacensis Cœnobij, ea conditione, vt Ecclesia Cluniacensis solueret annuatim Ecclesiæ Gigniacensi censum XII. denariorum. Item ad an. DCCCCXXXVII. Obiit sanctus Odo primus Abbas Cluniacensis.	Idem Libro de Illustribus Ecclesiæ Scriptoribus.	Odo Musicus ex Archicantore Turonensi Monachus & primus Abbas Cluniacensis, in Homeliis scribendis & declamandis, & maxime in componendis in honore Sanctorum cantibus elegans ingenium habuit.	Sanctus Bernardus in Apologia ad Guillelmum Abbatem.	Sic sancti Odo, Maiolus, Odilo, Hugo, quos se sui vtique Ordinis Principes, & præceptores habere gloriantur, aut tenuerunt, aut teneri censuerunt?	Petrus Cluniacensis Abbas Epist. 17. lib. 6. ad Priores vel Subpriores locorum Cluniacensium.	Veniat post magnum Benedictum, & eius discipulum Maurum, summus Ordinis Monastici in Galliis reparator, pręcipuus Regulæ reformator Odo, Odo, inquam, primus Cluniacensis Ordinis Pater, qui emortuum iam, & pene vbique sepultum Monastici propositi feruorem ressuscitare suo conamine aggressus est. Defecerat suo tempore Sanctus: diminutæ erant veritates a filiis hominum. In cunctis pene Europæ nostræ finibus, de Monacho, præter tonsuram, & habitum, nihil. Institit ille diuino operi fere tunc solus, & Cluniaci prima iaciens fundamēta, post, huc illucque Religionis semina, quandiu aduixit, serere non cessauit.	Author Gestorum Consulum Andegauensium, in Fulcone Bono. MS.	Iste nutriuit Odonem, & ei Cellam iuxta beati Martini tribuit Ecclesiam, & quotidianum victum ex eadem Canonica adquisiuit, eique concessit. Qui non postmodum Magister Scholæ, & Præcentor eiusdem Ecclesię, eodem Consule adminiculante constitutus est.	Robertus S. Mariani apud Altissiodorum Monachus in Chronologia ad an. DCCCCXIX. Item Chronici Lemouic. Author, & Bernardus Guido.	Berno Abbas moriturus Odonem olim Musicum, constituit Abbatem Cluniacensis Cœnobij, ea conditione vt Ecclesia Cluniacensis solueret annuatim Ecclesiæ Gigniacensi censum XII. denariorum. Hic beatus Odo miræ sanctitatis extitit, & incomparabilis in monastica disciplina feruoris, ac pene suo sæculo singularis. Valde enim hoc tempore Religionis Monasticæ feruor in plerisque Galliarum locis tepuerat, & rarus in aliquo, monastico habitu induto, mundi contemptus inueniebatur. Abbatiæ siquidem antiquiores, quæ in vrbibus Franciæ, seu in castris nobilioribus fuerant editę, a religiosioris propositi tramite adeo exorbitauerant, vt pene omnes, qui in eis diuinis videbantur mancipati obsequiis, curis carnis, ac suæ voluntatis studio, & intentioni addicti essent. Vnde non immerito rariores, hoc tempore spiritales viri fuerunt, & vix vel vnus magnæ famæ, aut sanctitatis immensæ his diebus extitisse referatur, qui poni posset in lucem gentium, vt salus esset his qui in extremis vitiorum finibus morabantur. Nam præter domnum Odonem religiosissimum Abbatem, qui hoc tempore floruit, cuiusque sanctitas & religio non mediocris fuisse certissime comprobatur, vix aliquis enituit, qui fraternæ correptionis ardore repleretur. Hic igitur beatus vir ob suæ sanctitatis cumulum nō solum Cluniacensis, sed & multorum in regno Hesperiarum Cœnobiorum effectus est Abbas egregius, & disciplinæ regularis sagacissimus propagator. Ipsius enim industria, & feruore Monachorum tepor versus est in ardorem, & in fidei & religionis deuotionem venerandam. Valde quippe per eum, & sub eo refloruit exsiccata Monachorum deuotio, & beati Benedicti institutio laudabilis viguit plurimum in Cœnobiis, & conualuit reparata. Cluniacensis denique Ecclesia tanta religione sub hoc sanctissimo Patre Odone in initio ac longe post floruit, vt merito fonti aquæ viuæ comparari potuisset, quæ veræ religionis puritate ad se venientes, & inibi Deo deseruientes plenissime abluebat. Hæc eadem habet Chronic. Lemouic. MS. Itemque Bernardus Guido, qui subiungit. Hic Odo Antiphonas, & Hymnos beati Martini dictauit. Et paulo ante. Sub Bernone Odo Musicus, ex Clerico Turonensi Monachum profitetur. Claruit & Remigius Altissiodorensis in exponendis diuinis scripturis, & humanis studiosus, a quo præfatus Odo in Musica & Dialectica adprime eruditus est.	Vincentius Bellouacensis Lib. XXIV. Speculi Historialis, Cap. LV.	Anno Arnulphi VIII. Odo Musicus, ex Clerico Turonensi Monachum profitetur sub Bernone Abbate. Hic vtique fuit miræ sanctitatis, incōparabilis in Monastica disciplina feruoris, ac pene suo sæculo singularis: eiusque feruore & industria Monachorum illius temporis tepor versus est in ardorem, & in fidei ac religionis deuotionem. Valde quippe per ipsum, ac sub ipso, refloruit Monastica deuotio iam exsiccata, & beati Benedicti laudabilis institutio plurimum in diuersis Cœnobiis reuixit, & conualuit reparata. Hic etiam Antiphonas & Hymnos de beato Martino dictauit, & vitam beati Geraldi descripsit. Hic a beato Remigio Antissiodorensi in Musica, & Dialectica a primo eruditus est.	Chronicon Turonense, cuius author Monachus quidam S. Iuliani. MS.	Anno Ludouici X. & Caroli Regis XX. obiit Berno Abbas Gigniacensis, qui S. Odonem discipulum suum Cluniacensis Cœnobij Abbatem constituit, ea conditione quod Cluniacensis Ecclesia solueret annuatim Ecclesiæ Gigniacensi censum XII. denariorum. Hic Odo fuit Aquitania oriundus, a Guillelmo Duce Aquitaniæ nutritus, XIX. ætatis anno, Ecclesiæ beati Martini Turonensis Canonicus, & sicut quidam asserunt, Præcentor Ecclesiæ: deinde XXX. ætatis anno factus est Monachus, deinde Abbas mirę sanctitatis, cuius industria & feruore tepor Monachorum versus est in ardorem, & exsiccata Religio sub eo refloruit; & Regulæ S. Benedicti siccitas versa est in virorem. Multa etiam composuit. Nam Moralia Iob breuiter compilauit, & vitam beati Martini glosulis explanauit: necnon & tres hymnos de beato Martino contexuit, scilicet, Rex Christe Martini decus, &c. & XII. Antiphonas, scilicet, O Martine pie, &c. quia numquam ab eius pectore beati Martini memoria dilabebatur. Et paulo post. Ibi (scilicet in Abbatiam S. Iuliani) sanctus Odo Cluniacensis a Floriaco adducitur, Abbasque pręficitur, sed non multo post a sebre corripitur, super quo Theotolo Archiepiscopus contristatur, quem S. Odo confortans ait: De me, Pater, non doleas, de me, Præsul, ne timeas,	Mors mihi quando datur, requies, non pœna paratur:	Mors igitur requies, viuere pœna mihi.	Sicque lætus spiritum exhalauit, in cripta subtus altare Ecclesiæ honorifice tumulatus.	Chronicon Cœnobij S. Petri Viui ad muros Senon. MS. ad. an. 941.	Illo tempore domnus Odo Abbas Monasterij S. Petri Viui, primus fuit Abbas Monasterij Cligniacensis. Et ad an. 947. Obiit Odo Abbas Cligniacensis.	Chronicon aliud eiusdem Cœnobij, MS. etiam, sed, recentius, ad an. 907.	Recuperata autem pace Sanctæ Dei Ecclesię, domnus Abbas Samson migrauit de hoc mundo, sepultusque est in Basilica S. Petri Viui, cui successit sanctus Odo, Abbas secundus Cluniacensis Cœnobij. Et aliquanto post. Berno primus Abbas Cluniacensis Cœnobij moriturus, Odonem olim Musicum, Abbatem Monasterij S. Petri Viui quintumdecimum, constituit Abbatem Cluniacensis Cœnobij. Idemque Odo per Guillermum Senonensem Archiepiscopum, cum consensu Monachorum S. Petri Viui præcepit eidem Cœnobio Arigaudum Abbatem religiosum, & timentem Deum, Monachum Ordinis S. Benedicti. Hic S. Odo cum discipulos suos regularibus disciplinis instrueret, multorum Monachorum miserabilem excessum narrauit, vt in eis motus iuueniles comprimeret.	Wernerus Rolewinkius in Fasciculo Temporum ad annum 914.	Odo vir sanctus, primus Abbas Cluniacensis feruorem Monasticum in Monasteriis ressuscitauit, & plura scripsit. Dialogum beati Gregorij, ipso annuente coarctauit sub vno volumine. Hic Pater multorum Monachorum fuit.	Anonymus, qui de Gestis Episcoporum Turonens. & Abbatum Maioris Monasterij scripsit.	Tricesimo denique, & sexto anno postquam Francorum Regnum a memoratis Danis, Rollone videlicet, & Hastino infestari cœpit, corpus B. Martini ab Antissiodoro ad propria cum honore relatum est. In cuius reuersione textus narrationis a beato Odone primo Ecclesiæ eiusdem Confessoris Canonico, & Præcentore, postmodum Cluniacensi Abbate editus penes nos habetur.	Platina in vita Agapeti II. Papæ.	Agapetus Pontifex vir innocens, & Reipublicæ Christianæ amator, Pontificatus sui anno nono, mense septimo, die decimo moritur, eo fere tempore, quo Odo Cluniacensis Monasterij Abbas in Domino quieuit. Cuius quidem discipulus habitus est Domaielus vir mirę sanctitatis, & monasticæ disciplinæ restaurator.	Pars II. Tomi III. Conciliorum generalium, &c. in vita Leonis Papæ VII.	Hic Odonem Abbatem Cluniacensem virum sanctitate celeberrimum vocauit Romam, vt inter Hugonem Regem Italiæ, qui Romam obsidere cœperat, & Albericum Romæ Principem pacis componendæ sequestrum ageret. Venit Abbas sanctissimus, suaque intercessione apud vtrumque hoc obtinuit, vt Albericus filiam Hugonis coniugem acciperet, & Hugo obsidionem solueret. Et in vita Stephani IX. qui perperam VIII. In Italia bellum inter Hugonem, & Albericum antehac semel per Odonem Cluniacensem Abbatem compositum, facta pace recruduit. Qua occasione Odo a Stephano iterum Romam vocatus, pace nondum composita, ibidem ex hac vita decessit.	Author Chronici Chronicorum.	Ordo Cluniacensium anno Domini DCCCCXIII. sub Regula Diui Patris Benedicti ab Odone Abbate viro vtique sanctissimo initium sumpsit. Nam Berno Abbas moriturus Odonem olim Musicum, Cluniacensis Cœnobij constituit Abbatem, ea conditione vt Ecclesia Cluniacensis quotannis Gigniacensi persolueret XII. denarios. Odo autem miræ ac incomparabilis sanctitatis in Monastica disciplina feruens, cum eiusdem Ordinis Monachi a primis eorum Patris Benedicti institutionibus declinauissent, permotus feruorem semimortuum denuo excitauit, & multa ad Monachorum instructionem scripsit: et laudabilis institutio beati Benedicti in diuersis Cœnobiis reuixit. Hic a Remigio Antissiodorensi in Musica & Dialectica a primo est eruditus. Historiam de sancto Martino edidit: vbi & paulo post in Domino sanctissime quieuit.	Ioannes Trithemius lib. 2. de viris Illustribus Ordinis S. Benedicti, cap. 53.	Odo Abbas Cluniacensis, Remigij Antissiodorensis quondam auditor & discipulus, vir in diuinis & secularibus litteris eruditus, Musicus excellens, morumque sanctitate insignis, ex Archicantore Turonensi Monachus Cluniacensis factus, post Bernonem Abbas omnium consensu electus doctrina & sanctitate venerabilis fuit. Scripsit autem magnæ vtilitatis Opuscula, de quibus pauca ad notitiam meam peruenerūt,	Chronicon breue de temporibus, Lib. 1.	Vitam quoque S. Geraldi Lib. 1.	De laudibus S. Martini Turonensis Lib. 1.	Sermones & Homilias plures, & elegantes composuisse dicitur.	Hymnos quoque & cantus in honorem Sanctorum varios edidit.	Claruit anno Dominicæ Natiuitatis 900.	Idem Lib. 3. cap. 215.	Odo Monachus discipulus sancti Bernonis, Abbas Cluniacensis Cœnobij ab eo primus constitutus, tanta sanctitate & religione clarus enituit, vt etiam in vita miraculis coruscarit. Ordinem S. Benedicti pene collapsum mirifice restaurauit, ac de nouo multa construxit Cœnobia. Claruit anno Domini 920. Eius festum XIII. Cal. Decembris agitur.	Et Lib. de Scriptoribus Ecclesiasticis.	Odo primus Abbas Cluniacensis, Ordinis S. Benedicti, Remigij Antissidorensis Monachi quondam auditor, vir in Scripturis sanctis studiosus & eruditus, & collapsi Ordinis D. Patris Benedicti instaurator egregius, non minus sanctitate, quam eruditione clarus emicuit. Hic erat insignis Musicus & Archicantor Ecclesiæ Turonensis, qui audita fama Bernonis Gigniacensis sanctissimi Abbatis, Ordinem sub eo ingressus est, & Abbas postea Cluniacensis constitutus, magna sanctitate Ordinem illustrauit. Qui cum esset declamator Homiliarum præcipuus, multos ad fratres Sermones composuit. Scripsit etiam inter cætera ingenij sui opera	Vitam sancti Geraldi, Lib. 1.	Laudes sancti Martini, Lib. 1.	Chronicam succinctam, Lib. 1.	Hymnos etiam, & varios cantus in honore Sanctorum dulci & regulari melodia composuit. Rogantibus quoque fratribus libros beati Gregorij Papæ super Iob abbreuians, in vnum volumen comportauit. Claruit temporibus Arnoldi Imperatoris an. Domini 920. Hæc eadem Conradus Gesnerus in Bibliotheca sua.	Anthonius Posseuinus, Tomo II. Apparatus sacri.	Odo, siue aliis Oddo, aliis Ade, Abbas Cluniacensis secūdus, vir inter Frācos nobilis, quodque caput est, sanctitate insignis, Canonicus primo Turonensis Remigiū Antissiodorensem Monachum in Dialectica, Philosophia & Theologia, Præceptorē Parisiis habuit. Vnde Turonē reuersus, ad verā Christi Philosophiam aspirans, sub S. Bernone Balmēsis Cœnobij Abbate Monachus est admissus: cui & postea in Monasterio Cluniacensi, ad quod ex Balmensi translatus fuerat, successit. Scripsit pium illum Hymnum de sancta Maria Magdalena, quo vsa est diu Ecclesia Romana, Lauda mater Ecclesia.	Sacrorum Hymnorum in honorem Sanctorum Lib. 1.	Homiliarū ac Sermonū ad suos fratres Lib. 1.	De vita sancti Geraldi, siue Gerardi, Lib. 1.	Chronicon succinctum, Lib. 1.	Vitam & Translationem S. Martini Episcopi Turonensis, Lib. 1.	Abbreuiationum Moralium D. Gregorij Papæ in Iob Lib. 20.	In Hieremiam Prophetam Lib. 3. qui extant Cluniaci MS. vocanturque hodie, Liber Occupationum Sancti Odonis.	De sacrosancta Eucharistia versus aliquot, ad Odonem Episcopum Cameracensem.	Martyrologium Romanuni ad XIV. Cal. Ianuar.	Tvronis, transitus beati Odonis Abbatis Cluniacensis.	Martyrologium Monasticum Benedictinum ad XIV. Cal. Decemb.	Tvronis transitus sancti Odonis Abbatis Cluniacensis secundi, qui ordinem S. Benedicti pene collapsum mirifice restaurauit.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	DE VITA S. GERALDI AVRILIACENSIS COMITIS LIBRI QVATVOR, MS. EPISTOLA.	??	??	AFFECTV recolendo pro suis meritis domno Aymoni Abbati, conseruus fratrum Odo perpetuam salutē in Christo. Libellum, Venerabilis Pater, quem de conuersatione & miraculis beati hominis GERALDI, me, qualitercumque possim, dictare tam imperiose nuper suaseras, iam, licet tremens, aggredior. Nam, etsi faciendo, præsumptionem, quasi meis viribus excedens, timeo; & non faciendo, contumaciam, quasi inobediēs, pertimesco. De obedientia vero & bonitate Christi confisus, aggrediens, te quæso, vt eiusdem Christi clementiam implores, quatinus pro amore ipsius famuli sui GERALDI, relationem sic modificare dignetur, vt homini, quem glorificare disposuit, non sit ex toto indigna, nec mihi transgressionis causa. Ad quam videlicet transgressionem euadendam, nonnulla, de quibus tu forte causaberis, prætereo; sola illa quæ mihi sunt vulgata, cum & et tu coram adesses, certis authoribus contexens. Vale.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	IN LIBRVM I. DE VITA S. Geraldi Auriliacensis Comitis PRÆFATIO.	??	??	PLERIQVE dubitare solent, vtrum vera sint quæ de beato GERALDO referuntur. Inter quos nonnulli penitus non verum, sed phantasticum putant. Alij quoq. velut excusationes in peccatis quærentes, indiscrete hunc extollunt, dicentes videlicet quia GERALDVS potens & diues fuit, & cum deliciis vixit, & vtique sanctus est. Qui nimirū suam voluptuosam vitam eius nituntur exemplo excusare. His ergo nobis visum est aliquantulum, prout possumus, respondendum. Nam & nos dudum audita miraculorum fama, nihilominus de his dubitabamus: ob hoc maxime quod in quibusdam locis nescio per quos rumores solent vulgares conuentus nouiter fieri, paulatimque velut res vana cessari. Sed cum causa insisteret, vt Tutelensis Cœnobij fraternitatem inuiseremus, ad sepulchrum ipsius intendere libuit. Tunc vero accitis quatuor ex his, quos ipse nutrierat, Hugone videlicet Monacho, Hildeberto Sacerdote, Witardo quoque, & alio Hildeberto nobilibus laicis, sed & aliis quampluribus, de moribus & qualitate vitæ eius hactenus disquisiuimus: nunc simul, nunc semotim, quid singuli dicerent, vel si in dicendo sibi concordarent, certatim inspeximus, tacite expendentes, si talis vita eius esset, cui forte miracula conuenissent. Comperto autē quam religiose vixerit, & quod hunc Deus in sua gratia pluribus indiciis esse monstrauerit, iam de eius sanctitate dubitare nequiuimus. Magis miramur, quod in hac nostra ætate, cum iam charitas pene tota refrigescit, instante Antichristi tempore, Sanctorum miracula cessare debeāt. Sed nimirum suæ promissionis est memor, quia per Hieremiam dicit, Non desinam benefacere populo meo. De hoc autem eius benefacto testatur Apostolus, dicens quia Deus in nullo seculo sine testimonio semetipsum relinquens, benefaciens corda hominum lætitia implet. Si ergo diuinæ benignitati eius placet, vt qui fecit cum Patribus mirabilia, nostris quoque glorificetur temporibus, increduli nequaquam esse debemus. Quod autem & in isto tempore, & per modernū hominem hæc diuina dispensatio gerit, hoc nimirum esse videtur, quia iam cuncta Sanctorum retro facta vel dicta, quasi mortuus a corde recesserunt. Et cum vir iste Domini, sicut in diebus Noe repertus est, qui secundum legem vixerit, hunc ipsum Deus ad testimonium intuentibus ingerit, vt videntes qvod iuste & pie vixerit, ad eius imitationem, tanquam de proximo resplēdentem acies cordis euigilet. Nec obseruantia mandatorum Dei grauis aut impossibilis æstimetur, quoniam quidem hæc a laico & potente homine obseruata videtur. Nihil autem mentis ignauiam deterius nutrit, quam hoc quod boni vel mali operis retributio, quæ post hanc vitam restat, in præsenti non recogitatur. Quo contra monet nos Scriptura, vt in omnib. operibus nostris memoremus nouissima nostra. Deus igitur famulum suum, quem in cœlis remunerat, etiam in terris, coram suis contemptoribus exaltat: vt per hoc quod foris agitur, interius Dei contemptores videant, quia vanus non est qui seruit Deo, sed sicut ipse testatur, qui glorificant eum, glorificabit eos, & qui contemnunt eum, erunt ignobiles. Quoniam vero hunc Dei hominē in exemplo potentibus datum credimus, viderint ipsi qualiter eum, sicut e vicino, & de suo ordine sibi prælatum imitentur: ne forte sicut Regina Austri Iudæos, sic iste in iudicio condemnet eos. Nos autem de eius actibus occasionem sumentes, aliquid ad eosdem potentes commonendos, vbi se oportunitas præbuerit, sicut rogastis, annectimus. Siquidem & domnus Turpio Episcopus, & dilectissimus mihi ac venerabilis Abbas Aymo, cum aliis quampluribus multa vi precū me coegerunt, vt hæc aggrederer. Cum quidem veram inertiæ prætendissem excusationem, malle se dixerunt, vt hæc agresti potius stilo proderentur. At ego perpendens quod humili quoque homini pomposa relatio minus congruat, fidem vero dictis testium adhibui. Qui signa quidem quæ vulgus magni pendet, non multa retulerūt, sed disciplinatum viuendi modum, & opera misericordiæ quæ Deo magis placent, non pauca. Nam Rex in iudicio multis qui prophetauerunt, & multis qui signa fecerunt, dicet. Nescio vos. Qui vero iustitiam operātur, in qua GERALDVS quammaxime excreuit, audituri sunt, Venite benedicti Patris mei. Et reuera qualia sunt gesta per quæ Iob, Dauid, & Tobias, & alij quamplures beatificantur, non ista quæ GERALDVS egisse comprobatur. His ergo ita consideratis, credere mihi persuasum est, quod Geraldus Sanctorum consortio dignus sit, per quem etiam cælestis remunerator miracula dignetur operari. Sed hanc apologeticam Præfationem texentes, diu loquuti; iam ad initium loquendi in Christi nomine veniamus.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	DE VITA S. GERALDI Auriliacensis Comitis, LIBER PRIMVS.	??	??	VIR igitur Domini GERALDVS ea parte Galliarum, quæ ab antiquis Celtica vocatur, oriundus fuit; territorio videlicet, quod est Aruernensi atq. Caturcensi, necnon etiam Albiensi conterminū, oppido vel villa Aureliaco, patre Geraldo, matre vero Adaltrude progenitus. Carnis nobilitate tam excellenter illustris, vt inter Gallicanas familias eius prosapia, tam rebus, quam probitate morū, generosior videretur. Fertur enim quod parentes illius modestiam atq. religionem veluti quadam hæreditaria dote sibi tenuerint. Cuius rei duo testes ex eadem stirpe emergentes existunt, ad hoc adstruendum satis idonei: Sanctus videlicet Cæsarius Arelatēsis Episcopus, & beatus Aredius Abbas. Et quia Dominus in generatione iusta, generatio vero Geraldi quærentium est Dominum: consequens est vt generatio rectorum benedicatur. Sane quantum locupletes iidem fuerint, vel prædia mancipiis referta testantur, quæ circumquaque diffusa eidem Geraldo iure successionis obuenerunt. Sed decus mētis quod ex parentibus hauserat, in ipso multipliciter auctum refulsit. Quadam enim gratia genitores eius clariores sunt, qui prolem tam felicem gignere meruerunt.	PATER quippe ipsius in ipso coniugio sese castificari tantopere studebat, vt semoto frequenter a coniuge thoro, solus accubitaret, velut ad tempus, iuxta Apostolum, orationi vacās. Quadam vero nocte monitus in sommis perhibetur, quatinus vxorem cognosceret, quia filiū generaturus esset. Aiunt enim quod ei missum sit, vt illum nomine suo Geraldum vocaret. Dictum quoq. quoniam futurus magni meriti foret. Excitus autem congratulabatur visioni. Dehinc iterum soporatus videbatur illi, vt de pollice pedis eius dextri quædā virgula nasceretur, quæ paulatim in magnam arborē succrescebat, ac subinde frondibus diffusis vniuersim spatiabatur. Tum ille quasi operarios vocans, iubebat furcarum vel perticarum amminicula subponi. Et cum illa vehementer grandesceret, nullum tamen pondus in pollice sentiebat. Siquidē somniorum visiones non semper sunt inanes. Et si somno fides adhibenda est, videtur hæc visio rerum effectui cōuenire futurarum. Cognouit itaque vxorem, quæ iuxta condictum visionis puerum concepit. Sed fortasse de hoc quasi de somnio dubitari potest. Aliud tum virtutis indicium euidenter sequutum est.	Genitrix eius cum esset vicina partui, nono videlicet die priusquā nasceretur, contigit vt cum suo viro vigilanti vigilans ipsa iaceret. Et dum nescio quid vicissim sermocinarētur, infans emisit vocem quam ambo audierunt. Cumq. attoniti, quidnam esset obstupescerent, neq. ignorare poterant, quod illa vox in aluo matris sonuerit; vocat pater cubiculariam, & quonam ille vagitus increpuerit, adhibito lumine iubet disquiri. Cum illa nullum omnino infantem adesse, qui vocem illam ediderit similiter attonita protestaretur, infans iterum secundo sonuit. Et post modicū interuallum, sonuit etiam tertio, videlicet sicut recens natus vagire solet. Ter igitur in vētre matris auditus est, quod profecto tam mirū est, quam & contra naturæ modum constat accidisse. Et quia non casu, sed disponente rerum ordinatore Deo factum est, forte vox illa iam præsagabat, quod in huius mortalitatis clausura vitales actus erat habiturus. Nam sicut partus in aluo matris degens, viuit quidem, sed nullum sensum habet, sic omne genus humanum in hac vita post reatum primi hominis, velut inter angustias vteri clausum tenetur, vbi licet per fidem in spe gloriæ filiorum Dei viuat, tamen nihil spirituale sicut est videre, neque efficaciam sensuum qualem primus homo ante peccatum habuit, vel Sancti post hanc vitam accipiunt, nullatenus nisi lāguide, & ægre exercet. GERALDVS igitur in matris vtero bene sonuit, quoniā vltra communē aliorum vigorem in fide sanctæ Trinitatis exercens, felicem famam, qua erat orbem repleturus, per illam voculam significauit.	Natus vero, & ablactatus, cū ad illam ætatulā peruenisset, in qua solet in paruulos morum qualitas explorari, quædam placens indoles in eo subrutilabat, per quam diligenter inspicientes, virum hunc virtutis futurum esse coniiciebat. Nam in prima ætate, vt sæpe videmus, incitamentis corruptæ naturæ, solent paruuli irasci, & inuidere, & velle vlcisci, vel alia huiusmodi adtentare. At in puero Geraldo dulcedo quædam animi cum verecundia, quæ multum honestat adolescentiam, ipsos infantiles actus decorabat. Qui diuina prouidente gratia studiis literarum applicatus est, ea tantum parentum voluntate, vt decurso psalterio, mox secularibus exercitiis, sicut nobilibus pueris mos est, erudiretur. Scilicet vt Molossos ageret, arcista fieret, cappos & accipitres competenti iactu emittere cōsuesceret. Sed ne inani studio deditus, tempus ad discendū litteras congruum in vacuo transiret, diuino nutu dispositum est, vt diutius ægrotaret. Tali equidem infirmitatis languore, vt a seculari exercitio retraheretur, sed ad discendi studium non impediretur. Siquidem minutis iugiter pustulis ita replebatur, vt per longum tempus protractæ, iam non putarentur posse sanari. Qua de causa genitor eius cum matre decernit, vt litterarum studiis artius applicaretur. Quo videlicet, si vsibus seculi minus esset aptus; ad ecclesiasticum officium redderetur accommodus. Hac igitur occasione factum est, vt non modo cantum disceret, quinetiam & grammaticam prælibaret. Quod ei postea multum profuit; cum acies ingenij per illud exercitiū elimata, ad omne quod vellet, acutior redderetur. Inerat autem illi viuax mentis sagacitas, & ad discendum quæ vellet, satis prompta.	Transmissa pueritia cum iam adolesceret, membrorum robur nociuum corporis consumpsit humorem. Tam velox autem factus est, vt equorum terga facili saltu transuolaret. Et quia viribus corporis fortiter agiliscebat, armatam militiam assuescere querebatur. Sed iam dulce scripturarum adolescentis animum subarrauerat, ad cuius studium affectuosius anhelabat. Ob hoc licet militarib. emineret officiis, delectatione tamen litterarum illectus; in illis voluntaria pigritia lentulus, in huius sedulitate erat assuetus. Credo iam sentiscebat quia iuxta Scripturæ testimonium, melior est sapientia quam vires, & nihil est locupletius illa. Et quoniam facile videtur ab his qui diligunt eam, mentem eiusdem adolescentis præoccupabat, vt ei se prior ostenderet, vt esset dulcis alloquutio cogitationis eius. Nullo igitur impedimēto Geraldus poterat occupari, quin ad amorem discendi recurreret. Vnde factum est, vt propemodum pleniter scripturarum seriem disceret, atque multos clericorum quantumlibet sciolos in eius cognitione præiret.	Decedentibus autem parentibus cum eius dominio potestas omnis deueniret, non vt solent adolescentes, qui in matura dominatione superbiunt, Geraldus intumuit, nec incœptam cordis modestiam immutauit. Dominandi potestas grādescebat, sed mens humilis nequaquam insolescebat. Pro disponendis vero atque tuendis rebus, quas vt diximus, hæreditario iure sibi vindicauerat, occupari cogebatur, & ab illa cordis dulcedine, quam aliquatenus iam prægustauerat, ad amaritudines terreni negotij foras exire. Hoc sui cordis secretum deserere ægre ferebat, mox tamen vt possibile erat, ad illud recurrebat. Sed dū ab alto contemplationis quasi ruere per terrenā occupationem videretur; sicut ibici mos est, vt ruens in suis cornibus se recipiat, ne moriatur: ita ad amorem diuinū, vel Scripturæ sanctæ meditationem recurrens, internæ mortis ruinam euadebat: illo nimirum Dauidico spiritu iam vt reor afflatus, quo ille feruens non dabat somnum oculis, donec actionibus diurnis exoccupatus, locum Domino in seipso inueniret, in quo sub lingua sua secretim exultans, quam dulcis est Dominus degustaret. Forte iuxta illud Iob riuos olei huic petra Christus fundebat, ne aquæ multæ possent extinguere in eo lucernā caritatis. Et ad istam cordis refectionē defixus quidem inhiabat, sed domesticis tamen, & familiaribus exigebatur, vt otia contereret, & aliorum sese vtilitatibus impenderet.	Mordaces igitur curas propter querimonias reclamantium inuitus admittebat. Causabantur enim sui querelosa voce dicentes, Cur potens vir ab infimis personis quæ res suas populabantur, violentias pateretur; addentes, quia dum explorarent quod ille se nollet vlcisci, quicquid illius iuris esset mordacius deuastarent: Sanctius & honestius esse, vt ius armatæ militiæ recognosceret, in hostes ferrum stringeret, violentorum audaciam frenaret: Satius esse temerarios vi bellica premi, quam pagenses & inermes ab eisdem iniuste opprimi. Quod Geraldus audiens, non assultu, sed ratione cohortatus, ad miserandum & subueniendum flectebatur. Totumque se diuinæ dispositioni ac misericordiæ committens, tractabat qualiter pupillos & viduas iuxta Apostolicum præceptum visitaret, vt se ab hoc seculo immaculatum custodiret.	Igitur ad insolentiam violentorum reprimendam se iam exercebat, id in primis certatim obseruans, vt hostibus pacem, facillimamq. reconciliationem promitteret. Quod vtique studebat, vt vel in bono malum vinceret, vel si illi dissiderent, iam ante Dei oculos suæ parti iustitia plenius fauisset. Et aliquando quidem mulcebat eos, & in pacem reducebat. Cum vero inexplebilis malitia quorumdam pacificum hominem irrideret; iam tunc cordis acrimoniam exerens, conterebat molas iniqui, vt de dentibus eorum, iuxta illud Iob, auferret prędam. Non tamen, vt plerisque moris est, vlciscendi libidine percitus, aut vulgaris amore laudis illectus, sed pauperum dilectione, qui seipsos tueri nequibant inferuens. Agebat autem hoc ne forte si inerti patientia torpuisset; præceptum de cura pauperum neglexisse videretur. Iubet enim eripi pauperem, & de manu peccatoris egenum liberari. Iure igitur non dabat cornu peccatori. Aliquotiens autem cum ineuitabilis ei præliandi necessitas incumberet, suis imperiosa voce præcepit, mucronibus gladiorum retroactis, hastas inantea dirigentes pugnarent. Ridiculum hoc hostibus foret, nisi Geraldus vi diuina roboratus, mox eisdem hostibus intolerabilis esset. Quod etiam suis valde videbatur ineptum; ni experimento probassent, quod Geraldus, quem pietas in ipso præliandi articulo vincebat, inuincibilis semper esset. Cum ergo viderent quod nouo præliandi genere mixta pietate triumpharet, irrisionem vertebant in admirationem. Etiam victoriæ securi, seruabant alacres quod iubebat. Non enim auditum est aliquando quod vel eum, vel milites eius, qui sub illius fidelitate pugnauerunt, euentus victoriæ fesellisset. Sed & hoc certum constat, quod nec ipse quemlibet vmquam vulnerauerit, nec prorsus ab aliquo vulneratus est. Christus namque erat, vt scriptū est, in latere eius, qui cordis eius oculū inspiciens, peruidebat quod pro eius amore tam beneficus erat, vt non hostes ipsos vellet appetere, sed solā in eis audaciā dementare. Nemo sane moueatur, quod homo iustus vsum pręliandi, qui incōgruus religioni videtur, aliquādo habuerit. Quisquis ille est, si iusta lance causam discreuerit, ne in hac quidem parte gloriam Geraldi probabit obfuscandam. Nonnulli namque patrum cum & sanctissimi & patientissimi fuerint; iustitiæ tamen causa exigente viriliter in aduersariis arma corripiebant: vt Abraham qui pro eruendo nepote ingentem hostium multitudinem fudit. Et Rex Dauid, qui etiam contra filium legiones direxit. Geraldus non aliena peruadendo, sed sua, quin potius suorum iura tuendo confligebat. Non nesciens Rinocerotem, id est quemlibet potentem, loro religatum, vt glebas vallium, id est humilium oppressores confringat. Neque vt ait Apostolus, iudex sine causa gladium portat; vindex enim Dei est. Licuit igitur laico homini in ordine pugnatorum posito gladium portare; vt inerme vulgus velut innocuum pecus a lupis, vt scriptum est, vespertinis defensaret. Et quos Ecclesiastica censura subigere nequit, aut bellico iure, aut vi iudiciaria compesceret. Non igitur obscurat eius gloriam, quod pro causa Dei pugnauit, pro quo pugnat orbis terrarum contra insensatos; quin potius ad laudem eius proficit, quod semper sine fraude vel insidiarum interuentu palam vicerit, & tamen ita protectus a Deo sit, vt gladium suum, sicut supra diximus, numquam humano sanguine cruētauerit. Porro autem, qui exemplo eius aduersus inimicos arma sumpserit, eius quoque exemplo non propriam commoditatem, sed communem quærat. Videas namque nonnullos qui pro amore laudis vt lucri, sese periculis audenter obiiciunt, mala mundi pro mundo libenter sustinent: cuius dum amaritudines occurrunt, eius gaudia, vt ita dixerim, quærentes perdunt. Sed istorum alia res est. Opus vero Geraldi lucidum est, quoniam de simplicitate cordis metitur.	Explorauerat antiquus deceptor mores adolescentis, & nescio quid diuinum in eo commētatus, in inuidiam exardescebat, & ob id quantis poterat tentationum fraudibus hunc obruere satagebat. Sed ille iam didicerat ad gremium diuinæ pietatis orando confugere, & illius commenta per Christi gratiam refutare. Hostis autē inexplebiliter inuidus, cum experimento probasset, quod in eo per delectationem carnis regnare nequiuisset, bellorum, vt supra diximus, turbines ei per improbos concitabat, vt arcem pietatis per illos in corde eius oppugnaret, ad quam per seipsum inrumpere nequaquam valebat. Contra castitatem vero, vt ad eius iuueniora redeamus, quam isdem virgunculus certatim diligebat, versutissimus hostis acerrime succendebatur. Nouum namque & inusitatum illi erat, quod aliquis iuuenculus naufragium pudoris tutus euasisset. Libidinem igitur, quæ ad decipiendum genus hominum, vel maxima, vel prima est eius virtus, instanter illi suggerebat. Quam cum ille penitus refutaret, torquebatur hostis; quod nec ad fores quidem cordis illius hanc intromittere posset. Veternosam ob hoc repetit fraudem, & ad instrumentum deceptionis, quo vel Adam, vel posteri eius maxime decipi solent, ad mulierem dico, recurrit. Quandam enim iuuenculam eius oculis, vt fertur, ingessit. Qui dum in ea colorem nitidulæ cutis incautus attenderet, mox in delectatione illius mollescere cœpit. O si protinus intellectu cōspexisset quid sub cute latebat! quia nimirum nihil carnis pulchrum est, nisi fucus pellis. Auertit ille oculos, sed species per ipsos cordi impressa remansit. Itaque angebatur, illiciebatur, & cæco igni adurebatur. Tandem victus mittit ad matrem puellæ, qui se nunciat nocte venturum. Sequutus ille nuncium, violenter ad interitum animæ festinabat. Interim vero, sicut solent captiui inter vincula, pristinæ libertatis gementes memorari, suspirat Geraldus, & consuetam diuinæ dilectionis dulcedinem recolebat. Et licet ægro affectu, rogabat Deum, ne se illa tentatio penitus absorberet. Venitur ad condictum, intrat hospitium puella, quia frigus erat, stetit in facie iuxta focum: Geraldum vero iam diuina gratia respexerat. Cui tam deformis eadē puella mox visa est, vt non crederet eam esse quā viderat, donec pater eius ipsam esse assereret. At ille intelligēs id non sine diuino nutu fieri, quod eadem iuuencula non eandem venustatē in eius oculis haberet, mox ad Christi misericordiam se recollegit; & profunde suspirans cōcitus equum ascendit, & nil cunctatus, gratias agens Deo, raptim abire properauit. Nimius algor frigoris tū forte ingruerat, cui se tota nocte torreri permisit, vt scilicet prauæ delectationis teporem glacialis asperitas puniret. Iubet autem protinus patri, vt hanc nuptui traderet. Quam & libertate donauit, & quoddam prædiolum iure testamentario concessit. Fortassis autem fragilitatē suam suspectus, eius accelerari nuptias fecit. Quapropter eleemosynæ causa, & dote libertatis donauit, ne illius matrimonium tardaretur. Verum tu Cedrus Paradisi futurus, quomodo sic agitari potuisti? Certe vt disceres qualis ex teipso esses. Nam & ille tuus patronus, Apostolorum videlicet Princeps, cui postea & teipsum, & omnia tua commisisti, non se satis cognosceret, nisi tentationis articulus obrepsisset. Nunc vero tu expertus qualis homo per se, qualis per Dei gratiam sit, compati supplicum tuorum fragilitati ne dedigneris. Nouerimus autem quia non est inconsuetum Sanctis tentari. Insertis enim corruptæ naturæ vitiis nascuntur, scilicet vt sicubi certēt, certantes vincant, vincētes coronentur. Interest autem quis delectationē vitij recipiens succumbat, aut quis eidem repugnans vincat, ac delectatione virtutum potius mentem occupans, venenum prauæ delectationis, quod ad horam forte insumpserit, antidoto piæ supplicationis a se repellat. At adolescens hic periculi experimento discretior, sicut aliquis in lubrico post impactionē pedis, cautius incedebat, satis cauens vt cordi eius nihil oculi nunciarent, vnde mors ad eius animam per fenestras eorum subintraret.	Cęterū dulcis Dominus ac rectus, qui seruū suū Geraldū a stupro, pietatis dulcedine seruauit: punire eū pro cōcupiscentia, rectitudinis censura nō omisit. Elapso quippe nō multorū dierum tēpore, per vnū & eo amplius annū glaucomate cæcitatis reū suum cōtriuit, vt oculi qui illicita viderāt, nec licita quidē ad tēpus videre possent. Cū quidē nec in palpebris, nec in prunulis eius, perpera quęlibet appareret. Nouerāt familiares cæcitatē, & hāc extraneis perspicaces pupillæ sūmo studio dissimulabāt. Ille vero sub manu feriētis Domini sese humilians, tanquam ad eius flagella paratus tacebat. Medicinā sane corporeā nec refutabat, neq. vrgēter quærebat, præstolās patienter, quādo, vel qualiter Dominus suus expleta feriendi volūtate verbera submouere voluisset. Nouerat enim quod omnis filius flagellatur. Internus vero arbiter etiā minimas in electis suis maculas nūc purgat, ne sit in eis quod postmodū oculos eius offendat. Et ob id flagellū hoc eidē intulit, quo mēs iuuenilis & de præterito purgaretur, & in futuro defæcatior seruaretur. Cū ergo Deus explesset in eo voluntatē suā, flagellū dimouit, & lucē eius oculis reparauit.	Iā vero ille quasi excoctis per afflictionē sensibus, vitā satis honestā ducebat, & medioximū discretionis callem in neutra parte pronior agebat. Scilicet vt seculari negotio sua munia nō fraudaret, nec a religionis cultu terrena se occupatione tricaret: honestiores viros sibi familiarius adiūgebat, & clericos melioris famę, cū quibus domi vel foris diuinū officiū, aut simul, aut viritim exercebat. Venerat Dominica dies, & ille necesse habebat ad quoddā placitū ex cōdictu venire, quo scilicet nobiles quidā viri conuēturi erant. Quos ne tardius veniēs demorari videretur, manicare studuit, & priusquā illuscesceret proficisci. Cauebat quippe in hoc turgidū fastum, ne se cuiquā tardū aut difficilē præstaret; vt moris est nūc quibusdā, qui velut de thalamo procedētes, prius ebrietati se mācipant, quā amicis pręstent, cōtra illud Scripturæ dicētis, Væ terræ, cuius Principes mane comedūt. Atqui Geraldus nō ita. Valde enim indigne ducebat, vt qui multis prælatus erat & dominus, vitiorū dominationi fieret seruus. Ieiun9 ibat ad placitū, ne mersa sobrietate rationis iudicio caruisset. Inquirebat autē quid Christi, quid pacis, quod cōmune bonū præferret. Post nocturnas autē laudes si quolibet proficiscendū erat, Missarū subsequebatur solēnitas: ita diuinæ clemētiæ se suosq. cōmittēs abibat. Prædicta sane Dominica, quoniam necesse fuerat ante Aurorā proficiscere, Missam præterierat: quā scilicet expleto placito cū speraret audire, nusquā possibile fuit. Mœstus igitur admodū discurrebat, quęrēs vbi aliqua spes reperiēdi fuisset. Cū vero nequicquā, aduocat Clericos qui tū forte aderāt, & cū his omnes psalmistanos milites, dicens, Mea proprie culpa est, quod hæc sancta dies in vanū nobis transiet. Sed est quod ad laudē Dei faciamus, ne diem sanctā inaniter expēdisse videamur. Dixerat hæc, & Psalteriū a capite, nil mortale sonans, cum eisdem percucurrit. Ex hoc iam sibi consuetudinem statuit, vt Psalterium pene quotidie recitaret. Quo videlicet decurso, velut spiritaliter epulatus, gaudere videbatur, vt solet aliquis ambitione exsatiata lætari.	Manupreciū videtur, si de corporis eius habitudine quædam proferamus. Nam licet caro non prosit, licet fallax gratia sit pulchritudo, tamen quia libidinis atq. superbiæ fomes esse quibusdā solet, laudandū est in hoc viro quod & venustus fuit, & se nec libidinis cœno fœdauit. Geraldus igitur staturæ mediocris, & totus, vt dicitur, euphormis, id est bene formatus. Et cū vnumquodq. membrū sua pulchritudo cōpsisset, collum tamē ita candidulū, & quasi ad normā videndi decusatū habebat, vt vix aliud tā gratiosum vidisse te putares. Elegantiā sane corporis venustas animi decorabat. Vnde in frontispicio eius cordis habitudo subrutilabat. Hoc & Scriptura testatur, dicens, quod risus dētium, & occursus faciei, qualitatem interioris hominis demōstrat. Gustauerat iā quoniā dulcis est Dominus, & sponsi cœlestis quoniā suauis amplexus: & iccirco pulchrā animæ speciē nō patiebatur in oculis eiusdē spōsi delectatione carnis illecebrari. Solebant sui collū eius lætātes deosculari, nec tamē indignabatur illis, quoniam superbia, quæ semper intrectabilis est, sedem sibi vindicare nō poterat. Erat præterea corporis pernicitate multum velox, & virium robore validus. Quod iccirco fit cōmemorandū vt appareat quoniā laudabilis est, qui materiā superbiendi habēs, sese in humilitate depresserit. E contra, quam vituperabiles, qui parum vel nil horū habētes intumescūt. Postquā vero mētalibus se studiis plenius applicauit, illa corporis agilitas prorsus emarcuit. Tū præterea gratissimus erat alloquio cōmuni, & in tractandis ac disponēdis rebus acumine consilij profūdus. Et quanquā scurrilitatis verba caueret, seria tamē ita proferebat, vt etiam suis in hoc placeret. Nec in proferendis minis erat nimis dicax, nec in reseruandis iniuriis tenax. Sed neq. ad beneficia quælibet danda facilis, neque ad hęc quę dederat auferenda mutabilis. Quod vero affirmatiue diceret, hoc indubitanter explebat, nisi forte peccatum esse dignosceret.	Studebat autē ita sobrietati, vt non solū se, sed etiā suos a temulētia custodiret. Nā conuiuę eius, neque voraces erant, neq. bibaces. Neq. enim vel hospites vmquā ad bibendū cogebat, neq. numerosius quā omnes cæteri conuiuæ, potum hauribat. Itaque sic temperabat conuiuium, vt ab eo nec temulenti surgerent, nec subtristes. Et cum hospites, ad quorum humanitatem se totum impendebat, reficere nonnumquam mane fecisset; ipse tamen non ante horam diei tertiam, vel in ieiunio ante nonam reficiebat. Illud scripturæ præceptum obseruabat beatus Princeps, qui in tempore suo comedit ad reficiendum, & non ad luxuriam. Quid enim ille conuenientius obseruaret quam ebrietatem; quæ præter hoc quod mors animæ est, & a regno Dei, teste Apostolo, sicut homicidium, excludit; etiam corpori multum noxia probatur. Inde enim virium debilitas, inde membrorum tremor, inde sensuum eneruitas, inde senectus intempestiua conqueritur. Visus, loquela, vultus dehonestatus, & omne religionis decus deprauatur. Nemo quippe valet simul vino, & Spiritu sancto repleri. Et nullo pacto Ierusalem ab igne fornicationis valet tueri, si principem coquorum Nabuzardan ab eius obsidione noluerit arcere.	Semper sedilia pauperibus coram se parabantur, & aliquotiēs mensæ apponebantur eis, vt per seipsum videret, quid vel quantum ad refectionē eis daretur. Nec certus recipiendi numerus tenebatur, sed cum forte plures adessent, quorū personæ dumtaxat aptæ ad recipiendum viderentur, plures ad eum introducebātur. Nullus vero vmquam ab ostio sine datu eleemosynæ excludebatur. Ministri procurabant, vt ad manum semper haberet fercula, quæ ipse eis daret. Potus quoque afferebatur, quem inspectum ac pręgustatū transmittebat, vt ipsi primo biberent; quibus & sui panis medietatem dabat. In his vtique Christum se suscipere credens, & ipsum reuerenter in his honorans, hunc ad se per ipsos intromittebat, cuius refrigerium est, iuxta Prophetam, reficere lassum. Quam susceptionem mercedis male sibimet illi imminuunt, qui licet foras eleemosynam transmittant, pauperes tamen ad se non introducunt. Nam Christum, qui dicit, Hospes eram, & collegistis me, ita a suis domibus excludere videntur. Vt autem Pharisæorum iustitiam, iuxta præceptum Domini, præiret; nonam partem de redditibus agrorum reponi seorsum faciebat. Inde in quibusdam suis domibus pauperes alebantur: hinc eis indumēta vel calciamenta præbebantur. Obuiantibus sibi nummos, quos ad hoc ipse ferebat, aut per se, aut per credulum ministrum clam iugiter ministrabat. Aliquotiēs cum pro aliquo homine nummi erogarētur, ipse cum indigentib. accipiebat, gaudens & exoptans pauperib. assimilari: Quos tamen statim dabat, multā diuini officij functionē pro accepto munusculo recompēsans.	Refectionis tempore, ingens illi reuerentia seruabatur. Non ibi loquacitas aut scurrilitas præualebat, sed vel necessarij, vel honesti sermones, vel certe diuini eloquij dicebantur. Per omne enim tempus semel in die prandebat, nisi forte æstiuis diebus, cum prosius  *aliquid, aut crudum cœnaret. Ad eius mensam primo diutius legebatur; sed vt secularibus condescenderet, lectionē interdum suspendens, quærebat a clericis quid in ea diceretur: ab ipsis tamen quos posse nouerat respondere. Siquidem nobiles clericos nutriebat, quibus & morum honestas, & eruditio sensus certatim adhibebatur. Pubescentibus enim austeriorem se præbebat, dicens quod illius ætatis tempus valde sit periculosum, quando quilibet adolescens maternæ vocis similitudinem, vel faciei deponens, paternam incipit assumere vocem, vel vultum: & qui se tunc seruare studeret, facile dehinc carnis incentiua superaret. Cum ergo illi quos de lectione requirebat, illum rogarent, vt ipse potius loqueretur, tandem solebat proferre quod ei non pomposa dissertio, sed docta simplicitas ministrabat. Interim vero cum e vestigio non deessent, qui facetias quasdam, vt adsolet, aut iocularitates mouerent, non eas mordaci indignatione, sed quasi itidem iocando compescebat. Numquam tamen vanitatem coram se protrahi sinebat. Nouerat enim quod omnibus in commune Christianis iubeatur, vt vnusquisq. cum silentio suum panem manducet. In refectionis autem fine lectionē semper lector iterabat. Ita Geraldus vel de Deo loquēs, vel Deo sibi per lectionē loquente, maximū refectionis tempus expēdebat. Viderint illi hoc eius exemplū, qui contra redargutionē Prophetæ, citharā & lyram ludendo habēt in conuiuiis suis. Gaudent lusibus, & exultāt ad vocem organi. Opus Domini nō respiciunt, quoniā inter voces perstrepentiū nec saltē clamorē pauperis audiunt. Quid enim? Verum est quod Christus Veritas dixit, quod scilicet, ex abūdantia cordis, os loquitur. Isti qui semper de secularibus, & vel parū, vel raro de Deo loquuntur, palā est quid amplius amēt, vel quid in cordib. eorum abūdet. Qui vtinā sicut Geraldus nouissima prouiderent, & siue manducarēt, siue biberēt, omnia, iuxta præceptū Apostoli, ad laudē Dei facerent. Trib. feriis in hebdomada, & omni tēpore quod abstinentiæ dicatum est, a carnibus abstinebat. Si tamen in eisdē feriis festiuitas annualis euenisset, abstinētiā ita soluebat, vt in qualibet absoluta feria ad vicē illius quam soluerat, itidē abstineret; cum & vnū pauperem extra solitos obtentu illius festiuitatis reficeret. Sin vero ieiuniū die Dominica euenisset, nequaquā illud soluebat, nec sub hac occasione præteribat, sed præcedenti sabbato solēnitatē ieiunij persoluebat. Sin vero talis esus sancto homini videretur incongruus, nouerit ille quē hoc forte mouet, quod omnia mūda sint mūdis, idest sine concupiscentiæ vitio comedentib. Et qui non qualitatē cibi, sed necessitatē, vel appetitū quo sumitur internus iudex attēdit. Quod Helias Propheta & Esau, suo probant exemplo. Licuit igitur homini laico, præsertim tam iusto licitis vti: quod non licet eis quibus id sua professio contradicit. Nam illa Paradisi arbor non iccirco mortē intulit, quod mala esset, sed quod super interdictum fuit præsumpta.	Porro vestibus laneis, aut lineis, non isto modo quo nūc a filiis Belial præsumptū & excogitatum est, qui vtiq. sine iugo sunt, sed antiquo more sēper vsus est, ita duntaxat contextis, vt nec affectata pōpa redolerent, nec plebeia rusticitate notarentur. Sericinis vero vel preciosis, nec obtentu quidē cuiuslibet festiuitatis, nec alicuius præsentia Marchionis, plus solito se comere studuit. Reminiculum illud quo solet ensis renibus astringi, per viginti annos, si tandiu durare posset, nō mutare, aut renouare curabat. Quid dicam de balteo vel ambitiosis cinctoriis, aut fibula, de equorum phaleris; quandoquidē ille non solū portare aurum, sed nec habere quidē pateretur? Non enim putauit aurū robur suum, neq. in multitudine diuitiarū, sed in Deo gloriatus est. Vt religionis solent etiā professores, qui ad excolendū corporis cultū, inuerecūdo & infatigabili studio sollicitātur: id toto nisu affectantes, vt reuerentiā, quam sibi moribus tollunt, vestis preciosæ saltem obtentu ab intuentibus emendicēt. Quibus vtiquē expediret, vt ad cultum animæ, quæ iugiter pulchrescere poterat, potius vacarent.	Erat autem pauperib. & iniuriā passis liber ad eum semper accessus, nec ad causam suam ei cōmendandā deferre munusculum aliquod indigebant. Plus quippe oculis eius vnusquisq. suam necessitatē plenius allegabat, quāto illum artius indigentē vidisset. Iam vero benignitas eius nō solum vicinis, sed etiā longinquis regionib. resonabat. Et quia nouerāt omnes, quam beneficus erga omnes esset, multi per eū suas necessitates expediebāt. Nec dedignabatur aut per se, aut per suos pauperū negotiis interesse, & vt potis erat, suffragiū præbere. Sępe enim cum inter discordes dura grassari bella cognouisset, die qua vētilanda erat causa, faciebat pro eis Missas celebrari: Et quib. non occurrebat humanitus subuenire, diuinū illis imprecabatur auxiliū. Neque hoc patiebatur, vt quilibet senior beneficia a suo vasso pro qualibet animi cōmotione posset auferre: Sed deducta ad medium causa, partim prece, partim imperio, cōmotionē exasperati animi reprimebat. Rectitudinis eius vigorē hac vna re tantū putares accliuē. Quotiēs pauper apud potētiorem forte obnoxius teneretur, instabat, vt imbecilliorē ita sustetaret, quatinus fortiorem sine læsione fregisset. Cæterū veraciter iustitiam esuriens, hac nō solum in suis, sed etiam in extraneis lædi non patiebatur.	Iustitiæ sitis, vt esuries, ordinatim in eo flagrabat. Non enim aut simplicitas, aut benignitas asperitatem zeli deserebat, aut asperitas zeli simplicitatis benignitatem. Nimirum vt de Iob dicitur, quod simplex erat, & rectus, & iste vir quamuis pauperibus multum consuleret, tamē ad puniendum reos nō vsquequaque dormitauit: Videlicet non ignorans quibusdam diuinitus esse datum, vt crimen, quod impunitum remanere non potest, temporali supplicio luant. Vnde & rex Dauid moriens Ioab & Semei iubet puniri. Quandā siluam latrones occupauerāt, qui rapinas & cędes transeuntibus atque vicinis inferebant. Quod Geraldus audiens, ad capiendum eos protinus direxit. Ac tum forte rusticanus quidam ad eos metu cogente venerat. Milites vero qui eos comprehēderunt timentes ne forte domnus Geraldus aut eos dimisisset, aut cur eos impunitos sibi ostenderēt, inculpasset, oculos omnium protinus auulserunt. Qua occasione factum est vt ille rusticanus vna cæcaretur. Qui dehinc in Tolosanum pagum recessit. Longo post tempore, cum de eo domnus Geraldus audisset, quia latronum socius non fuerit, valde contristatus est, requirens vel si viueret, vel quo isset. Comperto autem quod ad Tolosanam prouinciam discessisset, centum solidos vt aiunt, ei transmisit; iubens portitori, vt eius vice veniam ab eo postularet.	Itidem quam clementer consolaretur afflictos, aut quantum sæpe misereretur obnoxiis, hoc liqueat exemplo. Quendam Presbyterum ita vicini sui crescente litigio contriuerant, vt eius oculos eruerent. Quem scilicet senior verbis multū consolatus est, suadens illi patiētiam. Sed ne verborū consolatio exilis videretur, quandam sui iuris Ecclesiam, facto sollenniter testamento, eidem contradidit. Aliquantulum tempus fluxerat, & vnus ex his qui Presbytero vim intulerant, ab officialibus comprehēsus est, & in carcere clausus. Quod & seniori tanquā inde gauisuro protinus nunciatum est. Qui statim quasi desiderio puniendi festinans, tetendit ad carceris locum. Aliæ vero causæ emerserant, quas necesse erat in crastinum expediri. Sub hac ergo occasione iubet reum vsq; tūc demorari. Sero autē cum officiales ad sua discessissent, pręcepit clam custodi, quatinus eum cibo ac potu reficeret. Et quia discalciatus erat, datis calciamentis ausugere permisisset. In crastinū vero mallensibus vndiq; ad seniorem confluētibus iubet reum adduci. Quidā vero quos custos carceris pro seipso parauerat, trementes indicant reū ausugisse. At ille volēs factum celare, quasi minabatur custodi. Sed mox itidem, Bene, inquit, actū est, quoniam Presbyter iam eis noxam indulserat.	Item duo vinculati, quos apud eū reatus ingens obnoxiauerat, eidem fuerant præsentati. Instabāt vero accusatores, vt suspendio eos iuberet protinus interire. Ille vero dissimulabat, quoniam eos palā liberare nolebat. Sic enim in quolibet pietatis opere se modificabat, vt ipsa eius pietas nō nimia videri posset. Respiciens ergo accusatores, Si, inquit, vt dicitis, mori debent, prius iuxta vulgarē sentētiam reficiamus eos. Tunc cibum & potum iussit eis afferri, & ad comedendum disligari. Cūque refecti fuissent, dedit eis cultellum suum, dicens: Ite, & vos ipsi afferte vimen, quo suspēdi debeatis. Non longe autem erat silua, quæ stirpibus densata succreuerat. Quam illi intrantes, & quasi vimen quærētes, paulatim remotiora penetrātes, subito disparuerūt, & ita mortis articulum euaserunt. Hi vero qui aderant, assensum eius intelligētes, eos perscrutari inter fruteta non audebant. Quantum vero ex æqualitate personarum coniici potest, personas illas reorū qui se in malum destinauerat, aut dānis coercebat, aut charactere adustionis inurebat. Illas autem personas, quæ nō per cōsuetam malitiam, sed qualibet, malum aliquod perpetrassent, indemnes dimittebat. Numquā tamen auditū est vt se præsente quilibet aut morte punitus sit, aut truncatus membris.	Sane de pluribus gestis eius, pauca quædam & singula cōmemoramus, quæ ad ostendendū quosdam pietatis actus nobis videlicet cōpertos, sufficere possunt. Ob hoc etiā & minima quælibet inserimus, per quæ grande eius valeat studiū demōstrari. Vt est videlicet illud. Dum per aggerē publicū aliquando graderetur, in agello viæ cōtiguo quædam rusticana mulier aratrum ducebat. Quā requirit, cur opus virile mulier agere pręsūpsisset. Respondit virū suum diutius tam languere, tēpus sationis præterire, se solam esse, nullūque, qui sibi subueniat, habere. Cum quidē ille calamitatē eius miseratus, tantos ei nūmos dari iubet, quanti dies sationis superesse videbantur, quatinus per singulos dies agricolā sibi conduceret, & ipsa de hinc a virili opere cessaret. Omne sucatū, vt ait Ambrosius, refugit natura, & auctor eius Deus quod cōtra illam est abhorret. Hęc ergo res per se quidem exigua est, sed affectus recti hominis naturæ legibus conueniens, eam grandescere facit.	Cum itidem alias viam carperet, haud eminus cicer quidam rusticanus metebat. Cum iuuenes, qui seniorem præibant, inde sumentes manditarent, hæc ille conspicatus, emisit equum, & ad hominē concitus venit, quærens si cicer pueri abstulissēt. At ille, Ego, inquit, Domine, gratis dedi. Et senior, Bene, inquit, faciat tibi Deus.	Tale est quod alia vice, cum ministri eius conuiuium sub vmbra cerasorū pararent, ramusculos baccis iam maturis depēdentes, quos antequā ille veniret, iidem ministri confregerant, a reclamāte rusticano argenti pretio comparauit. Forte dicet aliquis, quod hæc relatu indigna sunt. Sed nos timorati hominis mentē per hæc exigua demōstramus, vt ex obliquo intelligatur, quoniam qui modica non spernebat, paulatim decidere in maiora non poterat. An non affectus viduæ per duo minuta comprobatus a Domino est?	Erga ipsos vero qui iuris eius erant, tam beneficus, tamque erat pacificus vt mirum considerātibus esset. Nam frequenter improperabant & quod mollis esset, & timidus, qui se lædi ab infimis personis, tanquā impotens, permisisset. Nec facillime tamen, sicut domini solent irasci, contra improperantes vel leuiter indignabatur. Aliquando enim non paucos ex ruricolis obuios habuit, qui derelictis coloniis suis in aliā Prouinciā trāsmigrabant. Quos cū recognouisset, & quonā cū sua supellectile tenderent, inquisisset: Respōderunt quod iniuriati fuissent ab eo, cum ipse beneficiauerat eos. Milites vero qui obambulabāt Principi, suadebant, vt eos verberari iuberet, & ad domumculas, vnde discesserant, redire compelleret. Sed ille noluit. Quippe qui nouerat suū, & illorum Dominum esse vnum in cœlis, & qui magis consueuerat, iuxta Apostolum, remittere minas, qui potentiæ suæ manum nō leuare super pupillum soleret. Ergo permisit eos abire, quo sibi cōmodius putarent, & dedit licentiam conuersandi. Hoc vero, quod non sine mea verecundia quendam nuper garrientem audiui, scilicet quod debitum wadij nequaquam debitori relaxare solitus erat, omnino falsum est, sicut illi testantur qui sæpe viderunt, quod non solum augmentum wadij, sed etiam capitale debitum relaxabat.	Siquidem sui pagenses, vel clerici, qui illum sicut patrem affectuose diligebant, frequenter ei tortulas ceræ deferebant, quas ille veluti grandia munera, multas gratias referens accipiebat. Nec tamen ex eadem cera quicquam ad suum vsum ardere permittebat, sed coram altari, vel sanctis pignoribus, quæ perinde secum deferri faciebat, totam in luminaribus succendi præcipiebat. Cubiculari vero cū forte cera aliunde ad eius obsequium præparata deesset, betulinas cortices, vel abiegnas tædas ante eū, & in ministeriis suis præparabant. Sed cum ille tanto studio cauebat, ne muneribus quæ sibi gratis dabantur priuati vterentur, quomodo consequens esset, vt exactiones wadiorum sine indulgentia exegisset? Quin potius, quæ sibi iure debebantur, frequenter vltro debitoribus relaxabat. Minas quoque, iuxta Apostoli præceptum, seruis remittebat. Nam & fraudem interdum patiebatur, & rapinam bonorū suorum, vt dicit idem Apostolus, suscipiebat.	Sed vt hoc exemplo comprobetur; fur aliquādo tentorium eius noctu ingressus est. Cum quidem cereus de more coram lecto illius arderet, ac tū forte senior vigilabat. Solebat enim in stratu suo, dilectione Christi, atque dulcedine pasci, per studiū orationis. At vero fur ille curioso visu cūcta percurrens, explorabat si quid forte videret quod asportare valeret. Puluillum forte respicit, quod sericam tecam habebant. Tetendit manum & ipsum sibi trahebat. Tum senior, Quis, inquit, es tu? Extimuit latro, & stupidus hæsitabat, Tum ille, Fac, ait, quod facis, & caute discede, ne forte aliquis sentiat. Ita latroni persuasit, vt licenter cum furto discederet. Quis alius præter Geraldū hoc ita faceret? Certe mihi videtur, quod id magis admiratione dignum sit, quam si furem rigescere in saxi duriciam fecisset.	Quantopere autē illud cauere studuerit, quod Apostolus iubet, Ne circumuenias in negotio fratrem tuum, itidem præsenti patebit exemplo. Cum aliquando ab vrbe Roma rediens Papiā præteriret, haud procul castrametatus est. Quod Venetij, vel alij quamplures illico cognoscentes, ad eum protinus exierunt. Iam enim per omne illud iter satis nobilissimus erat, & religionis atque largitatis causa apud omnes famosus. Cum ergo negotiatores, vt eis mos est, inter papiliones cursitarent, & si quispiam vellet aliquid emere, disquisissent, honestiores quidam ad senioris tentorium peruenerunt, & ministros interrogabant, si forte domnus Comes (sic enim omnes appellabant eum) vel pallia, vel pigmentorum species emi iuberet. Tum vero ipse vocans eos ad se, Quod, inquit, placuit, Romæ licitatus sum; sed plane velim dicatis, vtrum bene negociatus sim. Tunc iubet empta pallia coram afferri. Erat autem vnū ex his preciosissimum. Quod Venetius intuens, quærit quidnam pro eo datum sit. Cumque summam precij cognouisset: Vere, inquit, si Constantinopoli esset, etiam plus ibi valeret. Quo audito senior extimuit, quasi grande facinus exhorrescens. Cum vero dehinc quosdam Romeos sibi notos obuiam reperisset, tot solidos eis commēdauit, quot Venetius vltra datum pretium dixerat pallium valere, dans indicium vbi venditorem pallij reperissent. Verum cum in aliis peccati speciebus soleant homines compungi, atq. de emendatione meditari, aut raro, aut certe, nec raro videas, qui præter Geraldum in ista peccandi specie se doleat deliquisse. Sed nimirum ille nouerat, quia Deus per omne peccatum offenditur, & eum, quem toto corde diligebat, offendere nec in minimis volebat.	At vero non immemor, quia Christianorum iustitia debet iustitiam Pharisæorum supergredi, cum vniuersæ fruges eius rectissime decimarentur, nonas etiam iubebat seorsum recondi, quæ in diuersis pauperum necessitatibus dispensarentur. Inde cum necessitas exegisset, superuenientibus diuerso tempore pauperibus vestimēta emebantur. Præterea nummos indesinēter secum ferebat, quos obuiantibus egenis latenter, quantum poterat, vel per se, vel per quemlibet causæ istius conscium dabat. Et cum illi reditus agrorū ac vinearum satis abundarent, numquam tamen auditum est, quod villici eius aliquid accommodassent; sed neque ipse prædium aliquando comparauit, præter vnum agellum, qui suæ cuidam possessioni forte insitus erat: Cum soleant diuites quique in hoc vehementer inardescere, terribilem Prophetæ cōminationem obliti, qua dicit, Væ qui coniungitis domum ad domum, & agrum agro copulatis. Geraldus namque, iuxta præceptum Euāgelij, contentus erat stipendiis suis. Et sicut ille neminem concutiebat, neque calumniam faciebat, sic & rerum dispositor Dominus, ea quæ iuris illius erant, ab impiis & peruasoribus tuta seruabat. Etenim tanta prædiorum loca per diuersas prouincias sub ditione sua tenebat, vt ipsis locis, quibus plenus erat, veraciter locuples diceretur. Nec tamen multitudo locorum extollebat eum, quoniam nihil, vt Psalmista dicit, a Domino volebat supra terram. Qui nimirum hæc omnia adiiciebat illi, quia regnum Dei, quod primum est, ipse quærebat ab eo. Tantum vtique, Deo largiente, succreuerat, tamque protectus, & tam immunis perstiterat, vt ei conuenire videatur illud Iob, Tu vallasti eum, & possessio eius creuit in terra.	Sane vt pateat, qualiter in bono malum vincere consueuerat, iuxta Apostolicum præceptū, hoc eius factum sub exemplo commemoretur. Cum dehinc ad portum Placentinum venisset, quidam clericus, qui portui præerat, superuenit. Nam sicut illic mos est, lucrosum nimis naulum a Romeis expectabat. Qui nescio qua causa felle commotus, verba indignationis rotabat, itaut Episcopum Rotenensis Prouinciæ, sed & alios nobiles viros iniuriosis exprobrationibus lacessiret: Forte vir Domini de contra stans, seditionem moueri metuens, conuiatores compescuit, ne dure quicquam respondissent. Clericum vero blando sermone fregit, & quædam munuscula ei dedit. At ille videns quam facili sermone & Episcopum, & cæteros a respondendis iniuriis compescuisset, se autem quam leniter ad mentem reduxisset, quæsiuit ab eo quisnam esset. Cum ille se Aquitanum, & mediocrem personam esse responderet, clericus eum tam vultu, quam eloquio considerans, ad eius gratiam se totum inflexit, & quicquid de naulo debebatur, cunctis de illius comitatu remisit, & tam ipsius, quā aliorū flascones & vtres vino impleuit. Habebat enim isdem senior diuinitus hoc donum, vt tam ipse quam sermo eius gratiosus esset. Et non solum quibuslibet aliis personis, sed etiam ipsis magnatibus. Quin & Regibus semper carus, & reuerendus erat.	Merito quippe diligebatur ab omnibus, quoniam ipse cunctos diligebat. Referamus plane quid de quodam fugitiuo, quasi de amico fecerit. Nam in eodē itinere fugitiuum eundem reperit, qui ante aliquot annos ab eius municipio discesserat. Qui apud illas personas cum quibus habitabat, magnus etiā & locuples habebatur. Hunc itaque ministri domni Geraldi reperientes, ad eum trementem & pauidum adduxerunt. At ille seorsum inquisiuit ab eo, qualiter se ageret. Et cum didicisset ab eo, quod in eodem loco non parum honorabilis haberetur; Nec ego, inquit, te dehonestabo. Tunc præcepit suis, ne quis proderet, qualis in sua regione fuisset. Tum vero videntibus vicinis suis, ei quædam munuscula tribuit, & in eloquio vel conuiuio satis eminenter honorauit, & eum in pace dimisit. Quis hoc præter Geraldum faceret? Sed hoc ille fecit, qui non auaritiæ seruus erat, sed misericordiæ se totum dicauerat.	Item in eodem itinere, quidā vir de parte Bituricensi, non longe a Roma sibi coxam fregerat. Qui relictus a suis, cum coniuge solus remansit. Quem Bonifacius quidam ex militib. domni Geraldi casu reperit, & necessitatem illius audiens, ad eundem domnum Geraldum hunc adducens, En, inquit, domine mi, iuxta tuum desiderium reperi, quod tibi placiturum præsento. Ecce homo indigens solatio. Quem dehinc vir Domini in tuitione sua gaudens suscepit, & vsque Briuatensem vicum sufficienter sustentatum deduxit. Tunc insuper ei decem solidos præbuit, quibus subsidium vsque ad suos habere posset. Hæc & huiusmodi facta testantur miserendi affectum, quem ei diuina inspiratio largiter inspirabat.	Verum nouerimus, quia necesse est, vt messis triticea cum lolio crescat, & granum frumēti palea superior interim premat: & ob hoc oportuit vt iustum Abel malitiosus Cain ad patientiā exercuisset. Geraldus quoque, sicut Iob, frater draconum, & socius strutionum fuisse monstretur, frequenter a quibusdam Prouinciarū lacessitus est. Nam reipublicæ statu iam nimis turbato, regales vassos insolentia Marchionum sibi subiugauerat. Iam itaq. multarum causarum experimentis probatum fuerat, quod, vt scriptum est, omnipotens erat contra hostes Geraldi. Quibus videlicet ita insuperabilis videbatur, vt malum, quod ei perstruere molirentur, in ipsos potius redundaret, vt scriptum est, Qui fodit foueam proximo suo, ipse prior incidet in ea. Wilelmus plane Dux Aquitanorū, vir bonus, & per multa laudabilis, cum tandem vehementer inualuisset, non minis quidem, sed precibus agebat, vt Geraldus a Regia militia discedens, sese eidem cōmendaret. Sed ille fauore Comitis nuper vsurpato, nequaquā consensit. Nepotem tamen suum nomine Rainaldum eidem cum ingenti militum numero commēdauit. Sed & isdem Wilelmus nullatenus illi indignatus est, quippe non immemor, quia pater suus Bernardus ipsum adhuc adolescentem eidem domno Geraldo amoris causa commendauit. Et ideo dulci admodum cōtubernio, & ingenti veneratione semper eum excolebat. Cum vero causa instabat, ad eius colloquium veniebat. Nonnunquam autem gratiosi hominis Wilelmus suauitate delectatus, vi precum exigebat, vt secum diutius cōmoraretur. Et frequenter in agendis progressus, longius secum ire faciebat.	Factum est quadam vice, cum ita res exigeret, vt in quandam regionem qua hostiliter ierat, longum tempus cum eo expendisset. Interim vero omne stipendium, quod in sagmariis Geraldi delatum fuerat, paulatim defecit. Porro exercitus ad prædam versus, tanquam hostes Wilelmi persequens, totam regionem illam depopulabatur. Qua causa incolæ sibi timentes, facultatibus expositis fugiebant, nec inueniri poterat, qui ministris eius stipem vendidisset. Cum ergo nihil ad emendum reperissent, nec de præda quicquam eis tangere licuisset, non modicam in illa expeditione penuriam sustinuit. Neque enim ab his qui prædabantur, quicquam suscipere patiebatur, ne forte cum eis participans socius peccati existeret. Sustinuit autem & amici comitatū, nec afflictus deseruit. Ridebant hoc nonnulli, quod aliis de præda lasciuientib. ipse cum suis indigeret. Multi quidem quibus erat sanior intellectus, illum beatificabant, altius gementes, quod ad hunc imitādum idonei non essent. Denique ex hoc & deinceps, cognomentum hoc promeruit, vt ab omnibus in cōmune Geraldus ille bonus appellaretur.	Tanti autem apud eumdem Wilelmum habitus est, vt ei sororem suam in coniugio dare vellet, Ermengardi matre quamprimum id cupiente, quæ virum hunc pio diligebat affectu. Sed Christus virginis filius castitatis amorē illi dudū indulcauerat, quam ab ineunte ætate ita complexus est, vt nec intuitu quidem tā excellentis copulæ pateretur ab ea diuelli. Quātopere enim carnis obscœnitatem exhorruerit, per hoc animaduerti potest, quod nocturnam illusionem sine mœrore nullatenus incurrebat. Quotiens nāque illud humanitatis infortunium dormienti contigisset, consecretalis cubicularius afferebat ei seorsum, in competenti videlicet loco, vestes mutatorias, ad hoc semper paratas, & tomentū, & vas aquæ. Quo illo intrante, nō enim patiebatur se nudum videri, mox ille minister clauso ostio recedebat. Ita cultor internæ puritatis corporis inquinationem refugiebat, vt ipsam solam, quæ dormienti acciderat, non solum balneis, quinetiam lacrimis abluerit. Stultum forte videbatur hoc eius factum, sed illis plane, quorum cœnosa mens vitiorū sordes exalat. Qui cum se vel naturaliter, vel voluntarie sordident, immunditias tamen suas abluere per se dedignantur. At vero Geraldus scriptū nouerat, Omni custodia serua cor tuum. Et itē, Qui modica spernit, paulatim decidet. Velim sane perpendas quanti habendū sit, quod inter mūdanas opes, & in fastigio terreno positus, castitatem seruauit. Quid magnificētius faceret? Nihil amplius, aut excellentius requiras. Nam sicut beatus Martinus perhibet, Nihil virginitati est comparandum.	Vnde & Ademarus Comes vehementer instabat, vt eum suæ ditioni subdidisset. Quod nullo equidem pacto extorquere potuit. Non solum quippe eidem Ademaro, sed nec Wilelmo quidem Duci, qui tunc maiore rerum affluentia potiebatur, se commēdare assensus est. Credo Mardocheum vir iste meditabatur, qui superbo Amā se submittere, honoremque Regibus a Deo collatum præbere contempsit. Verum cum in amicitia Wilelmi deuictus pacem habere videretur, vt homini in Christo viuenti persequutio non deesset, prædictum Comitem Ademarum illi Satanas instigauit. Quem profecto multis, & variis tentationibus appetitum, sibi subiugare non potuit. Aliquando quippe contigit vt in prato cum paucis militibus mansitaret nocte: cum equidem Ademarus misso exploratore pro certo resciuit & vbi, & cum quantis esset. Gauisus plurimum quod occasionem opportunam ad eum comprehendendum reperisset, armatorum cuneum collegit, & ad locum aciem direxit. Porro Geraldus in parte ipsius prati decumbens, vt fertur, cum suis omnibus dormiebat. Sed ille qui custodit Israel, nequaquam innocenti viro dormitabat. Si quidem, vt de Hieremia Propheta scribitur, quia Dominus celauit eum: ita & hunc diuinitus abscondit, vt cum omne pratum per gyrum discurrissent, & per medium regirassent, nequaquam eum reperire potuerint. Tum vero Ademarus adnisu frustrato, dolens impietatem suam esse delusam, recessit. Iustus vero, vt scriptum est, mundis manibus addidit fortitudinem laudis in Domino.	Quoddam itidem eius castellum satellites Ademari Comitis occupauerunt. Quo Geraldus audito, paucos milites, qui tunc sibi forte aderant, secum duxit, & ad oppidum festinauit. Ademarus vero cum valida exercitus manu, oppidi peruasores subsequi parabat. Sed cum non longe essent, quod ad obsidendum castrum Geraldus pręcurrerat, volantem exercitum retinuit dicens. Explorandum nobis est, quanam Geraldus pugnatorum multitudine valletur, qui nos ad obsidendum oppidum ausus est præuenire. Neque enim se in hoc periculo præcipitasset, nisi quorumlibet rusticorum auxilio septus esset. Dixerat hæc, & pernices equites ad hoc explorandum direxit. Nox vero tum ingruerat. Nec cunctati exploratores festinant, & quænam sint castra Geraldi sollicite rimantur. Vt autem in nocte solet fieri, lapides albicantes eminus sub incerto visu conspicati, obsidentium tentoria putauerunt. Qui protinus exangues & perterriti ad Ademarum recurrunt, ac ingentem castrorum multitudinem se vidisse fatentur. Redierant enim per quandam matronam, cui idipsum retulerunt, per quam & hoc ipsum, quod illis exploratoribus visum fuerat, postea viro Dei innotuit. Ademarus itaque cum exercitu suo diuino nutu labefactatus, ad sua remeauit. In crastinum vero peruasores castelli, cognito quod Ademarus eisdem minime adesset, pacem a Geraldo requirunt, poscētes, vt eosdem sine ignominia recedere permisisset. Et id quidem vir Dei Geraldus ilico indulsit. Sed milites animo concitati ægre ferebant, si vel armis non spoliarentur. Inualuit tamen pietas Geraldi, & illos stare coegit, hostibus vero per angiportum fugientibus aditum permisit. Quinetiam duos de suis armatos constituit, qui hinc inde stantes procurarent, ne aliquis de supellectili exeuntium quicquam rapere præsumpsisset. Ita Geraldus exturbatis absque sanguine hostibus triumphauit. Ita Christus more suo gloriosius militem suum ipsa aduersitate nobilitauit.	Godefredus ille Torennensis Comes, quadam vice, collecto militum agmine, festinabat, vt hūc virum Dei bellando lacessiret, aut quæ erant iuris illius deuastaret. Contigit autem, vt ipso gladio quo se armauerat, ita vulneraretur, vt arreptum iter nequaquam explere posset. Qui tandem intelligens quod ob iniuriam viri Dei vulneratus sit, a malitia sua cessauit, Merito sibi illud Mosaicum conuenire conspiciens, Fugiamus Israelem, Dominus enim pugnat pro eis contra nos.	Oppidum nihilominus, quod Monasterio superimminet, frater prædicti Ademari clanculo inrepsit. Sed quia iam experimentis aliorum didicerat, quod Geraldus Deo pro se pugnāte semper hostibus præualeret, non ausus est ibidem remorari. Tamen ablatis omnibus quæ asportari poterant, concitus aufugit. Nec multum vero post, quibusdam honestis viris sese ob illius facinoris causam obiurgantibus cuncta reddidit, & ad virum Dei veniens, indulgentiam pro sua temeritate postulauit. Iam enim apud omnes, qui se nouerant, tantam reuerentiam obtinebat, vt quisquis eum læsisset, quasi sacrilegium fecisset, non sibi in prosperum cedere certus esset. Sane quamuis filij tenebrarum & per ista quæ commemorauimus, & per alia multa filium lucis inquietarent; ille tamen vbicumque poterat, pauperes tueri non omittebat. His enim qui se lædebant, tam facile ignoscebat, vt putares quod ille magis ignoscere, quam illi vellent reconciliari. Durior illi causa pro pauperibus semper erat, quam anima eius illis compatiebatur; faciliusque suam negligere causam poterat, quam illorum. Vt enim peritissimus quidam Medicus, qui forte vulneratus iacet, aliorum vulneribus mederi studeat: sic iste dum læderetur, tamen impotes tueri non omittebat.	Suis siquidem inimicis ita insuperabilis erat, vt malum in eos potius redundaret, quod ei perstruere molirentur. Quod ex quibusdam superius relatis, & ex præsenti probatur exemplo. Frater Ademari Comitis Adalelmus, præter illam iniuriam, quam eidem domno Geraldo fecerat, cum Aureliacense castrum peruaserat, quam videlicet iniuriam ipse libenter ei indulserat, adhuc tamen eius malitia furebatur, & ad læsionem sancti viri pertinaciter instigabatur. Collecto itaque satellitum cuneo, castrum, quod tunc forte domnus Geraldus Missarum solēniis intererat, irrumpere tentauit. Sed illi quidem qui forinsecus erant, illū in præceps gradientem eminus cōspicati, portam repente clauserūt. Facto autem strepitu in castro vociferantium, milites qui ad Missam cū seniore erant, exilire volebant. Quos ille sermonibus fregit, & donec opus Dei compleretur, nequaquam exire permisit. Interim vero satellites Adalelmi ambitum castelli peruagantes, septem equos tantum repererunt, quos & abegerunt. Et confestim incassum se irrupisse vidētes, pudore acti, remeare cœperunt. Fertur autem quod vir Domini retētis militibus, supra portam sumpto psalterio concitus ascenderit, & nescio quid e Psalmis Domino decantauerit. Porro tyrannus, qui mœrere cor iusti fecerat, lætatus nequaquam redire permissus est. Mira dicturus sum, & pene incredibilia, nisi hæc a teste satis idoneo perhiberentur. Nam de caballis eorum ferme sexaginta sub breui spatio tēporis extincti sunt. Adelelmus autē post quartumdecimum diem, tā terribiliter obiit, vt omne vbi iaceret, turbo vehemēs discooperiret. Testatur hoc præsens Adalbertus, ille videlicet Monachus qui apud Lemouicas verbum Dei solet populo prædicare. Thesaurū quippe sancti Martialis Torennæ custodiebat: qui pridem ob metum paganæ gentis illic fuerat deportatus. Ablatores autem illi videntes quod acciderat, homini Dei suos equos remiserunt.	Nonnumquam inuitus cogebatur potentiæ suæ vires exerere, & prauorum ceruicem vi bellica curuare, sicut videlicet actum est de quodam pessimo homine, qui vocabatur Arlaldus. Is nāque tenebat quoddam oppidulum, quod dicitur ad sanctum Serenum, ex quo scilicet, quasi lupus vespertinus egrediens, irruptiones faciebat in familiam domni Geraldi. Cum quidem ille sicut pacificus loquebatur ei qui oderat pacem; quinetiam quædam munuscula tribuebat ei, & arma militaribus apta, quatinus ferinos eius mores per beneficia deliniret. Sed stultus homo ac brutus, hoc non pietati, sed ignauiæ deputans, audacius in prædicta familia grassabatur. Tandem ergo Geraldus considerans quod stulti hominis vesania sine flagello frenari non poterat, collecto militum agmine, tetendit ad castellum. Atque incredibili victoriæ prouentu, bestiam illam sine cuiuslibet interfectione de suo cubiculo protraxit. Cumque ante ipsum plenus confusione staret, non contumeliose, sed ratiocinando quantum oportuit eum alloquitur. Cum ille tremens verba humillima ac deprecatoria respondisset, vir Domini ad eum: En, inquit, expertus es, quod tuis viribus aduersum me consistere nequeas. Caue igitur furere, caue vltra malitiam exercere, ne grauius ipsa in caput tuum redundet; Et teipsum, inquit, ita dimittam, vt neque obsidem, neque aliquod iuramentum a te suscipere curem. Sed neque de tua supellectile saltē pro compensatione prædæ, quam exercere solitus es, quicquā auferre permittam. Ita coercitum dimisit hominem, & ille satis deinceps cauit, ne Geraldi familiam lædere præsumpsisset.	Iam vt supra dixeramus, cessabant eius aduersarij, diuino metu consternati. Nam licet ad exēplum Iob, frater fuerit draconum, & socius strutionum; bestiæ tamen agri pacificæ erant illi. Nam cum alodus juris eius esset postomia, & deinceps latifundia ipsius ita sibi succederent, vt vsque ad montem magnum Greonem, posset in eundo, & redeundo, semper in propriis mansitare capellis; tamen non indigebat vt aliquam villam cuilibet potenti ad custodiendum commendasset, nisi vnum solum prædiolum quod dicitur Taladiciacus. Erat enim semotim inter pessimos vicinos longe a cæteris disparatum. De hoc officiales permiserunt inuito & nolenti, quatinus illud cuidam Bernardo ad custodiendum commēdaret. Quod equidem ille cum quadam hilaritate patienter ferebat, dicens: Bene mihi contigit, vt discam, quia bonum est confidere in Domino, quam in homine. Quod scilicet ob hoc libuit commemorare, vt hinc pateat, quia quotiens Deus aliquid ad eius probationem fieri permisit, ille non ad tristitiam, sed ad humilitatem id retulerit. Per quod etiam demonstratur, quod vir iste ex fide vixerit, qui cuncta diuinę dispositioni subiacere cognouerit, & quod in terris nihil sine causa, vt scriptum est, fieri non ignorauerit.	En quædam de exterioribus gestis eius, & communi conuersatione digessimus, per quæ videlicet facillime patet, quod vir iste iustitiæ cultor fuerit, & iuxta Apostolicum præceptum, sobrie, & pie, & iuste conuersatus est. Cum igitur in iustificationibus Domini sine querela se exercuerit, incredibile non debet videri, si ipse Dominus misericordiam suam cum eo magnificat. Quapropter suademus eis, quibus incredibile videtur omne quod nunc fama de eodem sancto viro dispargit, vt cautius ac diligentius causam eius retractent. Nam si hoc obstare videtur, quod in sæculo potens fuit, considerandum est quod maior & laudabilior virtus sit materiam superbiendi habuisse, & tamen potentiæ culmen humiliter compresisse. Potestas enim non est nisi a Deo. Qui, iuxta scripturam, potentes non abiicit, cum ipse sit potens. Quamuis igitur seculari gloria fastigiatus fuerit, non debet incredibile videri si Deus illum glorificat, qui hunc in obseruantiam mandatorum eius glorificauit. An non potentes fuerunt & bellicosi Rex Dauid, Ezechias, & Iosias? Modernis quoque temporibus de nonnullis auditum est, sicut de Rege Anglorum Osualdo, quos Deus per signa glorificat, qui scilicet in obseruantiam mandatorum eius illum glorificare studuerunt. Denique in singulis huius vitę ętatibus multa gerit diuina dignatio, quæ ad incitamentū conculcatæ & oblitæ religionis proficiāt. Vnde dicit Apostolus, quia Deus nullum tempus sine sui testimonio relinquit. Quod etiam per ingratos aliquando fit, sicut equidem sub Moyse multa signa cum illis patrata sunt, de quibus scriptum est, quoniam non in pluribus eorum beneplacitum fuit Deo. Et nonnulla vix credibilia veraces & idonei testes asserunt, sicut beatus Hieronymus de quodam quondam violento & latrone, qui postea conuersus ad Christum, solem ad explēdum iter suum diu stare fecit; ac deinde clauso ostio ad discipulos corporaliter intrauit. Si ergo Deus, qui cum Patribus mirabilia fecit: etiam nostris temporibus ad ressuscitandum cōculcatæ religionis affectum, per hominem, qui sicut in diebus Noe, iustus repertus est, signa dignatur operari, incredibile non debet videri. Sed ipse potius est glorificandus, qui nullum tempus sine testimonio bonitatis suę relinquens, suę promissionis memor, non desinit benefacere populo suo. De gestis autem eiusdem viri, quæ egit, postquam cultui diuinæ seruitutis, ex toto se cohæsit, quæ dicenda sunt, sequenti libello reseruantes, hic istum in Dei nomine terminemus.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	IN LIBRVM II. DE VITA S. Geraldi Auriliacensis Comitis, PRÆFATIO.	??	??	HIS qui de meritis domni Geraldi temere disputant, satisfacere potest considerata & inspecta qualitas vitæ eius. Nam quasi in tribunali quodam residentes, decernunt vtrum sanctus debeat esse an non; cum hoc diuino iudicio subiaceat, quo etiā per reprobos ad vtilitatem bonorum signa plerumque fiunt. His ergo satisfaciat attestatio miraculorum, quæ per eum, vel dum viueret, vel post eius obitum Christus operari dignatur. Porro his qui gloriantur, dicētes, quod Geraldus potens fuit, & sanctus est, suademus ne sibi de hoc adplaudant, quia nisi pauperes spiritu fuerint, & sicut ille, suam potentiam religione condierint, casa eorum parua esse non poterit. Immo comparatione eius reuincentur, potuisse quidem iuste similiter viuere, sed noluisse: Manducones vero & bibaces, vt de quibusdam religionis professoribus dicam, qui sibi excusationes in peccatis fingentes, inter paucula fateri solent quia Geraldus carnibus vescebatur, & sanctus est, sua professio manifeste reuincit. Nam laico homini multa licent, quæ monacho non licent. Damnatus est Adam, non quod in paradiso mala arbor esset, sed ideo quod interdicto pręsumpsit. Geraldus quippe licenter suo ordini concessis vtebatur, quoniam & ab illicitis abstinebat, & cum pauperibus vescebatur. Nouerat enim vinum ad sobrietatem creatum. Nam & Helias carne pastus est, & dignus fuit in Paradiso transferri. Per concupiscētiam tamen, quæ nonnullos instigat, Esau primogenita sua lentis edulio perdidit. Igitur alia res est Geraldi, alia istorum. At vero illi qui delirant, quod nec Martyr, nec Confessor valeat dici, sciant quod vtrumque dici possit: non solum ille, sed etiam omnis, qui vt vitijs resistendo crucem portat, vel bona gerendo Deum glorificat. Deus equidem factis confitetur, testante Ioanne, In hoc scimus quia cognoscimus eum, si mandata eius obseruamus; factis quoque negatur, sicut Apostolus ait de quibusdam, Confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Cum igitur Confessor a confitendo vocetur, Deus autē factis aut negatur, aut confitetur: Geraldus tanto rectius Confessor dici potest, quanto iustioribus factis Deum est confessus. Qui vero Iudaizantes signa quærunt, quid faciunt de Ioanne Baptista, qui post natiuitatem suam nullum signum legitur edidisse? Nam de isto licet miracula non omnimodis desint, id vnum respondemus, quia dum non sperauit in pecunia & thesauris, fecit, vt scriptum est, mirabilia in vita sua.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	DE VITA S. GERALDI Auriliacensis Comitis, LIBER SECVNDVS.	??	??	ATHLETA cœlestis militiæ dudum in palęstra mundanę conuersationis agonizans, cuneos vitiorum viriliter debellauit. Tum vero verbum vitæ continens in medio nationis prauæ, quasi quædam lucerna refulgebat. Et quoniam oportebat, vt in abscondito tempestatis probaretur, malignus hostis hanc lucernam quantis poterat fraudibus, tam per se quam per satellites suos offocare tentabat. Sed nimirum sicut flamma flatibus agitata solet validius accendi, sic diuini amoris igniculus, qui in pectore Geraldi a puero incaluit, nullo tentationis imbre valebat extingui. Quin potius, maturescente iam ætate, quibuslibet vitiis paulatim compressis, quotidie seipso robustior virtutibus succrescebat. Iam in corde suo quasdam ascensiones disponebat, iam super altitudines terræ, iuxta illud Propheticum, eminebat. Cerneres Auroram sanctitatis eius in diē festum clarescere, cerneres lilium inter spinas creuisse, & quo vicinior maturitate fiebat, eo repansos virtutum flores diffusius expandisse. Ergo sicut in rerum vertice situs, in illa beatitudine superna mentis affectum defixerat. Et quoniam per cœleste desiderium intima lux illum irradiabat, mūdanæ concupiscentiæ tenebras diiudicare valebat. An non tenebras dixerim terrenam concupiscentiam, per quam mundi amatores cœcantur, vt diligant vanitatem? Sed Geraldus didicerat preciosum separare a vili, & valde indignum ducebat terram lingere, qui vocatum se nouerat ad cœnam cœlestis agni. Super eos magis dolebat, qui per amicitiam mundi inimici Dei constituuntur. Et postquam gustauerat quam dulcis est Dominus, dedignabatur aquas furtiuas, quæ dulciores sunt alambere. Plangebat eos potius, qui iuxta beatum Iob, cum clamore currunt rodere radicem iuniperi, id est cupiditatem pūctionibus plenam. Mundialem itaque potentiam, quæ sibi affatim suppetebat, mentis despectu calcauerat. Sed tamen, vt astuti est, cuncta ad vtilitatem suam referre, cogitabat qualiter ea quæ temporaliter possidebat, ita disponeret, vt ei perpetualiter profuissent.	Igitur Gausbertum venerabilem & laude dignum plane Episcopum, cum alijs quibusdam honestis viris euocauit, & qua mentis cogitatione incitaretur, familiariter indicauit. Etenim domnus iste Gausbertus viro Dei carissimus erat, & pro communi sanctitate, mutuum sibi inuicem contubernium præstabant. Exponit itaque præsentis vitæ sibi inesse fastidium, & religionis habitum desiderare. Romam proficisci velle, & prædia sua beato Petro Apostolorum principi iure testamentario delegare. Cumque de hoc diu tractatum esset, vir Domini Gausbertus altiori consilio causam inspiciens, tandem suasit, in seculari habitu sese specie tenus pro communi salute prouincialiū retineret: res vero sicut vellet, beato Petro dicaret. At ille ne suæ diffinitioni pertinacius inhærens, inobedienter egisse videretur, assensus est. Memor tamē Apostoli dicentis, quia Iudæus qui confitens interpretatur, maius & melius in abscondito fiat, quam in palam: ita attonsus est vt hoc hominibus lateret, superno autem inspectori manifestum esset. Barbam sibi equidem cum nouacula mutilauit, quam ad modum coronæ, per caput suum ducens, de capillis quoque partem recidebat. Vt autem hoc penitus celaretur, quosdam ex cubiculariis, qui id nouerant, sacramēto constrinxit, vt quamdiu viueret, nulla hoc ratione prodidissent. Denique per hoc sui factum, videtur duplicem sibi remunerationem conquisisse. Hinc etenim Dominica dilectione flagrans, conuersionis opus Deo exhibuit; illinc amore proximorum plenus, se pro illorum vtilitate in habitu, quem nollet, inuitum stare coegit. Nam quale genus cōuersationis Deo poterat gratiosius exhibere, quam istud, in quo neque cōmune solatium negligeret, nec sibi quicquam de conuersationis perfectione minueret. Quæ nimirū conuersatio tanto preciosior extitit, quanto & multis vtilior, & soli Deo cognita fuit. Qui, vt scriptum est, consilium eius direxit, vt quamuis Lię eum connubium subire fecerit, Rachelis tamen cupitis amplexibus non priuaret.	Ad celandam plane sui tonsuram facile reperit argumentum. Barbam quippe veluti onerosam recidebat, & quoniā ab occipitio capilli defluxerant, celabat in vertice coronam, quam, & tiaram iugiter ferens cooperiebat. Vestimentis autem pelliceis super vestibus lineis vtebatur, quia genus istud indumenti solent clerici vicissim, & laici in vsum habere. Duas tamen pelliceas numquam simul habebat. Sed cum nouam necesse esset afferri, iubebat protinus vetustam dari. Ensis plane cum equitaret, a quolibet solebat ante eū ferri, quem tamen ipse numquā sua manu tangebat. Siquidem de balteo vel cinguli apparatu, iamdudum crucem auream pręceperat fabricari. Sedere autem super phaleratum equum numquam solebat. In his & huiusmodi satis apparebat quantopere mediocritati studens, suæ potentiæ cumulum despexerat.	Postquam itaque diuino cultui sese mancipauit per omnia, vt sua quoque Domino consecraret, Romam profectus est, & Aureliacum insigne prædium beato Petro Apostolorum Principi, facto solemniter testamento, delegauit, cum tantis videlicet appenditiis, quæ Monachis, quos ibidem congregare disposuerat, ad omne stipendium sufficere possent. Ardebat namque mens illius cœnobialem illic habitationem stabilire, quo Cœnobitæ cum sui ordinis Abbate communem ducerent vitam. Censum quoque delegauit, qui ad vrnam beati Petri annuatim redderetur. Itaque vt animo feruenti conceperat, iuxta condictum profectus est, & quod decreuerat, Deo prosperante, peregit. Reuersus autem lapidicinos & mactiones vndecūque iussit aggregari, & ad construendam in honore B. Petri Ecclesiam fundamentum præcepit aperiri. Sed satanas omnium bonorum inuidus, nescio qua arte prouidentiam fefellit magistrorum. Fundamentum namque infirmiter locauerunt. Et cum iam in expensa grandis nummorum summa esset profligata, parietesque nihilominus in altum porrecti, quadraminum compages subito dissutæ corruerunt. Nec tamen vir iste nimis ob hoc contristatus est. Non enim, vt scriptum est, contristat iustum quicquid ei acciderit. Vere confisus quoniam licet opus illud sub hac occasione retardaretur; merces tamen perditi operis nequaquam periret. Videns quod Dei iudicio permissum sit vt hæc iactura fieret; hoc tamen vsitatum pene in omni actione semper est, vt quicquid placidius Deo exhibetur, difficilius peragatur. Et certe in rerum natura quod citius augmentum capit, citius ad defectum vergit: quod vero difficulter, diuturnius persistit.	Quadragesimale tempus aduenerat, cum in construendis ædificiis aer iam clementior arridebat. Geraldus quodam mane consuetis orationibus expletis, exiit ab oppido quod eidem loco imminet. Paululum iam progressus, cœpit visibus huc, illucque porrectis considerare, vbinam posset aptius Ecclesiæ fabrica fundari. Tandem elegit locum diuina dispositione iam præscitum. Iubet igitur artifices rursus adesse, studium recalere, opus intermissum aperiri, cœpto operi sagaciter instare, Ecclesiam competēti granditudine, & arcuato schemate fabricare, quam pater eius dudum in honore sancti Clementis construxerat. Nam vt prædixeramus, isdem pater eius religiosus fuit, vtpote qui de prosapia religiosorum descenderat.	Dum vero domus fabricam continuaret, animo semper voluebat, qualiter posset reperire Monachos, qui bene morati essent, & locum sub regulari proposito incolere potuissent. Sed cum reperiendi raritas difficultatem intulisset, anxiabatur ille, & quidnam faceret, nesciebat. Tum vero nobiles quosdam pueros ad Vabrense Cœnobium direxit. Nam tunc regularis obseruantiæ feruor incalescebat, vt scilicet apud fraternitatem illam sub norma regulari iidem pueri imbuerentur. E quibus nunc vsque superest vnus, qui eodem beato Geraldo quæ describimus, visa narrat, & manu scribit. Porro cum iidem pueri reuerti iuberentur, quia magistri defuerunt, mox puellari mollitia resoluti, rigorem disciplinæ neglexerunt. Et ita contigit, vt res ad effectum non veniret: vnum tamen eorum necessitate ductus cæteris præfecit. Sed cum ille dissolute viueret, vir Domini vehementer afficiebatur, quia illum corrigere nō valebat, neque alium habere, quem loco illius subrogare posset. Cum ergo vel illum, vel complices eius, corruptæ vitæ tramitem incedere vidisset, illud Dauidicum, profunde suspirans, dicebat. O Domine, dissipa consilium Architophel.	Nonnumquam vero in vocem plangoris erūpens super homines, quos ad malum procliues videbat, pertæsus ingemiscebat, quasi querimoniam faciens, quod iidem homines pro amore mundi perirent, quod pietas deficeret, quod iniquitas inundaret, quod pene iam vniuersi amitterent a corde innocentiam, ab ore veritatem. Nolebat autem iurgiis eorum se immiscere, sed orabat vt Deus omnipotens pacificaret omnes, præcipiens Missarum solemnia celebrari, illud Ezechiæ frequentius iterans; O Domine, fiat tantum pax & veritas in diebus meis. Et illud, O quantum deficit sanctus! o quantum diminutæ sunt veritates a filiis hominum.	Desiderium sane quo ad cœlestia flagrans terrena despexerat, ita se posse consolari sperabat, si socios eiusdem sui desiderij reperisset. Proinde diu noctuque mens illius æstuabat, & de congregandis Monachis affectum obliuisci non poterat, sæpius cum domesticis & familiaribus inde conloquens. Tanto enim in id affectu agebatur, vt nonnumquam exclamaret, O si quis mihi daret vt sub tali pacto religiosos Monachos inuenirem; quo ego illis cuncta, quæ possideo, dedissem, & deinceps mendicando vitam hanc exegissem! Ad hoc enim pactum ineundum nihil prorsus morarer. Cum itidem aliquando familiares ei respondissent, dicentes, Nonne plures Monachi in his regionibus reperiuntur, e quibus ad votum congregare potestis? At ille fortem nimis sententiam proferens, Si, inquit, Monachi perfecti sunt, beatis Angelis assimilantur: sin vero ad seculare desiderium reuertuntur, apostaticis Angelis, qui suum domicilium non seruauerunt, per suam vtique apostasiam, iure comparantur. Fateor enim vobis, quoniam incomparabiliter melior est bonus laicus, quam sui propositi transgressor Monachus. Cumque ei subiunxissent, Quid ergo tanta beneficia, non solum vicinis, sed etiam longinquis Cœnobitis præstare consueuistis? At ille consueta humilitate facta sua despiciens, Ego, inquit, nihil facio. Si tamen, vt dicitis, aliquid facerem, certus sum quia verus est promissor qui calicem aquæ frigidæ pro suo nomine datum remunerare promisit. Viderint ipsi quales in oculis Dei sunt. Certe verum est, quia qui recipit iustum in nomine iusti, mercedem iusti accipiet. Porro in his, & huiusmodi verbis eius apparet, quod vitæ præsentis delectationem fastidiret, quod cœlesti desiderio flagraret, quod omnia sua relinquere vellet, si non defuissent quibus ea rationabiliter tradidisset. Verum est illud vulgare prouerbium, quia voluntas pro opere computatur. Vnde & ille qui fratrem odit, homicida esse perhibetur. Et Ioannes Euangelista passionis calicem bibit, cum tamen in pace quieuit. Si ergo voluntas pro opere computatur, nequaquam Geraldus abrenunciatorum mercede priuatur.	Inuitus itaque tenebatur in sæculo. Et quamuis deessent socij, cum quibus eidem sæculo abrenunciaret, mirum tamen in modum in Dei opere totum se occupabat. Tantopere enim lectionibus audiendis, & vicissim orationibus, nūc cum aliis, nunc semotim erat intentus, vt mirum sit quomodo vel tantum studium in his habere potuerit, vel tantam Psalmorum summam semper explere voluerit. Præsertim cum alias occupationes interdum expedisset. Non enim erat obstinatus, vt causis necessariis se nimium obsentaret: sed his pro opportunitate paululum intentus, mox ad degustatam Psalmodiæ dulcedinem sese concitus recolligebat. Quam reuerenter sane in Ecclesia staret, non satis referri potest, sed putares illum quasi diuinum aliquid contemplari, atque illud Propheticum attonito vultu imitari, Viuit Dominus, in cuius conspectu sto. Nam vt hoc sub exemplo pateat, festiuus dies Dominicæ Ascensionis aduenerat, cum quidem ille Sollemniaco Monasterio, vt est iuris solemnis, celebraturus accucurrit. Non enim patiebatur, tantæ festiuitatis officium nisi festiue recenseri, neque, vt plerisque mos est, cursum celebrando decurtari. Cum igitur illuc venisset, Monachi, sicut tantæ ac tali personæ conueniebat, ei sedile & reclinatorium ornamētis constratum parauerunt. Ad quod cū ille, post girata oratoria, diuertisset, fratres solemnizare cœperunt officium, vt moris est, in longum protelantes. Senior vero donec impletum esset, ita suspensus in contemplatione stetit, vt nec sederet, nec vel paululum in antipodium recubaret, ipsa corporis immobilitate mentis deuotionem & constantiam demonstrans. At nos non ita, qui faciem Dei, velut in abscondito orantes, pomposa voce magis, quam simplici corde diuinas laudes proferimus. Et cum debeat voci mentis intelligentia conuenire, nos facimus currere vocem post leuitatem mentis. Geraldus vero Apostolicum illud recogitans Deo autem manifesti sumus, sic se agebat, tanquam in conspectu iudicis cuncta cernentis.	Vt autem diuina dignatio coram hominibus eum glorificaret: qui Deum in exequendis mandatis eius coram discolis glorificabat, licet instāte iam tempore Antichristi miraculi Sanctorum cessare debeant, memor tamen suę promissionis, qua dicitur, Qui glorificant me, glorificabo eos, hunc famulum suum per quandam curationis gratiam glorificare dignatus est. Quod genus curationis tale fuit, vt quamuis per humilitatem imponere manum infirmis refugeret, eis tamen frequenter & absens, & nolens subueniret. Aquam nempe, de qua manus abluere solitus erat, infirmi solebant furari, & plerique sanabantur. Quod licet vt magis credibile videatur, personas quasdam commemorari placet. Nam rusticanus quidam iuxta Sollemniacum Monasterium habebat filium cœcum: qui diutius ingemiscens, quod eum cœcitas & paupertas pariter opprimeret, monitus est per visum quatenus ad domnum Geraldum pergeret, & aqua, vnde manus eius ablutæ fuissent, oculos filij sui superfudisset. Credidit homo visioni, & quid somniauerat veniens indicauit. Quo senior audito, mente consternatus intremuit, ac præsumere id refugiens, dixit illusionem fuisse, quæ & illum derideret, & illum decipere vellet, vt inconcessa tentaret. Errare hominem inani spe talia postulantem. Ingemuit pater, quem filij cœcitas anxiabat, & intelligens quod vir Domini causa humilitatis nequaquam adquiesceret, abire se simulans, ab vno de seruitoribus aquam impetrauit. Qui domum rediens, extincta filij lumina, nomen Christi inuocās, abluit, & ille lumen recepit. Quod factum aliud quoddam opus sequutum est.	Quidam puerulus apud Aureliacum claudus morabatur, qui fabro cuidam commendatus est, vt artem disceret, qua victitare valuisset. Cum interim somno commonitus est, vt aquam similiter expetisset. Faber vero qui hanc impetrare debebat, sciens quod in hac re vir Domini nimis austerus esset, aquam non est ausus palam expetere, sed eam per ministros clam impetrauit. Qui nimirum, vt inofficiosa membra de eadem aqua respersit, mox illa diuina virtus in proprium officium reparauit. Quod videlicet factum cum fama paulatim spargeret, ad notitiam senioris tantumdem peruenit. At ille rei nouitate perculsus, dicebat quod non suo merito, sed fide illorum qui aquā illam fabro dedissent, quod ei certatim celatum est; cumque datorem reperire non posset, vehementi interminatione commotus est, ne quispiam tale deinceps vnquam præsumeret, Asserens quia si seruus faceret, membris truncaretur: si vero liber, postea suus non esset. Nihil enim amplius timebat, quam laudes. Et cum inimicis suis esset beneficus, laudatoribus tamen videbatur austerus.	Apud Postomium sui iuris insignem alodum, quędam mulier cœca de aqua manus illius lumen recepit. Quod apud omnes quidem diuulgatum est, sed illi summo studio celabatur, maxime propter quendam de seruitoribus, qui aquam dederat mulieri. Non enim paruipendere sui poterant internecionem, quam pro hac re dudum comminatus fuerat, scientes quod impune non cederet, si datorem deprehendisset.	Item in Capella quæ est iuxta villam, quæ dicitur Crucicula, demorabatur; cum equidem alia mulier, quæ ex ancillis eius erat, de aqua manus nihilominus illuminata est. Quo videlicet ille cognito, illum, qui aquam dederat, nomine Rabbaldum, vrgenter inuestigauit, & reperit, atque mox a se reiecit. Post aliquantum vero tempus, quidam nobilis vir, nomine Ebbo, seniorem ratiocinando conuenit, dicens, quia forte contra voluntatem Dei faceret, dum sub obtentu indiscretæ humilitatis, indultam cœlitus gratiam neglexisset, & eos, quibus prodesse poterat, in angustia dimisisset: Satius esse gratiam, quæ forte propter illos ei data fuerat, impendere eis quæ necessitas exigit supplicantibus præstare: Elationem non esse formidandam, cum laudis ille cupidus non esset: Neque præsumptionem quidem, quoniam qui reposcerent opem, sese diuinitus ammonitos commemorassent: Maxime cum iam experimento probatum esset, quia beneficium sanitatis, quod a se quæsitum fuerat, ad effectum, licet ipso nesciente, iam non semel venisset. Et ille quidem hoc rationabiliter prosequebatur. Geraldus vero suspirans flebat, atque dicens, quia timeret quod diabolica fraus potius esset, quæ sub occasione se decipere vellet; & si quid aliquando boni fecisset, mercede ipsius boni priuare perstruxisset. Tandem itaque vel precibus, vel ratione victus, abiectum recepit, & mulieri duodecim nummos dari iussit.	Sciens vero quod status mentis hac alternatione melius custoditur, si interdum lectioni post orationem quisque intenderit; recitari coram se verba diuina, vt supra diximus, faciebat. Vnde & vsum assumpsit, vt ad prandium eius legeretur, nec omitteret hoc lector, etiamsi hospites adessent. Pro condescensione vero lectorem iubebat interdum subsistere; & ab his qui forte scirent, sensum lectionis inquirere. Cum quidē illi, quos interrogabat, precari solerent, vt ipse potius loqueretur, tādem diserte & scienter, sicuti doctus, respondebat: ita tamen vt nec Clericis verecundiam inferret. Discedentibus autem post refectionem quibusque ad sua, legebantur itidem coram eo ea maxime verba, quæ supersuerant lectionibus in Ecclesia recitatis. Dum vero lectioni intenderet, nullus eum facile pro causa qualibet interpellare præsumebat. Nam iuxta illud Iob, subditis erat tremendus, & lux vultus eius non cadebat in terram. De sermonibus & confabulatione eius mira commemoratio est. In his enim quæ læto animo loquebatur, valde gratissimus erat. Quæ autem increpatiue proferebat, quasi stimuli videbantur, vt pene plus quam verba timerentur. In dando autem aliquid, multum erat morosus. At postquam semel dedisset, non auferebat. Si malæ opinionis sacerdotem audisset, non tamen Missæ officium ab illo despiciebat, quia sciret illud sacrum mysterium non posse per hominem peccatorem deteriorari. Et cum in discernendis aliorum factis vel acutus pro merito causarum, vel dulcis esset, sua tamen opera vilipendebat. Quæ nimirum tanto superno inspectori preciosius commendabat, quanto hęc apud se vilius æstimabat.	Quoniā vero cœleste desideriū vndatius, vt ita dicā, insumebat, os eius ex abundantia cordis ita replebatur, vt pene iam in eodem ore semper lex Domini resonaret. Nam sacra quædam verba sibi notauerat, quæ corporalibus officiis conuenire videbantur. Vt est illud, Mane priusquam loqui inciperet, dicebat, Pone, Domine, custodiam ori meo & ostium circumstantiæ labiis meis, & cætera huiusmodi quę ad singulos coaptabat, videlicet cum expergisceret, cum de lecto surgeret, cum caligas induerat, cum indumentum, vel cinctorium sumeret; siue certe cum iter, vel aliud quidlibet inciperet, itaut secundum Apostoli dictum, omnia in nomine Domini facere videretur. Nonnumquam sane cum contigisset eum cum paucis, vel solum sędere, nescio quid diu tacens meditabatur, & lachrymis suffusus suspirium ab imo pectore, totum se concutiens, trahebat, vt facile quisquam posset aduertere, quia mens eius alio pendebat, & in præsenti consolationem non haberet. Tale erat eius colloquium, tale silentium, vt os eius annunciaret laudem Domini, & meditatio cordis illius in conspectu eius esset.	Nouerant autem sui, quod Religionis habitum toto nisu cupiebat. Sed cum esset prouidus, considerans quia professores sublimis propositi, dum sęculi amore corrumpuntur, grauius ab alto ruunt, satius ęstimauit sic stare, quam absque probatis cooperatoribus rem tam arduam attentare. Si igitur votum illius inspicias, monasticæ professionis fidem Christo per deuotionem seruauit. Et laus valde eminens est, in habitu seculari, religionis proposito deseruire: sicut e contra nimis ignominiosum est, sub eiusdem religionis indumento sæculum quæsisse. Cum ergo vir iste non haberet fratres, vt præfati sumus, cum quibus bene & iocunditer habitaret in vnum, vitę huius incolatum tædiose ferebat. Et sicut olim columba Noe, cum foris non inuenisset vbi requiesceret, ad arcam, & ad ipsum Noe redibat: sic iste vir inter huius sæculi fluctus, ad secretum cordis recurrens, in Christi delectatione quiescebat. Non enim sicut coruus ille, morticino corporeæ delectationis inhæserat: quia renuebat anima eius gloria præsentis vitæ consolari; sed memor Dei sui, delectabatur: Et ad secretum cordis, quasi ad arcam, recurrens, sub lingua sua exultabat.	Namque iniquitatem non sinebat diutius in corde suo aspicere, metuens, ne forte eum Dominus exaudire nollet. Quin potius peccata, sine quibus humana conditio esse nequit, quæ nobis leuiora, illi vero videbantur grauia, ita semper præ oculis studebat agnoscere, vt remissionem impietatis cordis nō ambigeret a Deo clementer percipere. Ob quod Rex eius & Dominus, viam ipsius in conspectu suo misericorditer dirigebat, & orationi vocis eius benigniter intendebat. Tanto autem studio procurabatur, vt semper iuxta Ecclesiam hospitaretur; vt per multorum annorum curricula præter oratorium nulla nocte maneret, excepta vna, quæ natale Innocentium itineris contigit causa. Copia vero Clericorum semper eum comitabatur, cum quibus in diuino opere iugiter insudabat. Omnis autem apparatus Ecclesiasticus ministerio necessario cum eo perinde ferebatur, cum quo diuinæ seruitutis opus ingenti cura & reuerentia, festiuis diebus maxime gerebatur. Nocturno tempore cunctos in oratorio diutius præuenire solebat: quo expleto solus remanere solitus erat. Et tunc temporis tanto dulcius, quanto & secretius, internę dulcedinis saporem degustabat. Quandoque autem lætus & alacer, vel ad stratum pro tempore, vel ad suos egrediebatur. Talem quippe viuendi modum conuersatione sibi præfixerat, vt quisque sanum sapiens miraretur, quod in illo tanta cœlestis gratia confluxisset. Hunc etiam conuersandi modum in exteriori conuersatione tenebat, vt ministri eius notum haberent, qualiter in singulis anni temporibus conuersaturus esset.	Consuetudinem sibi fecerat, vt Romam frequentius adiret. Fertur autem quod illic sæpenumero profectus sit. Assertores tamen nostri de septem vicibus certi sunt. Nam quia vis humanæ naturæ est, vt semper lumen velit aspicere; vir iste cum esset spiritalis, illa duo mundi luminaria, Petrum scilicet & Paulum, spiritaliter ambiebat spectare. Et quoniam ipsos necdum volebat intueri, loculos eorum & templa sæpius inuisens, res suas eidem beato Petro delegauit. Hanc sibi legem præfixerat, vt secundo semper anno ad sepulchrum eorum recurreret, decemque solidos ad proprium collum dependentes, tamquam supplex seruus, Domino suo quasi censum deferret. At vero quis digne explicet quam deuote illud explebat? Tam beneficus erga indigentes erat, vt pene nullum pauperē, qui illic cateruatim abundabant, eius largitas præteriret: Ita se fidenter exaudiri confidens, si ipse clamantes pauperes audiret. Nam & contiguis viæ monasteriis multa largiebatur. Ita vero fama tantæ eius benignitatis passim & vbique personuerat. Vnde & monachi, & peregrini, necnon & egeni, qui & hospites eius tempore quo Romei transire solent, sollicite requirebant, si Comes Geraldus veniret, vel quando veniret. Ipsi quippe Marruci, rigētes videlicet Alpium incolæ, nihil quæstuosius æstimabant, quam vt supellectilem Geraldi per iuga montis Iouina transueherent.	Carpebat quoque quadam vice hoc iter. Cum venisset autem ad ciuitatem nomine Astam, fur quidam duos ex eius sagmariis subripuit. Veniens autem ad quendam riuulum, cogere eos non potuit vt transirent, donec ab hominibus domni Geraldi comprehensus est. Receptis namque sagmariis, nil furem læsit.	Quadam vice, cum illud iter excurreret, quendam Monachum nomine Aribertum ducebat secum, magnę scilicet abstinentię virum. Hoc namque erat illi dulce contubernium, vt quotiens religiosæ vitæ quempiam reperisset, in illo semper affectuosius delectabat. Factum est aliquando, vt deesset pulmentarium, quo abstemius ille cum pane vesceretur. Senior vero studiose requirit, an consuetum illi cibum ministri parauissent. Respondentibus illis quod nihil pręter panem haberent, anxiabatur ille, dicens: O quid nobis hodie contigit! Nos omnes plenam refectionem habemus, & iste Dei seruus in attenuatione erit. Erat autem dies abstinentiæ solutus. Tempus abluendi manus iam venerat, & Samuhel, qui hoc præsens narrat, ad afferendam aquam cucurrit. Cum forte reperit pisciculum in littore expositum, & palpitantem, qui ipso vidente de aqua exilierat. Quo apprehenso lætus ad seniorem cucurrit: En, inquiens, Deus piscem hunc vobis transmittit. Nam iuxta aquam eundem expositum reperi. At ille, Deo gratias, respondit. Et interim dum coqueretur, tentorium ingressus genua flectit, & cum lachrymis aliquātisper orauit. Talis enim illi mos perpetuo inerat, vt nihil Christo præponeret, verum potius per singula quæque sibi scilicet accidentia illi gratias deuote referret. Qui cum ab oratione surrexisset, lætus admodum omnibus constitit. Tum vero consedentibus ad mensam, comedit ille abstemius vsque satis, & cum adhuc pars quædam de pisce superesset, vrgebat eum senior, dicens, vt quid, frater, modicum piscem, nihil aliud habiturus, comedere moraris? Cum ille se iam satiatum assereret, prægustauit senior, si forte bonus esset. Et optimi saporis eum esse reperiens, manducauit & ipse quantum satis fuit, & omnibus, qui aderant, particulas pro benedictione dedit. Cuncti gratias Deo retulerunt, munus diuinum & in pisce reperto, & in hoc quod superabundauerat, cognoscentes. Fuerat enim semipedalis mensuræ.	Itidem cum Romam pergeret, & ad ciuitatem Tusciæ, quæ Luca vocatur, peruenisset, quædam se mulier ei obuiam ingessit, dicens, Visu commonitam se esse, quatinus filium eius illuminaret. Quod cum ille audisset, exprobauit mulierem, & emisso mulo, quē sedebat, cōcitus aufugit. Porro mulier quærebat a quibus poterat, qualiter a Dei homine speratum beneficium impetrare posset. Cum forte quispiam de ministris ad mulierem dixit, quod de aqua manus eius iam virtutes factæ fuissent. At vero senior pro muliere sollicitior factus, quotiens manus abluisset, mox aquam ante se fundi in terram faciebat. Mulier vero semper eum sequuta est, donec ille iam fundi aquam minime curaret. Qua mulier tandem, ipso nesciente, impetrata, oculos cæci filij diluit, & ipse protinus ad lumen rediit. Cum ergo vir Domini ab vrbe remeasset, videntem filium prædicta mulier eidem præsentauit. Et cum hoc factum omnes magnificarent, ille tacens & lacrymans ibat, nec illo audiente quisquam de hoc, vel huiusmodi quicquam referre audebat.	Mirum quiddam, & forte incredibile dicam. Sed tamen duobus testibus id asserentibus credens, qui referunt, quod isdem vir Domini per illam viam ab Italia rediret, qua Lugdunum a ciuitate Taurinensi venitur. Transierat iam Alpes, & quædam loca nimis, vt fertur, inaquosa, itineris necessitate, subibant. Contigit autem vt & vinum in vtribus deficeret. Et quia regio illa iamdudum a Sarracenis deserta est, cum aqua deesset, nec vinum reperiri poterat, nimia siti cœperunt æstuare. Certabant autem si possibile esset, illud spatium itineris velocius pertransire, sed pedites atque sagmarij deficiebant. Vnde necesse fuit seniori, vt iuberet eos paululum remorari. Mœsti homines super gramina iacebant, sagmarij vagantes passim, cogente siti, pascua perlustrabant. Tunc vnus ex clericis perrexit, vt ad onerandum sagmarios reduceret, nec illam pausam placebat prolongari. Clericus ergo reperit fossulam liquore plenam, miratus est, & quidnam sit explorare volens, inclinauit se: cum interim liquor ille saporem vini refflauit. Tum vero lætabundus ad seniorem recurrit, & nescio quid, veluti vinum, se reperisse nunciauit. At ille, Quid, inquit, insanis? Vtinam aquā reperisses! Nam istic vnde vinum? Clericulus vero sumpto vasculo, de prædicto liquore quiddam hausit, & coram attulit. Id sane quod allatum est, tam colorē vini, quam & saporem præferebat. Tum senior iussit Capellanis, vt crucē & capsellas reliquiarum sumerent, & super fossulam prædicti liquoris exorcismum aquæ benedictæ facerent. Ac dehinc in Christi nomine iubet, vt gustando quid esset explorarent. Vinum itaque reperientes, cum ingenti admiratione & gaudio vir Domini cū illis omnibus gratias Deo egit, & priusquā ipse biberet, omnibus dare præcepit. Non tamen inde quicquā in flasconibus efferri permisit. Quod iuxta fidem illorum, qui hoc vidisse asserunt, dictum sit. Tamen ea quę nunc ad sepulchrum eius fiunt, credi de eo quæ audiuntur, vel hæc, vel illa suadent.	Hoc autem iter vir sanctus frequēter carpebat. Non enim iam vel palatia Regum, vel prætoria Marchionum, non certe conuenticula Principum adire volebat: sed cœli Consules, Petrum scilicet & Paulum, frequentius, vt supra dictum est, inuisere gestiebat. Alia nihilominus loca Sanctorum, sepulchrum videlicet sanctissimi domni Martini, necnon & beati Martialis, alacri deuotione perlustrabat. Credo contemplabatur in spiritu, qualiter illa beatorum agmina, in superni Capitolij curia lætantur. Quibus itaque post paululum sociandus, gaudium Domini sui iam aliquatinus prægustabat.	Scirposus ager habetur vltra Sutriā, iuxta burgum videlicet, qui vocatur sancti Martini, quo Romei castrametari solent. Cum ergo inibi tentoria ministri parauissent, tunc forte senior seorsum stabat, ad quem cæcus quidam se deduci fecit. Quem suppliciter exorans, nihilominus rogabat, quatinus aquam suis manibus tactam eidem tribuere dignaretur. Qui iussit illum ibidem stare, atque tacere. Dehinc tentorium ingressus coram sanctis pignoribus aliquantulum orauit. Intēdebant singuli ministrorum ad opus quod erat eis gerendum. Illis ergo alias occupatis, videns quod secretum fieri posset, quendam vocauit, qui latenter eum adduceret. Tunc manus diligenter abluit, & in recenti aqua digitos intinxit, atque de sanctis pignoribus signauit. De qua cęcus vt orbata lumina superfudit, mox videre meruit. Cuius vocem vir Domini a clamore cōpressit, & ipse majestati diuinæ gratias cum illo egit; quem & de suo quodam vestimento, videlicet curcinbaldo indutum, latenter extra tentoria deduci fecit.	Item dum ab vrbe rediret, venit sabbato ad quandam Ecclesiam, iuxta locum scilicet, vbi sulphurei videntur acerui. Cum autem vellet populus in crastinum proficisci, retinuit eos, dicens; quod ob reuerentiam Dominici diei, saltem vsque ad nonam demorarentur. Nec illa demoratio fuit etiam sine beneficio temporali. Missarum namque officio solemniter expleto, cum iam post cibum iter aggrederentur, venit quidam sedens caballum, qui in eundo perditus fuerat, quem domnus Geraldus sine sessoris iniuria recipi iussit. Antequam vero ad Abricolam peruenissent, cæcus quidam iuxta viam sedens, quærebat a transeuntibus si aliquis in eadem turba veniret, qui Geraldus vocaretur: Cum forte quidam de nostris fratribus tunc adhuc Canonicus, in collecta domni Geraldi gradiebatur; qui deuotionis causa pedester incedens, ad prædictum iam cæcum lassus peruenit. Quem cum ille de domno Geraldo inquireret, eum se vestigio secuturum respondit. Sed quæ, inquit, causa est, quod eum tam sollicite requiris? At ille, Nouem, inquit, anni sunt, ex quo cæcitatis angustia premor: Hac autem nocte monitus in somno sum, vt huc venirem, & Geraldum sancti Petri peregrinum quærerem, vt manus ablueret postularem; cæcatos vero oculos illa aqua perfunderem. Quo ille Clericus audito substitit; cum interim vir Domini Geraldus superuenit. Porro mos erat illi, vt cooperto capite solus equitaret, quo psalmodiæ liberius vacaret. Cum ergo superuenisset, Clericus cæco silenter, En, inquit, adest. At ille rogabat, vt paululum stare dignaretur. Et subiunxit quid per somnium vidisset. Cum quidem senior erubescens, & mutatione vultus id quod audierat execrans, abire cœpit. Cæcus vero tremenda quædam adiuramenta proferens, rogabat vt staret, misero subueniret, & sperata beneficia non negaret. Illi autem qui aderant, hoc idem suppliciter exorabant. At ille parum deliberans, memor, vt credo, quia, iuxta Apostolum, datam sibi gratiam negligere non deberet, consuetum sibi verbum respondit, dicens. Subuenite Sancti Dei, & stetit. Et quia sicut in illis colliculis assolet, riuulus præterfluebat, Aqua protinus allata est. Tum ille descendit, & lauit manus, dicens, Fiat voluntas Dei. Et concitus abire cœpit. Cæcus vero nil cunctatus aquam sibi ingessit, nec fefellit eum virtutis euētus. Tam repente enim visum recepit, vt statim post eum curreret, dicens, O sancte Geralde, o sancte Geralde, Deo gratias, en video. Ille vero mulum calcaribus vrgebat ne voces laudantium audiret, & Abricolam transiuit, neque dehinc perendie potuit a conuiatoribus attingi. Siquidem animaduerti potest, quod manus illæ per quas ista sanitatis virtus conferebatur, munditia fulserint, & in eis macula non adhæserit, sed eas ab omni munere excusserit. Quo contra nimis infelices sunt illi, quorum dextera repleta est muneribus. Quoniam, vt scriptum est, ignis deuorat eos qui munera libenter accipiunt.	Sed & alia nonnulla itineris referuntur de eo, quæ nos ob prolixitatem studiose transilimus. Sed vnum pro eo quod virtus alterius generis est, adhuc subnectamus. Cum aliquando Romam pergeret, iam in Italia positus, quandam in aera vocem audiuit, clamantem se, atque discessum suum ei insinuantē. Videbatur autē illi, quod esset cuiusdam hominis nomine Girbaldi, quem in patria reliquerat. Itaque vocauit quosdam ex suis, requirens vtrum de Girbaldo aliquid scirent. At illi responderunt, quod eum languentem dimiserant. Iubet igitur tempus annotari, Psalmorumque obsequia pro eo celebrari. Rediens vero, & de prædicto homine requirens, reperit quod illa die migrauerit, qua ille vocem in aera audiuit.	Expleto autem sanctæ suæ deuotionis itinere, iam secretiora loca frequentare delectabat, quasi vocem illam Psalmistæ sequutus, qua dicit, Elongaui fugiens, & mansi in solitudine. Ibi enim a secularium frequentia, vel causarum strepitu quiescere volebat, vt liberius diuinæ seruituti vacaret. Cum itaque sub hoc obtentu apud Capellam, quæ dicitur Catuserias, demoraretur, festiuitas Ioannis et Pauli superuenit. Quædam autem rusticana mulier hortulum ingressa, nescio quid operabatur: Cum repente grādis gutta sanguinis super manum illius apparuit, quæ mox intumescere cœpit. Tremefacta mulier ad Dei hominem eiulans cucurrit: & ostendens manum, misereri sibi rogabat. At ille protinus clericos adesse, Missamque pro ea celebrari iubet, dehinc aquam exorcizari, & de eadem aqua guttam sanguinis ablui; cum tamen ipse humilitatis causa seorsum stabat, ne forte virtutis illius signum ei deputaretur. Vt autem manus mulieris abluta est; ilico sanguis & tumor disparuit, & illa sana recessit.	Sane quia locus ille, sicut eum velle dixeramus, remotior est, & secretus, frequenter inibi mansitabat. Cum igitur quadam vice Assumptionem sanctæ Dei genitricis Mariæ apud eandem Ecclesiam celebrasset, Missarum solemniis iam expletis, foras ad suos exiit. Mos quippe ei fuerat, vt post longas ac iuges preces, ad cōmune eloquium sese impertiret, vt quisquis dicendi causam haberet, loquendi quoque possibilitatem obtineret. Cum ergo ad suos exisset, quidam, qui præparandis cibis præerat, ad eum dixit: Tristamur Domine, quoniam ad vestram refectionem reperire in hac solemnitate non possumus, nisi carnes salitas. At ille, Ne sit, inquit, vobis curæ, quia si Dei genitrici placeret, neque hoc nobis in eius festo deesset. Dixerat, & de rupe, quæ eidem loco imminet, Ceruus sese præcipitauit. Quem ministri gaudentes pariter & mirantes tulerunt, & inde, sicut tunc ceruorum caro temporina est, delicatum edulium seniori parauerunt. Neque enim incredibile debet videri, quod ei diuina largitas cibum ex improuisu concesserit, cum ille ad Dei gloriam, iuxta Apostolum, faciens, bucellam suam cum pauperibus comedebat. Qui numquam, sicut alumni eius præsentes attestantur, aurem suam a clamore pauperis auertebat. Qui videlicet sanctus, iuxta illud Psalmistæ, Beatus qui intelligit super egenum & pauperem, cum voces clamantium audisset, profundum suspirare, & verba compatientis respondere solebat.	Raimundum noueratis Comitem, filium videlicet Odonis. Hic nepotem domni Geraldi nomine Benedictum, Tolosæ videlicet Vicecomitem dolo captum tenebat. Rainaldus vero frater ipsius sese obsidem dedens, fratrem recepit. At domnus Geraldus audiens, quod ille seipsum pro fratre obligasset, valde mouebatur ad subueniendum nepoti. Raimundus autem protelabat causam reddendi, clam satagens Benedictum denuo capere, & ambos tenere. Iam septem menses fluxerant, & vir Domini Geraldus in ereptione nepotis nihil proficere poterat. Quadam vero die cum sorore sua Auigerna de hac re quasi querimonium faciens, Quid tu, inquit, cessas Christum pro filio tuo deprecari? Certe aut nos in fide dubitamus, aut, quod verius est, exaudiri digni non sumus. Et hæc dicens, resoluebatur in lachrymis. Quo quidem tempore, medullitus, vt ita dicam, sese Domino in precibus mancipauit. Et adhuc Rodulfum Abbatem semel ad Raimundum direxit, qui necdum quidem proficere quicquam valens, haud longe ad meatum reuersus est. Nocte vero insequuta prædicto Raimundo per somnium videbatur, quod vir Domini Geraldus ante eius lectum staret, eumque manu pulsauerit. Quid, inquiens, tu non audis me totiens deprecantem? Certe scias, quoniam si vltra tenueris obsidem, nequaquam tibi cedet in prosperum. Post hæc verba Raimundus expergefactus est, & considerans visionem, intremuit: vocauitque suos, & quid somniauerit, indicauit. Nam & quidam ex ipsis per quem maxime usque tunc aduersatus fuerat, nescio qua causa similiter exterritus persuadebat, vt petitionem domni Geraldi concitus faceret: alioquin moriendum illis esse commemorat. Raimundus confestim ad hospitium Rodulfi Abbatis transmisit, eumque redire iussit. Quo redeunte qualiter vir Domini se per visum terruerat, palam enarrauit: obsidem ilico reddidit, & vt gratiam domni Geraldi sibi Rodulfus reconciliasset, humiliter postulauit. Ita Geraldus per diuinum auxilium præualebat, & secundum illud Scripturæ, gloriosos terræ humiliabat.	Quodam itidem tempore, cum ad colloquium eiusdem Raimundi Comitis properaret, fluuio, qui Auarionus dicitur, adpropinquans, mentio incidit quod illa die piscem ad esum non haberet. Hi vero qui seniori obambulabant, cum de hoc sermocinarentur, viderunt piscem, qui Capito vocatur, contra se natare. Vnus autem, qui hoc ipsum refert, extendit dragulum, & vulnerauit piscem. Qui accepto vulnere paululum retroactus, ripam, ad quam antea tendebat, iterum repetiit, moratus quousque eū vnus extensa manu comprehendit. Erat enim non paruæ magnitudinis. Itaque vir Domini gratias Deo referens, cæteros, qui hoc vt miraculum extollebant, compescere studebat, quasi id fortuitu contigisset. Et forte aliquis fateri potest, quod istud casu contingere possit; credo tamen non recolet, piscem aliquando vidisse, qui in spatioso flumine, ut Auarionus est, ripam super homines vltro inrupisset.	Siquidem pro miraculo iure censetur, quod vel piscis quondam de aqua exiliit, vel ceruus ex improuiso de rupe cecidit: hoc etiam quod in flumine piscis ad capiēdum sese ingessit. Sed valde plus mirum est, quod ad esum eiusdem hominis Dei cœlitus est alia vice allatus. Non longe enim a Friaco Monasterio vicus est in honore S. Georgij sacratus, cui scilicet Presbyter quidam nomine Geraldus pręerat, qui eidē viro Dei Geraldo valde pro sua sanctitate carus & familiaris erat; qui etiā ante vitę suę terminum sese pro amore diuino reclausit. Ad hunc ergo iam dictus vir Domini Geraldus aliquando diuertit, quem post orationem deosculans, dixit. Quid nobis, Geralde frater, ad refectionem daturus es? En, apud te prandere venimus. Dicebat enim hoc pro familiari cōtubernio, quod apud illum isdem sacerdos habebat. At ille gaudens. Si, inquit, Domine, tuæ pietati placet, non abibis ieiunus. Verumtamen non habeo quid apponam nisi panem & vinum, sed inquiram si forte caseum, vel oua reperero. Tum senior, Ne te, inquit, fatiges, quoniam abstinentiæ dies est, & bonum erit, si vel, quia desunt epulæ, parcius sub hac occasione comederimus. Cum ergo Presbyter ad præparandum discurreret, conclauum ingressus, vidit piscem in ferculo. Tunc stupefactus clam interrogauit ministrum, quisnam piscem illum attulerit. At ille, nescire se dixit, asserens quod nullus ibi fuerit, qui piscem illum afferret. Presbyter ergo exiens ad seniorem, supplicat vt in conclaui intrare dignaretur. Quo sequente, piscem ostendit. Ille attonitus & admiratus, gratias Deo cum Sacerdote referebat. Quem tamen, & ipsius ministrum iuramento cōstrinxit, ne id, dum ille viueret, alicui prodidissent. Sed eadē res pluribus paulatim innotuit; quoniam diuina dispensatio, quæ Sanctos quosq. glorificat, eos etiam contra suum velle nonnunquā manifestat. Vere Dominus adhuc suæ promissionis est memor, & inquirentes eum non deficient omni bono. Cæterum, incredibile non debet hoc videri, dum frequenter legamus, quod Deus ad supplementum seruis suis aut potum, aut cibum diuinitus ministrare dignatus sit.	Pagus non lōge ab Aureliaco Marculiscus vocatur: iuxta quem lapis quidā naturaliter rotundus insidet. Cum aliquando domnus Geraldus e regione transitaret, quidam de eius comitatu Adraldus nomine, conuiatorib. asserebat quod super lapidem illum saltu conscēdere posset. Quod protinus cunctis mirantibus fecit. Ferebatur autem quod isdem Adraldus incantationes ac maleficia nosset. Subsequente autem seniore stabant illi qui præibāt, & ei saltum illius indicabant. Ille vero considerans quod hoc per suam agilitatem nullatenus facere posset, eleuata manu signū crucis edidit. Dehinc ille cum id multis vicibus tentauisset, nullatenus exilire super prædictum lapidem potuit. Et ita cognitum est quod illa velocitas eius per incantationem fiebat, quæ ei post signaculum adesse non potuit, & magna virtus esset domni Geraldi, post cuius signaculum vis inimica nihil valuit.	Quia vero de eius signaculo id retulimus, quid itidem signando fecerit, subiungamus. Solemnitas sancti Laurentij venerat, & ille in quandā suā Capellā, quæ nō longe a vico Argentado sita est, eamdem festiuitatem solemnizabat. Porro quædam ex ancillis eius grauiter inibi vexabatur. Cū igitur ille per orationem ad eam respexisset, & in medio, vt erat, populi acerrime frenderet, & vesaniret, rogabāt omnes, vt eam vir Domini signare dignaretur. Quod ille per consuetam sibi humilitatem diutius distulit. Sed illa debachari cū non cessaret, rogantibus his qui aderant, instantius tādem eleuata manu, signo crucis eam signauit. At illa purulentum sanguinem euomens, continuo sanata est. Cum omnes in Dei laudibus personarent, eumque magnificarent, ille magna animaduersione eos compescuit dicēs, quod Dei solummodo clementiam, atque Sancti Petri, cuius Ecclesia est, magnificarent. Ipsa est autem illa Ecclesia qua tunc morabatur, quando mulier cæca superius nominata de aqua manus eius lumen recepit.	Quidam vir nomine Herloardus de equo lapsus, vnum genu sibi valide collisit. Ob cuius dolorem per sex dies iam sine cibo degebat. Et cum nihil sibi ad remedium reperire posset, ad Captēnacum transmittens, aquam de manibus domni Geraldi clam sibi deferri fecit. Mirū dictu, mox vt prędictam aquam super genu sparsit; omni dolore liberatus incolumis surrexit. Alia nonnulla referuntur de eo, quæ vel relatu, vel admiratione digna sunt. Sed enim, quia vulgariter, & nō a præfatis quatuor testibus asseruntur, ea reticere malumus, cum tamen non ignoremus quia multa gessit, quæ vel nullus, vel pauci cognouerint. Siquidem de consuetudine piorum & bonorū hominum, semper humilitatem velut cordis oculū seruare studebat. Et ideo quantum poterat, opera sua celabat. De his vero quæ ipso nolente patebant; laudes non patiebatur audire.	Hoc itaque de miraculis eius sufficiat, quæ satisfaciant eis, qui gloriam cuiuslibet Sancti, non ex quantitate bonorum operum, sed ex numerositate metiuntur signorum. Apud quos forte sanctitas eius vilior haberetur, si de miraculis quæ vigens gesserat, nihil audissent. Illis sane qui amore eius pie tenentur, eumque discreta dilectione venerantur, opera iustitiæ quæ exercuit, magis placent. At vero cum vtrumque simul in eo concurrit, & iustitia videlicet, & sanctificatio, & signorū glorificatio, securius hunc, & alacriori deuotione colunt. Nam si fortasse prophetiæ spiritum habuisset, nullus eum, vt puto, sanctum esse negaret. Sed vtique plus fecit, quia auaritiam vicit. Nam quid profuit Balaam, quod tam profundo mysterio prophetauit, quando propter auaritiam reprobatus est? Nihil igitur in Geraldo grandius miraculum quæras, quoniam hoc est quod non sperauit in pecunia, vel thesauris. Hoc quippe est sicut iam diximus, mirabilia fecisse. Tam raro quippe reperies, qui non speret esse felicitatem in pecuniis, vt pro ipsa raritate sermo diuinus interposuerit. Quis est hic? Cum vero talis vtcumq. reperitur, dignus est laude, sicut illic subiungitur, laudabimus eum, fecit enim mirabilia in vita sua. Quod enim Geraldus huiusmodi mirabilia fecerit, multa documenta sunt. Siquidem cōstat eum quæ a parentibus vel Regibus ei collata sunt, sic tenuisse, vt ea non vt seruis, sed quasi dominis dispensasset: rebus in terra sine alicuius læsione excreuisse, in cœlis tamen thesaurisasse: Potentia sublimem fuisse, tamen spiritu pauperem permāsisse. Quapropter, vt ille sequitur, neque mirum, neque incredibile debet videri; si stabilita sunt bona illius in Domino. Quamuis illud incōparabiliter in eius factis immineat, quodvsque in senectutem castus perseuerauit. Castitas enim sola est, quæ imitatur Angelicam puritatem. Cum itaque hic vicit libidinem, quæ maxima virtus est sathanæ, mirum non est si nec eidem sathanæ imperat, quē seruando castitatem deuicit. Incredibile nō est quod nunc obsessos a dæmonibus liberat qui māmonę principem a suo corde, vincēdo auaritiam, reiecit. Iure enim spiritum superbiæ nunc subiectum habet, qui in ipso terrenæ potestatis culmine mitem se exhibuit.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	DE VITA S. GERALDI Auriliacensis Comitis, LIBER TERTIVS.	??	??	QVONIAM signorum virtutibus insignem fuisse venerabilem virum Geraldum prælibatus sermo enucleatius disseruit: Restat nunc vt qualiter a corporeo tegmine spiritualem essentiam emiserit, stilo titulante exprimamus. Certum enim constat, quia isdem vir quanquam parcitate frugalitatis corporalem appetitum domuerit, viguit tamen viribus. Nec impotens robore, caruit vi fortitudinis. Sed cum iam contiguum esset, vt a completa militia, vtpote annosus, eximi deberetur; cœpit a solito vigore attenuatus elabi. Verum nec ipsum latuit, quin potius ipsarū virium euacuatio ad defectionis eius iudicium panderetur. Cumque præsentes plerosque cerneret, qui ei diligentius adhærere consueuerāt, quasi profundiori & intimo singultu ac defectiuo affatu exorsus est compellare. Eia clientuli, & comites amabillimi, nonne aspicitis a pristino me destitutum robore? Animaduertite viciniorem esse depositionis meę fortem, quo spiritus, ducente suo authore, trāsferatur ad destinatum habitationis receptaculum, natura fragillima redigatur in puluerem. Non illum cruciatus langoris ab abstinentia solita arcebat. Mira res. Non illa saltem, quæ veteranos cōpellere solet imbecillitas, præter consuetum morem, adæsum animum illius persuadere poterat. Nimirum quia lenitas carnalis nequiuerat emollire rigorē mentis. Cum ergo his & huiusmodi virtutibus anima saginaretur, corporis efficaciā amittebat. Sed quia se in suis oculis despiciens virtutibus hominē nesciebat: non satis intelligebat, vnde sibi debilitas virium inrepsisset. Iam vero spiritalis virtus, quæ pleniter in eo succreuerat, corporeas vires pene trucidauerat. Quippe cum iste mos sanctorum sit, quia virtus diuina minus in eis valida fuisset, si corporeū robur non attenuasset. Hinc Daniel Angelica visione cōspecta, per dies multos elanguit. Hinc Iacob Angelum stringēs, claudicare cœpit. Quoniam qui spiritali gratia cōpletur, a corporea virtute eneruatur. Itaque exterior homo corrumpebatur, cum interior de die in diem renouaretur.	Quadam autem die cum in oppido esset, quod Aureliaco imminet, respiciens ad fabricā domus, vbertim flebat. Cū vnus ex familiaribus inquisisset, curnam fleret? respondens ait: Quia desideriū, inquit, meū quod de loco isto iamdudum cōcepi, ad effectum nullo pacto perducere possum. Nam hæc requies mea, hic habitabo. Si quidem cætera quæ Monachorum vsibus apta videntur, fauente Deo facile præparaui: soli Monachi desunt, soli inueniri non possunt. Et iccirco veluti solus & orbatus, mœrore conficior; Spero tamen quod omnipotens Deus, quando ei placuerit, desiderium meum implere dignetur. Nec mirum, si ego peccator in hoc meo desiderio prolongor: quandoquidem Rex Dauid prohibitus est, ne templum Domino ædificaret: cū tamen ipse dedit qui opus illud post eū expleret. Et ego licet hoc in hac vita non videam, pręstabit tamen Christi misericordia quod exopto, quando ei placuerit. Velim sane noscatis, quia maceriæ huius domus frequenter angustæ erunt populis, qui ad eā conuenturi sunt. Qualiter autem hoc didicerit, minime indicauit. His autem qui hoc illum dixisse norunt, cum frequētiam populorum, sicut ille prædixit, in eodem loco fieri vident, hæc opinio suborta est, quod ea quæ dixit, diuinitus agnouisset. Iam vero os eius sic ex abundantia cordis replebatur, vt lex Domini semper plene in eo resonaret. Çæterum, iuxta exemplum præfati Dauid, quæcumque necessaria futuris habitatoribus præuidebat, & in pignoribus sanctorum, & in Ecclesiasticis vtensilibus, & indumentis, seu certe in agrorum reditibus præparare curauit.	At vero, sicut Scriptura dicit, vt qui sanctus est, sanctificetur adhuc, oportebat hunc Dei hominem ante obitum per flagellum expoliri. Et ei sicut beato Iob contigit, & Tobiæ, quoniam acceptus erat tentatione probari. Itaque per septem, & eo amplius annos, lumen oculorum amisit. Quos tamen ita perspicaces habebat, vt nihil cęcitatis pati crederetur. Qua percussione non solum non doluit, sed etiam plurimum est gauisus in Domino, quod eū flagellare dignatus sit. Quippe non nescius, quia non omnis, qui flagellatur, filius sit; nullus tamē est filius qui non flagelletur. Et hoc erat ei consolatio, quod supernus iudex manum suam ad feriendum hunc soluerit: & peccata sine quibus hic non viuitur, in præsenti puniret. Iam itaque de misericordia Domini securus, confidebat quod eum ab æterno verbere liberare dignaretur, quem in pręsenti sub flagello premere dignatus sit. Si quid autem studiis retro actis addere potuisset; quanto ab exteriori implicatione cæcitatis causa cessauerat, tanto attentius orationi incumbebat. Et quo mundi figuram intueri nequibat, eo cordis ad verum lumen contemplandum clarius intendebat. Causa ab exterioribus factis cessabat, totum se ad studium orationis, vel assiduitatem lectionis applicabat.	Biennio priusquam obiret, Ecclesiam fecit solemniter dedicari. In altaribus vero tanta pignera Sanctorum insita sunt, vt scientibus mirum sit. His autem qui forte a sciētibus audiunt, pene incredibile videatur. Nam in his vndecumque colligendis, pater ille sanctus, quotiens sese opportunitas præbuisset, omnimodis, quoad vixit, operam dedit. Quæ scilicet & apud Romam, & vbique locorum sic impetrabat: sicut nimirum ille, qui & in sermone, & vultu erat gratiosus: & in dandis preciis munificus, & quod maius est, in id quod agendum erat, diuina gratia fretus. Frequenter enim pro eisdem pigneribus impetrandis, & pretiosa tentoria, necnon corpulentos equos, & multa pecuniarum pondera constat eum dedisse. Dentem namque sancti Martialis in dextro altari, cum reliquiis beatissimi domni Martini, necnon & sancti Hilarij collocauit; quē a sancto corpore nullus ex largitoribus, a sancta maxilla, cum diu conarentur, eruere posset; ille præmissa oratione protinus eum auulsit. De eodem profecto altare mirum aliquid ipso dedicationis die contigit accidisse. Quidam enim iuuenculus, cum turbæ semet imprimerent, pallium desuper tulit, vt illum ministro redderet, cum quidam ei dicerent circumstantes, ne id præsumeret. Sed quoniam ille tollere non misit, protinus vehementi angustia comprehensus est, ac primo manus eius excoriatæ sunt. Tunc paulatim omne corpus pelle nudatum, vt vix post sex hebdomadas conualescere posset. Locum, sicut olim decreuerat, Monachorum ditioni delegauit, vbi tamen dehinc parum demorabatur.	Spacio quo superuixit, summopere procurauit, vt omnes ad se pertinentes in pace dimitteret, ne forte litis occasio posset inter eos oriri. Prædia vel mancipia, quæ beato Petro non delegauerat, inter quosdam propinquos ac milites, vel certe seruitoribus dimisit. Nonnullis tamen eo tenore, quo postquam obissent, ad Aureliacum accepta redissent. Centum ex mancipiis tantum libertate tunc donauit. Nam alias diuersis locis ac temporibus innumera sunt, quæ emancipauit. Quamplures autem ex ipsis amore eius perstricti, libertatem recusantes, permanere magis in seruitute eius maluerunt. Quo facto peruideri potest, quam dulce dominium in eos exercuerit, quandoquidem suæ libertati seruitutem illius præferre maluerunt. Monebatur autem a quibusdam suis, quatinus de familia, quæ sibimet affatim superabundabat, maiorem multitudinem iugo seruitutis absolueret. Quibus ait, Iustum, inquit, est, vt lex mundialis in hoc obseruetur, & ideo numerum in eadem lege præstitutum prætergredi non debere. Quod ad hoc sit commemoratum, vt hinc pateat quantopere diuinis præceptis adhæserat: quando etiam legalibus ita se submiserit, & humanis.	Intrante vero iam suæ migrationis tempore, morabatur apud Cezeruiacum quandam sui iuris Ecclesiam, quæ in honorem sancti Cirici consecrata est. Cum quidem plus solito compunctus profundius suspirabat, itaut satis pateret quod desiderium cordis eius alio tenderet, consolationemque in præsenti nequaquam haberet. Inter suspiria vero lachrymis suffundebatur, & erectis in cœlum subinde visibus orabat, vt ab hoc sæculo liberaretur, sæpius repetens atque dicens, Subuenite sancti Dei. Hoc namque verbum semper ori eius familiare fuerat: hoc ad euentum cuiuslibet subiti casus inclamare solebat. Non multum vero post vitalis vigor cœpit spasmo quodam intabescere, artuumque vires ac totius corporis armonia paulatim dissolui. Dissolutionem igitur sui iam instare cognoscens; Amblardum Episcopum iubet euocari, vt eius transitum suis orationibus muniret, ouemque paradisi pascua repetentem, pastori omnium Christo pastor consignaret. Interim vero cuncta quæ vel funeris causa, vel remanentium necessitas poposcisset, sano sensu, & integra memoria disponit. Cum subito velox fama rumorem circumquaque disparserat; Quod vir Domini Geraldus ad transitum propinquaret, accucurrerunt omnes veluti commune dispendium lugentes, clericorum ac monachorum turbæ nobilibus viris admixtæ, cateruæ pauperum, & pagensium plebes, lugentibus istis aliorum fletus incitabantur. Inter singultus vero & lachrymas erūpentes, quasi querimoniam facientes, vnusquisq. de eius pietate, de caritate, de cura pauperum, de tuitione impotentium, plangoris voces ingeminabant. Flentes igitur isti dicebant. O quale solatium mundus amittit! Illi vero, O Geralde, qui merito bonus vocaris, quis iam erit, sicut tu, sustentator indigentium? Quis nutritor pupillorum, vel defensor viduarū? quis dolentium consolator? Certe quis potentiæ tuæ culmen ita pauperibus inclinabit? Vel quis, sicut tu, singulorum necessitates perpendet, aut expediet? Indulgentissime Pater, quam blandus, quā suauis semper fuisti! Cunctorum gratiam hauriebas, ignotorum etiam affectus, fama tantæ bonitatis ad te traxeras. Hæc & huiusmodi, quæ dolorum vis inter singultus exaggerare solet, tam luctuosis planctibus inundabant, vt putares quod illæ lacrymæ numquam possent cessare. Ita per singulos dies agebatur, donec ad ipsum vocationis eius terminum veniretur. At vero ille morem suum, nec in fine poterat deserere, quin singulis accipere volentibus omne stipendium dari iuberet.	Vere beatum & felicem dixerim, qui talis fuit, vt caritatem suis operibus debitam nō reliquerit in terris, & in caritate sanctorum receptus sit in cœlis. Vere felix, qui licet potentia seculari sublimis esset, nullū tamen læsit, nullum oppressit, nec aliquis vel paruam querelam aduersus eum reclamauit. Nam si Nathanael vere Israelita vocatur, eo quod dolus in eo non fuerit, iure & hūc Israelitam dixerim, quem auris audiens beatificat, & cui, ad exemplū beati Iob, oculus videns testimonium reddit. Cum igitur omnes vna lugerēt, solus ille perstabat lætabundus. Quippe qui nouerat, quod sperantibus in Domino meridianus fulgor in vesperum consurget; & dum dederit eis somnū, hæc est hæreditas. Quamuis ergo pro mortali conditione caro forte timeret, tamen spiritus in aspectu gloriæ defixus exultabat, vtpote qui spem diu desideratam se iam in re percipere cōfidebat. Nam vt scriptum est, quia iustus in morte sua cōfidit, putares illum in eadem spe confixum, & nullatenus mortem timere. Lætabundus itaque videbatur, cum nec quidem parum aliquid fateretur, in quo pauere se vel tenuiter demonstraret. Per omne vero sui langoris tempus, ita fatiscentes ad diuinum obsequium impellebat artus, vt nec vnū quidem nocturnale officium, nisi in Ecclesia pateretur celebrare: Missam vero vnam diei competentem, & alteram pro defunctis coram altari positus audiret. Sane cum membris iam nimis rigescentibus, gressum per se nec sustentatus quidem progredi potuisset, adhuc tamen spiritus in sui feruore perdurans cogebat, vt corpusculum manibus baiulorum portaretur in oratorium: Nimirum, vt boni operis tunicam vsque ad talum extendens, virtutis suæ laudem in fine cecinisset.	Sexta nāque feria dilucescente die ingrauescere se sentiēs, iussit vt Nocturnale corā se Capellani peregissent, Episcopo cū suis in Ecclesia illud celebrante; cum psallentibus autē & ipse psallebat, donec post matutinale officium, omnes etiā horas diei compleret. Tum vero Completorium finiens, signo se sanctæ crucis armauit, & subiunxit illud verbū quod ei semper familiare fuit, dicens, Subuenite sancti Dei. Hoc in vltimo locutus, oculos tacens clausit. Videntes vero qui aderāt, quod loqui cessaret, Episcopum aduocarunt. Sancta quoque membra illius in cilicio posuerunt: Cæterisq. pro exitu psallentibus quidam de Sacerdotibus Missam concitus celebrauit, atque sacrosanctum mysteriū attulit. Cum vero quidā dicerent, quod iam discessisset; ille sensum adhuc retinens oculos aperuit, & hoc iudicio nondum se discessisse mōstrauit. Tum vero Dominicū corpus quod expectabat, sua spōte suscepit, & ita felix illa anima ad cœlos migrauit. Et velut ipso feriarū numero sui causam insinuans, bonum opus, quod ad senarium pertinet, bene consummasse, & ad verum sabbatum, quod est requies, se trāsmigrasse monstrauit. Et ille quidē quod cupiebat, vt credimus, iam videt; quod sperauit, iam tenet. Multis tamen non modicum dolorē dereliquit. Nam licet ipse mœror quadā dulcedine respersus esset, pro eo quod scirent, quia talis fuit, vt de illo magis gaudēdum, quam lugendum; clamore tamen ingenti plangebant, quod eius cōtubernio priuarentur, cuius similem vultum non se videre sperarent. Illi humanitatis causa tristabantur, sed Angeli, vt credimus, lętabantur. Nam si coram eisdem Angelis gaudiū est super vno peccatore, qui pœnitentiam agit; quanto magis super hoc homine iusto, qui inter opera virtutum consenuit? Sed gaudium Domini sui, quo ab eisdem Angelis exceptus est, fides contēplatur; oculis vero corporeis interim latet, qui videbant quidem cadauer, quod exoluerat debitū mortis, & nondū apparebat quantum anima glorificaretur in cœlis. Moritur ergo Geraldus, sed iuxta illud Dauiticum, nequaquam vt ignaui solent, quoniā inter Sanctos sors illius est. Et si persoluit illud Psalmistæ, Vos autem sicut homines moriemini, tamen ad eum pertinet hoc quod ibi præmittitur, Ego dixi, Dij estis, & filij Excelsi omnes. Testatur Euangelista, Filij Dei sumus, sed nondū apparet quid erimus. Felix itaq. Geraldus qui separauit preciosum a vili. Postquam enim gustauit quā dulcis est Dominus, nequaquam huius vitæ delectamentis, ad eiusdem Domini contemptum se submisit. Sed hanc vitam, quæ reprobis preciosa est, vilem sibi deputauit, & mortē, quæ illis pessima est, preciosam inuenit. Vere beatus cuius dies in dolore, & anni in gemitu transierunt: quia iam expertus est quam magna multitudo dulcedinis, quam Deus abscondit timentibus se. Qui etiam in conspectu filiorum hominum, hanc aliquatenus per singula signa demonstrat. O quanta diuersitas est inter illum, & vedios, id est male diuites! Huic enim lachrymæ suæ fuerūt panes, & potum accepit in lacrymis & mensura. Illi vero ducunt in bonis dies suos, & habent consolationem suam, iuxta illud Euangelicū, in pręsenti. Sed enim iste iam in voce exultationis, trāsiit in locum tabernaculi Dei. De illis dicitur, quod in puncto ad inferna descendūt. Cęterū si de eius exteriori conuersatione quisquā dignū aliquid referre posset, delectationes tamē, quæ in dextera Domini repleuerunt eum vsq. in finē, nullus nostrū non dico verbis explicare, sed nec sensu quidē attingere valet: nisi forte quilibet in seipso fētiscit, quid est delectare in salutare Dei.	Porro autem quia Deus mirabilis est in Sanctis suis, in quibus eum laudare iubemur, dicēte Scriptura, Laudate Dominū in sanctis eius, iccirco, o beate Geralde, quales possumus referimus illi pro te. Laudātes eum quod elegit te, & quod iustificauit te; quod misericordiā suam mirificauit in te, quod per vias rectas deduxit te, quod fructum tui operis inueniri fecit ipse, & postremo, quod vsque in senectam & senium nō dereliquit te, & quod maius est, quia inter filios Dei computauit te, & insuper in oculis omniū glorificat te. At vero quia sanctos decet laudatio, ad laudē illius laudamus etiam te, quia scilicet iuxta Ieremiam, iugū Christi ab adolescentia portasti, quia gratiā vocationis eius non recepisti, quia commutationem pro anima tua non dedisti, quia salutem eius in vacuum non accepisti, quia intima tua, quæ de amore Christi cōceperas, non proiecisti, quia tentationis tempore non recessisti, quia in externa præsentis vitæ gaudia te non effudisti, quia bonum faciendo non defecisti. Verūtamen tu Domine Deus, tu per ipsum nostræ præsumptioni ignosce. Nam in hac relatione excessum formidamus, quoniam id tentauimus, ad quod agendum nullatenus idonei sumus. Quia licet ille dignus sit laude, in quo tu laudaris; nos tamen, Domine, ad hanc referendam indigni sumus, quia non est speciosa laus in ore peccatoris. Sancti ergo tui, vt scriptū est, benedicant te, & opera tua confiteantur tibi. Sed quoniam imperfectum Ecclesiæ vident oculi tui, & lapides terræ eius miserebuntur, precamur vt hi, qui pro soliditate morū lapides vocantur, nobis, qui merito nostræ prauitatis terra sumus, subuenire dignentur: vt nos qui non habemus indumentum iustitiæ, lapides amplectamur, vt eorum meritis nostram nuditatem cōtegere possimus. Hic ego famulus tuus affectū miserendi, quem eidem caritas tua inuiscerauit, in nos dirigat, & de illa sempiterna Capitolij curia, qua iā inter consules cœli residet, in hac conualle lachrymarum quam euasit pie respiciat: Singulorum preces exaudiat, omniūque necessitates apud te expediat: præstāte Domino nostro Iesu Christo filio tuo, qui tecum, cū spiritu sancto, viuit & gloriatur Deus, per infinita secula seculorum. Amen.	Velociter sane, sicut de excellenti persona fieri solet, transitus eius circumquaque personuit. Cū quidē incredibilis hominum multitudo mox vndique secus irruere cœpit, examina nobilium virorum, innumeræ cateruæ pagensium atque egenorum, plures Monachi, & agmina Sacerdotum. Quem vniuersi germano quodam & dulcissimo affectu plangebant, & nescio quo diuino instinctu compunctius atque suauius eum lugebāt: ob hoc videlicet quod illum Deo placuisse nō ignorabāt.	Cum igitur esset ex more nudatus ad lauādum, Ragambertus, & alij ministri qui id agebant, manus vtrasque pectori eius applicuerunt, cū subito dextrum brachium ipsius extēsum est, & ita genitalibus membris manus eius applicata, vt eadem membra sub volam concluderet. Quod illi quidē casu contigisse putantes, manum ipsam ad pectus denuo inflixerunt. Sed iterum, sicut prius, extensa est, & ad sexum contegendum sese aptauit. At illi stupere iam cœperunt, sed rē diligentius scire volentes, adhuc tertio brachiū reflectunt, manumq. super pectus ad alteram reducunt. Quæ protinus summa velocitate prædicta mēbra, sicut prius repetiit, & obtexit. Polinctores autē admiratione simul & pauore perculsi, iam tunc animaduerterunt, quod hoc absque vi diuina nullatenus accidisset. Fortassis enim per hoc cœlitus monstrabatur, quod ad castitatis pudorem conseruandum semper illa caro viuens verecumdata sit. Corpusculum itaque festinanter operuerunt. Postea vero quam indumentum accepit, nullatenus vspiam sese manus illa extendit.	Sui autem, quamplurimis comitantibus turbis, corpus illud sanctum ad Aureliacum, sicut ipse iusserat, detulerunt, & in aristonem lapideum ad sinistrā scilicet basilicæ ipsius collocauerūt, iuxta arā Sancti Petri, itaut sepulchrū eius habeatur in dextro, & ipsum nihilominus in dextrorsum. Sed iam libellum hunc terminemus, ne forte cum rusticitate, tum etiam prolixitate displiceat. Si quid autem in eo lectorē oblectauerit, meritis domni Geraldi pręstitum censeat. Hoc vero quod displicuerit, inertiæ meæ deputabit, tamen miserendi occasionem reperiet. Et ob id suppliciter obsecro, & considerans quod hoc agere iussus præsumpsi, mihi veniam a iudice cordium deprecetur.	Beato quidē Geraldo satis suffecerat, quod ille testis fidelis, qui in cœlis est, & cui semper placere studuit, hunc apud se in illa Paradisiaca regione remunerat; sed tamen quanta sit gloria, quam intus possidet, isdem testis Christus foris manifestare dignatur. Scriptum namque est, quia Deus instaurat testes suos contra nos. Quisquis enim pręcepta illius custodit, testis eius contra nos est, quod possumus quidem seruare eadem præcepta sicut ille, sed nolumus. Nam vt de meis similibus dicam, cūcta iam piorum dicta legere fastidimus, exempla quoque imitari negligimus, cum tamen aut ociosis, aut secularibus verbis infatigabiliter occupemur. Sed hoc agentes, de illis nos probamus esse, quos Apostolica vox notat, dicēs, A veritate auditum auertent, ad fabulas autē conuertentur. Ad hanc ergo inertiam vel cętera portenta vitiorum, aliquatenus reprimendam, dispositor sæculorum Christus, hunc testem suum contra nos instaurat, quem & multis miraculis coram nos illustrat, vt quia oculos ad consideranda, vt dictum est, piorū exempla clausimus, vel ad splendorem huius hominis, tanquam de prope coruscantem respiciamus. Si quidem ille diuina præcepta nostro tempore custodiuit. Sed quia mortuus cito recedit a corde, protinus hoc obliuioni tradimus, & nō recogitantes mercedem, quæ sanctis eius operibus restat, ad hæc imitāda male torpescimus. Ob hoc itaque miracula, quæ forte ad tempus fiunt, operari dignatur, quatinus vel sic gloriam quam intus habet, intelligamus, & ad opera quibus ad eandē gloriam prouectus est, tanquā recens edita mentis aciem intēdamus, & ad hęc imitanda conualescere studeamus. Sed iam de eisdem miraculis quæ rationi congruerint, Deo iuuante, referamus.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	DE VITA S. GERALDI Auriliacensis Comitis, LIBER QVARTUS.	??	??	DOMINICA igitur post transitum eius insequuta, multis, vt diximus, comitantibus turbis, ad Aureliacum delatus est. Cum igitur psallentium chori circa feretrum pernoctarent, quidam vir nobilis nomine Gibbo, filiam, quam caducus morbus obsederat, subtus eodem feretro collocauit, quæ postea nihil infirmitatis illius passa est. Iam quippe materfamilias existit, & ipsa virtutis huius testimonium, seipsam incolumem præfert.	Quidam homo nomine Grimaldus in villa manens per somnium vidit quod operculum sarcofagi eius auellere conaretur. Qui expergefactus, a cubitis & deinceps, brachia cum manibus ita reperit arefacta, vt nihil ex his operari posset. Sic per quindecim ferme dies manens debilitatus, ad sepulchrum supplicaturus venit, ac protinus sanitatem recepit.	Ancilla cuiusdam viri Lamberti lunatica per somnium monita est, vt ad eius sepulchrū supplicatura veniret. Quod illa domino suo indicauit. Ille vero timēs, ne illusio, & ridiculū esset, si visionē virtutis effectus minime sequeretur, prohibuit eam. Illa dehinc secundo, ac tertio nihilominus per visionem monita, prędictum dominum suum rogabat, vt eam illuc ire permitteret. Quod ille iam cōcessit. Iuit ergo mulier, & ante sepulchrum vigilans, pleniter sana recessit.	Interea plateola quędam herbida, in modū rotę per girum rotunda, ante criptam apparuit. Quæ cum esset herbis referta, per girum tamen tellus nuda & puluestris erat. Hi ergo qui per cimiteriū transibant, cum vidissent plateolam illam, & sulcum puluereum, qui hanc ambiebat, mirabantur, scientes quod nec homo, nec bestia calcando sulcum illū detriuerit. Aliquando vero permansit, & postea disparuit. Sequenti autem æstate similiter ibidem visa est, sed multo iam latior. Habebat autem lembum circa se detritum, vt prius, & puluereum. Tertia itidem æstate rota similiter herbida, & quasi calle puluereo circumcincta apparuit, sed multo iam diffusior. Ac deinceps per annos plures inantea se paulatim spargens, extendi videbatur. Qui vero causam diligentius retractabant, prodigium aliquod esse credebant, coniicientes quod rota viridis famam beati Geraldi viriditate virtutis plenam fortasse figurauerit. Quæ fama per populos, qui ariditate bonorum operū steriles sunt, quos puluereus circulus significaret, subinde se spargit, & illos exemplo suo quasi fœcundat; dum pro eius amore gratam peregrinationem & laborem suscipiunt, dum & munera offerunt, & nonnulli melioratis moribus redeunt: Sicut rota illa inantea se extendens ariditatem puluerei circuli ex parte replebat. Vtrum vero hoc significauerit, rerum dispositor nouit. Certum est tamen quod nihil in terra sine causa fit.	Quidam bonæ opinionis clericus ciuitate Rotenus degit. Hic, si somnio fides adhibēda est, visionem vidit ita continentem. Erat quasi altus locus, vbi splendor ingens fulgebat. Ad quem splendorem per quatuor gradus ascendebatur. Ante primum vero gradum erat quasi antepodium de ferro. Secundus gradus habebat antepodium æreum. Tertius argenteum. Quartus aureum. In primo itaque gradu vidit aduenire duos viros splendidissimos vultu & habitu. Quos alij duo sequebantur, qui inter se tertium per manus ducebant. Dictum est autem clerico qui hoc videbat, quod illi duo primi essent sanctus Paulus, & sanctus Martialis: alij duo qui sequebantur, sanctus Petrus, & sanctus Andreas. Si quidem tertium quem ducebant, sanctum esse Geraldum. Quem scilicet clericus ille in hac vita manentem minime cognouit. Sed dum postea referret, quali eum statura, vel facie vidisset, illi, qui eum nouerant, speciem recognouerūt. Cum ergo venissent ad primū gradum, psallebāt quasi psalmum. Post quem sanctus Petrus collectam dixit. Quam cōpletā, responderunt, Amen. Ita fecerunt secundo, tertio, atq. quarto. Cæteris autē stantibus, beatus Petrus vsq. ad locū prædicti splēdoris pertetēdit. Et prostratus in terra, aliquantisper adorans, iacuit. Tunc surrexit, & vsque tertio se prostrauit. Deinde vox quasi de illo splendore respondens, requirit quid vellet. At ille; Domine, inquit, pro seruo tuo Geraldo misericordiam tuam deprecor. Et nunc nescio quis, veluti codicem tenens, quasi vitam illius recitabat. Cumque aliquandiu legeret, hoc tantummodo clericus intelligere valuit. Qui potuit transgredi, & non est transgressus: & facere mala, & non fecit. Tunc ad eum vox, Fac, inquit, de eo quod vis. Et protulit quasi sceptrum dans illi, per quod haberet potestatem exaltandi eum. Clericus vero vocem dantis audiuit, sed non nisi sceptrum vidit. Tum vero beatus Petrus ad eos, qui se expectabant, gaudens rediit. Sane ad locum, vbi stabant, apparuit quasi cliuosus ascensus in cœlum vsque porrectus. Beatus autem Petrus dilectum Dei Geraldum manu tenens, & per gradus illos ascendere incipiens, excelsa voce, Te Deum laudamus, exclamauit. Et ita psallentes cœlum cum eo petierunt. Siquidem hanc sequutum est visibiliter aliud de eius sepulchro signum.	Septimo postquam migrauerat anno, sarcofagus, qui vsque medium cooperculi terra contusa, calcibus fuerat contectus, sensim eminere super eandem terram cœpit. Nec tamen terra, quæ erat in gyro, aut eleuari, aut deprimi visa est. Incolæ tamen necdum hoc animaduertebant. Cum interea quidam clericus de Lemouicensi pago veniens, interrogabat Monachos, vtrum sarcofagus domni Geraldi sursum adhuc emersisset. Et subiunxit quod admonitus per somnium fuerit, vt ad eius tumulum veniret, quoniam eius sarcofagus iam apparere cœpisset. Tum vero Monachi cum ipso pergentes ad tumulum, & linteum desuper euellētes, ita repererunt, vt clericus dormiens viderat. Et tunc quidem aliquantulum eminebat. Iam vero non parū altior videtur. Quisquis autem hoc dignoscit, virtutem aliquam esse diuinam ignorare nequit. Ex hoc igitur miracula crebro fieri cœperunt.	Circuncisionis Dominicæ solemnitas aduenerat, cum vassus quidam nomine Adraldus focum caragiorū tota nocte in domo sua fieri præcepit. Intempesta autem ipsius noctis hora, dæmones super focum custodes irruerunt. Quibus ita damnati sunt, vt vnum occiderent, alterum debilitatis membris corporea salute priuarent. Qui postea mendicando vitam exigens, ad Aureliacum deportatus est. Quo dum per aliquot dies victitaret, quidam violenti homines præsumptionem faciebant contra potestatem loci ipsius. Qua de causa Monachi signa sonare, atque letaniis insistere cœperunt. Tunc ille contractus supplicabat, vt hi, qui circunstabant, hunc ad sepulchrum domni Geraldi deferrent. Quod cum illi fecissent, orabat, vt sibi subuenire dignaretur. Qui post modicum sanus surrexit, & redintegratis membris omnibus denuo in momento conualuit. Ex hoc iam cœperunt miracula subinde patrari, virtutūque eius opinio certius atque diffusius resonare. De quibus si forte quis dubitet, quoniam sæpius eadem in infirmis repetuntur, potest visu probare, per quod præteritorum fides sumat. Quæ autem in iis qui variis langoribus opprimuntur, diuina dignatio sæpius iterare dignatur, hoc propter prolixitatem prætermisimus. Quædam tamen ad gloriam eiusdem beati viri commendandam perstrinximus, ne inconsulte ea transilisse videamur.	Constat autem quod idem sanctus vir, dum aduiueret, multas Sanctorum reliquias ad Aureliacum aduexit. Quippe, vt superius dictum est, istius causæ studiosissimus fuerit, & ad impetrandum quod vellet, non paruam gratiam a Deo habuerit. Inter cætera denique sanctorum chymilia, quæ illic habentur, est quoddam lignum Domini, cui talis virtus inesse frequenti experimento dignoscitur, vt si quis illud equitando portet, equus in breui moriatur: aut si periurium forte quis fecerit, emptilentiscus fiet. Non pauci etenim iam propter hoc peccatum caduci facti sunt. Incolæ autem regionis illius mores valde ferinos habere solebant, sed aliquantulum exemplo vel reuerentia sancti hominis esse mitiores videntur. Cum autem fœdus, aut aliquod grande iuramentum iure decernunt, per quemlibet Monachum, aut clericum, qui tamen pedester incedat, deferri sibi faciunt.	Quidam sane de beati Geraldi gloria temere disputantes asserunt, quod ista curationum gratia, non meritis eius, sed istarum virtutibus reliquiarum conferatur. At nos causam diligentius considerantes, id credimus, quod ita per sancta illa pignora sanitatum beneficia tribuuntur, vt virtus quoque beati Geraldi cooperatrix non negetur. Nam hoc ipsa qualitas accidentium rerum credit suadet, quoniam ipse solet infirmis per visum apparere, & maxime ante eius tumulū sanitatis beneficium conferre. Vt est de filio Ioannis videlicet Aruennensis Vicecomitis, quem mutum & surdum, vna manu contractum ibidem detulit. Ante sepulchrum namque prosternens sese in orationem dedit. Nocte iam mediante, sanguis ab eius auribus erupit, manusq. illius directa est, quam circa collum patris sanam expandit, & primā vocem emittens, panem ab eo quæsiuit. At ille gratias agens pro filio, totam Ecclesiam clamore compleuit, & quendam sui iuris alodum ad sanctum sepulchrum tradidit. Sane de isto nominatim commemoramus, pro eo quod miraculum in excellenti persona patratū, ad multorum notitiam peruenit. Dissimilia autem vel diuersa alterius generis, primo quidem ab incolis notabantur, sed cum numerus immensus cresceret, omissa est cura numerandi.	In Aureliaco oppido ante fores Ecclesiæ erat epistilium, ex quo ille ascendere equum solebat. Quod videlicet cum infirmi ob eius amorem deosculantur, solent recipere sanitatem. Ob quam etiam causam nunc est ab incolis intra Ecclesiam transpositum, & in modum altaris palla coopertum. Non longe ab oppido quod rustici Mulsedonum dicunt, prædictus vir Dei casam habuerat. Porro oppidani mutuo condixerunt, vt mensam eius, quæ in prædicta casa adhuc erat, sibi ad reficiendum deferrent. Quod & fecerunt. Casu vero ad frontem cuiusdam domus, hinc portitores proiecerunt. Cum super eam quidam veniente meridie dormire vellet, subito cœcus & amens effectus est. Deinde cum etiam canis eandē mensam calcaret, omnibus membris statim diriguit. Necdum tamen illis aduertentibus quidnam esset, alius itidem super hanc se proiecit, sed & ipse protinus cœcatus est. Tandem intelligentes, quin ob tabulam sancti viri frequenti eius refectione consecratam ista pertulerint; hanc ad Ecclesiam beati Martini quæ prope est, linteo contectam deportauerunt. Quæ nunc vsque domatis ibidem suspensa comparet. Ad aliam eius mensam quæ erat in villa Vaxia, quidam Presbyter cum vicinis ad conuiuium venerat. Cumque, sicut fieri solet, inter epulas gannirent, & verba ridicula vicissim immiscerent, subito pauor ingens ita omnes perculit, vt statim intermittentes scurrilitatem, ad alium locum comesuri secederent. Mensam vero deportauerunt ad illud Oratoriū, quod factum est in quodam loco, vbi feretrum portatores deposuerunt, ad mutandum pallium. Quo videlicet loco pecora circumquaque vagantia, cum forte spatiolum illud vbi feretrum, sicut diximus, positum fuerat, pascendo contigissent, protinus tormentari incipiebāt, & nonnulla moriebantur. Incolæ vero per id quod animalibus acciderat, causam intelligentes, ibidem prædictū Oratorium construxerunt. Quo dehinc certum est, quod plerique infirmi sanitatem sunt adepti. Præterea mirum quiddā & pene incredibile contigit, nisi quia vsu probatur. Nam fonticula extunc in eodem loco subbullit, quæ viantibus ad potum sufficiat.	Rainaldus, quem vir Domini suspectum habens, iuramento, sicut superius dictum est, adhuc viuens constrinxerat, illius iuramenti fidem rupit, & familiæ, quam Cœnobio delegauerat, nimis erat cum suis infestus. Singuli autem, inter prædationes, quas patiebantur, nomen domni Geraldi inclamare solebant. Quadam autem nocte visum est ipsi Rainaldo, quod virum Dei sibi adstantem cerneret. Qui cum iuramenti fidem ab eo requireret, simul admonuit, vt familiam vexare de cetero cessaret. Excitatus ille indicauit coniugi visionem. Quem & illa suadebat, vt vel commonitus iuramentum seruaret. Et ille compunctus ad horam suis idem retulit, præcipiens, sed ignauiter, vt familiam non inquietarent. Sed illi post paululum ad consuetam rapacitatem redierunt. Nec Rainaldus obsistebat, quia pronus erat ad malum. Et quamuis sanguine esset sancto viro propinquus, tamen ab eius pietate longe erat alienus. Tum itidem sanctus vir eidem minans apparuit, & quæ bona sibi fecisset, pro quibus ille mala reddebat, furibundus exprobrauit: atque percutiens eum in capite, e vicino mortem sibi sequuturam comminatus est.	In Prouincia, quæ Alamannia vocatur, nobilis homo erat obsessus a dæmonibus. Parentes vero, & milites sui per multa pignora Sanctorū ducebāt eum, vt saltem per eorum intercessionem diuina gratia liberasset. Sed distributor omnium bonorum, qui electum suum glorificare disposuit, hanc virtutem ei reseruauit. Nomen vero beati viri in ipsa Prouincia necdum auditum erat. Prædicti autem parentes dum eum ducerent ante corpora Sanctorū, dæmones sæpius clamabant, de eius corpore se minime exire, nisi per intercessionem beati Geraldi. Tum iidem parentes dæmoniaci huc illucque discurrebant, si vel Prouinciam audissent, in qua beatus Geraldus esset. Et nescio aut Romei, aut quilibet peregrinus indicauit eis Prouinciam & locum. Qui festine ad Aureliacum venerunt. Mox vt venit ante sepulchrum, clamare cœperunt dæmones per eum obsessum, O Geralde, inquit, vt quid illudis nos? Vt quid ardemus tua virtute? Qui mox cecidit in terram, & euomuit eos vna cum sanguine. Ex illa hora, & deinceps, incolumis mansit.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	DE REVERSIONE B. MARTINI A BVRGVNDIA TRACTATVS: Editus a Beato ODONE Cluniacensi Abbate. EPISTOLA FVLCONIS COGNOMENTO BONI Andegauorum Comitis ad Odonem Cluniacensem Abbatem.	??	??	VENERABILI & sancto Patri Odoni Dei gratia Cluniacensi Abbati, Fulco Bonus Comes Andegauorum salutem & debitam reuerentiam. Solent quodam fauoris præludio comparare beniuolentiam, qui non satis præsumunt de amici conscientia. Ego autem, Pater venerabilis, vobis scribens nequaquam id mihi esse necessarium reputaui. Præsumo enim me vobis coniunctissimum compage duntaxat & glutino caritatis: quamuis respectu vestri minor sim dignitate, meritis autem minimus. Non enim semper æqualia sociantur. Certe iunguntur in eiusdem constructione Tabernaculi saga cilicina cortinis subtilissimis. In Arca Noe immitis bellua cum homine mansueto exitialibus vndis eripitur. Pulchritudinem creaturarum & formica exornat, & Angelus. Et, vt domestico abutar exemplo, puluerulentis pedibus lutum oculorum positum, sublime in nobis ipsis exhibet ministerium. Sed quorsum hæc tam longo repetita principio? Nempe vt astruam exēplis, & confirmem rationibus, sæpe Comiti disparia, & sublimia humilibus debere condescendere. Condescendat igitur meæ paruitati vestra sublimitas, & præstate quod postulo, qui hoc ipsum præstitistis, vt postulare auderem. Meminit certe, non ambigo, vestra sancta Paternitas, quam dulcibus eloquiis animam meam esurientem reficere solebatis: vt de sancto & mellifluo ore vestro illius ignis sæpius ardorem in me trāsfundi & accendi sentirem, quem Dominus Iesus misit in terra, & voluit vehementer accendi. Inter cetera vero vitæ æternæ colloquia, de communi patrono nostro, videlicet Martino, frequēs erat nobis & iocunda fabulatio. Porro inter alia mihi retulistis reperisse vos in quibusdam veteribus scedulis impolito exaratum sermone, qualiter eiusdem beati Martini sacratissimum corpus ob Barbarorum incursus in Burgundiam delatū fuit, qualiterque exinde reddita pace Ecclesiæ ad propriam vrbem relatum. Ego autem & viri Sancti amore, & piæ vestræ collocutionis accensus desiderio, rogaui sæpius, & nunc iterum rogo, quatenus antiquitatis historiæ fide seruata, suā in vestro dictamine rem ipsam explanetis: quo & tam pia narratione ædificetur Ecclesia, & filij Pater expleat desiderium. Quod si ego tanti Patris filius appellari non merui, nec merita ad id quod postulo, impetrandum sufficiunt: certe vel dignitas materiæ, vel Ecclesiæ vtilitas obtinebit, quod poscentis vilitas impetrare non meruit. Martinus enim materia, vtilitas Ecclesiarum ædificatio est. Vos autem quid Martino negabitis? Quid ædificationis Ecclesiis subtrahetis? Eia ergo, agite: quod & amicus postulat, Martino præstat, & Ecclesiam ædificat. Quod si ius in amicum pro conuictus gratia, pro lactentis infantiæ participatione liceret exigere, nihil credo mihi negaretis, quem mater in lactis participem acciuit. Quem ergo materni lactis nutristis participio, matris Ecclesiæ nutrite lacte salutifero: vt sicut corporis mei vitam de matris lacte fouistis, ita animam de lacte Ecclesiæ foueatis.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	EPISTOLA ODONIS AD eundem Fulconem.	??	??	FVLCONI Bono gloriosissimo Cōsuli Andegauorum, Frater Odo humilis Abbas Cluniacensis salutem, gratiam, & benedictionem. Cum in sublimi humilitas, & in magnis & multis negotiis occupato, virtutis studium reperitur, vere, fateor, illius opus est, qui potest de lapidibus suscitare filios Abrahæ. Patet, credo, cur ista præmiserim. Ecce enim mundus in maligno totus positus est: nec tamen sibi vendicat generosissimum Principem Fulconem Bonum, a quo tamen in parte non minima vendicatur Fulco Bonus, vt pote Comes præpotens negotia tractat secularia: sed hoc, vt perpendo, specie tenus, in diuinis vero medullitus occupatur. Placet etiam in his immorari, & Boni Fulconis bonitatem exprimere: sed parco laudibus ne adulari videar, & pareo iussis ne ingratus existam. Hoc saltem vnum me dixisse liceat, rarum, imo fere nullum reperiri, quem ita virtutis æmulatio seculo subripiat, vt mancipet honestati. Sed iā ad imperata respondeo. Siccine, Comes gloriosissime, neminem reperiebas, quem de virtute consuleres, & præcipue de viro virtutis Martino, nisi tuum collactaneum Odonem? Puto deerant præclara Francorum ingenia, qui sublimem materiam sublimi æquipararent eloquētia? Sed vt sentio, quod pace tua dixerim, priuatus amor claudit oculum mentis: plusque tibi placet amici rusticitas, quam ceterorum phalerata vrbanitas. Sed esto, tibi paream: aggrediar quod hortaris. Verumtamē quis fidelius tenorem historiæ, quam describi postulas, scire potuit, quam tu ipse cuius Ingelgerius videlicet doctor & princeps in eadem profectione extitit? Si igitur excusare liceret, si quid tibi negare nostri esset propositi, merito tibi respondere debuerim, Interroga patrem tuum, & annūciabit tibi: maiores tuos, & dicent tibi. Sed, quia, vt verum fatear, meipsum tibi debeo, etiam vltra vires parere tibi nō differam. Etsi enim inest ignorantia quam arguat præsumptio, vera tamen dilectio non horrescit. Parebo itaque non eloquens erudito, sed vt amico amicissimus. Plus verax, quam eloquens, inueniri conabor. Neque enim nostra patitur professio pōpatici [sermonis affectare gloriolas, studium est esse potius, quam videri. Verum quia] nonnullis mos est scripta aliorum ad vnguem elimare, cum ipsi lippientibus oculis, si qua forte ediderint, vix respectent: rogo vt priuata lectione contentus, & quæ priuatim dictauimus priuatus & ipse legas, ne si forte in manus alienorum ipse venero, discerpar ab eis, quos non vera, sed vana delectant.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	IN TRACTATVM, DE Reuersione beati Martini a Burgundia, PRÆFATIO.	??	??	QVOTIENS ergo cuiuslibet potētis muneribus vel beneficiis præuenimur, persoluendæ vicis ei obnoxij tenemur. Eapropter prędecessores nostri domno Turonensi Martino, qui fuit vir potens in opere & sermone, qui etiam tempore necessitatis Turonum suam de manu Potentis potenter eripuit, obligatores facti sunt. Inde etiam ereptionis suæ perpetuum memoriale statuentes, annuam in honore Ereptoris sui celebritatem IIII. Idus Maij celebriter celebrant, & ereptionis suæ memoriam recolunt, & vota sua Liberatori suo solemniter persoluunt. Sollemnitas autem ista, non Translatio seu Ordinatio, non transitus, non Exceptio dicitur, sed Subuentio ab iis quibus rei gestæ veritas melius innotuit, nominatur. Necessitatis vero, superabūdātes angustias, & vrbis obsessæ calamitates & miserias dicemus, & ereptionis modum, & fugam etiam, qua fugere Rollonem voluit ille, qui Hastinum fugauit. Mansionem etiam, qua in Antisiodoro mansit: reuersionem etiam, & exceptionem, qua a suis, Turonēsibus videlicet, honorifice est susceptus, & in loco, vbi nunc adoratur, Deo annuente est collocatus, loco suo & ordine, prout Dominus dederit, stylo qualicumque prosequemur.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	INCIPIT TEXTUS NARRATIONIS in Reuersione B. Martini Turonensis a Burgundia.	??	??	IGITVR quoniam Danorum tellus sibi insufficiens est, moris est apud illos, vt per singula lustra multitudo non minima, dictante fortis euentu, a terra sua exulet, & in alienis terris mansionem sibi quoquomodo, ad propria non reuersura, vendicet. Vrgente igitur duræ fortis inclementia, Hastingus cum innumera armatorum manu a finibus suis exulans, Gallias ingreditur, ciuitates obsidet, mœnia subuertit, turres terræ coæquat: oppida, rura, vicos, ferro, flamma, fame depopulatur. Contigit autem vt Galliæ superioris partibus incensis, Turonum, simili eam exterminio consumpturus, descēderet. Ambazio itaque, & vniuersis, quæ inter Ligerim & Karum continebantur, in fauillam redactis, Turonum obsidet. Portis igitur custodias admouet, & ne quis tuto exeat, magno studiosoque conamine prouidet. Aggeres etiam struit, aspera complanat, & quicquid vrbi capiendæ commodum esset, ordinat. Alieni infortunij rumor delatus [obsessis,] cōceptæ formidinis fomitem subministrat. Muros tamen reparant, & turrium propugnacula resarciunt, & sagittarū grandine præmissa varios subiungunt assultus. Iam muri crebro quatiuntur ariete, & machinarum ictibus cedentes, ruinam sui minantur. Obsessi, viribus diffidentes, spei penitus solatio destituuntur. Tandem vero, diuina inspirante gratia, in se reuersi, beati patroni sui Martini corpus pie rapiunt, & ad locum, quo belli violentior impetus erat, deferentes, mortuum pro viuis propugnatorem opponunt. O admirabilem per omnia virum! qui dum aduiueret signipotens appellatus fulgorem virtutum astris intulit, defunctus etiam bellipotens triumphator hostium cuneos sola sui præsentia confecit. Vere mirabilis Deus in Sanctis suis. Sancti siquidem patrocinante suffragio & obsessis securitas & confidentia redditur, & obsessoribus formido & pauor non modicus immittitur.	Fugiunt igitur Dani, fugientes Turonici persequuntur: fugientiū pars gladio cadit, pars capta reducitur, & pars fugæ subsidio elapsa est, & vsque ad sextum lapidem ab vrbe persequuti sunt Danos, Triumphatoris sui corpus cum hymnis deferentes & gloria, per quem sibi triūphus cessit & victoria. Vnde & in eiusdem belli triumphali memoria, in ipso loco, quo Sancti subsistit corpus, in honore ipsius fabricata est Ecclesia, quæ propter belli euentum, sancti Martini Belli sortita est vocabulum. In eo autem vrbis loco, quo corpus eius supra murum pernoctans victoriæ primordia initiauit, erant ruinæ maceriarum antiquarum, in quibus ferebant Aulam fuisse Valentiniani; in qua sedens nequaquam assurgere est dignatus beato Martino Antistiti, donec regiam sellam ignis operiret, ipsumque Regem ea parte corporis, qua sedebat, afflaret incendium, solioque suo superbus excuteretur, & Martino inimicus assurgeret. Ibi Archiepiscopus cum populo deuoto Ecclesiam, quæ sancti Martini de Basilica dicitur, in honore itidē ipsius Sancti instaurauit. Eapropter igitur Synodo celebrata, [auctoritate] Archiepiscopi, & Episcoporum, qui conuenerant, statutum est, vt singulis annis deinceps per vniuersam diocesim Subuentionis huius festum IIII. Idus Maij sollemniter celebretur, quæ nullo alio nomine rectius, quam Subuentio, censetur.	Elapsis post Hastini incendia tribus lustris, successit eiusdem genus, & simili sorte a finibus suis exulans, Rollo vir armis strenuus, sed circa Christianæ professionis homines inhumanus: peditum multitudine, equestri ordinis copia, milite multiplici stipatus. Ille, Flandrensibus, Normānis & Britonibus in martio congressu sæpenumero confectis, ciuitates eorum & oppida, necnon & Ecclesias in fauillam redigens, non minimas hominum strages dedit. Cenomanis postmodum obsessa, exercitus sui procuratores Turonum vsque transmisit; vt, vrbe pessundata, auri & argenti effluentem copiam, & cætera eius bona diriperent, & illius incolas vinculatos secum adducentes captiuarēnt. Dei autem prouidente clementia, tanta Kari & Ligeris excreuit inundantia, vt sui vnione pelagus vnum efficerent, & a ciuitatis accessu non minima sui altitudine cuneos hostiles arcerent. Verum Maius-Monasterium, quod non longe a Turonis erat, funditus euersum, centum viginti Monachos, bis binos minus, ibidem gladio percusserunt, præter Abbatem & viginti alios quatuor, qui cauernis terræ latitantes euaserunt. Abbatem tamen a latebris extractum tormentis & cruciatibus ab eo exigunt, vt thesauros Ecclesiæ prodat, & Monachos, qui in cauernis latebras fouebant, in medium deducat. Vir autem Domini Abbas Hebernus, licet varia & multiplici tormentorum violentia arceretur, nec thesauros declarauit, nec filios in latebris latitantes reuelauit: qui adhuc reseruati sunt, vt Patroni sui corpus & inter alienos prosequerentur. Ita quidem contigit: sed ipse potius Comitibus exilij sui mercedem restituit. Nemo enim illorum residuus fuit, quem Martinus Ecclesiæ non proferret regimini, sublimaret dignitate. Recedentibus Danis, postquam ciuibus, tumore fluuiali represso, libera recurrendi reddita est facultas: auditum Maioris-Monasterij infortuniū & euersio, necnon & Abbatis cruciatus & pœnæ, & Monachorum preciosa mors & passio; vniuersorum, & maxime Sancti Martini Canonicorum, gaudia obumbrans, lacrymosa subministrauit suspiria, doloris immodici copiosam materiam propinauit.	Mœstitiæ igitur & mœroris pallio amicti, vultu lugubri assumpto, & ornatu, sicut moris est compatientium, dolere cum dolentibus, gaudere cum gaudentibus, dolentes & flentes ad memoratum accedunt locum, & doloris intrinseci tumore singultuoso perstillantes foris: lacrymis aliquantisper imminutis, viginti quatuor Monachos, qui in cauernarum latebris morabantur, extrahunt; & Abbatem vna cum ipsis cum debito honore & reuerentia ad suam secum deducunt Ecclesiam. In omnibus vero eos procurantes, delegerunt ipsis domum Ecclesiæ valuis inhærentem, a qua in Ecclesiam reciprocus ingressus & regressus secretior haberetur. Sex vero mensibus emensis, comperto Canonici quod Rollo, Cenomannis capta, Turonum captum ire disponeret, communicato cum ciuib. suis consilio, preciosam margaritam, & singularem thesaurum, sanctissimi videlicet corpus Martini Aurelianis vsque transmittunt. Huius latores & custodes extiterunt, Hebernus Maioris-Monasterij Abbas sæpedictus cum viginti-quatuor Monachis, & duodecim Canonici, qui Deo & Christi Confessori Martino deseruirent: comitatui eorum indeserenter adhærentibus duodecim Castri-noui burgensibus, qui sanctis deseruitoribus pie deseruientes, eis necessaria prouiderent. Famæ vero postmodum decurrentis relatu edocti, quod Dani ad Galliæ superiora processissent, cum thesauro suo ad sanctum transmeant Benedictum. Paucis vero elapsis diebus fama peruigili rursum prænunciante, quod iam Rollo Aurelianis aduenisset, sanctarum baiuli reliquiarum Chableiam veniunt.	Tempore autem permodico ibidem commorati, metu conualescente iterum, cum thesauro illo incomparabili Antissiodorum vsque perueniunt. Episcopus vero fama perambula præmonitus, & tota ciuitas, obuiam ruunt, & tantum hospitem cum honore non indebito deducunt, & in Ecclesia beati Germani, secus eiusdem Præsulis feretrum, Martini non imparis corpus reponunt. Per merita igitur beati Martini, virtutes ibidem & miracula innumera fiunt. Cæci quidem visum, claudi gressum, febricitantes sanitatem, aridi sospitatem, leprosi mundationem, paralytici membrorum reintegrationē recipiunt. Fama vero quæ clam nihil agere consueuit, per vniuersas regiones sanitatum gratiam diuulgante, tanta illic in dies infirmantium multitudo confluebat, vt ex numeri innumera æstimatione, regio ciuilibet exercitui assimilata videretur. Et quia ciuitas tantæ insufficiens multitudini vniuersos capere non poterat, per circumiacentes vicos hospitandi gratia diffundebantur. Omnibus pro voto per merita beati Martini Antistitis salus optata reddebatur. In familiæ vero eiusdem Episcopi vsum vniuersa infirmantium transibat oblatio. Tantus autem oblatæ pecuniæ excreuit cumulus, vt numerum quantitas excedens Antissiodorensibus Clericis inuidiæ fomitem ministraret. Vnde cupiditatis & inuidiæ stimulo perurgente, Martini ministros taliter alloquuntur. Quoniam tam a nostro, quam a vestro Pontifice virtutes & miracula indifferenter fiunt, æquum est vt si quid vtilitatis exinde prouenerit, vtriusque ministri in commune partiantur. Quibus euidenti ratione satisfacientes illi, postulantes ius communionis in hunc modum dissoluunt, dicentes. Antequam Martinus noster huc adueniret, uestro hic perordinante Germano, nullorum mentio miraculorum erat. In aduentu vero nostri Antistitis, piis eius id obtinentibus meritis, & signorum frequentia euidens exhibetur, & ex impensæ per eum salutis respectu, huiusmodi nobis beneficia proueniunt. Vt autem ex animo vestro omnis super hoc dubietatis scrupulus excludatur, leprosus hic, qui præ oculis est, in medio, si placet, Præsulum sanandus inferatur. Si vero a Martini latere leprosi latus positum conualuerit, & Germani lateri eiusdem latus adiunctum in lepra perstiterit, virtutis auctori Martino miraculum ascribatur. Si autem e conuerso, a Martini parte leprosi pars posita non curatur, & Germano pars inhærens sanetur, ad Germani meritum patefacta virtus & miraculum transferatur. Adquiescunt vtique, & prolata iudicij sententia ab omnibus approbatur.	In argumentum igitur agnoscendæ veritatis, in medio Præsulum leprosus ponitur. Decursis itaque nocte illa vigiliis & [orationibus], laudibusque, mane illucescente, conuenientibus vtrinque partibus, medietas hominis a Martini parte posita, sana & incolumis reperitur. Pars autem altera, occulto Dei iudicio, saluanda differtur. Vt autem per miraculum euidentius fides eluceret clarius, atque celsior, leprosi iterum pars sananda versus Martinum vertitur. Et mane facto, sub oculis omnium, homo totus ex integro alteratus in salutem inuenitur. Sopita igitur est mutualis hæc contentio, & Martini cultoribus extunc & deinceps infirmantium vniuersa cessit in pace oblatio. O admirabilis vrbanitatis Germanum Pontificem, qui cum tanti meriti esset, vt mortuos suscitaret, in domo sua hospiti suo tantum detulit honorem, vt in signorum exhibitione eo se videri vellet inferiorem! O signipotentis Martini attollenda præconia, qui Pontificalis ministerij dignitatē vbique in omnibus, licet exul, obseruans, & ciuitatem exilij sui susceptricem miraculorum gratia illustrauit, & suis sequacibus benignum, largum, & affluentem se semper exhibuit! Elapsis postmodum quampluribus annis, pace Ecclesiæ reddita, Rollone fidei restituto, Turonici viri Dominum & Patronum suum requirendi gratia Antissiodorum proficiscuntur.	Conueniunt igitur Armarium eiusdem vrbis Episcopum, vt eis suæ licentia permissionis, proprium reducendi Pontificem copia tribuatur. Quibus ille tale fertur dedisse responsum. Nolo Ecclesiam meam tanto defraudari thesauro, quia Episcopus factus eo vestitā inueni. Videntes itaque Turonici, se per eundem Episcopum nihil proficere, ad Regem Francorum, qui tunc temporis erat, meliora sperantes resiliunt: humili prece eum [rogantes ac] obsecrantes interpellant, vt Turoni & Martinū suum restitui iubeat, & vrbem Pastoris absentia, eo recepto, in gaudiū conuertat. Ad quos Rex ait. Cum vtraque ciuitas regij sit iuris, & ab vtraque nobis indifferenter seruiatur, indignum ducimus, vt Antissiodorum, quæ de thesauri huius possessione saisita est, præiudicij violentia spoliemus, & Turonum vestram, quæ huc vsque illius vestituram amisit, inuestiamus. Decedentes itaque Turonici, ad propria frustrati reuertuntur. Cogunt igitur Concilium cum Adalando Turonensi Archiepiscopo, Raimone Aurelianensi, & Mainoldo Cenomannensi, & cleri plebisque multitudine coacta, consilium ineunt quid facto opus esset. Eo tempore vir illustris Gastinensis Comes Ingelgerius, Hugonis Ducis Burgundiæ nepos, Lochiæ & Ambaziæ Dominus, strenuus armis, summa potestate & probitate præditus erat, & Andegauensem Consulatum ex regio munere nuper sibi impartitum procurabat. In Antissiodorensi etiam vrbe Aulam propriam, & vineas, & prædia [habebat] suburbana, & possidebat. Cum igitur tantum virum huius negotij peragendi commoda confluerent, allegationis suæ officio fungi ab vniuersis acclamatum est. Cum autem ad eum ob istiusmodi causam nuncios dirigere procurarent, per subuenientem Dei, vt credimus gratiam, sancti Martini, vt ei moris est, oraturus intrauit Ecclesiam. Exiens autem ab Ecclesia, ab vniuersis cū gaudio suscipitur, & ab omnibus ei honor debitus & reuerentia defertur. Cum in medio eorum consedisset, tanquā a Spiritu sancto præmonitus in hæc verba prorupit. Viri Turonici, viri diuitiis affluentes, cum diuite ingenij vena calleatis, & prudentia & fortitudine polleatis: miror admodum, & vehementer obstupesco, cur gaudium vestrum, lumen patriæ [vestræ,] vestrum, inquam Antistitem Martinum tam longo exilio relegatum, vestra id agente incuria, reducere neglexistis. Cui illi cum lacrymis aiunt. Gratias vobis agimus, & primum diuinitati, quæ tuo id imperauit cordi, vt de talibus nobiscum dissereres, & nobis in desiderio positis, desiderij nostri desideratum cōmonitorium faceres. Non est, inquiunt, Domine mi, nostræ, vt putas, incuriæ: sed Regis Franciæ pigra segnities nos impediuit, & Antissiodorensis Antistitis peruicax violentia nobis Martinum nostrum cum multo labore & instantia requirentibus denegauit. Quoniam igitur obstinati illius Antistitis cor induratum est, & quasi alter Pharao factus est: non vult dimittere virum Dei, nisi in manu forti. Proinde te, Domine, cui nobilitas & strenuitas, & probitas etiam & potestas suppeditant: communi & humili supplicatione [rogamus &] obsecramus, vt zelo Dei, & beati Martini amore ductus, huic te conformes allegationi, & ipsum & cum ipso gaudium huic luctuosæ restituas regioni.	Videns igitur vir illustris Ingelgerius, vniuersitatis illius post Deum spem in se penitus poni, lacrymas supplicantium miseratus & vota, promittit se iniunctum sibi negocium pro viribus exequuturum. Collecta igitur tam peregrini exercitus quam proprij multitudine non minima, sex fere millibus tam militum quam equitum secum electis, Antissiodorum venit. Continuant interim Turonici ex sui præcepto Pontificis vnius hebdomadæ ieiunia, & suum sibi reddi Martinum Deo supplicant iugi oratione, & precum instantia. Stupet Antissiodorum ciuitas armato milite & insperato se repleri. Diei igitur crastinæ aurora illucescente, peregrinus Comes impiger, postquam in Ecclesia ante dilecti Archipræsulis Martini corpus cum lacrymis orans, peregrinationis suæ preces & vota persoluit: conuenit Episcopum super Depositi restitutione, dicens. Pontificis nomen cum te & honor delectet, cur huius prænominis etymologia perdita, virtutum pontem non facis, sed subuertis, & gregi tuo factus forma deceptionis & doli, vestigiis inhærentem a sublimi veritatis via deiicis, & in perditionis præcipitium ire compellis? Cur necessitatis tempore thesaurum fidei tuæ commissum, dilationis innectens moras, reddere contemnis? Vnum ergo tibi ex duobus elige: aut Turonicis suum Martinum, dilationis cessante mora, restitue; aut te nullatenus redditurum responde. Cui episcopus in his verbis stomachatus ita respondit. Non decet peregrinum cum armata manu loca sancta inuisere, nec Sanctorum pignora viribus & armis velle sibi vendicare. Hodie tamen cum tuis patienter sustine, & quid super hoc acturus sim, crastina tibi dies declarabit. Communicato interim cum Coepiscopis, qui tunc forte aderant, consilio, quis actionis huius exitus vel finis esse valeat, percunctatur. Cui Siagrius Eduensis, vna cum Domnolo Tricasensi, ad ipsum sapienter respondit. Non decet Episcopum aliena rapere, vel cuiuslibet depositū fraude vel violentia velle surripere. Beati siquidem Martini corpus, hostili vrgente gladio, a Turonicis huc allatum, & ab eis penes te repositum nouimus. Quod ergo a fidelibus fideliter tibi commissum est, tu quandoq. fidelis restitue, & fidei læsæ damna resarciens, exasperato Comiti, verbis eum lenibus, & officiis demulcens, postulata concede. Nisi enim spontanee, & cito reddideris, ad tui dedecus & ignominiam ablatum protinus tibi videbis. Fac igitur de necessitate virtutem, & antequam imminens extorqueat necessitas, palliata prudens præstet liberalitas. Acquiescit Episcopus, & Andegauensi allocutione blanda delinito optatum exponit thesaurum. Affuit etiam & diuinæ memoriæ Abbas Herbenus coram Episcopis, vna cum Ingelgerio, iam sine sociis. Diuina siquidem prouidentia, & beati Martini oratione assidua mediante, iam promoti erant per vniuersæ Burgundiæ Prouinciam omnes & singuli in Episcopatibus & Abbatiis: scilicet vt qui cum exulato exules aduenerant, ab ipso exulato, in ipso exilij solo diuitiis & honoribus sublimarentur. Denique ipsis mandauit per veredarios sæpefatus Abbas Herbenus, vt interessent ducatui, & ad euehendum corpus sæpenominandi Antistitis: vt quem simplices Monachi & exules a loco proprio in exilium adduxerant, iam Episcopi & Abbates constituti ipsum solum exulem loco proprio restituerent. Quod & factum est. Celebrata igitur propria de S. Martino Missa solemniter, Ingelgerius Andegauensis & Abnarius Antissiodorensis assumptum onus illud nobile suis imponentes humeris, repatriandi aggrediuntur iter. Deducunt Pontifices cum hymnis & laudibus sancti Antistitis reliquias, necnon & Clerus deuotus, & vulgi vndequaque decurrens frequentia. Reuersis vero deductoribus illis Martini, exercitus aggressum capit iter, & optato potitur triumpho. Debitum seruitij pensum ab Abbate, & Monachis, necnon & Clericis Deo indies deuotissime exhibebatur, & Missa quotidie celebrabatur. In nobili illo exercitu nullus mollis vel effeminatus: nemo ibi feminam, nemo rapinā nouerat; sed ex mercato cōpetēti viuebat.	Postquam igitur diocesis suæ fines attigerat sacratissimi Præsulis Martini corpus, mirum in modum & oues morbidæ Pastoris præsentiam, & Pastor recognouit quantam ouibus deberet diligentiam. Quamuis enim peregrinus inter extraneos miraculorum floruisset copia: inter suos tamen, vt pote sibi a Deo cōmendatos, & copiosior ei fuit sanitatum gratia, &, si dici fas est, propensior benignouolētia. Quicumque ergo qualicumque incommodo ęgritudinis laborabant, etiam non apportati, etiam non rogātes, dextra lęuaque per totam Prouinciam mirifice sanabātur. Quam vera promissio Saluatoris dicentis! Opera, inquit, quæ ego facio, qui credit in me, & ipse faciet, & maiora horum faciet. In signis enim & sanitatibus, quæ ipse Dominus per se dignatus est exhibere, fidem etiam poscentium cooperari voluit, vt crebro Euangelia probant. Vnde est illud, Fides tua te saluum fecit. Per Martinum vero etiam non petentibus, etiam non accurrentibus, & quod maioris clementiæ est, etiam nolentibus subueniebat. Dum enim talia, tantaque virtutum insignia agerentur, quę etsi non viderent, occultare fama non potuit. Ea percurrente duo paralytici, qui in villa cui nomen de Hedera est, a prætereuntibus eleemosynam petentes, victitabant; dixerunt alter ad alterum. Ecce frater sub molli ocio viuimus, nemo nos inquietat, omnes miserentur: solus nobis labor est petere quod optamus. Licet, cum libuerit, somno indulgere, quieti vero iugiter: & vt breuiter dicam, ducimus in bonis dies nostros. Hoc [autem] totum nobis vindicat infirmitas hæc, qua iacemus. Quæ si curata fuerit, quod absit, necessario nobis incumbet labor manuum insolitus: quippe iam mendicare inutile erit. Et ecce audiuimus de Martino isto, in cuius diocesi degimus; quod reuertens ab exilio in toto suo Episcopatu neminem decumbentem præterit non sanatum. Nunc ergo, frater, acquiesce consiliis meis, & dicto citius fugiamus Martinum, ab eius diocesi exeuntes: ne forte nos sanitatum eius copia comprehendat. Nouum sane consilium, vota prorsus eatenus inaudita, tanto nolle carere incommodo, se, sibi reddi, effugere. Quid moror? Placet vtrique consultum, & aptatis baculis sub vtraque ascella, reptādo potius quam gradiendo, fugam arripiunt. Sed Martini pernix potentia prosequitur fugientes, comprehendit refugas, comprehensos & inuētos inuitos reparat sanitati. Quod illi in sese experientes, nec dissimulare poterant, nec audebant silere. Nimirum non nescij illum potentem perdere ingratos, qui & nolentibus subuenisset. Exclamant igitur, prædicantes miraculum, & homines loci illius, quo id contigerat, ad laudem inuitant Martini. Nec sibi integrum fore arbitrati, donec baculos sui languoris indices ad Martini matricē Ecclesiam detulerunt: palam omnibus exponentes & suæ perfidiæ fugam, & Martini etiam circa inuitos clementiā. Porro accolæ mansionis, in qua signum hoc sanitatis celebratum est, in nomine signipotentis Martini Ecclesiam condidere, quæ vsque hodie Capella alba nominatur.	Ingresso itaque beato Archipræsule Martino propriæ parrochiæ fines, mirum in modum res inanimatæ & insensibiles, Pastoris sui sentientes aduentum, grata congratulationis suæ signa prætendūt. Vniuersæ siquidem arbores, & fructeta tēpore brumali, repugnante licet natura, rediuiuis vestita foliis, & floribus vernant, & in sui ornatu, quantæ meritorum excellentiæ sit pater patriæ repatrians demonstrarunt. Itidem dextera leuaq. in Ecclesiis eiusdem parrochiæ sine humano adminiculo signa diuinitatis pulsabantur. Luminaria tam cereorum quam lampadarum diuinitus accendebantur: in duabus maxime Ecclesiis, quæ nomini eius dicatæ sunt notæ. In priore, quæ Maius-Monasterium nuncupatur, in qua viuens in corpore lectioni, meditationi, vigiliis, ieiuniis, & orationibus, die noctuque Deo incumbebat. In altera, quæ sancti Martini diuitis Castrinoui dicitur: de qua primo Rollonem fugiens sublatus fuerat, in qua etiam ab vniuersis Episcopis diocesis suæ, a Clero etiam & populo susceptus, in loco, quo nunc adoratur, huc vsque seruatur. Dōno igitur, vt diximus, Turonensi Martino, Turonum suam in millibus suis ingrediente, tota obuiam ruit, & ab Adalaudo Archipræsule Turonensi, & fratre eius Raimone Aurelianensi, & Mainoldo Cenomannensi, & sancto Lupo Andegauensi, & a suffraganeis totius Prouinciæ Episcopis, eis congratulanter occurritur, & omnis sexus indifferenter desiderato diu Domino suo lætabūdus occurrens, lacrymis, quas gaudiū extorserat, perfūditur. Ab Episcopis siquidem & Abbatibus, a Clero & virginibus, a populis & baronibus, a pueris etiam & senibus in Ecclesiā suam cum cereis & crucib., cum hymnis & laudibus gloriosus Antistes gloriose deducitur, & in propriæ sedis pristino gradu cum debito honore & summa reuerentia collocatur. Hæc est igitur gloriosa, sollemnisque Exceptio, qua Archipræsul Turonensis Martinus ab exilio reuertens ab alūnis suis officiose adeo excipitur, & in propria, vt dictum est, sede residens, omni petenti se, vt sui moris est, plurimum suffragatur. Hoc exceptionis celebre festum, anno ab Incarnatione Domini octingentesimo octogesimo septimo, a transuectione tricesimo primo Id. Decembr. celebriter agi ab Adalaudo Archiepiscopo Turonēsi, & a cōprouincialibus Episcopis celebrata Synodalis sanciuit auctoritas: quæ quando recolitur, a Danis facta destructio, & Martini repatriantis celebris & iocunda a suis memorialis Exceptio memoratur. Te igitur, o bone Martine, pie Pater, Pastor, & Patrone noster, nobis [obsecro] filiis & alumnis, nec non & veneratoribus tuis, more tuo bona confer, noxia submoue, & orationum iugi instantia gaudia nobis vitæ interminabilis obtine. Præstante Domino nostro Iesu Christo. Qui cum Patre & Spiritu sancto viuit & regnat Deus, per omnia secula seculorum, Amen.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	TRACTATVS BEATI ADÆ, ALIAS ODONIS ABBATIS CLVNIACENSIS, QVOD BEATVS MARTINVS PAR dicitur Apostolis.	??	??	OMNIBVS beati Martini memoriam pie venerantibus, Adam [alias Odo] inter veneratores eius exiguus, Patris eiusdem vestigiis inhęrere. Plerosque scandalizari audio, quod Martinum nostrum parem Apostolis cantet, & glorietur Ecclesia. Quæ Martini laus fere vbique terrarum in ore Ecclesiæ resonat: maxime in illis locis, vbi celebrius & deuotius eius sanctitas honoratur. Vnde propositi mei est, Martini confutare æmulos, obtrectatores persequi: ab eo vtique auxilij implorans gratiam, a quo ille accipere meruit, vt par Apostolis diceretur, & esset. Specialis quippe gratiæ virum, singulari donatum gratia, Apostolis parificare potuit, & proculdubio parem fecit, qui solus existens omnino incomparabilis sine comparatione summus est, cuius pax exuperat omnem sensum. Ceterum, ea quæ infra eum sunt, quantumlibet talis naturæ suæ dignitas, vel bonitas Creatoris extulerit, non refugiunt paritatis consortium: & quod instituit Conditoris auctoritas, non inuidet communio caritatis. Quid igitur? vt Martinus par Apostolis esset fieri potuit, aut non potuit. Si non potuit, & limitibus quibusdam coangustatur Dei omnipotentia, vbi est quod in Scripturis Deus omnipotēs appellatur? An fortasse omnipotens Deus est, sed gratiæ priuilegium, quo dotauit Apostolos, perfectis eorum sequacibus non voluit elargiri? Si autem, quod verum est, potuit facere omnipotens, vt qui perfectionem Apostolicam bene viuendo tenuerunt, æqualitatem quoque gloriæ sortiantur: quid impedit Martinum, ne gradus Apostolici sublimitate donetur? An quia ad promerendum, gratiæ sufficientiam non accepit? An accepit quidem, sed Apostolorum inuidia, quod nefas est dicere, ei gloriæ consortium denegauit? Quis hoc [dicere,] vel cogitare audeat? Et dicit fortasse aliquis, ideo Martinum non esse Apostolis parem in gloria, quia eis fuerit inferior sanctitate. Vnde hoc probas quicunque hoc dicis? An inde sumis argumentum, quod Apostoli prius electi, quod a Domino præsente per carnem vocati, quod Apostoli antonomasice ab eo sunt appellati? Sed si hac de causa eis est Martinus inferior, quod nihil horum habuerit: ergo inferior & Paulus, quia & posterius ad fidem venit, & Dominum in carne mortali non vidit, nec ab eo Apostolici nominis impositione honorari meruit, sicut alij, de quibus scriptum est, quia eos Apostolos nominauit. Quod si ideo Apostolos præferas, quia Dominum, antequam pateretur in carne, præsentem; & post Resurrectionem sibi apparentem & colloquentem videre meruerunt: quod & multis aliis datum est, teste Paulo, quia visus est plus quam quingentis fratribus simul: Certe & hoc Martinus assequutus est, quod nulli alij concessum legitur, vt nondum renatus videre Christum Dominum mereretur.	O gloriosam Cathecumeni nostri chlamydem, qua se tegi Christus gloriam reputat! Sed longe renati fides gloriosior, cui Christus nil, quod peteret, denegauit. Nam si quis contendat de miraculis, præferrique in virtutibus Apostolos velit: totus exclamat orbis Martino testimonium perhibens, plura [eum, imo] in eo signa fecisse, quam de aliquo vmquam aliqua scriptura [autentica] protestetur. Denique si quis obiiciat, quod in vmbra Petri ponebantur infirmi & sanabantur: & nos de stramine, in quo Martinus iacuit, legimus frequenter factas fuisse virtutes. Plus est sane, vile stramen absente Martino operari virtutem, quam vmbram Petri (quod sine eius præsentia non potuit fieri) præstare remediū postulanti, vel infirmanti. Verum, sine Christo nec Petrus præsens potuit, nec Martinus absens virtutis aliquid fecit. Mira quidem sunt hæc, & digna omni admiratione miracula: vel vmbram Petri sub eius præsentia, vel in absentia Martini paleas, in quibus iacuerat Martinus, operari mirabilia. Sed longe mirabiliora, & in solo Martino eminentia reperimus. Contigit nonnunquam, eo festinante ad visitandum ægrotum aliquem, priusquam medietatem confecisset itineris, aduenientis virtutem sensisse ægrotum, obuiam venienti processisse incolumem, satis esse languenti ad recuperandam salutem, non solum peruenisse, sed vel iter veniendi inchoasse Martinum. Hoc de Euantio auunculo suo Seuerus Sulpitius protestatur. In Apostolis fortasse aliquis prærogatiuam Martyrij anteponit: Martinus autem per effusionem sanguinis Martyr non fuit, nisi quod tota vita eius martyrium fuit. Apostolos certe voluntas, & temporis necessitas Martyres fecit. Sed quid propter hoc gloriæ Martinus perdere debuit: cui etsi temporis necessitas non obtulit gladium Persequutoris, a corde tamen eius non defuit voluntas passionis? Ergo caret gloria Martyris, quem constat desiderio Martyrem extitisse? Alioquin Ioanni Apostolo quia vitam supplicium non extorsit, Martyris negatur gloria: cum tamen testetur Veritas, quod sit suum calicem bibiturus. Hunc procul dubio Martinus calicem passionis bibit, qui innumeras abstinentiæ incredibilis cruces sustinuit, seque ipsum voluntarie macerans, in cinere & cilicio testis inuictissimus spiritum exalauit. Si ergo Martinus, quantum in ipso erat, Martyr fuit, apud eum, qui de voluntatibus iudicat, non habebit facti pondus sanctissimæ efficacia voluntatis: præsertim cum omne hominis meritum in bona voluntate consistat? Non enim opera hominis merita eius sunt, sed signa potius meritorum: quanquam & si perfectionem colligamus ex operibus, nemo Martino præfertur.	Sed forte ideo quis inferiorem iudicet Apostolis Martinum, quod illi fuerint Principes populorum, Doctores orbis, Fundatores & fundamenta Ecclesiæ, primi Eruditores fidelium, tanquam qui in scola Christi teneant magistralis cathedræ dignitatem: vnde nec ratio patitur magistris æquari discipulos, maxime cum Magister & Dominus omnium dicat, Non est discipulus super magistrum, nec seruus super Dominum suum. Quid igitur? Quia summi Magistri prohibet auctoritas magistro discipulum præferri, ideo negat posse æquari? Attende quod sequitur. Sufficit discipulo vt sit, inquit, sicut magister eius. Ecce discipulis magistri æqualitas non negatur: si tamen perfectionem magistri per imitationis studium [discipulus] æmulatur. Cum ergo perfectus Apostolorum discipulus Martinus, & gradu sacerdos Apostolicus, & Apostolicis actibus insignitus, & in operatione signorum pene fuerit plusquam Apostolus: quid impedit, vt paritatem gloriæ non obtineat, quem per omnia vitæ similitudo commendat? Quid ergo? dum ista de Martino credimus, vel asserimus, sublimitati Apostolicæ derogamus? Absit. Apostolos magis pro nostra facultate extollimus, dum eorum imitationem, Martini perfectionem fieri non negamus. Veruntamen licet non sit ei dispar gloria, quia non fuit dispar in vita: tamen secundū aliquid Apostolica sublimitas antecellit. Præcedit sicut causa effectum, sicut materiatum materia, sicut principium prius est eis, quæ ex ipso inchoant esse suum. Vnde quoniam Apostolica doctrina, causa, & materies, & principium est fidei, disciplinæ, & religionis in patribus, in hoc debet & potest præferri omnibus: non tamen ideo vel meritis, vel gloria præeminet vniuersis. Quo enim pacto Apostolis pares [non] sunt, qui similem Apostolis vitam ducunt, paria miracula faciunt, pariter iudicabunt, pariter regnabūt, pariter vnū denariū post vnū vnius vineę laborem habebunt? Hoc solum interest, quod in erogatione denarij non est apud Patrem personarum acceptio: sed fient nouissimi primi, & primi nouissimi, nec inter accipientes inuidia, nec iactantia meritorum.	Quomodo ergo Martinum Apostolis parem esse inuides, cum tanta sit Dispensatoris veritas, tanta accipientium caritas, vt qui fuit in labore nouissimus, inueniatur in acceptione primus? Erunt, inquit, nouissimi primi, & primi nouissimi. An oculus tuus nequam est, quia bonus est dispensator præmij? quia tale est remunerationis beneplacitum, vt cum omnes eiusdem acceptione parificentur denarij, primo tamen remunerentur nouissimi, quam primi. Quæ potest esse inter eos disparitas, quibus par idemque denarius erogatur? Certe, quamuis sit inter electos dispar claritas, quia stella a stella differt in claritate: est tamen in dispari claritate par gaudium, cum sit Deus omnia in omnibus. Quod si omnium electorum quātumlibet merita differant, ea est paritas, vt vnum idemque sit omnibus in consummatione charitatis, in visione Cōditoris, in æternitate beatæ immortalitatis gaudium: quid, putas, gloriæ præ cęteris Martinus obtinuit, quem Apostolorum vestigiis inhærentem perfectio Apostolica, virtutū prærogatiua, signorum potentia præ ceteris illustrauit? Quod si ea quæ prosequutus sum assertioni meæ non sufficiunt: iam demum proponatur aliquid, ex quo manifestum sit perfectioni Apostolicæ non imparem esse Martinum. Certe spiritus sanctus Apostolis & Apostolorum imitatoribus datus est, sed eo modo quo super Apostolos venit, nunquam vel raro in aliquem Sanctorum descendit. At qui visibiliter super Apostolos in igne apparuit, se quoque consimili specie & potentia in globo igneo super Martini caput, dum Sacramenta offerret, ostendit. Quia etsi variis loqui linguis, quia necesse non erat, Martino non cōtulit: ita tamē singulari flamma diuini amoris igniuit eum, vt & viuens in corpore, per cordis caritatem totus igneus esset; & postquam migrauit a corpore, aliquotiens visibiliter totus igneus appareret. Hinc est quod sancto Traiano Sanctonensi Episcopo in igne ostensus est, & ad exequias Pelagiæ matris Aredij Abbatis globus igneus, totam illustrans Ecclesiam, de cœlo venit: clamantibus energumenis ad defunctæ exequias venisse Martinum. Non dissimiliter Gregorio Turonensi eius reliquias in nouam basilicam inferenti apparuit. Brachio quoque Oratorium ingrediens, globum igneum per Ecclesię superiora discurrere, sæpius videre consueuit.	Non est igitur hæreticum, confiteri virum per omnia Apostolicum, ad Apostolicæ paritatis cōsortium sublimari. Qui ergo ex ignorantia Martini meritis detrahit, intueatur, legat, & discat, Dominum non solum de Apostolis, sed de Apostolorum imitatoribus dixisse. Volo, Pater, vt vbi ego sum, illic & illi sint mecum. Quid, vbi ego sum, nisi, qualis ego sum? ac si dicat. Volo vt ad æqualitatem gloriæ, quam ego habeo per naturam, perueniant & ministri per gratiam. Inde scriptum est. Cum apparuerit, similes ei erimus, quia videbimus eum sicuti est. Quid igitur? An soli Apostoli ministri Christi sunt? An non Christi minister & Martinus, & ipse inter perfectos perfectissimus? Si ergo ministri Christi Christo in gloria similes, & per hoc pares sunt: quo pacto inter Christi ministros paritas esse non potest? Quod si aliquis ex inuidia Martini titulis derogat, corrigatur: alioquin potens est Martini Deus in Martino mirabilia faciens, vlcisci Sanctum suum, & temerariæ præsumptioni finem imponere: pręsertim cum sit dubitatio pia melior de occultis, quam litigiosa contentio de incertis.	Venerare itaque de cætero Martinum, qui ei hactenus, aut ignorando, aut inuidendo, detraxeras: & ne diffitearis Apostolis parem, quem etiam Christo esse non dubitas in gloria similem. Si tamen verum tibi dixisse videtur, qui ait, Similes ei erimus, quando videbimus eum sicuti est. Hic interuētu Martini opus est, vt qui Christo similis, ac per hoc dispar esse [Apostolis] Apostolice viuendo, Christum imitando, Christo donante promeruit; nobis adhuc in dissimilitudinis regione viuentibus impetret veniam, reducat ad gratiam, repræsentet ad gloriam, quam cum Christo habet a Christo. Qui viuit & regnat per omnia secula seculorum, Amen.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	SANCTI ODONIS ABBATIS CLVNIACENSIS SERMONES IIII. IN CATHEDRA SANCTI PETRI Sermo I. MS.	??	??	GAVDEO, dilectissimi, de religioso vestræ deuotionis affectu, & Deo gratias ago, quod in vobis pietatem Christianæ vnitatis agnosco. Sicut enim ipsa frequentia vestra testatur, intelligitis diei huius recursum, ad communem lętitiam pertinere, & honorem celebrare totius gregis, per annua festa Pastoris. Nam licet vniuersa Ecclesia Dei, distinctis sit ordinata gradibus, vt ex diuersis membris, sacrati corporis subsistat integritas, omnes tamen in Christo vnum sumus, nec quisquam alterius ita est diuisus officio, vt non ad connexionem pertineat capitis, cuiuslibet humilitas portionis.	In vnitate igitur fidei atque baptismatis, dilectissimi, indiscreta nobis societas & generalis est dignitas, secundum illud beatissimi Petri Apostoli, cui iste sermo debet famulari, Et ipsi tanquam lapides viui super ædificamini domus spirituales, sacerdotium sanctum, offerentes spirituales hostias, acceptabiles Deo, per Christum Dominum nostrum. Omnes enim in Christo regeneratos, crucis signum efficit reges, sancti vero spiritus vnctio consecrat sacerdotes, vt præter istam specialem ministerij nostri seruitutem, vniuersi spirituales Christiani agnoscant se regij generis & officij esse consortes sacerdotalis. Quid enim tam regium, quam subditum Deo animum corporis esse rectorem? Et quid tam sacerdotale, quam vouere conscientiam puram, & immaculatas hostias pietatis de altari cordis offerre? Quod cum omnibus per gratiam Dei commune sit factum, religiosum nobis atque laudabile est hodie prouectioni nostræ, de proprio patrono gaudere. Et quanquam in toto Ecclesiæ corpore, Apostolici celebretur Pontificij sacramentum, nobis tamen est specialius gaudendum, quod effusum benedictionis vnguentum copiosius in superiora profluxit, & non parcius in inferiora descendit.	Cum itaque, dilectissimi, de consortio istius muneris, magna sit materia communium gaudiorum, verior tamen & excellentior erit causa lætādi, si non in nostræ humilitatis consideratione remoremini, cum multo vtilius multoque sit dignius ad beatissimi Petri Apostoli gloriam contemplandam, aciem mentis attollere, & hunc diē in illius potissimum veneratione celebrare, qui tam copiosis est inundationibus mundatus, vt cū multa solus acceperit, nihil in quenquam sine ipsius participatione transierit. Verbum caro factum iā habitabat in nobis, & ad humanum genus reparandū, totum se Christus impenderat. Nihil indispositū sapientiæ, nihil erat arduum potestati. Famulabantur elementa, angelici spiritus seruiebant, nec vllo modo poterat inefficax esse sacramentū, quod simul ipsius deitatis vnitas operabatur & trinitas.	Et tamen de toto mundo vnus eligitur Petrus, qui & vniuersarum gentium vocationi, & omnibus Apostolis cunctisque Ecclesiæ patribus præponatur, vt quamuis in populo Dei multi sacerdotes, omnes tamen regat Petrus, quos principaliter regit Christus. Magnum & mirabile, dilectissimi, huic viro consortium potentiæ suæ tribuit diuina dignatio, & si quid cum eo commune cæteris uoluit esse principibus, nunquam nisi per ipsū dedit, quicquam aliis non negauit. Omnes deniq. Apostolos Dominus quid de se opinentur homines interrogat, & tandiu respondentium sermo communis fuit, quandiu humanæ ignorantiæ ambiguitas perstitit. At vbi habeat discipulorum sēsus exigitur, primus est in Domini confessione, qui primus erat Apostolica dignitate. Qui cum dixisset. Tu es Christus filius Dei viui. respondit ei Iesus. Beatus es Simon Bariona, quia caro & sanguis non reuelauit tibi, sed Pater meus qui in cœlis est. Id est, ideo beatus es, quia te Pater meus docuit, nec te terrena opinio fefellit, sed inspiratio cœlestis instruxit. Et non caro & sanguis, sed ille me tibi, cuius sum vnigenitus, indicauit.	Beatissimus itaque Petrus Apostolici ordinis princeps, primus Domini confessor factus, petra Ecclesiæ, clauicularius regni est constitutus. Hinc nomen ex opere datur, & titulus ex merito potestatis imponitur, cum a Domino audire meruit. Et ego dico tibi, id est, sicut Pater meus tibi manifestauit diuinitatem meam, ita & ego notam tibi facio excellentiam tuam, quia tu es Petrus, id est cum ego sim inuiolabilis petra, ego lapis angularis, qui facio vtraque vnum, Ego fundamentum præter quod nemo potest aliud ponere, tamen tu quoque petra es, quia mea virtute solidaris, vt quæ mihi potestate sunt propria, sint tibi mecum participatione communia. Super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam, & portæ inferi non præualebunt aduersus eam. Super hanc, inquit, fortitudinem, æternum instruam templum, & Ecclesiæ meæ cœlo inserenda sublimitas, ex huius fidei firmitate consurget.	Hanc confessionem portæ inferi non tenebūt, mortis vincula non ligabunt: vox enim ista, vox vitæ est, & sicut confessores suos in cœlestia prouehit, ita negatores ad inferna demergit. Propter quod dicitur beatissimo Petro. Tibi dabo claues regni cœlorum, & quodcunque ligaueris super terram, erit ligatum & in cœlis, & quodcunque solueris super terram, erit solutum & in cœlis. O inestimabilis & immensa bonitas, hominem in terra positum, tenere cœlum! Ecce nunc ad nutum Petri diuini regni claustra patescunt. Accepit enim a Christo claues regni cœlorum, vt solutis vinculis delictorum, aperiret credentibus cœlum. O quam vicina & profunda remedia. Iuxta se habet mundus Dei regnum, si currat ad Petrum. Posuit ad vicem suam in seculo cœlestis regni Clauicularium Petrum, ne difficilem sibi ad cœlum quispiam existimaret ascensum.	Transiuit quidem etiam in alios Apostolos, ius istius potestatis, & ad omnes Ecclesiæ principes decreti huius constitutio commeauit, sed non frustra vni commendatur, quod omnibus intimetur. Petro enim ideo hoc singulariter creditur, quia cūctis Ecclesiæ rectoribus Petri forma præponitur. Manet ergo Petri priuilegium, vbicunque ex ipsius fertur æquitate iudicium. Nec nimia est vel seueritas vel remissio, nisi quod beatus pontifex & Apostolus Petrus, aut ligauerit, aut soluerit. Ideo, dilectissimi, quanquam vniuersaliter in omnium sanctorū commemoratione sit lætandum, tamen in huius nostri excellentia patroni, merito est exultandum, gaudendum, gloriandum, quem Dei gratia in tantum apicem inter omnia Ecclesiæ membra prouexit, vt eum in corpore, cui caput Christus est, quasi lucidissimū lumen constitueret oculorum. Sicut autem & nos experti sumus, & nostri probauere maiores, ad promerendam misericordiam Dei credimus semper nos specialis patroni orationibus adiuuandos, vt quantum propriis peccatis deprimimur, tantū Apostolicis meritis erigamur.	Instante autem Domini passione, sciens Dominus discipulorum turbandam constantiam, ait Petro. Simon, ecce Sathanas expetiuit vos, vt cribraret sicut triticum: ego autem rogaui pro te, & tu aliquando conuersus confirma fratres tuos. Cōmune erat omnibus Apostolis periculū de tētatione formidinis, & diuinæ protectionis auxilio pariter indigebant, tamen specialis a Domino Petri cura suscipitur, & pro fide Petri proprie supplicatur, tanquam aliorum status certior sit futurus, si mens principis victa non fuerit. In Petro ergo omnium fortitudo munitur, & diuinæ gratiæ ita ordinatur auxilium, vt firmitas quæ per Christū Petro tribuitur, per Petrum Apostolis conferatur. Cum itaq. dilectissimi, tantū nobis præsidium videamus diuinitus institutum, rationabiliter & iuste in Ducis nostri meritis ac dignitate lætamur, gratias agentes sempiterno regi redemptori nostro Domino Iesu Christo, quod tantam potentiam dedit ei, quem totius Ecclesiæ principem ac præsulem fecit. Si quid etiam nostris temporibus recte per nos agitur, recteque discernitur, illius operibus, illius gubernaculis deputandum, cui dictum est. Et tu conuersus confirma fratres tuos, & cui post resurrectionem suam Dominus ad trinam terni amoris professionem ter dixit, Pasce oues meas. Ipse quoque mandatum Domini pastor exequitur, cōfirmans nos cohortationibus suis, non cessans orare pro nobis, vt nulla tentatione superemur. Si autem hanc pietatis suæ curam, omni populo Dei vbique pretendit, quantomagis nobis alumnis suis opem suam dignabitur impendere. Illi ergo nunc seruitutis nostræ natalitium diem, illi ascribamus hoc festum, cuius patrocinio protecti, meruimus ipsius meritis huiusmodi habere consortiū. Hunc etiā nostrę orationis adiutorem quæramus, cuius nos orationibus & ab spiritualibus inimicis, & a corporeis hostibus confidimus liberari. Ipsum itaque intercedēdo rogemus impetrare, vt destructis vinculis carnis mereamur intrare atria supernæ ciuitatis. Quia igitur sermo finem postulat, exaltemus in Ecclesia plebis beatissimū Petrum, & in cathedra seniorum laudantes eum, benedicamus Dominum Iesum; Qui viuit cum Deo Patre & Spiritu sancto in vnitate maiestatis diuinæ, per infinita secula seculorum. Amen.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	IN VENERATIONE S. Mariæ Magdalenæ, SERMO II.	??	??	QVAMQUAM per quatuor mundi climata, fidelium cōnexione propagata, sacratissimæ Mariæ Magdalenæ insignia, piæ imitationis exēplo sacrosancta celebret Ecclesia. Atque in beatissimorum scriptis Euangelistarum, ipsius deuotionis sedula famulatio, perseueransque seruitus & ingens dilectionis feruor, ac illius sanctæ familiaritatis ministratio, & vsque ad triumphum Dominicæ passionis ineffabilis habeatur constantia; nec non & quæ in morte sui Redemptoris etiam Apostolis fugiētibus egerit, & quod ipse Dominus magni consilij Angelus, resurgens a mortuis primo ei apparuerit; tamē vtilitati legētium consulentes, ea quæ de ipsius virtutum flosculis gemmarum more, sanctarum elucidant paginas scripturarum & quodāmodo sui iubaris impressione vernantes reddunt, compendiose prælibare curauimus. Vt si cui forte nō vacat sanctissimi pelagus Euangelij ex ordine percurrere, in quo tantæ fidei continentur præconia, saltem hāc nostræ exiguitatis scedulam, illius accensus desiderio, legere non recuset. Fuit igitur secundum seculi fastum clarissimis beatissima Maria natalibus exorta, quę, vt Patrum asserunt traditiones, a Magdalo castello Maria Magdalenæ nuncupata est. Quam non solum germinis dignitas, verum etiam patrimonij iura parentum excessu splendidam reddiderunt: adeo vt duplicatus honor nominis excellentiam circumquaque diffunderet. Solent enim apud homines, plus diuitum quam pauperum nomina sciri. Sed quia rerum affluētiā, interdum voluptas comes sequitur, adolescentioris vitæ tempora, lubricis supposuit discursibus, solutis pudicitiæ frenis. Hæc est enim mulier de qua scribit Lucas Euangelista. Quia erat quædā mulier in ciuitate peccatrix, quæ quia dilexit multum, dimissa sunt ei peccata multa. Et de qua Marcus ait. Surgens autem Iesus mane prima sabbathi, apparuit primo Mariæ Magdalenæ, de qua eiecerat septem Dœmonia. Quam vero pius & misericors erga conuersos peccatores extiterit Deus, istius comprobat perfectio, quæ non solum criminis promeruit ablutionem, sed Apostolorum consors effecta, illis donata est Dominicæ Resurrectionis nuncia. Hęc autem diuino postmodum afflata spiritu, mētisque intuitum in se reuerberans, ac pristinæ vitę detrimenta nō sustinens, vt comperit Dominum & creatorem totius humani generis, in domum venisse Symonis, qui non venerat vocare iustos, sed peccatores ad pœnitentiā, non ob suorum enormitatem scelerum de sui cōditoris diffidens clemētia, preciosissimo accepto vnguento ad ipsum misericordiæ fontem concito properauit gradu, corruēs ante clementia Domini vestigia, amaritudinemque cordis, per vberem lachrymarum exaggerans fontem. Mox denique compūctionis fletibus, sui Plasmatoris pedes cœpit rigare, capillisque suæ deuotionis tergere, ac indesinenter osculis veræ humilitatis confouere, ac mundissimo suæ dilectionis vnguento perungere. Quæ cum in tali deuotionis famulatu nō esset repudiata, sed potius misericorditer suscepta, ausu familiaritatis confisa, etiam super sanctissimum Domini caput, preciosissimi liquoris effudit odorem. In tantum vt tota domus ex odoris fragrantia more aromatum redoleret; nihil scilicet ore depromens, sed per exterioris obsequij beneficia, suę compunctionis flammam ac dilectionis feruorem intimās, ac si ipsis loqueretur verbis dicens. O Domine Iesu clementissime, qui omnia scis & cordiū inspector es verus, qui non vis mortem peccatorum, sed magis vt conuertantur & viuant, tu ipse intelligis quid mei deposcant singultus, quid lachrymę ab imo erutæ flagitēt, quid meus amarus exoret gemitus. Peccatrix sum & immunda, & omnium nefandorum criminum labe polluta. Sed quia meam ab annis prioribus cōtaminaui vitam, ad te Dominum meum qui es vita ęterna confugio; vt male perditam restituas vitam, & me de baratri faucibus clementer eripias, misericorditer liberes, potenter abstrahas, qui solus laborem & dolorem consideras. Quid vero ex huiusmodi dilectionis professione consecuta sit; ipse Dominus manifestat, qui Simoni indignanti cur ad se mulierem peccatricem permitteret accedere, conuersus ad illum respōdit inter cætera. Amen dico tibi, dimissa sunt ei peccata multa, quia dilexit multum. Quæ Domini adepta clemētiam, vt Lucas describit, illico posthabitis omnibus, ita familiaris effecta est, vt ipsum non solum mente, sed & corpore sequeretur, de propriis facultatibus, vt. pote valde locuples, victum & vestitum ei ministrans, implens bifarie Dominicum præceptum dicentis. Qui mihi ministrat me sequatur. Mystice autem hæc beatissima mulier sanctam designat Ecclesiam. Quæ bene in domum Simonis venisse dicitur & ab omnibus pristinę vitæ contagiis curata, (Simon enim interpretatur obediens) pristinos decoquens anathematisauit errores, omnemque Idolorum postponens spurcitiam per aquam baptismatis, suorum obtinuit veniam delictorū, ac cotidie Dominum sequitur non gressu pedis, sed imitatione operis. Rigauit autem hæc mulier pedes Domini lachrymis pœnitentiæ, & vnguento piæ confessionis liniuit, quia Ecclesia Dominū Iesum Christum verum Dominum ac verum credens hominē, pro suis cotidie excessibus, lachrymarum singultibus ipsius exorat ablutionem. Dumque assumptæ humanitatis mysteria digna reuerentia suscipit & prædicat, quia inter homines conuersari dignatus est; vtique in pedes Domini vnguentum Nardi pisticum, id est fidelem, fundit. Quæ loquitur in Cantico amoris dicens. Dum esset Rex in accubitu suo. Nardus mea dedit odorem suum. Quæ nimirum verba iuxta literam, manibus B. Mariæ Magdalenę cōpleuit; & cotidie spiritualiter non cessat implere, cum in totam mundi latitudinem glorianter laudes referens creatori dicit. Deo autem gratias, qui semper triumphat nos in Christo Iesu, & odorem notitiæ suæ manifestat per nos, in omni loco, quia bonus odor Christi sumus Deo. Quæ cum sublimitatem diuinæ Maiestatis, quę ęqualis est illi cū patre, congrua religione ac reuerentia confitetur & prædicat; & in quātum naturalis ingenij vigor superni luminis illustratione perfusus sit, digna veneratione recolit; mentisque aciem ad cōtemplandam tantam potentiam extendit, caput profecto illius preciosissimo perfūdit vnguēto. Quod vero Iudas Scharioth contra hanc sanctissimam mulierem indignatus dicitur: pro effusione tanti vnguēti, datur aperte intelligi, quia reprobi & infideles contra sanctam ecclesiam cotidie sęuiunt; eiusque derogant religioni ac deuotioni, videntes per quatuor mundi plagas, doctrina ipsius & exēplis, diuinitatis Domini potentiam, & humanitatis eius clementian cunctis claruisse. Vnde & de hac sācta muliere quę præuenit vngere corpus Domini, inquit ipse, Amen dico vobis, vbicunque prædicatum fuerit hoc Euangelium in toto mundo, dicetur & quod hæc fecit in memoriam eius. Quoniam non solū in toto mundo de hac sancta muliere prædicatur, quod vnxerit caput Domini; sed & de Ecclesia. Cotidie enim vt iam prælibatum hoc operatur in suis sanctis actionibus. Bene etiam Maria Magdalenæ dicitur, Magdalus vero interpretatur turris, & significat Ecclesiam. Turris enim non solū sublimior, sed & tutior domus est: non facile hostibus patens, ac per hoc Ecclesiam designat quæ terrena deserens, cælestia desiderat, pugnans inter spiritales nequitias, fortitudinemque suam nō sibi, sed Domino committens, orat cum Propheta dicēs. Esto mihi turris fortitudinis, a facie inimici. Hec est illa turris fortis & inexpugnabilis, cui voce sponsi in Canticis Canticorum dicitur. Sicut turris Dauid collum tuū, quæ ædificata est cū propugnaculis. Mille clypei pendent ex ea, & omnis armatura fortium. Et de qua Salomon ait. Turris fortissima nomen Domini; ad ipsam currit iustus, & exaltabitur. Sed quia nominis interpretatione compulsi, a superficie historica paululum discessimus. Libet intuere clementissimam Domini familiaritatem erga beatam Maria & sororem eius Martham; ac ipsarum piæ deuotionis in omnib. famulatum. Legimus enim Euāgelista Luca narrante, quod Intrauit Iesus in quoddā castellum, & mulier quædam Martha nomine, excepit illū in domum suam, & huic erat soror nomine Maria. Quæ etiam secus pedes Domini sedens, audiebat verbum illius. Martha autem satagebat circa frequens ministerium. Vnde non solum contra sororem, verum etiam contra ipsum Dominum querelam assumit dicens. Domine, non est tibi curæ quod soror mea reliquit me solam ministrare? Dic ergo illi vt me adiuuet. At ille qui nō est personarum acceptor, sed singulorum merita diiudicat, scitque meliorem esse animam quam corpus, vt cibum spiritalem quam carnalē: ita vnius opus laudat, vt alterius non vituperet, ait vero. Martha, Martha sollicita es, & turbaris erga plurima, porro vnum est necessariū. Maria optimam partem elegit, quæ non auferetur ab ea in æternum. Spiritualiter autem hę duę mulieres deuotissimæ, quæ Dominum susceperunt in domum suam, duas significāt Ecclesię vitas, actiuam scilicet & contemplatiuam. Per Martham ergo quæ circa frequens ministerium erat, actiuæ vitæ labor exprimitur. Per Mariam vero, quæ sedens secus pedes Domini, verbum illius intenta mente percipiebat, contemplatiuæ vitæ dulcedo designatur; cuius sapor quanto magis degustatur, eo amplius a rebus visibilibus, & curarum tumultibus animus separatur. Spretis enim omnibus temporalibus, sola mēs cum Deo esse desiderat. Libet enim audire pręcepta cœlestia, sicuti hęc beatissima faciebat Maria, quæ sedens secus pedes Domini verbum illius intenta aure percipiebat. Impletum est in ipsa, quod olim per beatum Moysem dictum fuerat. Et qui appropinquant pedibus eius, accipient de doctrina ipsius. Quam gratissima enim apud cōditoris clemētiā, pro suæ deuotionis famulatu & inextinguibili dilectionis feruore habita sit, Ioannes Euangelista manifestat: vbi quatriduani Lazari venerādam inauditamque describit resuscitationem. Diligebat, inquit, Iesus Martham, & sororem eius Mariam, & Lazarum. Ac in sequentibus commemorat, quoniam vocata a sorore sua, cum veniret vbi erat Dominus, corruit ante pedes eius dicēs. Domine si fuisses hic, frater meus non fuisset mortuus. Iesus autem vt vidit eam plorātem & Iudæos qui venerant cum ea flentes, Infremuit spiritu, & turbauit semetipsū, & dixit. Vbi posuistis eum? Dicunt ei. Domine veni, & vide: & lachrymatus est Iesus. Manifeste suæ pietatis clemētiam ex assumpta humanitate dilucidans, quando pro ipsius doloris immanitate, lachrymas non dedignatus est fūdere suæ cōpassionis, saluo tamē diuino, mysterio. Germinis sublimitas, ac secularis pōpæ dignitas, beatæ Mariæ Magdalenæ in hoc dignoscitur facto; quando iam in quatriduana fratris morte, tanta nobilium & potentium multitudo Iudæorum, ad ipsius mitigandum confluxerit dolorem. Et non passi sunt ad fratris tumulum sine sui præsentia eam properare, dicentes. Quia vadit ad monumentum vt ploret ibi. Est denique hoc procuratum Domini misericordia, vt patraturus tale tantumque miraculum, multi adforent Iudæorum. Quatenus dum vnus resuscitatur in corpore, nonnulli erigerentur in mente, & essent testes ac laudatores ipsius promptissimi. Vnde in consequentibus idem Euangelista refert dicens. Testimonium ergo perhibebat turba quæ fuerat cum Iesu, quando Lazarum resuscitauit, & vocauit eum de monumēto. Typice autem hæc mulier quatriduanum mortuum deflens fratrem, sanctam præfigurat Ecclesiam, quæ pro illorum discrimine qui obnoxij tenentur sceleribus, atque consuetudinaria mortalium criminum labe tumulati, pessimæ opinionis famam e suis egerunt corporibus, lugere non cessat. Omnes enim in Christo fratres sumus. Super Lazari vero interitum flere dicitur Dominus, quādo suæ miserationis respectu, huiusmodi corda, per compunctionis gratiam visitans, ad pœnitentiæ lamēta inflectit. Hoc autem ipse agere dicitur, quod vt nos intentissime perficiamus, suæ inflammationis instinctu procurat. Tale est profecto & illud. Ipse enim spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Et sicut Lazarus post effusionem lachrymarum, mirantibus turbis resuscitatur a corpore: ita & peccatores post compunctionis lachrymas, digna carnis maceratione peracta, resuscitantur in anima, impio, Domino per Prophetam pollicente qui ait. In quacunque die peccator conuersus fuerit, & ingemuerit, omnia peccata eius obliuioni tradentur. Sed his breuiter prælibatis, ad ipsius fidei constantiam atque feruentissimæ dilectionis ardorem, nec non & quod in passione Domini specialiter ac familiariter peregerit; cunctis admirandum, imo magis imitandum mortalibus, perueniendum est. Nam hæc sancta mulier Dominum secuta sicut iam præfati sumus, & de suis largissimis facultatibus illi deuotissime ministrans; postquam vidit eum comprehensum, ligatum, flagellatum, omnibusque subsānationibus & irrisionibus delusum, ad vltimum pro salute generis humani in Cruce positum. Discipulos etiam qui prius dicebant. Eamus & nos, & moriamur cum ipso, terga vertisse: ipsa cum eo remansit, quia quæ arctius & feruentius eum dilexerat; nec a mortuo potuit separari. Et sic impletum est tempore Dominicæ passionis, quod olim per beatum Iob dictum fuerat. Pelli meæ, consumptis carnibus, adhæsit os meum, & derelicta sunt tantummodo labia circa dentes meos. Quasi enim cōsumptis carnibus pellis ossi adhæret, quando discipulis fugientibus, beata Maria Magdalenæ cum Domino perseuerauit. Et tandiu permansit, quousq. diuersis conditum aromatibus in sepulchro collocari prospexit. Inde autem mœrens & nimio succensa dolore recedens, perspicue ad notum sui Redemptoris locum abiens sepulchri, emit aromata. Et ipsa nocte in quantum valuit, vnguenta præparauit. Sabbatho vero secundum mandatum legis siluit. Occidente autē Sole, quod supererat, in pręparandis vnguentis operam dedit. Mane autem vna sabbathi, cum adhuc tenebrę essent, cum præparatis aromatibus venit ad sepulchrum, cupiens sacratissimum eius corpus perungere, quem viuentem nimio dilexit amore. Cum enim sexus femineus timidus soleat esse ad ambulandum in tenebris, nihil ista metuit quæ toto corde Dominum dilexit. Erat porro in ea perfecta charitas, quæ foras mittit timorem. Nam neque propter sui sexus fragilitatem, neque propter lapidis magnitudinem, neque propter metum custodum, a cœpto itinere declinauit, quousque ad sepulchrum Domini intrepida peruenit. Cuius mulieris constantia in libro Regum pulchre præfigurata est, quando Allophyli vaccas fœtas applicarunt ad plaustrum, vitulosque earum recluserunt domi. Ibant autem, sicut scriptum est, Vaccæ in directum, Per viam quæ ducit Betsameth, pergentes & mugientes, nec tamen ad dexteram vel sinistrā declinantes. Ita & beata Maria Magdalenæ cupiens sepulchrum Domini inuisere, quasi mugiens & gemens, quæ ad tempus pręsentia Domini sui priuata fuerat incedebat, imitabile exemplum omnibus præbens fidelibus, vt per viam Dei ambulantes, nec propter tentationem dæmonum, vel metum hominum aut curam parentum, a cœpto itinere deuiemus, quia inchoantibus præmiū promittitur, sed perseuerantibus datur. Allegorice autem tenebræ erant in corde huius sacratissimæ mulieris, cum ad Domini venit monumentū: quia resurrectionis eius ignara, viuentem inter mortuos requirebat. Tunc vero in eius mente Sol ortus est, quando non solum resurrexisse vidit, sed etiam credidit, & vidit lapidem sublatum a monumento. Et quia corpus Domini non inuenit, furatum credidit, atque festina quod viderat discipulis nūciauit. De hac veraciter in Canticis Cāticorum voce Ecclesiæ dicitur. In tectulo meo per noctem quæsiui quem diligit anima mea, quæsiui illum & non inueni, surgam & circuibo ciuitatem, quærens quem diligit anima mea. Inuenerunt me vigiles qui custodiunt ciuitatem, Num quem diligit anima mea, vidistis? & factum est cum pertransiissem illos, inueni quem diligitanima mea. Tenebo illum, nec dimittam: donec introducam eum in domum patris mei, & in cubiculū genitricis meæ. Cucurrit namque, vt diximus, hæc sacra mulier, & venit ad Simonem Petrum, & ad alium discipulū quem diligebat Iesus, & dixit eis. Tulerunt Dominum meum de monumento, & nescio vbi posuerunt eum. At illi currentes venerunt ad monumentum, & ita inuenerunt sicut mulier dixerat. Abierunt ergo discipuli & reuersi sunt ad semetipsos. Maria autem stabat ad monumentum foris plorans. Considerandum est hoc loco, huius mulieris mentem quantus amor Domini accenderat, quæ etiam discipulis a monumento Domini recedentibus, non discedebat. Et quia ab inquisitione non cessauit, prima videre meruit. Plorat ergo, quia quem multum desiderabat, non videbat. Plorabat, quia corpus Domini de monumento furatum putabat. Dum vero fleret, inclinauit se, & prospexit in monumento. Iam enim monumentum vacuum viderat, & Dominum furatum de monumento discipulis nunciauerat. Quid est quod iterum se inclinat, nisi quia iterum videre desiderat? Verbi gratia, sicut dum aliquam rem amittimus, quamuis huc illucque sæpius discurrendo quæramus, ad illum tamen sæpius locum discurrimus & respicimus, vbi eam posuisse meminimus. Ita & hæc sancta mulier, quamuis huc illucque curreret corpus Domini quærens; anxia tamen de eius absentia, frequenter monumentum aspiciebat vbi eum positum nouerat. Vnde etsi Dominum statim videre non meruit, Angelorum tamen visione priuata non est. Nam vidit duos Angelos in albis sedentes, vnum ad caput, & vnum ad pedes vbi positum fuerat corpus Iesu. Dicunt ei illi. Mulier quid ploras? Quem quæris? Interrogabant Angeli non vt quærendi minuerēt desiderium, sed vt augerent. Sic enim nos cum propter amissionem flemus, si quis causam fletus inquirat, magis ploratum accumulat. Ita & illi causam doloris interrogabant, vt fletu desiderium augerent, scientes beatos esse, Qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Sed mulier cuius rei gratia fleret manifestat, cum adiungit. Quia tulerunt Dominum meum, & nescio vbi posuerunt eum. Hæc cum dixisset conuersa retrorsum, vidit Iesum stantem, & nesciebat quia Iesus est. Recte vt Dominum mereretur videre, conuersa retrorsum dicitur, qui enim retrorsum conuertitur, illuc oculos dirigit vbi prius terga habebat. Quasi enim retrorsum conuersa est, quādo dubitationis postponens nebulas, Christi resurrectionem ex parte credere cœpit. Cui tamen visionem sui Dominus ita suspendit, vt quia amabat, sed eum resurrexisse non credebat: illum & videret, & non cognosceret. Vnde Euangelista. Illa, inquit, æstimans quia hortolanus esset, dicit ei, Domine, si tu sustulisti eum, dicito mihi vbi posuisti eum, & ego eum tollam. Habet enim vis amoris hoc proprium, vt quem quisque multum amat, omnes amare putet. Sed non in toto hæc mulier errauit; cum Dominū hortolanum æstimauit. Sicut enim hortolani officium est noxias herbas eradicare, vt bonæ quæquæ proficere valeant: Ita Dominus Iesus Christus de horto suo, id est de Ecclesia sua, cotidie vicia eradicat, vt virtutes crescere valeant. Cum vero sexus femineus fragilis sit ad onera serenda, hæc propter amoris magnitudinem, leue & possibile arbitrabatur dicens. Si tu sustulisti eum, dicito mihi vbi posuisti eum, & ego eum tollam. Dicit ei Iesus, Maria. Conuersa illa dicit, Rabboni quod dicitur Magister. Dicit ei Iesus, Noli me tangere. Quia Dominus superius mulierem communi sexu eam appellauit, & cognitus non est: vocauit eam proprio nomine, vt saltem cognoscentem se cognosceret. Ait enim, Maria. Cum enim apud Dominum certus sit numerus electorum, magna gratia illis datur, qui propriis nominibus Deo noti esse manifestantur. Qualis erat Moyses cui dictum est, Noui te ex nomine. Vnde mulier postquam proprio nomine a Domino vocata est: statim cognoscentem se recognouit dicens, Rabboni, quod dicitur Magister. Hæc autem inquiens, illico corruit in terram, volens adorando pedes eius tenere, recognoscens eum, vocata ab ipso ex nomine. Cui a Domino dicitur, Noli me tangere. Vbi non est putandum quod post resurrectionem tactum renuerit seminarum; cum de duobus a monumento illius recedentibus dictum sit, quod accesserunt & tenuerunt pedes eius. Sed ideo a suo contactu prohibuit, quoniam eius mentē adhuc perfectam in fide non sensit: quando Dominum viuētē inter mortuos requirebat. Quare autem ab ipsa se tangi noluerit, manifestatur cum subditur. Nondum enim ascendi ad Patrem meum, id est, quia me inter mortuos vt mortuum requiris, & nondum credis me æqualem Patri secundum diuinitatem, Noli me tangere. In eius quippe mentem Dominus ad Patrem non ascendit, qui non credit eum æqualem esse Patri. Et quia beata Maria necdum perfecte diuinitatis eius potentiam cognouerat, prohibita est tunc ne tangeret pedes eius. Vade autem ad fratres meos, & dic eis. Ascendo ad patrem meum & patrem vestrum, Deum meum & Deum vestrum. Venit autem Maria nuncians discipulis, quia vidi Dominum, & hæc mihi dixit. Clementissima namque Dei pietas, in hoc loco erga femineum genus declaratur. Quia enim per feminam mors mūdo illata fuerat, ne semper in opprobriū sexus femineus haberetur, per sexum femineum voluit nunciare viris gaudia resurrectionis; per quē nunciata fuerat tristitia mortis. Ac si diceretur. De cuius manu sumpsisti poculum mortis, ab eius ore audire gaudia Resurrectionis. Et sicut per beatam Mariam semper virginem quæ spes est vnica mundi, paradisi portæ nobis sunt apertæ, & maledictio exclusa Euæ: ita per beatam Mariam Magdalenam opprobrium feminei sexus deletum est, & splendor nostræ Resurrectionis in Dominica Resurrectione exortus, ab ea propinatus est. Vnde bene Maria interpretatur stella maris. Quæ interpretatio quamuis Dei genitrici specialiter congruat, per cuius partum virgineum, Sol iustitiæ mundo resplenduit, tamen & beatæ Magdalenæ potest congruere, quæ cum aromatibus veniens ad sepulchrum Domini, prima splendorem Dominicæ Resurrectionis mundo nunciauit. Et si discipuli ideo Apostoli vocati, quia missi sunt ab ipso ad prædicandum Euangelium omni creaturæ. Nec minus beata Maria Magdalenæ ab ipso Domino destinata est ad Apostolos, quatenus dubietatem & incredulitatem suæ Resurrectionis, ab illorum cordibus remoueret. Te ergo supplices quæsumus Domine vt qui illi tuæ misericordiæ tantam contulisti gratiam, nobis ipsius propiciari digneris meritis, quatenus qui nostrorum obruti sarcina peccatorum non valemus obtinere veniam, ipsius pio suffragante patrocinio quæ tibi deuote, immo specialiter seruiuit in sæculo, nuncque cum Angelis claritatis perfruens gloria triumphat in cœlo, solito charitatis radians fulgore omnium criminum exuat labe, atque supernam suo precatu ducat ad patriam, quo laureati ipsius consortes efficiamur gloriæ, te annuente qui viuis, &c.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	DE S. BENEDICTO Abbate, SERMO III.	??	??	FESTIVA beatissimi Benedicti solemnitas, Christo Domino propitiante refulget, quæ fidelium cordibus: & affectum deuotionis augere, & spiritale gaudium afferre consueuit. Merito siquidem tanti Patris memoriæ iidem fideles congaudent: vt illud Propheticum impleatur. Dicite iusto, quoniam bene. Et item, Memoria iusti cum laudibus. Constat enim, quod vnumquemque sanctorum Christiana pietas tanto venerabilius colit: quanto celsius hunc a Deo decoratum cognouerit. Vnde & istum Patrem, diuino quodam instinctu specialius amat: eiusque memoriam dulcius recenset. Nimirum non nescia, quod illum omnipotens Deus, inter summos & electos sanctæ Ecclesiæ Patres, mirum in modum prouexit: & inter sanctæ fidei fundatores, ac cælestis disciplinæ censores, insigniter sublimauit. Quippe, quem sancti Spiritus charisma, tum miraculorum signis, tum virtutum exercitu adornauit: vt dignus in mundo appareret, per quem excelsioris ordinis multitudinem informaret. Inde est, quod & in hac solennitate, & in aliis sancto nomini eius dicatis, quoties in anno, suis temporibus eueniunt: tam deuote tamque libenter, & ex tātis partibus, ad eius sacrosanctum tumulum tanti accurrunt. Nam non quique pagenses, verum etiam plebs vrbana, nobilibus viris conserta, clericorum etiā honestis quasi inflorata personis, lætabunda confluit: & commune patrocinium deuota requirit. Nam quasi parum esse desiderio deuotorū Deus prospiceret, si semel tantum in anno, solennitatē eiusdem Patris fideles coluissent: existere causas præstitit, quibus & alias solemnitates gaudio Christianorum adaugeret. De sancta videlicet illius Translatione, necnon & Tumulatione: quas diuinitus esse dispositas, multa signorum documenta produnt. Quo videlicet in loco tanta vt ita dixerim, tam mira Miracula, & in scriptura referuntur gesta, & sub oculis patrata dignoscuntur: vt ipsorum sulgor etiam quosque remotos ad eius reuerentiam excitare potuerit. Quæ, licet instante iā tēpore Antichristi, cuius faciem, (vt scriptum est) præcedet egestas: cessare videantur: præstantior tamen sanitas animæ semper eius meritis obtenta præbetur. Cessare autem diuina Miracula, vel ibi, vel alias, nostrorū enormitas peccaminum facit: qui post reuelatam Christi gratiā retro sumus conuersi.	De ipso quippe Domino Iesu Christo perhibetur, quia propter obcœcationem infidelis populi, nullam in Capharnaum potuerit patrare virtutem. Nos ergo non sumus digni, vt illo fauore sanctus iste Pater nos soueat, aut consolari dignetur: quo sibi placitos alumnos lætificare consueuit. Hoc solum quippe magnum nobis debet videri: quod talibus præstat, vt eius sanctæ solemnitati possimus interesse, & de spe misericordię eius gaudere. Nec minor est eius potentia vel pietas, quam si miracula frequentaret. Sed nimirum necesse est, vt per omnem Ecclesiam cessantibus signis, manifestetur qui sint illi, qui vniuersalem fidem, propter præsentia miracula, vel qui propter futuram beatitudinem, colunt. Quin & imminente iā terribili iudicio, sequaces Antichristi signa potius facient, vt coram eis qui volontarie peccant, (vt scriptum est,) offendiculum ponatur. Necdum tamen eadem miracula penitus adhuc desunt, quoniam & ad sacrosanctum eiusdem Patris sepulchrum, & in aliis beatæ eius memoriæ locis, hæc etiam fieri non ignoramus.	Signorum sane inquisitoribus, qui vnumquemque Patrem sanctum, vel potentem, vel impotentem, & raritate vel multiplicitate eorumdem signorum arbitrantur, illa Dominica exprobatio consideranda est, qua dicit. Generatio mala & adultera signum quærit. Et illa præconis ipsius, exprobando dicentis, Iudæi signa petunt: quos alias Deo odibiles non tacet. Herodes autem, qui (vt scriptum est) cupiebat aliquod signum ab eo videre, nec in modico quidem eius responsionem dignus fuit audire. Centurionis autem fidem omni Israeli prætulit: qui ad serui curationem, solam eius iussionem sufficere non dubitauit. Hæc exterius inseri, quorumdam tepiditas exigit: quorum deuotio, cessantibus signis frigescit. Porro eidem beatissimo Patri, sua prærogatiua admodum sufficit: qui tantopere fulgoris emicat, vt etiam remotissimos totius Christianitatis sinus radiis suæ beatitudinis illustret. Nec Monachorum cohortes vbique terrarum diffusæ, tantam eius celsitudinem ignorāt: qui sanctam ipsius institutionem præ cæteris sectantur. Ita vt etiam in ipsorum Patrum Cœnobiis, qui normam sancti propositi fideliter ac religiose promulgarunt, hanc proprij clientes eorum malint profiteri. Non immerito arbitrantes, quod hunc specialiter, tamquam alterum Moysem Deus prædestinauerit: per quem Monasticæ legis decreta sanciret.	Fuerunt quidam alij, sicut iam dictum est, eiusdem sanctæ Institutionis decretores: sed tanquam Moysi, huic quoque dicatur. Noui te ex nomine, Iste est, qui in hac cœlesti disciplina placidus effulsit: Nam ante Moysem, Sacrificiorum cæremoniæ, & Circuncisionis ritus, frequentissimo viguit vsu: qui tamen specialiter per eundem Moysem inculcatus est. Sic ergo & huic Beatissimo Legislatori non præiudicent alij Patres, qui sanctæ Regulæ munia descripserunt: sed magis vt assertores eius sancita confirment. Neque enim abs re, sanctus iste Moysi comparatur, quādoquidem, non pauca magnalia pene similiter, ab vtrisque geruntur.	Mysterij itaque maiestate separata, qua sub Moyse, omnia in figura contingebant. De cætero multa reperies, quæ similia, tamquam sub vno spiritu gesta, noster iste patrauit. Et hoc equidē priuilegium vtrisque est commune; quod ambo sunt legislatores. Ille querulas Hebræorum turbas, de Ægypto exire suasit: iste vero, quasi de genuinis carnalium desideriorum tenebris multas ex populo acquisitionis cateruas, suo ducatu abstractas, ad terram viuentium introducit. Ille mare rubrum diuisit: iste post Petrum, inusitato miraculo, discipulum equidem super aquas currere fecit. Dum plane in vtroque facto, liqueat rerum obstare naturam: videris quid horum præcellat. Vtrum vel æquale sit, aquas diuisisse: aut super eas sicco vestigio cucurrisse. Ille in exustis aruis, aquam sitienti populo de petra produxit: iste de sicca rupe, fontem vsibus Monachorum elicuit, qui hodieque in riuum fluit. Ille brutos mores Iudæorum, quos incredulos vocat & rebelles, virga legis coercuit: iste Monachorum gregem, sicut voluntarie auditu auris obedientem, quasi vna persona, propter vnum cor alloquens, filium nominat, & suaui iugo Christi supponit.	Multa dici præterea possent, quibus istarum personarum conuenientia patuisset. Et hunc quidem beatissimum Patrem legislatio specialiter Moysi comparat. Sed magnitudo virtutum, atq. signorum, quibusque etiam excellentissimis viris, consertum nihilominus ostendit. Sicut ille mirabilis eius vitæ relator, Papa videlicet Gregorius adstruit, qui adsignanter ex quibusdam factis, ipsum aliquibus nominatim expressis coæquat, dicens inter cætera: Nam in aqua ex petra producta, Moysem. In ferro vero, quod ex profundo aquæ rediit, Elisæum. In aquæ itinere, Petrum. In corui obedientia, Eliam. In luctu autem mortis inimici, Dauid video, & perpendo. Vir iste Spiritu Iustorum omnium, plenus fuit. Qui & in dono prophetiæ, & in dignoscendis hominum cogitationibus, atque in secretorum agnitione iudiciorum, valde eum perspicacem fuisse, non tacet. Postremo, quod inter plurima superni muneris charismata, adprime disertus fuerit. Et quod Monachorum Regulam, sermone luculento, & discretione præcipua scripserit, lætabundis auribus eorum narrat. Lætabundis, inquam, quia grande gaudium quibusque sanum sapientibus hoc adfert: quod eis superna prouidentia, talem ac tantū Ducem, ac pręceptorem constituit, quem ad promulgandam cœlestis disciplinæ legem, dignum & idoneum totus mundus agnoscat. Gaudent ergo, & quasi præuium sequentes, de eius nutu pendēt, & cordis aciem in eum defigunt. Gaudent, quia per eius magisterium, ad cœlestis militiæ tyrocinium sunt asciti. Sperant sub eius ducatu militantes, ad superni Regis palatium intromitti. Et quod suis meritis nequaquam præsumunt, eiusdem sui Ducis intercessione adipisci confidunt. Ad hanc itaque lucernam, quasi in caliginoso vitæ huius stadio micantem, subinde respiciunt: & in ipsa vident, quo gressum operis tendant. Lucerna est igitur beatissimus Benedictus. Lucerna, inquā, ad hoc super candelabrum posita, vt ardens & lucēs, sicut de suo Præcursore Veritas adtestatur, omnibus qui in domo Dei sunt, resplendeat. An & iste, superno amore non vehementer arsit? An & iste, cum verbo & opere, tum signorum splendore nō reluxit? Est igitur lucerna. Sed qualiter eumdem præceptorem suum, immo & Dominum legiones Monachorum decentius appellabunt? Dominū, inquam, siquidem & Elias dictus est Dominus Elisæi. Ergo pietatis affectu vocetur lucerna. Sed quasi parum est, vocetur etiam stella. Non tamen qualiscumque: sed talis, quæ erudiens multos ad iustitiam, refulgeat, iuxta illud Danielis, in perpetuas æternitates. Vocetur etiam Sol, quia fulgebit sicut Sol cum iustis, & nunc in Ecclesia, & tunc in Regno Patris eorum. Vocetur etiā Angelus, quia legem requirunt ex ore eius. Postremo videant & gaudeant, quam proprie vocetur Benedictus, quē Deus adeo benedixit in omni benedictione spirituali. Et per quem tanti benedictionem hæreditate possidebunt.	Fateor enim, quod eiusdem Patris dilectoribus adeo placet tali vocabulo censeri, quod solet maxime post diuinum nomen, more Christiano versari. Quis enim pie loquens, aut Benedictum, aut benedictionem sub quolibet obtentu non dicat? Cæterum laudes eius resonare, talibus vtcumque congrueret, qui iuxta Apostolū sciunt, quæ est spes vocationis Dei. Videlicet & illius vocationis, qua nō solum cum aliis Christianis communiter ad fidē vocati sunt: sed etiam ad subeundum celsiorē gradum, per eumdem Patrem institutum, qui in vacuum gratiam hanc nequaquam accipiunt, sed quæ a Deo donata sunt, norunt. De quibus, propter cor & animam vnam, sub vnius populi vocabulo Deus dicit: Obauditu auris obaudiunt mihi, quē nimirum in Sanctis eius, laudare iubemur. Sed quales eum laudare debeant, Scriptura non tacet, dicens ad ipsos: Qui timetis Dominum, laudate eum. Et item: Laudabunt Dominum, qui quærunt eum. Quo contra: Non est, inquit, speciosa laus in ore peccatoris. Quid ergo de nobis censendum est, qui supra modū peccatores sumus, & laudes eius attentare præsumimus? Sed diuinæ pietatis diuitias attendentes, de eiusdem indulgentissimi Patroni misericordia præsumimus.	Denique eadem Scriptura, quæ in persona iustorum dicit: Laudent eum cœli, mox subiungit, & terra: ne peccatores desperarent. Nam adeo misericordiam suam Deus multiplicat, vt non solum homines, sed etiam iumenta saluet. Ergo & nos, de eiusdem Patris laude, licet indigni, gaudeamus. Et quamuis non sit nobis os aperire prę confusione, tamen illud Mosaicum vnusquisque nostrum eidem dicat: Scio, quia misericors es Domine. Cum metu & spe præstolantes, vtrum sicut Regibus consuetudo est, vt in suis Natalitiis reos absoluāt: sic iste Princeps Dei, propter gaudium suæ sanctę solemnitatis, vincula nostra relaxet. Siquidem & illud occurrit memoriæ: quod inter pretiosa filiorū Israel munera, etiam pilos caprarum quidam detulerunt. Et quia per illos peccatorum confessio designatur, saltem vel hoc vnum offeramus. Verū si deest aurum sapientiæ, si argentum rite laudantis eloquij, si diuersarum virtutum gemmæ, postremo, si castitatis byssus miseris abest, vel prædictos caprarum pilos offeramus: quia forte & ipsi cum veraci cōfessione placebunt. Veraci scilicet, quia quem adhuc ex consensu peccare delectat: falsum est, quod de præteritis vere pœniteat. Vt autem quiddā de humano vsu loquamur, si quando paterfamilias, post tempus, domum suam reuertitur, omnis familia solet adgaudere: cum quidem & catelli exilientes, quodam gestu membrorum, se monstrāt lætari. Quapropter, & nos, licet iumentis insipientibus merito simus comparandi: tamen si ob istius honorem solemnitatis, quæ eūdem nostrum Dominum nobis quodammodo repræsentat, gauisi fuerimus: vel micas misericordiæ eius sperare, quasi catuli sub mēsa poterimus. Et hoc non ex nobis, sed ex bonitate Euangelici Regis, quia cæcos & claudos ad conuiuium suum dignatus est asciscere. Bene ergo nobiscum agitur, quod idem paterfamilias nos suis solemniis interesse non dedignatur. O quanti sunt etiam in remotissimis trans maria regionibus, qui tantopere gauderent, si eius vel semel ad eius sacrum tumulū accedendi possibilitas esset! Vnde etiam cōsiderandum est, quid a Deo nobis donatum sit. Ne forte, si eius præsentiam minus reuerenter sēserimus, aut infecto corde (quod absit) in conspectu eius vacui venerimus, dicat ipse propheticum illud: Non est anima mea ad populum istum. Et itē: Prope es tu ori eorum, & longe a renibus eorum. Propterea cum ad exemplum Euangelici illius Regis intrauerit, vt videat solemnisantes, tanquā discumbentes, (nam cum Spiritu Dei plenus sit, nihil est in creaturis Dei, quod eum latere possit) quisque nostrum procuret, ne forte paternos eius oculos cordis amictu vel corporis offendat. Nā vt ipse dicit: Omnis exaltatio genus est superbiæ, per quam maxime quisque fit abominabilis, vt scriptum est, apud Dominum. Meminerimus tamen, quia ad supernū Iudicem, vel ad Senatores cœli placandos, recogitatio, seu cōfessio peccati specialiter prosit, iuxta illud: Narra si quid habes, vt iustificeris. Iniquitatem meam inquit, ego agnosco. Et ideo quasi securus postulat: Auerte faciem tuam a peccatis meis. Quisquis vero nostrum vult sui meriti faciem contemplari, necesse habet, vt in hoc speculum intendat, id est, vt eiusdem beatissimi Confessoris actus, sollicitus perpendat. Inspectis etenim, prout nostra paruitas est, illius gestis, vel quantum nos in imo, vel quantū ipse in sublime sit, animaduertere poterimus. Hinc de quolibet pœnitente scriptū est: Respiciet homines, id est, Sāctos, & dicet: Peccaui. Quoniam ad illorum speciositatem, considerat quātū se deformem attendat. Quæ vtilitas autem de eadem confessione proueniat, ibidem signatum est, cū dicitur: Liberemus eū de superbia, & de his quæ fecit, vt non eat in perditionem. At vero, quia Scriptura iubet: Sāctus enim dies Domini est, nolite contristari. Quod ex nobis, vel in nobis triste est, omittamus: & quasi nobiscum sit hodie sponsus, gaudere pręsumamus. Munus vero nostrę cōfessionis, velut ante pedes Paternæ pietatis offerentes, nostrum posse in eius laude & admiratione, totum subleuemus. Eius vero laudes, quisque tanto celsiori voce clamet, quanto hunc ardentius amat, vel eius vitam perspicacius pēsat, quę nimirum a sui primordio, tota admiratione dignissima est. Nam quam magnificū illud est, quod paternas, vt fertur, eo deserente opes, admodum domiciliū sibi Spiritus sanctus, in eius sacro pectusculo collocauerat, qui esse Philosophorū inania studia, adhuc tenerrimus cognouit: qui grandæuo animo, iā tunc eremi vastitatem subire ausus est. Quod nec ipse quidem Martinus, toto orbe mirabilis, fecisse refertur. Et quia iugū non solū ab adolescentia, sed etiam ab ipsa infantia portauit, vt ibidē Ieremias prosequitur, in illo cœlesti capitolio singulariter sedebit. Nec sine diuino moderamine gestū fuisse cōstat, quod aculeos tentationis in sese tam validos, ibidem expertus est. Sicut enim Dux bonorum Petrus, primo sibi ostensus, est tunc Dominico gregi prælatus: sic iste Princeps Dei tantorum millibus Monachorum præferendus, oportuit vt proprio discrimine probaret, qualiter subditis misereri debuisset. Quia tamen primo certaminis impetum fortiter deuicit, tale quid deinceps nūquā sensit. Quam obediēter sane, & quam diserte, priuato bono quisq. debeat cōmune bonū præferre, hic spiritalis disciplinę magister, in hoc suo facto demōstrat. Quod mox vt expetitus est, dilectā solitudinem, se vincens, deseruit, & voto supplicum satisfecit. Quoniam vero sancta atque admiranda eius gesta in promptu habētur, nos interim taceamus de illis. Hoc tamen ad ipsius honorificentiam referamus, quod non alius quilibet ex magistris Ecclesiæ, vitam tanti Patris digessit, quam insignis ille disertissimus Papa Gregorius, qui totum quod scripsit, quasi aurum refulget.	Diuinitus enim dispositum est, vt cum isdem excellentissimus Legislator in cæteris modis sit a Deo decoratus: etiam hinc maiori authoritate, tam ipse quam legislatio eius roboretur, quod eādem vitam summus Apostolicæ Sedis Pontifex ordinauit. Quæ scilicet vita, etiam ex occasione Dialogi eius, pluribus innotesceret: & non solum apud Latinos, sed etiam apud Græcos notissima foret. Nec illud prætereat quod omnimodis gaudendum nobis est, hunc tantum splendorem in hanc nostram occiduam regionem venire, diuino nutu donatum esse. Nec abs re credimus cōtigisse, quod clientem vnice dilectum, beatum videlicet Maurum, has in partes adhuc viuēs direxerit, & demum se transferri voluerit. Forte enim, cū sancta mens eius adeo dilatata esset, vt omnem mundum simul conspiceret: hunc locum, sibi quodam occulto consilio specialiter delegit. Viderit ergo quisquis est, cui locus tam multis vsquequaque tantum desiderabilis non negatur: quanti habendus sit, quantaque reuerentia excolendus. Pondus quippe cuiuslibet reatus, non solum ex intellectu gerentis, vel tempore, sed etiam ex loco solet pensari. Hinc enim velut a maiori exprobratione, contra impium vox diuina queritur, dicens. In terra sanctorum inique gessit, & non videbit gloriam Domini. Et item. Dilectus meus in Domo mea male operatus est. Alioquin, quem præsentia tanti Patris ad sui reuerentiam non flectit, spiritum Iudæ videtur participare. Cuius duritiam, nec visio, nec locutio, nec conuiuium ipsius Domini emolliuit. Inspiciamus ergo, quid a Deo donatum est nobis: & oblatam gratiam nullatenus in vacuum recipiamus. Tantus fulgor, cæcitatem mentis nostræ illuminet. Tanta pietas, duritiam emolliat. Tam potens medicina, vulnera nostra sanet. Si enim adhuc puerulus ita capisterium reparauit, vt nec scissura quidem appareret: nos, qui vasa ad honorem in domo Dei per gratiam vocati sumus, quia multas peccatorum scissuras incurrimus, per eundem medicū qui iam suo regi sociatus est, reparari poterimus. Si nigredo scelerum nos decolorauit, non simus vt Æthiopes, qui non mutant pellem suam: sed ad eius manum recurrentes, annonam misericordiæ, sicut ille coruus, ab eo requiramus. Si etiā inter iniuriosos merito computandi sumus, illum tamen affectum, quo pro se odiente fleuit, ab ipso reposcamus. Neque enim supplices, quamuis indignos, auersabitur: qui pro perseuerante in malitia lugebat. Gaudeamus ergo, & erga Dominum nostrum, quo valemus adnisu, dilectionis adfectū exhibeamus. Nam idcirco dimissa sūt Mariæ peccata multa, quia dilexit multum.	Cæterum ad laudes eiusdem Principis Dei sēper, iuxta Psalmistam, adiicere, cuiquam desiderādum est. Sed nos affectum quidē exhibere possumus, perfectionem vero tātæ rei, nequaquam explere sufficimus. Quapropter easdem illius laudes, non vna vox, non vna congregatio, neque vna vrbs vel prouincia proclamat: sed vbicumque sācta Ecclesia diffunditur, per tribus, per nationes, per linguas, laus Benedicti frequentatur. Si enim in multitudine populi dignitas Regis est, vt ait Salomon: quantam putamus esse dignitatem istius Regis, quem tam numerosus prosequitur exercitus Monachorum? Quis vmquam Rex aut Imperator in tantis mundi partibus imperauit, aut ex tam diuersis nationibus sibi tantas legiones conduxit, quantas videlicet iste, cuiuslibet sexus & ætatis in Christi militia, voluntarie iuratas disponit? Quem quasi præsentem intuentes, & vexillum institutionis sequentes, Diabolicas acies viriliter infringunt. Quibus illud Propheticum coaptatur, erunt oculi tui, videntes præceptorem tuum. Denique fidelis opinio est, quod vnusquisque sanctorum cum illis surget in regeneratione, quos Domino acquisiuit. Cum igitur vniuersi huiusce institutionis eius sequaces, in vnū coacti fuerint: quale signum Apostolatus Benedicto tunc ille copiosus exercitus se ipsum exhibebit? O quali gaudio tunc ille tripudiabit, qui sese illis cohortibus immiscere potuerit! Nunc omnes, vel loco vel affectu vicini, in eum cordis intuitum dirigant. Omnia enim omnibus factus est. Habet enim pueri formam in puero quam sequantur: vt quoniā ad exemplum Isaac Deo oblati sunt, primordia sua caueant fermētare. Ac deinceps quiq. per ætatum successiones sint perfecti sensu: vt a paterna sui nutricij pietate non degenerent. Ne forte si ab excellentiori gradu ceciderint, grauius elidātur. Sed & nos quicumque deliquimus, nullomodo ab speranda clementia deficiamus: quia viuens & post obitum mortuos suscitauit, confracta restaurauit, desperata curauit.	Et quamuis non fecerimus eius volūtatem, Dominum tamē inuocemus eum, & sint oculi nostri in manibus eius intendentes: donec ipse suos attollat super nos, & misereatur nostri. Sit nobis semper Benedictus in corde, Benedictus in ore, Benedictus in actu, quatinus si qua virtus, si qua laus disciplinæ, vt illud Apostolicum imitantes, quę vidimus in illo, & audiuimus in illo, & audiuimus ab illo, sectemur: vt nobiscum sit Deus pacis per ipsum, in sæcula sæculorum. Amen.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	DE COMBVSTIONE basilicæ beati Martini, SERMO IIII. MS.	??	??	EXIGITIS domini mei, diuites inopem, eloquentes elinguem. Nā quia nuper basilicam domni nostri Martini flamma denuo vorauit, & hac occasione quidam quasi fide vacillant, quidam insuper stulti garriunt, cur incēdium non represserit; dolor qui de priori adustione contigerat, nobis renouatus est: & ob hoc exigitis, vt quædam quasi sicera verborum vobis conficiatur, quę mœrentibus propinetur, & illis aliquatenus succenseat. Quod quidem ego diu cunctatus refugi. Martinus etenim, cuius obsequio debet iste sermo famulari, maior est quam dici queat. Quem, sicut de eo pērhibetur, vsquequaque Deus mirificans, etiam in hoc glorificat, quod omnes qui de illo & prosaice & metrice, siue etiam rithmice scripserunt, & sancti & periti fuisse, & dulci admodum atque compto eloquio noscuntur, quæ pertulerunt edidisse. Et nimirū, nisi iubentium authoritas & rei necessitas vrgeret, inconsequens videretur, vt is, qui de homine & nihil habet, & parum, id tētare præsumeret. Sed ad spem communem cordis oculos reducens, spero, quoniam Christus, qui benedicit pusillis & maioribus, nō deseret hoc quod obedientia conatur obsequens imperio charitatis. Nā ipse volat super pennas ventorum, excellens omnem contemplationem Angelorum, ipse descendit ad inferiora terræ, lactescēs teneritudinem paruulorū. Ipse facit vt animalia volent sequētibus rotis, ipse vt stellio brachiis nitens moretur in ædibus Regis. Et cui Patriarchę vel Prophetæ cecinerūt, eius laudes Hebręorū pueri clamauerunt. Vt ergo dedit excellentes viros, qui mādatas excubias ducentes in laudem beati Martini multo nobiliter scriberent: Ita infirmis præstare dignetur, vt saltem velut canes modicum quid pro eius zelo delatrent.	Quando primo igitur tantæ calamitatis rumor, & vicinas & remotiores quasque Prouincias derepente peruolauit, ingēs mœror & luctus omnium corda perstrinxit, itaut, sicut nobis relatum est, non solum quilibet rusticani, qui beatum virum quasi peculiarius diligere consueuerunt, sed & optimates quoque lachrymati, quin etiam & Reges fuisse dicantur. Quibus equidem vim doloris hoc maxime exaggerabat, quod eadem domus ante non multos annos combusta fuerat: & nunc multo sumptu, multaque suorum industria tādem reparata pulchrius videbatur. Multo enim decentius nunc, quam ante illam combustionem fuerit, compta renitebat, longe tamen inferius quam priscis temporibus, quia nunc & crustulis marmoreis intus obducta erat. Nam interdum Protonisso marmore paries rubicundus, nunc Pario candidus, nunc quoque prasino viridis varium & satis pulchrum scema præferebat, & foris aureolis saphirinis, atque musiuis fulgebat lapillis. Sed & tectum stagneis tabulis erat opertum. De iis quædam adhuc indicia sunt, & quosdam grandæuiores fratres vidimus, qui ita testabantur, dicentes, quod machina domus contra Solem resplendens quasi monticulus aureus videbatur, & tam gratam speciem cernentibus repræsentabat, vt gloriam beati Martini quodammodo testaretur. In arcuatis vero porticibus voluerunt eam prisci constructores architectari; quoniam domus illa, quamuis latissima sit, turbis tamen sese imprimentibus tantum solet esse angusta, vt antipodia chori & angi posticulas quamuis nolentes subruant. Quam deuotam violentiam, credo, gratam habet domnus ipse Martinus, ad exemplum videlicet Domini sui, quem turbæ comprimebāt. Nunc tamen & histriatis parietibus, & vitreis saphiro subornatis, quin & bracteolis aureis decusata non parum intuentes oblectabat. Quando autem, vt diximus, fama tam diri nuncij circumquaque peruolauit, tēpus iam instabat, quo eiusdem beati Martini solemnitas solet celebrari. Cum quidem turmæ populorum cateruatim irruunt partim causa solemnitatis attracti, partim vt deiectionem domus viderent. Siquidem ea vis naturæ est, vt quilibet dolens oculis videre gestiat hoc ipsum vnde dolet. Et cum res visa plus cor mœstificet, tamen quasi ad solatium videre cupit, vnde magis indoleat. Ferebatur autem inter plurimos, quod inter fratres nudius tertius antea discordia sæuierit, quin etiam pridie quam sancta ædes cremaretur, quidam ante sanctum altare & conuitiis, & verberibus quosdam ex fratribus dehonestauerit: sanctus quoque Martinus cuidam pauperculo per visum apparuerit, & quasi conquerens dixerit, quod in sua domo sit iniuriatus, & concite sit inde migraturus, atq. ad Tutelensem vicum peruenturus. Ita enim confluebat ingens turba, vt putares quod afflictum Iob vellent amici ex condicto visitare. Tum quidem & nos occurrimus. Oculis vero cuncta percurrentibus inundabant lachrymæ. Et cum singula qualiter ante videbant, flentes inspicerent, gemitus irrumpebant. Cordis vero sanguine, de quo lachrymæ nascuntur, iam exhausto, (nam de eodem sanguine fluunt, & ideo cum pro pietate funduntur, martyrium quodammodo imitantur,) ad auditorium secessimus. Tum vero nescio quid diu sermocinati sumus. Siquidem dolentibus mos est, non id quod ratio poscit, sed quod dolor extorquet, identitare. Tandem ad hoc ventum est, vt ad doloris augmentum diceretur, quod nonnulli beato Martino detraherent, quasi qui non posset incendium reprimere, quo domum suam totiens permisisset igne depasci: nonnulli quoque dicerent, quod hanc nostram ætatem iam haberet exosam, nec more suo preces supplicum attendat, cum se per miracula præsentem non ostendat. Alij nihilominus quasi discuterent quidnam sit, vbi tanta psalmodia, tantaque Missarum frequentia celebretur, vbi etiam temeritas peccandi tātum reprimatur, cur diuina seueritas adeo domari permissa sit, cum vtique in multis aliis locis & minus Deo seruiatur, & peccandi libertas effrenatior videatur. Hoc nos audientes stupore perculsi, & dolore attoniti fraudes antiqui deceptoris illico recognouimus. Nā cum Apostoli sint bonus odor Deo; facit tamen idem deceptor, vt quibusdam sint odor mortis in mortem. Quod nimirum istis contingere timuimus, qui de medicamento vulnus sibi exaggerant murmurationis. Quia vero beatissimi domni nostri iniurias audiuimus exerceri, prout caritatis viscera quisq. sensit, amplius cœpit dolere. Nō satis fuerat quod nostris exigētibus culpis, secundū illud templū pertulit cōflagrari, adhuc proh dolor! ij, pro quibus hanc iniuriam sensit, nituntur ei calumniari. Memores tamen illius quod dicitur de Deo, quia dedit carmina in nocte, id est consolationem Scripturarum in tribulatione, conferebamus vicissim quod menti ad solatium occurrebat. Ac tum forte de hoc quod dicebatur, sese ingessit occasio, vt idem diligentius retractatum scriberetur. Ergo iuxta tenorem tunc habitæ confabulationis, quod nunc diuina dignatio indulserit adoriamur, primo suadentes, vt iuxta Prophetam, vexatio saltim det intellectum auditui, quatinus comminationes, quas Deus peccatoribus intentat, vel per hoc quod accidit expertas, timeamus; rogantes Christi clementiam, vt iuxta illud Iob, molliat cor nostrum, & cibare nos dignetur pane lachrymarum, ne forte dicatur de nobis, Attriuisti eos, nec doluerunt. Et item, Percussi populum meū, & a viis suis non est reuersus. Et cum nostra peruersitas cor iusti, scilicet domni Martini, sicut alias diximus, mœrere faciat, cum nos potius viderit in rebus pessimis exultantes, queratur, dicens: Sustinui qui saltem contristaretur, & non fuit. Itemque, Non est qui vicem meam doleat. Non enim satis nos remordebat memoria peccati. Quod illis sæpe contingit, qui & peccata sua non deflent, sed potius multiplicant; & nihil accidit eis triste. Vnde scriptum est. Quia nō profertur cito contra malos sententia, absque vllo timore filij hominum perpetrant mala. Sed conueniebat nobis illa vox qua dicitur, Traxerunt me, & non sensi. Ad nihilum redactus sum, & nesciui. Congregata sunt super me flagella, & ignoraui. Et idcirco Deus, qui terribilis est in consiliis, vindictam quam meremur, in illius sancti Templi combustione monstrauit, quasi ministris vindictæ diceret. Isti domus exasperans mihi sunt. Vltionem a sanctuario meo incipite, vt ignis indignationis, qui abyssum cordis humani combusturus est partem domus interim assumat, vt cum a se desiderabile oculorum auferri viderint, me ad ostium cordis sui pulsantem contempsisse pœniteat. Per hoc ergo quod in templo accidit, arrogantia nostra, vt ita dixerim, nobis in faciem respondit. Et omnimodis cauendum est, ne forte, sicut illic sequitur, spiritus fornicationis sit in medio nostrum, & interim illius ignis pernicies, isti exteriori totiens sit fomes. Sæpe autem fit vt peccator quanto deterior est, tanto densiori cæcitate cor eius obtene brescat, & cum boni aliquid fecerit, hoc apud se, sicut ille Pharisæus, iactet, minus attendens quia bona quælibet Deo non placent, quæ malorum admixtione maculantur. Tali cuilibet diuina vox inclamat. Dicis quia diues sum, & nescis quia miserabilis est, & cæcus & nudus: Nudus videlicet iustitia; cæcus vero nesciens ipsam nuditatem suam videre. Effudit ergo Dominus, vt scriptum est, ignem in Sion, & voluit reddere vastationem in flamma; vt videlicet per indignationem, quæ in materiali domo desæuit, extimeamus domus exasperans esse, animaduertētes quid in occulto eius iudicio mereamur. Neque enim paruus reatus est, qui sanctam illam domum & e uestigio, & totiens exigit concremari, vt cum paulo ante succensa fuerit, non sit auersus furor eius, sed adhuc manus eius extenta. Sed nec putandum est quod hoc casu acciderit propter illud Ieremiæ, Quis est iste qui dixit vt fieret, Domino non iubente? Et item, Si est malum in ciuitate, quod ego non præceperim, dicit Dominus, vel quis dedit Israel vastantibus? Nonne Dominus cui peccauit? Nos itaque scientes quia peccata nostra fecerunt hæc, consequens est, vt ingemiscamus super iniurias domni Martini; imo potius super nos, quia si in viridi ligno hæc faciunt, in arido quid siet? Alioquin dicetur, Dissipati sunt, & non sunt compuncti. Et item? Frons meretricis facta est tibi, nescisti erubescere. Qui vero ad nutum Dei contremiscunt, & sub potenti manu eius sciunt humiliari, audiant consolationem illam, quæ post destructionem Hierusalem facta est, dicente Domino, Ædificabo vos, & non destruam: iam enim placatus sum super malo quod feci vobis, & vobiscum sum. Et ille quidem, sicut Dominus, qui cum tranquillitate iudicat, & cum magna reuerentia disponit nos, placabitur seruis suis. Nobis tamen competit, vt hunc in omnibus iudiciis suis laudemus, & si qua bona opera in nobis sunt, in ipsis timeamus. Verebar, inquit Iob, omnia opera mea. Nam & ille postquam tanta ac talia pertulit, cum interim ipsis verberibus gratior esset, vt Deus ad hunc visitandum venire dignaretur, adhuc se humiliat dicens, Reprehendam me, & agam pœnitentiam. Nam post illam pridianam succensionem, muris cum ingenti studio compactis, septa Monasterij communistis, hoc nimirum præcauere volētes, ne sancta domus vltra posset ab hostibus lædi. Sed non satis attendentes in quanta reuerentia sanctus iste locus ab antiquis temporibus effulserit, protinus religione relicta, commune diuersorium esse permisistis; itaut feminis ad hauriēdum aquam, & ad discurrendum quo voluerint, portarij nō resistant; cum viderimus quod nulli intra Monasterij portas vel parum intrare licuerit; neq. aliquis equitando statim per atriū transire ausus fuerit. Sed nunc ita negligitur, tanquam si murus ille nō ad hostium repulsionem, sed ad excludendam loci reuerentiam esset erectus. Nec valuit isdem murus ignē prohibere, quē neglecte contemptus exigebat succēdi. Mordacius hoc dixerim, quia, vere fatebor, multorum corda per hoc mœstificantur, quod locum pro amore B. Martini sacrosanctum non videant, secundū priscam reuerentiam, venerari. Neq. hoc parū displicet, quod quidam in eodem loco nutriti, se quibusdam laicalibus vel nimium pōposis vestibus dehonestent, cum talis esse consueuerit eorum conuersatio, vt hanc etiam Romæ laudari audiuerimus, quibusdam Romanis dicentibus. Quia non esset necesse Romam proficisci, qui templo beati Martini mererentur vicinari. Ieremias Propheta plangit, colorem religioni congruum immutari. Dicitur alias, Ne glorieris in vestitu vnquam. Viderint ergo isti quam stultum sit, decore vestitus gloriam emendicare, & decore virtutis animam nudare. Cæterum iis, qui de potentia beati Martini delirant, amator eius, & decentissimus relator Sulpitius iam olim satis respondit. Nam cum aliquando vestimenta eius pariter afflaret incendium, quod tamen ille protinus in medium se proiiciens frigidum sensit, quidam similiter occasionem detrahendi sumpserunt. Responsio tunc illis facta, istis sufficere deberet, qui nequaquam hoc mirarentur, si dispositionem, qua Deus mundum regit, vel tenuiter, attendissent. Parum est vt mirentur, si hoc templum & superbiæ, vel luxuriæ vitiis forte pollutum, talibus quibusdam Deo cognitis causis exigentibus, flamma purgauerit. Discutiant potius quidnam sit quod ab origine mundi mala præualeant? Cur impio Cain iustum Abel subruere Deus permiserit? Et cur Iob incomparabiliter tunc temporis iustum, vsque ad sterquilinium & vermes Satanas compulerit? Cur Ioannes, quo nemo maior inter natos mulierum, rogatu saltatricis puellæ decollatus sit? Certe si isti Christum in cruce vidissent, non, sicut ille latro, regnum ei restare crederent. Qui etiam si Apostolos cæsos publice vidissent, & Stephanum forte nocte & die bestiis expositum conspicerent, fidem Christi inanem putassent. Sed postquam ex fide mundus viuere cœpit, consilium diuinæ dispositionis, si reuerenter attendit, intelligit, quia regnum Iesu non est de hoc mundo, & Sancti eius non habent hic manentem ciuitatem, & idcirco hic non quærunt gloriam, quam in futuro sperant, nec signum aliquod vnquam hic pro vtilitate proximorum quęrunt. Hinc Propheta non propter se, sed propter inimicos suos orat saluari, dicens Propter inimicos meos eripe me. Id est, per meam ereptionem intelligentes potētiam tuam conuertantur ad te. Scientes enim quia nequaquam possunt hanc vitam sine peccato transcurrere, optant potius vt hic ad sui emendationem affligātur. Nam Propheta rogat, Proba me, Domine, & tenta me. Item alius, Ingrediatur putredo in ossa mea. Quam sibi vtilitatem inde sperauerit, manifestat, subdens, vt requiescam in die tribulationis. Afflictus quoque Iob, Hæc, inquit, erit mihi consolatio, vt affligens me dolore, non parcat. Nam & Apostolus non gloriatur, quod in paradisum. & etiam vsque ad tertium cœlum raptus sit, nec quod ineffabile Arcanum inibi audierit; sed potius gaudet quod ter naufragium fecerit, quod ter virgis cęsus, quod semel lapidatus sit. Sed isti queruli, qui miracula semper quęrunt, hanc dispensationem attendere nesciunt. Nam superbi & vani hoc semper fieri gestiunt, vnde rumor popularis & inanis gloria crescat. Sed quicumque timorati sunt, hoc magis desiderāt, vnde vel purgatio peccatorum fiat, & mēs a superbia defendatur. Nam si Martinus sibi potentia consueta flammam depulisset, vtique vltio peccatis debita restaret, & impietas quasi impunita forte succresceret. Sin autem ex hoc quod Sancto cuilibet in præsenti accidit, virtus eius pensanda est, iam non vnus, sed omnes sancti; non mediocres sed summi dehonestabuntur.	Sanctus namque Benedictus Monasterium ędificauerat, religiose videlicet ac pie, sicut vtique benedictus. Cui tamen reuelatum est, quod hostibus esset diuino iudicio tradendum: hoc sibi tantum concesso, ne quælibet ex animabus periret. Parum sane dixerim quod & forinsecus, & Confessori quamuis magno acciderit. Sed credo non parum & insipiens censebit, quod supradictus Baptista potēs ille in miraculis, vtero Christum Dominum sentiens, sanctissimam vitam ducens, pro testimonio veritatis occumbens, ille incomparabiliter magnus in semetipso, hoc est in suis sanctis ossibus talia pertulit, quæ ingentem audientibus horrorem incutiant. Nam vt Eusebius in XI. Historiarum libro narrat, Sanctum eius sepulchrum apud Sebastem positum pagani confregerunt, tūc ossa combusserunt, quæ terreo pulueri immiscuerunt, & ita per campos passim disperserunt. Sed Monachi quidam superuenientes, eadem hora sancti corporis frusta diuino nutu reperta collegerunt. Ad sepulchrum quoque Dominicum per multos annos idolum statutum est, vt quisquis se illuc inclinasset, idolum adorasse videretur. Ipsa Crux Domini diu Iudæorum celata fraude, tandem mirabiliter reperta postmodum a prophano Rege asportari permissa est. Viderint isti secretorum discussores, qua Domini dispensatione & talia, & his similia fieri sinantur. Nobis hoc vnum conuenire videtur, vt a diuinis iudiciis timeamus, & videntes hoc quod accidit, quisque nostrum dicat, Domine audiui auditum tuum, & timui: Domine, consideraui opera tua, & expaui. Et item. Confitebor tibi Domine, quoniam iratus es mihi, & cætera. Et quia per materiale templum dedit spiritualibus significationem, vt fugiant a facie arcus, id quod illic præmittitur, supplicemus, vt quoniam iratus est, sit etiam misertus, dicentes: Increpationem Domini sustinebo, quia peccaui ei. Tunc præterea non incidat nobis illud diabolicum suspicari, quod illa virtus domni Martini defecerit. Illa pro sui magnitudine toto orbe mirabilis; illa, vt ita dicam, probata signis. Quin potius credendum est, quod illa eius caritas, quæ semper etiam erga eius æmulos propensa & benefica fuit, ita illum adegerit, vt hoc a Domino impetraret. Nam quorumdam sanctorum, qui causa aliorum iniuriari maluerunt, facta considerantes; in hanc opinionem non abs re venimus. Siquidem Moyses rogabat Dominum Deum suū, vt noxam populo dimitteret: sin alias, deleret eum de libro vitæ. Dauid quoque videns Angelum cædentē populum, postulat vt super se, & domum patris sui gladius vertatur. Qui & interfecto patricida filio lugebat, dicens, Quis mihi det, vt ego moriar pro le fili? Sed & Ieremias cum ex ore Dei populum in Ægyptum descendere prohiberet, & ille contemneret; nec sic eum deserere potuit, sed cum ipso populo descendit, a quo & interfectus est. Paulus etiam Apostolus vas electionis optat anathema esse pro fratribus suis. Sane Stephanus orare non poterat, vt pro lapidatoribus moreretur, quoniam ipsi hunc in mortem vrgebant: vnum tamen eis quod supererat impendens, Ne statuas, inquit, illis hoc peccatum. Sed quid de seruis dicimus, quandoquidem ipse Dominus omnium pro impiis, vt ait Apostolus, mortuus est. Vnde & Propheta dicit, quod alienum opus susceperit, vt faceret opus suum. Pati enim, & irrideri, & mori alienum est a Deo: saluare autem, eius opus est. Sed illud quod alienum est a Deo, peccanti homini debebatur. Et tamen alienum opus suscepit, vt opus suum faceret, quia mori dignatus est, vt morte dignos saluaret. Videamus autem an in Martino tale aliquid fuerit. An non ista caritas hunc vrgebat, quando chlamydem pauperi diuisit? De duabus quippe tunicis præceptum est, vt harum altera non habenti donetur. Sed iste non solum Phariseacam iustitiam, sed etiam Christianam longe supergressus, ipsam vnam cum sua nuditate partitus est. Nam a latrone vinculatus, se esse prorsus asserebat securum, illique magis dolere, qui latrocinia exercens, Christi misericordia esset indignus. Tunc nihilominus hac dilectione, qua plurimum flagrabat, cum sciret, quod ante diem mortis non posset reuerti, pro pace tamen inter clericos restituenda proficisci longius non dubitauit. Et tunc quilibet alius etiam præsentes poterat obliuisci. Nam eadem caritas in fine, quod est decentissimum, præcipue feruebat, cum cœleste regnum quod ab infantia suspirauerat, & insuper ipsam Christi præsentiam, quoad ipse vellet, differri sibi pro amore discipulorum non recusabat. An modica est illa caritas? aut hominem quando negligeret, qui brutis etiam animalibus compatiendi affectum frequenter indulsit? Vnde quidam, qui Gramaticus cognominabatur, nuper garriebat, quod in eius vita superfluo positum sit de Lepore, quem a canibus exemit. Sed quicumque tales sumus, qui nullum genus commendationis apud illum ex nostra iustitia habemus, non plus nobis aliud miraculum, quamuis grande, placituri videtur: quoniam si in aliis maiorem potentiam, in isto tamen monstrat propensiorem miserendi affectum. Sed quid debilitatis animalibus dicimus, cum ab ipsis quoque hæreticis Maximi gladium summouerit? Insuper ipsi dæmonio, si ab hominum infestatione cessaret, veniam pollicitus sit? Quod equidem idcirco dixit, vt quosdam fratres, quorum vicia dæmon ille exponebat, a desperatione retraheret. Itaque hæc & huiusmodi alia recolentes, incunctanter credimus, quod domum suam non pro inopia virtutis, sed piæ dispensationis causa permiserit aduri. Si quæritur, quæ sit ista dispensatio, hoc iterum menti occurrit, quod illi, qui in eiusdem domus constructione pridem laborauerant, nihil de sua mercede perdiderunt, quoniam etsi opus periit, pij tamen operis merces restat; sicut sermo diuinus quibusdam pie laborantibus asseuerat, dicens. Erit merces operi vestro. Quin potius si qua & leuis culpa (quod frequenter fit) in eodem labore se immiscuerat, credimus hanc esse purgatam. Nam in ipsis bonis operibus aut per elationem, aut per teporem sæpe delictum sese immiscet. Et idcirco iubentur sacerdotes holocausta sua lauare, videlicet vt in ipso bono opere quisque timeat, & velut hostiam lauans, lachrymas fundat. Est & alia dispensationis causa. Plerique enim & pro iniuria sancti viri dolendo, & ad restaurationem locorum, sanctum studium, siue res suas impertientes, cœleste sibi præmium sunt mercati. Qui scilicet, si basilica in suo statu persisteret, nihil tale fecissent, sed picturis inhiantes forte risissent. Adhuc enim maius, si non temere dixerim, per hoc euenire confidimus. Nam de peccatis illis, quibus exigentibus id actum est, si deinceps ab iis cessatum fuerit, indulgentiam speramus venire, quia Deus non diiudicat bis in idipsum. Et verum est illud Iob dicentis, Qui afflictus fuerit, erit in gloria. Et item in Ieremia, post destructionem templi loquens Deus ad reliquias captiuorum, Nolite, inquit, timere. Iam enim placatus sum super malo quod intuli vobis. Quod tamen dicentes, non consuimus puluillos, super quos, vt Ezechiel redarguit, peccatores molliter quiescunt, qui nimirum hoc de illis peccatis asserimus, quæ apud Apostolum per fœnum ac stipulam designantur, non de illis quæ per ferrum ac plumbum, quæ ignis consumere non potest. Cæterum, cui prosit, & cui officiat, nouerit ille, qui nihil sine causa fieri permittit. Nobis illud Scripturæ considerandum est, quod omnium operum Dei nullam possit inuenire homo rationem, sed sicut item scriptum est, cum de nobis iudicatur, speramus misericordiam. Verumtamen memoriæ non excidat quod Arca Dei, quæ primo permissa est ab allophylis asportari, post hoc in tanta reuerentia, tamque pauenda suis post reuersionem fuerit, vt cum hanc vulgus indiscrete aspexit, septuaginta de senioribus, & quinquaginta milia de plebe perierunt. Quapropter summopere cauendum est, ne domum, quamuis flammis traditam quilibet contemnendam putet, quia licet paupercula, tempestate commissa videatur, & cui Dominus faciem suam parumper absconderit; tamen in miserationibus multis consolabitur eam, vt secundum multitudinem dolorum eius, consolationes quoque lætificent eam. Quæstio sane, quæ illos mouet, qui dicunt, cur in eo loco vbi plus bona, & minus mala fiunt, vltio frequentius sæuit, a multis sæpe ventilata est, sed a nullo penitus exposita. Nam quando malis bene est, & bonis male, ob hoc fortasse fit, vt bona mali præsentia quæ cupiunt percipiant, & perenni felicitate excludantur: boni vero qui hic felices esse non curant, propter quædam peccata, sine quibus hanc vitam ducere nequeunt, hic flagellentur, vt post hoc mansuris gaudiis inserantur. Tamen indifferenter & bonis bene, & malis male est; & tunc quoque nescitur vtrum bonis pro remuneratione bona reddantur, & malis mala vt corrigantur. Cur autem hæc varietas proueniat mortalibus incertum est. Et hoc est pessimum, vt ait Ecclesiastes, inter omnia quæ fiunt sub sole, quod eadem cunctis æque eueniant, iusto & impio, bono & malo. Sed, vt paulo superius præmisi, omnia in futurum seruantur incerta. Maxime tamen in hoc ingemiscitur, quod impij præualent, & innocentes affliguntur. Vnde est illud Ieremiæ, Quare via impiorum prosperatur; bene est omnibus qui præuaricantur, & inique agunt? Item Abacuc, Quare, inquit, Domine, non respicis super inique agentes, & taces deuorante impio iustiorem se? Qui voce sufferentium præmiserat, Vsquequo, Domine, vociferabor ad te, vim patiens, & non saluabis? Hoc igitur maxime conturbat, quod iustis multa proueniant, vt scriptum est, quasi opera egerint impiorum, & impij sint securi, quasi habeant facta iustorum. Sed altiora te ne quæsieris, & in operibus Dei nō sis curiosus. Multos enim supplantauit suspitio. Quæ præcepit Deus, illa cogita semper, quoniam magna potentia eius, & ab humilibus honoratur, id est ab his qui non audent contemplari, qui sciunt quia misericordiam & iudicium debet Ecclesia cantare, & vtraque inscrutabilia scire. Nam iudicia Dei abyssus multa. Et quis sapiens intelligit misericordias Domini? Dicit Apostolus? O quam inscrutabiles viæ Domini! Vniuersæ autem viæ Domini misericordia, & veritas. Quas idem Apostolus cum perscrutari vetuisset, dixit, O homo tu quis es qui respondes Deo? Homo namque vocatur ab humo, quod nomen ad hoc interposuit, vt in ipso suo nomine cognoscat homo quod ad Dei iudicia perscrutanda nequaquam idoneus sit. Si ergo, ait Augustinus, non vis errare, cur ita, vel non ita sit, noli discutere. Et item Gregorius ille dulciloquus. Nihil euenire potest, non quod Deus aut iratus permiserit, aut placatus indulserit. Quod autem patimur, eo ipso iustum esse constat, quod non sit non ordinante Deo, qui nihil potest facere iniuste. Vis autem dispensationis eius nequaquam vitari potest, sed hanc sibi multum leuigat, qui subdito cordis humero sponte eam portat. Psalmista quoque videns pacem peccatorum, & quod in labore hominum non sunt, sed obtinent in sæculo diuitias, pene motos commemorat gressus suos: Eo quod ipse fuerit tota die flagellatus, & illorum impietas quasi ex adipe fluxerit. Et nationem filiorum Dei sine causa iustificatam crederet, nisi in nouissimis vtriusque partis intellexisset, Et hoc illi labor fuerat: non in potentias Domini, hoc est in sacram Scripturam, intrans addisceret, quod timenti Deum bene erit in nouissimo: Et, Væ impio in malum. Retributio enim manuum eius fiet ei. Et, Qui iustus fuerit, non leuabit caput, saturatus afflictione & miseria. Qui autem impius fuerit, sicut illic præmittitur, væ illi, quoniam imago eorum ad nihilum in ciuitate Dei redigetur: & isti qui mente sunt quasi iumentum, cum gloria suscipientur, & erunt cum Deo. Quamuis ergo dicant erronei, populum illum beatum, quorum filij sunt sicut nouellæ plantationes, & quorum pueri exultant lusibus, in quorum plateis non est clamor & cætera quæ illic dicuntur: Beatus tamen ille est, vt ait Psalmista, cuius est Dominus Deus eius. Et sicut alia Scriptura dicit, Beatus homo qui corripitur a Domino. Multa alia sunt huiusmodi, quibus ostenditur, quod hæc quæstio quamplurimos teneat, & quod inuestigari quidem non possit. Sed tamen ad finem vtriusque partis recurrendum sit, & indubitanter sciendum, quod si iustus hic recipit, multo magis impius & peccator recipiet in futuro. Et si nunc est Babylon quasi aureus calix inebrians amatores suos, audiet tamen a superno iudice, Quantum in deliciis fuit, tantum date ei luctum & væ. Hierusalem vero quæ nunc est paupercula, & tempestate conuulsa, audiet verba bona & consolatoria ab Angelo, qui stat inter myrteta, cum ei dixerit, Parumper abscondi faciem meam a te, sed nunc in miserationibus multis consolabor te. Rationem igitur huius rei nequaquam reddere possumus. Hoc tamen interim occurrit, quod cum bonis male est, & malis bene, & cætera vt supra; vnum expedit vt semper sub diuino iudicio timentes, nullatenus altiora nobis quærere præsumamus. Sæpe enim mentis nostræ acies quo plus cernere nititur, obscuratur, quia cum importune quis radios solis aspicit, inde nihil videre compellitur, vnde amplius videre conatur. Si autem penes vos bona opera superabundant, hoc vetus consuetudo est, quia semper illius loci incolæ meritis beati Martini adiuti, & ipsa eius claritudine attracti, conuersari deuote consueuerunt, quoniam eum quem gentes etiam remotiores glorificant, nimis impium est in præsenti habere, & non pie ac reuerenter venerari. Tamen ipsa bona opera non adeo pura sunt, vt penitus culpæ sordibus careant. Scriptum namque est, Non est iustus qui non peccet. Maledictus omnis qui facit opus Dei fraudulenter & desidiose, fraudem facit priuatus amor, desidiam vero cordis torpor. Fraudem in Dei opere facit, qui pro eo laudari se cupit. Desidiam vero incurrit, qui a deuotionis feruore tepescit, & opus bonum magis vsu exigente, quam deuotione excitante, peragit. Quoniam ergo culpæ surreptio vix in ipsa bona actione vincitur, superest vt in ipso bono opere semper timeamus. An leuis reatus est, sacrosanctum mysterium sine ingenti metu, & sollicita reuerentia, & conficere, vel participare? Quandoquidem iuxta Apostolum, qui hoc non discernit, & ad id agendum probatus non est, iudicium sibi sumit. Si enim in exordio nouellæ Christianitatis multi ob hoc & imbecilles, & mortui erant corpore; quanto magis nunc, cum iam manifestior est causa, animæ periculum incurritur? Vt enim in dictis Patrum inuenitur, nullum peccatum est, pro quo tam frequenter in mundo aduersitates crebrescant. An parum est in Psalmodia cum Deo loqui? Et nescio quid aut vile, aut etiam turpe, sine cordis retinaculo cogitare? Sensus inest, cum hominibus reuerenter loqui: Et cura deest deuote Deo supplicare. Nam qui de formica loquitur, habet eam tunc in memoria, & tanta res, vt est, cum Deo loqui, cum ipsius obliuione peragitur. Quis interdum non auertit aurem a clamore pauperis? quis non irascitur pauperi? Nam & qui exaltat cor suum, abominabilis est apud Deum. Quis nostrum veraciter dicat Domino, Non est exaltatum cor meum? quis diligit omnem proximum tanquam seipsum? aut quis in solo Domino gloriatur? Nos interdum in opere textricum gloriamur, cum scriptum sit, Ne glorieris in vestitu vnquam. Et certe Veritas nihil iubet, non quod æquum, & possibile sit. Quæ tamen Veritas affirmat, quia neque vnus apex, neque vnum iota præteriet a tota lege, vt non requiratur. Sed hæc & his similia bonis accidere solent. Prauorum transgressiones multo grauiores sunt: gentes, quæ diligentes ea quæ in mundo sunt, caritatem Patris amiserunt, & per amicitiam mundi inimici Dei constituuntur. Ventrem suum quidam habent pro Deo, quos lugens Apostolus, inimicos sanctæ Crucis appellat. His qui vino æstuant, Væ comminatur vox diuina. Fornicatores & adulteros iudicabit Deus. Auarus, vt beatus Gregorius dicit, non est adhuc liber a cultu idolorum. Nam si quis fornicator est, aut auarus, aut ebriosus, cum eiusmodi nec cibum quidem sumere vas electionis iubet. Amare autem propriam gloriam tam grande peccatum est, vt Iudæi propter hoc maxime perfidiam incurrerint. Quomodo, inquit Dominus, potestis credere, propriam gloriam amantes? Si quis violauerit templū Dei, disperdet illū Deus. Sed quamuis hoc de spirituali domo, valde cauendum est, ne quis eam faciat nisi quod est, domus videlicet orationis. Non enim sine causa Christus Dominus eos per semetipsum eliminauit, sed in magna dispensatione, & ingenti ipsius rei inculcatione per seipsum negociatores eiecit de templo, & non solum alios, sed etiam ipsos, qui columbas ad vsum holocausti vendebant, abscedere præcepit. Vnusquisque videat qualiter vel Christi & Sanctorum præsentiam honoret. Respicit enim de cœlo, si est intelligens, aut requirēs Deum. Et Scriptura ait, Acceptus est Regi minister intelligens. Nam si qui verbum ociosum in quadriuio loquitur, in die iudicij rationem reddet, quanto magis qui in ipso Dei templo scurrilitates etiam aut detractiones cornicantur? Cum vidisset Moyses ignem, defecerunt ei verba, nec audebat respicere. Et certe maior majestas hic, quam illic; cum ibidem sit habitatio Dei & Paradisus vbi audiantur arcana verba, quæ nō licet homini loqui, id est illis quibus dicitur, Cum sint inter vos zelus & contentio, nōne homines estis? Vel qui non refrænat linguam suam, sed sedens loquitur aduersus fratrem suum. Videmus quosdam qui diuinum mysterium frequentant, sed sicut ordo diuinæ seruitutis exigit, prius ipsi deberent fieri sacrificium, per cor scilicet contritum & humiliatum. Alioquin cauendum est, ne tali cuilibet dicatur, Dilectus meus in domo mea malum operatus est: numquid carnes sanctæ mundabunt eum? Et item, In terra Sanctorum inique gessit, non videbit gloriam Domini. Et rursus, Quare calce abiicitis victimam meam? Quod tunc fit cum negligenter Dominicæ mensæ ministratur. Vnde per alium Prophetam queritur, dicens ministris, Vos contemnitis mensam meam. & ego dabo vos in contemptum. Et item alias vocat eos Principes Sodomorum, Quo mihi, inquit, multitudinem victimarum vestrarum? & quis quæsiuit hoc de manibus vestris? Non asseratis vltra sacrificium frustra. Incensum abominatio est mihi. Neomeniam, & sabbatum, & festiuitates alias non seram. Iniqui sunt cœtus vestri. Kalendas vestras & solemnitates vestras odiuit anima mea, facta sunt mihi molesta, laboraui sustinens: & cum extenderitis manusvestras, auertam oculos meos a vobis, & cum multiplicaueritis orationem, non exaudiam. Manus vestræ sanguine plenæ sunt. Idem namque Isaias videns Dominum, hoc primo voluit, quod polluta labia haberet, Væ mihi, inquit, quia vir pollutus labiis ego sum, & Dominum exercituum vidi. Sed si ille qui prophetali oculo Dominum vidit, sua labia polluta esse doluit; quanto magis dolendum est nobis, qui corpus ipsius Domini intra polluta labia sumimus, etsi, quod absit, manibus sanguine plenis illud contigerimus? Psalmista filios alienos vocat, quorum os locutum est vanitatem. Quod si de labiis tam ingens periculum sacrocolis imminet, quanto magis de renibus? Nam quod illud periculum præcipue cauendum sit, per hoc apparet quod illis qui ad esum agni vocantur, iussum est in primis, vt renes accingant. Ad hoc etiam commendandum Zacharias de eo eloquitur, quod pulchrum eius, & pretiosum eius sit frumentum & vinum germinans virgines. Nimium iam progredimur, sed effari nos facit indisciplinata & irreligiosa quorumdam conuersatio, qui cum suo merito sint inter externos computandi; tamen quasi interdictum Dei ad Sanctuarium accedunt, Quicumque, inquit, externus accesserit, morietur. Vbi autem aut hæc, aut alia huiusmodi geruntur & cauentur, supernus arbiter considerat, tacens: qui iuxta beatum Iob, innocentem & impium consumit; innocentem hic affligens, impium in futuro puniens. Vbi autem impietas plus abundat, ibi frequenter minus increpatio diuina sæuit: & quo pietas plus regnat, ibi seueritas diuina plus incumbit. Quod isdem beatus Iob ostendens, ait, Si impius fuero, væ mihi est; & si iustus, non leuabo caput, saturatus afflictione & miseria. Impius namque væ habet, iustus miseriam: quoniam illum æterna damnatio sequitur, iustus vero transitorio dolore expiatur. Impius caput hic leuat, sed vę quod sequitur, non euadit, quia dum se in voluptatibus eleuat, suppliciis sequentibus mergit. Iustus vero caput leuare non permittitur, sed per miseriam, qua nunc premitur, ab æterno supplicio liberatur. Impius ergo, qui temporali flagello expiari non potest, solet pro quibusdam bonis operibus quæ facit, præsentem prosperitatem habere, sequenti supplicio mancipandus. Iustus econtra propter quædam leuia peccata premitur, vt ab æterno supplicio liberetur. Cum igitur in multis offendamus omnes, non tristandum quidem, sed potius gaudendum est, si quolibet modo affligimur, vt ait Apostolus. Omne gaudium existimate, fratres mei, & cætera. Quod enim omne peccatum puniatur, Iob ostendens, Verebar, inquit, omnia opera, sciens quod non parceres derelinquenti. Quod beatus Gregorius exponens dicit, quia delictum Deus sine vltione non deserit: aut enim ipse homo in se pœnitendo punit, aut Deus, cum hominem damnat, percutit. Inde est, quod respexit quidem Dominus Petrum, sed ille fleuit amare. Paulus vas electionis vocatur, sed oportet eum, inquit, multa pro nomine meo pati. Sic ad Dauid dicitur, Dominus transtulit peccatum tuum, sed tamen plorans nudis pedibus filium fugit, quovsque sui reatus vltionem reciperet. Sic nos per baptisterium lauamur, sed merito primæ præuaricationis etiam redempti obimus. Percutit ergo flagellis, peccatum etiam cum relaxat, quoniam ab electis suis nunc studet peccatorum maculas detergere, quas in eis non vult in perpetuum videre. Illos vero, quibus dicit per Prophetam, Scio quia durus es tu, & neruus ferreus ceruix tua: Et iterum, Non mutabit Æthiops pellem suam, dimittit secundum desideria cordis eorum, quibus pro magna indignatione dicit, Iam non irascar vobis. Et, Cum siliæ vestræ fornicatæ fuerint, non visitabo super eas. Et Iob de ipsis, Domus eorum securæ sunt & pacatæ, & non virga Dei super eos. Sed quid eis restat subiungens, dicit, Deus seruabit illis dolorem, & de furore omnipotentis bibent. Quapropter simus iuxta Psalmistam ad flagella parati, & sint nobis iudicia eius iocunda, quoniam, vt scriptum est, Qui non amat iudicium, non potest sanari. Et idcirco iubet Apostolus in tribulatione gloriari, & in omnibus gratias agere. An non laudes referendæ sunt de eo, quando nos affligens, signum filiationis ostendit? Flagellat, inquit, omnem filium quem recipit. Magnum quippe fuerat, si serui vocarentur. Magnum, inquit, est tibi vocari seruum meum. Sed parum est vt serui vocentur, cum nec amici quidem appellentur. Nam vt propensiorem affectum erga afflictos ostenderet, hos diuina vox filios appellat. Porro autem quæcumque sint illa opera, quæ inibi sub patrocinio beati Martini geruntur, credendum est, quod ipsius obtentu protegantur: ne videlicet aut mentes operantium iugi prosperitate superbientes inanescant, aut si non, lima flagelli dimissa, minus in supremo examine expolita reperiantur. Scit enim ille quod omnes iustitiæ nostræ, iuxta Prophetam, quasi pannus menstruatæ sunt, & quod ipsa holocausta sacerdotum indigent lauari. Hoc sane, quod quidam mirantur, quia illic vbi plus abundant mala opera, & minus fiunt bona, non solet aduersitas euenire, non homini, sed Deo soli notum est. Tamen de diabolo, & eius corpore, quod sunt reprobi, scriptum est, quia dolus in manu eius dirigitur, quoniam hoc habere crebro solent, vt quod nequiter appetunt, explere nequius possint, & quidem peruersa voluntate desiderant peruersiori facultate consumere, vt tanto eis de aduersitate nihil in præsenti obsistat, quando eis in posterum nil de prosperitate remanebit. Magis ergo necessarium est, magisque nobis optandum, id imperet, id prouideat, quod ad animarum proficiat salutem, quam id quod faciat plausum & admirationem. Illi sane qui murmurant querelantes, cur beatus Martinus solita sibi miracula iam nō frequentet, hoc nihilominus adiungunt, quod erga nos non sit pronus ad miserandum, sicut nostris antecessoribus fuit. Sed his verbis cordis sui diffidentiam simul & insipientiam produnt. Hæc verba quippe non sonant disciplinam, sed ita sonant, quia aut virtus beati Martini, aut caritas defectum incurrerit: Virtus videlicet, vt minorem patrandorum miraculorum efficaciam habeat; caritas vero, vt, quod absit, oblitus sit misereri. Quib. hoc primo respondemus, quia Iudæi non sunt, nec signa quærendo ludaizare debent. Quæ videlicet signa in exordio nascentis Ecclesiæ ad fidem astruendam necessaria fuerunt. Piscatores namque & de vilibus artibus assumpti, crucifixi deitatem prædicabant, & hoc vtique superbi Reges & magistratus valde stultum putarent, non per admirationem signorum tantæ rei maiestatem credere cogerent. Cum enim videbant quod plebeius & infirmum sanabat, & mortuum suscitabat, quod nec Imperator cum omni exercitu suo, nec ipsi Pontifices cum omnibus diis suis facere vllatenus poterant, superbam ceruicem humili Christi iugo summittebant. Iam vero cum releuata gratia iustus ex fide potius viuere debeat, miracula superfluo quæruntur. Opera iustitiæ magis gerēda sunt. Multi signa fecerunt, quibus iudex dicet. Nescio vos. Qui pietatis opera gerunt, audient, Venile benedicti patris mei, & cætera. Et vt veniamus ad hunc eundem beatum Martinum, placuit de eo diuinæ dispensationi, vt vel viuens & post obitum tanta ac talia miracula gereret, per quæ nomen eius & gloriam totus mundus agnosceret. Vnde & vbique tanta gratia præditus est, vt sicut de ipso scribitur, non illi quisquam Monachorum, non certe Episcoporum quispiam comparandus sit: Prophetis tantum & Apostolis consertus, quem illis per omnia consimilem esse, hoc Ægyptus fatetur, comperit hoc Indus: hoc Syria, hoc Æthiops audiuit, & cætera regna quæ illic annotantur, quousque subiungitur. Quo miserior est regio ista nostrorum, quæ tantum virum cum in proximo habuerit, nosse non meruit. Quam videlicet Martini gloriam in longinquum porrectam Poeta demonstrare volens, ait,	Gallica celsa pharus splendorem mittit ad Indos.	Et item,	Et quo Christus habet nomen, Martinus honorem.	An non hoc attestantur eius deuoti, qui de longinquis regionibus atque linguis ignotis ad hunc adorandum confluere solent? Antiquorum sane deuotio, quam frequenter eius reuerentiæ & amori sese impenderit, vel innumeræ testantur Ecclesiæ, quæ tam frequenter vbique locorum in eius nomine reperiuntur, vt nemo post Dei Genitricem, & Pastorem Ecclesiæ Petrum tam crebras habere videatur. Certe cum nihil in te ita sine causa fiat, hoc quod omnium vt ita dixerim orbe, tam glorificandus, tamque preciosus habetur, non casu accidit, sed eius instinctu, qui ad mensuram dat gratiam. Qui sanctum suum vsquequaque mirificans, per hoc quod vniuersis venerandus est, id ostendit quantum hunc eius gratia perfudit. Etenim si vniuersi Reges ac Cæsares peruulgatis vbique edictis iuberent, vt omnes eum venerarentur, nullo tamen pacto exigere poterant, vt eius veneratio tam generalis, tamque celebris esset, vt nunc est, cum ad eius venerationem cuncti delectati diuina inspiratione trahuntur. Qui Sanctum suum vsquequaque mirificans, non solum quælibet alia miracula, sed etiam mortuos ad eius gloriam commendandam post ipsius obitum suscitauit. Si ergo disponente Deo fit aliquid, vnde eadem gloria videatur imminui, recurrendum est ad magnitudinem virtutum, quas aliquando gessisse dignoscitur, vt cordis nauem quasi a prora firmiter ligatam, fluctus diffidentiæ, qui forte puppi illiserit, nequaquam possit a littore fidei conuellere. Ad hanc cautelam volebat ipse Christus mundum erudire, quasi significaturus suæ mortis abiectionem, cum diceret, Beatus qui non fuerit scandalizatus in me, suæ potentiæ miracula prius enunciauit. Ad hoc etiam, cum discipulis mortem suam aperte diceret, resurrecturum se die tertia subiunxit. Beato quoque Petro, quem sciebat se negaturum, prius se in monte transfiguratum ostendit, vt cum pro abitione mortis diffidentiam incurreret, ad ostensam Maiestatem recurrens, robur fidei resumeret. Sed aliud est adhuc quod miracula cessare facit. Peccatum videlicet incredulitatis, propter quod Marcus Euangelista dicit de omnipotenti Iesu, quod non potuit plura miracula facere in Capharnaum & Corozain, subiungens, quia miratus est super incredulitatem cordis eorum. Quid ergo, quisquis es, Martinus non ideo gloriosus, quia domus eius totiens igni permissa est? Quod prorsus in aliis Sanctorum locis frequenter nouimus euenire, sicut de illa sanctæ legionis Thebæorum domo nuper accidit, quæ tam eleganter constructa erat, vt nostri temporis artifices nequaquam hanc in pristinum decorem valeant reparare. Sic de illa in qua requiescit beatissimus Martialis, cum omnibus quæ infra muros erant, noscitur euenisse. Ante cuius adustionem cuidam per somnium visus est isdem Sanctus apparuisse; cui videlicet mœsto vultu protestatus est, quod ei domum illam seruitores eius, exosam fecerint; vnde & eius concrematio, & Stephani Abbatis interitus mox esset adimplendus. Nam & priusquam illam prædicti domni Martini basilicam rogus absumeret, quibusdam fidelibus visum est, quod in Tutelensi Ecclesia isdem sanctus Martinus cum sancto Michaele staret, eumque de cura ipsius cœnobij precando monuerit, & quasi subtristis adiungeret: Quia seruitores eius non sinerent eum apud Turonum quietem habere. Verum si somnis & nulla forte, vel rara fides adhibenda est; hoc tamen certum constat quod Deus, iuxta quod Apostolus ait, per peccatum exasperatur. Et quisquis, vt ait Isaias, in terra Sanctorum iniqua gerit, non videbit gloriam Domini. Et non solum quemlibet Sanctum, cui forte locus consecratus est; sed ipsum Dei spiritum, testante Apostolo, contristat, qui peccando templum eius cōtaminat. Cum enim ab ociosis verbis & scurrilitate fideles compesceret, subiunxit. Et nolite contristare spiritum Dei. At quod vestra pace dixerim, si in istius domni præsentia continuari soleat, ipsi melius nostis. Ceterum, quibuscumque ex causis hoc acciderit, non aliud opinandum videtur, quam quod isdem piissimus Pater flagellum hoc in suam domum potius, quam in subditos maluerit iaculari: exemplum videlicet piissimi Conditoris imitatus, qui peccante primo homine, non ipsum maledixit, sed terram quam operaturus erat. Nonne ex ipso rerum accidentium euentu apparet, quod sola domus illa combusta est, domunculis clericorum illæsis per gyrum remanentibus? Quod si Martini virtus ob hoc minorata videtur, iam non erit ille solus cui sub hac occasione detractores insultent. Sed etiam plerique alij sancti, quorum domus quaquaversum indifferenter ardent, imo, quod dictu nephas est, contra ipsum Dominum musitare possunt, quia templum illud Salomonicum non semel aut bis, sed iuxta Egesippum frequenter adustum est. Sanctis itaque locis despectio nostris peccatis exigentibus accidit, non defectu Dominicæ virtutis, qua sancti repleti sunt. Nam si potestas Martini ex hoc forte videtur insanum sapientibus mutilari, tamen ex aliis sanctis eius locis, necnon & miraculis ab ipso nuper gestis, si longum non esset, poterat eadem potestas decenter commendari. Sed iam ista qualiscumq. delatratio debet terminari. Cuius videlicet fini hoc adiiciamus, quia valde nobis necesse est, vt flagello pertriti, conuertamus vias nostras in vias testimoniorum Dei, ne forte dicatur de nobis, Curauimus Babylonem, & non est sanata, neque per ignem, & iam non vt in materialem domum, sed in illos, de quibus sanctus Spiritus effugatur, cælestis indignatio sæuiat, Martinum nostris precibus deductum, offensis Christi oculis opponamus. Apprehendentes, sicut in Zacharia scriptum est, fimbriam vestimenti domni Martini verissimi confessoris, adeamus, cum tali aduocato, iuxta Pauli vocem, thronum gratiæ, forsitan sic poterimus misericordiam promereri. Et sicut Iob attestatur, nos qui non habemus indumenta iustitiæ, lapidem hunc amplectamur, suppliciter obsecrantes, vt nuditatem nostram suis meritis contegat, ne nostra coram superno iudice turpitudo reueletur. Si quidem iste non obliuiscetur misereri; sed caritas quæ illum coegit, vt diuisa chlamyde pauperem cum sua nuditate vestiret, multo nunc facilius eum flectet, vt nos ab ira Agni si correctos viderit, ereptos cælestibus diuitiis superabundans abscondat.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	SANCTI ODONIS ABBATIS CLVNIACENSIS COLLATIONVM LIBRI III. EPISTOLA.	??	??	DOMINO & Patri Turpioni Pontifici suus ille monachus infimus in Domino. Recolitis, Domine mi, quid dudum iusseratis mihi, vt scilicet quia turbato rerum statu pene semper in procinctu estis, & ad consolationem scripturarum, tanquam Moyses ad tabernaculum, libris absentibus, recurrere nequitis, quædam ex Patrum sententiis deflorarem, quæ & huius temporis qualitati conuenirent, & veluti quoddam sportulæ diarium vel exilem refectionem in occursu itineris posito subministrarent. Quod equidem semel, & bis, & ter, & quoties me vestram adire præsentiam contingebat, requirebatis, & iterum iubebatis. At ego mirabar Pontificis humilitatem, quod tantus a tantillo quicquā huiusmodi reposceretis. Mirabar certe studium, quod animus in tantis discissus illud carmen Iob, quod Deus in nocte tribulationis huius donat, tantopere disquirebat. At tamen stupebam quonam pacto me id agere posse credebatis. Nam licet domnus Abba vestro suggerente nuntio tandem hoc & ipse præceperit: propriæ tamen inscitiæ conscius, rem mihi impossibilem vel tentare vitabam. Sollemnitate vero S. Martini nuper elapsa, denuntiauit mihi domnus Abba, quod statim ad vos me esset transmissurus. Sed cum de prædicta vestra, immo ipsius iussione nihil me adhuc egisse didicisset, Quindecim, inquit, dies ad hoc, quod iussus es, faciendum relaxo, ne domni Episcopi præsentiam, neglecto eius iussu, adire confundaris. Artatus, fateor, tabellam arripui: sed quidnam scribendum, quoue ordine prima vel postrema disponenda essent, hebetatus hæsitabam. Cum subito recordatus sum illius vestræ querimoniæ, quam de huius vitæ qualitate profundis singultibus contexere vos in prima iussione audieram. Videlicet de peruersitate prauorum, qui semper in malum succrescentes, & Ecclesiasticam censuram penitus contemnentes, quoslibet inualidos crudeliter affligūt. Postremo de his, qui diuinæ seruituti mancipari debuerant, sese prorsus vanæ gloriæ dedicant, ac diuino cultui simulate deseruiunt. De his igitur & huiusmodi, quos tunc, si bene commemini, lugebatis, huius computationis materiam sumpsi. Per omnem eius excursum id agere nitens, vnde possit afflictorum deiectio consolari, prauorumque curiositas aliquatenus contundi. Opusculum sane qualitercunque digestum, vestræ iussioni satisfaciens, vobis transmitto: vt si forte penitus vtilitate caruerit, me tamen apud vos de inobedientia excuset. Poterit autem lector ob tam imperiosam iussionem meæ præsumptioni ignoscere. Auctoris vero nomen ob id supprimatur, ne forte si materia sordet, mei quoque nominis vilitate grauetur.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	COLLATIONVM Sancti Odonis, LIBER PRIMVS.	??	??	AVCTOR igitur & iudex hominū Deus, licet ab illa felicitate paradisi genus nostrum iuste repulerit: suæ tamen bonitatis memor, ne totus reus homo quod meretur incurrat, huius peregrinationis molestias multis beneficiis demulcet. Quia vero nos eisdem beneficiis nimium delectamur, eius consilio frequenti perturbatione hæc eadem nostra delectatio conteritur: ne transeuntibus bonis, quæ perinde fluunt, nimis inhærentes, ad internæ salutis defectum nesciendo trahamur. Sic enim non sentimus quomodo crescit corpus, vel qualiter eiusdem corporis species in senectutem commutatur. Sic & mens nostra nobis nescientibus ab statu rectitudinis frequenter incuruatur, & a forma religionis, dum nescit, senescit, iuxta illud, Traxerunt me, & non sensi: & iterum: cani effusi sunt in eum, & ipse non sensit. Sed rursus ne increpatione prędictæ perturbationis deficiamus, sanctificatam scripturam, quæ dissolui non potest, maiori gratia misit in mundum: quatenus, vt ait Petrus, in caliginoso vitæ huius loco pedibus nostræ actionis resplendeat, & inter quęlibet aduersa patientiam & consolationem, iuxta Pauli vocem, subministret. Si ergo quicquam est quod sapientem virum æquo animo inter mundanos turbines cōtinere possit, id esse quamprimum reor meditationem scripturarum. Omnis namque ratio, qua vel Deum, vel nos cognoscimus, diuinis libris continetur. Et in hoc non solum a cæteris animalibus, sed etiam a quolibet stulto maxime distamus: & sicut ait Salomon, illuc vbi vita est, ad cognitionem videlicet scripturarum, perreximus. Nam quod in Scripturis vita sit, testatur Dominus dicens, Verba quæ loquor vobis, spiritus & vita sunt. Ipsa est & speculum, per quod nunc in ænigmate diuina mysteria videamus, ac nos quales simus intueri queamus, ita vt ibi appareat quantum proficimus in bono, vel quantum deficimus. Ibi cuncta produntur quæ dissipant, cuncta narrantur quæ ædificant: & tamen plerique libentius scurrilitatem audiunt, quam hoc paradigma Dei. Tale autem est sacram negligere lectionem, quale esset si quis in tenebris lumen, in æstu Solis vmbram, vel in ægritudine medicinam respueret. Hæc est, inquam, vox Dei, quæ desertores suos reuocat, dicens per Prophetam, Conuertimini filii reuertentes, & item contra virorum consuetudinem stupratam coniugem reuocās ait: Audi meretrix, verbum Domini, & cætera. Vt autem longe nimis mortales a se recessisse non loco quidē sed merito demonstret, non per verba sic præsentes iam eos alloquitur, sicut olim Patres fecerat: sed per scripturam, velut per quasdam epistolas, longe positos reuocans, quasi veteris amicitiæ desertores suos recordari suadet. Hæc ad excutiendum legendi fastidium præmissa sunt, quoniam, quod pace vestra dixerim, cibum sacræ lectionis non satis esurimus.	Omnis vero eiusdem scripturæ intentio est, vt nos ab huius vitæ prauitatibus compescat. Nam idcirco terribilibus suis sententiis cor nostrum quasi quibusdam stimulis pungit, vt homo terrore pulsatus expauescat, & diuina iudicia quæ aut voluptate carnis, aut terrena sollicitudine discissus obliuisci facile solet, ad memoriam reducat. Ad hoc namque vnumquemque nostrum secundum quod gesserit in die iudicij recepturū pronuntiat. Quod cum Apostolus protestaretur subiunxit, nescientes suademus hominibus timorem Dei. Hinc alias, Deum time & mandata eius obserua. hoc est omnis homo. Quibus verbis ostenditur, quod is, qui Deum non timet, homo esse desiit. Hæc quoque eiusdem scripturæ intentio est, vt quia cæleste gaudium non nisi per terrenas amaritudines recuperare possumus, ad tolerāda quælibet aduersa spe felicitatis, quæ præsenti miseriæ succedit, nos corroboret: vt spes manentis lætitiæ leuiget tristitiam transeuntis angustiæ. Ad hoc enim dicit Apostolus, Quod in præsenti est momentaneum & leue, immensum gloriæ pondus operatur. Molestias cum dicit, homo nascitur ad laborem. Et Apostolus, cum tribulationes suas discipulis enumeraret, Ipsi, inquit, scitis quod in hoc positi sumus. Item Iob, Homo repletus multis miseriis. Quod idcirco dicitur, quia valde impossibile est, vt suæ peregrinationis tempora sine dolore percurrat. Hinc ipse auctor dixit. Si in viridi ligno hæc fiunt, in arido quid fiet? Nam ipse est lignum viride quod putredo peccati non corrupit, quia peccatum non fecit. Nos vero sumus, vt Iudas perhibet, arbores autumnales, infructuosæ, bis mortuæ, eradicatæ. Ac si diceret Dominus. Si ego ipse qui peccatum non feci sine passionis igne ab hac vita non exeo, quid putandum est illos mereri, qui non solum originalibus, sed etiam actualibus culpis tenentur adstricti? Ne vero propter angustias, quæ dispensatorie nobis hic ingeruntur, in murmurationis malum excedamus, aut prauitates nostras sub ipsis angustiis compescere negligamus, æternam gehennam transgressoribus comminatur, dicens. Mors peccatorum pessima. Et item contra murmuratores de filiis Israel, Cesset murmuratio eorum ne moriantur. Et item, Quidam eorum murmurauerunt, & a serpentibus perierunt.	Igitur propter hæc tria, quæ maxime hæc eadē scriptura denuntiat, angustias videlicet quas hic patimur, & lætitiam quæ succedit correctis, & damnationem quam incorrigibiles incurrent, Hiezechiel librum se vidisse testatur, in quo scriptæ erant lamentationes, & carmen, & væ. Quo videlicet libro cuncta diuina eloquia figurantur, quæque nobis lacrymas luctusque præcipiunt, lamentationes in eo scriptæ referūtur. Sed quid ipse verborum ordo designat post lamētationes, carmen, & væ continetur: quoniam post vitæ huius miserias, aut æterna lætitia succedet bonis & patientibus, aut æterna damnatio malis & murmurantibus. Hinc discipulis Saluator dicebat, In me pacem habeatis, & in mundo pressuram habebitis. Ac si diceret. Erit vobis exterius de mundo, quod sæuiendo grauet: sed sit interius de me, quod consolando reficiat. Propter hæc quoque tria dicitur, quod rotæ, quæ eidem Hiezechieli monstratæ in figura duorum testamentorū sunt, & staturam pro altitudine & horribilem aspectū habuerint. Quarum videlicet statura huius vitæ qualitatem aduersis vel prosperis alternantem significat. Ait enim hæc eadem Scriptura, eiusdem status qualitatem quasi staturam demonstrans. Omnes qui volunt pie viuere in Christo persecutionem patiuntur. Quæ & altitudinem cœlestium præmiorum proferens dicit. Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri. Quid altius quam filios Dei fieri? horribilem aspectum exhibet, cum de reprobis dicit. Ibunt hi in supplicium æternum. Et item, vermis eorum non morietur. Et quod proprie luxuriosis manet, illud Iob. Omnis dulcedo eorum vermis. Quid horribilius quam semper morsibus vermium dolores suscipere, nec eos vnquam finiri?	Refert quoque gesta virorum fortium, qui multa patienter tolerarunt: vt his auditis nihil nobis in via rectitudinis impossibile iudicemus. vnde B. Iob, Instauras testes tuos contra me. Tot etenim testes contra nos Deus instaurat, quot patientium exempla contra nostram impatientiam exponit. Quod autē & diuinis ammonitionibus, & præcedētium exemplis adiuti, de lacu mundanæ miseriæ liberari debeamus, illa ereptio Hieremiæ designat: quia vt de puteo leuaretur, funes cum pannis veteribus ad eum submissi sunt. Funes Dominica sunt præcepta, quæ nos quasi vinciunt, dum suis nos iussis a malis actibus refręnant. Panni veteres opera iustitiæ sunt, quibus sancti Patres se vestierunt, ne nudi supernis oculis apparerent. Sacerdotes, inquit, tui induantur iustitiam. Qui panni, id est, eorum exempla, cum funibus præceptorum ad nos de cœno vitæ præsentis eruendos mittuntur: quia ne diuina præcepta nobis dura videantur, eorumdem præceptorum possibilitas Patrum exemplis esse facilis demonstratur. Nam si durum est quod dicitur. Estote in tribulatione patientes, occurrit Paulus, qui non solum patiens est, sed & gloriatur dicens. Libenter gloriabor. Ligemur ergo præceptis, quasi quibusdam funibus. Sed & panni veteres intersint, vt quod ex nostra imbecillitate nos posse non agere formidamus, esse possibilia per exempla Patrum confidamus. Notandum sane est quam misericorditer Deus prędictæ suæ scripturæ verba temperans, modo nos asperis incitationibus terret, modo blandis consolationibus refouet, terrorem fomentis miscet, fomenta terrori, & corda peccatorum indicatis terroribus ad humilitatem inclinet, & humilem mœrorem enarratis consolationum fomentis attollat: quatinus dum vtrumque circa nos mira arte magisterij temperatur, nec desperate inueniamur territi, nec incaute securi.	Lamentationes, id est angustiæ, ad tolerandum graues sunt: quia iuxta Apostolum, omnis disciplina in præsenti quidem non videtur esse gaudij, sed mœroris. Carmen vero, id est, gaudium, quod succedit, desiderabile est, sicut ibi secutus adiungit; quia fructum pacatissimum reddit exercitatis per iustitiam. Væ autem nimis formidabile est, quoniam, vt Paulus ait, horrendum est incidere in manus Dei. Si autem displicet quod patimur, percussorem nostrum iustum & misericordem cogitemus. Nam quia iustus est, non nisi iuste percutit. vt est illud. Nunquid iniquus Deus, qui infert iram? Valde igitur iniustum est, de iusta percussione murmurare. Non itaque murmuremus, ne forte illud væ quod comminatur incurramus. Cogitemus quoque quia misericors est, ne nos derelictos ab eo credamus, vt stulti faciūt, de quibus dicitur, In miseriis non subsistent. Etenim iuxta est Dominus his qui tribulato sunt corde. Cogitemus & hoc, quia quod ex nostro merito patimur, ad nostram vtilitatem mira benignitate reflectit. Hoc itaque attendentes flagella non refugiamus, sed ea velut quædam medicamenta animæ magis optemus. Nam & æger tunc se ad secandum manibus medici libenter submittit, & pocula quamuis amara votiue bibit, cum exinde beneficium incolumitatis recuperare se credit. Non ergo resultemus manibus medici nostri Dei. Nam etsi tribulationis adustionem prolongat, non tamen æger debet vociferari: quoniam ipse videt quam profunda ad resecandum putredo lateat in vulneribus vitiorum. Nec velut indomiti tanquam ad inusitatum quiddam aut nouum obstupescamus, quoniam a primo iusto Abel vsque ad vltimum electum necesse est omnes hac conditione teneri. Hinc Princeps Apostolorum fideles monuit, ne mirarentur in feruore tentationis tanquam noui aliquid contigisset.	Afflictionum vero species tam diuersæ sunt, quam diuersos culparum modos cœlestis ille medicus nobis inesse videt: quatuor tamen modis comprehenduntur. Aliquando namque peccator affligitur pro peccatis præteritis, sicut ille cui dicitur, Ecce sanus factus es, iam noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat. Quæ iussio docet quod pro culpis præteritis vim doloris incurrerit. Aliquando pro cauendis futuris: quod Paulo contigit, qui ne extolleretur, stimulum carnis accepit. Quidam Doctores antiqui dolorem capitis aiunt fuisse. Aliquando quisque percutitur, vt dum inopinata liberatio periculum subsequitur, ardentius saluantis Dei virtus ametur. In qua percussione meritorum gratia succrescit, cum per patientiam fortitudo proficit. Quod in B. Iob completum est, qui prius ita laudatus & postea sic remuneratus est. Nonnunquam vero in vna qualibet persona tria hæc genera simul concurrunt: vt in eo per afflictionem & præterita puniantur, & futura prohibeantur, & laudes liberatoris Dei ex adempto periculo succendantur. Quartum genus est, quando quisque sic in præsenti percutitur, vt etiam in futuro puniatur. Quod illis solummodo accedit, quorum mentes tribulatio non conuertit: de qualibus illa vox conquerentis Dei est. Frustra percussi filios tuos, disciplinam non receperunt. Quod genus miser Antiochus & Herodes incurrit. Nam quod diuersis cultibus, quibus vtique diuersitas pœnarum debetur, aut per ignorantiam, aut per fragilitatem, aut interdum per audaciam subiacemus, non de conditione naturæ nobis accidit, sed de vitio primæ transgressionis.	Nam postquam ille primus parens conditori per inobedientiam contrarius extitit, ad hoc graue iugum cum omni sua stirpe sese incuruauit, vt veraciter dictum sit, quod tentatio est vita hominis super terram. Diuinis enim iussionibus subesse nolens, sub suis se necessitatibus prostrauit: quem ita exaltauerat libera seruitus, vt si vni subiectus esset, cuncta sibi subdita possideret. Sed ceruicē cordis erigendo sic eum deiecit captiua libertas, vt etiam a vermiculis, & quod magis est miserum, a seipso multa patiatur. Porro ille magnus honor, quo inter cæteras corporeas creaturas ditatus est, rationalis videlicet acuitas in eo sic hebetata est, vt cum omni creaturæ visibili præesse debuerit, nunc exemplo formicæ viuere iubeatur. Vade, inquit, ad formicam o piger. Mens autem quæ fluxa mutabilitate vnum, qui ei sufficere poterat, Deum scilicet amisit, nunc per diuersa desideria variatur, & huc illucque auida delectatione quærit, in quo pausetur. Sed quoniam ad solum Deum appetēdum creata est, postquam ab illo recessit, nihil inuenit, quod ei sufficiat, donec ad ipsum redeat. Vnde nunc per diuersos affectus variatur, vt cum rerum qualitate satiari non potest, saltem varietate ipsarum rerum expleatur. Victa tædio ipsa natura a cogitatione in cogitationem ducitur: quod fastidiebat appetit, & quod appetebat fastidit, quæ dum quolibet posita, profecto docet quod aliunde pendet. Cuius prima damnatio est, vt Augustinus dicit, horrenda profunditas ignorantiæ, quæ gignit malarum vanarumque rerum multiplices amores, per quos appetuntur vana gaudia, & luxuria & innumera huiusmodi: ex quibus succrescunt mordaces curæ, perturbationes, mœrores, formidines, & cætera talia: quæ in ipsis infantibus ita pullulant, vt si dimittantur facere quod volunt, vix vnquam ad aliquid boni perueniant. Contra quos eruditio magistrorum diuinitus procuratur, vt praua cupiditas infrænetur, & boni appetitus vtcumque suadeātur. Si tamen aliquis magistrorū, iuxta illud Danielis, inueniri iam possit, qui ad iustitiam erudiat omnes. Etenim huic sæculo magis contra Apostolum eligentes informant: cum Iob licet gentilis ita filios etiam adultos sanctificabat, vt nec in corde quidem peccarent.	Vt quid autem multa de eiusmodi malis quæ lædunt dicam? Quandoquidem si subtiliter consideres etiam cuncta, quæ pro salute gerimus huius vitæ, pœnis & miseriis intermixta reperies. An non miseria est corruptioni carnis ad necessaria, atque concessa deseruire? quod eadem caro exigitur, vt contra frigus vestimenta, contra famem alimenta, contra æstum frigora requirantur. Quod multa cautela custoditur salus corporis: quod etiam custodita amittitur, amissa cum graui labore reparatur. Et tamen reparata semper in dubio est. Quippe cum corpus tot ex se morbos gignat, vt nec medicorum quidem libris cuncti nominentur, quorum aliqui vix sine amaritudine curantur. An non & hoc miseria est, quod amatus amicus suspectione offendi valet? Formidamus namque inimicos, atque de eis securi non sumus. Ne vero suspiciosi videamur, sic eis frequenter loquimur, quasi amicis. Et rursus dum cauti esse nitimur, pura verba proximorum, multumque nos fortasse diligentium, quasi verba plerumque suscipimus inimici: & qui falli numquā vel fallere volumus, ex cautela nostra grauius erramus. Quid itaque hoc est, nisi humanæ vitæ miseria? Nam & ipse homo ita suis afflictionibus assuetus est, vt eas non molestias, sed voluptates putet. Amissa namque cœlesti patria, suo exilio, in quo repulsus est, delectatur: grauatur curis, & tamen non cogitat, quam graue sit, quod ipsarū curarum multiplicitas mentem eius suffocat, vt scriptum est, Deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Priuatus est interno lumine, & tamen in hac vita diu vult perpeti cæcitatem suam. Et cum interim cotidianis casibus innumerabiles ei mortes immineant, vult tamen sub timore tot mortium diu magis viuere, quam semel moriendo nullam deinceps timere. Nam quia præceptum conditoris transgredi præsumpsit, ad hunc suimet defectum iure deuenit, vt quia suam delectationem, quam in rebus exterioribus habuit, eidem conditori præposuit, nunc & in ipsis rebus & in seipso molestias sentiat, quas voluptates esse contempto Deo stultus putauit.	Vt autem & de his quæ a foris veniunt aliqua ponamus, sciendum est quia alia sunt quæ a Deo patimur, videlicet flagella: sicut ille Lazarus. Alia quæ a proximis, persecutiones, aut damna, aut contumelias: sicut Apostolus Paulus. Alia quæ ab antiquo hoste, tentamenta scilicet diuersa: sicut Iob. Siue autem per hominem, seu per antiquum hostem aduersa veniant, a Deo vtique iuxta nostrum meritum modificantur. Nam status mundi ex merito nostro perturbatur, & per occultas cordium insolentias aperta prodeunt flagella pœnarum. Quas videlicet pœnas ipse Iudex, & Dominus enumerat dicens. Surget gens contra gentem, & cætera. Nos enim, vt in Homeliis dicitur, omnia quæ ad vsum accepimus vitæ, ad vsum conuertimus culpæ: humanam scilicet pacem ad inanem securitatem: salutem corporum ad vsum exercemus vitiorum: vbertatem non ad necessitatem, sed ad superfluitatem. Ipsa serena blandimenta aeris ad amorem nobis seruire cogimus terrenæ delectationis. Iure igitur restat vt simul nos omnia feriant, quæ simul vitiis male subacta seruiebant, & qui in cunctis deliquimus, in cunctis feriamur: vt quot prius in mundo incolumes habuimus gaudia, tot de ipso postmodum sentire cogamur tormenta. Hinc in libro B. Iob dicitur. De humo non egredietur dolor. Quod scilicet mala nostra exigant, vt a rebus insensibilibus feriamur. Ecce enim expectādus imber arente terra suspenditur, & caliginosus aer sole inardescente siccatur. Mare procellis tumentibus sæuit, & alios ad transmeandum susceptos intercipit, aliis desideratum iter contradicit. Terra etiam suscepta semina consumit. In quibus cunctis patenter ostenditur hoc quod scriptum est de Domino. Pugnabit pro eo orbis terrarum contra insensatos. Quod tunc vtique fit, quando in pœna delinquentium aduersitas elementorum militat, sicut item dicitur. Ignis, grando, fames & mors, omnia hæc ad vindictam creata sunt. Bestiarum dentes & scorpij, oppressiones, contritio & flagella. Sed tamen de humo non egredietur dolor: quia nequaquam pœna, quæ ex re insensibili ad nostram afflictionem excitatur, de ea nascitur creatura quæ percutit, sed ea quæ peccando vim percussionis extorsit. Hinc itē scriptū est. Ego Dominus creans malū. Mala quippe nulla natura subsistunt. Non ergo creantur a Domino: sed idcirco mala creare se asserit, quia res quas ille bene condidit, sed nos male concupiscimus, in flagella, quæ aspera videntur, & mala nobis, conuertit. Inde est quod homo de veneno moritur, de quo serpens viuit. Inde quod ipse cibus & potus intemperanter sumptus resoluta corpora facit, & immaturā senectutem adducit, quinetiam & mortem: vt item Scriptura dicit. Qui autem abstinens est, adiicit vitam. Deus autem videns quod ea quæ nobis donat, & non ipsum qui dator est, peruerso ordine diligimus, ex his quæ ei præponimus salubriter nos ferit: vt tanto citius ad eius amorem resipiscamus, quanto plenius senserimus plena esse doloribus ea quæ affectamus. Neque enim solis exterioribus male oblectamur. Nam vt ad nos ipsos veniamus, in ipsis nostris membris, quæ nobis a bono artifice Deo bene attributa sunt, male frequenter vtimur, vt oculis ad petulantiam conspiciendam. Per ipsos namque mors intrat ad animas nostras. Et quandocumque eisdem oculis species concupiscibilis apparet, quasi vetitum lignum Adam præ oculis habet. Lingua prompta est ad proferendum mēdacium, vel ad construendam fraudem, vel ad iurgia exercenda: pedes ad currendum in malum, sensus propter colorem auri, rectum iudicium peruertit. Et ne per singula currere longum sit, non solum per ea quæ vetuit, sed per ea quæ concessit Deus iniuriosi existimus. Et tamen homo custodiam diuinam debet habere in se, ne casum incurrat in corpore, quem cupiendo malum non timet incurrere in corde. Quapropter dignum est, vt vel in superbo animo nostro multa quæ nos contristant, Deo permittente, sentire cogamur, vel in delicata carne quam actori frequenter præponimus, censuram supplices sentiamus.	Ab hoste vero maligno tam multipliciter patimur, quam ille nostris deceptionibus, & per naturam subtilis, & per malitiam iugiter infatigabilis insistit. Cuius cuncta tergiuersationum certamina atque machinationes Dominus beato Iob insinuat. Et quod opprimendo rapit, quod insidiando circumuolat, quod minando terret, quod suadendo blanditur, quod desperando frangit, exorsus est dicens. Ecce Behemoth quem feci tecum, & cætera. Quæ omnia in illorum verborū expositione plenius panduntur. Hic autem illud tantum commemorandum videtur, quia generaliter in omnibus agere nititur, quod in primo homine gessit. Verba Dei de cordibus eorum euellere, suaque blandimenta quæ fraudulenter suggerit molitur infigere. Supplicia quæ Deus minatur obliuisci suadet, & ad agenda quæ prohibet nos instigat. Tunc dixit, Eritis sicut Dij. Nunc dicit, In hoc mundo sublimes apparete. Tunc dixit, Nequaquam moriemini. Nunc quasi misericordem Deum fingens, impunitatem scelerum promittit. Sed nos qui experimento primi hominis didicimus quam districte Iudex delinquentes feriat, oportet vt minacem eiusdem iudicis sententiam extimeamus. Et contra deceptionis fraudem eiusdem hostis cautius ac robustius cōsistamus. Illud Iob maius attendentes. Verebar omnia opera mea, sciens quod non parceres delinquēti. Et itē dicit Psalmista, Maledicti qui declinant a mandatis tuis.	Singulis autem hominibus vitiis conuenientibus insidiatur. Prius enim conspersionem vniuscuiusq. perspicit, & tunc tentationis laqueos, eidem conspersioni proximos opponit. Neq. enim facile captiuaret, si aut luxuriosis præmia, aut auaris scorta proponeret. Si aut voraces de abstinentiæ gloria, aut abstinentes de gulæ imbecillitate pulsaret. Si mites per studium certaminis, aut iracundos capere per pauorem formidinis quæreret. Sed vt efficacius in sua fraude præualeat, eo vitio quo cum citius cōsensurum ex qualitate animi eius nouit, explorat. Hinc scriptum est. Diuiditur æstus super terram. Quia videlicet in hac vita tentationis ardorem callide singulis ingerens quasi æstum diuidit, dum vicinos moribus laqueos abscondit. In illis autem qui eius voluntati subiecti sunt, quadam securitate perfruitur, dum cordibus eorum quasi superbus rex inconcussa potestate dominatur. Sed si cuiuslibet mēs ad desiderium conditoris incalescit; si redemptoris gratiæ meminit, & teneri captiuus a vitiis erubescit: cum idem hostis considerat se despici, & contra se mancipium quod dudum possederat reniti, mox in omni tentationis arte se instigat: ac ne is quem possederat ab eius dominio liberetur, multiplici fraude decertat. Hinc de his qui conuertuntur ad cor scriptum est. Maledicant ei qui maledicunt diei, qui parati sunt suscitare Leuiathan. Eidem quippe hosti maledicere est peccata quæ suggerit execrari. Sed quisquis hoc fecerit Leuiathan suscitat, qui vt dictum est in prauorum cordibus, quasi quietus & sopitus dormit. Quicumque igitur diuinitus respectus, quæ Dei sunt agere desiderat, Leuiathan in certamine contra se prouocat: eiusque malitiam sua conuersione inflammat. Nec magnopere ergo quoslibet prauos inquietat, quippe quos non solum per mala, sed per ipsa quoque bona opera, quæ non sinceriter gerunt, sibi seruire conspicit: sed ad Deum confugientibus innumeras insidias tendit.	Quibuslibet autem prauis mala quælibet aperte suggerit, eisque velut familiaribus iniquitates manifestius insinuat, vt scienter agant quæ mala esse non ignorant. Bonis ergo velut extraneis latenter insinuans, mala quæ publice non valet, tecta subintroducit: vt qui malis consentire refugiunt, in bonis aut tepidi sint, aut nimio zelo modum excedant. Quos plerumque grauius per ministros suos, quam per seipsum nocet, dum per malos vel illicit bonos ad malū, vel impedit eos in bono. Vnde Propheta, Velociores, inquit, fuerunt aquilis cæli inimici nostri. Omnes tamen quibus præualet per tria vitia vehementius mergit. Videlicet alios per superbiam qua se extollūt, alios per luxuriam, qua suis voluptatibus seruiunt, alios per malitiam, qua suos proximos grauent. Vnde & tribus nominibus ex ipsis tribus actionibus appellatur: scilicet auis, & Behemoth, quod est iumentum, & Leuiathan, quod est draco: In his namque quos pro spiritalibus vel temporalibus diuitiis in superbiam eleuat, auis est. In his vero, quos ad luxuriam eneruat, iumentum est. In his quos ad nocendi malitiam inflammat, draco est. In illis autem quos pariter per tria hæc mergit, iumentum simul, & draco, & auis est. Maxima tamen virtus eius in luxuria est. Vnde ad B. Iob dicitur. Fortitudo eius in lumbis eius. Videlicet propter masculos. Et virtus illius, propter fœminas, in vmbilico ventris eius. Vbi notandum, quia fortitudo eius non dicitur esse in lumbis, vel in vmbilico eorum qui prosternuntur: sed in lumbis & vmbilico ipsius diaboli, quia nimirum sicut in XXXII. Moralium libro perhibetur, eius proprie corpus fiunt, qui ei per luxuriam succumbunt.	In qua tamen luxuria neminem vsque ad consensum mergit, nisi eum qui prius in oculis Dei superbiendo cadit. Quod in se primus homo ostendit, qui postquam superbiendo peccauit, mox genitalia membra erubuit. Nam quia Deum superbiendo contempsit, mox a subdita carne prœlium sumpsit. Vnde Propheta, Respondebit, inquit, arrogantia Israel in faciem, Id est per meritum superbiæ latentis in apertam luxuriam cadere permittitur. Qui vt ostenderet, quod libido ex merito superbiæ proruperit, ait. Spiritus fornicationis in medio eorum. Si enim spiritus superbiæ sub Deo premitur, caro super spiritum illicite non eleuatur. Quisquis ergo superna appetit, si postea voluptate prosternitur, non tunc se iudicet victum, cum aperte superatur, quia tunc vtique ante Dei oculos in culpæ voraginem cecidit, cum sese vltra quam deberet efferens latenter intumuit.	Igitur malitia ad violentos pertinet. Superbia vero & luxuria, tam ad ipsos, quam etiam ad alios, qui mansueti plerumque videntur. Nam in ipsis mendicis & pauperrimis ista duo vitia vigere solent. Elatio namque spiritum erigit, luxuria carnem corrumpit. Vnde & isdem nequam spiritus sub vmbra & in secreto calami, & in locis humentibus dormire perhibetur. Quoniam eos quos decipit, primo a caritate Christi tepere facit. Tum vero per elationem quæ per calamum foris quidem nitentem, sed intus vacuum designatur, sibi eos subiugat. Deinde per genitalia membra, quæ loca humentia intelliguntur, ad turpitudinem prosternit. Sane qui vel hæc duo, vel cætera quælibet eius figmenta superare cupit, hunc in prima suggestione contemnat. Quæ suggestio caput eius est. Quod videlicet caput ab vno quolibet fidelium virtutis pede facile conteritur, si prima suggestio respuatur. Vnde ad eundem hostem de qualibet studiosa anima Deus dicit. Ipsa conteret caput tuum. Cauda vero illius, est operis completio, de qua scriptum est. Stringit caudam suam sicul cedrum. Succisa cedrus in lapidem durescit. Caudam vero suam quasi cedrum stringit, quia si caput eius, quod est blanda suggestio, semel in corde recipitur, deinceps eidem cordi quasi ex iure dominatur, & violenta consuetudine pene insolubiliter innodatur. Hinc est quod nonnulli peccata sua fugere satagunt, sed euadere hæc etiam decertantes nequeunt. Quia tanto ignis suasionis illius semel receptus amplius incendit, quanto se ei ad consentiendum molliorem quisque in vitio præbuerit. Sed quia nulla ratione conceditur, vt mens in hac carne posita suasionis eius ardore non tangatur: restat vt malignis flatibus adusta, ad orationis aut confessionis opem sine cessatione se conuertat. Flammam quippe suggestionis illius & vnda lacrymarum citius extinguit, & humilis confessio fraudes eius efficaciter tanquam proditas allidit.	De his quæ a proximis proximi patiuntur aliqua nihilominus relaturi, videtur vt duas generationes hominum, scilicet malorum & bonorum, primo ab exordio memoremus. Iam vero de singularum actibus quisque probet in qua generatione teneatur, dum cognouerit ad quam ex eiusdem generationibus pertineant opera quæ facit. Sunt itaque duæ generationes hominum, quæ a duobus filiis Adam, a Cain videlicet, & Abel, exordium acceperunt: & vsque ad vltimos, qui nascituri sunt, nunc diuise, nunc mixti percurrunt. De bonorum generatione quæ ab Abel iusto incipit, ita dicitur, Vos autem genus electum. Et item. Generatio rectorum benedicetur. Et alias. Dominus in generatione iusta est. De malorum vero, quæ a Cain incipit, sic dicitur. Generatio praua & exasperans. Et item, Generatio quæ non direxit cor suum. Et illud, Gens absque consilio est. Quid enim plus sine consilio est, quam sicut illic sequitur, nouissima non prouidere? Gens bonorum habet ciuitatem suam Hierusalem, cuius & ciuis est, partim in cælo iam regnans, partim hic peregrinans. Et habet humilem regem Christum, de quo eidem dicitur. Ecce rex tuus venit tibi mansuetus, sedens supra pullum asinæ. Habet & illa generatio malorum ciuitatem suam Babylonem, partim in inferno damnatam, partim adhuc in iniquitatis ministerio occupatam. Quæ & superbum regem habet diabolum, de quo dicitur, Ipse est rex super omnes filios superbiæ.	In illis autem duobus hominibus, a quibus hæ generationes exortæ sunt, quid sequaces eorum gerant prouida dispensatione expressum est. Nam vt prius de Cain dicamus, qui primogenitus Adæ fuit, (vt enim Apostolus ait, non prius quod spiritale, sed quod animale,) ipse agricola extitit, & sequaces eius totis desideriis terrena quærunt: qui hic habent bonum suum, quamuis multis angustiis intermixtum, cuius boni perceptione lætantur. Qualis lætitia de talibus gaudiis & rebus inesse potest? Ille sacrificium Deo, sed non simpliciter obtulit, & isti fidem, licet verbo tenus, tenent. Qui sæpe multa bona faciunt, quæ tamen vel malorum admixtione, vel sicut ille, fraterno odio commaculant. Aliis donant, aliis rapiunt, mercedes congregant: sed vt scriptum est, eos in saccum pertusum mittunt, dum pro ipsis donis aut laudes ab hominibus, aut a Deo præsentis vitæ felicitatem quærunt. De quibus Propheta dicit, Victimas in profundo deferunt, id est ea quæ in imo sunt, per quælibet bona opera requirunt. Nam si cælestia quærerent, victimas in altum leuarent.	Ille fratrem occidit: isti proximos aut damnis affligunt, aut exemplis necant, quantum in ipsis est. Vnde scriptum est. Propter multitudinem calumniatorum clamabunt. Videlicet in quibus malorum prauitas displicet, calumniatores recte vocantur, non solum qui exteriora bona rapiunt; sed etiam qui vitæ reprobæ exemplo interna nostra dissipare contendunt. Grauiorem namque calumniam nobis infert, qui male viuēdo vim nostris moribus irrogat, quam is qui violenter damna rebus ingerit. Huiusmodi autem quisque non solum calumniator, sed homicida ex verbis Domini comprobatur. Ait enim de diabolo. Ille homicida erat ab initio, id est, ex quo extitit homo cui inuidebat. Vide vt Ioannes dicit genus homicidij. Non gladio armatus, non ferro accinctus, ad hominem venit, serpente indutus, locutus est mulieri, & per illam venenauit virum. Illum vtique audiendo mortui sunt. Diabolus verbum seminauit & occidit. Noli ergo putare hominem illum non esse homicidam, qui vel exemplo, vel verbo mala persuadet: quia si fratri persuadet, occidit. Inde est quod ille lusus Hismaelis cum Isaac non lusio, sed illusio a matre putatur, & ab Apostolo persecutio nominatur.	Ille ab ipso Deo prohibitus est ne fratrem occideret, sed audire contempsit. Qui postea vt haberet pœnitendi occasionem requisitus est, sed confiteri noluit. Nec enim in hoc ei dissimiles isti sunt, qui scienter prohibita quæque faciunt, iussa vero contemnunt. Nam videas eos impudenti præsumptione quælibet vitia committere, &, quod iuxta B. Gregorium omni peccato fit grauius, etiam de patratis sceleribus superbire, vt scriptum est. Lætantur cum male fecerunt. In his namque, sicut in Cain, superbia per vsum crescit: vt ita hoc vitium in se nec saltem esse putent, cum eo pleni sint. An non ingens in illo superbia fuit, cum requisitus respondit. Nunquid custos fratris mei sum ego? Sic quippe in mente superbia, sicut in oculis caligo generatur. Nam quo latius caligo se dilatat, eo vehementius visum obscurat. Ita & hæc paulisper crescens, mentis oculum a spiritali intellectu diuidit, vt captiuus animus hanc & pati possit, & in se videre non possit. Quia vero anima semel voluntarie lapsa numquam illic iacere permittitur, quo primitus cadit, sed ad grauiora detrimenta tanto profundius proruit, quanto longius a conditoris humilitate discedit: idcirco tales iusto Dei iudicio obcæcantur, vt ad eius præcepta durum & insensibile cor habeant. Vnde Psalmista, Auferuntur iudicia tua a facie eius. Excæca, inquit Isaias, cor populi huius, quo contra de humilibus dicitur. Beatus vir qui semper est pauidus. Per hanc itaque duritiam quam idcirco incurrunt, quia cognoscentes Deum, non sicut Deum glorificauerunt, mandata eius obseruando, ita destruuntur, vt amittant a corde innocentiam, ab ore veritatem, ab opere iustitiam, a carne continentiam, ab intellectu fidei religionem. Deus enim dedignatur cum superbia coli. Vnde & hi in suis immunditiis merito superbiæ dimissi diabolicis suasionibus ita falli permittuntur, vt etiam ad perfidiam dilabantur. Hos defectus ab eisdem malignis spiritibus sensim perstructos, Psalmista demonstrans ex voce destruentium Hierusalem ait. Exinanite, exinanite vsque ad fundamentum. Fundamentum enim est fides, quia super hanc bona opera construuntur. Peruersos ergo spiritus virtutis munimen vsque ad fundamentum exinanisse est, euerso bene viuendi opere, etiam a cordibus hominum robur fidei dissipasse. Hinc Ieremias. Constuprauerunt te, inquit, vsque ad verticem, hoc est ab exterioribus actibus, quasi ab inferioribus membris, vsque ad celsitudinem fidei, quæ est totius virtutis fundamentum, polluendo peruenerunt.	Quique tales forte non patientur audire, quod fidem perdiderunt. Sed nunquid fidem habere dicendi sunt, qui proximos persequuntur? cum doctor gentium dicat: Qui negligit curam proximorum, fidem negauit. Et certe peius est fratres opprimere, quam eorum curam negligere. Iudex quoque hominum quomodo reprobabit eos, qui vt canibus vel equis cibos præpararent, victum pauperis per sudorem acquisitum auferunt; si illos in æternum ignem proiiciet, qui esurientem non cibant? Nam & Pater Augustinus in epistola Sancti Ioannis dicit. Christus propter solam charitatem in carne venit: qui ergo charitatem non habet, Christum negat in carne venisse. Sunt plurima quæ quosdam in Ecclesia constitutos infideles esse demonstrant. Personam potentis ita plerique accipiunt, vt pro eius fauore verum in causa proximi negent. Et quid est veritas, nisi Christus qui ait, Ego sum Veritas? Ioannes non de confessione Christi, sed de iustitiæ veritate requisitus occubuit. Quisquis ergo veritatem idcirco negat, ne personam potentis offendat, si Ioannes eo ipso propter Christum occubuit, quia videlicet pro veritate mortem incurrit, iste proculdubio Christum negat, qui ne personam offendat veritatem tacet. Ecce post hæc ante oculos hominum Christianus est, sed si districte iudicetur ante Deum, iam non est. Quo videlicet libro multa de ministris etiam Ecclesiæ dicuntur, per quæ & Balaam & Iezabel imitari & Antichristi membris vniri comprobantur.	Vt autem ad aliquid tale veniamus, in quo persimile factum esse Cain sequaces euidentius manifestentur: Ille, vt dictum est, monentem Deum audire noluit: isti seruos eius & Rectores contemnunt, immo ipsum per ipsos, sicut in ipsius verbis ostenditur dicentis: Qui vos audit me audit, & qui vos spernit me spernit. Qui etiam eiusdem Rectoribus potestatem ligandi atque soluendi in persona beati Petri concessit, quam ita confirmauit vt alias diceret: De omni re quamcumque duo ex vobis consenserint super terram, fiet illis a Patre meo. Sed ob hoc forte vel excommunicationes pastorum, quas ad compescendam prauorum malitiam adhibent, vel admonitiones contemnunt, quia vitam illorum reprehendunt: quod equidem ingens scandalum quibusque illusoribus præbet. Sed Pastor & Episcopus animarum nostrarum Christus non est contemnendus, qui in his auditur, & contemnitur, qui sicut præsciens futurorum huic temeritati contemptorum obuiat dicens. Quæcumque dixerint vobis, seruate & facite. Et vt hoc inferamus, quis peior quam Caiphas, qui de Christo prophetauit? Scilicet qui Prophetiam vnde meruerit, sanctus Euangelista monstrare studuit, dicens. Cum esset Pontifex prophetauit. Saul Rex impius & reprobus, cum præciperet ne quis donec esset completa victoria comedisset, Ionathas etiam iussionis nescius paululum mellis gustasset, mox diuinus fauor ita subtractus est, vt victoria penitus intermitteretur. Quam indignationem suam idcirco Deus tunc palam fecit, vt quantopere in contemptu Rectorum offendatur, deinceps per omne sæculum intelligi posset. Nam & Iudas proditor cum cæteris Christi discipulis dæmonia fugabat, quod in libro Epistolarum sancti Gregorij, & in Sermone de Cruce sancti Ioannis Chrysostomi perhibetur. Igitur Caiphas propter Pontificatus honorem prophetauit; & illam Saulis iussionem ab ignorante licet contemptam adeo vindicauit, vt Ionathas mortis sententiam incurreret, nisi totius populi auctoritate liberaretur. Dæmones ob reuerentiam diuini nominis ab ipso suo complice fugabantur. Cum vero ista ita sint, viderint quid faciant, qui Pastores etiam sine fide Christi viuentes despiciunt. Vt enim ita dixerim, audaciores sunt quam dæmones.	Qui & si reprehensibiles sunt, vt in XXV. libro Moralium disputatur, magna cautela subditis cauendum est, ne vitam eorum iudicare præsumant. Habent iudicem suum Deum, qui per magistros quidem vitam iudicat plebium, sed per semetipsum facta examinat magistrorū. Quamuis etiam subditi, quos modo magistri discutere vel negligunt, vel non possunt, eius proculdubio iudicio reseruentur. Nam Prælatos a se solo iudicandos innuit, cum cathedras vendentium columbas sua manu euertit. Si autem rectores nati sunt, subditi seipsos tantum, & nō illos accusent, quia certe eorum culpa est quod talibus subiiciūtur. Scriptum quippe est. Dabo tibi reges in furore meo. Et item. Regnare facit Deus hominem hypocritam propter peccata populi. Si ergo irascente Deo secundum merita rectores accipimus, in illorum actione colligimus, quid ex nostra æstimatione pensemus, vel cuius meriti simus. Si ergo magistrorū vita iure reprehenditur, oportet vt eos subditi sufferant, etiam cum displicent. Sed hoc est sollerter intuendum, ne aut quem venerari necesse est, imitari appetas, aut quem imitari despicis, venerari contemnas. Subtilis etenim via tenenda est rectitudinis & humilitatis, vt reprehensibilia magistrorum facta displiceant, quatenus mens subditorum a seruanda magisterij reuerentia non recedat. Debet tamen a subditis humiliter suggeri, si forte valeat in Prælatis quod displicet emendari. Et libere ergo dicenda sunt quæ sentimus, & valde humiliter promenda quæ dicimus, ne & quæ recta intendimus, hæc elate proserendo, non recte faciamus. Quod enim magistri a subditis reprehendi non debeant, bene bubus calcitrantibus inclinata illa Testamenti, quæ Rectores significat, Arca figurauit. Quam quia casuram credens Oza Leuites erigere voluit, mox sententiam mortis accepit, in humero percussus, quo ex præcepto Legis eam ferre debuerat: quia nimirum dum subditi contra Prælatos, quorum imperia ferre debuerant, manum submissionis mittunt, a sorte viuentium reprobantur.	Christus baptizat, sicut Deus Pater Baptistæ Ioanni testatur dicens, Super quem videris Spiritum descendentem, hic est qui baptizat. Non ergo melior est baptismus per manus cuiuslibet sancti hominis, quem per manus peccatoris, quoniam qualiscumque baptizator sit, Iesus est qui baptizat. Sic & de ministerio sancti altaris debet intelligi, quia scilicet per manus aut iusti aut iniusti sacerdotis oblationem consecrat ipse Christus, & sicut Ioannes in Homilia de proditione Iudæ disseruit, nunc ipse Christus præsto est, & non ipse sacerdos corpus Christi consecrat, sed ipse Christus per ipsum. Nam sicut vox Dei in primordio mundi semel iussit, vt terra per singulos annos fructum afferat, & illa semper habet effectum ad generationem; sic & eadem vox hominis Iesu semel quidem in cœna dixit, Hoc est corpus meum, & hoc facite in meam commemorationem: sed donec, vt ait Apostolus, ipse veniat ad iudicandum efficentiam ipsius rei, vox ista per omnem Ecclesiam adimplet. Et quidem fieri potest vt is qui consecrat, alter Iudas sit, cui rex dicat. Amice quomodo huc intrasti? Is tamen qui non mentitur faciet quod promisit. Hinc itaque ex obliquo vnusquisque intelligat, quia vis & pondus excommunicationis, aut ammonitionis pondus, per qualemcumque personam fiat, ex Dei maiestate pensetur, cuius auctoritate deponitur.	Spiritalis, iuxta Apostolum, omnia diiudicat, sed animalis homo non percipit spiritalia. Quapropter & isti nihil secundum fidem metientes, pro eo quod contemptus eorum non statim per aliquod manifestæ vltionis signum redarguitur, negligunt futurum examen contremiscere, quod ad præsens non experiuntur, & idcirco ad peccandum sunt præcipites, ad corrigendum vero difficiles. Vnde scriptum est, quia propter hoc multiplicantur mala in terra, quod non cito profertur sententia contra deliquentes. Et certe tunc peiore vltione damnantur, cum eis nulla aduersitate resistitur: quia videlicet vt in XXVI. Moralium libro dicitur, eos Deus ad supplicium æternum reseruat, quos per temporales afflictiones a suis prauitatibus non refrenat. Hinc scriptum est: Percussit inimicos suos in posteriora, non in præsenti, & opprobrium, non temporale, sed sempiternum dedit illis. Hinc Sanctus Noe filium suum reprobum, non in ipso, sed in posteritate seminis eius damnauit. Non ergo rebelles sibi de impunitate blandiantur, quia nunc Deus magis pœnaliter præualere permittitur, & manifestæ damnationis indicium est, quando conatibus eorum nulla contrarietate impediente subsequens fauet effectus. Etenim quia Deus, vt scriptum est, nullum tempus sine testimonio suæ virtutis derelinquit, multos etiam nostra ætate pauenda vltio punit, vt illud fuit. Cum ante hos annos Sancti Andreæ solemnitas in prima Dominica Dominici Aduentus concurrisset, quidam Sacerdos, sicut Turonicæ Ecclesiæ Præcentor asserit, Pagensibus suis vtrasque Missas audire præcepit. Inter quos erat quidam Medicus, qui audita prima Missa discessit. Quem cum Sacerdos increpasset, graue ei respondit. Et ille excommunicauit eum. At vero Medicus ad domum suam iratus discessit, & in contemptum excommunicationis mox potum accepit, atque protinus vexari cœpit quousque animam exhalaret. Si isti hoc vidissent forsitā timuissent, quibus illa exprobratio congruit. Generatio praua & adultera signum quærit. Vt illud Iob. Videntes plagam meam timetis, quia plerique Deum timere nesciunt, nisi cum vel in se, vel in aliis experta adversitate terrentur.	Theodosius Imperator ille famosus, sicut Tripertita historia refert, quadam vice a quodā monacho, qui, vt credo, non bene cōpos mentis suæ erat, pro quadam eius querela, quam non statim expedierat, excommunicatus est. Et monachus quidē excommunicatione in pictatio descripta, & quo ab Imperatore inueniri posset proiecta discessit. At Imperator nō illum gyrouagum, sed cælestem potius Regem, cuius auctoritate solet excommunicatio fieri, in causa considerās, prandere nullatenus, cum quidem incumberet hora, præsumpsit. Multisque Episcopis coram astantibus, & cum illo Episcopo, ad cuius diocesim prædictus monachus pertinebat, licentiam dantibus, cogi non potuit vt aliquid gustaret, donec monachus diu multumque quæsitus, & aliquando repertus est, & rogatus vt Imperatori licentiam daret. Velim vt istis personis ex obliquo personas componant, quatenus causam a contrario verius discernant. Ecce Imperator nō qualiscumque, sed Theodosius omni sæculo post se mirandus obseruauit excommunicationem nō rationabiliter, sed inepte prolatam, neq. a quolibet, qui vel tenuem excommunicandi potestatē habuerit sed a stulto monacho fortuitu iniectam. Isti vero degeneres homunciones, nullumq. saltē apud vulgares signum honestatis habentes, contemnunt excommunicationem nō fortuitam, sed Ecclesiastica censura per Pontifices decretam. Certe quia dies mali sunt, in quibus, vt ait Apostolus, existunt homines seipsos amantes, qui auditum a veritate auertentes sanam doctrinam nō recipiunt. Inde est quod pondus diuinæ auctoritatis paruipendunt, & non solum Dei ministros, sed ipsum etiam per eos admonentē more Cain spernunt. Quia vero de vno Rege, qui mira humilitate excommunicationem, licet ineptam, obseruauit, audiuimus, nunc de alio quid contigit audiamus.	Legitur in historia gentis Anglorum, quod quidam Episcopus duos fratres palatinos viros pro repudio vxorum excommunicauit. Contigit autē vt Rex ipsius gentis iuxta domum ipsorum transiret. Qui multis blandimentis delinitus, vt apud eos ad prandendum diuerteret, tandem cōsensit. Expleto autem conuiuio, cum iam rediret, obuiauit Episcopo, qui fratres illos excommunicauit: quem cum vidisset intremuit, & exiliens de equo in media, vt erat, via prostrauit se coram Episcopo. At ille appropinquans ad eum, ferula, quam manu tenebat, tetigit eum dicens: O Rex non est meum ignoscere tibi, quia contra Deum fecisti, quando te excommunicatis scienter sociasti. Idcirco ista sententia est de te: hoc anno mori habes in domo ipsa, in qua excommunicationem contempsisti. Quod & factū est sicut ibi legitur. Ecce Rex non potuit hunc reatum nisi moriendo expiare: ecce Episcopus nec prostrato regi in puluere potuit ignoscere. Ex his ergo colligendum est, quia nec ipse Episcopus, cuius excommunicatio contemnitur, sine grauissima pœnitentia huiusmodi facinus ignoscere potest.	De signis vero illud sciendum, quia iuxta scripturam, Vnicuique rei tempus suum est sub cœlo. Vnde sancta Ecclesia signis ad corroborandum suorum fidem in primordiis suis indiguit. Nunc vero constante iamdudum fidei statu signa admodum non requirit. Verum vt internus arbiter cogitationes ex multis cordibus reuelet, terribili dispositione priusquam Antichristus appareat, virtutum signa ab eadem Ecclesia subtrahuntur. Nam Prophetia absconditur, curationum gratia aufertur, prolixioris abstinētiæ virtus minuitur, doctrinæ verba cōticescunt, miraculorum prodigia tolluntur: hoc in XXXIV. libro Moraliū. Quod idcirco fieri permittitur, vt dum subtractis virtutibus eadem Ecclesia abiectior apparuerit, manifestum fiat qui illam propter spem cælestium præmiorū, & non propter præsentia signa venerantur, & qui sunt illi qui inuisibilia, quæ promittit, sequi negligunt, dum signis visibilibus ad eius reuerentiā non incitantur, cum etiam a fidelibus miraculorum diuitiæ subtrahuntur. Vnde scriptum est de eodem Antichristo: quia faciem eius præcedet egestas. Satellites eiusdem Antichristi mira facturi sunt, qua videlicet occasione fiet, vt qui Ecclesiam pro solis miraculis venerantur, illius veneratione contempta, ad illorum qui signa fecerint consortium transferantur. Bonis tamen signa omnimodis nō deerunt, sed in comparatione eorū aut pauca, aut nulla videbuntur. Inde est quod nec ipsa periuria, quæ tam cito Deus punire solebat, iam manifesta vltione vindicat, immo vero ea, quasi non punienda sint, multiplicari permittit. Nunquid periuri dicere possunt, quod vel Deus modo non puniat quod ante solebat, vel sancti non eiusdem sint potestatis, vt periuria super se facta sicut olim puniebant, ita nunc punire nequeant? Possunt vtique, sed iam tempus est vt signa cessent. Non vtique mirum si contemptum Deus Prælatorum vindicare dissimulat, quandoquidem Sanctorum iniurias tam longanimiter suffert. Sed quia de iuramento sese occasio præbuit, quid de hoc Hieronymus in V. Ezechielis libro dicat commemoremus. Sedechias Rex pactum subiectionis cum Rege Nabuchodonosor inierat, sed mentitus est ad regem Ægypti confugiens. Dicit ergo Ezechiel: Nunquid effugiet qui soluit pactum? Viuo ergo, dicit Dominus, quia adducam eum in Babylonem, & ibi morietur in præuaricatione, qua despexit me. Sententia secularis est, dolus an virtus in hoste requiratur. Quam sententiam solent opponere qui dicunt hostes fraude decipiendos, & quibus vt acquiescamus donec iures & pactum ineas sub nomine Dei. Prudentiæ est & fortitudinis, vel decipere, vel superare aduersarium qualitercumque potueris. Cum autē te constrinxeris iuramento, neque tanquam aduersarius decipiendus est, quia non est considerandum cui iuras, sed per quem iuraueris. Alioquin & illum despicis per quem iuras, & hostis fidelior inuenitur quam tu, qui propter nomen Dei tibi credidit. Non enim hostem decipit, sed amicum, qui illum decipit cui iuramento diuini nominis fuerat copulatus. Hoc dictum sit vt Christianus, qui contra Christianum iuramentum frangit, quid mereatur hinc intelligat, si fœdus illud quod contra paganum Iudæus violauit sic animaduertitur, vt Sedechias auulsis oculis propter hanc præuaricationem in Babylonem cum ducibus suis captiuus ductus sit.	Vt autem sacerdotalis dignitas propter fidei maiestatem ostensione etiam visibilis miraculi commendetur, illud Beati Petri ad medium deducatur. Hic B. Petrus Alexandriæ præsul fuit, & Arrium hæreticum ab Ecclesia sua primus eiecit. Cui dehinc instante passionis articulo Christus per somnium nimio splendore fulgens apparuit, indutus videlicet colobio nimis cādidissimo, sed vsque ad pedes scisso. Quod tamen colobium ambabus manib. ad pectus suum stringens, nuditatem suam quodammodo operiebat. Quem Petrus esse Christum intelligens, cum ingenti horrore attonitus ait. Mi Domine, quis hoc fecit? At ille ait. Arrius mihi hoc fecit, & cætera quæ ille nimis affectuose prosequutus est. Hic ergo Petrus tempore Episcopatus nunquam in cathedra sua sedere voluit, sed super scabellum ipsius cathedræ residebat. Propter quod frequenter Clerus & populus cōtra eum querebatur, sed nequaquam acquiescebat, quoniā quotiescumq. thysiasterium ascendebat, splēdor igneus de ipsa sede egrediēs apparebat, cuius aspectu vir sanctus ita accendebatur, vt nesciret se interdum esse in corpore. Cum autem quadam die Clerus & Episcopi, qui aderāt, de prædicta sessione quererentur, ille coactus & iam celare non valens, Quid, inquit, affligitur cor meum? An non videtis virtutē igneam quæ emicat de solio illo, & spiritum coruscare nō cernitis? Cumq. omnes demisso capite tantam rem audientes conticuissent, ille subiunxit. Credite mihi filioli, si videretis quæ video, tunc cognosceretis, qualis est sacerdotalis virtus, & quæ gratia in ipsis habitat, ad cuius maiestatis præsentiam ego territus sedere in eadē cathedra non audeo. Quo exemplo si bene consideratur, cum hinc admodum contemptores terreri possent, tum quoque ipsi sessores non mediocriter contremiscerent. Hoc in ipsius passione refertur.	Manebit ergo sanctæ Ecclesiæ sua potestas, & impietas impij erit super eum. Fidelibus autem de eadem Ecclesia dicitur. Ponite corda vestra in virtute eius. Id est non secundum quod foris apparet, sed mentalib. oculis quæ virtus in ea sit introspectent: semper namq. præsto est ille qui promisit. Ecce ego vobiscum sum, &c. Vnde & illic sequitur: Vt enarretis quoniam hic est Deus. Sed & sancti quiq. Pontifices sedibus suis quas aliquando corporaliter tenuerunt, spiritali præsentia semper adesse creduntur. Quod etiam si placet exemplo monstretur. In illa D. Gregorij vita, qua Romani vtūtur, multa mirabilia per præsentiam eius post trāsitum in illo suo monasterio, cuius in Homiliis meminit, patrata manifeste declarantur, e quibus vnum est. Quidam nefarius nomine Dominicus quandam sanctimonialem a se corruptam iuxta illud monasterium sibi conduxit, cumq. hospitio latrina deesset, trabeculas, quæ fontē sancti Gregorij sepserant, infelix abstulit, & latrinā aptauit. Cum sequenti ibidem nocte dormiret, comprehensus est a duob. quasi cubiculariis atq. ligatus: quos cum interrogaret cur se ligarent & tam crudeliter impellerēt. Propter fornicariam, inquiūt, te sanctus Papa iubet in audientiam duci. Forte tunc Ioannes Pontifex Romanus pridie contra Sarracenos perrexerat: cuius absentiam reus ille recordatus. Dominus, inquit, Papa nunc in vrbe non est, & quomodo me ligari iussit? At illi dixerunt: Si Papa Ioannes hinc abiit, sanctus Gregorius hic remansit, qui more solito vrbē perlustrās cum hic veniret, septa sui fontis a te propter meretriculam reperit dissipata. Ille excitus cum iam internis febrib. arderet duodecimo die expirauit. Qui Zachariæ quidem qui monasterio præerat obiurgationem contempserat, sed Gregorium loco esse præsentem atque singula quæque perscrutantem, quod non suspicabatur, moriendo probauit.	Quisquis igitur ex fide viuit, Christi vel sanctorum eius præsentiam reuereatur, & non præconē contemnat; si etiam, quod absit, vitæ merito contemnendus fuerit, sed iudicis potentiam reformidet. Licet enim talis iudicandi locum teneat, cuius vita loco minime concordat: quisquis tamen regiminis gradum sortitur, locum Apostolorum in ligandi atq. soluēdi auctoritate suscipit. Et idcirco sicut in Homilia Euāgeliorū vigesima sexta sancti Gregorij dicitur: Vtrum iuste an iniuste liget Pastor, Pastoris tamen sententia gregi timēda est, ne is & qui subest, & cum iniuste forsitan ligatur, ipsam obligationis suæ sententiam ex alia culpa mereatur. Pastor ergo sicut de omnibus iudiciis suis, rationem vero iudici redditurus, vel absoluere indiscrete timeat, vel ligare: subditus vero ligari timeat, vel iniuste. Qualiter autem Prælati vel sibi, vel subditis viuant, aut qualiter quædam leuius, quædam asperius corrigant, quædam dissimulent, nec tamen crescere sinant, in libro Pastorali manifeste disseritur. Hic tamen ex lib. XXVI. Moraliū illud commemoretur, si a prauorum correptione cessauerint, ipsi pro eis punientur. Et quot regendis subditis quisq. præest, tot apud districtum iudicem animas solus ad reddendam rationem habebit, cum forte de sua sola vix sufficiat. Subditos quoque tanto liberiores in diuino examine prælati reddent, quanto hic eorū culpam sine vindicta non deserunt: ipsi vero tanto obligatiores fiūt, quanto in his qui cōmittunt, nec verbi quidem invectione ab aliquo lacerātur.	Prauorum peruersitas exigit, vt contra contēptum eorum tanta dicantur, accepta videlicet occasione de Cain, cuius isti sequaces sunt qui Dei ipsius admonitionem contempsit: qui & culpam confiteri noluit, sed & timide respondit dicens. Nunquid custos fratris mei sum? In quo facto genitorem suum Adam imitatus est, qui ad pœnitentiam requisitus mox amminiculū excusationis adiunxit, dicens. Mulier quam dedisti mihi, dedit mihi, & comedi: Excessum suum latenter intorquens in auctorem, quasi ipse qui mulierē dederat, occasionē delinquendi præbuisset. Hinc est quod ex illa radice ramus huius erroris vsq. nūc in humano genere protrahitur, vt quod quisq. male agit, aut excusando leuigare, aut argumentando defendere conetur. Et certe peccare nō debuimus, sed vtinā post ruinam resurgere conaremur, & culpam defendendo nō multiplicaremus. At miserabili modo quo spiritus peccando lōgius a veritate disiūgitur, eo nequius obduratur. Et culpa quæ terrere mentem debuit, magis hanc extollit. Porro autem de Cain adhuc aliquid contra eius imitatores dicamus. Ille vagus & profugus deguit, & de istis dicitur. Ambulabunt in vacuum & peribunt. In vacuum ambulant qui nihil secum de fructu sui laboris post mortem portant. Qui & profugi sunt, quia vitam præsentem sequentes fugiunt æternam, istam inuenientes, illam perdunt. Alius namque adipiscendis honoribus, alius multiplicandis facultatibus, alius promerendis laudibus anhelat: sed cuncta hæc quisque aut ante mortem perdit, aut moriens deserit. In vacuum ergo laborat, & vagus vitam suam percurrit, qui secum ante iudicem nihil ad promerendam animæ salutem portat. Quoquo enim modo culpa prodeat, ita semper eidē subacti sunt, vt vel recte non incipiāt, vel si inceperint fracti in ipso conatu ad consuetam prauitatem redeant. Ille primogenitum suum Enoch vocauit, atque ex nomine eius ciuitatem quam condidit appellauit. Enoch dedicatio dicitur: Et omnes iniqui quanto longius a cælesti hæreditate diuisi sunt, tāto profundius in hac vita quæ prima est cordis radicem figunt. Et cum scriptum sit: Ne discumbas in primo loco, se in primordiis dedicant, vt hic ad punctū floreant, & a sequenti patria funditus arescant.	Quorum studia hæc sunt. Contra præcepta cōditoris indurescunt, prauis desideriis succensi, nec suis mortibus aliquando parcunt. Inanem gloriā etiam cum vitæ detrimento quærūt. Bonos vero dictis & factis persequūtur, & etiam gladiis. Spem in semetipsis ponunt: contra flagella conditoris insensibiles existunt. Mortalia non mortaliter cogitant: habendi cupiditatem nullo congestu lucrorum finiunt. Inter quaslibet amaritudines ad voluptatem carnalis desiderij recurrūt: corpus quantum possunt epularum diuersitatibus nutriunt, mœstitiam locorum blandimentis demulcent: Ne despecti videantur, dignitatibus se inaltant: potestatibus cunctos transcendere gestiunt. Qui vero astutiores sunt, corda sua discunt machinationib. tegere, sensum verbis velare, irrogata mala multiplicius reddere, simplices irridere. Hæc veteris hominis prudentia est, quæ a pueris pretio discitur, in iuuenibus vsu roboratur: hanc qui sciunt, cæteros despiciunt; qui nesciunt, in aliis vrbanitatem putant. Hi superna quæ amiserunt, nec plangunt, nec recogitant: ingenitam libertatem non recolunt, semetipsos in his, ad quæ proiecti sunt, deserunt. Exilium quod patiuntur more patriæ diligunt, & cum miseri sint ipsas miserias amant, seque inter eas in bonis esse putant. Ita ab exordio vitæ vsque ad finem in iniquitate perdurantes omni tempore per augmentum malitiæ contra semetipsos ictus ingemināt, quibus succisi in æternum ruant, qui æternam patriam non amāt, quia sufficere sibi credunt, si eis suppetant bona temporalia quæ cupiūt: & si in his succrescunt, felices se & munitos putant: & ita vbi carne requiescunt, ibi mentem extinguendo sepeliunt. Quisquis itaque hæc & alia quamplura, quæ ob prolixitatē omittimus, in se deprehendit, veterem hominem cum suis actionibus necdum se deposuisse cognoscat, sed ad illam ciuitatem, cuius rex diabolus est, etiam si audire nō patitur, factis prodentibus pertinere probatur.	Iustus Abel sicut in se regem cælestis Hierusalem Christum cum omni collectione electorum significauit, sic in agno quem obtulit innocentiā eorundem electorum expressit. Vt enim de studiis eiusdem innocentiæ quiddam commemoremus, quicunq. inter eos perfecti sunt, nihil callida simulatione simulant, quia loqui dupliciter ignorant. Non se student rerum abundantia fulciri, non per dignitates sæculi honorabiles ostentari, non cultu vestium pompare, non in his quæ extra se sunt gloriari: honorari metuunt, non despici: corpus continentia tenuant, mente & moribus pinguescunt. Pro iustitia contumelias suscipere gaudent: iniurias non acere, sed tolerare lucrum putant. Sed & alia huiusmodi gerentes Deo quidem placent, oculos autem Cain offendunt; quia sapientes & cultores huius mundi abiectos, & quasi mortuos deputant, quos non carnaliter secum viuere cernūt. Quod in illo iuuene signatur, quem Dominus cum a dæmonio liberaret, ita paululum iacere permisit, vt a multis mortuus diceretur, quoniam qui spiritaliter viuere nesciunt, eum qui immūdis desideriis caret, inutilem penitus atque extinctum arbitrantur. Vnde Iob ait: Deridetur iusti simplicitas, quia videlicet dum foris idem iustus temporali gloria non resplendet, eis qui nulla bona nisi carnalia pēsare sciūt, in despectu venit. Vnde bene Moyses electorum voce ait. Abominationes Aegyptiorum immolabimus Domino. Ægyptij dedignantur oues edere, sed quod illi abominantur, hoc Israelitæ Deo offerunt, quia simplex humilium vita Deo in sacrificium vertitur, quam superbi & duplices fatuitatem putant esse. Fraternæ cædis Cain spirans Abel foras egredi suadet: foras autē egredi est, neglectis cælestibus bonis exteriora quærere. Ad quod videlicet agendum nonnulli qui appetitui terrenorum succumbunt, eos vero qui æterna sequi videntur inflectere, vel solo exemplo, vel etiam verbis solent. Quos vxor B. Iob euidenter expressit, quæ verba blasphemiæ viro suasit. Nam & hi propter professam fidem intra sinum Ecclesiæ fidelibus admixti sunt, quos eo imitabiles pene sibi faciunt, quo eos vsque ad fidei cubile recipiunt. Sed quisquis vult crudelitatem Cain euadere, studeat internis desideriis iūgi, cesset exteriora per exempla prauorum ambire. Nam ille in Euangelio latrones nō incurreret, si ab Hierusalem, quod est visio pacis, nō exisset: Neque filiam Iacob rex terræ corrupisset, nisi illa ad videndas illius regionis mulieres processisset. Hinc de eodem Iacob dicitur: Quod simplex in habitaculis habitauit. Esaū vero quem Deus odio habuit, vir gnarus venandi fuit.	Patitur autem Deus innocentem Abel ab impio Cain iugulari, quem tamen ipse suscepit: quoniā electorū est hic mala perpeti, hic diuersis modis flagella sustinere, quibus reseruatur de hæreditate gaudere æterna. Nā si filij, & hæredes. Filij vero esse ex ipsa afflictione noscuntur iuxta illud. Flagellat omnem filium quem recipit. Licet enim non sit filius omnis qui flagellatur, tamen nullus est filius qui non flagelletur. Mali vero sine verbere relinquūtur, vt sicut in XXIV. libro Moraliū dicitur. Saltē hanc vitam sine pœnis ducant, qui ad tormenta sine fine quæ sunt mala agendo festinant. Nequaquam enim retributionis gaudiū de æternitate colligitur, quod non hic prius pia tribulatione seminatur. Eant igitur reprobi, & desideria sua inulte consumant, quia certe ad reatus testimonium Deus conuertit etiam ipsum tempus, quod eis ad pœnitentiam tribuit, & iram quam nunc retinet quādoque irretractabiliter infundit. Quod ex afflictione bonorū colligitur, quos cernimus & pia agere & crudelia multa tolerare. Nā districtus iudex quanta illic animaduersione ferit quos reprobat, si hic tam districte cruciat quos amat? Hinc Petrus ait, Tempus est vt incipiat iudicium de domo Dei: Si autem primum a nobis, quis finis eorum qui non credunt Dei Euangelio? Peccata quippe nequaquam diuina seueritas inulta remanere permittit, sed ira iudicij a nostra hic correptione inchoat, vt in reproborum damnatione conquiescat. Propter vtrosq. enim Iob ait. Si impius fuero, væ mihi est; etsi iustus, non leuabo caput, saturatus afflictione & miseria. Impius namque caput hic leuat, qui prosperis hic fulcitur, sed quod sequitur non euadet: superbia enim eius æterna vltione feritur. Iustus vero oppressus miseria caput leuare non sinitur, sed transitoriis doloribus expiatus ab æterno verbere liberatur.	Caput itaque iusti Abel in mortem premitur, & impius Cain in effrenatione suæ voluntatis abire sinitur, vt in illo felix bonorū aduersitas, in isto malorum infelix prosperitas monstraretur. Fit enim plerumque vt sicut ille tunc, sic nunc vnusquisque malus, cum a iugo diuinæ seruitutis collum mentis excusserit, in perpetratione cuiuslibet reatus agēdi facultatem habere permittatur. Qui dum sub diuinis præceptis non restringitur, dum in agendis malis impia libertate potitur: interdum licere sibi putat omne quod libet, vnde bene de eo scriptum est. Quasi pullum Onagri liberum se putat. Onager dicitur asinus agrestis. Agrestia vero animalia libertatem habent, & ire quo volunt, & quiescere quādo volunt. Qui ergo implere mala quæ desiderat per effrenatam libertatem, quærit, pullo Onagri esse similis concupiscit, talis videlicet quia ad aliud non reseruatur, sub disciplina quasi agrestis bestia non restringitur. Homo autem qui ad sequentem vitam ducitur, necesse est profecto, vt in cunctis motibus sub disciplinæ dispositione religetur, & quasi domesticum animal loris vinctum seruiat, atque æternis dispositionibus restrictus viuat.	Ipse autem verus Abel cunctas nostræ tribulationis molestias consolans, mirabili compassione totum ex potestate sustinuit, quod nobis ex necessitate sustinēdum nouit, vt nos homines quod ex merito culpæ patimur, non refugiamus, cum ille qui Deus est ex sola condescensione tanta sustinere dignatus est. Non itaque puto quemlibet tam præsumptuosum, vt quasi de singulari merito, vel digniori natura præsumens, præsentem vitam sine molestiis quærat sibi disponi, cum ipse quoque auctor vitæ sine dolore passionis ab eadem vita non exiit. Quibuslibet enim virtutibus polleat, quid digna est vita peccatorum, si eius & vita pro nobis flagello subiacuit, quæ subdita nulli peccato fuit? Vt enim aliquid sub exemplo dicamus, Baruch discipulum Hieremiæ Prophetæ diuina vox redarguit, eo quod cæteris in captiuitatem transmigrantibus quietem sibi quærere præsumpsit. Alioquin diuerso itinere ambulat Christianus miles, si gaudia & delectationes quęrit, cui dux suus vias amaritudinis ostendit. De quibus viis scriptum est. Omnes vias eius intelligere noluerunt, videlicet superbi exempla humilitatis quæ præbuit imitare despexerunt. Omnis enim actio quā per Incarnationis suæ mysterium Christus Dei sapientia gessit via est, & ordo viuendi: qui veniētibus ad se tot vias præbuit, quot exempla monstrauit: de qua sapientia scriptum est. Quia clamitat stans in mediis semitis, quæ nimirum inuestiganda nobis fuerat si se occultare vellet. At nunc in mediis semitis figit gradum, vt in ipsam impingamus, & nolentes; & quam videre negligimus, tangamus offendentes. Sane qualis est via quā ostendit? vtique humilitatis: de qua ipse dicit. Discite a me, quia mitis sum, & humilis corde. Quid enim in hac vita aliud quam deiectionem intuentium oculis ostendit? Nostræ enim perditionis fuit origo superbia diaboli. Vt ergo redemptionis instrumētum fieret humilitas Dei, ad hoc non solum visibilis, sed etiam despectus apparuit: ad hoc contumeliarum ludibria, irrisionum probra, passionum tormenta mortemque tolerauit, vt humilis Deus doceret hominem non esse superbum. Propter humilitatem namque solam veraciter edocendam, is qui est æstimatione magnus super omnia, paruus inter omnia fieri dignatus est. Hæ sunt ergo viæ eius, quas superbi intelligere nolunt, quoniam abiecta quæ pertulit pati despiciunt. Sed easdem vias vnicuique humili intelligere est, hoc nosse, quia per hæc infima transitur ad summa: scire quod oporteat aduersa patienter tolerare, mansura perseueranter expectare, vt exemplo eius quem pati oportuit, & ita intrare in gloriam suam, æterna quæratur gloria, temporalibus opprobriis comparata.	Istæ duæ generationes, vel duæ ciuitates, quæ, vt dictum est, a duobus Adæ filiis exortæ sunt, in quatuor generationibus partiuntur: vt autem secundum illud exemplū quo malorū auctor Cain primogenitus fuit, & vnusquisque nostrum primo malus est, & postea per gratiam baptismi fit bonus, nunc primo de malorum generatione dicamus. Ipsa in duobus generib. diuiditur. Habet enim aperte malos, vt sunt omnes potentes pauperum oppressores, quibus hoc proprium est, vt vel delitiis se dilatent, vel potentiam diuinitus acceptam ad aliorum læsiones exerceant, vel se per voluptates dissoluant; & si faciendi effectus deest, voluntas tamen agendi semper in eis est. Vnde & semper inest in eis reatus, quoniam prauis desideriis indesinenter implicantur, & quia pauperes quosque despiciunt, vt supra dicitur, bene de eis scriptum est. Lampas contempta apud cogitationes diuitum. Quo loco diuitum nomine cuncti designantur, qui superbis apud se cogitationibus tument. Plerique enim rebus ditantur, qui dum se operibus abundare conspiciunt, veras Dei diuitias non requirunt: & qui contra meritum ditati bonis ad amorem conditoris prouocari debuerunt, magis contra illum suis donis pugnant. Aliis vero res terrenæ non suppetunt, sed tamen apud se superbiunt, & amore diuitiarū semper inæstuant. Quos videlicet quia vitæ sequentis amor non humiliat, inter prauos diuites morum proteruia addicit: at sicut in X. libro Moralium dicitur, nihil in vltione iudicij discrepat, vtrum rebus an solis moribus intumescant: qui scilicet quoslibet humiles, qui terrena in vsu, non in desiderio habentes, sequentem vitam diligūt, vel opprimunt, vel despiciunt: cum ipsi vtique aut rebus terrenis, aut solis desideriis moriuntur.	De his scriptum est: Væ vobis diuitibus, qui habetis consolationem vestram in præsenti: hi autem fastidientes propria, aliena concupiscunt: aut concupita adipisci non valentes, instigantis auaritię tumultu vastantur. De quibus in IIII. Moralium libro dicitur: O quam difficile ad requiem tendunt, qui tam duris cogitationum tumultibus, dum in hoc mundo sublimari volunt, in corde comprimuntur! Hinc scriptum est. Væ qui multiplicat non sua: vsquequo aggrauat contra se densum lutum? per lutum namque terrena figurantur. Denso igitur luto se aggrauat, qui terrena multiplicat, qui se auaritiæ, quæ est idolorum seruitus, oppressione coangustat, hinc item: Iudicium durissimum his qui præsunt fiet. Vnde & in Euangelio Veritas dicit, Cui multum datum est, multum ab eo requiritur. Rarum itaque valde est, vt qui aurum possident ad requiem tendant, dum per semetipsam Veritas dicat. Difficile qui pecunias habent in regnum cœlorum intrabunt. Nam qui hic multiplicandis diuitiis inhiant, quæ alterius vitæ gaudia sperant? Quod vt Redemptor noster valde rarum quidem, vt ex solo miraculo, per se tamen fieri posse monstraret, ait. Apud homines hoc impossibile est, apud Deum omnia possibilia sunt, & cætera. Quoniam ipse potens est in eis tumorem cordis reprimere, & ambitum concupiscentiæ refrenare. Ex solo enim diuino miraculo id posse fieri monstratur, quandoquidem hoc quod fieri nullatenus potest ad exemplum deducitur, cum Dominus ait: Facilius est camelum per foramen acus transire, quam diuitem intrare in regnum cœlorum.	Est autem & aliud malorum genus, eorum videlicet qui habitum religionis assumunt, sed vel multis vitiis publice, vel quibusdam occulte se subdunt. Vnde B. Iob voce dolentis Ecclesiæ dicit. Effudi in terram viscera mea. Nam quia viscera in humano corpore interius sunt, viscera Ecclesiæ vocantur, qui religionis habitu induti ad intima eius sacramenta deseruire debent. Cum ergo malignus hostis quosdam ex eis ad sæcularia desideria vel negotia pertrahit, eiusdem Ecclesiæ viscera insundit in terram, quia illos in infimis conculcat qui ad hoc vocati sunt, vt spiritalibus inhærerent. De his iterum scriptum est. Sub ipso erunt radij solis: quod tunc fit, cum hi qui intra sanctam Ecclesiam, altiori gradu vel acumine sapientiæ resplendere videntur, aut diabolicis suasionibus, aut terrenis potestatibus praue dumtaxat agentibus se submittunt, oblitique cœlestium terrena ambiunt. Hinc iterum dicitur: Sternet sibi aurum quasi lutum, id est, eos qui spirituales videntur conculcat quasi carnales. Præterea auri nomine nitor gloriæ temporalis exprimitur, sicut per Prophetam dicitur: Calix aureus Babylon. Quid enim Babylonis nomine nisi huius mundi gloria designatur? qui calix aureus dicitur, quia dum pulchra esse ostentat temporalia, stultas mentes in sua cōcupiscentia debriat, vt falso speciosa temporalia appetant, & inuisibilia vere pulchra contemnant. Hoc aureo calice prima sponte sua debriata est Eua, quam omnes vtique imitantur, qui in Ecclesiasticis disciplinis positi, sæcularia quęlibet blandimenta sicut illa in paradiso suscipiunt. Totiens igitur Leuiathan qui hæc facere perhibetur, vel radios solis, vel aurum sibi sternit quasi lutum, quotiens aliquos de habitu religionis per quædam vitia tanquam sæculares supplantat. Hinc item dicit. Absorbebit fluuium. & non mirabitur, & habet fiduciam quod influat Iordanis in os eius. Per fluuium sæculares, per Iordanem Ecclesiastici viri designantur. Neque enim magnum putat si illos deuorat, qui terrenis concupiscentiis impulsi, deorsum quasi fluuius fluunt: sed magnopere satagit, vt in Ecclesiastico gradu positos absorbeat, quos & per suæ calliditatis insidias, tanquam Iordanem deglutiens, necat aliquando. Hinc rursus dicitur, quod ignis quem Dominus vocauit ad iudicium, partem domus eius consumpserit, quoniam illos quoque gehenna deuorat, qui in habitu religionis negligenter viuunt.	Electorum quoque generatio in duobus generibus distinguitur. Vnum genus est perfectorum, de quibus dicitur. Mites addunt in Domino fortitudinem. Et item: Iustus mundis manibus tenebit viam suam. Aliud autem nondum perfectorum, de quibus Ecclesia redemptori suo dicit. Imperfectum meum viderunt oculi lui, quasi diceret: Eos etiam qui in meo corpore vias perfectionis pleniter assequi non possunt, a tuæ misericordia respectu non repellis. Vtrumque genus ad supernam requiem Iob pertinere conspiciens ait: Paruus & magnus ibi sunt. Quotquot ergo perfectiores sunt inter huius vitæ molestias, nequaquam ad murmurationem prosiliunt, & diuitiæ si affluant, nullatenus cor apponunt, sed vtraque tanquam citius transitura paruipendunt. Pensant enim a quo laqueo lapsi sunt: a qua videlicet beatitudine, ad quantam miseriam in primo parente ceciderunt. Et idcirco vitæ huius prosperitatem sicut breuem & egenam despiciunt; & licet de præsentibus ærumnis doleant, intuentes tamen quid districtus iudex de futura gehenna peccatoribus comminetur, has tanto patientius tolerant, quanto post hoc exilium æternam si murmurauerint subsequi mortem expauescunt. De bonis vero quæ forte gesserint non se extollunt, quia sollicite pensant quales ante qualem iudicem stabunt, & isdem iudex bona quam subtiliter discutiat, mala vero quam districte puniat. Qui, sicut in VIII. libro Moralium disseritur, perituros se absque vlla dubietate præsciunt, si remota pietate iudicentur. Et quia certissime sciunt, quod in hac vita nec debent habere requiem nec possunt, hoc salubre consilium interim assumunt, vt terrena desideria deserentes ad cœlestia se extollant: sed hæc agentes, paterna tamen adhuc flagella sentiunt, vt tanto perfectiores ad cœlestem hæreditatem veniant, quanto eos pie feriens disciplina etiam quotidie de minimis purgat.	Propter hæc autem quæ in præsenti patiuntur, & propter illa quæ in futuro metuunt, sed & propter salubre consilium, vt dictum est, quod reperiunt, bene ex eorum persona Hieremias Domino dicit: A facie manus tuæ solus sedebam, quoniam comminatione replesti me. Per faciem vnusquisque cognoscitur, per manum operatio designatur: solus sedet, qui tumultu carnalium desideriorum nō frequentatur. Facies ergo Dei vocatur cognitio: manus experientia percussionis, quia sicut comminatus fuerat, hominē pro originali culpa multauit, & etiam in ærumnas huius vitæ proiecit. Comminatio vero est terror sequētis adhuc supplicij, quod peccatoribus intentat. Itaque propter comminationem eius solus a facie manus Domini sedet, qui per experimentum vindictæ illius, quæ pro originali culpa mortalibus infertur, quantum timenda sit sequens pœna cognoscit, quæ non resipiscentibus comminatur, & idcirco superbire iam non audet, nec turbis carnalium desideriorum sese miscere. Iob propter præsentis angustiæ punctiones dicit: Sagittæ Domini in me sunt, propter sequentes vero subinfert. Terrores eius militant contra me. Hinc Psalmista propter vtrumque: In me, inquit, transierunt iræ tuæ, & terrores tui conturbauerunt me. Quod idcirco dicitur, quia iam aliud de damnatione patimur, id est iras quidem, sed tamen transeuntes, quoniam isti dolores cito finiuntur. Sed hoc fit grauius, quod inter dolores istos æterna supplicia quæ comminatur, quorum terrores merito nos conturbant, formidamus. Omne igitur quod perfectos quoslibet viros affligit, tanto minus refugiunt, quanto id culparum suarum expiationem credunt. Et omne quod præterit, licet prosperum sit, tanto sensibus eorum vilescit, quanto & transitorium est, & ipsi ad aliud tendunt, quod semel adeptum numquam amittitur. Bona igitur hic oblata, nec pro magno suscipiunt, nec illata mala valde pertimescunt. Sic vtuntur temporali subsidio, sicut viator vtitur aut vmbra, aut lecto; pausat corpore, sed mente ad aliud tendens recedere festinat; sic & hi gressum cordis figere in transitoriis refugiunt, ne delectatione itineris sequestrentur a statione æternæ mansionis. In propriis enim gaudere desiderant, & idcirco in loco peregrinationis suæ felices esse recusant. Hinc est quod in electorum prole Enoch, qui dedicatio interpretatur, septimus nascitur, quia videlicet electi post sex huius vitæ ætates, in supernam Hierusalem tanquam lapides viui dedicabuntur. Cain vero, vt supradictum est, primogenitum Enoch appellat: quoniam iniqui se in primordiis quasi dedicant, dum in hac vita radicem cordis plantant. Cum Dominus dicat, Cum vocatus fueris ad nuptias, ne discumbas in primo loco.	Est & aliud genus bonorum, sed minus perfectorū, qui penetrare spiritalia non valentes, quinque sensibus corporeis deprimuntur. Quos videlicet quinque sensus quia Christianorum exercitus Duce Iesu debet in corpus suum reprimere, bene Iosue designat, qui reges quinque in repromissionis terra dudum regnantes ad speluncam velut antrum corporis fugientes interfecit. Sed imperfecti quique dum eisdem sensibus adhuc succumbunt, tanto minus amant eum qui fecit omnia, quanto in his amplius quæ facta sunt illigantur. Aliena quidem non quærunt, illatam iniuriam vel nolentes portant. Rebus propriis contenti sunt, & humiliter viuunt: sed tamen curam propriæ domus gerunt, de filiis cogitant, eisque hæreditatem seruant. Qui tamen inter eos sollicitiores sunt, diuini iudicij memores, misericordiam pauperibus impendunt; & si omnia relinquere non possunt, vel ex parte qua præualent misericordes fiunt, & curam carnis cum animæ cura partiuntur. Sed quid de eis erit, si nullus ad regnum nisi qui summis virtutibus præditus est perueniet? Adest quippe & his consolatio sua. Nam cum ferculum Regis Salomonis in typo Ecclesiæ describeretur, inter ligna Libani & columnas argenteas, & inter reclinatorium aureum ascensumque purpureum, per quæ videlicet excellentiores quique in eadem Ecclesia militantes designantur, additum est quia media charitate construait propter filias Hierusalem. Verum quia hoc pro nostra infirmitate dicitur, ex hoc aperte claret, quod non propter filios, sed propter filias Hierusalē inesse charitas perhibetur. Quid enim aliud per sexum femineum nisi infirmitas mentium figuratur? Quisquis igitur mente infirmus est, charitatē habeat, diligat Deum & proximum quātum potest, & quæ bona sunt valde cum charitate faciat, quia licet exteriorib. implicetur, tamen si charitatem habuerit, ad Dei ferculum pertinebit, sicut Psalmista ait: Benedixit omnibus pusillis cum maioribus, quoniam qui imperfecti sunt & pusilli, si in quantum cognoscere valent Deum ac proximum diligunt, ipsi quoque licet minori loco, in sanctæ Ecclesiæ ædificatione tamen sunt ponendi. Discutiant ergo se quique fideles, & si repositum aliquid in corde suo de fructibus charitatis inuenerint, Deum sibi interesse non dubitent.	Quia vero sese occasio præbuit, hoc ex verbis B. Augustini de charitate dicendum videtur: Diuinarum, inquit, scripturarum multiplicem abundantiam latissimamque doctrinam sine vllo errore comprehendit, & sine vllo labore custodit, cuius cor plenum est charitate. Quapropter quisquis vult nouo mandato vetus extinguere peccatum, cupiditati cōtrariam teneat charitatē, quoniam ille tenet & quod patet, & quod latet in diuinis sermonibus, qui charitatem seruat in moribus. Hieronymus in epistola ad Galatas refert, quod Sanctus Ioannes Euangelista, cum iam senex esset, & discipulorum manibus ad Ecclesiam deferretur, hoc solum semper in collecta proferebat: Filioli, diligite alterutrum. Discipuli vero pertesi, quod eadem semper audirent, dixerunt: Magister, quare semper hoc loqueris? quibus respondit dignam Ioanne sententiam: Quia præceptum Domini est, & si solum fit, sufficit hoc. Sciendum sane quia sicut nostris tēporibus omnia pene suum ordinem perdiderūt, plerique prodigas rerum suarum expensas charitatem nominant, cum res ad inanem gloriam profuse dispensatæ, comestio vel effusio magis dicendę sunt quam charitas. Qualibus enim res dispertiendę sint ipse Dominus docet, qui ait. Noli inuitare eos qui te reinuitent. Sed omnes e contra cum vix parum quid non solum vestimenti, sed etiam cibi ac potus Christo in paupere tribuant, potentibus tamen etiam accepta mutuo dispensant: quod videlicet non est charitas, sed effusio. Nam recte charitas solis indigentibus est expendenda: & non solum amicis, sed etiam inimicis beneficia. Porro autem sicut hæc vita media est inter cœlum, quo soli boni consistunt, & infernum quo soli mali traduntur, sic vtriusque partis ciues indifferenter habet. Vnde vtraque generatio vel temporalibus bonis pariter vtitur, vel malis pariter affligitur, diuersa tamen fide, diuersa spe, diuerso amore, donec vltimo iudicio separentur, & percipiat vnusquisque suum finem cui nullus est finis. Quia seriem vero verborum qualitercumque digestam ad hoc vsque deduximus, vt has generationes licet in prosperis & aduersis communiter procurrentes, tamen pro diuersitate meritorum diuersos fines habere dixerimus, librum hunc istic finiamus.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	COLLATIONVM Sancti Odonis, LIBER SECVNDVS.	??	??	DIES præstituti iam fluxerant, & gaudebam, fateor, quod sub occasione breuis temporis vestræ iussionis munia licebat breuitate concludi; quandoquidem stulto genus cōsolationis est, vt si tacere nescit, vel parum loquatur: cum repente solito brumosior hyems ingruit, illasq. sui dieculas ita inasperauit, vt plus de aprico quam de itinere nobis cogitandum videretur. Tum vero partim prædictæ hyemis inclementia, partim sanctorum qui instabant dierum reuerentia, domnus Abba interim iter nostrum remorari concessit. Lectis tamen quæ iam digesta erāt, & paucis contra eos, qui prauorum deteriorantur exemplo, repertis, placuit aliqua adhuc subrogari. Verum ego non satis confidam, quod hoc saltem audire dignentur, quippe quoslibet, nec sanctum Euangelium vt oportuerat reuereri: tamen ea spe iussionem aggrediar, vt in aggere testimoniorum, quo superbi filij iuxta præceptum Moysi lapidandi sunt, vel lapillum me gaudeam iactauisse.	Boni igitur vt dixeramus nunc mala quælibet vel bona cum malis hominibus sentiunt, licet hi asperius & frequentius mala patiantur, bonis vero restrictius vtantur. Qui tamen sic & prosperitate & aduersitate vtuntur, vt in rebus prosperis sit eis consolatio, ne frangantur aduersis, & in rebus aduersis exercitatio, vt non corrumpantur prosperis. Mali vero ad hoc cupiunt habere securam vitam, vt perditis sinceris moribus, remota omni molestiarum asperitate defluant. Neque enim propterea cupiunt habere pacem, & omni genere copiarū abundare, vt his bonis bene vtanbus, hoc est honeste, sobrie, temperanter, pie; sed vt infinita varietas voluptatum insanis effusionibus exquiratur, secundisque rebus ea mala oriantur in moribus, quæ sæuientibus priora sint hostibus, & hoc sit quieta vita, vt possit esse secura nequitia. Quicumque autem ditiores sunt, student semper diuitias augere, quæ & quotidianis effusionibus sufficiant, & per quas pauperiores sibi subdant, quos ad clientelas sui fastus obsequentes habeant: quibus ipsi pauperiores causa saturitatis libenter se subdunt, & hos quibus præualere non possunt, per eorum, quibus adhærent, audaciam violenter opprimunt: hinc propter huiuscemodi satellites, & eos quorum patrocinio tuentur, scriptum est de vtroque malo diuite. De lateribus eius a ruina dependet. Iam vero in tali satellitio stupra impune multiplicantur, conuiuia læta frequentantur, vbicumque libuerit & potuerit, die noctuque luditur, bibitur, vomitur, diffluitur, saltatur, cum scriptum sit: Væ his qui morantur in vino. Et item. Noli esse in conuiuiis potatorum. Et, Væ his qui carnes conferunt ad vescendum. Et item. Ducunt in bonis dies suos. Quibus utique timendum fuerat, & inter pocula cogitandum hoc, quod illic sequitur. Et in puncto ad inferna descendunt. Hi nimirum in Euangelio per ficulneam designantur, de qua Dominus queritur dicens: vt quid etiam terram occupat? quia de quolibet peruerso potente pene iam requisitio Deo non est. Postquam enim se perdidit hoc solummodo quæritur, cur & alios grauet in mortem. Sicut enim terra sub arbore solis radiis priuata sterilis est, sic subiecti fauoris eius exemplo depressi a lumine veritatis permanent alieni. Tales vero quique iusto Dei iudicio frequenter ita deseruntur; vt peruersa quælibet potenter faciant, & tamen hic feliciter viuant; sicut de quolibet eorum Scriptura dicit. Cucurrit aduersus Dominum erecto collo, idem in malo opere obstaculum de aduersitate non habuit. Et item. Vidi stultum firma radice, quasi firma radice stultus attollitur, quando hic temporali prosperitate fulcitur, & aduersis non eliditur, contra infirmos etiam sine repugnatione præualet, bene agentibus ex auctoritate principatus sui contradicit, ad maiora commoda ex peiori semper actione succrescit, & vnde vitæ viam deserit, inde ad tempus locupletior viuit.	Mos est autem non solum malorum, verum etiam bonorum, sed tamen minus perfectorum; vt eorum intentio vel sensus iuxta hoc quod forte viderint informetur. Nam læta videntes hilarescunt, pro tristibus contristantur. Vnde fit, vt cum prauorum gloriam cernunt, eadem gloria delectentur, & magnum aliquid æstimantes in corde nutent, & vt talia mereantur exoptent. Hinc ipsa Veritas dicit. Væ mundo ab scandalis. Item Psalmista. Dum superbit impius, incenditur pauper. Et Iob ex voce plangentis Ecclesiæ dicit, Ad nihilum redacti sunt omnes artus mei. Sicut enim per ossa fortes, sic per artus infirmi quique designari solent. Artus ergo Ecclesiæ ad nihilum rediguntur, quoniam ex imitatione prauorum in hoc sæculo succrescentium, infirmi quoque deteriores fiunt: videntes felicitatem malorum bona temporalia appetunt, dū præsenti prosperitate eneruati, Deum, qui vere est, desiderare negligunt. Quod videlicet historialiter expressum est, quoniam ciues Babylonis filios Ierusalem captiuos abduxerunt, & item, quoniam filij Dei, id est, filij Seth, videntes filias hominum, id est, filias Cain, concupierunt eas: Nam & nunc isti exterioris glorię specie decepti, nimis diligunt, quod pulchrum foras viderint. Pulchra autem videtur præsentis vitæ gloria, quæ in personis prauorum tanquam in filiabus Cain sese infirmorū oculis ad concupiscendum ostentat. Vnde, sicut supra dictum est, calix aureus appellatur.	In eadem autem gloria maxime diuitiæ videntur appetendæ. Quia videlicet sanitate, & vita, & siti, & fame, & patria, & propinquis, amicisque, & omnibus omnino quę sunt commodiores eas esse pluribus visum est. Et ista sententia non solum terra marique seruatur, vt Ioannes Chrysostomus ait, sed vsq. ad ipsas nubes ascēdit ac sydera. Quæ videlicet non tam sententia iam est, quā flamma, quæ totum istum vastat orbem terrarum. Et qui extinguat quidem nullus est, qui vero accendant & magis magisque inflamment, omnes. Fauent autem huic malo non solum illi qui ab eo capti sunt, sed & qui nondum videntur illuc ingressi. Nam & ipsi diuites, etiam si totum orbem possibile esset possideri a singulis, adhuc tamen in desiderio eius arderent. Pauperes vero dum cupiunt diuitibus exæquari, insanabilem concupiscentiæ rabiem patiuntur, insaniunt, & furiunt, & idem morbus diuersos singulis generat languores. Et intantum amor pecuniæ omnem fatigat animam: vt neque amicitiarum, neque propinquitatis, interdum etiam nec coniugis, aut amori filiorum det locum. Quibus affectibus inter homines nihil præfertur. Hic amor ipso melle dulcior videtur: & cū ei qui manus illi dederit mille foueas paret, expetitur tamē, & desideratur ab omnibus, ac per innumeros labores & mortes lætantur se vel ad eius ianuam quandoque pertingere. Et si quis eos ad meliora, & ad regnum Dei, quod intra nos est, quærendum persuadere tentauerit, refugiunt, & insanum putant, & quasi frenetici ad hoc quod insania suggerit magis se submittunt. Summa igitur auiditate amplexantur vmbras, & stringunt ventos, similes videlicet pueris ludentibus, vel certe stultiores. Illi forte turmam verberibus agitantes, vel quemlibet alium ludum per ætatem fragilem delectantes, auelli ab eo nolunt. At isti tanto inexcusabiles sunt, quanto scienter in nihili confidunt, & in cœno eius tanquam sues volutari delectant, infeliciores vtique & turpiores illis animalibus quæ cœno vescuntur existentes.	Sed vtinā sicut Phinees de anathemate Achar imprecatur, soli illi corruissent, qui secundum Principem mammonæ viuere decreuerunt: & non etiam filij lucis huic seculo conformarentur contra Apostolum; sed quod nimis dolendum est, ipsi filias Cain relictis bonis cœlestibus amplecti gestiunt, id est diuitias, delitias, voluptates, obsequelas, atque libidines vlciscendi. Qui vtinam vel ad Dei comminationem terrerentur, vel quia tūc dixit: Non permanebit spiritus meus in hominibus istis, vel quia nunc dicit: filij regni mittētur in tenebras exteriores. Et postquam semel audiuimus: Ego elegi vos de mundo, non demum subiiciam Principi mundi; quia nimirum necesse est nos esse, aut in mundo quem Deus per filium reconciliat sibi, aut in eo, qui, iuxta Apostolum Ioannem, In maligno positus est: Vt enim Hieronymus in epistola ad Ephesios perhibet, mox vt aliquem Principes tenebrarum supplantant, suo mundo cui principantur annectunt. Viderit ergo qui talis est, quantum sint nouissima illius peiora prioribus. Nam vt verbis Ioannis ex supra dicto libro vtamur, pene sine venia habendi sunt cuncti quos huius mundi gloria decipit. Cū enim videant apud eam cruenta omnia, periculisque ac mortibus & præcipitiis plena, nec sic tamen suæ cupiditati frenum imponunt, cumque eam stipari cernant sodalibus pessimis, contumeliis dico, opprobriis, liuore, insidiis, criminationib. & perniciosissimis curis, metu iugi, timore frequenti, & mille aliis huiusmodi infaustis consortibus, velut sanguinum corona circundari; adhuc tamen amoribus eius insaniūt; fructum autem in his nullum alium reperiunt, nisi interitum, & perniciem; pœnamque perpetuam. Et tamen eadem gloria in contemptu gloriæ cœlestis a pluribus amatur, atque fit expectabilis. Idcirco dignum est, vt atrocius iudicentur; quippe qui & oblatam Dei gratiam fastidiunt, & quod malum non ignorant eligere malunt. Tanta namque est eorum qui decipiunt stoliditas, vt non solum eos ratio nulla ab hoc interitu reuocet, sed nec euidentia quidem indesinenter pereuntium exempla deterreant. Quin potius cum sciant quod omnes qui eius vmbraticam pulchritudinem diligunt, a mundi primordio eadem gloria fallat, tamen hanc amplexari inexplebili desiderio gestiunt; quæ videlicet illos ita falso iactamine illicit, tanquam fæda meretrix, quæ nigredinem suam fucatis quibusdā coloribus occultat, lasciuorum oculos captat. Cum igitur perfecti boni malis admixti sunt: ita iuxta Psalmistæ vocem, discunt opera eorum, vt illud impleatur quod dictum est. Væ mundo a scandalis.	Quisquis vero sanum sapit, oportet vt prauorum gloriam ex fine consideret, qui sicut in IIII. Moralium libro disputatur, eo atrocius in tormētis obruuntur, quo altius in peccatum eleuantur. Transit quod extollitur, permanet quod punitur: honorantur in via, in peruentione damnabuntur: & quasi per amœna prata ad carcerē perueniunt, dum vitæ præsentis per prospera ad interitum tendunt. Et quidem boni cum quoslibet gloriosos aut mori aut dehonestari conspiciunt, quia humana gloria nihil sit cum gemitu fateri solent dicentes: Ecce quia nihil est homo, quod nimirum rectius dicent si tunc interitum cuiuslibet potentis cogitarent, cum eum in flore prosperitatis vidēt. Tunc namque considerādum est, quo cursu felicitas transuolet, cum ante humanos oculos quasi permanens pollet. Nam gloriam morituri nihil esse in ipsa iam morte pensare praui quilibet possunt: tunc enim ei etiam derogant qui hanc & vsque ad mortem sequentes amant. De his atque eorum imitatoribus scriptum est sub typo scilicet illius prauæ generationis. Longe fiant filij eius a salute, & conterantur in porta. Porta est vltima dies iudicij, quia per ipsam intratur ad regnum. Stulti igitur vel eorum filij, idest imitatores, ante portam superbiunt, sed in porta conterentur, quia nunc prosperantur, sed in iudicio ferientur. Qui enim nunc renuit Deum per disciplinam habere patrem, malens esse filius huius regni, tunc per adiutorium habere nō merebitur ereptorem, sed in porta conteretur. Sane quisquis vel de vtraque generatione, vel de vtroque gradu vitæ huius amore captus est; partibus eius fauet, & dehortatorium verbum non libenter auscultat.	Sciendum vero est quod eadē genera sic mixta sunt, vt in quibuslibet fidelium gradibus procurrere pariter inueniantur: quoniam quousque ventilabrum iudicis agitetur, grana cum paleis necesse est in area præsentis vitæ simul contineri. Porro contra eos abhinc agitur, qui factis seculo fidem seruantes mentiri Deo per habitum religionis noscuntur. Si igitur infirmi fideles in seculari habitu prauorum deteriorantur exemplis, non vtcumque mirum est; sed hoc omnimodis execrabilius videtur, si religionis professores, quibus vt ait Apostolus, eloquia Dei credita sunt, carnalibus desideriis contigerit ancillari, relictis cœlestibus terrenis inhiare, contempto Deo mammonæ seruire. Quod quam execrabile sit ipsa Prophetici sermonis inuectio palam demonstrat, qua Deus comminatur dicens: Si fornicaris tu Israel, non derelinquas me tu saltem Iuda. Decem namque tribus filiorum Israel a domo Dauid, quondam ad Idololatriam recesserunt; attamen tribus Iuda tanquam in domo Dauid consistens, diuinæ seruitutis cultum diutius retentauit. Per decem ergo tribus multitudo secularium, per vnam vero numerus Ecclesiasticorum, qui breuior est, exprimitur. Quantumlibet autem sęculares tanquam illæ decem tribus a diuinis legibus exorbitent, ministri tamen Ecclesiæ tanquam tribus Iuda Christo debuerant inhærere. Namque de illis decem tribubus, veluti de his qui nūc verbo non opere fidem tenent, est illa Dei querimonia dicentis: Aduersatrix Israel abiit, & fornicata est sibi; Et statim, vt Ecclesiasticos, qui imitatione secularium deteriorantur, exprimeret, qualiter per exempla Israelitarum domus Iuda ceciderit, subdit dicens: Et vidit præuaricatrix soror eius Iuda, quod mœchata esset aduersatrix Israel, & quod dimisissem eam, & dedissem ei libellum repudij: non timuit; sed abiit, & fornicata est etiam ipsa. Quæ omnia nunc implentur, cum ad imitationem carnalium ministri Ecclesiæ deuoluuntur; cum similiter eos superbia erigit, auaritia tabefacit, voluptas dilatat, malitia angustat, ira inflammat, discordia separat, inuidia exulcerat, luxuria inquinans necat. Et item ipsi per quos seculares corrigi debuerant, eos ad contemptum mandatorum Dei per sua mala exempla instigant: Et cum debuerant lucere, vt ait Apostolus, in medio nationis prauæ, vt eos resplendere facerent, magis illorum exempla sequentes tenebrascunt, vt scriptum est: Erit sicut populus sic Sacerdos. Sed sollerter intuendum est, quod ex voce Dei dicitur: quia sic dimisi eam; & quod additur, dedi ei libellum repudij. Nam vel quoslibet seculares, quasi Israelem, vel quoscumque in habitu religionis positos, quasi Iudam tūc Deus dimittit, cum eos, vt scriptum est, secundum desideria cordis eorum sinit: sed cum eos securitas post culpam sequitur, cum nulla disciplina vel increpatio ad cor suum reuocat, etiam libellum repudij accipiunt, vt tanquam coniunx adultera a coniunctione Domini separentur, & quod volunt faciant, quatenus ad æterna supplicia profundius ruant. Vnde necesse est vt vel istos, vel illos tunc consideremus amplius miseriores, quando eos conspicimus in culpa sua sine flagello derelictos, & quanto post iniquitatem prosperantur, tanto perditioni proximiores. Hoc in XII. Ezechielis Homilia.	At superiori libello, cum de violentis loqueremur, cum superbia, & luxuriam cōmemorauimus, de malicia tacentes. Hi ergo qui post professam religionem ad carnales nequitias deuoluuntur, primo per superbiam capiuntur. In qua, vt scriptum est, Omnis perditio sumit initium; quæ eis maxime per hoc subrepit, quia dū redditibus Ecclesiæ, vel donariis fideliū ditati incrassantur, recalcitrāt, & quia in labore hominum non sunt, tenentur ideo superbia: deinde plenam manum habentes vitium illius purpurati diuitis incurrūt, quotidie videlicet splendide epulari, & cultioribus vestibus gestientes pompari. Tum quoque suæ professionis obliti luxuriæ manus tradunt. Apud quos vtique, iuxta illud Comici, Venus frigeret, si Cerere & Baccho non abundasset. Cuius ruinæ descensionem ipsa quoque membrorum demonstrat positio, cum videlicet cor viri superbia tumet superius, deinde venter, postremo genitalia collocantur. Superbia est spiritus, reliquæ duæ carnis. Quæ duæ postquam hominem illexerunt, eo difficilius deponuntur, quo dulcius vtuntur. Iam vero hi tales contra Apostolum secundum carnem viuētes de corporea nobilitate gloriantur: qui si pro certo Dei filios se esse crederēt, nunquam post diuinos natales nobilitatem admirarentur terrenam: & cum scriptum sit, Ne glorieris in vestitu vnquam, isti quod audent faciunt. Nam genus quidem vestimenti, quod religioni dedicatum est, penitus propter humanam reprehensionem abiicere erubescunt, colores tamen & molliciem studiose quærunt: quamuis nonnulli etiam Abbates, vt apertas etiam inimicitias inter se & sanctam regulam protestentur, monasticum scema, videlicet cucullam, induere dedignantur. Et certe sicut in libro Geronticon dicitur, eadem datur gratia in monachico habitu, quæ & in albis baptismi. Et sicut beatus Hieronymus in Epistola ad filiam Mauricij perhibet, Grandis diuinæ gratiæ contumelia est mundani & secularis ornamenti prælatio, & crimen est post chrismatis sanctificationem cuiuscumque specie terrenæ creaturæ caput vel corpus ornari, quod iam cœlesti splendore refulget. Ille diues quem ad magnam exprobrationem Christus ornatum purpura & bysso commemorat, non legem aut Prophetas audierat, & tamen de appetitu vestium vituperatur. Istis ergo quid in iudicio dicturus est idem Christus, quando etiam monachi atque sanctimoniales hoc appetunt, quod non solum a laicis, verum etiam ab eorum coniugibus Apostoli prohibent? Vnde Petrus. Quarum, inquit, sit non extrinsecus capillatura, aut circumdatio auri, aut indumenti vestimentorum cultus; sed qui absconsus cordis est homo. Et Paulus, Mulieres similiter in habitu ornato, cum verecundia & sobrietate ornantes, non in tortis crinibus, aut auro, aut margaritis, aut veste preciosa, sed quod decet mulieres, promittentes castitatem, & bonam conuersationem.	Si ergo sic a coniugatis inhibetur, quantum nefas est, hoc aut sancti habitus viros, aut sanctimoniales appetere? Sanctus Germanus ad Genouefam inter alia. Si, inquit, sæculi huius vel exiguus decor tuam superauit mentem, æternis & cœlestibus ornamentis carebis. Hinc domnus Martinus breui quidem, sed magni ponderis sententia, mulieris honestatem complexus: Summa, inquit, virtus est mulieris nolle videri. Cyprianus Episcopus de Virginibus sic ait. Serico & purpura indutæ, Christum induere nō possunt: auro & margaritis, & monilibus adornatæ, ornamenta cordis & corporis perdiderunt. Et item quod si Petrus, inquit, mulieres admonet coercēdas, quæ excusare soleant cultus suos per maritos; quanto magis id obseruare virginem fas est, cui nulla ornatus sui competit venia, nec deriuari in alterutrum possit mendacium culpæ, sed sola ipsa remaneat in corpore? Sed quæ eiusmodi sunt, non sanctam illam vocem beati Cypriani recipiunt, quin potius irritam faciunt fidem Christi, & scortatorum oculis se magis comunt. Qui scilicet scortatores, vt ait beatus Hieronymus in Epistola ad matrem & filiam, quando audent vxores Christi sponsas frequentius respectant: loquuntur nutibus, & quod minus licet ardentius affectant. Minus, inquit, licet, quia quanto detestabilius est infringere sacrosanctam, quam plebeiam domum; tanto scelestius est sponsam Christi, quam vxorem proximi violare. Certe cum vna ex duabus sororibus viro coniungitur, & illi fidem seruat; cur altera, quæ Christo desponsatur, eandem ei reuerentiam non custodit? Verum vt in eadem Epistola sequitur, Istæ nitidulis vestiuntur, oblitæ quod Christus in Zacharia sordidis vestibus legatur indutus. Siquidem istis pulchra vestis animæ lasciuientis indicium est: per terram trahitur vt statura procerior videatur, de industria dissuitur, vt aliquid appareat quod amet. Calcei nigelli & nitentes stridore suo oculos lasciuos in sæuos excitāt appetitus. Capilli parum defluunt, & recolliguntur. Collum & guttur defluente palliolo casu nudatur, & quasi videri noluerint operire festinant. Hæc Hieronymus. Plura referre pudet. Sed in his omnibus & huiusmodi, non secundum filium Virginis, sed secundum veterem hominem ambulant. Nam, vt ait Iob, omnis istorum, vel istarum dulcedo, vermis. Licet enim in hac vita superfluo cultu carnem ornari gestiant; illud tamen libri Ecclesiastici restat, quia vestietur pannis dormitatio. Et vt in eodem item dicitur: Qui se iungit fornicariis erit nequam, putredo & vermis hæreditabunt illum, & tolletur de numero anima eius. Bona vero cœlestis sponsi, quæ pro his emendicatis perdunt, æterna sunt, & talia sunt, vt adhuc nec ad Pauli quidem auditum peruenerint, nec ad cor eius ascenderint, quamuis ad paradisum raptus fuerit.	Etenim pulchritudinem corporis certis quibusdam & naturalibus terminis Deus clausit; Animæ autem pulchritudinem liberam fecit, & nulla sub necessitate conclusit. Nam etsi etiam corporei decoris potestatem Dominus in nostro permisisset arbitrio, sollicitudo nobis immineret superflua, atque in his quę nihil prodessent omne vitæ nostræ tempus occuparemus. Ex quo cultus animę necessario negligeretur. Quippe qui etiam nunc, vbi nulla nobis potestas est conferendi aliquid corporis decori, hoc tamen agimus, & hoc studemus, vt speciem corporis omnimodis excolamus, dum colorum fucis, vel compositione crinium, vel oculorum rotatu, vel varietate vestium, diuersisque aliis & exquisitis conferre aliquid, vt dixi, decori corporis cupimus; sed quanto magis conueniebat nobis, vt ad cultum animæ operam daremus? Nam corporea pulchritudo in pelle solummodo constat. Nam si viderent homines hoc quod subtus pellem est, sicut Linces in Boetia cernere interiora feruntur, mulieres videre nausearent. Iste decor in flegmate, & sanguine, & humore, ac felle consistit. Si quis enim considerat, quæ intra nares, & quæ intra fauces, & quæ intra ventrem lateant, sordes vtique reperiet. Et si nec extremis digitis flegma vel stercus tangere patimur, quomodo ipsum stercoris saccū amplecti desideramus? Auctor quippe naturarum Dominus, licet multa dignitate hominem condiderit, tamen in hac corruptibili vita plura nos pati permittit, per quæ superbiam carnis retundat. Inde est quod pilus hominis in cibo vel potu repertus magis fastiditur; & pulices de puluere emergentes, minus, quam pediculos, qui ex humore corporis nostri prodeunt, super nos videri abhorremus. Vt autem nouerimus, quod ipsa qualiscumque sit pulchritudo corporis, non de carne, sed de anima est, pensemus quam delectabile sit cadauer hominis, quin potius quantum horrorem videntibus se incutiat. Anima quippe pulcherrima recedente, pulchritudo quam carni dederat tota recedit. Sed isti vel istę qui autori turpitudinis se superbiendo submittunt, nihil secundum religionem fidei, nihilque secundum rationis honestatem discernunt, & iccirco sola quæ carnis sunt sapiunt, non quæ spiritus Dei.	Antequam fides Christi claresceret, antequam mundus alteram vitam sciret, vbi vel æternum regnum pro bonis, vel æterna gehenna pro malis recipitur, non valde mirum erat si se mortales mundialibus illecebris substernebant. At nunc cum non solum per omnes sanctos ab origine mundi prolatos, sed etiam per se ipsum Dei filius de Virgine natus ab eisdem illecebris nos compescat, & ad cœlestes delitias tantopere appetendas persuadeat, mira est, vel potius misera hæc nostra dementia, vt eligamus emendicatis & egenis pruritibus ad modicum lætari momentum: magis quam in omnimoda gloria sociari sanctis in æternum. Sed quid fiet? vtique quod iudex ipse comminatur dicens: Qui contemnunt me, erunt ignobiles. Et item. Despexistis omne consilium meum, & vocaui, & renuistis. Ego quoque in interitu vestro ridebo. Cum irruerit repentina calamitas, quando venerit super vos tribulatio & angustia. Tunc inuocabunt me, & non exaudiam, eo quod exosam habuerint disciplinam. Sed vt item scriptum est, sola vexatio intellectum dabit auditui, quia videlicet cuncta quæ nunc in scripturis audiunt, quæ quasi non intelligant, contemnunt, donec per tormenta puniri incipiant, tunc ad memoriam reducent, tunc mens eorum exæstuat, tunc infructuosæ pœnitentiæ ignibus se inflammat. Qui, vt scriptum est, vtinam, dum licet, intelligerent, ac nouissima prouiderent. Alioquin tale est ac si alicui proponatur vtrum velit, per breuem quidem, sed petrosam viam paululum incedere, & ita inter regios pueros ad regale prandium intromitti? an magis velit cum scurris & damnaticiis per floridum pratum ludendo pergere, & ad finem prati mortem subire? Ille vero non finem, sed qualitatem itineris cogitans eligat magis suauem viam, per quam citius veniat ad horrendum exitium. Isti sane nonnulla bona faciunt, ac interdum viuere secundum disciplinam proponunt, sed semper ad consueta mala replicantur. Esse quippe humiles volunt, sed sine despectu; esse contenti proprijs, sed sine necessitate; esse casti, sed sine maceratione corporis; esse patientes, sed sine contumeliis; adipisci virtutes quærunt, sed consequi non possunt, quia labores earum refugiunt. Vnde bene scriptum est. Inuolutæ sunt semitæ gressuum eorum, quia virtutum studia aut non appetunt, aut si appetierunt, fracti in suo conamine, non ea consequuntur. Hinc item. Væ peccatori ingredienti duabus viis! Nulla lex olim præter naturalem stupra cohibebat, & tamen tanto studio resecabatur, vt Rex Abimelech diceret Poterat aliquis coire de populo cū vxore tua, & induceres super nos grande peccatum. Et Thamar, quæ de Iuda conceperat, flammis adiudicata est, eo quod in viduitate mœchata videretur. Lucretia quoque gentilis Romæ matrona, cū esset a Tarquinij filio violēter oppressa, patruo suo ac viro facinus ad hoc patefecit, vt stupratorē persequerentur. Porro ipsa confusionē non sustinēs, seipsam interfecit. Et vt ad sanctos veniamus Iob sine legali præcepto inter gentiles degēs ait. Pepigi fœdus cū oculis meis, ne quidē cogitarem de virgine. Nō solū subaudis de alterius cōiuge. Gētiles itaq. sic etiā sine lege. At istæ Christo despōsatæ sunt, quibus & viri ad iniuriam sponsi irretractabiliter se inserunt, & ipsæ eis impudenter se ingerunt. O quales istæ lampades obuiam sponso! tenebūtur certe pocula plena, sicut in Apocalypsi legitur, fornicationum. Item Iob ait. Si deceptum est cor meum super mulierem: Qui vt magnitudinem tanti facinoris ostenderet, subiunxit. Quam enim partem haberet in me Deus desuper? Et illos quidem sola vis naturalis legis coercebat. At nos multis & validis conditionibus ligaremur, si omnino infrenes non fuissemus. Nam vt de multis pauca perstringam, Christus iam de Virgine natus est, vt exhibeat sibi sponsam non habētem maculam aut rugam, sed virginē, vt ait Apostolus, & castā. Iam leuauit signum Crucis in nationibus, & protestatur dicens: Qui nō baiulat crucem suam quotidie, non est me dignus. Crucem vero baiulat, qui corde & corpore castus carnis curam in desideriis nequaquam facit. Quomodo igitur crucē baiulat qui carnē suam a concupiscentiis non crucifigit? Apostolus enim cultores ventris, non portitores, sed inimicos eiusdem crucis appellat. Nos parētes nostri, sicut Abraham obtulit Isaac, & Anna Samuelem, Deo in Sacrificium obtulerunt. Nos templum Dei quod esse ipsi debuimus violantes, & oblationem eius commaculantes idem nosmetipsos, in fermentum cōuersi sumus. Naaman Syrus in tantam habuit reuerentiam locū, in quo nomen Dei inuocabatur, vt de Israel terram cum burdonibus portaret. Nos in atriis Ecclesiæ consistentes, in terram Sanctorum, iuxta quod Propheta plangit, iniqua gerimus. In terra Sanctorum, inquit, iniqua gessit. Sed sequitur. Ideo nō videbit gloriam Domini. Vox ad Moysem. Locus, ait, in quo tustas, terra sancta est: Qui etiā nō est ausus respicere contra ignem, & ecce plus est in altare, ad quod nos impure & irreuerēter accedimus. Nam ignis ille non erat Deus, sed creatura, ex qua vox Dei resonaret; hic vero corpus Christi est, in quo habitat omnis plenitudo diuinitatis. Verū quia de sacri loci reuerentia sese occasio præbet, dicendum videtur quid ante hos annos in Carrilocensi Monasterio cōtigit. Quidam vassus nomine Richerius ibi metu inimicorum confugerat, qui in cella, quæ Ecclesiæ adhęret, nocte dormiens, cum vxorem suam cognoscere vellet, ita sicut canis eidem inhæsit, vt nullatenus ab ea diuelli posset. Cum igitur se ita teneri sensisset, succlamauit, rumor subitus increpuit. Accurrerunt omnes. Illi tam metu quam verecundia vehementer confusi sunt. Monachos vocari fecere, quanta potuerunt munera loco sancto dederunt. Cum diu esset a Monachis oratum, sibi redditi sunt. Filium eius, & fratres ego noui; ab his qui interfuerunt hoc audiui. Sicut autem ipsa res edocet, complexus coniugum, quia licitus erat, tēporaliter punitus est ob illicitā illius sacri loci præsumptionē, vbi gerebatur. At vero incestorū reatus in sanctis locis patratus ob hoc in præsenti minime plerumq. plectitur, quia tantū est, vt non transitoria, sed æterna vltione feriri debeat. E contra vero quantum sacrati loci reuerentia prosit, hoc satis valet exēplo peruideri. Quidam Rex Longobardorum, sicut in eiusdem gentis Historia legitur, in Cæmeterio cuiusdam Ecclesiæ sancti Ioannis sepeliri se fecit, hæreticus tamen perseuerauit. Cuius tumulum quidam sur effringens, ornamēta cum quibus, vt Rex, sepultus fuerat, asportauit; eidem vero sanctus Ioannes per visionem dixit. Cur ausus es corpus ipsius hominis contingere? fuerit licet non recte credens, tamen mihi se commendauit. Quia ergo hoc facere præsumpsisti, numquam in meam basilicam deinceps ingressum habebis. Quod ita factum est. Quotiescumque enim voluisset beati Ioannis Oratorium ingredi, statim velut a validissimo pugili guttur ei feriretur, sic subito retro ruebat impulsus. Si ergo reuerentia sancti loci contra violatorē sepulchri illius hæretici sanctus Ioannes ita indignatus est, quantum putas & Deus, & Sancti eius irascuntur aduersus quendam, qui sancta loca quolibet modo commaculat? Totus mundus sancta scriptura, quæ nos peccare prohibet, illustratur. Totus Dei testibus, qui hanc obseruauerunt, plenus est: de quibus, vt supra dicitur, ait Iob. Instauras testes tuos contra me. Scilicet quia tot in iudicio testimonium contra nos dabunt, quot legem Dei, quam nos contemnimus, sine præcepti etiam constrictione seruauerunt. Igitur tot causæ frenare nos debuerant, videlicet & fœdus imitandæ castitatis, quod cum suis militibus filius Virginis tanquam dux & præuius iniit, & conditio portandæ crucis, & consecratio, qua vel a parentibus, vel a nobis Deo initiamur, & professio sancti propositi, sed & locorum reuerentia sacratorum, & vicinitas tantæ maiestatis, quæ in altaris mysterio continetur, nec non & scripturarum auctoritas diuinarum, atque tantorum, & ante legem, & post legem exempla Sanctorum.	Constat autem etiam nunc post redemptionis gratiam illa sententia, qua dicitur, quia omnis caro prona est ad malum. Licet enim filius Virginis ad hoc apparuerit, vt opera diaboli destrueret, & libidinem, quam Patriarcha Iacob, filium plangens, feram pessimam vocat, a suis dilectoribus truncauerit: adeo tamen adhuc in syluis nostrarum cogitationum eadem bestia sæuit & fremit, vt vix reperias qui naufragium pudoris tutus euadat. At vero cum ipse filius Virginis respicit terram cordis nostri, & facit eam tremere, & dicit fluctui cogitationum carnalium tanquam mari, huc vsque procedes, & hic confringes tumentes fluctus tuos: resipiscit quisquis illuminari meruerit, & æternam gehennam, quam in agonio voluptatis comparat, sollicite contremiscit. Sed si considerauerit quod Apostolus fornicationem iubet fugere, & quod Iesus ab eo, quem sanauerat, non possit in turba reperiri, & quod sanaturus alium de turba seorsum hunc apprehenderit, & ob hoc a turba vitiorum & pessimis complicibus, tanquam a Sodoma cum Loth profugere voluerit, & aliorsum, quo forte peccandi libertas aliquatenus refrenetur, secedere voluerit: mox omnes quasi diaboli satellites contradicunt, loci sui desertorem appellant, cum tamen si pro temporali honore quolibet adipiscendo quouis discedere voluerit, fauent omnes, & adhortationum, vel etiam munerum adminicula præbent; & non desertorem, sed suæ humilitati prouisorem consentiunt. Et certe locus fidelium Paradisus est, vel quilibet alius, quo tutius via, qua ad paradisum reditur, teneri potest. Quem locū totiens deserimus, quotiēs peccamus. De illa desertione nemo queritur: ista vero ob id opponitur, quia dū præsentia corporalis in illo tali diligitur, quantum eius anima peccando supernis oculis absentetur, omnino nō curatur. Nec mirū si Ægyptij filios Israel ne Deo seruire possint impediūt. Sane postquā cōmunis Dominus, cui prorsus vbique seruitur, Pharisęos redarguit, eo quod nec ipsi intrent, nec alios intrare sinant: saltē hac increpatione coerciti suas contradictiones debuerant isti refrenare, & vel Ægyptios imitari, qui diuinæ formidinis pauore concussi, non solum dimiserunt Israel, sed etiam ornamēta pręstiterunt. Quod quidē & isti dehortatores facere solent, illis dūtaxat qui pro aliquo temporali cōmodo discedunt, quos, vt supra dictum est, non desertores putant, sed suæ salutis prouisores. Scriptū quippe est, Vos qui in Austro habitatis occurrite sitienti cū panibus. Ac si diceretur, vos qui caritatis ardore feruetis, ei, qui Dominū fontem viuum quærere nititur, adiutorium præbete. Verum si Iacob ad Patrē redire cupiens obstinationem Laban reditum eius impedire molientis deprehendit, oportet vt hāc clanculo fugiens, vel humano cōsilio frustretur. Hoc est enim prudentē esse sicut serpentē, qui vulneri caput maxime subiicit; si te eo subducas, vbi caput, quod Christus est, conseruare possis. A domesticis tuis, inquit, caue. Si ergo dixerint, Necessarius es confratrib. vel propinquis tuis: respondebis, Bonum est visitare pupillos, ita tamen vt immaculatū te custodias ab hoc sęculo. Et Apostolus Iesum sequi iussus, nec patrē sepeliri permittitur quidē. In libro septimo Collationum Ioseph Eremita sufficiēter edisserit quod ille fidem suæ professionis rectius seruat, qui se ad eum locum contulerit, quo Dominicæ fidei præcepta plenius adimplere potuerit. Et reuera quale esset, si quis naufragiū dehortaretur, ne vel tabulā arriperet, vel si ramū truncauerit, quē forte manu de gurgite emergens apprehēderit, vel certe si ei qui ceciderit suadeat, vt postquam semel corruit, ibi deinceps iaceat, cum Psalmista dicat; Numquid qui cadit, nō adiiciet, vt resurgat? Et vtinam saltē tali horrore locum vbi anima corruit execraremur, tamque pertinaciter ab eius lapsu resurgere conaremur, vt videlicet illū vitaremus vbi corpore labimur. Hoc contra eos dictum sit, qui desertores appellant illos, qui locū, vbi peccandi libertas est, derelinquentes, tuti Deo famulari desiderant.	Sed vt ad filias Sion delicatas redeamus, quę in Isaia propter mollitiem non filij, sed filiæ nominantur, & erecto collo cōpositoque gradu incedere notātur: Durum est, inquiūt, quod iubetur, fragiles sumus, qui & paganorum irruptionibus, & multis aliis angustati pressuris, nequaquā valemus seruare propositū: sed si fragiles sumus, humiles per hoc esse decet; Nā quid superbit terra & cinis? Si oppressi, comessationes & indumenta preciosa vnde suppetunt? An vestis, cui Deus natiuum dedit colorem, non valet frigus arcere nisi tingatur? Aut sine concubitu non potest viuere homo? sed forte intolerabilem quis causatur ardorem. Et vbi est illud? Non patietur vos tentari super id quod potestis? Respondeat sanctus Hieronymus excusationibus in peccatis. Dicit enim in Epistola ad Demetriadem. Neque enim alia causa facit difficultatē bene vivendi, quā longa consuetudo peccandi quæ nos ita tenet addictos, vt quandam vim naturæ videatur habere. Miramur cum non nobis desidiosis, sine labore, quasi ab alio sanctitas conferatur, qui nullā boni consuetudinē fecimus. Malum namque vetus impugnat bonā voluntatē nouā: quicquid primū in te institueris, hoc manebit. Quapropter vsus inoleuit, vt pueri vel puellæ spiritalibus studiis māciparentur, priusquā secularibus blāditiis illicerentur. Sed proh dolor! iniquitate iā superabundante, res in contrariū versa est: schola virtutum facta est amphiteatrū vitiorū. Ibi vitia discuntur magis, vbi dissuesci debuerāt. Quid ergo tergiuersamur, & naturæ fragilitatem opponimus Deo, quasi nesciat ille quales nos fecit, & oblitus nostræ humanæ fragilitatis imposuerit homini mandata quæ ferre nō possit? O cœcam insaniam & prophanā temeritatē! Dupliciter quippe Deum videmur incusare. Neque enim iustus qui posse dedit, impossibile aliquid imperare potest; neque qui pius est, hominem condemnaret pro his quæ vitare non potest. Et quomodo staret quod ipse perhibet? Iugum meum suaue est. Hanc itaque iusto iniquitatem, nec pio crudelitatem ascribamus.	Quid autē sit, quod pleriq. nec resistendo vitiis contraire possunt, Psalmista requisitus insinuat, nam quasi de sola matre vitiorum sollicitus ait. Veniat mihi pes superbiæ. Et quod ipsa totius ruinæ causa & occasio sit subdēdo manifestat dicēs ibi idem, In superbia ceciderunt, qui operantur iniquitatem. Qui igitur operatur iniquitatem foris, prius per superbiam corruit intus. Quo cōtra electi de Deo dicunt. Qui docet nos super iumēta, & super volucres cœli erudit nos, quia videlicet dum eo inspirāte cogitant quid sunt, nec eos fragilitas carnis velut iumenta deiicit, nec in superbia spiritus quasi volucres eleuat. Qui enim carne labitur in luxuriā, more iumenti prosternitur: qui mēte extollitur, quasi alta petit vt auis. Si enim pie spiritus sub Domino premitur, at supra dictū, illicite caro super spiritū nō eleuatur. Quod si ille autorē superbiendo cōtemnit, iure & a subdita carne contēnetur. Ergo virus libidinis de radice, & de merito nascitur elationis. Quod cū ita sit, tunc anima per originē culpæ more iumentorū in luxuriā cadit, cū superbiendo more volucrū vltra quod debuit eleuat. Hinc est enim quod vel is qui stare videbatur cadit, vel is qui lapsus est, resurgere nequit. Hinc est itaq. quod longa cōtinentia repēte soluitur, & plerūq. virginitas in senili ætate vitiatur. Sic sic elatio nimirum debet fieri? vt qui se superbiendo ante oculos Dei extollūt, vsq. ad iumētorū similitudinē foris deuoluātur? Qui ergo vitiis resistere cupit, sub potēti manu Dei humilietur.	An non in luxuriosis iumentorū similitudo est? An non sic equus & mulus intellectu carent, qui sperant, vel potius sperare se fingunt, quod carnis cōcubitus ad sanitatē proficiat corporis? cū Propheta dicat: Sana me Domine, & sanabor. Et item. In Domino sperans non infirmabor. Quod ita de sanitate mentis intelligitur, vt tamen de sanitate carnis non negetur. Et enim ecōtra nihil ita carnem debilitat, vt luxuria, vnde Hieronymus ait. Cito senescunt quæ iuxta viros sunt. Qui destinati apud gentiles erant, vel ad brauium currere, vel in theatro luctari: ne polluti per somnium viribus eneruarentur, plumbeas laminas circa inguines adhibebant. Sed istis vt Propheta ait fornicationis amor abstulit cor; quippe qui nec hoc ipsum intelligunt per sacram scripturam, quod Pagani nouerant per experimentum. Christus namq. iubet vt pro salute animę tradatur corpus, isti e cōtra pro salute corporis tradunt animā. Cum quidem hoc magis detrimentum sit ipsius corporis. Nec mirum si is, qui diligit iniquitatem, odit animam suam: aut si is, cuius Deus venter est, & qui sequitur auaritiam, quæ est idolorū seruitus, salutem carnis cum Dei contemptu tanquam idololatra requirit. Qui peruerso ordine colunt carnem, quæ non prodest, quicumque & negligunt spiritum, qui viuificatur, reuera vani & mēdaces filij hominum, populus Gomorrhæ, vt ait Isaias, cultores vestium; cum Deus per Ezechielē queratur, quod in superbia ornamentis ipsius vtātur. Qui etiā, sicut Iosephus Iudæos ante excidiū fecisse commemorat, vestimentis exoticis induuntur. Nam de his Hegesippus refert, quia tunc semineis vtebantur, & mutilabant sibi barbas, atq. suas facies more meretricum dealbabāt. Hi vero priscum imitantes morem, & nouellas quasdam species in habitu assumentes, eodem se spiritu libidinis afflatos esse docent; cum Deus comminetur, quia visitabit super omnem qui indutus est veste peregrina.	Sed erubescamus aliquando vile subsellium libidinis esse: nouemus nobis nouale, vt ait Propheta, quia tēpus quærēdi Dominum est, resistamus diabolo, & fugiet a nobis. Audiamus beatum Hieronymum, qui breuitatem huius vitę arguens dicit. Esto, vita nostra mille annis tēdatur, ad extremum totius ætatis diem veniamus. Cum ergo vltima hora venerit, quid proderit cōtinuatæ voluptatis fructus, quæ statim vt cessauerit videbetur non fuisse? Quid nunc diviti apud inferos ardenti, vel quotidianæ delitiæ, vel byssus & purpura prosunt? Inquit Propheta. In tribus & quatuor impietatib. nonne aduersabor? sceleratū est male cogitare, iuxta illud, Væ qui cogitat inutile. Sed ignoscitur. Sceleratius vero, quod male cogitaueris, velle perficere. Sed & hoc ignoscitur. Iam sane sceleratissimum est, opere peccatum perpetrare. Tamen & huic tali benignus iudex manū porrigit, & ad pœnitētiam exhortatur. Quod si peccator pœnitere noluerit, iam Dominus cogitur aduersari, & pro magna pœna suæ peccatorē dimittere voluntati. Adā enim semel peccauit, & mortuus est; videamus quid fecerit. Contra mandatū de fructu arboris edit. Tu ergo si in aliquo contempseris, si pepercit Adę, parcet tibi: imo illi magis parcendum fuerat, qui adhuc rudis & nouellus erat, & nullius ante peccantis, & propter peccatum suum morientis retrahebatur exēplo. Tibi vero, quisquis eiusmodi es post legem, post Prophetas, post Euangelium, post Apostolos, si delinquere volueris, quomodo indulgeri possit ignoro. Achar apud Iericho de interdictis spoliis aliquid furatus est, & super omnem Israel talis ira incubuit, vt stare contra hostes suos nullatenus posset etiā furti nescius, donec anathema lapidaretur. Et hi qui res Ecclesiæ vel pauperū tātopere deuastant, quales triumphos de paganis expectāt? Hos nimirum propter impudentem rapacitatem lupos vespertinos Propheta appellat. Illū vnum qui apud Corinthios fornicatus fuerat Apostolus inter fideles orare nō patitur, ne impura vox eius puras reliquorū voces diuinis auribus, tanquam rauca, sordidaret. Et quomodo conuentus ille suas preces Deo placere pręsumit, inter quos, occulte vel publice simili reatu, non iam vnus, sed multi fœdantur? Nam prædictus Apostolus dicit, quod irritā quis faciens legē Moysi sine retractatione puniretur, sicut in illo cōtigit, qui sabbato ligna colligebat. Et quanto magis, inquit, putatis mereri deteriora supplicia, qui filium Dei cōculcauerit? & itē, volūtarie post cognitionē veritatis peccātibus, iā nō relinquitur hostia pro peccatis.	Neq. enim hoc dicimus, vt eos si cōuerti voluerint desperemus. Quia igitur diuina misericordia præsto est, nostræ cōuersionis horam semper expectat, quæ tantopere parata est ad recipiendum, quantū o vtinam parati essemus ad conuertendū! Sed & de his qui dicuntur non satis confidimus, quod illi furfures istorum verborum curent, qui candidissimum etiam sancti Euangelij panē fastidiunt. Dicimus tamen eo quod dolentibus quoddam consolationis genus est, si causas doloris sui delatrare permittūtur, eo quod scriptum est. Maledictus qui prohibet gladiū suum a sanguine: id est vocē suā ab increpatione peccati. Dicimus ergo quod possumus, vt nos de prauorū peruersitate saltem aliquid dolere mōstremus. An non merito dolēdū est, quod Christianitas, quæ quāto prouectior est, tāto magis roborari debuit: sic ecōtra ab statu rectitudinis incuruatur, vt eius religio cūcta defecisse videatur? Omnes enim festini & præcipites ad malū currimus, & vt Ioānes in primo libro de cōpunctione dicit: Nō per vnum, sed per omnes actus nostros ad ignē gehennæ festinamus, & tātus diuinorū præceptorum contēptus irrepsit, vt nō solum per mala quælibet opera Deum offendere non metuamus: sed hoc ipsum quod de eius mandatis facere videmur, magis pro vana gloria quam pro illo geramus....................... destrueret; nos econtra & factis, & vocib. & ipso gestu corporis, quo sēper interioris hominis affectus per exteriorē prodūtur, ipsam reedificamus. Ipsi quippe velut empta mancipia subiacemus, & ceruices nostras ab eius ludibriis per Dominicā crucē ereptas, ita nunc eidē subiugamus, vt illi de ipsis bonis operibus seruiamus, adeo vt quod dicere pudet, ipsum illud sancti Euangelij verbum, quo dicitur: Omnis qui se exaltat humiliabitur, cum quadam iactātia legamus. Siquidē beatus Augustinus in libro Confessionū perhibet quia pœnaliter peccat, qui in diuinis respōsoriis modulatione magis, quā sensu verborū delectatur. Sanctus quoq. Hieronymus in Epistola ad Ephesios disserit, quod nō sunt in Ecclesia guttur, & voces dulci ac theatrali modulatione colendæ, quia Deo non voce, sed corde cantandum sit. Nos vero econtra modulatione magis humanas aures quā diuinas pensamus: cum ad hoc institutus sit psallēdi vsus, vt sicut Dauid citharizando nequā spiritum cōpescebat in Saul, ita cātores modulādo quælibet diabolica desideria de cordib. audientiū expellāt.	Supra dictum est quia de fragilitate causamur, & ob hoc quasi per condescensionem carnes ad esum pręsumimus. Sed prędictus Hieronymus in libro cōtra Iouinianum perhibet, quod esus carnium vsq. ad diluuium ignotus fuit. Postea vero dentib. murmurantiū neruos, & virulētas carnes cōmemorat iniectas, cum datione videlicet legis quam implere nullus potuit, quādo & repudium ad duritiam cordis permissum est. Apostolus docet, quod Deus Pater in Christo Iesu recapitulare omnia proposuit, & ad principium retrahere: vt ipse in Apocalypsi. Ego sum, inquit, Alpha & Omega, id est initium & finis. Postquam ergo Christus venit in finem temporum, & Omega reuocauit ad Alpha, & extremitatē retraxit ad principiū. Postea nec repudium nobis dare permittitur, nec comedere carnes, dicente Apostolo. Bonū est non comedere carnes, nec bibere vinum: sed de vino ad Timotheum scribens ait: Modico vino vtere propter stomachum tuū. Modicum videlicet, & propter stomachum: quoniā ipse Hieronymus ait in Epistola ad Ephesios. Sicut non possumus Deo & mammonæ seruire, sic nequimus spiritu pariter impleri & vino. Vinum ergo concedit, sed modicum. De carnibus nunquā tale reperies. In XXX. autem Moralium libro dicitur, quia plerique certaminis ordinē ignorantes, edomare gulam negligunt, & cætera vitia expugnare nitūtur. Sed dum venter nō restringitur, simul cunctæ virtutes per carnis cōcupiscentiam obruuntur. Hinc est quod non alius quilibet muros Hierusalem, sed Princeps coquorum destruxit: quia venter dū non restringitur virtutes animæ perdit. Ea igitur sumenda sunt quæ naturæ necessitas quærit, non quę voluptas gulæ suggerit, quia sicut item in Pastorali scribitur: Toties primi hominis lapsus iteratur, quoties quædam alimēta saluti animæ contraria per carnis concupiscentiam sumuntur.	Compositus vero incessus cum a religione, tum etiam ab honestate multum abhorret. Sicut enim os iuxta vocem Domini ex cordis abundantia loquitur, sic exterioris hominis motus ex qualitate interioris formantur. Hinc enim scriptum est: Amictus corporis, & risus dentium, & incessus hominis, enunciant de eo. Naturæ quippe nil fucatum placet, sed potius quantum auctori eiusdem naturæ displiceat, ipse testatur dicens per Prophetam: pro eo quod eleuatæ sunt filiæ Sion, & erecto ambulauerunt collo, & nutibus oculorum ibant, & plaudebant, & ambulabāt, & pedibus suis composito gradu incedebant, decaluabit Dominus verticem filiarum Sion, & Dominus crinem earum nudabit, & cætera vsque illud. Et erit pro suaui odore sœtor, & pro zona funiculus, & pro crispante crine caluitium, & pro fascia pectorali cilicium. Sanctus Ambrosius in libro Officiorum dicit de duobus Clericis, qui inordinate incedebant, quod tempore Processionis retro se faciebat eos incedere, quia videlicet vsum malum quem corrigere in eis non poterat, videre nō patiebatur: quorum vnus postea sicut ipse refert publice lapsus, atque de suo gradu deiectus est. Gregorius quoque Nazianzenus in secundo cōtra Paganos libro ita de Iuliano Apostata refert. Mihi, inquit, olim eiusdem Iuliani mores comperti sunt, dum hunc ab Athenis clarius agnouissem. Consideraui enim virum & non frustra. Vates enim egregius est qui bene considerat. Erat igitur in eo inconstantia morum, incessus vberior, ceruix inflexibilis, humeri iactabiles, oculi huc illucque discurrentes, pedes impatientes, nares spirantes contemptum, risus incontinens, & quasi subbulliens. Sed quid per vniuersa discurro? Hunc ante opera vidi, & dixi: O quale malum nutrit respublica Romanorum!	Sane tria hæc vitia, per quæ maligno hosti maxime, & religionis professores, & insuper omne humanum genus succumbit, quam sint pauenda mortalibus non solum veteris ac noui Testamenti sententiæ, sed ipsa quoque manifestant exempla. Nam ille qui est principium viarum Dei, primus per superbiam corruit. Vnde & Saluator, ne Discipuli de accepta signorum potestate superbirēt, prolapsum Angelum eis ad memoriam reuocat, dicens: Videbam Sathanam sicut fulgur de cælo cadentem. De quo etiam beato Iob Deus idcirco tam mira in quibus fuit, & quæ amisit insinuat, vt territo homini ostendat quid ipse si superbiat, de elationis suę culpa passurus sit, si feriēdo illi parcere noluit, quem creando in gloria tantæ claritatis eleuauit. Cōsideret ergo homo quid elatus in terra mereatur, si & prælatus Angelis Angelus in cœlo prosternitur? Vnde & bene per Prophetam dicit: Inebriatus est in cœlo gladius meus, ac si aperte diceret: qua ira feriam superbos terræ perpendite, si ipsos etiam quos in cœlo iuxta me condidi percutere pro elationis vitio non peperci. Per hanc ergo Sathanas corruit, per hanc vnumquemque hominē se sequentem sternit. Hæc si in corde recepta fuerit, nō solum quibuslibet vitiis hominem tradit: sed de ipsis quoq. virtutibus, quas forte egerit, sibi hāc seruire facit, dum de his vanam gloriam quærit. Alios autē ex temporalibus rebus, alios ex spiritualibus tentat. Nam alius intumescit auro, alius eloquio, alius infimis rebus, alius cœlestibus. Vna eademque res tamen ante Dei oculos agitur; quamuis in diuersorū cordibus diuerso, ne cognosci valeat, amictu pallietur, nisi forte quia tunc periculosior est, cum de virtutibus pullulat, quoniam in eo qui sanctus creditur nullus hāc arguere præsumit. Ditioribus autem, vel diuitiis, vel virtutibus ob hoc durius dominatur, quia apud illos eo maiorem intumescendi materiam habet, quo in eis maiori potestate, aut laudabiliori sanctitate fulcitur.	His vero indiciis deprehenditur, quem possederit, semper hunc ad inferendas cōtumelias facit præcipitem, ad sufferendas vero pigrum. Hinc in ea re quam sponte non appetit, nullis exhortationibus flecti patitur. Ad hoc autem quod latenter desiderat quærit per similitudinem vt cogatur, & ipse se ingerit, si contingat vt a nullo inuitetur. Sēper aliena opera despicit, semper sua miratur, singulariter se cūcta agere credit, & si nullus collaudauerit, ipse tamen suas laudes aut tacitus, aut etiam per ostentationis vocem clamat. In tristitia vero siue in lætitia pene semper modum excedit, clamosus in voce, in silentio nimius, verbis & habitu compositus, actione dissipatus. Humilitatis speciē interdum assumit; sed vel oculorum nutu, vel sermone, qualis intus sit post paululum innotescit, qui sæpe magna gerit, si hæc iuxta suum arbitriū agere permittatur. At contra humiles semper pauidi, semperque suspecti, hoc habent proprium vt semper opera sua paruipendant. Vnde & in iudicio cum ipse iudex eos laudauerit dicens, Venite benedicti Patris mei, &c. ipsi cōsuetam adhuc humilitatem retinentes respondebunt. Domine, quando ista vel illa fecimus? Cum e contra superbi etiam Deo increpante excusare se nituntur. Humiles itaque cum humilitate, quasi sub quodam tegmine sese abscondent, & a diuina nimia animadversione contra superbiam principaliter pugnant, & quasi contra vehementes ictus oculum in suo corpore magis custodiunt, dum studiosius in se humilitatem tuentes semper se inter virtutes timent. Quia vero Redemptor noster corda regit humilium, & ipse ad beatum Iob dicit, quod Leuiathan Rex sit superborum, consideret quisque vtrum humilitatem an superbiam habeat. Facile veluti quodam indicio reperiet, sub quo Rege militat, quoniam omnino manifestissimum signum reproborum superbia est, & e cōtra humilitas electorum. Itaque superbia abominatio est, humilitas sacrificium. Nam de illa dicitur. Abominabilis est apud Deum omnis qui exaltat cor suum. De ista vero: Sacrificium Deo spiritus contribulatus. Quanto autem quique pauperiores sunt, tanto in illam abominationem rarius incurrunt, at vero istud sacrificiū diuites vix inueniunt.	De quinque modis gulæ quos ob prolixitatem omittimus, in libro Moraliū XXIX. magna subtilitate disputatur, Hic tamen suggerendum videtur, vt quisque cogitet quale peccatū sit pro quo Adam cū omni stirpe sua de Paradiso eiectus est: pro quo populus in deserto vsq. ad Idololatriam venit, dicēte Apostolo: Sedit populus māducare & bibere, & surrexerunt ludere. Et itē de cōcupitis carnibus. Adhuc escæ eorū erāt in ore ipsorū. & quæ sequuntur. Pro quo & cū Madianitis mœchati sunt. Pro quo & Esau primogenita sua perdidit. Pro quo Sodoma ad fornicationis lapsum proruit, Deo testante, qui ait: Hæc fuit iniquitas sororis tuæ Sodomæ, saturitas panis. Cuius vitij culpam perfidiæ comparat Apostolus dicens, quod cultores ventris & inimici sint sanctæ Crucis, & Deus ipsorum sit vēter eorum. Quem videlicet ventrem & escas Deum asserit destructorem dicens: Esca ventri, & venter escis, Deus autē & hunc & has destruet. Et quid multis necesse est? Ipse Creator & cognitor humanæ naturæ Christus, vt ostēderet vbi cuncta vitia pullulant, vel vbi recidi debeant, hoc solum veluti pręcipue necessarium iubet: Videte ne grauētur corda vestra in crapula & ebrietate. Quæ duo si recidūtur, cętera facile superantur. Et certe quis absq. parsimonia se præsumit inter electos haberi, cum ipse vas electionis Paulus ideo corpus suum castigat, ne reprobus fiat? Nā & Iob dicit, quia Sapientia non inuenietur in terra suauiter viuētium. Et ipsa Sapientia testatur, quia neminem diligit Deus nisi eum qui cum ipsa habitat. Ergo non se palpent, qui suauiter viuunt, ne forte si apud eos non inueniatur Sapientia, non diligantur a Deo.	At vero de luxuria suggestrice eiusdē gulæ quis aliquid loqui valeat, quod illi nō despuantur, qui eius flāmis insaniunt? quandoquidē hi nec Patriarcharum, nec Prophetarum, nec Apostolorum, sed nec omnium Sanctorum ab origine mūdi de religione loquentium voces curant. Quin & ipsum filium Virginis ita contēnunt, vt in atriis eius ipso vidente fornicentur, & in ipsis diuersoriis, quæ ad hoc deuotione fidelium cōstructa sunt ut castitas in septis locis tutius seruaretur, ita fluxu libidinis redundant, vt non sit Marię locus vbi puerum Iesum reclinet. Nec mirum sane si mācipia libidinis non formident, quia sicut ait Propheta: Fornicatio aufert cor. Non enim est timor Dei ante oculos eorum, quorū guttur est vt sepulchrū patens. Quib. tamē aliquid rationis adhuc inest, oporteret vt pōdus tanti sceleris, vel ex rebus in sæculo gestis, vel ex Sanctorum dictis pensarent, de quibus pauca, si sorte audire dignētur, commemoremus. Vt itaq. Deus futuris huius sæculi ætatib. ostēderet, quod maxime per hoc vitiū exacerbaretur, mox vt filij Seth filiabus Cain sese cōmiscuerunt, & se perhibuit pœnitere quod hominem fecisset, & omni creaturæ diluuium comminatus est. Nam licet Adam peccante terrā maledixerit, & Cain fratricidium iaculo maledictionis mulctauerit, non tamē dolore cordis, aut pœnitudine sicut hic tactus asseritur, neq. generali exitio mundum perire decreuit, neq. pro qualicumq. alio scelere tanta animaduersione sese vltus est, qua pro isto, cum illa famosissima conflagratione quinq. ciuitates igne & sulphure etiā ante legē consumpsit. Cuius fama facti libris quoq. gētiliū celebratur. Nā & adhuc omnia quę ibi gignūtur plena cinerib. teste Orosio, reperiūtur. Quare autē vel igne qui exurit, vel sulphure quod fœtet, luxuria puniatur, in Dialogo S. Gregorij plenius edocemur. Quo nimirū facto Deus omnes in futurum generationes erudire voluit, vt scirēt quantopere fugiendū sit istud flagitium post fidei cognitionē, quod ille tanta animaduersione puniuit etiā ante Legis prohibitionē. Sane cum ad gratiā reconciliationis genus humanū reducere decreuisset, mox Abrahę quē fidei primordiis initiabat ad indiciū recidēdæ libidinis circūcidi præcepit; ita tunc demonstrans quia necesse est, vt omnes qui ad eum pertinēt a vitiis, & concupiscentiis mucrone Crucis se circūcidant. Illum vero qui post redēptionis gratiā primus in reatu fornicationis deprehēsus est Apostolus illico Sathanæ tradidit, qui & alios, quos forte Sathanas ob alia quælibet flagitia vexabat, eripere solitus erat. Propter hoc tamen scelus hunc eidē Sathanæ mox mancipauit, qui vtique vel nouitate nuper susceptæ religionis, vel ignorantia necdum expertæ constrictionis poterat vtcumq. excusare.	Verū vt aliquid sub argumento dicamus, quare iustus iudex Deus infantē legitimo matrimonio & absoluto tēpore cōceptum, etiam si priusquā peccare possit, moritur, cur ęternaliter condēnet? Sed dū proprio reatu minime punitur, manifestum est illud fieri propter illud peccatū quod fit hora cōceptionis. Si ergo tāta est culpa in cōiugali cōcubitu, vt infans pro illa sola puniri debeat, quanta in stupro est vel in pollutione, quę ad solā libidinē explendā patratur? Merito igitur protestatur Apostolus, quia fornicatores & adulteros iudicabit Deus. Liquet certe quod minores causæ per minores iudices soleant iudicari, sed cū aliquod tale negotiū obrepserit, quod per se nullatenus expedire valeant, id ad Principis notitiam referunt. Vt igitur quantus sit iste reatus monstraretur, ad solius Dei iudiciū referri perhibetur. Sub hoc sensu est intelligendū etiam illud, quod idē Apostolus ait. Nihil mihi cōscius sum, sed nō in hoc iustificatus sum. Nā cur se iustificare non audeat, quāuis nihil mali post baptisma sibi conscius sit, manifestat subdens; Qui autem iudicat me Dominus est, ac si diceret: Non æqualis, sed cuius iræ resistere nemo potest. Porro ad enormitatē tanti vitij demonstrandam, idē ipse Apostolus subdit. Omne peccatum quodcumq. fecerit homo, extra corpus est: qui autē fornicatur, in corpus suum peccat. Cor namq. nostrum, de quo Dominus peccata exire perhibet, intra corpus est. Hoc ergo nō ob hoc dicit Apostolus, vt sola fornicatio intra corpus sit, sed vt ostēderet, quia quantum grauior est aliis peccatis, tantū distat morbus interior ab vlceribus quę in cute sunt. Nōne & hoc Deus approbat, qui fortitudinē diaboli in hoc vitio constare perhibuit dicens, vt supradictū est ad beatū Iob: Fortitudo eius in lumbis eius, hinc etiam est quod prædictus Apostolus contra cætera quidem vitia pugnare nos in cominus iubet, fornicationem vero fugere hortatur: nimirum suadens, vt si quis præliator frequenti hostium congressione victoriosus, si armatum talem incurrat aliquando, cui cōgredi nullatenus audēs ab eo per fugā declinet: ita quilibet Christianus etiam, si alia vitia superauerit, ab occasionibus tamen libidinis longe se faciat, ne si minimo digito ligetur totus tradatur.	Hæc fortissimum Samson sola vicit, hæc sanctissimum Dauid non præteriit, sapientissimum Salomonem penitus suffocauit, cum, sicut scriptum est, potestatem sui corporis non haberet. Hæc Amon filiū Dauid in sororem præcipitauit. Quis ergo iam de virtutum charismate confidat? Si hæc lapides relinquat, de stipulis quid fiet? Quæ idcirco periculosior est, quia citius mentes eneruat, quoniam magis delectat. Idcirco autem tam districte punitur, quia facile domari potest: quod videlicet ex hoc apparet, quia quantolibet ardore mœchus insaniat, ab aliquo tamen visus mox se refrenat, qui vtique vel tantam reuerentiam diuinis obtutibus præstare debuerat. Sed insania vincitur, & Hieronymus in Iohel dicit: In eo cordis oculos hæc eadem libido excæcans, ita sensum eius inebriat, vt propter ignominiosam corporis partem pretiosam animam in seruiles blanditias inclinet, & in præsenti turpem infamiam, in futuro autem damnationem perpetuam deliberet incurrere, dum insano pruritu vel puncto temporis abutatur. Neque enim ineuitabili necessitate hominem constringit, vt alia vitia plerumque faciunt, sicut fames. Quod Salomon ostendit dicens: Non grandis culpa est, cum quis furatur: furatur enim vt esurientem impleat animam, attamen reddit septuplum. Qui autem adulter est, perdet animam suam, & opprobrium illius non delebitur. Quoniam talis quisque propter solam superbiam peccat. Nonnulli vero quædam bona faciunt, vt in hoc vitio impune volutentur. Quibus in sequentibus Salomon obuiat, dicens de zelo Dei: Non acquiescet cuiusquam precibus, nec suscipiet pro redemptione dona plurima. Hinc in Iob: Non credat frustra errore deceptus, quod aliquo precio redimendus sit. Quoties post culpam eleemosynam tribuimus, quasi pro eadem culpa precium damus, iuxta illud: Sicut aqua extinguit ignem, ita eleemosyna extinguit peccatum. Vnde Daniel ad Nabuchodonosor, Peccata, inquit, tua eleemosynis redime. Et domnus Martinus perhibet antiqua delicta melioris vitæ conuersatione purgari. Sed sicut in XXII. libro Moralium disputatur: qui ita eleemosynam tribuit, vt culpam non dimittat, animam non redimit, quam a vitiis non compescit.	Hoc ille Eremita suo facto probat, qui cum multis virtutibus cum quodam filio suo collega deseruisset, hæc illi per diabolum iniecta cogitatio est, vt quandocumque libidine titillaretur, sic semen de tritu genitalis membri egerere deberet, tanquam flegma de naribus proiiceret. Qui ob id & dæmonibus moriens vidente socio traditus est, cum quidem isdem socius reatum eius ignorans, sed exercitia virtutum recolens, pene desperauit dicens: O quis poterit saluus esse, quando iste periit! Cui mox Angelus adstans dixit, Ne turberis, iste enim licet multa fecerit, tamen per illud vitium, quod Apostolus vocat immunditiam, cuncta fœdauit. De quo ait Propheta: Manus vestræ sanguine plenæ sunt. Si quidem tale aliquid nostro tempore contigit, quod ne sui nouitate vilescat considerandum est, quia ille facit nouissima qui facit antiqua. Et Poeta dicit,	Rursus ab antiquis veniunt miracula causis.	Quidam itaque presbyter in pago Abricantino, nepos Ioannis Præpositi de mōte sancti Michaelis, de continentia desperauerat. Hic per nouem vices Romam adiit, a beato scilicet Petro impunitatem sceleris, quasi propter frequentem loci visitationem sperans promereri. Quamuis enim peccatum deserere nollet, tamen vehementer timebat: quoniam iste est mos prauorum, vt licet in culpa superbiant, licet praua foras audacter faciant, in corde tamen trepidare coguntur, vt ipse timor sit apertus testis damnationis. Vnde Adam post culpam ad latibulum fugit, & timens multum timuit, quia Deo dure respondit. Hic ergo timens quasi religionis obsequium deferebat: sed vt Deus ostenderet, quod satisfactionem nisi pro his peccatis quæ deseruntur non recipit, cum rediret nona vice, & quasi securior concubitum repeteret, ita diuino iudicio miser interiit, vt cum semen funderet, animam pariter exhalaret, sicut infelix mulier perhibuit. Hoc quoque in Sichem expressum est, qui videlicet Dinam, quam corruperat, retinere maluit, vltionem stupri nec circuncisus euasit.	Forte quæritur, cur ea quæ terrorem incutiūt, sine consolationis verbis continuentur. Sed de his nunc sermo est, qui diuinæ præceptioni resistentes timorem Domini dereliquerunt: languorem animæ incurrunt, nec tamen resipiscunt, dissipati sunt, nec tamen compuncti. Oportet enim vt in eis putredo vulneris prius timoris ferro secetur, ne iugiter defluente sanie peccati suauitas vnguenti reiiciatur. Omnes enim scripturæ comminationes contra peccatores iaculantur, sed quousque resipiscant. Et e contra vniuersæ eiusdem scripturæ consolationes, ex ea hora qua forte resipuerint, eis blandiuntur. Ferrum namque, vt in Epistola Ioannis Augustinus ait, corium transforat, vt linum intrare possit. Et ita necesse est vt timor mentem transfigat, iuxta illud: Confige timore tuo carnes meas, quatenus facto foramine, quasi per ferrum charitas, quæ permansura est, succedat. Porro mos prauorum est, vt nihil audire velint, per quod eorum terrena lætitia perturbetur, sed illos libenter auscultant qui placentia loquuntur. De quibus Apostolus: Coaceruabunt, inquit, magistros prurientes auribus. Et Propheta ex eorum voce. Loquimini nobis placentia. Sed Dominus & magistris, & auditoribus terribiliter comminatur, dicens per Prophetam. Et qui beatificant, & qui beatificantur, erunt præcipitati, diligentibus quippe legem pax multa, & e contra non est pax impiis, dicit Dominus. Quisquis ergo comminationibus scripturarum, etiam auditu non vult terreri, quantomagis debet earundem comminationum experientiam formidare? Quisquis autem vult securus esse, audiat monentem Dominum: Diuerte a malo & fac bonum, vt fiat illud: Qui autem me audierit absque terrore quiescet. E contra per Isaiam, quod si non audieritis me, gladius meus deuorabit vos. Sane quam gratum sit Deo, si comminationem scripturarum reuerenter audiamus, vel quam iniuriosum sit ei, si contemnamus, in facto Iosiæ Regis, & Ioachim demonstrat. Quorum Iosias audito Legis volumine intremuit. Cui & ilico Deus mandauit, dicens: Pro eo quod audisti verba voluminis, & perterritum est cor tuum, & ego audiui, ait Dominus, idcirco colligam te in pace. Ioachim vero qui non solum non timuit, sed etiam volumen Ieremiæ combussit, diuinam inuectionem promeruit, qua ei dictum est. Non erit ex eo qui sedeat super solium Dauid, sed cadauer eius proiicietur.	Et de hoc quidem quod vel per hæc tria vitia, vel per cætera quæ enumerare pudet, a Christo apostatare videntur, valde dolēdum est: sed multo plus de hoc quod illud sacrosanctum mysterium Dominici videlicet corporis temerare præsumunt. Hoc enim beneficium maius est inter omnia bona, quæ hominibus cōcessa sunt, & hoc est quod Deus maiori caritate mortalibus indulsit, quia in hoc mysterio salus mundi tota consistit. Et certe dum indigne tractatur, per hoc maxime diuina quotidie maiestas iniuriatur. De hoc ergo dolendum est, de hoc omnimodis ingemiscendum, vt si emendare non possumus, vel dolendi affectum nobis inesse reclamando monstremus: ne forte vox Christi nos arguat, dicens. Sustinui qui semel contristaretur & non fuit. Quod denique mysterium primordiis Ecclesiæ non tam frequenter vt nunc celebrabatur: tamen quanto rarius, tanto religiosius agebatur. Tempore namque priorum Patrum illis iniungebatur, vt Eusebij refert historia, sacrificandi officium, qui naturali simplicitate fulgebant, iuxta illud: Cum simplicibus sermocinatio Dei. Quod mysterium qui participare debebant, discalciatis pedibus accedebant; propter illud quod Moysi & Iosue præceptum est. Sanctus quoque Pachomius pistoribus præcepit, vt cum oblationes coquerent, salutaria meditarentur, nihil vane loquentes. Cum ergo hoc in monasterio Tabennense quadam vice violaretur, statim Pachomio diuinitus reuelatum est, qui protinus Theodorum mittens negligentiam hanc velut diuini præcepti transgressionem emendari fecit. At nunc valde quidem, valde frequentius, sed quod nimis dolendum est, negligentius frequentatur. Quam scilicet negligentiam & ipsa Ecclesiæ facies, & ipsa vasa altaris, sed & linteamina, seu quælibet cætera, quæ ad vsum Dominicæ seruitutis pertinent, manifeste demonstrant. Non necesse est singula singulatim prodere: satis patet quæ studiosius sacerdotes colunt quæ sua sunt, an quæ altaris. Sed nimirum cum caritas quæ est plenitudo legis penitus tota iam refrigescit, quomodo in sacrificando continuatio tanta perseuerat, nisi quia malignus hostis in hoc sacrificantibus contradicit, in quo magis eos grauari nouit? Neque enim Iudam vetuit Eucharistiam sumere. Sciuit enim quia sicut a deuotis per illius mysterij perceptionem eius fraus compescitur, sic in his qui eam indigni percipiunt licentius grassatur. Contra eos etenim qui exteriorem ecclesiæ cultum negligunt, Dominus per Malachiam queritur, dicens. O vos sacerdotes, qui despicitis nomen meum, offertis super altare meum panem pollutum, & dicitis, Mensa Domini polluta est. Polluunt sacerdotes panem, id est corpus Christi, vt Hieronymus exponit, qui indigni accedunt ad altare. Mensam vero despectam licet verbis non dicant, tamen cum exteriorem ei cultum non ornant, eam etiam laicis despectabilē faciunt quoniam carnaliū sensus deesse putāt sanctimoniam diuinæ virtutis, vbi deesse vident ornatum ambitionis. Vnde & congruit eis quod item dicitur. Vos recessistis de via, & scandalizastis plurimos: propter quod & ego dedi vos contēptibiles esse. Deniq. quod loca sancta vel Ministri Ecclesię nūc in contemptu sunt, maxime ipsorum Ministrorum culpa est. Quod ex his apparet, quoniam ipsi laici qui eos despiciunt, si quem forte repererint quem religiosum credant, non mediocriter venerari solent. Qui enim ad altare sacrificare Deo volunt, ipsi prius per mortificationem vitiorum Dei sacrificium esse debent: alioquin magis temerarij, quam cultores eiusdem mysterij deputantur. Quod per Ieremiam ostenditur, per quem talibus exprobat Deus dicens. Holocautomata vestra addite victimis vestris, & comedite carnes. Vestra, inquit, non mea, quia non sum loquutus cum Patribus vestris, & non præcepi eis de verbo holocautomatum & victimarum, sed hoc præcepi eis dicens. Audite vocē meam, & ambulate in via omni, quam mandaui vobis. Et Isaias: Quis quæsiuit hæc de manibus vestris, ne afferatis sacrificium frustra? Et deinde: Lauamini, mundi estote, & cætera. Quibus verbis ostenditur, quod ille ad sui perniciem sacrificat, qui prius in via mandatorum Dei non ambulat, & qui suæ cogitationis malum ab eius oculis non aufert. Hinc Dauid in Psalmo pœnitentiæ dicit: Si voluisses, sacrificium dedissem. Quale vero sacrificium prius offerre debeamus, vt deinceps altaris sacrificium recto ordine celebrare possimus, manifestat dicens: Sacrificium Deo spiritus contribulatus, ac si diceret: Altaris sacrificio non delectaris, nisi prius sacrificio contriti cordis placatus fueris. Est Ecclesia beatæ Gualburgis in hac vicina nobis regione, in qua miracula fiūt. Contigit autem, sicut domnus Abbas Berno refert, vt eiusdem sanctæ Gualburgis reliquiæ super altare per aliquot dies manerent. Sed mox miracula cessauerunt. Tandem vero ipsa virgo cuidam ex infirmis apparens: Idcirco, inquit, non sanamini, quia reliquiæ meæ sunt super altare Domini, vbi maiestas diuini mysterij debet solummodo celebrari. Quod cum ille custodibus referret tulerunt capsam, & protinus miracula fieri cœperunt. Si ergo ob illius mysterij reuerentiam, nec ipsa sua pignora sancti volunt propius vicinari, quid censendum est de immunditiis?	Est autem domus spiritalis vnusquisque homo fidelis, quam videlicet domum sacerdotes prædicando mundare deberent a sordibus vitiorum. Sed hoc iam ita in negligentiam venit, vt vel ex toto taceant, vel pro muneribus iudicent, vel orent. Vnde per Michæam dicitur: Sacerdotes eius in muneribus iudicant, & in mercede docent, & in pecunia diuinant. Et Malachias: Non seruatis vias meas, & accipitis faciē, qui multa iam cōtra sacerdotes dixerat. Sed vt Hieronymus exponit, idcirco de acceptione personæ ponitur vltimū, quia maius est peccatum. Vnde Psalmista. Cur facies peccatorum sumitis? Et Iacobus hoc plenius peccatum arguit, quod qui fecerit audiat quid Deus per Malachiā talibus comminetur. Ait enim: Nonne mihi voluntas in vobis, & munus non suscipiam de manu vestra, sed proiiciam vos, & disperdam magistrum & discipulum, & maledicam benedictionibus vestris? Quod tunc fit, cum sacerdos pro tali præsumpserit offerre, qui peccare non cessat. Quod sic Hieronymus in hoc loco dicit, hoc solum esse remedium peccatori non facere quæ fecit. Hinc scriptum est: Sacrificium salutare attendere mandatis, & discedere ab omni iniquitate, & deprecatio pro peccatis recedere ab iniustitia. Et supra: Qui conseruat verbum, multiplicat orationem. Contra fautores vero criminosorum Propheta dicit, Væ qui consuunt puluillos sub omni cubitu. Quod ille facit, qui alicui ad mundi amorem, quasi ad lectum declinanti, correptionis duritiam subtrahit: & ut in errore molliter iaceat nulla hunc asperitatis contradictione pulsat. Sed hæc rectores, qui semetipsos diligunt, his proculdubio exhibent, a quibus se noceri posse in studio gloriæ temporalis timent. In ea via, quæ a Tiberinensi Monasterio ducit ad forum, est Ecclesia S. Petri quæ dicitur ad Salas: in cuius vicinio manebat ante hoc triennium quidam latro, qui duos itinerantes, quos hospitio susceperat, spoliare volens, nocte interficere tentauit: sed illi præualentes interfecerunt eum: cumque ad Ecclesiam sepeliendus deferretur, sacerdos pro eo Missam celebrare cœpit. Cum ergo ad verba consecrationis Dominica venire deberet, terribilis sonitus in tecto Ecclesiæ percrebuit, & altare sicut hucusque paret, vsque ad radicem scissum est: sicque sacerdos cum omnibus ingenti pauore perculsus fugit, & pro apostata sacrificare cessauit. Hoc contra eos dictum sit, qui pro sceleratis ob gratiā eorum se oraturos pollicentur.	Sed quid hoc de exterioribus dicimus, cum plerique sic in semetipsis negligentes existant, vt foris in habitu immutentur, & intus per nonnulla grauia peccata a Christi corpore separentur? Et tamen sacrificare non cessant. Dum enim quibusdam indumentis vel ex parte, vel ex toto laicalibus vtuntur, illis merito comparandi sunt, qui in libro de Ciuitate Dei appellantur cynici: & non sancto Ioseph, qui talarem tunicam legitur a patre percepisse. Quos & Ieremias deplorat, dicens: Quomodo mutatus est color optimus? Color optimus est habitus prætendens religionem cunctis amabilem. Qui color tunc immutatur, cum quædam indumenta studio iactantiæ quæsita opinionem vtentis apud laicos vilescere faciunt. Qui autem adhæret meretrici, vnum corpus efficitur, & iam non membrum Christi, sed Antichristi est. De quo per Danielem dicitur, quia erit in concupiscentiis feminarum. Vt enim Paschasius in libro de corpore Domini dicit: Quisquis vel membrū meretricis fit, hic vtiq. elapsus de corpore Christi est, & idcirco non licet ei corpus Christi contingere. Nam qui debeant ipse Christus ostendit, dicens: Qui manducat carnem meam, & bibit meum sanguinem, in me manet, & ego in eo. Ac si diceret, Nisi prius in me maneat carnem meam manducare non potest, neque sanguinem meum bibere. Quid ergo manducat peccator, & quid bibit? Non vtique vtiliter sibi carnem & sanguinem, sed iudicium, licet videatur cum cæteris altaris sacramenta percipere. Et quare? Quia nō se probat prius vtrum in corpore Christi sit, an non. Deinde quia non diiudicat, videlicet vt discernat corpus Domini: quid est quantum, quia sacramentum, qualisque virtus sacramenti, quia diuinum ac spiritale est. Vnde in primordio huius celebritatis Christus iudicium male accipientibus comminatur, dum continuo post buccellam de manu eius perceptā diabolus Iudam peruasit: vbi mox ostenditur futurum in Ecclesia iudiciū. Si quis ergo lapsus de corpore Christi, factus membrum meretricis vel diaboli, præsumpserit hoc sacrosanctum Corpus contingere, nec dubium quin ob id iudicium excipiat, & cum Iuda culpæ societur obnoxius: tam quia corruit, quam quia ex conscientia damnatus, ausus est sine pœnitentia & correctionis venia sancta mysteria temerare. Item ex eodem libro legimus, quia Deus dedit filiis Israel panem de cœlo, habentem omne delectamentum, sed non in pluribus eorum beneplacitum fuit Deo, vt testatur Apostolus. Nam populus ille carnalis Manna fastidiuit, quia inibi non nisi carnalia quæsiuit. Illi itaque mortui sunt, in quibus non beneplacitum fuit Deo. Quicunque vero inter eos spirituales fuerunt, mori non potuerūt, quia spiritaliter comederunt; quia eis esca illa cœlestis saporem & delectamentum immortalitatis præbuit. Itaque similiter nunc in Ecclesia cibus iste quibusdam vita est, quibusdam vero supplicium. Vnde o homo disce quia Deus spiritus est, & ideo intellige quia cibus iste non carnaliter, sed spiritaliter, & cogitandus & sumendus est, quia neque ab alio quam ab ipso Christo cōsecratur, neque ab alio quam ab ipso porrigitur. Et quidem sacerdos visibilis astat, per cuius manus consecrari & tribui videtur, sed Christus qui illum & consecrat & tribuit, cui & remedium cuique ad iudicium tribuatur, diuinitus discernit. Nam is qui cum Iuda cōtemptu & vitio reus tenetur, cum Iuda vtique condemnatur: et qui cum Petro ac cæteris fideliter participatur, cum ipso vtique & cæteris Apostolis in corpore & anima consecratur. Hoc ergo iudicium in natale calicis mox excipitur, vt doceatur qui contemptoribus immineat, si damnati a conscientia pedem a mensa Domini non retraxerint. Hinc Deus per Moysem: Dic, inquit, ad filios Aaron, & ad posteros eorum: Omnis qui accesserit de stirpe vestra ad ea quæ consecrata sunt, in qua est immunditia, peribit coram Deo. Ego sum Dominus. Et certe illa nihil aliud erant quam vmbra istorum. Si ergo vmbram non licebat immundū accedere, quantominus ad ipsam veritatem? Ex qua in finem prohibitionis conclusit, dicens. Ego Dominus. Ac si dicat. Ego scrutans corda, ego ipse sacerdos, qui discerno qualis vnusquisque accedat. Hinc Ambrosius in primo Officiorum. Castificabatur, inquit, populus per biduum, aut triduum, & lauabant vestimenta sua, & non aliter ad hostiam accedere permittebatur. Sed si in figura tanta populo obseruantia iubebatur, quanta in ipsa veritate sacerdotibus tenenda est? Disce igitur, o Sacerdos & Leuita, quid sit lauare vestimenta, ne inquinato corpore quo anima vestitur, maiestatem tanti mysterij temerare præsumas. Hinc in Regum volumine dicitur. Si peccauerit vir in virum, placari ei potest Deus: Si autem in Deum peccauerit, quis orabit pro eo? Tunc enim de negligentia sacrificiorum licet tepide Heli filios suos corripiebat. Quod tale est ac si diceret. Qui Deum totius creaturæ conditorem contemnens indignus ad eius iniuriam communicare præsumit, quem intercessorem habebit? Talis profecto nec Dei reueretur præsentiam, nec præsentiam formidat astantium Angelorum.	Nec ideo securitas surrepat, eo quod indigne sumentib. diuina patientia ad tempus parcit, quia certe illi magis punientur, qui in præsenti correptione iudicantur indigni. Siquidem in exordio Ecclesiæ necesse fuit, vt ad rem demonstrandam pleriq. transgressores corporali etiā pœna plecterentur. Vnde Apostolus ad Corinthios: Ideo, inquit, inter vos multi infirmi, & imbecilles, & dormiunt multi, somno videlicet mortis. Ab Angelis quippe qui ad hoc positi sunt etiam nunc perimerentur; sicut in prædicto libro Paschasius testatur, quicumq. vel semel indigne communicant, nisi bonitas Christi, cuius iudicio pendent omnia, gladiū suspenderet, & temporalem mortem quibusdam vt pœniteant remoueret. Alioquin nūc plagæ etiā & infirmitates nunquam tantum crebrescerēt, si omnes illud mysterium sicut oportet perciperēt. Resipiscentibus vero duplex in pænitentia debet esse luctus, vel quia peccauerunt, vel quia cœleste donum ad iudicium male præsumpserunt. Quod sane delictum nullo alio nisi Christo interueniēte donabitur. Vnde in lege ab his qui in sanctificatis delinquunt, aries per quem Christus intelligitur offerri iubetur: vt apud Deum Patrem Deus homo Pontifex in æternum interpellare pro eo fideliter credatur. Atq. ipsum pro se moribus & vita quotidie reindutum operit. Alioquin qui in Deū peccat, quis orabit pro eo? Quamuis enim quisq. multū sit ex aliis peccatis indignus, tamen ex isto magis grauatur, si sancta contingit immundus. Quod exemplo Iudæ monstratur, qui licet corde nutauerit, tamen ante perceptionem illius mysterij cum Apostolis erat, & a Domino monebatur. Post perceptionem vero traditus sathanæ cōtinuo exiuit foras. Ob hoc itaq. quisquis illud indigne se percepisse meminit, duplicē, vt diximus, debet habere luctum, vt exacta pœnitentia possit denuo sancta participare. Namq. pœnitentibus iussum est vt hœdus tollatur cum agno, vt si quis post lauacrum ceciderit, & cum stantibus agnum comedere nō potuerit, vel hœdum comedat, qui semper pro pœnitentibus mactatur. Non quod Christus hœdus sit, sed pro diuersitate meritorū aut agnus, aut hœdus vnicuiq. fit. Hinc item iubetur, vt qui in primo mense, id est, in ea gratia, quam in baptismo percepit, Pascha facere non poterit; saltem in secundo mense illud faciat, id est in pœnitentia, quæ post naufragium secunda tabula est, hœdum indulgentiæ percipiat.	Hæc, & alia multo plura Paschasius ex dictis Patrum ad reuerentiam sancti mysterij commendandam, atque maiestatem eius demonstrandam conscripsit. Quæ si quis licet sciolus legerit, tanta credo discet, vt de hoc mysterio parū se eatenus cognouisse putet. Verum isto tempore quod nimis dolendum est, ita sacrosanctum istud mysterium in cōtemptu videmus, tanquam nō sit Pater qui honorē filij sui Iesu quærat, & iudicet. Ita veritas prostrata est, vt sicut in Daniele dicitur, abominationem in templo Dei fieri videamus. Cæterum pro eiusdem mysterij reuerentia commendāda quædam si placet exempla proferamus. Dicit sanctus Gregorius Turonensis in libris Miraculorum de quodam Presbytero, cui in Dominica solemnitate propter suam personam concessum fuerat, vt Missam celebraret, qui statim vt ad communicandi horam peruenit, mox epilepsia comprehensus corruit spumans sacramq. particulam ab ore proiiciens, qui ipsa nocte, sicut pleriq. testati sunt, ebrius fuerat. Item ipse de quodam infami Diacono, quia dum capsam cum corpore Domini deferret, de manib. elapsa est, & per aerem super altare reuersa. Sanctus vero Hieronymus in vitas Patrum de B. Eulogio dicit, quoniā cum videret quosdam ex monachis volētes accedere ad communionem retinuit eos, dicens. Tu habuisti hac nocte fornicationis desideriū, tu vero dixisti in corde tuo, nihil interest siue iustus siue peccator ad sacramentum accedat, & alius dubitationem habuit in corde dicēs. Quid enim me sanctificare communio potest? Hos ergo singulos remouebat a communione Sacramenti, donec paululum per pœnitētiam & lacrymas purificarētur. Item idem refert de sancto Machario, quod eo tempore cum fratres ad suscipiēdam Eucharistiam accessissent, viderit in quorundam manibus præuenientes Æthiopes carbones deponere, corpus autē Domini quod Sacerdos dare videbatur redire ad altare: aliis vero Angelum Domini cum manu sacerdotis sacram particulam dare fugientibus prædictis Æthiopibus. Item ipse de sancto Piamone perhibet, quia quodam tempore cum sacrificaret vidit Angelum Dei stantem iuxta altare, & quorundā monachorum qui accedebant nomina scribentē in libro quem tenebat, & quorundam nō scribētem. Quos cum senior notasset, vnumquemque seorsum disquisiuit, & inuenit in singulis mortale peccatum. Quos ad pœnitentiam exhortatos tandiu cum eis fleuit, donec aliquando videret eos cum cæteris ascribi.	Inter omnia tamen peccata maxime discordia & luxuria grauāt. Nā de discordia Dominus ipse ait: Si offers munus tuum ad altare, & recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid aduersum te, relinque ibi munus tuum ante allare, & vade prius reconciliari fratri tuo. De quo sicut S. Gregorius fatetur, pensandū est, quanta culpa sit discordia, propter quod illud munus respuitur, quo omnis alia culpa solui consueuit. De luxuria vero per hoc apparet, quia nulli tam periculose hoc mysterium cōtingunt quam luxuriosi. Quod in discretione virtutū quib. participes eius mysterij pollere debent, primo loco ponitur. Renes vestros accingetis, quorum scrutator est Deus, & vbi virtus satanæ est. Quo cōtra Zacharias castitatem participantium admirans, atq. ipsas huius mysterij species designans, ait. Et quid bonum est Dei, & quid pulchrum eius nisi frumentū electorum, & vinum germinans virgines? Liquet autē plerosq. veluti sues immūdas ad hoc sine pręiudicio reatus sui accedere, ista pedib. calcare. Verētur enim humanis coram obtutibus magis suam verecundiam portare, quam coram maiestate diuina & omniū Sanctorum præsentia temeritatis offensam incurrere. Quib. profecto cordis induratio cum nec se corrigūt, nec Dei visitantur pietatis verbere, iam pœna peccati est & cōtemptus superbiæ. Si enim de Bethsamitis LXX. seniores, & L. millia plebis percussi sunt, eo quod viderent Archā Dei, multo magis isti nisi resipuerint æternaliter plectendi sunt, sicut ipse testatur per Moysem: Omnis qui accesserit ad ea quæ sanctificata sunt, in quo est immunditia, peribit coram Domino. Quid ergo si pœna differtur, nonne hæc designata sunt in thesauris Dei? Considerat enim nouissima eorū, & reddet vltionem hostib. suis. Nec prætereundum quod quidam ita diabolicis illusionib. falluntur, vt credant quod quamuis in peccatis suis iaceant, illius tamen sacrosancti cibi ac potus perceptione purgentur: contra quos per Prophetam dicitur: Dilectus meus in domo mea operatus est male. Nunquid carnes sanctæ mundabunt illum? Et itē alius de his qui plorant quidem, sed lacrymas suas pollutione maculant, ait: Operiebatis lacrymis altare meum, sed non respiciā ad sacrificium, non accipiā placabile quid de manu vestra. Quisquis ergo in sordib. est, det honorem Deo, & non præsumat eo contempto ad eius sacramentū impudenter accedere, donec, vt dictum est, lauet per pœnitētiam maculas immunditiæ, si quoquo modo demum valeat tantæ reconciliari gratiæ licet offensæ.	Nec prætereundum quod quidam sibi male conscij, dum cōtinere se negligunt, a sancto mysterio cessare malunt, & melius quidem est vt cessent, sed nō viuunt, quia nisi manducaueritis carnem filij hominis non habebitis vitam. Quid enim indignis officio cessare expediat non solum ratione auctoritatis diuinæ, sed etiam exemplis plerumq. monstratur. Ex quibus aliquid cōmemoremus. Testatus est mihi Bego canonicus sancti Martini de quodam sacerdote, qui cum die Dominico de venatu redierit, & Missam celebrare præsumpserit, mox vt ad horam consecrationis ventum est, illas voces quas post canes emittere solebat, inclamare super sanctum altare cœpit. Sed & alius Leo nomine venandi consuetudinem habebat: qui tamē amens factus est, & per multa loca Sanctorū deductus, tandem reperto sensu noster monachus factus est: & vt ipse vidi, in tantum vsq. ad finem religiose conuersatus est, vt frequenter cum solus oraret capillos sibi detrahere soleret. Quod etiā ille a sancto Benedicto curatus suo demonstrat interitu. Qui cum postposita eius prohibitione sacrum hoc officiū suscipere præsumpsisset, mox dæmoni traditus est & vsq. ad mortem vexatus. Nonnulli vero vanitatis studio dediti, auratis & accuratis vestib. & vasis pretiosi metalli ad hoc sanctum mysterium celebrandum delectantur. Qui bene quidem facerent, si corda sua pariter in diuinis oculis ornarent, vt quidam Patrum ait, quia in hoc sancto opere, nō vestimēta, sed corda mutanda sunt. Nā vt B. Hieronymus in Epistola ad Rusticum protestatur, Nihil illo ditius qui corpus Domini canistro vimineo, sanguinem autem vase vitreo portat, sicut sancti Episcopi Cæsarius Arelatensis, & Eusebius Tolosanus, sed & Ambrosius Mediolanensis, qui pro redemptione captiuorum suas Ecclesias ita nudauerunt, vt ipsa initiata vasa, fracta videlicet pro eis venundarent: valde congruum æstimantes, vt quorū animæ per illud mysteriū, quod in calice fit, ab æterna captiuitate saluantur, eorum corpora si necesse sit a tēporali captiuitate distracto calice redimantur. Hi ergo bene immolant, qui auaritiam de templo eiiciunt. Qui autem pulchritudine vasorum vel vestium studet, ad solius Dei laudē id faciat. Meminisse tamē debet, quod Propheta de ministrorum munditia magis sollicitus erat, qui non dixit: mundate vasa Domini, sed, mūdamini qui fertis vasa Domini. Nonnulli vero, vt de nostro ordine dicamus, quibus nec passum pedis, nec ipsam suam voluntatem in potestate sua habere permittitur, de propriis cistellis sumptuosum ad mysteria peragenda producunt apparatum, quem contra consuetudinem sanctionemque sanctorū Patrum de iniquo mammona acquirunt, & quasi ad ornatum Ecclesiæ relicturi securi possident. Quorum vnus est ille per cuius occasionem Vizeliacum nuper monasterium est in cineres redactum, cū, sicut audiuimus, de candela quā ad cistellam suam aperiendam deportarat, ignis tecto irrepsit. Contra hanc stultam deuotionem, immo auaritiam, Ioānes dicit, Nihil amplius quam quodvobis constitutum est, faciatis. Et certe nulla hoc regula iubet, sed magis nudam crucem esse clamat a nudo sequēdam. Quibus bene congruit illud Propheticum: Venite in Bethel, & impie agite, & immolate de fermentato. Cain sacrificium obtulerat Deo, sed quia fermēto malitiæ respersum fuerat, idcirco non est gratū. His itaque quo pacto licet quasi ad ornatum Ecclesiæ relinquere, quod non licet habere vel possidere? Immolat autem, sed de fermentato, qui aliquid offert quod Deus dedignatur. Hinc ipse per Prophetam testatur, quod odio habet rapinam in holocaustum. Hinc Rex Saul reprobatus, eo quod sub immolandi specie reseruauit de Amalech ea quæ iussus fuerat trucidare. Sed isti, vt quidā Patrum dicit, magis volūt habere suas cistellas, non recogitantes miseri quia perdunt suas animas.	Hunc ergo religionis defectum diabolus, licet pater mendacij sit, nos miseros incursuros beato Pachomio prædixit. Aliquando enim apparuit ei in habitu mulieris, excedens omnem humanam pulchritudinem, ita vt forma eius ac cōpositio & visus exponi non possit. Quam esse fantasiam videns preces fundebat ad Dominū, vt vi maiestatis eius euanesceret. Interim autem illa propius astans ait ei. Quid superflue laboras? Potestatem accepi a Domino tentare quos volo. Et Pachomius ad eam. Quid vis, inquit, esse? & illa. Ego sum, ait, diaboli virtus, & caligine mortiferæ voluptatis mortales inuoluo; sed tuis vel tibi appropinquare propter Christum, qui humanatus est, non possum. Sed numquid ita erit semper? veniet etenim tempus post obitum tuum, quando prout libuerit, inter eos quos nunc tuis orationib. munis debacchabor. Et Pachomius. Et quid scis si meliores erūt, qui illos corroborent? nam tu præscire omnino nihil præuales quod est solius Dei. At illa: Plura tamen ait, futura ex præcedentibus cognosco. Et vir sanctus ad eam. Et quomodo, inquit? Illa vero ait: Omnis rei principium tēdit ad augmentum, dehinc ad detrimētum deuergit. Sic ergo & in hac vestra professione, vt coniicio, fiet. Nam inter vitia sua signis, & variis virtutibus roborata succreuit: cum autem senescere cœperit, aut temporis diuturnitate lacescens, aut negligentia teporis deficiens a propriis incrementis minuetur. Tunc igitur aduersus huiusmodi potero præualere. Quod ita fieri nostra satis effrenata prauitas ostendit. Pachomius vero post hæc de visione sollicitus instanter orabat, vt ei Dominus declararet quis status monachorū post se futurus esset. Qui per visionem ad se factam edoctus est, quod monasteria quidem multipliciter dilatarētur, & nonnulli pie & continenter viuerent, sed plurimi negligerent, suamque salutem penitus perderent: maxima vero per negligentes Præpositos mala succrescerēt, & bona defectum incurrerent. Quibus Primatum tenentibus necesse est iurgia generari; & quis præsit ambitiosa lite contendere, & reprobari bonos, ac malos eligi. Vnde nec aliqua bonis viris resistendi fiducia suberit, sed omnia pene, quæ regulis diuinis subnixa sunt, humanis commutabūtur illecebris. Tunc Pachomius exclamans ad Dominum ait. Heu me, quia frustra laboraui! Si enim tam peruersi futuri sunt qui fratribus præerūt, eorum subditi quales erūt? Et cum affectuosissime, sicut illuc scribitur, Dominum interpellaret, apparuit ei mirabili fulgore portans coronā spineam, eique inter cætera dixit: Confortare Pachomi, quia posteritas tua vsque in finem sæculi non deficiet. Ei quisquis inter eos qui futuri sunt pie ac continenter vixerit, amen dico tibi, requiem sortietur.	Sciendum sane, quia sicut quædam verba tam in nouo quam in veteri testamento reperiuntur, quæ hæretici male intelligentes ad extruendum errotem suū retorquere nisi sunt: ita & in sancta regula fit, cum per quædam eius verba renuitæ & refugæ eius sortitudines suas excusare moliuntur. Regula, inquiunt, iubet, vt nihil habeat monachus quod Abbas non dederit, aut permiserit. Abbates vero nostri tales sunt vt nostra non curent, & ob id permittunt nos habere quæ indigemus. Non igitur contra facimus, si quid ex eorum permissione habemus. Sed si rationi ac veritati consentire vellent, facile respondetur: scilicet quoniam primo quidem sciendum est, quia sicut in XXV. Moraliū libro disputatur, quod secundū merita subiectorū tribuūtur personæ regentium, & sic pro qualitate subditorum acta disponuntur illorum, vt sæpe qui videntur boni accepto regimine permutentur, vt Saul: & qui etiam boni videntur & sunt, pro malo grege delinquere permittātur. In hoc apparet quia vindictam populus suscipit. Hinc Psalmista, Obscurentur oculi eorum ne videant. Ac si dicat, quia in via Dei per superbiam exorbitant, tales diuino examine Prælatos accipiant, qui veritatis lucem non habeant, quatenus hi qui illos velut corpus oculos male præuidētes sequuntur, per eorum ducatum offendant, & iniquitatis onere incuruati omnem statū rectitudinis perdāt. Deinde vero & illud cōstat, quia nihil vltra permittere possunt, nisi quantum S. Benedictus ad sustentandam naturæ necessitatem permisit. Et ille cui dicimus, Abba Pater, cum discipulos quasi agnos in medio luporū misit, permisit quidem pro temporis necessitate aliquid ferre, nec tamen aliud quā peram & sacculum. Nouerint ergo isti, qui sub hac occasione cupiditati, gulæ, & libidini se mancipant, quia non proderūt eis excusationes in peccatis; sed fiet & prælatis & subditis hoc quod, vt supra diximus, per Malachiam Deus comminatur dicens: Disperdam magistrū & discipulū, & maledicam benedictionibus vestris. Benedicunt sacerdotes cum adulādo Christi misericordiam reis promittūt: sed benedictionibus eorū Dominus maledicit, quia sicut alibi dicitur; Qui beatificant & qui beatificātur erūt præcipitati. Nam si ob negligentiam Prępositorum solummodo, & non magis ob cupidinem suam propria haberent, non alios cibos, non alias vestes, quā regulariter constitutas præsumerent. Prælati denique si quid extra cōstitutionem Dei vel Patrum pręceperint: mox præcipiendi auctoritatem amittunt, & tunc in ea re nullatenus obediendum est eis. Exemplo videlicet Apostolorum, quibus Magister dixerat de Pharisæis & Scribis: Omnia quæcumque dixerint vobis, seruate & facite. Postea vero præcipientibus eis ne loquerentur in nomine Iesu, respondit Petrus: Obedire oportet Deo magis quam hominibus. Cæterum quam plures inter eos existunt, qui etiā sub malis Præpositis bene viuunt, qui quamuis extra communem sanctę regulæ vitam vel ordinem degere quasi captiui coguntur: Danielem tamen & tres pueros, qui in Babylone continenter vixerunt, imitātes, fornacem vitiorū fœliciter euadunt. De Ecclesiasticis viris, qui sæcularium facta mutātes velut a Babyloniis Hierosolymitæ captiuantur, & de tribus vitiis per quæ status religionis maxime confunditur, plura iam, & forte verbosius quam oportet, posita sunt. Cæterum quod tuæ, venerabilis Pater, lacrymæ testantur, ita iam defecit spiritus, & diminutæ sunt veritates, vt sicut Isaias illacrymat, facti videamur sicut a principio, quādo Deus non dominabatur nostri. An non ita est? dum inter propinquos feralia succedunt odia? dum iurgia nascuntur infensa? dum vsque ad sanguinem sæuit inexplicabilis & cæca malitia? dum bonis inuident praui, liberalibus cupidi, quietissimis turbulenti, studiosis inertes, placidis implacabiles, tranquillis immites, modestis temerarij, sapientibus stulti, simplicibus callidi, mitissimis quoque furiosi? Sed melius eorum insanias Apostolica tuba redarguit. Nam cum nouissimorum pericula temporū Gentium Doctor exprimeret, intulit dicens: Erunt enim homines seipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasphemi, parentibus non obedientes, ingrati, scelesti, sine affectione, sine pace, criminatores, incontinentes, immites, sine benignitate, proditores, proterui, timidi, voluptatum amatores magis, quam Dei. Hic beatissimus Paulus quod superius diffuse protulit mira breuitate collegit, ostendens eos ideo tales fore, quia voluptatum amatores existerent, quia vitiosissimis cupiditatibus se subiugarent. Hinc enim cuncta mala proueniunt. Dum Deus contemnitur, voluptates amantur. Hinc est quod, vt Sapientia dicit, Omnia commixta sunt apud eos: sanguis, homicidium, fictio, periurium, tumultus honorū, Domini immemoratio. Hinc & Osee querimoniam faciens dicit. Non est veritas, & non est misericordia, & non est scientia in terra: Maledictum, & mendacium, & homicidium, furtum, & adulterium inundauerunt, & sanguis sanguinem tetigit. Et populi, sicut hi qui cōtradicunt sacerdoti, de quibus vna Apostoli sententia est, quoniam non solum qui talia agunt, sed & qui consentiunt facientibus digni sunt morte.	Dicit Isaias, Angeli pacis amare flebunt. Quisquis ergo de istis est, & non de illis, de quibus dicitur: Columba seducta, non habens cor, & quib. dicitur: Quare non magis luctum habuistis? Lugendum est ei pręsentis vitæ tempus, in quo sunt ita omnia confusa, vt veritatis quidem nec vestigium vsquā videas, nequitiæ vero atque luxuriæ cuncta esse repleta prospicias, nec aliquid iuste recteque seruari: humiles, & inualidos, atque pauperiores videas, a superbis & potentibus diuitibusque comprimi, affligi atque iniuste lædi: honestum vero quemquam & quietum multis lęsionibus perturbari: econtra vnumquemque pessimum potentia cumulari, terribilem fieri, & tumido successu in malis augeri, quibus nec iudicum metus, nec reuerentia sacræ auctoritatis præualere potest, nec eorum perniciem vllatenus cohibere. Sed quid de iudicibus dicimus? Nam & ipsi, qui ad hæc reprimenda constituti fuerant, grauiores tempestates & perniciosiores in miseros exercent. Hæc autem iniqua atque iniusta inæqualitas non solū in vrbibus, sed & in agris: & non solum in terra, sed & in mari committitur & exercetur. Et primorib. quidem Propheta dicit: Nonne vestrum est iudicium scire? Et item alius dicit: Forsitan stulti sunt, & ignorantes viam Domini? Ibo igitur ad optimates: ipsi enim cognouerunt iudicium Dei sui, & ecce hi magis confregerunt iugum. Nunquid super his non visitabo dicit Dominus? Visitabit certe, & sicut Malachias dicit, erit testis velox maleficis, adulteris, & periuris, & Et sicut Amos dicit: non erit eis fuga; sed si ascenderint ad cœlum, inde detrahet eos, & si celauerint se in profundum maris, ibi mandabit serpenti, & mordebit eos. Quisquis igitur considerat vel causam eorum, qui gratiam Dei in vacuum recipientes, & ad diabolicam seruitutem redeuntes pereunt, vel miserias eorum, qui innumerabiliter afflicti, aut in murmurationem aut in desperationem excedentes, & temporalia & mansura dāna incurrunt, satis est vnde contristetur, & lugeat: Qui autem super his contristari possunt Deum dupliciter imitantur qui super miserias filiorum Israel legitur doluisse, super perituram Hierusalem fleuisse.	Ob hoc autem iniquitas vndatius ebullit, vt Isaias ait, quia veritas in obliuione erit, & longe iustitia stat: quia, sicut iam diximus, tempora periculosa venerunt, & sine suo mundus vrgetur. Qui finis cum ex ipso suo ordine pendeat, peruersiores tamen quosque inuenturus est, qui & illius ruinis digne comprimantur, & ex illorum meritis versa vice eiusdem ordo rerum confundatur. Est quoque & alia ratio, quia pro eo quod homines post reuelatam gratiam dilexerunt magis tenebras quam lucem, & vocati sunt, vt ait Propheta, & non responderūt, & quæ noluit Dominus elegerunt, & cognoscentes Deum non sicut Deum glorificauerunt, propter hoc tradet illos Deus in desideria cordis sui, sicut de quibusdam Apostolus dicit: Vt impleant peccata sua sember, & qui in sordibus est, sordescat adhuc: Et quia illuminati iusta agere neglexerunt, iuste cæcati adhuc faciant vnde amplius puniri mereantur. Ad quod videlicet agendum, & immissiones per Angelos malos iuxta Psalmistam, Dominus semitam iræ suæ facit, vt cor prioribus meritis aggrauatum iuste permittat etiam subsequentibus malignorum spirituum persuasionibus falli. Vnde in Apocalypsi dicitur. Cum completi fuerint mille anni, soluetur Satanas. Quia videlicet vel ad vtilitatem electorum, vel ad detrimentum reproborum tanto acrius, quam antea fecisset, in totis viribus suis se in finem sæculi exercere permittitur, quanto soluta bestia violentior est quam ligata. Tunc enim fit tanto feruentior ad sæuitiam, quāto se viciniorem sentit ad pænam. Considerat namque quod iuxta sit, vt licentiam nequissimæ libertatis amittat; & quanto breuitate temporis angustatur, tanto multiplicitate crudelitatis expanditur. Sicut de illo voce Angelica dicitur ad Ioannē: Væ terræ, & mari, quia descēdit diabolus ad vos habens iram magnam, sciens quod modicum tempus habet. Tunc ergo in magnæ iræ furorem se dilatat; ne qui in beatitudine stare non potuit, in damnationis suæ foueam cum paucis ruit. Tunc quidquid nequiter valuerit callidius exquirit. Hæc itaque tempora iam venisse, iamque malignum hostem mysterium iniquitatis operari per hoc manifeste patet, quod omnis ordo religionis aut Christianitatis immutatus est, nec impietas iam erubescere saltem dignatur, sed iniquorum multiplicitate roborata caput vbique locorum extulisse videatur.	Qui autem sint quos suis ditionibus isdem hostis mancipat, per hoc ostenditur, quod Rex esse super omnes filios superbiæ perhibetur. Superbia vero & multos in secularibus studiis, & multos in gradu religionis positos prosternit. De istis namque scriptum est: Misit caudam suam Draco, & traxit tertiam partem stellarum. Quod est extrema persuasione multos terrenis amorib. inuoluere, qui studio vitæ cœlestis videntur inhærere. Sane de illis alias: Circundabunt eum, inquit, salices torrentis. Salices infructuosæ arbores sunt, sed torrente rigantur. Torrens hyemalibus pluuiis intumescit, sed æstate siccatur. Per salices ergo seculares quique significantur a bonis virtutum fructibus alieni. Per torrentem vero mortalis gloria, quæ caducis honoribus tanquam hyemalibus pluuiis inflatur, sed vitæ huius termino annulatur. Malignum itaque spiritum salices torrentis circundant, quoniā, hi, quos in suis cogitationibus amor vitæ carnalis inebriat, tanto illi arctius inhærēt, quanto largius delectatio transitoriæ voluptatis eos infūdit. Qui scilicet more salicum fructus non serunt, sed in foliis viridescunt: quia aliquando verba honestatis proferunt, sed nullum vitæ pondus ex bonis operibus ostendunt. De quibus scriptum est: Imitātur autem illum qui sunt exparte eius, videlicet semper superbiendo, nunquam resipiscendo. Item de his & illud: Huic montes herbas ferunt. Per montes tumor superborum, per herbas fluxæ voluptates eorum exprimuntur. Ergo montes huic Beemoth herbas ferunt, quia semper in eis pœnam æternæ mortis esuriens, dū ipsi se eidē ad omne vitiū sternunt, dū nullū malum aut cogitādo aut operando prætereunt, quia sēper in eis sua desideria recognoscit, quasi semper in montibus herbas inuenit, quibus suæ malitiæ ventrem tendat, quē tanto delectabilius quisque pascit, quanto sordidius inquinatur.	Sciendum vero quod in hac peregrinatione, vbi Babylonici & Hierosolymitæ mixtim procurrunt, & reprobi frequenter superbire, & electi humiliari soleant. Sed superbis mentibus humilitas alta est: Et iccirco cum hanc specie tenus conscendere nituntur, diu in ea morari nequaquam possunt, quoniam alienum est quod apprehendere quærunt, & quasi a cliuosis itineribus mox relabuntur. Nam quousque hanc abiiciant, & ad consuetam elationem redeant, quasi graue pondus in corde patiuntur. De istis ergo dicitur. Omni equidem tempore vitæ superbiunt impij, quia licet speciem humilitatis assumant, hoc tamen ad acquirendam inanem gloriam faciunt, & ita de ipsa ficta humilitate gloriantur, vt etiam inde superbiant, si contra superbiam subtiliter disputare norunt. Solent quippe & electi superbire, sed non omni tempore, quia priusquam vitam finiant, cor ab elatione ad humilitatem commutant. Superbisse enim, cecidisse est. Vnde & per Psalmistam dicitur: Non veniat mihi pes superbiæ. Pes, inquit, non pedes: liquet enim quod nullus vno pede diu graditur. Ob id ergo quolibet alio vitio tentari permittuntur, vt humilientur: humiliati vero diaboli esse desinant, cui superbiendo militabant. Hinc per Sophoniam dicitur: At tamen, subaudis, licet ad horam superbias, timebis me, & accipies disciplinam.	Quod autem inter omnia mala grauius nocet, ita pessimus peccandi vsus ipsa iam consuetudine roboratus est, vt pene nullus iusto iudicio peccatum discernere queat. Sed sicut Aaron filiis Israel Deos quærentibus non restitit, sic omnes aut iniqui sunt, aut iniquitati cedunt. Quapropter illacrymans Isaias de Deo dicit. Quem docebit scientiam, & quem intelligere faciet auditum? Sacerdos & Propheta nescierunt, præ ebrietate absorti sunt a vino, nescierunt videntem, id est Dominum, & ignorauerunt iudicium, id est discernere pondus peccati. Quin potius adulteris, quos arguere debuerant, vt ibi dicitur, sacerdotes applaudebant, & populus meus dilexit talia. Contigit ergo nobis quod illis solet, sicut Ioannes Chrysostomus dicit, qui vel frenesin patiuntur, vel mente capti sunt, a quibus cum multa turpia & periculosa vel dicantur vel gerantur, nec pudoris tamen aliquid nec pœnitudinis capiunt; quin immo & magnifici sibi ac sapientiores sanis videntur ac sapientibus. Ita ergo, & nos cum omnia quæ sanitati contraria sunt geramus, nec hoc ipsum quidem quod est insanius nobis cognoscimus. At enim si in corpore parum aliquid morbi pulsauerit, statim & medicos adhibemus, & pecuniam profundimus, & omni obseruantia curam, quæ medicinæ comperit, gerimus, nec prius cessatur, quam quæ molesta sunt mitigentur, si utcumque fieri potest. Anima vero cum quotidie vulneretur, cum per singula lanietur, vratur, præcipitetur, & modis omnibus pereat, nec parua quidem pro ea cura nos sollicitat. Sed hæc causa est quod omnis pariter morbus obtinuit, & tanquam si eueniat, multis sub vno languentibus præsto esse neminē sanum. Certum est quod omnis pariter corrumpat & absumat incuria, dū nemo est qui vel oportuna præbeat, vel importuna prohibeat. Ita & nobis accidit: dum enim nemo sanus est corde, sed omnes languemus a salute mentis, alij maiore, alij minore peste, nemo vtique est qui curet. Etenim si quis vtcumque adesset, qui vel præcepta Christi, vel transgressiones nostras discerneret, nescio si vllos alios magis quam nos ipsos pręceptis eius contrarios iudicaret.	Pro his & huiusmodi quæ in huius vitæ nostræ statu, iam frigescente caritate, & abundante iniquitate, geruntur, Dominus per Amos queritur dicens: Nunquid non vt filij Aethiopum vos estis mihi filij Israel, ait Dominus? post dealbationem, quæ fit in Selmon, ad nigredinem peccati redimus: Niue, inquit, dealbabuntur in Selmon. Et cum scriptura dicat: Verecundos & reuerendos facile filios Israel ab omni immunditia. Quo videlicet verbo generaliter omnis inquinatio vel occulta vel manifesta comprehenditur: quæ, vt Hieronymus dicit, nominare turpissimum est. Nos e contra in passione desiderij sicut gentes æstuamus, & omnes, vt ait Isaias, ad auaritiam declinamus a summo vsque ad minimum, vt equus emissarius hinnientes, vt merito quasi degeneres a cœlesti Patre audiamus. Nunquid vos non filij scelesti, semen mendax. Et item ipse: In indulgentia sua redemit eos, & illi ad iracundiam prouocauerunt, & afflixerunt Spiritum sanctum eius, & conuersus est eis in inimicum. Hinc quoque in persona eius Iacob dicit: Sine filiis factus sum? Ecce qualis est huius vitæ status, si tamen status dicendus est, qui tot casibus delictorum ad ruinam vergit, & quem tanta suæ prauitatis moles ad ima demergit. Pro his & huiusmodi, quæ tam multiplicia sunt, vt magis defleri, quam referri possint, lugendum est his qui consolationem Iesu expectant. O quam bonum est, Venerabilis Pater, super talia contristari! Quisquis enim ille est, Angelus pacis vocabitur, iuxta illud Isaiæ quod præmisimus iam: Angeli pacis amare flebunt: Et inter electos assignari meretur, sicut per Ezechielem dicitur: Signa Tau in frontibus virorum lugentium. Tau littera speciem sanctæ crucis gerit. Videte ergo quam magnum bonum sit dolere pro malis, pro quo dolens quilibet scemate sanctæ crucis meretur insignari. Hæc igitur consolatio vos interim maneat, vt dum Principes Sodomorum caput extollunt, dum filij Gomorrhæ luxuriant, hi qui iustum Loth imitari meruerint, videndo & audiendo mala, cum ipso crucientur, sub vmbra alarum diuinarum sperantes donec transeat iniquitas.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	COLLATIONVM S. Odonis, LIBER III.	??	??	LIBELLO hoc vtcunque expleto, tam vobis quam domno Abbati satis, vt frustra credidi, me iam fecisse putabam: sed domnus Abba iussionem legationis vestræ, quam semel suscepit, nimis, vt ita dicam, imperiose exigit. Nam licet promptariolum cordis mei exhaustum iam pronunciauerim, tamen sicut præcedentem libellum, ita quoque hunc sequentem aggredi coegit. Ea tamen occasione factum est, quod in præcedentibus duobus libellis de afflictorum consolatione pauca dicta sint, & ad consilium Pontifici dandum, cuius mētem sicut Moysi malorum prauitas exacerbat, ego sane qui nec præcepto resistere, nec alia nisi ea quæ vos melius nostis, possum referre, facio quidem quod valeo: sed dum vestra vobis tam prolixe refero, fastidium generare pertimesco. Cui tamen ductus verborum forte displicuerit, comparet illum protelatis prauorum nequitiis, qui supra dorsa pusilli gregis Christi fabricantes prolongant iniquitatem suam, eisque potius indignentur qui trahentes peccatū, vt Isaias dicit, in funiculis vanitatis, exigunt vt contra se tāta dicantur. Vos ergo qui præuidere debuistis cui & quid iuberetis, dicta hæc veluti quoddam vas modo transfusum considerate, & superflua quæque tanquam guttulas vasi deformiter adhærentes lima discretionis recidite. Vt acidis frugibus quędam matura leguntur, ita in isto calamo, cum plurima, quæ merito reprobentur, forte inueneritis, pauca saltem vtilitatis quiddam gerentia reperietis.	Inter illa mirifica, quæ ad exprimendos ordines Ecclesiæ Deus ad beatum Iob loquitur, quædam animalia figuraliter nominās, ibices quoque pariter interponit. Ibices autē quędā quadrupedia sūt & morantur in petris. Quæ videlicet ibices si quando de altis cacuminibus saxorum ruunt, sese in suis cornibus illæsas suscipiunt, ita vt iacturā sui casus non sentiant. Per ibices igitur quiq. boni viri & cauti designantur, qui in petris habitant, quia secundum Patrum exempla viuere student. Qui & cornua habent, videlicet scripturas duum Testamentorum: de quibus est illud, Cornua in manibus eius. Hi velut ibices cum ceciderunt, nō colliduntur: quia si quid eis ruinæ temporalis accesserit, scripturæ duum Testamentorum quasi duorum cornuum exceptioni innitentes euadunt, & ne in perturbatione deficiant, scripturarum solatio se sustentant. Sicut Paulus, qui in mundi huius aduersitate deiectus dicebat, Quæcunque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, vt per patientiam & consolationem scripturarum spem habeamus. Hæc ad legendi studium dicta sint, nunc ea, quæ animo proposita sunt, aggrediamur. Vniuersam Christi familiam, id est omnem electorum collectionem, qui vel in clericali, vel in laicali ordine, aut in diuitiis, aut paupertate degentes, eidem Christo, videlicet humili regi, humili corde militant, per Iudam, id est per domum Dauid, supra diximus designari. Per decem vero tribus, quæ licet de genere Patriarcharum, sicut & tribus Iuda, descenderint; tamen a Dei cultura discedentes vitulos in Samaria coluerunt, illos Christianos figurari qui mysteriis quidem fidei regenerantur, sed auaritiā, quæ est idolorum seruitus, colentes, aut aliis quibuslibet desideriis male inhærentes, Deum, quem vocibus confitentur, factis negant. Per Assyrios autem quaslibet gentes exprimi, qui Deum non coluerunt. Igitur & tunc illæ decem tribus ab Alienigenis afflictæ fuerunt. Sic & modo peruersi Christiani paganorum exterminio subiiciūtur, & sic domus Iuda, quæ decem prædictas tribus in malis actibus frequenter secuta fuerat, tam ab ipsis decem tribubus, quam ab alienigenis vehementer legitur oppressa tunc fuisse. Sic & nunc boni quilibet Christiani, pro eo quod malos frequenter imitantur, & a paganis, & ab ipsis malis Christianis plerumque cruciantur. Per illos igitur quibus omnia in figura contingebant, hoc satis ostenditur, quod filios Ecclesiæ non solum a paganis, sed etiam ab ipsis suis contribulibus multa oporteat pati.	Hæc sane captiuitas, quæ foris ingeritur, tanto leuius toleranda est, quanto & animarum saluti probatur accommoda. Cæterum est alia vastatio, videlicet spiritalis, qua non rebus, sed virtutibus spoliamur, quæ tanto vehementior est, quanto & occultius perstringit. Quam scilicet vastationem illa captiuitas specialiter designat, qua tribus Iuda in Babylonem translata est. De illa namque scribitur, quia Rex Babylonis regē Ioachim captiuauit, & de Iuda principes & fabros & inclusores, & sacerdotem primū, & sacerdotē secundum, & ianitores, & Eunuchum vnum, & quinq. viros qui steterunt coram rege, & Sophar qui probabat tyrones. Rex igitur Babylonis Ioachim rege captiuato Mathaniā, qui interpretatur, mimus, pro eo instituit, & vocauit eum Sedechiā quod est iustus Domini: quia, vt Hieronymus ait in Ecclesiaste, diabolus, qui est rex confusionis, id agit, vt sapientes & religiosi viri quasi viles premantur, ne in populis appareāt, quod est Ioachim regem, ne appareat, absentasse, & hi qui serui sunt vitiorum per aliquod munus locum sanctitatis obtineant, quod est per Nabuchodonosor Mathaniam in Sedechiam verti. Hinc Salomon, Vidi, inquit, seruos in equis. Hinc namque illa Simoniaca hæresis, quam Princeps Apostolorum in ipso auctore, & beatus Gregorius in sequacibus eius terribili anathemate multauit. Hic ergo Mathanias vndecim annis regnauit, qui numerus pro eo quod denarium excedit, decalogi transgressionem signat. Itaque sub tali rege captiuantur de Iuda Principes, quia videlicet his in Ecclesiæ principatu insidiante diabolo constitutis, ita in toto grege fraus ipsius Diaboli debacchatur, vt principes, id est illos qui boni operis agilitate cæteros præire debuerant, per quodlibet vitium sibi susternat: & fabros captiuat, id est eos qui spicula verborum in igne diuini zeli conficere debuerant, atque alios ad spiritale certamen armare, talentum ingenij coegit in terrenis actibus implicare. Et inclusores, id est eos qui muros virtutum per aliquod vitium interruptos cæmento prædicationis resarcire debuerant, ab studio corrigendi cessare facit. Et sacerdotem primum, id est episcopos, & sacerdotem secundum, id est alios inferioris gradus, qui tanto facilius in præceps ruunt, quanto eosdem Episcopos, qui sibi ad imitandum prælati sunt, quasi licite sequuntur. Et ianitores, id est eos, qui habentes clauem scientiæ reliquos introducere debuerant, ita subuertit, vt nec ipsi intrent, nec alios intrare sinant. Et eunuchum vnum, id est abstinentes. Vnus dicitur, ob singularem continentiam, & eunuchus ob professam castitatem: quos ita plerumque fallit, vt de ipsis virtutibus non Deo, sed hominibus placere gestiant. Tollit & quinque viros, qui steterant coram rege, id est illos, qui ad sanctum altaris ministerium deputati seruientes quasi præsentiores Deo assistunt, quinque sensibus corporis seruire facit. Et Sophar qui probabat tyrones, id est magistros puerorum vel conuersorum, quos ad hoc in suo discipulatu suscipiunt, vt eos in disciplina Domini erudiant. Sed e contra magistri aut per immaturam libertatem, aut etiam per malum exemplum, illos corrumpunt & dissipant. Vnde & Sophar dissipans interpretatur. Hos igitur omnes rex Babylonis tunc historialiter de Iuda captiuauit, & quosdam interfecit, quosdam vero in Babylonem duxit, quia nunc rex confusionis diabolus multos, qui in Ecclesia statum religionis fulcire debuerant, aut per se, aut per exempla carnalium a religione detorquet. Et sicut ille quosdam interfecit, sic iste irreuocabiliter nonnullos peccati gladio trucidat. Illi vero, quos captiuauit, eos significant qui miseriis huius vitæ tanquam in aliena patria subiiciuntur, vt resipiscant. Vnde propheta talium cuiuslibet pristinam repromittens iustitiæ libertatem, dicit: Vsque ad Babylonem venies, & ibi liberaberis.	Hæc vitiorum vastitas, ex cuius merito exterior accidit, iam sibi totum orbem subiugauit, vbique sæuit, vbique grassatur: & tamen tanto minus omnes de hac se plangunt, quanto magis vniuersi manus dominio eius submiserint. Exteriorem vero cuncti fugiunt, quæ, vt dictum est, animarum saluti prodesse consueuit. Sed contra interiorem fuerat laborandum, & suffugium certatim quærendum. Sed quis medebitur his, qui sponte vulnerantur, qui libentius sequūtur Simonē magum, vel Ananiam, qui hæresiarchæ huius malitiæ fuerūt, quam sanctos omnes qui ab exordio fidelium contra peruersitatem istam semper pugnauerūt? Malitiam dicimus, qua malignus hostis ita mentes carnalium inficit, vt ea quæ Dei sūt non pro Deo, sed pro lucro terreno, vel pro humanis laudibus gerant: imitans Simonem magum, qui donum sancti spiritus ad hoc comparare voluit, vt aliis ad lucrū venderet: vel ea quæ pro Deo relinquere debent, cupidine lenocinante, sicut Ananias, repetāt. Ne enim illa vastitas fideles occuparet, ciuitati suæ, quę est Ecclesia, Deus Pater Filium pro muro dedit, iuxta illud, Saluator ponetur in ea murus: & Patriarchas & Prophetas, sicut illic sequitur, pro antemurali & Apostolos, qui super muros eius die ac nocte stantes non taceant. Et quid plura? semper ab omnib. doctoribus propagnacula, & verborum spicula conficiuntur, quibus a cordib. fidelium ista malitia repellatur, qua gloriam hominum diligūt magis quam Dei. Sed tamen superabundat iniquitas. Quia vero nūc hora malorum est, & potestas tenebrarum, si prędictæ vastitati resistere nequimus, pro his saltem, quos captiuat, doleamus; & ad ea quæ de exteriori captiuitate dicenda sunt redeamus.	Iudex noster dulcis & rectus est, vniuersæ viæ eius misericordia & iudicium, & iccirco in ipsa animaduersione sua, quam iustus pro peccatis infert, blandimentum misericordiæ dulcis ira intermiscet. Quod etiam in præfatis gentibus demonstratum est. Quando enim ab Israeliticis Iuda captiuabatur, missus est Propheta, qui principem arguit, & omnes captiuos relaxari fecit. Et cum eadem Iuda in Babyloniam duceretur, Ezechielem Deus cum eis proficisci fecit, qui afflictum Populum consolaretur. Ieremiam autem cum reliquis qui in Hierusalem remanserant, stare voluit. Quos etiam in Ægyptum, licet super eius interdictum descendentes, isdem Ieremias comitatus est. Sed & nunc inter quotidianas pressuras, quibus a paganis vel a malis Christianis cingimur, nonnullos quamuis paucos constat diuinitus reseruari, quorum aut exemplis, aut verbis, aut etiam precibus & afflicti consolentur, & afflictores reprimantur. Quod omnino mira dispensatione fit, vt peccata per illatam afflictionem puniantur, & peccatores per indultam consolationem ad spem referantur. O ineffabilia diuinæ pietatis viscera! Deus culpas insequitur, & tamen peccatores protegit. Sic filios Israel, cum vellent post eius offensionem contra hostes ascendere, per Moysen prohibuit, dicens: Ne ascendatis, ne cadatis: non enim sum vobiscum. Iratum se indicat, & tamen ab interitu, quem merebantur, eos cauere monet. Sic plerumque paruulo suo delinquenti mater irascitur, increpat eum, & irata verberat, ac si non diligat. Sed si hunc in præceps ire conspexerit, manum tendit, & sic diligendo retinet, ac si irata non verberasset. Quapropter, venerabilis Pater, superest, vt vos, quem articulo temporis huius a Deo credimus reseruatum, ad illud Apostolicum studeatis, corripere videlicet inquietos, consolari pusillanimes, suscipere infirmos, & ita patientem esse ad omnes, ut ad instar Beati Gregorij quosdam raptores æquanimiter toleretis: quibusdam vero sub studio seruatæ caritatis obuietis. Sed ne de raritate bonorum fratrum causemini, mementote quia solus erat Ezechiel, solus & Ieremias, & tamen non cessabant loqui.	Vt autem Pontifex Pontificum innitatur exēplis, par est de quibusdam sanctis Episcopis, quid pertulerint, aut qualiter se in angustiis egerint, partim referre. Ac primum de patre Augustino. Sub eius namque tempore ciuitas Hipponia, cui præerat, per XIV. menses, a barbaris obsessa est. Quia vero eisdem prædicandi facultas ei non erat, Coepiscopos, & quoslibet alios qui tum forte ad vrbem confugerant, ad tolerantiam instruebat, orans iugiter Deum quatenus aut ciuitatem liberaret, aut se de sæculo vocare dignaretur. Qui nō post multum effectum suæ precis adeptus est. Tertio siquidem obsidionis mense decubuit, qui inter cætera quibus exitum communiebat, septē psalmos pœnitentiales flendo decantabat. Ait enim post perceptum baptismum, & laudatos Christianos, & sacerdotes absque digna & competenti pœnitentia non debere de corpore exire. Hic non solum clericos, sed etiam laicos ab omni iuramento compescebat. Loquacitatem vero, & detractionem, quæ in conuiuiis abundare solet, ita comprimebat vt hos versus in sua mensa scriberet.	Quisquis amat dictis absentum rodere vitam,	Hanc mensam indignam nouerit esse sibi.	Vestes vero eius, & calciamenta, vel lectualia, ex moderato & competenti habitu erant, nec nitida aut speciosa nimium vel abiecta plurimū.	Libet quoque verba B. Gregorij, vel querimonias eius ad medium deferre. Nam quando vltimas Ezechielis partes aggressus est, nuntiatum ei fuerat, quod Agistulfus rex Langobardorum ab obsidendam Romam iam Padum transiens summopere festinaret. Ait enim, Nemo autem me reprehendat, si post hanc allocutionem cessauero, quia sicut omnes cernitis, tribulationes nostræ creuerunt, vndique circonfossi sumus, imminens periculum timemus. Alij detruncatis ad nos manibus veniunt, alij capti, alij interempti nunciantur. Et iam cogor ab expositione linguam retinere, quia tædet animam vitæ meæ. Iam in me nullus sacri eloquij studium requirat, quia versa est in luctum cithara mea. Et qui cogor quotidie amara bibere, quomodo possum dulcia propinare? Quid igitur restat, nisi vt inter flagella, quæ ex nostris meritis patimur, gratias agamus? Qui vt ostendatur quantum etiam inter suos ob domesticam curam angustaretur, dicamus quid in primis eiusdem prophetiæ homeliis, cum de speculatore loqueretur, ait. Quisquis inquit speculator ponitur, in altum debet stare, & subditorum opera transcendere, quatinus tanto plus eis prodesse per prouidentiam possit, quanto terrenis reb. animum nō supponit. Ac deinde. O quam mihi dura sunt ista quæ loquor, quia me ipsū loquendo ferio! sed dicā, dicā vt etiam per me sermo Dei sonet cōtra me. Cogor namque modo Ecclesiarum, modo monasteriorum causas discutere, singulorū vitam actusq. pensare, modo quædā ciuium negotia sustinere, modo irruentib. barbarorum gladiis timere, modo raptores quosdam æquanimiter perpeti, modo eis sub studio seruatę caritatis obuiare. Quis ergo aut qualis speculator ego sum, qui adhuc tot rerum perturbationibus depressus in infirmitatis valle iaceo. Tacemus de illo famoso ac mirifico Moralium libro quem valde infirmus patrauit.	Si ergo tantum ac talem virum tot flagella manebant, quippe quem etiam ipse Mauricius Imperator, qui eum inuitum ordinari fecerat, vehementer vrgebat, quid mirum si Pontifices nostri temporis affliguntur? Sane quia mentionem tanti patroni fecimus, dicendum paucis quantopere suo pudori suæque famæ consuluerit. Sic namque in illa Romana vita, cuius supra meminimus, scriptum habetur. Mox vt summum Pontificium sortitus est, superstitiosum vniuersalis vocabulum refutauit primumque se seruum seruorum Dei in suis epistolis nominauit, & mediocribus indumentis ad suę humilitatis indicium in Pontificalibus vtebatur. Etenim aduertens se ideo summū Pontificem a Deo constitutū, vt, iuxta illud propheticum, radicem vitiorum euelleret, virtutesque plantaret, omnes consuetudines quas cōtra Apostolicam traditionem nouiter pullulasse cognouerat, sub anathematis interminatione dānauit. Tum vero a suo cubiculo non solum iuuēculos, sed & omnes seculares excludens, clericorum quosque vel monachorum prudentissimos sibi familiares consiliariosque delegit. Cum quibus die nocteque versatus, nihil monasticæ perfectionis, nihil pontificalis institutionis, licet super gentes & regna constitutus, amisit. Videbantur itaque passim cum eruditissimis clericis religiosi monachi adhærere Pontifici, & in diuersis professionibus vniformis videbatur honestas, tantaque censura mores ministrorum excolebat, vt eorum nullus barbarum vel quid inconsuetum religioni sermone vel habitu proferre præsumeret, & qui forte sanctimonia vel sapientia caruisset, subsistendi coram Pontifice fiduciam non haberet. Quo facto redarguitur illa quorumdam lasciuia, qui talibus cohabitare malunt, qui tam effrænata libertate vel loquendo leuiter, vel agendo coram eis, quos magis vereri debuerant, potiuntur: vt ipsos etiam ab statu grauitatis emollitos ad suæ leuitatis lenocinium incuruent, ita vt nec in memoria quidem sermo disciplinæ habeatur, contra illam superni inspectoris querimoniā, qua dicit: Attendi & auscultaui, nemo quod bonū est loquitur: ita perstrepunt, vt si pauper, immo Christus in paupere clamauerit, vix audiri possit. Nonne tūc videbitur illud fieri quod Esaias illacrymat, dicens: Tibia & lyra in conuiuiis vestris, & opus Domini non respicitis? Prædictus vero Papa Gregorius ita pauperibus seruiebat, vt quaslibet ciborum species eis suo tempore ministraret. E quibus pauperibus dum vnum in quodam recessu vespillones mortuum reperissent, Gregorius æstimās eum stipis inopia perisse, per aliquot dies a Missarum celebratione quasi pœnitendo cessauit. Qui sui Apostolatus gloriam ita omnino vilipendebat, vt Angelus ad quendam Heremitam, qui vnum catum pro releuando secum habebat, tædio de eodem Gregorio testaretur, dicens: Maiorem dilectionem habes tu in hoc tuo cato, quam Gregorius in omni imperio Romano. Tantæ autem humilitatis fuit, vt cum ei quidam peregrinus in solenni apparatu procedenti ad benedicēdū prosternere vellet, ipse eidem peregrino prior de equo metaneā faceret. Crimina semel audita nullatenus indiscussa præteribat. Subdiaconum ordinari vetuit, nisi continentiam a coniugio profiteretur, nullumque altius progredi permisit, nisi cuius castitas in Subdiaconatu probata fuisset.	Ioannes Eleymonos mox vt ordinatus est, omnes Dominos suos qui erant in Alexādria viritim iussit describi, quatenus eis sufficienter stipē pro numero daret. Cui ministri. Quinā sunt, inquiūt, o Patriarcha, Domini tui? At ille: Illi, inquit, quos vos mendicos appellatis. Qui etiam certo tempore per singulos dies in vestibulo domus residebat, vt quisquis vellet ad eum sine prohibitione causā suā perferre, posset. Dicebat enim quia sicut nos petitores nostros, sic Deus nos petentes exaudit. Quidam ex tributariis nepotem eius turpiter lacessiuit, qui cū de eo vindictam expeteret, ille pectus eius deosculās dixit, Fili si nepos meus es, me imitare: iussitque vt ei totius anni debitū relaxaretur. Eidem namque Ioanni misericordia in specie pulcherrimę mulieris apparuit, qui dehinc eleemosynis tātopere deditus est, vt ob hoc Eleymonos, id est misericors vocitetur. Sanctus Ambrosius nullo excessu fidem sic dicit grauari, quam si innocentem pauperem sacerdos arguat, & diuitē reū excuset. Et qui non defendit inopem si valet, similis est lædenti. Itē, His, inquit, fauemus, a quibus vicem speramus: sed infirmis consulere magis conuenit, pro quib. Christus remunerator est. Itē in eodē: Grandis culpa est, si te nesciente fidelis egeat, quia hæc est lex naturæ, vt alter alteri tanquā pars corporis partem conferat. Qui non tribuit fratri, nec feris cōparandus est, quæ suis fœtibus tribuunt. Nihil tam contra naturam quam lædere alterum tui causa, quod tamen si causa Dei est fides perpenderet. In tua causa silere tibi licet, in causa Dei dissimulare peccatum est non leue. Si quid autē vitij in fratre cognoueris, corripe: etsi se lædi putet, et si animū eius correptio vulneret, tu tamē ne verearis, quia vt scriptū est, Meliora sunt amici vulnera quam adulātium oscula. Licet ergo inferior sit amicus, tamen si res poposcerit, vt obiurget, audiatur quasi par & æqualis. De cubiculariis vero sic. Decorum, inquit, illud est, vt adiungamur probatissimis quibusque, & senioribus, quorū vsus tutior est. Nihil enim pulchrius quam boni testimonij viros testes habere. Qui cū sapiētib. graditur, sapiens erit: & e contra inimici hominis domestici eius. Quos videlicet ministros ita castificabat, vt nec verecūdiora mēbra nec eorū vsus his quibus a rusticis appellari solent nominib. nūcuparentur. Beatus quoque Paulinus Nolanę ciuitatis Episcopus, cum a barbaris propter thesaurum insinuandum extimuisset tormētari, rogabat Dominū, dicens. O Domine, non crucier propter aurū, quia nō diligo aurum. Hoc beatus Augustinus in libro de Ciuitate Dei fatetur. Hæc de sanctis Pontificib. dicta sint, vt nō recēs quid vel nouum nostri temporis Episcopo videatur, si talia siue certe multo leuiora pertulerit.	Nec piget quædam de Apologia sancti Gregorij Nazianzeni verba referre. Si quis, inquit, in rectore morbus vitiorum est, his qui ad obtemperandū ei præsto sunt multo facilius transfunditur, quā si aliquid virtutis in eo viderint. Quapropter necesse est, vt qui alios instituendos atq. curādos præsumimus, ne inueniamur ipsi sine disciplina, & excatentes vlceribus vitiorum. Sed neque satis est malū non esse doctorem. Quod vtique culpatur in his qui docentur, nisi & omnib. bonis actib. prædicti sint, nec vitam suam mansurent ex comparatione imperfectorum, si digna loco & gradu suo gerant, vt prouectus eorum possit illicere cæteros ad studia virtutum, eorumque tam exemplo quam exhortatione vitia purgare, propositum ad meliora conuertere, summumque eorum studium sit illos vincere, qui se carnaliter amant cōtra salutem suam dimicantes, & vitia sua quantum possunt celantes, odientes eos qui arguunt, & eorum sermonem contemnētes, & nunquam, quod peius est, peccata sua publice defendentes: insuper etiam alios ne corrigantur excusantes, atque tuentes. Et equidem quando mali prælatos ipsos non lædant, quinetiam venerentur, quia tamen eis obuiare pro iustitia negligunt, interdum vero persequuntur eos. Quod insidiante diabolo fit, vt cum ipsi concutiuntur a vacillantium sustentatione pigrescant. Sed vt scriptum est, qui Deum timet, nihil negligit, & ob id cuius mentem vera caritas possidet, si iustitia quæ diligit in aliis feritur, ipse nihilominus eadem percussione confoditur. Quod si & ipse appetitur, in dolore tribulationis suæ curam non deserit vtilitatis alienæ. Nā quasi magnus quidam medicus percussus, qui cum ipse scissuras vulneris toleret, aliis medicamenta sanitatis proferat: ita & iste licet in se aduersa sentiat, aliis tamen necessaria docendo præuidet. Valde autem leuius est aut docere cum nihil toleres, aut tolerare cum docere non indigeas. Sed necesse est sancti viri sese ad vtraque solerter extendant, sic nimirum vtrobique circonspecti, quatinus & audaces ante se verborum iaculis consodiant, & debiles quasi positos post se scuto consolationis, vel ab illorum impetu vel a murmurationis vulnere defendant. Sicut miles castrorum Dei Paulus, qui cum tanta ac talia pateretur, quæ nec ipse referre, nec nos enumerare sufficimus, disputabat tamen cum Græcis, & reuincebat Iudæos. Nam propter alterum horum dicit, grauati sumus supra modū, vt tæderet nos viuere. Propter alterum vero, si, inquit, ad bestias pugnauit Ephesi. Qui tamen plus de infirmorum pusillanimitate, quam de proprio dolore sollicitus, aiebat: Nemo moueatur in vinculis istis. Et item, Obsecro vos ne deficiatis in tribulationibus meis. Vtrumque Iob egerat, qui dicere poterat. Auris audiens beatificabat me, quod vtique ad prædicationem pertinet, eo quod liberaret pauperem vociferātem. Quod pertinet ad tuitionem. Quod autem prædicator etiamsi ipse a malis non impediatur, tamen pro aliorum causa debet eis obsistere, vox illa Dei demonstrat, quia sub typo prædicatorum de equo dicitur, in occursum pergit armatis. Quapropter in quantum causa exigit, in quātum locus admittit, debet rector pro subditis suis semetipsum obiicere. Nec timeat si necesse est, eorum inimicitiis pro fraterna pace obuiare, nec per audientium duriciam a corrigendi studio cessandum esse, vt docet Helisæus, qui in persona Christi contra Ioas regem quasi contra negligentem præpositum irascitur, eo quod terram, id est peccatorem, cui dicitur, Terra es, non amplius quam ter percusserit. Ait enim, quia si quinquies aut septies percussisset, plenam victoriam caperet: quia si rector dicere poterit, Annuntiaui iustitiam tuam, quamuis ipsi contemnant, plena tamen mercede donabitur.	Non autem, vt iam diximus, recens videatur, quod mater Ecclesia, vel rectores eius, aut familia non solum a paganis, sed etiam a suis filiis tanta nostro tempore patitur. Quandoquidem apud prædictos Patres, qui sapiētia & virtutibus signisque fulgebant, tantopere persecutio grassata sit. Nam quisquis eis Patribus in fide & gradu succedit, necesse est vt quasi proles ad speciem matris empta Patres suos eadē patiendo sequatur. Quod autem quisque doctor sibi primum, tum subditis spiritaliter sollicitus sit, verbis Apostoli monstratur, qui de Thessalonicensibus ait, Vos testes estis, & Deus, quoniam sancte & iuste suimus, subaudi, apud vos, & scitis qualiter vnumquēque vestrum tanquā pater filios suos deprecantes vos & consolantes testificati sumus, vt digne ambuletis Deo. Qui paulo ante præmiserat, Facti sumus paruuli in medio vestrum, & tanquam si nutrix foueat filios suos, ita desiderantes vos cupide volebamus tradere vobis non solum Euāgelium, sed etiam animas nostras. Verum non sine quadam verecundia huiusmodi verba proferimus, quæ prolata tangere videntur. Sed si quid aut in relatis superius exemplis, aut in qualibet sententia durum ad imitandum vel mordaciter sonare videtur, illos tantummodo suggillat, qui serre iugum Christi recusant. De nobis enim confidimus, quia non vultis imitari Nabal, cui vt scriptum est, nemo valebat loqui: sed Apostolum Petrum, qui cum esset princeps Apostolorum, & a beato Paulo condiscipulo suo se reprehensibilem nominari publice didicisset, non indignaretur, sed eundem Paulum nihilominus de sibi data publice sapientia laudasset. Dicamus igitur & hoc quod intortis moribus quorumdam minime concordat, & quod illos, qui sibi solliciti sunt, cautiores reddat. Scio enim nec corporis quidem maculas in sacerdotibus per legem prætermitti, sed perscrutari & requiri omnia, ne aliquod vitiū sacerdos habeat, cui & mors comminatur si absq. tintinnabulis, quod est sonus prędicationis, incesserit. Sed quisquis ille est, qui me tanquam præsumptorem forte succedentium nominauerit, reminiscendum ei est quod Moyses consilium Iethro nō despexerit, qui etiam vexatus dicitur propter eos qui exacerbabant spiritum eius. Quam scilicet vexationem multo magis quilibet prælatus incurret, si culpas delinquentium non redarguit. Hinc ad Ezechiel dicitur, sili hominis noli exasperans esse. Sicut enim mali Deum exacerbant mala quælibet agendo, sic & boni qui malis prælati sunt, bona reticendo. Nisi enim Propheta, cum ad loquenda verba mittebatur, obediret, omnipotentem Dominum, sicut populus de peruerso opere, sic de suo silentio exasperasset. Malis itaque culpa est peruersa agere, bonis recta reticere. In hoc ergo cum malis etiam boni Deū simul exasperant, quia cum peruersa non increpant, eis per suum silentium proficiendi licentiā præstant. Nam plerique sic imprudentes sunt, vt vel malum non cognoscant, quod committūt, vel tanto minores culpas suas æstiment, quanto minor eas inuectio castigat. Isti igitur si recta non audiunt, in suis prauitatibus iacentes, per ignorātiam securi sunt.	Sunt autem plerique qui verba Dei nec aure corporis audire dignātur, quos malignus hostis ita possidet, vt eos nullo confossos prædicationis iaculo derelinquat: sicut a Deo ad beatum Iob de eodem hoste dicitur. Non fugabit eum vir sagittarius. Sagittæ sunt verba Domini, vt est illud, sagittæ tuæ acutæ. Arcus vero qui ex cornu fit & corda, vetus Testamentum propter rigoris duritiam, & nouū propter misericordiæ flexibilitatē significat: quia quisquis ab illo plene capitur, verba prædicantiū iam audire dedignatur. Vnde peccatis præcedentibus irascens Dominus, his quos iusto iudicio deserit per Prophetam dicit. Immittam in vobis serpentes regulos, quibus non est incantatio, Id est talibus dæmonibus vos tradam, qui nulla prædicantum exhortatione quasi incantantium carminibus a vobis excutiantur.	Alij subdole seducuntur, pro eo quod Dominus dicit, Seruus sciens voluntatem domini sui, & non faciens, vapulabit multis: putantes ignorantiam impunitatem esse peccati. Quibus hoc intimandum est, quia aliud est nescire, aliud est nolle: hoc namque tarditatis est, illud superbiæ. Tales igitur excusationem non habent, quia si vellent, scire poterant. Contra quos nimirum in Iob de Deo dicitur, qui in manu omnium signat, vt nouerint singuli opera sua, homo quippe sic rationabilis est conditus, vt quod egerit ignorare non possit. Naturali enim lege scire compellitur, seu prauum seu rectum sit quod operatur. Nam a iusto iudice tunc pro factis suis aut punitur aut remuneratur, si non potuit scire quod fecit. Ipsi etenim qui erudiri contemnunt, sibi testes sunt, quia sciunt discere quod agunt. Alioquin cur de quibusdam factis tanquā de bene gestis in ostentatione gloriantur? & rursus cur in aliquibus suis actibus videri erubescūt? vnde quidam sapiens dicit, Cum sit timida nequitia conscientiæ dat testimonium condemnationi, quia dum timor conscientiam arguit, ipse sibi testimonium perhibet, quia scit malum esse quod sciri formidat. Fugiāt ergo iniqui humanos oculos, semetipsos certe fugere non possunt. In peccatum enim quod committunt prius contra se iudicium rationis inueniunt, & post ad districtionē æterni iudicis perducuntur. Et hoc est forte quod per Psalmistam dicitur: Abyssus abyssum inuocat. Abysso enim abyssū inuocare, est de iudicio ad iudicium peruenire. Eant igitur prædicatores sancti, redarguant facta peccantium, auditores autē praui contemnant verba istorum, defendant quātum voluerint prauitates suas, atque impudenter gestas impudētius defendendo multiplicent. Certe ipsi sibi in conscientia testes sunt, quia excusabiles non sunt.	Quidam vero non solum ammonitionis verba contemnunt, sed etiam contra ammonitores vehementer scandalizantur. Et quia scandalum valde periculosum est, iccirco boni viri frequenter malunt tacere, quam malos loquendo scandalizare. Qui tamen nec tacendo securi sunt propter illud, si non annunciaueris iniquo iniquitatē suam, sanguinē eius de manu tua requiram. Ex qua re nobis considerandum est, quia in quantum sine peccato possumus vitare proximorum scandalum debemus: si autem de veritate scandalum sumitur, vtilius permittitur nasci scandalum, quam veritas relinquatur. Quod veritatis magister suo facto probat, qui in quorumdam cordibus scandalū ne gigneretur, tributū quod non debuit dedit: & rursū generari scādalū contra veritatem in quorundā cordib. videns, eos in suo scandalo remanere permiserit dicens, sinite illos, cæci sūt, duces cæcorum. Hoc in VII. libro Ezechielis. Itē in X. libro. Ne timeas, inquit, quia Domus exasperans est. Timeri enim homo debuerat, si ipse auctorē omniū vt homo timuisset. Qui enim, vt supra diximus, Deū nō timet, homo non est. Nam qui rationis sensum ad timorem Dei non habuit, tanto minus timendus est, quanto hoc quod esse debuit non est. Debent autem in metu haberi isti qui membra sunt omnipotentis Dei, & si ipsi contristantur, Deus qui in ipsis habitat offenditur, & ipsi in terra reprehendere solent quod Deus redarguit e cœlo. Mali vero, vt diximus, timendi non sunt. Vnde rursus eidem Prophetæ dicitur, Ne timeas eos, & quia tales derogare solent, adiunctum est, neque sermones eorum, quia increduli & subuersores sunt tecum. qui tanto in suis derogationibus timendi non sunt, quanto nō placere Deo probantur. Stultum enim valde est, si illis placere quærimus, quos non placere Deo scimus. Nemo enim potest in vna eademque re Deo simul & eius hostibus gratus existere. Amicum ergo Dei se denegat, qui eius inimico placet. Vnde & sancti viri eos ad sua odia excitare nō metuunt, quos Deum non diligere cognoscunt. Horum itaque derogatio vitæ nostræ probatio est, quia nisi aliquid boni haberemus, malis non displiceremus. Sciendum vero est, quia linguas detrahentium sicut nostro studio nō debemus excitare ne ipsi pereāt, ita per suā malitiā excitatas debemus æquanimiter tolerare, vt nobis meritum crescat. Aliquando autē etiam compescere, ne dū de nobis mala disseminant, eorum qui audire nos ad bona poterant, corda innocentum corrumpāt. Hinc est enim quod Ioannes obtrectatoris sui linguam redarguit, dicens, Is qui amat primatum gerere in eis diotrepes non recipit nos. Propter hoc si venero commoneam eius opera quæ facit verbis malignis, garriens in nos. Quantū ergo ex nobis est, vt Hieronymus ad Galatas dicit, nullius inimicitiam commouere debemus. Quod si loquentes veritatem aliquos meruerimus inimicos, non tamen nos inimici sumus eorum, quoniam illi inimici sunt veritatis. Vnde & ipsa veritas dicit ad Abrahā, Inimicus ero inimicis tuis. Quod vtique non fieret si Abraham per suā culpā inimicitias earum meruisset. Item ipse Hieronymus in eadem epistola ad Galatas, Si fieri potest vt pariter & Deo & hominibus placeamus, placendū est hominibus. Si autem aliter nō placeamus hominibus nisi Deo displiceamus, Deo magis quam hominibus placere debemus.	Sed dum hoc dicimus, illud nos vehementius contristat, quia mentes prauorum tanto obstinatius summa odiunt, quanto arctius infimis inhæserunt: quibus neque hoc sufficit vt ipsi pereant, sed adhuc, quod est deterius, cum quoslibet argui conspiciunt, corripientis increpationibus obuiāt, ne saltem alij corrigātur. Vnde bene & de capite eorū dicitur, Protegunt vmbræ vmbram eius. Vmbræ quippe sūt diaboli omnes iniqui, qui dū imitationi iniquitatis eius inseruiūt, quasi ab eius corpore imaginis speciem trahunt. Vmbræ vmbram protegunt, quia peccatores quique, in quo sibi male sunt conscij, in eo & alium peccantem defendūt. Quod hoc nimirum studio faciūt, ne dū culpā, in qua & ipsi obligati sūt, in aliis corrigitur, ad ipsos quandoque veniat. Quos enim similis reatus sociat concordi pertinacia, etiam defensio peruersa constipat, vt de facinoribus suis alterna se inuicē defensione tueantur. Se igitur tegūt dū alios protegunt, quia suam vitam præuident impeti, vnde alios considerāt libera correptione confundi. Sicque fit vt summa criminum dum defenditur augeatur, & vniuscuiusq. nequitia eo sit ad perpetrādum facilis, quo difficilis ad puniendum. Scelera quippe peccantium tanto maiora incremēta percipiunt, quanto per defensionem potentiū diu inulta tolerantur.	Quicunque vero verba Dei audire nolunt, ipso contemptu non esse ex parte Dei se produnt. Sed quantumlibet calcitrent, admonēdi tamē sunt, ne sanguis eorum de manu Pastoris requiratur. Si, inquit, tu annunciaueris impio, & ille non fuerit conuersus, ipse in iniquitate sua morietur: tu autem animam tuam liberasti. Tunc enim, sicut in expositione huius verbi dicitur, subiectus moritur sine te, quando in actione mortis contradictorem habuerit te. Nam morti, cui non cōtradixeris, adiungeris. Hoc ergo Rector faciat, ne moriente subdito moriatur, malis videlicet actibus contradicat, vt scriptum est, Discurre, festina, suscita amicum tuum. Si vero speculatore tacente impius moritur, cōstat quidem quia dignus nō fuit vt ad Deum sermo fieret: ille tamē eum occidit, qui hunc tacendo morti prodidit. Hinc enim beatus Gregorius subdit, Pensandum est quantum connexa sint peccata subditorum atque præpositorum. Quod enim nos digni Pastores non sumus, ex vestra culpa est: & quod vos ad iniquitatē defluitis, ex nostro hoc reatu est, quod obsistentes in culpa non habetis. Vobis ergo & nobis parcitis, si a prauo opere cessatis. Vobis & nobis parcimus, quando hoc quod displicet non tacemus. Sed nos alienas mortes nostris peccatis addimus, & tot occidimus, quot mori quotidie tacētes videmus. Nullum quippe, sicut isdē doctor perhibet, tale sacrificium Deo est, sicut est zelus animarum. Hoc zelo quia Phinees vnum adulterū pugione trāsfixit, iram Dei protinus ab omni populo remouit. Hunc quia Heli non habuit, tandē iram Dei contra se inextinguibiliter accendit. Vt autem in hac difficultate audiendi, qua doctores contemnuntur, Deus eos consolaretur, cum Ezechielem Prophetam ad filios Israel mitteret, sermoni suo frequenter interponit, Si sorte audiat, &, si sorte quiescant. In quo aduerbio dubitatiuo notādū est, quia Propheta & mittitur, & audientium duritia designatur: per quos videlicet innuitur, quia nec tacere debet is qui prædicādi officium suscepit, nec pro auditorū duritia cōtristari. Si enim ipse Deus verba sua difficile pronūtiat audiri, cur doctor cōtristetur si in admonitione sua cōtēnatur?	Prauorum sane duritia nimis obcalluit. Sicut vnicuique talium Deus per Prophetam dicit, Scio quia durus es tu, & neruus ferreus ceruix tua. Quod dū vos perpenditis, timeo molestum vobis fieri, quia tantum ad incitandum prędicandi officium exaggeramus: & iccirco vellem vt alius aliquis exitus in hac necessitate patuisset. Nam scio Prophetam dixisse, In salicibus in medio eius suspendimus organa nostra. Id est, inter valde obstinatos, videlicet quia sicut salices fructum boni operis nō ferunt, verba prædicationis reticemus. Hinc ipse ait, Obmutui & silui a bonis, & humiliatus sum. Et Ieremias cum se minime audiri conspiceret, silentium appetit dicens, Non recordabor eius neque loquar vltra in nomine illius. Sed veri prædicatores dum conspiciunt quod ipsis non corripientibus iniquorū facinora crescunt, vim quandam in corde sustinent, donec in apertæ correptionis vocem erumpant. Vnde & alter ex eisdem Prophetis, cum propter incorrigibiles tacens diceret, silui a bonis, zelo charitatis illico exardescens subdidit, & dolor meus renouatus est. Cōcaluit cor meum intra me, & in meditatione mea exardescet ignis. Alter vero cum diceret, Non loquar vltra in nomine illius, mox eodem igne succēsus adiunxit, & factus est sermo eius in corde meo quasi ignis æstuans in ossibus meis, & defeci serre non sustinens. Audiui enim contumelias multorum. Sic ergo zelus caritatis in sāctis viris dum reprimitur augetur, qui nimirum ita sese consolātur, vt in voce erumpentes quod corrigere non valent saltem increpare non cessent. Superest tamen vt, sicut dicit Prosper, qui verba despiciunt, opera bona in doctore videant, quæ venerentur: & si contigerit vt a potentioribus, vel ab alienigenis contemnatur, sibi vel suis prædicator canat dicens, cum Iosue, Ego autem & domus mea sequimur Dominum. Nam & ipsos fideles plus per exempla quam per verba proficere certum est, & vtraq. sibi necessario coniungitur, vt quod loquendo quis prædicat faciendo confirmet.	Apud eos autē qui verba prædicationis vtcūq. patiuntur audire, illud commemorādum est quod Deus ad Prophetam dicit: Si iudicas eos fili hominis, si iudicas eos, iniquitates patrum suorum ostende eis. Et item. Fili hominis ad gentes apostatrices mitto te, ad filios Israel, patres eorum præuaricati sunt pactum meū. &c. quousque subiungit, Si forte vel ipsi audiant hoc. Sane quod eos apostatrices appellat illis maxime congruit qui per monasticam professionem ad secularia desideria relabuntur. De quib. scriptum est, Væ peccatori ingredienti duabus vijs. Apostata namque retrocedens interpretatur. Qui vero manū suā in aratro miserit, si retro respexerit, vtique apostatare conuincitur, vt nullatenus regno Dei aptus, ipso Deo testante pronuntietur. Et in nona in Ezechielem Homelia perhibetur, quia sicut apostata est, qui de fide recedit a Deo: ita qui ad peruersum opus post professam religionem redit ab omnipotente Deo, apostata absq. vlla dubitatione deputatur, etiamsi fidē tenere videatur. An non est apostasia, de habitu vel victu traditiones patrū contemnere, cum Deus terminos patrum transgredi interdixerit: despectaq. victus qualitate vel quantitate per beatum Benedictum præfixa, sanguineas dapes cum filiis Israel desiderare? Manna & mensuram gomor despiciētes & ollas carnium desiderātes corde reuerti ad Ægyptum redarguūtur. An non est apostasia, humilem vestitum spernere & decorem vestimenti quærere; cum Angelus apostata perfectus decore superbiens in tartarum ruerit? Et an ventrem colere non est apostasia, cum flens Paulus protestetur, quod ligurgitones inimici sanctæ crucis sunt, & vētrem pro Deo habeant? Nobis, inquam, hæc apostasiæ verba cōueniunt, quandoquidē religionis habitum per tot retro annorum curricula retentū lasciuiētes quique inter nos & petulantes in hac nostra ætate mutare ausi sunt.	Quid isti in die iudicij dicēt, vel quales apparebunt, vsq. ad quos Religio decurrit, & in quorum manib. collapsa est? De occultis suis ipsi viderint, de quib. dicere pudet. Hoc tamen vnum constat, quoniā ob id exterius mutantur indumenta, quia interius mutata sunt corda. Dixerat Deus per Ieremiā. Videte si factum est huiuscemodi, si mutauit gens Deos suos, & certe non sunt dij. Populus vero meus mutauit gloriam suam. Et in sequentibus, Confregisti iugum meum & dixisti, Non seruiam. Nonne & istis hoc cōuenit? Nā vt ita cōparatum sit, omnes qui ad vsū huius vitæ quaslibet artes exercēt, sic eas vtiq. gerunt, sicut a magistris didicerunt, & illis vtēsilib. vtūtur, quæ illi actui, cui intēsi sunt, conueniūt, vt nautæ, sutores, vel fabri. At nos soli monachi instrumenta bonorū operū, quę sanctus Benedictus ad percipiendā cœlestē vitā construxit, abiicimus, soliq. nostræ professionis desertores, lineas, quas Deus per magistros nobis ostendit, nūc ad dextrā, nunc ad sinistrā transgredimur, nec bonorū operū instrumentis, sicut a magistris tradita sunt, vti dignamur. Quāuis autē crudelitas cordis in talibus occalluit, quæ multo obstinatior atq. ad corrigēdū difficilior sit quā laicorum: tamen ammonendi sunt & ipsi, quoniā quoad vixerint mutari in melius possunt. Sicut beatus Gregorius Venantiū ex monacho Patriciū cōmonebat, dicens: velis nolis, locuturus sū tibi, quia aut te cupio saluari, aut de tua morte me eripi. Culpā ergo tuā, & districtionē futuri iudicis dū vales exhorresce, ne illa tūc amarā sentias, cū nullis eā fletibus iam euadas. Pensa quid facturus est Deus de peruerso opere, si quosdā in iudicio suo reprobat de otioso sermone. Scis qua morte Ananias multatus est, qui pecunias quas Deo vouerat partim subtraxit. Si igitur morte dignus fuit, qui nūmos abstulit: pensa quib. dignus sit, qui seipsum per professionis suæ obliuionē Deo substraxit. Ecce facti tui tristitia adductus mœrens loquor, & fateor, supernam misericordiā admiror, eo quod te superbientē videt, & tolerat: effugere vitam conspicit & tamē adhuc ad vitam reseruat. Cū vero isdē Venantius in grauissimam ægritudinē incideret, Gregorius audiens Ioanni Episcopo rescripsit, dicens: Fraternitatis vestræ scripta suscepi, quæ mihi de dulcissimi filij mei domni Venantij ægritudine loquebantur, qua audita lacrymæ mihi per gemitus erūpebant. Vestra igitur sanctitas magnā ei curam adhibeat, exhortando videlicet, rogando, terribile Dei iudicium proponendo, ineffabilē eius misericordiā promittendo: vt vel in extremo ad debitum propositum redeat, ne ei tantus in iudicio reatus obsistat. Et considerandum quod hunc beatus Gregorius dōnum pro blandimento vocat. Quod si nunc verba Dei vereri neglexerint, fiet eis illud beati Iob quod de iniquo dicit. Cum reddiderit ei Deus vicem, tunc sciet: videbunt oculi eius interfectionē suā, & de furore omnipotentis bibet. Dissimulat impius retractare mala, quę fecit, sed tunc sciet quid fecit, cum de furore omnipotentis bibere cœperit: tunc oculos intelligentiæ reserabunt, quos nunc superbia claudit.	Pro dolor! postquā Princeps huius mūdi foras abiectus est, per nos iterū intromissus mysteriū iniquitatis operatur in filiis diffidētiæ facientibus volūtates carnis, & in studiis suis seipsos abominabiles faciētibus, pręsertim cū princeps Apostolorū præteritū tempus ad voluntatē eorum consummandā sufficere dicat: Qui ambulauerūt, inquit, in luxurijs & vinolētijs, &c. Et cū Doctor Gentium nos cōtestaretur dicēs, Testificor in Domino IESV, vt iam non ambuletis sicut gentes, quæ tradiderūt semetipsas impudicitiæ. Vos autem nō sic didicistis Christum. Sed nos, vt video, in eadē luxuriæ confusione concurrentes, reddemus rationem, vt prædictus Petrus subiungit, ei qui paratus est iudicare. Licet vero iam tempus aduenerit, quo sufficientibus ad insinuanda Dei iudicia præteritis miraculis peccatores raro feriri soleant: de nostro tamen ordine nōnullos euidenti vltione plexos nō ignoramus. Nā quidā apud Senones Hucbertus nomine duas sibi mulieres nocte vidit astantes, quas non eas, quæ venire solebāt, videns, fantasias intellexit. Accurrunt qui aderāt, sed nemo mulieres nisi ipse videbat: fugit ergo in Ecclesiā, sed hanc quoq. phantasticis mulieribus plenam reperit: inter quas vna quasi regina sedens iussit illum apprehēdi & verberari. Cum ille codicē sancti Euangelij arripiens volebat se signare, nec poterat, illa vero dicebat. Tarde est, iā mihi traditus es. Sonātibus signis vicini accurrūt. Ille collapsus in terram verberabatur, proinde vociferans dicebat quid videret, quid sentiret. Cum hoc diu fieret, & phātasiæ discessissent, hi qui foris erant discedentē turbam mulierū per pontē egredi conspexerūt: ille post paululum obiit. Hoc Abba Gorlātius refert. Quisquis ergo dulcedine meretricis & amplexu delectatur, huius amaritudinem absynthij animo proponat.	Heduensis Cœnobij Præpositus quamcunque occasionē reperire poterat, carnibus inhianter vescebatur. Quod scilicet vitium cū nullatenus fratres emendare possent, ipse cū quadā vice carnes comedere vellet, offa, qua os impleuerat, strāgulatus obiit. Alius quoq. de cœnobio Durensi progressus ad quandā villā, petiit ab hospite suo carnes. Cū ille respondisset. Ecce iā coquūtur. Accelera, inquit, in spito aliquid coquere citius. At ille parabat carnes in spito, sed monachus æstuās partem de spito præcidit, & super carbones iactauit: quā videlicet torridā cineribus excussit, & ori ingessit, sed mox cū præsenti voracitate vitā finiuit. Quidā de Cormarrino, quē ego & leuitates eius ipse nouerā, cū lætissimus sero se cubitum collocasset, tēpore nocturni officij defunctus repertus est. Quod & Abbati Iammoni contigisse vel ipsi vos scitis. Sed & alius quidē sancti Martini canonicus domni Oberti Archiclauis, camerarius scilicet, a dæmone arreptus tandiu vexatus est, quousque spiritum exhalauit.	Duæ sanctimoniales de monasterio Puellarū, quod iuxta nostrū Balma situm est, ante hoc triēnium ad sæcularem vitam regressæ sunt. Quarum iunior intumescente brachio vitam post paululū finiuit. Maior vero cuidā scelesto se coniunxit, & partum ita monstruosum peperit vt longius collū haberet quam sit vna vlna. Sed cum se iterū prostituisset, cōcepit quidē, sed edere partum nō potuit quousq. dirupto ventre interiit. Fuerant enim vsque ad tempus illud quo exierant bene conuersatæ. Ad hoc autem egredi permissæ sunt, vt de rebus parentum, qui forte nuper obierant, aliquid monasterio reportarent. Sed hac occasione sæculum pergustantes oblitæ sunt Deum. Ex quo apparet quam periculosa sit peccandi licentia. Quod & Alipius amicus sancti Augustini lapsu suo probat, qui cum hortaretur a quibusdā amicis theatrum adire, detestatus est videre huiusmodi lusum tanquam profanum. At illi hunc manibus trahebant. Ille claudens oculos, nec contrahentib. reniti valens, iurabat non se ibi quicquam visurum. Sed cum subito cachinnus in theatro increpuisset, oblitus est, & oculos aperuit. Cū illico ita cor eius illectum est, vt vix post multum tēpus ab huiusmodi ludo posset ab Augustino reuocari. Quisquis ergo non vult vri, exilientem igniculum non sinat super cutem suam licet paululum remorari. Nec prætereundū est, quod in prædicto Cœnobio cuidā puellæ morienti malignus hostis apparuit, quæ vehementer intremiscens recordata est, quod vnā aculā sine licentia haberet, quā de loco, vbi hanc esse dixit, sorores detulerunt, sed dæmon non recessit. Illa vero aliquid proprium se adhuc habere cognoscens pro quo malignus hostis instaret, tādē recordata, unum, ait, filum sericum ad spondam habeo, quo vix reperto & allato mox diabolus recessit, & puella quasi subridens migrauit. Ista forsitan parua & indigna relatu iudicabuntur: sed si Deus, qui, vt dictū est, facit magna, & inscrutabilia, ista nostro tempore facere dignatus est, quam magnipēdimus, quia nec talibus digni fueramus?	Si sōnio fides adhibēda est, visionē quam Guido monachus de Solemniaco vidit, non piget referre. Namque videbatur illi quod Ganzlinum, qui paulo ante migrauerat in Ecclesia, & blauinea cuculla vestitus in feretro custodiebatur, ante quēdam Abbatem veneranda canicie prostratum conspiceret veniam postulantē: sed prædictus Abbas dedignabatur propter blauineam cucullam, qua indutus erat, dicens, quia nō cognosceret eū, nec veniam illi esset daturus, quousq. regularē vestē acciperet. Tūc vero prædictus Ganzlinus surrexit, & ad eundem Guidonem tremens & valde confusus cucurrit. Nec nos discredimus. Nam ipse Ganzlinus cum fratribus cellæ Dolensis nuper fuerat, a quibus ea volūtate rediit, vt vestem protinus mutaret, nihilq. proprium exinde haberet. Credendum est igitur, quia Deus, qui iudicat fines terræ, id est vltima hominis opera, hunc pro bona volūtate, in qua obiit, ad indulgentiam recepisset, talique indicio ad incitādū alios mōstrare voluisset. Ista vero signa de proximo retulimus, vt qui prisca non formidant, vel recentia pertimescant. Nam illi quos per carnem strangulatos, & hi quos per luxuriā dæmoni traditos diximus, ob hoc in præsenti puniti sunt, vt qui pœnā, quæ eos sequitur, considerare negligunt, vel de ea qua perempti sunt compungātur. Nam quis absque metu audiat quod dæmon per vnam acum & vnū filum puellæ obitum calumniabatur, nisi forte is cui Propheta dicit, Columba seducta, nō habens cor? Et vnde dicitur, quia nō timuerūt, nec homines fuerunt? Si enim Ananias & Saphira propter auaritiā percussi sunt, cum ita persecutiones & innumeræ necessitates nouellam Christianitatem cingebāt, qua pœna plectendi sunt, qui dicta & exempla antiquorū nouerūt, & absq. ingenti necessitate plusquam constitutum est vsurpauere? De vestitus autem qualitate vel immutatione ipsi sæculares cōtra monachos indignantur, quia semper illa superbia detestabilior est, quæ ibi se ostēdit, vbi maior humilitas regnare debuerat. Eis igitur, qui in humilitatis habitu iactantiam coloris quærunt, illud Propheticum congruit, Frons mulieris meretricis facta est tibi. Quibus nimirum satius fuerat, vt voluntatē Dei magis quam suam facientes, Heliæ & Ioannis imitarētur exemplum, potius quam diuitis, qui purpura indutus & bysso a Christo redarguitur, & Herodis qui in veste fulgenti ab Angelo legitur percussus interiisse.	Occasione illius verbi, quo Deus ad prophetā loquens filios Israel apostatrices gētes vocat, occasionē sumpsimus, qua contra nos miseros, non monachos vt falso nominamur, sed Sarabaitas, id est renuitas, qui iugū regularis disciplinę renuim9, ista diceremus. Sed quid fiet cū iā nec Patriarcharū exēpla, nec Prophetarū mysteria, nec Apostolorū spicula, nec quorūlibet sanctorū patrū verba, quinetiā nec sancti Euangelij tonitrua cordis nostri duriciē emollire valeant? Ita omnis religio in contēptu est, ita cuiq. libitus dominatur, vt illud poeticum nobis cōuenire videatur. Cætera sunt curæ, Deus est obliuio solus. Hoc tamen quod prophetæ post illud verbum superius dictum Deus subiunxit, si forte & deinde vel ipsi audiant, magnopere pensandum est quantam vim habeat. Si forte etenim dubitatiuum aduerbium est, quod videlicet verbum Deus icciro sermoni suo interserit, vt paucos esse significet qui correptionem eius recepturi sunt. Sed & prædicatores suos consolatur, & exhortatur: vt cum meminerint quod ipse Deus in suis sermonibus se contemnendū insinuet, & tamē ad contēptores suos loqui nō cessat, non contristentur iidē sancti Prædicatores dū contēnuntur, sed nec omnino a correptionis officio vllatenus cessēt. Nā & hoc quod addit vel ipse, magnū pondus habet, eisq. nimirū congruit qui prædecessores suos recolūt punitos: qui tamē eos imitari non desinunt, & e vestigio tribulationes sicut ipsi patiuntur, vel ipsi, inquit, id est qui prædecessorū suorū exēplum in adiutoriū correptionis habere poterant, qui & afflicti, obsessi, conclusi, omnia quæ in hoc mundo habuerunt bona perdiderunt, vrbes erutas, euersa castra, depopulatos agros, suffossas Ecclesias vident: & tamen eosdem prædecessores suos ad iniquitates sequuntur, nec ab eorum elatione mutantur, aut recedunt, propter quam eos totiens plecti conspexerunt.	Potentiores quidē tanto cautius alloquēdi sūt, quāto & laxiorē vitā ducere permittuntur, & ipsi sua potentia veluti quadam superbiendi materia ne se humilient incitētur. His ergo verba Gregorij Nazianzeni, quę in Ieremia loquitur, ita proferantur. Ad vos mihi sermo conuertitur. Quid ergo dicetis? putasne patiemini, vt non secūdū personam, sed veraciter agam vobiscum? An libenter accipietis quod lex Christi sacerdotali vos subiicit potestati? Dedit enim nobis potestatē multo perfectiorem tribunalibus vestris. Aut nunquid iustū est, vt a terreno cœlestia superētur? ergo patienter quæso accipite libertatem nostram. Scito te, quisquis es, ouē gregis esse mei a Christo mihi summo pastore annumeratā, & a sancto Spiritu consignatam. Scito te inter sacra altaria cū veneratione subiici manibus sacerdotis. Scito beatæ Trinitati cultum fidemq. debere. Nolumus inæquales quidem videri, vt abiectos videlicet doceamus, & vestræ potentiæ credamus, aut erga illos & non erga vos vtamur libertate, quā nobis Christus in Ecclesia dedit: alioquin illis potius consulere, vos vero despicere ac negligere videremur. Quorum itaque maiorem curam habere dignum est? tanto, inquam, maiorem, quanto ad multorū perniciem pertinet, si quid a vobis erratur, & rursus multorū saluti consulitur, in quibus iustitiam tenueritis & clementiam. Tu o homo, qui licet aliis prælatus sis, æqualis tamen natura tibi est cum illis. Memēto igitur quantum Deo debitor sis, qui tibi super æquales tribuit potestatem. Noli attēdere quid potes agere, sed quid debes. Ipsius enim dispositione gladium portas, non ut ferias, sed vt commineris, quē vtinam impollutū restituas cōmendatori Christo, qui iccirco potestatem diuinitus tribuit, vt quos sanctæ Ecclesiæ auctoritas propter propriam virtutem ab oppressione pauperū frænare non sufficit, per istorū opitulationē cōminuat. Hinc Deus ad Iob, Nunquid valet rinoceros seruire tibi, aut confringet glebas valliū post te? Subaudi, sicut post me, quia non hominis, sed Dei virtus est, vt potens quilibet ad cœlestis disciplinæ prouectū potentiæ suæ culmen humiliet, & exerceat, oppressoresq. humiliū quasi glebas refrænet. Sed quid fiet? Nam iuxta Isaiam, qui a malo recedit prædæ patet. Principes socij furū diligunt munera, pupillo & viduæ non iudicant, quibus per Sapientiā dicitur, O vos qui placetis vobis in turbis, data est vobis potestas a Deo, qui interrogabit opera & cogitationes vestras, quoniā cum essetis ministri regni illius, non recte iudicastis, neq. secundū volūtatē Dei ambulastis. Horrende & cito apparebit vobis quoniā iudiciū durissimum in his qui præsunt fiet. Exiguo enim conceditur misericordia, & fortioribus fortior instat cruciatus.	Ne igitur o principes, cōminationes istæ vos maneant, si potentes estis humiliamini sub potēti manu Dei, mementote qualia vicia vicinius potētiā comitentur. Solent enim potentes superbire, de tēporalibus gaudere, & vt sit quod abundanter expendant, vel habeant, solēt aliena concupiscere. Contra superbiā namq. scriptura dicit, Quid superbit terra & cinis? Contra temporale gaudiū dicitur, Risus dolore miscebitur. Nā quomodo innocens erit cupidus? quoniā videlicet cupiditatem Apostolus sanctus etiā idolis cōparat, dicens. Auaritia quæ est idolorū seruitus. & Sanctus Gregorius de hac disputās perhibet, quia quisquis auaritiæ subiectus est, a cultu idolorū adhuc liber nō est. Iubentur quoque non sperare in incerto diuitiarū, sed in Deum bene facere, facile tribuere. Et vt suis tantū, & nō alienis vtantur, dicit eis Ioannes Baptista, Neminē concutiatis neque calumniam faciatis, & contenti estote stipendiis vestris.	Illis vero qui rapinis pauperū pascūtur seuerius obuiandū est. Nā & illi qui pauperes quidem non affligunt, sed tamē afflictoribus eorū resistere nō curant, vehemēter vtiq. peccāt. Isti ergo nouerint quia solatiū sui adiutorij Deo subtrahūt, dū pauperes eius non defendūt. Sicut enim in suis grauatur, ita & in ipsis refouetur. Vnde scriptū est, Et in seruis suis consolabitur, & ipse qui non est mecum aduersum me est. Et Paulus. Adiutores Dei sumus. & Propheta. Non ascendistis ex aduerso, neque opposuistis murum pro Hierusalem. Raptores vero cogitent quia dum pauperes lædunt, vsque ad Dei ipsius læsionem manus extendunt. Vox enim ipsius est, Quod vni ex his minimis fecistis, mihi fecistis. Cum ergo affligunt pauperes, vtique Deum affligunt, sicut ipse testatur dicens, Saule, Saule, quid me persequeris? Cœlum iam ascenderat, & adhuc Sauli persequutio hic sua mēbra tangebat. Sicut enim per bonos loquitur, dicente eodem Paulo, an experimentum quæritis eius qui in me loquitur Christus? Sic ipse in afflictione humilium laceratur, dicente Malachia, Si affliget homo Deum, quia vos configitis me, maledicti estis gens tota qui configitis me. Et non solū qui affligunt, sed etiā si nimis sua qui ditiores sunt vendiderūt, vtiq. peccant. Vnde & Amos, Audite qui conteritis pauperem, qui dicitis, possideamus egenos, & quisquilias frumentivendamus. Iurauit Dominus, si oblitus fuerovsq. ad sinem, & conuertam omnia cantica vestra in planctum, & nouissima in diem amarum. Item ipse, Væ qui opulenti estis optimates, capita populorum, ingrediētes pōpatice, qui dormitis in lectis eburneis, & lasciuitis in stratis vestris, bibētes vinum in phialis, quia videlicet dedignātur bibere in rusticanis vasis, & quod sequitur. Iurauit Donus in manu sua, detestor ego superbiam. Et Micheas. Nonne verba mea bona sunt, & cum eo qui recte graditur, & e contrario populus meus in aduersarium consurrexit. Viduas eiecistis de domo, & a paruulis tulistis laudē meā. & item. Audite principes qui abominamini iudicium, & omnia recta peruertitis, abscondam faciem meam a vobis, sicut male egistis. Et vt ostenderet se esse qui in seruis suis omnia aduersa pateretur, ad beatum Iob ait, Nunquid impetus aquarum operiet te? Subaudi, vt me, quoniam iniqui per prædicationē sanctorum loquentem quidē audiunt, sed non intelligunt, & per afflictos patiētem vident, sed non considerāt. Quapropter audiant consilium sancti Iacobi dicentis. Agite nūc diuites, plorate vlulantes in miseriis quæ superueniēt vobis. Diuitiæ vestræ putrefactæ sunt, & vestimenta vestra a tinea comesta sunt, aurum & argentum vestrum æruginauit, & ærugo eorum vobis in testimonium erit, & manducabit carnes vestras sicut ignis. Alioquin cum hęc illorum vmbratilis delectatio & trāsitoria pauperū peruolauerit afflictio, fiet vtrisq. illud Isaiæ, Ecce serui mei comedent, & vos esurietis: ecce serui mei bibent, & vos sitietis, ecce serui mei lætabuntur, & vos cōfūdemini, & quid multa? omnis totius scripturæ comminatio iaculatur in eos, nisi resipuerint.	Non ergo lætentur, & diuidant spolia, remordeantur illius verbi memoria, quo dicitur, Væ qui prædaris, nonne & ipse prædaberis? & quod in Iob perhibetur, aufertur violentus absq. manu. Videt enim raptor quos rapit, sed eos qui in morte illum rapturi sunt nō videt, aufertur itaq. absq. manu qui violentus manu fuit, quia subito exitu vrgente inuisibiliter rapitur, qui visibiliter rapiebat, & raptores suos non videt, & tamen ad exitū impellitur. Nūc enim dum quisque violētus quos voluerit opprimit, dum omne quod nequiter concupiscit, exercere permittitur, fit sæpe vt in maiore cordis cæcitate prosiliat, & quia nō statim percutitur, quia pœna eius in posterum differtur, nequitiam suam aut a Deo videri non putet, aut hanc & non displicere credat. Vnde & eandem nequitiam corrigere negligit, pro qua non statim vltionem incurrit. Sed superiori verbo de Deo subiungitur. Oculi eius super vias hominum, & omnes vias eorum considerat. Tunc enim Deus non cōsiderare nequitiam credebatur, quando violētus iste omne malum quod poterat inulte perpetrabat, & magna eius patientia quasi quædam negligentia putabatur. Sed eat nunc, & ad quamlibet violentiā præsumēdo prorūpat, volūtatum suarum nequitias impleat, aliena rapiat, innocētum oppressione satietur, & quia necdum percutitur, vias suas a Domino aut non videri existimet, aut quod peius est, approbari. Veniet profecto, veniet æterna & repentina percussio, & tunc cognoscet cuncta a Deo prospici, quando se improuiso exitu viderit pro cūctorū retributione dānari. Tunc in pœna sua oculos aperit quos diu tenuit clausos in culpa. Tunc considerare omnia verum iudicem sentit, quādo malorum suorum meritum iā euadere sentiendo non possit. Tamen quēlibet raptorē, vt in Exameron dicitur, bene silurus ille piscis significat, qui cum iugiter alios pisces deuoret, ipse tamē capitur & voratur. Sed raptores vtinam quæ eos supplicia maneant, vel vtcunque addiscerent. Homo ille cui dictum est, Stulte, hac nocte repetent animam tuam abs te, quæ præparasti cuius erunt? Non cōdemnatus quod aliena rapuerit, sed quod in multitudine diuitiarum suarum gloriatus sit. Sed neq. ille purpuratus propter rapinā interiit, sed quia eleemosynam nō fecit. Quales ergo sunt Christiani raptores, vel quid merentur, qui fratres suos occidunt, pro quibus animas ponere iubentur? Occidunt, inquam, dum affligunt, quoniam non solum qui rapit, sed qui mercenariū defraudat, par homicidę perhibetur.	Cum omnis esset mundus in maligno positus, persuasū est tamē hominibus timere Deum, & nō solum non diligere mundum, sed & contemnere, vt pro amore sequentis vitæ semetipsos ad quælibet tormenta tradiderint: nunc vero cum vniuersa ad eruditionem Christianoru pertinent & verbis & exemplis dilucidata sunt, tamen ista simul omnia contemnuntur, vt Iudæorum peruersitatē nostris moribus inesse demonstremus. Nam erga illos adeo diuinę prouidentiæ cura intendit, vt prę cæteris mortalibus noua quædā & magnifica vitę instituta procurata sint. Omnis quippe, vt ita dicā, natura ad ministeriū eruditionis eorū seruit, qui videlicet post omnia diuinæ virtutis insignia, post tantam gloriā sibi datam, quā hucusq. mūdus omnis miratur, caput vituli adorauerunt, postea habētes templū, & illa quibus quotidiana sacrificia consummabant, habentes etiam Prophetas alios defunctos, alios superstites, qui eos & de actibus præsentibus informarent, & de antiquis Dei beneficiis commonerent, quæ in Ægypto fecerat cum eis, quæ in deserto, quæ etiam in terra repromissionis, cum ingressi sunt: tamen in his omnib. nihil non solum non profecerunt, sed etiam in ipso templo idola coluerunt, & nunc de gente in gentē, nūc de regno ad populum alterū transmigrantes sine lege, sine Deo, sine sacrificio relicti sunt. Nos quoq. genus electum, regale sacerdotiū, gēs sancta, populus acquisitionis, quibus manifestatum est magnum illud pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne, iustificatū in spiritu, apparuit Angelis, prædicatū est gentibus, creditum est mundo, assumptū est in gloria: qui gustauimus, vt ait idem Apostolus, cœleste donum, & illuminati sumus, habentes quoq. tantam impositam nubē testium, videlicet vniuersa veteris ac noui Testamenti instituta, cum deberemus deponere omne pondus & circunstans nos peccatum, & per patientiam ad propositum currere certamen, rursus ad egena elementa deuoluimur, & ventos, vt ait Propheta, quasi dracones attraximus, rursus Christum crucifigentes & ostentui habentes. Quapropter omnimodis timēdum est, ne fiat in nobis illud quod terribiliter Apostolus de talib. ibi cōmemorat. Dicendū est huiusmodi illud Iob, Scitote esse iudiciū. Et item, Statim vt se mouerit, turbabit vos, & terror illius irruet super vos. Et item, Quid facietis cum se mouerit ad iudicandum Deus?	Hi sane, quos præsēs gloria & vita nimis delectat, quorū voce Propheta dicit, Māducemus & bibamus, cras enim moriemur, dicere solent, Cur Deus diuitias huius vitæ creauit, si eis ad libitū vti non debemus? Sed sufficere deberet illa vis eloquij, quo dicitur, Nolite diligere mundum, neq. ea quæ in mūdo sunt: quia si quis diligit mundum, non est caritas Patris in eo, & si quis amicus eius voluerit esse, inimicus Dei constituitur. Et item. Qui festinat ditari, non erit innocens. Quod in Esau expressum est, qui lentis eduliū præoccupare gestiens, primogenita quæ erat suo tēpore percepturus amisit. Hæc ergo, & multa huiusmodi sufficere deberent, quia non potest solui scriptura, si tamē hoc humano metitur exemplo, sciendū quia postquam a Paradisi gaudiis decidimus, spiritualia, vt sunt, cogitare nullo modo valemus. Vnde factū est, vt carnales quiq. nulla iam nouerint, nisi ea quæ corporeis oculis palpādo, vt ita dixerim, cognosci valent: nec se iā ad sūma curam erigere, sed in infimis consentiunt libēter iacere. Quorū mentis excæcatio in tantū dēsata est, vt iidem, cū illa inuisibilia sentire per experimentū non valent, iam dubitent vtrumne sit aliquid quod oculis corporeis non videtur, nisi quibusdā visibilibus exēplis eadē visibilia quodāmodo mōstrarētur, iuxta illud exēplū quod beatus Gregorius in Dialogo ponit de matre, quæ forte prægnās cæco carcere dānata sit, & ibi pariat, & nutriat: quæ si filio iā intelligenti rerū mūdialium species narrare voluerit, ille qui nihil nisi tenebras vidit, audire quidē potest quę mater dixerit, sed ipsas, vt sunt, species sine experimento intelligere nequaquā potest. Ne ergo nostra cęcitas nos ab intellectu principali omnimodis excludat, placuit diuinæ prouidentiæ quædā in hoc mūdo creare, quæ quinq. sēsib. corporeis placida vidēatur. Videlicet quædā placēt colore, quædā odore, quędā sapore, quædā sono, quædā leui tactu: vt sicut venatores viso vestigio bestiæ iā qualis illa bestia sit experimēto vestigij cognoscunt, ita nos quæ in hoc mūdo delectant vidētes intelligamus quanta sint cœlestia, si tanti momenti videntur esse terrestria, & illa velut iā nota cōcupiscentes, ista retro faciam9 sicut venatores vestigiū post bestiā festinantes. Alioquin sicut venatores frustrātur, si vestigiū tantū ammirātes, bestiam non quęsierint: sic officiperdi nos erimus, si caducis nimiū inhæserimus. Hęc ergo omnia, quæ in mundo delectāt, vestigia quædā sunt cœlestiū bonorū. Nō ergo istis inhiemus, sed experimēto illorū bonorū, quibus merito inhiandū est. Nunquid iccirco se debet in aquā quis mittere, quia sitim indiguit ex ea refocillare? Aut ob hoc ignis est amplexandus, quia vel ad coquendū, vel ad frigus arcēdum probatur accōmodus? Raptores igitur, qui pauperes in rebus temporaliter affligunt, videntur sibi stultitiæ vestigiū eligere, illos vero licet nolentes ad quærenda cœlestia salubriter impellere.	Qua vero demētia pro trāsitoriis reb. & Deum offēdere, & proximū grauare, & mensuram bonā perdere nō trepidāt, ea quoq. demētia tāto se meliores putāt, quāto in eisdē reb., per quas peiores sūt, bonis & piis fratrib. excellere vidētur, & putāt se tāto plus habere, quāto plus viderint posse, & cū ipsi multorū vitiorum sint serui, gaudēt quibusq. fratribus se posse dominari. Sed si adeo sūt animales, vt nihil, iuxta Apostolum, spiritaliter intelligere possint, vel ęqualitatem naturæ considerare deberent. Nobilitatem quippe mūdanam nō natura, sed ambitio præstitit. Ad vnitatem quippe commendandā, Eua de ipso Adā formata est, & Adā licet maior, tamē extra paradisum, illa in paradisum. Vnde scriptum est, Nemo ex regibus aliud habuit natiuitatis initium, & vnus est omnibus introitus ad vitam, & similis exitus. Et certe, vt ait Hieronymus, omnes per diuinā gratiā æquales efficimur, quos natiuitas secūda regenerauit: per quam tā nobilis quā ignobilis Dei filius efficitur, & terrena nobilitas splēdore cœlestis gloriæ obūbratur. An pauperiores sordidius generātur, cū & Dauid plāgit se in peccatis cōceptū? An nitidius regenerātur nobiles, cū iuxta Iacobū pauperes elegit Deus, diuites in fide? Iob æqualitatē pēsabat, qui nō cōtēpsit subire iudiciū cū seruo suo, licet esset rex. Et domn9 Martinus, qui ita seruo suo versa vice seruiebat, vt eius calciamēta detergeret. Esau, quē Domin9 odio habuit, cū quadringentis viris gradiebatur. Iacob, quem elegit, in baculo suo Iordanē trāsiit. Omnes libros antiquitatū considera, potētiores semper inuenies peiores. Nā, vt hoc inferam, sudoribus pauperū præparatur vnde potētiores saginantur. Vestes illæ, & histriata tentoria, sed & exotici cibi nū pauperiorū manibus pręparantur? si quavero pulchritudo in eis est, aut suauitas, artifices laudandi sunt, vt Boetius dicit, & non hi qui eis vtuntur: qui cum emēdicata ab exterioribus rebus veritate decorari gestiunt, propriā sibi non sufficere prodūt. Vnde Hieronymus. Offendere timet odore proprio qui placere quęrit alieno. Sed hi qui amplexantur ventos, & confidunt in nihili, meminisse debēt quia, iuxta Iob, diuitias quas deuorauerūt euoment, & de ventre eorum extrahet eas Deus, & si duxerint in bonis dies suos, in puncto ad inferna descendent. In puncto videlicet, quia sicut stylus dum ponitur eleuatur, sic iniquus diues præsens gaudium dum tangit amittit. Nam quantislibet annis fœliciter vixerit, cum ad finem venerit, ita tempus illud longum consumitur, ac si breue fuisset.	Vt autem interim de sequentibus pœnis taceamus, nonne pro ipso defectu cōtemnenda magis fuerat præsentis vitæ gloria? fuerunt ante nos & potentes, & superbi, & voluptuosi. Sed quid illis profuit immoderata lætitia, vestes & odoramēta diuersæ voluptatis, & rerū opulentia? vbi illa nūc sunt, vel vbi ipsi? accedamus ad eorum sepulchra, & quid ibi videbimus? fœtidas vermiū reliquias. Probabimus verum esse quod de impiis dicitur. Transiet vt nocturna visio. Vt enim qui in pœna qualibet positi prosperitatē, quam vigilantes desiderant, forte somniantes habere se vident, cū expergefacti fuerunt, vanum fuisse quod somniauerūt, nec sibi prodesse cognoscūt: sic amator & cōquisitor hui9 vitæ, cū ab ea discedit, nihil fuisse quod transire licet delectādo potuit, & nudatus, & desert9, & annullatus addiscit. Sed vtinā omnis pōpa mortaliū vsq. ad cineres & vermes solūmodo euenisset! sed cogitemus horrendū iudicis tribunal, ardentē fluuiū, vermes qui nō moriētur, ignes gehennæ, fletus & stridorem dentiū, & præ oculis habeamus quasi iā ad hæc ventū sit, pertimescamus quasi iā præsens, quod et si tardet, futurū est tamen. Adhuc autē super his quæ dixim9 est multo grauius malū excludi a perennibus bonis, quæ præparata sunt sanctis. Omnis enim superat cruciat9, remoueri ab illa gloria, quā habueris in potestate fruendi, maxime a cōspectu Christi foras eiici, cū viderimus alios etiā, cū quibus hāc vitam ducim9, intromitti. Crede mihi, vt in increpatione lapsi dicitur, hoc est quod gehennam superat, quod omnibus pœnis grauius torquet. Demus si placet ad fruēdum deliciis centū annos, & si mauis decies tantū. Sed quæ erit ex his compensatio ad æternitatē? Sed qui in eis passibiliter inhærent delirare nos credunt. Attamen ignorare nō possunt, quia deliciæ quidem velut vmbra pertranseunt, & velociter fugiunt, pœnæ vero perpetuo manent. Quod si æquale tempus & idem spatium esset, pene esset aliquis ita stultus, & ita demens, vt eligeret pro vno die deliciarū vnum diem pœnarum, cum soleat dolor vnius horæ, & quilibet corporis cruciatus, in obliuionem mittere omne præteritum tempus voluptate transactum. Hoc enim prouidit Deus, vt hæc vita laboris quidem esset, sed tamen ipsa breuis vita, vt labores cito finiantur, meritorum præmia sine fine durent, vt qui Deum timet, sicut scriptum est, cito sit securus: temerarij vero voluptates, quas ei præponunt, velociter amittant, & mercedem, quam oportet, æternaliter incurrant. Non igitur eligamus inter fallaces voluptates quasi vnius horæ delectabile somnium videre, ne nos contingat inter veras miserias æternos cruciatus subire.	Insinuandum igitur eis est vt caute considerent quid sit homo, & ante qualem iudicē stabit. Intueātur illius potentiā, pensent suam infirmitatē, enumerent mala proprij operis, & contra hoc exaggerent bona illius largitatis. Cōsiderent quā districte mala, quā subtiliter bona discutiat, quā districtus contra hæc vtraque veniet. Versetur in mēte quātus ille sit tanti iudicij aduētus, quæ tūc illa sit hominū angelorumq. frequētia, quāta illa sit verecūdia in cōspectu totius humani generis, omniumq. Angelorū & Archangelorū cōfundi: quāta vi cōtra reprobos ardētia pugnēt elemēta, & ipse iudex, cui supernæ virtutes obsequuntur, quanta vi vniuersæ magnitudinis cordiū secreta illuminet, & omnes culpas ante omnium oculos reduxerit. Postremo quā terribilis illa sententia prodeat, qua reprobi dānabuntur, & quæ sint gehennæ pœnæ cū graui amaritudinis obscuritate pēsent, qui post confusionē cruciatus maneat, cū reatus animū immortaliter morientē & gehenna carnē indeficientē cōsummauerit deficientē. Inter hæc mens ad se respiciat, & illinc districtionē iustitiæ, hinc meritum ponat culpæ, & periturum se homo absque aliqua ambiguitate pernoscat, si remota pietate iudicetur. Cōuertatur ad pœnitētiā, vt pro certis culpis pietas ei assit, quæ per lamēta præsentia eruere ab æterna pœna cōsueuit, & quæ vitā nostram sic ad se cōuersam iudicat, vt tamē culpas apud misericordem excuset. Libeat flere salubriter quod deflēda iocunditate cōmissum est. Licet enim conscientia dudū sit polluta, lacrymis tamē baptisata renouatur. Hinc scriptū est, Dominus iudicabit fines terræ, quia nimirū anteactā vitā Dominus nō iudicat, quādo posteriora peccatoris opera respectu supernæ pietatis illustrat. Hinc Moyses, Primogenita asini mutabis oue, i. immūdæ vitę primordia in innocētiæ simplicitatē cōuerte. Hinc rursus dicitur, Et lumen eius super terminos terræ, quia videlicet peccator, qui merito terra appellatur, si post praua opera ad iusta conuertitur, ab actionū suarū tenebris diuino lumine separatur. Hinc Dominus ad afflictum Iob, Nunquid in nouissimis abyssi deambulasti? Abyss9 & humana mens fluctibus vitiorū tenebrosa, quæ dū semetipsam cōprehendere nō valet, sese velut obscura abyss9 latet. In nouissimis abyssi deambulare, est nequissimorū hominū mētes mira misericordia iuxta terminū cōuertere, pressos scelerib9 visitare, iā desperatos permutare. Ad hanc nāque Dauid atq. Petrus lapsi referūtur, vt quorū dictis peccare prohibemur, eorū exemplis si peccauerimus ad spem veniæ respiremus. Nam quis de venia iam si pœniteat desperet, quando Petrus ipsum Simonē Magum ad pœnitentiā hortatur?	Illud præterea nullaten9 animo abscedat, quod siue patiātur verbū inimici pacis & correptionis, siue non patiātur audire, pro eis ad exemplū Saluatoris nostri vel B. Pauli certatim orandum est. Idem namque Paulus nouerat quod ipsum eius cruorem sitiebāt, cum eis nulla industria salutem persuadere posset. Hoc vnū & solū quod poterat præstare nitebatur, nā lacrymabatur & orationis opem adhibebat, Fratres, inquiens, voluntas cordis mei, & obsecratio ad Deum sit pro illis ad salutem. Non itaque nos prętereat, quod inimicos exemplo eius diligere debeamus, & si non simus tales, vt iuxta Apostolū rapinam bonorum nostrorum cū gaudio suscipiamus, vel simus tales qui persequētibus nos benedicamus. Quod quidē durū superbis videtur. Christus dicit, Pater dimitte illis, quia nesciunt quid faciūt. Stephanus dicit, Domine ne statuas illis hoc peccatum. Paulus ait, Optabā anathema esse ego ipse a Christo pro fratribus meis qui sunt cognati mei secūdum carnem. Moyses dicit, Si dimittis illis peccatū, dimitte: sin autem, & me dele de libro quē scripsisti. Dauid enim ait, Vertatur manus tua super me, & super domum patris mei. Samuel ait, Mihi absit peccare intermittendo pro vobis Deum orare. Quā igitur veniā mereri poterimus, si tantorum seruorum de veteri atque nouo testamento, & præsertim ipsius Domini nō imitamur exēplū. Vt enim in prima Homelia de Cruce & latrone Ioānes asserit, melius orare pro inimicis est, quam pro amicis. Vnde Dominus, Si diligitis, inquit, eos qui vos diligunt, quam mercedē habebitis? nonne & publicani hoc faciūt? Si ergo pro solis amicis orauerimus, nondū publicanos vincimus. Quādo pro inimicis oramus, Deū in quantū possibile est imitamur. Hinc B. Gregorius ait, quia diuinis auribus illa maxime oratio cōmendatur, quæ pro inimicis quoq. intercedere nititur. Hoc tamē quod dicim9 prælatis maxime gerendū est, qui & diuina præcepta plenius & melius sciūt, & teneras ac indociles subditorum mentes portare quasi nutricij vel patres debēt. In hoc enim quod pro alienis peccata interueniunt, sicut in vltima Ezechielis parte Homelia nona perhibetur, sua ante Dei oculos plenius detegūt, quia ea ipsa caritate iustificāt se, qua mira pietate pro aliena iniquitate se in lamētis mactāt. Nec laboriosum debet esse doctoribus pro conuersis peccatoribus lacrymas fundere, quādo & ipse qui omnia creauit homo factus, pro nostris iniquitatibus in cruce sanguinem fudit.	Quoddā nuper gestū miraculum mēte exciderat, quod ad prædones redarguēdos inserere placet. Est Ecclesia S. Auentini in Aruerno super fluuium, qui vocatur Alerius. Cum iuxta hāc negotiatores cū porcis transeuntes vidissent sibi equites appropiare quosdam, timentes eos in curam Ecclesiæ diuerterunt, vnus ex equitibus dixit ad eos, Educite porcos. Cumque illi nollent, coegit eos, promittens aliquē porcum se daturum. Tūc cuidā viro ex suis porcos ad minandum cōmendauit, & tractim abire cœpit. Is vero qui porcos minabat aliquātulum progressus subito corruit, & coxam sibi fregit. Verū ille qui porcos minare iusserat, vulpē viæ contiguā forte conspexit, post quam videlicet equo dimisso currere cœpit. Cū subito lapsus ita subtus equū depressus est, vt illa pars sellæ quę prominet caput eius penitus truncaret. Negotiatores, qui flendo sequebantur, receptis porcis fugerūt. Illi vero qui raptor extiterat, non placebat vecordia sua. Hoc ego ab ipsius consobrino didici. Hæc de afflictoribus pauperū dicta sunt. Nunc in existente illo vestro quæ possumus proferemus, quasi videlicet obliti quod multa iā superius ad eorū solatiū dixerimus. Quibus hoc primitus intimādū est quod nō fortuitu, sed diuina dispositione vel prospera vel aduersa, & cunctis & singulis disponūtur. Hinc enim scriptū est, vt supra diximus, Nihil in terris sine causa fit: hinc per Amos dicitur, Si erit malū in ciuitate quod Dominus nō fecit. Et per Isaiā, Quis dedit Iacob in direptionem? & Israel vastantibus, Nonne Dominus ipse cui peccauimus? Nā de bonis, quibus vtilitatis causa datur aduersitas, prædictus Amos dicit, Tantūmodo vos cognoui ex omnibus cognationibus terræ, iccirco visitabo super omnes iniquitates vestras. De prauis autem quibus Ieremias calicem furoris propinat, dicēs, Hæc dicit Dominus, bibentes bibetis, quia ecce in ciuitate, in qua inuocatum est nomen meum, ego incipiam affligere vos, quasi innocentes immunes eritis? non eritis immunes. Hęc igitur cōsiderātes murmurationis excessum inter quaslibet angustias temperabimus, sicut Rex Dauid cum diceret, Obmutui, & non aperui os meum, sed quare? quoniam tu fecisti.	Occulto igitur iudicio sit, vt tam apud bonos quam apud malos & prospera & aduersa varie, sicut supra dictū est, alternent. Vsitatius tamen hic & bonis male est, & malis bene. Quod videlicet iccirco forte occulto iudicio fit, quia & boni quæ deliquerunt hic recipiūt, vt ab æterna damnatione plenius liberentur, & mali bona, quæ pro hac vita faciunt, hic inueniunt, vt ad sola in posterum tormenta pertrahantur. Vnde & ardenti in inserno diuiti dicitur. Memēto fili quia recepisti bona in vita tua, & Lazarus similiter mala. At cum malis hic male est, & bonis bene, incertum valde est vtrum boni iccirco bona accipiant, vt prouocati ad aliquid melius crescant: an iusto latentique iudicio hic suorum operum remunerationem percipiāt, vt a præmiis vitæ sequentis inanescant. Et vtrum malos iccirco aduersa feriant, vt ab æternis suppliciis corrigentia desendāt: an hic eorum pœna incipiat, vt quandoque complenda eos ad vltima gehennæ tormēta perducat. Sancti ergo viri magis in hoc mundo prospera quam aduersa formidant. Sciunt enim, quod aduersa dum premunt, ad cœlestia cōcupiscenda, quo plena requies est, mente eos impellunt. Si vero prospera suppetūt, pauida suspicione turbātur, timētes ne exterioribus remunerati ab intimis repellantur. Et iccirco eadem prospera tanto maiori aspernatione refugiunt, quāto plenus sciunt quod eorum dulcedo in despectum supernæ dulcedinis blandiatur, & quod sic sua soleant occupatione mentē ad exteriora diminuere, vt quomodo permutetur ignorent. At contra sunt nonnulli, qui vitam suā negligunt, transitoria appetunt, æterna non intelligunt, vel intellecta cōtemnunt, nec dolorem pro his, quæ admiserunt, sentiunt, nec habere consilium recuperandi curant. Cumque superna non considerent, nequaquam ad veritatis lumen, cui conditi fuerant, mentis oculos erigunt, nequaquam ad contemplationem æternæ patriæ desiderij aciem tendunt, sed semetipsos in his, ad quæ proiecti sunt, deserentes, vice patriæ diligunt exilium, quod patiuntur. Et inde est quod miseram huius vitæ fœlicitatem in tantum affectent, vt cum qualibet Dei offensione vel proximorum læsione hanc adipisci malint, quā abiecti esse in domo Dei. Si vero propter bonos ne hic in continua prosperitate positi remunerētur, siue propter malos vt hic emēdentur, seu certe qualibet alia secreti iudicij causa nobis aduersitas veniat, vnū superest, vt iuxta quod Iacob9 hortatur, omne gaudiū existimem9, cū varias in tētationes inciderimus. Sed enim, vt Paulus dicit, omnis disciplina in præsenti quidem nō videtur esse gaudij, sed mœroris. Et iccirco frequenter ita res in contrarium vertitur, vt imperiti quilibet pro afflictione, qua meliorari debuerant, peiores fiant. Nam & in desperationem cadunt, putantes se a Deo derelictos, aut murmurationem dum non recogitant, quia iusto iudicio tribulantur.	Ne igitur in hæc duo, desperationē videlicet, aut murmurationem incurrant, e contra duo maxime afflictis consideranda sunt, videlicet misericordia & iudicium. Vnde Psalmista, Misericordiam & iudicium cantabo tibi Domine. & item, Vniuersæ viæ Domini misericordia & veritas. Quæ duo conditor & iudex noster miro modo tam erga reprobos quam erga electos exercet. Electis namque misericordiam in posterum exhibet, hic tamen eos per iudicium duris afflictionib. premit. Reprobos autem hic per misericordiam tolerat, & plerumque bonis temporalibus, quæ desiderant, ad votum quidem fulciri permittit: sed eos ab æternis bonis, quæ libero arbitrio contemnūt, per iudicium excludit. Et prosperis quidem aut aduersis communiter, vt supra dictum est, tam mali quā boni plerumque fruuntur, sed aliter illi, aliter isti. Nam illi prosperis extolluntur, aduersis frangūtur. Isti prosperis sustentātur, aduersis erudiuntur. Quod quidam sapiens ostendens ait, Necessaria vitæ hominum aqua, ignis, & ferrū, lac & panis, & mel, &c. Quædam propter aduersa, quædam ponens propter prospera. De quibus etiam subiungit, Hæc omnia sanctis in bona, impiis & peccatoribus in mala conuertuntur. Ad hanc dispensationem intelligendam, qua diuinitus aut misericordiam, aut iudicium Deus exercet, Iacobus Apostolus sapiētiam esse necessariam docet, qui cum de iustorum afflictione loqueretur, subiunxit dicens, Si quis vestrum indiget sapientia, postulet a Deo. Ergo magna sapientia est hanc dispensationem intelligere, & econtra periculosa stultitia nescire. Vnde & vxor beati Iob quæ in excessum murmurationis suadebat, quasi vna de stultis mulieribus locuta esse redarguitur; & filiis Israel, qui sub tribulationibus in deserto querelabantur, Moyses dicit, Popule stulte & insipiens. Consilium quippe Dei est, electos suos per temporales afflictiones ad æternum refrigerium introducere. De quo Apostolus dicit, Non enim subterfugi quin annunciarem consilium Dei vobis. Pro quo, videlicet consilio manifestando, caput nostrum oportuit pati, & ita intrare in gloriā suam, ut ostenderet quod omnia membra eiusdem capitis oporteret, vt scriptum est, per multas tribulationes intrare in regnum. Ad hoc consilium, id est ad hanc dispensationem insinuandam, qua necesse est a tempore baptismatis vsque ad finem in angustiis viuamus, filij Israel dilati sunt, vt non statim transito mari rubro terram repromissionis intrarent, sed per quadraginta annos in heremo demorati, nonnullis sunt afflictionibus afflicti. Qui tamen super manna, quod ad mensuram gomor per Moysen accipere iussi sunt, nauseantes murmurabant, & de hac dispensatione nihil intelligentes aut curantes, ollas carnium desiderabant. Quapropter vt de eis dicitur, non intellexerunt mirabilia Dei, sed cito defecerunt, & nō sustinuerunt consiliū eius. Quia vero prædicti exēpli sese occasio præbuit, quod in animo serpit in vocem rursus erumpit, videlicet de nobis miseris monachis, vel potius Sarabaitis, qui infrænes ad omne regularis disciplinæ iugum recalcitramus. Nos, inquam, de huius mundi Ægypto per professam religionem educti, per stadium præsentis vitæ quasi per heremum sub mortificatione Crucis excurrentes, ad supernę promissionis requiem festinare debuimus. Sed, proh dolor! ridiculū & Angelis & hominibus spectaculum præbentes, in arrepti propositi stadio lentescimus, & sicut illi despicientes gomor & manna, & ollas carnium desiderantes corde reuersi sunt ad Ægyptum, sic & nos, & mensuram, & qualitatem victus a Deo per beatum Benedictum præfixam fastidiētes, & sanguineas dapes velut barbari desiderātes, ad apostasiam huius mundi relabimur consilium non sustinentes.	At vero neque iudiciorum, neque misericordiarum profunditas ad liquidū penetrari potest. Iudicia, inquit, Domini abyssus multa. Et item, Quis intelligit misericordias Domini? Attamen intelligere necesse est, quia iustum est quod patimur, vt inter quaslibet angustias non murmuremus, sed dicamus. Iustus es Domine, & rectum iudicium tuum. Et item quod alius Propheta dicit, Increpationem Domini sustinebo quia peccaui. Intelligamus quoque quia, iuxta illud Iob, qui afflictus fuerit, erit in gloria. Et dicamus, bonum mihi quia humiliasti me. Nam si æquitas iudicij consideretur, murmuratio cessabit, quia valde iniustum est, vt reus iudicem incuset, cum digna factis æque receperit. Nos enim, vt beato Iob improbatur, multum minima exigimur quam meretur iniquitas nostra. Quod & ipse, quamuis ore iudicis incomparabiliter laudatus sit, de se fatetur dicens, Cum expleuerit in me voluntatem suam, adhuc multa alia præsto sunt ei. Ac si diceret, cum sublatis omnibus tam rebus quam filiis, cum & consumpta vermibus carne, me vsque ad sterquilinium humiliauerit, adhuc multa in me corrigenda visus eius deprehendit, pro quibus si parcere nollet, iuste tormentum exaggerare posset. Qui etiam postquam tanta ac talia patienter pertulit, quæ omnia sæcula stupescunt, nequaquam de victoria gloriatur, sed dicit, ipse me reprehendo, & ago pænitentiam. Si autem misericordia quoque perpendatur, qua benignus iudex per temporales angustias reos suos ab æterno verbere abscondit, non putabimus nos derelictos, ut quidam facere solent, in prosperis quidem Deum benedicentes, iuxta illud, Confitebitur tibi cum benefeceris ei; sed in aduersis deficientes iuxta illud, In miseriis non sustinent. Et, Væ his qui perdiderunt sustinentiam. sed magis amabimus iudicem, quid iccirco reos suos transitoria pœna quasi virgis flagellat, vt eos a gehenna vel a suspendio furcarum absoluat. Vt enim supra dictum est, tanto patientius æger ferramentum medici tolerat, quanto putridum esse conspicit quod secat, & quantum per ipsam sectionem salutis medelam sperat. Deus quippe internus est medicus, & peccatorū a nobis cōtagia secat, quæ inesse medullitus reprobat. Abscidit virus putredinis ferro tribulationis, & quo voces ægri audire dissimulat, eo ægritudinis finē procurat. Quod autē creatura creatoris iudiciū discutere nec debeat nec possit, Apostolus ostēdit, qui cū de profunditate diuinorū iudiciorū diceret, O altitudo diuitiarū sapientiæ & scientiæ Dei, &c. addidit, o homo tu quis es, qui respondeas Deo? Homo quippe ab humo vocatur. Respondere ergo Deo non posse conuincitur qui homo nominatur, quia per hoc quod de humo sumpt9 est, superna iudicia discutere idoneus non est. Quia igitur hæc inuestigare non sufficimus, restat vt sub eius dispositionibus humiliter taceamus, ne forte si causa districtionis eius discutiatur, amplius discussa prouocetur. Vitari namque vis superni consilij nequaquam potest, sed eius pondera sibi magna virtute leuigat, qui se sub eius nutibus frænat, & hæc subiecto cordis humero volens portat.	Murmurationis malum siue desperationis per hoc insidiante diabolo maxime subrepit, quod mali prosperantur, & boni comprimūtur. Ex hoc enim fit, vt vel Deum non curare de bene gestis infirmus animus suspicetur, sicut vxor B. Tobiæ afflicti quæ ei dicit manifeste, Vana facta est spes tua, &c. Et Gedeon, Si Dominus nobiscum, cur apprehenderunt nos omnia hæc, vel iudicium eius non esse iustum? Neque enim ista mediocris quæstio est, cur malis bene est, & bonis male: quandoquidem sancti Prophetæ querimoniam de hoc ex persona infirmorum facere videntur. Dicit Ieremias, Quare via impiorum prosperatur? prope es tu ori eorum, & longe a renibus eorum. Et Dauid, Mei autem pene moti sunt pedes, qui zelani in peccatoribus pacem peccatorum videns. Et Malachias talibus resistens: Laborare, inquit, fecistis Dominum in sermonibus vestris. Et dixistis, In quo? in eo cum diceretis, Omnis qui facit malum bonus est in conspectu Domini, & tales ei placent. Et Iob, Cur impij viuunt? & multa quæ sequuntur huiusmodi. Quod & Salomon insinuans, Hoc est, ait, pessimum inter omnia quæ sub cœlo sunt, quia eadem cunctis eueniunt iusto & impio, &c. Vnde & corda filiorum hominum replentur malitia & contemptu. Scit enim diabolus hunc ordinem rerum, quod videlicet quidā per afflictiones peruenire soleant, aut ad murmurationē, aut ad desperationem. Et ideo cum prædictum Iob ad tentandum expetisset, omnem substantiam eius pessumdedit, sed & omne corpus eius afflixit: non quod eum pauperem aut ægrum facere desideraret, sed vt per molestias exterius illatas eius conscientiam fatigare posset, animique virtute nudata vt impie aliquid de diuinitate sentiret. Ad hoc enim & nuncios callide direxit, vt vnus prius diceret, Sabæi fecerunt tres turmas, & tulerunt omnia, & tunc ignis Dei cecidit de cœlo, & tactas oues puerosque consumpsit. Quasi diceret, pensa quia frustra tot Deum hostiis placare voluisti, cuius iram toleras, quem te in humanis aduersitatibus consolaturum sperabas: quatinus dum se foris ab hominibus lædi, & intus a Deo destitui consideraret, in contumeliam tanto audacius, quanto & desperatius erupisset. Adeo namque diabolus id posse fieri præsumebat, vt non solum de quolibet aliquo, sed etiam de ipso Iob, cuius similis tunc non erat, ad Deum diceret, Tange cuncta quæ possidet, & tunc videbis quod in faciem benedicat tibi. Verum sic isdem Iob contra vtraque munitus perstitit. Nam contra murmurationem æquitatem iudicis ad memoriam reducit, dicens, Scio quia si voluerit homo contendere cum Deo, non poterit respondere vnum pro mille. Et item, Non respondebo si quippiam iusti habuero, sed meum iudicem deprecabor. Contra desperationem vero holocaustorū compassionis, castitatis, humilitatisq., vel multorum talium reminiscebatur, ita vt diceret, Non reprehēdit me cor meum in omni vita mea. De malorum vero prosperitate non mouebatur, quoniā finem eorū considerabat cum diceret, Ducunt in bonis dies suos, & in puncto ad infernum descendunt. Sic ero, & nunc quilibet mēte infirmi cū vident sceleratos quosque lætis successibus prosperari, innocentes vero frequēter luctu. & penuria premi, sciūt quia, vt supradictū est, nihil in terra sine causa fit; quia etsi Deus causas flagelli, quo boni opprimuntur, & prosperitates, quibus mali fulciuntur, Deus non aperit, eo tamen iustas esse indicat, quo eas ipse, qui summe iustus est, fieri iubet. Nihil enim Deo placet nisi iustum: pati autem nulla nisi quæ Deo placuerint possumus. Iusta sunt igitur cūcta, quæ patimur, quia eo ordināte nobis eueniunt, qui iniuste velle nihil potest. Ergo diuina iudicia, per quæ bonis aduersitas euenit, & malis prosperitas, nō audaci sermone discutiēda sunt, sed formidoloso silentio veneranda. Non igitur discutias, cur ita vel non ita sit: ad finē vtriusque respice. Dauid enim in disquirendo laborabat, quousque intellexit in nouissimis eorum, & vidit, quod illi, qui superbia tenentur, eiiciuntur dum eleuantur, & subito in desolatione erunt. Hi vero qui iustificāt cor suum & flagellantur, tota die facti sunt, nunc quidem vt iumentum, sed erūt semper cum Domino. Licet igitur multipliciter afficiaris, nō desperes opera bona, si qua sunt, Deo displicuisse, quoniam vt scriptum est, cum te consumptum putaueris, orieris vt Lucifer, & meridianus fulgor consurget tibi in vesperum.	Nonnulli res humanas Deum curare nō æstimant, quoniā fortuitis casibus fieri videntur, auxilium vero diuinum sibi adesse diffidūt, maxime cum preces eorum non exaudiuntur. Sed in Iob dicitur, Supra omnes cœlos ipse considerat, & super gentes, & super omnes homines. Hinc in XXV. Moraliū libro, æque Deus omnia respicit, æque cuncta disponit, qui vbique præsens nec localiter tenetur, nec varia curādo variatur. Sic ergo diuina iudicia intēduntur super vnam animā, sicut super vnā vrbē: & sicut super vnam gentē, sic super vniuersam generis humani multitudinē: sic summa regit vt etiam extrema non deserat, nec vniuerso deest cū disponit vnum, nec vni cum disponit vniuersum. Non ergo negligit humanos actus, quippe quos hic frequēter aut punit, aut remunerat: sed vt dictum est, ipse considerat qualiter eos vel nūc, vel in posterum determinat. Qui si nunc omne peccatum manifesta pœna plecteret, nihil vltimo iudicio seruare putaretur: rursus si nullū nunc peccatum puniret, nulla esse diuina prouidentia crederetur. Afflicti vero dū clamant si tardius exaudiuntur, dum clamor eorū quasi negligitur, spes infirmatur, & supernum adiutorium deesse creditur, quoniam tardius impetratur. Quo contra scriptum est. Neque enim frustra exaudiet Deus. Non frustra, inquit, sed vtiliter. Plerique exaudiuntur ad votum, sed non ad salutem, vt Satanas quando beatum Iob expetiit. Ad hæc alij nō ad votum, sed ad salutem, vt beatus Apostolus. Hinc Psalmista, Deus meus clamabo per diem, & non exaudies. Et deinde, Et nocte, & non ad insipientiam mihi. In nocte clamat, cuius exauditio protelatur. Spes enim, quæ differtur, occidit animam. Ac si ergo diceretur, quasi deseris me dum clamantem ad votū non exaudis, sed dum hoc quod insipienter postulo dissimulas, melius me exaudis, quoniam opportuniora procuras. Contra hoc autem quod ea quæ patimur Deus non considerare putatur, cū scriptura diceret, Neque enim frustra audit Deus, subiungitur, & omnipolens singulorum causas intuetur. Quia videlicet preces audit, quas audire dissimulat, & quod quisque patitur non ignorat. Qui vero pōdere percussionis vel murmurare vel desperare cogitur, authorē misericordiæ & naturæ suæ Deum consideret. Hinc enim rex Dauid angustiis pressus ad spē sese recolligebat, dicens, Obmutui, & non aperui os meum: quoniam tu fecisti. Cōsiderauit enim, quod qui benigne eū, qui nō erat, condidit, hunc profecto conditum non nisi iuste percussit. Hinc Moyses, cum murmurātes reprimeret, dixit, Generatio praua, hæccine reddis Domino? subiungens, nunquid non ipse & pater tuus, qui creauit te? &c. Ac si diceret, Qui vos benigne cōdidit, nec sine causa cruciari, nec perire neglecte permittit. Et item voce desperantis in Iob, & non dixit, Vbi est qui fecit me? nam ut in tertio Moralium volumine dicitur, cuncta quæ hominibus fiunt, occulto Dei consilio veniunt, & ipse disponit quantum vnumquemque aut prosperitas aut aduersitas sequatur; nec electos aut immoderata prosperitas eleuet, aut nimia aduersitas grauet. Quisquis inter pressuras desperatione frāgitur, eum, a quo factus est, minime contemplatur. Nam vt dictum est, qui quod non erat fecit, factū sine gubernatione nullatenus deserit. Hinc Ambrosius, Si quis operator negligat operis sui curam, & deserat ac destituat, & quod ipse condendum putauit, non putet quod fecerit, summa inclementia est. Sed cum ista nos desperationis procella conturbat, concussa mens citius in portum spei se collocat, si bona Dei ad memoriam reuocat, si mala quæ bonis eius reddidit nō excuset, si perpendit quid ab eo iuste meruit quod accepit. Si igitur vel accepta a Deo bona, vel mala a se gesta afflictus cōsideret, nec pœnas quas patitur accusabit, nec a speranda misericordia lassesset, quæ etiā fuerat si nulla beneficia præcessissent. Alioquin quomodo stabit illud, Iuxta est Dominus his qui tribulato sunt corde? vt B. Martinus indubitanter affirmat, qui captus a latronibus cum nil facie mutaretur, & requisitus an timeret, respondit, nūquam se tam securum fuisse, quia sciret misericordiam Domini maxime in tentationibus adesse. Beatus quoq. Antonius cum a malignis spiritibus ita affectus esset, vt nec vel illorum plagæ, vel illius constantia digne considerari posset, tandem portētis illis euanescentibus infusa cœlitus luce recreatus dixit, Iesu vbi eras hucusque? & vox ad eum, Antoni hic erā, sed expectabam videre patientiā tuā.	Vt autem de protelatione precum adhuc aliquid dicatur, cum afflicti clamant, ex se quidem sæpe merentur audiri, sed tamen eorum preces ob meritum differuntur opprimentium, vt scriptum est, Clamabunt & non exaudiet propter superbiam malorum: ac si diceret, reatus persecutorum prohibet ne afflicti exaudiantur. Iustus quippe & misericors Deus & suos permittit temporaliter opprimi, & violentorum nequitiam immaniter augeri, vt dum iustorum vita purgatione teritur, illorum nequitia compleatur. Plerumque enim fideles in tribulatione deprehensi supernum solatium etiam temporaliter in tribulatione percipiunt, vt dum illos omnipotens Deus facto aliquo miraculo liberat, virtutem suam ipsis etiam persecutoribus innotescit, vt inde aduersarios in æternum redimat vnde suos temporaliter saluat. Vnde Propheta ait, Propter inimicos meos eripe me. Quasi diceret, Propter me quidem eripi de temporali tribulatione non appeto, sed tamen eripi propter inimicos concupisco, vt dum me saluari mirabiliter viderint, ipso miraculi visu a sua duritia conuertantur. Nam qui inuisibilium fide non tenentur, moueri nonnunquam visibilibus miraculis solent. Sed iccirco super afflictos diuina virtus plerumque non agitur, quoniam, vt supra dictū est, afflictores eorum illuminari nō merētur. Siue igitur propter aduersarios nostros, siue propter patiētiæ nostræ probationem tribulatio protendatur, ab speranda misericordia non lassemur, quia tunc probabitur desiderium bonorum cum aliqua aduersitate eis resistitur. Probati vero melius exaudiūtur, quam videlicet probationem atque exauditionē inter angustias fieri Psalmista docet, dicēs, Exaudiui te in abscōdito tempestatis, id est inter fluctus afflictionum probaui te apud aquam contradictionis. Cæterum vt B. Hieronymus in epistola ad Ephesios secunda perhibet, iuxta imbecillitatem homines postulant, quæ eis cōducibilia videntur. At vero quantum ad rei ipsius pertinet veritatē, plus Deum tribuere constat quam rogatur, & preces nostras vinci affectibus, quia secundum id quod oportet orare nescimus, & sæpe contra nos petimus æstimantes esse pro nobis.	Placuit quippe diuinæ prouidentiæ præparare in posterum bona iustis, quibus non fruentur iniusti, & mala impiis quibus non excrucientur boni. Ista vero temporalia bona & mala vtrisq. voluit esse cōmunia, vt nec bona cupidius appetātur, quæ mali quoque habere cernuntur, nec mala turpiter euitentur, quibus & boni plerumque afficiuntur. In his autem bonis prosperis vel aduersis, quæ nunc vt diximus mixtim procurrunt, patientia Dei vel seueritas hac dispensatione disponitur. In prosperis namque patientia fouet bonos, & ad pœnitentiam inuitat malos: in aduersis vero seueritas ad patientiam erudit bonos. Interest autem plurimum qualis sit vsus vel earum rerum quæ prosperæ, vel earum rerū quæ dicuntur aduersæ. Nam bonus nec temporalibus bonis extollitur, nec malis frangitur: malus autem iccirco aduersitate punitur, quia fœlicitate corrumpitur. Interest ergo plurimū qualis sit qui affligitur. Sicut enim si vnguentum & cœnum pari pulsu exagitentur, hoc suauiter fragrat, illud fœtidū exhalat: ita manet dissimilitudo passorum etiā in similitudinem passionum. Et sicut sub igne aurum rutilat, palea fumat, & sub eadem tritura frumenta purgantur, paleæ comminuuntur, ita communis quælibet tribulatio bonos purisicat, malos exterminat. Boni namque Deum laudant, se accusant mali, murmurant, & turbato regni statu quælibet flagitia quanto licentius, tanto frequentius effrænatiusque patrare solent. De bonis, qui peccata sua flagellis cognoscunt, & emundant, scriptum est, Si fuerint in cathenis & vinciantur funibus paupertatis, iudicabit eis opera eorum, vt reuertantur ab iniquitate. Qui iubentis Dei verba non audiunt, verberibus ferientis ammouentur, vt ad bonā vitam vel pœnæ trahant quos præmia non mutant. In chamo & fræno, inquit, maxillas eorum constringe. De malis vero qui non emendantur, illic sequitur: Si non audierint, transibunt per gladium, & non consumentur stultitia, id est tribulantur quidem, sed quia non mutat Æthiops pellem suam, fiet quod superius in eodem Iob de eis dicitur, mouentur, sed non in sapientia. Grauis quippe stultitia in eis est, quos iniquitas sic obligat, vt eos a culpa nec pœna compescat: qui dum correptionis flagella contemnunt, necesse est vt tanto illic grauius iudicentur, quanto hic maioris prouidentiæ gratiam calcant.	Bonorum sane vel malorum diuersitas sacræ scripturæ verbis notatur, cum vtrisque sub nominibus matrum suarum, Babylonis videlicet, & Hierusalem fatetur. De istis namque dicitur, Erudire Hierusalem, ne forte recedat anima mea a te. Et contra de illis, Curauimus Babylonē, & non est sanata. De istis, Castigabo te in iudicio, ne tibi videaris innoxia. De illis, Multo labore sudatum est, & non exiuit rubigo eius ex ea. De istis, Excoquam ad purum scoriam tuam. De illis, Versi sunt mihi in scoriam & in plumbum. De istis, Super niuem dealbabuntur. De illis, Nō mutabit Aethiops pellem suam. De istis, Sæpiam viam tuam spinis, & non apprehendes amatores tuos. De illis, Et dimisi eos secundum desideria cordis eorum. De istis, Timebis me, & accipies disciplinam. De illis, Auersi estis auersione contentiosa. De istis qui veri Dauid filij per adoptionem facti sunt, pro magno munere voce patris promittitur, Si dereliquerint filij eius legem meam, & in iudiciis meis non ambulauerint, & iustitias meas profanauerint, & mandata mea non custodierint, visitabo in virga iniquitates eorum. Misericordiam autem meam non dispergam ab eo. De illis, Non visitabo super filias vestras cum fuerint fornicatæ, & super sponsas vestras cum adulterauerint. Ista respondere tribulationibus, & conclamare cogitur. Dereliquit me Dominus, & Dominus oblitus est mei. Sed Deus consolatur eam dicens, Nunquid potest mulier obliuisci infantem suum, vt non misereatur filio vteri sui? & si illa oblita fuerit, ego tamen non obliuiscar tui. Illa dicit, Sedeo regina & vidua non sum, sed ei vox diuina dicit, quo pulcrior es descende. Et item, sede in puluere, non est solium filiæ Chaldæorum. Sunt & alia quamplurima huiusmodi, in quibus omnibus liquido patet, quod hæc, sicut in vita beati Martini legitur, sanctis omnibus, atque omnibus aliis ad percipiendum sint communia: sed his tolerandis præcipuam semper iustorum fuisse virtutem. Dixeramus aliquid nos ad afflictorum consolationem relaturos. Sed forte quis dicet, In his verbis quæ consolatio est? Sed si more sanctorum, & non secundum forensem & hebetem carnalium opinionem consolari quærimus, mira quidem sed veraci assertione fatemur, quia non solum hæc verba, quibus ostendere nitimur, vt dulcis & rectus Dominus, misericorditer & iuste suos affligit, sed ipsa quoque tribulatio debeat pro consolatione haberi. An non est consolatio nosse, quod Deo disponente pateris, qui nos non nisi iuste percutit? An non & ipsa tribulatio consolabatur Paulum, cum diceret, Non solum autem, sed & gloriamur in tribulationibus? & item de se, cum nequaquam pro illa sua ineffabili tribulatione nollet exultare. Pro me autem nihil gloriabor, nisi in infirmitatibus. Et Iob hinc apertius, Hæc mihi sit consolatione affligens me dolore non parcat. Mos namque medicinalis est, vt sæpe feruorem viscerum in pruriginem cutis trahat, & plerumque inde curat interius vnde exterius sauciat. Ita nonnunquam diuinæ dispensationis medicamine agitur, vt exterioribus doloribus internū vulnus adimatur, & flagellorum sectionibus repellatur ea, quæ occupare mētem poterat, interior putredo viciorum. Caro enim nostra priusquam resurrectionis incorruptione solidetur, si nullo mœrore afficitur, in tentationibus effrænatur. Siue igitur pro peccatis iā patratis ad hoc in præsenti plectimur ne in futuro puniamur, siue ad hoc affligimur ne in futurum scelera suppliciis digna in reliquū perpetremus, satis est vnde ipsas tribulationes gaudenter amplectamur, vel iudici nostro & medico in omnibus gratias agamus. Non enim parui momenti est quod Apostolus non solum nos in tribulatione gaudere iubet, sed omne gaudiū existimare, cū in tribulationes varias inciderimus. Quis autem nescit, quod multo sit melius duris seruitio hominibus subiici, quam blādientibus dæmonum spiritibus obiici? & tamen cum alto Dei iudicio iugo humanæ cōditionis atterimur, in querelam prosilimus nimirū quia minus attendimus. Quod si nos nulla cōditio seruitutis opprimeret, fortasse mens nostra multis iniquitatibus peius libera deseruiret. Hæc igitur quæ toleramus, ideo grauia credimus, quia considerare negligimus a quanto hoste per flagellū liberamur. Hinc Deus ad B. Iob, Memento, inquit, belli, nec vltra addas loqui. Ac si hunc rei consideratione moneat, & a murmuratione cōpescat dicēs, Si gladiū aduersarij consideras, tanto te ad disciplinā patris, qui te externis cruciatibus ab interna passione liberat, exhibe tacitū, quanto te ad eiusdem hostis bella prospexeris infirmum. Alta quippe dispensatio iudiciorum Dei mira potentia præuidet, quoniam si quieti ac liberi famuli eius persisterent, tentationes aduersarij ferre non valentes, mentis vulneribus prostrati iacerēt. Ob id igitur licet bene merentes sępe vel minis impetit, vel flagellis premit, vel quibusdam impositis oneribus grauat, vel laboriosis occupationibus implicat.	His itaque verbis id suasum sit quod molestias quaslibet iccirco diuina dispensatione patimur, quatinus aut præterita peccata in nobis puniantur, aut futura prohibeantur. His autem duobus consideratis, non murmurabimus, intelligentes quod benignus Iudex ab æterna pœna, quam merebamur, nos per momentaneam excusare velit, nec vllo modo nos derelictos putabimus, quippe cum ex ipsa flagelli experientia Dei prouidentiam ita nobis impēdi cognouerimus, vt per hoc ipsum spes inesse possit, quod diligat quib. curam ne peccent adhibere dignatur, iuxta illud, Ego quos amo, arguo & castigo. siquidem omnes dum quibustibet mētis & corporis molestiis afficimur, earundē molestiarum causas nosse optamus, quatinus in eo quod dolemus, ex ipsa rerum accidentium notitia quoddam consolationis genus habeamus. Sed non est necesse iam vt singulis, in eo quod quisque tolerat, Deus respondeat, quia sacrā scripturam condidit, in qua vnusquisque si requirat causā suā inueniet. Vt enim vnum e pluribus proferamus, Paulus infirmitate carnis tentatus audiuit, Sufficit tibi gratia mea, nā virtus in infirmitate perficitur. In scriptura ergo sacra iccirco affligitur Paulus sigillatim, ne singuli nostrorū, qui nō audiunt hanc consolationē, audire eā priuatim quæreremus. Hinc in Iob, Semel loquitur, & secundo idipsum nō repetit, nec ad omnia respōdebit. Quasi diceret, Deus singulorum cordibus priuatim nō respondet, cum fortasse causas angustiæ suæ singuli scire quærunt, sed tale eloquium construit, per quod cunctorum quæstionibus satisfaciat. Non itaque iam nostris cogitationibus aut afflictionibus per voces Prophetarum, aut per Angelorum officia Deus respondet, quoniam vis scripturę quicquid singulis potest euenire, comprehēdit. Non enim dicit figmentum figulo, Cur me fecisti sic? Sed est quod dicat seruus & creatura, quod dixit filius & creator. Non mea voluntas, sed tua fiat. Sciendum tamen, quia sicut beatus Hieronymus in libro de Psalmis disputat, Si vnū corpus est Christus & Ecclesia, & si sint duo in carne vna, necesse est vt modo pariter in passione vna, & cū transierint, sint in requie vna. Nam si passiones in solo capite, quod & Christus, quare membrum eius Paulus dicit, Suppleo ea quæ desunt passionum Christi in carne mea? Vniuersæ enim passiones Christi, qui passus est in capite, id est in se, & patitur in membris, id est in nobis, ab vnoquoque nostrum ferendæ sunt, & hoc quod patimur quasi ad communem reipublicæ functionem pro possibilitate virium nostrarum quasi canonem passionum inserentes exsoluimus quod debemus. Alioquin si extra disciplinam fuerimus, cuius, vt ait Apostolus, participes erimus? Adulteri ergo, & non filij: & si disciplina caremus, consequens est vt hæreditate careamus. In nobismetipsis namque debemus transformare quod legimus, vt cum per auditum se animus excitat, ad operandum quod audierit vita concurrat.	Quamuis itaque nesciamus pro qua culpa feriamur, & quamuis nil mali si fieri posset nobis conscij fuerimus, tamen correptionem nostram nec iniustam nec superfluam credere fas est, nec omnino tristandum, quia de beato legitur Tobia, quod non sit contristatus pro cæcitatis plaga, etiā cum ab infantia Deum timuerit. Ergo sit aliquis ita iustus, vt pro cæteris culpis nequaquam indigeat flagellari. Sed huic quoque illud cōsiderandum est, quod ipso humanæ vitę vsu quotidie veterascimus, & exterioris hominis impulsu ab interioribus per lubricam cogitationem eximus. Nam sicut ex nihilo cōditi sumus, per nos ipsos, nisi manu artificis nostri teneamur, semper ad nihilum tendimus. Tenet autem nos illa creatrix manus, cum vel ad amorem compungendo viuificat, vel ad timorem flagellando restaurat. Quod nisi fecerit, repentino lapsu mens tota veterascit etiam quæ lōgo virtutis vsu innouata videbatur. Nonne scriptum est, Visitatio tua custodiuit spiritum meum? Visitatio, inquit: citius enim spiritus virtute nudatur, nisi aut per flagella, aut per compunctionis visitationem ab ipsius virtutis largitore custodiatur. Nec mirum si spiritus amaritudine, quæ carni contraria est custodiatur, quandoquidem sibi inuicem aduersantur. Vt enim illa molli delectatione pascitur, sic iste amaritudine vegetatur: & sicut illam dura sauciāt, sic istum mollia necant. Et inde in perpetuum spiritus interit, vnde suauiter ad tempus caro viuit. Cuius curam nexus præponderat, si hic ab auctore disciplinæ destituitur. Iam vero carnalibus intenti, nec ipsa nostra destitutione vllatenus damna sentimus. Quo enim longe nos conditor deserit, eo mens nostra in sensibilibus obdurescit, fitque miserabili modo tanto securior, quanto peior. Valde enim difficile est vt aliquis vel quæ iam commisit, vel defectum, ad quem subinde mens eius vergit, in prosperitate cognoscat. Quapropter ille qui fidelibus ex pietate pater fieri dignatus est, videns quod apud filios, quos ad regni cœlestis hæreditatem vocat, periculosa negligentia subrepat, non solum donis reficit, sed etiam flagellis erudit. Si quis ergo iustus videtur, memoretur illius sententiæ iam supradictæ, Iustus si fuero, non leuabo caput, saturatus afflictione & miseria. Est autem & alia ratio, pro qua perfectiores, vt in primo libro de ciuitate Dei disputatur, iure cum infirmioribus, vel etiam prauis temporaliter flagellantur, quia videlicet non eos corripiunt, metuentes ne eorum gratiam offendāt, aut ne bonæ famæ dispendium per illorum derogationes incurrant. Hanc ergo vitam cum eis amaram sentiunt, cuius amando dulcedinem transgressoribus amari esse negligunt. Quæ culpa maxime pręlatos vel reuerendos quoslibet viros inuoluit, qui ad hoc in Ecclesia diuinitus constituuntur, & graui reatu tenentur. Nec ideo tamen ab huiusmodi culpa penitus alienus est, qui licet præpositus non sit, si in eis tamen, quibus vitæ necessitate coniungitur, multa monēda vel arguenda nouit, & negligit, deuitans eorum offensiones, propter illa quibus in hac vita non indebitis vtitur, sed plus quam debuit delectatur. Flagellantur ergo simul non quia agunt malā vitam, sed quia simul amāt temporalē vitam quam contēnere deberēt, vt illi, si corrigi vellent, consequerentur cum eis æternā. Sane qui propterea nō obiurgat, quia vel aptius tempus expectat: vel metuit ne increpati deteriores fiant, & inualidos peius noceant, hoc non est negligentia vel cupiditatis occasio, sed consilium caritatis. Nam vt in XX. Moralium libro dicitur, Sancti viri cum vidēt quosdam sua verba despicere, dum eos diuinitus intelligunt deseri, gementes conticescunt. Vnde est illud, Quomodo cantabimus canticum Domini in terra aliena? Scriptum est, Noli arguere derisorem, ne oderit te. Tacent ergo viri Sancti, non vt eorum odium timeatur, sed ne illi odiendo peiores fiant.	Vt autem de negligentioribus dicamus, nos tāto magis flagellari indigemus, quāto & multa in nobis sunt æternis ignibus digna, & quāto ad alia committenda procliuiores sumus. Quippe inter ipsas angustias multipliciter superbire solemus. Hæc autem gemina nostræ afflictionis vtilitas in primo homine demōstratur, qui dum inter Paradisi delicias iustitiā seruare negligeret, Deus hunc foras expulsum per molestias emendauit: & coniugem, quæ pariter in percepto honore gloriata atq. deteriorata fuerat, vtili seruitute meliorem effecit. Sic & nos libertate superbos, deliciis impinguatos, & erga diuinam reuerentiam fastidiosos, iniuriis tradit, molestiis opprimit, vt anima crebris acta suppliciis, cacumen superbiæ derelinquat, laboribusq. ac molestiis innitens, ad hoc quod delectata perdidit reparetur. Ob hoc enim, iuxta Augustinum, contra Edem positus est, videlicet contra sedē delitiarum, vt significaret quod caro peccati in laboribus, qui deliciis sunt contrarij, esset erudienda. Cum ergo Deus videt nos supernorum bonorum obliuisci, caducis inhiare, secutura supplicia aut parum aut nihil formidare, quos gratuita bonitate respicere dignatur, eos vtique flagello interueniente corripit, & respiciens terram facit eam tremere. Dehinc vero crescēte flagello amaritudinem & districtionem æterni examinis cogimur considerare, & ad cor reducti de satisfactione cogitare. Tum vero lingua reatum loquitur, & mox quod animus parui pendebat, sponte cōfitetur, vt illi fratres Ioseph, quos illi non ludendo, sed argumentādo sic adeo constringebat, vt attriti confiterentur. Merito hæc patimur quia peccauimus in fratrem nostrū. Hinc beatus Iob, Loquar, ait, in tribulatione spiritus mei. Quicquid spiritus loquitur in diuinis auribus, locutio est: quam locutionem tribulatio commonet, vt vox ad confessionem erumpat. Confessionem vero indulgentia sequitur, iuxta illud, Dixi, confitebor & tu remisisti. Et cum in proprio reatu Dauid diceret, peccaui, & Nathan illico respondit, Dominus transtulit peccatum tuum, non morieris, sicut in XXXII. Moralium libro perhibetur. Qui se peccatorem intelligit, iam ex aliqua parte iustus esse inchoat, atque id quod non iustus fecerat ex eo quod est iustus accusat. Nam licet ex merito peccati percutiatur, tamen si hoc ipsum iudicium, quod contra se agitur, iustum credit, & non murmurat, sed amplectitur illud, diuinæ voluntati in sua percussione coniungitur: & iccirco ab iniustitia sua iam eo correptus est, quo se vel iuste percussum gaudet, vel voluntati iudicis concordat in pœna, cui discrepauit in culpa. Magna igitur afflictionis vtilitas, per quam confessio reatus elicitur, quæ indulgentiam promeretur.	Contra frequenter sunt filij Israel pro peccatis afflicti, & ad Deum redire compulsi. Nam vt de cæteris vicibus taceatur, aliquando cum Deum relinquerent, & Idolis seruirent, Syriæ, Sidonis, Moab, & Philistin, traditi sunt in manus illarum gentium ac per decem & octo annos vehementer afflicti. Qui tandē clamantes ad Deum dixerunt, peccauimus tibi. Quibus inter alia respondit Dominus, Non addam vt vltra vos liberem, ite & inuocate Deos, quos colitis, & ipsi vos liberent. At illi, Peccauimus, inquiunt, redde tu nobis quicquid tibi placet: tantum nunc libera nos. Mox ibi sequitur, Doluit Dominus super miserias eorum, & liberauit eos, quia hæc in figura contingebant illis. Dicamus & nos e contra Domino, cum aliqua tribulatione cingimur, Fac nobis in præsenti quicquid tibi placuerit, tātum in futuro liberes nos. Quia vero filiorum Israel meminimus, adhuc aliquid magnificentius ad misericordiam Dei commendandam ac tribulationis vtilitatem insinuandam, de eis audiamus quid per Ezechielem Dominus dicit, Irritauerunt me domus Israel in deserto, & dixi vt effunderem furorem meum super eos, & consumerem eos, & quæ de hoc exequitur. Quæ verba, vt beatus Hieronymus in IIII. libro expositionis tractans dicit, quæritur quomodo perfecerit eis quorum cadauera in solitudine corruerunt, & excepto Iesu Naue & Caleph, terram repromissionis nullus ingressus est. Ex quo intelligemus viuere eos, nec æternis suppliciis reseruatos, nec de libro viuentium esse deletos, nec ante faciem Domini consumptos. Si enim ex eo quod in terram repromissionis introducti non sunt, periisse creduntur, ergo & Moyses periit, qui in terram illam introductus non est. Alioquin preces eiusdem Moysi quomodo essent exauditæ, qui cum oraret vt dimitteret eis Deus peccatum suum, audire meruit, Faciam secundum verbum tuum. Sciamus igitur Dei scientiam in filios vel famulos non perditionē esse, sed emendationem. Hucusq. Hieronymus. Hinc per eundē prophetā dicitur. Viuo ego, dicit Dominus, non fiet cogitatio mentis vestræ dicentium, Colamus ligna, & lapides, quia in manu forti & brachio extēto, & in furore regnabo super vos, & subiiciam vos sceptro meo, & inducam vos in vinculis secundis. Quæ ergo maior vtilitas, quam vt per infusum furorem prohibeantur colere lapides, & ligna, & inducantur in vinculis secundis & amicitiæ Dei?	Mirum quomodo pro conteruanda morum probitate necessariam esse exteriorem disciplinam Scipio, licet paganus, intellexerat, qui Carthaginem Romanis infestam ob hoc nolebat dirui, quo posset ab eisdem Romanis teneri. Sciebat enim infirmis animis periculosam esse securitatem, & terrorem tanquam pupillis necessarium esse tutorem. Quod re ipsa probatum est. Deleta quippe Carthagine tanta mox de prosperitate mala exorta sunt, vt & seditiones, & ciuilia bella, & sanguinis effusiones, & rapinæ tam crudeliter fierint, vt Romanus populus peius a suis ciuibus, quam a Carthaginensibus hostibus vastaretur. Hanc animorum labem, quæ de secundis rebus nascitur, hanc prosperitatis & honestatis euersionem isdem Scipio euenire metuebat: quando instabat ne theatrum Romæ construeretur. Sciebat enim ciues facile per ciuitatē posse corrumpi, & iccirco ludēdi occasionem volebat inhiberi. Ergo si ille sic, nobis quid agendum est, qui reuelata iam gratia speculamur quæ æterna sunt, qui viuere iubemur ex fide, qui diligentibus Deum omnia nouimus in bonum cooperari, qui scimus nil fortuitis casibus geri, sed cuncta diuinitus ordinari. Si horrescit caro disciplinam, persuadeat ratio cōstantiam. Sic enim cum morbos pellere cupimus, tristes quidem amarum poculum sumimus, sed certi de subsequenti salute gaudemus. Quia enim ad salutem peruenire corpus aliter non valet, in potu bibit etiam quod tædet. Cumque amaritudini inesse vitam animus conspicit, mœrore turbatus hilarescit. Quod enim per flagellum & præterita peccata purgentur, & futura prohibeantur, Salomon ostendit, dicens. Liuor vulneris abstergit mala & plagæ in secretioribus ventris. Ventris nomine mens significatur, quia sicut venter cibis extenditur, ita mens prauis cogitationibus subleuata dilatatur. Plagæ vero in secretioribus ventris angustiæ sunt, quæ de exteriori afflictione generantur. Abstergentur igitur mala, & liuor vulneris & plagæ in secretioribus ventris, quia disciplina exterior culpas diluit, & extensam prauis cogitationibus mentem compunctio vel amaritudo æternæ percussionis transfigit. Sanctus Hieronymus in Epistola ad Rusticum, refert quendam adolescentem in Cœnobio fuisse, qui nulla abstinentiæ vel operis magnitudine flammam poterat carnis extinguere, quem pater Monasterij seruauit hac arte. Cuidam de senioribus imperauit, vt hunc ex industria crebris iniuriis fatigaret, quem anno iam taliter expleto Pater pristinas cogitationes interrogat. At ille, Viuere, inquit, mihi non licet, & fornicari liberet. Hic itaque lasciuia mergi poterat, si loco tribulationis non ligaretur.	Et quid plura? quod nonnunquam periculosa prosperitas sit, sacra scriptura & verbis & exemplis frequenter inculcat, vt illud, Prosperitas stultorum perdet illos. Et item. Incrassatus est dilectus, & recalcitrauit. Exempla vero multa sunt, sed vt de reprobis taceamus, quantum ipsis electis, quibus omnia cooperantur in bonum, nocere soleat, Rex Dauid ad medium deductus ostendat. Hic namque, sicut in Pastorali dicitur, conditoris iudicio pene cunctis actibus placens, mox vt pressuræ pondere caruit, in tumorem vulneris erupit, factusque est in morte viri crudeliter rigidus, quia in appetitu feminæ eneruiter fuit fluxus, & qui malis ante nouerat pie parcere, in bonorum quoque nece post didicit sine obstaculo retractationis anhelare. Prius quippe ferire deprehensum præsumptorem noluit, & post cum damno desudantis exercitus etiam deuotum militem extinxit: quem profecto ab electorum numero culpa longius traheret, nisi hunc ad veniam flagella reuocassent. Nouerant sancti viri quam periculosa prosperitas sit, qui aduersitatem, cum forte deerat, precibus implorabāt, vt prædictus Dauid cum diceret, Proba me Domine, & tenta me. Item alius, Ingrediatur putredo in ossibus meis. Et alius, In stagello positus, qui cæpit ipse me conterat. Item alius, Argue me Domine, sed non in furore tuo. Item alius, Domine, inquit, tu propitius fuisti eis. Vnde eis propitius fuerit manifestat cum dicit, Vlciscens in omnes adinuentiones eorum, id est puniens in præsenti quicquid per humanam fragilitatem peccauerunt. Nos ergo flagellis cincti quamuis ex parte carnis contristemur, tamen spiritu lætemur, afflictionis vtilitatem contemplantes. Alioquin ipsa natura nos instruat, quod debeamus hanc vitam in mœrore expendere, & in sequenti gaudium sperare. An non innuitur hoc cum paruulus quisque in hanc lucem nascens primam vocem emittit plorans, ridere vero, vt beatus Augustinus in libro Confessionum perhibet, dormiendo discit, vt quia per somnium mors, & per risum lætitia solet signari, dum infans ingrediens mundum plorat, dormiens autem ridet, hoc per ipsam naturæ legem demonstratur, quod vt scriptum est, Homo nascitur ad laborem, & cum dederit dilectis suis somnum, ecce hæreditas Domini. Et item. Timenti Dominum bene erit in extremis. Peccator quilibet in præsenti fœlicitate extollitur, sed vt scriptum est, In nouissimo arctabuntur gressus eius. Sed timenti Dominum in nouissimis bene erit, quoniam, vt item dicitur, Os iustorum implebitur risu, & gaudium illorum nemo tollet ab eis. Quod in præsenti est, inquit Apostolus, momentaneum & leue tribulationis nostræ, supra modum in sublimitate æternum gloriæ pondus operatur in nobis. Solus Zoroastres ante ploratum risisse fertur, pessimo siquidem prodigio. Siquidem ipse fuit magicæ artis inuentor. Cæterum, vt ait beatus Hieronymus, iuxta miserias huius temporis, iuxta sæuientes vbique gladios, satis diues est qui pane non indiget, nimiumque potens ille, qui seruire non cogitur.	Quisquis præsentem gloriam diligit, sicut eius præceptione reficitur, sic amissione proculdubio sauciatur. At contra, quisquis degustat gaudium quod intus permanet, leue protinus æstimat omne quod foris dolet. Hinc scriptum est, Non contristabit iustum, quicquid ei acciderit. Qui igitur exteriora appetit, cum hæc apud eum qualibet occasione turbantur, aut cum nolenti etiā subtrahuntur, cæca cogitatio surrepit, & calamitas, quæ momentaneam lætitiam, licet mox transitura, concutit, quasi infinita defletur. Qui ergo non vult externis doloribus affici, studeat spe cœlestium ab infimis eleuari. Sed quia tales nos non sumus, qui vel contemplatione cœlestium terrena contemnamus, vel gaudio manipulorum, qui de semine tribulationis metuntur, temporales angustias saltim experiri velimus; iccirco nos Deus veluti quidam prouidus pater puerum & lasciuientem filium per minas afflictionis ad meliora & saluti viciniora compellit. Quod bene Israelitico populo Moyse vocante, & Pharaone rege sæuiente signatum est. Tunc namque Moyses ad vocandum missus est, cum iam Pharao duris operib. ad opprimēdum fuerat excitatus, vt Israelitarum mentes Ægypto deformiter inhærentes alius dum vocaret quasi traheret, alius quasi cum sæuiret impelleret, plebs in seruitio turpiter prouocata bonis vel malis impulsa moueretur. Hoc quotidie agitur dum prædicatis cœlestibus præmiis sæuire in electis reprobi permittuntur, vt si ad repromissionis terram exire negligimus, pressuris saltem sæuientibus impellamur. Hæc itaque causa est, quod ab iniustis iusti sinuntur affligi, scilicet vt dum futura audiunt bona quæ cupiunt, patiantur etiam mala præsentia atque perhorrescant, atque ad faciliorem exitum, dum amor prouocat, cruciatus impellat. Solent nonnulli viatores, cum amœna prata in itinere forte conspiciunt, moras innectere, & pulchritudine delectati ad deuia declinare. Vita nostra præsens via est, qua ad paradisum tendimus. Hac ergo præsenti requie velut itineris amœnitate pasti, quia magis diu pergere quā citius peruenire delectat, secreto Dei consilio frequenti perturbatione atterimur, ne viam pro patria diligentes obliuiscamur quo tēdere debemus, & ob hoc sicut in vicesimo tertio Moralium libro dicitur, in cuiuslibet ordinis loco vel in cuiuslibet secreti recessu maneamus. Viuere sine tentationibus vllo pacto non valemus. Non ergo negligentiam putes quod affligimur. Quod vero nos consolationis gratiam longanimiter sustinemus, mali in peius proficiunt, neque hoc otiosum credas. Illi enim dum ad semetipsos considerandos non redeunt, dum nullus disciplinæ murus obuiat, nulla iudicum potestas adest, quæ restringat, nulla futuri iudicij pœna prospicitur, quę terreat. Mala temporalia quidem clauso oculo cordis securi perpetrant, bonos autem rebus expoliant, aut etiam perimunt. Sed districto certe iudicio cum eis agitur, vt tanto acrius æterna damnatione feriantur, quanto nunc quod male concupiscunt effrænatius agere permittuntur. Cum afflictis vero misericorditer fit, vt hic eorum culpæ purgentur, quos reproborum nequitia trituræ more quasi grana a paleis terendo separat, dum per ea quæ violenter ingerit, festinare eos ad superna compellit.	Quia vero granorum atque trituræ meminimus, videtur vt de vsu quoque segetis adhuc quod ducimus astruendum aliquid assumamus. Dei, inquit Apostolus, agricultura estis. Quod si ita est, ergo de hac exemplum sumamus. Frumentum quippe in segete sola tangitur, illud pluuias percipit, hæc veritatis eloquio pinguescit. Illud ventis concutitur, hæc tentationibus exercetur. Illud seculi crescētes paleas portat, hæc nequam vitam sceleratorum portat. Illud tritura premitur, paleis exuitur, hæc cœlesti disciplina flagellatur, vt a societate carnalium corde separetur. Illud relictis paleis ad horreum refertur, hæc foris remanētibus reprobis in Domini sui gaudium intromittitur. Vnde electo populo in Iob dicitur. Ingredieris in abundantia sepulchrum sicut aceruus in tempore suo. Tempus reproborum in hac vita est electorum in sequenti, sicut eorum Caput dicit, Tempus meum nondum aduenit. De illis vero, Tempus autem vestrum semper est paratum. Sepulchrum ergo in tempore suo, sicut frumēti aceruus, iustus quilibet in tempore suo insertur, quoniam ille futuram requiem percipit, qui prius hic velut in tempore alieno pressuras disciplinæ corrigendus sentit. Aristæ vero vel paleæ per hoc falsos fratres significant, quod in eadem spica velut in vna fide cum granis crescunt. Quæ nunc superiores sunt, quia bonis frequenter præualent: erectæ sunt, & ab inuicem diuisæ, quia mali superbiunt, & inter eos semper iurgia sunt. Attamen super grana mutuo se tangunt, quia in oppressione bonorum sibi concordant. Hispidę sunt, & fragiles quia ad corripientem quasi tangentem intractabiles existūt, viciis vero mox cedunt. Mira autem dispensatione fit, vt dum hic nos post perceptionem cœlestis gratiæ pro peccatis nostris affligunt, quasi messem post pluuias in herbis male pullulantem, vt in grano sœcundior exuberet, gelu restringit, vt a fluxu voluptatis coerceant, & in fructu mercedis æternæ fœcundiores reddant. Eant ergo nunc satellites diaboli, & in spica Dominicæ messis altiorem locum quasi aristæ teneant. Certe quia in horrea nec vltimum retinebunt, sint & nunc hispidi, & excusationis spinulas contra malum redarguentis opponant. Veniet profecto iudex, qui personam non accipit, quem iugiter in suis pusillis affligunt. Veniet virga serrea, qua gentes regit, qua aristas comminuet, & paleis ad ignem traditis grana sibi recondet.	Multa iam contra murmurationem vel desperationem prolata sunt, & iccirco dum nota replicantes vestra vobis ingerimus, timemus ne in flumen frustra iactare stillam arguamur, concite quod restat explicemus. Itaque sciendum quod non solum præcepto, sed & pluribus exemplis ad tolerantiam multipliciter informamur. Vniuersitas quippe electorum, quam, vt Esaias vaticinatur, puer paruulus, id est humilis Iesus, ad supernæ stationis caulas flagellando, quasi minis agendo, per arctam viam ducit, dum hic viuit aduersa perpetitur. Quos ergo specialiter proferemus, cum omnis electorum multitudo exemplum sit? De quibus Apostolus, vt iā dixeramus, Habentes, inquit, tantam impositam nubem lestium per patientiam curramus. De qua nube Iacobus: Exemplū, ait, excipite fratres exitus mali & lōganimitatis, laboris & patientiæ, quæ locuti sunt Prophetæ in nomine Domini. Ac si diceret, vt ea quæ vobis contingunt patientius toleretis, videte quod illi qui tam sancti erant, vt per eos Deus loqueretur, durum exitium habuerunt. Quicumque enim Deo cariores extiterunt, semper duriora senserunt. Libet tamen duos, vnum de veteri testamento, alium de nouo ad medium deferre, Iob scilicet & Ioannem, quos quidem cum incomparabiliter laudatos, & tamen tam crudelia passos fuisse reuoluerimus, quid de reliquis æstimandum sit aptum aduertimus. Iob itaque, de quo dictum est, non est similis ei in terra, cum tot rerum damna sustineret, cum tot suneribus pignorum percussus doleret, cum tot vulnera toleraret, non in terra munda, sed in sterquilinio sedisse describitur. Quod iccirco fit, vt ex sœtore loci commoneretur, quia festiue corpus eius ad fœtorem rediret. At radendam quoque saniem non digitos, non vestem adhibuit, sed testam: quo facto monstraretur, quomodo corpus suum sanum despexerit, quod etiam percussum neglexit. Sed ecce, dum beati Iob vulnera cruciatusque considero, repente mentis oculos ad Ioannem reduco, & non sine grauissima ammiratione perpendo, quod ille prophetiæ spiritu intra matris vterum repletus, atque vt ita dixerim, priusquam nasceretur renatus ille amicus sponsi, ille quo inter natos mulierum maior nemo surrexit, ille sic propheta, vt plus etiam sit quam Propheta, ab iniquis in carcere mittitur, & vir tantæ seueritatis pro risu turpium moritur. Quid est ergo, quod Iob Dei testimonio præfertur, & tamen plagis vsque ad sterquilinium sternitur? Quid est, quod Ioannes Dei voce laudatur, & tamē pro temulentis verbis in saltationis pręmium moritur? Quid est quod omnipotens Deus sic vehementer in hoc mundo despicit, quos sic sublimiter ante sæcula elegit; nisi hoc quod pietati fidelium patet, quoniam iccirco sic eos premit in infimis, quia videt quomodo eos remunerēt in summis; & foras vsque ad despecta deiicit, quia intus vsque ad incomprehensibilia perducit? Hinc ergo vnusquisque colligat quid illic sint passuri quos reprobat, si hic patiuntur sic quos amat: aut quomodo serientur, qui in iudicio arguendi sunt, si sic eorum vita premitur, qui ipso iudice teste laudantur.	Inter omnia vero nostræ consolationis genera, singulariter illud præcedit, quod benignum conditorem nostrum nobis ita condescendere sua benignitate, vt ita dicam, benignitas adegit, vt cum omnia quæ peccatori homini salutaria sunt, indulgeret, cuncta pariter quæ eidē homini pro peccato debentur, ex sola compassione sustineret. Non enim indigebat homo solummodo redimi, sed etiam qualiter post redemptionem ei viuendum sit edoceri. Venit igitur ad fugitiuum suum, vt retineret nostris visibus sese ingessit, qui si nihil amplius fecisset, & in hoc tamē, quod in terris visus est, multum se humiliaret. Nam quia omnes, qui de Adę stirpe progeniti studebāt prospera vitæ præsentis appetere, aduersa deuitare, opprobria fugere, gloriam sequi, ille contra nouus homo veniens, nouamque vitā tenens, fugit quod omnes appetūt, & appetiit quod omnes fugiunt. Quia vero duæ vitæ sunt, præsens & futura, quarum vnam noueramus, alteram nesciebamus, & hic humanum genus huic soli quam nouerat intendebat, hanc nobis cognitam ideo suscepit, vt illam, quę erat incognita, demonstraret. Vt autem hanc contemptibilem esse, & illam appetibilem ostenderet, in ista neque prosperari neque diu stare voluit, sed ad illam patiendo migrauit, & dicit. Si quis mihi ministrat, me sequatur. Exemplo suo nos docens, quod hæc vita nostra non propter se amanda sit, sed propter alteram toleranda. Itaque propter illud singulare præsidium, quod nos fuso sanguine redemit, illud pręstantissimum iudicetur, quod nos tantopere ad pœnitentiam roborauit. Ad quod videlicet inculcandum, & ea spreuit quæ magna mala imperiti putant, præsertim cum se tot miraculis tantam rerum potestatem habere monstraret. Hoc ergo consideremus, quod & peccatorum nos punctionibus saluans spinis caput supponere non recusauit, quod æterna nos dulcedine inebrians, in siti sua fellis amaritudinem accepit. Quod qui pro nobis patrem quamuis esset diuinitate æqualis, adorauit, sub irrisione adoratus tacuit, quod vitam mortuis præparans vsque ad mortem ipsa vita peruenit. Cur itaque asperum creditur, vt a Deo homo toleret flagella pro malis, si tanta Deus ab hominibus pertulit mala pro bonis, vt hunc ad amissam beatitudinem reuocaret? Vnde Propheta: Alienum opus eius, vt faceret opus suum. Opus enim eius est saluare quod creauit, flagellari autem opus est hominis peccatoris, non eius qui peccatum non fecit. Suscepit igitur alienum opus, id est flagella, quatinus ita saluaret creaturam suam, quod est opus eius.	Excitati ergo tot vocibus præceptorum, adiuti tot comparationibus exemplorum, amemus Dei iudicium: certi quod in humilibus amaritudo præsentis angustiæ extinguit supplicia permanentis iræ. Nos ergo quamuis flagellis cincti, quamuis pro parte carnis contristemur, tamen in spiritu lætemur, vtilitatem afflictionis contemplantes. Et orandum quidem pro afflictoribus est. Attamen si non resipuerint, cum, iuxta Isaiam, deprædationem consummauerint, præda dæmonum erunt. Et sicut in Septuaginta legitur, afflictos etiam de illorum interitu vox diuina consolatur dicens, Væ qui vos miseros faciunt, quia reprobabuntur. Item in eodem Propheta, Ad punctum & in modico dereliqui te, paupercula, tempestate conuulsa, absque vlla consolatione, sed in miserationibus multis misertus sum tui, & tuli de manu tua calicem soporis & indignationis meæ, & ponam illum in manu eorum qui te humiliauerint. Tu autem non adiicies, vt bibas illum vltra. Et item, Egrediemini, & salietis, & calcabitis impios, cum fuerint cinis, sub planta pedum vestrorum. Nam vt quidam piissimus pater, cui dilectus filius occisus sit, si forte occisorem & gladium repererit, occisorem cum eodem gladio trucidat, ipsum vero gladium, cum quo filius perierat, particulatim comminuit: ita amator hominum Christus a suis quidem absterget omnem lachrymam, tortorem autem illuc proiiciet, vbi sit fletus & stridor dentium; afflictorum vero malleum ita conteret, vt hunc a suis penitus auferat, & tantum pondus eius in illos retorqueat. Vnde & afflictæ familiæ blandiens per Prophetam dicit, Sicut iuraui Noe, vt vltra non inducerem aquas diluuij, sic & tibi, vt non increpem te amplius. At vero qui aduersum filium matris suæ ponit scandalum, comminatur dicens, Arguam te & statuam, subaudis, ea quæ fecisti ante faciem tuam. Ista cum viderit Deum deorum in Sion, portans in exultatione manipulos quos in lachrymis seminauit, lætabunda clamabit, Secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, consolationes tuæ lætificauerunt animam meam. De afflictoribus vero sub specie Babylonis matris eorum dicitur. Quantum exaltauit se, & in deliciis fuit, tantum date ei tormentum & luctum. Non itaque glorietur sumus si exaltatur, id est, inimici Domini si præualent, quia sumus ascendendo facit vt non sit. Et istorum voce dicitur, Eleuans allisisti me. Pusillo autem gregi suo dicit Spiritus sanctus, Fili, noli deficere a disciplina Domini, &c. Et item per Apostolum, Quis enim est, quem non corripit pater? Et in eodem, Patres carnales habuimus, & reuerebamur eruditores eos, non multo magis obtemperabimus patri spirituum, & uiuemus. Quapropter paterna flagella delectabiliter, vt ita dicam, non mordeant, suauiter excrucient, hilariter contristent, quoniam si compatimur, & conregnabimus. Paterna vero flagella dixerim, quia licet magnum sit cuiquam vocari seruum Dei, tamen afflicti, vt ait Hieronymus, non vocantur serui, nec amici quidem, quod maius est, sed quod præstantissimum est, filij vocantur, & etiam dilecti. Flagellat, inquit, omnem filium quem recipit, & quod sequitur, vt in Iob perhibetur, Beatus vir qui corripitur a Domino. Licet enim conuenire simul non queant beatitudo & dolor, tamen quia salutis argumentum est, vi doloris correptus recte dicitur beatus, quoniam per hoc quod exterius affligitur interius viuit. Vt igitur in octauo Moralium libro beatus Gregorius astruit, spes ista vos maneat, quoniam quantum in necessitatibus præsentis temporis de libertate in Dei filiis nihil apparet, tantum in futura libertatis gloria nihil in eisdem Dei famulis de seruitute parebit.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	DE BEATO MARTINO ANTIPHONAE XII. a sancto Odone Cluniacensi Abbate editæ.	??	??	SANCTVS Martinus obitū suum longe ante præsciuit, qui & discipulos in vnum congregauit, atque sui dissolutionem imminere prædixit.	Cum repente viribus corporis cœpit destitui, tunc mœror & luctus omnium, vox plangentium, vnaque precantium, ne pastor oues deseras.	Scimus quidem te Pater desiderare Christum, sed salua sunt tibi præmia tua, nostri potius miserere quos deseris, Pater.	Domine iam satis est, quod hucusque certaui, sed quoad ipse iusseris militabo: ac si parcis ætati, bonum est mihi, hos quibus timeo, ipse custodias.	Artus febre fatiscentes, spiritui seruire cogebat, stratuque suo illo nobili cilicio recubans, nec terram videre iam dignatus, cœlo totus inhiabat.	Sinite me, inquit, cœlum videre, vt spiritus dirigatur ad Dominum, nihil in me reperiet inimicus, sed sinus Abrahæ me suscipiet.	Media nocte Dominica sanctus discessit, cui cœli ciues mox obuiant, multi audierunt voces in sublimi, qui & vitro purior, lacte candidior, carne quoque monstratus est gemma sacerdotū.	Glorificati hominis viderunt gloriam qui affuerunt: nam caro quam cinis semper obtexerat, ita resplenduit, vt quoddam resurrectionis decus & extincta proferret.	Adest multitudo monachorum ac virginum, hi speciali gloria præcipue flebant, cum sentirent magis esse gaudendum, si rationem vis doloris admitteret.	Exequiæ Martini non dicantur funeris, sed triumphi: nam greges suos qui ductu eius mundum vicerant, agebat ante se pastor extinctus, qui corpus ad sepulchrum sequentes psallebant & flebant.	Martinus signipotens, fulgore virtutum ipsa reuerberat astra, hic diuersa multorum compleuit vnus, vnde & Apostolis ac prophetis, pace sanctorum omnium, consertus est.	O vere beatum, o ineffabilem, pietate, misericordia, charitate! quarum vt visceribus semper totus affluebat in Domino, sic non desit nobis, non desit in æuum.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	S. ODONIS ABBATIS CLVNIACENSIS VERSVS ET HYMNI. De Sacramento Corporis & Sanguinis Domini, Versus.	??	??	CONVIVAS epuli mundos Deus esse superni	Vt docet, & seruis Dominus vestigia lauit.	Muneribus variis, & pluribus inde reiectis,	Frumentum & vinum cunctis hoc protulit vnum.	Hoc sacrat, hoc nimium, quod fit breue, quod nimis altum,	Tam modicum sumptum, tam facile atque paratum;	Tam sublime tamen quod totam habeat deitatem,	Sufficit hoc solum mundi purgare piaclum.	Hinc placet hoc munus, quod fit de pluribus vnum	Corpus hinc capiti, caput inde cohæret & illi;	Hoc genus, hoc vnum placet, hoc durabit in æuum,	Hoc facile est, nitidum, simplex, deitateque plenum.	De B. Maria Magdalena, Hymnus.	Lauda mater Ecclesia,	Lauda Christi clementiam:	Qui septem purgat vitia	Per septiformem gratiam.	Maria soror Lazari	Quæ tot commisit crimina,	Ab ipsa fauce tartari	Redit ad vitæ præmia.	Post fluxæ carnis scandala	Fit ex lebete phiala;	In vas translata gloriæ	De vase contumeliæ.	Ægra currit ad Medicum	Vas ferens aromaticum:	Et a morbo multiplici	Verbo curatur Medici.	Contriti cordis punctio	Cum lachrymarum fluuio,	Et pietatis actio,	Ream soluit a vitio.	Surgentem cum victoria	Iesum videt ab inferis;	Prima meretur gaudia,	Quæ plus ardebat cæteris.	Vni Deo sit gloria	Pro multiplici gratia:	Qui culpas, & flagitia	Remittit, & dat præmia. Amen.	De S. Martino Turonorum Archiepiscopo, Hymnus.	Rex Christe Martini decus	Hic laus tua, tu illius:	Tu nos in hunc te colere,	Quin ipsum in te, tribue.	Qui das per orbis cardines,	Quod gemma fulget Præsulum:	Da quo, premunt culpæ graues	Soluat peringens meritum.	En pauper hic & modicus,	Cœlum diues ingreditur:	Cœli cohortes obuiant,	Linguæ, tribus, gentes, ouant.	Vt vita, fulget transitus,	Cœlis, & aruo splendidus:	Gaudere cunctis pium est,	Cunctis salus sit hæc dies.	Martine par Apostolis,	Festum colentes tu foue:	Qui viuere discipulis	Vis, aut mori, nos respice.	Fac nunc quod olim gesseras,	Nunc Præsules clarifica:	Auge decus Ecclesiæ,	Fraudes relide Sathanæ.	Qui ter chaos euiceras:	Mersos reatu suscita:	Diuiseras vt chlamydem,	Nos indue iustitiam.	Vt specialis gloriæ	Quondam recorderis tuæ:	Monastico nunc Ordini	Iam pene lapso subueni, Amen.	Finis Operum S. Odonis Abbatis.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	PRÆCEPTA DVO, LVDOVICI IIII. R. F. ET CHVONRADI IMP. DE QVIBVSDAM Ecclesiis, & Locis, Cluniacensi Cœnobio concessis, tempore sancti Odonis Cluniacensis Abbatis II. PRÆCEPTVM LVDOVICI FRANC. R. DE Salustriaco, Chauiniis, Piscatura Osæ, Camberiaco, Sauigniaco, & Amberta. MS.	??	??	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, LVDOVICVS pacificus, augustus & inuictus gratia Dei Rex. Sicut certum est, quia Deus potentes non abiicit, sine quo potestas non est: ita quoque liquet, quod Potentum opera interrogabit, & ob hoc nobis summopere curandum est, vt cum vel prodesse, vel obesse, ipso disponente, possumus, nostrum posse sub eius nutu penitus subigentes, quod honori sanctæ eius Ecclesiæ proficiat certatim faciamus. Quapropter cunctis tam Regibus, quam reliquarum dignitatum personis præsentibus vel futuris notum sit, quod petiit a nobis quidam fidelis noster Hugo filius Richardi vir illustrissimus, & Marchio, quatenus quoddam Monasterium nomine CLVNIACVM, quod a WILLERMO viro magnifico in honore primorum Apostolorum, PETRI videlicet & PAVLI, per manus BERNONIS cuiusdam reuerendi Abbatis constructum est, per hoc nostræ authoritatis Præceptum, sicut ab antecessoribus auctum est, & per priuilegia Apostolica ab omni inquietudine vel dominatu omnium hominum absoluamus, sit vero ipse locus, iuxta quod ipse Willermus sub terribili & magna adiuratione constituit, & Apostolicæ sedi per Testamentum, ad tuendum, non ad dominandum subiugauit, ab omni seculari dominatu tam Regum, quam cunctorum Principum, seu propinquorum eiusdem Willermi, quin & omnium hominum penitus liber & absolutus. In ordine vero Monastico persistat, & secundum tenorem Testamenti, quod inde fecit, aministret: habitatores autem in ordine regulari degentes, Abbatem sibi secundum Regulam S. BENEDICTI de semetipsis post ODONEM, qui nunc præest, eligant. Res quoque suas communes, quas vel nunc habent, aut in futuro adquisituri; siue nostra scilicet libertate, siue quorumlibet largitione, sunt, sine cuiuslibet dominatione, aut contradictione possideant. In nundinis nullum teloneum soluant. Homines eorum liberos ac seruos nemo sine ipsorum voluntate distringat. Decimas suas indominicatas ad hospitale habeant. Ecclesias vero suas, cum omnibus suis decimis, sicut per priuilegium Romanum, & per scripta Episcoporum adquisierunt, teneant, & possideant. Cortes vero quas per præcepta antecessorum nostrorum, siue aliorum Regum adquisierunt, inconuulsas teneant, ac possideant. Nominantur autem ipsæ cortes in Matisconensi pago Salustriacus, & Chauinias, & tertia pars piscinæ, cui vocabulum est Osa, cum mansis & piscatoribus ad ipsam partem pertinentibus. Et in Lugdunensi pago Camberiacus & Sauigniacus ex parte Hugonis ac Lotharij Regum. Idem in eodem pago Amberta, quam Bernardus a Ludouico Imperatore, per Præceptum adquisiuit. Prædia nihilominus seu possessiones, atque aloda quæ prædicto Monasterio a diuersis personis, Christique fidelibus, suis temporibus condonata sunt, in quibuscumque pagis vel Vicariis constiterint, cum omnibus suis appendiciis iure suo perpetualiter vindicent. De siluis, vbi partem habent, & terris, nullus, nisi per ipsorum voluntatem terraticum accipiat. Secundum sane excommunicationes Apostolicorum, quæ priuilegiis insertæ sunt, & secundum contestationem quam præfatus Willermus imprecatus est; Nos quoque in Christi nomine præcipimus & contestamur, vt numquam alicui mortalium, Regi videlicet, Episcopo, vel Comiti quolibet pacto subiiciatur, sed iuxta traditionem, quam nostris diebus tenere videntur, eis viuere liceat. Quod si exorbitauerint, iudicio Dei, siue Regulæ correptioni reseruentur, & donatio Deo & Sanctis eius facta nullatenus rescindatur. Quod verius vt credatur, diligentiusque ab omnibus obseruetur, manu propria roborantes, de annulo nostro subter annotari iussimus.	Signum Domni LVDOVICI gloriosissimi Regis.	[Monogramme]	Gerardus Notarius ad vicem Artaldi Episcopi recognouit.	Actum in Querceco iuxta Dociacum villam super fluuium Carum, XII. Kal. Iul. Indict. XII. anno IV. regnante LVDOVICO Rege, in Dei nomine feliciter, Amen.	
S. Odo Abbas Cluniacensis II.	Præceptum Chuonradi Regis, de Tusiaco in pago Lugdunensi. MS.	An. 943.	??	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, CHVONRADVS nutu omnipotentis Dei serenissimus Rex. Conuenit vnumquemque nostrum Ecclesiæ Dei pro se, suisque omnibus Deo fideles sublimare ac subuenire, quatinus nouerit omnium fidelium nostrorum memoria præsentium ac futurorum, Qualiter Hugo Comes consanguineus noster adiit regiam magnitudinem nostram, vt hoc quod nobis reddit, videlicet THOSIACVM villam in pago Lugdunensi, & quicquid ad hanc legitime pertinere videtur, terras, vineas, prata, syluas, aquas, aquarumque decursus, piscatorias, omnes seruos vtriusque sexus, pro nostro Seniore bonæ memoriæ RODVLFO Rege, & remedio animæ nostræ ad Monasterium CLVNIACVM, quod est cōstructum in honore beatorum PETRI & PAVLI Apostolorum per Præceptum secundum morem regium concederemus; quod & fecimus. Volumus namque, ac firmiter decernimus, vt super insertus locus omnem obtineat vigorem, & quidquid hic aspexerit ad supermemoratam villam, cum omnibus suis adiacentiis, & appendiciis quæsitum, & adquirendum, totum & ad integrum, sine vllo obsistente & contradicente. Vt autem hoc nostrum Pręceptum ab omnibus obseruetur, & a nemine vnquam violetur, manu propria firmauimus, & de sigillo nostro confirmare iussimus.	Signum Domni CHVONRADI piissimi Regis.	[Monogramme]	Data viiij. Kal. Maij. Anno ab Incarnatione Domini nostri Iesu Christi DCCCCXLIII. anno ................... regnante domno CHVONRADO Rege filio Rodulfi feliciter. Amen.	
S. Aymardus Abbas Clun. III.	VETERVM DE S. AYMARDO ABBATE CLVN. TESTIMONIA. S. ODILO ABBAS CLVNIACENSIS, in vita S. Maioli præcessoris sui.	??	??	HVIC [Odoni] successit felicis memoriæ Heymardus nomine, beatæ simplicitatis & innocentiæ filius. Hic in augmentatione prædiorum, & adquisitione tēporalis commodi adeo studiosus fuit, & in obseruatione satis deuotus. Hic & amissionem temporalis luminis, & quidquid sibi aduersitatis accidere potuit, absque omni murmuratione & indignatione patientissime tulit. Hic etenim vir ob meritum patientiæ, simplicis & innocentis vitæ, tanto talique a Christo ditatus est munere, vt eius tempore ad amorem Monastici Ordinis authorem nostræ salutis beatum Maiolum dignatus est accersere.	Glaber Rodulphus lib. 3. Historiæ cap. 5.	Post Odonis obitum successit Heimardus vir simplex in ipsius locum, qui licet non adeo famosissimus, regularis tamen obseruantiæ non impar custos.	Petrus Damianus Cardinalis, lib. 2. Epistolarum, Epistola 14.	Avenerabilis plane Cluniacensis Cœnobij fratribus didicisse me contigit insignia duo sanctæ humilitatis exempla, quorum vnum non mediocriter quosque Prælatos, alterum valet ædificare subiectos. Marcuardus certe eiusdem Rector Ecclesiæ Maiolum sibimet substituit, & grandæuæ iam senectuti suæ quietis otium procurauit. Hic itaque dum priuatus in infirmorum maneret ædicula, quadam aduesperascente die caseum petiit, quem Cellerarius pluribus, vt fieri solet, intentus, non modo dedit, sed & duris insuper ministrum eius responsionibus fregit. Conquestus est Abbatum turbam, nec posse se tot dominorum perferre molestiam. Quo senex audito, non mediocre scandalum pertulit: & quia lumen oculorum prorsus amiserat, dolor in eius corde tenacius hæsit. Nam quo cæcus a visibus vacat, eo quicquid audierit, in corde subtilius versat: & quia per exteriora quæque non spargitur, interiori zeli stimulo truculentius inflammatur. Mane vero facto, ministro suo, vt sese ad manum in Capitulo duceret, iussit. Adductus autem, talibus Abbatem aggressus est verbis: Frater, inquit, Maiole, non ego te super me, vt me persequereris, imposui, nec vt tanquam emptor mancipio dominareris: sed vt reuera Patri filius compatereris, elegi. Et post huiusmodi multa, propemodum commotus, adiecit: Es-ne, quæso, meus Monachus? Quo respondente, Sum, tuumque me non magis fuisse, quam & nunc esse, profiteor. Et ille, Si meus, inquit, es Monachus, protinus cede sedi, & locum, quem ante noueras, repete. Quo Maiolus audito, repente surrexit, humilem locum prout iussus fuerat, expetiuit. Marcuardus itaque quasi postliminio reuersus, vacantem occupat sedem, Cellerarium, cui fuerat infensus, accusat, quem mox terræ prostratum durius corripit, tandemque modum pœnitentiæ, qui sibi videbatur, iniungit. Perfunctus itaque tam longi tribunatus officio, præsto dethronisatus assistit: Maioli, vt ad suam sedem redeat, præcipit. Ille confestim nil cunctatus obedit.	Sigebertus Monachus Gemblacensis, ad annum 937.	Obiit sanctus Odo Abbas Cluniacensis: succedit ei Ademarus. Et ad ann. 943. Ademarus Cluniacensium Abbas substituit sibi Abbatem Maiolum.	Vincentius Bellouacensis lib. 26. Speculi Historialis cap. 68.	Porro sancto Odoni successit Ademarus siue Heimardus simplicitatis & innocentiæ filius. Hic in augmentatione prædiorum, & acquisitione commodi temporalis fuit studiosus, & in obseruantia regulari deuotus. Amissionem luminis temporalis, & quicquid sibi aduersitatis accidere possit, absque omni murmure & indignatione patientissime tulit.	Chronicon Lemouicense MS. ad annum 941.	Svb hoc tempore S. Odo Abbas Cluniacensis dormiuit in Christo, cui Ademarus successit, qui cum sex annis rexisset Cluniacense Cœnobium, sanctum Maiolum sibi constituit Abbatem, virum feruoris eximij, & admirandæ abstinentiæ, reparatoremque præcipuum Monasticæ disciplinæ.	Wernerus Rolewinkius in Fasciculo temporum, ad annum 934.	Adamarus vir sanctus, successor S. Othonis Abbatis Cluniacensis.	Ioannes Trithemius lib. 3. de viris Illustribus Ordinis S. Benedicti, Cap. 218.	Adamarus post Odonem secundus Abbas Cluniacensis Monasterij, vir in scripturis Sacris eruditus, morum conuersatione sanctissimus, lumine oculorum orbatus, velut alter Iob, in medio Fratrum suorum exemplar patientiæ & humilitatis enituit. Claruit anno Domini 932. Cuius festum agitur apud Cluniacenses Idib. Septembris.	Martyrologium Monasticum Benedictinum, ad III. Nonas Octobris.	In Cœnobio Cluniacensi depositio S. Aymardi Abbatis, sanctitate & miraculorum gloria celebris. Vide Chronicum Cluniacense in fine Operis.	
S. Aymardus Abbas Clun. III.	PRIVILEGIVM DOMNI AGAPITI PAPÆ, domno Aymardo Abbati Clunia. III. concessum. MS.	??	??	AGAPITVS seruus seruorum Dei, dilecto filio AYMARDO venerabili Abbati Monasterij Cluniacensis, ædificati in honore beatorum Apostolorum Petri & Pauli, siti in pago Matisconensi, & per te in eodem Monasterio, tuisque successoribus in perpetuum. Conuenit Apostolico moderamini beniuola compassione pie poscentium votis succurrere, & alacri deuotione his præbere assensum. Ex hoc enim potissimum præmium a conditore omnium Deo promerebimur. Igitur quia petistis a nobis, quatinus Monasterium prædictum in illo statu, quo a Guillelmo Duce per Testamentum manere decretum est, nostra Apostolica authoritate decerneremus, sanctæ Romanæ, cui, Deo authore, deseruimus, Ecclesiæ subiectum esse, inclinati precibus tuis tibi ad regendum concedimus. Itaque sit illud Monasterium cum omnibus rebus, vel quas nunc habet, vel quæ deinceps ibi traditæ fuerint, liberum a dominatu cuiuscumque Regis, aut Episcopi, siue Comitis, aut cuiuslibet ex propinquis ipsius Guillelmi. Nullus ibidem contra voluntatem Monachorum Prælatum eis post tuum decessum ordinare præsumat; sed habeant liberam facultatem sine cuiuslibet Principis consultu, quemcumque secundum Regulam S. Benedicti voluerint sibi ordinare: nisi forte, quod absit, personam suis vitiis consentientem eligere maluerint. Hoc quicumque voluerint, cum zelo Dei prohibeat. Decimas vero, quæ olim ad vestras Capellas pertinuerunt, & per modernam quasi auctoritatem, siue licentiam, a quolibet Episcopo substractæ sunt, vobis ex integro restituimus. Capellas autem, si aliquæ iam factæ, vel faciendæ inibi sint, ita manere concedimus, vt vestris Ecclesiis nihil ex decimis minuatur. Hoc vero quod dilectus filius noster Berno Episcopus de prædictis Capellis vobis concessit, ratum & firmum esse decreuimus in perpetuum. Præterea, quicquid ex vineis, vel culturis ad vestram partem pertinet, partem quoque decimarum ad Hospitale vestrum pertinere sancimus. Simul & de his rebus, quas percepturi estis. Hoc etiā quod Leobaldus ad prædictum Monasterium dereliquit. Simul & illud quod Magiona, vel alicubus rebus, quæ ad id Monasterium pertinere debent. Confirmamus etiam nostram Apostolica authoritate Abbatiam Carilocensis Cœnobij quæ eidem collata est Monasterio. Abbatias Sancti Ioannis, atque beati Martini in suburbio Matiscensi sitas. Nihilominus in perpetuum constare decernimus ad prædictum locum, vt nullus Episcopus, vel Comes, vel aliqua persona inibi temerario ausu quidquam ordinare præsumat, sine iussione Rectoris iam dicti loci. Similiter censemus de Celsanicas alodo quod Hecfredi Comitis, quem filius noster Stephanus iusta lance causam examinans, pro omnium remedio Christianorum prælibato delegauit loco. Præterea villas omnes, quæ pertinent ad idem Cœnobium Cluniacense, soliditate Apostolica roboramus, Solustriacum videlicet, Cauinias, Seneciacum, Arpagiacum, S. Victorem, & Scociolas, Kaerdasemscum, Dabormacum, & Piscatoriam, quam Osam vocant; Tosciacum, & Ecclesiam S. Desiderij, Ambariacum, & Sauiniacum alodum; quem Engelbaldus dedit, & alodum quem Waldo, veniens ad conuersionem, dedit. Similiter & Ambertam, & Ecclesiam S. Abundi, quam Artaldus moriens ad prædictum reliquit Cœnobium. Ecclesiam S. Saturnini, cum omni alodo, quem Geraldus Archiepiscopus dedit prædicto Cœnobio. Et quia Ordo Monasticus summam desiderat immunitatē, ita vobis concedimus, sicut locis sanctis vbique reuerentia debetur, vt nullus vestra municipia, aut res quaslibet, sine vestro consultu distringere, aut inuadere vllomodo præsumat. Sane, ad recognoscendum, quod prædictum Cœnobium sanctæ Apostolicæ Sedi, ad tuendum atque fouendum pertineat, dentur per quinquennium X. solid. Si quis autem contra hanc saluberrimam nostram constitutionem resistendo venire tentauerit, aut aliquid horum corrumpere conatus sit, & omnia, quæ in hoc priuilegio sancimus, non obseruauerit, sciat se sub diuini iudicij obtestatione, anathematis vinculo æternaliter, nisi resipuerit, innodatum, & a regno Dei alienandum, & cum diabolo sine fine cruciandum. Qui vero nostræ huius saluberrimæ sanctionis custos & obseruator extiterit, a Christo Domino benedictionem, & a SS. Apostolis mundi iudicibus absolutionem hic, & in futuro consequi mereatur. Scriptum per manus Leonis Notarij Regis, & Scriniarij sanctæ Romanæ Ecclesiæ, in mense Mart. per indictionem VII.	
S. Aymardus Abbas Clun. III.	PRÆCEPTA QVATVOR LVDOVICI IIII. F. R. CAROLI SIMPLICIS FILII, DE quibusdam Ecclesiis & locis Cluniacensi Cœnobio concessis, tempore Aymardi Cluniacensis Abbatis III. PRÆCEPTVM LVDOVICI REGIS FRANC. De sancto Ioanne Matisconensi.	An. 946.	??	IN nomine Domini Dei, & Saluatoris nostri Iesu Christi, LVDOVICVS diuina ordinante prouidentia Rex. Si enim precibus seruorum Dei, pro sanctæ Dei Ecclesiæ, & eorum vtilitatibus assensum præbemus, regalem proculdubio exercemus dignitatem, & hoc imposterum iure firmissimo mansurum esse volumus. Idcirco nouerit omnium sanctæ Dei Ecclesiæ fidelium & nostrorum, præsentium scilicet ac futurorum industria, quia adierunt nostri Principes, Hugo videlicet Dux Francorum, & alter Hugo Dux Burgundionum, necnon & Letaldus Comes, nostram Regiam serenitatem, deprecantes, quatenus CLVNIACO Monasterio in honore beatorum Apostolorum PETRI & PAVLI consecrato, quasdam res concederemus per regale Præceptum, Ecclesiam videlicet in honore sancti Ioannis dedicatam in suburbio Matisconensi situatam, cum omnibus rebus ad eandem Ecclesiam pertinentibus, villam etiam eius, Hosam, Malorem, Exboscum, & villam Senosanam cum terris, pratis, siluis, aquis maioribus, riuis minoribus, viuariis, stagnis, fossis, & portu de supra iam dicta Hosa, & aliis portis, cum pascuis, exitibus, & regressibus, & omnibus adiacentiis & vniuersis piscariis, quæsitum & inquirendum, & cum Arnulso & vxore sua & filiis & filiabus eorum, seu omnibus seruis & ancillis vel infantibus ad supradictas res aspicientibus, seu alodiis eorum foris & intus vbicumque dispersis, excepto tertio tractu de Hosa, quod pertinet ad S. Vincentium. Sit............ etiam de Dauaiaco cum vxore sua, filiis & filiabus, cum vniuersis alodiis & rebus suis, & omnia quæ in dicto comitatu tenet: quod tam pro amore beatorum Apostolorum PETRI & PAVLI, quam etiam pro statu Regni nostri simul & Principum nostrorū, ac omnium fidelium Christianorum salute voluntarie fecimus, eorumque piæ & deuotæ petitioni libenter annuimus. Præcipientes ergo iubemus, vt deinceps per hanc nostram authoritatem iure firmissimo prædicti Christi testes beatus Petrus & Paulus, vel Abbas eorum, seu Monachi eisdem ipsis Christi Apostolis seruientes teneant atque possideant, & quicquid exinde facere vel iudicare voluerint, libero in omnibus perfruantur arbitrio faciendi quicquid elegerint. Et vt hæc nostra authoritas firmior habeatur, & per futura tempora melius conseruetur, de annulo nostro subteriussimus sigillari.	Signum LVDOVICI Regis.	[Monogramme]	Rorigus Cancellarius ad vicem Acardi recognouit.	Actum Capriniaco villa Kal. Iul. anno XI. Regni LVDOVICI Regis, quando etiam Franciam recuperauit.	
S. Aymardus Abbas Clun. III.	CARTA EIVSDEM REGIS, DE TVSIACO.	An. 946.	??	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, LVDOVICVS diuina propitiante clementia Rex. Si enim precib. seruorū Dei pro sanctę Dei Ecclesię statu, necnō & eorū vtilitatibus, assensum præbemus; regiā in omnibus conseruamus dignitatem: & hoc imposterū iure firmissimo, & inuiolabiliter fore permāsurum decernimus. Idcirco sanctæ Dei Ecclesiæ fidelium, nostrorumque nouerit industria, præsentium scilicet & futurorum, quoniam illustrissimi Principes Regni nostri, Hugo videlicet Dux Francorum, & alter Hugo Dux Burgundionum, & Letaldus Comes, nostræ Regiæ serenitatis adierunt excellentiam, deprecantes quatenus CLVNIACO Monasterio in honore beatorum PETRI & PAVLI Apostolorum consecrato quandam villulam de ratione Vicecomitatus Lugdunensis per regale cōcederemus Præceptum. Est vero ipsa villa sita in eodem pago Lugdunensi super Ararim fluuium, quam cum omnibus rebus ad eam pertinentibus donamus, vineis scilicet & campis, terris, pratis, siluis, aquis, aquarumque decursibus maioribus, & riuis minoribus, viuariis, stagnis, fossis, & portu, cum exitibus & regressibus, cum pascuis & omnib. adiacētiis, & vniuersis piscatoribus & piscatoriis, ceu omnibus seruis & ancillis, vel colonis, cum infantibus suis, & omni agnatione eorum, quæsitum & inquirendū, totum & ad integrum cedo atq. trāsfundo pro Dei amore & beatorum Apostolorum eius, pro statu & stabilitate Regni nostri, simul & Principum nostrorum, atque omnium Christi fidelium, viuorum scilicet ac defunctorum salute. Præcipientes ergo iubemus, vt deinceps per hanc nostræ sublimitatis authoritatem iure firmissimo, prædicti Dei iudices, beati videlicet Petrus & Paulus, vel Abbates & Rectores Præfati Cœnobij eorum, seu etiā Monasterij eiusdem Christi Apostolis seruientes teneant atque possideant, & quicquid exinde facere vel iudicare voluerint, liberum in omnibus potiantur arbitrium ordinandi & faciendi quicquid elegerint. Et vt hæc nostræ celsitudinis authoritas firmior habeatur, & per ventura tempora melius conseruetur, de annulo nostro subter sigillari duximus.	Signum LVDOVICI Regis.	Rogerius Cancellarius ad vicem Acardi recognouit.	Actum Capriniaco villa, Kal. Iulij, anno XI. regni LVDOVICI Regis, quando etiam Franciam recuperauit.	
S. Aymardus Abbas Clun. III.	PRÆCEPTVM EIVSDEM R. de Cariloco, & Regniaco, & Ecclesia beati Martini Turonensi pertinente, in suburbio Matisconensi sita.	An. 946.	??	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, LVDOVICVS diuina propitiante clementia Francorum Rex. Si enim precibus seruorum Dei pro sanctæ Dei Ecclesiæ statu, necnon & eorum vtilitatibus assensum præbemus, regiam proculdubio conseruamus dignitatem, & hoc in posterum iure firmissimo & inuiolabili māsurum fore decernimus. Igitur omnium vniuersalis sanctæ Dei Ecclesiæ, nostrorumque fidelium nouerit industria, præsentium scilicet ac futurorum, quoniā inclitissimi Principes Regni nostri, Hugo videlicet Dux Francorum, & alter Hugo Dux Burgundionum, necnon & Leucaldus Comes nostræ Regiæ serenitatis adierunt excellentiā, deprecantes quatenus CLVNIACO Monasterio, in honore beatorum Apostolorum Petri & Pauli consecrato, quoddam Monasterium in honore S. Stephani consecratum, quod cognominatur CARILOCVS, & Cellam sibi pertinentem Regniacum in veneratione S. Martini dedicatam per regale concederemus Præceptum: Ecclesiā etiam de ratione beati Martini Turonensis pertinētem in suburbio Matisconensi sitam. Hæc vero loca superius denominata in pago Matisconensi sita cum omnibus rebus sibi pertinentibus, Ecclesiis videlicet, villis, mancipiis vtriusque sexus, vineis, campis, pratis, siluis, aquis, aquarumue decursibus cum omni integritate concedimus. Quod tam pro diuino amore, & beatorum Apostolorum, vel pro nobis, quam etiam pro statu regni nostri, similiter & Principum nostrorum, atque pro omnium Christi fidelium, voluntarie fecimus, eorumque piæ & deuotæ petitioni libenter annuimus. Præcipientes ergo iubemus, vt deinceps præfatas res per hanc nostram authoritatem iure firmissimo, prædicti testes Christi Petrus & Paulus, vel Abbas eorum, seu Monachi eisdem Christi Apostolis seruientes teneant atque possideant; & quicquid exinde facere vel iudicare voluerint, libero in omnibus perfruantur arbitrio faciendo quicquid elegerint. Vt autem hæc nostræ sublimitatis auctoritas firmior habeatur, & per futura tempora melius conseruetur, de annulo nostro subter iussimus sigillari.	Signum LVDOVICI Regis.	Rorigus Cancellarius ad vicem Acardi recognouit.	Actum Capriniaco villa Kal. Iulij, anno XI. regni LVDOVICI Regis, quando etiam Franciam recuperauit.	
S. Aymardus Abbas Clun. III.	PRÆCEPTVM EIVSDEM R. de Confirmatione Affredi. MS.	An. 950.	??	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, LVDOVICVS diuina propitiante misericordia Francorum Rex. Si diuinis cultibus operam dantes, Ecclesiam Dei ad summum sacræ Religionis statum sustollere conamur, regio more, ac progenitorum nostrorum priuilegiis innitimur. Quocirca omnium sanctæ Dei Ecclesiæ tam præsentium, quam futurorū fidelium nouerit solertia, quoniam nostram adiens præsentiam Stephanus Aruernorū venerabilis Episcopus, reuerenter expetiit, quatenus quasdam res, quas Acfredus quondam Comes ex suæ proprietatis iure in pago Aruernensi, ob animæ suæ remedium, ac parentum suorum, Deo & Sanctis eius contulerat, pro Regula sancti Benedicti inibi construenda, Cluniacensi Monasterio, ac Abbati ipsius, nostræ Regalitatis præcepto eosdem res confirmare dignaremur, quod & fecimus. Vnde hoc nostræ Altitudinis decretum fieri, ac AYMARDO Abbati prædicti Monasterij dare præcepimus, id est, per quod præfatas res cum omni integritate, quemadmodum in charta prælibati Comitis Acfredi continetur, isdem Abbas, atque successores eius, perpetualiter, nemine inquietante, possideant. Et vt hoc nostræ authoritatis emolumentum per succedentia temporum curricula inuiolabiliter conseruetur, manu propria eum subtus firmantes, annuli impressione nostri insigniri iussimus.	Signum Domini LVDOVICI gloriosissimi Regis.	Odylo Notarius ad vicem Altaldi Archiepiscopi relegit, & subnotauit.	Actum Polliaco villa super Ligerim, III. Nonas Febr. indict. vj. anno autem XV. regnante Ludouico Rege glorioso.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	DE VITA BEATI MAIOLI ABBATIS, LIBELLVS, A S. ODILONE ABBATE CLVN. V. EDITVS. PRÆFATIO.	??	??	HVGONI, & charissimo fratri Almanno, Odilo Presbyter, in Domino salutem. Cum residerem præterito tempore Paschali, in Claustro Romani Monasterij, pridie quam Patris nostri Maioli superueniret solemnitas: vnus e fratribus nomine Ioannes, qui secundum sui nominis congruam interpretationem, Domini gratiæ ditatus est munere, incœpit inquirere in quo volumine eadem nocte lectiones deberet annotare. Ad quem ego. Consequens est vt in huius Patris memoria beatissimi Patris Gregorij recitentur eloquia: quippe quia idem Pater dum aduixit, eadem studiosissime frequenter & audiuit & legit, & cum libuit, de eisdem facundo sermone disseruit. Exempto post modicum vespertinali officio, ac præfinito diurnæ seruitutis tempore, tam ordo quam necessitas inuitabat nos ad stratum accedere. Eram tunc temporis lugens & deflens nō modo damnū rei familiaris, sed & insolitæ calamitatis, & inauditę miserię ingēs periculū, & quod magis vrgebat, totius patriæ & omnium pauperū grande lamentabileq. dispendiū. Tanti vero discriminis, tantique mœroris anxia cogitatio, per plures iam me noctes insomnem reddiderat. Sed eadem denique nocte, cum solito more mordax cogitatio sensibus nostris importune se vellet ingerere, vt mihi a Domino deposceret consolationis auxilium, beatum cœpi exorare Maiolum. Post paululum vero mihi suggerere cœpit, tanti Patris dulcis memoria, & quodammodo promittendo dicere, vt si animum in eius laudibus occupare satagerem, cœlestis consolationis præsidium quantotius proculdubio inuenire possem. Idcirco, dilectissimi seniores & fratres, etsi non secundum magnitudinem sui: tamen secundum paruitatē intellectus nostri, opus subiectum scribere curaui. Qualecunque etenim istud opus sit, ignis spiritualis sensus vestri vt examinet, discernat & corrigat, nostra fraternitas optat & orat.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	Sanctus Maiolus Abbas Cluniacensis IV. DE VITA BEATI MAIOLI ABBATIS, LIBELLVS, A S. ODILONE ABBATE CLVN. V. EDITVS. TEXTVS LIBELLI.	??	??	POST Apostolorum & Euangelistarum sacrosancta, diuina, & salutaria documēta; ac victoriosissima & inuictissima beatorum Martyrum gloriosa certamina, tertio (vt ita dicam) loco; præstitit diuina dignatio Ecclesiæ suæ noua solatia, luminaria videlicet amore ardentia, sermone lucentia, Apostolicos dico sacerdotes & illustrissimos viros, humana scientia non vane, sed salubriter præditos, diuina sapientia refertos: per quorum spiritalem intelligentiam, & in diuinis literis perspicacissimam indagationem, legis vmbra lucesceret, sermo propheticus, sui profunditate altissimus, suique altitudine profundissimus, spiritaliter intellectus ad lucem procederet: Euangelici quoque luminis gloria, virtus ac maiestas totius mundi densissimas effugaret tenebras. Per horū etenim sincerissimam industriam, Apostolici actus exponuntur & commendantur fidelibus. Per horum deuotissimum studium, beatorum Martyrum triumphus, Ecclesiæ sanctæ commendatur & meritum. Istorum namque fide, sapientia, & prædicationis instantia, susurrantium & oblatrantium contra fidē Catholicam murmur compescitur, & opprimitur, schismaticorum strepitus sedatur, & os vana loquentium obstruitur, idolorum potestas destruitur, gentilium crudelitas superatur, Philosophorum insania contemnitur, conspuitur & annullatur, omnium hæreticorum falsitas, perfidia, infidelitas, error, & rabies veluti fætor sumosus, & fumus fœtidissimus, vt nunquam & nusquam possit apparere, exsufflatur, & in nihilum resoluitur, & exhalatur. Postquam tales & tātos viros, vtpote ciues suos, & Regis sui domesticos, aula cœlestis lætabunda suscepit, ex ipsa suprema cœlestique republica, diuina censura quarto loco ordine congruo paruulis Ecclesiæ consulere voluit, itaut gratiam quam præstare dignabatur per sublimes & fortes, postmodum præstaret per humiles & innocentes & simplices. Deinde cœpit monasticus Ordo pullulare, &, vt verius dicamus, reuiuiscere; quem a beato Helia & Ioanne Baptista nouimus processisse, & ita per Apostolicam & conuersationem & vitam, & incrementa virtutum, & exercitia sanctorū spiritualium Patrum, ad nos vsque gaudemus peruenisse. Per ipsos etenim & ab ipsis perfectissime adimpleta est perfectio illi9 vnius, ac specialis Euangelici, immo Dominici præcepti: quod deerat illi adolescenti, de possessione vitæ æternæ apud Saluatorem conquirenti: respondente sibi eodem Domino Christo ac dicente. Si vis perfectus esse, vade & vende omnia quæ habes, & da pauperibus, & habebis thesaurum in cœlo, & veni sequere me. Inter huius vero salutiferi præcepti intentissimos auditores, & strenuissimos exequutores, beatissimus Pater, merito Benedictus & nomine, quasi quoddam sydus cœleste præclarus enituit. Qui tantus ac talis, vita, moribus, & miraculis extitit, vt eius ortum, vitam, & obitum describendo, sanctissimus Papa Gregorius per omnia vir Apostolicus, & Apostolicæ Sedis Episcopus, testimonium ei præberet, qui inter principales primates Ecclesię insigne quoddam & principale priuilegium, & vita & doctrina dignoscitur obtinere. Processu vero temporis, post trāsitum videlicet supradicti piissimi Patris, per B. Maurum eius discipulum, omnis pene Gallia eius institutionis & religionis suscepit exordium. Deinde per eum, & eos quos ipse ad iustitiam erudiuit, per plurima temporum spacia, eadem religio ad cumulum perfectionis excreuit, eis ab hac vita decedentibus, iustitia rarescente, nequitia crebrescente, & matre omnium bonarum virtutum disciplina tepescente: cœperunt studia Patrum piorum deficere, & sicut per religiosos & seruore sancti Spiritus plenos, sanctæ institutionis norma gradatim perfectionis accepit augmentum: ita per negligentes & desidiosos, paulatim decidit in defectum. Salutaris igitur propositi perniciosa defectio vsque ad tēpus illud irrepserat latitando, quo fauente Wilelmo, Christianissimo Aquitanorum Principe, beatæ memoriæ Abbas Berno nomine, in partibus Burgundiæ, cespite Matiscensi, pago qui vocatur Cluniacus, Monasterium cœpit construere, & in quantum potuit, in eadem constructione elaborare studuit, & piæ deuotionis affectum laborioso certamine ad laudabilē perduxit effectum. Huius enim merito & exemplo, plures trāquillum portum Monasterij requirentes conuertuntur de seculo. Ex quibus omnibus vnum excipiendo recolimus, & recolendo excipimus, quem ad salutem multorum prouenisse comperimus.	Fuit vir ille Odo nomine, vir per cuncta laudabilis, beatissimi Martini Ecclesiæ Turonensis Pontificis fidelis deuotissimus, & eiusdem Ecclesiæ Clericus & Canonicus. Hic etenim vir honestus & humilis, admodum in regulari exercitatione edoctus, postquam supradictus Pater ab hac luce discessit, ad regimen Abbatiæ multorum fidelium electione successit. Deinde qualiter ad culmē virtutum peruenit, studiis eius narrantibus, Romanus orbis edidicit. Huic successit fœlicis memoriæ Heymardus nomine, beatæ simplicitatis & innocentiæ filius. Hic in augmentatione prædiorum, & adquisitione temporalis commodi, adeo studiosus fuit, & in obseruatione satis deuotus. Hic & amissionem temporalis luminis, & quidquid sibi aduersitatis accidere potuit, absque omni murmuratione & indignatione patientissime tulit. Hic etenim vir ob meritum patientiæ, simplicis & innocentis vitę, tanto talique a Christo ditatus est munere, vt eius tempore ad amorē Monastici ordinis authorem nostræ salutis beatum Maiolum dignatus sit accersere. In huius vero conuersionis obsequio, multum valuit venerabilis viri Hildebranni dulcis conloquutio, & spiritalis suggestio. Hic cum esset ex Prioribus Cluniensibus Monachis, & eiusdem Monasterij Præpositus bis inuitatus vt officiū Abbatiæ susciperet, sed noluit, quia semper plus obedire quam præcipere, & magis subesse quam præesse voluit. Putat me aliquis forsitan desipuisse, idcirco quia cum de beato Maiolo disponerem scribere, de superioribus me tanta contigit edixisse. Non enim quis credat fortuitu accidisse, sed de industria prouide factum esse. Quicquid enim in superioribus de iustis & sanctis hominibus diximus, totum in isto de quo loqui volumus, vel pleniter, vel ex magna parte redolere cognouimus.	Fuit vir iste beatissimus Pater noster Maiolus, præclaro stemmate ortus, ac nobilibus parentibus, peruigili cura ab ipsa infantia nobiliter enutritus. Procedente pueritiæ tempore, addictus est Ecclesiasticis studiis, vt imbueretur literis spiritalibus. Superno igitur nutu, & diuina prouidentia actum est, vt tam bonæ spei puer tunc in diuinis actibus arctius intentus esset: vt totum adolescentiæ tempus sine periculo castitatis transigeret, & ita factum est, vt per totum vitæ suæ spacium, decus in corpore suo retineret virgineum. Iuuenili iam imminente ætate altiora & potiora in diuinis, acriora in humanis studiis & grauiora non distulit attentare, & ideo per vtramque exercitatus doctrinam, non timuit accedere Lugdunensem ad aram. Deinde apud hanc vrbem philosophiæ nutricem & matrem, & quæ totius Galliæ ex antiquo more & Ecclesiastico iure non immerito retineret arcem; Anthonium virum eruditum & prudentem, in liberalibus studiis habere voluit præceptorē. Postea vero multomagis exempla sequutus Anthonij illius magni & solius Christi discipuli, quam studia istius Anthonij seculari professione Philosophi. Postea vero a supradicta vrbe ad ciuitatem Matiscensem a proceribus patriæ & ciuibus suis, videlicet cognatis & amicis inuitatus veniens, vt erat vir religiosus, religiose aliquantulum apud illos manens, cuius vita laudabilis, & admirabile studium, non potuit latere supradictæ ciuitatis Episcopum. A quo humiliter inuitatus, consultu Clericorum & ciuium, vt in eadem Ecclesia non dedignaretur administrare Archidiaconatus officium. Vir quippe vt erat humilitatis gratia præditus parere non distulit, quo sibi diuinitus per ministerium Pontificis imperari cognouit. Et vt res postmodum late patuit, totum illud negotium ad maioris vtilitatis dirigebatur cumulum. Suscepto denique tantæ dignitatis officio, talem se exhibuit, vt Deo placeret & mundo: non mundo in maligno posito, sed mundo per sanguinem Christi reconciliato Deo Patri. Habet enim prædicta ciuitas vicinum Monasterium, quod multis videtur spiritalibus studiis decentissime adornatum, ad quod iam dictus senior a Patre Monasterij & fratribus frequenter accersitus, cum quibus & frequens habebat conloquium & spiritale contubernium. Inter ipsa denique dulcissima colloquia & mutua sincerissimæ charitatis obsequia, videntes fratres supradicti Cœnobij mentis intuitu eius angelicam faciem, audientes cordis auditu mellifluam facundiam, desiderabāt vt eum possent sibi acquirere fratrem, quem postmodum habere mererentur & Patrem. Erat ad hoc intentus grex omnis Dominicus, sed ille senior Eldebrannus, de quo supra diximus, vt euenire posset elaborabat ardentius. Generabat iam in eo gratia Domini contemptū seculi, secundum & votum fratrum supradicti Cœnobij. Quid plura? Deposito Ecclesiasticæ dignitatis officio, spreto mundanæ nobilitatis supercilio, relicto seculari & amicorū & parentum consortio, vt libere posset seruire vero Regi Christo, totum se subdidit cœlesti Magisterio. Nec multo post condicto tempore, certo die ad Monasterium veniens officiosissime suscipitur, regulariter introducitur; & (vt moris est) honorabiliter & charitatiue tractatur. Quam grande fuit gaudium inter fratres de eius aduentu, quam ingens lætitia, quam celebris exultatio, non potest ad plenum noster edicere sermo. Deinceps adfuit ei ad contemptum mundi prompta voluntas, ad amorem Dei firmissima charitas, ad dilectionem proximi chara fraternitas: ad perdiscendum regularis obseruantiæ ordinem, nulla difficultas, & ad exhibendum non solum Abbati, sed etiam fratribus obedientiæ bonum celebris alacritas, & ad dandum omnibus exemplum, regnabat in eo pura simplicitas. Qualis fuit eius conuersatio inter fratres in initio suæ conuersationis, apparuit ex affectu eorumdem fratrum, tempore celeberrimæ suæ electionis. Non erat iam necesse, vt aliquis eum ad obseruantiam regularem instrueret, quem, vt sanctus Euangelista dicit, vnctio gratiæ cœlestis de omnibus erudiebat.	Cœpit interea vita & doctrina tam perfecte clarescere, vt in domo Dei laude fidelium omnium primum & præcipuum locū meruerit obtinere. Sic enim placuit diuinitati, vt per diuersos gradus humilitatis ascēderet ad culmen monasticæ perfectionis, vt non iam ex aliis vnus, sed inter cæteros & super omnes videretur præcipuus. Sexto namque anno (vt fertur) conuersionis suæ a sæculo, supra nominatus Abbas felicis memoriæ, domnus videlicet & pius Pater Haymardus nomine (cuius monachus beatus erat Maiolus, cuiusque monitis & iussionibus tota mentis intentione & corporis possibilitate parebat, semperque parere decreuerat) cœpit destitui in terra tota valetudine corporis, & (quod sibi grauius erat, licet patienter ferret) amissione temporalis luminis. Et cum iam se ad occasum vergere præsciret, & cognosceret se nō posse diu tanti Cœnobij, tantarumque spiritualium ouium curam gerere, de ordinatione cœpit Monasterij, suique successoris electione cum spiritalibus & religiosis fratribus spiritaliter tractare, & cum tranquillitate animi patienter disponere. Facta est autem ab omnibus inquisitio, & ad quem omnium fratrum tendebat, ad domnum scilicet Maiolum peruenit electio. De cuius etenim electionis negotio, secundum granditatem sui dicere non sufficio: sed vt eloquio vtar breuissimo, nec ibi nec alibi ad illud officium, beato Maiolo nec potuit nec poterit præstantior inueniri. Quid plura? Electus aduocatur, inuitatus restitit, rogatus contradicit, adiuratus tremiscit, interdictus quiescit. Proinde laudes Deo referimus, quoniā superauit contradictionis decretum obedientiæ prædicabile documentum. Postremo a fratribus eligitur, a populo acclamatur, a pontificibus benedicitur, & a supradicto Patre Monasterij in loco sublimi celeberrime collocatur, & a fratribus officiosissime salutatur, & ab omnibus domnus & Abba honoratur & colitur. Et non solum a suis, sed etiam ab omnibus, qui eum videre & cognoscere potuerūt, vltra omnes sui temporis homines, omni honore & veneratione est habitus, de cuius ortu & vita, moribus, miraculis & obitu, maiorum nostrorum dicta præclaro famine prolata sufficiant. Illi vero qui de magnis maxima dicere potuerunt, clarissimos eius actus & merita a Domino sibi collata magnifice descripserunt. Ego vero vltimus seruorum illius seruulus, non alia, sed ea quæ ipsi præfati sunt, stilo paupere ac breuissimis distinctionibus capitulatim quoquomodo ausus sum adnotare, sequutus Alcuinum, maioris Caroli Imperatoris Magistrum: sic & impar eo, quantum peccator iusto, illiteratus perito, fari nesciens, facundissimo. Ille summi & incomparabilis viri & sanctissimi Sacerdotis Martini vitam, a Seuero Sulpitio altissimo stilo descriptam, dictis plenioribus elucidatam, ad nostram nostrorumque similium destinauit notitiam. Sicut nemo post Apostolos beatissimo æquatur Martino: ita & ego multum me imparem profiteor Alcuino. Dixit ille vtpote magnus, magna de magno: dicam ego paruus, parua de Magno. Dixit ille de suo Martino sicut de summo Sacerdote & incomparabili viro: dicam ego de Maiolo, sicut de piissimo Patre & Abbate sanctissimo, præstantissimo viro, & vere Catholico.	Fuit igitur ille clarissimis natalibus ortus, & ex vtroque parēte gemina nobilitate choruscus. Hic ad illuminationem multorum, ab ipso æterno lumine luminum velut astrum persplendidum: humanæ conditionis destinatur ad ortum. Fuit enim ipse nobilis vt erat, & nobiliter nutritus, & solerter eruditus. Et vt ab inferioribus ad altiora conscendere valeamus, erat vir iam dictus, sæpe dicendus, sæpeque recolendus, ingressu grauis, voce sublimis, ore facundus, visu iocundus, vultu angelicus, aspectu serenus, in omni motu, gestu, vel actu corporis, honestatem præsentans. Omnium membrorum conuenienti positione decentissime comptus: omnium mortalium mihi videbatur pulcherrimus. Erat enim fide firmus, spe certus, gemina charitate refertus, sapientia clarus, intellectu mirabilis, consilio prouidus, robustus fortitudine, spiritualis scientiæ assiduus cultor, & charitatiuæ pietatis verus amator. Repleuit eum spiritus timoris Domini: qui vt Dauid Propheta testatur, initium sapientiæ esse dignoscitur: illius videlicet sapientiæ, cuius claritate beatus Maiolus perfusus, cœlestium beatitudinum meruit percipere munus. Huius muneris lumine noster Maiolus accensus, cum pauperibus spiritu pauper voluit fieri, vt a Rege cœlorum regno cœlesti mereretur ditari. Cum beatis mitibus studuit mitescere, vt cum ipsis posset terram viuentium possidere. Cum beatis lugentibus desiderabat filiorum suorum negligentias, & totius mundi discrimina plangere, vt ad æternam consolationem cum suis omnibus posset peruenire. Esurientib. & sitientibus iustitiam, eandē iustitiam esuriendo & sitiendo studuit sociare, & cum ipsis in cœlesti conuiuio epulari, semper & spiritalibus deliciis satiari. Studuit vt miseris misericors esset, vt cum beatis misericordibus misericordiam a Domino consequi posset. In quantam homo intentus assidue cœlesti desiderio, diuinam contemplationem iustis meritis, & iugi deprecatione meruit obtinere, vt cum beatis cor mundum habentibus dignus mereretur Domini visione. Et vt verissime mereretur Dei filius vocari & esse, perfecte didicit esse pacificus, vt non tantummodo ad possidendam animam suam haberet patientiam, sed vt omnes discordantes (vt potuit) ad concordiam reuocaret & pacem. Propter iustitiam persecutiones & passiones ab antiquo hoste & malis hominibus patienter didicit sustinere, vt beatis propter iustitiam patientibus & spiritu pauperibus, ad percipiendum & possidendum regnum cœlorum posset fieri sociatus.	Tribus supradictis adornatus virtutibus beatissimus Pater Maiolus, & octo ex Euangelio benedictionibus circunfultus vndique, etiam quatuor cardinales disciplinas feruenti desiderio studuit adquirere, & adquisitas operibus iustis incolere, vt per prudentiam suam suorumque in antea prouideret salutem. Per temperantiam, quæ alio nomine vocatur modestia, temperamento iustę discretionis modeste disponeret spiritalia iniuncta sibi negotia. Per fortitudinem diabolo viciisque eius valeret resistere, & resistendo ipsum authorem malitiæ, decertando legitime, viriliter superare. Per iustitiam vero, quæ per omnia genera virtutum diffunditur, & earumdem virtutum condimentum esse videtur; sobrie, & pie, & iuste viuendo, bonum certamen certando, cursum consummando, fidem seruando, repositam sibi coronam iustitiæ ab ipso mereretur percipere, qui est omnium virtutum largitor & auctor, & ante omnia & super omnia Deus benedictus in secula: cuius benedictionis largitas, & clemens benignitas, contulit nobis in munere, quo tali tantoque frueremur pastore. In quo habemus exemplum quod sequamur, & in quo nobis apposita est forma cui imprimamur, sicut B. Gregorius de capite nostro Iesu Christo Domino nostro dicit, in cuius corporis propagatione beatus Maiolus, veluti sanissimum membrum, optimum locum meruit obtinere. De cuius vita & virtutibus animæ cum quis audierit præscripta prædicamenta retexere, curabit forsitan de miraculis visibilibus & corporalibus signis inquirere, quibus astipulatur, & corroboratur fides illorum qui solent dubitare de meritis & præmiis electorum: quibus B. Gregorij verbis respondendum est. Fides non habet meritum, vbi humana ratio præbet experimentum. Et ne quis dubitet de sanctitate eius & gloria, discat ab eis qui eum visu & auditu nouerunt, qualiter vixit, qualiter docuit, & qualiter plenus dierum, adornatus virtutibus ab hac luce discessit, & cum cognouerit eum fidelium adtestatione sancte vixisse, recte docuisse, credat eum proculdubio ad sanctorum omnium gloriam Christo duce peruenisse. Quanta per eum Dominus & ante & post transitum eius ostendere dignatus est miracula: testantur volumina a doctissimis viris ordinata, sensu Catholico, calamo conscripta rethorico, & in quibusdam locis metro variata dactilico. Et quia Deus omnipotens nullum tempus patitur transire sine testimonio suæ benignitatis, ad corrigendas negligentias nostræ fragilitatis, frequenter renouat exempla sanctitatis. Sed & isto tempore frequentius solito contigit euenisse.	Inter omnes titulum sanctitatis præferentes, qui nostris temporibus effulserunt, beatus Maiolus præcipuus apparuit. De cuius honestis moribus, & vitæ honestæ virtutibus, a nobis pro tempore pauca dicenda sunt. Vt vere fatear, fuit ad omnia vtilis, & per cuncta laudabilis. Erat enim honestas in actione, sobrietas in consuetudine, humilitas in prosperitate, patientia in aduersitate. Mansuetis erat affabilis, superbis terribilis, parcus cum debuit, diffusus vt decuit. Non diuersus in habitu, non confusus in actu. Quantum ad hominem vnus semper & idem. Deuotus imitator sanctorum, & eorum maxime intentus auditor esse studuit, quorum seruituti & disciplinis ab obediendum & seruiendum se subdidit. Illam septenariam copulam ab Apostolo Petro in ternario & quaternario numero, ordine mirifico luculenter dispositam, non aure surda audiens, audiendo addidicit, & vt alij discerent, lingua ac manu perdocuit, ministrans in fide virtutem, in virtute autem scientiam, in scientia autem abstinentiam, in abstinentia autem patientiam, in patientia autem pietatem, in pietate autem amorem fraternitatis, in amore autem fraternitatis, charitatem. Præferebat etiam dialecticis syllogismis, & rethoricis argumentis, & omnibus ingeniis Philosophorum omnium, Apostolicæ simplicitatis prædicabile documentum, dicens cum Paulo. Ego enim didici, in quibus sum sufficiens: scio & humiliari, scio & abundare. Vbique & in omnibus institutus sum, & satiari & esurire, & abundare & penuriam pati. Omnia possum in eo qui me confortat. Tantorum doctorum & diuinorum Philosophorum sapientia perdoctus, & totius Ecclesiasticæ disciplinæ eruditionibus & virtutibus inlustratus, vt de Moyse Ecclesiasticus sermo loquitur. Factus est Deo dilectus & hominibus, & ideo memoria eius in benedictione est. Vere dilectus Deo, & hominibus extitit Pater Maiolus, quia per dilectionem Dei & proximi (quam firmiter tenuit) Deo placuit & hominibus: ita studuit placere hominibus, vt Deo non displiceret, ita Deo vt hominibus prodesset. Placuit Deo bene viuendo, & recte docendo. Placuit hominibus pro posse spiritalia & temporalia eis beneficia exhibendo. Vere enim memoriam eius in benedictione cognoscimus existere: dum recolimus & adhuc perspicue cernimus per eum & eos quos in Christo genuit ædificia fabricæ cœlestis excreuisse, creuisse, & crescere. Et vt pace spiritualium artificum in eadem fabrica laborantium, dicam; vnus præcipue refulsit, qui nuper rebus humanis excessit, & qui plus omnibus nobis laborauit, domnus videlicet & Abba Wilelmus, de cuius clarissimis actibus, & vita laudabili & mirabili conuersatione, paruitas nostra non sufficit, quod sentit, ad plenum referre. Quam perspicue beatissimi Maioli eiusque discipulorum in benedictione existat memoria; respondeant Monasteria ab ipsis alia a fundamentis constructa; alia de corruptione cum incremento virtutum ad meliorem statum reducta. Quantum vir iste, de quo loquimur, Deo placuit, per signa & miracula quæ per meritum eius Dominus operatus est, hominibus manifeste dignatus est demonstrare, dum multorum fidelium, vt fidelissima testatur relatio, multis diuersis infirmitatibus constricti, etiam de vita desperantes, ab eo visitati, per gratiam Domini pristinæ sanitati sunt redditi. Plures, oculorum detersa caligine, per meritum eius clarius cœperunt videre. Multi diuersi generis sebribus afflicti, præstante Domini gratia, eius orationibus sunt liberati. Multi, vt ferunt, a veneno serpentium, morsibus luporum & canum, incursione & inlusione dæmonū, per Dominicæ Crucis signaculum dextera eius expressum, meruerunt recipere salutare remedium. Multi in periculis fluminum, ab ictibus fulgurum, & cæteris incommoditatibus, eius sunt liberati intercessionibus. Aliquando candelæ vel negligentia Cubicularij vel occasione alicuius euentus in noctibus ante lectum eius extinctæ, vt testati sunt qui adsuerunt, diuinitus sunt lumini restitutæ.	Cum esset aliquando in Monasterio sanctissimi Martyris Dionysij, & nocturno tempore legeret (vt sui moris erat) eiusdem Martyris & admirabilis vtraque lingua, vtraque conditione Philosophi, librum de Principatu cœlesti, graui somno superueniente candela de manu eius super libri paginam defluit. Accidit tunc quiddam mirabile & insolitum. Ignis naturæ suæ officium prosequens, lignum consumpsit & ceram; paginam dimisit inlæsam. Si non ressuscitauit mortuorum corpora, sunt alia potiora & clariora quæ per eum Dominus patrauit miracula. Si anima plus est quam corpus, multo maior & excellentior est animarum ad vitam æternam reparatio, quam resuscitatio corporum ad vitæ huius ærumnas & pericula redeuntium. Quantos de morte animæ & vitiorum voragine suscitauit, & in vias vitæ suo exemplo introduxit, eorum numerositas soli Deo cognita, dinumerare non sinit. His & eiuscemodi virtutibus clarus, Deo & hominibus extitit charus. Multi Catholici & honorabiles Clerici, religiosi Monachi, & reuerendi Abbates venerabantur illum vt sanctissimum Patrem. Sancti & sapientes Episcopi tractabant illum vt charissimum fratrem. Ab Imperatoribus & Imperatricibus, Regibus, & mundi Principibus, Senior appellabatur & Dominus. Honorabatur a Pontificibus Apostolicæ sedis, & vere erat eo tempore Princeps religionis monasticæ. Ille D. Cæsar & Maximus Otto, eum diligebat pectore toto. Diligebat eum eiusdem Cæsaris coniux Diua Adaleida Imperatrix Augusta, charitate sincerissima & deuotione charissima. Diligebat eum eorum filius humili deuotione Imperator Otto, affectu & non dissimili voto: Chuonradus supradictæ Imperatricis frater nobilis & pacificus eiusque Mathildis nobilissima coniux. Quanto frequentius faciem eius cernebant, tanto amplius in eius amore crescebant. Quid dicam de nobilissimo Heynrico Burgundionum duce? Quid de Lamberto inlustrissimo viro & nobilissimo Comite? Quid de Wilelmo, quid de Ricardo Aquitanorum & Normanorum fortissimis Ducibus? Quid de Italicis Principibus & Marchionibus? Quantum illum Wilelmus rector Prouinciæ coluit, vita illius & finis ostendit. Per eius quoque meritum & fidele obsequium beati Benedicti percipere meruit habitum. Archeanbaldus etiam Siluiniacensis loci Prouisor fidelissimus, inter suos clarissimus, & adiacentis patriæ Pater, & pauperum tutor fortissimus, quantum & qualiter extitit beato Maiolo deuotus, supradictus multimode prædicat locus, ab eo & ante & post transitum semper dicendi Patris, ædificiis & diuitiis, & diuersorum ornamentorum speciebus ornatus & nobilitatus, ita vt deceret, si tale quid fecisset aliquis ex Regibus. Iste vero, qui nunc superest, honoris eius hæres & nominis, bene tractat locum illum, nullum etiam infert habitatoribus damnum. Adeo magnificatus & glorificatus est beatus Maiolus Domini præueniente gratia, in conspectu Regum & Principum, corā omni populo: vt possimus dicere de eo sine dubio, quod de Moyse Dei famulo Ecclesiasticus replicat sermo. Glorificauit illum in conspectu Regum, & ostendit illi gloriam suam. Hugo Rex Francorum quotiens illum vidit, humili deuotione suscepit, & cum magno honore tractauit. Tempore vero suæ vocationis, ad se venire rogauit, ea intentione vt Monasterium sancti Dionysij eius consilio & adiutorio melius quam tunc erat ordinari posset. Ille sciens dictum a Domino. Reddite quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæ sunt Dei Deo. Et illud Apostoli præceptum. Deum timete, Regem honorificate, ad illud negotium peragendum, gaudens iter suscepit, vsque ad locum Syluiniacum peruenit, vbi, se Deo vocante, plenus dierum & sanctitate ex hac vita obiit, quinto Idus Maij, inlucescente feria sexta post celebrationem ipsius sacratissimæ solemnitatis, qua Christus Iesus Dominus noster, subacto mortis principe, ad dexteram Patris ascendit, & fideli suo Maiolo, ascendendi post se iter ostendit. Post cuius transitum, supradictus Rex Hugo, aduentus sui præsentia & regalibus donis, exequias eius honorauit & tumulum, vbi præstante Domino multa patrata sunt & patrantur miracula, & plurimis plurima præstita sunt & præstantur beneficia. Quorum numerositatem & magnitudinem non sufficit per ordinem omnium nostrorum enarrare memoria. Sed vt breuissima vtar conclusione, ad sepulchrum istius sanctissimi viri de quo loquimur, & cuius vitam & merita charitati fidelium commendare nitimur, gratia & misericordia Christi a quacunque infirmitate detenti, multi sanati sunt, & sanantur infirmi. Ibi paralytici eriguntur & claudi, ibi febricitantes & cæci, ibi a Dæmonibus possessi mundantur; & nescimus cuius generis igne terribiliter & miserabiliter adusti liberantur. Et quisquis ibi deuotus adueniens de quacunque necessitate fideliter auxilium expetit, voti sui compos effectus redit ad propria sospes & lætus, præstante Domino nostro Iesu Christo, qui viuit & regnat in vnitate spiritus sancti Deus. Per omnia sæcula sæculorum. Amen.	[Cum enim huic sentētiæ vellem finem imponere, in qua de beati Maioli vita & moribus fideli temeritate & humili pręsumptione nisus sum aliquid dicere, venit in memoria memorabile quoddam præsagium, quod in genitore illius quorumdam fidelium relatione audiueram gestū. Quod, vt quidam referunt, isdem pater frequenter iocundo sermone solitus erat referre. Sed ergo huic operi timebam inserere, ne alicui videretur incredibile. Postquam accidentia quædam, quæ temporibus illius euenire contigit, quibus præsagium illud apertissima ratione fauebat, recolere cœpi: indubitanter inde aliquid dicere disposui. Sed insolitæ rei noua materies contradicebat incipere, quod ob granditatem sui timebam me non posse perficere. Et cum hæc cogitarem, dicebat ipsa mea cogitatio mihi. Tam idonee poterit quis referre ingenio alicuius viri boni delusam crudelissimam rabiem lupi, sicut ille retulit mansuetudinem & obedientiam leonis, qui scripsit vitam B. Hieronymi diuinæ legis interpretis, doctissimi, eruditissimi & Catholici viri? Imminente itaque tempore illo, quo ab Hispaniæ finibus ebulliens crudelissima Sarracenorum ingens multitudo, per iter nauale ad terminos vsque Italiæ atque Prouinciæ peruenit, & in vtroque regno vtriusque ordinis sexus & ætatis hominum strages dedit. Deinde Monasteria destruens, vrbes, vicos, villasque depopulans, & sic per Alpes Iulias, vsque ad iuga Penninarum Alpiū rapido cursu peruenit. Ibique impietatis suæ frena relaxans, per multorum temporum spacia Christiani nominis populos diuersis infestationibus & calamitatibus afflixit, alios occidendo, alios capiendo, alios bonis suis omnibus expoliando, impietatis suæ vota taliter tyrannica exercitatione compleuit. Inter cætera mala quæ populus ille nefandissimus gessit, beatissimum Patrem Maiolum a liminibus Apostolorum redeuntem, fraude & insidiis cepit, rebus omnibus expoliatum, vinculis alligauit, fame et siti afflixit. Ille vero diuinitus absolutus, ad postremum pecuniis Monasterij sui redemptus, de manibus illorum Domino protegente euasit inlæsus: & eius iniusta captio, expulsionis illorum & perpetuæ perditionis fuit occasio. Sicut vero post passionem Christi, Iudæi sunt a suis exulati, ita post captionem serui illius & fidelissimi eius famuli Maioli, Sarraceni a finibus Christianorum sunt expulsi. Et sicut per Titum & Vespasianum Romanorum Principes, Dominus a Iudæis vindictam exercuit, ita per Wilelmū inlustrissimum virum & Christianissimum principem; meritis beati Maioli, iugum Sarracenorum ab humeris Christianorum deposuit. Et multa terrarum spacia, ab eis iniuste possessa, ab eorum tyrannica dominatione, potenti virtute eripuit. Sed his dictis, necesse est vt ad proposita redeamus.	Quæ sunt quæ proposuimus? Præsagiū quoddam memorabile, fauens accidentiis, temporibus beati Maioli superuenientibus. Quæ sunt illa accidentia? Sarracenorum improuisus aduentus, Christianorum afflictio, Monasteriorum & vrbium destructio, ipsius beati Maioli captio, redemptio & liberatio, & eiusdem ferocissimę gentis, a Christianorum finibus, Christo auxiliante, deiectio. Quod vel quale est illud præsagium memorabile? Præcessit enim crudelissimam infestationem Sarracenorum, rabies inaudita luporum, in illis maxime partibus, in quibus post transitum maris, totus Sarracenorum efferbuit impetus. Diximus pro modulo, qualiter liberata est fidelium multitudo a Sarracenorum persecutione, dicamus pro posse quo ordine liberata est patria a luporum infestatione. Fuit eodem tempore quidam Miles in illis partibus nomine Folcherius, in armis strenuus, iure hæreditario, cæterisque bonis & diuitiis ditissimus, & vt de nobilissima eius prole diximus, ex vtroque parente gemina nobilitate choruscus; vir magni consilij, prudentis, sagacisque ingenij: pater videlicet istius sanctissimi Patris nostri, de quo loquimur, Maioli. In cuius possessione & affinitate, supradicta rabies luporum excreuit quam maxime. In quorū, horum videlicet luporum multitudine, vnus videbatur cæteris corpore validior, cursu velocior, ad dilacerandum crudelior, ad deuorandum elatior, in tantum vt humanorum corporum membra sua voracitate deglutiret integra. Tunc vir ille audiens & videns cotidie talem pestem, tantamque calamitatē excrescere, non modo suam, sed etiam aliorum necessitatem, cœpit intra se tractare, & intensissime cogitare, qualiter se, suosque ciues de tanto talique periculo potuisset liberare. Tunc demum diuino nutu ammonitus, cœlesti consilio confortatus, præcepit sepes erigere, caulas componere, arietes, oues, & agnos in eas introducere, quod nullus eo tempore, propter luporum rabiem, ausus erat facere. Deinde armis militaribus, lorica videlicet, & galea, indutus, desuper totus ouinis pellibus tectus, cœpit nocturno tempore iuxta caulas residere ouium. Facta est autem in vna noctiū, super easdem caulas ouium, incursio luporum. Nutu Dei accidit, vt lupus qui crudelior erat, super virum præstolantem se inrueret, super dorsum eius saltum dedit, vtrosque pedes super humeros eius posuit, cœpit circumquaque exquirere vnde facilius arietem, qui non aderat, posset extinguere. Guttur & collum inueniebat lorica munitum, caput galea tectum, corpus regio septum munimine: nulla parte potuit illum nocere. Vir ille statim vtrasque manus extendēs, lupi pedes ambos arripiens, fortis vt erat, fortiter lupi membra suis membris adstringens, concito cursu ad socios rediens, quibus diu expectantibus, & tali agone dubitantibus offertur eorum obtutibus magnus pro magno munere lupus. Seruatur viuus in crastinum, præsentatur hominibus, quibus fuerat semper infestus. Occiditur, dilaceratur, & inter eius viscera humanorum corporū inueniuntur integra membra. Occisus trunco suspenditur, & dum vnus occiditur, omnes alij ab illis finibus effugantur. Si quis hæc prudenter intelligi voluerit, aliquid spiritale inde coniicere poterit. Per luporum rabiem, ego credo denunciatam Sarracenorum sæuitiam. Per illum virum in laico habitu in multis laudabilem, qui lupum delusit, & deludendo occidit, filium & intelligo præmonstratum, qui lupo inuisibili, antiquo videlicet hoste, Christi virtute superato, cum suis omnibus viciis & inlusionibus spreto, cœlesti virtute & spiritualibus armis subacto, multorum fidelium animas, de potestate eius, exemplo, doctrina, & meritis suis eripuit, & in viam salutis, vitæ, & veritatis, & iustitiæ introduxit. Ipso præcedente, comitante, & subsequente, qui est via, veritas, & vita, Dominus videlicet Iesus Christus, qui viuit & regnat Deus, per omnia secula seculorum. Amen.]	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	EIVSDEM SANCTI ODILONIS, DE BEATO Maiolo, Hymni quatuor.	??	??	IN VIGILIA B. MAIOLI,	Hymnus ad Vesperas.	VICTORIS Agni sanguine	Dies sacratus hodie:	Fusus suppremo lumine,	Gemina pollens lampade.	Ecce paschale gaudium	Fulget per omne seculum;	Magni Maioli transitum,	Vitam simul & meritum	Pangat clerus & populus,	Maxime grex Monasticus:	Quo nil habuit dulcius,	Dum esset terris positus.	Præcedit Christus patiens,	Maiolus illum confitens	Sequitur, recto tramite,	Dei præuentus munere. (...)	Patriarcharum solidam	Fidem, opere coluit:	Quod chorus vatum cecinit,	Fideli fide credidit.	Ordinis Apostolici	Sectando sacra dogmata,	Factus est Pater inclytus	Ipse vir Apostolicus.	Cuius clara confessio	Coronatur martyrio,	Decertando legitime,	Subacto mundi principe.	Templum ipse virgineum (...)	Pectus sacrauit proprium,	Cœlestis vitæ nuntius	Recte vocatur Angelus.	Quorum gaudet nominibus	Pater noster egregius,	His nos iungat in æthera	Christi fauente gratia.	Cui sit laus & gloria	Tollenti mundi crimina:	Cum Patre & sancto Spiritu,	In sempiterna secula. Amen.	Hymnus in Nocturnis.	CHRISTE cunctorum via, lux sanctorum,	Precibus sacris venerandi Patris	Magni Maioli populo fideli	Gaudia pacis	Mitte de cœlis, veniamque nostris	Largire culpis, .....	Adsit & nobis gratia perennis	Spiritus almi.	Cuius protecti munere potenti,	Patrum exemplis, meritisque celsis	Pariter arctum mereamur altum	Scandere regnum.	Gloria Patri, genitæque proli,	Et tibi compar vtriusque semper	Spiritus alme, Deus vnus omni	Tempore secli. Amen.	In Laudibus, Hymnus.	MAIOLE consors procerum	Regum Regi placentium;	Inter cœlestes aulicos	Diuinitatis conscios.	Honoris priuilegio	Cœtu iunctus monastico:	Sed & choris angelicis	Frueris aula luminis.	Vnde Pater nos respice,	Pressos peccati pondere:	Depone grauem sarcinam,	Læuiga conscientiam.	Hic fascibus depositis	Mortis solutos vinculis:	Iunge nos tuos seruulos	Monachis præstantissimis.	Cum quibus nos perpetua	Possideamus gaudia:	Christi fauente gratia	Per infinita secula. Amen.	Ad secundas Vesperas, Hymnus.	CHRISTE cunctorum pariter tuorum	Palmitum vitis, Deus alme nobis	Præbe Maioli celebrare tanti	Festa patroni.	Quem tibi nostris placuit diebus,	Pluribus signis meritisque dignis,	Regibus coram hominumque turmis	Glorificare.	Annuas istisque sic interesse	Gaudiis nos perpetuis & amplis	Pro reis gestis merito carere	Vt nequeamus.	Quæsumus rector pietatis auctor,	Noster hic pastor tibi sit precator,	Quo tua nobis pietate cunctis	Crimina dones.	Cuius in tanto pia vota festo	Congruit nobis iugiter canendo,	Insuper paschæ tibi duplicatas	Soluere laudes.	Trinitas Deus vnus atque summus,	Sit tibi Rex gloria sempiterna,	Qui regis tanta bonitate cuncta	Omne per æuum, Amen.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	APPENDIX AD VITAM SANCTI MAIOLI ABBATIS CLVNIACENSIS IV. De Mira obedientia Maioli Abbatis: cuius etiam iussu Monachus Cluniacensis, ex inobediente obediens factus, leprosum osculo sanauit.	Claruit an. 1060.	Ex PETRO DAMIANO Cardinali, lib. 2. Epist. Epist. 14.	AVENERABILIS plane Cluniacensis Cœnobij fratribus didicisse me contigit insignia duo sanctæ humilitatis exempla, quorum vnum non mediocriter quosque Prælatos, alterum valet ædificare subiectos. Marcuardus certe eiusdem Rector Ecclesiæ Maiolum sibimet substituit, & grandæuæ iam senectuti suæ quietis otium procurauit. Hic itaque dum priuatus in infirmorum maneret ædicula, quadam aduesperascente die caseum petiit, quem Cellerarius pluribus, vt fieri solet, intentus, non modo non dedit, sed & duris insuper ministrū eius responsionibus fregit. Conquestus est Abbatum turbam, nec posse se tot dominorum perferre molestiam. Quo senex audito, non mediocre scandalum pertulit: & quia lumen oculorum prorsus amiserat, dolor in eius corde tenacius hæsit. Nam quo cæcus a visibus vacat, eo quicquid audierit, in corde subtilius versat: & quia per exteriora quæque non spargitur, interiori zeli stimulo truculentius inflammatur. Mane vero facto, ministro suo, vt sese ad manum in Capitulo duceret, iussit. Adductus autem, talibus Abbatem aggressus est verbis: Frater, inquit, Maiole, non ego te super me, vt me persequereris, imposui, nec vt tanquam emptor mancipio dominareris: sed vt reuera Patri filius compatereris, elegi. Et post huiusmodi multa, propemodum commotus, adiecit: Es-ne, quæso, meus Monachus? Quo respondente, Sum, tuumque me non magis fuisse, quam & nunc esse, profiteor. Et ille, Si meus, inquit, es Monachus, protinus cede sedi, & locum, quem ante noueras, repete. Quo Maiolus audito, repente surrexit, humilem locum prout iussus fuerat, expetiuit. Marcuardus itaque quasi postliminio reuersus, vacantem occupat sedem, Cellerarium, cui fuerat infensus, accusat, quem mox terræ prostratum durius corripit, tandemque modum pœnitentiæ, qui sibi videbatur, iniungit. Perfunctus itaque tam longi tribunatus officio, præsto dethronisatus assistit: Maiolo, vt ad suam sedem redeat, præcipit. Ille confestim nil cunctatus obedit.	In hoc igitur sancto viro euidenter ostenditur, & veræ virtus obedientiæ, & monachicæ mortificatio disciplinæ. Vere in eo cernitur & Imperialis patientiæ dignitas, & Apostolicæ humilitatis regnare maiestas. Iussus enim Prioratus officium abiicere non contempsit, iussus recipere, patienter & humiliter obediuit, vtrobique sibimet mortuus, & consummatæ obedientiæ loro constrictus, dum alienis omnino se substrauit imperiis, nulla proprij sensus in se viuere vota permisit. Sed quoniam tanta beati viri humilitas sterilis esse non potuit, quod prius de Spiritus sancti rore radix ipse concepit, prorumpentium ramorum germen pullulando diffudit. Vir itaque Domini venturus aliquando Romam, præcepit cuidam fratri, vt secum pergeret, quia sicut rogatus fuerat, eum in Monasterio sancti Pauli Priorem constituere decreuisset. Ille vero nonnulla difficultatis obstacula reluctatus opposuit, & modo hoc, modo illud, tandem obstinatus obedire contempsit. Maiolus autem inobedientiam fratris æquanimiter tulit, eoque relicto itinere, quod decreuerat, commeauit. Cumque frater in Monasterio per inobedientiam remansisset, & reliqui fratres in eum vehementer inueherent, ac tam obstinatæ duritiæ peruicaciam vnanimiter increparent, tandem ad cor reuersus, aduersus propriam voluntatem in arma congreditur, salutaris obedientiæ telis accingitur, & mox supernæ gratiæ feruore succensus beati viri vestigia perniciter comitatur. Sed dum ille nesciens cœpto itinere graditur; hic vero post eum festinanter accelerat, & anxius ac repentinus anhelat. Mox ad quendam fluuium peruenit, cuius vir Domini iam vada transierat, & super ripam adhuc alteram consistebat. Cum itaque Monachus in citeriori se fluminis crepidine figeret, quoniam absente nauigio transitum non haberet, videns procul astare Magistrum, quod solum potuit, præsto corruens in terram, se humiliter strauit: & quia veniam deprecans per oris organum forte non posset audire clamorem, de toto corpore linguam fecit. Quod dum eminus Maiolus aspexit, quid hoc esset incunctanter agnouit, moxque misso remigio transferri ad se Monachum fecit. Quem præsto vir Dei ad quid venisset, inquirit. At ille simul & de præteritis veniam deprecatur, & impleturum se de cæteris quicquid iniungeret pollicetur. Tunc ille: Vis, inquit, absque dubio pœnitentiam? Quo respondente, Volo, protinus addidit: Huic igitur osculum præbe. Nam casu tuberosæ cutis illic leprosus astabat. Ille confestim in eius osculum ruit, moxque lepra mundati corporis prorsus euanuit. Sic sancta obediētia fructum suæ humilitatis inuenit, dummodo veniam se corrigendo promeruit, sed & signum insuper tam perspicuæ virtutis ostendit. Et cui superbia pene potuit apostaticam inferre perniciem, humilitas dedit Apostolicam exhibere virtutem.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	Qualiter S. MAIOLVS a Sarracenis captus, ac tandem liberatus sit.	??	Ex Glabro Rodulpho lib. 1. Historiarum, cap. IV.	HVIVS quoque [Othonis] Imperij tempore egressi audacter Sarraceni, ab Africanis partibus occupauere tutiora Alpium montium loca, ibique aliquamdiu morantes, vastando regionem, in gyro diuerso raptu tempus expleuerunt. Contigit ergo eodem tempore, vt beatus Pater Maiolus ab Italia rediens in artissimis Alpium eosdem Sarracenos obuiaret. Qui arripientes abduxerunt illum cum suis omnibus ad remotiora montis, ipso tamen Patre grauiter in manu vulnerato, dum in ea excepisset vltro ictum iaculi super vnum de suis venientis: dispertitis quoque inter se omnibus, quæ illius fuerant, interrogauerunt eum, si tantæ ei essent in patria facultates rerum, quibus videlicet se suosque valeret redimere de manibus illorum. Tunc vir Dei, vt erat totius affabilitatis dignitate præcipuus, respondit se in hoc mundo nihil proprium possidere, nec peculiaris rei se fieri possessorem velle: sua tamen ditione non negans plures teneri, qui amplorum fundorum & pecuniarum Domini haberētur. Quibus auditis, ipsimet hortabantur illum, vt vnum e suis mitteret, qui suæ suorumque redemptionis pretium illis deferret. Insuper pecuniæ pōdus atque munerum ei determinantes, indixerunt: fiunt enim mille librarum argenti, vt videlicet singulis libra vna in partem proueniret. Misit quoque vir secularis per vnum de suis ad Monasterium scilicet cui præerat, Cluniacense, per paruam Epistolam ita se habentem. Dominis & Fratribus Cluniacensibus frater Maiolus miser, & captus. Torrentes Belial circumdederunt me, præoccupauerunt me laquei mortis. Hunc vero si placet pro me & his, qui mecum sunt capti, redemptionem mittite. Quæ vt delata est, videlicet prædicti Monasterij Fratribus, extitit illis pro vita incomparabilis mœror ac luctus, necnon & totius patriæ pertristis nuncius, distractis quoque ab eisdem fratribus, quæque in omni eiusdem Monasterij ornamentorū erant supellectili præstitum pij Patris, quam totius coadunauere precium.	Sed vir secularis, dum interim a Sarracenis captus teneretur, cuius meriti esset, latere non potuit. Nam cum ei hora prandij obtulissent cibos quibus vescebantur, carnes videlicet, panemque admodū asperum, & dicerent, Comede, respondit: Ego vero si esuriero, Domini est me pascere. Ex his tamen non comedam, quia non mihi vsu fuerunt. Cernens enim vnus illorum viri Dei reuerentiam, pietate ductus, exuens brachia simulque abluens, & clypeū, super quem etiam in conspectu venerabilis Maioli satis mūdissime panem confecit. Quem etiam citatissime decoquens ei reuerendissime detulit. Ipse quoque suscipiens illum, atque ex more oratione præmissa, ex eodem reficiēs, Domino gratias egit. Alius quoque Sarracenorum eorumdem cultro deplanans ligni castulam, posuit incunctanter pedem super viri Dei codicem, bibliothecam videlicet, quam ex more secum semper ferre consueuerat. Dumque vir secularis intuens ingemuisset, aliqui minus feroces ex ipsis perspicientes, suum increpuerūt comparare, dicentes non debere magnos Prophetas sic pro nihilo duci, vt illorum dicta pedi substerneret. Siquidem Sarraceni Hebræorum, quin potius Christianorum Prophetas legunt, dicentes etiam completum iam esse in quodam suorum, quem illi Mahomet nuncupant, quicquid de vniuersorum Domino Christo sacri vates prędixere. Sed ad errorem illorum comprobandum, etiam ipsorum genealogiam penes se habent, ad similitudinem videlicet Euangelij Matthęi, qui scilicet ab Abraham narrat Genealogiæ Catalogum, vsque ad Christum per Isaac successionem descendens. In cuius videlicet semine vniuersorum promissa atque prædicta est benedictio illorum, inquiens, Ismael genuit Nabaioth, atque deinceps vsque in erroneum illorum descendens figmentum. Quod scilicet tantum est a veritate alienum, quantum a sacra & Catholica auctoritate extraneum. Præterea, vt beati Maioli sanctitas claresceret, is qui eius volumen pede calcauerat, eodem die pro quauis occasione, revera iudicio Dei, cæteri furiose irruentes in eum, eumdem ei truncauerunt pedem. Plures enim iam ex ipsis erga eum cœperunt mitiores ac reuerentiores existere. Tandem vero quidam de fratribus illuc expeditius remeantes, data eisdem Sarracenis præsignata pecunia, Patrem cum viris tantū, qui cum eo capti fuerunt, in patriam reduxerunt.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	Reformatio Abbatiæ MAIORIS-MONASTERII, per Maiolum Abbatem.	Anno 1214.	??	Author Historiæ Francorum MS. qui Philippo Ludouici Pij filio Rege vixit.	CLVNIACO Cœnobio primus præfuit Abbas, sanctissimus Odo, ac deinde Aymarus, post quem beatus Maiolus, qui inter cætera suæ sanctitatis indicia, Monasterium quod est iuxta vrbem Turonicam ab Hunis euersum, ad pristinum reuocauit statum.	Author Gestorum Abbatum Maioris-Monasterij.	TVNC venerabilis Comes Odo Campaniensis, suggerēte ei Deo amabili vxore sua Hermēgardi, a Cluniaco tredecim bonæ vitæ & opinionis Monachos precū obtinente suffragio deduxit, & in iam dicto Maiori-Monasterio, sequestratis exinde clericis secularibus, substituit, & religionem inibi posteritati profuturam per eosdem propagauit. Viri igitur illi in breui odore suæ famę populos resperserunt, & Cōuentum, Deo seruientem numero & merito multiplicantes, Stephani Papæ & Regis Roberti vigente imperio vnum ex tredecim, qui super eos Primatum gereret, in Abbatē sibi elegerunt. Iste vero Stephanus Papa, qui Dei nutu in has descēderat partes, & electum in Abbatem, & Odonem Comitem in Monachum benedixit, priuilegij sui auctoritate, & a Cluniaco libertatem, & liberam eis deinceps iure successionis cōfirmans electionem. Dantur insuper a prætaxato piæ memoriæ Papa Stephano, & a sæpedicto beatæ recordationis Rege Roberto priuilegia firma & inconcussa, ne Maioris-Monasterij Ecclesia cuilibet Ecclesiæ, vel personæ Archiepiscopi, Episcopi, vel Abbatis subiecta esset; sed tanquam specialis Romanæ Ecclesiæ filia, Deo soli, & domino tantum Papæ libera deseruiret. Conquerens interim Cluniacus, quod Prioris illius inopia in Abbatem conuersio damni sibi & dedecoris fomitem ministraret, mittit Abbatē suum, sanctum videlicet MAIOLVM, qui extraordinarie acta corrigeret, & obedientiam furtim sublatam Cluniacensium iuri & subiectioni restitueret.	Veniens itaque sanctus Maiolus Maiore-Monasterio a religiosis fratribus honorifice, vt decebat, excipitur, & ei tanquam reuerendo Patri officiosissime deseruitur. Conueniens die crastina sanctus vir, tredecim illos, quos ordinis instruendi gratia direxerat, ita alloquitur dicens: Filij alieni, cur mihi & matri vestræ Ecclesiæ, videlicet Cluniacensi, quæ vos in virtutum deliciis diligenter educauerat, mentiti estis, & a nobis vos, & locum vobis commissum alienastis? Redarguta a Magistro prudens virorum simplicitas conticuit. Tunc sanctus vir ad Abbatem conuersus, & vehementer eum increpans, ait: Tu, inquam, o fili, quem cæteris ducem, & præ cæteris præfeceram, cur tibi commissos in errorem induxisti? & ius Cluniacense tibi ambitionis cupidine tractus usurpasti? Cui nuper inthronisatus Abbas, vt erat mirę simplicitatis, excusatoria cum omni humilitate verba respondit, dicens. Ne indigneris, quæso Domine, nobis famulis tuis, sed si culpa dici potest, in dominum potius Papam, & in Francorum Regem retorqueri debet, quorum obedientia & iussio ad hoc nos coegit. Quibus non obedire nullatenus potuimus. Astipulatur etiam huic eorum facto loci illius auctoritas, qui, vt in authenticis libris reperimus, a beati Martini temporibus, vsque ad facta a Dauid exitia, & religione & abbatibus floruisse strenuis perhibetur. Licet autem quod factum est non possit non fieri, discernenda tamen, dilecte in Domino Pater, sanctitas tua, vtrum summi, & vniuersalis Papæ statuta stare debeant........ Tunc beatus Maiolus .................. temeritas, Domini Papæ statutis obuiet, & locus beati Archipræsulis Martini semper dilectus, dignitatis suæ per me culmē amittat. Statuo igitur & confirmo & sigilli mei auctoritate corroboro, vt Majus-Monasterium a iugo & subiectione Cluniaci liberum & immune amodo & deinceps emancipetur, & habendi, & eligendi Abbates suos libertate concessa, in eodem Monasterio pristinæ dignitatis integritas indemnis illibataque perseueret. His itaque expeditis repatriatus beatus Maiolus Turonicam Burgundia commutauit.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	Reformatio Monasterij S. BENIGNI DIVIONENSIS per eundem Maiolum.	??	Ex Chronico S. BENIGNI DIVIONENSIS, MS.	VIDENS igitur domnus Episcopus Bruno statum loci in ambiguo positum, supplex adiit D. Maiolum Cluniacensis Monasterij Abbatem, multaque prece poposcit, quatinus eius auxilio quiuisset reparare in melius, interius religionem, & exterius possessiones. Cuius precibus flexus reuerendus Abbas Maiolus dedit ei XII. Monachos ex omni Congregatione electos, disciplina sanctæ Religionis instructos, diuina & humana sapientia doctos, nobilitate carnali claros. His Abbatem præfecit Willelmum nomine, & Patrem spiritalem sibi poscentibus filiis instituit. Hic Italia extitit oriundus alto satis germine, & nobili prosapia editus, quem supradictus D. Maiolus Roma veniens inuenit in Monasterio Lanceio dicto, vbi a puero educatus fuerat, assumensque eum ipso deprecante, secum adduxit Cluniacum ætate iuuenili florentem.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	Reformatio Cœnobij S. MAVRI FOSSATENSIS, per eundem ipsum Maiolum.	??	Ex vita MS. Burchardi Comitis Paris. Corboili, & Milidun. ab Odone Monacho eiusdem Cœnobij conscripta, An. MLVIII.	CVM igitur his & aliis multis Domino placere studeret virtutibus [Burchardus] vtpote vir seculari militiæ deditus, atque in cunctis mundi negotiis implicatus, eius mens Regi Regum fideliter deuota mundo minime celari potuit. Non enim dignum erat vt lucerna sub modio posita diutius lateret in tenebris, sed super candelabrum poneretur, vt lumen lucernæ clare ardentis omnibus in limine sanctæ Ecclesiæ introeuntibus patesceret. Tempore ergo iam dicti Francorum Regis Hugonis Ecclesia Fossatensis Cænobij, quæ olim ab antiquis Regibus nobiliter fuerat sublimata, præ cæteris erat confusa, atque omni humanæ necessitudinis auxilio destituta. Hoc autem acciderat partim iustitiæ penuria, partim quoq. Rectorum negligentia. Iisdē namque diebus Magenardus vir nobilis, secundū huius caduci seculi honorem nobiliter natus, eandem gubernabat Ecclesiam. Qui nō iuxta Patris Benedicti Imperium agens, seculo valde deditus animarum ac corporum commoda postponebat. Delectabatur enim canum atque bestiarum venationibus auiumque volatilibus: dumque alicubi voluntas pergendi adesset, depositis monachalibus indumentis, preciosarum pellium tegumentis exornabatur, calamantumque optimum pro capitio humili capiti imponebatur. Subiecti etiam quique pro posse & ipsi eadem sectabantur. Ne ergo cuiquam erga habitatores ipsius loci molestum videatur, hic mos a cunctis Monachis istius regni agebatur. Dum itaque hæc & multa alia agerentur, quidam Cœnobita Adicus nomine graue tulit, & secum cogitatione tacita, quomodo hoc a Sanctuario Dei prohiberi posset, sedule meditabatur. Omnibus ergo inscientibus, Abbate quoque ignorante, religiosum adiit Comitem, cunctam sui cordis ei pandens voluntatem, ac omnibus eum exorans precibus, vt locum ipsum memor suæ animæ in pristinum statum restituere dignaretur. At memoratus Comes talia mente pertractans, promittit se eius precibus assensum præbiturum. Accedens itaque ad Regis præsentiam, humili mente ac voce cœpit dicere: Licet, Rex Francorum gloriose, tua Regalis Maiestas præ cæteris aulæ tuæ effecerit me castris, ac multis honoribus terrenis ditiorem: unum tamen adhuc requiro tuæ benignitati, quod ne prohibeas super cunctis precatibus me deposcere agnoscas. Ad quem Rex, Quid, inquit, illud est carissime, quod tibi in regno nostro possit negari? Cui venerādus Comes, Non valde, multumque larga, sed parua videtur res esse quam requiro. Oro namque vt Ecclesiam Fossatensis Cœnobij, quæ regali subdita est Dominio, vesterque fiscus fore videtur, mihi seruitutis vestræ obsequiis parenti tua præcelsa Maiestas cōcedere dignetur. Cui Rex ait. Cum omnibus constet prædecessorum nostrorum temporibus Regalem semper fuisse Abbatiam, quomodo valēt fieri vt a nostra regali potestate separetur? Si enim hoc a nobis factum fuerit, forte post tui corporis obitum, hæredum siue successorum tuorum nequitiis subuertetur, atque tunc culpabimur, detrimentumque animæ patiemur, cum nullus iustitiæ fuerit locus, fratribusque in eo degentibus infinitum acciderit detrimentum. Ad hæc Comes responsum reddidit: Dum minime nunc impetrare valeo vt mihi perpetuali concedatur dono, saltem hoc tribuatur, vt emendationis ac restaurationis gratia, causa quoque salutis nostrarum animarum, hoc petitionis donum suscipere merear. Valde quippe delector tam preciosum locum ad emendandum suscipere, vestroque suffultus auxilio, honoribus ac possessionibus plurimis, si vita Deo propitio comes fuerit, sublimare, atque in pristinum statum erigere, salutem quoque meæ animæ, atque scelerum & peccatorum meorum diminutionem eleemosynarum largitione per ipsum locum Deo annuente spero consequi. Et post huius caduci seculi decursum, fragilia mei corporis membra volo ibidem tumulari. Cernens itaque Rex ex Dei voluntate esse quod a tanto poscebatur viro, causa emendationis ac benefaciendi, sicut pollicebatur, eius prouidentiæ commisit; vt subleuator fidelis atque defensor ipsius Ecclesiæ aduersus hostes malignos, terrarumque inuasores existeret. Quod alacri cordis gaudio suscipiens, gratiarum Deo laudes, Regique mortali reddidit.	Illis igitur diebus fama venerabilis Maioli Abbatis Cluniacensis laudabilis per omnē Galliam habebatur. Accepta itaque Comes Regis licentia, ad eundem sanctum virum perrexit. Cumque ab eo reuerenter, vt dignum erat, susceptus fuisset, humo prostratus tam admirabilem humilitatis exhibitionem, aduentusque eius ad eum causam a tam longinqua patria inquirere studuit. Cui Comes: Laborem tanti itineris assumēs, non causa leuitatis ad te venisse credendum est. Supplex namque requiro, vt petitionis meæ verba suscipias, ne pœnitens inueniar tam longo itinere fatigatus, tam longinquam adisse patriam. Locum siquidem Fossatensis Ecclesiæ nuper a domno Hugone Francorum Rege emendationis gratia suscepi, quem deposco vestro emendari ac sublimari præsidio, quatinus sancti Benedicti institutio ibidem religiose seruetur. Non enim alicuius auxilium requirere studui, nisi tuum, quem Deo placere comperi. Cui Pater Maiolus admirans, respondit. Cum multa Monasteria in vestro habeantur regno, cur ab illis non accipitis quod a nobis requiritis? Valde enim laboriosum nobis est exteras atque incognitas adire regiones, nostraque relinquere, & vestra appetere. A vestris ergo hoc potius vicinis expetendum est, quam a nobis loginquis & ignotis. Hoc Comes audiens, valde tristis atque mœstus redditur, timens tantum iter in vanum assumpsisse. Iterum ergo atque iterum ad pedes sancti Viri prosternitur, poscēs vt affectus desiderij eius susciperetur. Sanctus itaque Maiolus multis venerandi Comitis deuictus precibus, acceptisque perfectioribus sui Cœnobij fratribus, cum eodem Comite ad Parisiacum vsque peruenit pagum, cumque ad portum villulæ super fluuium Matronæ Monasterio Fossatensi proximæ, peruenissent, iubet Comes Abbatem, cunctamque congregationem sibi vltra flumen occurrere. Illi autem ignari futurorū alacriter iussis Comitis obaudiunt. Cumque cuncti adunati fuissent, præcepit vt qui cum Abbate Maiolo manere in Cœnobio voluissent, eiusque iussis in omnibus obedire, liberam haberent licentiam reuertendi. Qui vero nollent, abirent quo vellent. Illi autem tristes admodum effecti, vtpote omni humano destituti auxilio, magis elegerunt vias cordis proprij appetere, quam cum Abbate vel Monachi sibi in votis ad Ecclesiam redire. Nemini enim licuit ex his quæ habebant secum quicquam deferre, exceptis indumentis quibus induti erant. Abbas autem Magenardus, qui, vt diximus, nobilis progenie erat: ex sanguinitate enim Ansoaldi diuitis Parisiacæ ciuitatis existebat, in cœnobio S. Mauri, quod Glannafolium dicebatur, transmissus est, vt ibidem Pastor fratrum illic degentium existeret. Qui quamdiu vixit, in eodem loco conuersatus est. Quo defuncto ante vultum crucifixi Domini in Ecclesia corpus eius sepultum est. Sanctus igitur Maiolus sæpe sanctum locum cum suis suscipiens Monachis, districtionem regularis Ordinis districte obseruare cœpit, vt omnino nihil prætermitteretur ex his quæ sancti Benedicti præcipit Regula. Cumque regulariter intus & exterius cuncta ibidem agerentur, ac sollicite omnia, vt possibile erat, emendata fuissent, accedens ad Hugonem Francorum Regem, exoratus est, vt victus alimoniam seruorum Dei sub eo conuersantium multiplicando adaugere dignaretur. Cuius preces Rex benigne suscipiens, adhortante eum Comite Burchardo contulit Ecclesiæ Fossatensi villam quæ dicitur Mansiones cum Ecclesiis, & cum cunctis sibi adiacentiis, sitam in Parisiaco inter Sequanam & Matronam, sicut ipse eam regali iure habere videbatur. Facto itaque testamento monogrammate firmatur, & in eo sigillum regalis Majestatis a Ragenaldo Cancellario filio Comitis postea Parisiorum Præsule imponitur anno incarnati Verbi DCCCC. hoc est nongentesimo LXXXVIII. sub die XII. Calend. Iuliarum, perpetuoque in eodem Monasterio conseruatur. Ob hoc etiam dies obitus ipsius Regis IX. Cal. Nouembr. vsque hodie in ipso Monasterio solemniter celebratur. His igitur ita peractis Sanctus Pater Maiolus ad propria regredi accelerabat. Commitens ergo locum cuidam religioso viro nomine Teutoni, quem de Cluniaco secum cum cæteris adduxerat, ipse vnde venerat, reuersus est. Post multum vero temporis, dum sanctus vir Maiolus in Galliam reuerti differret, defuncto iam inclyto Rege Hugone, cum piæ memoriæ Robertus Rex filius eius regnum suscepisset, consilio & hortatu Comitis eidem Teutoni donum Abbatiæ isdem Rex dedit, eumque Abbatem ordinare præcepit. Quod cum ad aures Cluniacensium peruenisset, valde tristes effecti sunt, quia cupiebant sibi ipsum locum ad Cellam redigere.	Ordinatus autem prædictus vir ad honorem regiminis magno studio conabatur onus susceptum æquo disponere moderamine, ac Ecclesiam sibi commissam summo sublimare honore. Parietes enim ipsius aulæ, qui ab antiquis fuerant constructi, nimia vetustate erant cōsumpti. Quod idem Pater cernens, eamque meliorando restaurare cupiens, omne ædificium illius solotenus euertit, atque aliam maioris amplitudinis, & excellentiori dignitate conspicuam, Deo sibi auxiliante construxit: deinde duo signa preciosa nomen suum vni imponens, ad honorem Domini facere præcepit. Hæc itaque & multa alia ipse Deo dignus Abbas bona in eodem loco operatus est opera. Et paucis interpositis paginis.	Religiosus denique Abbas Teuto ieiuniis & orationibus vigiliarumque pernoctationibus assidue intentus, Deo semper placere fideliter desiderabat. Cum ergo in loco sibi cōmisso arduam, vt cupiebat vitam, ob pastoralis custodiæ curam, minime seruare posset, Remensis vrbis pagum ad habitandum sibi elegit. Habetur siquidem illuc quædam possessiuncula quam gloriosus Rex Carolus Caluus Ecclesię Fossatensi, Abbatique Godofredo, refugij causa propter Nortmannorum persecutionē dedit, in qua etiam corpus S. Mauri multis annis reuerenter traditur conseruatum. Illuc ergo iam dictus Abbas arduam pro Christo peragens vitam, multo tempore conuersatus est. Quo pergens, ibidemque permanere desiderans, baculum curæ pastoralis per sui seruitij ministrū nomine Walterum, quem ipse in Domini timore nutriuerat, fratribus transmisit, mandans vt sibi secundum Christi voluntatem dignum Pastorem eligerent. Hoc ergo Cœnobitæ audientes, valde mirati atque tristes effecti, Comiti præcipuo ac eius filio Parisiorum Præsuli Raynaldo protinus studuerunt innotescere. Illi autem hæc omnia Regis auribus innotuerunt. Venerabilis autem Pater Teuto in iam dicta villa multis diebus commoratus, in ieiuniis & orationibus, atque in cunctis bonorum operum exhibitionibus in quantum homini mortali possibile fuit, Deo sibi opem ferente solitariam peregit vitam. Postmodum vero cupiens locum sibi commissum, fratresque quos reliquerat reuisere, vsque ad Nouigentum prope monasterium peruenit. Ibidem ergo figens gressum, mandat fratribus se adesse, atque ad eos se velle venire. Quod multi audientes hanc eius desiderij deuotionem prohibuerunt, dicentes suo loco iam Abbatem suscepisse, nec debere eum recipi, quia animarum curam penitus reliquerat. Cum autem ipsi Dei seruo hoc nunciatum fuisset, valde mœstus efficitur, ignorans quid agere, aut quo se vertere deberet. Tandem meditatus in corde suo confortante illum Domino, qui sperantes in se non deserit, salubre consilium reperit. Nam repente ad Cluniacum sui Cœnobij locum rediit: ibique duos Abbates qui post ipsum in sibi commisso loco ordinati sunt, superuixit, atque in sancta conuersatione, vt cœperat, permansit. Nemo enim illorum diu viuere potuit, quia Domini disponente iudicio potestatem regiminis nonnisi quinque annis tenuerunt. Completo igitur termino, qui præteriri non potest, ibidem fœliciter obiit sub die Iduum Septembrium. Ad cuius sepulchrum, vt referre audiuimus, multi infirmi postea sanitatem receperunt.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	VETERVM, DE S. MAIOLO ABBATE CLVN. TESTIMONIA.	Vixit an. 1020.	??	Glaber Rodulphus lib. 3. Historiæ cap. 5.	POST hunc [Heymardū] quoque sanctus ac venerabilis eligitur Maiolus. Et lib. 2. cap. 7. Pontifices item in Galliis quique religiosiores a seculo exercuerunt, inter quos etiam bonæ memoriæ sanctus videlicet Maiolus apud Siluiniacum Cœnobium, vitæ præsentis terminum consequutus. Cuius scilicet vitæ honestatem preciosus etiam commendat transitus. Nam ad illius famam sanctitatis confluxere ex vniuerso Romano orbe viri & mulieres vtrorumque ordinum plurimi, exinde referentes diuersarum infirmitatum gratias sanitatis. Desæuiebat eodem tempore clades pessima in hominibus, ignis scilicet occultus, qui quodcumque membrorum arripuisset, exurendo truncabat a corpore. Plerosque etiam in spatio vnius noctis huius ignis consumpsit exustio. Sed cum in plurimis Sanctorum memoriis huius tremendæ pestis sint inuenta remedia, maximus tantum concursus factus est ad trium Sanctorum confessorum Ecclesias, Martini scilicet Turonorum, atque Odolrici Baioariorum, necnon & istius venerabilis Patris Maioli, optatæque salutis inuenta sunt remedia.	Ademarus Monachus sancti Martialis Lemouicensis MS.	Sanctus Maiolus Abbas Cluniacensis moritur [tempore Ottonis III. Imp.] & ei succedit Odilo virtutibus non dispar.	Fragmentum Historiæ Aquitanicæ.	His diebus [Ottonis Imp.] sanctus Abbas Maiolus Cluniacensis migrauit ad Dominum.	Lambertus Schafnaburgensis in Histor. German.	Anno nongentesimo nonagesimo quinto Maiolus Abbas obiit.	Sigebertus Gemblac. ad annum 943.	Ademarus Cluniacensium Abbas substituit sibi Abbatem Maiolum.	Vincentius Bellouacensis lib. 26. Speculi Historialis cap. 67.	Hvius [Heymardi] tempore beatus Maiolus Maticensis Archidiaconus nobilibus parentibus ab infantia nobiliter enutritus, spiritalibus litteris imbutus, & virginitatis titulo decoratus ad amorem & obseruantiam Monastici Ordinis est conuersus: & sexto, vt ferunt, anno suæ conuersionis e seculo, ab ipso Heymardo Abbate iam tota corporis valetudine destituto, & oculorum lumine priuato, habito fratrum consilio, in locum Abbatis, licet multum renitens est subrogatus. Erat autem in incessu grauis, voce sublimis, ore facundus, vultu Angelicus, in omni motu vel actu corporis honestus. Erat fide firmus, spe certus, gemina charitate refertus, sapientia clarus, fortitudine robustus. Erat ei honestas in actione, sobrietas in consuetudine, humilitas in prosperitate, patientia in aduersitate. Mansuetis erat affabilis, superbis terribilis, parcus cum debuit, diffusus vt decuit. Non diuersus in habitu, non confusus in actu, quantum ad hominem vnus semper & idem. Deuotus imitator Sanctorum, & intentus auditor eorum. Ita placere studuit hominibus, vt Deo non displiceret. Quam perspicue autem huius, eiusque discipulorum existat in benedictione memoria, respondeant Monasteria ab ipsis alia a fundamentis constructa, alia de corruptione cum incremento virtutum ad meliorem statum redacta. Multi quoque fidelium, vt testatur fidelissima relatio, diuersis infirmitatibus constricti, etiam de vita desperantes, ab eo visitati, per gratiam Dei sanati sunt. Et multi oculorum caligine detersa per meritum eius clarius videre cœperunt. Multi, vt ferunt, a veneno serpentum, a morsibus luporum & canum, ab incursione & illusione dæmonum, per Dominicæ Crucis vexillum dextera eius manu impressum, receperunt salutare remedium. Multi quoque in periculis fluminum, ab ictibus fulgurum, & cæteris incommodis per eum liberati sunt. Aliquando candelæ vel cubicularij negligentia, vel occasione aliqua in noctibus ante lectum eius extinctæ, vt testati sunt qui affuerunt, diuinitus sunt lumini restitutæ. Aliquando cum in Monasterio S. Dionysij esset, & nocte, vt sui moris erat, eiusdem Martyris librum de Principatu cœlesti legeret, graui somno superueniente candela de manu eius super paginam libri defluxit. Et tunc miraculum quoddam & insolitum accidit. Ignis enim naturę suę officium prosequens linum consumpsit & ceram, paginam vero dimisit illæsam. Obiit hic sanctus plenus dierum & sanctitate quinto Idus Maij, feria sexta post celebrationem solemnitatis Dominicæ Ascensionis. Ad cuius sepulchrum multi sanātur infirmi, paralytici eriguntur, & claudi: ibi cæci & a dæmonibus possessi curantur. Et nescio cuius generis igne terribiliter & miserabiliter adusti liberantur. Hæc eadem habet Antoninus Archiepiscopus Florentinus titul. 15. c. 16. §. 2. Summæ Histor.	Chronicon Lemouicense MS.	Anno Othonis II. Imp. IX. S. Maiolus Cluniacensis Abbas apud Siluiniacum obiit, vbi corpus ipsius honorabiliter conditum requiescit.	Chronicon S. Petri Viui. MS.	Ademaro sucessit S. Maiolus, vir miræ virtutis, reparator Monasticæ disciplinę.	Wernerus Rolewinkius in Fasciculo Temporum, ad annum 954.	Maiolus vir sanctus, qui fuit quartus Abbas Cluniacensis, eximij feruoris & abstinentiæ, & reparator Monasticæ disciplinæ claret.	Platina in vita Doni II. Papæ.	His addit & Richardus scriptor sanctum Maiolum Abbatem, qui in Cluniaco magnum sui apud posteros vita & miraculis exemplum reliquit.	Ioannes Trithemius lib. 3. de viris Illustribus Ord. S. Bened. cap. 220.	Maiolus quartus Abbas Cluniacensis Cœnobij, vir fide & opere clarissimus, sexto anno conuersionis suæ, Adamaro cedente propter corporis inualetudinem, & visus amissionem, Pastor Dominici gregis constitutus, multis virtutibus & signis enituit. Claruit anno Domini 960. cuius festum quinto Idus Maij colitur.	Idem in Chronic. Monasterij Hirsaugiensis.	Sanctus quoque Maiolus quartus Cluniacensis Monasterij Ordinis nostri Abbas, iisdem temporibus doctrina & sanctitate clarus habetur, qui sexto anno conuersionis suæ S. Ademaro propter imbecillitatem corporis, & oculorum amissionem cedente, Dominici gregis Pastor constitutus, multis virtutibus clarus enituit, cuius dies festus agitur V. Iduum Maij.	Liber vitæ & Miraculorum S. Maioli MS. apud Siluiniacum.	Arrepto itaque itinere territorium Aruernense expetiit, ibique in quadam Cella, Siluiniaco scilicet, nunc loco celeberrimo, exerceri ægritudine cœpit, &c. Dormiuit vero cum Patribus suis V. Iduum Majarum, sepultusque est in basilica beati Petri, vbi eius sanctissimis meritis multa præstantur beneficia.	Legendarius Siluiniacensis, in festo S. Maioli.	Dormiuit ergo Maiolus, luculenter de seculo triumphans, V. Idus Maij, feria VI. quæ Ascensionem subsequebatur Dominicam, sepultusque est magno procuratus apparatu Siluiniaci, in beati Petri basilica: quo in loco sanctissimis eius meritis fideliter poscentibus, multa modo proueniunt euidenter beneficia. Ibi siquidem immundi spiritus a diu obsessis effugantur corporibus, cęci aliquando illuminantur, obstructæ surdorum aures reserantur. Qualiumcūque febrium grauis intemperies temperatur, paralytici protinus conualescunt, pedes raptorum ad malum prompti torpescunt, indulgentia peccatorum supplicantibus præstatur, & de quacumque inquietudine sine mora leuamen præstatur, præstante Domino nostro Iesu Christo, cui cum Patre, & Spiritu sancto, est honor, virtus, & gloria, per infinita sæculorum sæcula, Amen.	Martyrologium Romanum ad V. Id. Maij.	Apud Siluiniacum depositio sancti Maioli Abbatis Cluniacensis, cuius vita sanctis meritis fuit præclara.	Martyrologium Monasticum Benedictinum, ad V. Idus Maij.	Apud Siluiniacum depositio sancti Maioli Abbatis Cluniacensis, cuius vita sanctis meritis fuit pręclara. Qui fastibus Archidiaconi sublimatus, tractu diuino repente mutatus, Monachorum Pater, & multorum Cœnobiorum fundator in pace quieuit.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	IN SILVINIACO PER SANCTVM MAIOLVM, PVER MORTVVS RESTITVITVR vitali alimento.	??	EX PETRO VENERABILI ABBATE CLVN. IX. lib. 2. Mirac. cap. 31.	ADDATVR & illud, quod fere cunctis miraculis præferri solet, cuiusdam Siluiniacensis pueri a morte per sanctū Maiolum, Christi virtute, in iam dicto loco facta resuscitatio. Is etenim sanctus, sicut pene cunctis Galliarum populis notum est, vt magnus vita, sic miraculis & dum mortalis viueret, & post mortem maxime insignis extitit. Hac miraculorum gratia, in tantum iam per centum LX. & duos annos, hoc est a tempore mortis suæ claruit, vt post sanctam Dei genitricem, nullum sanctorum in tota Europa nostra in huiusmodi operibus parem habeat. Testantur hoc innumeri diuersis morborum generibus pressi, qui ad sepulchrum eius diuinam clementiam ipsius meritis sibi misereri precantes, exauditi sunt. Inter quos & mulier paruum habens filium, infra hos septem annos, similem, immo maiorem per ipsum Dei misericordiam experta est. Nam cum iam puer ille plus quam triennis esset, contigit eum morbo correptum extingui. Indoluit acriter mulier affectu tacta materno, ac doloris nimij stimulis agitata, totam vim animi non tam ad fletum muliebriter, quam ad fidem constanter conuertit. Excitata namque mirandis operibus, quæ non solum frequenter ad sepulchrum sanctissimi Confessoris facta audierat, sed etiam plerumque viderat, in spem animum erexit, & sibi ab eo posse reddi filium, non irrita fide præsumpsit. Vnde statim surgens, non ad præparandam funeri sepulturam festinat, sed mortuo puero inter brachia sumpto ad Ecclesiam properat. Quo cum citatis gressibus velut moræ impatiens pergeret, interrogata a multis quid ferret, & quid sibi vellet, hoc vnum omnibus responsum dabat: Filius (inquit) meus est, quem mortuum sancto Maiolo defero, vt illum mihi restituat. Mirabantur audientes de tam insolita re tam constans mulieris responsum, & euentum rei iam solliciti præstolabantur. Venit tandem mulier ad sancti sepulchrum cum paruulo, & eum ante altare fide plena deposuit. Mira astantium expectatio. Nouerant quidem, vt dictum est, & quandoque viderant, multos ibi sancti virtute curatos, sed a morte rediuiuum nec ipsi viderant, nec a patribus acceperant. Attenti ergo tam monachi quam laici ad tantum spectaculum, nutum omnipotentis, eiusque beneplacitum sustinebant. Mansit puer exanimis ab hora diei prima, dies enim tunc æstiui erant, vsque ad horam nonam. Tunc tandem oculos aperuit, ac matrem quæ proximo loco ei assederat, eumque materna custodia asseruabat, tenui vt puer voce vocauit. Surrexit mater attonita, & non sola ad eum accessit. Hunc viuentem & loquentem quem mortuum deposuerat, cum multis qui aderant cernens, spe sua, pietate Sancti se frustratam non esse agnouit. Fit statim lætus clamor in populo, & voces altissimæ ad Dei laudem & sancti Maioli præconium resonant. Accurrunt fratres meridianis horis regulari more in lectis quiescentes, totaque Siluiniacus nulla pene, licet villa sit, Galliarum vrbe plebium numerositate inferior, audito tam fœlici nuncio, in momento aduolat. Repletur tam clamosis quam deuotis lætantium vocibus Ecclesia, & cernentes viuentem, quem mortuum reliquerant, vix se ipsos præ gaudio capiebant. Obtulit dehinc deuota mulier puerum sancto, & quia sicut ab vtroque parente primam, vt sic loquar, vitam acceperat, sic a sancto Maiolo tam insigni miraculo secundam resumpserat, authoritate materna sancti Maioli silium decreuit perpetuo nuncupari. Ne vero legenti vel audienti superesse aliqua de tanto miraculo dubietas possit, nouerint me antequam hæc scriberem, bis Siluiniacum venisse, & tam a matre quam a pluribus & fide dignis testibus, dum id sollicite inquirerem, ea accepisse.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	DIPLOMATA QVORVMDAM SVMMORVM PONTIFICVM DE TRANSLATIONE CORPORVM SS. Maioli Abbatis, & Odilonis eius successoris: & de miraculis per eorum intercessionem in Siluiniacensi Cœnobio factis. BVLLA VRBANI II. PAPÆ.	??	??	NOS Ioellus Dei gratia Remensis Archiepiscopus, Notum facimus vniuersis præsentes litteras inspecturis, Quod nos vidimus, & diligenter inspeximus quoddam priuilegium. Monachorum Siluiniacensium a sanctissimo patre Vrbano quondam Dei gratia summo Pontifice, non rasum, non cancellatum, nec in aliqua parte sui vitiatum, scriptum & confirmatum sub hac forma. VRBANVS Episcopus seruus seruorum Dei, filiis in Domino charissimis Siluiniacensis Cœnobij Monachis salutem & Apostolicam benedictionem. Quoniam supernæ benedictionis dignatione multimoda actum est, vt nos ipsi Monasterium vestrum, & beati Maioli corpus intra Ecclesiam ad locum alium transferre meruerimus, dignum duximus, cum Cluniacensis Cœnobij, cui tanquam membra capiti singulariter inhæretis, dilectione præcipua, tum religionis vestræ reuerentia, vos, & locum vestrum specialius sedis Apostolicæ protectione munire. Eapropter præsente confratre nostro venerabili DVRANTIO Aruernensi Episcopo, constituimus ne pro communi parrochiæ excommunicatione, vel interdictione, vllo vnquam tempore Cœnobium vestrum interdictionis alicuius iacturam sentiat, nec vlli viuentium facultas sit, infra Monasterium, seu villæ adiacentis ambitum, aut assultum facere, aut quemlibet hominem capere vel deprædari. Vnde etiam egregium militem Archimbauldum sub manus propriæ stipulatione in manum nostram polliceri, supra parentis proprij tumulum fecimus, vt vniuersa quæ pater, aut aui eius, loco vestro contulerant tam in rebus quam in immunitatibus & consuetudinibus, omni vitæ suæ tempore debeat illibata seruare, &c. Datum apud Monticulum per manum Ioannis sanctæ Romanæ Ecclesiæ diaconi Cardinalis, Idibus Nouembris, Indict. III. anno Dominicæ Incarnationis MXCVII. Pontificatus autem Domni Papæ Vrbani, VIII. In cuius rei testimonium ad petitionem Monachorum Siluiniacensium, præsentibus litteris sigillum nostrum fecimus apponi, in testimonium veritatis. Actum anno Domini MCCXL. V. mensis Augusti.	BVLLA CLEMENTIS IV. PAPÆ.	Clemens Episcopus seruus seruorum Dei dilectis filiis Priori & Conuentui Monasterij Siluiniacensis, Cluniacensis Ordinis, Claromontensis Diocesis, salutem & Apostolicam benedictionem. Clara sanctorum merita, quibus Catholicorum Ecclesia conspectius rutilans a sui primordio felicibus profecisse, & iugiter proficere noscitur incrementis, a Christi fidelibus præcipua reuerentia venerari, & fideles ipsos ad sedulam & solertem imitationem huiusmodi meritorum salubriter allicere cupientes, libenter eos spiritualium largitione munerum recreamus, quibus desideranter illecti, ad immarcessibilem Sanctorum ipsorum gloriam obtinendam laudabilibus exemplis, & meritis perducantur. Cum itaque, sicut ex vestra insinuatione accepimus, propter merita gloriosa Sanctorum Confessorum Maioli & Odilonis, quorum corpora in vestra Ecclesia requiescunt, mirabilis Deus in sanctis suis, multa quotidie miracula operetur ibidem, propter quæ ad eandem Ecclesiam de diuersis partibus fidelium multitudine confluente, corpus prædicti sancti Maioli ad alium locum ipsius Ecclesiæ magis venerabilem & decentem, intenditis cum debita veneratione transferre. Nos, vt dictorum fidelium deuotio spe desiderabilium præmiorum erga dictam Ecclesiam augeatur, & ad huiusmodi translationis corporis dicti sancti solemnia, maior populorum confluat multitudo. De omnipotentis Dei misericordia, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius authoritate confisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ad dictam Ecclesiam in die translationis sancti eiusdem vnum annum, & quadraginta dies hac vice, illis autem qui illic infra octo dies immediate sequentes, & in anniuersario die translationis ipsius venerabiliter & deuote accesserint, centum dies de iniunctis sibi pœnitentiis misericorditer relaxamus. Datum Viterbij, II. Id. Martij, Pontificatus nostri anno tertio.	BVLLA HONORII IV. PAPÆ.	Honorius Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis Priori & Conuentui Monasterij Siluiniacensis, Cluniacensis Ordinis, Claromontensis Diocesis, salutem & Apostolicam benedictionem. Clara Sanctorum merita, quibus Catholicorum Ecclesia conspectius rutilans a sui primordio felicibus profecisse, ac iugiter proficere noscitur incrementis, a Christi fidelibus pręcipua reuerentia venerari, & fideles ipsos ad sedulam & solertem imitationem huiusmodi meritorum, salubriter allicere cupientes, libenter eos spiritualium largitione munerum recreamus. Quibus desideranter illecti ad immarcessibilem Sanctorum ipsorum gloriam obtinendam, laudabilibus exemplis, & meritis perducātur. Cum itaque, sicut ex vestra insinuatione accepimus, propter merita gloriosa Sanctorum Confessorum Maioli & Odilonis, quorum corpora in vestra Ecclesia requiescunt, mirabilis Deus in Sanctis suis, multa quotidie miracula operetur ibidem, propter quæ ad eādem Ecclesiam de diuersis partibus fidelium multitudine affluente, corpus prædicti sancti Maioli ad alium locum ipsius Ecclesię magis venerabilem & decentem cum reuerentia debita duxeritis transferendum. Nos vt dictorum fidelium deuotio spe desiderabilium præmiorum erga dictam Ecclesiam augeatur, ad instar felicis recordationis Clementis Papæ IIII. prædecessoris nostri, de omnipotentis Dei misericordia, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius authoritate confisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ad dictam Ecclesiam in anniuersario die translationis ipsius venerabiliter & deuote accesserint, annuatim centum dies de iniunctis sibi pœnitentiis misericorditer relaxamus. Datum Romæ, apud sanctam Sabinam, Non. Maij, Pontificatus nostri anno primo.	BVLLA CLEMENTIS VI. PAPÆ.	Clemens Episcopus, seruus seruorum Dei; Vniuersis Christi fidelibus præsentes litteras inspecturis, salutem & Apostolicam benedictionem. Splendor paternæ gloriæ, qui sua mundum illuminat ineffabili claritate, pia vota fidelium de clementissima ipsius Majestate sperantium, tunc pręcipue benigno fauore prosequitur, cum deuota ipsorum humilitate, sanctorum precib. & meritis adiuuatur. Cupientes igitur vt Ecclesia Prioratus de Siluiniaco Cluniacensis Ordinis, Claromontensis Diocesis, in qua SS. Leodegarij, Principini Martyrum, ac beatorum Maioli & Odilonis Confessorum corpora, sicut asseritur, requiescunt, congruis honoribus frequentetur, & vt Christi fideles eo libentius causa deuotionis confluant ad eandem, quo ibidem dono cœlestis gratię conspexerint se refectos, de omnipotentis Dei misericordia, & beatorum Apostolorum Petri & Pauli authoritate confisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui in singulis Martyrum, & Confessorum prædictorum, ac translationis eiusdem S. Odilonis festiuitatibus præfatam Ecclesiam deuote visitauerint, annuatim, aut horis Canonicis, & aliis diuinis officiis earumdem festiuitatum, vnum annum, & vnā quadragesimam de iniunctis ei pœnitentiis, singulis videlicet festiuitatum ipsarum diebus, quibus Ecclesiam ipsam visitauerint, aut horis Canonicis, & aliis diuinis officiis interfuerint, vt præfertur, misericorditer relaxamus. Datum apud Villam-nouam Niuern. Diocesis, II. Non. Octobris, Pontificatus nostri anno II.	INSTRVMENTVM PVBLICVM.	In nomine Domini amen. Per hoc præsens publicū instrumentū, cunctis pateat euidenter & sit notū, quod anno Domini MCCCCXXXIV. die decima mensis Ianuarij, hora completorij, Indictione XII. Pontificatus sanctissimi in Christo Patris Domini Eugenij, diuina prouidentia Papæ IV. anno quarto, in mei Notarij publici, & testium infra scriptorum præsentia, Excellentissimo ac potentissimo Principi, domino Carolo Duci Borboniensi & Aruerniæ: qui postquam per venerabiles & religiosos viros, Priorem & Conuentum Siluiniaci processionaliter, & cum maxima solemnitate in suo iucundo aduentu receptus fuerat, ac deuotissime osculatus capita gloriosissimorum Cōfessorum Maioli atque Odilonis erat, genibus flexis in Ecclesia præfati Prioratus, ante altare beatissimi Maioli, humiliter supplicauerunt, reuerēdus Pater Dominus Gaufridus Prior, & maior pars Conuentus prædicti Prioratus in hunc modum Gallice loquendo. Nostre tres-redoute Seigneur, nous vous requerons & supplions tres-humblement, que a vostre ioyeux & nouuel aduenement, il vous plaise nous promettre & iurer, de garder et conseruer sans aucunement enfraindre les droits, priuileges, franchises, prerogatiues & libertez du Prieure de ceans: car selon les chartes et anciennes lettres de ceste eglise, nos Seigneurs vos Predecesseurs fondateurs & Protecteurs de ce Monastere, doiuent & ont acoustume en leur nouuel aduenement de le promettre et iurer; & les ont gardez & obseruez iusques icy. Quibus præfatus Dominus Dux, genibus flexis, vt præfertur, ac manib. erectis ad præfatum altare, incontinenti respondit Gallice loquendo, Et ainsi ie le promets & iure. De quibus omnibus & singulis supradictus præfatus Prior pro se, & dicto suo Conuentu, per me Notarium supradictum fieri publicum instrumentum requisiuit, quod eidem concessi. Acta fuerunt hæc in Ecclesia dicti Prioratus Siluiniaci, die, anno, indictione, & pontificatu, quibus supra. Præsentibus, &c. Signatum, Hugo Fabri.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	CHARTA LOTHARII REGIS, DE S. Amando Cluniacensi Monasterio concesso, tempore Maioli Abbatis.	An. 960.	??	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis LOTHARIVS gratia Dei Rex. Præcessorum nostrorum consuetudines Regum obtinemus, si familiariter congruis in petitionibus fideles nostros exaudimus. Quapropter vniuersæ sanctæ Dei Ecclesiæ, nostrorumque omnium fidelium tam præsentium quam & futurorum animis notum esse volumus, quoniam domina mea mater gloriosissima GERBERGA Regina per consensum suorum nostrorumque fidelium, accessit nostræ præsentiæ serenitatem maternis cum iussionibus rogans, vt Monasterium quod est situm in Comitatu Trahesino in honore S. Amandi, dicatumque, eo quod absque Rectoribus etiam veluti inhabitabilibus locis, Monasterio CLVNIACENSI suisque Rectoribus subderemus, cum suis omnibus ad se pertinentibus tam in villis quam in prædiis omnibus, cum mancipiis vtriusque sexus, pratis, vineis, siluis, aquis, aquarumque decursibus, & regressibus, & exitibus. Cui assensum præbentes, quod æquum fuerat, petitiones....... in harum iussione vt in aliis suscepimus, præfatumque Monasterium S. Amandi cum omni integritate, vt iam dictū est, iam dicto Cluniacensi Monasterio subdendo concessimus eo statu, vt inquantum Deus illis suppeditauerit auxilium, eum construant, locumque habitabilem, prout potuerint, reddant, quatenus cunctipotens Deus ibi iugiter laudetur cum Sanctis, dominaque mea gloriosissima nobiscum mater, quæ hoc statuit, æternæ felicitatis præmio Christo largiente donetur. Et quo firmius credatur, stabiliusque possideatur, manu propria subterfirmauimus, & annulo nostræ authoritatis insigniri iussimus.	Signum domni & gloriosissimi LOTHARII Regis.	[Monogramme]	Gebo humilis Quæstor ad vicem Artoldi Archiepiscopi, summique Cancellarij cognouit.	Datum IX. Kal. Decembr. regnante gloriosissimo LOTHARIO Rege anno V. Ind. III. Actum Diuioni in palatioter, Amen.	
S. Maiolus Abbas Clun. IV.	CHARTA THEOBALDI CABILONENSIS Comitis, qua donationem Monasterij S. Marcelli Cabilon. Mayolo Cluniacensi Abbati factam confirmauit.	??	??	EGO in Dei nomine Theobaldus Comes Cabilonensis omnibus filijs sanctæ Ecclesiæ in Domino salutem. Audiui a prædecessoribus meis, & vicinis antiquis viris, quod nobilissimus Comes Gaufredus, qui post mortem præstantissimi, & Christianissimi Comitis aui nostri Lamberti accepit eius coniugem auiam meam Adheidem Comitissam, accessit ad beatæ recordationis Abbatem Mayolum, & commendauit illi Monasterium in suburbio Cabilonensis ciuitatis a Guntranno nobilissimo & religioso Rege magnifice cōstructum, vbi requiescit corpus beati Marcelli Martyris, eo tenore vt Religionem Monastici Ordinis, quæ pene abolita fuerat, reformaret; iura & possessiones ad ipsum locum pertinentes excoleret: & vt ipse, & successores eius Cluniacēses Abbates perpetualiter haberent & possiderent. Hanc autem commendationem siue donationem fecit supradictus Comes Gauffredus domno Mayolo, cum consilio coniugis suæ, & filij eius Hugonis tunc Clerici, postea Episcopi: annuente & laudante Almerico Duce. Postea vero regnante serenissimo Rege Roberto, auunculus meus domnus Hugo Comes & Episcopus, præsente ipso Rege, Comitibus, & Episcopis istius patriæ, supradicti Monasterij donum tradidit domno Odiloni Abbati, successori Abbatis Mayoli, vt ipse iure antecessoris sui locum haberet, teneret, & possideret. Ego vero gratia Dei Comes Theobaldus, quod antecessores nostri & parentes Deo & sancto Petro, & loco Cluniacensi dederunt, laudo, volo, & confirmo. Et vxori meæ, & meis fidelibus laudare & firmare facio: & quandiu vixero, testis & adiutor ero. Post meum decessum qui contra hanc restitutionem venerit, iram Dei omnipotentis incurrere sese non dubitabit.	Signum Theobaldi Comitis, qui hoc testamentum laudauit, atque firmauit, suosque fideles & amicos firmare præcepit.	S. Ermentrudis eius coniugis.	S. Hugonis de Mont-paon.	S. Ansedei de Nauiliaco.	S. Tetardi de Raon.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	VITA BEATI ODILONIS ABBATIS CLVNIACENSIS, A PETRO DAMIANO S. R. E. Cardinale conscripta. PROLOGVS.	??	??	PETRVS Damianus sanctis Ecclesiis quæ sunt in Occidentis Galliarum partibus constitutæ, salutem quæ est in Christo Iesu. Hugo Cluniacensis Monasterij Rector, & spiritalis militiæ dux ac præcipuus informator, hoc mihi laboris iniunxit, vt vitam B. Odilonis, decessoris videlicet sui, proprio stilo succincte perstringerem, & ex his quæ in anterioribus paginis latius reperiebantur esse diffusa, meliora quæque magisque necessaria breui compendio deflorarem. Cuius ego compulsus imperio, non luculenti venustate occupabor eloquij, sed sicut ex oblatis apicibus deprehēdere potero, cum Dei omnipotentis auxilio, meræ veritati deseruire tentabo. Superfluum quippe est, lucernam manibus adhibere, dum micantium stellarum conaris signa distinguere. Ego quoque dum actus mirabilis viri, tamquam sereni cuiusdam atque perlucidi cœli stellas ostendo, facetiis vrbanæ facundiæ non indigeo. Ipsa quippe sanctorum vita fideliter enarrata, sic rutilat, vt splendorem accurati sermonis ad illustranda corda fidelium nō requirat. Huc accedit, quia rusticitas sermonis inculti, suspicionem consueuit purgare mendacij. Nam qui vix sufficit vt inelimatum saltim depromat eloquium, quomodo nouit fabricare commentū? Et certe maioris tibi honoris est, vt rex in ferro, quam seruus attituleris in auro. Et habilior est aqua perspicua in vase fictili, quam lutulenta vel lurida, quam non sapor proprius, sed exteriora commendant ornamenta gemmarum. Sic & melior est veritas in simplicibus verbis, quam sit mēdacium in elucubrati venustate sermonis. Sed iā res ipsa producatur in medium, vt illius summæ Veritatis auxilium imploremus, quæ adbreuiatum Verbū per Prophetam factura promittitur. Quatinus in huius conscriptionis articulo, & competenti breuitate succinctos, & a nota mendacij nos exhibeat alienos.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	INCIPIT VITA BEATI Odilonis Abbatis.	??	??	BEATVS igitur Odilo, Aruerniæ oriūdus, ex equestri quidem ordine genus duxit, sed terrenæ prosapiæ lineā cœlestis vitæ nobilitate transcendit. Hinc dum adhuc puerili teneretur infantia, tanto repente est omnium fere membrorum languore constrictus, vt incedendi quoque prorsus amitteret facultatem. Accidit autem aliquando vt nutrix eum ante ianuam cuiusdam Basilicæ, quæ in honore beatæ Dei Genitricis erat dedicata, relinqueret: & ipsa suis intenta compēdiis, per diuersa procul abiret. Puer itaq. se conspiciens sine custode relictum, ac nutricæ sedulitatis ministerio destitutum, diuino quodam prouocatus instinctu, tentare cœpit si valuas Ecclesiæ quolibet nisu posset attingere. Fluctuabat igitur innocens reus Dei, & sub diuino verbere constitutus, quid ageret nesciebat. Innocens, inquam, vt puta qui non peccauerat, reus autem Dei, quia cœlesti verbere vapulabat. Tandem repens, & quasi quodam se manuum pedumque remigio fulciens, vix peruenit ad ianuā, paulatimque progressus, intrauit. Iamque spe concepta valentior, pallam Altaris arripuit, & sic se erigere, quibus poterat conatibus, cœpit. Sed dum intempestiue conatur, necdum soluti languoris adhuc nodositate restringitur. Quid plura? Tandem diuinæ virtutis auxilium sensit, & omni languore deposito, factus incolumis, ad referēdas Deo gratias, intuentium animos prouocauit. Et quia tunc alius deerat qui pro se intercederet sanctus, ipse, vt ita loquar, in se signum virtutis exhibuit, ipse pro se interuenit, & de seipso miraculum faciens, medicinam diuinæ curationis obtinuit. Hoc est enim egregium & insigne miraculum, cum homo non per alium, sed ipse sibi consciscit diuinæ virtutis auxilium. Qui præterea dum ad grandiusculæ iam ætatis adolesceret incrementum, prius apud sanctum Martyrem Iulianum factus est Clericus, deinde beati Maioli Confessoris egregij se magisterio tradidit, & in Cluniacensi Monasterio habitum sanctæ Religionis accepit. Vbi dum quietus ac simplex humiliter in sancta conuersatione persisteret, & in ipso rudis atque nouitiæ conuersationis exordio, quædam iam in eo perfectionis insignia prælucerent: vix euolutis quatuor annis, B. Maiolus obdormiuit in Domino. Sed antequam humanitatis debitum solueret, proximus tamen beatæ dormitionis articulus immineret, B. Odilonem sibimet in Pastoralis officij cura substituit, suumque super Dominici gregis custodiam, vicarium dereliquit. In quem protinus omnium fratrum vota concurrunt, omnes se ad obedientiā sibi vnanimi deuotione susternunt; quique se eatenus orbatos remanere defleuerant, iam decessionis paternæ iacturam, in supparis vicarij reformatione compensant. Iam vero in commissi regiminis sollicitudine constitutus, plurimis sanctæ religionis cœpit florere virtutibus. Nimirum vt psalmodiæ studiis vigilanter insisteret, dura corpus inædia maceraret, atque a sacris Altaribus non recedens, quotidianum fere omnipotenti Deo Sacrificium laudis offerret. Inter quas profecto piæ deuotionis excubias, vberibus plerunque lachrymarum compunctionibus affluebat.	Porro autē Adraldus Abbas Bremetensis Monasterij, vir videlicet Religiosus, ac sanctæ conuersationis honestate conspicuus, qui discipulus eius extiterat, nobis aliquando retulit, quia vir Dei dum in eo quo postmodum defunctus est languore decumberet, illi præcepit vt ex calcularis abaci supputatione colligeret, quæ posset esse summa Missarum, quas celebrauit per spatium quinquaginta sex annorum quibus Monasterium rexit. In quo facto liquido deprehenditur, quam diuturna, quam indeficiens diuini amoris flamma, beati viri pectus excoxit, quem nimirum ab offerendis quotidie salutaribus hostiis cohibere tot curarum, tot ingruentium negotiorum sollicitudo non potuit. In erogandis præterea eleemosynis ita largus erat, vt nonnulli dum eum omnia dispergentem sine cunctatione conspicerent, non dispensatorem, sed prodigum iudicarent.	Præsertim quodam tempore, dum fames valida fines Aquitaniæ vehementer affligeret, ac plurimas Galliarum prouincias pestilenter arctaret, exhaustis iam in pauperum vsus ærariis, & horreis quorumcumque prouentuum non mediocriter profligatis, mox etiam plurima Sacrarij vasa confregit, insignia Ecclesiæ ornamenta distraxit: coronæ quoque quam sibi Imperator Heinricus, ob sui memoriam destinauerat, non pepercit. Vt igitur tam acerbæ famis in quibus valuit temperaret inopiam, quicquid hinc inde corradere potuit facultatum, in sustentationes & alimenta contradidit egenorum.	Quadam sane die, dum per publicum pius equitator incedit, duos in itinere pueros fame peremptos reperit. Mox equo desiliens, laneam qua indutus erat ad carnem sibi subduxit interulam, eaque (prout velaminis quantitas permittebat) vtrumque cadauer obuoluens, exhibet mortuis sepulturam. Nam & vespillones mercede conduxit, & funereis vsque ad tumulum prosecutus exequiis, defunctis fratribus debitum humanæ pietatis exsoluit. In eadem quoque gestorum eius reperitur historia, quia corpus suum non modo duris consueuerat attenuare ieiuniis, & asperrimis edomare ciliciis, sed & quibusdam ferreis nexibus coartabat. In percipiendis autem ita se moderabatur eduliis, vt apposita quæque contingens, ac naturali dumtaxat necessitati dispensatiue subseruiens, & vanitatem superstitionis effugeret, & sobrietatis continentiam reseruaret. In promulgandis porro iudiciis, ac modis pœnitentiæ præfigendis tam pius erat, & tanta mœrentibus humanitate compatiens, vt nequaquam districtum patris imperium, sed maternum potius exhiberet affectum. Vnde se reprehendentibus huiusmodi verbis solebat eleganter alludere. Etiamsi damnandus sim, inquit, malo tamen de misericordia, quam ex duritia vel crudelitate damnari. Inter cæteros autem sanctos, circa beatam Dei Genitricem tam ardentissima deuotione flagrabat, vt constitutus in choro psallentium, cum ad illum veniretur ex modulantium alternatione versiculum, Tu ad liberandum suscepturus hominem, non horruisti Virginis vterum, in terram se repente prosterneret: sicque per corpus ostenderet, quibus desiderij cœlestis in mente facibus æstuaret. Vir igitur sanctus cum in bonis moribus per quotidiana piæ conuersationis incrementa succresceret, seseque quotidie melior ad perfectionis culmen ardentius anhelaret, cœpit nonnullis coruscare miraculis, vt qui clarus erat in probitate morum, claresceret etiam in ostensione signorum. Et qui in obtutibus omnipotentis Dei erat lucerna ardens, fieret etiam coram hominibus lucens. Vnde diuino disponente iudicio factum est, vt quia de illis erat quibus dictum est. Vos estis lux huius mundi, dum ipse lux esset, primum de luce miraculum exhiberet.	Aliquando siquidem dum esset in quadam sui iuris villa, quæ Bersoniacum dicitur, videt puerum venustum quidem forma, sed cœcum a natiuitate. Super quo consulens didicit, quia filius esset villici, & quia visum numquam penitus habuisset. Cui mox pia benignitate compatiens, & apud se tacitis precibus latenter insistens, vt puta qui talia necdum erat expertus: tandem aduocat paruulum, signum illi salutiferæ crucis in fronte depingit, & confestim visum, quem natura negauerat, puer accepit.	Alio quoque tempore dum esset vir Dei, apud suum quoddam Monasterium, quod Vallis-aurea nuncupatur, quarta videlicet feria primæ quadragesimalis hebdomadæ, quæ caput ieiunij dicitur, surgentibus a mensa fratribus, ille pugillum cinere latenter impleuit, & apposito pane discubuit. Cumque cinerem tanquam panem manducaret, vt potum quoque, iuxta prophetam, cum fletu temperaret, præcepit fratri vt clam sibi aquam nullo teste deferret. Ille quod erat iussus impleuit, aquam attulit. Quæ dum labiis adhibetur, austeritatem vini redolere sentitur. Reprimit ergo manum, abigit poculum, atque vt sibi aquam minister afferat, signis & euidentibus nutibus imperat. Ad quod minister obstupuit, & vinum se a mensa referre, qui aquam propinauerat, admiratus expauit. Geminat tamen officium, vinum proiicit, conuasat aquam, denuo porrigit discumbenti. Sed ecce dum aqua potanda repetitur, vinum rursus in poculo reperitur. Iam itaque vir sanctus diuinæ pietatis erga se beneficium recognoscens, quod Deum sibi misericorditer indulgere considerat, cum gratiarum actione percipere non recusat.	Præterea cum vir Dei cum Heinrico Rege, qui postmodum factus est Imperator, in Ticinensi simul vrbe consisteret, & Dominicæ Natiuitatis gloriam celebraret, contigit vt velamen mensæ eius artificiosa textrini laboris operatione conspicuum, sacrilega fuisset fraude sublatum. Postquam autem vir Dei cum Rege discessit, fur qui rapuerat iam securus, proposuit velamen in foro venalium. Sed dum illi dispositio cœlestis obsistit, sancta distrahi præda non potuit. Ter igitur quod subduxerat, inter nundinarum merces exposuit, tertio subtiliter attentauit, sed cum emptoribus de pretio penitus conuenire non potuit. Nec inter distrahentem, & coementem pacisci valuit venale commercium; quia diuina dispositio conatibus hominum negauit effectum. Interea sceleris huius authorem vltio diuina corripuit, & manus quæ sacrilegium perpetrauerant, ac pedes quibus raptor aufugerat, arefaciens, intolerabili dolore constrixit. Mox itaque languore compulsus, ad Ecclesiam beati Maioli manibus alienis aduehitur, mantile sublatum, ad commissi reatus indicium coram cunctis appenditur, & diuina clementia ab omni populo qui percitus huius famæ rumore confluxerat imploratur. Sic itaque beati Maioli meritis, ac precibus fratrum sibi seruientium sanus & incolumis factus, velamen reddidit alienum, & recepit semetipsum. Probauit ergo quo præmio dignus esset, qui beatum offenderet Odilonem.	Alius quoque fur dum vir Dei in eadem vrbe consisteret, stabulum eius nocturnus irrupit, & equum cui specialiter ipse insidere consueuerat, caute subduxit. Sed quia illis in partibus deprehendi cleptes sacrilegus timuit: concitus ad oppidum Laudense profugit. Securus itaque recognoscentium, proponit equum, emptores inuitat, vehiculum laudat, commercium flagitat. Sed sic hominem diuina dispositio præpediuit, vt nec cum quolibet emptore componere, nec animal potuisset pecunia permutare. Postremo reuersus ad se, ac pœnitentia ductus, bestiam ad locum sui criminis conscium reuocat, & quid sibi contigerit, ad confusionem sui & omnipotentis Dei gloriam, non occultat.	Vir idem venerabilis dum esset in itinere constitutus quia causa dictabat, Ticinum festinanter ac sine mora transire cupiebat, sed intumescentibus aquis etiam nauigium deerat. Protinus ergo confisus in Deum, vnum e famulis vocat, seseque in nomine Christi præcedere, per alueum fluminis imperat. Obedit illico famulus, spumantes profluentium vndarum cumulos ingredi non moratur. Deinde vir sanctus cum omni commeantium turba subsequitur, & sic omnes in vlteriorem aluei crepidinem, absque vllo prorsus incommoditatis offendiculo, transponuntur. Quod dum nonnulli qui aderant mirarentur, velut æmuli præcedentium, cœperunt attentare meatum. Sed mox vt adorsi sunt extremos citerioris ripæ fluctus attingere, nisi equos sub celeritate reprimerent, profluentis aquæ submersi voragine, procul dubio naufragium pertulissent.	Vnus autem ex his qui tunc aderant, vt tam insigne miraculum vidit, obstupuit: hominemque Dei vt suæ domus dignaretur hospitium, fusis humiliter precibus imperauit. Intempestæ vero noctis silentio, vis venti vehementior irruit, & lucernam, quæ in dormientium cubiculo dependebat, extinxit. Expergefactus autem cubicularius, cum lumen agnouisset extinctum, ad abigendam noctis tenebrosæ caliginem, diuini luminis infulgere postulat claritatem. Deus, inquit, omnipotens, qui lumen es verum, pro amore serui tui Odilonis, ab hac domo tenebras dimoue, eamque gratiæ tuæ luce persunde. Confestim de cœlo coruscæ lucis splendor emicuit, & totam domum superni splendoris claritas illustrauit. Si ergo hoc agebat Odilo tunc sopore depressus, quid putas nunc apud Deum potest, carnalis sarcinæ corruptione solutus?	Paulo ante natiuitatem Domini per hyemalium inclementiam imbrium, sanctus senex ad beati Marcelli Martyris Monasterium festinabat. Venerunt autem ad quoddam flumen, quod ita fluctibus exundantibus inhorruerat, vt prorsus intransmeabile videretur. Confisus tamen in Domino, dirigit præuium qui vada pertentet, & ipse mox cum comitibus subsequens, pertransiuit inlæsus. Sed in hoc vadantium transitu, illud mirabile fuit, quia cum cæteros aquæ pertingerent vsque ad femora, viro Dei nec corrigia quidem pedis, aquarum est inundatione perfusa. In illo scilicet solo, madoris sui perdidit vnda vires, in reliquis autem, naturalem ingeniti iuris exhibuit facultatem. Istum aqua tangere potuit, humidare non nouit, illos autem (quod natura dictauerat) vndique madefecit.	Præterea dum vir Domini apud Monasterium beati Martini, quod ad publicam stratam dicitur, receptus esset hospitio, sicut moris erat vt vbicumque maneret, quocumque se verteret, monachorum illico frequentia non deesset, non paruus ei fratrum cœtus adfluxit. Quos ille cum alacritate suscipiens, & prius eis in affabilis eloquij familiaritate communicat, & postmodum vt sibi pro charitate conuescantur, inuitat. Sed dum in longum sermo protrahitur, semotim quosdam ex familia serios accipit, vtrum sit, vnde refici fratres valeant inuitati, solerter inquirit. Qui de cæteris alimentis constare quidem vtique perhibent quantitatem, de piscibus autem pene nihil esse, quod ad tantam hominum perueniat multitudinem. Ad quos ille. In nomine, inquit, illius qui nouit quinque millia hominum ex pane modico, & gemino pisce reficere, non quasi nihil vt dicitis, sed vberrimam nobis & hospitibus nostris piscium copiam ministrate. Cum igitur mensæ discumbentium pauci qui aderant pisces a dapiferis inferuntur, cœpit esca in manibus comedentium crescere, & quo magis a conuescentium turba cōsumitur, exuberantius abundare. Adeo vt satiatis omnibus, plurima superessent, quæ nō modo seruitorib. cunctis sed & aliis, si superuenirent, oblata sufficerent. Cui protinus famuli. Ecce Pater, inquiunt, quod pusillanimitas nostra non credidit, vestræ fidei meritum diuinitus impetrauit. Iam non dubitare didicimus, si promissionem vestram in articulo cuiuslibet difficultatis audimus. At ille (vt semper erat mitis, & humilis) non suæ fidei, quod diuinitus factum erat, adscripsit; sed illorum potius obedientiæ, & sanctorum hospitum meritis imputauit.	Huic etiam illud non dissimile est, quia cum Dei famulus in Romana vrbe consisteret, & hospitium in monte Auentini, apud Monasterium beatæ Dei Genitricis haberet, contigit, vt sicut illius vrbis familiare est, omnino tale vinum deesset, quod sancto viro saporis habilitate congrueret. Inquirit ergo Abbatem loci vtrum melius habeat. Qui se confestim & profitetur habere, & quantum ipse præcipit, libenter afferre. Vir autem Domini, modicum quod ante se erat vasculum dedit, & vt sibi plenum deferretur, expetiit. Allatum ergo, ante se posuit, & ipse potissimum more pincernæ sibi dumtaxat, & Abbati qui iuxta se discumbebat, expendit. Cumque iam a mensa surgendum, refectio completa dictaret, & paululum adhuc vini in vasculo superesset, Pater sanctus blande subridens. Non, inquit, fratres mei, plene circa vos officium charitatis exhibui, qui vinum quod mihi sapuit, vobiscum participare neglexi. Arripiens ergo cyathum, infundit merum, & singulis singulum pro benedictione largitur. Res mira, cum fratres essent fere duodecim, & eis bibentibus, potus copia non defecit, & eorum completo numero, nihil omnino superfuit. Illis itaque quod factum fuerat ammirantibus, vir veræ humilitatis custos, vt in alium diuinæ gratiæ munus impelleret, & ipse fauoris humani gloriam declinaret, charitati dumtaxat illius qui vinum dedit, miraculum supernæ benedictionis applicuit.	Dehinc dum egressus Roma, reuerteretur ad propria, quidam intra Taurinensem vrbem, nimium febris patiebatur ardorem. Hic furtiue per ministros aquam, qua vir Domini manus abluebat, accepit, fideliter bibit, & sic absque mora, deposita prorsus omni febricitatione, conualuit.	Iamque Iouini montis prærupta conscendens, obuios habet pauperes, præ difficilis viæ lassitudine potum æstuanti desiderio flagitantes.	Pius itaque Pater sui negligens, aliis in necessitate compatiens, iussit vt quicquid vini propriis haberetur in vasculis, absque vlla reseruationis industria, vel potius diffidentia, præberetur egenis. Paulo post naturæ necessitate cogente, discumbunt omnes vt capiant cibum. Et ecce vtres qui studio fuerant piæ compassionis exhausti, vino reperiuntur, Deo scilicet debitum persoluente, repleti. Nam iuxta scripturam, Qui dat pauperi, Deo fœneratur. In hoc ergo fœlici commercio, vbi Dominus debitor, famulus fuerat fœnerator, quod a seruo fideliter est depositum, a bono debitore non segniter est solutum.	Aliquando Imperator Heinricus dum apposita mensa discumberet, vas illi holo-vitreum valde pretiosum, & Alexandrini operis arte compositum cum tritis est pigmentis allatum. Mox aduocat duos aulæ regiæ Capellanos, Albericum videlicet & Landulfum, quorum alter Cumanæ, alter vero Taurinensis Ecclesiæ postmodum Episcopi facti sunt. His itaque vasculum tradidit, & per eos beato viro odoriferi nectaris exenium destinauit. Quod profecto vasculum, Capellani sancto viro, prout decebat, humiliter offerunt, ac pro eo postmodum redituri ad Regis interim conuiuium reuertuntur. Paulo post vero (sicut humanæ curiositatis mos est, vt noua quælibet & insueta inhianter aspiciat) cœperunt monachi præfatum vas sub admirationis intuitu contrectare, & de manu in manum solerter inspiciendo transponere. Cum ecce de manibus incaute se tenentium labitur, & (vt fragilis est naturæ) continuo frangitur. Quod mox vt vir sanctus accidisse cognouit, grauiter tulit, & præsertim Clericis, qui reliquerant, paterna pietate condoluit, ne videlicet Augustum innocentes offenderent, & non modo iacturam gratiæ, sed & regij motus periculum sustinerent. Mox ergo cum fratribus Ecclesiam pius Pater ingreditur, & ne hi qui erant immunes a culpa, motum regiæ indignationis incurrant, orationibus & Psalmis incumbens, clementiam diuinæ pietatis implorat. Iam igitur oratione completa, vir Dei fractum sibi vas iubet offerri, manibus contrectat, oculis vndique subtiliter inspicit, & ecce nulla prorsus in eo fracturæ vestigia deprehendit. Tunc indignatus in fratres, eos cum austeritate redarguit, cur vas conquererentur effractum, quod omnino permanserat illibatum. Illi vero vehementer attoniti, tam euidentis ostensione miraculi, & austeritatem corripientis libenter accipiunt, & ad referendas omnipotenti Deo gratias, feruentius accenduntur.	Præterea religiosus quidam vir, oriundus de pago Rotenensi, reuertebatur a Hierosolymis. Qui dum mare transiret, quod a Sicilia versus Thessalonicam per plurima fluctuum periculosa loca protenditur, eumque cum multis aliis furentium ventorum horror impelleret, applicuerunt ad insulam quandam siue rupem, vbi sanctus quidam seruus Dei manebat inclufus. Rotenensis itaque vir, illic aliquandiu commorans, & transquillitatem sedandi maris expectans, delectabatur cum seruo Dei frequenter habere colloquium. Sed dum hinc nonnulla dicuntur, illinc plurima referuntur, perquisitus hospes a viro, vnde genus duceret, originaliter Aquitanum se esse respondit. Requisitus insuper vtrum Cœnobium illud, quod dicitur Cluniacum, & Odilonem eiusdem loci nosset Abbatem, optime quod quærebat se nosse perhibuit. Sciscitatur homo, cur hoc ab eo Dei seruus inquirat. Ad quem ille. Sunt, inquit, vicina nobis loca, ex quibus grauissima flammarum furentium euomuntur incendia, in quibus etiam locis animæ reproborum diuersa luunt pro meritorum qualitate tormenta. Ad quorum semper exaggeranda supplicia, innumerabiles sunt dæmones deputati, qui intolerabiles eorum pœnas quotidie renouant, & eos ad rediuiua supplicia indesinenter instaurant. Quos tamen ego frequenter audiui querulis lamentationibus eiulantes, & lachrymabili vociferatione deflentes, quod orationibus & eleemosynis quorumdam aduersus eos infœderabiliter concertantium, frequenter ex eorum manibus eriperentur animæ damnatorum. Inter cętera quoque, permaximam de Cluniacensium cœtu, & eorum Abbate, querimoniam faciunt, quia quam sæpe per eos sui iuris vernaculos perdunt. Quamobrem per terribile te Omnipotentis Dei nomen obtestor, vt sanctis fratribus illis hæc quæ tibi dixi fideliter referas, & ex nostra quoque parte illis denuncies vt eleemosynis, & orationib. magis ac magis insistant, & præsertim huius intentionis intuitu, vt de manibus dæmonum, eos qui ab illis cruciantur, educant: quatinus de quotidianis eorum rapinis, & luctus inferatur humani generis inimico, & gaudium multiplicetur in cœlo. Aliquanto post homo regressus in patriam, quicquid ex viri Dei relatione didicerat, beato Patri & sanctæ congregationi fideliter narrat. Tunc venerabilis Pater Odilo, per omnia Monasteria sua constituit generale decretum, vt sicut die primo mensis Nouembris iuxta vniuersalis Ecclesiæ regulam, omnium Sanctorum solemnitas agitur, ita sequenti die, in Psalmis & eleemosynis, & præcipue Missarum solemniis, omnium in Christo quiescentium memoria celebretur.	Si quis autem non generalitate contentus, quis specialiter per B. Odilonem de pœnis vltricibus sit ereptus, inquirit, quid de reliquis sentiat, in Papa Benedicto euidenter addiscat, vt in Romano Pontifice (qui Christianorum omnium caput est) valeat liquido coniici, quid de cæteris merito debeat æstimari. Apostolicus igitur iste quem diximus, dum aduiueret, beatum virum affectuose dilexit, reuerenter excoluit, & Apostolorum limina frequentanti, necessarij sumptus opima sæpe subsidia ministrauit. Huic plane mox vt obiit, germanus eius Ioannes in Apostolica dignitate sucessit. Iam vero postquam humanis rebus exemptus est, non parui temporis euoluto curriculo, iam dictus Papa Ioanni Portuensi Episcopo, & aliis duobus, quorum nomina nobis nota non sunt, per speciem nocturnæ visionis apparuit: eisque quia pœnalibus esset constitutus in tenebris indicauit. Hoc insuper addens, quia B. Odilonis venerabilibus meritis eum superna censura liberare decreuerit a tormentis. Obsecrat itaque per eos & humiliter flagitat, vt frater eius ad præfatum vnicæ pietatis virum agilem quantocius veredarium dirigat, eumque suppliciter obsecrans pro se orare deposcat. Protinus idem Ioannes Portuensis Episcopus auctoritatis Apostolicæ fultus Epistolis, concito gradu Papiam vsque peruenit. Vbi longe & immoderate fortassis accelerato fractus itinere per Monachos Cœnobij beati Maioli, Apostolicæ legationis apocas dirigit, omnemque per eos sancto viro seriem a se conspectæ visionis exponit. Enimuero diuino factum constat esse iudicio, vt eum apud Cluniacense Monasterium Apostolicæ legationis baiulus inueniret. Præcipit itaque venerabilis Pater pro illo Psalmodias, & orationes ab omnibus priuatim ac publice fieri; eleemosynas indigentibus erogari, sacrificium Deo Mysterij salutaris offerri. Nec in illo dumtaxat loco id statuere contentus fuit, sed & per omnia sui regiminis Monasteria, eiusdem sanctionis edicta mandauit. Cumque hoc fratres instantissima deuotione satagerent, & ex ara sanctorum pectorum, fraternæ charitatis flamma prosiliens, diuinæ clementiæ sacrarium penetraret, iam præfixi temporis terminus propinquabat. Et ecce quidam sanctæ conuersationis Monachus Eldebertus nomine, qui videlicet hoc obedientiæ fungebatur officio, vt inopes aleret, indigentibus subsidia ministraret. Hic itaque per soporem vidit quod quidam pulcher & serenus aspectu, ac solemni quodam nitore conspicuus, claustrum Monasterij magno candidatorum agmine constipatus, ingrederetur. In capitulum deinde vbi Pater Odilo cum fratribus residebat, intrauit: ad eius genua caput humiliter flexit, eique sicut in gestu corporis videbatur, gratias egit. Cumque frater ille, qui hoc in visione contemplabatur, inquireret quisnam esset ille tam decorus ac fulgidus, qui sancto viro salutationis obsequium exhiberet, responsum est ei, quia ille esset Benedictus, summæ sedis Episcopus. Qui nimirum idcirco viro Dei gratias ageret, quia piis eius sanctorumque fratrum precibus, & tartarei cruciatus euasisset interitum, & cum beatis ciuibus quieturus, supernæ Hierusalem meruisset ingressum. In hoc ergo valet liquido comprehendi, quæ de meritis B. Odilonis opinio iure possit haberi. Cum is nimirum qui iuxta priuilegium Apostolicæ dignitatis claues Ecclesiæ præ cunctis mortalibus tenuit, qui ligandi vires atque soluendi præeminenti quodam iure possedit, in illo iam inuisibili examine constitutus, non aliter quam precibus istius, vel a peccatis absolui, vel de pœnali potuit supplicio liberari.	Porro autem dum aliquando in Monasterio moraretur quod Paterniacum dicitur, erat ibi quidam puerulus Monachus, nomine Rodulfus, quem struma quædam gutturis intumescens, vsque adeo deturpauerat, vt & claritatem vocis auferret, & insuper quodammodo minaretur quod sibi aliquando etiam anhelitum interciperet. Quem ad se vir Dei vere misericors aduocat, palpante manu locum tumoris attrectat. Deinde signum crucis plagæ gutturis imprimit, & diuina quædam verba dicens, mox abire permittit. Deinde mirum in modum sicut in aliis morbus ille postquam semel oboritur, solet in dies excrescere, totumque guttur miserabiliter occupare, sic in isto versa vice cœpit ex tunc sensim quotidie detumescere, donec pestis illa funditus euanesceret, & guttur pueri ad naturalem se speciem per omnia reformaret.	Alio quoque tempore, de Monasterio quod est in Iurensi territorio constitutum, vir sanctus exierat: & ad Geneuensem vrbem, cœpto itinere contendebat. Cum autem ad quendam concauæ profunditatis fluuium deuenisset, accidit vt mulus, qui hominis Dei supellectilem, libros scilicet ac lectulum deferebat, a publico vado procul aberrans, in profundiorem aluei voraginem caderet, sicque raptatus a gurgite, nullo membrorum nisi solo capite, fluctibus emineret. Qui tandem e naufragio protractus educitur, ad perscrutandum vtrum res & maxime libri perierint desagmatur. Miro itaque supernæ dispensationis ordine, libri simul cum lectulo ita fluctibus reperiuntur intacti, vt ne tenui quidem aquæ stilla videantur aspersi. Mantilia vero simul & manutergia prorsus vndique reperta sunt madida. Vbi notandum quam peruigil fuerit erga seruum suum diuina protectio, vt ea scilicet quæ ablui frequentius indigent, madere permitteret, quæ vero madefieri sine damno non possunt, a contactu fluctuum immunia custodiret.	In eodem quoque Iurensi Monasterio vir Domini Odilo aliquando constitutus, reperit puerum nomine Gerardum, terribili caducæ passionis languore detentum. Qui sæpissime quasi lunaticus corruebat, & sic eum occidui languoris impetus obruere consueuerat, vt in eo neque vox, nec memoria, nec prorsus aliqua membrorum officia remanerent, ac fere a mortuo nihil distaret. Huic homo Dei misericorditer condescendens, fratribus vt pro eo Dei clementiam deprecentur, iniungit, ipse vero ad sacrosanctum altare Missam celebraturus accedit, æger etiam vt interesset ammonuit. Cui mox salutaris Eucharistiæ mysterium tradidit, deinde (sicut sibi moris erat) sanctificatam aquam cum beati Maioli calice propinauit. Nec mora, protinus a puero languor omnis abscessit, salus optata succedit, & sic per merita beati viri, in restituti sibi vigoris incolumitate permansit.	Aliquando vir Domini per prærupta Iurēsium Alpiū iter habebat, & repente sagmarius multis oneratus sarcinis, per montis deuexa collabitur, atque per aspera rupium, scopulorumque præripia, vsque ad vallis infimæ profunda raptatur. Ministri protinus in illud lubricæ ruinæ præcipitium descendentes, nonnulla quidem de sarcinulis quæ passim dispersa fuerant inlæsa reperiunt, librum tamen sacramentorum aureis literis exaratum, cum vitreis quibusdam vasculis, anaglifa fusilitate cælatis, deesse perpendunt. Quibus interim recedentes omissis hospitium subeunt, corpora fessa reficiunt, & nocturno soporali silentio quieuerunt. Mane autem facto, mature surgentes, ad locum illum celeriter redeunt, & curiosius quæque diuerticula perscrutantes, omnia quæ periisse suspicabantur, inueniunt. Vasa nimirum vitrea omnino reperiuntur inlæsa. Deauratus etiam liber, cum tempus scilicet imbriferum inhorresceret, nulla prorsus est pluuiarum ingruentium inundatione contactus. Sic itaque beati viri meritis, & vitrum frangere præceps ruina non potuit, & perfundere codicem inundantium imbrium densitas ignorauit.	Nobilis quidam vir dum iaceret sub arbore, particula corticis in eius oculum cecidit. Cui non modo lumen omnino turbauit, sed & aliarum calamitatū multiplex pondus inuexit. Nam cum id quod oculo semel insiderat, nullo modo potuisset expelli, fugit somnus ab oculis, & non modo iam homo dormire, sed ne ciborum quidem valebat alimenta percipere. Quem seorsum vir sanctus abducens, signum sibi crucis impressit, ac mox insufflans super locum doloris halauit, deinde promittēs se salutares pro eo victimas oblaturum, abiit. Abscedente itaque viro Dei, protinus homo suauiter obdormiuit; euigilans autem, particulam corticis ab oculo, non sine lanugine quadam proiecit, & e vestigio factus incolumis nullam de cætero doloris huius molestiam sensit.	Cuidam Turonensis Ecclesiæ Clerico lethale vulnus in brachio pestilenter excreuerat, vt sibi non iam languoris ægritudinem, sed ipsam potius interminaretur & mortem. Cumque vir Dei Lucensi teneretur hospitio, accedit clericus, & periculum tam pestiferæ calamitatis ostendit. Quod ille quasi videre dissimulans, latenter brachium apprehendit, viuificæ crucis signaculum imprimit, eumque dimittens, vt sibi caute prouideat, præcipit. Qui paulo post dum locum vulneris curiosius attendere studuit, nulla prorsus vestigia deleti languoris inuenit. Stupefactus igitur nouitate miraculi, ad hominem Dei præsto regreditur, quid sibi contigerit, non tam relatione verbi, quam ostensione ipsius brachij euidentissime confitetur. Quod ille satis moleste tulit, eumque a suo conspectu cum indignatione corripiens, exturbauit. Nam tamquam venena serpentium, sic rumores hominum fugiebat. Asserebat enim quia quantumlibet sublime sancti operis ædificium, per vanæ gloriæ subito corruit appetitum.	Præterea miles quidam tam mentis inops erat effectus, vt postposita penitus omni cura, priuata vel publica, per deuia quæque soliuagus & nudus erraret, inconditas voces emitteret, & tamquam dæmoniacum se per inordinati gestus insaniam exhiberet. Cui vir Domini paterna pietate compatiens, simul cum fratribus ante B. Petri altare prosternitur, diuinam clementiam cum psalmis ac letaniis implorat, vt perire creaturam suam sub huius furoris insania non permittat. Hinc ab oratione consurgens, ad eum qui patiebatur accedit, aqua sanctificationis aspergit, vt ex ea bibat, suadendo compellit. Qui non multo post, ad Cluniacum sanus & incolumis venit, exenia piscium detulit, & qui sibi plenissime redditurus esset, gratias referens indicauit.	Alius quoque miles efficaciam edendi sermonis amiserat. Hic per visionem ammonitus est, vt si aquam qua manus B. Odilonis abluebantur hauriret, hæc sibi loquendi vires, & amissæ linguæ officium proculdubio reformaret. Aqua igitur per ministros fideli furto surripitur, altera etiam aqua, a viro Dei benedicta de calice sancti Maioli muto transmittitur. Quas ille cum nimia deuotione suscipiens, mutatis vestibus ingressus Ecclesiam, quia lingua non poterat, ore cordis orauit, & sic poculo sanctæ benedictionis accepto, reparatum sibi loquutionis officium recognouit. Mox etiam expedite loquens, mirum de se spectaculum cernentibus dedit, & quid beatus Odilo apud Deum posset, euidenter innotuit.	Præterea cum vir venerabilis apud quandam Ecclesiā Monasterij, quod dicitur Vallis-aurea, cibum caperet, sed locum magna vini laborare penuria didicisset, ne grauaret fratrem qui eum cum alacritate susceperat, hoc in commune præfixit, vt quisque discumbentium vno tantum scipho contentus esset, solis autem monachis pincerna poculum geminaret. Mensura tamen exceditur, & largus ad bibendum potus cunctis epulantibus exhibetur. Enimuero cum vas illud vinarium, & vnum duntaxat esset & modicum, non modo tot indiscrete bibentibus non defecit, sed & illis recedentibus, absque vlla diminutione repertum est plenum, vt per hoc euidentibus clarescat indiciis, quia vir Domini non tātum id apud Deum potuit impetrare quod petiit, sed & nonnulla per eum virtutum signa diuinitus ostensa sunt quæ nesciuit. Et de signis quidem atque virtutibus, quas vir sanctus adhuc in corpore constitutus ostendit, ista sufficiant. Nunc ad explicandum sœlicem eius obitum, auxiliante Domino, propinquemus.	Enimuero quanquam homo Dei sublimiter se in spiritalibus studiis, & diuina contemplatione suspenderit, in corporeæ tamen vtilitatis industria non mediocriter laborauit. Monasteria scilicet a fundamentis nonnulla construxit, alia vel iam semiruta, vel ruinam forte minantia reparauit. Dilatauit illis prædia, nonnullis etiam insignia contulit ornamenta. Quæ vero Monasteria noua cōdiderit, quibus parietina tantum & sarta tecta collatis sumptibus instaurauerit, enumerare per ordinem idcirco postponimus, ne prolixitate stili lacinias contexere videatur. Præsertim cum in ipsis viuis operibus, gestorum fidem multo clarius experiantur oculi, quam vllo valeant sermone narrari. Dispensationis ergo geminæ moderator insignis, & in spiritali studio coram diuinis obtutibus fulsit, & in terreni laboris industria non mediocriter floruit.	Porro cum vir Domini iam in extremis ageret, per quinquennium fere compulsus est grauissimi languoris molestia cruciari. Mox itaque beatorum Apostolorum limina festinat inuisere, vt quasi sub eorum pedibus si sibi daretur, quod semper in votis habuerat, posset ex hoc mundo transire. Verumtamen quia non est in homine via eius, aliter sibi contigit, quam sperauit. Per quatuor plane menses illic ægritudine detentus elanguit, deinceps contra spem aliquantulum conualescens ad propria remeauit. Cluniacum itaque deueniens, per annum fere totus in oratione permansit, seseque, inquantum ægritudo permisit, ieiuniis ac vigiliis vehementer afflixit. Decreuit autem vt antequam debitum conditionis humanæ persolueret, quæque Monasteria sua circumiens sanctæ ammonitionis studio visitaret. Expeditione igitur sanctæ huius ædificationis incepta Syluiniacum deuenit, ibique se circa festiuitatem Dominicæ circuncisionis ex hoc seculo migraturum, manifeste dixit. Porro autem cum iam in agonis esset angustia constitutus, Diabolum adstare conspexit, eumque per nomen tremendi iudicis, vt abscederet terribiliter increpauit. Anno itaque Dominicæ incarnationis millesimo quadragesimo octauo, ætatis autem suæ octogesimo septimo, ordinationis etiā quinquagesimo sexto, ea nocte quæ Dominicæ Circumcisionis solemnia præcedebat, salutaris Eucharistiæ sacramenta percepit, sicque beatum Deo spiritum reddidit.	Paulo post, eadem scilicet nocte, cum beati viri corpus in Ecclesia iam fuisset elatū, frater quidam Gregorius nomine, Nineuita natione, naturæ simplicis, & innocentis vitæ, exequiarum funebrium lassitudine prægrauatus, in eadem Cella in qua sanctus obierat, proprium stratum petiit, in quod se proiiciens dormire tentauit. Sed necdum plane resolutus in somnum, B. Odilonem sibi videt adstantem. Ad quem mox voce promptissima, Quid, inquit, agis Domine Pater? Et ille. Bene frater, & optime. Dominus enim meus Iesus seruo suo per semetipsum est dignatus adesse, & sui præsentiā misericorditer exhibere. Sed in ipsa meæ discessionis hora, in illo scilicet angulo (ostendebat enim quasi digito locum) vidi figutam quandam trucem nimis atque terribilē, quæ mihi teterrimæ suæ visionis horrorem atque formidinē tentauit incutere, sed Christi confortante virtute, nulla me potuit infestatione nocere.	Proxima quoque quadragesima succedente, sanctæ ac venerādæ memoriæ Laurentius, Amalfitanæ sedis Archiepiscopus, qui potens in literis, ac biglosus & Græce nouerat & Latine, & quod longe præstantius est, laudabilis vitæ claritate pollebat. Hic itaque tunc Romæ constitutus obdormiuit in Domino. Cumque cadauer eius in Ecclesiam fuisset elatum, honestus quidam Clericus Albero nomine, in eiusdem Ecclesię angulo lassabunda dedit membra sopori; cum subito adhuc pene vigilanti, vir beatus apparuit, eique mox clericus intulit. Domine mi quando huc, & cur aduenisti? Ad charissimi, inquit, olim amici mei domni Laurentij Pontificis exequias veni, quibus expletis, antequam te viderē recedere nolui. Et his dictis species loquentis euanuit. Vir itaque Domini quia recte vixit, fœliciter obiit: & quia vitam mirabilem duxit, iure miraculis coruscauit, vita quippe beati huius viri velut aurea tabula est, cui quasi margarita quædam ac gemmas infigimus, dum gestis eius inter lucentia virtutum miracula permiscemus. Apud cuius venerabilem tumulum nihilominus adhuc rutilant noua signa virtutum. Quæ nimirum nos his inserere superfluum ducimus, cum per alios iam apicib. exarata cernamus. Legentium igitur tædio consulentes, his contenti sumus quæ succincta breuitate perstrinximus, ad honorem & gloriam Redemptoris nostri Iesu Christi. Qui cum Deo Patre & spiritu sancto viuit & gloriatur in secula seculorum. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	HYMNVS DE S. ODILONE.	??	??	Immediate subsequentis Hymni, cuius initium est, [Commenda gregem Domino] Priores versus tres ob diruptam membranam in MS. lector hic desiderabit.	DIVISIO.	Ovir vbique nobilis	.......... spoliis:	Quo sibi prædas adimi	Flent spiritus tartarei.	Tu nos decus Ecclesiæ	Mundi procellis eripe:	Quem dum fluenta metuunt	Naturæ vires reprimunt.	Certe membra debilium	Robur instaurant pristinum	Manus ablutæ: poculum	Muto reddit eloquium.	Tu nostris lumen mentibus,	Sacris infunde precibus:	Qui cæcis visum reparas,	Et nostras pelle tenebras.	Sit Patri laus ingenito,	Sit decus Vnigenito:	Sit vtriusque parili,	Maiestas summa Flamini. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	MISSA BEATI ODILONIS.	??	??	ORATIO.	Deus qui beato Odiloni super gregis tui dedisti vigilare custodiam, da familiæ tuæ quæsumus, vt eius informetur exemplis, cuius est instituta doctrinis. Per Dominum.	SECRETA.	Oblatum tibi sacrificium, quæsumus Domine, beati Odilonis commendet oratio, quod nos & ab aduersitatibus muniat, & ad amorem tuum indesinenter accendat. Per Dominum.	POST-COMMVNIO.	Da quæsumus omnipotens Deus, vt intercedente B. Odilone confessore tuo, quos pondus proprij reatus aggrauat, cœlestis mensæ vigor attollat. Per Dominum.	SVPER POPVLVM.	Da quæsumus omnipotens Deus, per beati Odilonis ad te vestigia tendere, cuius nos magisterio dignatus es erudire. Per Dominum.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	IOTSALDI MONACHI PLANCTVS, DE TRANSITV DOMNI ODILONIS ABBATIS CLUNIACENSIS	??	??	AD fletus voces extendat chorda sonoras,	Organa cunctorum vertantur sorte modorum.	Plangite vos populi, vos linguæ sydera cœli,	Proruat in tenebras resplendens orbita Solis,	Deficiant plene radiantia cornua Lunæ,	Lugeat & mundus protenso corpore totus:	Nunc terras, pelagus, montes, siluasque ciebo:	Quadrupedes, bipedes, reptantia cūcta mouebo.	Cōdoleant Patrem subtractum nunc Odilonem,	Conciso plausu, pungantur viscera fletu,	Et variis lachrymas profundant vocibus istas,	Odilo dulce decus venturi gloria secli,	Odilo dulce decus, fraternæ pacis amicus,	Odilo dulce decus meritorum lampade clarus.	Tu fessis requies, languentibus es medicina,	Debilium baculus, miserorum maxima virtus:	Splendida quo facies abiit, quo sermo recessit	Aureus, humanos componens optime mores?	Quo tua sancta manus, fulgorus denique visus	Quo iacet in spacio, vel quo requiescit in antro?	Ratio ad hæc respondens, ait.	Ordine funereo clauduntur membra sepulchro	Fœdere perpetuo, lex est mortalibus ista:	Naturæ genitor, rerum plasmator & auctor	Iussit in occiduas morientes ire tenebras.	Tendit ad occasum quicquid lucis capit ortum,	Doctus & indoctus æquali sorte recedunt:	Diuitis & modici similem mors suscipit vmbrā,	Vertitur in cinerem cineris compago soluta:	Quod nequit absolui, debet patienter haberi.	Reuelatio doloris, & consolatio mortis.	Musa mihi causas memora, quo tristia soluam	Deponens lacrymas steriles, & gaudia sumam.	Odilo non moritur, sed mortis funera spernit:	Odilo non moritur, sed vitam duxit honestam:	Odilo non moritur, sed vitam morte recepit.	Regnat in æternum gaudens se cernere Christum	Quem coluit, docuit, quæsiuit, glorificauit,	Cuius gloria crux fuit, & Christus crucifixus.	Virgo Maria, tuo quantum seruiuit honori,	Te mundi Dominam, cœlorum necne benignam	Omnibus in votis tenuit, præelegit, amauit	Firmiter, atque Deum recolens de te generatum,	Extorsit lacrymas sibi, quod tua sancta mamilla,	Quam lactasse Deum cœlū stupet, orbis adorat!	Illi quam fuerit pia circumcisio Christi,	Quæ teneris membris influxit vulnera cultri,	Testes sunt gemitus, oculorum lumine fusi:	Hacque die merito carnis dissoluitur antro,	Compatitur Christo, radians iam viuit in illo,	Christo commoritur, cum Christo deniq. surgit.	Ex eadem die Dominus Willelmus ab hac luce migrauit.	Hisdem decessit Willelmus sorte Kalendis,	Magnus & ipse Pater Monachorum Diuionensis.	Hi fuerant Monachi Mayoli denique sancti	Vno florentes in tempore, corpore mundo,	Vnius & fidei, veræ pietatis amici.	Iunxit vtrosque fides, similes habuere recessus,	Gloria non dispar, eadem sequiturque corona.	Hic dilecto lectulus præparatur, & diuersæ species mysticæ offeruntur.	Odilo dilectus, nunc candidus & rubicundus,	Securo incessu sequitur vestigia Christi,	Floridus & niueus, defertur lectulus illi	Quē tegit alta cedrus, redolensque cupressus adornat:	Sparguntur violæ, sternuntur lilia quæque.	Tum videas roseos illum sibi pingere flores,	Et varias herbas oculis spectare benignis.	Balsama non desunt, & aromata multa teruntur,	Nardus, myrrha, nitent; & fortia cinnama flagrant	Omnibus & primis copulantur fistula crucis	Vnguentis aloes, stactus, & maxima cyprus.	Mille sunt species, plures variantur odores,	Nectareusque sapor cœlum replet altius ipsum.	Hic sponso coniungitur.	Odilo deliciis his vtitur, & renouatur,	Proximus & sponso resplendet lumine claro:	Oscula iam celebrat, & sponsæ fœdera firmat.	Cantica nunc resonant, paschalia tympana ludunt,	Iam videt in facie lætus Dominumque Deumque.	Dilectus turri comparatur, & mysticis armis munitur.	Odilo dum vixit, virtutum sparsit odores,	Turris erat fortis, clypeus munita supernis,	Quam circumcingebant propugnacula septem,	Fortia pendebant ex illis arma virorum,	Nullus & hanc hostis potuit superare malignus.	Dilectus quæritur.	Quo pascis recubans votorum chare meorum?	Hic inuenitur.	Meridiana tenes, vt sol sublimia tangis.	Dilecto ferculum offertur.	Mysticus & Salomon tibi fercula sancta ministrat.	Libanus hæc præstat nullius sorde putrescens:	Argento solidæ fabricantur namque columnæ:	Aurea fit requies, ascensum purpura nescit,	Denique constrantur medio pietatis amore.	Qualiter musice concinat.	Alternis modulis nunc Epithalamia cantas,	Dulcibus & rythmis per mystica dogmata curris.	Quam suauiter dicat se requiescere.	Illius optata iam nunc requiesco sub vmbra:	Quem volui, colui, quæsiui, semper amaui,	Ipsius atque mihi dulcescit gutture fructus,	Cuius amor propriis membris nunc puluere lectis	Concedit gratos nimia dulcedine somnos.	Ad filias Hierusalem, ne euigilare faciant dilectum.	Hierusalem natæ contestor, pacis amicæ,	Præstetis requiem sibi, nec prohibete iacere,	Donec ipse velit, & donec transeat vmbra,	Adueniatque dies, cui nox succedere nescit.	Hic excitatus resurgit.	Odilo supremum spectat de morte triumphum,	Iam renitet prima, seruatur & altera palma,	Cœlis diuisis, cum venerit arbiter orbis	Cernere cunctorum causas actusque virorum:	Tunc crucis indicium parebit & omnibus altum,	Quam Dominus Iesus suspensus morte sacrauit.	Angelicus cœtus tunc formidabit, & omnis	Cœlorum virtus resonans tremefacta silebit;	Splendens sol fugiet, pallescens luna recedet:	Corpora de tumulis procedent tunc reseratis;	Gloria sanctorum segregatur sorte malorum:	Nam bonus ad lucem, prauusque resurget ad ignem:	Odilo tuncque nouus cœlesti lumine clarus,	Sanctorum medius incedet, & obuius ibit,	Agmine multorum vallatus commilitonum,	Quos Domino verbis, exemplis consociauit.	Precatio pro dilecto.	Virgo Maria tuū miserans tunc collige seruum,	Et Baptista potens, tu respice te recolentem:	Spiritus Angelicus rapiat hunc hoste fugato.	Petre beate piam cœlo sibi prospice sedem,	Qui tibi deuotus semper fuit officiosus.	Cœtus Apostolicus Domini splendore beatus,	Testes purpurei cœlorum cardine summi,	Ordo sacerdotum, dux & lumen populorum,	Virgineusque chorus in Christo sanctificatus,	Intercessores habeat vos Odilo noster,	Quo simul in cœlis per secula gaudeat, Amen.	Epilogus salutationis.	Odilo viue, vale, toto mihi carior orbe,	Lucidior vitro, fulgenti clarior auro,	Vultu conspicuo, niueo candente capillo,	Candidior cygno, rubeo formosior astro.	Te bone dum recolo, lacrymarum rore madesco,	Qui tibi præcipui nodis cingebar amoris.	Quam celebres oculi pietatis fonte repleti,	In me quot gemitus sunt dulces sæpe retecti!	Quem similem quæram? quem similem teneam?	Tum pax & requies, vitæ spes certa manebat,	Portus eras tranquillus de pelago redeunti.	Turris eras, de qua terrentes respiciebam,	Antidotū salubre, quo cuncta venena fugabam:	Tu pes, tuq. manus, & in omnibus omnia factus.	Et ne multiplices causer producere versus,	Odilo iam valeas, Iotsaldi iam memor esto,	Almaniique tui votis pie semper adesto.	Et hæc de Odilone fœliciter peracta sunt.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	APPENDIX AD VITAM SANCTI ODILONIS ABBATIS CLVNIACENSIS. Ex varijs Antiquorum Scriptorum & Monumentorum testimoniis. Quod beatus Odilo Cluniacensis Abbas Monasterium etiam S. Honorati Lerinensis insulæ quondam rexit.	??	Charta Truanni, & Amalsendis eius vxoris, ex Charthulario eiusdem Monasterij.	INSPIRANTE Deo & Domino nostro Iesu Christo, sacrosanctæ Dei Ecclesiæ sanctæ Mariæ, necnon sancti Honorati Insulæ Lerinensis Cœnobij, vbi & venerabilis ODILO Abbas Cluniacensis præsse videtur: Nos quidem in Dei nomine, videlicet Truannus, & vxor mea Amalsendis, ac filij mei Guido & Aldebertus, atque filiæ Ailbruga, & Guidburga dilecta, Deo propitio, sana mēte, integroque consilio, metuentes humanæ fragilitatis casum, ne nobis repētina mors obueniat, & pœna absorbeat perpetua, placet nostris animis, & placuit, placebitque, Deo volente, vt aliquid de rebus propriis Domino offerre deberemus, & prædicti loci Abbati & Monachis ibidem Deo digne famulantibus, sicut & facimus. Dum enim priscarum legum sanxit auctoritas, vt quicumque suam rem in quemlibet modum donare, transfundere, tradereq. voluerit, hoc per scripturarum paginam laudabiliter plenius debeat corroborare. Quapropter nos iamdicti Truannus, vxor mea Amalsenda, filij, filiæque nostræ, ad præfatum locum SS. Dei Genitricis Mariæ, & beati Confessoris Honorati, domno Odiloni Abbati, atque Monachis ibidem Deo militantibus, tam præsentibus quam futuris, quorum nomina hæc sunt, Aldebranus Prior, Arnaldus, Amadricus, &c. pro remedio animarum nostrarum res nostras proprias tradimus atque donamus, quas in pago Forojuliensi, &c. Sciant vero cuncti viuentes, quia per licentiam domini Gingliolini Comitis, & matris Adhelaidis, & vxoris eius Emonæ, & filiorum eius, de quorum potestate hæc donatio procedit, firmiter damus pro nostris animabus supradictum locum Abbati & Monachis, &c.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	Alia Constantini Christiani Charta, ex eodem Chartulario.	??	??	Domino creatore ac Saluatore nostro IESV Christo prædicante atque docente, & sitientibus æternam vitam dicente: Facite vobis amicos de mammona iniquitatis, vt cum defeceritis, recipiant vos in æterna tabernacula: Et iterum, Thesaurizate vobis thesauros in cœlo. Audiui ego Constantinus Christianus, licet indignus, cum in Euangelio hæc verba, & his similia legerentur, consideransque futuros casus, & perpendens sollicite quæ parata sunt impiis tormenta, quæue fidelibus æterna præmia. Nos quidem in Dei nomine iam dictus Constantinus, & vxor mea Isingardis, filiique nostri Rupertus, Dodo, Lambertus, Pontius, Hugo, & Abillonius, inspirante Deo, sana mente, integroque consilio, metuentes humanæ fragilitatis casus, ne nobis repentina ac perpetua mors obueniat, placuit animabus nostris, vt aliquid de rebus propriis Deo, & sanctis eius, videlicet perpetuæ Virgini, ipsiusque genitrici Mariæ, nec non & beatissimo Honorato, & Insulæ Lerinensis Cœnobio, vbi præesse videtur domnus Abbas ODILO Cluniacensis Pater, deberemus offerre, sicut & facimus. &c.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	Reformatio Abbatiæ S. DIONYSII per beatum Odilonem Abbatem facta.	??	Ex Ademaro Monacho sancti MARTIALIS Lemouic. MS.	BEATI Dionysij Cœnobium quod iam pristinam monasticam corruperat regulam, Rex Hugo regulari honestate sicut in Ecclesiis Domini rectum erat, honestius restaurauit per manum venerabilis ODILONIS Abbatis, & alia sanctorum nonnulla monasteria in decorum pristinæ disciplinæ reuocauit.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	Reformatio quorumdam Cœnobiorum in Aquitania per eumdem Odilonem.	??	Ex fragmento Historiæ Aquitanicæ.	VNDE & domnum Odilonem Abbatem Cluniacensis Cœnobij copiosis muneribus sibi attraxit (Dux Aquitaniæ Willelmus) contēplatus in eo verū Dei habitaculū, in quo Spiritus S. requiesceret, & Cœnobia nonnulla suæ ditionis eius magisterio cōmēdauit. Et nō multo post. Dux vero Willelmus semper cogitans de Dei honore, ad ipsius laudem & gloriam domnum Odilonem Cluniacensem Abbatem accersiuit, & in Cœnobio Angeriacensi disciplinam Monachorum sub iugo regulari in melius restaurauit.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	Qualiter Odilo Archiepiscopus Lugdun. electus, pallium & annulum recusauit.	??	Ex Glabro Rodulph. lib. v. Histor. cap. iiij.	ROMANO Pontifici suggestum est a viris fidelibus, vt sua auctoritate Patrem Odilonem Cluniensis Monasterij Abbatem (post obitum Burchardi Archiepiscopi Lugdunensis) eligeret consecrari Pontificem: Sic enim totius cleri ac plebis optans acclamabat deuotio. Qui protinus mittens eidem Patri pallium simul & annulum, imperauit eumdem prædictæ ciuitatis fore Archiepiscopum. Sed vir religiosus suæ humilitatis attendens propositum, omnimodis renuit fieri. Pallium & annulum suscipiens, illi, qui Deo dignus existeret, reseruauit futuro Pontifici eiusdem Sedis.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	De dissentione inter Hispanos & Cluniacenses Monachos super celebratione Annunciationis Dominicæ.	??	Idem Glaber Rodulphus lib. III. Histor. cap. iij.	NEC non etiam de die Annunciationis Dominicæ, qui celebratur octauo Kalendarum Aprilium, si forte quolibet alio tempore præter quadragesimam excoli congruentius potuisset, ab eisdem Pontificibus non parua illata est quæstio. Ferebatur enim a quibusdam eandem videlicet Annunciationem Dominicam more Hispanorum quintodecimo Kalendarum Ianuariarum die irreprehensibiliter posse celebrari. Nam cum ego postmodum in Monasterio Cluniacensi cum cæteris fratribus degerem, conuenerunt illuc ab Hispaniis quamplures honestæ conuersationis iamdudum more viuentes propriæ regionis Monachi. Propinquante vero die Natiuitatis Dominicæ, petierunt prædicti Monachi venerabilem Odilonem eiusdem loci Abbatem, vt more suorum liceret eis celebrare Annunciationem. Quod cum fecissent, segregati a cæteris visum est nocte eadem duobus senioribus loci, quod vnus de Hispanis fuscina focaria arriperet desuper altare puerum, dimitteretque illum in sartaginem prunis plenam, ita clamantem. Pater, Pater, quod tu dedisti, isti auferunt. Quid plura? apud nos antiqua consuetudo, vti decebat, præualuit.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	Qualiter Odilo Robertum Francorum Regem exhortatus est, ne arma contra castrum sancti Germani Antissiodor. verteret.	??	Ex eodem Glabro Rodulpho lib. II. Histor. cap. viij.	RELICTA ciuitate (Antissiodoro) Rex (Robertus) cum vniuerso bellico apparatu conuertit se ad castrum beati Præsulis Germani expugnandum, quod munito aggere præpollens hæret ciuitati. Vallauerat enim illud Landrici Comitis exercitus, necnon eiusdem loci familiares viri, hostiū siquidem metuētes sacri gregis diremptionē. Occurrit interea furenti Regi ODILO venerabilis Abbas Cluniacensis Monasterij, cupiens interuenire partes vtrasque: siquidem vt Regi exhiberetur honorificentia, solidaretur concordia Principum, pax patriæ firmaretur. Qui minus posse fieri cernens quod decreuerat, hortabatur fratres octo tantummodo, qui ad Confessoris custodiam relicti fuerant (nam cæteros cum suo Abbate Hilderico nomine iussio Regis inde exire compulerat) vt orationi instarent assidue, si forte Domini pietas eos, pariterque locum a tanta obsidione dignaretur eripere. Sexto igitur obsidionis die illucescente, nimio Rex arreptus furore, indutus lorica simul & galea, omnemque exercitum dictis exacuens, habens etiam secum Hugonem eiusdem vrbis Pontificem, solum ex omni Burgundia parti Regis fauentem. Eidem namque Regi in procinctu iam constituto occurrit supradictus Abbas Odilo, illum increpans, eiusque Primates redarguens, cur aduersus tantum Dei Pontificem, scilicet Germanum, hostili manu insurrexissent: cui specialiter, vt in gestis illius inuenitur, vsui fuit Dei auxilio, & bella compescere plurima, & Regum ferocitati resistere. Cuius verbis minus auditum præbentes, quo tendebant peruenerunt, cingentesque supradictum castrum in coronæ modum, certatim illud expugnaturi pręlium inierunt. Alternis quoque partibus diu multumque decertantibus, domus suæ parti Dei subito affuit præsens auxilium. Nam eiusdem castri vniuersa capacitas ita repleta est in hora prœlij teterrima nebula, vt nemini hostium a foris peruius foret iaculandi aditus, cum ab intro repugnantibus cernerent se graui cæde prosterni. Sicque cum suorum, maxime Normannorum concisione, dimiserunt castrum incolume, quos, licet tarde, pœnituit, aduersus magni meriti locum arma sumpsisse.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	Quod beatus Odilo Cassinum profectus petiit osculari pedes omniū fratrum Cassinensium, & post septennium misit eis os integrum brachij S. Mauri Abbatis.	??	Ex Chronico Casinensi, cap. LIIII.	Per idem tempus domnus ODILO, vir vitæ & famæ venerabilis, Cluniacensis Abbas, ad hoc Monasterium valde deuotus aduenit: & ob maximam, quam sancto Patri Benedicto, ac per eum Monasterio gerebat, reuerentiam, montem totum pedestris ascendit. Qui cum de more Monasterij ab Abbate & fratribus honorifice in Capitulum ductus fuisset, post verba solemnia: Sicut audiuimus, inquit vir reuerentissimus, ita & vidimus in ciuitate Domini virtutum, in ciuitate Dei nostri, & in monte sancto eius. Et mox nimis humiliter ad Abbatem conuersus: Donum, ait, a te, Pater, maximum expeto, mihique, vt sine contradictione aliqua concedatur, votis omnibus flagito. Volo, inquam, atque desidero, omnium fratrū vestigia deuotissimus osculari. Annuit Theobaldus licet inuitus, nec reniti tantæ deuotioni aliquatenus potuit. Post hæc autem, ipso die festiuitatis eiusdem beatissimi Patris nostri, ab eodem Abbate Theobaldo, gratia præcipue religionis multis precibus oratus, vt missarum solemnia celebraret; nullo modo induci potuit, vt se præsente, missas publicas ageret. Cumque iam paratis ad procedendum solemniter fratribus Pastoralem baculum idem Abbas noster eius manui reuerenter offerret; lōge humilius ille refugit, dicens, Nequaquam dignum esse, illo præsente se huiusmodi gestare virgam. Indecens nimium, & contra fas omne ducens, quempiam Abbatum manu pastoralem præferre virgam, vbi Benedicti vicarium, Abbatum scilicet omnium Abbatem adesse contingeret. Eo igitur reuerti parāte, cum multis illum fratribus Abbas vsque ad ianuas Monasterij prosequens, suppliciter tandem orauit, vt si posset, particulam aliquam de beati Mauri reliquiis ad Monasterium istud aliquando transmitteret. Quam postulationem vir Dei lætus accipiens, & posse se confidenter asseruit, & facturum libenter vita comite repromisit. Sicque vale dicto recessit. Septem postmodum annorum euoluto circulo, os integrum brachij beatissimi Mauri capsella argentea decenter inclusum, opere pulcro turrium instar erecta, per sex sui Monasterij fratres huc delegare curauit. Ad cuius aduentum innumerabilis ex tota Prouincia populi turba cōfluxit deuotione præcipua.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	Odilo Papā consulit super promotione cuiusdam Monachi, qui Episcopum occiderat.	??	Ex Concilio Lemouicensi MS. Sess. III.	Ille, qui adhuc viuens est, qui Stephanum Episcopum dolo occidit, cum non inueniret pro tanto crimine pœnitentiam, Cluniacum Cœnobium petiit, & Monachus ibi effectus est. Qui legere & cantare tanquam peritus Clericus sciens, ab Odilone Abbate cogitabatur offerri Episcopo ad gradus altaris. At prudenter tractans venerandus Abbas, litteris directis ad Papam Romanum, consultum expostulat, & crimen Monachi intimat: cui Apostolicus talia commendat. Impossibile est talem ad aliquem gradum prouehi, nec etiam offerre potest oblationem ad manus Sacerdotis, ne forte pro eo vno in plures furor Domini descendat. Sed nec communionem sanctam accipere potest. In exitu autem vitæ pro misericordia ei viaticum detur.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	STATVTVM S. ODILONIS Abbatis, de Defunctis.	??	??	DECRETVM est a beatissimo Patre Domino Odilone, vna cum consensu & rogatu omniū fratrū Cluniacensium, vt sicut in Ecclesiis Dei, quæ per orbē terrarum longe lateque constructæ sunt, in die Calendarum Nouembrium agitur festiuitas omnium sanctorum, ita agatur apud nos festiuo more cōmemoratio omnium fidelium defunctorum, qui ab initio mundi fuerunt vsque in finem, tali modo. Ipso die supradicto post Capitulum faciant eleemosynam Decanus & Cellerarius de pane & vino omnibus superuenientibus pauperibus, sicut mos est agi in cœna Domini. Et quicquid ipso die ex refectione fratrū remanserit ad prandium, ex integro recipiat Eleemosynarius, nisi tantum panem & vinum, quæ post cœnam recipiat. Ipso etiam die post vespertinalem Synaxim, pulsentur omnia signa, & agatur officium pro defunctis. Ad missam vero matutinalem, festiuo more agitur officium, omnia signa pulsentur. Tractus a duobus fratribus cantetur, cuncti fratres offerant: priuatim & publice Missas celebrent pro requie omnium animarum fidelium, & duodecim pauperes reficiantur. Et vt hoc decretum perpetuum vigorem obtineat, volumus & petimus & præcipimus tam in loco hoc, quam in cunctis ad istum locum pertinentibus, seruetur. Et si alius aliquis ex ista nostra fideli inuentione sumpserit exemplum, particeps omnium bonorum efficiatur votorum. Ergo qualiter omnium memoria Christicolarum semel in anno agatur monuimus & præcepimus, dignum profecto ducimus, vt pro nostrorum fratrum animabus, sub almi Benedicti norma in Cœnobiis Deo militantibus, in diuinis aliquid obsequiis plus more solito adaugeamus. Necnon vt memoria chari nostri Imperatoris Heinrici cum eisdem præcipue agatur, constituimus: vt merito debemus, multis ab ipso ditati opibus. Scilicet ad vigiliam mortuorum, post Psalmum Ad Dominum cum tribularer, qui post lectiones recitatur, Domine quid multiplicati sunt, dicamus. Ad matutinas vel post, De profundis, Vsquequo Domine. Ad vesperas post Lauda anima mea. Nisi quia Dominus. Deus auribus nostris. Post Domine refugium. Dominus regit me. Ad letaniam. Iudica me Deus & discerne. Et ita diuina fauente gratia, vt præmisimus eorum agatur memoria per omnia futura tempora, tam in hoc loco quam in omnibus ad hunc respicientibus. [Auctoritas diuinæ legis nos admonet, vt in domo Domini quæ est Ecclesia fidelium, vnusquisque deuotorum pro viribus a Domino sibi collatis, aliquid offerre studeat, ne scilicet, vt piger seruus, pro talenti absconsione iure a Domino damnetur, sed potius cum bono seruo pro lucro fideliter multiplicato, digna mercede remuneretur].	
S. Odilo Abbas Clun. V.	VETERVM, DE S. ODILONE ABBATE CLVNIACENSI, ET EIVS OPERIBVS, TESTIMONIA. FVLBERTVS CARNOTENSIS EPISCOPUS Epist. XXXI. ad Leuthericum Primatem suum.	??	??	OMITTO præterita, de futuris plurimū bonę spei capio, ex eo quod nunc cū sanctis viris ac sapientibus agis, Patrem nostrum Odilonem loquor, & asseclas eius. Consilio enim illorum spero te nō solum animę periculum euadere, sed etiam huius vitæ gloriam & honorem posse recuperare.	Idem Epist. LXVI. ad Coepiscopum suum O.	Interim vos scire volo quod vtique velle scio, me scilicet ad præsens Dei gratia bene valere, vestris obsequiis spiritualiter instantem, corporaliter apparatum, sicut nemo fidelius, excepto illo, sancto Monachorum Archangelo Odilone, cui me in nullo comparare præsumo. Cuius etiam charitas si, qualiter afficiat animam tuam, agrediar dicere, deficit, ne rem inenarrabilem videar velle narrare. Et paulo post. Sed hoc vnum tandem apud vestram benignitatem deprecor, vt cum nostrum Archangelum vice nostra salutaueritis, cum simplicitate Monastica hilaritatem Angelicam, quæ vobis præsto est, induatis.	Glaber Rodulphus lib. II. Histor. Cap. V.	Qvi etiā [Maiolus] successorē sibi Monachorum patrem præuidit Odilonem. Hic etenim quintus a prædicto Bernone Abbas extitit Cluniensis Cœnobij. Ex quo videlicet Cœnobio per diuersas Prouincias fratres sæpius petiti, atque Monachorum Patres ordinati, plurimum Domino acquisiuerunt lucrum.	Idem Glaber lib. V. Cap. I.	Pater Odilo sæpius plāgere solitus fuerat: Heu proh dolor, inquiens, Quoniam næuus inuidentiæ licet in cæteris grassetur hominibus, tamen in finibus aliquorum Monachaliter viuere professis cubile sibi locauit.	Concilium Cabilonense prouinciale octauum.	Odilo cum suis Monachis ostendit priuilegium quod habebant a Romana Ecclesia, quę eis talem libertatem tribuebat, vt quemcumque vellent adducerent Episcopum, qui faceret ordinationes vel consecrationes in eorum Monasterio.	Continuator Hermanni Contracti ad an. 1049.	Exacto etiam tempore Odilo venerabilis Cluniacensis Cœnobij, & multorum Pater Monasteriorum migrauit ad Dominum.	Sigebertus Gemblacensis ad annum 993.	In Burgūdia Odilo Aruerniæ oriundus, ex Clerico Briuatensi Monachum professus in Cluniacensi Cœnobio, post Maiolum præficitur ipsi Cœnobio: quod per annos LVI. miro religionis feruore rexit & prouexit. Qui egregie præter cætera pietatis insignia, non solum vitæ exemplis, sed etiam miraculis in vita sua claruit. Qui cum reprehenderetur, quod in peccantes misericordior iusto esse videretur, Si damnandus sum, inquit, malo damnari de misericordia, quam de duritia.	Petrus Blesensis Epistola 133.	Sicut enim beatus Odilo Cluniacensis Abbas in exhortationibus scribit, Istorum [heremitarum] singuli vna hora diei, Dominicæ Passionis nostræque Redemptionis beneficia quasi in fasciculum memoriæ deuote ac fideliter colligebāt, & sic in timore ac humilitate hæc ad fruendum suauiter, firmiter in sua conscientia recondentes, corpus Domini spiritualiter manducabant.	Chronicon Biblioth. Collegij Regij Nauarræ MS. ad annum MXX.	Florebat Religio per famosos Abbates sanctitate præstantes, in Burgundia per Odilonem Cluniacensem pietate insignem, & Guillelmum Diuionensem.	Liber Consuetudinum Cœnobij Cluniacensis, MS. ac vetustus, Cap. de Ordine Librorum qui leguntur ad Collationem.	Item Sermo S. Odilonis de Natiuitate, Dominicæ Natiuitatis. Item Sermo S. Odilonis de Epiphania, O fraterna charitas. Sermo S. Odilonis de Purificatione, Omnipotentis Dei. Sermo S. Odilonis de Incarnatione Dominica, Dominicæ Incarnationis. Item Sermo S. Odilonis de Resurrectione Christi, Certissima fiducia est. Item vnde supra, Quamuis, fratres dilectissimi. Sermo beati Odilonis de Ascensione Domini, Postquam Dominus & Saluator. Sermo beati Odilonis de Natiuitate S. Ioannis Baptistæ, Ortum Dominici Præcursoris. Sermo beati Odilonis de solemnitate Apostolorum Petri & Pauli, In exordio vigiliarum. Sermo beati Odilonis de Assumptione beatæ Mariæ, Congrue satis. Sermo beati Odilonis de sancta Cruce, Post illum singularem.	Vvernerus Rollewinkius in Fasciculo temporum, ad an. 1004.	Odilo vir sāctus Abbas Cluniacensis, successor S. Maioli. Hic diem animarum instituit post festum omnium Sanctorum tempore Ioannis XVIII. quod postea per totam Ecclesiam approbatum est.	Vincentius Bellouacensis lib. 26. Speculi Historialis cap. 102.	Anno Othonis decimo in Burgundia Odilo ex Clerico Binacensi Monachus professus, Cluniaci fit Abbas post Maiolum, per annos quinquaginta sex miro religionis feruore spectabilis. Et cap. 109. Idem sanctus Abbas, scilicet Odilo, sermones quosdam festiuos, qui a Monachis Ordinis sui frequentantur, eleganter composuit.	Chronicon Lemouicense MS.	Post Maiolum Odilo Aruerniæ oriundus ex Clerico Briuatensi Monachum professus in Cluniacensi Cœnobio, præficitur ipsi Cœnobio, quod per annos LVI. miro religionis feruore rexit, & prouexit. Qui egregia & maxima pietate insignis non solum vitæ exemplis, sed miraculis in vita sua claruit. Qui cum reprehenderetur quod in peccantes minus durior iusto esse videretur. Si damnandus sum, inquit, malo damnari de misericordia, quam de duritia. Et post pauca. Anno Henrici Imp. IX. Odilo virgo centenarius Abbas Cluniacensis dormiuit in Domino.	Chronicon S. Petri Viui Senon. MS. ad an. 1027.	Florebat hoc tempore Ecclesiastica religio per Abbates memorabiles, in Frācia quidem, & in Burgundia, per Odilonem Cluniacensem pietate insignem, per Guillermum Diuionensem seueritate reuerendum: in Lotharingia per Richardum Viridunensem pia grauitate, & graui pietate discretum.	Platina in vita Ioannis XV.	Fvisse tamen in pretio hac tempestate constat & Odilonem Abbatem Cluniacensem, & Berengarium Turonensem, viros sanctitate & doctrina insignes, quanquam sint qui dicant Berengarium amplitudine doctrinæ confisum primo in fide errasse, &c.	Author Chronici Chronicorum.	Odilo post Maiolum sanctum Abbatē Cluniacensem, qui in Cluniaco magnum sui apud posteros vita & miraculis exemplum reliquit, hac tempestate floruit: qui ex Clerico Bernacensi monachum professus, Cluniaci fit Abbas. Qui rexit Monasterium per annos LVI. miro religionis feruore. Qui inter cætera suæ sanctitatis memoranda, commemorationem omnium defunctorum post festum omnium Sanctorum in Burgundia primum adinuenit & instituit. Quod quidem sanctum institutum ad omnes Ecclesias Ioannes XVI. Pontifex obseruandum transmisit & approbauit. Is anno incarnationis 1048. nocte Circuncisionis beatum spiritum reddidit Deo.	Lupoldus Bebenburgensis, In libro de veterum Principum Germanorum Fide & Religione, Cap. 13.	Si quis Adelheidis in diuino cultu vigilantiam, ac aliarum virtutum eius merita, necnon quot Ecclesias construxerit, vel reparauerit, scire voluerit: de his ex ipsius vita, quam venerabilis Odilo Abbas Cluniacēsis plene descripsit, quæ in quibusdam Germaniæ ac Burgundiæ Ecclesiis reperitur, plenius poterit informari.	Ioan. Trithemius lib. 2. de viris Illustrib. Ordinis S. Benedicti, cap. 75.	Odilo Abbas Cluniacensis, vir doctus, & sanctus, multis & in vita, & post mortem coruscans miraculis, sertur multos egregios ad fratres Sermones edidisse, quos salutis suæ amatores illo tempore studiose legebant. Si quid amplius edidit, ad notitiam meam non peruenit. Huius vitam Petrus Damiani claro descripsit eloquio. Moritur anno Domini 1048. Indictione prima, ætatis suæ 87. Abbatiæ autem 56.	Idem lib. 3. cap. 235.	Odilo Abbas quintus Cluniacensis, post sanctum Maiolum rexit idem Cœnobium 56. annis. Vir miro religionis feruore spectabilis, & multis virtutibus, signisque præclarus. Cuius vitā Petrus Damiani descripsit, petente Hugone Cluniacensi Abbate. Moritur tandem plenus dierum & bonorum operum, anno videlicet Dominicæ Incarnationis 1048. ætatis suæ 87. prima die mensis Ianuarij.	Et libro de Scriptoribus Ecclesiasticis.	Odilo Abbas Cluniacensis, Ordinis sancti Benedicti, vir sanctus & eruditus, quinquaginta & sex annis Monasterio præsidens, verbo & exēplo multorum animas direxit ad Christum, cuius vitam virtutibus & miraculis plenam Petrus Damiani Episcopus & Cardinalis Hostiensis luculēto sermone descripsit. Composuit ad ædificationem fratrum suorum,	Sermones elegantes Lib. I.	Moritur sub Henrico Imperatore II. anno Domini 1048. Indict. 1. ætatis suæ anno 87. prima die mensis Ianuarij.	Antonius Posseuinus in Apparatu sacro, Tomo 2.	Sanctus Odilo, qui fertur fuisse diei commemorationis omnium fidelium defunctorum primus institutor, Cluniacensium Abbas, scripsit plures Sermones, qui extant MS. Cluniaci, videlicet,	De Natiuitate Domini Ser. I. Dominicæ Natiuitatis sanctissimum diem.	De Epiphania Domini Ser. I. O fraterna charitas.	De Purificatione B. Mariæ Ser. I. Omnipotentis Dei patris omnipotens sermo.	De Incarnatione Dominica, Ser. I. Dominicæ Incarnationis.	De Resurrectione Domini Serm. III. Quorum primus incipit, Certissima fiducia est Christianorum. Secundus, Quamuis fratres charissimi. Tertius, Hodie dilectissimi fratres.	De Ascensione Domini Ser. I. Postquam Dominus Saluator noster.	De Pentecoste Ser. I. Indicibilis & immensa præsentis diei Maiestas.	De Natiuitate S. Ioan. Bapt. Ser. I. In exordio vigiliarum Apostolicæ solemnitatis.	De Assumptione beatæ Mariæ Ser. I. Congruum satis & conueniens videtur.	De S. Cruce Ser. I. Post illum singularem. Vixit anno 1034.	Martyrologium Romanum ad diem Cal. Ianuar.	Apud Siluiniacum depositio sancti Odilonis Abbatis Cluniacensis, qui primus commemorationem omnium fidelium defunctorum prima die post festum omnium Sanctorum, in suis Monasteriis fieri præcepit: quem ritum post vniuersalis Ecclesia recipiens comprobauit. Eadem habet & Martyrologium Monasticum Benedictinum, nisi quod addit, Cuius festiuitas secunda die Ianuarij a Monachis Cluniacensibus celebratur.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	TRANSLATIO CORPORIS SANCTI ODILONIS A ROGERIO BITVRIC. ARCHIEPISCOPO FACTA.	??	Ex Chartulario Siluiniacensi.	ROGERIVS permissione diuina Bituricensis Archiepiscopus, Vniuersis Christi fidelibus salutem in Domino sempiternam. Noueritis quod de licentia & mādato sanctissimi in Christo Patris Domini nostri, Domini Clementis, digna Dei prouidentia Papæ sexti. Nos vna cum reuerendis in Christo patribus domnis Capitulien. Augustinorum, & Saulonien. Prædicatorū Ordinis Episcopis, & quamplurimis Abbatibus, Prælatis & personis Ecclesiasticis ad hæc vocatis, & insimul in Ecclesia Siluiniacensi Cluniacensis Ordinis Claromontensis diocesis, congregatis, venerabile corpus almi Confessoris B. Odilonis, de loco in quo hactenus ibidem tumulatum extitit, solemniter releuauimus, iuxta sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ traditam nobis formam, ordinationem atque modum, ac ipsius S. Confessoris caput, & alia corporis membra vidimus, & propriis manibus tetigimus, tenuimus, & palpauimus, & eadem in capsa posuimus, & recōdidimus honorifice & decenter. Nos enim pensatis huiusmodi sancti Confessoris meritis, quæ nos ad sui reuelationem adduxerunt deuote, & attraxerunt: cupientes totis viribus incrementum laudis, & honoris eiusdē exercere, vt a Christi fidelibus congruis honorib. & laudib. decoretur, & etiam veneretur, necnō vt Ecclesia memorata, eo libentius causa deuotionis, ab ipsis Christi fidelibus visitetur, ac etiam frequentetur, de omnipotentis Dei misericordia, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum, & beati Stephani Protomartyris patroni nostri, eius authoritate confisi omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui in eiusdem almi Confessoris festiuitatibus, & specialiter in die releuationis eiusdem, & per ipsius octauas, ipsam Ecclesiam annis singulis visitauerint, quadraginta dies de iniunctis sibi pœnitentiis futuris, & perpetuis temporibus duraturis, misericorditer in Domino relaxamus. Præterea volumus, & concedimus de speciali gratia, quod quilibet Prædicator, qui in Ecclesia præfata populo ibidem existenti verba diuina prædicabit, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui in prædicatione eiusmodi præsentes extiterint, ex parte & authoritate nostra viginti dies de indulgentia concedere valeat, & conferre, quando & quotiescumque prædicationis officium contigerit exercere. In quorum omnium testimonium præsentes litteras fecimus munimine nostri sigilli roborari. Datum apud Tolon. Claromontensis diocesis, nostram Prouinciam visitantes, die XXI Iunij. Anno Domini MCCCXLV. Signatum, Guillermus Vincenti.	Vide supra Diplomata quorundam Pontificum de Translatione corporis S. Maioli. prædecessoris B. Odilonis pag. 309.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	EPISTOLÆ ALIQVOT ODILONIS ABBATIS CLVNIACENSIS AD FVLBERTVM CARNOT. EPISC. & Fulberti ac aliorum ad Odilonem. DOMINO ET VENERABILI, SANCTOQVE carissimo fratri & compresbytero Fulberto, frater Odilo salutem in Domino.	??	??	DILECTISSIME vir, quid sibi vult quæstio prolata nobis a quodam vestro fideli Clerico, placuit, vt ipse fatetur, paternitati vestræ, me, licet indignū, iudicem fieri vitæ vestræ, mandando mihi, vt literatim describerem vobis quid mihi videtur de vestra, quantum dici fas est, irreprehēsibili conuersatione. Sed oculi caligine cæcitatis obtecti non valent perspicue intueri splendorem firmamenti, & globos stellarum cœli. Splēdorem firmamenti voco & stellam: stellam etiam matutinam te vocabo, Dianelis Prophetæ vsus testimonio, Qui docti fuerint, inquit, fulgebunt sicut splendor firmamenti. Et qui ad iustitiam erudiunt multos, sicut stellæ in perpetuas æternitates. Vos enim, qui talis ac tantus estis, quem nec quidem digne cogitare valeo, nostro debetis ęstimari iudicio? Nos enim, qui ignorantiæ tenebris pressi, nosmetipsos non possumus dignoscere, iustorum vitam nostro arbitrio nullomodo debemus æstimare. Vos omnis homo adeo laude dignum merito iudicat, vt plus de vobis mirari libeat, quam aliquid dicere liceat. Obrueretur intellectus nostræ paruitatis pondere vestræ quæstionis, nisi esset in promptu recordatio diuini sermonis. Vt enim daret exemplum fidelibus auctor vitæ & salutis, vt ipse melius scitis, vtpote vir per omnia Euangelicus, veniens in partes Cæsareæ Philippi, interrogabat discipulos suos, Quem dicunt homines esse filium hominis? Et post pauca. Vos autem quem me esse dicitis? Non idcirco interrogat, quem nemo nouit, & quem nihil latet, veluti qui nesciat, sed vt Prælatis Ecclesiæ exemplum de se interrogādi præbeat. Et ideo unusquisque Præpositus Ecclesiæ a subditis debet exquirere, cuius famæ, cuiusue sit opinionis; & si aliquid de se audierit, Deo, a quo, si quid boni est, habeat gratias & referat, vt de virtutibus in virtutem ipso annuente felici cursu perueniat, vsquequo Dominum Deorum in Sion videre queat: si vero sinistrum aliquid de se audierit, pœniteat, & de cætero sollicite emendare satagat. Sed & si vos mouet, exemplo Doctorum de vobis interrogandi auctoritas, prædicanda a nobis est vestræ sapientiæ claritas, vestræ fidei puritas, vestræque industriæ probitas: quippe quia caret omnino silētio veritas, sed ab homine idiota & sine litteris non potest prædicari Deo amabilis, & in mundo odibilis. Hæc de vobis nunc & alias, & in communi locutione, non aliqua fraude adulationis deceptus, non alicuius muneris, laudis, vel pecuniæ cupidus retuli: sed, quod veraciter credo, & quod vt fiat quam maxime opto, dicere etiam nō recuso, nec recusabo. Si autem me adulatorem iudicaueritis, audite scripturam, Fili mi, si te lactauerint peccatores, ne acquiescas illis. Non est tamen culpabile, si illos laudemus, quos dignos laude credimus, dicēte Scriptura, Laudet te alienum, & non os tuum. Si autem aliquis velit opponere quod scriptura dicit, Ne laudes hominem in vita sua: & ego assentior, quia mortali vita vos mortuos existimo, qui ab Apostolo audistis, Mortui enim estis, & vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Et cum ipso & verbis, & operibus dicitis. Si enim viuimus, Domino viuimus: si vero morimur, Domino morimur. Siue enim viuimus, siue morimur, Domini sumus. De cætero, carissime, vt quidam Sapiens ait, Omnia fugere poterit homo præter cor suum. Non enim potest a se quisquam recedere. Vbicumque enim abierit, conscientia sua illum non derelinquit. Et Apostolus Paulus, Nemo scit quæ sunt hominis, nisi spiritus hominis, qui in ipso est. Dicerem tamen aliquid exhortandi gratia, sed quomodo debet docere indoctus, quem vnctio spiritualis docet de omnibus? Sed illud reticem Euangelicum, Adhuc vnum tibi deest. Quid illud sit, quamoptime nosti. Vale.	Venerabili Patri suo Odiloni Fulbertus sacerdos, non meriti confidentia, sed pietatis affectu præsumptum orationis suffragium.	Magnum mihi desiderium fuit, & adhuc quidem est ad vos veniendi, sed obortæ nuper in nostro Episcopatu dissentionum causæ propositum iter omittere coegerunt. Quod vobis quāprimum his pauculis apicibus significare curaui, ne sublimitas vestra sit ad pręsens de meæ pusillitatis expectatione suspensa. Veniam autem aliquando, si licuerit, ad vos, quos vere inhabitat Spiritus sanctus, consilium diuini oraculi petiturus. Valete in Domino semper, iterum dico valete.	Prudenter & præclare magnifico Patri O. Fulbertus suus.	Vt ab alio liberaliter acceptus, sic numquam quas opere nequeo, affectu saltem gratias recompenso. Tali enim apparatu in Epistola tua dignatus sum, quali non festiuior expectetur in ferculo Salomonis inter organa vatum, & ardentes cincendelas virginum. Angelicum mihi manna posuisti, non sine mystica dape columbarum ac turturum. Propinabas interea charitatis nectar. Quo inhianter hausto, & ad cordis interiora transmisso, si non Prophetice, vt Dauid, verbum bonum, panegyrice tamen, vt fit, & imprecatorie, sicut filio refocillatus Israel tibi Patri filius eructare gaudebam. Paterna deinde cura significasti, te meæ valetudinis habitum sagaciter explorasse, atque vbi vitalis calor aliquod in me dabat sospitatis indicium gratulari, dolere morbi signum, & formidare periculum. Nec vero tandem benignitas tua plagam meam relinquere passa est suæ curationis exortē, quin arte diuina mirabiliter vsus, liquorē quēdā instar vini Samij prius infudisti qui indigestū humorem excoqueret: dehinc alterū oliuo persimilē, quo totus omnino tumor atq. dolor mitigatus abscederet. Nunc ergo tua curatus industria, tuis epulis recreatus, dignum duco vt omnes meæ vires tuæ voluntatis semper adminiculētur effectui. Nec aliquatenus a sua sentētia discrepatū ire statuo, qui te cum Domino, quantum homini datur, idem velle atque nolle confido. Decet itaque, Pater, vt tu quoque vicissim me tuum seruulum, de te pendentem, teque non sine magna fiducia respectantem, sacris intercessionibus adiuues. Sum enim valde miserabilis homo, qui cum ad propriam non sufficerem, ad publicā curam nescio qua, seu ratione, seu temeritate perductus sum: idque certe est, neque dissimules, quod te specialiter mihi facit consilij atque auxilij debitorem, quod te suasore non desero hunc laborem. Vale.	Sanctissimo atque dilectissimo Patri O. Fulbertus humilis sacerdos Orationis suffragium.	Volebam vobis occurrere, Pater, vt mandaui per R. diaconem meum: sed domestici mei nouo quodam rumore permoti, nec me iter ad præsens agere, nec se itineris mei fore comites adquiescunt, donec tutius id fieri posse perpendant.	Fulbertus indignus Episcopus ineffabiliter claro Patri, & domino suo O. cum Cherubin & Seraphin odas loqui.	Qvantas animo concipere possum tibi gratias habeo, sancte Pater, qui meo arbitratu tædiosam, & vix tolerabilem importunitatem meam quasi pro deliciis habes, seruoque & sua tibi debenti omnia versa vice dominus paras obsequia. Vere viuit hic, & fulgurat illa fortis & speciosa charitas, quæ, secundum Apostolum, patiēs est, benigna est, & cuius vigor numquam excidit: hac denique præsentialiter fruendi desiderio maceror, sed graui ad præsens difficultate detineor. Malefactor enim ille Gaufridus, quem pro multis facinoribus excommunicaueram, incerto vtrum desperatus, an versus in amentiam, collecta multitudine militum quo ducendi essent ignorantiū, villas nostras improuiso incendio concremauit, nobisque quantas potest machinatur insidias. Super his itaque, ne tantæ causæ indiscussæ, vel inultæ remaneant, necessario mihi conueniendus est penitus Odo Comes. Quod si dissimulauerit, restabit Regis & Richardi rogare patrocinia. Quod si isti quoque opitulari neglexerint, quid melius mihi restet non video, quam hæc missa facere, & Christo secretius deseruire. Valete.	Quem super omnes Abbates diligunt sanctissimo Patri O. Canonici sanctæ Mariæ Carnotensis, omnium virtutum gratia præfulgere.	Obsecramus vos in nomine sanctæ Trinitatis ne faueatis contra ius & fas Theodorico simulato Episcopo, neque suadeatis Odoni Comiti facere cum eo concordiam, contra sanctorū Canonum auctoritatem. Clarissimum speculum posuit vos Deus in mundo, videte de qualibet nigredine obscuremini, qua offuscantur alij, sed sēper vero lumine resplendeatis, quo & alij possint illustrari. Valete beatissime Pater, & rescribite nobis, quid melius de hac causa vobis videtur.	Clarorum virorum illustrissimo Odiloni Cluniensis Cœnobij Patri, Glaber Rodulphus.	Ivstissima studiosorum fratrum querimonia interdumq. propria sæpius permotus, cur diebus nostri temporis non quispiam existeret, qui futuris post nos multiplicia hęc quæ videntur fieri tam in Ecclesiis Dei, quam in plebibus, minime abdenda qualicumque styli pernotatione mandaret, præsertim cum, Saluatore teste, vsque in vltimam extremi diei horam sancto Spiritu cooperāte, ipse facturus sit in mundo noua cum Patre. Et quoniam in spatio fere ducentorum annorum nemo ista appetens extitit, id est post Bedam Britaniæ Presbyterum, seu Italiæ Paulum, qui historialiter quippiam posteris misisset scriptum: quorum vterque Historiam propriæ gētis, vel patriæ condidit, dum videlicet constet tam in orbe Romano, quam in transmarinis seu barbaris Prouinciis perplura deuenisse, quę si memoriæ commendarentur, proficua nimium hominibus forēt, atque ad commodandum quibusque cautelæ studium potissimum iuuarent. Non secus ergo quæ dicuntur, quin solito multiplicius circa millesimū humanitatis Christi Saluatoris contigerunt annū: & iccirco prout valeo, vestræ præceptioni ac fraternæ voluntati obedio primitus duntaxat ostensurus, quāquam salus annorum a mundi origine pernotata secundum Hebræorum historias a septuaginta Interpretum translatione discrepet. Illud tamē certissime commendamus, quod annus incarnati Verbi millesimus secundus ipse sit regni Henrici Saxonum Regis primus. Idem annus Domini millesimus fuit regni Roberti Francorū Regis tertiusdecimus. Isti igitur duo in nostro citramarino orbe tunc Christianissimi atque præmaximi habebantur. Quorum primus, videlicet Henricus, Romanum postmodum sumpsit Imperium. Iccirco vero illorum memoriale seriei temporum stabiliuimus. Præterea, quoniam de quatuor mundani Orbis partium euentibus relaturi sumus, dignum videtur, & cordi est, qui vtique Religiosis loquimur, vt vim diuinæ & abstractæ quaternitatis, eiusque conformem conuenientiam, Domino præeunte, suscepto Operi inseramus.	Feruntur & Abbonis Floriacensis Epistolæ aliquot ad Odilonem: sed quia nunc ad manum non sunt, hic desiderabuntur.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	VITA SANCTÆ ADALHEIDIS IMPERATRICIS, A B. ODILONE ABBATE CLVNIACENSI DESCRIPTA. PRÆFATIO.	??	??	DOMINO Andreæ venerando Abbati, cunctisq. fratribus sibi commissis, in suburbio Ticinensis vrbis, Domino & Saluatori nostro deuote famulantibus, Frater Odilo Cluniensium pauperum cunctorum peripsema, præsentis vitæ prospera & sempiterna gaudia. Epitaphium Dominæ nostræ Adalheidæ Imperatricis Augustæ descriptū stilo paupere, vestræ fraternitati curaui transmittere, ratum fore diiudicans, vt apud vos eius continua recolatur memoria: cuius industria atq. prudentia vestri Monasterij a fundamentis creuerunt ædificia, cuiusque sustentamine larga continuat in munificentia. Non enim ad hoc tam grandem materiem vili breuique sermone perstrinximus, vt ad laudem tantę virtutis atque nobilitatis, oratio nostra sufficiat: sed vt aliquis inde vir adeo eruditus occasionem scribendi suscipiat, quatinus res eminens, eminentioribus enucleata sermonibus, Imperatricum ac Reginarum sonet in aurib., vt dum magna de magnis audierint, & eam, de qua loquimur, gressibus honestatis sequi studuerint: saltim per eas cura domestica vigeat, sicut per eam Respublica longe lateque valebat.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	TEXTVS VITÆ	??	??	IN huius igitur ætatis nostræ temporibus, cuncta disponens, totiusq. honoris & honestatis largiter Dominus, primo Ottone in sceptris feliciter agente Romanæ Reipublicæ, in femineo sexu præstitit venerabile decus. Multorum etenim bonorum tunc accidentium, atque virtutum post Deum auctrix, diuæ celebrisque memoriæ Adalheida extitit Imperatrix. Quā cum memoriæ succedentium scriptis commēdare satagimus, timeo ne digne reprehēdamur, ideo, quia tantæ nobilitatis atque virtutis materiem minus idonei paupere stilo explicare conamur. Quisquis nos reprehenderit, vtpote reprehensionis dignos, siue propter incultum sermonem, seu propter rem nouiter inceptam, & propter naturalis eloquij simplicitatē, sciat, proculdubio, sciat, quia non inuitauit nos ad hoc humanæ laudis appetitus, sed veræ & sincerissimæ charitatis affectus. Si abhorrere vis, quippe vt merito debes, lector, nostri ingenioli rusticitatē, attende ipsius, quam commendare cœpimus, mentis & corporis nobilitatem. Si enim vis expectare virum tanta eloquentia vel sapientia pręditum, qui huius feminæ possit conuenienter describere vitam, necesse est aut Cicero Rhetor reuocetur ab inferis, aut Hieronymus Presbyter transmittatur e superis. Si enim ille sanctus & incomparabilis in diuina & humana sapientia sacer Hieronymus fuisset istius Augustæ temporibus, si Paulam & Eustochium, Marcellam quoq. & Melaniam, Fabiolam quoque & Blesillam, Lætam & Demetriadē, septiesque percussam commendare curauit libris & Epistolis, commendaret vtique istam haud voluminibus paucis. Si enim deest talis vt Hieronymus, aut aliquis alius liberalibus disciplinis adeo eruditus, qui possit digne tantæ feminæ mores & vitā describere, adgrediamur nos indocti Deo iuuante pro posse.	Hęc regio ac religioso stemmate orta, cum adhuc esset iuuencula, & sextum decimū ætatis suæ ageret annū, Deo donante adepta est Regale matrimoniū. Iuncta scilicet Regi Lothario, Hugonis ditissimi Regis Italici filio, ex cuius contubernio filiā habuit, ex qua Lotharius Rex Francorum Ludouicum Regem genuit, qui sine liberis mortuus, regio more Compendio dignoscitur fuisse sepultus. Supradicto vero Lothario ante annū circiter tertium, postquam Dominam Adalheidam duxerat, defuncto: remāsit ipsa viduata viro, priuata regno, destituta maritali solatio. Adfuit ei persecutio mordax, quæ solet purgare electos, veluti aurū fornax. [Nō ergo accidit ei tale quid propriis exigentibus meritis, sed, vt credimus, potius ex accedentibus diuinæ prouidentiæ donis.] Affuit ei, vt vere fatear, nutu diuino exterius corporalis afflictio, ne intus cremaret eam, vt pote iuuēculam, incentiua carnis libido, voluit eam Dominus tot verberibus atteri, ne secundum sententiā Apostoli Pauli. Esset viuens vidua in deliciis mortua. Voluit enim eam paterno affectu tot perpeti pericula, ne esset indigna illa filiatione [diuina] de qua loquitur scriptura. Castigat Dominus omnē filiū que recipit. Sæpe enim inde gratias Deo referebat, & cū familiaribus fidelibus conferebat, quanta & qualia tunc temporis passa fuerat, & quam misericorditer eam Dominus de manibus inimicorum suorum liberauerat. Indicabat enim oportunius sibi fuisse, vt ad tempus temporalibus fuisset occupata anxietatib., quā viuens in deliciis perpetuę mortis esset subdita legib. Postquā enim mortuus est Lotharius vir eius, honorē regni Italici adeptus est quidā vir nomine Beringarius, qui habebat coniugem nomine Willam. A quibus indecenter innocens capta, diuersis angustata cruciatibus, capillis cæsarie detractis, pugnis frequenter agitata & calcibus, vna tantum comite famula, ad vltimū tetris inclusa carceribus, liberata diuinitus, postmodum ordinante Deo, imperialibus est sublimata culminibus. In ipsa enim nocte qua educebatur de carcere, incidit in quandam paludem, vbi per dies & noctes sine cibo & potu mansit perseuerans, auxilium a Deo sibi subuenire deposcēs. Tali cum esset detenta periculo, venit quidam subito piscator nauigio, deferens in nauicula piscem, qui vocatur Sturio. Quas cum vidisset, interrogauit, quæ essent, aut quid agerent ibi. Dederunt sibi responsum secundum instantem necessitatem, satis congruum. Videsne quod hic humano consilio peregrinamur destitutæ, & quod durius est, solitudine periclitamur & fame? Si potes aliquid nobis victus impende, sin autem solatium prębe. Qui misericordia super eas motus, sicut ipse, a quo mittebatur, fuerat quondam super pauperes in deserto fame periclitantes Christus, dixit eis. Nihil nobis adest ad victus necessaria, nisi tantum piscis & aqua. Habebat ignem secum, sicut solent illi qui piscationis exercent negotium. Accensus est ignis, præparatus est piscis. Sumpsit cibum Regina, seruiuit piscator & famula. Dum hæc agerentur superuenit quidam Clericus, qui ei fuerat captiuitatis & fugæ socius, nuntians adesse exercitum militum armatorum, qui eam cum gaudio accipientes, duxerunt secum ad quoddam inexpugnabile castrum.	Postea enim consultu Italicorum principum, præueniente gratia Dei, de solio Regni, ad arcem peruenit Imperij. Hæc enim Augustarum omniū Augustissima nominari & venerari est digna. Nemo ante illam ita auxit Rempublicam. Ceruicosam Germaniam, ac fœcundam Italiam, has cum suis principibus Romanis subdidit arcibus. Ottonem Regem nobilem, Romæ præfecit Cæsarē, ex quo genuit filium imperio dignissimum. De nobilitate carnis satis dicta sufficiant. Nobilitatē vero mentis, quomodo vel qualiter exercuit, nemo mortalium dicere sufficit, sed vt pro modulo compendiose loquar,	Spe, fideque certa, [atque] gemina [pleniter] charitate referta,	Iusta satis, fortis, prudens, nimiumque modesta	Extitit, & vixit fœlix, dum secula rexit,	Auxilio Domini moderantis climata Cosmi.	Prolata tamen Salomonis sapientis famina, huic sanctissimæ conueniunt feminæ, Manus suas, inquit, aperuit inopi, & palmas suas extendit ad pauperem. Non timebit domui suæ a frigoribus niuis: omnes enim domestici eius vestiti sunt duplicibus. Stragulatam vestem fecit sibi, byssus & purpura indumentum eius. Nobilis in portis vir eius, quando sederit cum senioribus terræ. Fortitudo & decor indumentum eius, & ridebit in die nouissimo. Os suum aperuit sapientiæ, & lex clementiæ in lingua eius. Considerauit semitas domus suæ, & panem ociosa non comedit. Surrexerunt filij eius, & beatissimam prædicauerunt, & vir eius laudauit eam. Multæ filiæ congregauerunt diuitias, tu supergressa es vniuersas. Hæc enim quæ de ea dicimus, non modo auditu, sed & visu & experimento cognouimus. Multa ab ea salutis verba audiuimus, plurima dona suscepimus. Sæpe enim indigentes nummo, fecit esse claros honoribus. Hæc ad decorem mundi, primi & maximi Ottonis, toto orbe famosissimi Imperatoris coniux, & ad multorum profectum Imperatorum, genitrix: illa meruit benedictione potiri, quam meruisse perfrui legimus Tobiam, in eiusdem Patris volumine, videlicet vt videret filios filiorum vsque in tertiam generationem.	Postquam enim Augustissimus Otto vniuersę carnis ingressus est viam, Augusta cum filio Romani Imperij fœliciter diu gubernauit monarchiam. Sed postquam diuino nutu ipsius Augustæ meritis & industria solidatus fuerat Romani Imperij principatus, non defuerunt viri iniqui, qui inter eos nisi sunt seminare discordiam. Quorum deceptus adulatione, recessit corde Cæsar a matre. Si commendaremus literis, quanta & qualia passa fuerit tunc temporis, derogare videremur speciem tanti generis. Non enim debemus perstringere stilo, quod cito sedauit humilis satisfactio. Filium diligens, auctores discordiæ ferre non valens, secundum Apostoli præceptum, dans ad modicum iræ locum, paternum decreuit expetere Regnum. Vbi a fratre Rege scilicet Chuonrado, & nobilissima Mathilde, eius coniuge benigne & honorabiliter est suscepta. Tristabatur de absentia eius Germania, lætabatur in aduentu eius tota Burgundia, exultabat Lugdunus Philosophiæ quondam mater & nutrix, Vrbs inclita, necnon Viēna, nobilis sedes regia. Postmodum vero Cæsar Otto ductus pœnitentia, direxit legationem Regi auunculo, & sanctæ recordationis Patri Maiolo, sub celerrima festinatione obnixius deprecās, vt gratiam Matris quam suis exigentibus culpis perdiderat, eorum interuentibus promereri posset, orans iterum eos & obsecrans, vt quantocius possent vna cum Augusta matre Papiam ei studerent occurrere. Tantorum enim virorum vsa cōsilio, apud Papiam tempore statuto occurrit mater filio. Quo cum mutuo se cernerent, flendo & lachrymādo toto corpore solo prostrati, humiliter se salutare cœperunt. Affuit in filio humilis pœnitudo, erat in matre liberalis remissio, permansit in vtrisque de cætero perpetuæ pacis indiuisa connexio.	Non post multum vero temporis, vnico orbata filio: cui successit tertius, ex Græca genitus Otto. Igitur recidiuis diu afflicta verberibus, nō possumus enarrare per singula, quot & qualia post mortem filij, sibi successerunt incommoda. Licet illa Imperatrix Græca sibi & aliis fuisset satis vtilis & optima, socrui tamen Augustæ fuit ex parte contraria. Ad postremum vero cuiusdam Græci aliorumque adulantium consilio fruens, minabatur ei quasi manu designando dicens. Si integrum annum superuixero, non dominabitur Adalheida in toto mundo, quod nō possit circumdari palmo vno. Quā sententiam inconsulte prolatam, diuina censura fecit esse veracem. Ante quatuor hebdomadas Græca Imperatrix ab hac luce discessit, Augusta Adalheida superstes felixque remansit. Perseuerabat discrimina mundi lugens & deflens, curam tamen Romani imperij necessario gerens. Otto vero tertius vnici sui filius, a primatibus regni felicissime & honestissime educatus, nihil erga illam egit, nisi quod illam & illum decuit. Idcirco meritis auiæ, & industria Primatum, Romanum adeptus est principatum. Ab ipsa enim ætate primæua, iamdicta Imperatrix multa ab extraneis, siue a domesticis fuerat perpessa, vt posset dicere cum propheta. Sæpe expugnauerunt me a iuuentute mea, & cætera. Dicebat enim sępe illud Apostoli. Existimo enim quod non sunt condignæ passiones huius temporis ad super futuram gloriam quæ reuelabitur in nobis, [Et alio loco]. Si compatimur & conregnabimus, & iterum. Si fuerimus socij passionum, erimus & consolationum. Multis bonum pro malo reddidit, & secundum Domini præceptum, Peccantibus in se ante solis occasum dimisit, nihil ex obiectis iniuriis sibi reseruabat, sed totum Domino committebat, sciens esse dictum a Domino per prophetam. Mihi vindictam, & ego retribuam. Parcite quæso, quibus pepercit, & dicamus pro tempore, quibus in aduersitatibus, quibusue studiis in prosperitatibus inseruire contendit. Quot enim in primis cum Cæsare, inde cum filio, & filij filio, Ottonum videlicet Augustorum & Cæsarum Deo annuente, possederat regna, tot ex propriis sumptibus, ad honorem Regis Regum condidit Monasteria. In patris vero Rodulfi videlicet nobilissimi Regis, & domni Chuonradi fratris regno, loco videlicet Paterniaco vbi matrem Reginam vocabulo Bertam, Deo in omni bonitate deuotam sepulturæ tradidit, in honorem Dei Genitricis Monasterium condidit, & sanctissimo patri Maiolo, suisque successoribus, sua munificentia, & fratris sui Chuonradi Regis præcepto ordinandum perpetuo commisit. Postmodum in Italia iuxta Ticinensem vrbem, Monasterium a fundamentis incœpit, & ad honorem Saluatoris mundi honorifice imperiali auctoritate, & sua largissima donatione perfecit: prædiis & ornamentis amplissime ditauit, ac iam dicto patri Maiolo ordinādum regulariter tradidit. In Saxonia vero post discessum iamdicti Reipublicæ principis, cooperante vnica sapientissima & prudentissima filia, Sanctimonialium Cœnobiis plurima contulit dona.	Ante duodecimum circiter obitus sui annum in loco qui dicitur Salsa, vrbem decreuit fieri, sub libertate Romana, quem affectum postea ad perfectum perduxit effectum. In ipso etiam loco Monasterium a fundamentis miro opere condidit, & ad honorem Dei & Apostolorum principis, tertio imperante Ottone, nepote suo, impręsentiarum secum adstante, quarto decimo Calendas Decembris augustissime & deuotissime a Wideraldo Argentinæ ciuitatis Episcopo consecrari iussit. Et vt maiori auctoritate per succedentia temporum esset ille sacer locus subnixus, cum præfato Cæsare est etiam Episcoporum Cōuentus a sępedicta & sępedicenda Adalheida Augusta, ipsius Cæsaris auia, conuocatus. In ipso vero Monasterio claustrum Monachis satis aptum præparauit, & secundum Regulam S. Benedicti ordinare decreuit. Abbatem ibi præfecit nomine Eccemagnum, boni testimonij virum, humana scientia & diuina sapientia doctum, quem in diuinis litteris habere voluit assidue præceptorem. Ipsum vero Monasterium adeo ditauit & nobilitauit prædiis, ædificiis, auro & gemmis & vestibus pretiosissimis, aliisque variis ornatuum supellectilibus, vt nihil deesset illo in loco Deo famulantibus. Quatuor quos superuixerat annos, Creatori suo sua seque dando, pauperes Christi & seruos sibi adquisiuit amicos, vt cum temporalia deficerent, in æterna tabernacula eam reciperent. Cum igitur summis Reipub. fascibus implicata teneretur, variis miserorum & inopum anxietatibus subsidia præbere non dedignabatur. Cumque mirificis, vt imperiali dignitati cōgruebat, valebat corpus decorare indumentis, & pretiosissimis caput redimire gemmis, talib. se nolebat grauare implicamentis, sed aut pauperibus largienda decernebat, aut Dominicæ crucis vexilla & Christi Euangelia exinde adornari parabat: sedula imitatrix sui existens Redemptoris, qui cum omnium esset altissimus, humanitatis abiecta perpeti non est dedignatus.	Innumeris præterea tam Canonicorum, quam etiam Monachorum & Sanctimonialium Cœnobiis, circumquaque per diuersas orbis partes constitutis, plurima largiebatur beneficia, quatenus Deo famulātium agmina, eius munifica dapsilitate recreata, liberius sibi Reique publicæ diuinitus conferenda implorarent suffragia. In cūctis enim quæ gessit, iustitiæ formam tenuit, communem liberalitatem seruauit, credens eum proculdubio iudicem futurum, quem & occulta non fallant, & indecora offendant, & honesta delectent. Quapropter iustitia cernebatur excelsa liberalitate gratissima, beneficentiæ opera locans supra Christum, quem Beatus Apostolus fundamentum: intelligens prudenter fidem esse fundamentum omnium virtutum. Vsa est ergo perfecta liberalitate, vt silentio quantum valeret opus suum tegeret, & necessitatibus singulorum cuperet subuenire, quatenus eam non labia sua, sed Christi pauperum laudarent ora, vt etiam in ea impletum videretur quod B. Iob voce profertur. Benedictio perituri in me veniebat. Diligenti illud consideratione perpendere studebat, iuxta ipsius vatis assertionē, vt ab eius tecto numquam vacuo sinu pauper exiret, vt talibus intenta commerciis, adquirere valeret in terra viuentium hereditatem supernæ fortis.	Iam iamque vltimo ætatis suæ anno cum non lateret eam, vt credo, exituram de seculo, pacis, vt semper amica, pacis charitatisque causa paternum solum adiit, fidelibus nepotis sui Rodulfi regis inter se litigantibus, quibus potuit pacis fędera contulit, quibus non potuit, more sibi solito Deo totum commisit. De cætero quam studiose, quam deuotissime loca sanctorum curauit visitare: non est facultatis euoluere. In ipso quoque tempore Monasterium Paterniacum adiit, quod ipsa ad honorem Dei Genitricis, pro remedio animæ suæ Matris ibi requiescentis, tam ex suis, quam ex maternis rebus nobiliter condidit, & quod tunc temporis in temporali necessitate fratribus ibi Deo famulantibus, defuit: vt semper erat solita, manu largissima subministrauit. Accidit tunc aliquid nouum, quod huic operi iudicauimus inserendum. Fatigata ex itinere, non potuit more solito manu propria eleemosynam dare pauperibus, & vocauit vnum de fratribus, qui vice sua nummos daret pauperibus. Eius iussu, ventum est ad pauperes. Excessit numerus pauperum denariorum numerum. Timuit Minister minus habere quam indigentibus posset sufficere. Quid multa? Adfuit Augustæ meritis virtus illius, qui quinque ex panibus saciauit millia plebis, multiplicatis denariis, recesserunt pauperes cum munere læti. Egressa inde, locum Agaunensium petiit, vbi rupes felicissima Martyrum millia retinet corpora. Quanta cum deuotione, quanta cum reuerentia, magni Martyris Mauricij sociorumque eius expostulauit suffragia? Quot gemitus eius ibi fuerūt? Quot suspiria? quot luctus? quot lachrymarum flumina? Numquā fuerunt vt reor, vlla peccamina, quæ tunc non mererentur æterna remedia. Si enim respiceres Augustæ faciem, excedere diceres humanam effigiem. Quod si aliud aliquid labiis promeret, nihil aliud crederes, quam vt propheticum illud euolueret. Effundo in conspectu eius orationem meam, tribulationem meam ante ipsum pronūcio. Quę fuit maxima eius tribulatio, pro cunctis a lege Dei declinātibus charitatiua compassio, vt posset dicere cum propheta. Defectio tenuit me pro peccatoribus. Et cum Paulo. Quis infirmatur & ego non infirmor? Ita deplorabat aliorum peccata, qualiter non possunt multi propria deplorare discrimina. Lętabatur in grauitate & profectibus præteritorum, tristabatur cotidie in defectibus præsentium, maximeque futurorum. Cum enim de futuris dico, prophetiæ spiritum proculdubio eam habuisse denuntio. Adesset enim in sermone defectus, si non essem publico documento expertus. Cum enim esset ab illo sacro loco egressura, & secum staret in angulo Ecclesiæ orationis gratia, quidam nuntius venit ad eam de Italia, Franconem Wangionensem Episcopum nunciauit Romæ fuisse defunctum. Et quia vir boni testimonij erat, Domina Augusta valde illum diligebat, sicut & omnes bonos diligere solita erat. Et statim vt eius obitum audiuit, ex familiaribus qui aderant vnū vocauit, & vt pro eo Domino preces fūderet, humiliter rogauit, & quasi in excessu mētis ita exorsa est dicēs. Quid faciam Domine, vel quid dicam de illo seniore nostro, & nepote meo? Peribunt, vt credo, in Italia multi cum eo. Peribit post ipsos, vt timeo, heu misera, Angustæ indolis Otto, remanebo omni humano destituta solatio. Absit o Domine Rex seculorum, vt videam superstes tam lugubre dispendium. Tunc videres Augustam toto corpore solo prostratam, non minus crederes eam toto mentis adnisu cœlo intentam, & quasi iam martyris Mauricij vestigia inuenisse, ac lachrymoso ore pertingere. Post paululum vero ab oratione surrexit, munera martyribus, eleemosynā dedit pauperibus. Dehinc Geneuensem adiit vrbem, desiderans videre victoriosissimi Victoris aulam. Inde Lausonam venit, ibique memoriam Dei Genitricis deuotissime adorauit. Quibus in locis, a Rege & ab Episcopis, suis videlicet nepotibus, honorabiliter suscepta, deuenit in vicū qui vocatur Vrba. In ipso enim vico aliquandiu demorata, egenis superuenientibus & miseris quotquot potuit, tribuit necessaria. Cum Rege & principibus patriæ, pacis & honestatis conferens negotia, inde etiam sacris locis diuersa & varia direxit donaria. Quæ enim Ecclesia, quæ Monachorum cœnobia sibi affinitate vel vicinitate coniuncta, quæ non mererentur habere donaria, vel xenia? Et vt pauca de multis dicam, in ipso tempore quo instabat sibi dies supremus, beatissimum Patrem Benedictum, licet exiguis, tamen propriis visitauit muneribus: necnon & beatæ recordationis patrem Maiolum, cœlesti gloria iam coronatum, quem dum in hac mortali carne subsisteret, præ cunctis mortalibus in illo ordine diligebat. Non enim oblita Cluniacum, adeo sibi familiare Cœnobium.	Ad restaurandum igitur beatissimi Confessoris Christi Martini Monasterium, quod non multo ante fuerat igne combustum, destinauit transmittere non modicum argentum, & ad honorem Altaris, partem vnici filij sui Ottonis Augusti, chlamydis. Vt enim ad memoriam reducamus eius dulcissima verba, ad eum, cuius mittebantur officio, ait inter cætera. Obsecro charissime, obsecro, vt ita alloquaris sanctissimum sacerdotem, meo obsequio accipe sacerdos Dei parua munuscula, quæ tibi delegauit Adalheida, seruorum Dei ancilla, ex se peccatrix, dono Dei Imperatrix. Accipe vnici mei Ottonis Augusti chlamidis partem, & ora pro eo ad ipsum, quem veste diuisa, vestisti in paupere, Christum. In illo die in quo de supradicto loco erat exitura, vna eademque hora, nobis peccatoribus adstantibus, & exemplū perfectæ humilitatis reliquit, & prophetiæ spiritum non arroganter, sed humiliter se habere ostendit. Erat quidam ibi in præsentia ipsius Monachus, qui licet esset indignus Abbas vocitari, ab ea tamen putabatur alicuius esse momenti. Quem cum illa respiceret, & ipse eam esset intuitus, cœpit vterque flere vberius. Dicam eam plus fecisse, quam si dicerem eam multos infirmos sanasse. Vestem enim satis incultam, qua erat indutus, humiliter apprehendit, & sanctissimis oculis, & serenissimæ suæ faciei osculando impressit, eique humiliter & cum silentio dixit. Memento mei fili, in contemplatiuis, & scias me non amplius te visuram corporalibus oculis. Cum enim humanis rebus excessero, orationibus fratrum animam meam committo. Inde per iter quo venerat, peruenit ad locum, vbi ordinante Deo decreuerat sibi parare sepulchrum. In ipso igitur vltimo sui temporalis cursus itinere erigebat se, in quantum valuit, super se, vt diuinæ contemplationi, spreto secularium turbine, libere posset insistere. Familiarius rei negotium, erat sibi etiam importunum. Transegerat iā strenuæ Liæ & Marthæ satis laudabilē actum, optabat appetere Rachelis & Marię desiderabile otium. Itaque lectionibus intenta, assidua orationibus, respuebat terrena, inhians tota mente cœlestibus: & si aliquis eam de secularibus negotiis interpellaret, non ad hoc responsum dabat, sed Apostolicum illud, lugens in corde voluebat. Misera ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Et secura de spe diuinæ retributionis, aiebat: Gratia Dei per Iesum Christum. Deinde edocta cœlesti magisterio, deuenit ad locum vbi vltimum spiritum erat redditura Deo. Instabat enim dies, in qua deuotio annua agebatur, pro filij sui Ottonis Augusti memoria. Confluxerant ad eam ex adiacentibus locis, vt semper faciebant, pauperum plebes. Erat ei consuetudo talis, vt in amicorum & familiarium suorum anniuersariis, spiritale donatiuum suis spiritalibus erogaret militibus, eleemosynam dico Christi pauperib. Erat autem indigentium multitudo ordinatim cōstituta in loco, ad quos ipsa venit, & exemplo Abrahæ, Deum inter illos esse non dubitans, humiliter adorauit, & oblita infirmitatis suæ, super vires tentauit adgredi. Singulis manu propria tribuit, & quos miserabiliores vidit, vestimenta vel alia munuscula dedit: finito isto spiritali negotio, a quodam venerabili Archiepiscopo, Missas fecit celebrari pro filio. In ipsa enim nocte a febre corripitur, & per aliquot dies ingrauescente mole infirmitatis, ad extremum vsque perducitur. Adhuc autem pro posse intenta erat in oratione, & oculis desiderantibus Christum, nihil aliud dignabatur aspicere. Resumptis aliquantulum viribus corporis, muniri se rogauit attentius mysteriis Ecclesiasticis. Tum sacri olei vnctione peruncta, Sacramentum Dominici corporis humiliter & deuotissime adorando percepit, in quem semper sperauit & credidit. Talibus deinde fulta præsidiis, talique pasta conuiuio, dixit senioribus qui adstabant, & clero, vt Psalmos pœnitentiales cantarent, & nomina sanctorum Ecclesiastico more recitarent. Quo facto, cum psallentibus psallebat, cum orantibus orabat, vsque ad illum locum vbi Deum sibi adesse precabatur propitium. Erat autem nesciens cum sorore Moysi tenere tympanum & chorū, cum Dauid chordas & organum: sed assumptis bene sonantibus cymbalis, cum sequentibus agnum, tota iam versabatur in iubilum.	Anno igitur instante ab Incarnatione Domini millesimo, desiderās videre diem vnum nescientem occasum in atriis Domini super millia, dicebat sæpe cum Apostolo, Cupio dissolui, & esse cum Christo. Præstolans etiam inpræsentiarum cum spirituali lætitia, eiusdem Domini nostri Iesu Christi festum: cum sextum decimum diem solueret December felix, & ipsa feliciter deposito carnis onere, euolauit ad purum purissimi ætheris fulgorem. Erat enim ei cum domesticis grauis iocunditas, cum extraneis honestissima grauitas, in pauperibus vero infatigabilis pietas, in honorandis Ecclesiis Dei, affluentissima largitas, erga bonos perseuerans benignitas, contra improbos liberalis seueritas, in appetendis timor, in appetitis vigor. In prosperitatibus vera humilitas, in aduersitatibus patiens longanimitas, in victu cotidiano sobrietas: in vestitu etiam mediocritas. In lectionibus & orationibus, vigiliis & ieiuniis assiduitas, in dandis eleemosynis vna eademque voluntas. De nobilitate carnis eam [nulla] præpediebat elatio, nulla de bonitate sibi a Deo concessa, ad se trahi poterat humanæ laudis cupido. Nulla de virtutib9 a Deo sibi cōcessis præsumptio, nulla de excessibus propriis denominabatur ei suasa desperatio. Nulla de honoribus, diuitiis & delitiis mundi in ea principabatur ambitio, sed comitabatur eam in omnibus, omnium virtutum mater, discretio. Eratque ei in fide secura firmitas, in spe firma securitas. In dilectione Dei & proximi, radix omnium bonorum, principalisque causa virtutum, charitas, sed vt vere fatear, quanta & qualis fuerit eius vita, clarescentibus ad sepulchrum eius miraculorum prodigiis, virtus patefecit diuina, [Quæ si describerentur ex ordine, proprio indigerent volumine. Non enim possunt nostro explicari eloquio. Sed ne ex toto remaneant tecta silentio: prolixitatem loquendi vitando, breui comprehendere placuit capitulo. Ad sepulchrum eius cæci amissa oculorum lumina recipiunt, paralytici valetudinem corporum, febricitantes sanantur ibi, ex diuersis infirmitatibus multi reparantur infirmi, gratia & miseratione Domini nostri Iesu Christi, cui est gloria in secula seculorum. Amen.	ENITVIT mundo, diuus vel maximus Otto,	Mortis in imperio, Dauid in tempore prisco,	Clarus vt ipse sophus Salomon, & pacis amicus	Obta Ezechiæ, maiori præditus hic spe	Vt pax eueniat, verum per secla clarescat	Fase sat celebre fecisse scribitur ecce,	Atque suas ferias primus sub Sole Iosias,	Illud non solum, sed mystica facta priorum	Regna prius moderans, legum sacra iura reformans,	Ad lucem celebrat mūdum celebrando coronat.	Quod habuit melius vnquam Germania tellus,	Felix Italia tu cum muliere beata	Cœpisti tumidum studiose Rinocerotem,	Et mitem reddit, qui plurima regna subegit.	Sarmatas edomuit, Christo seruire coegit.	Pellere Dęmonium, crucis insignire triumphum.	Hungros debellans, victricia signa reportans,	Eripuit fidei sacræ vocitamine dignos	Innumeros populos, magno discrimine pressos.	Tu quondam dominans fœlix & splendida Roma,	Præstitit Otto tibi pariter cum coniuge sancta,	Vt referas solito sceptrum mundi & diadema	Tripudiat cunctis tanto sub Cæsare mundis.	Pax sublata perit, cum maximus Otto recessit,	Dum recitat Maius lugubres ex ordine Nonas.	Cæsar ad æthereas rapitur pius Otto cateruas,	Cōiunge tu celebris. Tu namq. propagine felix.	Lætatur mundus cum nascitur Otto secundus.	Tertius imperitat, cœlum iubilando resultat.	Sed nunc stemma tuum claro moderamine mundum	Protegit, augustat, ditat, sublimat, honorat.	Cui pater ille tuus Heinricus nomine dictus	Cesserat hoc nomen, cui tu quoque cedis honorem.	Cum stabit rutilans Eous & vltima tellus,	Pontus, & astra poli, plangent te climata Cosmi.	Omne quod est plangat, quod posse plangere constat.	Plangere qui nescit Deus est, his planctibus adsit,	Vt releuet casus patitur quos Principe mundus	Heu moriente, preces quem propter fundite fratres.	Cæsar Heinricus patrum de nomine dictus,	Plangitur Augustus diuus, celebrisq; venustus.	Victor & inuictus, Dei fulgore coruscus,	Clamitet hunc luctus Hieremiæ famine fusus,	Commendent Domino Dauidica cantica Christo,	Iungant virgineo Salomonis & oscula sponso.	Cuius in obsequio construxit corde benigno,	Plurima diuinis famulamina cultibus apta.	Ex quibus est templum præclaro schemate tectum	Intus, & exterius, gemino decoramine comptū,	Quem tremuit mundus, iacet in quo carne sepultus,	Spiritus ætherea fœlix congaudet in aula.	Suscepturus eam posuit quam tempore glebam,	Vt capiat veræ cum sanctis præmia vitæ.]	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE MIRACVLIS BEATÆ ADALHEIDIS LIBER, PROLOGVS.	??	??	QVIA superiori stylo euidenter patet, quāta sedulitate B. Marthā hæc Dei ancilla imitaretur, oportet etiam aliqua supernæ speculationis indicia proferre, quibus sororē eius Mariā perfectius assecutam possimus coniicere. Insuper facili intelligentia capere valemus, qualiter ipsa corpus suum iuxta Apostoli præceptum, castum & pudicum seruando, templum Dei promeruerit pleniter effici. Nam cum per omne vitæ tempus regalib9 diuitiis & dignis suo genere facultatibus abundaret, carnem a primæuo viduitatis tēpore, cilicio edomans, atque mundanæ gloriæ culmen mentis despectu conculcans, Christo soli videlicet & Iustitiæ per cœlestis contēplationis desiderium in tantum astare cognoscitur, vt cum suaui voce Psalmistæ concordaret, qui bonum suum non regni deliciis frui, sed Deo inhærere cōclusit.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	TEXTVS LIBRI.	??	??	QVADAM vero die cum ad refectionem corporis cum honorabili frequentia tam Clericorum, quam Laicorum consederet, iamque purissimæ epulæ necessitati omnium satisfacerēt, vti mos est sanctarum mentium, pro declinando fauore alia foris ostendere, & alia intus agere, ipsa simulata intentione edentis, cultrum manu diutius tenuit, sicque non ad suam voluptatem, sed ad aliorum voluntatem conuiuium protraxit. Tunc subito faciei colore, cum mentis habitu permutato ferrum de manu super mensam decidit; atque in hoc non insolentiæ notam accidisse, sed mira quædā per diuinam reuelationē sensisse cum suspirio innotuit. Omni vero turba, quid hoc protenderet admirante, nec quærere præsumente, illa ad Euāgelicæ perfectionis decorem celauit multitudini secreti dignitatem, solumq. Augustensem Episcopum, nomine Dudonem, sibi pro vitæ meritis familiarem, iugique obsequio inhærentem, tali dignata est præfatione. Nūc, Pater venerabilis, multa opus est vobis consolatione, quia paries vestræ Occidentalis matrinæ Ecclesiæ lapsus est diuina dispositione. Tanta vero iactura non magis vestræ prudentiæ sollicitudinem ad restaurationē sui ingerit, quam pro vestra vexatione siue communi dāno Ecclesiæ vestræ menti mœroris nebulam intulit. Sed simul consolari vos in diuinitatis tranquillitate iubeo & persuadeo, quæ sine mutabilitatis vicissitudine sola inaccessibile lumen inhabitās omnia quodāmodo moueri pro nostro reatu permittit; sed plura ad integritatis statum ineffabili sua clementia reducet. Præsul vero tam præsagio quam rerum damno perturbatus, tempus pręfatæ ruinæ diligenter notauit, nuntiumq. pro experienda ratione reiq. veritate Augustam festināter direxit, cuius relatione casum contigisse, & horam cōuenisse iuxta Dei famulæ præfationem cognouit. Alio quoque tempore huic præsagio simile prodigium ab ipsa patuit, quod tanto magis admiratione extitit dignum, quanto & loco & tempore rei euentu fuerat diuersum. Filius namque illius Romanæ Reipub. Princeps electus, dum illam Græcam in thalami consortium suscepisset, eius prauo ingenio, deteriori consilio deceptus, regnum Græcorū conatus est adipisci. Igitur exercitu ex omni copia collecto, fines Italiæ excessit, atque ita Regi Gręcorum patrandi belli occasionem dedit, sibi vero suisque famæ ac vitæ contulit amissionem.	Interim pia mater eius die nocteq. diuinis cultibus insistens fœlicis Annæ viduæ deuotionem proculdubio impleuit, & iuxta Canonicam regulam, omni diligētia exhibuit viduitatis obsequia. Quadam vero die orationis studio pro vnici filij salute, totiusq. regni statu obnixius intenta, dum se viuam hostiam, more solito stans ante Crucifixū Deo mactaret: rapta in extasi humanis visibus æstimabatur præmortua. Ad se autem post horā reuersa, quid viderit memori mente tenebat, fatumq. præfatæ pugnę in spiritali sibi visu præmōstratū, non rem dicendo, sed bonorum cędē condolēdo innotuit. Ex his quidē signis patenter potest colligi, quali puritate animi fulgeret, imo quāta libertate Spirit9 Christo seruiret occultius, cui cū Prophetis futura Dominus reuelauit, cum Patriarchis fidem roborauit, cum Apostolis Euāgelij perfectionem edocuit, cum Martyribus tribulationū tolerantiā tribuit, cū Sacerdotibus Ecclesiæ curā indidit, cū Virginib9 sacris sanctissimę mentis sinceritatem auxit, familiarem sui præsentiam cum Monachis ostendit, & cum Apostolicis discipulabus, dico viduis, a Petro & Paulo electis & religionis officio deputatis in terris deuotione præditauit, in æterna gloria sublimauit. Curationum vero tantam gratiam per beneuolentiæ meruit opera, vt sicut egenorum inopiam eleemosynarum largitate subleuauit, ita etiam infirmorum & debilium sospitatem potenti munere restauraret. Sed mirum in modum humanā cognitionem vitandæ insolentiæ causa fugiens, tantiq. muneris largitori secreto mētis placere gestiens, aut omni modo furtiua celeritate signorum efficaciam rapuit, aut si qua suorum scientiam præterire non potuit, ne vsquam leui sermocinatione dilatarēt, illam nimirum sententiam gentium Doctoris vigili sub corde reuoluens. Gloria nostra hæc est testimoniū conscientiæ nostræ. Et quod ipse Dominus dextræ opus, a sinistra celari præcepit, simplici prudētia in omni conuersatione adimpleuit. Tamē vrbs super mōtē posita haud potuit esse in omnibus occultata. Vnius nāq. signi flagrantia ad nostrā peruenit notitiā, cuius patrandi potentiam plurimarum virtutum docemur existere causam.	Quodā vero tempore, cū cœlesti meditatione occupata in cōclaui sederet, omnisq. arbiter, excepto claudo abesset, villicus nomine Huozemānus fide & taciturnitate illi accept9, pulchrorum malorum attulit munus. Quod serenissimo vultu, vt hilaritatis amica erat, accipiēs: vnum ex multis excepit, cæteros seruatori huiusmodi rerū pręsentari præcepit. Sed casu accidente pronū a manu longius prolapsum est, quod statim claudus reportare iussus obsequiū renuebat, quia scabella, quibus ingressum simulabat, domina retinebat. Illo vero reluctante, rationemque debilitatis rationabiliter pro inobedientia reddente: tandem sanctorū domestica ante venerabiles reliquias in conspectu suo iugiter positas, quas adorare solebat, caput reuerenter inclinauit, suosq. dominos secum velle, vt claudus ambularet, affirmauit.	Mox citius dicto surrexit claudus ab imo,	Parens obsequio, fit sanus corpore toto,	Et iussus tanti retinere silentia signi,	Gaudia prodebat nec gratia tanta latebat.	Igitur eo tempore quo beata migrauit a sæculo Herimannus Dux Sueuiæ, qui fratris illius Chuōradi filiam in coniugium acceperat, hæreditario iure res ancillæ Dei ad Monasterium pertinentes occupare volebat. Sed ipsa illi & cunctis in circuitu degentibus manifestis indiciis comprobat, quod nullum hæredem præter Apostolos & eis seruientes monachos relinquebat. Erat tunc temporis forte apud eumdem Ducem, quidam recenter visu priuatus, qui olim arte flebotomādi edoctus, & ea causa beatæ Reginæ gratia largius est vsus. Quia vero illius beneficentiæ nimietatem, sanctitatisque claritatem experimento didicerat, orandi studio ad sepulchrum eius veniens in adiutorium suum precibus & fletibus eam inuitauerat. Cumque per omnem septimanam, sacri corporis locum obsecrationis instantia frequentaret, vna vice fessus, & tristis super pauimentum residens, præ tædio languentis animæ, perfusus est somni humore. Tum illi sancta Adalheidis per somnium admodum reuerendo vultu vltra humanam speciē decora, manifesta apparuit. Quare Dominus eius Herimannus priuatas res Apostolorum suæ iniustæ ditioni vsurparet, terribili voce quæsiuit. Illo autem ignorantiam confitente, vel potius tyrannidem Ducis adnectente. Vide, inquit, vt si nostris meritis sanitatem oculorum recipias, nostræ etiam legationis fidus interpres Principem adeas, planoque sermone huiusmodi prauitatem omnino deponere cū signo edoceas. Sin aliter, me meosque Dominos bis senos Apostolos, totius scilicet iudices orbis proprium ius persequi sciat, vltionisque ineuitabili ictu sese cum suis flagellandū prædiscat. Cum his dictis statim homo euigilās, visionis & allocutionis memoria lætificatus, pedes recedentis vsque ad sepulchrum est prosecutus, vbi toto corpore prostratus, tam diu orationi deditus iacuit, quousque chorus monachorū Missæ officia celebrauit. Vt vero primum Cantor introitū inchoauit, cæcus lumen recepit, atque gaudia sua cantantibus commiscuit. Confestim miraculo per sonitum campanarum intimato, ab omni populo concurritur, Dei famula veneratur, lucisque repertor, immo facturæ reformator ab omni sexu & conditione conlaudatur. Post hæc luminis adeptor testimonij legationisque iniunctæ non immemor, Dominum suum gratulanti cursu reuisit, quod in somno præmonitus foret explicuit, suique inluminationem testabatur diuinir examinis esse argumentum, si ipse aut aliquis potentum, siue quælibet persona vlterius in Ecclesiastica beneficia gloriosæ in Domino feminæ præsumeret damnum inferre. Ita Dux timore perculsus quidquid iniusto incœpto contra Dei voluntatem in Dei famulæ rebus desipuit, emendare curauit, addiditque prædicto Monasterio prædium ad conficiendum sal vtile situm, videlicet ad oppidum Marsile.	Dignum vero relatione nobis videtur quomodo Henricus Rex, Georgij Martyris singularis cultor, huius sanctissimæ etiam viduæ supplex fieret adorator. Nam cum ad præfatum locum adepto imperio venisset, forte contigit, vt ibi posito lecto pausaret, vbi sanctissima anima carnis ergastulo soluta est. Itaque Imperator tantæ infirmitatis mole perculsus est, vt lecto surgere non valens, suorum diuersa ingenia conquireret quid de tanti tamque subiti doloris casu sentirēt. Omnes quidem vna voce dicebant, illius sacri loci reuerentiam talis incommodi causam. Hæc ipse secum diu volutans, & si quo alio modo venerandam Augustam offenderet rectractans: & pœnitentia ductus ad sepulchri sacellum se portari iussit. Et quia illius merita sine Apostolici decreto Clerique consensu celebrari non licuit, prædicto in loco B. Mariæ Oratorium se constructurum promisit, atque Abbatem illius Cœnobij sicut ipsa constituit, ab Imperatoria seruitute absoluit. Sub idem tempus venit ad eundem locum quidam eques temerarius, qui dum pauperis cuiusdam bene receptus hospitio esset, paruam eius supellectilē Diaboli instinctu male tractare aggressus est. Inter alias quidem iniurias, quas hospiti suo ingessit, aues domesticas occidit, alienaque substantia fecit sibi parari cibaria. Magister vero domus in preces fletusque cum vxore profusus, rogauit imprimis hominem parcere sibi per Abbatem Dominum suum, postremo per sanctæ Adalheidis reuerentiam implorauit deponere tantam proteruiam. Ille procacitatis incepto perdurans, imo maiora mala accumulans: Ego, inquit, viuus in hac nocte tui tuorumque dominor: Adalheida vero mortua, impotens est tibi præstare tutamina. Nec mora pro tāta calumnia superne flagellatus, dum male partum cibum festinaret sumere, cœpit etiam manus & cætera membra mandere. Statim pro sui impotentia & furoris noxa ligatus per eiusdem noctis spatium, mentis & corporis durum pertulit vinculum. Sed cum prima luce manibus trahentium ad sepulchrum Christi famulæ inuite adductus sanitatem sensuum in fratrum præsentia recepit, quia illa piissima, offensionem quam vindicabat potenter, postmodum pœnituro indulsit liberaliter. Quædam sanctimonialis femina vocabulo Eruowela, cum a prima ætate claudicaret vtroque pede, in proximo anno memorabilis transitus Augustæ sera lętificata est salute. Et quia huius virtutis opinio populares aures attigerat prima, totius plebis cōuentus effectus est admodum lætus, anusque illius manibus Crucem & cereum imponens per diuersas discurrendo Ecclesias laudes celebrauit deificas.	Nec hoc taciturnitate prætereundū esse videtur, quod ob illius dilatāda merita, cuidam ignoto homini contigisse dignoscitur. Qui dū per Syluam iter haberet, quæ rustico vocabulo nuncupatur Biwalt, forte ab equo iuxta pascente vsque ad oppidum Salcēse comitatus est. Quamobrem apud quendam potentem nomine Heimonē furti accusatus est, qui eodem tempore cum prædicto Imperatore Heinrico illuc venerat. Ille de incertis certam sententiam proferens, iussit hominem miseris modis flagellari, spoliari, excœcari. Mox aduena cœcatus, leuans ad cœlum mentem & manus: Si ego, ait, furti dolique innocens, immerito tanta mala perpessus sum, tu sancta Adalheida redde mihi tuis precibus & meritis, visum. Post hæc cuiusdam viri nomine Bennonis domo & cura receptus, post paucos dies lenito dolore, ad preciosi thesauri thecam accessit, testificansque sui innocentiam, oculorum sanitatem recepit. Idem tamen medietate oculorū pupillæ diuisa, veræ cæcitatis postmodum ostendit vestigia. Inter cætera vero donaria, quæ S. Petro cōtulit hæc sanctorum domestica, existebat quædam familia pagi Northgowe nuncupati accola, quam dum quidam proterua præsumptione sibi suisque posteris mancipare tentaret, nulloque pacto repugnātem edomare sufficeret, vnum istiusmodi generis Penzonem dictum, incautius excæcauit apprehensum. Quem post aliquantos dies quiddam videre resciscens, denuo captiuans tandem altius omnem eruit visum. Nec mora cæcus cruento miserandoque vultu turpatus adhuc crudo vulnere monachos adiit. Dominæ suæ venerabile sepulchrum petiit, rituque rusticæ simplicitatis exprobrare cœpit illi causam tantæ calamitatis. Ergo non ante a fletu & planctu eam incusando cessauit, quam integritatem pupillarum cum lucidissimo oculorum officio, quod non inusitatum, sed potius rarum a sanctis scimus, recepit.	Venit etiam de territorio Metensi aliqua fœmina, cui diuino nutu cæcitatis increuit calumnia. Hæc cum per diuersa loca adipiscendæ salutis appetitu discurreret, istius sanctæ quærere subsidia per somnia admonita est ab ipsa. Dum autem solam oculorum appeteret salutem, gratiā adepta est duplicem. Nam eodem tempore contigit Chuonradum Romani Imperij gloriosum Principem cum thori regnique consorte Gisila aduenisse. Cumque venerabilis Regina mulierem illuminatam inpræsentiarum cerneret, Deum bonorum Auctorem dignis laudibus magnificans, sibique cōsanguineæ Augustę sanctitati congratulās, personam a beatitudine eius lumine visitatam, in suę liberalitatis suscepit curam. Fuit etiam in partibus Galliæ potens Comitissa muti filij mater tristis effecta. Pro hac ergo causa dum plura circuiret deuote Monasteria, tanta virtutum opinione audita, sacrum locum desiderabiliter petiit, triū dierum spatio inibi orationibus operam dedit. Post hæc a dono curationis prolixitate tēporis desperata, cum ad propria redire disponeret, semetipsam cum puero ante altare prostrauit, quod ad caput viuifici corporis consecratum est. Mater vero lachrymabili prece intenta se solam indignam & expertem fatetur, spe lætam venisse, sed tristem redire narrat. Puer autē interim subita soporis quiete solutus est. Qui trāsacta hora sponte sua euigilans lætus surrexit, matrē veste apprehendit, si hoc sepulchrum sanctæ Adalheidæ esset prima voce quæsiuit, quæ sibi in somno apparens linguæ vinculum resoluerit. Eo modo matrona præ desperatione discessura reliquum diei duxit illic in lætitia, & pro sospitate filij deuota, & grata fratribus in sanctis suis Deum collaudantibus obtulit munuscula.	Quidam homo de Burgundia progenitus, ab vtero matris ita extitit claudus & curuus, vt plātæ pedum ad nates, manus vero ad genua conglutinatæ viderentur. Qui dum ab hoc infirmitatis incommodo per sancti Sulpicij meritum liberaretur, idē alia calumnia diuino nutu vexari permissus est, vt dum huius piissimæ atque sanctissimæ feminæ precibus curaretur, virtus præclarissimi confessoris æquaretur. Contigit ergo huiusmodi hominem apud præfati loci Abbatē Gerbertum piæ memoriæ virum, cum reliquorum egenorum turba degere, matutinisq. laudibus in festiuitate B. Petri Apostoli vano auditu interesse. Namque malorum & bonorum immemor, etiā temporis & loci venerandi contemptor cœpit cum viris & fœminis miscere verba turpitudinis, sicque cum stultorum conuenticulis fecit impedimenta diuinæ laudis. Tū subito mira celeritate vtraque brachia strictim in terga resilierunt, ambęque manus eius tanta vi in se reflexæ sunt, vt disruptis digitorum nodulis, astantes maderēt, aspergine sanguinis. Nec tamen minori intus percussus est supplicio, vtpote arreptus Dæmone pessimo, sicq. duplici pœna deuinctus, miserabili spectaculo totius populi mouit fletum & planctus. Sed dū chorus Monachorū Dei laudes per Missam celebraret, omnisque plebs mœstis modis S. Adalheidæ merita precibus prouocaret, tandem nodis brachiorum solutis adeptus est integritatem mentis & corporis. Ipse tamen post aliquātos dies mutus effectus ad sepulchrū eiusdē beatis. matris, linguę recepit vsus. Tēporibus vero tertij Hērici Imperatoris vnius signi mirificus claruit euentus, per quem in sanctorum numero spiritalem potētiam illam, verissima argumētatione agnouimus. Quidam vir nomine Burchardus in ministerio Luitpoldi Mogonciensis Archiepiscopi fideliter degens, parentelæ suæ seruili cōditione cedit dominio venerabilis Augustæ. Cuius vberissima benignitate donatum maioribus suis prędiū hereditario iure absque ambigua lite possidebat, ideoque summa deuotione donatricem Dominam omnimodis venerari solebat. Accidit autem, vt Dux Alamannorum Otto de Swinvorth, licet iustitiæ aliarum virtutum quamplurima exempla sectaretur, tamen insatiatæ cupiditatis facibus accensus, prædictum prædiolum suæ latissimæ possessioni forte contiguum more Achab, vel potius Iesabelis propriæ ditioni iniuste vendicare est aggressus. Ergo homo talem iacturam agrorum violenter, non legaliter perpessus, dum humanum præsidium contra tantæ potentiæ culmen desperaret, recolens animo liberalis doni priuilegium, ad donantis dominæ fideliter accessit patrocinium, cartulam quoque in præfatam possessionem conscriptam miserabili cultu afferens, sacratæ tumbæ imposuit: commodo sonitu campanarum, querelosaque adclamatione dominam suam sibi dormientem excitare se rustico more asseruit. Fratrumque congregationem suum casum misereri, & solatium piæ patronæ incitauit.	Igitur fraternę consolationis promissis delibutus, anchora spei in tantæ aduersitatis fluctuationibus domū rediit roboratus. Post hæc vero prædicto Duci grauissimæ infirmitatis plaga percusso B. Adalheida tam seuero, quam honesto vultu nocturno silentio apparens, horribiles minas insernalis incendij potenter indixit, nisi famulo suo iniuste ablatum citius restitueret prædium. Princeps vero tam sensat9, quam venerabilis personæ inuectiua comminatione tremefactus, iniuriam patientem, calumniamque intolerabilem sustinentem festina legatione adduxit, eique amissæ possessionis ius, exposita prius miranda visione, & admodū tremenda minitatione subitæ mortis, & perennis supplicij, prompto animo redonauit. Extemplo homo tanta damna expertus, & talia commoda consecutus, Domino Deo, & S. Adalheidæ condignas grates referens, ad eius Monasterium gratulabundus festinauit, complura donatiua Ecclesiasticis ornamentis, vel necessitatibus fratrum accommoda contulit, & relata caussa vel modo restitutæ rei, numquam cessauit a laude S. Adalheidæ & Omnipotentis Dei.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	HYMNVS AD VESPERAS.	??	??	ANNI voluto tempore,	Festiua lux Adalheidæ	Nobis beatæ claruit:	Qua seculum iam respuit.	Apostolici dogmatis,	Instructa didascalicis,	Sic vtitur regalibus, (...)	Vt vsa non sit fascibus.	Fudit opes largissimas,	Donis replens Ecclesias,	Regni facultas maxima,	Dispersa pauit agmina.	Martham sequi decreuerat,	Opus manu compleuerat,	Amat Mariam pectore,	Secura Christum cernere.	Summo tonanti gloria	Æterna sit per secula,	Qui nos sacris solemniis (...)	Iungat polorum gaudiis. Amen.	ORATIO AD MISSAM.	DEVS qui nobis Beatæ Adalheidæ diem concedis venerari solennem, fac nos eius suffragantibus meritis, tuis semper obedire mandatis. Per Dominum.	SECRETA.	DEVS cuius Filius vnigenitus pro peccatis nostris sacrificium immaculatū in ara Crucis seipsum obtulit, da nobis quotidianis intercessionibus beatæ Adalheidæ tales existere, vt tibi hostia viua, sancta & immaculata effici valeamus. Per eundem.	AD POST-COMMVNIONEM.	DIVINA libantes mysteria, quæ pro S. Adalheide tuæ obtulimus maiestati, præsta quæsumus Omnipotens Deus, vt per ea veniam mereamur peccatorum, & cœlestis gratiæ donis reficiamur. Per Dominum.	ALIA.	OMNIGENA benedictione, quæsumus Domine, benedic nos & protege, vt qui carnem & sanguinem Filij tui indigni sumpsimus, precibus & meritis Beatæ Adalheidæ, sancto Spiritu incessanter repleamur. Per Dominum.	ALIA.	CONCEDE quæsumus Omnipotens Deus, vt qui pondere aggrauamur facinorum, beatæ Adalheidæ sentiamus suffragium. Per Dominum.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	SANCTI ODILONIS ABBATIS CLVNIACENSIS CREDVLITAS.	??	??	AETERNAM illam & incircūscriptam summę diuinitatis vnitatem, sicut sancti Angeli & Archangeli, omnesque sancti adorant in cœlis, adoro, laudo, glorifico, & benedico, credo & confiteor Patrem & Filium, & Spiritum sanctum trinum in personis, vnum in deitate & substantia, atque sicut sancti Patriarchæ & Prophetæ prædixerunt, Angelus Gabriel de cœlis ad Virginem missus enarrauit: sancti Apostoli denuntiauerunt, Euangelistæ euangelizauerunt: Martyres prædicauerūt, Confessores docuerunt, & sanctæ Virgines confessæ sunt, credo & confiteor illud Verbum, quod in principio erat, & apud Deum erat, & Deus erat; pro mea & totius mundi liberatione & redemptione, ex sacratissima & intemerata Virgine Maria, in veritate nostri corporis, sine humana concupiscentia temporaliter procreatum & natum, secundum legem Moysi octaua die cum impositione nominis IESV circuncisum, quadragesimo die in Templo a Matre cum hostiis & muneribus præsentatum, Magis manifestatum, a Ioanne baptizatum, in desertis a Diabolo tentatum nec superatum. Post multa & innumerabilia miraculorum, sanitatum concessa beneficia, & prædicationē Euāgelij, statuto & præordinato tempore a discipulo proprio traditum, a Iudæis comprehensum, ligatum, flagellatum, colaphizatum, sputis illitum, spinis coronatum, aceto potatum, crucifixum, mortuum & sepultum, tertia die deuicto Diabolo, & spoliato inferno, a mortuis propria virtute resuscitatum, per quadraginta dies Apostolis in carne qua crucifixus est, manifestatum, quadragesimo die videntibus eisdem Apostolis & multis aliis fidelibus, super cœlos exaltatum, inde venturum ad iudicandum viuos & mortuos, & seculum per ignem. Credo etiam Spiritum sanctum, super eundem Dominum nostrum in Columbæ specie, & super sanctos Apostolos in linguis igneis descendisse, eisque omnium linguarum scientiam distribuisse, & inuictam contra omnium persecutionem inimicorum constantiam dedisse. Credo Sāctam, Catholicam & Apostolicam Ecclesiam, confiteor vnum Baptisma in remissionē peccatorum, & expecto resurrectionem mortuorum, & vitam futuri seculi. Amen.	AD CRVCEM ADORANDAM, ORATIO.	IN cuius nomen omne genu flectitur, cœlestium, terrestrium, & infernorum, ei nunc mea curuo genua, siue confiteor culpam, patri luminum, possessori omnium spirituum, imperanti tam terrenis, quam cœlestibus: tibique inimice humani generis interdico, qui circuis quærens quem deuores, auerte a me machinas tuas, & occultas insidias: quia mecum est Crux Domini, quem semper adoro. Crux mihi refugium, crux mihi via & virtus, crux inexpugnabile signum, crux inuincibile genus armorum. Crux repellit omne malum. Crux effugat tenebras. Per hanc Crucem diuinum aggrediar iter. Crux mihi vita est: mors inimice tibi. Crux Domini nostri sit sublimitas mea, sanguis eius maneat in me redemptio vera. Resurrectio illius sit mihi de Resurrectione iustorum firma fides & spes certa, & illius ad cœlos gloriosa Ascensio, sit mihi ad cœleste desiderium quotidiana prouectio, & sancti Spiritus in cordibus nostris infusio, sit omnium præteritorum nostrorum remissio. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	SANCTI ODILONIS ABBATIS CLVN. SERMONES. DE NATIVITATE DOMINI SALVATORIS. SERMO I.	??	??	DOMINICÆ Natiuitatis sacratissimum diem celebrantes, oportet nos, dilectissimi fratres, ad illius diuinam æternitatem, & æternam diuinitatem, &, vt ita dicam, ex Deo Patre inimitabilem & ineffabilem aciem mentis dirigere: in cuius temporali ortu, ea quæ in cœlis sunt, & quæ in terris necessario ac singulariter spirituali iubilatione cōstat exultare. Non immerito ea quæ in cœlis & quæ in terris sunt, in aduentu conditoris sui exultare diximus: quia duas ad intelligendum & laudandum se creaturas, Angelicam videlicet & humanam, in primordio Deū fecisse cognoscimus. Eæ vero creaturæ Auctori comparatæ, licet nihil sint, multo tamen præstantius & fœlicius cæteris creaturis subsistunt, quia vt Creatorem suum laudarent & cognoscerent, ab ipso specialiter meruerunt. Cætera vero mundi machina, non per se, sed per nos Deum laudat: dum ipsam considerantes, vel eius pulchritudinem, vel artificis miramur sapientiam. Et dum cuncta quæ creata sunt cernimus, in Creatoris admirationem subleuamur. Nos vero qui ad cognoscendum & conlaudandum Deum, ipsius dono gratiæ, Angelis socij effecti sumus, nato Domino Christo, & cum Angelis, Gloria in excelsis Deo, & in terra pax hominibus bonæ voluntatis, cantemus, & cum Propheta dicamus. Venite exultemus Domino, iubilemus Deo salutari nostro. Ad contemplandum quippe Creatorem suum homo conditus fuerat: vt eius semper speciem quærēdo cerneret, & cernendo quæreret, atque in solemnitate illius amoris, sine defectu permaneret. Postquam enim humanæ naturæ conditio, suadente apostata Angelo, in primo parente lucem inuisibilium perdidit, & totam se in amorem visibilium fudit, tanto est ab interna speculatione cæcata, quanto foris deformiter sparsa: & quæ futura erat, si seruare voluisset præceptum conditoris, carne spiritalis, deserendo auctorem, facta est mente carnalis. Vnde fit vt nulla nouerit nisi ea quæ corporis oculis, vt ita dixerim, palpando cognoscit, & ea sola cogitet, quæ ad animum per imagines corporum trahit. In quibus dum totam se, dilatata mens, prospicit: ab internæ intelligentiæ subtilitate grossescit. Et quia iam erigere ad summa se non valet, cœlesti pulchritudine perdita, in his deformiter libenter iacet. Sed Deus omnipotens qui hominem ad imaginem suam condidit, noluit illum in sua deformitate æternaliter perire, misit filium suum, qui etiam apparuit inter homines speciosus forma præ filiis hominum, vt hominem quem potestate suæ diuinitatis mirabiliter formauerat, humanitatis suæ præsentia misericorditer reformaret, & de informi forma, formosam in formam transformaret. Suscepit Dominus formam serui, vt reconciliaret nos Deo patri. In nostra carne visibilis voluit apparere, vt ad amorem inuisibilium ipso duce possemus redire. O magnæ pietatis indicium! o ineffabile diuinæ misericordię sacramentum! Omnipotens Deus hominem decreuit redimere, & redimendo homini etiam se corporaliter ostendit, & ipse, vt ita dixerim, fugitiui sui vestigia subsequens, ad redimendum quem amiserat hominem, locus venit. Si enim appellari locus nequaquam conditor posset, Deum laudans nequaquam Psalmista dixisset. Filij seruorum tuorum habitabunt ibi. Ibi enim non dicimus, nisi cum specialiter locum designamus. Conditor etenim noster, cum sit omnium rerum locus, sed inlocalis, veniens in mundum, non habuit proprium locum in terris, sicut ipse dixit. Filius autem hominis non habet vbi caput reclinet. Et secundum Lucam Euangelistam, Positus est in præsepio, quia non erat integerrimæ Genitrici eius locus in diuersorio. Quis vidit vnquā tale? Quis audiuit huic simile? Tanta enim erat in assumpta humanitate humilitas, quanta in diuina maiestate sublimitas. Quam sublimis in suis, quam humilis in nostris, in præsepe iacebat, in cœlo residebat. Iacens in sinu matris, sedens in dextera patris. Cum esset Dei Patris ante tempora vnicus: factus est Virginis in tempore filius. Non amittens quod erat: factus est quod non erat. Factus est particeps mortalitatis nostræ, vt nos vitæ suæ participes faceret. Hodie impletum est vaticinium illud Esaiæ Prophetæ dicentis. Egredietur virga de radice Iesse, & flos de radice eius ascendet. Item ipse apertius. Ecce virgo concipiet, & pariet filium. Item idem ipse propheta. Paruulus natus est nobis, filius datus est nobis. Nimis dulce quod natus est: nimium salubre quod datus est. Cum audis Christum tibi natum, gaude. Cum audis etiam tibi datum, multo magis lætare. Sed inter patrem & natum, & inter datorem & datum, secundum diuinam naturam non contingat tibi vllam tibi credere differentiam. Vnius enim substantię sunt secundum deitatis essentiam pater & natus, dator & datus. Tantus est ille qui datus est, quantus & ille a quo datus est. Et qualis est ille qui genitus est, talis est ille a quo genitus est. Non præcessit tempore genitor: non est genitore genitus inferior. Eiusdemque naturæ, potentiæ, & maiestatis creditur, & prædicatur Spiritus sanctus, quo superueniente suscepit verbum Dei sanctissimæ & semper Virginis vterus, cuius singularem partum vniuersus hodie recolit mundus. Tantæ enim rei tamque diuinissimi mysterij & ineffabilis Sacramenti gratia, non solum in terris exultant iusti: sed etiam summæ diuinitatis in excelsis tripudiant ministri. Nos ergo licet propriis excessibus grauati, præoccupemus faciem in confessione Domini: & in psalmis iubilemus ei. Adsistamus ei humili deuotione, vt ipse nobis adsit pia miseratione, vt fidenter dicamus. Adest vtique nobis, qui, vt dictum est, natus & datus est nobis. Aderit procul dubio nobis Dominus, idemque totus vbique secundum diuinam naturam, omnibus habetur in locis. Qui enim secundum incircumscriptam substātiam semper habet esse, non potest nobis famulantibus non adesse, sicut ipse discipulis suis dixit. Ecce ego vobiscum sum, omnibus diebus, vsque ad consummationem seculi. Si omnibus diebus, fidelibus suis se promisit adfuturum, quantomagis die sui natalis nobis erit præsentior, si nostri famulaminis seruitus ei fuerit promptior? Qui per Salomonem loquitur. Ego ex ore Altissimi prodiui, primogenita ante omnem creaturam. Et iterum. Dominus possedit me initio viarum suarum, antequam quicquam faceret a principio, ante secula ordinata sum. Et qui per Esaiam dicit. Cœlum & terram ego impleo, mirabili suæ dispositionis mysterio, natus hodie, ponitur in præsepio. Quem Salomon ostendit ante secula æternaliter extitisse, Esaias affirmat nullo loco deesse. Ille qui semper est & vbique, non potest nobis deesse. Audenter dixi, non potest, potenter hoc non potest. Talis impotentia, est omnipotentia. Ista impossibilitas, est summa possibilitas. Quam sint vera & fidelia antiquorū vatum testimonia de æternitate Christi, eiusque diuina & incircumscripta præsentia: ductilis illa cœlestis magniuoce concrepat tuba. Iesus Christus, inquit, heri & hodie, ipse & in secula. Et in alio loco Dauidico vsus testimonio. Tu autem, inquit, idem ipse es & anni tui non deficient. Et ipse Saluator in Euangelio ad Iudæos. Antequam Abraham fieret ego sum. Sed quia ante Abraham, & vt verius dicam, ante omnem creaturam semper cum Deo patre esse æternaliter habuit, de semine tamen Abrahæ nasci temporaliter voluit. Abrahæ namque a Deo patre dictum est. In semine tuo benedicentur omnes gentes terræ. Huiuscemodi etiam promissionis insigne priuilegium beatus Dauid Patriarcha promeruit, cui Deus pater incerta & occulta sapientiæ suæ manifestando, dixit. De fructu ventris tui ponam super sedem meam. Hoc ipsum Hieremias propheta asseruit vbi dicit. Ecce dies veniunt, dicit Dominus, & suscitabo Dauid germen iustum. Huius enim nobilissimi germinis magnificētiam, & dulcissimi fructus sublimitatem & excellentiam, Esaias propheta considerans, Spiritu sancto præuentus prænuntiabat dicens. In die illa erit germen domus Domini in magnificentia, & fructus terræ sublimis. Hi vero duo qui præ cæteris patribus, de aduentu Saluatoris promissionem apertissime acceperunt, in descriptione Dominicæ generationis, secundum Euangelistam Mathæum, primum & principalem locum digne promeruerunt, cuius exordium tale est. Liber generationis Iesu Christi, filij Dauid, filij Abraham. His sacris Euangelistæ verbis, conueniunt & Prophetarum oracula, & apostolica verba. Quod mediator Dei & hominum ex semine Abrahæ secūdum carnem natus sit, Esaias propheta manifestissime commendare studuit, ex persona Dei patris dicens. Et sic Israel serue meus, Iacob quem elegi, semen Abraham amici mei, in quo apprehendi te. Et egregius prædicator in Epistola ad Hebræos, ita scribit dicens. Nusquam angelos apprehendit, sed semen Abrahæ apprehendit. Et quod de semine Dauid natus sit, ipse doctor egregius, ad Romanos scribens, ita exorsus est, inquiens. Paulus seruus Iesu Christi vocatus Apostolus, segregatus in Euangelium Dei, quod ante promiserat per Prophetas suos in scripturis sanctis de filio suo: qui factus est ei ex semine Dauid secundum carnem. Et ad Timotheum scribens ait. Memor esto Dominum Iesum resurrexisse a mortuis ex semine Dauid, secundum Euangelium meum. Quisquis ignorantiæ tenebris liberatus, & fidei lumine inlustratus, in Euangelio filium Dei, filium Dauid appellauit: non solum spirituale, sed etiam corporale lumen recipere meruit. Vult se Dominus Christus tali nomine vocari, quia scit non esse aliud nomen in quo possit mundus saluari. Nos ergo, dilectissimi fratres, vt ab ipso qui est saluator mereamur saluari, dicamus omnes, dicamus singuli. Domine fili Dauid, miserere nostri. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE EPIPHANIA DOMINI. SERMO II.	??	??	OFRATERNA charitas, & Deo grata societas, scire nos oportet, quia præsentis diei festiuitas, quæ de affectu Magorum deuotionem iam declarabat gentilium, aliis est etiam decorata mysteriis, ac multiplicibus subnixa priuilegiis: & ideo per totum orbem merito prædicatur celebris. Hodie namque ministerium virginei partus, & gaudium Dominici natalis declaratur aperte, signo noui & perspicui syderis. Claritas enim Dei, quæ, sicut Euangelium loquitur, nato Christo Pastores circumfulsit, de remotis terræ partibus ad præsepium illud hodie Magos adduxit, in quo virgo puerpera Deum infantem posuit. Deus est qui tunc in homine nascebatur, homo est qui a Deo assumptus, hodie a Magis adoratur. Miraris forsitā dixisse me Deum in homine natum, vel hominem a Deo assumptum. Audi Apostolum dicentem, vas electionis Deo plenum. Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi. De hoc B. Augustinus ita sentit, & in suis literis scriptum reliquit. Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi. Deus occultus ex Deo Patre: homo manifestus ex homine virgine. Quē cognouerunt Pastores, Angelo docente, adorauerunt Magi, stella noua ducente. Quod pastores Angelos vident, Bethleem adeunt, infantem, vt eis dictum fuerat, in præsepio positum & pannis inuolutum inueniunt: ammonet vt illi qui Pastores sunt spiritualium ouium, per cœlestis vitæ contemplationem, semper Deo adhæreant, & de Pane illo qui in Bethleem natus est, edant, & subditis ipsum panem vitæ ministrent. Quod Magi nouum sydus cernentes ab Oriente veniunt, Regem natum quærunt, quærendo cum Maria matre eius inueniunt, & apertis thesauris suis munera offerunt: ammonet vt fideles omnes per sanctæ conuersationis exhibitionem, & actiuę vitæ sanctam operationem, semper Deo placere studeant.	Succedunt, dilectissimi fratres, spiritualibus gaudiis spiritualia gaudia, sacris iunguntur solemniis sacra solemnia. Inde cumulantur fidelibus (si bene considerant) virtutes & præmia. Doctissimus ille Gregorius, qui apud Græcos vocatur Theologus, sermonem faciens de hac solemnitate, ita inchoauit dicens. Iesus meus, & iterum mysterium. Non ante multum temporis spatium celebrauimus diem, in quo die homo factus exiuit de Virginali vtero, Tanquam sponsus procedens de thalamo suo. Hodie illum celebramus diem, in quo seipsum manifeste innotuit mundo. In illo die cantibus Angelorum est adclamatus, in isto die Magorum muneribus est honoratus. Sicut in illo die ab Angelis, hominibus bonæ voluntatis, teste Euangelio, est pax annunciata: ita hodie Dauidico asserente oraculo, Lux orta est iustis, & rectis corde lætitia. Si vero rectis corde & iustis, pastoribus videlicet & Magis, Zachariæ & Elizabeth, Symeoni & Annæ, & multis aliis mundi salutem deuote præstolantibus, adueniente Christo exorta est lux & lætitia; iniustis & iniquis, Herodi scilicet, Scribis & Pharisęis ipsius crudelitati consentientibus, aduenit ingens mœror atque tristitia. Quale fuit gaudium, dilectissimi fratres, de aduentu Christi iustis, & exultatio, si vultis ad plenum scire, beati Lucæ Euangelistæ fidelissima & sincera præmonstrabit descriptio. Qualis e diuerso accidit iniustis, & iniquis ira & indignatio, hodierna sancti Euangelij sacra manifestat lectio. Quam timida suit de Rege nato, Herodis iniqui & anhela suspicio, testatur ad Magos ipsius nefandi subdola & formidolosa locutio. Dicebat eis. Ite & interrogate diligenter de puero, & cætera. Promittit se Christum subdolus adorare, quem occulte moliebatur occidere, quærebat impius interficere, per quem omnis iustus desiderat viuere, & sine quo nemo potest subsistere. Multos interimendo perdidit, sed vnum quem quærebat inuenire non potuit, non intelligens miser, contra se dictum. Non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra Dominum. Et beatus Papa Gregorius adeo concionator festiuus, in Homilia pręsentis dici, ad exprobrandam calliditatem Herodis, suorumque similium, ita affatus est dicens. Qui Deum ficte quærunt, inuenire minime possunt. Quomodo ille illusus, Angelo monente, per aliam viam declarat Magorum reditus. Qualiter post illusionem iratus, paruulorum ac matrū manifestat luctus & gemitus. Quam tumide se extulit contra Dominum, declarat mors preciosa Sanctorum. Quantum sibi malus, quantum suis pessimus, sui suorumque (vt Patrum dicta referam) infœlicissimus demonstrat exitus. Testium Christi lætitiam, & piorum innocentum exultationem & gaudium, Herodis etiam iniquorumque omnium pœnas & interitum Esaias propheta præuidens, breui sententia comprehendit dicens. Addent mites in Domino lætitiam, & pauperes homines in sancto Israel exultabunt, quoniam defecit qui præualebat. Confusus est illusor, & succisi sunt omnes qui vigilabant super iniquitatem. Quam fœlix vates qui prophetica authoritate impios damnat, & diuina promissione pios remunerat, & vt ita dicam, vtramque partem hominum bonorum & malorum condigno charactere notat. O propheta mirabilis! qui vt B. Hieronymus dicit, non tam Propheta dicendus est quam Euangelista, qui etiam omnia nostræ salutis mysteria ad liquidum pandit, alia adhuc futura vaticinando pronuntiat, alia quasi iam peracta Euangelizando prædicat. Virginem parituram promittit, virgam de radice Iesse processuram introducit, paruulum nobis natum asserit, & silium nobis datum ostendit, & quod ipse sit Deus talia ei nomina inserendo perdocuit. Et vocabitur, inquit, nomen eius Ammirabilis, Consiliarius, Deus, Fortis, Pater futuri seculi, Princeps pacis. Quod super solium Dauid sedeat, & regnum ipsius in iudicio & iustitia, modo & in æternum confirmet & corroboret, aperta voce declarat. Hierusalem hortatur, vt surgat, lumen suum iam sibi venisse denunciat; iubet vt oculos leuet, & videat, omnes in fide congregatos sibi iam venisse congaudeat: processuras gentes in lumine suo, & Reges in splendore ortus sui clara voce pronuntiat, quod hodie totus mundus impletum concelebrat. Dauid nempe Rex, ex quo (vt Cyprianus victoriosissimus dicit) secundum carnem Christi natiuitas oritur, & qui tantam gratiam meruit, sicut B. Ambrosius scribit, vt ex eius familia virgo eligeretur, quæ nobis partu proprio Christum ederet: in Psalmo qui recitatus est, sacratissimos Epiphaniarum dies deuote celebrantibus fauet, & quid vnicuique festiuitati prospiciat, plenissime intonat. Dominicæ incarnationis mysteria enarrare cupiens, ita exorsus est inquiēs. Descendet sicut pluuia in vellus, & cætera. Præuidens quoque tempore natiuitatis cum iustitia pacem mundo venturam dicit. Orietur in diebus eius iustitia, & abundantia pacis. Sciebat enim quia per assumptam humanitatem, decreuit Deus totum sibi subdere mundum, Et dominabitur a mari vsque ad mare, & cætera. Et quia non solum Iudæi, sed etiam Gentiles ad fidem vocandi erant, & nigredine peccatorum tecti, ad lucem veritatis conuertendi: subdidit dicens, Coram illo procident Æthiopes. Sacramentum præsentis diei considerans, voce clara pronuntiat dicens. Reges Tharsis & insulæ munera offerent, & cætera. Adhuc etiam magnitudinem potestatis eius admirans, ait: Et adorabunt eum omnes Reges, omnes gentes seruient ei.	In huius enim pauperculæ nostræ declamationis exordio, præfati sumus huius diei festum multis diuinorum mysteriorum priuilegiis consecratum, & vt verum esse sciat vestra fraternitas, multifarie Catholicæ fidei commendat authoritas. Hodie Christus mundo manifestus apparuit, hodie Baptismatis sacramentum suscepit, & suscipiendo sua præsentia consecrauit. Hodie vt fides credentium credit, aquas ad nuptias in vinum conuertit. Fit spiritualiter vinum ex aqua, quoniam cessante legis litera, fulget per Christum Euangelij gratia. Baptisatur Christus, renouatur mundus. Christus baptisatur, vetus homo exuitur, nouus homo induitur. Expellitur ille primus homo de terra terrenus: secundus induitur de cœlo cœlestis. Quando Christus baptisatus est, mysterium sacri Baptismatis cōsecratum est, præsentia totius Trinitatis, vox patris intonuit. Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui: in specie columbæ Spiritus sanctus apparuit, & sicut solus filius a beato Ioanne baptisari voluit. De hac vero sententia beatus Hilarius tam pulchre scribit, quam sane sentit. Et licet tota Trinitas incarnationem Verbi, & mysterium Baptismi operata sit, tamen solus filius baptisatus est a Ioanne, sicut solus natus est de Virgine, & omnes assumptæ mortalitatis passiones, sine peccato transcucurrit, & secundum diuinitatis naturam semper impassibilis mansit. Sed vt ad priora redeamus, est hic dies, vt sæpe diximus, satis per se festiuus, sed ideo nimis perspicuus, quoniam natali Dominico dignoscitur esse contiguus. Cum Deus in puero adoratur, virginei partus honor excolitur. Cum homini Deo munera deferuntur, diuini puerperij dignitas adoratur. Dum Maria cum puero inuenitur, vera Christi humanitas, & Dei genitricis prædicatur integritas. Sic enim dicit Euangelista. Et intrantes domum inuenerunt puerum cum Maria matre eius, & procidentes adorauerunt eum, & apertis thesauris suis, obtulerunt ei munera, Aurum, Thus, & Myrrham. Ea quæ Magi offerunt munera, secreta de Christo produnt sacramenta. Dantes aurum, Regem prædicāt, Thus offerentes, Deum adorant, Myrrham ostendentes, mortalem agnoscunt. Nos ergo ita credamus Christum assumpsisse mortalitatem nostram vt per eius simplam mortem, duplam nostram cognoscamus abolitam. Quomodo Christus mortalis apparuit, & mortis debitum soluit, habes scriptum in Esaia. Sicut ouis ad occisionem ductus est. Et sub persona Hieremiæ de ipso a Iudæis dictum legimus. Morte turpissima condemnemus eum. De morte turpissima, id est de morte crucis, Apostolus. Factus obediens vsque ad mortem, mortem autem crucis. Et in alio loco. Christus resurgens ex mortuis, iam non moritur. Et, Quod mortuus est peccato, mortuus est semel. Et, Quia mortuus est propter delicta nostra. Et B. Petrus de passione eius dicit. Christus passus est pronobis, qui cum pateretur, non comminabatur. Quomodo Christum Regem esse credamus, diuina authoritate approbamus. Ipse enim de se dicit in Psalmo. Ego autem constitutus sum Rex ab eo, id est a Deo patre, & Dauid Patriarcha. Deus iudicium tuum Regi da. Et quod sit Rex Regum, ipse dicit per Sapientiam. Per me Reges regnant, & Principes legum iura decernunt. Et quod vere sit Christus Deus & Dominus, testatur per ipsum conditus totus vndique mundus. Ipse enim dicit in Euangelio. Data est mihi omnis potestas in cœlo & in terra. Et Apostolus asserit ei a Deo patre datum, nomen quod est super omne nomen, vt in nomine Iesu omne genu flectatur, Cœlestium, Terrestrium, & Infernorum. Et in alio loco Apostolus. Quoniam per ipsum, & in ipso creata sunt omnia, & ipse ante omnes, & omnia in ipso constant. Et beatus Euangelista. Omnia per ipsum facta unt, & sine ipso factum est nihil. Si omnia per ipsum facta esse, & in ipso constare noscuntur, consequens est vt aduentum omnia cognouisse credantur. Quid de rationabili creatura, Angelica videlicet & humana dicam? Quæ quantum Creatori suo per cogitationem est vicinior, tantum de aduentu eius extitit lætior. Et non solum illa quæ rationabilis est, Deum in carne venisse cognouit, sed etiam irrationabilis, quibusdam nutibus auctorem suum ipsum esse declarauit, & ei seruitutis obsequium quodammodo præbuit. Et vt pauca de multis dicam, vt maiorum tradit auctoritas, eo nascente cœlum nouum sydus produxit. Pedibus eius mare se calcabile præbuit, ventus eo iubente conticuit, eo moriente terra contremuit. Sol radios lucis suæ retraxit, saxa & monumēta patuerunt, mortui surrexerunt, multi qui tenebantur captiui, ab inferis liberi exierunt. De his Ioannes satis conuenienter Chrysostomus. Omne quod est, necessarie famulatur ei, a quo vt esset accepit originem. Idcirco, fratres, de diuinitate Christi tanta diximus, & adhuc dicere volumus, vt dum illum in præsepio positum, pannis inuolutum, humilem hominem inter omnia cernimus, Deum verum & Dominum super omnia esse non dubitemus. Illud vero singulare nomen deitatis quod est Deus, multoties in diuinis literis ad patrem refertur, aliquoties ad filium. Quoties ad patrem referatur, nullo modo mens humana potest colligere, & quod aliquando ad filium referatur, multis testimoniis edocemur. Vnde est illud. Deus iudex iustus. Cum dicimus, Deus iudex iustus, de filio dictum esse non dubitamus. Ipse enim dixit. Pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit filio. Et in alio loco Psalmista, postquam dixit, Domine, addidit, Deus salutis meæ. Iesus saluator siue salutaris interpretatur. Item scriptura clamitat. Dominus ipse est Deus, Dominus ipse est Deus. Quam frequenter Christus Iesus, Dominus vocetur, omnis pagina diuina testatur. Dominus conterens bella, Dominus nomen est illi, & Psalmista. Dominus illuminatio mea, & salus mea. Illuminatio nostra est, quia sicut Euangelista dixit. Ipse illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Et sicut B. Petrus Apostolus ait. Ipse eduxit nos de tenebris in admirabile lumen suum. Salus nostra est Christus, sicut idem ipse pastor Ecclesiæ dicit, Isaiæ vsus testimonio. Cuius liuore sanati sumus. Et B. Petrus. Domine ad quem ibimus? Et ipse in alio loco. Domine bonum est nos hic esse. Et Thomas post resurrectionem eius; Dominus meus, & Deus meus. Sicut sæpissime Christus Iesus Dominus simul & Deus vocitatur, ita aliquando Rex & Deus, aliquando vero Dominus & Rex appellatur. Rex & Deus, in quinto Psalmo, Rex meus, & Deus meus. Dominus & Rex, sicut in vicesimo tertio, Dominus virtutum ipse est Rex gloriæ.	His ergo & aliis, fratres dilectissimi, scripturæ diuinæ testimoniis eruditi: si credimus Dominum nostrum Iesum Christum, mediatorem Dei & hominum, Deique & hominis filium in nostra fuisse carne mortalem, & predicamus illum Regem Regum, & adoramus illum Deum Deorum, & Dominum Dominorum, recte credendo & bene operando, viciorum errores declinando, per justitiæ vias incedendo, carnem nostram cum vitiis & concupiscentiis mortificando, visibilia cōtemnendo, inuisibilia concupiscendo, cum illis tribus Magis tres supradictas species munerum, quotidie spiritualiter ad eius portamus præsepium. Cui sit gloria & potestas, honor & imperium, cum Patre & Spiritu Sancto, Per omnia secula seculorum. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE PVRIFICATIONE SANCTÆ Dei genitricis Mariæ. SERMO III.	??	??	OMNIPOTENTIS Dei Patris omnipotens Sermo, a regalibus sedibus veniens, hominibus homo factus apparens, indutus amictu corporeo, Mosaicæ legis voluit adimplere decretum, vt antiquæ præuaricationis deleret Chyrographum. Sicut enim octaua die sui ortus Dominus noster legaliter voluit a parentibus circumcidi, ita quaterdeno numero dierum deducto, cum legalibus hostiis a matre Virgine voluit in templo præsentari. Circumcisio tunc temporis ab originali peccato circumcisos purgabat, & legalis oblatio pueris, & matribus purificatione indigentibus, & radice Adæ pollutis purificationem præstabat. Sed nihil horum noster paruulus, nec eius sanctissima & mundissima genitrix indigebat. Vere non indigebat Dei filius legali circumcisione, qui non erat carnali admixtione concretus, sed aduētu Spiritus sancti, & altissimi virtute, angelo nunciante, in vtero virginali conceptus. Ipse enim est lapis, quem Daniel vidit præcisum de monte sine manibus, Christus videlicet natus de Iudæorum gente, nullo humano opere interueniente. Non indigebat etiam Dei genitrix purificatione carnali, quę concepit non operatione virili: sed virtute Altissimi & illustratione Spiritus sancti. Sed ideo voluit se suamque genitricem decretis legalibus subdere, ne videretur esse legis cōtemptor, qui erat vtriusque Testamenti largitor & conditor. Vrgebat enim legis iussio, vt paruulus octaua die circumcideretur, & quadragesimo die, vt dictum est, in templo præsentaretur: & parentes eius pro eo par turturum, aut duos pullos columbarum offerrent, si agnum inuenire non possent. In vtroque vero animali, præfulgebat gratia salutaris mysterij. Turtur (vt illi volunt qui de naturis animalium disputant) castissimum est animal; columba mansuetissimum, & patientissimum. Bene pro Christo turtur siue columba offertur, quia ipse est patientiæ & mansuetudinis auctor, ipse virginitatis custos, & castitatis amator. Ipse ad nos veniens, ex Virgine verum corpus assumens, virginitatem in matre consecrauit, pro nobis moriens patientiæ nobis exemplum reliquit.	Sistitur hodie, sicut Lucas refert, præsentia carnis puer Iesus Domino, qui numquam per præsentiam diuinitatis a paterno solio discessit. Diues in suo, pauper in nostro, recolitur hodie præsentatus in tēplo, quod olim sibi præparauerat Dauidis prudentia, & Salomonis industria. Iure ab illis domum sibi condere decreuit, de quorum stirpe matrem eligere voluit. Conuenienter ditissimorum, sapientissimorum, & fortissimorum omnium Regum propagine generatur Dei genitrix, & semper virgo Maria, quia illum erat paritura, qui est Dei virtus, sicut Apostolus Paulus intonat, & Dei sapientia, & vt ipse Paulus testatur. In quo sunt omnes thesauri sapientiæ & scientiæ absconditi. Erat enim eadem nostra puerpera, pauper terrena possessione, sed plena cœlesti benedictione. Erat progenita stemmate regali, sed pauper adeo stipendio temporali. Pauper rebus, referta diuinis muneribus. In tantum pauper vt agnum qui pro peccato offerebatur, non haberet: in tantum diues, vt agnum peccata mundi tollentem, salua Virginitate generare posset. Vna eademque res fuit, & quod de paupere matre, & quod de desponsata Virgine, Christus nasci voluit. Vt videlicet Virginis partu diuinitas quæ erat in homine, vsque ad tempus præfinitum a Deo, diabolo & mundi principibus celaretur. Si enim cognouissent, numquam Dominum gloriæ crucifixissent. Quod pernecessarium erat. Si Christus non crucifigeretur, homo non liberaretur. Ipse enim Dei filius paulominus minoratus ab Angelis, pro nobis etiam egenus factus est, vt nos sua paupertate ditaret. O beata paupertas, quæ nos diuites reddidit! o fœlix inopia, quæ nos locupletes effecit! Quanta & qualis est ista paupertas, quæ ab Angelis nunciatur, a pastoribus veneratur, a Magis officiosissime salutatur & adoratur, & cui omne genu flectitur? Quales & quantas diuitias in illo puero, grandeuus ille Symeon iustus & timoratus, intuitu mentis agnouit, quem postquam videre meruit, nihil præter ipsum concupiuit videre, nec etiam in hac vita desiderauit viuere? Nisi cognosceret senex ille Symeon in Christo, & per Christum posse consequi perpetuam vitam: non tam libenter eo cognito appeteret temporalem mortem. Responsum acceperat, vt Lucas Euangelista tēstatur, a Spiritu sancto non visurum se mortem, nisi videret Christum Domini. Postquam Christum Domini secundum promissionem Spiritus sancti Symeon ille senex vidit & salutare lumen mundo venisse cognouit, benedixit Deum & dixit. Nunc dimittis Domine seruum tuum in pace, quia viderunt oculi mei salutare tuum.	Nos ergo, dilectissimi fratres, huius sanctissimi senis Symeonis exemplum sequentes, Dominum Christum in mundum venisse credamus, vlnis sincerissimæ dilectionis aduentus eius memoriam fideliter amplectentes, ei vtpote membra capiti coniungamur: itaut non ab eo separemur, vsque dum eum in templo gloriæ suæ videre mereamur. Vitam quoque istam fallacem & caducam fugientes, ad illam, quæ vera & permanens est, toto mentis desiderio tendamus. Auxiliante Domino nostro Iesu Christo, qui est vt ipse dicit, via, veritas & vita; via, videlicet recte gradientium; veritas, veritatem amantium; vita, bene viuentium. Qui viuit & regnat cum Patre & Spiritu sancto, Per omnia secula seculorum. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE INCARNATIONE DOMINICA. SERMO IIII.	??	??	DOMINICÆ Incarnationis & nostræ reparationis, quod fides fidelium hodierna die recolit, Sacramentum, licet granditate sui & excellentia humanum & angelicum excedat intellectum, tamen quicquid de eodem potuit vel debuit comprehendere, & scire electorum deuotio, totum per antiquos Patres veteris videlicet Testamenti Patriarchas, & vates disposuit nunciare, & per Apostolos & Euangelistas, idoneos nouæ legis ministros dignata est enarrare diuinæ dignationis Maiestas. Quanta enim & qualia præfulserunt in serie veteris Instrumenti testimonia, huic sacro mysterio adeo fauentia & apertissime congruentia, non potest ad plenum colligere nostræ paruitatis ignorantia. Quicquid vero Euangelia, Apostolorum Epistolæ & Actus loquuntur, totum ad homines Christum per Virginem venisse fatetur. Ex dictis igitur maiorum, Catholicorum Doctorum cognoscimus, vtriusque testamenti Patres, licet essent locis & temporibus diuisi, vnanimiter tamen sensisse de gloria aduentus Dominici. Et vt hoc sine dubio cognoscamus, beatus Papa Gregorius, ad instar cælestis syderis, quod septem stellis non simul stantibus, sed simul micantibus, quas diuina pagina Pleiades nominat, diuinos authores ad enarranda nostræ salutis mysteria, etsi discretos locis & temporibus, in vna tamen fide & veritate refulsisse denuntiat. Hos non solum stellas, sed etiam cœlos, Dauidici sermonis vocat authoritas dicens. Cœli enarrant gloriam Dei. Hi etenim cœli, hæ stellæ, cæteraque spiritualia & rationabilia astra verbo lucentia, amore ardentia, non a se, sed ab auctore suo habuerunt, vt sermone lucerent, dilectione arderent, & ea quæ de ipso senserunt, Spiritu sancto docente narrarent. Quorum alij diffusius, alij compendiosius, alij apertius, alij obscurius de diuinis sibi reuelatis mysteriis locuti sunt. Ex quibus sicut inter veteres Patres ad prænuncianda diuina beneficia, insigne quoddam nobilissimus Prophetarum priuilegium obtinuit Esaias, ita ad enarranda incarnati Verbi & Virginei partus arcana mysteria, principalem locum obtinere promeruit Lucas. Hic vir diuinissimus, & vt omnis eius descriptio patefecit, omni sapientia & scientia eruditissimus, non in primis ad ea de quibus magis dicturus erat, & ad quæ ipsius tota tendebat deuotio, ordinem narrationis incipere voluit; sed circumstantia miracula, generationem videlicet Dominici Præcursoris & ortum, vitam eius mirabilem, conuersationem sanctam, & inauditam a seculis in victu & vestitu abstinentiam, & in omni genere perseuerantem constantiam, & constantem perseuerantiam, & ad reprehendenda vitia, robustissimam liberalitatem; Parentum etiam eius nobilissimam & sine omni querela iustitiam, ad liquidum describere voluit. Postquam vero de his sufficienter dixisse se credidit, ad differenda ea quæ in voto habebat, præeunte lumine cœlestis gratiæ, se totum dedit, inquiens. Missus est Angelus Gabriel a Deo, in ciuitatem Galileæ, cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro, cui nomen erat Ioseph, de domo Dauid, & nomen Virginis Maria.	Audiuimus, fratres, Angelum a Deo patre ad virginem missum, audiuimus virginem nouo salutationis famine salutatam, & in ipsa salutatione (vt Euangelium loquitur) fuisse turbatam. Audiuimus Gabrielem Archangelum verbis consolatoriis, ne timeret adlocutum, eo quod inuenisset gratiam apud Dominum, deinde generaturam & parituram asseruit filium, quem præcepit vt vocaret Iesum. Hunc esse magnum & filium Altissimi, sedem Dauid, & domum Iacob, & Regnum sempiternum sine fine secundum humanitatem adepturum prædixit. Quod semper secundum diuinitatem, cum Deo patre, & Spiritu sancto æternaliter antequam mundus fieret, in æterna sua præscientia habuit & disposuit. Post consolationis officiosissima & iocundissima famina, Virgo sanctissima interrogando, & potius in cunctando cœpit inquirere, quomodo fieri posset, quod Angelus insolitam & inauditam rem, tanta authoritate nūtiare pręsumeret: huius rei factum quod natura non habuit, quod exemplo caruit, Spiritu sancto superueniente, & virtute Altissimi obumbrante Angelus fieri posse perdocuit. O inauditum, & admirabile singularis humilitatis exemplum! Ea quæ se Dominum & creatorem suum concepisse gaudebat, & de se nasciturum non dubitabat, cum posset se cognoscere sine dispendio suæ sincerissimæ humilitatis, omnium fidelium dominam, non distulit se vocare Domini sui ancillam, dicens. Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum. Videte, fratres, humilitatem Virginis, Verbum Dei concipientis. Videte obedientiam Domini ad nos per virginem venientis. Videte claritatem, & dilectionem circa humanum genus, Dei patris: Angelum ad Virginem nomine Mariam, mittentis. Huius nobilissimi nominis prædulcis interpretatio claritudinem meritorum illius atque virtutum aperta ratione demonstrat. Interpretatur enim Maria stella maris, siue Domina. Merito vocatur Domina, quia Dominum totius Creaturæ salua perpetua sua virginitate, hodierna die concipere, & certo tempore gignere meruit. Cui Deus Pater, vt Dauid Patriarcha testatur in Psalmo, dicens. Data est mihi omnis potestas in cœlo & in terra. & reliqua. De quo idem propheta. Domini est terra, & plenitudo eius. Item in eodem Psal. Dominus fortis & potens, Dominus potens in prœlio. Et vt illum fortem & potentem credamus, Gabriel Archangelus qui fortitudo Dei dicitur, nasciturum de virgine euangelizare debuit, quem ad debellandum perditionis principem, & mortis imperium destruendum, velut geminæ gigantem substantiæ, omnipotens pater vnicum filium suum transmisit. Consequens etenim est, vt Dei genitrix & semper Virgo Maria, maris stella vocetur, quia sicut illi qui inter fluctus maris exercitatione nauigij laborant: stellis sibi Deo auctore famulātibus, ad portum quietis venire desiderant, ita quisquis in huius sæculi periculoso naufragio, fluctibus perniciosis inruentibus, siue de animæ, siue de corporis vita periclitatur, necesse est ad contemplationē istius stellæ aciem mentis dirigat, per cuius meritum & gratiam posse se ab omni periculo liberari non dubitat. Stellæ enim, vt scitis, diuino nutu ordinantur quod in nocte luceant, & solem diei præcedant. Et hæc nostra stella splendida, & matutina adhuc incumbentibus ignorantiæ tenebris, & iam iamque Deo propitio deficientibus præparabatur, vt per illam ad nos procederet sol iustitiæ Christus Deus noster, de quo scriptum est. Ecce vir oriens nomen eius. Hunc, Zacharia propheta testante, promittebat se Deus pater missurum ad illuminationem fidelium dicens. Ecce ego mitto vobis Orientem seruum meum. Qui audiuit vnquam tale? aut quis vidit huic simile? Virgo Dominum paritura, ancillam se Domini vocat: Deus pater hominem nasciturum, seruum & Orientem appellat. In quantum homo, seruus: in quantum Oriens, filius coeternus, consubstantialis & vnicus. De quo Malachias propheta. Vobis timentibus Deum, orietur sol iustitiæ. Et Zacharias in Euangelio. Visitauit nos Oriens ex alto. O quanta, qualisque stella Dei genitrix & semper virgo Maria extitit! Ex qua illa claritas, illa lux, illudque lumen, verbum caro factum ad nos processit. Qui non solum, vt Euangelista Ioannes prædicat, Omnem hominem venientem in mundum illuminat, sed etiam stellas, lunam, & solem; & omnem Creaturam quam condidit, regit, disponit & ordinat. Qui viuit & regnat cum Deo Patre & Spiritu sancto Deus, Per omnia secula seculorum. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE RESVRRECTIONE DOMINI. SERMO V.	??	??	CERTISSIMA fiducia est Christianorum, diuinitus promissa resurrectio mortuorum. Hanc enim Veritas repromisit: Veritas autem mentiri non potest. Vera est igitur de Resurrectione corporū promissio veritatis, quia Veritas quæ mentiri non nouit, totum necesse est impleat quod promisit. Hanc autem Resurrectionem corporum, vt futuram certissime nouerimus, ipse Dominus nobis in suo corpore dignatus est demonstrare. Resurrexit Christus, vt resurrecturum se non dubitet Christianus. Quod enim præcessit in capite, sequitur in corpore. Nosse autem debemus, dilectissimi fratres, duas esse mortes, & duas resurrectiones. Dicitur enim mors prima, dicitur & secunda. Porro primæ mortis duæ sunt partes. Vna qua peccatrix anima per culpam discedit a Creatore suo, altera qua iudicante Deo, excluditur per pœnam de corpore suo. Mors autem secunda, ipsa est mors corporis & animæ punitio sempiterna, Per mortem ergo primam, anima boni & mali hominis ad tempus a suo corpore separatur. Per mortem vero secundam, anima solius mali hominis in æternum cum suo corpore cruciatur. Vtraque ergo mors omnem hominem tenebat obstrictum, quia naturæ transgressio vnumquemque peccati propagine tenebat obnoxium. Venit autem Dei filius immortalis & iustus, & vt moreretur pro nobis, carnem mortalem suscepit ex nobis. In qua carne quia nullum potuit habere peccatum, sine reatu pertulit peccati supplicium. Secundum itaque primæ mortis partem, id est solius corporis mortem, Dei filius pro nobis accepit, per quam a nobis & dominationem peccati, & pœnam æternæ punitionis abstersit. Hoc ergo Christus nunc in mundo misericorditer operatur, his quos ad bene viuendum hortatur, donans fidem vt recte credant, tribuens charitatem, vt bonis operibus libenter insistant. In nouissimo vero die, ad hoc eos corpore resuscitare dignabitur, vt eis æternam beatudinem largiatur. Resuscitati ergo in anima per fidem, dilectissimi fratres, cum iustitia viuamus; vt etiam corpore ad æternam lætitiam resurgamus. Sentiemus primæ Resurrectionis munus, quod nobis largitus est Christus, vt cum resurrexerimus corpore, mereamur cum ipso Saluatore sine fine regnare, quando absorbebitur mors in victoriam, & dabitur fidelibus vera vita, veraque lætitia, cum idem omnipotens Deus pro meritis fidei, atque bonorum operum, dabit suis fidelibus regna cœlorum. Qui cum Patre & Spiritu sancto viuit & regnat Deus, Per omnia secula seculorum. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE EADEM RESVRRECTIONE Domini. SERMO VI.	??	??	QVAMVIS, fratres dilectissimi, ad hoc nostra esset intenta deuotio vt ex nostro ministerio procederet ad vos tenuis quidem vel exigua verbis simplicibus prolata declamatio, huius tamen diei venerabile Sacramentum, oportunum nobis & conuenientius indicit silentium. Sed cum de tanta ac tali re loqui pertimescimus, dat ausum loquendi singularis iocunditas præsentis diei. Et quia id esse nostri iudicatur officij, licet minus simus idonei, tamen huic sacro conuentui, omnino apparere non debemus ingrati. Inuitat nos ad loquendum vestræ charitatis affectus, ad credendum promptus, ad audiendum deuotus, ad operandum strenuus. Excitant nos ad extollanda huius excellentissimi festi sacrosancta mysteria, circa sepulchrum Domini, terribilia nimis Angelorum obsequia. Ammonent idipsum sine defectu agere, gestis suis & dictis ordinis vtriusque sanctissimæ personæ. Inuitant nos ad enarranda huius diei magnalia sanctarum mulierum indefectiua studia. Sane dum Deum quærimus, vt nostrum desiderium nullus possit mundialis perturbare defectus: hortatur dignissimus discipulorum cursus, visu gratissimus, auditu dulcissimus, visu mirabilis, auditu delectabilis. Sic enim loquitur Euangelium. Currebant duo simul, & ille alius discipulus præcucurrit citius Petro, & venit prior ad monumentum. Quis non desideret Christum in dexteram patris sedentem quærere, & vt quærendo possit inuenire, spiritualiter currere: cum tantos Apostolos ad sepulchrum eius etiam gressu corporeo delectabiliter recolit cucurrisse? Sed vt ipse nostrum desiderium adiuuet, vnusquisque nostrum illud de Canticis Canticorum, Trahe me post te, curremus, desideranter proclamet: vt postea cum Dauid & Apostolo Paulo bene cucurrisse, legitime certasse, cursumque consummasse se gaudeat. Ad quem finem huiuscemodi cursus tendat, suprascripti versiculi lucide pars vltima notat. Postquam dixit. Trahe me post te, curremus; addidit, In odore vnguentorum tuorum. In odore vnguentorum est currere, virtutum sancto nos refectos odore, semper ad auctorem nostrum gressu mentis incedere. Isto vero laudabili cursu currebant hæ deuotissimæ mulieres, quæ, vt Euangelia narrant, a Galilæa Dominum secutæ fuerant, & ad tempus vsque passionis eius, discipulis etiam discedentibus, ei fideliter adhærebant. In odore vnguentorum eas & spiritualiter, & secundum literam cucurrisse constat, quia vt Dominici corporis vngerent membra, sicut Marcus testatur, emerunt aromata. Quam peruigil fuit de Dominico corpore sanctarum mulierum ac sedula inquisitio, manifeste denuntiat, licet sera, certa tamen inuentio. Si vero laudabilis est ab exordio suæ conuersationis erga ipsum Dominum sincerissimæ charitatis affectus: multo laudabilior est circa sepulturam eius, piissimi obsequij famulatus. Legimus in Euangelio secundum Lucam, Dominum Christum in quoddam Castellum ab illis officiosissime susceptum. Et vt sanctus Euangelista narrat, pro resuscitatione fratris sui, Lazari videlicet, fiducialiter inuitatum. Inde ad crucem, verum vsque ad tumulum illæ sequutæ sunt, vt amorem quem viuenti exhibuerant, iam mortuo, si liceret, studio humanitatis impenderent. Si dignum admiratione ducimus, quod sanctæ mulieres diligenti cura exequias mortalitatis eius celebrant, cuius doctrina de viciis ad virtutes, de tenebris ad lucem reductæ fuerant, cuiusque mirabili potentia fratrem suum Lazarum, ex mortuo viuum se recepisse gaudebant: qui sermo, quæ facūdia digne possit dicere, quo, vel quali quantoque affectu piissima eiusdem Dei & Domini genitrix, vt sanctus Euangelista refert, ante crucem stabat, & piis oculis expectans non pignoris mortem, sed mundi salutem? Non enim mens concipere, non spiritus vllus agnoscere potest, quo amore, quo desiderio, huc illucque se vertens, Dominicæ passionis & resurrectionis loca circuiens, quem toto mentis ardore quærebat, videre desideraret. Sciebat illum non posse fieri legibus mortis obnoxium, quem sanctus Dauid præuidit inter mortuos liberum. Sciebat illum a morte nullo modo posse teneri, quem nullo interueniente mortis contagio, salua sua virginitate pro restauratione mundi sciebat ex se ineffabiliter, & voluisse, & potuisse nasci. Quærebat filium cum cæteris in sepulchro, sed multum dispari voto, & vt ita dicam, quantum eius professio a cæterarum proposito; & quanto fœcunda virginitas, a continentiæ bono. Aliæ quærebant vt condirent defunctum, illa credebat a Deo patre iam de morte reductum.	Ideo, fratres, constantissimum circa sepulturam Dominicam Discipulorum discipularumque Christi famulatum, paucis recitare curauimus, vt exemplis eorum nosmetipsos ad enarranda pro modulo Dominicæ resurrectionis gaudia excitaremus. Valde enim indignum est, vt beatus Gregorius dicit, eo die laudes debitas taceat lingua carnis, quo videlicet die caro resurrexit auctoris. Compellit nos etiam pro sui magnitudine aliquid dicere auctoris tanti gaudij præclara resurrectio, & de antiquo hoste triumphalis congressio. Ex huius congressionis nobili mirabilique victoria, atrium suum custodiens, fortis ille armatus, fortiore superueniente, fortiter est superatus, arma & spolia in quibus confidebat, amisit. Quia inter ipsa initia mundi, & periit primus, & perdidit. Ille angelica maiestate subnixus, postquam ad imaginem Dei factum conspexit, maliuolo liuore prorupit, non primus alterum deiiciens, quam ipse deiectus, captiuus antequam capiens, perditus antequam perdens: & dum homini gratiam datæ immortalitatis eripit, ipse quoque id quod prius fuerat, amisit: & dum vitam mordendo absorbere appetit, morsus suus, mors ei perpetua fuit, sicut per prophetiam Oseæ mortis destructor, vitæ largitor, & fortis bellator dixit. De manu mortis liberabo eos, de morte redimam vos. Et iterum. Ero mors tua, o mors, morsus tuus inferne. Cum ipso igitur mortis auctore, hodie mors subacta detruditur, hodie per Christum vita mortalibus redditur. Seruitus hodie Dæmoniaca pellitur, libertas Dominica hodie Christianis conceditur. Hodie namque diuinæ propitiationis dignatio, singulare remedium contulit mundo, cum homini perdito tenebris mortis circumfuso, resurgente Christo lux vera refulsit ab alto. Humani etenim generis massa, quæ in ipsa radice suæ originis liuidi serpentis astutia, & primi hominis culpa, miserabiliter fuerat corrupta: secundi hominis gratia, hodie mirabiliter, & misericorditer est restaurata. Superbiendo deiectus, hominem mortis auctor prostrauit, humiliando seipsum, hominem hodie vitæ largitor erexit. Mortales nos fecit priorum parentum male suasa præsumptio, vitæ nos hodie reddidit, dexteræ cœlestis mutatio. Apostata vero Angelus ideo inremediabiliter periit, quia nullam in se peccandi materiam naturaliter habuit, sed propria sponte contra suum authorem a seipso deceptus intumuit. Homini vero idcirco pietas diuina condoluit, quem non proprio tantum, quam alieno instinctu cecidisse cognouit. Vnde pulchre satis sanctus Dauid in Psalmo canit. Cum ceciderit, non collidetur, quia Dominus supponit manum suam. Et hæc est illa, quam supra diximus, dexteræ cœlestis mutatio. Vere inquam dexteræ cœlestis mutatio, quia inter culpam & gratiam diuersus est ordo. Qui per naturam nos edidit, vitæ nos exules fecit. Qui per gratiam genuit, vitæ consortes effecit.	Audiamus quid primus homo a paradiso eiectus, audiuit. Terra tua spinas & tribulos germinabit tibi. Audiamus quid Dauid Patriarcha dandam per Christum gratiam præuidens dixit. Dominus dabit benignitatem, & terra nostra dabit fructum suum. Audiamus etiam quid Adam ille mortalis effectus, & authori inobediens, audiuit. Audiamus quid latro in cruce pendens, & vitam confitens, Christi pietate promeruit. Illi dictum est. In sudore vultus tui vesceris pane tuo. Isti dictum est. Hodie mecum eris in Paradiso. Timeamus quod exigente peccato, in primo parente commeruimus. Terra es, & in terram ibis. Diligamus quod operante iustitia, Deo patri a capite nostro pro nobis dictum esse confidimus. Pater, volo, vt vbi ego sum, & ipsi sint mecum. Et in alio loco. Vbi ego sum, illic & minister meus erit. Et illud Apostolicum. Mortui enim estis, & vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Cum enim Christus apparuerit vita vestra, tunc & vos apparebitis cum ipso in gloria. Illa videlicet gloria, de qua Propheta dicit in Psalmo. Satiabor cum apparuerit gloria tua. Et nos satiemur tot promissionum refecti dulcedine, qui quondam periclitabamur, tantarum minarum attriti formidine. Seruilis absit timor, diuinus adsit amor. Vetustæ seruitutis recedat trepidatio, nouæ libertatis accedat exultatio. Illa, inquam, exultatio, quam sæpedictus Propheta venturam sibi decantabat in Psalmo. Anima autem mea exultabit in Domino, & delectabitur super salutari suo. Et quod specialiter ad spem Dominicæ, nostræque resurrectionis pertineat, præcedens sententia & subsequens aperte demonstrat. Antiquo etenim hosti superior versus præcipitium optat, quod ipse humano generi, per mortem Christi parabat. Subsequens vero sententia, humani corporis ossa ad laudem Dei introducit clamantia. Omnia ossa mea dicent, Domine quis similis tui? Ac si dicant. Qui cum a morte surrexeris, spem nobis resurgendi donabis. Eripiens inopem de manu fortiorum eius, egenum simul ac pauperem a diripientibus eum. Propter quorum gemitus & miserias, in alio Psalmo resurrecturum te esse promittebas. Promisit Dominus, & impleuit. Mortuus est, & resurrexit. Mortuus est propter peccata nostra, resurrexit propter iustificationem nostram. Moriamur pro eo, vt resuscitemur ab eo. Si compatimur, inquit Apostolus, & conregnabimus. Credamus Dominum Iesum a Deo patre resuscitatum de sepulchro, & gratiam, & salutem inueniemus in auxilio oportuno, testante Apostolo Paulo atque promittente. Si confessus fueris, & credideris in corde tuo, quia Deus illum suscitauit a mortuis, saluus eris. In quem sicut Pastor ille Ecclesiæ beatissimus Petrus dicit. Nunc quoque non videntes creditis, credentes autem exultatis lætitia inenarrabili & glorificata, reportantes finem fidei vestræ, scientes quod nō corruptibilibus argento vel auro redempti estis de vana vestra conuersatione paternæ traditionis, sed pretioso sanguine quasi agni incontaminati & immaculati Christi, præcogniti quidem ante constitutionem mundi, manifestati autem nouissimis temporibus, propter vos qui per ipsum fideles estis in Deum, qui suscitauit eum a mortuis, & dedit ei gloriam, vt fides vestra, & spes esset in Domino. Nos igitur tanti auctoris eruditi sententia, credētes in Christum exultemus inenarrabili lætitia. Sed in hac præcipue Paschali solemnitate, in qua sicut Apostolorum Princeps dicit. Redempti sumus de vana nostra conuersatione, incontaminati & immaculati agni sacrosancto sanguine. In hoc etiam oportet nos plurimum gaudere, quia solutum est hodie iugum captiuitatis nostrę, contritus est hodie malleus vniuersæ terræ. Hæc est dies quam fecit Dominus, exultemus in ea, & lætemur: quoniam laqueus contritus est, & nos liberati sumus. Et secundum Zachariæ vaticinium, de lacu in quo non erat aqua, in sanguine Testamenti hodie educti sumus. Hoc ipsum præfigurabat Moyses, aspergens Tabernaculum, & omnia vasa ministerij sanguine dicens. Hic sanguis Testamenti quod mandauit ad vos Deus. Omnia pene in sanguine mundantur secundum legem, & dicit quod non fit remissio sine sanguinis effusione: aperte demonstrans quia non fieret peccati abolitio, nisi intercederet Domini nostri Iesu passio. Et nisi esset ipse pro peccatis oblatio, per quem nobis datur omnium peccatorum remissio. O quale sacramentum, quo veniente, cessat omne peccatum! o quale sacrificium, quo redolente, fugit omne delictum! o qualis sacerdos, qui semetipsum obtulit: vt ingratos seruos a perpetua morte, sua morte faceret liberos! Factos etiam liberos fratres vocat, & filios. Eia, fratres dilectissimi, studeamus toto mentis affectu esse pacifici: vt mereamur vocari, & esse filij Dei. Faciamus, prout ipse donauerit, voluntatem Dei, vt potestate accepta, possimus adoptiui fratres eius fieri, qui secundum fidem, & confessionem primi Apostolorum Petri, est naturalis, & vnicus filius Dei viui. Cum quo viuit & regnat per infinita secula Deus, in vnitate Spiritus sancti, qui nos perpetua pace custodiat, suumque Pascha digna veneratione continue celebrare concedat. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE EADEM RESVRRECTIONE. SERMO VII.	??	??	HODIE, dilectissimi fratres, Domino nostro Christo resurgente, atque de subacto tenebrarum Principe triumphum victoriæ referente, spes immortalitatis mundo reddita est, & quod a seculis difficile incredulis ac perfidis impossibile videbatur, ope atque diuina miseratione, in plenam securitatem conuersum est. In lætitiam mentes redeant, quoniam tempestate exitialis pressuræ, ac nube discussa cæcitatis antiquæ, tranquillitas æternæ quietis, & serenitas diuini luminis effulserunt. Dandæ Deo laudes, & beneficia eius ac munera tam grandia, vt grandiora esse non possint, cum gratiarum actione celebranda sunt. Nos etenim fratres, qui Deum corde toto & anima, & virtute diligere debemus, necesse est benedictiones eius, & laudes semper, & vbique cum gloria prædicemus. Sed nunc magis ac magis fieri conuenit, quia exoptatus votis omnium fidelium dies aduenit, & post longę noctis horribilem terræque caliginem, Domini luce radiatus mundus eluxit. Huius enim luminis, perpetuæ videlicet claritatis, aduentum, ipsiusque aduentus sacrosancta mysteria, ab ipso mundi principio, antiquorum Patrum actibus præsignata, ac multiplicibus vaticiniis perorata, verisque attestationibus promissa, eodemque lumine in homine apparente exhibita: sicut nos colimus, & tenemus in re vera, ita & antiqui Patres colebant in spe certa. Ita enim in spe certa, vt etiam de his quæ credebant & prædicabant, quædam sicut erant ventura nuntiabant, quædam iam percepisse, sibique iam aduenisse, gaudebant. Nonne iam Patriarcha Dauid huius diei lætitiam præsentem se habere credebat, qui dicebat. Hæc est dies quam fecit Dominus, exultemus & lætemur in ea? Vnde illi aderat in expectatione huius diei tanta lætitia talisque exultatio? Sciebat enim se per huius diei sacramentum, de valle lachrymarum & planctu antiquæ plorationis, transiturum ad æternæ beatitudinis gaudium. Sciebat præterea se sine dubio in spe resurrectionis Christi, concisso diuturnæ pœnitudinis sacco, vestibus mortalitatis & corruptionis exui, quas primi parentes de pellibus consuerant, & foliis verecundiam suam texuerant, & stola immortalitatis & indumento lætitiæ & iocunditatis indui, quæ sibi eloquia diuina promiserant. Dicebat etiam se post reuelatam Dominicæ resurrectionis gloriam, & resurgente Christo nobis in seculi fine promissa non posse ad vllam tristitiam compungi, sed diuinis cantibus, & confessione cœlestibus plena laudibus, Domino Deo suo æternaliter cum gloria famulari, & idcirco adiuncta personæ suæ omnium fidelium massa exultans, & cantans laudes & gratias referendo Domino dicebat. Conuertisti planctum meum in gaudium mihi, concidisti saccum meum, & circumdedisti me lætitia. Vt cantet tibi gloria mea, & non compungar, Domine Deus meus in æternum confitebor tibi. Hoc igitur genus cōfessionis magis ad prædicandas pertinet misericordias Domini Saluatoris, quam ad detegendas miserias hominis peccatoris, sicut idem Saluator in Euangelio ostendens dicit. Confiteor tibi pater cœli & terræ, id est laudo & glorifico te. Et sanctus in Psalmis. Consitemini Domino quoniam bonus. Huius inæstimabilis bonitatis, Dominus Iesus Christus minister & testis, largitor & monstrator factus est. Minister nascendo, testis moriendo, largitor resurgendo, monstrator ascendendo. Est enim ipse summi, & æterni boni, quod idē ipse est, minister cum nascitur, testis dum patitur, largitor cum de morte reducitur, monstrator cum in dexteram patris assumitur.	Hæc sunt quatuor specialia diuini muneris beneficia, ex omnibus Dominicis beneficiis excepta, & per quatuor Euangeliorum libros, & quatuor Euangelicos viros, per quatuor mundi spacia, fidelibus sunt reserata. Hæc cum fideliter credimus, & firmiter retinemus, & digna pro posse veneratione recolimus, quoniam ex his maxime Domini bonitatem cognoscimus, consequens est vt sicut Dauidicus sermo nos ammonet, faciamus. Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam in æternum misericordia eius. Mundus sanguine Christi Deo patri recōciliatus, Ecclesia videlicet Catholica per totum mundum diffusa, in seculum misericordiam eius prædicat, dū ab huius sæculi miseriis eiusdem misericordiæ munere se posse liberari non dubitat. Domini misericordiam in æternum omnium plenitudo fidelium prædicat, dum per Christi resurrectionem, quam hodie singulari veneratione deuotissime celebrat, ad gloriam vēturę resurrectionis, & gaudium æternę beatitudinis peruenire sine dubio sperat, & facie ad faciem gloriam videre sui Redēptoris, hodierna festiuitate de morte resurgentis. Nos ergo confiteamur Domino quoniā bonus est, peccata nostra humiliter accusando, bonitatem illius sublimiter prædicando. Confiteamur quoniā misericors est, misericordias eius sine fine laudādo, vt in hoc seculo sua nos bonitate custodiat, & in æternum sua misericordia simul & præsentia perfrui concedat: & præstet vt sicut in carne, quā assumpsit ex Virgine Matre, intuitu fidei cernimus resurgentem, ita in diuinitate quam habet ex Deo patre, facie ad faciem videamus regnantem, cum eodem Deo Patre, & consubstantiali sibi, & coeterno Spiritu sancto, Per omnia secula seculorum. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE ASCENSIONE DOMINI Saluatoris. SERMO VIII.	??	??	POSTQVAM Dominus & Saluator noster sacrosācto suæ passionis mortisque triumpho, abolito peccati chyrographo, contrito mortis aculeo, Dæmoniacæ crudelitatis destruxit tyrannidem, humanum genus, quod tenebatur morte captiuum, solus inter mortuos liber, morte subacta reddidit liberum. Corpus vero quod sine peccati discrimine ex virgine sumpsit, quodque pro nobis assumptæ mortalitatis, non necessitate, sed potestate legibus subdidit, ab inferis rediens, Apostolorum conspectibus resurrectionis gloria clarificatum, & vt ita dicam, rediuiuum ostendit. Mulieri namque se deuotissime requirenti, non absque admirabili ratione, & rationabili admiratione, primum apparere dignatus est. Decebat enim vt sexus, qui primum hominem, Diabolo se fallente, fefellit, eique mortis suggessit interitum: prior hominibus vitæ renuntiaret remedium. Et vt ab excellentioribus argumentum assumam, consequens erat, vt sexus qui Christo nascente sine peccati contagione, saluo suæ virginitatis perpetuæ signaculo extitit præuius, resurgente Christo iustificatus a peccatis perpetuæ salutis fieret nuntius. Apostolorum principi Petro, Dominum apparuisse non est dubium, sed Apostolica relatione & Euangelica decriptione creditur esse certissimum. Voluit ei Dominus præ cæteris Apostolis singulariter apparere, ne desperaret ex negatione. Noluit illum diu remanere suspectum, ne desperaret se posse percipere Apostolici culminis priuilegium. Idcirco illum Dominus cadere permisit, sicut festiuus Concionator Gregorius dixit, vt ex conlato sibi munere disceret, qualiter aliis misereri debuisset. Discipulis vero duobus, discipulabusque duabus, ipso die quo surrexit a mortuis apparere voluit, istis, festive salutando, Auete dixit: illis secum gradientibus, & de se dubitantibus sacramenta diuinarum scripturarum aperuit, & in fractione panis, se vere resurrexisse perdocuit. Deinde quoties tam sacratissimum, & excellentissimum exigebat officium, generaliter discipulis suis apparuit, eisque pacem, quam per Angelos in mundum veniens venturā prædixit, per semetipsum iam venisse manifestauit dicens. Pax vobis. Quibusdam vero discipulis de se dubitātibus, cicatrices vulnerum suorum ostendit, corpusq. de morte resumptum, palpabile prębuit, & de cordibus eorum maculas dubietatis extersit. Septem quoque discipulis in piscatione frustra laborantibus Dominus apparere voluit, & quod erat eis difficile, ipse sua corporali præsentia, & maiestate diuina fecit esse possibile, ita vt ad eius nutū, designato numero caperēt multitudinē piscium. Quē numerū si videres arithmetica ratione dispositū, scires in eo nō mediocriter refulsisse mysterium; quod si ad plenum scire te delectat, apud beatissimum Augustinum satis late patet. Vt enim in Christo Domino veritas patesceret resuscitati corporis, ac sine dubio gloria peractę resurrectionis: accedit ad cumulum veræ fidei, ac sincerissimę credulitatis, solēnitas dignissimæ resurrectionis. Assum enim piscem & fauum mellis comedit, vt in asso pisce ostenderet se passum: & in fauo mellis a Deo patre vera fide resuscitatum. Nos enim, fratres charissimi, per amaritudinem accerbissimæ passionis, Dominum Iesum Christum peruenisse credimus ad gloriam resurrectionis. Hanc autem resurrectionem Dominici corporis, vt futuram in nobis certissime nouerimus, ipse in corpore suo dignatus est demonstrare. Resurrexit Christus, vt resurrecturum se non dubitet Christianus. Processu vero temporis, peracto mysterio suæ resurrectionis Dominus Iesus Christus ad cœlos ascendit, vt eo Christianus ascendere se posse confidat, vbi caput suum se præcessisse non dubitat.	Huius etenim Ascensionis Dominicæ nobilitatem & gloriam, veteris instrumenti multo ante multipliciter prænunciauit auctoritas, & ipso ascendente exultans Angelica declarauit sublimitas, Euangelicæ etiam descriptionis atque Apostolicæ prædicationis per totum orbem narrauit satis aperte maiestas. Apostolica vero prædicatio, vt dictum est, mysteria supradicta vehementer enarrat, cum beatus Petrus Apostolus, omnium de quibus loquitur, idoneum testem se esse declarat; & Apostolica libertate subnixus, vt propositum est, liberalissimo sermone pronunciat dicens. Obedire oportet Deo magis quam hominibus. Statim subintulit. Et his cum quibus tunc res ipsa gerebatur dixit. Deus Patrum nostrorum suscitauit Iesum, quem vos interemistis suspendentes in ligno. Hunc Deus Principem ac Saluatorem exaltauit dextera sua, ad dandam pœnitentiam Israel, & remissionem peccatorum. Et nos sumus testes horum verborum, & Spiritus sanctus quem dedit Deus hominibus obedientibus sibi. Et in alio loco idem pastor Ecclesiæ, Dauidico fruitus vaticinio. Dauid igitur, inquit, propheta cum esset, & sciret quia iureiurando iurasset illi Deus, de fructu lumbi eius sedere super sedem eius, prouidens locutus est de resurrectione Christi, quia neque derelictus est in inferno, neque caro eius vidit corruptionem. Hunc Iesum suscitauit Deus, cui omnes nos testes sumus. Dextera igitur Dei exaltatus, & promissione Spiritus sancti accepta a patre, effudit hoc donum quod vos videtis & auditis. Non enim Dauid ascendit in cœlos. Dicit autem ipse. Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris meis. Paulus denique prædicator egregius, cum hoc nostræ salutis mysterium auditoribus suis commendare vellet, affectu optantis, & voto orantis, prudentissima & spiritali circumlocutione aggressus est eos dicens. Deus Domini nostri Iesu Christi pater gloriæ, det vobis spiritum sapientiæ & reuelationis in agnitione eius, illuminans oculos cordis vestri, vt sciatis quæ sit spes vocationis eius: & quæ diuitiæ gloriæ hæreditatis eius in sanctis, & quæ sit supereminens magnitudo virtutis eius in nos, qui credidimus secundum operationem potentiæ virtutis eius quam operatus est in Christo, suscitans illum a mortuis, & constituens ad dexteram suam in cœlestibus, supra omnem principatum & potestatem, & virtutem, & dominationem, & omne nomen quod nominatur non solum in hoc seculo, sed & in futuro. Et, omnia subiecit sub pedibus eius, & ipsum dedit caput supra omnem Ecclesiam quæ est corpus ipsius. Et vt idem Apostolus ad Timotheum scribit. Columna & firmamentum veritatis. Et manifeste, Magnum est pietatis Sacramentum, quod manifestatum est in carne, iustificatum est in spiritu: apparuit angelis, prædicatum est in gentibus, creditum est in hoc mundo, assumptum est in gloria, sicut per Marcum & Lucam descriptio intonat Euangelica. Lucas vero cum ad Theophilum scriberet, dicit se sermonem fecisse de omnibus quæ cœpit Iesus facere & docere, vsque in diem qua præcipiens Apostolis, per Spiritum sanctum quos elegit, assumptus est. Et Marcus in hodierna lectione. Dominus, inquit, Iesus, postquam loquutus est discipulis suis, assumptus est in cœlum, & sedet a dextris Dei.	Quomodo vel qualiter præsentis solemnitatis gaudia, ascendente Domino Angelica declarauit sublimitas, non potest ore dicere, non corde concipere humana fragilitas. Sed tamen illud vnum, vt Lucas narrat, testimonium admirabile atque iocundum, officiis Ecclesiasticis adeo festiue recitandum, huic declamatiunculæ dignum duximus inserendum. Cumque intuerentur Apostoli Dominum euntem in cœlum. Ecce duo viri adstiterunt iuxta illos in vestibus albis, qui & dixerunt. Viri Galilæi quid statis aspicientes in cœlum? Hic Iesus qui assumptus est a vobis in cœlum, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in cœlum. Ascendente Domino Angeli apparuisse leguntur in vestibus albis, quia humanum genus quod fuerat obtectum tenebris mortiferæ cæcitatis, per gratiam Christi meruit percipere indumentum æternæ iocunditatis, & consortium Angelicæ dignitatis. Instrumenti veteris authoritatem, vt proposuimus, multo ante multipliciter prænunciasse manifestum est, illis videlicet qui scripturam sanctam & studiose legunt, & fideliter intelligunt. Quid per Enoch scriptura diuina clamat translatum, quid per Eliam, igneo curru transuectum, nisi Dominum Christum hodierna festiuitate in dextera paternæ maiestatis eleuatum? Sicut ipse per Prophetam in Psalmo dicit ad patrem. Tenuisti manum dexteram meam, & in voluntate tua deduxisti me, & cum gloria assumpsisti me. Ecce illud domini Saluatoris iter astriserum sanctus in Psalmo vocari voluit cursum. Quod Dauid cursum vocat, Salomon in Canticis saltus appellat. Ecce iste venit saliens in montibus, transiliens colles. Et ille. A summo cœli egressio eius, & occursus eius vsq. ad summū eius. Hunc enim quem Dauid currētem præcinuit, Salomon salientē pręuidit. O prudentissimi vates, o tantæ prolis felicissimi parentes, cuius meruistis prophetica denunciatione fieri parentes & testes! De vestra namque radice Esaias propheta virgam cum flore processuram prædixit. De quo ipse alias dicit. Erit in nouissimis diebus præparatus mons domus Domini in verticem montium, & eleuabitur super colles. Et in alio loco. Erit germen domus Domini in magnificentia, & fructus terræ sublimis. Quem, fratres, intelligere debemus per montem super verticem montium præparatum, nisi mediatorem Dei & hominum, hominem Iesum Christum, omnium hominum naturam superantem & meritum? Quem per germen Domini magnificum & gloriosum, & fructum terræ sublimem, nisi eundem Dei & hominis filium, hodierna die super cœlos cœlorum, & dignitatem omnium angelorum in dextera Dei patris assumptum? Ergo, dilectissimi fratres, omnium vitiorū phantasmata fugientes, cunctarum virtutum charismata diligentes, ipsum, de quo loquimur, toto cordis affectu quæramus, toto mentis ardore diligamus: passibus dilectionis & fidei sequamur, vt per ipsum cum ipso ad eum possimus peruenire, qui per ipsum corruptam generis humani naturam voluit reparare, & reparatam in ipso, hodierna festiuitate ad se dignatus est reuocare. Qui cum eo viuit, & regnat in vnitate spiritus sancti Deus, Per omnia secula seculorum. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	IN DIE PENTECOSTES. SERMO IX.	??	??	INDICIBILIS & immensa præsentis diei maiestas & gloria, verbo præsidente & linguis fauentibus, vt propriæ potestatis exigit, vt dicamus pro posse quantum diuina miseratio miseriis humanis consuluit. Scitis quoniam vnumquodque negotium cum fuerit ad finem deductum, exercentes se quodammodo compellit in sese colligere, simulque reuoluere, quid mœroris, quidue lætitiæ in ipso actionis itinere contigit euenisse. Hoc vero permaxime vt fiat, ipsa eademque res congruum fore diiudicat, quatenus ereptus liberatori gratias referat, & largitori lætitiæ omnibus votis adhæreat, & cum Propheta clamet, & dicat. Mihi autem Deo adhærere bonum est, ponere in Domino Deo spem meam. Si nostræ mortalitatis defectus, & cotidiana delicta, & dubiæ vitæ præcipites cursus, solicita consideratione ad mentem reducere commonemur, multo magis opera misericordiæ quæ circa nostram salutem, salutis auctor exercuit, summa cum veneratione nos recolere conuenit. Videamus saltus quos pro nobis incarnata diuinitas dedit, cogitemus quid Deus in homine gessit, quid homo a Deo assumptus, temporalis apparens corporaliter pertulit. Quod enim omnia Dominici aduentus mysteria Dei patris sint voluntate peracta, nulli dubium quin firmissime teneat fides Ecclesiastica. Quod & Spiritus sanctus Patri & Filio coæternus sit cooperator, & auctor eiusdem filij Dei assumptæ humanitatis, tanti Sacramenti exordium declarat. Christo namque misericorditer ad homines veniente, Spiritus sanctus in virginem superuenit. Christo in patris dextera magnifice residente, Spiritus sanctus super Apostolos descendit, sicut vniuersalis Ecclesia in eodem spiritu congregata, summa cum veneratione hodie deuotissime recolit. Cum enim Dominus ac Redemptor noster crucis esset addictus supplicio, potatus aceto. Consummatum est, dixit. Quod duobus modis a nobis intelligi voluit. Ac si diceret. Consummatum est. Videlicet vetus Testamentum, & initiatum est nouum. Siue, Consummatum est aduentus mei mysterium, vsque ad hanc quam pro vobis sustineo mortem. In passione siquidem Domini plurima pietatis eius opera fuerunt consummata, nonnulla postmodum etiam consummanda, sicut post triduum præclara Resurrectio: processu vero temporis mirabilis Ascensio; & in igneis linguis super Apostolos hodierna die toto mundo spectabilis spiritalis infusio. Hodie namque Spiritus sancti super Apostolos venientis, manifestissima contestatione, per diuinitatis potestatem completam esse cognoscimus assumptæ humanitatis Christi dispensationem. Si enim, vt præfati sumus, vniuscuiusque negotij causam necessario ad mentem reducimus, conferentes læta cum tristibus, exultantes nos incommoda euasisse, prospera adeptos fuisse, quid tam vtile, quid tam consequens, quam in hac die, in qua Christi corporalia finem suscipiunt, & in qua spiritalia Charismata luce clara patescunt, omnia retro peracta, recapitulando quodammodo recitare pro modulo? Non enim nos putamus vel dicimus, idoneos tantæ rei ministros iactanter, sicut faciebat beatus Apostolus humiliter ac sapienter, sed ad confirmandam fidem nostram, & ad excitandam deuotionem vestram, nostra paruitas dicere censuit quibus modis, vt supra dictum est, diuina miseratio miseriis humanis consuluit. Natus est Christus ex incorrupta virgine, vt humana corrupta natiuitas, in spiritalem transferretur originem. Legalem voluit suscipere circumcisionem, vt eiusdem legis se demonstraret auctorem, & nos exemplo eius spiritalibus gaudiis circumcisi, id est cœlestibus disciplinis eruditi, ad fabricam cœlestis ædificij inueniamur idonei. Deinde a Magis adoratus, tres significatiuas suscepit species munerum: vt qui erat pro nobis mortalis effectus, Rex seculorum crederetur & Dominus. Voluit etiam in templo præsentari, turturem & columbam pro se voluit offerri, dans nobis exemplum, vt cum ad altare accedimus, castitatis & innocentiæ cæterarumque virtutum victimas immolemus. Duodennis in Templo matre Virgine nesciente remansit, post paululum studio seruenti, cursuque citato requiritur, &, vt Lucas refert, In medio Doctorum sedens, non docens, sed discens & audiens inuenitur. Interrogante autem Matre, cur se ignorante remansit, in domo patris sui esse se respondit. Hæc etenim puerilia gesta Catholicæ fidei sunt firmitate subnixa. Cum vero Iesus a matre requiritur, proculdubio verus homo cognoscitur. Dum esse se in domo patris oportere testatur, a cunctis fidelibus verus vnicus Dei filius creditur. In medio doctorum sedens, audiens illos & interrogans, signat vt nullus nisi perfecta ætate prædicationis officium assumere præsumat.	Sciendum præterea, quod de infantia Saluatoris non plus Ecclesiæ pietas approbat, quam quod diuinus sermo pronuntiat. Infirmitates tamen assumptæ mortalitatis, sicut fides fidelium credit, absque vllo contagio peccati percucurrit, sed Deus occultus in homine, semper impassibilis mansit, & licet Dei filius nullam haberet mundandi vel purificandi necessitudinem, certo tamen die determinato tempore, trigesimo videlicet ætatis suæ anno, illud singulare ac singulariter salutare mysterium Baptismatis suscepit, suscipiendo sanctificauit, sanctificando cunctis fidelibus vt per illud sanctificarentur, ac si cœleste donatiuum, contradidit. Sed dum baptisandi possibilitatem ministris Ecclesiæ concessit, potestatem baptisandi quasi quoddam insigne sibi vendicans reseruauit, sicut diuina vox R. Ioanni homini magni meriti nuntiauit, quando Christus ad illum gratia baptisandi venire non distulit. Super quem videris, inquit, spiritum descendentem, & manentem super eum, ipse est qui baptisat. Ipse etenim amicus sponsi, fidelis humilisque præcursor, quo inter natos mulierum, teste Veritate, non surrexit maior. Baptisans & baptismum prædicans sicut sacer Euangelicus sermo describit. Ait enim, Ego quidem vos baptiso in aqua, qui autem post me venturus est, ipse vos baptisabit in Spiritu sancto & igni. Quomodo in Spiritu sancto & igni baptisat, hodierna festiuitas satis aperte ac solemniter approbat. Beato Luca Euangelista in Actibus Apostolorum narrante cognoscimus, quia apparuerunt Apostolis dispertitæ linguæ tanquam ignis, seditque supra singulos eorum Spiritus sanctus. Idcirco, dilectissimi fratres, de Sacramento Baptismatis, hodie vel modicum dicere libuit, quoniam illud isto in tempore Christiana religio magis ac magis peragere consueuit. Baptisatur Christus, & non modo iam Patriarcharum prodigiis, non prophetarum oraculis, sed voce patris dilectus filius approbatur. Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui. De quo Psalmista. Rex dilecti, dilecti. Et de quo Salomon in Canticis. Dilectus ex dilecto. Deinde sancto ducente Spiritu, desertum petiit, exempto quadragesimali ieiunio, vtpote verus homo esuriit, Diaboli tentamenta diuina virtute superauit, deinde angelico, vt verus Dei filius, vsus ministerio, postmodum, vt Esaias propheta multo ante præcinuit, terram Zabulon, & terram Nephtalim adiit; habitantibus in regione vmbræ mortis, & sedentibus in tenebris lumen veritatis ostendit, semetipsum videlicet qui dixit. Ego sum lux mundi, & de quo sanctus Euangelista. Erat lux vera quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum, vocatis discipulis cœlestis disciplinæ perfectionem tradidit eis, octo beatitudinum species disserendo, fontem se totius beatitudinis esse declarauit. Aperta pronunciauit in quibus ædificaremur, obscura proposuit in quibus exercitaremur. Quibusdam vero assumptæ carnis motibus, sed prorsus peccato carentibus hominis filium se esse demonstrans; insolitis miraculorum prodigiis diuinitus adhibitis, Dei filium se esse contestans, & sic humana diuinis, diuina humanis coniungendo, ex duabus substantiis in vna persona prædicatur Christus, Deus verus & homo.	Videamus quomodo diuinitati famulabatur humanitas, vel quomodo humanitati fauebat diuinitas. Lazarum suscitans, quod est Dei, amicum fleuit, quod est hominis, & sic de cæteris. Sed vt de multis pauca referam, infirmos curans ingemuit: famelicos pascens, oculos ad cœlum leuauit: discipulos alloquens in montem ascendit: languidos curans, in campestribus stetit. Esuriens, superauit hostem. Excitatus a somno, pontum iubet esse quietum. Sitiens, Samaritanis propinauit salutem. Cum capi voluit, inimicos retrorsum cadere fecit. Moriens, mortem pertulit, & in morte eius omnis creatura congemuit. Morte etenim Christi tenebrescunt lumina cœli, scinduntur velamina templi. Captiuos reddit inferus, rediuiua cadauera tellus. In mortis discrimine hominem agnosce, in virtutis operatione Deum intellige. Cum enim a mortuis resurrexit, seculo vitam reddidit, suis fidelibus spem resurgendi concessit. In diuinitatis potentia clausis ianuis ad discipulos intrauit, in resumpto corpore stigmata passionis palpabilia monstrat. Ostendens quod in eadem carne sumus resurrecturi, & ampliori gloria sine fine victuri. Et vt nemo diffideret de gloria Resurrectionis, carnem quam Dei filius ex nobis assumpsit, ad cœlos ascendens collocauit in dexteram patris, vt eo nos ascensuros credamus, quo caput nostrum nos præcessisse cognoscimus. Inde fidelibus hodie in Spiritu sancto Dei dilectio mittitur, quæ per Apostolum Charitas nominatur. Charitas, inquit, Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. Spiritus etenim Sanctus, patri & filio coeternus & consubstantialis, non sicut minor & nolens transmittitur, sed sicut æqualis propria voluntate a Deo Patre & Filio mittitur, quia sicut Veritas dicit, spiritus vbi vult spirat.	Obmutescant qui in diuinitate Spiritum sanctum minorem esse somniant, & qui inter creaturas creatum esse connumerant. Non potest esse minor, qui totius operis diuini legitur, & creditur esse cooperator. Nec inter creaturas potest connumerari, qui creator & renouator est totius machinæ mundi. Si creatorem, & renouatorem Spiritum sanctum prædico, desideranter propheticis verbis consentio. Emitte, inquit, Spiritum tuum & creabuntur, & renouabis faciem terræ. Si cooperantem totius diuinæ operis esse pronuntio, ab auctoritate diuinæ scripturæ non dissentio. Quando Deus per verbum fabricam mundi condidit, Spiritus sanctus super aquas ferebatur, sicut diuina pagina diuinis lectoribus innotescit. Postquam priore gratia inuidia diaboli primis hominibus adempta, pietas diuina ad agnitionem sui, hominem pereuntem reuocare voluit, Spiritus sanctus Patriarchas edocuit, Prophetas impleuit, Dei filium Virginem parituram Angelo nunciante obumbrauit, super eundem Christum baptisatum in specie columbæ visibilis apparuit, idem in igneis linguis super Apostolos hodierna festiuitate descendit; & quos puros homines inuenit, Deos, immo & Dei filios per gratiam adoptionis effecit. Pulchre Spiritus sanctus Deus ac Dominus, creator ac renouator dicitur, quia quos in baptismo diuina regeneratione recreat, remittendo peccata a contagio veteris hominis renouat, & in secundi hominis speciem renouando commutat. De eodem spiritu per Psalmistam dicitur. Verbo Domini cœli firmati sunt, & spiritu oris eius omnis virtus eorum. Et Salomon de eo. Omnium artifex docuit me sapientia. Quia sicut Apostolus dicit, Nemo potest dicere Dominus Iesus, nisi in Spiritu sancto, Et. Nemo in spiritu Dei loquens, dicit Anathema Iesu. O quantus est iste artifex, quam potens, quam efficax, qui sicut cum patre & filio, omnia ex nihilo condidit: ita corrupta potuit reparare cum voluit. In illis Homeliis quas ad gloriam præsentis diei duo illi amplissimæ auctoritatis describunt Gregorij, quædam spiritus opera nitescunt principalia. Ideo principalia, quoniam a tantis auctoribus sunt festiue prolata. Dicunt quoniam Spiritus sanctus Dauid Citharœdum puerum, multiplici sua gratia præditum, prouexit ad regni fastigium. Amos agrestem hominem vellicantem siccamma, mirabili potentia ditauit authoritate prophetica. Petrum peritum piscium captione, pastorem fecit totius Ecclesiæ. Mathæum publicum exactorem, Euangelicum fecit esse scriptorem. Fecit ex Saulo Paulum, & ex lupo agnum, ex persecutore Doctorem. Fratres, quantum est hominem de Deo loqui? Quid plus dicam? Dicam tamen quod sentio. Quicquid est, quicquid fuit, quicquid vnquam esse bene poterit, huius artificii munere non carebit. Nam quicquid ordinem seruat iustitiæ, quicquid profectum præstat prudentiæ, quicquid virtuti cedit victoriam, quicquid honestam facit temperantiam, quicquid rectum in fide, in spe certum, in charitate perfectum, totum ab illo initium & augmentum percipit, qui præsentem diem, aduentus sui præsentia mirabiliter consecrauit. Cuius nos gratia gratificati, lumine inlustrati, consolatione consolati, diligamus Dominum nostrum Iesum Christum, sermones eius seruando, vt digni mereamur fieri dilectione, aduentu & hospitio Dei Patris & Filij, & eiusdem Spiritus Paracleti, itaut ad nos tota Trinitas veniat, & templum nos gloriæ suæ inhabitando perficiat Deus vnus, viuus & verus qui absque initio & sine fine per infinita secula seculorum viuit & regnat. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE ADMIRABILI PRÆCVRSORIS Christi Ioannis Baptistæ Natiuitate. SERMO X.	??	??	ORTVM Dominici Præcursoris celebrantes, fratres charissimi, oportet nos fideli deuotione perpendere quātas ob eius memoriam cum gratiarum actione laudes Deo debemus persoluere. Ad repellendas igitur, & effugandas densissimas ac tetras mortis & ignorantiæ tenebras, quas tenebrarum auctor mundo infuderat, venturum erat lumen inluminans omnem mundum. Idcirco consequens erat, vt illud ineffabile & æternum temporalium & rationabilium numerositas præcederet lucernarū. Patres dico Religionis antiquæ, quorum virtutibus, exemplis, & dictis fideles populi inluminati & docti, discussa perpetuæ cæcitatis caligine, cum illud superueniret, si non ex toto, vel ex parte possent agnoscere. Fuerunt itaque, vt diximus, lucernæ, non a se, nec aliunde, sed ab illo supremo lumine inluminante, cultores videlicet cęlestium præceptorum, alij ante legem, alij sub lege, alij vero Iudicum, Regum, & Prophetarum temporibus; Dominicæ Natiuitatis, Passionis, Resurrectionis, & Ascensionis mysteria præconantes. Post quos Domini Præcursor Ioannes effulsit, qui omnium Patriarcharum præconia & vaticinia Prophetarum luce perspicua deduxit ad publicum. Hic enim vir sanctus non solum iustus, sed etiam ex parentibus iustis exortus. Iustus in prædicatione, iustus in omni conuersatione, iustus in passione. Cuius natiuitatem, iustitiam & sanctitatem, & omnes sacratissimos actus Gabriel nuntiauit Archangelus, stilus ad plenum descripsit Euangelicus. Dignum valde erat, vt puer tanta præditus dignitate, tali vocaretur nomine. Vt enim maiorum nostrorum testatur auctoritas, siue prudentia, Ioannes interpretatur Dei gratia, siue in quo est gratia. Quantæ sanctitatis, quantæque cœlestis gratiæ Domini Præcursor ditatus est munere, humanæ scientiæ sermo non potest dicere. Et quia de eo humanæ scientiæ sermo dicere non valet, quod de eo & ad eum dictum est, silere non debet. Quid præstatur homini tanto, cum de illo tantillus loquitur homo? Quid valet ad hæc exiguitas hominis, quoniam de illo summa & ineffabilis loquitur Trinitas? Loquitur de eo Deus pater in Psalmo, loquitur idem in Euangelio. In Psalmo. Paraui lucernam Christo meo. De quo sanctus Euangelista. Ille erat lucerna ardens & lucens. In Euangelio. Super quem videris Spiritum descendentem & manentem, ipse est qui baptisat. Quædam vero testimonia, quæ Spiritus sanctus per Esaiam & Hieremiam in Domini Saluatoris persona specialiter intonat, ad præcursorem eius cœleste magisterium & sensus Catholicus conuenienter pertinere denuntiat. Multo etiam apertius ei Spiritus sanctus testimonium perhibuit, quo repletus ad aduentum Genitricis Domini clausus adhuc matris vtero, vt Euangelium loquitur, non natura præstante, sed gratia annuente, mirabiliter exultauit. Ipse enim Dominus Christus, cui testimonium ille perhibuit dicens, Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi: tempore suæ prædicationis, de illo dixit. Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista, & quem inter natos mulierum maiorem fuisse dixit, leuitatis vitio & voluptate deliciarum carere innotuit. Prophetam & plusquam Prophetam cum esse asseruit, & quem ipse potentia suæ diuinitatis tantarum virtutum & gratiarum priuilegiis dedicauit, vt mortalium omnium merita excederet, Angelum a Deo vocatum, & ad præparandum iter salutis ante se missum, Prophetæ Malachiæ oraculo referente, perdocuit. Si enim Angelus Græce, Latine dicitur nuncius merito, B. Ioannes appellatur Angelus, qui nascendo de sterili matre, nuntiabat nasciturum de Virgine matre. Prædicando nuntiabat prædicaturum, baptisando baptisaturum, patiendo passurum, eiusque passione genus humanū redempturum. Qui viuit & regnat cum Deo Patre & Spiritu sancto, Per omnia secula seculorum. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	IN VIGILIA APOSTOLORVM Petri & Pauli. SERMO XI.	??	??	IN exordio vigiliarum Apostolicæ solemnitatis illum puerum Citharœdum, Dauid dico Regem potentem, & fortissimum Israeliticæ plebis ducem, qui tanta Dei gratia & prouidentia præditus est, vt ex eius propagine Virgo eligeretur, ex qua Dei filius corpus nostræ redemptionis susciperet, istum tantum ac talem cantantem audistis, & cum eo lætis vocibus & piis affectibus cantastis. Cœli enarrant gloriam Dei, & opera manuum eius annunciat firmamentum. Cœlos audiuimus, firmamentum vidimus. Cœlos gloriam Dei enarrantes, firmamentum annunciās. Quæramus & videamus qui sunt isti cœli, & quomodo enarrant gloriam Dei, & quod est firmamentum, & qualiter opera Dei annunciat. Non enim introduceret sermo Propheticus gloriam Dei enarrantes cœlos, nec opera Dei annuncians firmamentum, nisi spiritualiter vellet intelligi Apostolos & Apostolicos viros super fundamentum & firmamentum fidei immobiliter constitutos. Si vero propheticum sermonem ad literam intelligere volumus, dicamus, quia tunc cœli gloriam Dei enarrant quando Solem & Lunam & stellas in sese compositas, miro ordine suis temporibus repræsentant, & firmamentum opera Dei annuntiat, cum astra cœli in se & lucere & moueri præmonstrat. Non enim consequenter sic, sed magis intelligere spiritaliter debemus. Figuram vero magis cœli ac firmamentum spiritalium Doctorum possunt retinere, quam gloriam Dei & opera manuum eius ad liquidum demōstrare. Sunt enim hæc elementa muta & irrationabilia, sed cœlesti virtute & diuina Sapientia rationabiliter & sapienter disposita. Et quia iam prænuntiati Psalmi sensus noster ad literam quæ occidit dignosci non valet, necesse est Spiritus qui viuificat, vt spiritaliter intelligam9, nos spiritaliter doceat. Apertissime enim patet spiritales cœlos sanctos fuisse & esse Apostolos. Si enim cœlos dicimus quos præstantissimos scimus, in ordine doctorum per diuersa tempora contemporalium suorum, profecto isti sunt cœli cœlorum, isti sunt doctores doctorum, principes populorum, filij excussorum, qui ob meritum magnæ fidei, Abrahæ maximi Patriarchæ effecti sunt filij, de quibus in Psalmo Spiritus sanctus Ecclesiæ loquitur dicens. Pro patribus tuis nati sunt tibi filij: constitues eos Principes super omnem terram. Cum enim Petrum & Paulum cœlos dicimus, non ab illo excelso nomine alios Apostolos excludimus. Omnes ergo Apostoli iure vocantur cœli, per quos mundus agnouit doctrinam veræ fidei. Ergo Petrum & Paulum cœlos dicimus, & vnumquemque illorum firmamentum fatemur. Primum videamus qua auctoritate diuinarum literarum appellantur cœli; qua assertione scripturæ firmamentum dicantur. Deinde quomodo vel qualiter gloriā Dei enarrent, quam alte & profunde opera Dei annuntiēt, non enim immerito cœli vocantur Apostoli, Domino dicente per Esaiam, Cœlum mihi sedes est, & iterū scriptura, Anima iusti sedes est sapientiæ. Etsi anima iusti sedes est Sapientiæ, & cœlum sedes Dei est, anima Petri & anima Pauli, sedes sunt Dei, & sedes sunt Sapientiæ, sicut ipse Paulus asserit, Dominum Christum Dei virtutem Deique sapientiam esse, &, si super humilem & quietum & trementem verba sua Dominus requiescere se promittit, proculdubio in istis sedem suæ diuinitatis cōstituit, in quibus sedens & habitans mundum sibi sternit, & per eos fidelibus populis iter salutis ad viam veræ humilitatis ostendit. Cognouimus scriptura testante Petrum & Paulum spiritales esse cœlos; videamus illos enarrantes Dei gloriam, non nostris, sed eorum ipsorum sacratissimis verbis. Nonne enarrabat Petrus gloriam Dei, quando dicebat se speculatorem factum esse cœlestis ac diuinæ magnitudinis, & accepisse Dominum Iesum a Deo patre honorem & gloriam voce delapsa ad eū huiuscemodi a magnifica gloria. Hic est filius meus dilectus in quo mihi complacui. Et, Hanc vocem nos audiuimus de cœlo allatam cum essemus cum ipso in monte sancto. Nonne firmamentum erat Petrus cum dicebat. Obedire oporlet Deo magis quam hominibus? Cum enim deos adloqueretur stans in medio plebis in firmamento veræ fidei dixit. Viri fratres, vos scitis quod factum est verbum per vniuersam Iudæā, incipiens enim a Galilæa post baptismum quod prædicauit Ioannes Iesum a Nazareth, quomodo vnxit eum Deus Spiritu sancto & virtute. Qui pertransiuit benefaciendo & sanando omnes oppressos a Diabolo, quoniam Deus erat cum illo: & non est in alio aliquo salus, nec aliud nomen est sub cœlo datum hominibus, in quo oporteat nos saluos fieri. Paulus etiam nihilominus cœlum aut firmamentum fuisse & esse creditur, cum ab eo dictum fuisse legitur. O altitudo diuitiarum sapientiæ & scientiæ Dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius, & inuestigabiles viæ eius! Quis enim cognouit sensum Domini, aut quis Consiliarius eius fuit? Quoniam ex ipso, & per ipsum, & in ipso sunt omnia, ipsi honor & gloria in secula seculorum, Amen. Et in alio loco. Quis nos separabit a charitate Christi? Tribulatio, an angustia, an persequutio, an fames, au nuditas, an periculum, angladius? Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque Angeli, neque Principatus, neque virtutes, neque instantia, neque fortitudo, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia poterit nos separare a charitate Dei quæ est in Christo Iesu Domino nostro.	Si quis vult scire vera esse quæ breuiter proposuimus, legat studiosius Actus Apostolorū, & Epistolas amborum, & cum eos inuenerit diffusius, abundantius & manifestius gloriam Dei enarrantes, & opera manuum eius annunciantes, credat certissime eos firmamentum fuisse & cœlos. Non est Paulus inferior Petro, quamuis ille Ecclesiæ fundamentum. Nam & hic sapiens Architectus, sciens vestigia credentium fundare populorum. Nec Paulus, inquam, indignus Apostolorum collegio. Cum primo quippe facile conferendus & nulli secundus; nam qui se imparem nescit, Dei præueniente gratia fecit æqualem. Ambo a Christo vocati, ambo in Christo fideliter conuersati, ambo a Christo gloriosissime coronati. Alter vocatus de littore, alter appellatus ab æthere. Ille de piscatione, iste de persecutione, & idcirco duplici sunt digni honore, quia simul laborauerunt in verbo & prædicatione. Cæterum fratres, domini, seniores, & Patres, quorum prædicamus initium piæ conuersionis, & fidei & sanctæ conuersationis prouectum; eorum libet & dicere admirabilem & prædicabilem exitum. Scimus etenim Romam (vt ipsa cum toto orbe sibi subdito gloriatur & prædicat) horum prædicatione edoctam, horum sanguine consecratam, horum meritis & præsentia de variis erroribus in vnitatem fidei permutatam. Fuit in conflictu & congressione sanctorum fides firma, spes certa, & victoriosissima charitas, fuit contra eos impia Neronis crudelitas, & Simonis Magi nefandissima falsitas, horum insectatione Petrus cruci affixus, Paulus capite plexus, alter passus cruce, alter truncatus ense. Idem passionis locus, par & sepulturæ loculus. Meritis fuerunt æquales, & passione pares, cœlestis regni heredes, & Christi coheredes. Qui quos vocauit, vt alter istorum asserit, illos & iustificauit, & quos iustificauit, illos & magnificauit, & quos magnificauit, illos & glorificauit. Quorum iustitiam incitantes, & magnitudinem laudando magnificantes, ad illam gloriam mereamur pertingere, ad quam illos hodierna die prædicamus & credimus peruenisse. Amen.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE ASSVMPTIONE DEI Genitricis Mariæ.	??	??	CONGRVE satis & conuenienter videtur a patribus fuisse sancitū, vt in memoria Domini Genitricis, ea recitetur Euāgelica lectio, quæ narrat illas duas mente & carne sorores Dominum Iesum excepisse hospitio. Cui enim illa venienti in mundū templum præparauit virtute cœlesti sacratum, & perpetuæ virginitati dedicatum, huic istæ, vt Euangelium loquitur, temporalis habitationis præparauerunt domum, & piæ humanitatis ac sincerissimæ charitatis præbuerunt obsequium. Harum enim vita & actus ita fuerunt mirabiles, & fidelium recordatione celebres, vt duarum vitarum figuram eas retinere asserant diuinarum literarum Catholici & doctissimi tractatores. Martha igitur quæ curam domus gerebat, & tanto talique hospiti eiusque discipulis, quæ necessaria erāt præbebat, actiuæ vitæ figuram, vt diximus, præferebat. Per Mariam vero, quę ad pedes Domini sedens, instantissime sermonis eius audiebat colloquia, vita perspicue præmonstrabatur contemplatiua. Eia, fratres charissimi, videamus si domina nostra in domo Domini & Dei Genitrix & semper Virgo, Maria, vtramque vitam ad plenū exercuit, & actiuam vitam laudabilem, quā opere Martha excoluit, & contemplatiuam optimā, quam Maria audiendo & eligendo obtinuit. Sane sicut dilectum Domini Ioannem Theologū de humanis & corporalibus actibus Domini Iesu pauca dixisse, & multa de natura diuinitatis eius, potentia & maiestate dixisse & scripsisse, teste sacratissima serie descriptionis eius cognoscimus: ita Domini Genitricem non adeo fuisse credimus intentam actiuæ conuersationi, quam se totā contulit diuinæ conspeculationi. Non enim ad actiuā vltra quam matrem Domini decuit se contraxit, sed toto mentis affectu & desiderio, ad vitam se contemplatiuam erexit: & ne ex toto esset vitæ exors actiuæ, postquam est electa a Domino, salutata ab Angelo, obumbrata a Spiritu Sancto, fœcundata Dei verbo, exurgens de loco, per iter deuium, & abrupta montium veniens vt deferret amicis actualis vitæ laboriosum officium, Zachariæ vatis ingreditur domum, Helisabeth salutans. Cognouit in spiritu in sinum eius nobile pignus depositum, & in his paucis, vt diximus, Marthæ compleuit actum. Si Martha fœlix, quæ actiuæ vitæ præferebat figuram, quantomagis istæ sanctissimæ, de quibus loquimur, personæ extiterunt felices, quæ tātorum gaudiorum & munerum meruerunt fieri compotes? Quæ maior potest esse felicitas, quam cum in matre Domini, & vt ita dicam, in aula regali, in aluo virginali fœcunditas regnat & virginitas? quam cum infœcunda & vetusta generat & parit sterilitas, & cum ætas senectutis & antiquitatis nomen promeruit nouę paternitatis? Et vt B. Hieronymus iocundo sermone prosequitur, Ioannes etiam ad introitum Mariæ exultauit & lusit: & per os Virginis audiebat verba Domini pertonantis, & de vtero matris gestiebat in occursum eius erumpere. Quomodo, quantum & qualiter officiis & obsequiis speculatiuæ vitæ cum altera Maria se subdidit, Gabrielis Archangeli profiteatur assertio, sermonis Euāgelici prosequatur oratio, quiā ad hæc narranda, nostræ paruitatis deficit sermo. Vnum profecto scimus, quia omnis eius vita & actio intenta semper fuit in Domino. Et sicut de altera Maria dictum est. Ista optimā partem elegit, quia prima omnium feminarum, Deo virginitatem obtulit: & idcirco promeruit, vt Dei filius Angelo nuntiante, ex ea corpus nostræ redemptionis susciperet. Diximus eam semper intētam fuisse speculationi diuinæ, sed oportet nos hoc ipsum Catholicis verbis astruere. Vt enim humano vsu loquar, vbi erat corpore, quando a Domino mittebatur Angelus ad eam? vtique in domo parentum. Vbi erat spiritu? vere, vt diximus, in illo diuinæ speculationis intuitu. Quid agebat? Sine præiudicio alicuius irreprehensibiliter viuens, vt suæ professionis proprium erat, orabat, legebat. Quomodo orabat? Canticum quod cecinit tympanizans, exclamat, Magnificat anima mea Dominum. Quid legebat? Forsitan occurrebant ei diuinæ Scripturæ testimonia ad illud ineffabile sacramentum, quod in ea gerebatur, sine dubio pertinentia. Nonne in pignore, quod gerebat, illud impleri posse credebat Mosaicum? Prophetam, inquit, suscitabit Dominus de fratribus vestris, tamquā meipsum audietis. Et multas alias in aperto cernebat Prophetarum sententias, in quibus tanti sacramenti ac mysterij præmonstrabatur, & ad liquidū declarabatur veritas. Nonne ad hoc pertinere videbatur illud Iacob Patriarchæ testimonium dicentis, Non auferetur sceptrum de Iuda, & Dux de femore eius, donec veniat qui mittendus est, & ipse erit expectatio gentium? Quid manifestius quam quod ille fatebatur Balaam ariolus, ex se falsiloquus, Dei nutu veridicus? Orietur, inquit, stella ex Iacob, & exurget homo de Israel. Sciebat enim Dei Genitrix in arce diuinę contemplationis assumpta, Dauidicis edocta testimoniis, processurum de se Dominum, tanquam de thalamo suo sponsum, eundemque speciosum, vt idem Propheta præcinuit, præ filiis hominū. Nō enim dubitabat ad se pertinere, Spiritus sancti illustrata lumine, quod Esaiā Prophetam recolebat dixisse. Ecce Virgo concipiet & pariet filium. Et, Egredietur virga de radice Iesse, & flos de radice eius ascendet. Quid apertius? quid iocundius? & Virginem parituram, & virgam de radice Iesse processuram nobilissimus Prophetarum pronuntiat.	Placuit igitur inserere huic nostræ declamatiunculę sententiā Psalmi octogesimi sexti, quam ad memoriam Domini Genitricis, & mysterium Dominicæ Incarnationis, & natiuitatis, B. Ambrosius vir per cuncta laudabilis, & verus assertor fidei Catholicæ, adeo festiue voluit exponere, & idcirco, vt dixi, sententiam tanti Pontificis pauperculo nostro operi apponere volui, vt quod digne non potuit persequi ingenioli nostri paupertas, sentētiæ tanti Pontificis nobilitet & cōmendet auctoritas. Ait enim secundum antiquam interpretationē iā dictus doctissimus doctor. Mater Syon dicet homo, & homo natus est in ea, & ipse fundauit eā Altissimus. Matrem autem secūdum diuinitatē habere non potuit, qui auctor est Matris. Ille factus est nō diuina generatione, sed humana. Quia homo factus est, Deus natus est. Sic & alibi habes. Puer natus est nobis, Filius datus est nobis. In puero enim nomen ætatis, in filio, plenitudo est diuinitatis. Factus ex matre, natus ex patre. Idem tamen & natus & datus, non diuersum, sed vnum putes. Vnus enim Dei filius, & natus ex patre, & ortus ex Virgine. Distanti ordine, sed in vno concurrit nomine, sicut & præsens lectio docet, Quia & homo natus est in ea, & ipse fundauit eam Altissimus. Homo vtiq. corpore, altissimus potestate. Etsi Deus & homo diuersitate naturæ, idem tamen non alter in vtroque. Aliud ergo speciale naturæ suæ, aliud nobiscum commune, sed in vtroque vnus, & in vtroque perfectus. Non igitur mirandum est quia & Dominum eum, & Christum fecit Deus. Fecit ergo Iesum. Eum vtique qui ex corpore nomen accepit, fecit eum a quo etiam Patriarcha scribit Dauid. Mater Syon dicet homo, & homo factus est in ea: dissimilis vtique non diuinitate, sed corpore. Nec discretus a Patre, sed exceptus in munere. Huius etenim muneris gratiā Angelo nuntiante Virgo Maria Dominum cōcipiendo promeruit, pariendo obtinuit, & post partum Virgo perpetuo permanens incorruptā possedit. Eiusdem gratiæ muneribus conferta, vt fas est credere, omne tēpus Dominicæ infantiæ, pueritiæ, & adolescentiæ cum ipso peregit, & obsequium maternæ dulcedinis, vt vera mater, vero humanitatis suæ filio ministrauit. Quę fuerunt illorū inter se colloquia, quam dulcia, quam amabilia, quando in matre fulgebat virginitas, & lętabatur sœcunditas! In filio apparebat humanitas, & latebat diuinitas. Quantum vel quale illud erat Deificum ac virginale consortium? non dico nostrum, sed omnium hominum prorsus excedit intellectum. Deinde idem ipse qui erat vnigenitus Virginis matris, cum voluit apparere vnicus Dei Patris, tempore sui baptismatis hoc ipsum ostendit maiestas trinitatis. Cum Pater auditur in voce, Filius videtur in homine, Spiritus dignatus est in specie apparere columbæ. Est enim huius magnitudinis testis, magnus præ cæteris homo nomine Ioannes a Deo missus. Iste vero tantus homo, qui hactenus erat Dominicæ Incarnationis & Natiuitatis arcani mirabiliter conscius, factus est minister mirabilis mysterij huius.	Nos ergo, fratres, vt corde credamus, & ore confiteamur tres denominatiuas & discretas personas, Patris, & Filij, & Spiritus sancti, vnius esse diuinitatis, deitatis, dominationis, essentiæ, simplicisque substantiæ, æqualis etiam maiestatis, virtutis, honoris, potestatis, æternitatis, immensitatis & gloriæ, ammoneant nos & doceant veritatis veracissima verba, Prophetarumque, Apostolorum & Euangelistarum veridica testimonia. Et vt in tribus personis summa, simplex, æterna, & incomprehensibilis credatur, confiteatur & adoretur vnitas, summa etiā, simplex, æterna & incomprehensibilis credatur, confiteatur & adoretur Trinitas: inuitet nos sanctarum diuinarum scripturarū sinceritas, & Catholicorum Patrum, eorum videlicet fidelis auctoritas nos doceat, in quorum intellectu & scriptis fidei pietas & veritas non vacillat. Mysterio itaque baptismatis peracto, ac præsentia totius Trinitatis cōsecrato, Dominus Iesus non alieno, sed suo spiritu & propria voluntate desertū petiit, vbi ad tentādum eū malignus spiritus inuenit. Qui ipsius virtute superatus, Angelis ministrātib9 recessit ab eo cōsusus. Postea a B. Ioāne inuenitur, et ob incōparabilem innocentiā, ab eo Agnus Dei, mundi peccata tollens, appellatur. Et ne lumen diuinitus accensum sub modio poneret, sed nec diutius celaretur, exiuit ad publicum. Et quia totum inuenit mundum peccatis obnoxium, omnibus medicinæ indixit remedium, & in suo aduentu appropinquare dixit regnum cœlorum. Et vt illud Esaiæ impleretur vaticinium. Populus qui sedebat in tenebris, vidit lucem magnam: Habitantibus in regione vmbræ mortis luxorta est eis. Deinde ipso diuinitatis suæ lumine præeunte, ex diuersis huius vitæ conuersationibus & officiis, vt Euangelia loquuntur, discipulos vocauit, & ex illis duodecim elegit, quos & Apostolos vocauit, per quos humano generi salutis iter ostendit. Quorum sacro conuentui, & nobili contubernio, semper adhærebat sanctissima Virgo. Cum illis semper habitabat, seseque dominicis conspectibus frequenter præsentari gaudebat. Eam vero optimam partem quam soror Marthæ Maria in spe & figura gerebat, Dei Genitrix in re vera firmissime retinebat, & cum Apostolis de humanis Christi actibus vt verius ac specialius cognoscebat, verius ac specialiter conferebat, vt ab ea discerent qualiter arcanum tanti mysterij & ipsi crederent, & lucidius aliis enarrarent. Et cum opportunum fieret, sine omni ambiguitate scriptis mundo transmitterent. Ipsa vero, vt sanctus Euangelista Ioannes refert, Domini miraculis nonnumquam interfuit. In his & in cæteris diuinitatis eius operibus & virtutibus, vltra quam dici potest gloriabatur. Et si Maria quondam peccatrix, cui donando peccata erat propitius, intente audiebat verba ex ore eius, quantomagis hæc, quæ erat mente & corpore sancta, audiebat ardentius, cuius idem ipse & Dominus erat & filius? Cæterum vt Symeonis iusti prophetia impleretur dicentis. Et tuam ipsius animam pertransibit gladius, tempore Dominicæ passionis cum dilecto discipulo de ea dictum est. Ecce mater tua. Circa sepulturam vero Dominicam multomagis quam mulieres illas sanctas quidam dicunt fuisse sollicitam, quorum opinionem, ni fallor, astruere videtur bonus ille Sedulius Poeta Euangelicus, Orator facundus, scriptor Catholicus.	Si enim scire volumus, quid Dei Genitrix, post Resurrectionem Domini, antequam ipse cœlos ascenderet, agebat: sine dubio loca Dominicæ Natiuitatis, Passionis, sepulturæ & Resurrectionis, frequenter circuiens, inuisere cupiebat. In eisdem etiam locis lachrymas fundebat, & sanctissimi oris sui oscula dulcissima imprimebat. Deinde ad notum sibi refugium, Apostolicum videlicet contubernium, pasta intuitu Dominicorum locorum cum gaudio remeabat. Credimus eam interfuisse gaudiis Dominicæ Ascensionis, in die sancto Pentecostes cum sanctis Apostolis percepisse eam gratiam Spiritus sancti, quam constat eam plenissime habere ab ipsa conceptione Christi. Si quis vero adhuc studio pietatis, vel piæ curiositatis affectu indagare voluerit, quid post Ascensionem Domini egerit, quam sancte & iuste vixerit, & cum quibus habitauerit, soli Deo cognitum esse videtur, & Gabrieli Archangelo, cui eius causa tota commissa esse prædicatur a Domino, & Angelis sibi conlętantibus, secumque conloquentibus, Ioanni etiam dilecto Domini discipulo qui ab ipsa cruce suscepit in sua sollicitudine & cura, videlicet vt Virgo virgini deseruiret, & Domini Matri rependeret seruitutis & dilectionis obsequium, qui eum præ cæteris sua dilectione fecerat dignum. Beatissimo etenim Petro Apostolorum principi cæterisque Apostolis non incognita fuit eius purissima vita & actio: sancta quoque & admirabilis & prædicabilis conuersatio. Quippe quia cum eis semper fuit ab ipsorum conuersionis initio, vsque ad illum diem in quo vnigenitus Dei filius, homo ex ea vera fide genitus, a laboribus huius vitæ voluit eripere, & ad gloriam sibi a seculis præparatam, vt creditur & prædicatur, super choros Angelorum dignatus est eleuare.	Huius diei lætitiam hodie totus mundus concelebrat, hodie namque ob venerationem Assumptionis Domini Genitricis Angeli lætantur, Virgines gratulantur, Patriarchæ & Prophetæ Deo gratias referunt, quia præsagia & vaticinia sua per eandem Domini Genitricem completa esse cognoscunt. Apostoli & Euangelistæ tripudiant, cum in carne Dominum venisse, & de Virgine natum vera fide scriptis suis pronuntiant. Gloriātur etiam hodie Martyres, Genitricis Domini sui solemnia dignis laudibus celebrantes. Gaudent summi Pontifices, Confessores & Doctores Catholici, dum per eorum doctrinam fideles Dei credunt & colunt Dei filium suscepisse quod non erat, & non amisisse quod erat; & Genitricem Domini prædicant Virginem peperisse, & post partum Virginem extitisse. Dicam aliquid plus, si audeo: dicam fideli præsumptione, dicam pia temeritate. Totus mundus hodie cōdigna iubilatione lætatur & gaudet, Tartarus tantummodo vlulat, fremit, & submurmurat, quoniam gaudium & lætitia huius diei, claustris infernalibus inclusis, aliquod remedium & refrigeriū præstat. Non audent, vt opinor, ministri Tartarei hodie attingere suos captiuos, quos recolūt redemptos illius sanguine, qui pro mundi salute est dignatus nasci de Virgine. De cuius Virginis meritis & gloriosissima hodierna eius Assumptione, diuinæ legis interpres, sanctus videlicet Hieronymus, & alij Doctores egregij talia ac tanta potuerunt & voluerunt dicere, quibus nos nec audemus aliquid, nec debemus adiicere. Et qui ad plenū vult cognoscere gloriam solemnitatis hodiernæ, legat Sermonem quem supradictus Pater Hieronymus edidit, & ad sanctam Paulam, & ad Eustochiū filiā eius Virginē: & ad cæteras virgines non solum præsentes, sed etiam ad superuenturas transmisit. In eodem vero sermone possunt addiscere virgines feminæ, & non solum virgines feminæ, sed etiam virgines masculi, quomodo debeant virginum virgini, virginaliter ac viriliter militare. Hodie, reuerendissimi Patres & charissimi fratres, domini & seniores, matres & sorores deuotissimæ, beatæ Dei Genitricis, & semper Virginis Mariæ celebremus festum, vt per eius singulare meritum, & orationes omnium sanctorum, sanctarumque Virginum, pium mereamur habere atque propitium Virginis filium, & Virginum sponsum, Dominum nostrum Iesum Christum. Qui viuit & regnat cum Deo Patre, & Spiritu sancto, Per omnia secula seculorum. Amen.	Dei vero Genitrix, quæ hodie ad cœlorū gloriam, super choros Angelorum, & vsque ad summæ diuinitatis præsentiam, assumpta esse creditur, veneratur & colitur, ipsa est, vt quidam ex nostris humili deuotione alloquentes soliti sunt dicere. Tu es enim aula Regalis, forma pudoris, id est verecundiæ, quæ semper est comes indiuidua integræ virginitatis, & continuæ castitatis. Tu es enim post Deum causa præcipua humanæ salutis. Tu mater singularis, tu Virgo perennis. Tu mater intacta, tu Virgo fœcunda. Tu mater sine viro, tu Virgo sine exemplo. Tu puerpera sine tuæ integritatis dispendio. Tu tot diuinis muneribus functa, tu tantis muneribus cœlestibus compta. Tu tam granditer gratia Dei es referta, vt per florem tui virginalis vteri omnipotens Pater superaret tenebrarum Principem, mortis auctorem, & amoueret a Paradisi aditu gladium flammeum atque versatilem: & per eum, quem tua generauit virginitas, cœlestis regni fidelibus aperiret portas, quas clauserat hostis antiqui calliditas, & priorum parentum præsumptuosa temeritas. Per has itaque portas, vt credit fidelium fidei firmitas, assumpsit te ad æternitatis suæ solium cum multitudine Angelorum, occurrens tibi festiue ex te incarnata Diuinitas, sicut vniuerso orbi hodie tuæ gloriosæ Assumptionis repræsentat celebritas. Nos vero ad huius pauperculæ declamationis cumulum, nō hymnum, sed ad instar hymnorum, tenuem satis & pauperem composuimus dictionem.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	IN EADEM ASSVMPTIONE Sanctæ Mariæ. Hymnus.	??	??	Adest dies lætitiæ,	Iocundus omni lumine,	In quo Regina Virginum	Scandit iter astriferum.	Angelorum præfulgidis	Circumuallata cuneis:	Quamque sanctarum Virginum	Sequitur agmen inclitum.	Vt decet omnes credere,	Cœlesti diademate	Clarus, occurrit obuius	Christus, ex ea genitus.	Vltra Angelorum gloriam	Torum delicti nescium,	Secum ad patris solium	Reportat pignus optimum.	Cœlestis regni ciuitas,	Et eius omnis dignitas,	Parentem sui Principis	Votis honorat congruis.	Cum quibus nos lætissima	Huius diei gaudia	Concelebremus alacres,	Deum laudando, supplices.	Huius festi clarissima	Prosequamur præconia:	Mentis affectu supplices,	Effectu vocis alacres.	Reliqua desiderantur in MS. sicut & magna pars Sermonis sequentis.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE NATIVITATE BEATAE Mariæ Virginis. SERMO XIII.	??	??	..... partum. Talibus enim obsequiis, Angelus intentam inuenit, atque salutauit, vt pote Virgo verecunda erubuit, a quo confortata, quæ dicebantur credidit, & credendo auctorem nostræ salutis edidit Iesum Christum Dominum nostrum, quem Patriarchæ & Prophetæ præuiderunt & prædixerunt de Virgine nasciturum, Apostoli viderunt & prædicauerunt vera fide iam de Virgine natum, & ipsum factum esse secundum humanitatem, qui semper erat secundum diuinitatem. Quid erat? Quid factus est? Deus erat, homo factus est. Suscepit humanitatem, non amisit deitatem. Factus humilis, mansit sublimis. Natus est homo, non destitit esse Deus. Natus est paruulus, latens magnus. Qui libenter amplectitur Deum natum, non horret Virginis partum. Dicit Deus creator hominis, filius hominis. Quid est quod te permouet in mea Natiuitate? Non sum libidinis conceptus cupiditate, ego Matrem de qua nascerer, feci: ego viam meo itineri præparaui atque mundaui. Hanc quam despicis Manichæe, mater est mea, sed manu fabricata est mea. Si potui inquinari cum eā facerem: potui inquinari cum ex ea nascerer. Sicut trāsitu meo illius non est corrupta virginitas, sic & mea non est ibi maculata maiestas. Si solis radius cloacæ sordes exsiccare nouit, inquinari non nouit, quantomagis splendor lucis æternæ, in quo nihil inquinatū occurrit? Quocunque radiauerit, mundare potest, ipse pollui non potest. Stulte, vnde sordes in Virgine, vbi non est concubitus cum homine patre? Vnde sordes in eam quæ nec concupiendo, libidinem, nec pariendo est perpessa dolorem? Vnde sordes in domo, ad quam nullus hospes accessit? Solus ad eam Dominus & fabricator venit, vestem quam non habebat induit, eamque sicut inuenit, clausam reliquit. Sicut ille natus est solus inter mortuos liber, sic istius ex qua natus est, matris pudor solus permansit integer. Eua inobediens meruit pœnam, Maria obediens consequuta est gratiam. Illa gustans prohibitum, maledicta fuit. Hæc credens Angelo est benedicta. Illa nobis mortem contulit: hæc vitam nobis peperit. Quid agis Manichæe? Christi matrem oprimis, non Christum defendis. Taceat immunda ..... quia de mundissima Virgine natus est mundi ....... Cui est cum Deo Patre & Spiritu sancto æqualis honor .. ... nec differens gloria, coæterna maiestas, Per infinita secula seculorum. Amen.	DE EADEM NATIVITATE, HYMNVS.	Oritur sydus inclitum,	Illustrans omne seculum:	Per quod dies & tempora	Assumunt vitæ lumina.	Reliqua non extant in MS.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	DE INVENTIONE S. CRVCIS. SERMO XIV.	??	??	POST illum singularem & admirabilem, & toto mundo prædicabilem & salutarem, Dominicæ Passionis triumphum, & eiusdem Domini nostri Resurrectionis gloriam, & sacrosancta sesta Paschalia, dignissime satis & conuenienter illa dies recolitur celeberrima, in qua Dominicæ passionis ad honorem & gloriam nominis Dei, & ad salutem generis humani reperiuntur insignia. Crux videlicet in qua nostræ salutis auctor pependit, & claui quibus confixum est illud sacratissimum corpus, quod ex intemerata Virgine, assumere dignatus est Dei filius, ante tempora secularia ab ipso Deo Patre ineffabiliter genitus............	Cætera desunt.	Finis Operum S. Odilonis Abbatis Clun.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	PRÆCEPTA QVÆDAM, OTTHONIS IMP. RODVLPHI REGIS, ET AMEDEI COMITIS, De nonnullis Ecclesiis & locis Cluniac. Cœnobio concessis, tempore S. Odilonis Abbatis Cluniac. V. PRAECEPTVM OTTHONIS IMP. DE sancto MAYOLO de Papia.	An. 999.	CHARTA CLII. EX CHAR. CLVN.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, OTTHO Dei gratia Romanorum Imperator Augustus. Notum sit omnibus fidelibus nostris, quoniam ob petitionē domni ODILI venerabilis Abbatis, & salutem animæ nostræ, per hoc nostrum Præceptum confirmamus cuidam Cellæ in honore sanctæ Mariæ dicatæ in ciuitate Papia sitæ, ad CLVNIACVM Monasterium dono & traditione Gaidulfi suorumque hæredum pertinenti, qui quondam Capella dicebatur Gaidulfi, sed nunc ab omnibus Cella dicitur sancti Mayoli, omnes res & proprietates ad eandem Cellam intus & foris pertinentes, quas habet, vel in futuro Deus ibi concesserit, cum terris cultis & incultis, aquis, molendinis, piscatoribus, omnibus rebus mobilibus & immobilibus: ea videlicet ratione, vt iam dicta Cella habeat, teneat, firmiterque possideat, & semper in ordinatione & dispositione Cluniacensis Abbatis, sicut Gaidulfus ordinauit, permaneat. Etiam cum nostra donatione & auctoritate, insuper Imperiali iubemus potentia, vt nullus Dux, Archiepiscopus, Episcopus, Marchio, Comes, Iudex, Vicecomes, nulla Imperij nostri magna paruaque persona, de prædicta Cella, aut suis pertinentiis, intromittere, vel aliquid ordinare, aut dispensare sine iussione & voluntate Abbatis Cluniacensis præsumat. Si quis igitur hoc nostræ stabilitatis Præceptum fregerit, componat centum libras auri, medietatem cameræ nostræ, & medietatem Cluniacensi Monasterio. Quod vt verius credatur & semper obseruetur, manu propria roborantes, sigillo nostro sigillari præcepimus.	Signum domni OTTHONIS inclytissimi Imperatoris Augusti.	[Monogramme]	Data Idib. Aprilis, anno Dominicæ Incarnationis DCCCCXCIX. Ind. xij. anno tertij OTTHONIS Regis XV. Imp. III. Aug. Romæ feliciter.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	PRAECEPTVM RODULFI REGIS, DE Chauiniis, Blenosco, sancto Victore, & aliis Capellis.	An. 997.	CHARTA CLVII.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, RODVLFVS diuina propitiante clementia pius Augustus, atque inuictissimus Rex. Sicut certum indubitanter est, nullam Potestatem nisi a Deo prorsus existere, sic consequens vtique est, vt quisquis eius dispositione terrenæ potestatis culmine sublimatur, sub potenti eiusdem largitoris manu sese humiliet, eique de suis donis placere studeat. Quapropter notum sit omnibus per temporum curricula sibi succedentibus tam Regibus videlicet, quam Comitibus, cuiusque magistratuum gradibus, vel reipublicæ administratoribus, quod ad deprecationem Emmæ nostri Imperij consortis, aliorumque nostrorum quorundam fidelium, quasdam res ob amorem Dei, sanctorumque Principum Apostolorum, Petri scilicet atque Pauli, ad CLVNIENSE Monasterium trado; eo siquidem tenore, vt fraternitas Monachorum inibi degentium res ipsas sine cuiuslibet aut Regis, aut Comitis, vel cuiustibet inferioris gradus contrarietate perpetuo iure possideant, & eidem loco pro nostro memoriali reseruantes, tam pro nobis, quam pro statu Regni nostri, Christi clementiam, atque prædictorum Apostolorum patrocinia iugiter deposcant, & pro illis nihilominus, qui hanc donationem inconuulsam permanere concesserint. Sunt autem ipsæ res sitæ in Comitatu Matiscensi in vicaria ..... & vocatur villa ad Chiuineas, quam damus cum omnibus appendiciis suis, & tertiam partem piscinæ quæ vocatur Osa, cum mancipiis, vel reliquis rebus ad eandem piscinam pertinentibus, vt semper iidem Monachi medium tractum habeant. Confirmamus etiam donationem quam vir bonus Leutbaldus de Blenosco fecit: sed & illam de Capella sancti Victoris, quæ est in Absgogia, vel de aliis rebus, quæ Altaldus, vel alij ad prædictam Capellam tradentes CLVNIACO delegauerunt. Has itaque res cum Capellis, mancipiis vtriusque sexus, vineis, pratis, aquis, molendinis, siluis, casis cultis & incultis, atque omnibus quæ ad eas pertinere probantur, vel prædicto Monasterio adquirenda sunt, per nostram concessionem firmamus. Scripturam quoque illam, quam Berno Episcopus supradictis Monachis de eorum decimis fecit, ratam esse censemus: itaut nihil de decimis, quæ ad eos antiquitus pertinuerunt, per vllam recentem authoritatem subtrahere cuiquam liceat. Hæc autem omnia nostræ auctoritatis præcepto cōfirmamus, atque sigilli nostri impressione consignamus: successoribus nostris id suggerentes, Maledictus qui transfert terminos, id est constitutiones proximi sui.	Signum RODVLFI Regis gloriosissimi.	[Monogramme]	Reamundus ad vicem Ansusi Episcopi recognouit.	Actum Ansa uilla XI. Kal. Iulij, indictione III. anno IX. regnante RODVLFO Rege gloriosissimo.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	CHARTA EIVSDEM REGIS, DES. Blasio in Viculis, cum omnibus pertinentiis suis.	An. 1019.	CHARTA CLIV.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, RODVLFVS Dei gratia Rex. Igitur cum totius ordo Religionis, secundum decreta præcedentium Regū, sanctæ conuersationis exordium sumeret, & ad perseuerandum in ea, sustentacula alimoniæ his, qui districtius atque familiarius in Dei seruitio se coercent, publica regalis res ad sufficientiam aliis, & minus aliis subministraret, & ita per ordinem sanctæ Ecclesiæ status vsque ad præsens per longa temporum curricula extensus sit: Nihilominus dignum est vt nos, qui quasi per nouissimos operarios in vinea Dei laboram9, eosdem operarios in exercitio operis Dei deficere non sinamus. Quin potius vt vires suppetunt nobis vsque ad vnguē perducere tentemus. Quapropter sciant omnes præsenti tempore decedentes, & futuro succedentes, qualiter ego RODVLFVS, petente atque exoptante dilectissima coniuge mea IRAINSANDA, dono ex hæreditaria mea possessione quoddam prædiolum, ob animæ meæ & supra memoratę cōiugis meæ remedium, Cœnobio S. PETRI quod dicūt CLVNIACVM, & Abbati eiusdem Monasterij, & monachis eius, præcepto & S. BENEDICTI Regulæ modo & deinceps obedientibus, & ibidem Deo famulantibus, Ecclesiam S. Blasij in Viculis totam, cum omnibus ibidem pertinentibus, cum montibus & planitiis, agris, pratis, pascuis, siluis, decimatione, seruis & ancillis, & cum omnibus vtensilibus, dono ego & prædicta coniux mea ad suprascriptum Monasterium, vt si nos minus idonee iniunctum a Deo peregimus officium, delicti nostri & negligentiæ non pro merito recipiamus dispendium, sed per eorum orationes, quos substētamus, subministrantes temporalia, ad stadium currentes remuneremur mercede perpetua. Hæc vt a nobis facta credantur, & a posteris nostris non infringantur, manu nostra roborauimus, & sigillari fecimus.	Signum RODOLFI Regis pij.	Albicer indignus Presbyter, iussu Regis scripsit hæc.	Acta sunt hæc in villa Tabernis, quam alio nomine propter fluuium ibidem defluentem Vtba appellant. Data xviij. Kal. Febr. anno ab incarnatione Domini M.XIX. regnante RODOLFO Rege, anno regni sui xxxj.	Hoc itaque beneficiolum, id est, supra memorata Ecclesia quam damus fratribus CLVNIACO degentibus iacet in pago & in Comitatu Geneuense, cum vicis ibidem appendentibus.	
S. Odilo Abbas Clun. V.	CHARTA AMEDEI COMITIS, DE Ecclesia S. Mauritij in pago Maltacena.	An. 1025.	Ex Tabulario Ducis Sabaudiæ.	IN nomine Domini nostri Iesu Christi, regnāte RODVLFO anno xxxvij. Incarnationis Domini M.XXV. 11. Kal. Nou. Luna xx. Ego AMEDEVS filius Humberti Comitis, & ADALEGIDA vxor mea hanc Chartam donationis fieri iussimus de Ecclesia S. Mauritij, quæ est sita in pago, qui vocatur Maltacena, & de omnibus terris quas in præsenti damus, & in futuro daturi sumus ad honorem Domini Dei & Ecclesiæ SS. PETRI & PAVLI, CLVNIENSIS Monasterij, cui præesse videtur domnus Pater ODILO, pro redemptione & salute animarum nostrarum, permittente & confirmante domno Maleno Episcopo Gratianopolitanæ Ecclesiæ, seu Humberto Episcopo, & omnibus Canonicis eiusdem ciuitatis, damus Domino Deo omne quod supra memoratum est, & beatis Apostolis eius Petro & Paulo, Cluniensis Monasterij, & omnibus Monachis ibidem morantibus, vt orationum eorum participes esse possimus: nobis reseruando illud ius, quod vocatur ius patronatus, atque ius præsentandi pro nobis, & natis nostris, & eorum successoribus, dum nostræ fuerit voluntatis, &c. Si quis hanc donationem inquietare voluerit, in aula Regis centum libras auri componat, & insuper maledictionem Gratianopolis Episcopi incurrat, &c.	Sigillum Humberti Comitis,	Ancilliæ vxoris eius,	S. AMEDEI Comitis,	S. ADELIDIS vxoris eius.	Hanc donationem fecerunt, & Chartam istam fieri iusserunt, & in præsenti in Curia Regis firmare rogauerunt.	Signum RODVLFI Regis,	Ermingradis.	Odonis.	Ancelini.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	VITA SANCTISSIMI PATRIS HVGONIS ABBATIS CLVNIACENSIS. AB HILDEBERTO CENOMANENSI EPISCOPO CONSCRIPTA, MS. PROLOGVS.	??	??	DEI gratia venerabili atque Reuerentissimo Abbati Pontio Hildebertus professione sacerdos, vita peccator, spem adipisci cōmunem. Congruum humanis actionibus exitum pollicetur, nihil supra vires profiteri, quas profecto quisquis attēdere negligit, aut in vitium labitur, aut omnino deficiens, tristis & confusus audit. Hic homo incœpit ædificare, & consummare non potuit. Quorum ego neutrum incurrere veritus sum, dū tuæ petitionis authoritate cōpulsus, qualicumque stylo vitam B. Hugonis memoriæ commendare disposui. Cui sane labori licet impar meum senserim ingenium, malui tamē ridiculus scriptor, quam tibi inobediens inueniri. Speraui quod ex obedientia præmium, ruborem vero ex defectu credidi tua correctione præueniri. Quod adhuc etiam credo, postulo, precor, pro munere suscepturus, si remoueas ab oculis quicquid linguas senseris formidare. Officiosa res est, & prudenti grata scriptori correctio. Ea quidem mihi placet, sed cum persona corrigit, non turba. Sero enim reprimitur vitium, cum iam populus insultat vitioso. Ex hoc autem præcipue veniam confiteor postulandam, quod post amplioris litteraturæ viros, Ezelonem loquor, atque Gilonē, qui de beatissimo Hugone illo vigilantes scripsisse leguntur, ausus sim pertractandam aggredi materiam, quos velut a longe secutus, pro homine simiam pinxisse, & finxisse pro amphora vrseum inueniar. Cæterum præsumptionis huius Author est PONTIVS, acumen ingenij sperans in me, cuius ego nō sum conscius apud me. Lingua Pontij causam mouit, auctoritas egit; religio perorauit. Resistere Pontio, difficile, qui ad impetrandū quadam prærogatiua gratiæ vel silens adiuuatur. His itaque victus, retractare conatus sum quæ iam scripta legeram, nō de illis tamquam de visis aliquid attestari. Nemo autem miretur, cum in præsenti opere viderit additum aliquid, cum suppressum, tum immutatū, quod non apposuerunt, quod non tacuerunt, quod aliter scripserunt, qui de Hugone scripserunt ante me. Addidi, fateor, sed quod ipse vidi, sed quod audiui, cui testimonium perhibeo, & verum est testimoniū meum. Sane quod omnino suppressi, ideo factum est, ne id quod lectum calūnias mouere poterat, auctoritati derogaret eorum, quæ sine fidei periculo & scribi potuerūt & credi. Mutatum autem hoc solum opinor, quod Andegauensis Comes Gaufredus, cognomine Martellus, in Abbatem præsumpsisse memoratur Hugonem, cuius quia præfatis scriptoribus veridici desuere relatores, falsitatis notam incurrerunt. Quicquid itaque, prout desuper mihi datum est, exaraui; vel in manus ex tuo veniat iudicio, vel si supprimendū censueris, omnino delitescat. Minus tamen mihi placet approbatū producere, quam occultare viciosum. Turpior enim iactura est, nomē amittere cōparatum, quam minime comparasse. Conseruet te Dominus Deus filiis adoptionis suæ, Pater sancte. Noueris autem, quia mihi vicem rependis, si diligis me, & oras pro me.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	INCIPIT VITA B. HVGONIS Abbatis Cluniacensis.	??	??	BEATVS itaq. Hugo natione Eduensis, generosis parētibus illustris, prærogatiua vitæ pariter & virtutum titulis illustrior fuit. Is cum infirmitatem euasisset infantiæ, Dalmatius Pater eius vir scilicet cōsularis materque Aremburgis nomine, circa eruditionem pueri diuersum gerebant affectum. Deuota siquidem Deo femina, literarum studiis ideo censebat eum mācipandum, quia nondum nato promissam diuinitus asserebat Sacerdotij dignitatem. Cum enim ipsa in vtero habens puerperij labores, & periculum formidaret, Religiosus quidam sanctæque opinionis Sacerdos, ad Altare Domini Sacrificiū pro ea oblaturus, accessit. Deinde sacrum celebranti mysterium, velut cuiusdam pueri species in calice apparuit, inęstimabilem præferens claritatem. Relata matri visio sacerdotis auctoritate fidem promeruit, Ideo dignum esse vt ministerio dicaretur calicis, qui promissus in calice videbatur. At pater hæredem transitoriæ possessionis desiderās, secularis militiæ insignia puero destinabat. Vnde cum iā pupillares annos attigisset, eum cū coæuis vrgebat equitare iuuenibus, equū flectere in gyrū, vibrare hastā, facile clypeum circūferre, &, quod ille altius abhorrebat, spoliis instare & rapinis. Cæterum ille alij natus professioni, corporis incommoditate militem detractabat & mente. Ad arma minus habilis, indocilis ad rapinam, totus iam ad Christum & natura trahebatur & gratia. Vnde cum præfati iuuenes, die quadam pauperi vaccam auferrent, tyro Christi vehementer indoluit, nulli consors in culpa, quia nulli concors in rapina. Ipse tamen recompensatione annua iacturā proximo restituēs, eius querelam suppressit, repressit egestatem. Ita Dei famulus & officiosam pauperi iniuriam, & damnū facit esse fructuosum.	In pupillari adhuc ille cōstitutus ætate, morosam verbis & actu præferebat senectutem. Iam tunc inexorabiliter lasciuiam persecutus, humilitatē pudicitiæ assumpsit custodem. Iam tūc mollioris cultus & deliciarum contemptor, in illecebris illecebras ignorauit. Cum iuuenib9 nihil iuueni præter ætatem fuit. Magna illi cum raptorib9 discordia, super afflictos mira cōpassio. Verbū Dei tenaci commendabat memoriæ, frequēs Ecclesiæ visitator, sed furtiuus. Timebat enim patrē suum, otio & inertiæ virtutum primitias assignātē. Eo tempore Antissiodorēsis Episcopus Hugo nomine, Cabilonensem quoq. Consulatū strenue gubernabat. Huius causa B. Hugo eius pronepos, vix a patre proficiscendi Cabilonum licentiā extorsit. Prælibata in hac vrbe Grāmatica, quo introduceretur ad diuinarum altitudinē scripturarum, iuueni quoddā velut ostium aperuit. Ibi tandem diruptis secularibus indumentis, elegit abiectus esse in domo Dei sui, magis quam habitare in tabernaculis peccatorum. Illud igitur Euangelicū secutus, Qui non baiulat crucem suam & sequitur me, non est me dignus, patre nesciente, qui suspiranti ad patriā, & verbis obsistebat & exemplis, Cluniacū venit, B. Odiloni quo tunc temporis Abbate pręfatum gloriabatur Cœnobium, quid animi gereret indicauit. Dehinc ex more Capitulū ingressus, cum in Conuentu adoptionis suæ edisceret petitionem, quidam fratrū Spiritu sancto edoctus, O fœlicem, inquit, Cluniacum, qui pretiosiorē omni thesauro thesaurum hodie suscepit. Mutata igitur cum habitu vita, monastici ordinis primos gradus deuote conscendit, obedientiam loquor & humilitatem, quæ in Christiana Religione morū obtinent principatum. His ille cæteris præeminens sine querela tulit quicquid difficultatis assumpta gerit professio. Ac velut ad perfectionem minus sufficeret monasticarum obseruantia regularum Dei seruus addidit ad pœnam, Dominus ad coronam. Cibus enim citra legem monachi sumptus, ita ieiunium soluit, vt esuriē minime remoueret. Sacris præterea insistens vigiliis, cōtinuata oratione noctem sępe duxit insomnē. Fœlices aderant comites, vber fletus & iugis cœlestium meditatio gaudiorū. De monacho nihil ambitio furata est, nihil sibi voluptas vendicauit. In ore nihil arrogantiæ, nihil in sermone vanitatis, totus sanctimoniam, totus monachum loquebatur. Ex habitu quoq. monachi, tāta seruo Dei gratia accessit, ut & Pater, qui minus ægre tulerat sacrum filij propositū, eum solito diceret pulchriorē. Prælucebat iā in eo pastoralis plenitudo sollicitudinis, cui nō minus suppetebat sensus ac consiliū, quam religio ad exemplum. His celebrem præconiis, ex consensu fratrum B. Odilo Priorem constituit, profuturum pariter & possessioni prouidentia, & ordini disciplina. Suscepit senum curam iuuenis, suscepta sic execut9 negotia, vt nec administratio religionē minueret, nec religio administrationem impediret. Iuueni siquidē ex promotione nō subrepsit elatio, non ordinis feruor intepuit: imposita ei dignitas virtutū materia non dispendium fuit. Hac enim mansuetudine patrem exhibuit, hac seueritate Doctorē, vt aduersum delinquentes, nec remissa vteretur misericordia, nec excedēte disciplina. Diffuso itaque bono odore nominis illius, plebis & principium fauorem, quē minime quæsiuit, acquisiuit. Vnde & ad Teutonicos direct9, Paterniacensi Cœnobio gratiā Regis, a qua exciderat, reformauit. Cognito ibi trāsitu B. Odilonis, in amaritudine spiritus ad Monasterium reuertitur, larga secum deferens munera, quæ præfatus Rex per eum ad decorem domus Domini Cluniacum delegauit. Susceptus ea qua debuit reuerētia, plenum lachrymis Conuentum inuenit. Hortatur vt temperēt a fletu, cum nec ipse posset a fletu temperare. Consolatur mœrentes, qui nullius admittebat solatium. Ab omnibus omnium Pater plorabatur, & siccatas reuocabat lachrymas, paternæ pietatis recordatio. Ipse quidem magister sepultus est, sed in mentibus discipulorum merita magistri insepulta viuebant. Deficiam necesse est, si tentem virtutes Odilonis explicare, qui doctrina pariter & exemplo, conuentum hominum, conuentum fecit esse virtutum.	Aderat tempus quo desolato cōsuleretur ouili, præmissisque ieiuniis & orationib9, a summo Pastore pastor quæreretur. Conueniūt silij adoptionis, de salute tantum satagentes animarum. Denique dum solliciti secum quærerēt quem Domin9 pastorali sollicitudine dignaretur, Adalmannus quidā, cui religione simul & ætate maior erat auctoritas, Hugonem nominauit Priorem, Cōuentus assensu consono prosequitur nominantē. Dehinc illum renitentem, & se proclamantem indignum, quo die B. Petri Cathedram sancta celebrabat Ecclesia, Crysopolitanus Archiepiscopus Abbatis benedictione sublimauit. Susceptis itaque pastoralibus excubiis, Dei seruus ex promotione nullam traxit insolentiam, nullum vitiis accessum indulsit. Sub eo quippe animarum custode, nec delicto iudiciū, nec religioni defuit incrementum. Totam eius vitam vel Maria sibi, vel Martha vendicauit. Lectione insatiabilis, orationibus insistens, omni tempore profuit aut profecit. Prudentior ne esset an simplicior, difficile iudicares. Sicut in verbis nihil ociosum, sic in opere nihil suspectum honestati. Irasci, nisi aduersus vitia, non nouit. Doctrina eius, quæ congrueret singulis, sufficeret vniuersis. Ea plus patris habebat, quam iudicis, plus misericordiæ quam censuræ. Ipse forma cōspicu9, statura eminēs, corporis dotes titulis virtutū cumulauit. Silens quidē semper cū Domino, loquēs autē sēper in Domino, vel de Domino loquebatur. Intentū pluribus, ad singula minorē nullus inuenit. Tot9 enim his tenebatur, quę prius agēda suscepisset. Deū supra se, proximū tamquā se, res infra se, ordinata charitate diligebat. Idem mansuetus & patiens, in suis quidem gratias egit, pauperum vero fleuit iniurias. Et quia legerat Christum dicētem. Quod vni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis, eorum necessitatibus tanta consuluit instantia, ac si ipsam Christi constaret adesse personam. Quapropter maxima eum multitudo cōstipabat egenorum, quibus dispensator fidelis & prudens cibaria præparabat, comparabat indumēta. Nulla misericordiæ opera, nullam subueniendi speciem declinauit. Omnium votis affuit, dummodo votis tempora concordarent. Iter agenti, pauperum cohortes occurrebant, quocunque audierant transiturum, eis aureos quoque manu larga dispensabat, illud libentius erogans, quod erogatum merces maior sequeretur. Deficientibus autem cibis, quibus in vsus egētium summarios onerare consueuerat, huc & illuc nuntij dirigebantur, ea comparaturi, quæ & multitudini sufficerent, & desiderium explerent infirmorum. Porro quoscunque vel ætas, vel grauior affecerat ægritudo, propius iubebat admoueri, blandius eorum scrutabatur angustias, quibus egerent aut quid vellent officiosissime inquirens. Nullius abhorrebat colloquium: nullius incommoda verebatur. Circa senes querulos & sanie defluentes compassione moueri, multiplicare beneficia, plenum mercedis vrgere famulatum. Parua loquor, horrendis aspectu leprosis frequenter fastidiosum sine fastidio exhibebat obsequium. Videres circa lectum eius, immensam diuersarum vestium congeriem, quæ paucis familiarium adhibitis, ipse incidere, ipse sarcire consueuerat. Videres etiam panes, videres & carnes, ad manum omnia scilicet præparata, ne dilatio muneris, pauperem cruciaret expectantem. Pauperibus quoque cœnobitis, largiores destinabat benedictiones, ne vel a Monasterio, vel a monacho penuria rei familiaris eos cogeret euagari. Hac enim Massiliensibus, hac monasteriis pluribus benignitate, subuenit. Præterea tyrānidem Principum, qua incessanter aduersus Christi pauperes grassabantur, cum minus exhortatione proficeret, muneribus mitigabat. His animum studiis, his vsibus, & argentum consecrabat & aurum. Ea melius impensa, quam seruata rutilare prædicabat, & iuxta Ambrosij testimonium, tunc vere calicem Ecclesiæ, cum calix a fame vel ab hoste redimit, quos sanguis calicis a morte liberauit.	His igitur aliisque virtutum præconiis, B. Hugo magnus apud magnos habebatur, ex eius consilio, saluti suarum prouidētes animarū. Augebatur sub eo de die in diē Cluniacensis religio Cœnobij, & erat odor nominis illius, sicut odor agri pleni cui benedixit Dominus. Vnde & Imperator Teutonicorum, secundus scilicet Heinricus, eius faciem videre, & familiaritatem adipisci desiderans, vt venire dignaretur ad se supplici voce postulauit, postulantem pius pater exaudit, intrat Saxoniam, summo pariter & honore suscipitur & gaudio. Paucis ibi diebus peractis, ex petitione Regis filiū eius sacro de fonte leuauit, puero nomen patris imponēs. Celebrauit autē Pascha cum Imperatore, in Agripina Colonię; Teutonicis mirantibus in iuuenili adhuc ætate caniciē morum, conuersationis mansuetudinem, vultus gratiam, verborum lenitatem. Quibus profecto virtutum indiciis, ita cum eo & cum Cluniacensi Monasterio Regis est anima colligata, ac si Rex ipse perpetuam cum eis amicitiam pepigisset. Tādem vix impetrata redeundi licentia, pastor pius ad ouile reuertitur, dona deferens ampliora, quæ velut quoddam dilectionis pignus a præfato Rege trāsmissa sunt. Sic regressus Dei famulus, filios in orationibus patrem expectantes, & de vocatione Regis, & suo exhilarauit aduentu.	Idem postmodum Romani iussu Pontificis in Hūgariam profectus, de reformatione pacis curam gerit, suscepta prudenter insistit & explet negotia, ad laudem Dei & gloriam quæ sibi cōmissa fuerāt exequutus. Vnde cū pariter & gratia Regis, & multo donatus munere reuerteretur, a quodā Tyranno regionis illius captus est. His omnibus direptis quæcumq. apud suos inuēta sunt preciosa. Qua videlicet iniuria turbat9 Dei seruus, ad auxiliū recurrit orationum, pro suis malefactoribus intercedit, min9 de rerū iactura, quam de periculo sollicitus animarū. Et ne velut de suis meritis cōfisus, vel transgressori veniā, vel sibi substātiæ restitutionē postulare videretur, B. Maiolo vtrūq. committit negotium, Maioli precibus & meritis sibi postulat subueniri. Nec mora compūctus auctor iniuriæ, genibus Abbatis prouoluitur, cōtrito corde & humiliato veniam rogat, omnibus his quæ ablata fuerāt in integrum restitutis. Et vt offensus obsequio etiam placaretur, Abbati conductum prouidit, qui fecerat & rapinam. In aliis etiā quampluribus negotiis Romano Pontifici postulata B. Hugonis sedulitas, & ab eo laudē, & a Domino mercedē meruit sempiternā. Ille siquidem cum Papa Stephanus in ciuitate Florentia supremo teneretur incommodo, ex voto decumbētis illuc accessit, comitantibus eum monachis consummatæ sanctitatis, quibus, iuxta Pauli vocem, viuere Christus erat, & mori lucrum. Testatus est autem pręfatus Antistes, ad introitum quidē serui Dei, malignū discessisse Spiritū, ad egressum vero remeasse. Beatū professo virū, cuius & vitā Sathanas abhorruit, & præsentiā expauit. Denique cum præfatus Pōtifex ad vltima iā deductus, fessos artus & naturam profitentes cilicio & cineri commendasset; susceptis vitalibus sacramentis, inter sacras Abbatis manus spiritum exhalauit.	Cum autē nonus Leo translaturus B. Remigij corpus Remis vsque peruenisset, & ibi Synodum celebraret generalem, vir beatus affuit plenus auctoritatis & reuerentiæ, suaque præsentia præfati Concilij plurimum conferens institutis. Vbi cum aduersus simoniacos ageretur, & nonnulli pontifices, quibus vel cōscientia confusionē, vel imperitia silentiū adduxerat, in præfatā hæresim remissius disceptarēt, ipse zelo succensus iustitię, negotiationem Simonis cōstanter abolere curauit. Ex aduerso enim ascendens, & opponens murū pro domo Israel, nec numero renitentium, nec acceptione motus est personarū. Quo in Concilio, dū ille de sua interrogaretur promotione. Caro, inquit, voluit, spiritus repugnauit. Sane sana respōsio, quia iustus in primis accusator sui & tētatione carnis pulsatus vt caderet, & ne caderet, virtute spiritus restitisse monstratur. Erat autē illi tanta in exhortatione gratia, vt ad expectationē sermonis illius illustriū suspenderentur animi personarum, vnde & iussu Papæ sanctā & plenam habuit gratiæ orationem: qua & simoniaci de male comparatis expulsi sunt dignitatibus, & de sacrario Domini fornicatores inhibiti sacerdotes.	Aliud quoque sanctitatis ipsius atque meritorum secutum est indicium. Hildebrandus etenim Romanæ Diaconus Ecclesiæ, qui postea sedis eiusdem sortitus est maiestatem, directus in Gallias, Cluniacense Capitulum intrauit. Vbi cum aliquādiu sedisset, collateratum B. Hugoni Christum vidit, monastici regulas ordinis ac decreta suggerentem. Egressus inde, nonnullis quæ viderat indicauit. Extunc ille & familiaritatem serui Christi deuotius amplexatus est, & sanctitatem prædicauit. Hildefonsus Hispaniarum Rex a Santulo fratre suo captus in vinculis tenebatur. Quo audito, misericordiæ Abbas orationi pro Rege præcepit instare, memor dilectionis patris eius Fredeleidi, qui Cluniacense Monasterium multo sibi astrinxerat beneficio. Cum itaque pro eo placabiles offerrētur hostiæ, cum preces multiplicarentur, per Episcopum quendam deliberationis suæ diem esse proximum beatus ei Petrus indicauit, obtinente Cluniacensis Abbatis & Cōuētus intercessione, vt liber a vinculis amissum reciperet imperium. Nec mora idem Apostolus dormienti Santulo apparuit, grauia comminatur nisi fratri educto de carcere, male ablatam restitueret dignitatē. Expergefactus visione Santulus, quicquid Apostolus præceperat festinanter impleuit. Sic Hildefonsus & sibi pariter et regno restitutus, vt liberatorem suum videre, & colloquio eius donari mereretur, destinatis apicibus implorauit. Impletur votum potestatis, & Pyrenæis montibus transcensis, Dei seruus solemniter & apparatu festiuo suscipitur. Exultat Rex tanti aduentu hospitis, nihil in actu, nihil in verbo, nihil in habitu præter doctrinam morum reperiens. Qui ne intercessoribus suis ingratus aliquando videretur, duplicato censu paterno, ducentas auri vncias Cluniacensi Cœnobio quotannis disposuit assignari, diem vtriusque exitus, & de carcere scilicet, & de corpore celebrem habere desiderans. Ita vir Dei cum prædicta remeans pecunia, quēdam secum adducebat Maurum, recens quidem baptisatum, sed adhuc mente nigriorem quam pelle. Cui cum pro Christianæ fidei susceptione, maiorem pius Abbas exhiberet reuerentiam, vestes preciosas præinduisset, ille dealbato similis sepulchro, sacrilegas manus in perforatas Abbatis manticas iniecit, extrahens inde quicquid auri repertum est in eis aut argenti. Quo tamen in fuga capto, atque ad Abbatem cum asportata reducto pecunia, Dei famulo conatus non nocuit fraudulentus. Magna quidem sunt hæc, sed maiora quæ sequuntur.	Apud castrum Bliterium, quidam peruersæ mentis homines, reuerendum Patrem illatis exacerbauerunt iniuriis, quibus veniam petentibus, licet pius Abbas ad ignoscendum pronus indulsisset, grauiter tamen a Domino punita est eorum præsumptio. Statim namque depopulantibus flammis, castrum combustum est iniquorum. Quod ne diuina potius vltione gestum esse, & non casu cōtigisse crederetur, quibusdam incolis eiusdem castelli ad aliqua egressis negotia, atque ignaris iniuriarum & incendij, duo milites dudum defuncti apparuerunt. Quos cum bene præfati cognouissent incolæ, ac turbati ad eorum stuperent occursum: Redite, inquiunt, quantocius, combustum inuenturi Bliterium, quo dum beatus esset Hugo ingressus, nec eius religioni delatum est nec ordini. Stupefacti incolæ ac perterriti, magna cum festinatione redeuntes, rem, sicut didicerant, inuenerunt.	Nemo autem putet virum Dei tamquam pecuniæ cupidum, vel quæsisse, vel oblatas suscepisse diuitias. Earum copia non auaritiæ seruiuit, sed misericordiæ, non ipsi, sed egenis. Ille cum Propheta dicens, Domine dilexi decorem domus tuæ, & locum habitationis gloriæ tuæ. Quicquid ei fidelium deuotio contulit, totum vel ornamentis Ecclesiæ, vel expensis pauperum consecrauit. Animam eius nec rerum extulit affluentia, nec dejecit amissio. In omni statu terrena cælestibus, æternis transitoria, post-posuit.	Idem præterea non solum de salute sollicitus virorum, mulieres etiam de naufragio huius magni maris & spaciosi ad salutis portum educere curauit, eis viam vitæ & doctrinis insinuans, & sumptibus sternens. In suo namque patrimonio, quod Marciniacus dicitur, quoddam Monasterium & idoneas religioni construxit officinas, vbi feminæ prouectiores, & maritalem fastidientes licentiam, veteres decoquerent errores, & Christi complexibus astringi mererentur. Hunc locum personæ nobiles elegerūt, quæ cum nuptiis etiam delitias expertæ tanto patientius vtrisque carerent, quanto didicissent in eis & breuem & plenam doloris esse voluptatem. Has profecto sub regulis huiusmodi viuere constituit, vt earum nulla vel rei necessitate familiaris, vel quolibet negotio, conspectibus virorum offerretur; ne quibus votum indixerat continentiam, intuitus sollicitaret ad culpam. Procuratores earum, procuratores religiosi atque prudentes, sub quorum custodia nec possessio distractionem, nec honestas dispendium formidabat. Nulla ibi vel rara iuuencula, ne lasciuientis adhuc feruor ætatis, vel loco infamiam contraheret, vel inter sorores scandalum generaret. Harum eruditioni senem quendam deputauit Renchonem nomine, consummati monachum testimonij, qui nouerat & deuotionē prouocare misericordia, & excessus arcere disciplina. Præterea ne in ancillis Christi vel victus vel vestimentorum defectu, sacrum deficeret propositum, vberes eis reditus prouidit, comparauit prædia, sic earum necessitati consulens, ne vel culpam superfluitas induceret, vel egestas querelam extorqueret. Monasterium quoque plurimis decorans ornamentis, præter cætera sanctorum pignora beatæ Virginis ac martyris Agnetis, in eo brachium collocauit, argento vestitum & auro. Alia quoque sub eo & per eum constructa sunt Monasteria, cellæ quamplures ædificatæ, veteres Abbatiæ, quas inhabitantium negligentia penitus attriuerat, ad antiquam tam ordinis quam possessionum reuocatæ dignitatem. In tantum enim sub præfato Patre Cluniacensis Religio effloruit, vt inde Abbates desolatis quererentur Monasteriis, assumerentur pariter & exempla sanctimoniæ, & qualitas disciplinæ. Fœlix Ecclesia quæ de sancto Conuentu illo summum sibi mereretur Sacerdotem. Quantæ autem discretionis & misericordiæ fuerit, iunioribus Cœnobitis impensa demonstrat benignitas, quibus cum minor libra panis & potus ex consuetudine traderetur, ipse tamen eis parem dari constituit, æquum iudicans, vt quos idem diei pondus affligebat & æstus, idem quasi iam denarius solueretur. Sana sane dispositio, quæ præfatam ætatem, & a murmure compescuit, & ad laborem susceptæ roborauit obedientiæ.	Ad declarandum autem quam gratum Deo in omnibus exhibebat obsequium, B. Hugoni cum spirituum discretione, data esse dicitur gratia prophetiæ. In his enim qui monasticum profitebantur ascensum, quo quisque animo ad eum accederet, libera mente discernebat; intuebatur quis in sagena B. Benedicti bonus piscis futurus esset, quis Angelum lucis, quis Angelum gereret tenebrarum. Quam profecto gratiam, ne potius ei conferre quam a Deo collectam referre videamur, eius testimonio subposita seruiunt, & suffragantur exempla.	Domnus quidam nomine Maingodus dilatione susceptionis, quam prouidus pater probandi gratia aliquandiu suspenderat, vulneratum gerens animum, egredi ac fugere constituit. Quo spiritu reuelante comperto, piissimus Abbas pręscriptum fratrem verbis durioribus increpauit, ei pariter & vulnera mentis indicans, & vulneribus paternæ consolationis adhibens medicinam. Sic ille reuersus ad se, susceptionem quam dilatam doluit, patienter expectauit.	Mortem quoque Guillelmi iunioris, qui magno ac triumphatori Anglorum Guillelmo patri suo successerat, euidenti vaticinio indicauit. Erat ille Dei seruus Marciniaci, simulque cum eo vir gloriosæ opinionis Anselmus Cantuariensis Archiepiscopus, magna duo luminaria Anglorum, deuotio vicariis exhortationibus & exemplis in amorem proficiebat præmiorum. Erant & alij tres Monachi, Balduinus scilicet & Emerus atque Eustachius, omnes filij lucis, & incedentes in mandatis & in iustificationibus Domini sine querela. Ad quos B. Hugo conuersus. Ex abundanti, inquit, est Archiepiscopo diuina reserare iudicia, quibus iudex iustus deponit potentes de sede & exaltat humiles. Vobis autem dicimus in Regem Anglorum nocte transacta datam esse præscriptionis sententiam, eumque breui regnaturum. Pauci dies fluxerant, & ecce beati viri vaticinium, qui promissus fuerat secutus est euentus. Præscriptus siquidem Rex, dum venationis insisteret studio, sagitta cuiusdam militis, in cor percussus est, statimque morte præuentus subita expirauit. Sic igitur vita Regis terminata, & Abbati prophetiæ gratiam inesse claruit, & Cantuariensi Archiepiscopo qui persequenti se Regi cesserat, redeundi facultas ad sedem accessit.	Item Dei seruus dum esset in Aquitania, ad Ecclesiam B. Viuiani, sanctorum locorum sollicitus visitator accessit. Vbi eum præfati confessoris diligenter actus & vitam legeret, cuiusdam boni viri nomine Amandi factam in ea reperit mentionem, de quo ipse plenius edoceri desiderans, opinionem eius & patriam, propositum & finem atque sepulturam a clericis pręsens inquirit. Respōdetur sciscitanti B. Amandum Magistrum fuisse S. Viuiani, meritis insignem, doctrina cōpiscuum, exemplis clarum. Corpus eius, prout fama ferebatur, in Galliis habere sepulturam. Sequenti autem die, Decanus Canonicorum in eodem loco xenodochium cōstructurus, a B. Hugone suscepti operis postulat fundamentum designari. At ille Spiritu sancto edoctus. Hic, ait, fundamenta iacite, & minime pœnitebit. Ad eius itaq. suggestionem pueri altius fodientes, Mausoleum prædicandæ pulchritudinis inueniunt, B. Amandi nomine insignitum, quo reperto clerus exultat, populus glorificat Deum, qui mirabilis est in sanctis suis, nil iam de merito dubitantes Abbatis, quod in inuentione claruerat Confessoris.	Stupendis stupenda succedunt. Consolationis gratia pius pater loca visitare consueuerat, quæ Monasterium Cluniacense contingunt. Ingressus itaque Cellam B. Marię quę dicitur de Charitate, dum congregatos ibi fratres susciperet osculo, cuiusdam eorum & occursum abhorruit, & osculum declinauit. Nimirum spiritu docente didicerat, os hominis plenum blasphemiæ, & spurcitiarum, nec idoneum quod pacis osculo seruus Dei dignaretur. Mirantibus his qui aderant, & rei nouitate suspensis, quam miser ille duxisset vitam, quid gereret deuotionis, familiari colloquio, idē Abbas inquirit. Respondentem se mechanicum esse, & Nicromantiæ præstigiis inquinatum, de ouili pastor abegit, vtpote nulla in verbis, nulla in habitu conuersionis indicia nunciantem. Sic in vna eademque re, & lupi fraus, & pastoris prouidentia innotuit.	Susceptus idem Dei famulus in Monasterio Angeriacensi sepultis paulisper sensibus carnis, puriore mentis intuitu, vidit quoddam fulgur de sublimi veniens, Monasterij Cluniacensis auditorium irrumpere, magnamque secum trahere ruinam. Qua ex visione vir Dei collegit, commissam apud Cluniacum offensam, quæ nisi celerrima correctione purgaretur, superni iudicis indignationem in eundem prouocaret locum. Nec mora, Cluniacum regreditur, instantibus negotiis quæ agenda susceperat lucrum præferens animarum. Dehinc ingressus Capitulum eodem spiritu quo iam reatum cognouerat, rei quoque personam cognouit. Quem ex nomine cōueniens. Erubesce, inquit, Petre, & age pœnitentiam dum licet, ne tunc incipias pœnitere, cum pœnitentia nulli prorsus est fructuosa. Totū te Priori pande, redoperi vulnus mentis, vt pro qualitate vulneris, curam sentias medicantis. Infelix excute iugum diaboli, & amplectere iugum Christi, quoniam iugum eius suaue est, & onus eius leue. Quod quia sæpius iam commonitus, detractare tamen non desinis, reatum quem comitatur pertinacia, districtior puniat disciplina, tuis enim parcere delictis, ad periculum militat aliorum. His verbis verberibus adiectis, frater contumax, & sibi redditus est, & ordini, bonumque obedientiæ quod exhortatio non contulit, censura prouocauit.	Alio quoque tempore, similis ei visio apparuit. Dormientem quippe quædam persona conueniens, oportere dicit eum Cabilonem vsque fatigari, commissum esse in Cœnobio S. Marcelli, quod eatenus obductum silentio, monastica succidendū esset disciplina. Excitatus his Dei seruus, iter arripit, & ingressus Monasterium, quemadmodum visionem didicerat, rem sic habere cognouit. Adhibita itaque vulneri medicina, inueteratam atque difficilem sanari propulsat corruptelam.	Quadam autem nocte dum fatigatis artubus, modico sopore vir Dei consuleret, videre visus est decubantium sub capite suo serpentium multitudinem, cęteraque diuersi generis reptilia, quibus ille perturbatus, somnum continuare nō poterat. Dehinc amoto puluinari, librum Maronis reperit, eoque proiecto, somnum duxit tranquillum. Apta rei visio, cum nihil aliud quam quædam venena sint fabulæ Poetarum.	Operæ pretium est ea relatis apponere, quæ & auditu didicimus & visu. Antecessor noster Hoellus prædicandæ præsul memoriæ Romam proficiscens, gratia videndi sanctum Dei, Cluniacum diuertit. Qui postquam loquendi cum eo sortitus est facultatem, cum quodam suo Archidiacono ad eum in paruam deductus est cameram, sacris dicatam colloquiis, & celebrem potius cultore, quam cultu. Cum autem conuenissent filij adoptionis, & inuicem beneficia suarum sibi communicarent orationum, B. Hugo frequentius pręfatum intuitus Archidiaconum: Tantum, inquit, ne desis gratiæ Dei, quoniam prouisum est te in eo in quo nunc administras, ordine, nullatenus remansurum. Parum temporis fluxerat, & euentus est vaticinium subsequutus. Archidiaconus etenim sequenti anno Pontificalem sortitus est dignitatem. Nos hoc audiuimus, nos præsentes vidimus, nos beati illius hominis orationum participes in eo facti sumus colloquio. Nos quidem fama reuelante, nonnulla de eius sanctitate didiceramus, nonnulla de mansuetudine, nonnulla etiam de his quibus & vitio iudicium, & virtuti prærogatur incrementum. Inuenimus autem ampliora ex gregis conuersatione, pastoris vigilantiam perpendentes.	Supersunt autem & alia quibus patenter indicatur, illum iuris patronum inter insignia sanctimoniæ, gratia claruisse prophetiæ. Quidam namque monachus nomine Durannus, mouentia risum verba proferre consueuerat, indocilis iudicialem deponere leuitatem. Idē tamen in cæteris aduersus quæ non est lex, ita sibi consuluerat, vt prius in Abbatē, dehinc in Episcopū, vita prouehi mereretur & doctrina. Qui cum Abbatem minus audiret increpantem, Frater, inquit ei Abbas, nisi dignam egeris pœnitentiam, post transitum spumantibus labiis ad superos rediens apparebis. Factum est autē vt nec ab otiosis verbis ille desisteret, nec Abbatis vaticinio promissus deesset effectus. Præfatus namq. Durannus naturæ debitum soluens in promisso sibi habitu cuidam Siguino, sacerdoti scilicet religioso apparuit, miserabiliter iuuamen eius postulans, cui viuens obedire contempserat. Quod cum pius Pater Siguino referente didicisset, electis septē fratribus, silentium vna indixit septimana, quatinus oris excessus, oris obedientia purgaretur. Obedientibus aliis, vnus eorū præcepti violator silentium interrupit. Rursus pontifex eundem quem prius habitum gerēs, sacerdoti pręscripto apparuit, inobedientiam fratris accusans, qui dum fregit mandatum, suffragia exclusit aliorum. Quo audito clementissimus Pater, iterato septem dierum silētio defectu violatæ suppleuit obediētiæ. Vnde factum est vt ostensus tertio Præsul, sed iam nihil sordidum gerens, Abbati gratias ageret, eius interuentu abstersum oris opprobrium, sentētiam iudicis immutatam. Hoc relatum, & patris meritū declarauit, & apud fratres reuerentiam susceptæ iuuit obedientiæ.	Collata sic viro Dei spirituum discretio efficaci eum magisterio docuit, quid correctione proficeret, quid tolerandum esset misericordia, quid censura puniendum. Nemo autem putet Abbatem propheticis tantum claruisse vaticiniis, cui cum discretione spirituum, collata est etiam gratia sanitatum. Constat enim nonnullos variis oppressos languoribus, sumptis ex eius mensa conualuisse reliquiis.	Acardus quidā vi febrium laborans, restitutam sibi sanitatē præfatæ debuit medicinæ. Tres præterea fratres eodem decumbentes incommodo beati viri meritum in antiquam reformauit sospitatem. Eorum duobus quidem destinata eulogiarum gratia, salutis integritatē resignauit. Tertius autem cum Borboni per sex menses quartana sustinuisset incendia, a sancto Patre, qui illuc ex tempore accesserat, sacris iubetur interesse mysteriis. Adest febricitans, & ex Abbatis iussu epoto post Missam vino, in quo lota fuerant sanctorū pignora, febris incendium abscessit. O prædicāda Patris humilitas, qui quod eius posset ascribi meritis, maluit sanctorum pignoribus assignari!	Iarento quoque felicis monachus testimonij, post diuturnas febrium conualuit iniurias, hausto vino quo sacri eius digiti post oblatum Deo, persusi fuerant, sacramentum. Beatus quoque medicus, qui cum salute corporum, de salute satagebat animarum. Beata, inquam, anima, cuius & meritis adquirebatur tēporale remedium, & exhortatione sempiternum. Eidem namq. Crispeium proficiscēti, febricitans miles occurrit, sanctissimo eius adiuuari deprecans interuentu. Dehinc onerosius instāti: Abstine, inquit Abbas, abstine frater, a rapinis, amissam sic adepturus sanitatem. Rapinas miles abdicat, eodemq. momento ad preces Abbatis, & votum factum est, & extinctum febris incendium. Nemo autem miretur Abbatis merito collatam corporibus salutem, cui etiam id gratiæ accessit, vt exutę de ergastulo carnis animæ, ipsius interuētu iudicem placatum inuenirent. Fratrum quidā soluto naturæ debito, nec adhuc tamen humatus, personis duabus quæ sibi nomen religione comparauerāt, apparuit dicens, duos solidos præter licētiam sacristæ, sub quo ipse militabat, se sustulisse, ac proprio expēdisse arbitrio. Hoc excessu dilatam sibi requiem, quæ tamen posset Abbatis intercessione prærogari. Mane autem facto, cum alter id de altero ignoraret, eodem tamen ordine, sub sancti viri pręsentia, pręfatam in Capitulo retulere visionem. Discussa itaque diligenter transgressio, & venialis inuēta suffragiis orationū quas deuotius fieri clemētissimus Pater indixit, & propēsiori eleemosynarū largitione solui promeruit.	In ciuitate Parisiorū vir erat illustris Robertus nomine, professione miles, ita paralysi torpens, vt in eodem homine partem viuere, partem diceres iam sepultam. Diuturna hæc & lethalis pernicies dudum spem salutis abstulerat decumbēti. Contigit autem eodem tempore seruum Dei Parisios ingredi, atq. ad Ecclesiam ascendere, quæ beatissimæ Genouefæ Virginis & nomine celebris est, & corpore. Quo audito, præscriptus æger illuc alieno defertur auxilio, genibus Abbatis aduoluitur, suspiriis interpellat, & lachrymis, vt eius apud Deum mereretur interuētum. Mouetur Pater anxietate supplicantis, & inter sacra Missarum solēnia, flagitatum paralytico procurat subuentū. Nil tamen de suis præsumēs meritis, totus ad Apostolorum principē conuertitur, cuius & vmbra salus infirmis, & oratione vita est defunctis restituta. Sumptam ergo ipsius planetam, quæ veterū relatione in præfata creditur esse Ecclesia, super prostratum eleuat ægrum, illud clamās, Petrus Apostolus dixit paralytico, Sanet te Dominus Iesus Christus. Ad hæc verba confestim Robertus ita conualuit, ac si ipse Petrus preces pro eo declamasset. Regreditur incolumis qui semiuiuus accesserat, his qui aderant attestantibus beneplacitam esse Deo vitam, cuius apud Deum tam efficacem viderant esse postulationem.	Fortassis hæc Apostolicis ascriberētur meritis, & cuius vmbra male habentibus restitutā constat esse sanitatem, eius vtique vestimento Robertus conualuisse assereretur. Cæterum nō minora meritis acta leguntur Hugonis, quibus Hugoni nullo fidei periculo pręstitū possit assignari beneficium. Idem namque dum in Vasconia, sicut de Cluniacensi Cœnobio, subditas visitaret cellulas, haud procul ab itinere paruū cōspexit tugurium, cuius inhabitator egenus erat & leprosus. Hic ex diuite pauper, abiectus ex splendido, leprosus ex incolumi, vitam morte grauiorem ducebat. Lętatur Dei seruus adeptum se tempus oportunum, quo Christum in paupere visitaret. Præeuntibus itaq. cęteris, ipse vno tātum comite monacho tegetē ingreditur, consolationi totus insistit, lacerā demulcet cutem, ingeminat fœlicē infelicitate sua, cui esset datum flagellis corporalibus, & paupertatis igne purgari. Deniq. dum discessurus homo Dei, quid erogaret pauperi nō haberet, agninam, qua indutus erat, exuit vestē, vestit pauperem. Vestimentū gratia comitatur insperata. Ex quo enim pauper indutus est, cutis deformitas abscessit. Et absterso lepræ contagio, membris omnibus incolumitas est & species restituta. Egreditur Christi famulus relicta pauperi benedictione, quæ & amplius spe suscipienti profuit, & amplius voto, dantis meritum patefecit. Leguntur & alij tam ex veste, quam ex lympha quæ ex eius stillauerat manibus, expetitam suscepisse salutem.	Wigo, monachus, vir venerandæ opinionis, & vtile vas in domo Domini, vocis vsum amiserat, admodum tristis, eo quod imminenti natalicio persoluere non posset debitum cantandi obsequium. Qui dum iuxta subpedaneum Abbatis quiesceret, & vocis reformationem ex sacris eius speraret meritis, corrigiam pilei eius latenter assumpti, collo circundedit, statimque soluto quod arteriis obstabat incommodo, priscæ modulationis vsus est ei in integrum reformatus.	Articulum pedis cuiusdam Theoderici, magnæ quidē militis potentiæ, sed maioris apud Deū deuotionis, cācer (infirmitas lethalis) exederat, quod quia studium vicerat medicinę, auferebat & spem vitæ. Abbatis tamen meritis, hoc ordine extinctū est horrendæ pestis incendium. Abbas missam cātauerat, & aquā ex eius stillatam manibus infirmo præsenti atq. postulanti eam, seruientes, Abbate detulerant ignorante. Qua exæsis partibus infusa, suus articulo redditus est status, suppletū depastæ carnis dispēdium, & agente lympha vices medicinæ, Abbas nesciens restituit sanitatē. Quippe durum erat, & intolerabile homini Dei, ex his quæ circa ipsum erant, aut ex eius remanebant mensa, contēplatione salutis acquirendæ aliquid absportari. Homo veræ virtutis, ad virtutū deriuabat excidiū, linguas affectare alienas. Laudis enim nulla omnino cupiditas, nisi cuius & materia est in animo, & testis in cœlo. Quam cum sibi pariter opera compararent & verba, aliam tamen suspiranti mercedem, nulla ex præconio miraculorum subrepsit elatio. Aliis quoque nesciens Dei seruus profuit, quos & si non omnes, aliquos tamen eorum, paginæ duximus imprimendos.	Erat in quadam obedientia Monachus nomine Guillelmus, qui diuturna cruris infirmitate decūbens, iniuncta sibi exequi nō poterat officia. Hoc enim in tātum tumorē excesserat, vt amissa naturali forma, globus quidā videretur. Cū autē morbus excrescens, nihil aliud quā mortē loqueretur, ille totus ad Abbatis meritū, spe cōuersus & fide, manibus admotis tumenti cruri. Pręcipio, inquit, tibi, passio, in nomine Iesu Christi, & ex parte Patris cuius pręceptis huc veni, vt recedēs permittas iniunctā mihi explere obediētiam. Sequēti nocte, dormiēti, duo in albis apparuere monachi, qui dicerent se a B. Hugone directos. Dehinc vnus quidē cruri manus apposuit, infudit oleum, alter vero leniori, & velut suspenso cōtactu, partes infirmas perungere visus est. Quo peracto, cum recedentibus monachis ipsa recessit infirmitas, & incolumitatem quam medicina non potuit, gratia reduxit. Euigilans monachus cum sentiret exterminatas infirmitatis angustias, beato Patri suo restitutam adscripsit sanitatem.	Ex difficultate partus, quædā mulier amisso linguæ pariter & manus officio, cæterarū quoq. partium detrimēta formidabat. Huiusmodi angustia decumbenti, suggestum in somnis est, oportere eā Laisiacū proficisci, vbi meritis B. Hugonis, vtroq. leuaretur incommodo. Paruit mulier, eoq. delata, dum pręscriptus Pater in Oratorio S. Suplicij ipsa præsente diuina celebraret mysteria, meritis eius vtriusq. morbi plenū meruit obtinere remedium. Credatur in sedādis humanorum corporū passionibus, filio adoptionis collatā desuper fuisse gratiam, quę illi etiam in perturbato aere perhibetur extitisse. Ludouicus enim Comes, & Sophia vxor sua, prædicandæ scilicet vir & mulier deuotionis, eū apud Aldechiarcū hospitio susceperant. Deinde posita in viridario mensa, cōmotus aer tēpestatis signa præmisit, turbati discursant ministri, quid fieret ex appositis iam dapibus ignorātes. Cæterū Dei famulus eleuās manum, crucis signum opposuit, & imminētem sic abegit tempestatem. Quæ ne casu potius quam meritis Abbatis abscessisse videretur, circumquaque pluuiis desæuientibus & tonitruis, locus ille tempestatis expers, & serenus remansisse perhibetur.	Paredi, puerum quendā monasticæ consecratū militiæ, decidens ex culmine Campanarij tabula prostrauit. Eo tēpore B. Abbas fratres visitaturus Paredū accesserat. Puer in quo consultæ pollicib. venæ proximum nuntiabāt interitum, semiuiuus ad eū defertur. Fratres velut extinctū deflent puerū, qui vix in castris spiritualis militiæ viuere incoasset. Denique pius Abbas mente compūctus, contritū contrectat puerū, pro exequiis obsequiis insistit, & ad ostiū diuinę pietatis procurrit Christi, Christi veteranus tanta precum instantia, vt & puero salus, & puer conuentui redderetur.	Inuitati cōplures huiusmodi miraculorū præconiis, eum videre præoptabant, ei adhærere, & sanctissimis eius erudiri documentis. Quippe tota eius vita, sacris par institutis, tota eius conuersatio beate viuendi magisteriū fuit. Nulla vel pauca fuere monasteria, quę non profecerint eius circūspectis institutionibus aut exēplis. Conuenientes autem ad se monachos vel Abbates, quā paterno cōplecteretur affectu, quā sufficienter quærentib. responderet, quā pie aperiret pulsantibus, difficile est explicare. Inter quos Vecionensis Abbas ad primatem monasticæ perfectionis accedens, presbyterum quendā Petrum nomine, itineris comitem habuit, dudum B. Hugonis familiaritatē assecutū. Qua ex familiaritate securius eum presbyter alloquutus. Scimus, inquit, te, sanctissime Pater, curā gerere miserorum, & iuxta vocem Apostoli, cum infirmantibus infirmari. Vnde & pro quodā fratre meo ad ostium tuæ pulsans misericordiæ, sacris orationibus tuis misero subueniri deploro, quē putridū vulnus & latius incolumes occupans partes, in desperationis discrimen adduxit. Tandē pius Pater miserabilib. cedens obsecrationibus, panē qui de mensa ipsius superfuerat, afferri præcepit, allatum benedixit, dedit benedictum sacerdoti. Dedit ei & partē baculi, quem manu gestare, ac sustentari cōsueuerat. Quibus ille acceptis, in spe simul & fide regreditur, quantum prius de fraterna turbatus angustia, tātum postea de salute gauisurus. Ex quo enim superpositum est vlceri lignū, & panē benedictionis infirmus comedit, ita explosū est putridæ carnis incōmodum, vt nullus dolor, nulla illic infirmitatis indicia remanerent.	Quadā præterea die dum paulisper Abbas obdormiret ex vrgente causa duo eū monachi excitauerunt, Abbas interrogans, vt quid huc, ait, istū adduxistis puerum? Respōderunt monachi se neminē adduxisse. Subdidit Abbas, dicens. Nūquid non videtis illū elegantis formæ puerū? Rursus cū monachi mirarentur, attestantes se neminē prorsus videre, animaduertens Abbas ostensum sibi diuinum aliquid, sermonem trāstulit ad alia, nullā vlterius faciens de puero mentionem. Credo ei apparuisse custodem corporis sui Angelum Dei, cuius excubiis, & aeriarum tentamenta potestatum, & imminentia corporis pericula declinabat.	Vnde cum apud Berziacum se sopori dedisset, angelica protectus custodia, multiplex mortis discrimen euasit. Repente namq. turbato aere, consurgentes venti, velut conflictum quendam inire cœperūt, frequentior desæuire coruscatio, lapidibus & grandine concuti domus, volare fulmina, quib. nec dormitorium patris, adhærens Ecclesię, intactum remansit. Illud enim vis irrumpens fulminis, tam vaganti discursu præfatum perscrutata est domicilium, vt par miraculum dicam, tres in fornace pueros, & inter flammas sęuientes, sanctū Dei cōseruatum. Augebat discrimen cæmentum simul, & lapides vndique corruentes, quos fulminis ictus rupta macerie circa dormientem diffundebat Abbatem. Discurrebant famuli, monachi querebantur, vel obrutum ruina, lapidibus, vel igne consumptum Abbatem opinantes. Ille autem diuinis protectus excubiis, nec strepitu soporem, nec populantibus flammis, sospitatem amisit. Ita Dei seruus horrendo circumseptus incendio virtute promeruit liberari, & illæsus exiuit.	Legitur idē pater in aliis etiam conseruatus periculis, eiusq. sacer transitus, qui grauissima infirmitate videbatur imminere, Conuentus intercessione, & sumptuosis eleemosynarum expensis in sanctam dilatus senectutē. Quodam namq. tempore B. Hugo tanta corporis afflictus molestia ........ imminens incommodum vitæ desperatio sequeretur, de medio montis, qui Cluniaco adiacet, quasi fratribus vltimam daturus benedictionem, ad Capitulum delatus est. Flet Cōuentus, & eget solatio, quisquis alium nititur consolari. Acclamāt filij patrem, Magistrum discipuli circumeunt, retractat grex indefessas pastoris excubias, & quæ lachrymas proucēt, vndique pietatis eius insignia prædicantur. Dehinc ipso innuente, sanctorum imaginibus præsentatur Apostolorum, sperans eorum meritis imploratam se adipisci sanitatem. Quæ cōfestim impetrata, pupillis tutorē restituit, filiis patrem, pauperibus prouisorem.	Nec minus stilo commendandum credimus, quod Romam proficiscenti, vita pariter & incolumitas est in morte conseruata. Ille siquidem dū propter ciuitatem Vapingum, per abrupta montium & ancipites anfractus incederet, altiori cuidam pręcipitio incircumspectis accessibus occurrit. Declinās mula in vallem, cui prima inniterentur vestigia, nihil solidum inuenit. Pallent monachi diffidentes, periculum præsens aliquo posse declinari consilio, Dominus autem plenum beatæ spei, & gloriæ finem seruo suo prouidens, mirabiliter eum de patenti abysso eduxit, mula diuinitus in eam innitente partem, in qua solidum iter & obstaculis liberum inuenit. Porro de simili periculo clericus quidam de Hispaniis cum Abbate regrediens, dum comites ad hospitium præcederet, & improuidus in horrendum delaberetur præcipitium, ad inuocatum nomen Abbatis, ramusculo retentus, liberari promeruit.	Præterea Geraldo cuidam per Ligerim temere remiganti, sæpius Abbas inuocatus affuisse perhibetur. Submersa quippe nauicula, cum res ad vitæ periculum cederet, ipse nomen eius acclamās, incolumis ad ripam enatauit. Qua in persona, eo amplius Abbatis meritum claruit, quo ille dudum turbatus cerebrum, imperitia quidem nauiculam ascendit, sed gratia mortem euasit. Magna sane huius viri merita, cuius nec amici apud Deum irremunerati fuerunt, nec impuniti contemptores. Non quod ipse vellet mortem peccatoris, aut pro inimicis orare desisteret, qui nouerat neminem vere diligere Christum, donec & inimicum diligeret propter Christum. Cæterum vult aliquando Deus in hac etiam vita contemptum puniri sanctorum, ne iustus zelet super iniquos pacem peccatorum vidēs, & dicat, Ergo sine causa iustificaui cor meum, & laui inter innocentes manus meas? Sunt fortassis & aliæ occultiores causæ, quibus iudex iustus hic & benefactorum præmia rependit, & iniurias punit. Porro irrogatas huic seruo suo contumelias, quam districto percussit iudicio, succincte nos non tædebit explicare. Is itaque totus propagandi monasticam religionem studiis occupatus, dum eam in Monasterio Maudiacensi reformare contendit, nonnullorū pertulit inuidiam, conuicia sustinuit, seductor & hypocrita, tyrannus & inuasor acclamatus. Inter quos quidam Clericus in hanc vsque prorupit insaniam, vt diceret effosurum se oculos Abbati, si in hoc opus exoptata sibi copia donaretur. Arguunt eum puniendæ præsumptionis illi etiam qui temperantius Abbati detrahebant, dicentes non exasperandam contumeliis, sed obsequiis colendam potius & ordinis, & personæ dignitatem. Ac ne dubitaretur in seruo suo dominum grauiter offensum iuxta illud Euangelij. Qui vos spernit me spernit, venenosæ linguæ pręsumptionem tam digna est vltio subsequuta, vt vix octo diebus euolutis, exigente culpa ei effoderentur oculi, qui in oculos Abbatis, sacrilegam affectauerat facultatem.	Pontius de Burgeto vir accusandæ voluntatis in seruum Dei, audiens Abbatem Aruenię partes, in quib. ipse morabatur, aditurum, cum eum nec videre vellet, nec videri declinasse contemptu, morbum simulans in lectum decidit. Factum est autem, vt illuc Abbate profecto, vera fieret quæ fingebatur, infirmitas. Quæ profecto in tantum excreuit, vt amissa loquendi facultate, deductus ad extrema putaretur. Quem itaque prius videre noluit, coactus postea vidit, per internuntios omnimodis exorās vt ab eo visitari mereretur. Visitatus æger in lachrymis, & gemitu culpam confitetur, cui & contritio cordis veniam, & interuentus Abbatis sanitatem adquisiuit.	Cœnobium B. Martini, quod Maius Monasterium dicitur, Comitis Andegauensis, videlicet Gaufridi, cognomine Barbati, tyrannica præsumptio vehementer affligebat. Rogatus Dei seruus a præfati Abbate Cœnobij, vt & consilio, & orationum interuentu, oppressę subueniret Abbatię, Turonis vsque fatigari non distulit, eo libentius difficultatem viæ assumēs, quo idem locus a Cluniacensi disciplina, monasticæ religionis fundamenta susceperit. Veniens autem ad Comitem, cum nihil proficeret verbis, nec amplecti genua, nec aduolui pedibus erubuit. Assumpta est omnis forma supplicandi, qua mansuetudo etiam apud crudeles prouocatur potestates. Ille tamen animum gerens obduratum, Abbatem auersatus est supplicantem. Qui ad hanc quoque prorupit insaniam, vt diceret se beati Martini Conuentum, ad obsequium vnius asini redacturum. Surgens tādem Dei seruus a puluere, cum assumptū chlamyde tyrānum, salutiferis emollire niteretur eloquiis, ille rupta, qua chlamys astringebatur, fibula contēptis exhortationibus abscessit. Abscedēti, vir prophetico tactus spiritu, illud Samuelis dixisse memoratur. Scissum est regnum tuum a te hodie. Quod profecto vaticinium rei exitus declarauit. Expulsus etenim a Consulatu, tamdiu contemptor ille a fratre suo Fulcone detentus est in carcere, vt non prius a custodia corpus, quam spiritus a corpore solueretur. Cui ad cumulum vltionis hoc etiā accessit, vt amisso sensu in pueriles ineptias ad mortem vsque deliraret.	Berardus quoq. de castro Retortorio, in villam Cauariacum quæ iuris est Monasterij Cluniacensis, exactionibus insolitis debacchatus, similem pœnæ sustinuit vltionem. Hic aliquamdiu patienter toleratus, deinde per principes & Ecclesiasticas ammonitus personas, vt a tyrannicis desisteret iniuriis, cum omnes æque sperneret, totum huius rei negotium B. Hugo Ioanni Baptistæ cōmisit. Ad quem ille conuersus, aduersus præfatum Sathanam lachrymis & gemitu, promptissimum eius postulat auxilium. Nec mora preces Abbatis exauditas rei euentus ostendit. Ille nimirum sensu pariter amisso & visu, suorū manibus ad domum defertur, confusa loquens omnia, & suscitatam aduersum se iusti iudicis indignationē, aliis quoq. demōstrans indiciis. Eius enim lectus in nocte bis accensus illum pene debito consumpsit incendio, qua sanctuarij possessionē exactionibus indebitis consumebat, & rapinis. Quibus ille flagellis coactus, ad se tandem reuertitur, abiurat exactiones, damna restituit, pollicitus in Sanctuariū Domini se nihil deinceps præsumpturum. Vnde factum est, vt qui seruum Dei contemnendo duplex traxerat incommodum, resipiscendo diuina vltione repressa plenam reciperet sanitatem.	Perpēde, lector, quo affectu commissarum sibi salutē quæsierit animarum, qui etiam circa interfectores fratris ac patris sui Dauidicam expressit, & æmulatus est lenitatem. Is enim, secundū illud Euangelicum. Dimittite, & dimittemini, collata vtriq. reo patrati homicidij venia, confugienti ad se fratris interfectori, cui ad declinādos interfecti proximos nullum patebat refugium, sanctæ protectionis suæ sinum aperuit. In quo ille susceptus, & temporalis vitæ discrimen euasit, & viam inuenit sempiternæ. Ad Abbatis namque suggestionem compunctus homicida, supremum pœnitentiæ habitum sumpsit, in quo ille peracta feliciter causali peregrinatione huius mundi, dum viuere desiit, viuere inchoauit.	Defuncto autem patre suo, quem Dux Burgundiæ gener eius propria manu peremerat, hoc apud Deum interuentu subuenire studuit, vt delictorū eius satisfactionem, quam gladius hostilis præuenerat, in seipsum transferret, continuatis afficeretur ieiuniis, frequentiores hostias immolaret. Gestandam quoq. suscepit loricam, propriis cruciatibus peccata quærens expiare aliena. Sed & pro eius interfectore, ne de eo antiquus triumpharet inimicus, oblatis Deo victimis & precibus intercessit. Cuius igitur charitas vsque ad diligendos excreuit inimicos, nō mirum eius etiam eleemosynas inter manus erogantium, quod nonnulli asserunt, suscepisse incrementum. Contigit hoc Ademaro dispensatori benedictionum serui Dei, qui postmodū in Abbatem, & scientia promoueri meruit & vita. Is quos egenis ex Abbatis pręcepto distribueret, seorsum decem solidos ponens, cum per totum mensem potius eos effundere pauperibus, quam dare videretur, dispendium tamen in distributo non sensit argento. Ecce Sareptani olei incrementum pariter, & statum, gratiam, & gratiæ finem. Donec enim viduæ vas affuit, oleum fluxit. Stetit autē postquam defuit vas postulanti. Sic & Ademaro, quod daret pauperibus, dum fides affuit, non defuit. Defuit autem, simul & dare gloriam Deo, & infirmari fide cœpit.	Idem præterea cum sibi nouem tantum essent denarij, eosq. dedisset mulieri pauperculæ, inuentos apud se quindecim aureos obtulit Abbati. Quos magnanimus Abbas statim in sinu pauperū reponere festinauit, sciens nullum agrum cultori suo feracius quam sinum pauperum respōsurum. Probauit hoc eius Camerarius Iarēto, Valentiam cum B. Patre proficiscēs. Ipse nimirum exhaustis in vsus egenorum marsupiis, cum decem solidos (quos in expensas fratrum reseruauerat) Abbatis iussu tristi & amaro erogaret animo. Noli, inquit Abbas, noli, fili, metuere, nō intrabimus portam ciuitatis, donec ager cui semina commisimus, fructificet, reddens amplius quam receperit. Quod profecto vaticinium, statim promissus impleuit euentus. Prius enim quā portā ciuitatis intrarent, affuit qui pro paucis denariis auri pondus non modicum ei largiretur. Admiratus dispensator, Deo gloriam dedit, tanto circa pauperes factus benignior, quanto de mercede securior.	Talibus tantisq. virtutum pręconiis, homo Dei maximus inter magnos habebatur, ambulās viam immaculatam, & filiis sanctæ imitationis suę monastica suscitās & exaltans instituta. Extensi sunt palmites huius vitis vsque ad mare, & vsq. ad flumen propagines eius. Ex his Abbates nonnulli, exemplo pariter, & verbo collatas extulere dignitates. Alij vero virtute tātum conspicui, sic in carne pręter carnem viuebant, vt cum necessitate rebus interessent hominum, voluntate rebus angelorum interessent. Hos enumerare vitamque eorum presenti negotio prosequi, extra metam currus agere est: nisi quia laus discipuli gloria est & magistri. Sed & filiorum deuotionem prædicare, vt merita patris extollas, nihil aliud est, quam si Solis splēdorem facibus admotis adiuuare coneris. Supersunt enim adhuc tāta virtutum eius atq. operum insignia, vt ad eorū relationem, assumpta paululum requie, velut anhelantē equum necesse sit respirare. Quapropter ad horam stilum deponimus, Dei seruo, cui ille famulatur, adiuuante: fiducialius quæ restant, aggressuri.	Iam lubricæ iuuentutis offendicula vir sanctus inoffensis gressibus euaserat, a natiuitate quidem sexaginta quinque, a susceptione autē regiminis, annos gerens quadraginta. Calefaciebat eū virgo Sapientia, quam beatus senex velut Dauid amplexatus, cum corpore deficeret, maturitate sensus, & consilij prærogatiua, sibimet eminebat. Ex incōmodis quibus ætas huiusmodi circumuenitur, nullus apud eum religioni defectus accessit. Eadē ille, qua prius deuotione, monachi leges & sacra docuit ac seruauit instituta. Sed & vberior apparatus, quo filiorum dilectio fatiscentē corpore patrem in diuinum reparare quærebat obsequium, nihil aliud ei quam virtutum materia fuit. Nonnulli namq. deliciis facile carent, ab appositis autem pauci possent abstinere. Quod tamen sic B. Hugo cōsueuit, vt cum multa pransuro ponerentur, ex his modicum indulgeret naturę, nihil gulę. Quicquid vltra necessaria refectioni eius accessit, turbæ seruiuit, non personæ, egenis, non Abbati. Qua in refectione, mirum valde fuit, vinum numquam sibi appositū, sed sicca dape soluta sic ieiunia, velut si cæmentum facturus, calcem tantum misceas & arenam. Sic ille debilem non debilis ætatē percurrens, religioni quotidie aliquid adiecit: quanto viciniorem sentiebat finem commissę sibi militiæ, tanto amplius castra Domini, & verbis erudiens, & exemplis antecedēs. Statuit etiam Monasterij Cluniacensis ampliora ponere fundamenta, impatiens fratres quotidie & merito crescentes & numero, angustis admodum grauari officinis. Sanum sane patris propositum, quod pariter & reuelatio, & felix euentus ostendit. Cuidam namque fratrum nomine Gunzoni, prædicandæ quidem & illustris memoriæ viro, sed eo tempore corporis molestia decumbente, Petrus apparuit Apostolus, infulato constipatus consortio, & alterius cuiusdam conditionis præferens maiestatem. Qui nomen suum, & aduentus causam iacenti declarans. Frater, inquit, ad Abbatem festina Hugonem, relaturus ei grauem mihi esse mearum pressuram ouium, quas intra septa Cluniacensis illius ouilis inclusas, locus vrit angustior, tempus esse quo ille materialem eis præpararet, qui in eis iam spiritualem Deo pręparauerat mansionem. Huic autem legationi tu præ cæteris es electus, vt ex collata tibi sanitate, fides verbis accedat. Adiecit etiam addendos ei septem annos, si fideliter impositam sibi perageret obedientiam. Beatum vero Hugonem si parere differret, incommodum, quod relator euaserat, subiturum. His dictis, ipse funiculos tendere visus est, ipse longitudinis atque latitudinis metiri quantitatem. Ostendit ei etiam Basilicæ qualitatem fabricandæ, menti eius & dimensionis, & scematis memoriam tenacius hærere præcipiens.	Expergefactus frater, Abbati se sospes obtulit, cui morbus interitum minabatur. Referuntur ex ordine, quæcumque monacho dicta fuerant vel ostensa. Credidit Abbas, & diuinis animatus monitis habitationi gloriæ Dei tantam ac talem Basilicam construxit, vt capaciorne sit magnitudine, an arte mirabilior, difficile indicetur. Hæc eius decoris & gloriæ est, quam si liceat credi cœlestibus incolis in huiusmodi vsus humana placere domicilia, quoddam deambulatorium dicas Angelorum. In hac velut eductos de carcere monachos, refouet libera quædam planicies, ita se monasticis accommodās institutis, vt angustia Chori necesse non sit permisceri ordines, non stationes confundi, vel foras quandolibet euagari. Supersunt plurima, quibus dicendis occuparemur, nisi loca diuinis ascripta obsequiis, plus laudis ex habitantium merito, quam ex manu artificum sortirentur. Quod profecto huic de qua loquimur structuræ accessit, quæ cum splendidissima sit ingenio opificis, multo est ex suo habitatore splendidior. Vtriusque autem gloriæ, gregis scilicet & loci, B. Hugo sollicitus institit procurator, coram Deo & eius Angelis pura dicturus cōscientia. Domine dilexi decorem domus tuæ, & locum habitationis gloriæ tuæ. Eius enim sanctissimo ducatu, egressa de Ægypto multa animarum millia, sacrificium cōtribulati spiritus, & hostiam laudis Deo exercituum in hoc obtulere deserto, facti sanctificatio Domini, & funiculus hæreditatis eius. Quippe sicut in captura piscium, piscator diuersis vtitur instrumentis, sic ad salutem animarum filius prudentiæ diuersis incedens viis, omnibus omnia factus est, vt omnes lucrifaceret. Ei semper hamus pependit, semper missa in mari retia, semper ad littus quietis & vitæ, parui pisces & magni educti sunt. Semper enim sub eo, & per eum iuxta illud Isaiæ, Lupus habitauit cum agno, & pardus cum hœdo confidenter accubuit. Cum his nimirum qui de populo accesserant, tam patienter iugum Domini sublimes pertulere potestates, vt eos nec fastu generis, nec insolentia premerent potestatis. Quanto quisque maior fuerat, tāto in omnibus humilior. His autem qui timore defectus monachū profiteri verebātur, prouidus pater ita monasticam temperabat disciplinam, vt etiam deliciis assueti eam sine querela sustinerēt.	Huius rei Guigo Comes testis & exemplum fuit, vir scilicet indulgentius a puero educatus, & frequentatas a cunis delicias indocilis abdicare. Quem cum etiam vestes agninæ vlcerarent, nihilque præter aduenarum murium pelliculas, aut sericos cultus ad nudum pateretur, ad tolerādum tamen quorūlibet amictuum asperitates B. Hugo circumspectis eum dispensationibus informauit. Quippe ne calamum quassatum contereret, facto Monacho, mollium indumentorum vsus est permissus, qui desuper habitu regulari tegebatur. Sanum profecto consilium, quo præuiderat sapiens Abbas tironem Christi, pudore cultum molliorē positurum, & ægre laturum quandoque solum in spirituali militia inertię argui, qui in seculari semper cum melioribus certasse dicebatur. Quod ita contigisse, Comitis cōuersatio indicauit. Repēte namq. mutatus, abiecto dispensationis indumento, nouas carni cruces indixit, certansque bonum certamen, beato fine donatiuum meruit sempiternum.	Porro emergere cupiētibus ex hoc magno mari & spacioso, quantum esset sub B. Hugone refugium, diuina etiam inditia docuerunt. Quidam namque Romam ex voto profectus, ante sepulchrum prostratus Apostolorum, qua ad Deum incederet via, lachrymis vberioribus doceri precabatur. Hanc agēti curam, cœli clauiger Petrus apparuit, suggerit Cluniacum proficisci. Cluniaci lauacrum esse animarum, illic salutem inueniri, si Abbatem loci illius propitium mereatur. Sic orator edoctus gaudens reuertitur, Cluniacum festinat. Abbatem verbis & voce requirit. Inuento, sacrum pandit desiderium, diuinæ visionis historiā aperit, ordine retexens quidquid sibi ab Apostolo fuerat imperatum. Flectitur Abbas, non cūctatus satisfacere postulanti. Hinc ille receptus, eo studiosius ascensiones in corde suo disposuit, quo diuina reuelatione didicerat ex hoc hominum consortio, ad consortium prouehi Angelorum.	Didicerat & hoc Monachus ille Goderānus, qui relicto B. Remigij Monasterio, cum arctioris disciplinæ gratia Cluniacum demigrasset, meritorū titulis & prærogatiua scientiæ a Domino audire meruit, Amice ascende superius. Prius enim Malliacensis Abbas effectus, postea Santonensis Ecclesiæ adeptus est dignitatem. Accidit autem vt eo præsente, leproso cuidam per manus B. Hugonis Eucharistia traderetur. Qui dum suscepta sacri panis portione vti non posset, diuque luctatus in vacuum niteretur, sacramento cum saliuis & screatibus horrendis visu ex ore lacerato decidēti, Goderannus vtramque manum supposuit, & gloriosius de se, quam de quolibet hoste triumphans, adhibitum ori totum absorbuit. Quo viso, B. Abbas obstupuit, craticulam Laurentij hoc animi tormento dicens esse meliorem. His aliisq. personis velut quibusdam luminaribus illustratū Cluniacense Monasterium quoddā virtutis gymnasium fuit. In eorum moribus & vita plurimus Pater erat, & cuius esset pastoris, ipsa conuersatione sua totus grex loquebatur. De quibus loqui plura supersedimus, ad agnitionem deuotionis eorum sufficere iudicantes, quod ante nos de eis Ezelo atque Gilo clarissimi scilicet viri vigilantius scripsisse traduntur.	Annus ab ordinatione B. Hugonis vndesexagesimus ad exitum trahebatur, & Natiuitatis Dominicæ solemnia reuolutum tempus adduxerat. Quo videlicet die veteranus ille Christi miles a fratribus in Capitulum deductus, sanctissima exhortatione sua, flentes in diuinum confortat obsequium, confirmat labantes animo, qui labante gressu consistere non valebant. Inculcat illis quidem esse colluctationem aduersus principes tenebrarum, sed hostes huiusmodi facile cessuros, si constantem inuenerint pugnatorem. Propositū Monachi, quandam esse munitionem, nec alibi spem fore refugij, si remissius illis agentibus insidiator irrumpendi locum inuenerint. Præsentis quoque occasione diei, aliam, sed non alienam aggressus narrationem, Noui, inquit, noui quendam cui misericordiæ mater in oratorio sub hac specie dignata est apparere. In sinu eius elegans puer, & diuinam præferens venustatem: ipsa blando lenis aspectu, ipsa mitis & exorabilis ad impetrandum pro peccatoribus interuentum. Cui applaudens diuinus infans, ora, inquit, ista nox mea natiuitate insignis, gloriam Angelis, pacem hominibus aduenisse denunciat. Nox ista, meæ conscia gratiæ, legis obscuritates aperuit, vaticinium soluit prophetarum. In hac ego ex te natus, o mater præclara, serpentis caput contriui, qua grassabatur in humanum genus, antiquam eius euacuans potestatem. Vbi virulenti illius anguis astutia? Vbi spicula quibus ante natiuitatem meam, animas in mortem vulnerabat? His dictis, nequam se spiritus immiscuit. Quem cū puer asperius increpasset, prohibitus ne laudes & obsequia, quibus fideliū deuotio suam persequebatur natiuitatē, solita perturbaret inuidia, tristis & confusus abscessit. Quo longius effugato, Christum cum genitrice sua scitote vestris interesse obsequiis, & ex animorū qualitate, vel supplicium dictare vel præmium. Quapropter sincera deuotione mentis eum suscipite, in eo, quem sibi beneplacentem inuenerit, perennem facturum mansionem. Hæc eo cum lachrymis referente, conuentus attendit, nō alij nisi ipsi quam retulerat ostensam esse visionem. Cæterum iccirco nomen personæ siluisse, ne potius gloriam sibi quærere, quam veritatem referre videretur.	Sequenti autem Quadragesima, cum depositionis eius diem imminere, defectus virium testaretur, fatigatus Pater addidit ad laborem, Dominus ad coronam. Multiplicatis enim ieiuniis, fessos artus sacra prosequutus est iniuria. Indictæ carni cruces, & continuatæ gemitibus lachrymæ, desiderio conuersationis alterius occupatum loquebantur. Vigiliæ eius, vigiliæ longiores, & quæ naturam debito sopore defraudabant. Reliquum tempus oratio sibi vel lectio vendicauit. Parum erat homini Dei, spiritum natura vrgeri ad egressum, nisi & cruciatibus adhibitis vrgeretur. Quippe desiderans anima Creatorem, pro exquisito habebat supplicio, carnis ergastulo diutius immorari. Sub hac igitur obseruatione transacta vsque ad ramispalmarum quadragesima, ad celebrandam eiusdem diei solemnitatem, Cluniacum tam populi quam Monachorum turba maior conuenerat. Hinc assumptis in processionem Ecclesiæ ornamentis, conuentus in albis egreditur. Cum quibus dum B. Abbas exire desiderat, ad alium vocatus exitum, quod voluit, non valuit. Optabat candidatis interesse choris, & in laudes Christi milites eius sua exhortari præsētia. Qua in re cum vires sibi deesse sentiret, quos comitari corpore non potuit, orationibus & benedictione prosequitur. Inerat iam vultui eius quædam futuræ portio gloriæ: cui diceres aliquid collatum de similitudine Angelorum.	Porro dum hæc agerentur, obscuri quidam nominis ad B. Hugonem festinus irrumpere nititur, clamans se MAGNAM AD EVM SVSCEPISSE LEGATIONEM. Hinc ingressus, Ne contemnas me, inquit, Pater sancte, quem rebus exilem, ignotum genere, sola mittentis commendat auctoritas. Nouellabam nuper in agro, cum repente mihi quædam apparuerunt personæ venerabilis cuiusdam dignitatis, & vltra temporis huius nostræque conditionis homines, honore & gloria dignissimi. Præibat Domina quædā cuius vultum veloci transitu intueri non potui, visu dorsum tantummodo prosequutus. Sequebatur autem senex niuea canitie venerandus, qui reductis in me oculis: Heus tu, inquit, o agricola, cuius est hic ager quem colis? Cui ego. Beati, inquam, Patris est & Domini Hugonis Abbatis. Tunc ille, Meus est, inquit, ager, meus est & possessor. Ego enim Petrus sum Apostolus, quę autem præcedit, beata Dei genitrix est Maria, sanctarum consortio constipata animarum. Tu igitur ad Abbatem festines Hugonem, dicturus ei. Dispone domui tuæ, viam vniuersæ carnis ad præsens ingressurus. Iubenti talia, parere distuli, metuens ne vaniloquus, & interpres falsitatis appellarer. Cæterum denuo commonitus, & quia præfatæ visionis relationem distulerim, grauioribus verbis increpatus, suspensam dudum legationem exsequi festinaui. His dictis, alij quidem falsitatis eum arguebant. B. autem Abbas certum suæ depositionis asserebat indicium. Extūc in lachrymis promissam expectauit vocationem, cum Apostolo dicens, Cupio dissolui, & esse cum Christo.	Aderat sacratissimæ Cœnæ dies, & ecce Dei seruus nō tam lege temporis, quam charitatis affectu, Capitulum ingreditur, vbi cū pro his quos Cluniacense Cœnobium sacra sibi familiaritate astrinxerat, affluentem iussisset fieri eleemosynā, rogatus absoluere Conuentum, fleuit vberrime. Tandem singultu fatigatum promens respōsum, Egone, inquit, vos absoluam, quem propria ligat conscientia? Ego vestram leuabo sarcinam, multiplici prostratus & iacens excessu? Quomodo iugum soluet peccatorum, subiugata peccatis oratio? Nos tamen licet indigni debitum prosequemur officium. Dominus autem qui soluit compeditos, & elisos erigit, quod suæ pietatis est, in vobis interius dignetur operari. Dehinc eleuatis in cœlum oculis, perfusus ora fletibus, commissum sibi gregem absoluit. Addidit & solatium benedictionis, Christum sequutus magistrum, qui transiturus ad patrem, discipulos in pressura mundi relictos benedixit, semper eis affuturus gratia quos corpore deserebat. Dehinc expleto pauperum obsequio, ad imitandum Dominicæ humilitatis exemplum, beatus Senex hora mandati in Capitulum redit, lauat fratrum vestigia, de Euangelica lectione sermonem sanctum subnectens, riuum prouocantem lachrymarum. Sequēti quoque sabbato sacris interfuit officiis, columnam nouæ lucis salutans, & crebris exorans suspiriis, vt ad terram promissionis, quam velut e cōfinio iam intuebatur, inoffenso gressu peruenire mereretur.	Supererant adhuc tantulæ vires in fragili corpore, vt in Ecclesia Paschalē celebraret solemnitatē, festiuis insignitus ornamentis, quæ pariter & diei gloriā, & sanctæ illius animæ puritatē quodāmodo nuntiabant. Refectus illic alimentis spiritualibus, ad domū in qua morari consueuerat, diuertit. Vespere autē facto, decidit in lectū, nihil aliud quā laborū suorum finē & pręmiū expectans. Tertia vero feria cū iam caligantes oculi, lingua deficiens, & cætera sensuū officia præsentem trāsitū acclamarent, interrogatus si viuificatricē Domini carnē cognosceret. Cognosco, inquit, & adoro. Oblatū quoq. salutiferæ crucis signū, Christianissima studuit deuotione venerari. Qui vt & moriens ostēderet quā vigil & sollicitus fuerit circa commissarū sibi vigilias ouium, quibus potuit sermonibus Anniuersariū Archiepiscopi Gaufridi, & Guidonis Abbatis adesse nūtiauit, significās oportere defunctis fratribus debita solui beneficia. Beata profecto anima, quæ nec eo tēpore potuit suorum salutem obliuisci, quo nonnullis de sua etiam salute succedere solet obliuio.	Poro exiturus ex hac Ægypto Dei famulus, B. Marcelli capsam sibi iubet præsentari, piū lachrymis interpellans aduocatū, vt eius conductu, post exilium, patriæ redderetur. Flent filij assidentes, nec alius alium consolatur, vbi par omnibus & inconsolabilis erat causa lamentandi. Quibus ille suum significans excessum, cum Benedicite protulisset, loquendi facultatem amisit. Deinde cum inclinata esset ad vesperam dies, delatus in Ecclesiam beatissimæ Dei genitricis Mariæ, fessos artus & naturam profitentes, cilicio & cineri commendauit. Sole dehinc occumbēte, Sol occubuit, & exoneratus sarcina carnis spiritus, incolatum patrię, temporalia sempiternis fœliciter commutauit. Exoritur præsentium clamor filiorum, qui percussa exciti tabula, prout mos est, ad commēdationem beatæ illius animę conuenerant. Habebat quisque velut specialem, qua doleret, causam; & quot fuerant ora, tot virtutū eius insignia promebantur. Alij namque pertinax Abbatis odium in vitia referebant, alij circa pœnitentes paternū eius recensebant affectum. Lamentabantur nonnulli pauperes amisisse Patrem, viduas aduocatū, pupillos defensorem. Memorabant aliqui collatam Patri prophetiæ gratiam; plures spirituū discretione desuper insignitum. Fuerunt etiam qui deplorarent Hugonem timuisse Christum irasci, si iratus Solem videret occidentem. Exuberabat vnicuique quod in laudes eius declamaret, & linguæ referendis deerant meritis, non linguis merita quę referrent. Inter hos lamentantiū cuneos & frequentiam decumbentium super artus exanimes, vix vacauit corpus ablui, vix obuolui sacerdotalibus indumentis. Cui dum a fratribus præfata solueretur humanitas, modicū balsami (quod minime videbatur vngendo capiti sufficere) tantū dicitur suscepisse incrementum, vt ad liniendas quasdam reliqui partes corporis abundaret.	His rite peractis, populus irruens admittitur, quantū sub suo profecerit patrocinio, lachrymis indicās & expensis. Eius clamore vicini colles resultant, sumptuosis luminaribus exequię celebrātur. Recenset quisque quam vera fuerit sub eo libertas, quantus rerum prouectus, quæ morum gloria, sub sacris eius disciplinis. Curritur inter hæc ad amplectenda Patris vestigia, fletu vestes irrigātur, & credit quisque parum sibi prouisū, nisi pedes eius vel osculo vel oblatione veneretur. Sic transacto in lachrymis triduo, procurata, quo debuit honore, sepultura, sabbato fœlix depositum suscepit. Transiuit autem B. Abbas tertio Calendas Maij, plenus auctoritatis & gratiæ, relinquens filiis gaudium de corona, exemplum de vita, gloriam de corpore, spem de intercessione. Qui profecto quantæ foret apud Deum gratiæ, post transitum quoque ipsius, multis innotuit argumentis. Erat Cluniaci Bernardus quida, iustus, sanctus vir & timoratus: cui religio reuerentiam cōparauerat & nomen. Is dū B. Hugo migraret ad superos grauatus sopore, nec strepitu discurrētium, nec immoderatis clamorib. potuit excitari. Nec multo post in lectum decidit, humanæ Reipublicæ supremo cessurus incommodo. Quo dum vrgeretur ad exitum, cōuocatis quibusdam Monachis, Vobis, inquit, fratres, vobis aperire necessarium duxi, quam mihi Dominus ostēderit visionem. Vos, referentem nolite falsitatis arguere, qui si non amore virtutis, saltē metu iudicij quo dubius vocor, mentiri formidarem. Nostis quidem me nuper obedientiam Nogenti spontaneum dimisisse, sed qua eam ratione dimiserim, forsitā ignoratis. Dormienti mihi quędam venerabilis persona apparuit, Dionysium Ariopagitam se nominans, & vt Cluniacum reuerterer, his vrgēs verbis. Oportet, frater, oportet te Cluniacum quantocius redire, & Abbatem salutare Hugonem, communis iter ingressurum peregrinationis. Videbis etiam eius successorem, cui de Romanis finibus diuina misso gratia, principes Apostolorum pastorales excubias commiserunt. Hac ego suggestione cōpulsus, regredi Cluniacum festinaui. Væ mihi misero, Pater quidem recessit: sed non merui salutare recedentem. Accusemne soporem qui me tenuit, an gratias agam? Incertus sum. Inuidit & prouidit. Tenuit carnis oculos ne viderem cū recederet, sed quo recesserit, interioribus oculis ostēdit. Vidi, & teste Deo vidi permixtos mortalibus superos, & beatissimam Dei genitricem Mariam. Astabant eminus sagittarij quidam, qui sacratissima virgine cognita, velut perterriti abscesserunt & confusi. Visa est illic martyrum simul & cōfessorum multitudo, quorum quosdam desuper mihi cognoscere datum est, & inter eorum discernere qualitates. Beatum ibi Marcialem cognoui, & Martinum, & Abbatum gloriam Benedictum. Visi sunt hi duo spiritum B. Hugonis in fertilissimam deducere vineam, eumque ibi collocare, tāquam pausaturum post laborem. Quo in loco dū pariter & gloriā sanctorum, & quæ agebantur admirarer, ille reductis blādius in me oculis, Sta, inquit, frater, & comede nobiscum de candidis qui nobis abūdant racemis. Ego hic modicū requiescā, donec pedū tumor subsidat, & puluis excutiatur, quē multiplici viarū circuitu contraxi. Dehinc ad aliam transibo mansionē, quā mihi Dominus præparauit in æternū. Dices autem Pontio successori meo, vt ab humilitate nullatenus declinare sustineat, operibus instet misericordiæ, suarū immemor, iniuriis moueatur alienis. Super omnia zelo legis ferueat, circa delinquentes nec remissus sit indulgentia, nec immoderatus disciplina. Adhuc ille loquebatur, cū demulcente animū visione somnus abscessit. Vos autē scitote me vera locutū, si cursum vitæ præsens terminet infirmitas. Si minus, in caput meū prouocaui iudicē quia commentatus falsitatem. Hæc relata mouerunt auditores, ipsius edoctos obitu, fratrē Bernardum nihil protulisse mēdacij. Die siquidem tertio, hominem egressus, & testimonium gloriæ Abbatis, & spem propriæ salutis fratribus reliquit.	Ipsa etiā nocte qua B. Hugo migrauit ad superos, Nouiomensi Abbati non dissimilē ferunt apparuisse visionē. Visum ei est lectulos duos ab Angelis in cœlū deferri, qui molliori cultu, sollicitudinis obliuionē, & somnū prouocarēt. Angeli autem qui lectulos deferebant, huiusmodi clamabāt verbis. Duos illustres viros in his collocabimus lectis, Anselmum scilicet Cantuariensem Archiepiscopū, atque Hugonem Cluniacensis Abbatem Monasterij; qui post terras, cœlū, post labores, requiem, gaudium post lachrymas meruerunt. Post hæc Abbas euigilans, nonnullis quæ viderat, retulit, ad vtriusque transitū personæ, præfatā deriuās visionē. Nec eius frustratus est intellectus, cū ambo sub eodem fere tēpore, corporis huius angustias euasisse memorentur. Alia quoque meritorum Beati viri claruerunt insignia, quæ circa detētos variis languoribus post mortē quoque perpetrata leguntur. Hicmaro cuidam superexcrescēs albugo pupillas oculorū obtexerat, eumq. in miserabilē damnauerat cæcitatē. Cui cum recuperādæ salutis spes, ex meritis & interuentu penderet Abbatis, memoratur Christi famulū ei apparuisse in sōnis, & monuisse non illuminationē corporis quærere, sed mentis. Tandem tamen super deprecantis lumina signo crucis impresso, recessisse Dei famulum, & abstersam oculis cæcitatem.	Quidam quoque fratrum nomine Guido, cum tranquillitatem mentis simul & corporis noua ei excussisset amentia, deductus ad sepulchrum beati viri, depulso quieuit incommodo, sibi pariter & conuentui sacris eius meritis restitutus: præstante Domino nostro Iesu Christo, qui cū Patre & spiritu sācto viuit & regnat per infinita secula. Amē.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	ALIA EIVSDEM SANCTISSIMI PATRIS HVGONIS ABBATIS CLVNIACENSIS VITA, A DOMINO HVGONE, MONACHO CLVNIACENSI eius coætaneo, conscripta.	??	??	PATRVM Cluniacensium Conuentui sancto, seruus Hugo. Charitas quę libera seruit, piis me iussionibus parere compellit. Præcepto igitur, nō præsumptione, suscepi de Beato Hugone, licet indignus aliquid dicere. Nec eis præiudico, qui ante me de Sancto, eleganti scripsere calamo: sed nostris seruio, dum quędam ab eis omissa colligo, profusius edita cōtraho, ne occupatos onerem, multa prætereo.	Hugo iste, quem debitus sermo proponit, ex illustri nobilium prosapia Burgundionum originem duxit. Pater eius fuit Dalmatius, princeps egregius, Samurensis Dominus. Mater eius Aremburgis, genere insignis, vita laudabilis. Hic puer intemperantiam curialium sectari noluit, mansuetudinem cum simplicitate retinuit. Impudicos & raptores abhorruit, pietati seruire deuotus elegit. Vnde factum est, vt inuitis parentibus ad Monasterium fugeret, seque sanct Odilonis Cluniacensis Abbatis magisterio commendaret. Factus itaque Monachus, tantum statim religionis apicem ascendit, vt quos imitari venerat, his imitandus extiterit.	Pro meritis igitur Prior congregationis effectus, quam discrete, quam strenue sui debita peregit officij, nostræ compendium narrationis fari non sufficit. Tandem pius Odilo viuens in Chrito, carne solutus est, & Prior Hugo electione cōsona in Abbatem assumptus est. Qui sanctitate præclarus, doctrina magnificus, miraculis coruscus, quibusque prædicans Dominum offerebat, sua sæpe præsentia dæmones effugabat. Hic namque Stephano Papa apud Florentiam decumbente, dum visitaturus accederet, eumque sanctis cōsolationibus & oratione releuaret, dæmon qui morituro manifestus aduenerat, territus exiit, sāctoque a Papa recedente iterum rediit. Qua de causa, sæpius ad se prædictum patrem Papa reuocauit, sæpiusq. dæmonem reuocatus abegit. Hoc ipse Papa præsentibus reuelauit. Qui postmodū sanctis se commendans precibus, inter manus eiusdem exiuit, sancta confessione præmunitus. Mirandis plus miranda subiungo, quæ referentibus viris autenticis probata cognosco. Hæc sane referunt Gaufredus de Monte sancti Vincentij, & Rainaldus Eduensis, qui adhuc præsentes sunt. Dux Burgundiæ Rotbertus Haganonem Eduorum Episcopum nimia infestatione grauabat, variisque prædonum incursibus passim Burgundia laborabat. Eapropter Episcopi Gaufredus Lugdunensis, Hugo Bisontinensis, Accardus Cabilonensis, & Drogo Matiscensis, Eduam conuenerunt, magnique patrem consilij prædictum Hugonem Cluniacensem Abbatem venire rogauerunt. Aderat illustrium multitudo copiosa virorum, populus confluebat infinitus, pro pace supplicans indefessis clamoribus. Adueniens ipse dux, immo tyrannus, Eduā intrauit, sed fastu maligno interesse conuentui recusauit. At Pater Hugo feruore charitatis concitus tyrannum adiit, quem vehementer increpans, cunctis mirantibus tamquam ouem mitissimam secum adduxit. Episcopis autem supplicantibus, vt Pater Hugo pro pace agenda loqueretur, turbis vndique conticentibus, & ex eius ore pendentibus, sic ait. Qui pacē quærunt, qui Deum diligunt, nos audiant, nobiscum agant. Qui vero filius pacis non est, qui non ex Deo, sed aduersarius est, huic ex parte omnipotētis præcipio, vt a nobis exeat, & operi diuino non noceat. Vix dicta compleuerat, cum ecce quidam statura procerus, facie truculētus, multis eum sequentibus egressus, disparuit. Non fuit in tanta multitudine hominum, qui aliquem nosset egredientium. Mirabantur singuli, stupebant vniuersi. Quęrentibus inuicem super his, non erat aliud respondere nisi, interdicente sancto, dęmones visibiliter exiisse, egressosque de turbis simul euanuisse. His ita depulsis, tantam mox prędicatio sancti efficaciam habuit, vt eo iubente, dux ipse sui mortem filij, interfectoribus condonaret, & Ecclesia pacem reciperet. O Beatum virum, cuius præsentiam Sathanas ferre non poterat, cuius imperium inuitus agebat. Res equidem mira, sed altiori miraculo cumulata. Quamdiu enim in conuentu illo vir sanctus sancta perdocuit, sicut columba candida super caput eius, præsens apparuit. Quibus id videre datū est, Deū glorificauerunt, non enim omnes hanc videre gloriam meruerunt. Stephanus Archipresbyter de Parriceio, sub omni assertione itidem se, licet indignū, testabatur vidisse. Dum huius miraculi magnitudinem mirari vos video, & hoc vestræ mirandum charitati propono.	Hildebrannus Romanæ Ecclesiæ Diaconus, Apostolicæ sedis Pontifex Gregorius vij. mox futurus, Galliarū legatione suscepta, Cluniacū venerat. Hic quadā die sedēs in Capitulo, cū B. Hugone fratrū negligentias pietatis gladio corrigente, aspexit Dominū Iesum præsētem, prædicto Patri assidentē, eiq. de singulis quid agere deberet, suggerentē. Idem Hildebrannus Capitulū egressus, quæ viderat, humiliter referebat, sanctiq. merita prædicans, in Domino famulū, in famulo Dominū collaudabat. Paredum venerat Hugo Pater, vt ibi festum Baptistæ Ioannis deuotus ageret. Ad quē mulier quædam, cū turba pro ea supplicante peruenit, quia eius vterū irruptio violenta virulenti tenebat serpentis. Tū sanctus misericordia motus, aquā afferri præcepit, quā precibus sacris & benedictionibus præsignauit, acceptoque cocleari, ter de aqua illa in ore mulieris orando insudit. Quo facto, statim serpens cunctis qui aderant videntibus per os mulieris horrendus exiuit. Qui cum mœrore venerant, cum gaudio reuertentes Dominum collaudabant. Gaufredus vir fidelis, quo præsente sanctus apud Eduam dęmones de turba fugauit, & hoc de serpente per eum eiecto se vidisse solet attestari.	Alio quoque tēpore pacis agendæ gratia, præfatus Pater cum Episcopis Rocleno Cabilonensi, & Drogone Matiscensi, in campo venatorio pariter affuit. Turbis vero circunstantibus, quidā pessimo fœdatus crimine, non timuit interesse. Quē sanctus, sancto edoctus spiritu a longe intuens, ait præsentibus. Videtis, inquit, miserum illum? Videtis dęmone plenum? Statimque eum designauit, & ad se venire mādauit. Quo pręsentato, quomodo, ait, huc ad nos intrasti, qui hoc crimine (crimenque exposuit) te sordidare voluisti? Cur miser nobis in te dæmonem præsentasti? Pacem quærimus, dæmonem nolumus. Confusus ille negare non potuit. Quod factum videntes plurimi qui aderant, adinuicem summissa voce dicebāt. Diuertamus ab isto homine, qui nouit hominū occulta videre, ne & in nostris nos peccatis, sicut istū in suis, valeat deprehēdere. Inquirēti denique sancto, de cuius esset Episcopatu ille homo, inuenit quod parrochię cuiusdā esset Cabilonēsis. Tunc sanctus miserū illum pariter & peccatum Episcopo Rocleno proposuit, quē Episcopus seorsū tulit, & pro officio correxit. Testes sunt qui interfuerunt, venerabiles viri Rotbertus Sedunēsis, & Gaufredus quē supraposui. Quāta sint hæc, vestra perpēdat charitas, mea interius sileat paruitas.	Simili modo eodem reuelante Spiritu sancto, dum apud Charitatem veniens, fratres in sancto susciperet osculo, quendam sibi inter alios occurrentē subito abhorruit, & ab osculo suspēdit. Fratribus itaque factum mirantibus, illum qui vt nouitius susceptus fuerat, vnde venerit quamve sectam tenuerit sollicitus inquirere cœpit. Et quia spiritualis omnia iudicat, & a nemine iudicatur, hunc ex ore suo Mechanicū fore conuincit, cōuictumque eum infidelitatis macula, lupum ab ouibus Pastor abegit, & infidelem a consortio fidelium fidelis eiecit. Turonis venerat Hugo Pater, vt pro Abbatia Maioris monasterij quā violentia Comitis Andegauēsis Gaufredi, cognomēto Barbati, nimis oppresserat, intercessor adesset. Cum omni itaque humilitate Comitem exorans, quia duriorem inuenit, nec eius aduolui pedibus sāctus erubuit. Quem dum nullatenus ab oppressione Monasterij compescere posset, ipsumque cum indignatione recedentem retinere vellet, fibula qua chlamys stringebatur Comitis disrupta est. Abeunte itaque, prophetica voce illud Samuelis ei illico inclamauit. Scissum est regnum tuum a te hodie. Qui mox iuxta viri Dei vaticiniū perdidit Consulatum. Tentus enim a fratre suo Fulcone, positusque in carcere, sensu quoque debilitatus, non exiuit captiuus nisi morte solutus. His & aliis prophetico spiritu ab eo prædictis, & hoc vestræ charitati referendum censui.	Marciniaci erat aliquando vir sanctus, & cum eo gloriosus Doctor Anselmus Cantuariensis Archiepiscopus, & cum eis venerandus sanctorū Comitum cœtus. Quadam itaque die, Pater Hugo sancta satiatus meditatione, & diuina refertus reuelatione, fratribus conuocatis, ait. Annuntio dilectioni vestræ, in Willelmum Regem Anglorum transacta nocte sententiam proscriptionis datam fuisse, eumque permodico tempore regnaturum esse. Dixit, & iuxta verbum ipsius, secutus est rei prædictæ exitus. Talem namque Rex ille proscriptionem accepit, vt dum venatum exiret, subita percussus sagitta, morte citissima expiraret. Sic & veritas prophetantis apparuit, & Cantuariensi Archiepiscopo, persecutore eius Rege perempto, reditum ad sedem Deus aperuit. Ad Francigenas visitator pius Pater Hugo descenderat. Quem vir illustris Albertus de Gornaco in Beluacensi pago honorifice suscepit. Vxor viri nomine Hermengardis & ipsa tanto hospiti occurrit. Quam intuens sanctus prophetico afflatus Spiritu dixit. Domina grauida es, masculus erit quem paries. Hic sicut Deo placuerit & Monachus erit. Audiens mulier quæ de se ante non nouerat, mirabatur: qui præsentes aderant, lætabantur. Denique grauida illa masculum peperit. Landricus dictus est, creuit, militari deputatus officio gladium accepit, & vt id hominum genus male consueuit, flagitiosus euasit.	Interim B. Hugo præsentis vitæ cursum compleuit in Christo. Cui dum eius Patris pij pius filius domnus Pontius successit, Cluniacensis Abbas assumptus, & ipse Franciam visitaturus intrauit. Vbi pro sua nobili consuetudine errantes reuocans plurimos secum adduxit, inter quos & me peccatorem, & hunc de quo loquimur, iuuenē inuenit, vocauit, & vt sanctus prædixerat, Monachū fecit. Præsens est in Cluniaco, sacerdotali fungitur officio. O prædicanda Patris huius prophetandi gratia, qui non solum de præsenti occulta hominum vere reuelauit, sed etiam longe post futura fideliter intimauit. Crispeium venturus, vt Monasterium ibi susciperet, Rotbertum quendā acri febrium ardore laborantem obuium habuit. Cui sanctus valde compatiens ait. Si rapinas exercere cessaueris, crimenque prædonis abdicaueris, promitto & ego tibi quia in nomine Domini cito sanaberis. Dedit miles cessandi a rapina sponsionem, dedit sanctus, pulsis prece febribus, ægro sanitatem. O quot eius oratione sanati sunt! o quot de reliquiis ciborum eius sumentes, tam se quam alios impensis inuicem particulis, a morbo citissime curauerunt! Aqua, qua sanctus manus abluit, sanitatem pluribus impēdit. Dum ad alia festino, fateor quam plura taceo.	Parisiorum vrbem sanctus intrauit. Vbi ad Ecclesiam sanctæ Genouesæ Missas celebraturus ascendit. Quibus expletis, accepta Petri Apostoli planeta, quæ ab Antiochia olim delata, in præfata seruatur Ecclesia. O, inquit, vtinam haberemus ægrotum, in quo virtutis Apostolicæ caperemus experimentum! Quibus relatis Rotbertus sua probitate illis in partib. satis notus, sed diutino morbo membrorum officio destitutus, illuc se deferri præcepit, quo sanctum adesse cognouit. Deponitur debilis ante Sanctum, prece supplici quærit ab eo suffragium. Pater Hugo miseretur, tenensque Apostoli planetam, Dominum deprecatur, quam super ægrum planetam eleuauit, & cum dulci melodia ait. Petrus Apostolus dixit paralytico: Rotberte sanet te Dominus Iesus Christus, surge & sterne tibi, qui continuo surrexit. In his verbis Rotbertus illico totus cōualuit, sanus egreditur, & gratias agit. Res ista notissima est, fere tota ciuitas illa testis est. Super hoc controuersia laudabilis exorta est. Parisienses dicunt, quia Petri est miraculum, qui per Hugonem Rotbertum sanauit. Cluniacenses e contra asserunt quod Hugoni suo factum hoc debeat imputari, qui meritis Petri in nomine Christi debilem erexit. Vtrorumq. causam suspicio, pro captu meo vtrisque respondeo. Fides Domino pręsentat affectum, Dominus fidei largitur impensum. Rotbertus rogauit Hugonem. Hugo Saluatorem. Petrus ascitus est. Saluator operatus est. Hoc vobis pensandum impono, ad maiora festino.	Per Wasconiam sanctus iter agebat. Secus viā in tugurio elephātiosus quidam fœdus vlceribus decumbebat. Homo iste ante nobilis, formosus & diues iacebat abiectus, leprosus & pauper. Audiēs seruus Dei, condoluit miseriæ viri, assumptisque secum duobus Monachis suis, Durānum scilicet, qui Tholosanus fuit Episcopus, & Hunaldum, qui fuit Abbas Moysiacensis, vir eloquentissimus, intrauit ad pauperem, vlceroso prædicauit patientię consolationem, missa consolatione, fudit orationem, oratione completa dedit benedictionem, agninam exuens tunicam vestiuit pauperem. Res mira, pauper vestitus pellicia, lepram exuit, incolumis factus decorem induit, gratias referens alacer exiit. Religioso viro Vincentio referente didici quod narraui, ipse huic facto interfuit, vidit, & testimonium perhibuit.	Quidā frater, nomine Willelmus, obedientiā sibi a S. Hugone cōmissā regebat, sed crure suo grauiter intumescente decumbens, iniunctum facere non poterat. Qui dolore grauius vrgente, mortem sibi sentiens imminere, totum se cōuertit ad Hugonem quamuis absentem, tota fiducia requirit Abbatem, a quo velut a præsente postulat sospitatem. Morbum vero respiciens, adiurauit dicens. In nomine Iesu Christi, ex parte Patris qui me huc venire præcepit, præcipio & ego tibi vt recedas, & pro iniuncta operari obedientia me vltra nō impedias. Dixit, & ecce in sōnis duo ei in albis apparuere Monachi, dicentes se venisse præcepto Hugonis Abbatis. Vnus eorū crus tumidū attrectauit, oleum superfudit, alter liniendo perunxit. Sic ęgrotus euigilans, dolorem amisit, plenarie sospitatem recepit. Ammiranda patris est virtutis efficacia, quæ non solum pręsentibus, sed etiam absentibus pręsens impendit auxilia.	Cluniaci erat quidam Theodericus ante miles, tūc monachus, ante magnus nobilitate, tunc modicus humilitate. Huius articulum pedis lethalis infirmitas quæ cancer dicitur, occupauit: qui cum nullum inueniret remedium, fide plena ad patris Hugonis se conuertit auxilium. Abbate itaque Missas peragēte, de aqua qua digitos suos post Eucharistiam lauit, Theodericus clanculum accepit, & de magistri virtute confisus, infudit exæsis articuli partibus statimque pes totus conualuit, caroque depasta ilico recurrit. Rata res est, plurimi nouerunt. Apud antiquam Chiricam, locus est non longe a Basilea situs, suscepit patrem Hugonem Comes Ludoicus. Accessit ad seruiendum viro sancto Sophia Comitissa, paratum est conuiuium cum sollicitudine promptissima. Sed subito turbatus aer imbribus, turbauit ministros. Exorta tempestas molestabat dominos. At Pater turbatos videns, anxiisque compatiens, contra tēpestatem eleuauit manum, opposuit sanctæ crucis signum, factumque est vt miro in modo conuiuātes & mensas eorum nequaquam pluuia tangeret, quæ in circuitu largius effluens, cætera occuparet. Nouum, fratres, Heliam video, qui tempestati imperat, & pluuiæ obediunt ei.	Romam proficiscens aliquando Pater Hugo arctissimam in dependentis latere rupis viam intrauit. Erat inferius terribile profundum præcipitij, quod vix viatorum aliquis vnquam audeat intueri. Præcedentibus itaque seriatim prę timore sociis, sequebatur Pater mente & oculis dextraq. pariter ad cœlum leuatis, sinistra sui habenas subsellij tenebat, oratione suspensus Domino totus inhiabat. Pertranseuntibus autem, quædam paupercula ibi in breuissimo rupis arduæ concauo sese receperat, mulaque sancti baiula dum latitantem illam subito respicit, misere pauefacta subito resilit, resiliens tota in profundum immane cadit. Ibi sanctus vt ante agebat, sic etiam cadendo mētem & oculos dextramque ad cœlum leuatam tenebat. Cadebat corpore, sed immotus stabat cum Domino, mente. Præualuit itaque stabilitas mētis, suoque sedens subsellio inuisibiliter reportatus ab infimis, viæq. redditus est totus incolumis. Videte charissimi, videte patrem de morte redeūtem, ammiraminique eum de funere resurgētem. Sed qui Ionam in mari præcipitatum, de profundo abyssi, de ventre ceti clamantem ad se liberare voluit, & hunc orātem omnipotenti misericordia sanum a ruina leuauit. Vidit Vincētius, qui adhuc in laicali habitu fideli sedulus obsequio sanctum sequebatur. Superest: se vidisse testatur. O admiranda orationum Hugonis instantia, qua non solum saluari meruit, sed Andefonsum Hispaniæ Regem liberauit! Hunc namque frater eius Sancius regno priuauerat, captum & cathenatum carceri manciparat. Huic pius Hugo compatiēs, pro eo ad Dominum precibus anhelabat, quem Apostoli Petri confisus meritis, a Domino solui requirebat. Nec mora, Petrus Apostolus cuidam fratri in Cluniaco apparuit, preces Hugonis pro Andefonsi erectione Dominum suscepisse reuelauit, fecit & hoc Andefonso in carcere nunciari. Ipse vero Apostolus, Sancio in somnis sub graui comminatione præcepit, vt cito Andefonsum restitueret, nec differre præsumeret. Sancius terrore correptus Andefonsum statim restituit, restitutus ille, Deo & liberatori suo Hugoni gratias egit, censumque quod pater suus Rex Fredeldāus quotannis Cluniacensi Monasterio soluendum instituit, iste duplicauit, & ducentas & quadraginta auri vncias annuatim reddidit.	Sic sic Pater Hugo Berardum de Reortherio, qui Chauariacum, quod est iuris Cluniacensis, graui exactione oppresserat, cū nec suis admonitionibus, nec amicorum suorum consiliis refrenare potuisset, ad Deum precibus se conuertit, orando superauit. Dum enim Pater pro oppressis preces fundit ad Deum, oppressor subito incolumitatem perdidit membrorum. Suis itaq. turbatis concutitur homo vrgentibus malis. Deponit contumaciam, assumit pœnitentiam. Tandem sāctus requiritur, satisfactio promittitur. Hugo miseretur, orādo subuenit, sospitatem impendit, oppressi liberantur, oppressor emendatur. Sed etiam hoc sollicitudini prælatorum video referendum.	Apud sanctum Ioannem de Angeliaco, Abbas Hugo venerat, qui licet absens corpore, præsens tamen spiritu, Cluniaco non deerat. Vidit itaque in somnis quasi fulgur impetu ruere, & Cluniacēse auditoriū scindendo irrūpere. Perpendens Pater quod viderat, intellexit quod talis in Cluniaco causa contigerat, quę nisi cito recideretur, grauissima loci iactura sequeretur. Incœptis itaq. prętermissis, Cluniacum festinus rediit, vocauit priores & ordinis custodes, de negligentiis fratrum inquirit, sed nihil huiusmodi per eos inuenire potuit. His ita dimissis, ad Dominum solito recurrit, soluit vota precum, Capitulum intrat, fratres circunspicit, res mira, spiritu reuelante, occultum inter alios reum deprehendit, arguit, conuincit: reus ille Petrus erat, qui de Taderniaco venerat. Confitentem iudex pius digne flagellat, misericorditer sanat. His visis, seipsos circunspiciebant singuli ne aliquid in eis indebitū spiritualis oculus cognosceret patris. Sic & per visionem cōmonitus, Monasterium S. Marcelli Cabilonensis sāctus intrauit, mala quædam inueterata, & iam pene insanabilia, Spiritu sancto edocente cognouit, rescidit, & sanauit.	Operæ pretium est pro monachis ista vaniloquis subnotare. Tholosanum Episcopum Durannum, in cuius præsentia leprosum sanauerat, Dei seruus sæpe commonendo reprehendit, & reprehendendo commonuit, vt ridiculosa quæ male consueuerat postponeret verba, addens quod nisi in præsenti vita corrigeret, post mortem tumentibus labiis, & spumeo ore deformis appareret. Episcopus non correxit, defunctus est, cuidam sacerdoti Siguino apparuit, & vt sanctus dixerat, vlcerosis tumida labiis ora præferebat. Petit auxilium Patris flebiliter, quem audire noluit, dum eū olim pie corriperet. Siguinus refert patri quod viderat, miseretur Abbas, & excessum oris septem fratrum silentio sanare festinat. Septem fratres elegit, quibus septem diebus pro Episcopo silere præcepit, vnus transgreditur, silentium soluit. Redit Episcopus ad Siguinum, fractum accusat silentium, de transgressore conqueritur, de dilata oris sanitate pro inobedientia septimi causatur. Siguino iterum ista referente, Abbas inquirit de transgressione. Transgressio inuenitur, & septenarius alius silentio dedicatur. Quo completo tertio præsul apparuit, gratias agens Abbati, Pontificali indutus chlamyde, os sanatum ostēdit. Pēsate, fratres charissimi, nouum prophetantis huius miraculum, qui non solum occulta viuorum, sed & abscondita prædicit defunctorum. Præstat viuentibus ægris sanitatem, præbet & mortuis sospitatem.	Erat Sanctus apud Nanctoacum, venit nuncius qui diceret obiisse Wilencum. Wilencus iste, prior fuit de Charitate. Pro defuncto pius Pater dum Missam celebraret, more solito viuam seipsum hostiam Domino præsentauit, & sic tenens in manibus filium Patri obtulit, oblatum ore suscepit, quo edoctus, ad fratres egreditur, reuelat sociis, quod apud Charitatem, non Wilencus, sed Orius obiit. Erat ibi Odo, qui fuit prior Cluniēsis, post Episcopus Hostiensis, deinde Apostolicæ sedis Pontifex summus, Vrbanus secundus. Qui legatione transmissa, inuenit iuxta viri Dei verbum, non Wilencum obiisse, sed Orium.	His, aliisque signorum titulis publicatus Hugo Dei seruus, apud summos Pontifices magnus habebatur; hunc Imperatores, hunc Reges, certatim venerabantur. Italicis, Hispanis, Gallis notus & Anglis, passim apud eos noua fundabat Monasteria, reparabat vetera. Hic non solum viris, sed & mulieribus claustra Cœnobialia posuit, in quibus fragilis earum conditio sexum vincens & seculum, sancta reclusione ligata, limitem non egreditur præstitutum, sed mente libera perambulat cœlum.	Dixi, fratres, de signis eius aliqua, omisi plurima, virtutes viri magis mirandæ sunt, referendas ex parte censeo, nam imitandę sunt. Habitus eius forma religionis, vita ipsius, bene viuendi documentum fuit, orationem Deo, lectionem sibi, consilium proximo sedulus exsoluebat, mendacium & simulationem penitus abhorrebat, torporem & otium condemnabat. Pauperes opulenta manu pascebat, infirmos pia sollicitudine refouebat. Tribulatos consolabatur, pupillos & viduas tuebatur. Contra vitiosos tyrannus, erga pœnitentes erat mitissimus. Iudex disciplina, magister doctrina, charitate pater, obsequio minister, sic pluribus impendebatur, vt vix ad singula minor haberetur. Qui eius opera nouerunt, minus me dixisse conuincunt.	Sed & hoc meritis eius impensū, video referendum. Bertinus de Varenis in agro remanserat solus, rem nescio quam peracturus, vidit ibi personas præmaximæ dignitatis, præcedebat eos Domina splendoris & gloriæ inæstimabilis, quam transeuntem aspexit, sed faciem eius videre non meruit. Stabat homo attonitus, cum ecce quidā senior venerandus, mirātem illum ita alloquitur. Cuius est, o homo, ager iste quem colis? Respondens homo, Sancti, inquit, Petri est, & Hugonis Abbatis. At ille, meus est, ait, ager & possessor agri. Ego enim sum Apostolus Petrus, & iste quem vides, sanctorum est Conuentus. Domina quæ præcedit, mater est Domini. Vade & ex parte mea dices Hugoni Abbati quia in proximo habet mori, sollicite prouideat in Domino sibi, suęq. domui. Bertinus vero legationem exequi timuit, sed secundo commonitus, & quia neglexerat, increpatus, Cluniacum venit, actionem prout digesta est Abbati retulit, Abbas reuerenter accepit, seque cito moriturum humiliter præparauit.	Sabina quoque sanctimonialis virgo, in Iotrēsi Monasterio testimonij singularis, vidit matrem misericordiæ cum glorioso beatorum agmine. Vidit & subsellium candidum decenter ornatum agmini illi interesse, audiuitque quia Hugo Abbas Cluniacensis in eo debebat abire. Sabina visionem retulit, nec multo post nuncius venit, dicens migrasse sanctum, quem visio dicta signauerat abiturum.	Sic sanctus & miraculis approbatus, & reuelationum sacramentis præmonstratus, in medio filiorum corpore defunctus, sanctitate perpetuus, mundo decessit, domino viuit, digne sepultus in Cluniaco iacet: sed institutionum eius sanctimonia permanet, sed ordinis disciplina quam docuit vsquequaque viget, sed in cœlestibus meritorum eius corona refulget.	Ea nocte qua sanctus discessit, erat in Italia Godefridus Ambianensis Episcopus, sanctitate præclarus, qui cum membra sopori dedisset, visum est ei quod in Cluniaco esset, rogatusque a fratribus Abbatem Hugonem oleo sancto inungeret, & Episcopali redimitus infula, missas celebrans, Dominici corporis & sanguinis ei viaticū ministraret. Perpendens denique Episcopus quod viderat, obiisse sanctum præsensit, suique socio itineris Matthæo, venerabilis Rhemorum Archiepiscopi Rodulphi tunc legato, visionem retulit, qui diem annotantes Romam peruenerunt, peractoque negotio reuertentes, inuenerunt eo tempore Cluniaco migrasse sanctum, quo fuerat Episcopo in Italia sub prædicta visione monstratum.	Post transitum B. Viri, quamplurimis euolutis diebus decidit in lectum Narbonensis Bernardus, diu in monastica religione probatus. Qui vt cognouit quia moreretur, astanti sibi domno Pontio Abbati cum fratribus, ait: Nosti Pater quia Nogenti Prioratum tenui, ibi quidem sanctus Dionysius mihi apparuit, & ita præcepit. Vade, inquit, frater, Vade Cluniacum, videbis Hugonem Abbatem tuum quātocius obiturum, videbis & eius successorem Pontium, quem Apostolorum principes a Roma miserunt. Veni ego, sed abeūte Patre, me miserum, fateor nimio grauatus sopore, discedentem Patrem non merui salutare. Sed licet sopitis exterioribus oculis, interioribus tamen egredienti eius animæ pręsens spiritu, affui in oratorio Beatæ Mariæ virginis matris Domini, vbi idem Pater delatus a fratribus, ea hora expirauit. Erat ibi, testor Deum, ipsa Dei genitrix, obuia obeūti. Aderat Petrus & Paulus, martyrum quoque & confessorum chorus, inter quos specialiter Martialem & Martinum agnoscebam & Benedictum. Qui dum susciperent animam morientis Patris, irruerunt eminus quidam Sagittarij. Contra quos misericordiæ Mater manicam suam eleuauit, & egredientem protexit. Qua cognita Sagitarij illico fugerunt territi & confusi. Deductus est autem in fertilissimam vineam Pater Hugo pausaturus, me vero respiciens ita est allocutus. Accede frater, & vtere nobiscū candidis quibus abūdamus racemis. Per triduum hic quiescam, donec pedum meorum tumore sedato, & puluere, quem longo traxi circuitu, deterso, ad mansionem transeam quam mihi Dominus parauit æternam. Defer Pontio successori meo hanc admonitionem meam, vt seruet sibi innocentiam, aliis misericordiam. His ita reseratis Bernardus adiecit. Ista quidem, ne vaniloquus iudicarer, hucusque tacui. Cito moriturus sum, mentiri timeo. Vera loquutus sum. His dictis, die tertio, festo scilicet omnium Sanctorum, reddidit spiritum. Veneranda sunt ista, dilectissimi, reuelationum mysteria, quibus seruum glorificat suum Christi magnificentia. Egredienti sancto exultans occurrit cœlorum curia, fideles in terris solemni gaudent lętitia, qui reuelatione suspensi, cœlestiū pro Hugone suscepto mirantur gaudia. Hugo iste, anno vitæ XV. Monachus factus, XXV. Abbas sacratus, LXXXV. defunctus, tertio Calend. Maii quieuit in Domino, anno verbi incarnati M. CVIIII.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	ALIA MIRACVLORVM QVORVMDAM S. HVGONIS ABBATIS RELATIO MS. COLLECTORE MONACHO QVODAM, vt videtur, Cluniacensi. De quadam cœlesti visione Cluniaci facta tempore S. Hugonis Abbatis.	??	??	MVLTA in diebus S. Hugonis euenerunt in loco Cluniacensi signa digna memoratu, quibusdam fratribus etiam nocturnis horis exhibita, in quibus potest captari & ædificatio filiorum, & paternæ virtutis clarificatio, cui adscribenda sunt meritorum suorum insignia. Vnde singulare quoddam visionis miraculum, quod in vita eiusdem S. Patris nostri Hugonis cōtigisse dignoscitur temporibus nostris, silentio tegendum minime arbitramur. Beatissimorum Petri & Pauli solemnitas præterierat, & quia tunc præcipue Apostolorum Principis fuerat triumphalis titulus celebratus in laudibus, restauranda in crastino restabat cōmemoratio victoriæ socialis sub proprio nomine Doctoris egregij, vt quia dies vna capere amborū præconia nō poterat, iūgeretur secūda, quāuis vna cepisset martyria amborū, sicque in ambobus Christiana cōpleretur deuotio. Fratribus igitur consulētibus sopori, & post fastigationem primæ festiuitatis pausantibus cōtigit vt instaret hora surgendi, & non esset qui signum pulsaret, dormiente sacrista. Astitit igitur Bernardo ad lectum ipsius magnæ venustatis persona quæ illum excitauit, dicens, Quid moraris frater? Quid expectas? quid tardas? Sicut beatus Petrus honorem debitum suscepit, ita Paulus socius eius doctor inclytus præstolatur, vt ei sua persoluatur laus, & par reuerentia paribus meritis præbeatur. Quos enim Deus cōiunxit, & æquales apud se fecit meritis, humanum iudicium vel obsequium separare & dissociare pręconiis sociatos triumphis iniuste præsumit, si vno honorato alter inglorius relinquatur. Surge igitur, & signa quantocius pulsa, quia imminet articulus, iamque modus congruus sopori transibit. Ille de puluinari attollens caput, videt Ecclesiam coruscantem luminaribus, personis dealbatis fulgentem, vocibusque dulcisonis reboantem. Æstimans ergo diurnam Missam cantari, & non recordans nocturnum tempus eius signi claritate, iterum obdormiuit, cantilenæ dulcedine, & pondere soporis victus. Rursus inquietatus surgere iubetur ab eo qui prius eum excitauerat: sed postmodum acrius insistens, etiam sponda paruuli lectuli sonitum magnum somno sepulto incussit. Tunc vero omni dissimulatione & tarditate remota surgit Sacrista, cuculla induitur, mirique odoris fragrantia tangitur, & ipsius fumi operitur nebula. Erat autem basilica vt prius personis clarissimi habitus vestita. Moxque memor officij sui, quāquam illius mirandi agminis candidati nescius quid sibi vellet, exiuit vt videret astra, & cognosceret, si esset hora pulsandi, cognouit & concitus rediit. Viditque omnes sursum ascendentes, & chorum vacuum deserentes, sed odorem suauissimum relinquentes vbique sparsum. Et mox vt signum tetigit, disparuit cuncta turbā..., fragrātia plusculum abundauit.	De quadam mirabili apparitione, & verberatione cuiusdam fratris defuncti.	Qvodam tempore quidam frater ab hac luce vocatus, sed nondum humatus, corpore in Oratorio Cluniaci iacente apparens domno Cozichino & alteri cuidam personæ cœpit conqueri crimen vnde accusabatur, videlicet quod duos solidos tulisset sine licentia Sacristæ sub quo erat, ac pro voto suo illos expendisset. Quapropter aut damnandus erat, aut liberandus per domni Abbatis clementiam, orationemque & purgationem fraternam si cito ei subueniret, per hanc licet serā confessionem ante sepulturam. Nominabat autē eos quibus dedisset. Mane igitur in Capitulum venientes, & de locis suis ambo consurgentes cum causam alterius nesciret alter, quamuis vna esset, coram venerando Capite exposuerunt visionem parem, atque omnino indissimilem. Nam cum vnus dixisset, alter nesciuit quid diceret, si non reuolueret idipsum. Discussa est ergo præuaricatio illa, & inuenta probabili Sacristæ & susceptorum pecuniæ testimonio. Huic quoque animæ clementissimus Pastor suffragari cupiens, procuratis pœnitentiæ agendæ vicariis, viuus pro mortuo, Deo miserante veniæ ostium, & post clausuram studuit aperire. Hoccine miraculum clausam cœli ianuam reserare non est singulare, & diuinā sententiam inclinare ad misericordiam, non valet plus quam mortuum corpus suscitare ad vitā? Estne medicus aliquis terrenus qui post mortem mederi possit? Verum Hugo per Dei gratiam mirificus subuentor hoc egisse crebro dignoscitur, & erga non paucos.	Qualiter Stephanus qui se vita priuauerat, post mortem apparens veniam quæsiuit, & accepit.	In Cœnobio siquidem nostro quod Syluiniacus dicitur, erat frater quidam qui vocabatur Stephanus, quem ita supplātauit hostis antiquus, vt sibi manum ingereret, mortemque quasi ad coronam martyrij anticipandam crederet. Erat tamen & iracundiæ grauis, qua eius conspersione tentator prauæ vsus ad hoc eum perduxit, vt cum hac vita se priuaret, sequenti etiam nec venia dignus fieret, nedum gloria. Cum enim famulus putaret Dominum suum diuertisse in syluam propter necessitatem suam, inuenit eum tandem singultantem in occasu. Remansit itaque in trunco corpus cimiterio indignum, anima vero ad iudicium rapta, accusatore præsente & prætendente cum cuculla cultellum necatorium, hoc obtinuit Apostolica intercessione, vt cuculla ei redderetur non induenda, sed ferenda in brachiis, & iuberetur ire ac manere ante introitū claustri Cluniacensis, donec precibus fratrum suorum posset ei cum absolutione concedi licentia vestiendi habitus, & ordinis sui recipiendi. Hæc reuelatio est ostensa cuidam fratri, præceptumque est ei, vt eā nunciaret domno Hugoni proximo in Capitulo quatinus debita intercessio pro illo fieret. Sed ille non sollicitus de liberatione fratris, permisit trāsire tempus vsque ad terminum Rogationū. Quo cum esset in Choro solus, cæteris ad processionē directis (erat enim claudus) apparuit vigilanti S. Odilo, visibili forma cum duobus aliis fratribus, factaque oratione ante altare, vocauit illum, veniensque in Capitulum sedit, eumque surgere iubens increpauit eius pigritiam, magna asperitate & vehementia, & præcepit assessoribus suis acerrima verbera illi inferre: qua disciplina inflicta cum terribili cōminatione surrexit, atque ad cœlestia remeauit. Post Letanias autem frater qui noluit integer legatus esse, factus est laceratus nūcius, & illius miseriæ, qua laborabat nudus ille frater, & istius doloris quē ipse incurrerat. Quod venerandus culparum Medicus Hugo audiens & videns, festinauit animæ illi subuenire, & tamdiu precibus insistere, hostiis & eleemosynis, quousque & spiritus mereretur indulgentiam, atque alia visione cum habitu suo monstraretur, & corpus sepultura cimiterij non iudicaretur indignū. Sic Dei pietas operata hostem lupum, qui agnum pene deglutierat, coegit redire vacuum, & prædam illam dimittere.	De Roberto illustri viro, quem diuina pietas per beatum Hugonem sanitati restituit in Parisiensi Ciuitate.	Constat beatissimi Hugonis fidem claruisse in curatione cuiusdam personæ illustrissimæ in ciuitate Parisiorum, quæ Rotberti nomine censebatur, & notissima erat in regione illa, non tantum cæteris, sed & tam præclaro, eximioque Patri. Cui tunc apud sanctam Genouefam cum gratia hospitandi secessisset, & inquireret more suo ciuiū continentiam, forte occurrit mentio Rotberti, qui solebat eius aduentu alacrem se præbere, & inter primos præsentare. Sciscitatur caput egregium vbi sit ille, quidue agat, cur non se præbeat videndum. Audit eum morbo grauissimo detineri, nec posse deferri nisi aliquo vehiculo baiuletur. Iubet vt aduehatur, quatenus infirmitati illius debita impendatur compassio, & diuina medicina deposcatur, inter Missarum solemnia quæ agerentur. Quo facto Pater venerandus fiducia de fonte pietatis hausta, ex planeta beati Petri Antiochiæ habita, quam accepit in manib. cœpit Antiphonæ cantare principium, in qua cōtinetur curatio illius Æneæ, quem Petrus pauper substantia, sed diues potentia, sanasse legitur per nomen Domini in Actibus Apostolorum, quod est tale. Petrus Apostolus dixit Paralytico, & adiecit modulando, Rotberte sanet te Dominus Iesus Christus, surge, & sterne tibi. Qui videlicet Rotbertus cōtinuo surrexit, ac si illa vox nō alterius fuisset nisi Petri, (Petrus quippe loquebatur per os beati huius Hugonis, in cuius corde amor eius occulebatur, & operabatur fides, quod diuina pietas exequebatur,) ita incolumis recessit Rotbertus, referens se viribus suis, qui aduectus fuerat alienis, & pro gemitu languoris, exultationis canticum resonans. His qui aderant attestantibus beneplacitam Deo eius vitam, cuius apud Dominum tam efficacem viderant esse postulationem. Fortassis hęc Apostolicis adscriberentur meritis, & cuius vmbra male habentibus restitutam constat esse sanitatem, eius vtique testamento Robertus conualuisse assereretur. Cæterū non minora meritis acta leguntur Hugonis, quibus Hugoni nullo fidei periculo præstitum possit assignari beneficium.	De quodam viro nobili, quem Dominus per beatum Hugonem a lepra sanauit.	Qvodam itaque tempore contigit vt idem Pater sanctus positus in Wasconia, equitaret in via, familia præeunte, & comitante nobili quodam fratre & eloquentissimo olim Abbate, Hunaldo nomine. Cumque nonnulla haberent colloquia, ostendit ei ille frater cellam vnam ab itinere non longe constitutam, in qua dixit manere virum a Deo percussum, vt videbatur, lepra. Quem ex magna prosapia & opulentia ad hanc extremitatem redegerat iste morbus, vt in nimia viueret egestate: sed exornabat morum probitas, & in fornace calamitatis eum puriorem clariorēque reddiderat. Tunc vero alter Basilius gaudēs se talem thesaurum inuenisse, in quo Christum visitare posset infirmum, diuertit ad locum, descēdensque deuote cœpit eius habitudinē considerare, & videre faciem, & audire responsum, ad interrogationem suæ continentiæ, delectatusque S. Hugo valde eius exemplo patientiæ, & constantiam vehementer admirans in tam fictili vase tāta contritione soluto & inuiolati animi integritatē seruante, vbi pro tempore dandi non affuit facultas, quia clanculum eo declinauit, nec suos aduocauit, quoniam semen bonum a furibus prouidit occultandum, festinauit pelliciem suam exui, & infirmum vestiuit. Et si quid addere valuit per manum fratris illius in solidis victui deputandis adiecit. Sicque benedicens leproso, & benedictus ab ipso recessit, dimittens illi magnam consolationē tam verbi quam muneris. Sed plus contulit quam tunc exhibuisse visus est. Nam postea vir præfatus, vbi veste Sancti indutus est, lepra exutus mūdus apparuit. Quid ergo dicere potuit, quando se in carne ressuscitatum, cuius sanitatis desperatio illi mors fuerat, vel mortis vicem gerebat, aspexit? nisi Basilium alterum, a quo visitatus & curatus extiterat, aut Martinum, cuius osculum morbi eiusdem præbuit medicamentum? Qui enim plagam intulerat, præstitit antidotum: & qui percussit, ipse sanauit, quando ei tale suum direxit membrum per quod conualuit.	Quod hostis antiquus beati Hugonis præsentiam serre non potuerit.	Apostolicæ Sedi etiam ita redoluit sanctitatis eius fama, vt nullius Rectoris studio tātum confideret, de reformandis in statum meliorem Cœnobiis, de extirpandis iudiciis, & emendandis moribus. Quod Papam Stephanum minime latuit, qui post multa cum eo habita familiaria colloquia, cum mori inter manus eius expetisset, optassetque diuinitus, subito infirmatus ad extrema peruenit, eiusque præsentiæ consolationem in fine percepit. Namque in ciuitate Florentiæ accepta ægritudine decubuit, & veniente viro Dei reuerendo Hugone inimicum recedere, exeunte autem accedere visibili specie perhibuit, & hoc sub eo vocationis articulo, quem quoque aliquando esse mentitum pœnitet potius, quam mētiri vlterius libet. Vnde pati cum vix posset vt a se discederet, nisi ad summam corporis necessitatem, iugiter eum assidere sibi coegit. Cuius præsentiam hostis ferre non poterat, & quasi clypeum ante se tenuit, quo vsque in sinu eius spiritū reddidit, cuius manibus postmodum lauādo procuratus, & in sepulcro est compositus. Pensate, charissimi, quanta virtus, quamque similis beati Petri potentiæ fuit, vtrumne minoris sit ponderis inimicum solius præsentiæ superuentu fugare, an infirmum quemlibet sola vmbra curare. Nō quidem personas confero, sed causas, nec Principi Apostolorum seruum suum æquiparo, sed in vtroque parem Dei virtutem penso. Iste enim minime cernebat quem ille moriens videbat, sed tamē absterrebat quem ille sentiebat infestum, idque nesciens agebat, quod si sciens faceret, satis vtiq. esset mirandum. Sic Romanis ciuibus inoleuit hinc pietas obsequij, illinc præsidij virtus exhibiti a venerando Abbate Romano Pontifici, multumque complacuit, quando eis innotuit per eos qui interfuerunt.	Qualiter Hildebrannus Rom. Ecclesiæ subdiaconus in Capitulo Cluniacensi viderit Dominum Iesum beato Hugoni consedere.	Præcipuum de ipso Saluatore miraculum in medium deducamus, quod quamuis ipse non retulerit, testis tamē fidelis Papa Gregorius VII. qui Hildebrannus antea vocabatur, huius rei fuisse cognoscitur. Hic etenim dum quadā die in Cluniacensi Capitulo vtpote Monachus, & adhuc Rom. Ecclesię Subdiaconus beato viro assideret, conuersus Dominum Iesum illi consedere vidit, & quasi in singulis iudiciis eius illi faueret, vultu & habitu hilari apparebat, & monastici regulas ordinis ac decreta suggerebat. Ille cunctis stupentibus, rem siquidem penitus ignorantibus, tanto iudici assurgens medium volebat constituere Dominum. Egressus inde, nonnullis quæ viderat indicauit. In quo perpendere possumus qua puritate & æquitate culpas discutiebat, qui iudicem seculorum assessorem habere merebatur. Extunc prædictus Papa Gregorius familiaritatem Abbatis Hugonis serui Christi deuotius amplexatus est, & sanctitatem prædicauit. Qui etiam vocare solebat eum blandum tyrannum, quia leonem videbat, & agnum: leonem in feriendo, quando culpa exigebat: agnum in parcendo, quando ratio postulabat.	De quodam viro qui pro expetendo animæ suæ consilio, a B. Petro Apostolo ad B. transmissus est Hugonem.	Beatus etiam Petrus, suos dirigebat oratores beato Hugoni, eique exaudiendos præbebat. Misit siquidem ad illum quendam qui Romā iā petierat, cui oranti reuelatum est ante altare eius, quod sibi locus indulgentiæ Cluniaci quærendus, Cluniaci foret inueniendus, & penes Abbatem loci ipsius consilium animæ suæ peccator ille posset reperire. Vbi enim voluntas Petrum trahebat, & diligenter videbat Dei seruitium fieri, ibi erat, qui cœlorū claues habere meruerat. Rediit ergo peregrinus ille spem gerens veniæ, si Hugonem posset inuenire Sācti Petri asecretē. Quem cum videret, vbi narrauit qualiter ad eum directus fuisset ab Ecclesia Rom. diuina reuelatione, remissus a pio Pastore ad ouile, ibique Monachatu suscepto regulariter vixit, & in bona cōfessione & absolutione transiuit. O quam innumerabiles tales referre possem per manum eius de faucibus inimici abstractos, qui istius conuersionis modum descripsi! imo, & quot congregationes per eum liberatas ab vsibus perditionis, & redditas sacræ regulæ institutis recenserem, si nomina locorum cuncta sic scirem, vt ad præsens occurrerent memoriæ nostræ.	Qualiter Hildefonsus Rex a fratre suo captus, per B. Hugonem liberatus fuerit.	Hildefonsus autē Fredelādi Regis filius cū teneretur a fratre suo Sācio, qui flagrabat desiderio imperandi, tali modo est liberatus meritis ac precibus S. Patris Hugonis Abbatis, & Cluniacensium fratrum, interpellantibus, etiam patronum suum cœli ianitorem inuocantibus. Cum enim diu suspirasset captus, vt inueniret liberatorem, etiam fratres orationi incumberent, beatus Petrus cuidam Pontifici se manifestauit, & mandauit carcerato, quod die certo eū potestati propriæ reconsignans, a vinculis fratris ad sceptrum regni perueheret, sed dignum esse vt precib. seruorum Dei Cluniacensium se cognosceret ereptum, eisque gratus paternum censum annuatim geminaret. Venit ergo præfato die beatus Clauiger, & regi facto, nec permansuro terribili specie apparens, intentauit mortis periculum præsens, si non absque mora dimitteret fratrem suum. Surrexit ergo tremens Sancius, & eo vinculis emancipato cubitum rediit. Ita euasit Hildefonsus, etiam diem suæ ereptionis festiuum apud nos reddidit, hancque remunerationem suis intercessoribus statuit, vt tributum suum duplicaret, & pro centum vnciis auri ducentas annuatim daret.	Qualiter B. Hugo Regem Anglorum Willelmum quædam ab eo postulantem exaudire noluit, pro eo quod petitio eius venalis, & quasi simoniaca esse videbatur.	VLLE Willelmus Anglorum Princeps S. Hugonem plurimum diligens, antequam eius colloquio frui potuisset, cum absētis benedictionem per legatum eius, Dominum scilicet Warmundum, qui postmodum ex Abbatiæ Dolensis gradu ad Viennensem Archiepiscopatū conscendit, audisset atque suscepisset, ab illo donum societatis eius pileum regalem deposuit, & caput tanta humilitate summisit, ac si per Angelum diuinæ gratiæ inuestitus munere fuisset. Cumque Satrapæ eius stuperent, quia rem cernerent miram, eiusque ceruicem alias inflexibilem viderent nimis humiliatam, putarentque inquirendum quæ fuisset causa cur nihil visibile accipiens, erga personam talem nil tribuentem ita maiestatem regiam exinanisset, respondit, dicens. Nolite mirari quod me tam deuote inclinauerim, tamque humillime, quia causa tantæ benedictionis & inuestituræ specialiter exegit vt facerem quod faciendū iudicaui. Non enim tantū munus vmquam suscepi, nec ipso die tam grande aliquid me acquisisse putetis, quo huius regni coronam obtinui, quia cunctis quæ habeo terminus erit relinquendis, sicut initium fuit capiendis: cælestis autem gloriæ cuius arrham quodammodo suscepi, quanto sancto collegio me Cluniacensi miscui, finis esse non poterit. Ita prudens Willelmus philosophatus de thesauro cordis sui, stuporem suorum maiori admiratione compescuit, & oculos secularium mentium eo direxit, vt cognoscerent quanti habendus esset Hugo sanctus præsens, qui tanti habitus a tanto fuisset absens. Ille nempe Rex attendebat in eius legatione, quid ponderis esset, quid commodi, quid lucri animæ suæ proueniret, si per conniuentiam reuerendi Capitis posset communionem tanti corporis promereri. Tunc misit Rex domno Abbati & sacro Conuentui capam pene auream totam, in qua vix nisi aurum apparet, vel electrum vel margaritarum textus, & gemmarum series, inferius autem vndique tintinnabula resonantia, ipsaque aurea pendent. Regina autem planetam plane dignissimam mittente, & accipientibus, quia sic rigidam vt plicari non posset.	REX Anglorum Willelmus vir magnificus & in armis strenuus, & infinitis opibus ac viribus potentissimus, cum præfatæ regionis potiri cœpisset, eiusque coronam regni bello obtinuisset, volens digne Episcopatus & abbatias terræ illius ordinare, misit literas illustrissimo Abbati sancto Hugoni, & mandauit ei supplicando, vt sex ei personas dirigeret ex fratribus nostris, quorum consilio agere posset, quidquid illi de Ecclesiis ordinandis foret agendum, eisque Rectoribus constitutis securus esset de ouibus custodiēdis atque regendis. Adiecit quoque se daturum pro singulis argenti libras centum quotannis Cluniaco sub titulo amicitiæ & gratiæ, ne forte esset graue sacro loco carere personis suis, & earum fructum perdere. Sed qui emptor fieri voluit, non potuit, quia monachorum non inuenit venditorem. Respondit enim Philosophus Christi, qui animabus fratrum nil censebat comparandum, Petitio, inquit, vestra, Domine Rex, descendit ex bona voluntate, qui vultis gentem vobis a Deo traditam ad salutem suam ordinare. Verum sicut dignum est vestræ maiestati quod poscitis, ita quod iniungitis, incongruum est nostræ saluti, vt animas quas in periculo animæ meæ, & capitis mei suscepi, vendam terreni mercimonij cupiditate, & mittam in perditionem, aut generalem aut specialem, videlicet vbi aut omnes, aut aliqui eorum pereant, & ego pro illis rationem Deo reddam, apud quem nihil valet aurum, nihilque prodest argentum, aut argumentum vanæ excusationis. Quomodo ergo faciam pro vllo munere, quod si facerem pro toto mundo, mihi parum esset, cum pro vno ex eis perdito perirem? Quid enim proficit homini si vniuersum mundum lucretur, seipsum autem perdat, & detrimentum sui faciat? Igitur, carissime Domine, hoc nolite a me quærere quod facere nisi cum perditione mea non possum, quia nullo pretio volo animam meam venundare, quam profecto venalem darem, si vnum ex fratribus mihi commissis mitterem vbi illum perderem, & libentius ego pecuniam darem pro comparandis Monachis quibus valde indigeo, per diuersa loca a me ordinanda, quam pro eorum venditione acciperem. Quod enim Capitulum nostrum in partibus illis timerent, vbi nullum viderent nostrum Monasterium? ad cuius portum applicare valerent, vel constringi possent? Aliud itaque iubere, & sustinete hoc patienter, si non potest fieri cum salute amici vestri quod petistis. Valete. Hoc rescripsit pius Pater Regi illi eximio. Qui primo vehementer indignatus pro eo quod esset repudiatus in prece sua cum tanto munere, post furorem rediit ad mentem, cognouitque hunc hominem Dei vere cunctis præferendum, cui nullus appetitus rerum temporalium dominabatur, quique animarum salutem omni auro incomparabilem censebat, ideoque ipsum nulli omnino potestatis alicuius personæ comparabilem, quia nulla cupiditate a recto calle flexibilem se aut mutabilem præbebat. Conuertit ergo se ab indignatione ad admirationem, repulsam videlicet suam maioris faciens, quam susceptionem fecisset, si exauditus fuisset. Repressit igitur iram quæ irruerat, acquieuitque rationi quam cogitauit, postquam recessit perturbatio mentis. Qui autem noluit Regi credere de periculo animarum, videamus quomodo consuluit in aliis locis animabus quibus potuit.	Hic Cluniacum renouauit, hic fratrum numerum tam intus quam foris plus omnibus prædecessoribus suis ampliauit: hic cellas ædificiis reformauit, hic possessiones terminis dilatauit. Quis beatorum confessorum Martialis & Ægidij Ecclesias religione restaurauit, nisi iste vir beatus? Quis Germani Antissiodorensis & Austremonij Aruernensis, nisi iste vir beatus? Quis beatæ Mariæ Magdalenæ Vizeliacensem Ecclesiam ad ordinis regularis pristinum reduxit statum, nisi iste vir beatus? Hic Pictauis S. Ioannis Euangelistæ cœnobium ab ipsis fundamentis religione fundauit. S. quoque Bertini Confessoris Ecclesiam cum pluribus ipsius Flandriæ monasteriis religione illustrauit. Locum etiam, qui Charitatis obtinet nomen, per virum mirabilis apud Deum & homines gratiæ Gerardum Monachum suum a principio struxit. Parisiis Ecclesiam S. Martini quæ de Campis nuncupatur de canonicali ordine in monasticam transtulit normam. Sed cur fere totam Galliam peragrarem, quam ita Monasteriis perornauit, vt siue in Franciam, siue in Aquitaniam, siue in Burgundiam, immo quocumque per omnes partes eius te vertas, vbique religionem tanti Patris fulgere videas. Sed nunquid in Galliis tantum? an occidentales Prouinciæ prætermittendæ sunt? Quarum singulis quanto Religionis lumine illustrarit, testantur Monasteria quæ pleraque in eis vel ipse construxit, vel ad meliorem statum plurima reformauit.	Qualiter beatus Hugo in patrimonio suo Marciniacensi construxerit nobile scilicet Monasterium Sanctarum mulierum.	Dicamus de studio memorandi semper Hugonis erga lucrum animarum, ex quo feminis quoque Deum quærentibus & sine maritis in seculo derelictis compassus, quos videlicet per eum piscabatur Petrus, in patrimonio suo locum statuit, vbi de naufragio mundi fugere possent quæ vellent, quatenus viris Cluniacum fugientibus & Sodomam relinquentibus, vxores quæ non respicere essent paratæ, inuenirent portum Marciniacum, vbi marcentibus vitiis & corporibus castigatis animæ florere possent virtutibus, & filij spiritales procreari, quod est actus bonus cum filiabus sanctis, id est affectibus sanctis de spiritu paracleto generandis. Erexit ergo ibi basilicam paruam, sed bene compositam, firmisque membris & capite suo atque optime turrito conspicuam. Ad quod Cœnobium nobilissimæ personæ iam venerunt, quæ religiosam duxerunt vitam, bonamque spem suæ salutis post mortem reliquerunt. Quarum sororum tam mirabilem diligentiam habere studuit vt duplicaret misericordiam suam circa earum victum & vestitum, quatenus quo fragilitas sexus maior esset, eo caueret ne vlla eas vrgeret necessitas, vt murmurarent, aut retro abirent, aut corpore, aut corde, atque vxoris Loth similes fierent. Dedit namque præceptum, vt nulli earum licentia daretur equitandi, aut de claustro euagandi postquam semel descenderent, & intrarent gloriosum hunc carcerem. Considerauit enim periculosum nimis fore exitum talem, vt sponsæ Christi quasi venales vltra apparerent, seque mundo præsentando aut concupiscibiles facerent, aut viderent in eo quod concupiscerent. Misertus est enim talibus mundi contemptricibus, quia viris satis facilius quam eis consulitur, cum multa illis pateant loca salubria, istæ autem nusquam pene reperire valeant.	Hoc nempe aduertens bonus Hugo ac prudens, & sic ædificare domum pacis de lapidibus masculinis cupiens, vt non daret coniugibus pereundi occasionem, sed vna manu Hierusalem restauraret, altera gladium teneret, quo se defenderet, ne quod in istis laboraret, in illis non perderet, conuertit ad infirmiorem partem portionem misericordiæ suæ ampliorem, vt illis beneficio spiritali consulens, istis etiam consuleret temporali subsidio, & corporali domicilio, quibus incumbebat promptior & grauior conditio periclitandi.	His igitur prouidit cuncta necessaria & superflua interdixit. Nam rerum suarum procuratores dedit, fratres bonæ solertiæ & probatæ pudicitiæ, qui illis exeundi omnem tollerent occasionem. Officinas construxit valde idoneas, facultates contulit, coemit prædia multa, ornamenta plurima adiecit, pignora Sanctorum præclara, inter quæ etiam brachium sanctæ Agnetis auro & gemmis vestitum, concessit. Sed ne aliquid ordini congruum deesse videretur, etiam religiosam talem personam illis proposuit, quæ verbi diuini eis pabula ministrauit, & vexillum castitatis egregiæ portauit quamdiu vixit. Consummati Monachum testimonij Renchonem nomine, verum Christi Philosophum, qui nouerat & deuotionem prouocare misericordia, & excessus arcere disciplina. De hoc sane Cœnobio suauissima opinio procedens penetrauit omnes fere angulos occidentales. Cluniacensium virorum famam sequatur laus Marciniacensium bellatricum, quæ duos ordines tenere noscuntur, vnum claustralium, alterum inclusarum: vnum quo Cluniacum imitantur, alterum quo heremum æmulantur: vnum cœnobitarum, alterum anachoretarum: vnum quo viris æquiparantur pro viribus suis, alterum quo viros præcedunt, & semetipsas vincunt, in eo quod immobilem stationem in claustro agunt, & a thalamo Christi, cui semel inhæserint, non appetunt separari. Hoc itaque Abbatum speculum, lux monachorum semper memorandus Hugo, monasterium hoc, spiritale gymnasium luctatricum fidelium condidit. Et qui tot animas vænaliores aliis, Deo lucrifecit, & de mundi faucibus abstrahens in sinu patrimonij sui posuit, vt in sinum patriæ cælestis transferendas captaret, quasi gemmas in diademate capitis Aaron, quod maius signum suæ magnæ sanctitatis dare potuit? Si plus boni in mundo non fecisset egregius Pater, nonne sufficere deberet ei ad remunerationem tantæ multitudinis saluatio, tā rarę sanctitatis, tamque paucissimis imitandæ perfectionis? Sed ipse quasi nihil horum fecerit, ita non contentus istis solis, plura apposuit meritorum insignia, atque additamēta bonorum. Quis enim sollicitior de congregationibus quas rexit? quis animarum studium, quis corporum propensius gessit? quis infantum, quis senum, quis infirmorum curam diligentius exhibuit? Quis pueris, quorum victus nimis extenuabatur sub occasione parcitatis statutæ, iuxta beati Benedicti sanctionem deputauit eandem quam cæteris fratribus generalis ferculi & panis mensuram, nisi iste vir, misericordiæ in hoc cœlestis Regis imitator, qui pluit super iustos & iniustos, quod liberalitatis suæ fontem nulli ordini, aut ætati, vel conditioni claudendum putauit, semperque se indigentioribus humilius inclinauit. Et quia de Marciniacensis Monasterij fundatione & constructione diximus, miraculum quod ibi diuina virtute contigit, nullomodo tacendum, interseramus.	Qualiter beatus Hugo diuina reuelatione admonitus Cluniacensis Basilicæ structuram in qualitate, & quantitate meliorauerit.	Iam decurso feliciter iuuentutis stadio Pater sanctissimus Hugo, sexaginta quinque annos a natiuitate gerens, a susceptione regiminis quadraginta numerabat, atque vt assolet, gelida senectus laborum immensitate adducta feruentioris robur ætatis sensim subtrahebat. In id temporis niuea caput respersus lanugine, corpore foris infrigidato, igne S. Spiritus interius suauiter ardebat. Videmus plerosque postquam ad decliuium hoc perueniunt, sibi ipsis esse oneri, mollioribus vti, sollicitudines postponere, indulgere corpori, & morem gerere genuinæ debilitati. Qui vernaculas ætatis molestias emeriti, more militis demulcentes, negotiis vltro renunciant. At victor animus floridi Patris pristinarum memor virtutum, ampliora templi fundamenta quam fuerant, in Cluniaco tunc locare disposuit, consuetas naturæ leges viritim transgrediens, quod sagaci insistens studio mirifice mancipauit effectui. Cumque propinquaret occasui, aulam Imperialem nascentibus filiis inchoauit, & de vita exiturus, ingressuris hospitium præparauit ad Apostolici culminis dignitatem. Affuit tamen stimulus qui eum fortiter pupugit, & adsurgere compulit Architectum nostrum. Nam quidam Abbas Monasterij cui Balma vocabulum est, Gunzo nomine, vir magnæ simplicitatis & honestatis, de Abbate factus claustralis, dum aliquando graui langore paralysis Cluniaci deficeret, itaut ad extrema iam se deuenisse crederet, quadam nocte vidit sibi assistere ipsos Apostolos Petrum & Paulum, cum protomartyre Stephano, quorum primus atque princeps, beatus videlicet Petrus, postquam ab ipso, qui essent requisitus, & suum nomen atque sociorum edidisset, sic est exorsus: Surge frater ocius, & Hugoni Abbati huius Ecclesiæ hæc nostra defer mandata. Angustias basilicæ nostrę fratrum multitudo ferre vix potest, & volumus vt ampliorem Abbas ipse ædificet, nec de sumptibus diffidat, nostrum erit prouidere de omnibus quæ huic operi necessaria fuerint. Cui ille, Legationem, inquit, istam suscipere non audeo, quia neque fides verbis adhiberetur. Et Apostolus Petrus. Huic legationi tu præ cæteris es electus, vt ex collata tibi sanitate fides verbis accedat. Adiecit etiam addendos ei septem annos si fideliter impositam sibi perageret obedientiam, beatum vero Hugonem si parere differret, incommodum quod relator euaserat, subiturum. His dictis ipse funiculos tendere visus est, ipse longitudinis atque latitudinis metiri quantitatem. Ostendit ei etiam basilicæ qualitatem fabricandæ, menti eius & dimensionis & schematis memoriam tenacius hærere præcipiens. Expergefactus frater pro quo tabulæ funereæ sonus expectabatur, Abbati se sospes obtulit. Referuntur ex ordine quęcumque monacho dicta fuerant, vel ostensa. Qui cum videret fratrem sospitem factum post visionem, cui morbus interitum minabatur, & audisset in se reuoluendum langorem si retardaret operis inchoationem, nec cœlestem opem defuturam si inciperet, credidit, adquieuit, incepit, & Deo iuuante habitationi gloriæ Dei tantam ac talem basilicam intra XX. annos construxit, vt capaciorne sit magnitudine, an arte mirabilior, difficile iudicetur. Hæc eius decoris & gloriæ eius, quam, si liceat credi cœlestibus incolis in huiusmodi vsus humana placere domicilia, quoddam deambulatorium dicas Angelorum. In hac velut eductos de carcere Monachos refouet libera quædam planicies, ita se monasticis accommodans institutis, vt angustia chori necesse non sit permisceri ordines, non stationes confundi, vel foras quemlibet euagari. Verum omni die quasi Pascha celebrant, quia transire meruerunt in quandam Galilæam, & libertatis nouæ gaudio lætari, non murmurantes depressura, sed gratulantes ex latitudinis copia, qua possunt vacare contemplationi diuinæ absque tristitia. Supersunt plurima quibus dicendis occuparemur, nisi loca diuinis adscripta obsequiis plus laudis ex habitantium merito, quam ex manu artificum sortirentur. Quod profecto huic de qua loquimur structuræ accessit, quæ cum splendidissima sit ingenio opificis, multo est ex suo habitatore splendidior. Vtriusque autem gloriæ, gregis scilicet & loci, beatus Hugo sollicitus institit procurator coram Deo & eius Angelis, pura dicturus conscientia, Domine dilexi decorem domus tuæ, & locum habitationis gloriæ tuæ. Eius enim sanctissimo ducatu, egressa de Ægypto multa animarum millia, sacrificium contribulati spiritus, & hostiam laudis Deo exercituum, in hoc obtulere deserto, facti sanctificatio Domini, & funiculus hereditatis eius. Quippe sicut in captura piscium, piscator diuersis nititur instrumentis, sic ad salutem animarum, filius prudentiæ diuersis incedens viis, omnibus omnia factus, vt omnes lucrifaceret. Ei semper hamus pependit, semper missa in mari retia, semper ad littus quietis & vitæ parui pisces & magni educti sunt. Semper enim sub eo & per eum iuxta illud Isaiæ, Lupus habitauit cum Agno, & Pardus cum Hœdo confidenter accubuit. Cum his nimirum quæ de populo accesserunt, tam patienter iugum Domini sublimes pertulere potestates, vt eos nec fastu generis, nec insolentia premerent potestatis. Quanto quisque maior fuerat, tanto in omnibus humilior. His autem quæ timore defecti monachum profiteri verebantur, prouidus Pater ita monasticam temperabat disciplinam, vt etiam deliciis assueti, eam sine querela sustinerent.	DE HAC SANCTA FVNDATIONE, & eiusdem reuelatione, Versus.	Petrus cum Paulo, Protomartyr Stephanus ægro	Astant Gauzoni, dicentes huic morienti,	Gauzo surge cito, sta sanus, nuncius ito,	Abbati nostrum mandatum ferre memento;	Sic faciat templum, quo tantus grex Monachorum	Gaudeat assiduo modulamine psallere Christo.	Gauzo beatorum retinens mandata piorum	Ex iis nil celat, Hugoni cuncta reuelat.	Verbis Gauzonis deuotio credit Hugonis.	Hoc igitur fundo toti mirabile mundo	Ædificat templum largum, sublime, venustum	Iste Pater sanctus, quo non est sanctior vllus,	Fundat opus virtute Dei, non arte virili,	Fama loci tanti, quæ mox diffusa per orbem	Ad se cunctorum trahit affectus populorum.	Quam discretus fuerit beatus Hugo erga Guigonem Comitem, ante conuersionem deliciose viuentem.	Hvius rei Guigo Comes testis, & exemplum fuit: vir scilicet indulgentius a puero educatus, & frequentatas a cunis delicias indocilis abdicare. Quem cum etiam vestes agninæ vlcerarent, nihilque præter aduenarum murium pelliculas aut sericos cultus ad nudum pateretur, ad tolerandum tātum quorumlibet amictuum asperitates, beatus Hugo circumspectis eum dispensationibus informauit. Quippe ne calamum quassatum contereret, facto monacho, mollium indumentorum vsus est permissus: qui desuper habitu regulari tegebatur. Sanum profecto consilium, quo præuiderat sapiens Abbas, tyronem Christi pudore cultum molliorem positurum, & ægre laturum, quandoque solū in spiritali militia inertiæ argui: qui in seculari semper cum melioribus certasse dicebatur. Quod ita contigisse, Comitis conuersatio indicauit. Repente namque mutatus, abiecto dispensationis indumento nouas carni cruces indixit, certansque bonum certamen, beato fine donatiuum meruit sempiternum.	De humilitate Hugonis Ducis Burgundiæ.	Vidimus & Hugonem Ducem prius Burgundiæ, & post militiæ spiritualis signiferum, qui solebat calceos vngere fratrum, seque ita despicere & humiliare, vt omnes viles personæ stuperent, cum sub se viderent Principem talem se sternere. Hic post certamen quod gessit, sustinendo etiam corporalem cæcitatem, tandem obtinuit æternam quam meruit lucem, & suaueolentia nobis exempla reliquit.	De conuersione & conuersatione Guidonis Comitis Matisconensis, & eius bono fine.	Porro venerabilis Guido ex Comite Matisconensi factus a radice pauper Christi, obtulit Deo tam perfectæ conuersionis holocaustum, vt vxorem cum filiis traheret post se in odorem cœlestium virtutum. Qui cum tenuisset ad tempus regendum Cœnobium Siluiniacense, ex voluntate sancti Patris domni Hugonis absolutus ad claustrum rediit, ibique post legitimum cursum religiosam vitam mutauit, potius quam terminauit, quia in bono fine recedens, summi boni participium adeptus est, sicut vera fide credimus.	Qualiter beatus Hugo tempore famis mandauerit sanctis Apostolis Petro & Paulo, vt Conuentui Cluniacensi necessaria prouiderent, & quam efficaciter & super hoc obedientes extiterint.	Cvm tanta esset penuria panis, vt conuentus subsistere non posset diutius, nisi illi citius succurreretur, & domnus Abbas apud ancillas Domini sui maneret, vt earum facies spirituales instar cœlestis speculi decorādas ablueret, atque illustraret, venit nuncius ad eum directus qui illi referret tantæ tamque intolerabilis pondus inopiæ. Tunc vero quam fidelis esset vir, spei diuinæ opibus locupletissimus minime celauit, qui fiducia in Deo sumpta, mandauit beatis Apostolis Petro & Paulo per eundem legatum, viua voce dicturum, vt curam agerent domus suæ, & plebis suæ; & si boni Duces ac Principes tanti exercitus ad tituli sui patrocinium collecti eatenus fuissent, ne esse desinerent; neque hostibus munitionem suam, quasi tueri non valentes, tanto inhonestius traderent, quanto apud fontem bonorum omnium potentiores existerent, ne videlicet propter vicarium debilem & incompetentem, pascendæ huiusmodi familiæ clauum desererent paternitatis suæ. Non enim paupertas œconomi sufficeret ad excusandas eorum diuitias, nec imputaretur seruo, sed dominis, si contingeret gregem dispergi ex negligentia pastorali. Quid plura? Nuncius rediens ante altare principale, iniunctam perhibuit legationem, non illi respondens qui miserat, sed disputans cum eis ad quos missus fuerat absentibus tanquam præsentibus. Vtrum audierint non determino, non dubito Deum audiisse, qui pro Apostolis suis ita respondit, vt congruum fuit suæ Majestati. Nam repente affuit tantæ benedictionis copia, quæ sufficeret explendis necessitatibus non illius temporis solum, imo & totius anni illius defectiui, cuius pars illa fuerat, quæ intercessores & patronos excitauerat dormientes.	De aduentu Domni Petri Damiani Hostiensis Episcopi, ad Cluniacensem Ecclesiam, & qualiter beatus Hugo indiscretæ eius reprehensioni congruo & sufficienti satisfecerit responso.	Tempore quodam necesse fuit sancto viro pro tuendis filiis ad Ecclesiam matrem recurrere, & Romanæ Sedis patrocinium aduocare. Quapropter vrbis illius refugium petens magno labore & difficultate a latere Papę auulsum domnum Petrum, Hostiensem videlicet Episcopum, cognomento Damianum, obtinuit, vt sibi daretur pro magno Petro præliaturus, & aduersarios prostraturus mirabili sua prudētia atque facundia. Erat namque vir ille abstinentiæ singularis vsu, & ferreorum vinculorum nexu vndiq. sic attritus, vt vix posset inueniri modus quo eius corporis imbecillitas foueretur, ad equitandi onus graue vtcumque tolerandum. Et quia leui plerumque scandalo offendi poterat, necesse habebat sæpe aliqua satisfactione placari. Ad quam rem venerabilis Hugo ita se inclinabat, vt eius annum reformaret ad tranquillitatem, ac si alter Martinus esset, qui nihil putaret indignum, quod humilitas agendum suaderet. Cum ergo venisset Cluniacum alter ille Gregorius, per eloquentiæ vbertatem, non tamen per Apostolicæ vitæ æqualitatem, vidissetque humanitatem & disciplinam, virgamque & baculum contulisset, cœpit hærere ac stupere, qualiter sancti esse, aut sanctos institutores habere possent, qui tantis abundarent bonis: & rursum quomodo non sancti esse possent, aut perire, qui tam deuote sustinerent tam graue pondus laboris, & custodiam monasticæ disciplinæ. Aliquando sane iudicabat ciborum copiam, aliquando mirabatur hanc ieiunantibus deesse gratiam, quam illos habere videbat. Verumtamen si fieri posset, sicut ipse dicebat, vt vtraque virtus obedientiæ & abstinentiæ sociaretur in eis, tum profecto nihil Apostolicæ defuturum perfectionis. Qua de re conueniens domnum Abbatem obsecrabat, vt a sagimine duabus saltim feriis se suspenderent, qui in cæteris tam perfecti essent, vt Anachoretis nihil deberent. Cui venerandus Hugo discretionis custos egregius, Si, inquit, pater charissime, vultis augere nobis coronam mercedis, per additamentum ieiunij, tentate prius nobiscum pondus laboris vel per octo dierū spatiū, & deinceps ęstimabitis quid adiiciendum censere debeatis. Nam quamdiu non gustaueritis pulmentū, nescire poteritis quid exigat condimentum salis, & si non adhibueritis saltem minimum digitum vestrum, nequaquam iudicare de onere fraterno discrete ac digne valebitis. Quibus ille auditis, sentiens fascis huiusmodi grauitatem suis viribus importabilem, cessauit a petitione ingrauandi ponderis, & semetipsum cœpit repercutere vnde alios ferire voluit, quia sagitam ad eos sine suo vulnere nequiuit dirigere: intelligens magnum esse pensum illud, ac debere sufficere quod apprehendere ipse non posset, qui in tanto videbatur stare virtutum culmine. Eruditus itaque præsul multo eruditior rediit quam venit, magnumque thesaurum fugiendæ inanis gloriæ, & capessendæ veræ humilitatis secum reportauit.	De abstinentia S. Hugonis.	De cibo itaque sicut & de cæteris discretus erat Christi famulus Hugo, nec palam respuendo, nec carni ad libitum consulendo. Verum de abstinentia potus aliquantulum indiscretus videbatur: per quam agebat, vt omni inedia grauiore siti vreretur corpus, quod sine aliquo suffragio potus vesci cogebatur. Quis igitur Petrus Damianus ferre hoc posset, vt sibi hanc consuetudinem cruce omni arctiorem indiceret, ne inter prandendum haberet bibendi licentiam, sed quasi lapides sine cæmento, ita siccas escas misero ventri ingereret, sitimque irritaret iugiter accendendo, nec illi vel modica potatione consuleret? Hæc ergo pugna spontanea vino præsente sitis ardore cruciari, luce clarius indicat, quia virtus abstinentiæ magna fuit in illo, qui materiam in qua est luxuria sic timebat, sic deserebat, sicque tandem peracto sitis certamine, seruituram, non dominaturam victrix facta admittebat.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	MEMORANDA QVÆDAM DE S. HVGONE CLVNIACENSI ABBATE.	??	EX EPISTOLA HVGONIS MONACHI ad Pontium itidem Abbatem Cluniacensis Cœnobij.	PATRI serenissimo Cluniacensi Abbati Pontio domino suo seruus Hugo. Dum tuam, Pater, excellentiam penso, iniussus coram te loqui non audeo. Sed quoniam memoranda quædam de magno Hugone sancto præcessore tuo tacita video, si tua iubeat me fari dignatio, pauca de plurimis, parua de maximis, breui expedio. Ista quidem diffusos Scriptores illos miror obmisisse, qui de eo tanta volumina conscripsere. Quæ refero, præsentibus notissima sunt, sed posterorum memoriæ, vt iubes, mandata sunt. Beatus Hugo ad Francigenas, eos visitaturus, olim exiuerat. Veniens autem Belluacense territorium, intrauit Gornacum super Aronam fluuium. Ibi eum Albertus vir illustris honorifice suscepit. Vxor viri nomine Ermengardis, & ipsa toto hospiti reuerenter occurrit. Quam sanctus vt vidit, prophetico afflatus spiritu dixit. Domina, tu grauida es, filium paries, qui sic, vt Deo placuerit, Monachus erit. Audiens mulier quæ de se ante non nouerat, mirabatur. Præsentes audita signantes oracula, lætabantur. Postmodum iuxta serui Dei verbum, grauida illa peperit filium. Creuit puer, & armatorum deputatus officio, militiam adeptus, vt id hominum genus male consueuit, perniciosus euasit. Interea sanctus plenus dierum pariter & virtutum, diem in Domino clausit extremum. Erat tunc in Italia apud Papiam decus Pontificum Godefredus Ambianensis Episcopus, doctrina præclarus, sanctitate perspicuus. Dum itaque beatus Hugo præsenti vita defungitur, æterna donatur, vidit Episcopus ad procedendum conuentus eximios præparari cum luminaribus, & cæteris quæ in processione solemniter solent exhiberi. Episcopo inquirenti quis esset, quem tantæ triumphus gloriæ expectaret: Responsum est quia ad deducendum Dominum Hugonem Cluniacensem Abbatem, illa sanctorum deuotio festiua procederet. Quod cum Episcopus admirans sociis reuelaret, tempusque quo id viderat annotaret, in Galliis reuersus, eodem inuenit tempore in Cluniaco sanctum migrasse, quo sibi fuerat monstratum Papiæ. Postquam vero sanctus decessit, tu feliciter electus, & in officium tanti Patris digne subrogatus, Domino ducente ad supradictas Franciæ partes descendisti. Vbi pro tua illa nobili consuetudine, quibusque bona prædicans, istum de quo sanctus prædixerat, iuuenem inuenisti, inuentum vocasti, vocatum eduxisti. Ipsum in Cluniaco Monachum nomine Landricum plurimis annis vidimus bonis pollentem moribus. Sic, Pater benignissime, sic præcessor tuus Abbas Hugo sanctissimus, quem plurimum dilexisti, immo quem diligis, sic inter alias virtutes suas etiam prophetia claruisse probatur: sic in sui dissolutione corporis, Pontifici reuelatus, supercœlestium conciuis esse dignoscitur. Sed mea modo sileat paruitas, tua magis ista quam alta sint, perpendat charitas. De hac enim altitudine loqui, ego tam infimus timere debui. Anno denique Verbi de Virgine nati M. CXVIII. defuncto Papa Paschali, qui Romanæ sedis apicem X. & VIII. annis, & eo amplius gubernauit, assumptus est electione Catholica, & consecratus est Gelasius Papa vir adprime eruditus, eleemosynis largus, consilio prouidus. Hic Henrico IIII. Romanorum Imperatore contra Ecclesiam sæuiente, declinans ad mare, descendit, nauigio Gallias expetiuit. Tibique primum Cursore a Pisis emisso, suum prænunciari fecit aduentum. Te enim, Cluniaci scilicet Abbatem, in partibus Galliarum habet Pontifex Romanus proprium & specialem filium. Huic apud Sanctum Ægidium occurristi, huic & multo comitatui suo equitaturas, & alia quam maxima elegantissime ministrasti. Hūc pro maris molestia infirmatum, in tuæ solo natiuitatis, quod pater tuus Petrus potens & nobilis Comes Merguliensis iuri Apostolorum Petri & Pauli contradidit, & inde accepit, tu Papam officiosissime confouisti. Qui denuo conualescens, & Cluniacum suam peruenire desiderans, Lugdunum Galliæ pertransit, Matisconam descendit, vbi grauissima ægritudine confectus se Cluniacum perferri instantissime præcepit. Quo deportatus, summaque reuerentia susceptus, completo episcopatus sui anno I. & diebus iiij. in medio fratrum circumstantibus Episcopis Cardinalibus in propria domo, proprius Pastor in pace Cluniaco quieuit. Post hunc reuerendus Wido Viennensis Archiepiscopus ab Ecclesia Catholica est in Clun. electus, sicque in Papam Calixt. ordinatus. Hic terrenæ nobilitatis celsitudine præcellit, sed cœlestium nitore charismatum pulchrius elucescit. Hic secundo Cluniacum rediit, ibique festum Dominicæ Circumcisionis & Apparitionis deuote peregit. Qui dum inter cætera sæpius ageret de vita & miraculis B. Hugonis, non quorumlibet chartulas super his profusius exaratas attendit, sed personas authenticas in medio Cluniacēsis Capituli præsentatas, de sancto quæ viderant & audierant validius attestatas, gratanter accepit. Episcopis vero & Cardinalibus pariter assentientibus ad laudem & gloriam Domini nostri Iesu Christi natalem tanti Confessoris tot & tantis virtutibus approbati festiuum fieri Papa decreuit. &c.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	DE QVIBVSDAM QVÆ statuta sunt a beato Patre Hugone.	??	??	AVTHORITAS diuinæ legis nos admonet, vt in domo Domini, quæ est Ecclesia fidelium, vnusquisque deuotorum pro viribus a Domino sibi collatis aliquid offerre studeat, ne scilicet vt piger seruus, pro talenti absconsione, iure a Domino damnetur: sed potius cum bono seruo pro lucro fideliter multiplicato, digna mercede remuneretur. Quocirca venerabilis Hugo, huius sancti Cluniacensis Cœnobij Abba, non modo in monastica religione, verum etiam in diuinis officiis per Dei gratiam ad meliora prouehendis tota animi industria solerter inuigilans, decreuit cum communi fratrum consilio, vt in die sancto Pentecostes, hymnus, Veni creator Spiritus, in hora tertia decantetur, qui videlicet minime antea canebatur, quo scilicet eiusdem paracliti, id est, consolationis visitatione compungi, amore inflammari, & gratia mereamur illustrari. Vtq. huic tam saluberrimæ orationi bonum eleemosynæ suffragetur, constituit vt ipso die abundans refectio a magistro Ecclesiæ custode pauperib. exhibeatur, de pane, vino, & carne, tali ratione vt quantus in festiuitate fuerit numerus fratrum, tot etiam pauperes reficiantur. Sin vero numerum fratrum pro se scire nequiuerit, a ministro refectorij, vel a custode infirmorum, eorum numerum discat. Et vt tam boni operis præmium a Domino consequeretur, decretum est, vt ipso die ad maiorē Missam post primam Collectam Missæ familiaris, Omnipotens sempiterne Deus, pro eo sub silentio dicatur a Sacerdote. Huius itaque præcepti roboratoribus atque obseruatoribus pax, salus, & gratia a Deo Patre, & Iesu Christo filio eius, & Spiritu sancto Paraclito. Contemptoribus vero ac violatoribus ni cito pœnituerint, ira eiusdem omnipotentis & æterni iudicis, ignis etiam inextinguibilis æterna damnatio. Decretum est etiam ab eodem Patre cum consensu fratrum, generale officium fieri singulis annis, feria v. post octauas Pentecostes, pro cunctis in cimiterio huius loci quiescentibus, itaut sicut in festiuitate omnium sanctorum agitur, dicto vespere omnia signa pulsantur pro vesperis, ac post cœnam pro officio, & in sequenti die pro Missa in qua Tractus, De profundis, a duobus Cantoribus canatur, cunctique Sacerdotes qui illo die cantauerint Missam, Deus cuius miseratione, specialiter pro illis cantent, & alij Psalmos VII. ac XII. pauperes reficiantur, & quicquid eadem die de refectione remanserit, eleemosynæ tribuatur. Sed & per omnia loca huic loco subiecta, hoc idem agi pro cuiusque loci cimiterij defunctis sancitum est; videlicet vt in Monasteriis, vbi congregatio fratrum est, nec minus hoc perficiatur. Sed in Cellis vbi non plus quam v. aut iij. commorantur, si tot pauperes reficere nequeunt, saltim vel quot sunt fratres, tot pascantur.	DE PIISSIMO PATRE HVGONE Cluniacensi Abbate, Prosa.	Personemus solemni gaudio, Hugonis laudes cum tripudio,	Qui ex primis ortus Burgundiæ nobilium celsa progenie,	Resplenduit claris natalibus, sed clarior fuit virtutibus,	Intrans claustra Cluniacensium, spreuit opes & mundi gaudium.	Factus Abbas vocante gratia, tanta domum rexit industria,	Vt diffusa crescat virtutibus cunctis pene Europæ finibus.	Hic in sede Capitularia cum sedebat, Christi pręsentiam	Hildebrandus videre meruit, qui post Papa Romanus claruit.	Hic Dæmonem expulit precibus a Stephani Papæ conspectibus,	Sub sancti Spiritus præsentia fugauit Heduæ Dęmonia.	Tectus æger eius pellicea, mox exuit lepræ contagia.	Hoc testatur factum Vasconia, multa sanctum colens frequentia.	Parisius Hugo descenderat, qua Robertus debilis aderat,	Pius Pater debilem precibus releuauit turbis mirantibus.	Sæpe vidit cordium abdita, prophetiæ nouit abscondita.	Nunc cœlorum sublimis in gloria, nos adiuuet iugi clementia.	Alleluya.	PETRI VENERABILIS RYTHMVS de eodem sancto Hugone Abbate Cluniacensi.	Hvgo pius Pater clarus prosapia,	Extat præclarior virtutum gratia.	Clausus adhuc latet matris in vtero,	Immolat hostiam sacer pro puero:	Index in calice magni miraculi,	Imago cernitur ipsius paruuli.	Si quærat aliquis, quid inde sentiam,	Præsignat hostia futura hostiam.	Hinc puer nascitur, & natus alitur,	Ætatis ordine vires assequitur.	Corporis viribus sat iuuenilibus,	Ardenti studio studet virtutibus:	Contemnit seculum, & eius gaudia,	Cognoscens omnia cito labentia.	Mundo renunciat, se Deo sociat.	Sic terram fugiens cœlis appropiat.	Diuino postmodum afflatus spiritu,	Mutato pectore mutatur habitu:	Intra Dominica manet ouilia	Christi cum ouibus ouis egregia.	Pastoris nutibus obedit sedula,	Nil horum præterit quæ iubet regula.	Forti conamine calcat superbiam,	In sapientia vincens maliciam.	Tulit iustitiæ sanctam esuriem,	Beatam sequitur Christi pauperiem.	Processu temporis crescens virtutibus,	Ipsis apparuit mirandus senibus,	Mundo iam mortuus Christo se viuere,	Sancto mortalibus demonstrat opere.	Hinc pastor moritur, ouis præficitur.	Pastoris strenue vices exequitur.	Edocet subditos verbis & actibus,	Se donans specimen bonorum omnibus.	Dirus ad scelera misericorditer	Vtrumque temperans, fit æquus arbiter.	Vt prudens medicus perungit languida,	Quæ salus abiicit, præcidit putrida.	Non illum extulit sedes superior,	Qui mente permanet cunctis inferior.	Magister mitium, pater humilium,	Locat hunc humilem loco sublimium.	Ex dono Spiritus augetur sanctitas,	Legis perfectio, non deest charitas.	Aluntur pauperes mente promptissima,	Quæ dentur dat Deus manu largissima.	Vestitur nuditas Christi, vel pauperum,	Accrescit cumulus bonorum operum.	Hic venerabile Cluniacensium	Plus priscis patribus ditat Cœnobium.	Illius studio creuit religio,	Creuit & numerus fratrum collegio.	Hanc domum Dominus rebus amplificat.	Sic quantum diligat Hugonem indicat,	Beata seruitus tot parans redditus	Dum seruit, imperat vir Deo subditus.	Non tantum studio contentus, practico	Intendit ocio vitæ theoricæ:	Marthæ sollicitus implet officium,	Audit cum Maria Christi colloquium.	Cum Lia filios Deo multiplicat,	Quos Dei cultibus deuotus applicat:	Cum Rachel sterili, sed pulchra facie,	Subtili cælica rimatur acie.	Iugi silentio iungitur lectio,	Nec deest lachrymis feruens oratio.	Sacrant frequentia hunc sacrificia,	Quæ dum sacrificat, ipse fit hostia.	Quæ addam amplius eius operibus,	Cum hæc plus niteant cunctis sideribus?	Nam eius opera sunt velut sidera,	Quæ propter numerum manent innumera.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	VETERVM DE S. HVGONE ABBATE CLVNIACENSI VI. TESTIMONIA.	??	AVTHOR VITÆ S. ARNVLPHI SVESSIONENSIS Episcopi apud Surium, tom. 4. c. 29.	CONSTITVERAT autem vir sanctus Cluniacū, Monachorum deuotione conspicuum Cœnobium, clam perlustrare: sed fama virtutis comes, non permisit eam latere. Namque Abbas Hugo vir cum primis religiosus, eius comperto aduentu, collecto Monachorum exercitu, admodum honorifice ei obuiam processit, & cum multa veneratione eum excepit, non tam propter Episcopatum, quam superioris vitæ merita, ipsi non ignota. Sedulus autem explorator eum illic manentem obsedit, non ex curiositate, sed sanctæ charitatis feruore e scripturis quæstiones ei proponens, earumque solutiones ab ore eius eliciens: vt hac ratione posset cognoscere, vtrum promptus esset ad proferenda de thesauro suo noua & vetera, ne commissa illi Ecclesia, minus quam par esset, spiritali doctrina aleretur. Deniq. id inde consecutum est, vt quem pius Abbas Hugo zelo charitatis idiotam & agrestem esse antea pertimuerat, eum doctrinæ fructibus abundare, & orationis facundia non mediocriter pollere, non sine multo gaudio expertus sit. Libet autem eius Hugonis vel breuissimam hoc loco historiam inserere. Fuit corpore & animo castissimus, eleemosynis & orationi iugiter intentus & addictus, monasticæ disciplinæ custos & promotor instantissimus, perfectorum Monachorum & personarum Ecclesiastico cultui idonearum nutritor perpetuus, sanctæ Ecclesiæ procurator & propagator mire feruens.	Goffridus Abbas Vindocinensis lib. 4. Epistolarum, Epistola II. ad Pontium Abbatem Cluniac.	Venerabilis prædecessor vester, vir piæ recordationis, domnus HVGO sibi & Monasterio Cluniacensi nos diligenter alligauit. Et postea. Illud vobis veraciter dicimus, vt si quid prædictus frater contra nos egit, si tamen ad nos venerit, pro amore vestro, & pro anima gloriosi viri domni HVGONIS, qui nos, cum nec serui eius fieri digni fuissemus, suos charitate filios fecit, illi totum, & toto corde dimittimus.	Gregorius VII. Papa. Epistola ad Giraldum Hostiensem Episcopum, & Raimboldum Subdiaconum in legatione Gallica constitutos.	Qvia vero hunc confratrem nostrum, videlicet Vgonem Candidum in partes illas dirigi, tempus & rerum competentia postulasse videbatur; prudentiam vestram omnino exoratam esse volumus, quatenus VGONEM Cluniacensem Abbatem, & totam Congregationem fratrum, ita ad pacem, & integram huius dilectionem flectere, & coniungere studeatis, vt auxiliante Deo, nihil in illorum mentibus, quod diuisum, aut dissenssionis nube sit obtectum, relinquatis.	Concilium Rhemense sub Leone Papa IX.	Diaconus sermonis cursum ad Abbates, qui aderant, vertit, eosque ne forte & ipsi in ouile Dominicum aliunde, non per ostium introissent, confiteri admonuit. Primus sancti Remigij Abbas Herimacus surrexit, seque ab huiusmodi culpa congrua responsione purgauit. Deinde domnus Hugo Cluniacensis subsequutus, hanc purgationis suæ rationem subintulit, dicens: Pro adipiscendo Abbatiæ honore, Deo teste, nihil dedi vel promisi, quod quidem caro voluit, sed mens & ratio repugnauit.	Vita Gregorij Papæ VII. tom. 3. Concil. gener. part. 2.	Idem sancto Hugoni Monasterij Cluniacensis Abbati Christum assidere, quidque agendum, vel dicendum foret, eidem suggerere vidit.	Ordericus Vitalis in Histor. sui temporis.	Cluniacū perrexerat [Robertus Abbas postea Vticensis] vbi tunc Monasticæ phalangi Hugo Abbas, temporibus nostris speciale Monachorum decus, præerat.	Petrus Damianus lib. 2. Epist. epist. 8. ad Hildeprandum S. R. E. Archidiaconum Cardinalem.	Præterea nomen tuum in quanta benedictione fuerit apud labia mea, saltem domnum Cluniacensem, qui tibi non est ignotus, inquire. Nam dum super te aliquando disputarem: Nescit, inquit ille, tantam tibi sui amoris inesse dulcedinem. Quam profecto si nosset, incomparabili penes te amore flagraret.	Paschalis II. Papa in Diplomate quodam MS.	Paschalis Episcopus seruus seruorum Dei, dilecto in Christo filio Theobaldo Priori Monasterij S. Martini, quod de Campis dicitur, salutem & Apostolicam benedictionem. Religiosis desideriis dignum est facilem præbere consensum, vt fidelis deuotio celerē sortiatur effectum. Tui ergo desiderij, fili charissime, postulationibus annuentes, B. Martini Monasterium, cui ex venerabilis fratris nostri HVGONIS Cluniacensis Abbatis institutione præsides, præsentis decreti auctoritate munimus, &c. Datum apud Monasterium S. Dionysij per manum Ioannis S. R. E. Diaconi Cardinalis ac Bibliothecarij. II. Kal. Maij. Ind. XV. Incarn. Domini anno 1108. Pontificatus autem domni Paschalis II. Papæ anno octauo.	Chartularium S. Martini de Campis in Charta de Gonissa.	Hildiardis de Gonissa dedit Ecclesiæ S. Martini de Campis septem arpennos terræ, &c. Gaufrido Parisiensi Episcopo adhuc viuente, domno HVGONE Cluniacensi existente Abbate, domno Vrso de Campis priore, anno incarnati Verbi 1094. Et in Charta de Vozua. Hugo filius Frederici dedit Ecclesiæ sancti Martini de Campis, quæ sita est extra muros vrbis, & Cluniacensibus Monachis Deo in ea seruientibus, villam quæ Vozua dicitur, &c. anno Dominicæ incar. 1096. indict. IV. regnante Philippo Rege Francorum, imperante Cluniacensi Congregationi domno HVGONE Abbate, & Willelmo existente Episcopo Parisiacæ Ecclesiæ, viuente domno Vrsione de Campis priore.	Albertus miles in Charta de Mouciaco.	Notum sieri volumus Christi fidelibus futuris & præsentibus quod Albertus miles dedit Ecclesiæ Cluniacensi, quæ fundata est in honore Apostolorum Petri & Pauli, sub qua Ecclesiæ beati Martini, quæ dicitur de Campis, Ecclesiam de Mouciaco, quæ dicitur beatæ Opportunæ, cum atrio & appendiciis suis, sicut Clerici eam tenuerant, qui in ea deseruierant. Hoc autem fecit Albertus in communi Capitulo cum filio suo Hugone, coram domno Vrsione Priore, & Congregatione, statimque coram cunctis, qui aderant, donum posuit super sanctum Altare. Hoc etiam fecit Albertus ille consilio domni HVGONIS Abbatis. Nam litteras eius libenter suscipiens, eiusque mandatis obediens, Epistolam sibi ab eo missam in supradicta Ecclesia sancti Martini reliquit, quam pro auctoritate, in libro, quo continetur Regula sancti Benedicti, domnus Vrsus Prior inscribi iussit, &c.	Adam filius Alberti in Charta de Nuisello.	Notum sit tam præsentibus, quam futuris, quod domnus Adam filius domni Alberti dedit pro remedio animæ suæ, suorumque antecessorum, Cluniaco, videlicet sanctis Apostolis Petro & Paulo, vbi domnus HVGO Abba videtur magis prodesse quam præesse, Ecclesiam de Nuisello, cum omnibus appenditiis suis, &c.	Sigebertus Gemblacensis ad annum 1048.	Vir Religiosus in Christo dormit Odilo Abbas Cluniacensis, cui HVGO successit. [Et ad annum 1087.] HVGO Abbas Cluniacensis pietate insignis, discretione præcipuus, sanctitate & religione clarus habetur.	Gesta Consulum Andegauensium MS. In Gossrido Barbato, qui locum Maioris Monasterij suo dominatui subiugare volebat.	His peractis etiam ad Abbatem Cluniacensem recolendæ memoriæ virum, HVGONEM nomine, suam petitionem direxerunt, suppliciter exorantes, vt ipse & sancta Cluniacensis Congregatio, pro tanta persecutione mitiganda Dei clementiam precarentur: insuper vt ipse Abbas locum Maioris-Monasterij cōsolari sua præsentia dignaretur. Qui benignus vt erat, petitioni eorum benigno animo acquieuit. Cumque Maiori-Monasterio peruenisset, cōsolatus est fratres, & Turonis ad Comitem sunt prosecti, cuius pedibus prosternati eum, vt ab illa persecutione iam cessaret, precabatur humiliter, sed incassum. Nam Comes in suam sæuitiam obstinatus, nec lacrymis flexus est Monachorum, nec Abbatis precibus acquieuit, nec se vel modice a persequendis Monachis temperauit. Quibus ad Monasterium redeuntibus Abbas quoque reuersus est Cluniacum, Abbate Maioris-Monasterij comitante.	Aimoini continuator, lib. V. de gestis Francorum cap. 48. ad annum millesimum octogesimum secundum.	Illo in tempore Rex, [Philippus] ammonitus diuina inspiratione, ab Ecclesia beati Martini de Campis Clericos Deo & altari minus honeste ibi seruientes remouit: & eundem locum iurisdictioni Monasterij S. Petri Cluniacensis tribuens, ibidem Monachos instituit, S. HVGONE præfatum Monasterium, Cluniacense videlicet, regente.	Guillelmus de Nangiaco Monachus S. Dionysij in Chronolog.	Obiit domnus Odilo Abbas Cluniacensis, cui Hugo successit anno millesimo quadragesimo nono.	Matthæus Paris, in Willelmo II. Anglorum Rege, sub annum MC.	Anselmus Cantuariensis Archiepiscopus ob illius tyrannidem trans mare pulsus, a Roma Marcenniacum venit, circa Kalendas Augusti, vt sancti HVGONIS Cluniacensis Abbatis colloquio frueretur. Vbi cum de rege Willelmo inter eos sermo haberetur, Abbas ille venerabilis Archiepiscopo respondens, sub testimonio intulit veritatis: Proxima nocte præterita vidi Regem illum ante thronum Dei adductum & accusatum, & a iudice damnationis in illum sententiam promulgatam.	Chronicon Lemouicense MS.	Porro S. Odiloni substitutus est Hugo venerandus vir miræ religionis, & præcipuæ sanctitatis. Et statim postea. Anno 1108. sanctus Anselmus Cantuariensis Archiepiscopus, & sanctus Hugo Cluniacensis Abbas migrauit ad Dominum. Et iterum, ad ann. 1120. Antissiodorensem regebat Ecclesiam hoc tempore domnus Hugo sancti Germani prius Abbas, sancti Hugonis Cluniacensis Abbatis nepos, vir virtutum sanctarum insignis, & perpetuo memorandus.	Vincentius Bellouacensis lib. 26. Specul. Histor. cap. 3.	Hoc tempore obiit sanctus HVGO Cluniacensis Abbas, cui successit Pontius. Et cap. 9. De Abbatibus Cluniacensibus a primo vsque ad hunc Hugonem facti sunt hi versus.	Ordine Berno prius, stat honore beatior Odo,	Post suit Aymardus, Maiolus forma virorum,	Igneus ardentem vix cohibens animum.	Surgit ab his sanctus sacer ODILO missus ab oris	Mitior ingenio, quam serus imperio.	Proximus HVGO venis, discretis vsus habenis,	Ordine posterior, vtilitate prior.	Wernerus Rollewinkius in Fasciculo Tempor. ad annum 1104.	Hvgo Cluniacensis Abbas vir sanctus & pietatis visceribus totus affluens reuelatione diuina templum Monasterij Cluniacensis, virtute Dei, non arte virili venustissime ampliauit, sicut hactenus cernitur. Hic multorum Monasteriorum Pater extitit, quæ tūc in diuersis mundi partibus construebantur, & Ecclesiæ Cluniacensi subiiciebantur, propter famam sanctitatis sanctorum Monachorum, qui tunc ibidem conuersabantur. Hic etiam inclytissimos habuit discipulos, inter quos Waldricus Monachus ad Almaniam pro reformatione regularis vitæ directus, miraculis claruit.	Chronicon sancti Petri Viui Senon. MS.	Anno Domini 1104. Arnaldus Abbas sancti Petri Viui Romam petiit cum litteris domni Raimberti Archiepiscopi Senonensis, & cum litteris Hugonis Lugdunensis Archiepiscopi, necnon & domni Hugonis Abbatis Cluniacensis.	Platina in vita Clementis II. Papæ.	ODILONI Abbati Cluniacensi in magna sanctitate mortuo, HVGO Abbas substituitur, vir genere, pietate, religione, clementia, doctrina insignis. Et in vita Leonis IX. Cui quidem Romam Pontificio habitu petenti Abbas Cluniacensis, & Hildebrandus Monachus Soana oriundus obuiam facti persuasere, vt deposito Pontificali ornatu, Romam priuatus ingrederetur.	Auctor Chronici Chronicorum.	HVGO Cluniacensis Abbas, homo sane, præter doctrinam, genere, pietate, religione, atque clemētia insignis, per hoc tempus in Odilonis Abbatis loco substitutus, nōnulla perscripsit eruditione & laude digna. Et paulo post. HVGO Abbas Cluniacensis, Augustidunensis indigena fuit, patre Dalmatio. Defuncto Odilone, licet renitens, de voluntate omnium factus Abbas. Bonus scientia, melior conscientia, optimus temperantia, forma Angelicus, moribus compositus, sermone suauis. Tandem senio grauatus Pontio successori commisit, vt humilitatis & innocentiæ thesauros custodiret, & in Domino quieuit.	Ioannes Trithemius Chronicis Hirsaugiensis Monasterij.	Communicato igitur consilio misit [Willelmus Abbas] ad Cluniacum Priorem suum Gebhardum virum doctum & valde prudentem, ad HVGONEM venerabilem sanctissimumque Abbatem, rogans vt sibi aliquas de sancto Petro Apostolo reliquias transmittere dignaretur. Sanctus autem Pater Hugo Abbas Cluniacensis, susceptis litteris amantissimi sui Willelmi, cognitoque sancto eius desiderio, misit illi, cum epistolis per manus ipsius Gebhardi Prioris, de capillis sancti Petri Apostoli preciosissimas & veras reliquias.	Idem libro 3. de viris illustribus Ordinis S. Benedicti, cap. 328.	HVGO Abbas Cluniacensis vir doctus & sanctus, cuius infinitæ narrantur virtutes, tam in vita, quam post mortem infinitis effulsit miraculis, de quibus in vita eius longa narratio fit. Omnibus Religiosis norma suit & exemplar disciplinæ. Hic apud Romanos Pontifices, & Reges in magno honore habitus, multa ad vtilitatem Ecclesiæ studuit operari. Claruit ann. Domini 1100. Cuius festum agitur 3. Calend. Maij.	Martyrologium Romanum.	IN Cœnobio Cluniacensi depositio sancti HVGONIS Abbatis.	Martyrologium Monasticum Benedictinum, ad iij. Kal. Maij.	IN Cœnobio Cluniacensi depositio S. Hugonis Abbatis, qui natione Eduensis, generosis parentibus illustris, sed prærogatiua vitæ pariter & virtutum titulis illustrior fuit: leprosum & paralyticum sanauit, & puerum defunctum vitæ restituit. Et ad 111. Idus eiusdem mensis. Cluniaci translatio sancti Hugonis Abbatis. Item ad 111. Nonas Iulij. Cluniaci, S. Hugonis Abbatis, & Confessoris, qui Leone IX. Pontifice, Remensi Concilio interfuit.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	EPISTOLA GREGORII PAPÆ VII. AD HVGONEM CLVNIACENSEM ABBATEM, ET HVGONEM DIENSEM EPISCOPVM. Vt querelis Remensis Archiepiscopi finem imponere procurent, eumque, si paruerit, adiuuent.	??	??	GREGORIVS Episcopus seruus seruorum Dei, Hugoni Diensi Episcopo, & Hugoni Cluniacensi Abbati, salutem & Apostolicam benedictionem.	QVIA in sanctæ Dei, cui diuina dispositione præsidemus, Ecclesiæ regimine sollicite nos vigilare oportet, vestris assiduis precibus, nobis, vt diuinum obtineatis præsidiū, deposcimus. Quapropter vos summopere studium adhibere admonendo mandamus: quatenus inquiratis, & canonice, prout potestis, sinem imponere procuretis negotiis, vnde Remensis Archiepiscopus confrater noster suis litteris nobis cōquestus est. Conqueritur enim de confratre nostro Archiepiscopo Viennensi Warmundo, qui in suo Archiepiscopatu Presbyteros deposuit, & eosdem restituit. Quin etiam conqueritur, quod duo suffraganei eiusdem Remensis, Laudunensis scilicet, & Suessionensis, postposita Canonica auctoritate, Ambianensem ausi sunt Episcopum consecrare, dum ipse esset nobiscum Romæ, & de se sentētiam humiliter expectaret. Quod vos digna & solerti indagatione discutere & cognoscere omni modo studete, an ita sese res habeat, vt prædiximus nos suis litteris intellexisse, præsertim si idem Ambianensis contra Romanæ Synodi, & Apostolicæ Sedis decretum de manu laici nefanda ambitione, & temerario ausu inuestituram suscipere præsumpsit, Canonici rigoris seueritate taliter in eum vindicare & punire obnixe satagite, vt eius exempla cæteri imitari timeant. De Manasse autem, de quo similiter conqueritur, qui Cebali, suorumque refugio, & auxilio, illum & Ecclesiam fatigare non cessat; laborate vt ad pacem redeat, & ab inquietatione Ecclesiæ, & persequutione Archiepiscopi quiescat. Quod si forte in sua contumacia persistens obedire renuerit, nisi illum iustam excusationem habere cognoueritis, quodcumque vobis iustius videtur, facite. De aliis autem necessitatibus eundē Archiepiscopum (si tamen vobis obedierit) sicut dignum est, adiuuate, eique commissam Ecclesiam auctoritate beati Petri (quod & de aliis Ecclesiis vos oportet agere) defendite. Ipse autem, sicut ex suis cognouimus litteris, quas vobis direximus, inducias quærit, vt subterfugiat; cui qualiter rescripsimus, vobis etiam per exemplar indicamus. Vos autem, fratres mei charissimi, viriliter & sapienter agite, vestraque omnia in charitate fiant, vt oppressi vos prudentes defensores inueniant, & opprimentes amatores iustitiæ recognoscant. Omnipotēs Deus Spiritum sanctum cordibus vestris infundat, vosque per viam sibi placitam perducat, & ad societatem sanctorum Patrum peruenire faciat. Dat. ad sanctum Germanum, II. Kal. Septemb. indict. prima.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	EPISTOLÆ QVATVOR PETRI DAMIANI S. R. E. CARDINALIS, Ad Vgonem Abbatem Monasterij Cluniacensis, eiusque Monachos. EPISTOLA I. ARGVMENTVM Cluniacenses Monachi maximis a S. Doctore beneficiis affecti: cum pro eorum causa in sua senectute Alpes transcendere, & in Galliam ire non recusasset; eidem concesserant, vt in perpetuum eius mortis dies in suo monasterio & susis ad Deum precibus & sunebri solemnitate singulis annis celebraretur. Idipsum nunc Vgoni Cluniacensi Abbati in memoriam reuocat: &, vt in reliquis etiam cœnobiis Cluniacensi subiectis idem sieri curet, deprecatur.	??	??	Domno Vgoni venerandæ sanctitatis Abbati, Petrus peccator Monachus quidquid seruus.	DVM vnum quid quæritur, & aliud inuenitur, nequaquam votum petentis impletur. Paulus nempe cōqueritur: Quia dum auferri sibi Satanæ Angelum postulat, non sibi stimulus carnis, vt petebat, aufertur: sed quia gratia sibi diuina sufficiat, admonetur. Moyses quoque petiit, vt ei faciem suam Dominus, qui secum loquebatur, ostenderet, & non obtinuit. Alibi vero, quia Dominus eum in gentem magnam faceret, si ipse vellet, audiuit, Dimitte me, inquit, vt irascatur suror meus contra populum istum, & deleam eos, faciamque le in gentem magnam. Ad quod Moyses libera voce respondit: Aut dimitte eis hanc noxam, aut si non facis, dele me de libro tuo, quem scripsisti. Hic itaque, quod Moyses nolebat, gratis illud diuina liberalitas obtulit: illic, quod anxie flagitauerat, nulla ratione consensit. Salomon autem in petitione sua dumtaxat vtroque fœlicior extitit, qui & cor docile, quod volebat; & gloriam, atque diuitias, quas non petierat, impetrauit. Cui nimirum diuina vox ait: Ecce feci tibi secundum sermones tuos, & dedi tibi cor sapiens, & intelligens, in tantum vt nullus ante te similis tui fuerit, nec post te surrecturus sit. Sed & hœc, quæ non postulasti, dedi tibi, diuitias scilicet, & gloriam; vt nemo fuerit similis tui in Regibus cunctis retro diebus. Cur autem ista præmiserim, paucis aperio, Non excidit sanctæ prudentiæ tuæ, venerabilis Pater, quia cum iam me senectus incurua deprimeret, & effœto viribus corpore, nutabunda gradientis vestigia sub incertis gressibus vacillarent; ego ad tuæ iussionis imperium animam meam, vt ita loquar, in manibus meis posui, æstiuis adoperta niuibus Alpium prærupta conscendi, & pro vtilitate venerabilis Monasterij tui propinqua satis Oceano Galliarum intima penetraui. Pro cuius impensatione laboris hoc potissimum petij, quatenus incomparabilis ille tuus, sanctusque Conuentus tecum simul per litteralium astipulationum mihi rata promitteret, quod per omnes succedentium vicissitudines temporum anniuersarium mei obitus rediuiua semper memoria coleret, meque tremendo Iudici piis precum exequiis commendaret. Cui tunc sponsioni & hoc additum est, vt vnum sine intermissione pro me pauperem & alimentis, simul & indumentis iugiter sustentaret. Hic mei laboris est fructus, hæc merces operis, hæc redhibitio talionis. Sed dum tot copiosis ac pretiosis muneribus liberalitas me vestra prosequitur, non sine causa timeo; ne dum peracto labori, quasi præfixa terrenæ mercedis quantitas redditur, salutare mihi orationis vestræ beneficium subtrahatur. Nam vbi diurno operi diarium redditur, nil restat, quod spei operantis de cætero relinquatur, nisi forte cum Salomone me sors illa contingat, qua nimirum & id, quod optabat, obtinuit; & hoc insuper, quod non petebat, accepit. Verum ego contentus vno, nequaquam delector in altero; & dum sanctæ orationis vestræ munus efflagito, totisque desideriis auidissime concupisco, quantumuis arduum, quantumlibet sumptuosum terrenæ facultatis commodum paruipendo. Quamuis enim charitas vestra tam plena sit atque perfecta, vt his, qui sibi familiares esse merentur, vtrumque munus libens affluenter impertiar; mihi tamen tanti est vnum, vt alterum non requiram. Sinistra quippe suspicio pauidæ mentis arcana conturbat, ne dum terrena mihi facultas offertur, spirituale munus in aliquo minuatur. Nam in æstimationis meæ lancibus grauius pensat sanctæ orationis obolus, quam auri talentum, vel copiosa micantiū multitudo gemmarum. Illud scilicet aurum quæro, illud mihi dari desiderabiliter concupisco, de quo scriptum est: Quia seniores habebant phialas aureas plenas odoramentorum, quæ sunt orationes Sanctorum. Hoc aurum cunctis, quæ desiderari possunt, acquisitionibus præfero, hoc inhianter amplector, in huius comparatione cuncta terreni quæstus commoda floccipendo. Vnde sanctæ charitatis tuæ, venerabilis Pater, imploro clementiam, vt illud vestræ sponsionis indiculum, sicut in sancto Cluniacensi monasterio scriptum est, ita nihilominus & in reliquis, quæ disciplinæ vestræ subiiciuntur imperio, conscribatur. Adhuc pietati tuæ humiliter prodo, vestigia tua sancta susis lacrymis prouolutus, amplector, vt quod mihi per seriem memorialis articuli dignatus es polliceri, iubeas etiam per reliqua monasteria, quæ tuis sunt legibus subiecta transcribi. Quod si petitionis huius effectum rusticus sermo non impetrat, Spiritus sanctus, qui tui pectoris sacrarium possidet, precibus te meis annuere clementer inspiret. Vt sicut ego pro vobis non dubitaui corpus meum crudelib9 offerre periculis; ita per vos superna clementia dignetur animam meam ab infernalibus liberare tormentis: & per vestræ scriptionis articulum conscribi merear in sorte iustorum.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	EPISTOLA II. Ad eumdem Vgonem Abbatem. ARGVMENTVM. Vgonem, vt facile conijci potest, Abbatem Cluniacensem quanto amore prosequatur, ostendit: simulque eidem Damianum suum ex sorore nepotem, quem in Galliam ad liberales artes perdiscendas miserat, commendat; vt eius in omnibus, tam quæ ad corporis, quam quæ ad animi cultum pertinent, curam gerat.	??	??	..... Sanctitas intulit, quam prorsus oblitterata: quam ex intimis, vt ita loquar, ceris mei pectoris abolita: immo in quanta benedictione nomen tuum sit in ore meo, quantis etiam angelicus tuus ille conuentus apud me præconiis celebretur, testes sunt & qui mihi in Christi seruitute cohabitant, & qui me pro eius amore frequentant. Rogo præterea sanctitatis vestræ clementiam super adolescentulo isto, vterinæ videlicet meæ sororis filio, vt illi magistrum, simul & victum paterna pietate prouideat: Et rudem, imperitumque suscipiens, ac velut Iacob baculo simpliciter innitentem, ad propria postmodum cum gemina triuij, vel quadriuij vxore remittat. In hoc igitur puero imaginem meam respice, in hoc speciem mei vultus attende: & quidquid illi pietatis impensum fuerit, non sibi, sed mihi prorsus adscribe. O vtinam mittere tibi possem, quæ sanctis Cluniacensibus scripsi: vel alia multa, quæ post Galliæ reditum ex diuersis thematibus exaraui. Omnipotens Deus te, venerabilis Pater, ad seruorum suorum custodiam diutius seruet incolumem, & Angelicam vultus tui speciem me faciat videre præsentem.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	EPISTOLA III. Ad eundem Vgonem Abbatem, eiusque monasterij Monachos. ARGVMENTVM. Doctor sanctiss. cum in Gallia sedis Apostolicæ legatus versaretur, multa in monasterium, & Cluniacenses monachos beneficia contulerat. Pro quibus, vt aliquam ei gratiam referrent, vno omnium consensu polliciti fuerāt, sibi, posterisque suis eius obitus diem, precibus apud Deum fusis, solemnem fore. Huius promissi (quia supremum sibi diem instare præsenserat) nunc eos admonet: &, vt fidem præstare non negligant, vehementer obtestatur. Hæc Epistola potissimum in commemorandis eorumdem monachorum laudibus, & loci illius sanctitate versatur.	??	??	Domno Vgoni Archāgelo Monachorum, sanctoque Conuentui, Petrus peccator Monach. quidquid seruus.	Postquam feram semel vænator illaqueat, si nexum eius pedibus iniicit, iam sine perdendi formidine longius eam euagari sub quadam libertate permittit. Is etiam, qui aucupio delectatur, dum iniecto funiculo pedibus tenet volucrem, securus auolādi datam simulat facultatem: & illa quidem fugam tentat, alarum librat ex more remigium: sed dum exilire conatur, aucupe funiculum stringente, retrahitur. Vos etiam me tuto ad propria remisistis, quem videlicet glutino vestræ charitatis astrictum insolubiliter retinetis. Nam recedere quidem corpore potui, sed mente de vestris manibus non exiui. Ita nempe mirandæ conuersationis vestræ me viscus obstrinxit, angelicæ vitæ coagulus agglutinauit, sinceræ charitatis laqueus irretiuit, vt facilius suimet obliuisci, quam a vestra memoria mens mea possit auelli. Vidi siquidem paradisum quatuor Euangeliorum fluentis irriguum, immo totidem spiritualium riuis exuberare virtutum: vidi hortum delitiarum diuersas rosarum, ac liliorum gratias germinantem, & mellifluas aromatū, ac pigmentorum fragrantias suauiter redolentem, vt de illo vere valeat Deus omnipotens dicere: Ecce odor filij mei sicut odor agri pleni, cui benedixit Dominus. Et quid aliud Cluniacense monasterium, nisi agrum Domini plenum dixerim, vbi velut aceruus est cœlestium segetum, chorus tot in charitate degētium monachorum? Ager ille quotidiano sanctæ prædicationis ligone proscinditur, & in eo cælestis eloquij semina consperguntur. Illic spiritualium frugum prouentus aggeritur, vt horreis postmodum cœlestibus inferatur. Vnde cum te, fœlix Cluniace, considero, hoc tibi nomē impositum, non sine diuini præsagij dispositione perpendo. Hoc quippe vocabulum ex clunibus, & acu componitur, per quod videlicet arantium boum exercitium designatur. Bos enim in clunibus aculeo pungitur, vt aratrum trahat, & arua proscindat. Illic enim humani cordis ager excolitur, vnde seges illa colligitur, quæ promptuarij cælestis ædibus infercitur. Illic aculeus ille bobus infligitur, de quo superbienti adhuc Saulo dictum est: Durum est tibi contra stimulum calcitrare. Ille siquidem tamquam superbus, & ferox adhuc taurus aream Domini, quæ est Ecclesia, superbiæ cornibus ventilabat: sed iugo Fidei diuinitus subditur, vt aratrum in agro Domini trahere compellatur. Vnde postmodum de Euangelizantibus, tamquam de arantibus dicit: Debet enim in spe, qui arat, arare: & qui triturat in spe fructus percipiendi. De hoc aratro Dominus: Nemo, inquit, mittens manum suam in aratrum, & respiciens retro, aptus est regno Dei. Legis aratrum trahebat Israeliticus populus per desertum, cum hinc eum Pharao durissimæ seruitutis aculeo pungeret, illinc autem Moyses præceptis cælestibus, quasi quibusdam funibus prouocaret. Ille construendo luto atque lateribus vrbes, eum quasi post terga cædebat; iste promittendo terram lactis ac mellis, præuius attrahebat. Nos autem, qui in agro Ecclesiæ, quasi Dominici boues aramus, tunc in posterioribus aculeo pungimur, cum vltima postremi iudicij discussione terremur. In posterioribus nos aculeus terroris exagitat, vt ceruix nostra iugo diuinæ leges attrita, in laboribus non lassescat. Conueniēter itaque Cluniacum agrum dixerim, in quo videlicet Dominici boues infatigabiliter arant, dum eos diuini terroris aculeus stimulat: & velut acu clunium pars postrema transpungitur, cum vltimi terrore iudicij mens humana terretur. In posterioribus pungitur, vt in anteriora cōtendat, quia transacta cor nostrum vita terrificat, vt discussionem vltimi examinis pauescat. Hoc Paulus aculeo pungebatur, vt in anteriora contenderet, cum dicebat: Ego me non arbitror comprehendisse: vnum autem, quæ retro oblitus sequor ad brauium supernæ vocationis: sequor, si comprehendam. Datus enim illi fuerat stimulus carnis, vt nō in labore succumberet, sed in agro Dominicę segetis indesessus araret. Hic bos insignis, atq. mirabilis duo gerebat in capite cornua, quia duo vētilabat per prędicationis officiū testamenta; qui cum ad Galatas diceret: Vnum Abrahæ filium ex ancilla natum, alterum ex nobili legitimi coniugij libertate progenitum; protinus addidit: Hæc enim sunt duo testamenta. Hic etiam more bouis ligatus arabat, qui vincula sua sæpe commemorat. Numquid enim tunc in vinculis non arabat, cum ad Philemonem catena constrictus aiebat: Obsecro te pro filio meo, quem genui in vinculis, Onesimo? Qui etiam tamquam bos egregius ad victimam ducebatur, cum dicebat: Ego enim iam immolor, & tempus meæ resolutionis instat. Merito ergo venerabilis locus sortitus est vocabulum, vbi nūc & spiritualium bonorum trahitur aratrum, & cœlestium segetum vsque ad vnum granum, quod est Christus Iesus, accuminatur aceruus. Qui de semetipso dicit: Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, nullum fructum affert.	Cluniacus pręterea spiritualis quidam campus est, vbi cœlum, & terra cōgreditur, ac velut arena certaminis, vbi spiritualis more palęstræ caro fragilis aduersus potestates aereas colluctatur. Non est enim nobis colluctatio aduersus carnem, & sanguinem; sed aduersus mundi rectores tenebrarum harum, contra spirituales nequitias in cœlestibus. Illic Iosue non ille * Benun, sed cælestis ductor exercitus, & qui spiritualium instructor est bellatorum, suos edocet milites, superbas quinque Regum calcare ceruices: super quos nimirum triumphalem noscuntur obtinere victoriam, qui totidem sensus corporum per districtæ custodiæ cohibent disciplinam. Illic mœnia Iericho tubarum clangoribus corruūt, & habitatores eius Israelitarum gladiis perimuntur. Illic Iosue terribiliter imprecatur: Maledictus, inquit, vir coram Domino, qui suscitauerit, & ædificauerit ciuitatem Iericho. In primogenito suo fundamenta illius iaceant, & in nouissimo liberorum ponat portas eius. Ille scilicet Iericho in primogenito suo suscitator ædificat, qui mundum hunc Apostolicæ tubæ clangore collapsum, principaliter amat. Ille vero portas eius ponit in nouissimo liberorum eius, qui mundum despiciens, paruipendit; qui eum omnibus, quæ vere sunt amanda, postponit. Qui scilicet hoc sęculum ad vsum habet, in amore non habet: & dum amorem cœlestis regni tamquam primogenitum sibi nutrit hæredem, mundum despicit velut sordentem puerum in cunabulis vagientem. Primum, ait Dominus, quærite regnum Dei, & hæc omnia adiicientur vobis. Vt regnum Dei in corde nostro sit primogenitum, mundus habeatur quadam extremitatis adiectione nouissimus. Illic etiam Adonibezech manuum ac pedum summitate præciditur; dum malignus inter Sanctos viros spiritus, & incedendi, & operādi virtute priuatur. Qui nimirū dum sua vulnera patitur, hæc eadem sese aliis intulisse gloriatur: Septuaginta, inquit, Reges amputatis manuum ac pedum summitatibus, colligebant sub mensa mea ciborum reliquias; sicut feci, ita reddidit mihi Dominus. Septuaginta scilicet Reges septuaginta sunt linguarum discrepantium nationes, quibus vsque ad Saluatoris aduentum antiquus hostis & recte gradiendi, & bona faciendi prorsus abstulerat facultatem. Cui nimirum vtrique gemino vulneri medetur animarum medicus Paulus, cum dicit: Remissas manus, & dissoluta genua erigite, & gressus rectos facite pedibus vestris; ne claudicans quis erret, magis autem sanetur. Adonibezech quippe Dominus fulminis, vel Dominus contentus vani interpretatur. Fulmen mox vt micare incipit, subito deficit. Per quod Iudaicus potest intelligi populus, qui nimirum quodam quasi fulgore micant, cum dicerent: Omnia quæ præcipit nobis Dominus, & audiemus, & faciemus; sed mox deficiens lux ista cadebat, cum ceruices suas tenebrosis dæmonibus inclinabant. Per id vero, quod dicitur contentus vani, Gentilitas designatur, quæ contenta visibilibus idolis, non curabant reuerti ad misericordiam Creatoris: & dum veritatis ignorabant cultum, vanis insistebant cerimoniis idolorum. De quibus dicit Apostolus: Quia Deum non glorificauerunt, aut gratias egerunt, sed euanuerunt in cogitationibus suis. Horum igitur duorum populorum ex maxima parte dominatus est Adonibezech, id est, reprobus nequitiæ spiritus; quia & iste quasi fulmen micare cœpit, & desiit: & ille dum vanitate dæmonum contentus extitit, proprij Creatoris auxilium non quæsiuit. Et, vt ad propositum redeam, illic Eglon in typo luxuriæ, fortis Aoth infixa ventri sica perfoditur: illic clauo tabernaculi superbi Sisare cerebrum perforatur: Illic in auaritiæ signum, Achar filium Charmi lapides obruunt, omniumque vitiorum pestes, tamquam rebelles hostium acies, fortium Israelitarum gladios non euadunt: illic verus Dauid, velut in arcis Sion culmine constitutus, bicipiti gladio, qui ex eius ore procedit, vndique sibi reluctantes aduersarios iugulat, omnium sibi resistentium ceruices obtruncat: in his Galgalis quæ reuelatio dicitur, a nouis Israelitis Ægypti opprobrium tollitur, dum per lapideos cultros secunda circumcisio celebratur: illic paschalis solennitas colitur, & a velamine Moysi ad reuelationis speculum, Iesu duce, transitur.	Nostis præterea, dilectissimi, pro tuenda salute vestra quantus me labor attriuerit, quod in vltima senectute mea tot præripia montium, tot inhorrescentium Alpium iuga transcenderim: &, vt breui cuncta complectar, ego mortis acredinem pertuli, vt vos suauiter viueretis: vitam meam in manibus meis posui, & vos per eius, cui seruitis auxilium, de persequentium manibus liberaui. Quamobrem omnes in capitulo residentes communi iudicio statuistis, & schedulis inseri per rescriptionis articulum decreuistis: vt & vos, & posteri vestri semper in anniuersario mei obitus insigne aliquid ageretis: quatenus & tubæ omnes festiuius clāgerent, & fratres pro fratre solemnes orationum, atq. sacrificiorum exequias celebrarent. Hoc astipulationis vestræ decretum, ne quandolibet intercipere possit obliuio, in vestri cordis margine reperitur insertum. Vnde sanctæ charitatis vestræ dulcedinem lacrymabiliter obsecro, meque vestris prono corde vestigiis prostratus aduoluo: vt quod seruo vestro promisistis, mox vt vocationem meam pro certo noueritis, efficaciter impleatis. Dominus etiam meus, ac venerabilis Pater Abbas vester Vgo, sicut mihi pollicitus est, hunc eundem suæ sponsionis indiculum viuo sermone per propria faciat monasteria prædicari, & in eorum codices stylo iubeat currente transcribi: vt veritatis omnino discipulus teneat fidem, nec stipulati fœderis violet cautionem. Rogo per Iesum, qui sub Pontio Pilato testimonium reddidit: per terribile iudicium eius, quo viuos, ac mortuos iudicabit: per Angelos, & Archangelos, per Petrum, & Paulum, & omnes Apostolos, ac martyres deprecor: per sanctæ omousion Trinitatis nomen obtestor: vt & vos, & posteri vestri mei memoriam in vestris sanctis orationibus habeatis: & quod a vobis mihi per intentationem Anathematis scriptum est, veraciter impleatis, quod, vt faciatis, huius quidem vobis obtestationis adiurium pono: si vero non feceritis, cum per auctoritatem Apostolicæ Sedis competenter id possem, tamen super Angelicæ militiæ chorum tam terribilis sententiæ iaculum non intento. Sit tantum, qui mihi in hac petitione mea fauere contempserit: sit, inquam, reus mendacij, sit debitor violatæ sponsionis in vltimo iudicio veritatis. Titillat, vt addam, deleatur de libro: sed dum reuerentiam vestram præ oculis habeo, proferre, quod mens suggerit, non præsumo. Quod si petitioni meæ non denegatis effectum, & post obitum meum per anniuersarium semper, sicut condictum est atque præscriptum, sanctæ orationis vestræ mihi præbueritis auxilium, omnipotentis Dei custodia super hoc Monasterium semper inuigilet, quæ & vos ab inuisibilium hostium defendat insidiis, & bona vestra ab exterioribus tueatur aduersis. Omnipotens Spiritus corda vestra possideat, & feruore continuo suæ dilectionis accendat: templum sibi nunc in vestris pectoribus construat, & postmodum vos supernæ Hierusalem mœnibus introducat. Amen.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	EPISTOLA IV. Ad Monachos monasterij Cluniacensis. ARGVMENTVM. Cluniacenses monachos, quibuscum magna erat beneuolentia coniunctus, propterea quod illos a Sede Apostolica in Galliam legatus, a cupiditate cuiusdam Episcopi iurisdictionem in eos vsurpare conantis, liberasset, sanctitatis, & pietatis nomine in hac Epistola collaudat: ordinemque & disciplinam, quam in eorum monasterio seruari præsens ipse aspexerat, in cœlum effert, tanquam vtilissimam, sanctorumque Patrum, & sacræ Scripturæ præceptis consentaneam. Ad extremum eosdem obsecrat, vt sui memores sint, & se precibus, ac si esset ex ipsorum numero, apud Deum adiuuare non cessent.	??	??	Vere Sanctis, & Angelica veneratione colendis Cluniacensis monasterij Fratribus, Petrus peccator Monachus iugem in Domino seruitutem.	Nolo vos lateat, dilectissimi, quia reuertentem a vobis, grauis me tædij mœror absorbuit: ac multa cogitationum caligo pusillanimitate deiectum, cor impatiens tabefecit. Plane dum me recolerem velut puerum ouo seductum, & ita de lenificis verbis tamquam blattinis, vel delicati hyacinthi mollibus institis obligatum, aliud denique sermone promissum, aliud omnino rebus exhibitum, fluctuabam animo; & oberrantes quilibet a veritatis linea tunc, fateor, plus solito displicebant. Nam, vt vnum dumtaxat annotare sufficiat, quo cætera coligantur, promissum mihi est, quod in Kalendis Augusti forem regressus ad propria, sed profligato postmodum trimestri fere curriculo, & quanta potui celeritate cucurri, & tamen vix quinto ante Kalendas Nouembris die, fontis Auellani vnde processeram, cacumen ascendi. Vnde noster animus dum per tot intumescentium vada torrentium, per tot niualium Alpium scopulosa pręripia, per tot etiam, quod peius erat, Cadaloici furoris conglobatas insidias, suspectus incederet, densam, vt ita loquar, intestini certaminis grandinem pertulit. Et quamquam in hoc rigidus semper, & inflexibilis permaneret; & quod nimirū decreuerat, malum pro malo non reddere; obliuionem tamen iniuriæ quamtumlibet niteretur, non potuit funditus obtinere. At postquam ad cellulam peruentum est, immo postquam in me ipse, qui fueram exclusus, intraui, mox æstuantis animi feruor extinguitur; contētiosi litigij querela sopitur; tumor, clamor, & indignatio præsto deponitur, & omne, quod in meis visceribus amarum fuerat, diuinitus obdulcatur. Nam velut ad tribunal Iudicis contentiosus litigator adductus, querelam inutilem non sum ausus exponere ante districtæ cellulæ maiestatem. Et tanquam si languidus quilibet aromaticam ingrediens officinam, antequam antidoti medicamenta percipiat, deposita languoris ægritudine, conualescat, ita ego protinus, vt cellulæ meæ limen attigi, nec dum librum quemlibet aperueram: & o benefactum! tanquam virtute loci, sanum me, atque incolumem, compositis animæ meæ vulneribus, reperi: sicque ad diuinorum librorum, qui adhuc clausi tenebantur, aspectum velut ante medicinæ poculum, salutem hausi, spirantibus dumtaxat odoribus fragrantium pigmentorum. Quapropter sancto Rectori vestro, qui mihi tantæ calamitatis pondus inuexit, non modo vicem læsionis, sed eū quoque in ius veteris amicitiæ pro vestra charitate reduco. Qui enim non absolute, sed sicut ipsi dimittimus, ita nobis a Deo dimitti peccata rogamus, dū nos cū relaxatione peccati, Dei quoque gratiam quærimus, dignum est, vt nos etiam inimicos nostros post offensionis veniam, in pristinæ prorsus amicitiæ plenitudinem referamus. Sicut enim obliuio mādatorum Dei proculdubio vitium est, sic illatæ calamitatis obliuio non parua virtus est. Præterea illi, qui me pressura tanti laboris attriuit, etiam gratiæ referendæ sunt, quia illo disponente, qui nostris bene vtitur malis, per eius offensam in sanctitatis vestræ me contigit deuenire notitiam: & in hoc propensius gaudeo, quia meus labor otium vobis amœnæ securitatis impertiit, mea vexatio laboriosæ quieti vestræ dulces ferias procurauit. Hoc itaque modo me piis operibus vestris inserui, quorum & si sancte viuendi vestigia non eripui, vt tamen viuere sancte possetis, auxilium tuli. Sic ille domus Achab dispensator Abdias, dum a gladiis Iezabel fugientes Prophetas in specubus quinquagenos abscondit, ipse postmodum gloriosa vicissitudine prophetici spiritus gratiam meruit. Et nunc Ecclesiam spiritalis edulij dapibus reficit, qui tunc panem, & aquam esurientibus ministrauit. Sic Elisæus dum magistro suo deuotæ sedulitatis exhiberet obsequium, duplicem cōsecutus est gratiam in virtute signorum. Sic Raab, quoniam exploratores Israel a facie tyranni furentis occuluit, gladios Ierechontinæ cædis euasit; & gentile prostibulum in Israelitarum est translata cōsortium, dum eorum nunciis vitalis aufugij præbuit argumētum. Ego etiā, vt spero, meritis me vestrę sanctitatis ingessi, dum Maticensis Ecclesiæ iugum, quod vobis imponi tentabatur, abegi: tuendumque me credo per vos a versutiis dæmonū, qui vibratam in vos clauam Herculis rapui de manibus clericorum: & tamquam Iesbidenob in Dauid insurgentem, perculi, ac ne lucerna Israel extingueretur, occurri.	Porro autem, dum tam districtum, tamque frequentem sanctæ vestræ conuersationis ordinem recolo, non adinuentionis humanæ studium, sed sancti Spiritus magisterium inesse perpēdo. Nam tanta erat in seruandi ordinis continua iugitate prolixitas: tāta præsertim in Ecclesiasticis officiis protelabatur instantia: vt in ipso cancri, siue leonis æstu. cum longiores sunt dies, vix per totum diem vnius saltem vacaret horæ dimidium, quo fratribus in claustro licuisset miscere colloquiū. Hoc autem tam continui laboris exercitiū ad hoc est, vt reor, solerti satis, ac prouida magisterij arte prouisum: vt leuium, atque infirmorum fratrum fragilitatem reprimat, & delinquendi propemodum occasionem tollat, quatenus etiam si velint, præter cogitationem, peccare vix possint. Fragilium igitur imbecillitati consulitur, dum in persoluendo continui ordinis penso totum, non modo diurni, sed & nocturni temporis spatium profligatur. Nam & ipse omnipotens Deus hoc humanæ salutis vti dignatus est argumento, cum populo per deserta gradienti tot mandata proposuit: operosum videlicet, atque inexplicabile tabernaculum fabricari, diuersa sibi sacrificia per tot cerimonias, ac ritus offerri, ipsum castrorum ordinem siue residētium, siue commeantium tam artificiosa; quam mystica varietate distingui, quatenus dum sese in his iugiter exerceret, resolui carnalis plebs ad idola colenda non posset. Sane dum populus ille non operibus textrinis insisteret, non contrariæ arti operam daret, non denique studium agriculturæ dependeret, non vllis prospiciendæ necessitatis laboribus insudaret, multiplicibus occupandus erat, Deo legem promulgante, mandatis: vt dum hæc cum labore persolueret, nequaquam otio resolutus, in sacrilegium declinaret. Nec mirum, id ipsum etiam Pharao tentabat vsurpare, dum diceret: Vacatis otio, & iccirco dicitis, eamus, & sacrificemus Domino. Nam, quod non indigebat terrenum quid agere, nisi indictæ tantummodo legis præcepta seruare, testatur Moyses, qui eum alloquitur, dicens: Dedit tibi Dominus cibum manna, quod ignorabas tu, & patres tui, vt non ostenderet tibi, quod non in solo pane viuit homo, sed in omni verbo, quod egreditur ex ore Domini: vbi & præsto subiungit: Vestimentum tuum, quo operiebaris, nequaquam vetustate defecit, & pes tuus non est subtritus. En quadragesimus annus est, vt recogites in corde tuo, quia sicut erudit homo filium suum, sic Dominus Deus tuus erudiuit te, vt custodias mandata Domini Dei tui, & ambules in viis eius, & timeas eum. In quibus verbis illud est solertius attendendum, quod ait: Dedit tibi manna, vt ostenderet, quod non in solo pane viuit homo, sed in omni verbo, quod egreditur ex ore Dei. Vbi luce clarius constat, quia illud manna, quo illi carnaliter alebantur, hoc diuini verbi significabat pabulum, quo nunc in anima recreamur. Et notandum, quod de hoc manna in libro Exodi legitur: Quod cum vidissent, inquit, filij Israel, dixerunt ad inuicem: Manhu? quod significat, quid est hoc? Illi ergo manna, id est, quid est hoc, veraciter comedunt, qui dum legunt, vel audiunt, diuini verbi mysterium solerter inquirunt. Qui nimirum intra litteralis paleæ thecam, dulcem intelligentiæ spiritalis ambiunt enucleare medullam. Hic certe, quid est hoc, veraciter vescitur, qui in assidua Scripturæ sacræ solerter inquisitione versatur. Quasi enim quæstionem quamdam, & quid est hoc auido cordis ore comedimus, cum ad penetranda mysteria Scripturarum vigilanter insistimus, cum epulas cœlestis eloquij subtiliter ruminamus. Et quam bene Israelitico illi populo monachica possessio congruit, quia vnde illi tunc alebantur in deserto, modo nos epulamur in claustro? Quid enim desertum, nisi ab humana sonat habitatione discretum? Quid etiam claustrum, nisi ab omni negotij secularis actione conclusum? Et sicut per deserta gradientibus lux ignea inter nocturnus tenebras infulgebat, sic etiam commorantes in spiritualibus claustris supernæ lucis sæpe radiis illustrantur, qui & carnalium passionum tenebras abigant, eosque contemplationis intimæ nitore perfundant. Fugiendus est ergo mundus, qui tenebras parturit, petenda remotio, vbi tamquam in deserto verum lumen erumpit. Prorsus a nostra repellendus est amicitia, qui nimirum dum tenebrarum in quibus semper est, caligines inserit, consentientibus sibi atque obedientibus lumen extinguit, immo debemus ei semper infœderabile bellum, qui suorum oculos obruit amicorum. Hinc est, quod sacra Regum historia narrante didicimus, quia cum Naas Ammonites ascenderet, vt Iabes Galaad cum suis agminibus expugnaret, omnes viri Iabes ad Naas vna voce dixerunt: Habeto nos fœderatos, & seruiemus tibi. Quibus ille respondit: In hoc feriam vobiscum fœdus, vt eruam omnium vestrum oculos dextros, ponamque vos opprobrium vniuerso Israeli. Dixeruntque ad eum seniores Iabes: Concede nobis septem dies, vt mittamus nuncios in vniuersos terminos Israel, & si non fuerit, qui defendat nos, egrediemur ad te. Audiens hæc Saul, exercitus multitudinem congregauit, arma corripuit, & ex Ammonitis, graui admodum cæde percussis, cum gloria triumphauit. Quid itaque per Naas Ammonitem, superbum videlicet Regem, nisi vel mundum Creatori suo rebellem, vel diabolum eius intelligimus principem? De quo nimirum dicitur, Quia ipse est Rex super omnes filios superbiæ. Et quia Naas serpens interpretatur, recte per hūc venenosus ille & lubricus anguis exprimitur. Quid vero per Iabes, quæ ciuitas erat Israelitica, nisi anima innuitur Christiana ad videndum Deū per studium contemplationis intenta? Et quia Iabes interpretatur exsiccata vel siccitas, congrue per Iabes illa intelligitur anima, quæ supernæ gratiæ pinguedinē deserit, & in æstu concupiscentiæ carnalis arescit. Recedens quippe ab inhiando diuini muneris rore sit sicca, quam antea dū perciperet, vigebat salubriter irrigata, Domino per Esaiā dicente: Essundā aquam super sitientē, & fluenta super aridam. Sed Naas cum Iabes fœdus aliter dedignatur inire, nisi oculum dextrum paciscatur eruere, quia quisquis vel antiquo hosti in peruersa suggestione substernitur, vel mūdi huius inquietis actionibus implicatur, dū se tamquā superbo Regi turpiter fœderat, necesse est, vt dextrū oculum, hoc est, lumen contemplationis, amittat: & sic opprobrium in Israel ponitur: quia dum a cōtemplationis arce ad terrena vel immunda quælibet exequenda deuoluitur, consequens est, vt in Ecclesia probosę derisionis obtrectationibus mordeatur. Petunt autem illi septē dies inducias, & quia Deus septimo die requieuisse a conditis operibus legitur, quid per septenarium numerum, nisi requies designatur? Istum numerū Saul inobediens ignorauit, cum per eum se Samuel præstolandum esse præcepit: Septem, inquit, diebus expectabis, donec veniā ad te. & ostendam tibi, quæ facias. Sed quia spiritalem requiem vir reprobus spreuit, exagitandum eum spiritus malus arripuit. Per septenarium ergo dierum numerū ab iniquo rege Iabes ciuitas liberatur: quia quælibet anima, quam suadente diabolo mundus ad se conatur attrahere, ac negotiorū sæcularium tenebris excæcare, illæsum contemplationis oculum seruat, si omnino resistens, in suæ quietis proposito perseuerat: eamque Redēptor noster de tentatione, quam patitur, eripit, cū eam in remotionis suæ censura quiescere deprehēdit. Vnde illic scriptū est: Cum venisset, inquit, dies crastinus, constituit Saul populum in tres partes, & ingressus est media castra in vigilia matutina, & percussit Ammon vsque dum incalesceret dies. Quid enim per Saul, qui Christus Domini dicebatur, nisi is, qui verus Rex est Israel, Dei hommumque mediator innuitur? Quid est, quod populum in tres constituit partes, nisi quia tres sunt principales animæ virtutes, Fides scilicet, Spes, & Charitas? In trisariis itaq. bellatorum partibus victoria certaminis obtinetur, quia trib9 his virtutibus, duce Christo, omnis diabolica tētatio vincitur. Porro nec ipse a mysterio vacat pugnatorum numerus, quē Scriptura pronunciat: Fuerunt, ait, filiorum Israel trecēta millia: virorum autē Iuda triginta millia. Millenarius autē, atque denarius, quia perfecti sunt numeri, Sanctorū perfectionem, trecenti vero vel triginta, quia a tribus oriuntur, diuinam significant Trinitatem. Quid itaque per trecenta millia, vel triginta millia bellatorum, nisi sancti Doctores intelliguntur Ecclesiæ, qui & fide sunt orthodoxi, & religiosis operibus consummati? Cum his ergo Saul hostiles Regis Naas acies superat, quia cum Doctoribus Ecclesiæ suæ Christus de veternosi serpentis versuta machinatione triumphat. Nā cum eorū præcepta, vel exempla subtiliter attenduntur. mox corda torpentia, quæ iam noxius tepor inuaserat, recalescunt: & ad obtruncandas impugnantium vitiorum acies velut elato mucrone spiritus inflāmatur. Vnde & ipsi bellatores Israel & Iuda nunciis, qui ad se venerant, dicunt: Sic dicetis viris, qui sunt in Iabes Galaad, Cras erit vobis salus, cum incaluerit sol. Nam cum mēs per desidiam primitus tabefacta, & iam in se reuersa ad Conditoris sui desiderium recalescit: cū torporem negligentiæ deserit, & frigus insensibilitatis pristinæ flamma sancti amoris accendit, tunc velut incalescente sole, victoria de hostibus sumitur, & obsessa ciuitas de superbi Regis manibus liberatur. Hinc est, quod de Abraham scriptum est: Quia apparuit ei Dominus in conualle Mambre in ipso seruore diei. Hinc est, quod de Loth: Sol, inquit, ortus est super terram, & Loth ingressus est Segor. Recte igitur siue mundi, siue Principis eius amicitias dedignamur, & cum eis simul societatis fœdus habere contemnimus: ne dum tenebris iūgimur, luce priuemur. Et notandum, quod iniquus Rex non duos inimicis eruere, sed vnum dumtaxat oculum flagitat, vt eos in Israel opprobrium ponat: quia sæpe malignus hostis consentienti sibi cuilibet reprobo homini potiorem partem sanctitatis ac lucidi operis adimit, minorē vero artificiosa quadam suæ calliditatis industria derelinquit; vt in eo quod tollitur, sit occasio dānationis, vt pereat: in eo vero, quod remanet, de spe fiduciæ præsumatur: vt peccator ad pœnitentiam non recurrat, sed ex ipsis sanctitatis amissæ reliquiis, quibus tāquā baculo transgressor innititur, ab his, qui eum cecidisse nouerunt, infamia laceratur: sicque pij operis detrimentum dignæ fit irrisionis opprobrium. Huic etiā illud non dissimile est, quod Dauid nūciis contigit. cū eidem Naas mortuo, filius eius ad obtinenda Regni sceptra successit: Faciam, inquit, misericordiam cum Annon filio Naas, sicut fecit pater eius mecum misericordiam. Misit ergo Dauid consolās eum per seruos super patris interitu, vtque historiam compēdiosa relatione succingam, tulit Annon seruos Dauid, rasitque mediam partem barbæ eorum, & præcidit vestes eorum medias vsque ad nates, & dimisit eos. Quid enim per Annon, nisi nequitiæ spiritus? quid per barbam, quæ virorum est propria, nisi sanctarum fortitudo virtutum? quid etiā per vestes, nisi sanctitatis intelligitur indumentum? Psalmista perhibēte, qui ait, Sacerdotes tui induantur iustitiam. Anno ergo fœdus amicitiæ reposcentibus mediā barbæ partem radit, quia hostis antiquus aliquādo fortiter operantis robur imminuit; sed postquam barbam rasit, etiam vestimenta præcidit, quia mox vt malignus spiritus interiorem adimit fortitudinē, consequenter etiam exteriorem conspicuæ conuersationis exuit honestatem. Quid est enim vestes hominum ad nates vsque pręcidere, nisi eos a superducto velamento iustitiæ vsque ad obscœni & inuerecundi operis turpitudinem denudare? Audiat hoc Andreas, qui nuper de contubernio vestræ sanctitatis egrediens, cum Ammonitarum Rege fœdus amicitiæ contulit, & nunc per Romana mœnia tamquam rasus barba, & detruncatus habitu, non sine Dauid pudore discurrit. Audiant & ij, qui prodire fortassis adhuc in publicum concupiscunt, ne dum inania cernere liberis obtutibus inhiant, dextrum oculum, hoc est, vim intimæ contemplationis extinguant. Nec pruriat eorum gula cum illo carnali Israel, porros, cepas, & allia; quarum videlicet herbarum vehemens acrimonia oculos turbat, & ad lachrymas prouocat: quia nimirum sæcularis actio dum multis pressurarum angustiis cingitur, dum laborum ingruentium crebra perturbatione vexatur, quibus gaudere promisit, sæpe flere compellit. Plane si laboris delectat exercitium, habet sancta quies laborē suum. Vnde Dominus ad Moysen: Vade, inquit, & dic eis, Reuertimini in tentoria vestra: tu vero hic sta mecū, & loquar tibi omnia mandata, cerimonias, atque iudicia. Cæteris quippe in carnis suæ tentorio delectabiliter quiescentibus, seruus Dei nō residere iubetur, sed stare cum Domino, vt quo remotius a mundi laboribus cessat, eo vigilantius in diuinis obsequiis ipse se sanctæ quietis feruor exerceat.	Sed iam ad me redeo, me vestigiis vestræ sanctitatis aduoluo, vt sicut in os mihi vnanimiter promisistis, in hiantē peccatorum voraginē merso sedulæ orationis brachiū porrigatis. Nam etsi vobis cohabitare non potui, habitationi tamen vestræ quietudinē procuraui. Berzellai sane Galaadites descēdens de Rogelim, præbuit alimēta Dauid, dum fugeret a facie Absalō. Quem cum peracta victoria, Rex inuitaret, vt ad quiescēdū cum eo in Hierusalē ille transiret, acquiescere noluit, sed filium suum illi sua vice commisit: Obsecro, inquit, vt reuertar seruus tuus, & moriar in ciuitate mea, & sepeliar iuxta sepulchrū patris mei. & matris meæ. Est autem seruus tuus Chamaan: ipse vadat tecum, Domine mi Rex, & fac ei quod tibi bonum videtur. Ego etiam Berzellai non sum impar exēplo; in hostili vobis persecutione succurri, sed Deo largiēte triumphum, ad propria repedaui; hoc Cluniacensibus inquiēs, quod Colossensibus Paulus dicebat: Nam etsi corpore absens sum, sed spiritu vobiscum sum, gaudens, & videns ordinem vestrum. Sicut ergo ille Regi tradidit filium, ita ergo propriam animā vestris manibus trado, atque, vt ad mensam vestræ orationis alatur, imploro. Enimvero cum bona pro malis iubeat lex diuina restitui, quanto magis bona bonis præcepit redhiberi? Quid enim mirum, si hoc humana ratio ex indicta sibi lege persoluat, cum idipsum aliquando etiā bruta animalia nullis obnoxia legibus impleant? Nam, sicut fraterna mihi constat relatione vulgatum, Veneti quidam institores marina discrimina remigij labore sulcabāt: cumq. applicuissent, formidolosum. stupendumque conspiciunt non procul ab ipsa litoreę crepidinis arena portentum; Leonem scilicet trabalis, vt videbatur, draconis spiris obeuntibus inuolutum. Cumque illinc draco captum ad speluncam suam violenter attraheret, hinc miserabilis leo, quibus valebat nisibus reluctaret; tandē quo Leo cœpit desperata reluctatione desicere, tanto magis draco inextricabilibus eū nodis innectens animabatur victoriam obtinere. Sed Pandoces, qui repente huic spectaculo superuenerant, miserantes infelicem leonis vicem, audenter arma corripiunt, draconem perimunt, leonem de faucibus mortis ereptum abire permittunt Sed leo, vt ita dicam, nobilissimus bestiarum, gratus vitæ suæ auctoribus extitit, & per aliquos dies, quibus illic remorati sunt, vnam illis quotidie pellem capti a se animalis aduexit. Quid ergo mirum, si sancti homines, & diuinis legibus eruditi, percepto charitatis officio, grata vice respōdeant; cum idipsum & brutum animal videatur implesse? Et hoc fortassis exemplum quadam vobis valeat ratione congruere. Vos enim leo non sine causa significat, qui sic dormitis a seculo, vt peruigiles semper oculos habeatis in Deo; cum Sponsa cantantes, Ego dormio, & cor meum vigilat. Qui super aspidem & basiliscum ambulatis, & conculcatis leonem & draconem, qui denique vt leo sine terrore confiditis, & occursum aduersantis nequitiæ non pauetis. Pellem autem Michol ad caput Dauid posuit, per quam ille gladios Saul Regis euasit; pelliceis quoque tunicis primos parentes nostros Deus omnipotens induit, quibus vtiq. mortales effectos, reatu trāsgressionis exigente, signauit. Vos itaque draconæis per me nexibus expediti, pellem pro beneficio reddite, vitalemque mihi mortificationē vestris orationibus impetrate; ne mihi de cætero mundus aduiuat, sed siquid adhuc huius mihi reliquum est, in acquirenda salutis æternæ lucra proficiat. Sed quamquam Apostolus dicat; quia absque vlla contradictione, qui minus est, a meliore benedicitur: tamen, quia charitate compellor, benedictionem prohibere non valeo. Omnipotens Deus a cunctis improbi Satanæ vos infestationibus protegat, & omnia carnis ac spiritus a vobis inquinamenta detergat. Amen. Extinguat in vobis æstuantium fomites vitiorum, & florere vos faciat vernantium decore virtutum. Amen. Per intercessionem Apostolorum suorum Petri, & Pauli, ab omnibus vos peccatis absoluat, & electorum suorum secum sine fine regnantium conciues efficiat, Amen. Benedictio Dei Patris omnipotentis, & Filij, & Spiritus sancti descendat, & maneat super vos. Amen.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	EPISTOLA GOFFRIDI ABBATIS VINDOCINENSIS, AD HVGONEM ABBATEM CLVNIACENSEM. Dilectissimo Domino, ac beatissimo Patri suo HVGONI, omnium Abbatum excellentissimo, Goffridus filiorum suorum minimus, quod patri filius, & Domino seruus.	??	??	QVID salutis, quidue honoris, nullis meis præcedētibus, vel subsequentibus meritis, pura dilectio vestra mihi contulerit, dum sæpe mente considero, quæ pro tantis beneficiis digne rependere valeam, inuenire non possum. Quod tamen carius habeo, offero meispum: quippe cuius totum bonitate vestra hausistis animum. Sed quē bonitas vestra sapienter hausit, quem diligenter sibi subdidit, domnus Henricus Abbas impugnare non desinit. Antequam haberet Abbatiam, & postea, bona quæ potui de illo dicere, dixi: ad honorē Monasterij Cluniacensis nomen eius prædicaui. Illorum etiam inimicitias, quibus præest, incurrere pro eo non metui. Ipse vero mihi cōfratri suo mala pro bonis retribuit, retributione videlicet, quā Deus nō novit. Nescio qua mentis tēpestate agitatur, & in me seruum vestræ Sanctitatis siue causa inuehitur. Terram, quā Monasterium nostrum tempore venerabilium antecessorum suorum per triginta annos & eo amplius pacifice, & Apostolica auctoritate sibi firmatam noscitur possedisse, terris suis quia vicina est, sibi satis immoderate nititur copulare. Hinc occasione accepta, omnia machinamenta, quibus potest nocere, in me exercet: cui si non pro fraternitate, saltem pro vestra paternitate parcere debuisset. Velut alter Saul, me quasi Dauid fugientem persequitur: nulla erga me fraternitatis compassione mouetur. Ego ei resistere nec possum, nec debeo: quoniam mansuetudinem vestram offendere metuo. Et quia me erigere contra eum nullatenus præsumo; vestra pia seueritas, humiliter quæ se contra eum erigat, & sibi mandare dignetur, ne me vestro amore potius quam mole suæ magnitudinis premat. Si autem de me queritur, querimoniæ suæ præsentia vestra iudex existat. Vos semper appellaui, & adhuc appello. Sapientiæ vestræ iudicium subire desidero. Ambo filij vestri sumus: ille quidē oris professione, sed ego, Deus scit qui corda nouit, cordis deuotione. Non debemus igitur inuicem dissentire, sed honorem & vtilitatem Cluniacensis Monasterij quærere, concorditer vobis multiplicare amicos, inimicos mitigare, si necessitas exigit, eis pariter obuiare. Magnę discretionis Pater, ne aliter agat, cōpescite domnum illum Abbatem, quē dicunt homines ex longo tempore fuisse discordiæ amatorem, seminatorem iurgiorum, pacis perturbatorem. Nō auferat fratribus nostris vestram caritatem: non eos sine vtilitate prouocet ad iram: non tribuat eis cōtra locum Cluniacensem, quem secundum Paradisum vocare audeo, proclamandi occasionem. Et quæ olim amputata sunt vestræ dilectionis dulcedine, pullulare non faciat sua amaritudine. Non separet a Cluniaco, beatitudinis videlicet loco, Monasterium nostrum: non inter vos & fratres nostros suscitet scandalum. De me, quia scandalizari debeam, minime loquor: nam etsi omnes scandalizati fuerint, ego numquam scandalizabor. Valeat dulcissimus dominus meus & pater meus.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	SEQVVNTVR OPVSCVLA QVÆDAM IPSIVS SANCTI HVGONIS ABBATIS. MS. Epistola beati Hugonis Sanctimonialibus transmissa apud Marciniacum Domino seruientibus.	??	??	DVLCISSIMIS filiabus sororibusque amātissimis seculi pompa exutis, & Marciniani ad honorem & laudē sanctæ & indiuiduæ Trinitatis sub patrocinio B. Mariæ semper Virginis, & Sanctorum Apostolorum Petri & Pauli congregatis, Frater Hugo Abbas Cluniacensis salutem, gratiam & benedictionem & nunc & in perpetuum. Non lateat, o filiæ, præcordialem charitatem vestram, quia ex quo illum locum diuina præeunte & cooperante clemētia fundauimus, euidētissime Dei omnipotentis propitiationem piumque respectum ibi adesse sensimus & experti sumus, qui sua gratia locum ipsum & spiritualibus promouit incrementis, & temporalibus beneficiis aliquantisper ampliauit. Cum enim primitus Deo, sicut credimus, ordinante paucas inibi posuissemus sorores, & illæ charitatis ac religionis feruore, vitiorumque mortificatione pollere cœpissent, benignus animarum creator & amator alias paulatim atque alias vndecumque ibi aggregare, vnumque ouile speciosum & quasi quoddam cādidarum columbarum agmen instaurare dignatus est. Quarum nonnullas iam de tentationibus huius seculi glorioso fine eduxit, & ad beatæ remunerationis gaudia feliciter, vt speramus, euexit. Nonnullas vero, vos scilicet, quæ nunc superestis, adhuc miseratus expectat, donec suæ complaceat dignationi, vt ab huius exilij miserabili ęrumna propitius vos eripiat, & ad illarum felix perducat consortium. Ad vos igitur, o filiæ, hic specialiter noster sermo dirigitur, per quem vestram paterno affectu vnanimitatem conuenimus, obsecrantes in Domino & propter Dominum, vt illuc suspiretis, illuc totam animi intentionem transferatis: quicquid in seculo cernitur, tanquam nihilum, & inane, & quasi nebulam pertranseuntem reputate. Et quia neque diem neque horam, qua ad vestram vocationem Dominus veniat, nostis, nolite esse securæ, sed die noctuque suspectæ, & de animarum vestrarum salute sollicite præparate thalamos cordium vestrorum ad amplexus sponsi vestri, illius scilicet magni Regis, cui fidem promisistis, procurantes attentius, ne quid in vobis reperiat quod suæ displiceat maiestati. Cogitate itaque quid fecistis, recogitate quid vouistis, & si aliquam vestrum propria remordet consciētia, in aliquo excessisse, cogitando videlicet, loquendo, operando, seu fortassis indebite dando aut accipiendo, vel aliud professioni vestræ contrarium agendo; redeat ad cor, recurrat ad fontem, suoque Priori vice nostra rem humiliter manifestet, & veraciter confiteatur, sicque quantum humana permittit fragilitas, cum Dei adiutorio de cætero ab huiusmodi caueat. Quicquid ergo boni, quicquid caritatis, humilitatis, patiētiæ, obedientiæ, sanctæ compunctionis, & confessionis veræ, vel etiam corporalis exercitij, seu ante Dei solius oculos, siue ad nos inuicem egeritis, totum vobis ex parte Dei iniungimus in remissionem peccatorum vestrorum. Et nunc quia vestra sancta poscit deuotio, vt quoniam & ætatis grauitate, & infirmitatis imbecillitate impediente corporalem præsentiam nostrā iam vos visuras non speratis: tradamus vobis aliquod memoriale, in quo & vestram consolationem, & nostræ memoriæ habeatis repræsentationem, vestrum approbantes desiderium, per præsentem Epistolam quod optatis implemus, volentes vt penes vos reseruetur, vobisque in quinque præcipuis festiuitatibus in Capitulo recitetur. Supplex ergo & corde prostratus Dominum omnipotentem, Patrem & Filium & Spiritum S. inuoco, vt meritis & precibus beatæ Mariæ semper Virginis, & SS. Apostolorum Petri & Pauli, & S. Benedicti, omniumque SS. vos benedicat, & ab omnibus peccatis quæcumque in anima & corpore commisistis absoluat, in sancto confirmet proposito, & ad beatam finem deducat, vbi recipiatis de manu ipsius quod oculus non vidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quæ pręparauit Deus diligentibus se. Sed & hoc eiusdem Dei petimus clementiā vt quotiens hæc vobis recitabitur Epistola plenissimam benedictionis gratiam, & absolutionem vobis largiri dignetur, Amen. Omnes etiam qui vos secundum Dominum dilexerint, & adiuuerint, vestramque sustentauerint teneritudinem, adiuuet ipse, & sua gratia dignos efficiat, Amen. Iam nunc quæso, o filiæ, mementote mei peccatoris, & hic, & ante Dominum, Amen.	Scriptum quoddam commonitorium siue deprecatorium beati Hugonis, ad successores suos, pro Sanctimonialibus Marciniacensibus.	Qvamdiu misericordia Christi annuerit, vt eius obsequium, religio, & disciplina regularis in confessione SS. sit Apostolorum, & in Monasterio Cluniaco, ad omnes qui eiusdem loci Rectores & Gubernatores esse meruerint, scriptum est hoc commonitorium Domni Hugonis Abbatis, quod ipse quidem extrema sua omnino suspicatus, ita fieri fratrum conlaudante suffragio decreuit, & instituit. O Domini, o Patres, quos Dominus ille cœlestis, & cœlestis Pater elegit & promouit vt gregem suum pascere debeatis: misericorditer quæso, & diligenter audite quod in istis literis commendatur notitiæ & memoriæ vestræ, vt in memoria æterna cum iustis mereamini, & in illo die ab auditione mala non timere. Quamuis enim non mediocriter peccator fuerim, & indignus vt vel solum paruitatis meæ vocabulum in audientia vestra recitetur: tamen de opinione pietatis vestræ præsumpsi, vt auderem mandare vobis & scribere, quod & vobis Deo volente non erit inutile, si ipse dederit vt loquela humilitatis meæ breuis & modica dignationem vestram mereatur. Igitur quanquam, vt præmissum est, indignus fuerim, & non aliud quam omnem extremitatem meruerim, tamen Deus aut voluit, aut permisit vt nomen & officium Prælati esset super hominem huiusmodi. Et ille qui in hunc mundum venit magis pro peccatoribus, quam pro iustis, modo quoque mirificauit misericordiam suam, vt in diebus nostris peccatores sui, suique pœnitentes de tantis & tam diuersis regionibus ad Cœnobiū SS. Apostolorū confluerent, ipsaque Ecclesia Apostolico nomini & honori in Christo dicata crescēdo processisset, & fratrum multitudine, & rerum temporalium compendiis. Sed si, vt dictum est, peccatores non solum apud nos, sed etiam in aliis locis inueniunt, quo ad saluandas animas suas confugere potuerunt, infirmior sexus, & si qua femina vita seculari abrenūciata Deo seruire voluit, non opportunum locum ad hoc facile inueniunt. Visum est nobis Deo non displicere, immo eius voluntati obedire, si opportunitatem sibi seruiendi, quam, vt præmissum est, viri peccatores fuerint consecuti, feminæ quoque peccatrices ipso authore per opera mediocritatis nostrę consequerentur. Illisque specialiter delegauimus locum illum Marciniacum, quem in honore sanctæ & indiuiduæ Trinitatis fundantes ædificauimus, non de nostris sumptibus, nec de nostris facultatibus qui Christi pauperes nihil proprium habuimus, sed de hoc tantum quod ipsius largitudo dignata est impertiri. Et nunc quia in hoc mundo ea est omnium vicissitudo, vt quidam hominum sint nascentes, quidam viuentes, quidam in sepulchris, secūdum quod sacra Scriptura loquitur, dormientes. Ego vero quātum videtur, natiuitatis & vitæ tempora iam peregi, & ad vltimam sortē deueni, ad illam, inquam, fortem, quam nullus mortalium, quantumlibet sit sanus, quantumlibet sit potens, euadere potest: Et de cætero si quæ Christi pauperes ibidem de qua agitur fuerunt congregatæ, quicquid eis euenerit, quæcumque necessitas temporalis eis incubuerit, non expectant, vt sibi iam veniat solatium visitationis nostræ, vel libertatis. Quantum in me esse potuit, paterna sollicitudo, & beniuolentia paterna eis non defuit. Nunc autē iuxta illud Prophetæ Hieremiæ, Pupillæ factæ sunt absque patre, nisi vobis, Domini mei, quos hic appello, Deus inspirauerit pro ipsius amore, vicarij esse dignemini patris & procuratoris amissi. Ergo quicumque estis, qui nomine & officio mihi succeditis, vestræ misericordiæ vicem nostrā commendo, vestræ misericordiæ pro vice nostra supplico, ut de præfato loco quod ego pro posse nostro facerem si superessem, vos modo faciatis, qui facere potestis. Placeat quæso beatitudini vestræ, vt quod Christus voluit per peccatorē suum aliquo modo plantari, per successionem vestram debeat rigari, vt Deus quoque incrementum tribuat, & vobis valeat ad recompēsationem salutis æternæ. Primo sit ea causa principalis, quā & ipse Dominus in Euangelio præcipue commendat de regno Dei & iustitia eius, vt quæ vltro iugū Christi susceperunt, earum quoq. vita sit religiosa, sit ordinata, & numquam absque ea disciplina, quæ nō solum seminis, sed etiam viris multum est necessaria. Et locus ea semper permaneat cōditione qua nos eum inchoauimus, & tenuimus, vt in ipso numquam ad habitum sanctitatis puerilis ętas recipiatur, nec alia quā in qua possit probari spiritus si ex Deo sit, & si non vltra, tamen omnino, vel vsq. ad XX. annū iam peruenerit. Quod si qua est ætatis lasciuioris, & hoc ad certum fuerit cōpertum, ne huic feminarum collegio debeat coadunari, ex parte Dei omnipotentis, ex parte beatissimę, & intemeratę Virginis & Dei Genitricis Mariæ, & ex parte SS. Apostolorum Petri & Pauli, cōtradicimus, interdicimus, & anathematizamus. Et hoc decretum, & præceptum vt eo maiorem æstimationem & stabilitatem obtineat, cōfirmamus, corroboramus cum authoritate totius Ecclesiæ nostrę, & cū voto & consensu omnium fratrum nostrorum, & in Christo cōmilitonum. Iesu bone, Iesu clementissime, qui Mariam illam peccatricem post sordes & inquinamēta corporis ita honorasti, ita glorificasti, ut in resurrectione tua ipsa Apostolorum Apostola esse mereretur, & prima testis fieri resurrectionis tuæ, tu largire, tu annue, vt cum eadem Maria in illo die partem & societatem habeat, quicumque istis peccatricibus, tuisque spontaneis pauperibus solatium, & adiutorium in tuo nomine prærogabit. Et si quis eis contrarius aliquo modo extiterit, & ne in tranquillitate tibi seruire possint impedierit, si non resipiscens satisfactione digna correxerit, te vltorem, te vindicem experiatur in hoc seculo, & in futuro.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	IMPRECATIO BEATI Hugonis Abbatis.	??	??	CHARISSIMIS amantissimispue fratribus, & filiis filiabusque præsentibus & absentibus, Frater Hugo peccator Abbas; in Domino Iesu sempiternum gaudium. Dilectissimi filij & amici mei, tam præsentes quam futuri, vestræ innotescere charitati dignum duximus, quod benignus Deus, qui vocat quæ non sunt tamquam ea quæ sunt, me quendam peccatorem, reum, multisque lubricitatibus obligatum in iuuentute mea, quam praue expendebam, sola sua misericordia dignatus fuit seculari veste exuere, sanctæque religionis habitu induere, atque intra huius loci gregem aggregare, vbi tunc patres ac fratres nostri meipsum, licet indignum, licet inreligiose atque lasciue viuentem, licet etiam satis reclamantem, huic ouili, Deo ita disponente, opilionem elegerunt, hancque tandem grauissimam sarcinam collo meo imposuerunt. Verumtamen, sicut inpræsentiarum videtur, omnipotens Deus non nostris meritis, sed sua immensa clementia istum satis circumquaque ampliauit locum, & tam fratribus quam possessionibus ditauit. Nec solum in hac nostra regione, verumetiam in Italia, in Lotharingia, in Anglia, Normandia, Francia, Aquitania, Guasconia, Prouincia atque Hispania ipsum dilatauit. Vnde filij charissimi, quanto maior locorum fratrumque habetur numerus, tanto mihi peccatori pro eorum excessibus grauissimus tremor incutitur, nisi magna Dei pietas, animæ meæ, vestris interuenientibus eleemosynis & precibus, misereri dignetur. Cuius namq. sermo quantum reus tenear explicare sufficit, qui cum tot tantisque propriis constrictus existam delictis, de tantorum mihi commissorum negligentiis in conspectu Domini rationem redditurus sum? Alij enim eorum præuenti morte, absque confessione, & corporis sanguinisque Domini perceptione, alij vero, quorum negligentias valde timendas ego cognoscens, emendare sicut dignum esset neglexi, quidam autem præcipitiis obruti, nonnulli etiam aquis siue ignibus suffocati, aut quam pluribus aliis periculis subito intercepti, de hac misera exierunt vita. Et quia tam istos quam etiam cæteros adhuc superstites, aut iam defunctos, non sicut debuissem correxi, eosque in plurimis remissius habui, admonendum timeo ne ipsis ad æternam præmium fiat impedimentum, mihique fortassis ad æternā gloriam reputetur aduersum. In quibus omnibus Deus nobis propitius ac misericors adesse dignetur, vosque pro animæ meæ remedio deprecaturos pius exaudiat, & tam vobis quam omnibus Christianis mei memoriam agentibus, in magni iudicij die indeficientis mercedis recompenset præmium. In hac equidem tam graui obedientia, iam sexaginta annorum cursum & aliquid amplius, vestris, vt credo, suffultus orationibus, vtcumque expleui. Quod si forte aliquotiens corporis infirmitate, siue alio quolibet laboraui incommodo, vestræ mihi non defuerunt orationes, vestræque ad Deum petitiones. Vestram denique erga me bonam, & deuotam charitatem, veramque obedientiam, meus enarrare sermo non sufficit. Quapropter prout Deus administrauerit, vos diligere studui, vos modeste tractaui, vos sicut charos amplexus sum filios. In qua videlicet indulgētia si quid peccaui, ignoscat mihi Deus. Et nunc filij quamdiu in hac caduca vita partim pro vobis omnibus, pro nostris propriis necessitatibus agonizaui, iamque in diebus meis processi, exitus mei ignorans articulum, quandam mihi elegi obedientiunculam, nomine Berziacum, vt cum finis cursus mei euenerit, ex ipsa in perpetuum iuxta temporis oportunitatem, cuncta quæ in cibo vel potu fuerint necessaria, in die anniuersarij mei fratribus in conuentu, seu in domo infirmorum morantibus, mei peccatoris memoriam recolentibus, abunde administrentur. Quam scilicet obedientiam satis pauperem peneque destructam, cuidam filio nostro Domno Seguino reformādam commisimus. Hic vero eam aliquantulum cum quodam fratre Fulcherio, quem sibi ad hoc concesseramus, ædificauit, ibique vineas & terrulas prout potuit adquirere studuit. Qua iam tandem restituta, & tam exterius quam interius restructa, deinceps ad cameram respondebit. Nos ergo volumus ac præcipimus, vt quicumque hanc tenuerit obedientiam, in die Anniuersarij, sicut iam diximus, perpetue plenam Conuentui exsoluat refectionem. Cuidam etiam fratri nostro Domno videlicet Petro Glocensi, qui pro huius loci vtilitate plurimum laborauit, hoc in eadem obedientia concessimus, vt in die Anniuersarij sui plenaria in omnibus administratio ex ipsa fratribus præparetur, vnde a posteris nostris fratribus precario deposcimus, ne ibidem sæpius hospitando, aliave consueta seruitia exinde requirendo, locellus ille deuastetur. Quod enim parum est, vt vulgo dicitur, de paruo dolet. Quod si fratri res suæ super hoc abundauerint, charitatis officia impendere non recuset. Aliud etiam iam olim ordinaueramus, vt scilicet de obedientia S. Hipolyti refectio fratrum Conuentui in Cathedra S. Petri, qui fuit dies consecrationis nostræ, quamdiu viuerem, annuatim pręberetur, sed post decessum Anniuersario nostro deputaretur. Verumtamen quia de hoc iam aliter disposuimus, volumus vt in eadem die, Cathedræ scilicet B. Petri, semper hæc administratio fratribus offeratur. Domnum autem Abbatem successorem nostrum, Patrem ac Dominum meum, quem diuina misericordia ex alto cum grege sibi credito visitet & protegat, gemens deprecor, humiliterque in Deo, ac per Deum, & propter Deum obsecro, quatenus illas Dei famulas mundana pompa exutas, pro suarum salute animarum, ad Dei laudes Marciniaci cōgregatas, ipse fouere, amplecti, sustentare, locumque ipsum cum omni charitate informare dignetur. Licet enim vsque ad nostra tempora feminarum congregatio minime haberetur in huius loci consortio, istas tamen prius quidem non multas, postea vero adeo multiplicatas, nostris diebus ad sacræ religionis habitum suscepimus, locumque ædificauimus; quarum quicumque misertus fuerit, misereatur ei Deus, hic & in futuro. Ipsum etiam Domnum scilicet Abbatem per eundem Deum & Dominum nostrum supplex deprecor, gemens commoneo, vt vos, qui mihi superuixeritis, benigne, paterne, charitatiue tractare, & diligere dignetur, vos autem omnes in Christo filij mei filiæque tam pręsentes quam absentes, quicumque nostris temporibus ad hunc sacrum ordinem venientes, pro vestrarum salute animarum, mihi qualicumque peccatori vos ipsos tradidistis, nostroque arbitrio corpora & animas vestras supposuistis, absoluat vos & nos omnipotens Deus ab omnibus peccatis, præteritis, præsentibus, & futuris. Absoluat vos, inquam, omnipotens Pater, omnipotens Filius, omnipotens Spiritus sanctus, trinus & vnus Deus. Quem ego confiteor, & confessus sum, trinum personaliter, vnum naturaliter, atq. potentialiter. Cui omnipotenti Deo, ego reus & peccator, confiteor me nimis & nimis peccasse in cogitatione, locutione, & opere, Mea culpa. Ipsius misericordiæ vos commendo, eumq. genutenus inuoco vt vos benedicat, vosq. dextera sua protegat, & meritis ac precibus beatissimæ Dei genitricis Mariæ, beatorum Apostolorum Dominorum nostrorum Petri & Pauli, quibus ligandi atque soluendi ius permisit, omniumque sanctorum suorum intercessionibus vos & nos ad vitā perducat æternam. Vbi tandem nos de vobis, vosque de nobis gaudere imperpetuum mereamur. Ipso præstante qui in Trinitate perfecta viuit & gloriatur Deus, Per infinita seculorum secula. Hæc autem scedula Domino futuro Abbati coram Conuentu recitetur, postquam Deo volente, sedem regimenque cum pace susceperit.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	RELATIONES QVÆDAM SANCTI HVGONIS ABBATIS CLVNIACENSIS. Terribile exemplum cuiusdam hominis desperati, ac interficientis seipsum.	??	Ex Petro Damiano S.R.E. Cardin. Lib. II. Epistolarum, Epist. XV.	HVGO Abbas Cluniacensis cū ad suum me Monasterium perduxisset, frater quidam senex in infirmorum domo, ingrauescente totius corporis tumore, languebat. Hic porro, cum Abbatis comperisset adesse præsentiam, lætus effectus diuinam cœpit implorare clementiam: Domine, inquit, quem nullum latet occultum, quæso, si quid reatus in me est, quod non sim huc vsque confessus, tu mihi misericorditer in memoriam reuoca, quatenus Abbati meo, dum præsens est, pure confitear: atque ab eo, qui ius hoc in me prę cæteris habet, iudicatus absoluar. Hoc dicto, huiusmodi vox auribus eius insonuit: Certe est, certe est aliquid in te quod confessus adhuc non es. Cumque ille vocē solam audiret, sed a quo procederet, non videret, orando subiunxit: Exprime, Domine, manifeste quid hoc sit, vt confessus corrigam quod erraui. Porro vox eadem peccatum quoddam, sicut quęrebat, signanter expressit, quod ille a se commissū illico recognouit, & Abbati festinanter ascito, facta confessione, purgauit, paucisque post diebus in sancta pace defunctus est.	Non talem sortitus est finem clericus ille, de quo mihi idem HVGO Cluniacensis Monasterij Rector fida relatione narrauit: Religiosus, inquit, quidam Episcopus in expeditione positus, cum venisset ad ripam cuiusdam fluminis, substitit, ibique lassus recreare spiritum cœpit. Cumque illic tranquille quiesceret, audiuit vocem de fluminis alueo prodeuntem, & hæc verba clarius exprimentem: Hora venit, homo non venit. His auditis Episcopus sollicitus redditur: & recogitās hoc sine mysterio esse nō posse, aduentū rei solerti custodia præstolatur. Sed dū attentus explorator expectat, dumque hac & illa recogitat: ecce quidam Clericus agillime properabat, equumque calcaribus atterens, amnem transire quantocius festinabat. Admonuit autem suos Episcopus, vt obuios se venienti festinanter obiicerent, eumque a sui cursus impetu retinerent. Cumque ille perniciter properans, flumen aggrederetur præcipitanter inuadere, ac sine mora transire, illique contra violenter obsisterent, et gradum figere compulissēt, ait: Quiescite, quæso, dimittite me, recedite, quia iussio Regis vrget. Non est res, quæ differri possit inposterum. Mysterium Regis instat, ineuitabilis necessitas imperat. Quid plura? Sanctus Episcopus eum violentissime retentum, superuenienti nocte secum habere coegit hospitiū. Sed, o misera hominis ac lugenda conditio, quæ facilius valet sibi consciscere mala cum desunt, quam vitare cum imminent. Episcopo scilicet cū suis graui sopore depresso, ille vas aquæ in hospitio reperit, in quod caput immergens, suus ipse tortor effectus, se feraliter enecauit.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Votifragus infirmitate corripitur, vt resipiscat: eique S. Petrus apparet, & a dæmonibus eum liberat.	??	Ex eodem Damiano, loco citato.	Sed sicut iste licet occulto, districto tamen Dei iudicio, carnis interitum pertulit, ita per eius piam clementiam, mortem animæ simul & corporis alter euasit. Nam quod nunc dicturus sum, & ex relatione iamdicti Cluniacensis Abbatis, & ex ore illius, cui res ipsa contigerat, frequentius audiui. Adolescens quidam erat in finibus Aquitanię, qui cum coæuis suis iuuenculis de animarum suarum cœpit salute tractare. Deliberatione præmissa, tandem statuunt, ac vnanimi inuicem confœderatione proponunt & mundani cultus pompas abiicere, & ad Monasticæ conuersationis ordinem commigrare. Sed dum res adhuc suspensa differtur, dum rerum ordo multiplici varietate concutitur; ipse quoque tener adolescentis animus fixus in suo proposito non tenetur. Quid multa? mutata penitus mente desponsauit vxorem. Cumque per processum temporis mens eius, & memoriam sancti propositi paulatim de se prorsus eraderet, & sub prætextu coniugij, ad explendam carnalis illecebræ voluptatem impatientius ebulliret, diuina super eum vigilante clementia, subito languore percussus est, ac paulo post ad extrema peruenit. Necessariis igitur ac propinquis de iam quasi defuncti disputantibus sepultura, dum in medio positus videretur cadauer exanime, vixque tenuis quidam motus in eius pectore palpitaret, ecce duo teterrimi, ac trucis vultus Æthiopes, vt sibi videbatur, tanquam leones rugientes inuadunt, rapaci ferocitate corripiunt, de corpore violenter euellunt, mox pedes eius & brachia duris alligant nexibus, sicque velut hœdum in phalangam pendulum alter post alterum baiulare cœperunt. Quos autem dolores, & torsiones ipse pertulerit, quantum, & qualia viderit, vel audierit, per quamplurima eum loca vectauerint, perlongum est non tantum stylo digerere, sed simplicibus quoque verbis ex ore per ordinem reserentis audire. Hoc tantum hic inferre sufficiat, quia dum per obscuræ caliginis eum loca portarent, ecce beatus Petrus Apostolus splendidus & coruscans occurrit, eumque deportantium humeris raptum, nexibus, quibus angebatur, absoluit. Illi mox relicta præda, stridentes dentibus, & eiulantes abscedunt, factumque sibi præiudicium flexibiles conqueruntur. Beatus autem Apostolus adolescentem ad CLVNIACI Monasterium secum duxit, eique forinsecus posito, sese, donec reuerteretur, expectare præcepit. Vt, inquit, meum Monasterium ingrediens visito, ac per circuitum cuncta perlustrans, quid agatur, attendo: deinde ad te, consideratis omnibus, redeo. Sel mox vt iste relictus est solus, ecce crudeliores & acriores iidem reuertuntur Æthiopes, & non iam per manus, & pedes, sed per genitalia ipsa corripiunt, eumque sic non sine grauissimo illius dolore suspendunt. Nam velut si rostro passer accipitris, vel aquilinis vnguibus columba rapiatur implumis: sic a reprobis illis spiritibus miser iste corripitur, trahitur libratus, per verenda suspenditur, & quasi recuperata præda, quæ fuerat perdita, longius asportatur, cum ecce beatus Petrus radianti minis, ac terribili splendore conspicuus, se tamquam fulmen iniecit, rapinam suam quasi per impetum violenti spiritus apprehendit: & clauibus, quas manu gestabat, raptores nequissimos acerrime verberauit. Mox illum ad domum propriam vsque perduxit, reddensque spiritum corpori, vtramque saluti substantiam reformauit. Nam ille protinus conualescens, domui suæ sine cunctatione disposuit, atque ad Cluniacense Monasterium properans, sanctæ conuersationis habitum feruida satis deuotione suscepit. Sic itaque diuinæ militiæ transfuga, dum paterni verberis disciplina celerius eruditur, de manu cruenti prædonis eripitur, & ouis oberrans ad proprij Pastoris mapalia reuocatur.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Quid beatus Hugo narrauerit in capitulo vigilia natalis Domini.	??	Ex Petro Venerabili lib. 1. Mirac. cap. 15.	Mos est eiusdem monasterij natiuitatem saluatoris cæteris solemnitatibus singulari affectu deuotius agere, & cantuum melodiis, lectionum prolixitatibus, cereorum multiplicium accensionibus, & quod longe præstantius est, speciali deuotione, multaque lachrymarum profusione, cum angelicis spiritibus alacriter solennizare. Qua temporis reuolutione redeunte, fratres more solito se suaque omnia parauerunt, & ecclesias ornando aliaque monasterij loca aptius componendo, intus & extra festiui apparere satagebant. Supererat adhuc beatus ille ac venerabilis pater Hugo, vltimo senio morti quidem corporeæ, sed & vitæ post mortem æternæ vicinus. Qui iam instante ipsa solennitate, capitulum vbi fratres conuenerant ingressus, hæc ad omnes protulit verba. Noueritis, fratres, Iesum benignum saluatorem nostrum suæ natiuitatis vestræque liberationis solenniis interesse disposuisse, vestræque deuotionis obsequium multo cum gaudio præstolari. At contra sciatis nequam hostē vestræ felicitati inuidentem, laborare quatenus aliquas tenebrarum suarum nebulas, tanto si possit splendori intermisceat, tantæque festiuitatis gloriam saltem quantulumcunque imminuat. Frater enim (ait) quidam, se vtique dans intelligi, hac ipsa nocte vidit ipsius misericordiæ matrem, perpetuam virginem, filium quem præsenti nocte genuit, dulcissimo gremio continere, eique sanctorum angelorum multitudinem, cum immenso lumine astare. Lætabatur autem idem Deus puer, & immenso gaudio exultabat, atque cordis lætitiam gestu gloriosi corporis, & ipsarum plausu manuum demonstrabat. Et conuersus ad matrem, aiebat ad illam. Cernis mater noctem, quæ imminet, meæ natiuitatis gaudiis illustrandam, in qua & prophetarum oracula & angelorum præconia renouabuntur, & meo de te exortu, omnia simul cælestia atque terrestria lætabuntur? Vbi est nunc hostis damnati perfidia, vbi eius potestas, qua ante hoc singulare gaudium mundo dominabatur? Quo ille impudens audito, de latibulo suo egressus a longe se præsentabat, & ignominiose deturpatus, cum multo planctu atque eiulatu, vt admitteretur orabat. Quod eo voto dicebat, vt tantæ claritatis gaudia quibus inuidebat, suo more vel in aliquo obfuscare valeret. Et si, ait, in nulla ecclesiæ parte admittor, in aliquo saltem reliquarum officinarum loco suscipiar. Vade (ait filius virginis) furcifer, & ne te mea potentia præiudicatum lamenteris, tenta quod poteris. At ille solutus, arcum Capituli petiit, & ingredi conatus non potuit. In tantum namque & se tumidum, & Capituli introitum angustum inuenit, vt nullatenus intrare valeret. Vere vetusta superbiæ peste inflatus, per humilem aditum transire non poterat, quia non idem aditus superbum erectum, & humilem capit inclinatum. Inde ad fratrum dormitorium gressum conuertit, & phantasiis solitis eos se posse inquietare confidens, introire tentauit. Sed eadem grossitudine sua ab ostio repulsus recessit. Postremum ad refectorium nocendi spem contulit, ibi propter aliquantam corporum curam, maiorem suspicatus mentium incuriam. Ibi etiam tot obices diuinorum ex lectione verborum, tot trabes ex deuotionibus auditorum, tot repagula offendit ex caritate sibi seruientium, ut nullo modo vltra procedere præualens, retro cogeretur redire. Sic quoque ab omnibus monasterij officinis reiectus, a conspectu piissimi Redemptoris & gloriosæ Virginis matris, cum ea qua dignus est confusione, pestifer ille recessit. Cauti igitur estote, & immensas gratias omnipotenti ac misericordissimo Saluatori agite, qui & nequissimum hostem a vobis expulit, & ipse nobiscum festum suum celebraturus remansit. Hæc a sancto viro fratribus dicta, furentium aduersus locum ipsum malignorum spirituum ostendunt nequitiam, ac Domini eundem protegentis clementiam. Qui nequam hostes quamuis vniuersis generaliter insidiarentur, nouiter tamen conuersis amplius infesti, instabant. Dolebant quidem veteranorum profectibus inuidentes, sed tyronum superaddita conuersione, quasi recenti suscepto vulnere, acrius indignabantur. Et velut longi temporis desperatione, prioris prædæ spolia postponentes, contra ea quæ ab oculis rapiebantur, longe vehementius accendebantur. Hinc aduersus nouitios bella valida commouebant, hinc tentamentorum diuersis telis armati, totis eis conatibus insistebant.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	VITA BEATI MORANDI CONFESSORIS, MONACHI CLVNIACENSIS, DISCIPVLI sancti Hugonis Abbatis. MS. IN QVA ET DE IPSO SANCTO HVGONE frequens ac laudabilis fit mentio.	??	??	BEATUS Morandus ex Germaniæ partibus, nobilissimis est ortus natalibus, ac Deo deuotissimis: a quo ob vitæ eorum religionem tali prole decorari, & donari meruerūt. Quem diligenti cura educatum, hunc vt Samuelem fidelissimum offerre Deo decreuerunt, ipsique seruiturum in perpetuum. Dumque sæpius diuinum flagitasset auxilium, vt eis locus demonstraretur idoneus, quo eorum filius Domino manciparetur: nō defuit iustorum precibus altissimus. Quin ex cœlesti reuelatione & consilio accipiunt: vt sanctæ Dei Genitricis Ecclesiam, quæ in Wormaciæ oppido pro maiori decenter est cōstructa, petant; ibique puerum sacris tradant litteris imbuendum. Ad quem locum cum peruenissent, ac aduentus sui causam maioribus Ecclesiæ patefecissent, ab eisdem tum ob generis eorū nobilitatem, cum ob religiosæ eorum vitæ famam, officiosissime sunt recepti. Vbi vniuersa Ecclesia cōuocata, eorum desiderium exponunt, ac tandem cum maximis prædiorum ac municipiorum donariis, instruendum reliquerunt.	Beatus igitur Morandus a suis parentibus voluntarie & salubriter derelictus, a Domino autem assumptus, in Dei instruebatur iustificationibus. Cui in discendo nulla mora fuit, cui Spiritus sanctus doctor aderat. Itaque crescente Dei seruo, cumque ad altiorem peruenisset ætatem, virtutumque non tam studiis, quam opere, totum se dedisset: ac omnibus, ob eius maxime humilitatis gratiam esset acceptus, factus est Sacerdos Deo deuotissimus. Cœpit autem animum pulsare affectio, vt ad Iacobi memoriam, qui in Gallicia dicitur, orationis & salutandi Sancti gratia pergeret. Qui eius domesticis ac parentibus conuocatis & salutatis, eorum se precibus commendans, cum nonnullis eiusdem voti comitibus iter aggrediens, CLVNIACVM tandem peruenit. Ibique summorum Apostolorum PETRI & PAVLI Ecclesiam, eorum patrocinia oraturus, & Dei seruorum, qui ibidem sub regulari ac mirabili obseruantia degebant, suffragia petiturus visitat. Huic loco præerat Pater HVGO, cognomento PIISSIMVS, genere clarus, sanctitate præcipuus: ad cuius præsentiam deductus, & officiosissime susceptus, adeo eius salutaribus colloquiis, ac fratrum deuotione inspecta est liquefactus, vt se futurum Monachum promitteret, si peregrinatione peracta Dominus sibi redire concederet.	Benedictione itaque pij Patris, ac fratrum oratione munitus, Domino ducente, quo proposuerat, Gallaciæ scilicet inuehitur partibus. Vbi beati Iacobi pignore adorato, loci Cluniacensis memor, concite rediit, ad Cluniacum, Domino ducente, peruenit. Qui a pio Patre HVGONE susceptus, viæ suæ valedicens comitibus, tandem effectus est Monachus. Factus itaque Monachus, ac beato Hugoni adhærens, tantum statim Religionis apicem ascendit, vt quos admiratus imitari venerat, his & admirandus, & imitandus existeret. Ita vt per eum multa virtutum genera operaretur Dominus, adeo vt virtutū eius fama ad exteras etiam regiones se diffunderet. Erat namque in Auerniæ partibus multorum fratrum Pater quidam nominatissimus, qui eius fama inuitatus, Cluniacum venit, ac venerabilem HVGONEM Abbatem rogat, vt prædictus beatus vir Morandus ad suorum ædificationem sibi per tempus aliquod concederetur. Quem, annuente beato viro, mox assumpsit, ac in Auerniam propere rediit. Vbi quantis vir Dei virtutum claruerit signis, frequens Auernensium ad eum ob benedictionis & sanitatis gratiam, turba confluentium declarauit: quem pro insigni & sancto viro coluit, vtpote qui totam illam patriam variis benedictionum signis, & sua præsentia muniuit, protexit, & conseruauit, Monasticique ordinis formam ac feruorem suis exemplo & doctrina, prout a sanctis Cluniacensis Cœnobij Patribus didicerat, instaurauit.	Sed Dominus volens famulum suum sanctitatis & lucis suæ radios longe lateque diffundere, vt quanto ad iustitiam multos erudisset, ac in eius vinea fideliter laborasset, tanto ei accresceret merces operis: Hunc beatum virum ad Germaniæ partes transmittere, imo verius donare hoc pacto disposuit. Erat in Basiliensi territorio Princeps quidā nobilissimus, ex illustri Francorum Regum prosapia ortus. Hic quandam Ecclesiam in beati Christophori Martyris honore eleganter construxit, ac prædiorum largitate ampliauit. Qui Cluniacum mittens, HVGONI Abbati sanctissimo, eiusque successoribus regendam ac instituendam in perpetuum donauit. Venerabilis autem Pater, tanti Principis dono gratanter accepto, ipsius votis ac sanctis desideriis satisfacere cupiens, beatum virum Morandum ex Auerniæ partibus cunctis patriæ habitatoribus contristantibus auocat. Ipsumque cum aliquot fratribus Cluniacensi disciplina probatis, prædicto Principi delegat. Quem ilico Princeps deuotissimus cum suis Optimatibus summo cum gaudio eius se inflectens benedictionibus suscepit, ac ad prædictum Ecclesiæ locum direxit.	Igitur a cunctis digna reuerentia susceptus, ac omnium consensu eidem loco est prælatus. Quātum spiritalium filiorum fœtum Domino peperit, quātos Principes a suis malis sua correctione compescuerit, quantisque virtutum & miraculorum signis prædictam patriam decorauerit; sequentia breuiter, ne tædium lectoribus inferamus, si singula quæ egit, huic Opusculo inscribamus, declarabunt. Imprimis bonorum omnium inuidus diabolus, beati viri sanctis inuidit laboribus. Vidēsque per eum Dei cultum ampliari ac ita exaltari, crebrius diuersis singulis pene noctibus suis eum impetebat sensibilibus fantasmatibus. Quadam enim nocte, cum vir Dei post laborem se quieti dedisset, in teterrima specie ei diabolus affuit, operimentumque lecti eius vehementissime ei detrahere cœpit. Ilico expergefactus vir Dei cum monstrum horribile vidit, vim diabolicam esse cognouit, ac imperterritus, manu iniecta, operimentum fortissime retraxit. Sicque diutius oppugnantes, tandem post signum victoriæ impressum, vir Dei fortior & victor permansit: at inimicus velut sumus euanuit. Erat in eadem nocte quidam apud prædictum virum beatum hospitatus, qui hęc, quæ diximus, tremebundus vidit, ac omnibus sub fidei testificatione narrauit.	MIRACVLA.	Qvodam tempore cum beatus solus in Cella sua sederet, contigit hanc incendio totam flagrare: quod vir Dei, ac cæteri fratres tamdiu ignorarunt, quousque totius villæ homines ignem deforis conspicientes, ad extinguendum velocius concurrerunt. Cumque ex strepitu eorum fratres essent perculsi, atque ad Dei hominem concurrerent conciti; interrogauit vir beatus, quidnam esset cur tam impetuose currerent. Cui cum dicerent quoniam ignis iam omnia cōsumeret, protinus vir Dei eos a timore blande compescuit. Moxque leuata manu triumphali signum igni opposuit, atque hunc velut aquarum inundantia penitus extinxit. Ex quo facto cunctis innotuit, quanti meriti apud Deum vir iste beatus fuerit: vnde vniuersi hoc audito miraculo ad eum ob sanitatis gratiam confluebant. Sequatur aliud miraculum de iamdicto Principe loci prædicti fundatore, quod quidem ad nostrorum Principum correctionem valde constat vtile.	Quodam tempore contigit, vt prædictus Princeps, quendam Ecclesiæ prædictæ villicum, immoderatum tributum dare cogeret, ac pro eodē captum acrius cruciaret: pro quo dum vir Dei plurimum tristaretur, ac prædictum Principem rogasset, nec propter hoc Princeps a sua austeritate deflecteretur, ilico vltio diuina cum persequitur. Nam protinus paralysi grauissima inuaditur, ac ingrauescente ægritudine vultus ipsius in tantum contrahitur, vt os auribus contiguum cōtractum videretur. Qui mox reatum suum cognoscens, beatum virum consulendum adiit, ac sibi vt subueniat humillime deposcit. Qui principem durius arguens inquit. Quomodo tibi subuenire deposcis, qui nostrum iniuste detines? Saluti tuæ ipse contrarius existi. Reuera noueris te grauiori pœna plectendum, si nostrum villicum celerius non dimiseris. His auditis, terrore Comes concutitur, & non solum villicum dimittendum pollicetur, verumetiam eumdem ab omni tributo liberū fore, si sanitati restitueretur. Cuius sponsionem Dei seruus suscipiens, ilico manum vultui eius apposuit, ac integræ sanitati restituit.	Quidam sebre quartana grauissime laborans, nec vllo valens curari medicamine, ad virum Dei venit: vt sibi super hac infirmitate consuleret flebiliter exorans. Vir Dei febricitanti compassus manum eius apprehendens eidem benedixit, ac integræ sanitati restituit.	Nec illud silendum est, quod immundi spiritus infestatione vexati, dum ad prædictum virum ducuntur: nunc post eius mortem, ac etiam ante ipsius decessum, curantur beati viri precibus & imperio. Ex quibus miraculum unum, quod ipso viuente accidit, referamus, aliud quod post mortem accidit, tandem relaturi.	Cum quadam die vir Dei more solito Missarum solemnia celebrasset, duæ mulieres a spiritibus immundis miserabiliter fascinatæ, ob salutis cōmercium ad eum de longinquo sunt adductæ. In quibus cum spiritus immundi immaniter tumultuarentur ac exagitarentur, vt a pluribus vix detinerentur: illico vir Dei harum miseriis compassus, prædictos spiritus malignos exorcizando, per ventris fluxum exire compulit, ac integræ sanitati prædictas mulieres Deum benedicentes restituens ad sua lętantes redire fecit. Vnde & huius rei factum celebriorē eum reddidit: itaut omnes pro suis necessitatibus, tanquam ad patronum, & a Deo sibi misericorditer datum, & a Cluniacensi Monasterio transmissum, confugerent, laudantes Deum, qui in Sanctis suis est mirabilis. Igitur post plurima ab eo ad Dei laudem virtutum patrata signa, ex quibus multa ob auditorum tædium sunt prætermissa, multa etiam ab eo intra conscientiam solo Deo teste occultata, vir beatus longo iam senio affectus cursum vitæ huius gloriosissime compleuit, ac rebus sibi commissis dispositis, corruptibili carne exemptus, beatam Deo reddens animam, cœlis gaudium intulit. Ad cuius exequias, omnes pene prædictæ Basiliensis Diocesis vtriusq. sexus & gradus Religiosi venerunt, ac summa reuerentia beati viri corpus cum fratribus efferentes, cum diuinis laudibus, cum mœrore & gaudio, cum fletu & lætitia in tūba gipsea imagine ipsius decenter expressa, in media basilica digno honore condiderunt. Ad cuius sepulchrum duo cæci longo tempore visu priuati venerunt, & optatum lumen receperunt. Claudi tres sanitati condonantur, multaque alia sanitatum genera renouantur. Quæ omnia per virum Apostolicum audita, in Sanctorum numero eumdem ascripsit. Sequentia autem duo miracula huic Operi iungere dignum duximus.	Quidam dæmoniacus ad eius tumulum salutis gratia est adductus. Hic cū ad Sancti sepulchrum a suo fratre fuisset ligatus, & iam biduo die noctuque custoditus, cum se quadam die Dominica sopori dedisset, protinus inerguminus inimicum venire vidit anxius, beatumque Morandum stola præfulgidum velut ex sepulchro procedere, hostem, ne ipsum lædat, concite propellere. Moxque sanissimus effectus, fratrem appellauit, nexibusque seu vinculis diuinitus ruptis, solutis manibus, cunctis astantibus, voce magna retulit, qualiter per beatum visitatus, ac ab hoste liberatus fuerit.	Erat quædam mulier, quæ filium satis elegantem habebat octo annorum. Qui cum totus contractus ac omni corpore inualidus per triennium, ac paralyticus permansisset, nec vllo mederi potuisset medicamine. Quadam nocte mater eius soporando admonetur, vt hunc ad beati Morandi sepulchrum deferat, sanctumque pro filio supplicare non desinat. Nec cunctatur mulier diuinitus sibi indictum implere præceptum. Ad cuius sepulchrum sanissimus exiliit eius filius, ac pristinæ est sanitati restitutus.	Multa & alia per seruum suum operatus est Dominus mirabilia, quæ breuitatis causa non scripta in libro hoc. Ex his tamē quæ scripta sunt, satis patet quantum & qualem filium Germaniæ partibus edidit Cluniacus. Ad quam tunc tanquam ad commune pietatis asylum confugiebat quasi vniuersus orbis pro suorum spiritali instauratione locorum. Huius loci habitatoribus continua concertatione carnem spiritui subiicientibus, vere, secundum Apostolum, Christus viuere erat, & mori lucrum. Plures electi & assumpti sunt in ædificationem Ecclesiæ, alij in summos Pontifices, alij in Cardinales, alij vero in Episcopos, Abbates, & Pastores. Hinc effusa spiritualium virtutum nardo impleta est tota mundi domus ex odore vnguenti, dum Religionis Monasticæ feruor, qui illo tempore pene refriguerat, illorum virorum exemplo studioque recaluit. Gallia, Germania, transmarina quoque Britannia hoc testatur. Hispania, Italia, totaque Europa fatetur, plena Monasteriis ab eis aut nouiter fundatis, aut ab antiquo senio reparatis. Ibi Monachorum Collegia in morem cœlestium agminum, per Ordines suos Deo assistentia, sanctarum virtutum exercitiis, diuinisque laudibus die noctuque insistebant: vt de eis quoque a Propheta dictum possit intelligi, Beati qui habitant in domo tua Domine, in secula seculorum laudabunt te. Sed quid aliquas mundi partes connumero, cum de nostro vltimo Occidente vsque ad ipsum Orientem fama hæc peruenerit? Hæc namque est vinea, hi sunt palmites, qui veræ viti Christo inhærentes, & a Patre agricola purgati, secundum Euangelicam sententiam multum fructum afferunt. Inter hos venerabiles Patres Cluniacenses emicuit beatus vir noster Morandus. Cuius meritis & precibus sic adiuuari mereamur, vt ad illud, quo peruenit, cœleste regnum intrare possimus, Amen.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	PRIVILEGIA CŒNOBIO CLVNIACENSI CONCESSA PER SVMMOS PONTIFICES ALEXANDRUM II. Gregorium VII. Vrbanum II. & Paschalem II. Tempore sancti Hugonis Abbatis Cluniacensis VI. Diploma Alexandri Papæ II. ad domnum HVGONEM Abb. Quod Episcopi & alij Prælati non possunt excommunicare Monachos Cluniac. nec interdicere.	Electus est anno 1062.	EX CHAR. CLVN. CHART. LIX.	ALEXANDER Episcopus seruus seruorum Dei, dilectissimo filio HVGONI Abbati Monasterij, quod dicitur CLVNIACVM in honore beatorum Apostolorum PETRI & PAVLI consecratum, in Comitatu Matisconensi situm, & per te cunctis successoribus tuis Abbatibus in perpetuum. Cum omnium fidelium petitionibus & necessitatibus subuenire debeat Apostolicæ charitatis gratia; multo magis his est impertienda eius beneficij clementia, quos singulariter proprios, & specialiter se gaudet filios habere sancta Romana mater Ecclesia, & suæ vtilitatis gratia, & præcedentium patrum auctoritate egregia. Quorum etiam desideriis, & votis eo plenius parare debet auctoritas Apostolicæ sublimitatis, quo certius constat eos non nisi illa desiderare & expetere, quæ sunt ad honorem sanctæ pietatis, & vtilitatem veræ Religionis. Et quotiens in suæ necessitatis cōmodis nostrum assensum, & solitæ Apostolicæ auctoritatis studuerunt humiliter requirere præsidium, vltro benignitatis intuitu nos conuenit subuenire, & rite pro magna securitate solidare; vt ex hoc nobis potissimum præmium a conditore omnium Deo in sidereis arcibus conscribatur. Et ideo quia postulasti a nobis, vt præfatum Monasterium Apostolicæ auctoritatis serie muniremus, & omnia eius pertinentia perenni iure ibidem inuiolabiliter permanendo confirmaremus, & absque omni iugo seu ditione cuiuscumque personæ constabilire nostri priuilegij pagina studeremus. Propterea tuis flexus precibus per huius nostræ auctoritatis priuilegium statuentes decernimus, vt cuncta loca & Monasteria ad supradictum Cluniacum Cœnobium pertinētia, quæ ab aliquibus fidelissimis Christianis, Regib. Episcopis, Ducibus, seu Principibus eidem loco sunt concessa, & ab antecessoribus tuis Abbatibus adquisita, Bernone videlicet, Odone, Eymardo, & beatæ recordationis S. Maiolo, & bonæ memoriæ Odilone prædecessore tuo, vel quæcumque ad eundem locū pertinere videntur, absque vllius contradictione, cū magna securitate quietus debeas possidere; & per te vniuersi successores tui in perpetuum. Necnon sub diuini iudicij promulgatione, & cōfirmatione, & anathematis interdictione corroborantes decreuimus, vt nullus Episcopus, seu quilibet Sacerdotum, in eodem veniat Cœnobio, pro aliqua ordinatione siue consecratione Ecclesiæ, Presbyterorum, vel Diaconorū, Missarum celebratione, nisi ab Abbate eiusdem loci inuitatus fuerit, venire ad agendum præsumat. Sed liceat Monachis ipsius loci, cuiuscumque voluerint ordinationis gradum suscipere vbicūque tibi, tuisque successoribus placuerit. Interdicimus autem sub simili anathematis promulgatione, vt isdem locus sub nullius cuiuscumque Episcopi, vel Sacerdotis deprimatur interdictionis titulo, seu excommunicationis vel anathematis vinculo. Non enim patitur sanctæ Sedis Apostolicæ auctoritas, vt nullius cuiuscumque personæ obligatione proscindatur a se cuilibet concessa liberalis libertas: neque ipsius loci fratres vbicumque positi, cuiuscumque Episcopi maledictionis vel excommunicationis vinculo teneantur adstricti. Inhonestum enim nobis videtur, vt sine nostro iudicio a quoquam anathematizetur sanctæ Sedis Apostolicæ filius, veluti cuiuscumque subiectæ Ecclesiæ discipulus. Si qua vero competens ratio aduersus eos quemquam mouerit, & hoc aliter determinari nequiuerit, iudicium Apostolicum, quod nulli præiudicium prætendere patitur, supra hoc patienter præstoletur, & humiliter requiratur. Decernimus etiam, & illius, cuius vice quamuis indigni fungimur, auctoritate sancimus, vt isdem locus omnibus ad se ob salutem confugientibus sit misericordiæ sinus, sit totius pietatis & salutis portus. Obtineat in eo locum iustus, nec repellatur pœnitere volens iniquus. Præbeatur innocentibus charitas mutuæ fraternitatis, nec negetur offensis spes salutis, & indulgentia pietatis. Et si aliquis eumdem locum expetierit suæ humilitatis & salutis gratia, minime a venia & optata misericordia excludatur; sed oleo medicamenti salutaris fouendus benigniter colligatur: quia & iustum sic est, vt in domo pietatis & iusto præbeatur dilectio sanctæ fraternitatis, & ad veniam confugienti peccatori non negetur medicamentum indulgentiæ & salutis. Sit autem omnibus ibi aduenientibus causa salutis, hic & in perpetuum diuinæ miserationis & pietatis refugium, & Apostolicæ benedictionis & absolutionis præsidium. Decernimus præterea & omnino Constituimus, vt prædicti loci obeunte Abbate, non ibi alius cuiuscumque personæ violentia constituatur ordinandus, sed ab ipsa Congregatione loci, secundum timorem Dei, & institutionem Legislatoris Benedicti, Pater, qui sibi præesse debeat, eligatur, & ad eum ordinandum quicumque illis placuerit Episcopus aduocetur. Quascumque vero terras nunc tenes, & quas tu, tuique successores acquirere potueritis, in perpetuum possidendas concedimus vobis. Si quis autē temerario vsu, quod fieri non credimus, contra huius nostræ Apostolicæ confirmationis seriem venire aut agere tentauerit, sciat se Domini nostri Iesu Christi, & Apostolorum Principis Petri anathematis vinculo innodandum, & cum diabolo, eiusque atrocissimis pompis, atque cum luda traditore Domini & Saluatoris nostri Iesu Christi, in æternum ignem concremandum, simulque in voraginem, tartareumque cahos demersum cum impiis deficiendum. Qui vero custos & obseruator nostri priuilegij extiterit, benedictionis gratiam, & vitam æternam a Domino consequatur, &c.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	SYNODALIS DIFFINITIO INTER domnum Hugonem Abbatem Cluniacensem, & domnum Droconem Episcopum Matisconensem.	An. 1063.	??	IN nomine sanctæ et indiuiduæ Trinitatis. Temporibus domni Alexandri Papæ vniuersalis & summi Pōtificis, necnon regnante Heynrici Imp. filio Heynrico, Rege vero Francorū Philippo, an. ab Incar. Dom. M. LXIII. nouū quid Cluniacensi Monasterio cōtigit, quod ad posteritatis memoriam scedulę duximus annotare. Drogo scilicet reuerentissimus Ecclesię Matiscensis Episcopus, domesticorū suorum, & præcipue clericorum suorum suasione pellectus, & vt ita fatear, eis iugiter insufflātibus igne diri fomitis inflāmatus, super idem Monasterium tentabat ius potestatis arripere, locumque sibi dominationis quantulumcumq. contra sedis Apostolicæ priuilegia vēdicare. Vallatus plane cuneis militum, stipatus agminibus armatorū velut prædicandi gratia, vel etiā iudicij synodalis obtentu, ad B. Maioli Confessoris Christi basilicam vsq. peruenit, Sed resistentium sibimet infractus obstaculo intrare nō potuit. Hoc itaq. tentabat, vt iugum monasterio nouæ vsurpationis induceret, sicq. postmodū ex occasione quodammodo superductæ litigaret cōsuetudinis. Tunc Hugo venerabilis Abbas eiusdem Cœnobij, nimirum non modo religiosus, sed & cautus & prudēs vt reuera possessor ingenuus, iugum hoc degeneris seruitutis exhorruit, & tanquā lepræ malæ consuetudinis nouiter obrepenti medicamento contradictionis occurrit, caputq. quod moliebatur ingredi, viuacioris ingenij pede contriuit. Romanam itaque synodum impiger adiit, querelam suam corā sancto Concilio fidelis relator exposuit, nouo periculo sancti loci ruinā proculdubio minitāti, vt obuiaret orauit. Cumq. sinistrum nuntium eorum maxime, qui sanius sapiebant corda percelleret, & tātæ religionis tamquam celebris famæ locum ne quantumlibet a libertatis suæ statu corrueret, piæ cōpassionis studio formidarent: inter cæteros Petrus Damianus Ostiensis Episcopus se protinus obtulit, seseq. ad subueniendum monasterio, per tam longi, tam asperi, tam duri itineris pericula destinauit. Enimuero apud Cabilonensem ciuitatem, ex authoritate Apostolicæ sedis Synodum congregrauit: nōnulla quæ perperam videbantur esse consumpta, canonicæ sanctionis vigore correxit, quæque potuit, iuxta Ecclesiasticæ disciplinæ regulam seruāda constituit, causamq. Cluniacensis Monasterij, pro qua præsertim componenda deuenerat, diuina auxiliante clementia, optimo iudicialis calculi fine conclusit. Nā in conspectu totius sancti Cōcilij lectum est monimentum, quod Comes ille Willelmus primus loci fundator & oblator instituit, vbi videlicet, præter Romanum Pontificē, nullum ius, nullum dominium cuicumq. mortalium, vel cuilibet prorsus Ecclesiæ dereliquit. Lecta quoque nihilominus sunt sedis Apostolicæ priuilegia, de tuitione, munitione, ac præfati Monasterij perpetua libertate, per succedentium sibimet Romanorum Pōtificum vicissitudines instituta. Inquisiti sunt omnes Episcopi, si priuilegia quæ audierant, rata decernerent, omnes vno ore concorditer laudauerunt, atque vt perpetuo seruanda atq. illibata permaneāt, communi iudicio decreuerunt: Et tanquā non hoc iudicium sub præconij cōmunis acclamatione sufficeret, viritim vnusquisq. consulitur, ipse quoq. Matiscensis inquiritur, qui nimirum non minus quam cæteri omnes Episcopi, rata priuilegia, & inuiolabili ac perpetuo iure seruanda libere cunctis audiētibus profitetur. Et quia in eisdem priuilegiis, hoc inter cætera, sub anathematis intentatione cautum est, ne cuilibet Episcoporū liceat, in pręfati Cœnobij Monachos excommunicationis promulgare sententiam, Episcopus autem nō absolute (sic se funditus excusabat) excommunicationis iaculum intulit, sed ita vt perhibebat, ira cōmotus ait. Si qui sunt mei iuris in illo Monasterio, quos mihi liceat excommunicare, illos excommunico. Cum igitur in hac excōmunicatione prædictum Episcopum, licet ignorantem, contra priuilegia Romanæ Ecclesiæ quomodolibet egisse conuinceret, ille autē priuilegiorum tenorem ac seriem se legisse, vel agnouisse, constantissime propulsaret; Tandem sancto decernente Concilio, ad hunc decisionis finem causa perducta est, vt præfatus Episcopus propria manu super sanctis Euangeliis superposita iuraret, sicque Sedis Apostolicæ Legato, sanctoque Concilio satisfaceret.	Indiculum Sacramenti.	Avdiat, inquit, domnus Petrus Ostiensis Episcopus, & omnis sancta Synodus, quia eo die, quo Cluniacum commotus adueni, non in contemptu, siue despectu sedis Apostolicæ, vel domni Alexandri Romani Pontificis hoc egi, & priuilegiorum tenorem ac seriem, quæ modo in nostris auribus lecta sunt, tunc ad liquidum non cognoui, sic me Deus adiuuet, & ista sancta Euāgelia. Post eum quoque quatuor Ecclesiæ eiusdem Clerici, in conspectu omnium accesserunt, & iureiurando quod ille iurauerat, super eadem Euangelia firmauerunt. Duo autem de septenario numero, qui ad iurandum a sancto Concilio præfixus fuerat, non petente Matiscensi, sed donante domno Ostiensi Episcopo remanserunt. Ilico præfatus Matiscensis Episcopus pauimento prostratus veniam petiit, seseque peccasse confessus VII. dierum pœnitentiam in pane & aqua ieiunaturus accepit. Postera autem die, eodem sancto residente Concilio, Clericis suis vesane ac procaciter insistentibus, idem Episcopus petiit, vt suæ quoque Ecclesiæ priuilegium, quod a Papa dudum Agapito constitutum fuerat, legeretur. In quo nimirum nihil pene præter ius atque consuetudinem vniuscuiusq. Ecclesiæ videbatur peculiariter insitum, sed quod omnibus locis sanctis communi dignoscitur iure cōcessum, videlicet vt ne vel ea quæ sui iuris iam erant, vel deinceps futura erant, quispiam violentus inuaderet, sed sua omnia Rector Ecclesiæ in pacis ac tranquillitatis otio possideret. Hoc itaq. priuilegium omnes Episcopi in tanto Concilio sine causa lectum esse dicentes, vnanimiter decreuerunt, nihil hoc præiudicare priuilegiis Monasterij quæ pridie coram omnibus lecta fuerant, nihil minuere de his quę in illis legebantur, ab Apostolicæ sedis liberalitate concessa. Sic itaque per Synodale Concilium perpetua Monasterij libertate firmata, sanctumq. locum soli subiacere Romanæ Ecclesiæ communi Sanctorum Episcoporum decernentes sententia, mox inter Episcopum & Abbatem omnis controuersiæ querela sopitur: omnis animositatis atque dissidij scissura componitur, & inter vtrumque spiritualem videlicet virum firma pax charitatis glutino reformatur. Hęc igitur per ordinem breui sermone digessimus, vt purissimæ relationis riuum, quem nostris temporibus hausimus, in posteros etiam per veritatis alueum fideli poculo transfundamus.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	CHARTA PETRI ALBANENSIS Episcopi, & Cardinalis Romani de Immunitate CLVNIACI. ALIAS, Qualiter domnus Petrus Albanensis Episcopus, & Cardinalis authoritate beatorum Apostolorum & domni Gregorij Papæ, loca coniacentia Cluniaco Monasterio, intra terminos inferius adnotatos muniuit, & quam viriliter restitit Lugdunensi Archiepiscopo, in his quæ male innodauerat, & Matiscensem Episcopum qualiter a liminibus Ecclesiæ disiunxit.	An. 1078.	EX CHAR. CLVN. CHART. CXLIV.	EGO PETRVS Dei gratia Albanensis Episcopus, & Cardinalis Romanæ Ecclesiæ. Quod in his partibus Burgundiæ, præceptis & informatione domni mei VII. GREGORII Papæ, anno intronizationis eius VII. egi, ad posteritatis memoriam scripto & annotatione transmittēdum ratum duximus. HVGO Cluniacensis Abbas, propter infestationes quæ inferebantur ab Episcopis Lugdunensi & Matiscensi, Gebuino videlicet & Landrico, suo principali loco & Cellis, & adiacētiis, misit domnum Hugonem Priorem ipsius CLVNIACI ad limina beatorum Petri & Pauli, & ad viscera paternæ pietatis domni mei supradicti beatissimi Gregorij Papæ, qui tandem post multiplicem diuersorum verborum trutinationem, tanti loci calamitati & inquietudini compassus, me tantillum ad illas dirimendas ac determinandas delegauit. Quique veniens post multos labores & sudores in iam dictum locum in die Purificationis B. Mariæ, tam in Capella eiusdem gloriosæ Virginis, quam in Monasterio sermone perorato, auctoritatem Pontificum Romanorū per priuilegia huic loco attributā publice corroborans, manifestaui: Capellas & Capellanos, quos contra eadem Romana priuilegia Matiscensis Episcopus excōmunicauerat, absolui: & si deinceps aliqua præsumptione excōmunicauerit, cum facere nullomodo possit, ne quisquā id obseruet, vel inde curet, omnes astantes commonefeci. Insuper vt nulla persona, eiusq. dignitatis vel potestatis, rapinas, prædas, siue aliquas infestationes loco isti, habitatoribus, atque confugientibus infra terminos subnotatos inferre præsumat, Apostolica mihi auctoritate concessa tali modo statui & determinaui.	Ego PETRVS Dei gratia Albanensis Episcopus, & Legatus Apostolicæ Sedis, interdico ex parte omnipotentis Dei, & B. PETRI Apostolorū Principis necnō etiam ex parte domni mei GREGORII Papæ, vt nullus omnino homo cuiuslibet potētiæ vel dignitatis huic Cluniacēsi loco infra terminos inferius adnotatos, homicidia, prædas, siue rapinas, vel aliquas inuasiones facere præsumat. Hi sunt autem termini: A riuo de Salna, & ab Ecclesia Rufiacensis villæ, & cruce de Lornant: a termino quoq. molini de Tornesac, per villam quæ dicitur Varenna: a termino etiam, qui dirigitur per........ ad riuum de Salnat. Si quis autem huius nostri interdicti, seu interminationis, inuētus fuerit violator siue infractor, ab hodierna die & deinceps nouerit se vinculo anathematis innodādum, quousq. digna satisfactione pœniteat. Ammoneo etiam omnes milites, qui in his proximis nobis castellis habitāt, videlicet Branciduno, Berziaco, Buxeria, Seduno, Setgiaco, & Oscella, vt ruricolis nostris seu rusticis, qui in circumiacentibus huic loco habitant villis, nullam læsionem vel torturam inferre præsumant. Malas quoque consuetudines, quas hactenus ab eis requisierunt, siue de conducto, siue de substantia eorū, vlterius ab eis non repetant, neq. inde eos aliquo modo vel apprehendere aut lædere præsumant. Sed & his qui necdū has malas cōsuetudines requisierunt, ne imposterum eas requirant, interdicimus ex parte Dei, & contradicimus, præcipue vero milites, qui in hac Cluniacēsi villa habitāt, hoc cauere monemus, ne huius mali cōcitatores fiant: quia quanto vicinius cōmanent, tāto eos oportet a seruorū Dei iniuriis abstinere. Quod si quispiā huius præcepti tenorē infregerit, supradictæ excommunicationis vltione feriatur, donec digna satisfactione pœniteat.	Hoc peracto, colloquium cum Episcopis, propter quorum molestationē missus fueram, anno sequenti apud S. Bernardū habendū statui, in quo tantæ discordiæ malum, secundum informationem quam a domno meo Gregorio Papa acceperam, determinare valerem adiutorio omnipotentis Dei. Tandem post festum beatæ Agathæ VIII. Id Februar. Illucescente Franc. V. anno ab Incarnatione Domini MLXXVIII. Indict. II. ad supradictum locum venientes, præsentibus domno Warmundo Viennensi Archiepiscopo, & domno HVGONE Cluniacensi Abbate, & domno Aganone Eduensi Episcopo, & aliquibus Abbatibus, cum aliquibus prudentibus viris, plurimis conuenimus domnum Landricum Matiscensem Episcopum, si vellet acquiescere & subdi præceptis Apostolicis, ac nostræ paruitati, qui vice Apostolica fungebamur. Qui cum libenter se velle acquiescere respondisset, domnus Archiepiscopus Viennēsis querimoniam tam suam, quam Cluniacensis Monasterij his verbis fecit. Dudum, domne Cardinalis & Legate Apostolicæ sedis, rediens Roma, præcepto domni GREGORII Papæ veni CLVNIACVM, nonnulla ex parte ipsius domno Abbati intimaturus. Tum quia tempus opportunum instabat faciendis sacris Ordinibus, iussus & rogatus a domno Abbate & fratribus, aliquos fratrum secundum authoritatem priuilegiorum Pontificum Romanorum ab olim ipsi loco datam ordinaui. His peractis, dum redirem, Matiscenses Canonici, insidiis mihi paratis, derepente fulti armata manu & pedestri super me ac nostra irruerunt, baculum pastoralem cum propria lunica & sagmario tulerunt, seruientes nobis cædentes valde dehonestauerunt, lanceam gutturi proprio admouentes, Ne viuat violator & adulterator sponsæ S. Vincentij, clamabant, & cum magno dedecore ad Cluniacum vellem nollem reuersus sum. Inde a domno Matiscensi, qui tunc aberat, iustitiam per litteras quæsiui, sed huc vsque minime impetraui, quæ a vobis, qui estis Apostolicæ sedis Legatus, mihi, & domnis Cluniacensibus supplico fiat.	Post hæc lecto beatissimi Papæ GREGORII VII. priuilegio, eundem Matiscensem anathematis iaculo perfossum comperimus, quoniam contra Romanorum decreta Pontificum, & præcipue domni Gregorij, fecisse didicimus. Tunc eundem interrogauimus, vtrum priusquam Capellas & Capellanos Cluniacenses excōmunicasset, hoc in priuilegio sibi interdictum fuisse cognouisset. Ille vero cum se priuilegium minime legisse fateretur, domnus Abbas Cluniacensis respondit. Nonne ego dixi vobis, vos priuilegiorū auctoritati obuiare, si vel Capellas vel Capellanos nostri Monasterij interdiceretis? Tandem cum nōnulla negaret, & plurima negare nequiret, dixi ei vt aut culpam suam inde faceret, aut cū digna satisfactione se purgaret. Qui super hoc diu multumque conuentus, cum neutrū facere vellet, obstinentia sua exigente, a Pontificali & Sacerdotali officio vsq. ante pręsentiam domni nostri Gregorij Papæ, cuius auctoritatem spernebat, eum suspēdimus. Tunc supradicti Matiscenses Canonici, audita sui Pontificis suspensione vltra modum efferati, addentes peiora prioribus, conuitia multa in nos intorserunt cum minis. Postea dehonestatores domni Archiepiscopi clericos & laicos ab introitu omnium Ecclesiarū, & a corpore & sanguine Domini Iesu Christi, donec pœniteant, & condigne satisfaciant, separauimus, & quoscumque iniuste Episcopus excommunicauerat, secundum datam formam nobis absoluimus.	Ad vltimum Lugdunensem allocuti sumus, vt sicut sapiens obediret præceptis Apostolicis, & auctoritati qua nos informauerat domnus noster Gregorius Papa. Qui cū sæpe inuitatus & ammonitus, nequaquā vellet obedire, eius faciente inobedientia, subnotatam, secūdum quod nobis erat præceptum, protulimus promulgationem. Quoniam frater noster Geboinus Lugdunensis Archiepiscopus, nec fraternę caritatis cōsilio, nec ęquitatis rationi, nec Apostolicis domni mei beatissimi Papæ Gregorij, cuius vice indigni fungimur, decretis & præceptis vult acquiescere & obedire, vt Ecclesias Cluniacensis Cœnobij, quas iniuste excommunicasse videtur, secundum tenorem impositæ nobis legationis velit absoluere, illas videlicet, quas ante cognitum prædicti domni nostri Gregorij Papæ decretū, siue per Apostolicorum cōcessionem priuilegiorum, siue aliter adquisisse & tenuisse probatur. Ideo nos necessitate coacti, auctoritate beatorū Petri & Pauli, sicut nobis iniunctum est, supradictas Ecclesias absoluimus. Si vero idem Archiepiscopus ira commotus easdem Ecclesias, siue Capellanos eorum iniuste interdicere pręsumpserit, talem interdictionem & excōmunicationem irritā esse decernimus. Poliacum autē, quia sine Canonico iudicio, violenter eiectis Monachis, a Cluniacēsi Monasterio per iniustam expoliationē ablatum & abstractum est, Apostolicæ æquitatis concessione Cluniacensi Cœnobio reddimus, & vt libere possideat omnino præcipimus, Sanctimonialibus quæ prædictum Poliacum inuaserunt ex parte beatorum Apostolorum Petri & Pauli præcipimus, vt vsque ad primam Dominicam proximæ Quadragesimæ eundem locum dimittant, eumque Monachis, quos eiecerunt, ex integro restituant. Quod si facere noluerint, ab introitu Ecclesiæ, corporis Dominici & sanguinis, post prædictum terminū eas omnino separamus. Et ne in eadē Poliaci Ecclesia, quamdiu ipsæ Sanctimoniales ibidē remanere præsumpserint, diuinū officium celebretur, Apostolica interdictione prohibemus. Si quis autem clericorum aut laicorum prædictas Sanctimoniales contra indictum nostrum, ad obtinendum eundem locum, aliquo malo ingenio vel violētia adiuuare ac defendere ausus fuerit, sciat se ab omnium Ecclesiarum introitu, & a communione corporis & sanguinis Domini esse separatum, donec resipiscat.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Priuilegium seu Diploma Domni VRBANI II. Papæ, ad domnum Hugonem Abbatem.	An. 1088.	EX EOD. CHART. CHART. I.	VRBANVS Episcopus seruus seruorum Dei, HUGONI sanctissimo Abbati Cluniacensi, eiusque successoribus in perpetuum. Cum omnibus sanctę filiis Ecclesię ex Sedis Apostolicæ auctoritate, & beniuolentia debitores existimus; venerabilibus tamen personis atq. locis, maxime quæ Apostolicæ Sedi semper specialius adhæserunt ac deuotius, quæq. ampliori Religionis gloria eminent, propensiori nos cōuenit caritatis studio imminere. Tibi ergo, sanctissime, reuerentissime, ac dilectissime frater, tam ex antiquæ sedis Apostolicæ familiaritate, quam ex nobilissima tuæ tuique Cœnobij religionis reuerentia, singularis a nobis debetur prærogatiua dilectionis. Est præterea quod nos tibi non minus, tuoque Monasterio faciat debitores, quoniam per te Monasticæ Religionis rudimenta suscepi. In tuo Cœnobio per secundam sancti Spiritus gratiam sum renatus, cui hactenus impensiori gratia Romana Ecclesia dilectionis ac protectionis curam impendisse dignoscitur. Quicquid igitur libertatis, quicquid immunitatis, quicquid auctoritatis tibi, tuisque successoribus, tuoque Cœnobio, per antecessorum nostrorum priuilegia concessum fuisse constat, nos quoque huius nostri decreti pagina conferimus, tradimus, confirmamus. Hoc insuper adiicientes, vt Monasterium sanctę Marię de Charitate, Monasterium S. Martini de Campis apud Parisios, Monasterium sancti Dionisij apud Nungentum, S. Mariæ de Nazara, S. Geruasij de Exis, S. Mariæ de Arulis, S. Petri de Campo-rotundo, S. Genesij in Elnensi Episcopatu, S. Pauli in Valle olei, S. Mariæ de Cubaria, S. Mariæ de Salella, S. Mariæ de Tolosa, S. Trinitatis in Marciniaco, quod tu in alodio proprio ædificasti, numquam tuo, tuorumque successorum regimini ordinatione subtrahatur. Cætera vero omnia quæ antecessores nostri vestro Monasterio priuilegia tradiderunt, nos quoque contradimus atque firmamus. Moisiacense sane Cœnobium, in ea, qua nunc est, in posterum libertate permaneat, nisi sorte Episcopus admiserit, propter quod eius debeat ditione priuari. Quicumque autem melioris vitæ appetitu, vestrum voluerit aduenire Cœnobium, libera tibi, tuisque successoribus facultas maneat, secundum tenorem Regulæ S. Patris nostri Benedicti eos suscipere. Præterea decernimus atque stabilimus, ne quis vltra legatus Romani Antistitis vices in vestris partibus agens, absque ipsius licentia vel præceptione, buccam in vos, aut vestra Monasteria audeat aperire, vel nisi ad idipsum specialiter dirigatur. Episcopis vero, in quorum diocesibus vestræ sunt facultates, omnino non liceat de vestris Monachis aut Monasteriis iudicare. Saluo canonico illo iure, quod in eis hactenus habuerunt. Si quid autem causæ in eos habuerint, te, tuosue successores appellent. Quod si per vos lis nequiuerit definiri, ad Sedem Apostolicam referatur, eius solius, vel Legati eius iudicio definiendum. Tibi plane peculiari deuotione concedimus, vt in processionum Missarumque solemnibus mitra vtaris Episcopali. In præcipuis vero festiuitatibus, id est in quinque, quas præcipuas habetis, & in Theophania, & in Ascensione, necnon & in dedicatione vestræ Ecclesiæ, dalmaticam, chyrothecas, & sandalia induaris. Et hoc ad tuæ religionis euidentiam atque ostensionem nostræ peculiaris dilectionis, quam ex Sede Apostolica magis meritis exigentibus promereris. Tuam de cætero condecet sanctitatem, quemadmodum ab Romana Ecclesia specialius honoratur, ita eiusdem Ecclesiæ seruitiis & vtilitatibus singulariter insudare, quatinus & hactenus vobis ab eadem Ecclesia concessa stabili tenore permaneant, & dignius vestrum sit Cœnobium in futuro maioris præmia gloriæ adipisci.	[Monogramme]	Datum Romæ per manus Ioannis Diaconi sanctæ Romanæ Ecclesiæ, prosignatoris Domni VRBANI II. Papæ. Kal. Nouemb. Indict. XI. Anno Dominicæ Incarn. M. LXXXVIII. Pontificatus vero eiusdē domni Vrbani Papæ primo.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	ALIVD DIPLOMA eiusdem Papæ Vrbani ad domnum Hugonem Abbatem.	An. 1095.	CHART. II.	VRBANVS Episcopus, seruus seruorum Dei, Reuerentissimo fratri HVGONI Monasterij Cluniacensis Abbati, eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Cum omnibus sanctæ Ecclesiæ filiis ex Sedis Apostolicæ auctoritate ac beniuolentia debitores existamus, venerabilibus tamen personis atq. locis, maxime quæ Apostolicæ Sedi semper specialius ac deuotius adhæserunt, quæq. ampliori Religionis gloria eminent, propensiori nos conuenit charitatis studio imminuere. Tibi ergo, reuerentissime ac dilectissime frater, tam ex antiqua Sedis Apostolicæ familiaritate, quam ex nobilissima tuæ, tuique Cœnobij Religionis reuerentia, singularis a nobis debetur prærogatiua dilectionis. Quicquid igitur libertatis, quicquid immunitatis, quicquid auctoritatis tibi, tuisque successoribus, tuoque Cœnobio, per antecessorum nostrorum Priuilegia concessum fuisse constat, nos quoque huius nostri decreti pagina conferimus, tradimus, confirmamus. Eapropter nos Capellæ illi, quam in honore & nomine S. ODONIS tua strenuitas extra burgum, ad orientalem partem ædificauit, eam omnino libertatem, eam immunitatē præsentis decreti auctoritate concedimus, quam Apostolicæ memoriæ prædecessor noster Gregorius Capellis cęteris eiusdem burgi suo priuilegio confirmauit.	Ad hæc adiicimus vt Monasteriū S. Stremonij de Mauzaca, S. Mariæ de Verziaco, S. Petri de Alta-petra, Monasteriū quod dicitur Sales, numquam tuę tuorumque successorum ordinationi & regimini subtrahatur. Hoc ipsū de vniuersis, quæ inferius scripta sunt, Monasteriis, Ecclesiisue statuimus, videlicet, in Episcopatu Lugdunensi, Ecclesia S. Iusti, S. Desiderij: Ecclesia de Frōtenaico, de Rorterio. In Matisconēsi, Ecclesia de Meleto, de Otgers, de Sauiniaco, de Seniciaco, de Berziaco: Ecclesia S. Hypolyti, S. Martini, sanctæ Mariæ de Casellis. In Augustudinensi Ecclesia de Mōrisalt, de Pulignio, de Blanchiaco, de Monte S. Ioannis, de Luciaco, de Crupellis, de Milpōt: Ecclesia S. Mammetis, S. Christophori. In Lingonensi, Ecclesia S. Eulaliæ, S. Ioannis de Laona, de Trualt, de Arcu, de Vandoura, de Marmaissa, de Altars. In Basila Ecclesia sancti Albani. In Cabilonensi, Ecclesia de Viniules. In Aruernensi, Ecclesia S. Amandi, S. Sepulchri de Lauenna, S. Mariæ de Castello, de Canariis, de Montania, de Nigro-stapulo, de Angerolis, de Arūna. In Viennēsi, Eccl. de Artaz, Moras, Mātula, Lotēg, Mōte-Castaneto. In Gratianopolitano, Eccl. de Alauart, de Aualun, de Teies, de Valbones, de Visilia. In Valentiniensi, Eccles. de Cabetul, de Castellis, de Ales, de Vrz. In Diensi Ecclesia sancti Sebastiani, sanctæ Eufemiæ, sancti Petri de Trefort, de Arun, de Aurel, de Calciun, de Castello-nouo. In Tulensi, Ecclesia de domna Maria, de Frondonis villa. In Metensi, Ecclesia de Tihencurt. In Lemouicensi, Monasterium quod dicitur Boort. In Beluacensi, Ecclesia sancti Lupi, sancti Christophori. In Meldensi, Ecclesia sanctæ Mariæ de Nantolio. In Parisiensi, Ecclesia sanctæ Mariæ de Longoponte, de Alnes. In Ambianēsi, Ecclesia sancti Petri de Lehun. In Morinensi, Ecclesia sancti Michaēlis. In Suessionensi, Ecclesia sancti Petri de Cusiaco. In Longobardia, Monasterio sancti Valeriani de Castello Rothobio, sancti Maioli de Papia, S. Michaelis de Mucharione, sancti Maioli de Castemola, sanctæ Mariæ de Feraria, cum omnibus quæ in Lomello & Lomellina Gonteranus dedit: Ecclesia sanctæ Mariæ de Lacu. In Vercellensi Episcopatu, Monasterio sancti Petri de Castellitio, sancti Ioannis de Baina, Sanctorum Ioannis & Pauli de Sandaliano, S. Martini de Salamone, sanctæ Mariæ Ferminiana: Ecclesia de Parione, de Caluallio, sancti Petri de Sade. In Pergamensi, Monasterio sancti Iacobi de Ponticla, cum his Obedientiis, Presiate, Mediolaco, Portiziana, Mauringo, Glariola, Verziliano, Maglo, Sala, Vultulina: Sancti Pauli cū his obedientiis, sanctæ Mariæ de Sarnecho, S. Petri de Vmbriano, sanctæ Trinitatis de Cremina, sancti Petri de Madegniaco, sancti Michaelis de Sencino, sancti Martini de Rudiliano, sanctæ Iuliæ de Cazacho, S. Thomæ de Quintiano, sancti Saluatoris de valle Camonicha, sancti Andreæ Brigniano, sanctæ Mariæ de Canturi, S. Ægidij de Vergesima. Monasterio S. Petri de Rodingo, sancti Petri de Prouallo cum his Cellis, Trigulis, Alfianello. S. Gabrielis de Cremona cū Cellis suis, quæ sitæ sunt in castro Fontanellæ, Trigulo, Grumello, Scandolario, Brixiana iuxta Virolam. In Placentia, Monasterio sancti Gregorij, cum his Cellis, Ecclesia sancti Leonis de Miradolo, sancti Laurētij de Cuminiaco. In Laudēsi, Monasterio sancti Marci, cum his Cellis, sanctorum Firmi & Rustici de Fratta, sanctæ Crucis de Vicodardo, sanctæ Mariæ de Caluentiano. Monasterio sancti Ioannis de Vertumade cum suis Ecclesiis, sanctorum Martyrum Cassiani & Hippolyti de Vlzade, sanctæ Mariæ de Laueno, & sanctæ Heliæ de Monte Veglimo cum vniuersis appendiciis & pertinentiis suis.	Hæc omnia, vel quæ in futurum, Domino adiuuante, iuste poteritis adipisci, tibi, tuisque successoribus ita perpetuo regenda, disponenda, ac possidenda firmamus; vt nemini vmquam liceat eorum aliquid a Cœnobij Cluniacensis vnitate subtrahere. Porro sicut a beatæ memoriæ Papa Gregorio in Romano Synodo, & a nobis nuper in Placentina statutum est, præsentis priuilegij auctoritate decernimus, vt nulli sit Archiepiscopo, nulli Episcopo, nulli Apostolicæ Sedis Legato facultas, sine certo Romani Pontificis præcepto, aduersum vos aut vestrum Cœnobium excommunicationis, aut interdictionis proferre sententiam, neque vestra, vobis inuitis, iudicia ventilare. Dalmaticæ, compagorum, chyrotecarum, & mitræ vsum in festiuitatibus octo præcipuis, sicut tibi concessus est, ita tuis quoque successoribus, pro tuæ religionis ampliori dilectione, concedimus. Si qua vero Ecclesiastica, secularisue persona, huius priuilegij paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo, tertioue commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore ac sanguine Dei & Domini nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco iusta seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi. Amen.	Datum Placentiæ, per manum Ioannis Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Diaconi Cardinalis, xvij. Kalend. April. Indict. III. anno Dominicæ incarnationis M.XCV. Pontificatus autem domni Vrbani secundi Papæ anno viij.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Libertas loci Cluniacensis, sancita a domno Papa Vrbano in ipso Cœnobio.	An. 1095.	??	ANNO incarnationis Dominicæ millesimo nonagesimo quinto, indictione III. 8. Calend. Nouemb. Domnus & venerabilis Vrbanus Papa secundus sacrauit altare primum, & maius, noui nostri Monasterij in honorem Dei, in memoriam beatorum Apostolorum Petri & Pauli. Sacrauit etiam per se & altare secundum Missæ matutinalis. Lugdunensis autem Archiepiscopus Hugo, Pisanus Archiepiscopus Dabertus, Episcopus Signanus Bruno eodem die in ipso Monasterio iubente Papa tria in tribus primis cancellis sacrarunt altaria. Tunc Papa inter sacrando, Missasque agendo, post alia salutis hortamenta coram Episcopis & Cardinalibus multorumque personis, huiuscemodi sermonem habuit ad populum. Sancti Patres & Maiores nostri Romani Pontifices, qui sanctæ Sedi Apostolicæ præsederunt, ex quo locus Cluniacus institutus est ab initio, & Monasterium istud fundatum, tam locum hunc quam Rectores, vel habitatores eius propensius dilexerunt, fouerunt, & curauerunt attentius. Et merito. Nam pius ille Willelmus, istius olim Monasterij institutor, nulli alij Aduocato, nulli Patrono, nulli Regi, vel Principi curam ipsius, tutelamque commendauit, nisi Deo & beato Petro, eiusque Vicariis Roman. scilicet Pontificibus. Quorum numero vel ordini diuina me dignagnatio, licet indignum associauit, me olim Monachum Prioremque Monasterij huius sub dōno ac venerabili Hugone Dei misericordia adhuc superstite & beneualente. Igitur sicut Pontifices summi ante me succedebant sibi in Apostolica sede, successerunt etiam ad tuendum curandumque propensius locum istum. Verumtamen nullus eorum per suam corporalem præsentiam locum istum hactenus visitauit. Mihi vero, sicut in præsentiarum cernitis, id diuina concessit clementia. Denique inter alias causas quæ nos ad visitandas Gallias impulerunt, hæc prima & præcipua fuit, vt locum istum & congregationem hāc speciali nobis cognatione germanam nostra præsentia lætisicaremus, nostro accessu & alloquio iuuaremus, & ad omnem vtilitatem vel commodum nostram eis operam impenderemus. Itaque hic vobiscum hodie præsentes, altare primum & maius cum cæteris quæ parata sunt, noui huius Monasterij, sacramus, & ad eam quæ de eodem Monasterio restat, structuram, vestros animos incitamus. Placet etiam nobis, vobisque placeat suademus (nam hoc ipsum & bonum videtur & iustum,) huic loco, qui vobis & cæteris Christianis in veneratione & cura bona habendus est, quosdam certos limites immunitatis ac securitatis, circumcirca vndique assignare, ipsosque limites sacri banni. Infra quos terminos, nullus homo, cuiuscumque conditionis ac potestatis vnquam inuasionem aliquam grandem vel paruam, aut incendium, aut prædam, aut rapinam facere, aut hominem rapere, vel per iram ferire, aut, quod multo grauius est, homicidium perpetrare, vel truncationem membrorum hominis, sacra authoritate arcente, vllatenus audeat, nec audendo pertentet. Itaque termini sacri banni sunt hi. Versus Berziacum terminus est ad biuium citra Sarratam: vnde vna via venit ad Cluniacum, altera ad Masilias. In strata versus Bellumiocum terminus est, contra Quarruuium, quod est desuper molēdinum Cellerarij Cluniacensis citra Viengias. Vltra Cluniacum versus Masilias, terminus est ad biuium, vnde vna via tēdit ad Masilias, altera ad sanctam Mariam de Bosco. Super Rufiacum terminus est ad summitatem defensi, ad biuium, vnde una via tendit ad Bezorniacum, altera ad Carellam. Versus Setgiacum terminus est intra Quarruuium, citra locum vbi dicunt Adturgum. In strata versus Cabilonensem pagum terminus est ad grossam Cassaniam super Marziacum. Versus Brancedunum terminus est, in via super Boscum Bannedum. Versus Trinorchium terminus est super riuulum quem dicunt Longam Aquam, inter Blanoscum & Donziacum. Versus Perronem vel Laziacum, terminus est, ad tres fagos; vbi partiuntur, noster boscus de Cluniaco, & boscus Comitalis. Versus Igiacum terminus est, ad Carmos, super montem medium. Nos igitur terminos sacrati banni huic Monasterio Cluniaco, & villæ ac burgo pariter præfigimus, hos limites plena certitudine assignamus, præcipientes in nomine Domini Dei omnipotentis, & authoritate beatorum Apostolorum Petri & Pauli, uniuersos vos, atque omnem hominem, qui hæc lecturus, vel auditurus est, contestantes, vt bannum hunc scienter non infringatis, vt eius legem & singuli & omnes teneatis. Si quis vero eam in vno horum quæ supra vetita sunt scienter infregerit, & ab Abbate vel Priore, vel Camerario, vel Decano Cluniacensi Conuentus, & sicut visum fuerit ab eis, induciatus, congrua satisfactione non emendauerit, iam tunc quisquis ille fuerit excommunicationi subiacebit. Etiam si qui vestrum contra illum talem, ab Abbate vel fratribus interpellati fuerint, coercere eum, & ad emēdationem vrgere debebunt. Excommunicatus autem pro banno fracto, vbi emendationem congruam fecerit, absoluatur. Lex autem banni huius non vobis solis ponitur qui præsentes estis, sed & cunctis absentibus & filiis & posteris vestris. Sed iam finem rei, pro qua nunc satagimus, videamus. Omnes igitur loco huic Cluniaco malefacientes & contra congregationem istam inique agentes, anathemate digni erunt, & beati Petri gladio feriendi vsque ad emendationem congruam. Omnes autem loco huic Cluniaco benefacientes, & erga cōgregationem istam recte agentes, pacemque seruantes, gratiam & misericordiam Christi Domini Dei nostri consequantur perpetuam, & beatos Apostolos Petrum & Paulum primos & præcipuos adiutores habeant apud Deum, Amen.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Item aliud Diploma eiusdem Papæ ad eundem Abbatem.	An. 1098.	Ex Chartul. sancti Dionys. de Nogēto Rotrodi.	VRBANVS Episcopus seruus seruorum Dei, venerabili fratri HVGONI Cluniacensi Abbati eiusque successoribus regulariter substituēdis in perpetuum. Cum omnium fidelium petitionibus & necessitatibus subuenire debeat Apostolicæ caritatis gratia; multo magis his est impertienda eius beneficij clementia, quos singulariter filios se gaudet habere Romana mater Ecclesia. Inter quos quoniam Cluniacensis congregatio diuino carismate cæteris imbuta plenius vt alter sol enitet in terris, adeo vt his nunc temporibus ipsi potius conueniat quod a Domino dictum est, Vos estis lux mundi. Eo magis, o carissime frater HVGO, sublimitatis Apostolicæ authoritas cogitur præbere vestris petitionibus assensum: cum etiam pro sanctimonia vitæ desideriis vestris parere nouimus actorem omnium. EAPROPTER quicquid libertatis, quicquid tuitionis, quicquid auctoritatis prædecessores nostri Ecclesiæ Romanæ Pōtifices, præsertim Apostolicæ memoriæ Gregorius VII. vestro Monasterio, & locis ad id pertinentibus cōtulerunt, Nos quoque præsenti Decreto auctore Deo confirmamus: scilicet vt cuncta loca & Monasteria ad Cluniacense Cœnobium pertinentia, quæ ab aliquibus fidelibus Christianis, Regibus, Episcopis, Ducibus, Comitibus, seu Principibus, eidem loco sunt concessa, & ab antecessoribus tuis acquisita, & quæcumque ad eundem locum aliquo modo pertinere videntur, vel in posterum dabuntur, siue terræ, siue Ecclesiæ, siue decimæ, & quæcumque quorumcunque beneficia fidelium, absque vllius contradictione cum magna quiete & securitate tu & tui possideatis, & per te vniuersi successores tui in perpetuum. Necnon sub diuini iudicij promulgatione, & confirmatione, & anathematis interdictione corroborantes decreuimus, vt nullus Episcopus, seu quilibet sacerdotes in eodem venerabili Cœnobio, neque omnino in aliquo loco huic subdito pro aliqua ordinatione seu consecratione Altaris, vel Ecclesiæ, Presbyterorum, vel Diaconorum Missarumque celebratione, nisi ab Abbate eius Cœnobij, vel Prioribus eidem Cœnobio subditis inuitatus fuerit, venire ad agendum præsumat. Sed liceat Monachis tuis vbicumque positis, cuiuscumque voluerint ordinationis gradum suscipere vbicumque tibi, & illis, vestrisque successoribus placuerit. Interdicimus autem sub simili anathematis promulgatione, vt neque Cluniacum, neque loca ad id pertinentia vbicumque Episcopi vel sacerdotis deprimantur interdictionis titulo, seu excommunicationis vinculo, vel anathematis. Non enim patitur sedis sanctæ Apostolicæ auctoritas, vt vllius cuiuscumque personæ obligatione proscindatur a se cuilibet concessa libertatis potestas. Non igitur fratres tui, & Monachi, vbicumque, cuiuscumque Episcopi vel maledictionis, vel excommunicationis, seu interdictionis vinculo teneantur astricti. Quod si quis sciens hanc nostram paginam, contra hanc facere præsumpserit, auctoritate beati Petri, cui conditor omnium ligandi atque soluendi potestatem cōmisit, Ecclesia vestra, & ipsi Monachi absoluantur. Et is quicumque sit, qui Apostolicæ Sedis filium ligare, siue maledicere contra decretum nostrum voluerit, maledictione perpetua ligetur, anathematisetur, condamnetur. Si qua vero competens ratio aduersus quicquam mouerit, & hoc aliter determinari vel diffiniri nequiuerit, iudicium Apostolicum, quod nulli præiudicium prætendere patitur, super hoc patienter præstoletur, & humiliter requiratur. Liceat quoque vobis seu fratribus in Ecclesiis vestris Presbyteros eligere, ita tamen vt ab Episcopis, vel ab Episcoporum vicariis animarum curam absque vænalitate suscipiant, quas si committere illi, quod absit, ex prauitate noluerint, tunc Presbyteri ex Apostolicæ Sedis benignitate officia celebrandi licentiam assequantur. Ecclesiarum vero, seu Altarium consecrationes ab Episcopis, in quorum diœcesibus sunt, locorum vestrorum fratres accipiant. Siquidem gratis ac sine prauitate voluerint exhibere. Alioquin a Catholico, quem malueritis, Episcopo consecrationum ipsarum sacramenta suscipiant. Decernimus etiam illius, cuius vice, quamuis indigni, sungimur, & auctoritate sancimus, vt idem locus, & loca ei subdita omnibus ob salutem confugientibus sint misericordiæ sinus, sint totius pietatis & salutis portus, obtineat in iis locum iustus, nec repellatur pœnitere volens iniustus, præbeatur innocentibus caritas mutuæ fraternitatis, non negetur offensis spes salutis, & indulgentia pietatis. Et si aliquis etiam cuiuscumque obligatus anathemate eundem locum vel loca ei subdita expetierit, siue pro corporis sepultura, seu alterius vtilitatis ac salutis gratia, minime a venia & optata misericordia excludatur, sed oleo medicamenti salutaris fouendus benigniter obligetur, quia & iustum sic est, vt in domo pietatis & iusto præbeatur dilectio sanctæ fraternitatis, & ad veniam confugienti peccatori non negetur medicamentum indulgentiæ & salutis. Sit autem omnibus ibi aduenientibus causa salutis hic & in perpetuum, diuinæ miserationis & pietatis refugium, & Apostolicæ benedictionis & absolutionis præsidium. Hanc etiam vobis prærogatiuam concedimus, vt quisquis ad vos alieni Monasterij Monachus pro vitæ melioratione transierit, licenter recipiatur, remotis Prioris loci querimoniis, vt largiente Domino salutis, quam quærere videtur, apud vos potiatur effectu. Clericos quoque regulares, quos Canonicos vocant, qui vel in locis suis saluari non possunt, vel pro necessitatibus ad loca vestra confugiunt, suscipiendi, & vestrum propositum admittendi licētiam impertimur. Decernimus præterea, & omnino constituimus, vt prædicti loci obeunte Abbate, non ibi alicuiuscumque personæ violentia constituatur ordinandus: sed ab ipsa Congregatione loci secūdum timorem Dei, & institutionem Legislatoris Benedicti, Pater, qui sibi præesse debeat, eligatur, atque ad eum ordinandum qualiscunque illis placuerit Episcopus aduocetur. Præterea constituimus, vt nulli omnino hominum liceat vestrū venerabile Cœnobium, & loca ei subdita temere perturbare, sed eorum Ecclesiæ, decimæ, possessiones, & bona cætera, quæ pro animarum salute iam donata sunt, vel in futurum, Domino miserante, donari contigerit, firma vobis vestrisque successoribus & illibata permaneant. Si qua igitur Ecclesiastica secularisue persona hanc nostram constitutionem sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat: & a sanctissimo corpore & sanguine Dei, & Domini Redēptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis iusta eidem Cœnobio suisque locis seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatinus hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum iudicem præmia æternæ pacis inueniant. Amen. Datum Laterani V. Idus Ianuarij, Indictione V.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Diploma Paschalis Papæ II. ad domnum HVGONEM Abbatem Clun.	An. 1100.	EX CHAR. CLVN. CHAR. LXI.	PASCHALIS Episcopus seruus seruorum Dei, venerabili fratri HVGONI Abbati, eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Et Religionis prærogatiua, qua per vniuersas Gallias nostris temporibus per Dei gratiam Cōgregatio vestra præcelluit, & inconcussa caritatis vnitas, qua inter procellas omnes Sedi Apostolicæ adhęsistis, mansuetudinem nostram vehementius exhortantur, imo vrgent atque compellunt, vt vestris petitionibus assensum accommodare, & quieti vestræ in posterum prouidere sollicitius debeamus. Eapropter quicquid libertatis, quicquid tuitionis, quicquid auctoritatis prædecessores nostri Ecclesiæ Romanæ Pontifices, præsertim Apostolicæ memoriæ Gregorius VII. & Vrbanus II. vestro Monasterio, & locis ad id pertinentibus contulerunt, nos quoque præsenti decreto auctore Domino cōfirmamus. Ad hæc adiicimus, vt in omnibus Prioratibus, & Cellis, quæ nunc sine proprio Abbate vestro regimini subiectæ sunt, nullus vnquā futuris temporibus Abbatem ordinare pręsumat. Sed tam Prioratus ipsi & Cellæ, quam & cætera in quibuslibet locis omnia, quibus fraternitas tua Aruernensis Concilij, quod per supradictum Vrbanum Papam celebratum est, tempore inuestita erat, de quibus tunc nulla quæstio mota est: Cui nimirum Concilio per temetipsum interfueras, tam tibi quam successoribus tuis in pace semper & quiete seruentur. In quibus hæc propriis visa sunt annotanda nominibus. Sancta Maria de Caritate. De Marciniaco. S. Petrus de Cunsiaco. S. Petrus de Leuntiis. S. Paulus de Pergamo. S. Isidorus de Hispania. S. Orilus de Scarrione. S. Marcellus de Salsiniaco. S. Marcellus de Cabilone. Carus-locus. Paredus. Romanum Monasterium. S. Victor de Gebenna. Paterniacus. S. Saturninus de Prouincia. S. Eutropius. S. Martinus de Auxia. Monasterium de Cacerris. S. Maria de Tobosa Boorum. Tyernus. S. Martinus de Campis. Siluiniacus. Salsinangię. Nongentum. Crispeiacus. Virgeius. Ginniacus. Namtoacus. S. Panchratius de Anglia. S. Lecerius de Bigorro. S. Oruenitius Auxiensis. S. Maria de Nazara. S. Iacobus de Pontiuo. S. Gabriel de Cremona. S. Saluator, & S. Stephanus de Niuerno. Præcipimus etiam, vt omnes Ecclesiæ seu Capellæ vestræ, & cimiteria libera sint, & omnis exactionis immunia; præter consuetam Episcopi paratam; & iustitiam in presbyteros, si aduersus Ordinis sui dignitatem offenderint. Exceptis nimirum Ecclesiis illis, quæ absque huiuscemodi subiectione in abbatis potestate subsistunt. Liceat quoque vobis, seu fratribus vestris, in Ecclesiis vestris Presbyteros eligere: ita tamen vt ab Episcopis vel Episcoporum vicariis, animarum curam absque venalitate suscipiant, quam si committere illi quod absit, ex prauitate noluerint, tunc Presbyteri ex Apostolicæ Sedis benignitate officia celebrādi licentiam consequentur. Ecclesiarum vero seu altarium consecrationes ab Episcopis, in quorum diocesibus sunt, locorum vestrorum fratres accipiant. Siquidem gratis ac sine prauitate voluerint exhibere. Alioquin a Catholico, quem malueritis Episcopo, consecrationum ipsarum sacramenta suscipiant. Neque cuilibet facultas sit, aut claustri vestri, aut vestrorum locorum fratres pro viuorum siue defunctorum eleemosynis ob salutem datis inquietare, sed tam virorum, quam mulierum oblationes, quæ ad eos afferuntur, in vsu seruorum Dei, pauperumque profecturas, recipere liceat. Abbatias vero, quas tuæ, tuorumque successorum ordinationi prædecessor noster Gregorius VII. Papa commisit, nos quoque committimus, videlicet Virzelai. S. Egidij. S. Ioannis de Angeliaco, S. Petri de Moisiaco, Malliacēsem, S. Martialis de Lemouico, Nouū Monasterium, S. Cypriani Pictauiensis, de Fiaco. Adiicientes vt etiam S. Germani Antissiodorensis, S. Austremonij Mauriacensis, S. Bertini Taruannensis, eidem ordinationi subiaceant, saluo nimirum iure sanctæ Romanæ Ecclesiæ. Nec minus illud supradicti Vrbani II. Papæ Capitulum confirmamus, ne Cellarum vestrarum vbilibet positarum fratres, pro qualibet interdictione, vel excommunicatione diuinorum officiorum suspensionem patiātur; sed tam Monachi ipsi quam & famuli eorum, & qui se Monasticæ professioni deuouerunt, clausis Ecclesiarum ianuis, non admissis diocesanis, diuinæ seruitutis officia celebrent, & sepulturæ debita peragant. Concedimus etiam vobis laicos, seu clericos seculares, nisi qui pro certis criminibus excommunicati sunt, ad conuersionem seu sepulturam per loca vestra suscipere, clericos quoque regulares, qui vel in locis suis saluari non possunt, vel pro necessitatibus ad vestrum Cœnobium confugiunt, suscipiendi, & ad vestrum propositum admittendi, Religioni vestræ licentiam impertimur. Præterea decernimus, vt nulli omnino hominum liceat vestrum venerabile Cœnobium, & loca ei subdita temere perturbare; sed eorum Ecclesiæ, possessiones & bona, ceteraque quæ pro animarū salute iā donata sunt, vel Deo miserante donari contigerit, firma vobis, vestrisque successoribus, & illibata permaneant: quos profecto cognoscimus ab excommunicatis pia discretione vigilantius abstinere. Si qua igitur Ecclesiastica, secularisue persona hanc nostræ constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis, honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sanctissimo corpore ac sanguine Dei & Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem Cœnobio iusta seruantibus, sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus & hic fructum bonæ actionis accipiant, & apud districtum iudicem præmia æterna pacis inueniant. Amen, amē, amē.	Ego Paschalis Catholicæ Ecclesiæ Episcop9 S.	[Rota. Bene valete]	Ego Oddo Hostiensis Episcopus S.	Ego Milo Prænestinus Episcopus, S.	Ego Albericus Dei gratia Cardinalis S. Petri ad Vincula, S.	Ego Walterius Episcopus Alban. Ecclesiæ, S.	Ego Paganus Diaconus Romanæ Ecclesiæ Cardinalis, S.	Datum Lateranis per manum Ioannis S. Romanæ Ecclesiæ Diaconi Cardinalis xij. Cal. Decembr. Indict. viij. Incarnationis Dominicę anno M. C. Pontificatus autem domni Paschalis secundi Papæ II.	Eiusdem Paschalis II. Papæ diploma, ad Archiepiscopos, & Episcopos Galliarum.	PASCHALIS Episcopus seruus seruorum Dei, venerabilibus fratribus Archiepiscopis & Episcopis per Gallias salutem & Apostolicam benectionē. Quanta reuerentia Sedis Apostolicæ constitutionibus debeatur, fraternitatem vestrā non ignorare credimus. Si qua vero vel minus dicta, vel aliter intellecta conspiciuntur, meminerint qui aduersus sanctam Romanam Ecclesiam conqueri consueuerunt, quid pro Felicis Papæ scriptis aduersus Acatium datis Oriētalibus Episcopis sanctæ memoriæ Gelasius Papa responderit. Idcirco ad memoriam fraternitatis vestræ reducimus, quia Cluniacense Cœnobium ab ipso fundationis exordio sanctæ Romanæ Ecclesiæ sit oblatum, quod profecto religiosi Antistites & egregij Principes pro religione eximia donis suis ac possessionibus ditauerūt: Romani vero Pontifices tanquam oculi sui pupillam custodientes, cum loca ad se plurima pertinentia fratrum illorum regimini commisissent, tam locum ipsum, quam cætera ei cohærentia, priuilegiorum suorum munitionibus vallauerūt. Scitis enim quanta per eos in Galliarum partibus noua instituta, vetera sint ad Religionem Monasteria reperta. Eapropter caritatem vestram monemus, monentes rogamus atque præcipimus, ne tot tantorumque Pontificum priuilegiis obuiare tentetis, ne per eorum violationem, Apostolicæ sedis, quod absit, indignationem inueniatis. Imitatores estote patrum vestrorum, qui Congregationem illam venerabilem deuotius coluerunt, & saluti, quam per eos Dominus super multis peccatoribus operatur, manus socias adhibete, ita eos diligite, ita tuemini, ita fouete, vt quietius per vos omnipotenti Deo valeant deseruire. Vos autem qui inter mundi fluctuantis turbines statis, per eos tam Apostolicæ sedis, quam omnipotentis Dei gratiam consequamini. Data Lateranis, xiij. Cal. Decembris.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	PRÆCEPTA ET CHARTÆ PONTIFICVM, IMPER., REGVM, EPISCOPORVM, AC COMITVM, De nonnullis Ecclesiis, Cellis, ac Monasteriis Cluniacensi Cœnobio concessis, tempore S. Hugonis Abb. Clun. VI. Vrbani Papæ II. Diploma, de Donatione Abbatiæ Belli-loci.	??	EX CHA. CLVNIAC. CHARTA LXIX.	VRBANVS Episcopus seruus seruorum Dei, Venerabilifratri HVGONI Cluniacensi Abbati, salutem & Apostolicā benedictionem. Belli-loci Monasterium longis iam temporibus sine Monasticæ regulæ disciplina fuit, & sicut rerum secularium detrimentis, ita etiam animarum perditionibus patuit. Et Monachi enim Abbatem suum seculari præsidio fulti expulerant, & aduersus Monachos Abbas assiduis clamoribus querebatur. Vnde etiam locus ille per confratrem nostrum Bituricensem Archiepiscopum aliquandiu excommunicationi addictus fuerat: & miles ille Hugo, qui contra fas eidem Monasterio incumbebat, etiam Monachis ad praue viuendum patronus extiterat, post secundam vel tertiam admonitionis nostræ dulcedinem beati Petri gladio, & canonicæ districtionis vitione percussus est. Nunc secundum omnipotentis Dei dispositionem, & frater ille, quem a Monasterio Monachorum nequitia exturbauerat, humanis rebus exemptus est: & miles ille, qui seculari potestate Monasterium occupabat, præsente Domino suo Comite Raimundo, quicquid ille hactenus potestatis exercuerat, nostris manibus refutauit; & locum ipsum per nos Deo, ac beato Petro restituit, rogans & obsecrans, vt per tuam, & fratrum tuorum sollicitudinem, in eodem loco vigor Monastici Ordinis reparetur. Cuius petitioni assensum præbentes, eundem locum tam tuæ, quam tuorum successorum curæ perpetuo regendum ac disponendum præsentis decreti auctoritate committimus: rogantes atque præcipientes, vt Belli-loci Monasterium omnino deinceps, tanquam Cluniacensis Cœnobij membrum, sollicite regas; & Abbatem illic de Cluniacensi semper Congregatione constituas, quatenus, auxiliante Domino, per vestram sollicitudinē, vigor illic regularis disciplinæ restauretur, & conseruetur. Datū Tholosæ, X. Kal. Iunij.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Charta HENRICI Imper. de Rimesigun.	An. 1072.	EX EOD. CHART. CHARTA CLXIV.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, HENRICVS diuina fauente clementia Rex. Quia Regiæ Maiestati nostræ conuenit iustis petitionibus assensum præbere, maxime autem his vbi Religionis intuitu ducimur: vt votorum fidelium participes efficiamur, donum cuiusdam religiosi viri nomine Hessonis laudamus, & nostra potestate regia confirmamus. Est autē donum præfati Hessonis, quod donauit ad Monasteriū Cluniacense, quod est constructum in honore beatorum Apostolorum Petri & Pauli, Ecclesia quam ædificauit ipse idem Hesso in proprietate sua, in loco qui dicitur Rimesigun, & omne patrimonium siue prædium suum, quod ad eandem ex toto dicauerat Ecclesiam. Fecit autem hoc bonus ille Hessodum Cluniacensi Monasterio præsideret venerabilis Pater & Abbas Hugo, hac videlicet ratione, vt Monachi de Cluniaco ad præfatam Ecclesiam Rimesingun sitam transmissi & collocati, de rebus ibi pertinentibus viuant; & fiat huius doni oblatio, cunctarum Christi fidelium animarum propitiatio, siue redemptio. Si quis autem fuerit ita improbus aut temerarius, vt tam piæ deuotionis datum Iesu Christo in Sanctis eius dicatum conuellere tentet, aut qualibet molestia calumniari, & e statu legitimo infringere, sit Dux, sit Comes, sit quælibet omnino talis Potestas, sit liber aut seruus, si præfatum nostræ concessionis regiæ statutū in præsenti dono irritum facere adtentet, l. libras auri coactus persoluat fisco regali. Et vt hoc nostræ Maiestatis regale decretum, tam præsentiū quam futurorum notitiæ sit cōmendatum, Chartam hāc inde conscribi iussimus, quam propria manu roboratam sigilli nostri impressione signauimus.	Signum domni HENRICI IV. Regis inuictissimi.	Datæ Wormatiæ VI. Kal. Augusti, anno Dominicæ incarnationis MLXXII. Indict. X. anno autem ordinationis domni HENRICI quarti Regis XVII. regni vero xvj.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Charta Philippi Regis de dono quod Simon Comes fecit.	??	CHART. CXLIX.	IN nomine Patris, & Filij, & Spiritus Sancti Amen. Ego PHILIPPVS Rex Francorum. Omne donum quod domnus Simon dudum Comes, modo Dei gratia effectus Monachus, dedit Ecclesiæ Cluniacensi, quod malo consilio sibi abstuli, nunc reddo atque concedo sibi pro amore prædicti Simonis, & pro fraternitate loci, videlicet Medantam villam atque omnia ad eam pertinentia, scilicet prata, & culturas, & villas, & totam cultam terram, atque illud totum quod supradictus vir de eadem villa possidebat. Ad hæc concedo atque reddo totam piscationem cuiusdam villæ quæ Etluton vocatur, & totam terram cum hospitibus & triginta nummorum libras de teloneo Medantensis castri, & feodum Arnulphi, qui fuit armiger Walterij Comitis, & quadrigas tribus vicibus in vnoquoque anno de Bouen-villa. Adhuc etiam concedo quoddam torcular, quod Warinus tribuit meus præpositus. Huius concessionis sunt isti testes, videlicet	Albericus de Cuciaco,	Adam Constabularius,	Hugo de Pusiaco,	Guiffredus de Caluomonte,	Walnerus Siluanectensis,	Paganus frater Comitis de Curbulleo,	Albericus Canonicus,	Humbertus & Willelmus de Roseto,	Hugo Metlindensis Comes,	Hugo Stauelus de Medanta.	Hæc charta Medantæ est a Rege PHILIPPO firmata, videntibus supradictis testibus.	[Croix]	Hoc signum Regis PHILIPPI regnantis sua manu scriptum anno ab Incarnatione Domini MLXXVI.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Præceptum PHILIPPI Regis de sancto Martino ad Campos.	An. 1079.	CHART. CLXV.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Patris, & Filij, & Spiritus sancti. Nouerint cuncti fideles sanctæ Dei Ecclesiæ, quod ego gratia Dei rex Francorum PHILIPPVS nomine, dono & concedo Domino Deo, & Sanctis Apostolis eius PETRO & PAVLO ad locum CLVNIACVM, in manu domni HVGONIS Abbatis, & omnium Abbatum, qui in eodē loco futuri sunt post eum in æternum, locū qui dicitur S. Martini ad Campos, quem pater meus HENRICVS fundauit, vt habeant & possideant in perpetuum cū omnibus apendiciis ad eundem locum pertinentibus, id est terris, vineis, sicut Engelardus possedit Abbas in vita patris mei, & in tēpore meo. Facio autē hanc donationem pro remissione peccatorum meorū, & genitoris genitricisque meæ, & omniū Regum Francorum antecessorum meorum, vt cum omni libertate & quiete absque vlla calumnia alicuius viuentis personæ, vel potestate, præfatus locus Cluniacus possideat: vt Deus omnipotens interuenientibus beatis Apostolis Petro & Paulo regnum & vitam nostram cum pace & tranquillitate disponat in præsenti sæculo, & in futuro sempiterna gaudia concedat. Vt autem hęc donatio firma & stabilis atque inconuulsa permaneat, hoc Præceptum manu propria firmo & corroboro, ac sigillo proprio sigillare præcipio, ac testib. firmādum trado.	Signum PHILIPPI Regis Francorum,	[Monogramme]	S. Haganonis Eduensis Episcopi.	S. Comitis Rainaldi de Niuernis,	S. Rotberti dapiferi,	S. Rotberti de Alliaco,	S. Gauteri de Clamiciaco,	S. Ebonis de Monte-celso.	Si quis autem hoc donum vel Præceptum calumniare tentauerit, iram omnipotentis Dei, & omnium Sanctorum eius incurrat, & insuper regia potestate constrictus, vēdicare nequeat quod repetit, vsque dum a calumnia recedat.	Huius rei testes sunt & confirmatores Canonici ipsius loci, Goisfredus Prior, Eustachius, Gislebertus, Daimbertus, Gauteri II. Mainard9, Goisbertus, Malfredus, Bernardus, Hugo, Robertus, Arrandus.	Actum publice apud S. Benedictum de Floriaco, anno Incarnati Verbi MLXXVIIII, anno Regni nostri XIX.	Ego Gilebertus ad vicem Rogerij Cancellarij relegendo subscripsi.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Litteræ Apostolicæ testimoniales quod Papa vidit litteras Regis Franciæ, quod Cluniacus teneat & habeat Prioratum S. Martini.	??	CHART. CLXVI.	ALEXANDER Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis Abbati & Cōuentui Cluniacensi salutem & Apostolicam benedictionem. Exigentibus vestræ deuotionis meritis, votis vestris libenter annuimus, & petitiones vestras quantum cum Deo possumus fauorabiliter exaudimus. Cum igitur, sicut ex parte vestra fuit propositum, coram nobis claræ memoriæ Philippus Rex Francorum locum, qui dicitur S. Martini ad Campos Paris. quem claræ memoriæ Henricus pater eius fundauerat, Monasterio vestro pro suorum, & progenitorum eius peccatorū remedio, pia liberalitate concesserit & donarit, prout in litteris inde confectis ipsius, & quorumdā aliorum subscriptionibus, eiusque sigillo munitis plenius continetur. Nos vestris supplicationibus inclinati concessionem & donationem huiusmodi ratas & gratas habentes, ac defectum, si quis ex quacumque causa vel omissione in eis extitit, supplentes de plenitudine potestatis, ipsas auctoritate Apostolica confirmamus, & præsentis scripti patrocinio communimus, tenorem ipsarum litterarum de verbo ad verbum præsentibus inseri facientes, qui talis est. In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, &c. vt supra.	Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ suppletionis & confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare pręsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius se nouerit incursurum. Datū Laterani XII. Kal. Febr. Pontificatus nostri anno secundo.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Præceptum Philippi Regis, de Ecclesia Pitueris.	An. 1080.	CHARTA CXXXIV.	DOMINVS Deus cœli & terræ, maris & omnium quæ in eis sunt, creator & rector, sub cuius potestate vniuersa consistunt, super homines quos ad imaginem suam formauit, Reges & Duces cæterasque potestates constituit, vt ipsi factorem suum super se recognoscant, & prout possunt specialiter ei deseruiant, ab ipsoque pro perituris æterna recipiant. Quapropter ego PHILIPPVS gratia Dei Rex Francorum, Cum ex nostra regali liberalitate omnibus rationabiliter petentibus impertire debeam: illis tamen vehementius concedere debeo, quos constat religiose petere, & diuinis cultibus deuotius inseruire. Si enim piæ voluntati hominum præbuerimus assensum, nos cum eis remunerandos in superna retributione proculdubio credimus. Idcirco nouerit vniuersitas sanctæ matris Ecclesiæ tam præsentis quam futuræ ætatis fidelium, quod quidam nobiles viri, videlicet Hadericus clericus sanctæ Aurelianensis Ecclesiæ, & frater eius Ysembardus miles, & nepotes eorum, quidam videlicet Cluniacensis Monachus nomine Wido, Abbas S. Benedicti super Padium, & fratres eius Gaufredus & Vnibaldulus, & Odalricus miles cum fratre suo Walterio, & Wido largus, atque filius eius Tetbaldus, necnō etiam Albertus filius Tiescelini felicis cum vxore sua Belina & filiis suis, nostræ serenitatis adierunt præsentiam, rogantes & obnixe postulātes, vt de quibusdā suis terris Domino Deo, & beatis Apostolis eius PETRO & PAVLO, loco CLVNIACO, religioso Monasterio, cui domnus HVGO venerandus Abbas præest, aliquid darent, & in ipsa possessione super Vadum Pitueris Ecclesiam ad prædictum Monasterium pertinentē, in honore Dei omnipotentis, & beatæ Mariæ sēper virginis, & beatorum Apostolorum Petri & Pauli constructam, per nostrum regale Præceptū firmaremus, vt diutius atque constantius suæ voluntatis persisteret effectus. Quorum petitioni libenter annuimus. Obtinuerunt etiam iidem ipsi nobiles viri quos supra memorauimus, apud Rainerium Flandrensem, qui tunc temporis Aurelianensis Ecclesiæ Episcopus habebatur, vt eis liceret eandem Ecclesiam suo consensu fundatam de alodis suis & beneficiis suis, quæ in prædicto Episcopatu sunt, dotare. Quæ autem sūt illa quæ huic deuotioni annuerint, ita districte, & quasi propriis nominibus annotari placuit: Alodum videlicet de Sinaquis, cum vineis & terris cultis & incultis: Alodum de Grannonis villa cum culturis, & quicquid ibi adquisiuit Wido Largus seruitio suo, vel pecunia sua, & grangiam vnam Pitueris. Cum his etiam dedit ibi Hadericus domum suam, quæ est Aurelianis in alodo suo, cum alodo, & cum vasis, omnibusque rebus suis, quę ibi erant, necnon etiā partem sui alodi de Monte Barresio, insuper etiām omnia sua aloda vbicumque sunt, cum consensu parentum suorum. Concedo etiam prædictæ Ecclesiæ hospites omnes quicumque inibi hospitari voluerint, nec non omnia quæcumque nunc habet, & adquirere poterit iuste. Et vt hæc Charta stabilis & firma permaneat, eam charactere nostri nominis, & sigillo nostro firmari, & corroborari præcipio Quod a nobis sancitum si quis in posterum violare vel permutare præsumpserit, centum libras auri persoluat.	S. Adæ dapiferi.	S. Simonis.	S. Valeranni Camerarij.	S. Alberti filij Tiescelini.	S. Walterij de sancto Solomone.	S. Mainardi nepotis Walterij.	S. Belinæ vxoris Walterij.	S. Hugonis de Stuluiaco.	S. Ioannis militis.	S. Widonis Largi.	S. Letaldi.	S. Alberti de Gironis villa.	S. Aderici.	S. Fulconis filiij Letaldi.	Data per manus Rotgerij Cancellarij VII. Id. Aprilis, anno Incarnat. Verbi MLXXX. Indict. III. epact. XXVI. regnante PHILIPPO Rege anno XIX.	Signum PHILIPPI Regis.	[Monogramme]	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Confirmatio Ludouici Regis, de S. Petro de Piueriis.	??	CHARTA CXLVII.	Qvoniam exigente mole peccaminum dignitas humanæ conditionis in primis parētibus sauciata, liberum de voluntate iudiciū amisit, & depressa imagine quā habuit ad similitudinē sui creatoris, illicitos carnis motus passa, quos prius ratio amouebat, in hanc lacrymarum vallē decidit; ineffabilis caritas Dei diuina bonitate cōdolens, & miseriis facturæ suæ cōpatiens, indutus hominē pristinæ libertati hominē restituit, & imaginē, quæ depressa erat, reformauit. Hoc autē hominib. insinuās, quod in dilectione Dei & proximi fundamēta suæ operationis specialiter costruāt, & cætera bona super hoc ædificent. Ego LVDOVICVS Dei gratia Rex Francorum, gratia illius, per quē Reges regnant, & iusta iudicia decernunt, compulsus, Monachis beati Petri Cluniacensis Ecclesiæ scilicet vltra pontem Piueris commorātibus, Deo genitricique eius, & Apostolis eius Petro & Paulo seruientibus concessimus; quatinus Ecclesia, quam propter amorem Dei Haericus sanctæ Aurelianensis Ecclesiæ clericus & filius, & frater eius Isembardus miles, & Wido largus, & Albertus Techelini filius fundauerunt alodio suo, in tanta libertate haberetur, quod nemo deinceps Ecclesiam, vel ecclesiæ ministros inquietare vel violare, aliquid exigendo, præsumat. Insuper inhabitantes præfatum alodium tanta libertate donamus, quatinus res suas libere & secure possideant, ita quod nec priuatam nec publicam rapinam vltra patiantur, sed ab omni iugo cuiuslibet dominij expediti, soli Deo seruiant obnoxij. Præterea consuetudines, quas præfatæ Ecclesiæ Rainerius Episcopus, & Alnulphus, & Ioannes concesserunt, perpetuo iure habendas firmamus. Immo etiam quicquid Ecclesia, seu dono, seu emptione, in regno nostro vēdicare poterit, sub præfatæ libertatis assertione possidendum donamus. Vt autem hoc firmum & inconcussum in æternū permaneat, nostri nominis charactere signari pręcipimus, & sigillo nostro, interueniente prece dōni Ioannis, qui tunc Aurelianensem regebat Ecclesiam, corroborari voluimus. Si quis autem nostro regali Decreto obuiare tentauerit, calumnia illius irrita existente, Maiestatis nostræ reus exul a nostro regno fiat. Actum est istud mense Octobri apud Toriacum, regnante LVDOVICO Rege, V. anno. Anno ab Incarnatione Domini MCXIII.	Data per manus Stephani Cancellarij.	Signum LVDO[Croix]VICI Regis.	S. Simonis Capellani.	S. Ioannis Episcopi.	S. Anselli dapiferi.	S. Widonis de Merula-villa.	S. Walteri Tirelli.	S. Haimonis de Caroco.	S. Hugonis Constabularij.	S. Widonis Camerarij.	S. Hugonis Griarij.	S. Hugonis de Rua-noua.	S. Alberti Rufi.	S. Losberti Odę filij.	S. Fulconis de Milliaco.	S. Constabuli seruientis Regis.	S. Widonis terræ Monachorum Procuratoris,	S. Mathęi Bituricensis Archidiaconi.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Charta Ioannis Episcopi Aurelianensis de eadem Ecclesia.	??	CHARTA CXXXIII.	In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis. Ego IOANNES Dei gratia Aurelianensium humilis Episcopus, notum esse volo cunctis fidelibus sanctæ Dei Ecclesiæ tam præsentibus quam futuris, quia pro redemptione animę meæ, animarumque Aurelianensium Episcoporum præteritorum & futurorum, do & concedo Ecclesiæ S. Petri Pitueris, & in eadem Ecclesia Monachis commorantibus modo, vel successuris, quicquid ex feodo S. Crucis, & nostro obtinent; seu quicquid dono vel emptione adepti sunt, & sunt adepturi, quietum, omni inquietatione remota habendum & possidendum iure perpetuo concedimus. Quod ne valeat obliuione deleri, scripto commendauimus. Et ne possit a posteris infirmari, sigilli nostri auctoritate firmauimus, sub eodem anno quo Rex Præceptum suum firmauit. IOANNES quoque Aurelianensis Episcopus hæc, quæ hic notata sunt concessit. Huius rei testes subscribuntur.	Stephanus Decanus.	Seuinus Cantor.	Oddo Archidiaconus Maudunensis.	Archambaudus Subdecanus.	Actum est istud anno ab Incarnatione Domini MCIII. Episcopatus IOANNIS Aurelianensis Episcopi anno XVII.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Testamentum Willelmi Regis Anglorum, de Ecclesia S. Pancratij.	??	CHARTA CCXX.	NOTVM sit omnib. fidelibus, quod ego Willelmus de Warenna & Gōdreda vxor mea, pro redemptione animarum nostrarum, consilio & assensu Domini nostri Regis Anglorum Guillelmi, donauimus Deo & Sanctis Apostolis eius Petro & Paulo, ad locum Cluniacū, vbi præest domnus HVGO Abbas, in eadem Anglorum terra Ecclesiam sancti Pancratij cum his quæ ad eam pertinent, & terram duarum carrucarum in proprio ..... cum villanis ad eam pertinentibus, & unius in terra quæ nuncupatur Falemelā, vbi sunt tres carrucæ propriæ, cum his omnibus quæ ad eam pertinent, sicut tenebat eam supradicta vxor mea.	In nomine Domini nostri Iesu Christi. Ego Guillelmus Dei gratia Rex Anglorum. Inspiratione diuina compunctis pro incolumitate regni mei, & salute animæ meæ, rogantibus etiam & obnixe postulantibus Willelmo de Warenna, & vxore eius Gondreda, hanc inscriptam donationem quam faciunt sanctis Apostolis Dei Petro & Paulo, ad locum Cluniacum, sigillo nostro signatam confirmo, & regali auctoritate corroboro, vt in perpetuum firma & inconcussa permaneat. Hanc donationem ita concedo, vt habeam eandem donationem in ea, quam habeo in ceteris eleemosynis, quas mei Proceres faciunt meo nutu: & hoc in ista eleemosyna habeam quod habeo in aliis.	Signum Willelmi Regis Anglorum.	S. A. Reginæ Anglorum.	S. Willelmi filij Regis, Comitis.	S. Roberti de Bellomonte.	S. Henrici de Bellomonte.	S. Roberti Gifradi.	S. Rogeri de Mortuo-mari.	S. Galfridi de Caluo-monte.	S. Radulphi dapiferi.	S. Willelmi de Warenna.	S. Mauricij, Cancij Cancellarij.	S. Gundredæ vxoris Willelmi de Warenna.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Charta Hugonis Lugdunensis Archiepiscopi, de sancto Desiderio in Brexia.	An. 1094.	CHARTA CLXI.	IN nomine sanctæ et indiuiduæ Trinitatis, Patris, & Filij, & Spiritus sancti. Nouerint sanctæ Dei Ecclesiæ filij, præsentes scilicet & futuri, quod ego HVGO Dei gratia Lugdunensis Archiepiscopus, do Deo & sancto Pero & reuerentissimo in Christo Patri nostro, dōno HVGONI Cluniacensis Ecclesiæ Abbati & successoribus eius, fratribusquē sub eo ducatu Deo militantibus Ecclesiam sancti Desiderij sitam in Brixia sub annuali censu trium solidorum, retentis paratis & synodo, secundum antiquum morē aliarum Ecclesiarum Episcopatus nostri, & Capellam de Roorterio cum Ecclesia S. Pauli infra castri ipsius munitionem sitā, cum appēdiciis eius, sub annuali censu quinque solidorum, cuius medietas soluetur in festiuitate S. Martini, medietas vero in Purificatione sanctæ Mariæ. Hæc itaque salua subiectione sanctæ Lugdunensis Ecclesiæ, do Ecclesiæ Cluniacensi per manum dilectissimi in Christo fratris nostri Siguini ipsius domni Abbatis Camerarij, iure perpetuo possidenda pro remedio animæ meæ, & vt fratres Ecclesiæ Cluniacensis Deum deprecentur pro excessibus meis, & statu Ecclesiæ Lugdunensis, necnon & pro salute omnium amicorum & consanguineorum meorum. Facta est autē donatio hæc Lugduni in præsentia Girini Cappellani nostri, & Hugonis nepotis nostri, & Godonis Archipresbyteri Canonicorum, & Giraldi Archipresbyteri. Vt autem hęc donatio firma permaneat, sigillo proprio subtersignaui. Actum Lugduni, anno ab Incarn. Domini nostri Iesu Christi M.XCIV. Indict. II. concurrente VI. Ego Hugo Diuionēsis Ecclesię Monachus vice Cancellarij scripsi, & subscripsi.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Præceptum Philippi Regis de Mauziaco.	An. 1095.	CHARTA CXLI.	IN nomine sanctę & indiuiduæ Trinitatis. Nouerint omnes sanctę Dei Ecclesiæ tam præsentes quam posteri filij, Quod ego Dei gratia Francorum PHILIPPVS Mausiacum veniens, & multorum testimonio locum ipsum, culpa & desidia inhabitantium Monachorum, regularis disciplinæ præuaricatione diu attritum, addicens rogatu Roberti Comitis & Willermi filij eius, venerabili Cluniacēsi Abbati HVGONI, & omnibus successoribus eius, ipsum cum omnibus ad se pertinentibus iure perpetuo possidendum atque regulariter ordinandum, pro salute animæ meæ regia auctoritate concessi; sicut præfatos Comites dono & confirmatione Aruernensis Episcopi Duranni, & Canonicorum eius, & Archiepiscopi Bituricensis Aldeberti audieram concessisse. Si quis autem huic donationi nostræ contraire, & eam irritam facere præsumpserit, tam terrena quam sacerdotali censura coerceatur, & nisi resipuerit, perpetuæ damnationi subiaceat: Donū vero nostrum inconuulsum permaneat. Et vt hęc concessio nostra stabilis & intaminata persistat, manu nostra subtersignauimus, & sigillo nostro impresso corroborari iussimus. Actum est autem hoc publice Mausiaci, Anno Dominicæ Incarnationis MXCV. regni vero nostri XXXVII. Indict. III. præsente & confirmante sedis Apostolicæ Legato Hugone Archiepiscopo Lugdunensi, & subscribente: præsentibus etiam Episcopis aliquib., & multis Nobilibus, quos huic donationi subscribere, eamque confirmare iussimus.	PHILIP[Croix]PVS.	Signum Hugonis Apostolicæ Sedis Legati, & Archiepiscopi Lugdunensis.	S. Ademari Episcopi Anniciensis.	S. Willermi de Bafia.	S. Aganonis Episcopi Eduensis.	S. Ademari Abbatis Lemouicensis.	S. Roberti Præpositi Claromontensis.	S. Sanccij Decani Aurelianensis.	S. Girini Capellani Archiepiscopi Lugdunensis.	S. Beraldi Archidiaconi Lugdunensis.	S. Odonis Ducis Burgundiæ.	S. Roberti Comitis Aruernorum.	S. Willermi filij eius.	S. Widonis dapiferi Regis.	S. Adelelmi Cones.	S. Poncij Humberti de Podio.	S. Petri Iterij.	S. Humberti de Bello-ioco.	S. Vmbaldi Vicecancellarij, qui subscripsit iussu Regis.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Charta Durandi Episcopi Aruernensis, & Roberti Comitis, de eod. Monasterio Mausiacensi.	??	CHARTA CLVI.	Notum sit cunctis Sanctæ Dei Ecclesiæ fidelibus tam futuris quam præsentib. Quod ego DVRANNVS Aruernensis Ecclesiæ Episcopus cum consensu Canonicorum meorum Abbatiam Mauziacensem concedo Domino Deo, & sanctis Apostolis eius PETRO & PAVLO, & Cluniacensi Cœnobio, cui domnus HVGO Abbas præest, per manus domni ROBERTI eiusdem Prouinciæ Comitis, ad quem præfata Abbatia temporaliter respicere videtur, vt deinceps in potestate & ordinatione domni HVGONIS Cluniacensis Cœnobij, Abbatis, omniumque successorum eius, isdem locus perpetualiter maneat. Ita tamen vt Abbas eiusdem loci, & fratres ibidem constituti, huic sanctæ matri Ecclesiæ debitam exhibeant reuerētiā. Hanc concessionem facimus, ego, & nostræ Ecclesiæ Canonici, pro remedio animarum nostrarum, omniumque antecessorum seu successorum nostrorum, huius sanctæ matris Ecclesiæ Episcoporum, seu Canonicorum, necnon pro remedio animæ ROBERTI præfati Comitis, omniumque parentum eius; pro animabus quoque cunctorum fidelium defunctorum. Et vt nos atque successores nostri Dei gratia mereamur fieri participes, & confratres omniū bonorū quę fiēt in ipsa Cluniacensi congregatione, ipsi quoque cunctorum huius nostræ Ecclesiæ bonorum consortes existant.	Signum DVRANNI Aruernensis Episcopi.	S. Roberti Decani Portuensis.	S. Bertrandi Archipresbyteri.	S. Girberti de Pontgibalt.	S. Girini.	S. Petri.	S. Giraldi.	S. Bernardi Cabiscoli.	S. Stephani de Nesgeri.	S. Aselmæ Segresta.	S. Petri Siruent.	S. Stephani Casla.	S. Stephani Nepus.	S. Durandi Raimunt.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Priuilegium domni MANASSÆ Rhemorum Archiepiscopi, de Monasterio S. Saluij diœcesi Cameracensi, apud Valencienes.	An. 1103.	CHARTA CCCC.	BALDVINVS Comes, & mater eius Idam Ecclesiam S. Saluij iure hæreditario possidebant, quam ab eis in beneficium Adelendis de Aldemarda tenebat, a qua eam Geraldus de Landast & vxor Comitissa, ab his etiam Alnādus & Richildis eius vxor, nec non Galterus eorum filius tenuisse noscuntur. Qui enormitatem scelerum suorum abhorrentes, & ne diutius in stercore suo computrescerent, ea plangere satagentes, supra memorati omnes in eandem concurrentes voluntatem, pari voto, parique consensu, diuini timoris pariter & amoris respectu, a prædictæ Ecclesiæ iniusta se possessione emancipauerunt, & eius inuestituram in manus domni Manassæ tunc temporis Cameracensis Episcopi, vt eam sancto PETRO, & Monasterio CLVNIACENSI largiretur, deposuerunt. Quam obuiis manib. domnus Manasses supradictus Episcopus suscepit, & eam Monasterio Cluniacensi liberam, salua tamen in omnibus subiectione & obedientia Cameracensis Ecclesiæ, cum omnibus eiusdē pertinentibus, perpetuo tenendam concessit. Cōtulit præterea idem Manasses ad prædictam S. Saluij Ecclesiam, altare S. Gaugerij, & absq. personarum successione, saluo iure Episcopali, æternaliter possidendum impertiuit: ea tantum religiosa pactione interposita, vt inde quotannis sub censu auri vncia, vel æque valens precium Ecclesiæ Cameracensi, vsibus Canonicorum, in festiuitate Lucæ Euangelistæ persoluatur. Præfixas igitur Sanctiones Monasterio Cluniacensi, tam de Ecclesia S. Saluij, quam ad eandem Ecclesiam de altari S. Gaugerij factas, Ego Manasses non meis meritis, sed superna dispensante gratia Remorum Archiepiscopus, ratas in perpetuum custodiri volens, laudaui, atque auctoritatis nostræ pagina approbaui, & ne in posterum contradicentium cauillationibus dissoluatur, anathematis sententia, idoneis etiam testibus, cum nostræ imaginis impressione roboraui.	Signum Manassæ Suessionensis Episcopi.	S. Lamberti Atrebatensis Episcopi.	S. Ioannis Morinensis Episcopi.	S. Geruasij Archidiaconi.	S. Rodulphi Præpositi.	Actum Remis anno Incarna. Verbi MCIII. Indict. XI. regnante Francorum Rege Philippo, anno XI. Archiepiscopatus autem domni Manassæ anno IX.	Fulchradus Cancellarius recognouit, scripsit, & subscripsit.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Charta BVRCHARDI Basiliensis Episcopi, de Monasterio S. Albani in suburbio Basiliensis ciuitatis supra ripam Rheni constituto.	An. 1105.	CHARTA CLIX.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Ego BVRCHARDVS Basiliensis Ecclesiæ Dei gratia Episcopus, antiquam cum domno HVGONE Cluniacensis Ecclesiæ Abbate retinens familiaritatem & amicitiam, Monasterium sancti Albani in suburbio Basiliensis ciuitatis supra ripam Rheni constitutum, cum omnibus eius appendiciis eidem Abbati HVGONI, omnibusque eius successoribus regendum & ordinandū sub regulari disciplina subieci. Hac scilicet intentione & cōditione, vt merita & orationes vniuersæ Cluniacensis Ecclesiæ mihi, omnibusque meis tam prædecessorib. quam successoribus, omnique familiæ beatæ Mariæ opitulentur in salutem æternam. Notum igitur facere volui omnibus cum fide ac deuotione Religionem Christianam colentibus, quod hanc subiectionē & concessionem fecerim consilio & consensu tā cleri quam populi nostri. Precor igitur, & obtentu perfectæ veræque fraternitatis obtestor omnes successores meos, quatinus idem præmiū in prædicti Cœnobij amplificatione mecum sperare contendant, nostramque concessionem & confirmationem euertere minime præsumant: sed Monachos Cluniacenses ibi Deo sanctoque Albano famulantes, pro animarum suarum salute sub libero & tranquillo Dei seruitio ab omni contrarietate & perturbatione defendant. Hanc igitur Chartam ob hoc conscripsimus, vt Ecclesiæ Cluniacensi, & Ecclesiæ Basiliensi perpetuo sit in testimonium, ne aliquis sit ausus euertere quod ad cultum diuinum ordinatum est Catholicorum virorum dispositione. Si quis autem, quod absit, spiritu malignitatis inflatus, hanc nostræ confirmationis Chartam infringere tentauerit, vel fratres Cluniacenses Deo inibi seruientes molestius inquietare, vel omnino perturbare contenderit, odium Dei, & sanctæ Mariæ, cui libens semper deseruio, sanctique Albani Martyris specialis patroni mei, necnon omnium Sanctorum incurrat, & fisco regio C. libras auri persoluat, & conamina illius per Dei potentiam irrito fiant. Vt autem cōscriptio hæc rata & stabilis in æuum permaneat, ea sigilli nostri iussimus impressione signari. Acta sunt hæc apud Basiliam, anno Dominicæ Incarnationis M.C.V. Indict. XIII. Feria secunda Paschalis hebdomadæ, luna XXII. regnante Romanorum Imperatore Henrico IV & filio eius Rege Henrico V. Anno autem ordinationis BVRCHARDI Episcopi Basiliensis, qui hanc Chartā dedit XXXIII. anno vero ordinationis HVGONIS Abbatis Cluniacensis, cui data est LVII.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Priuilegium Paschalis II. Papæ, de Monasterio S. Albani, & Altichica, & quibusdam Prioratibus, & Ecclesiis Parrochialibus.	An. 1106.	??	Paschalis Episcopus seruus seruorum Dei, reuerendissimo fratri HVGONI Cluniacensi Abbati, salutem & Apostolicam benedictionem. Religioni vestræ, per omnipotentis Dei gratiam Sedis Apostolicæ benignitas gratulatur: quoniam plerisque in locis, largiente Domino, per vestræ sollicitudinis studium, vbi nulla fuerant instituta, vbi defecerat per Galliarum partes, est restituta Religio. Eapropter, sicut ab ipsis Cœnobij vestri primordiis, ita largiente Domino vsque in finem, vos tanquam carissimos filios Apostolicæ Sedis tuetur auctoritas. Omnia igitur ad vestrum Cœnobium pertinentia, sicut a prædecessoribus vestris munita sunt, ita & nos auctoritate Apostolicæ Sedis munimus. In quibus ea propriis vocabulis exprimenda duximus, quæ temporibus nostris per Dei gratiam adquisita, & vestri regiminis dispositioni subiecta noscuntur. Monasterium videlicet sancti Albani a Burcardo Episcopo datum in suburbio Basileæ vrbis. In eodem Episcopatu Monasterium Altichica a Frederico Comite per supradicti Episcopi sollicitudinem in manus vestras abdicatum atque concessum. In Bisuntino Episcopatu, Monasterium Vallis-clusæ, quod profecto Romani iuris per Pontium Episcopum nostro vobis fauore concessum est. In Episcopatu Taruanensi, Monasterium S. Michaelis de Wasto. In Episcopatu Aluernensi, Ecclesia S. Iuliani de Salceto, Ecclesia S. Martini de Mutiniaco, Ecclesia S. Amandi iuxta fluuium Arteram: quas tres Ecclesias Durannus Episcopus vobis indulsit. Ecclesia S. Mariæ de Cogniaco, Ecclesia S. Martini de Santiniaco, Ecclesia S. Mariæ de Chiniaco, Ecclesia de Luignaco, Ecclesia de Cromeda, Ecclesia S. Amandini: quas sex Ecclesias Willelmus vobis concessit Episcopus. Ecclesia S. Desiderij, Ecclesia S. Martini, Ecclesia S. Hilarij iuxta fluuium Morgiam: quas tres Ecclesias Petrus Aruernensis Episcopus vobis concessit. In Episcopatu Lugdunensi, Ecclesia de Seluenaco, Ecclesia S. Germani in Brexia, quas duas Ecclesias Hugo Archiepiscopus dedit vobis. In Episcopatu Belicensi, Ecclesia de Pariaco, Ecclesia de Camulliaco, Ecclesia de Primacello, Eccl. S. Baudelij, Eccl. de Cōziaco, Eccl. de Resellione, Ecclesia de Prumiliaco, Eccl. S. Agathæ de Rumiliaco, Ecclesia de Enimunte cū appendiciis suis: hæ siquidem Ecclesiæ concessæ sunt vobis a Pontio Belicensi Episcopo. Iuxta vrbem Tharentasiam Ecclesia S. Martini a Bosone Episcopo concessa. In Episcopatu Geneuensi Ecclesia de Bonewaita, Ecclesia de Draliendes, Ecclesia de Asneriis, Ecclesia S. Ioānis de Gouelliis. Hæc nimirum omnia vestro Cœnobio, tanquam membra capiti adhęrentia, nos in perpetuum sub iure ac regimine tam tuo, quam successorum tuorum persistere, præsentis paginæ assertione sācimus, ne vlli omnino hominum liceat hæc vestrę subiectioni subtrahere, & a Cluniacēsis Monasterij iure quibuslibet occasionibus alienare. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica secularisve persona, hanc constitutionis nostræ paginam sciens, contra eam temere venire tētauerit, secundo tertiove commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis, honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sanctissimo corpore & sanguine Dei & Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco iusta seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatinus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem, præmia æternæ pacis inueniant, Amen.	Ego PASCHALIS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	[Rota. Bene valete]	Datū apud villam sancti Hippolyti, per manū Ioānis sanctæ Romanæ Ecclesiæ Diaconi Cardinalis ac Bibliothecarij, VI. Idus Februarij, Indict. XV. Incarn. Dominicæ anno MCVI. Pontificatus autem domni Paschalis II. anno VIII.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Charta Roberti Flandrensium Comitis, de Abbatia S. Bertini.	An. 1106.	CHARTA CXLII.	ROBERTVS Dei gratia Flandrensium Comes domno HVGONI sanctæ Cluniacensis Ecclesiæ reuerēdo Abbati, salutem & dilectionem. Quoniam, vt ait Apostolus, Non habemus hic manentem ciuitatem, diesque nostri tanquam vmbra prætereuntes quotidie euanescunt: & ex voce Veritatis luce clarius constat, omnem arborem, quæ non facit fructum bonum, excidi, & in ignem æternum mitti: Oportet maxime nos, qui cæteris hominibus prælati videmur, vt dum in hoc corpore sumus, aliquid ex his quæ ad omnipotentis Dei seruitium pertinent, eo adiuuante, operemur, quatenus in futuro æternæ retributionis vtcūq. particeps existere mereamur. Quapropter beatitudini vestræ notum esse volumus, quod nobis post Dominica bella Hierusalē digressis, vxor mea nomine CLEMENTIA, quam terræ meæ, & omnibus quæcūque iuris mei erant vice mea dum discederem præfeceram, inter cætera diligenter intimauit, sese per Abbatē S. Bertini a bonitate vestra impetrasse cū litteris, cum viua voce, vt de ordinando eiusdem Sancti Monasterio, de Religione ibidem per sanctitatis vestræ filios constituenda vos intromittere deberetis. Nos autē super hoc immensas vobis gratias referentes, & sacræ Religioni plurimum congaudentes, cōmunicato tandē cōsilio cū venerabilib. Episcopis Lāberto Atrebatensi, & Ioāne Taruanēsi, cæterisq. fidelib. meis, ob remediū animæ meę, ob salutē cōiugis ac liberorū seu antecessorū meorū, quatenus in futuro examine, in illa tremenda die, districtū Iudicē propitiū nobis inueniamus; prædicti S. Bertini Monasteriū vobis, vestrisq. successorib. omnino libere ordinādū perpetuo iure cōcedimus, & confirmamus sub præsētis paginæ attestatione; saluo vtique Morinensis Episcopi iure, ea tamen conditione præfixa, vt Abbatia numquā in Prioratum redigatur, sed Abbate obeunte, quē ad hoc onus subeundum missuri estis, vel si rationabilis causa extiterit, deposito, alter de vestra Cluniacensi Ecclesia, & a vobis, omni tempore substituatur, propter stabilitatem videlicet ordinis, & perseuerantiam religionis. Porro vt hæc nostra cōcessio, immo supplicatio, in perpetuum rata atq. illibata permaneat, Chartæ huius exemplar penes nos retinere decernimus. Vestræ igitur incumbit sollicitudini, sine dilatione tales, tamq. idoneas ad rem tam necessariam personas, ac tantorum saluti profuturas dirigere, per quas Ecclesia religione crescat, & exaltetur, atque nomen Domini ab omnibus glorificetur. Testes vero huius rei & confirmationis hic annotari placuit.	Signum ROBERTI Comitis.	S. CLEMENTIÆ Comitissæ.	S. Ioannis Morinensis Episcopi.	S. Lamberti Atrebatensis Episcopi.	S. Ioannis Abbatis de monte S. Eligij.	S. Clarembaldi Archidiaconi.	S. Hugonis Abbatis S. Dionysij Remensis.	S. Galteri Thesaurarij.	S. Roberti Bituniensis, & Aduocati ipsius Ecclesiæ.	S. Baldrici de Cullien.	S. Sigeri de Mutelte.	Datū Atrebati, anno Domini Christi MCVI. Idibus Februarij. In nomine Domini feliciter, Amen.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Charta Petri Bisuntinensis Archiepiscopi De Valleclusa, & de Mortua-aqua.	An. 1170.	CHARTA CXXXV.	Petrus Dei gratia Archiepiscopus Bisuntinensis H. Cluniacensi Abbati, cunctisque in Deo sibi subditis fratrib., salutem. Valclusensis Ecclesiæ, & Prioris Mortuæ-aquæ Hugonis petitioni iustæ, vel eam possidentium Principum, adquiescere volentes, consensu Bisuntinæ Ecclesiæ concedimus Domino Deo, & beatis Apostolis eius PETRO & PAVLO, & CLVNIACENSI Ecclesiæ, cui HVGO Abbas præest, omnibusque successoribus eius, Valclusensem Ecclesiam habendam, & in perpetuum possidendam, salua tamen omni debita subiectione sanctæ matris Bisuntinæ Ecclesię.	S. Domni Mainerij Decani.	S. Domni Hugonis.	S. Domni Manasses.	S. Domni Bernardi.	S. Domni Alberti.	Facta est hæc permissio anno ab Incarnatione Domini MCVII. apud Bisuntinam, in Capitulo S. Ioannis Euangelistæ.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Charta Eustachij Comitis Bononiæ, de Monasterio sancti Wlmari.	An. 1107.	CHARTA CCCXCIX.	CARISSIMO, omnique reuerentia præcordialiter amplectendo dōno HVGONI sanctæ Cluniacensis Ecclesiæ Abbati, EVSTACHIVS Bononiensium Comes, vna cum Comitissa Maria suæ sanctitatis ancilla post transitum huius vitæ iocunditatem felicitatis æternæ. Cognitum habentes neminem nostrum hic manentem habere ciuitatem, ex his quæ nostri iuris sunt, prout diuina gratia inspirauerit, omnipotenti Domino aliqua pro redemptione animarum nostrarum conferre dignum duximus. Vnde inter cætera, locum illum sancti Vlmari, pro cuius correctione diu multumque laborauimus, præsertim quia pater meus adhuc viuens locum sepulturæ ibidem sibi elegit, consilio & auxilio vestro in melius commutare ac reformare summopere expectamus. Communicato igitur cum Optimatibus nostris consilio, ac super his vnanimiter assentientibus, in præsentia videlicet domni Ioannis Taruanensis, ac dilecti filij nostri Abbatis S. Bertini, prædictum locum, omniaque ad ipsum pertinentia: quicquid scilicet de eadem Abbatia ad nos spectare vel pertinere videtur, vobis vestrisque successoribus, per præsentis Priuilegij paginam non solum concedimus, imo iure perpetuo summa alacritate donamus: quatenus omnis ordinatio loci illius a vobis deinceps pendeat, nec quisquam Comitum seu Principum vllo vnquam tempore inibi quicquam vsurpare, vel contingere omnino præsumat. Quia ergo quicquid possumus vestrum est, vnanimi affectu tam ego quam Comitissa reuerentiæ vestræ partes dirigimus, vt si pro nobis non vultis, statim pro omnipotentis Dei amore nil vnquam excusationis prætendentes, petitionibus nostris adquiescatis: quia quod vsque ad hanc diem non contigit, modo omnia tranquille ac pacifice, & pro imperio potestis ordinare. Vt autem pręsens pagina in posterum firma valeat permanere, quosdam Procerum ac Principum, qui huic confirmationi interfuerunt, placuit hic annotare.	Signum Eustachij Comitis.	S. Mariæ Comitissæ.	S. Balduini de Caioht, & Rogeri fratris sui.	S. Ingelramni de Monsteriolo.	S. Hugonis de Colesberge.	S. Nenfedi Dapiferi.	S. Willelmi Vicecomitis, & aliorum.	Actum est hoc apud sanctum Vlmarum, anno Verbi incarnati MCVII. Indictione v.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Confirmatio S. Wlmari per domnum Paschalem II. Papam.	An. 1107.	CHARTA CXXXII.	PASCHALIS Episcopus seruus seruorum Dei venerabili fratri HVGONI Cluniacensi Abbati salutem & Apostolicam benedictionem. Desiderium, quod ad religiosum propositum, & animarum salutem pertinere monstratur, sine aliqua est, auctore Deo, dilatione complēdum. Venerabilis siquidem frater noster Ioannes Morinorum Episcopus, petente Eustachio Bononiensi Comite, S. Wlmari Abbatiam sollicitudini tuæ, carissime frater HVGO, corrigendam commisit. Et nos ergo iuxta eius desiderium ac deliberationē præsentis Decreti assertione sancimus, vt idem beati Wlmari Monasteriū, sēper in tua, tuorūq. successorum ordinatione permaneat. Nec alius illic Abbas constituatur, nisi qui vestra fuerit deliberatione prouisus. Idem etiam de Menatensi Monasterio constituimus, quod iam diu in vestra ordinatione permansit. Præterea, quoniam omnipotens Deus, & ante nostra tēpora, & in diebus nostris, præcipuam Religionis Monasticæ disciplinam in vestro dignatus est Monasterio conseruare, hanc vobis prærogatiuam concedimus, vt quisquis ad vos alieni Monasterij Monachus pro vitæ melioratione transierit, licenter recipiatur, remotis prioris loci querimoniis, vt, largiente Domino, salutis, quam quærere videtur, apud vos potiatur effectu. Si quis vero temerario ausu his salutiferis constitutionibus obuiam ire præsumpserit, Apostolicæ indignationis vltione plectatur, & communionis Ecclesiasticæ periculum patiatur.	Ego PASCHALIS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus S.	[Rota. Bene valete]	Datum apud Aquam-bellam per manum Ioānis S.R.E. Diaconi Cardinalis ac Bibliothecarij, II. Non. Aug. Indict. XV. Incarnat. Dominicæ anno MCVII. Pontificatus autem domni Paschalis Papæ secundi anno IX.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Charta domni Gaufridi Comitis Mauritaniæ, Qui Prioratum S. Dionysij de Nogento Rotroci domno HVGONI Abbati Cluniacensi subdidit.	??	EX CHARTVL. S. DIONYS. DE NOGENTO.	IN nomine sāctæ & indiuiduæ Trinitatis, Patris, Filij, & Spiritus sancti, Amen. Conditor mirabilis rerum, cum sit Dominus omnium, nullaque nisi ab eo potestas hominib. data in hoc seculo, potentes in se credentes nō respuit, sed, vti Apostolus ait, personarum acceptor non est; sed in omni gente, qui timet eum, & operatur iustitiam, acceptus est illi. Quapropter in huius mundi pelago caducis operibus admodum affluentes, qui viuere nolunt secundum illud Apostoli dictum, tanquam nihil habentes, & omnia possidentes, & easdem opes male abuti vtendo videntur, suorumque mole peccaminum deprimuntur grauiter; aliquando quidem resipiscentes, aduocata diuinæ propitiationis clemētia, totis nisibus, totaq. mente ad eū conuerti debent, qui mortem peccatoris nō vult, sed ad se redeuntium culpam nō solum abstergit, sed & solita bonitatis misericordia obliuionis velamine in perpetuo obtegit. Verum quoniā peccatori tantæ vires non suppetunt, vt absque Sanctorum suffragio mereatur adipisci suorum veniā peccaminum, patrocinia gloriosorum martyrum, cæterorumque Sanctorum incessanter opus est implorare, quatinus eorum meritis Dominum placatum habeat, atque ad æterna gaudia mereatur pertingere sanctis omnibus repromissa.	Itaque ego GAVFRIDVS castri Mauritaniæ Comes, notum esse volo orthodoxæ fidei cultoribus, quia auus meus domnus Gaufridus Vicecomes Castriduni, & Pater meus Rotrocus Comes tam nobilitate superbi sanguinis, quam mundanarum rerum viribus famosissimi, pro parentum suorum suaque salute, nec non pro suarum sobolum incolumitate inter Yogunæ fluuium, castrūque Nogenti, quod situm est in Pertico, in honore preciosi Martyris Dionysij, sociorumque eius magnifico opere Basilicæ fundamenta iecerunt, totiusque operis partem peregerunt, atque præfatum Martyrem Dionysium de suis rebus pro tēpore honorauerunt, & inantea post operis ipsius Basilicæ expletionem polliciti sunt dare multo maiora, vt Monachorum Ordo inibi militaturus, sine aliqua inedia pro salute sua, omniumque fidelium tam viuorum quam defunctorum, perdiu pernoxque, cum omni trāquillitate Deo funderet preces. Ego vero GAVFRIDVS Comes, satis adhuc iuuenculus, hæres pro eis constitutus, tandem supernæ pietatis intuitu, quiete data & otio, summopere opus illorum implere curaui. Sumpta ergo omnia, quæ auus meus & pater dederant, annuente domno Richerio Senonensium Archiepiscopo, & Carnotensi domno Gaufrido Episcopo & domno Thebaldo Comite Palatino, atque Stephano eius filio, cum vxore mea Beatrice, & filio meo Rotroco, necnon fratribus meis, & omnibus proceribus, & militibus, & aliis hominibus meis beniuola voluntate annuentibus, omnia acquisita vel acquirenda, nominata vel nominanda, trado, concedo, & transfundo ad altare beatissimorum Apostolorum PETRI & PAVLI, quod situm est in loco, qui CLVNIACVS vocatur, vbi dōnus HVGO abbas præesse videtur, & Monachi sub eius imperio Domino Deo die noctuque militāt. Hæc sine vlla occasione vel contradictione dono, & de mea potestate nullorum voluntate transmitto, itaut ab hac die & deinceps, ipse domnus Abbas, & successores eius habeant locum illum, teneant, possideant, regant, & dirigant secundum illorum velle & posse.	Vicum Ecclesiæ etiam supra memoratæ adiacentem cum decem prati agripennis, totamque terram iuris mei vsque ad Ronam fluuiolum, & super ipsam duos farinarios concedo. Ex altera vero parte fluuij Yogunæ Ecclesiam S. Hilarij cū decima, omnibusque appendiciis suis, terrasque Burchardi cum broilo & terram de Belseria. Res quoque omnium seruorum meorum moriētium, sicut mos mihi defert, & cōsuetudines illorum tā in ædificiis quam in aliis rebus, S. Dionysio, sibiq. seruientibus concedo. In Carnotino oppido dono omnem censum arearum mearum. Terram quoque de Bremerij-curte cū mediatoria, ac terram Bonnaci cum mediatoria, medietatem etiam Bebanis-villæ, siluæque, quæ dicitur Ostenganis. Dimitto etiam Piscatoriam Yogunæ a vado Belliuillaris vsque ad aquam, quæ dicitur Edera. Addo etiam ego Goffridus Comes, cum vxore mea Beatrice & filio meo Rotroco, ex meo proprio Ecclesiam S. Macuti Mauritaniæ castri cum omnibus appendiciis suis. Ecclesiam quoque Misliaci, quicquid in ea habebam: decimum etiam mercatum de Mauritania, quæcumque fuerint empta vel vendita, omnis telonei redditio, de omnibus rebus quæcumque possunt dici vel inquiri. Et decimam burgi Beatricis Comitissæ vxoris meæ. Decimam quoque furni & molendini, quod est in stagno subtus castro. Pasnadium etiam omnium porcorum Monachorum S. Dionysij & sibi seruientium de silua Resno, & de omnibus forestis meis. Do etiam Ecclesiam S. Stephani, & Ecclesiā S. Ioannis de castro Nogenti, & decimam mercati eiusdem, de omnibus quæ possunt dici vel inquiri. Salis quoque eminam, quam accipiebam in burgo S. Dionysij, necnon & calciamenta, quæ reddebantur mihi: hauadium quoque, & omnes alias consuetudines, quas in burgo S. Dionysij accipiebam, omnes dimitto, & condono Deo & sācto Dionysio, sintque franchi & liberi homines sancti Dionysij, vtcumque fuerint, in omni loco meæ potestatis, itaut nullam consuetudinem soluant, nec vllam inquietudinem perferant, neque a me, neque a ministris meis....... Do etiam & cōcedo omnes saltus meos consuetudinarios vsibus Ecclesiæ, sancto Dionysio, & habitaculis Monachorum omnibusque hominibus illorum, itaut homo S. Dionysij, si voluerit, intra saltus habitet, & exinde domum suam ædificet, atque herbam & ligna ad omnes vsus suos habeat, exempto ne vēdat, nullamque exactionem per hoc ab vllo homine perferat, neque vllum debitum reddat. Perticum vero ad vsum meum, & ad vsum Monasterij S. Dionysij, ita in proprio meo retineo, vt quæque fuerint ad vsum Monasterij, necessaria ex eo Monachi faciant, & homo illorum intra saltum Pertici habitet, & de illo domum suam ædificet, atque ligna ad calefaciendum se habeat & herbam, sine vlla consuetudine reddenda. Do etiam totam decimam tam de Pertico, quam de omnibus saltibus meis, quibus remitto pasnadium omnium porcorum suorum, etiam intra & vltra Nigellam, infra Campum rotundum, & Nerelam, quæ vocantur ad Trunchetos. Duos quoque hospites, qui sunt ad Bonniacum, cum terra, & boscū qui est intra terram S. Dionysij, & eam omnem quoque terram, quæ est inter Roduam & Chaumauset, inter aquam Yogunam & forestam subtus Montem Felonis, & desuper, & ex vtraque parte......... Emptiones quoque Monachorum, quas a meis hominibus facere quocumque modo potuerint, omnino liberas esse ab omni consuetudine mando. Et omnia, quæ data sunt, vel danda ab aliis in futuro, ita libera esse volo, vt neque ego, neque succedentes mei, neque per bānum, neque per teloneum, neque per vicariam, neque per collationem nostrorum militum, neque per aliam quamuis modicam consuetudinem Monachos de seruitio Dei disturbent, neque suis hominibus vllam inferant inquietudinem.	Ista omnia dona libera ita esse volo, sicut auus meus Gaufridus, & pater meus Rotrocus sua, suorumque fidelium dona esse stabiliuerunt libera, domno meo Theobaldo Comite Palatino atque Stephano filio eius assensum præbente liberalitati meæ, quatinus ego, & vxor mea, & ventura progenies, peccatorum nostrorum veniam adipisci mereamur, & in futuro æterna gaudia bonis omnibus repromissa. De quibus omnibus bonis si quis sacrilegus aut insanus Zabuli instinctu aliquid subtrahere, vel minuere tentauerit, nisi resipuerit, & ad satisfactionem confugerit, auctoritate Dei omnipotentis, Patris, & Filij, & Spiritus sancti, & sanctorum Angelorum, Patriarcharum, Prophetarum, Apostolorum, Martyrum, Confessorum, Virginum, atque omnium Sanctorum, sit excommunicatus & anathematizatus, & a liminibus sanctæ Dei Ecclesiæ segregatus, vt non habeat partem cum Deo, neque cum Angelis, neq. cum Sanctis eius, sed sit pars eius cum diabolo, & Angelis eius, si in sua malitia perseuerare voluerit, atque in inferno pœnis debitis crucietur, cū diabolo, tunc veniam habiturus, quando diabolus & Angeli eius sunt habituri. Omnibus vero, qui feliciter & caritatiue eundem locum adiuuerint & dilexerint, salus & benedictio Dei Patris omnipotentis, & filij, & Spiritus sancti super eos sit. Sub hac etiam eos ponimus excommunicatione vel benedictione, qui de rebus datis a Dominis supradictis, & a nobis, minime in hoc priuilegio, vel tędio laboris, vel obliuionis vicio positis, quicquā violare aut surripere voluerint.	Signum domni GAVFRIDI Comitis filij Rotroci, qui Chartam istam iussit fieri, & scribere rogauit, & auctoritate sua & manu propria confirmauit, & corroborauit.	S. Beatricis Comitissæ venerabilis vxoris eius.	S. Dulcissimi Rotroci iuuenis filij eius.	S. Domni Richerij Senonensis Archiepiscopi.	S. Domni Gaufridi Carnotensis Episcopi.	S. Adalardi Archidiaconi.	S. Georgij de Curua-villa.	S. Iosleni Subdecani.	S. Guerrici Denociaci.	S. Ademari Decani.	S. Domni Thedbaldi Comitis Palatini.	S. Stephani filij eius, & domnæ Alæ Comitissæ vxoris eius.	S. Rodulphi pagani.	S. Hugonis de Silio.	S. Guillelmi Guitardi.	S. Genelonis.	S. Gualteri de la Mothe.	S. Gauffridi de Monboonis.	S. Yuonis filij Garonis.	S. Guillelmi de Curte Sesaldi.	S. Gualterij Chesnelli.	S. Guillelmi Anatonis.	S. Georgij de Vlmo.	S. Gualterij Ardentis.	S. Fulchoisi de Menberoles.	S. Rainaldi Nicharij.	S. Guiterdi Castriduni.	S. Oddonis Desreati.	S. Odonis Brisaldi.	S. Richerij Forestarij.	S. Bladini Præpositi. Amen.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Confirmatio S. Dionysij de Nogento, per domnum Vrbanum II. Papam, facta.	??	EX EOD. CHART.	Vrbanus Episcopus seruus seruorum Dei, vniuersæ Congregationi Monasterij S. Dionysij quod situm est inter flumen Igunæ castrumque Nogenti, salutem & apostolicam benedictionem. Sicut irrationabilia poscentibus negari debet assensus, sic iusta petentium votis benigna debemus assentione concurrere. Idcirco dilecti filij nostri Gauffridi Comitis de Mauritania, & eius coniugis Beatricis deuotioni duximus annuendū. Is siquidem Comes B. Dionysij Martyris Monasterium in Carnotensi parrochia inter Igunæ fluuium & castrum Nogenti ab auo suo Gauffrido fundatum: & a patre suo Rotroco ex parte ædificatum, sua tandem instantia consummauit, consummatum, & rebus suis donatum, annuentibus venerabilibus viris Richerio Senonensi Archiepiscopo, & Gaufrido Carnotensi Episcopo, collaudantibus & subscribentibus tam vxore eius supra nominata Beatrice, quam filio Rotroco, sanctis Apostolis Petri & Paulo & Cluniacensi Cœnobio sub reuerendissimi confratris nostri Hugonis Abbatis præsentia obtulit. Quam oblationem nostra postulauerunt auctoritate firmari. Nos igitur tam præfatum beati Dionysij Monasterium, quam omnia ad id pertinentia, sub iure & dispositione Cluniacensium fratrum perpetuo permanere sancimus. Præcipientes, & sub districtione anathematis interdicentes, ne quis vnquam eundem locum a Cluniacensis Cœnobij vnitate subtrahat. Apostolica etiam auctoritate statuimus, vt quæcumque dona, quascumque possessiones præfati Comites, vel alij quilibet fideles de suo iure eidem Monasterio contulerunt, sub Apostolicæ sedis tutela integra semper & illibata permaneant. Vicus scilicet supra memoratæ adiacens Ecclesiæ cum decem prati agripennis, & tota in circuitu Ecclesiæ terra vsque ad Roduam fluuium, & super ipsum duo molendina. Terra Burchardi cum broilo. Terra de Belseria, de Asconis villa. Ecclesia S. Hilarij cum decimis & appendiciis suis omnibus. Ecclesia S. Leobini de Flaciaco, S. Leobini de Bracle, S. Hilarij de Bebanisuilla, S. Albini de Coldreciolo, S. Mariæ de Margone, S. Petri de Bruyeria, S. Martini de Berduys. Ecclesiæ S. Ioannis de Mauritania, S. Macuti, & S. Germani. Ecclesia S. Albini de Campo rotundo cum tota Nigellæ terra & appendiciis suis omnibus super Eram fluuiolum. In loco qui dicitur Viuariis terra omnis culta & inculta, exquisita & inquirenda, cum pratis, syluis, & seruorum rebus, ibique, & in Comitatu Mauritaniæ morantium. In Cenomanensi Episcopatu Ecclesia S. Petri de Cetone, saltus consuetudinarij tam ad vsus Ecclesiæ, quam ad vsus Monachorum, & hominum suorum, præter saltum Perticuli. In omnibus saltibus pascua porcorum Monasterij gratis. In loco qui dicitur Oratorius, terra vnius aratri. In Morisim villa vnius aratri terra. In fracta valle decem Agripenni vineæ, molendinum de Ruitaria. Terra de Bremuncurte, Terra Bonnaci cum mediatoriis earum. Piscaria in logniæ fluuio a vado Belliuilaris vsque ad aquā, quæ dicitur Edera, medietas Bebanisuillæ, & sylua quæ dicitur Ostenganis. Decima telonei Mauritaniæ castri. Telonei quoque decima Nogenti castri. Decima etiam Pasnadij siluæ, quæ nominatur Resno. Item Ecclesia S. Stephani, & S. Ioannis in Nogenti castro. S. Hilarius, S. Ioannes, S. Stephanus, S. Maria in castro Noiomi. S. Martinus de Magone, S. Albinus de campo rotundo, S. Albinus de Codricello, S. Maria Magdalene de Ferraria, S. Hilarius de Belenuilla. S. Ioannes de Petrafixa, S. Petrus de Aponuiller, S. Anastasius de Ronuiller, S. Saluator de campo rotundo, S. Petrus de Boscnilete, S. Martin9 de Vnuerre, S. Leobinus de Flacci, Ecclesia Oratorij cum appendiciis & decimis omnibus. Hæc habentur in Episcopatu Carnotensi. In Cenomanensi Episcopatu Ecclesiam S. Petri de Cetone, Ecclesiam S. Vlfacij, S. Petrus de Mauuis, S. Preiectus de Vileris, S. Hilarius qui est iuxta sanctam Ceronnam. S. Maria de Bure, S. Martinus de Loiseel, S. Germanus de Loisilz, S. Maria, S. Ioannes, S. Macutus de Mauritania, S. Audoenus de Tesual. S. Geruasius de Feris, S. Audoenus de Verreriis, S. Martinus de Beloto, S. Martinus de Berzijs, S. Martinus de lamagiis, S. Petrus de Brueria. Pręterea quæcūq. vestrum Cœnobium hodie iuste possidet, siue in futurum iuste canoniceque poterit adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus & illibata permaneant. Decernimus ergo vt nulli omnino hominū liceat idem Cœnobium temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, vel temerariis vexationibus fatigare, sed omnia integra conseruentur eorum, pro quorum sustentatione ac gubernatione concessa sunt vsibus omnimodis profutura, salua canonica Carnotensis Episcopi reuerentia. Si qua sane in futurum Ecclesiastica secularisve persona huius decreti paginam sciens contra eam temere venire tentauerit, secundo tertiove commonita si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat: & a sacratissimo corpore ac sanguine Dei ac Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem Cœnobio iusta seruātibus, sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatinus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Notitia de Concilio Augustidunensi, super eodem Monasterio.	??	EX EODEM CHART.	Svbsequentibus vero annis in Concilio quod fuit in Augustiduno, Abbas S. Petri Carnotensis clamorem in Concilio coram omnibus fecit, dicens Monasterium sancti Dionysij Nogenti castri a Monachis Cluniacensibus sibi auferri, protestans donum a Comite Rotroco factum, precarique vt auctoritas synodalis iuberet eum sibi reddi. Tunc legatus domni Gaufridi Comitis filij Rotroci, qui fuerat ad Concilium directus ab ipso, surgens in medio dixit coram omni Concilio falso eum calumniari, se esse paratum omnia quęcumque præciperet Cōcilium perficere, illum falsa verba proponere, quia tēpore domni Rotroci Comitis, quādo ipse Comes Monasterium, quod pater suus & ipse construxerant, voluit dedicari, ipsum Abbatem eandem calumniam fecisse contestans, ipsam Cellam sibi ab ipso Comite condonatam. Tunc ipse Comes Rotrocus molestissime ferens donum quod ipse non fecerat sibi imponi, duos milites, & vnum clericum, me scilicet ipsū, qui modo adsto in Concilio, & hæc verba vobis renuntio, Carnotis misit, vt coram Episcopo, & omni Carnotensi Capitulo super sanctum Euangelium fidem faceremus, quod ipse Comes Rotrocus ipsi Abbati, neque vlli vnquam alicui aliquod donum fecisset. Tunc me, quia eram in ordine clericali interrogauit domnus Gauffridus Carnotensis Episcopus corā auunculo suo Pariseorum Episcopo, qui tunc aderat cum illo in Carnotensi Capitulo, si ipse facerem fidem super sanctum Euangelium, & alij socij mei inlatam calūniam esse falsam. Ad quod ego extendens manum super sanctum Euangelium, me & illos esse paratos ad defendendam illam calumniam. Tumque demum dixit Episcopus Pariseorum eidem Abbati S. Petri, vt consuleret sibi, nos esse paratos ad conuincendum illum, sibi vero nihil aliud acquirendum nisi irā atque discordiā. At vbi vidit Abbas nihil proficuum sibi, coram omni Capitulo Carnotensi in latam calumniam gerpiuit. Post dedicationem vero Monasterij, vbi se vidit Comes Rotrocus ad finem declinari, eundem Abbatem S. Petri petiit, vt sibi aliquem de Monachis suis condonaret, vt eum Abbatem Monasterij S. Dionysij faceret, sed tamen pro hoc nullam subiectionem de eodem Monasterio sibi speraret. Tunc ipse Abbas vnum de suis Monachis ei dedit nomine Hubertum, qui ante Abbas S. Petri extiterat. Sed auctoritate Synodali clarescentibus culpis depositus, atque ipsi Huberto Comes Rotrocus baculum in manu dedit, & ipsi curam Monasterij commisit, atque post paucos dies ipse Comes Rotrocus vitam finiuit. Post cuius mortem videns filius eius Comes Gaufridus ipsum locum in deterius ire, ipsi Huberto dixit, vt si Abbas esse posset, Monasterij regimen teneret; si vero non, locum dimitteret. Tunc ipse Hubertus abiit ad Concilium quod fuit in Sanctonica ciuitate, & Cardinali omnem causam suam intimauit, petens se ab ipso Abbatem ordinari. Quique dixit illi quia erat iam de alia Abbatia depositus, & neque ipsam, neque aliam vlterius posset habere, atque ita recursus est inanis. Tamen fingens se apud Comitem Gaufridum Abbatem se posse esse, ad aliud Concilium, quod fuit Seldulium, perrexit. Sed sicut de primo, ita & de secundo reuersus est inanis. Tunc Comes Gaufridus præcepit ei, vt locum dimitteret, eo quod ipse Abbas esse iam non posset. Post cuius discessum, videns Comes Gaufridus locum ipsum quotidie in deterius ire, quēdam Monachum nomine Ascelinum, Grammaticum, Cluniaco transmisit, & donum de eodem Monasterio S. Dionysij, Deo & S. Petro Cluniacensi fecit. Quod donum domnus Abbas Cluniacensis suscipiens, duos de suis Monachis transmisit, domnum Robertum, & domnum Hubertum, qui fuit prior eiusdem loci. Post hæc vero ad Cōcilium, quod fuit in ciuitate Meldis, ipse Abbas depositus supradictus Hubertus perrexit, & corā Cardinali clamorem in Concilio de Cella S. Dionysij fecit. Tunc bonæ memoriæ domnus Hubertus Prior Cellæ S. Dionysij coram Cardinali venit, quem tamen ipse videns, & cognoscens, ei osculum pacis præbuit, & coram se eum sedere fecit. Quem videns prædictus accusator Abbas Hubertus depositus, a domno Cardinali ita honorari, fuga lapsus latenter de Concilio exiit, & clamorē quem fecerat, innocuum dimisit. Tunc domnus Hubertus Prior loci S. Dionysij coram Cardinali causam suam, & donum quod Cluniacus de Cella S. Dionysij habebat intimauit. Ad quod Cardinalis prædictum calumniatorem inquiri fecit, sed eum nullatenus valuit inuenire. Tuncque coram omni Concilio donum quod factum fuerat Deo, & S. Petro Cluniacensi confirmauit, & omne Concilium corroborauit, atque ita omnis calumniatio cessauit vsque in Concilium Augustidunensis post quindecim annis. Supradictus enim Abbas S. Petri Carnotensis in Cōcilio quod fuit in Augustiduno, se clamauit de Monasterio S. Dionysij. Ad quam clamationem Cardinalis ita respondit, quia ipse bene sciret, quomodo ipsa Cella Deo & S. Petro Cluniacensi data esset: auctoritatemque quam ipse fecerat in Concilio ciuitate Meldis, statimque subiunxit, Deo & S. Petro confirmaui, & iterum confirmo. Tamen ante domnum Abbatem Cluniacensem iret, & si eam illi condonaret, ipse acciperet: si vero non, taceret. Tunc ipse Abbas S. Petri Carnotensis ad domnū Abbatem Cluniacensem venit, atque clamorem coram ipso de Cella Dionysij Nogenti fecit. Ad quod domnus Abbas Cluniacensis ita respōdit, vt si vellet, iterum in Concilio se clamaret, paratum esse legatum domni Gauffridi Comitis, qui Deo & S. Petro Cluniensi donum de eodē Monasterio fecit, vt conuincat eum in Concilio coram omnibus Episcopis. Ad quod ipse Abbas respōdit, nullam clamationem se amplius facere. Tumque denuo domnus Abbas Cluniacensis dixit, vt si clamorem in Concilio facere nollet, cum Abbatibus vicinis suis qui aderant in Concilio, per triduum sibi consuleret, quod sibi vtile sciret. Tertio vero die ipse Abbas S. Petri Carnotensis coram domnum Abbatem Cluniacensem cum Episcopo de Aras, & Abbate S. Launomari Blesensis, atque Abbate S. Florentini Bonæuallis venit, dicens quod neque in Concilio, neque ante illum amplius quicquam de hac re esset clamaturus. Atque ita fuit omnis contentio finita de Cella S. Dionysij Nogenti castri. Testes qui hoc viderunt & audierunt.	Domnus HVGO Abbas Cluniacensis.	Domnus Episcopus de Aras.	Domnus Bernardus Abbas S. Launomari Blesensis.	Domnus Robertus Abbas S. Florentini Bonæuallis.	Holduinus Sanaris Cantor Carnotensis.	Arnaldus Archidiaconus de Curuauilla.	Giraldus Capellanus domni Yuonis Carnotensis Episcopi.	Ademarus Decanus.	
S. Hugo Abbas Clun. VI.	Priuilegium Paschalis Papæ II. super controuersia inter Abbatiam de Carnoto, & Cluniacensem Ecclesiam, pro S. Dionysio de Nogento.	An. 1107.	EX CHAR. CLVNIAC. CHARTA XIV.	Paschalis Episcopus seruus seruorum Dei venerabili fratri HVGONI Cluniacensi Abbati, salutem & Apostolicam benedictionem. Quæ semel iuste rationabiliterque decisa sunt, propter obliuionis incuriam rediuiuis sæpe litibus replicantur. Idcirco litteris præsentibus annotamus, qualiter inter vestri Cœnobij Monachos, & S. Petri Carnotensem Abbatem Guillermum, de sancto Dionysio de Nongento querela cum sua sit replicatione decisa. Idem enim Carnotensis Abbas, post domni Papæ Vrbani decretum, super eadem Cella vestros fratres, nobis in Trecensi Concilio præsidentibus, calumniis impetebat. Ne qua ergo scintilla iurgij remaneret, perspiciēdum duximus quicquid a parte alterutra proferretur. Offensæ igitur sunt litteræ quædam a Carnotensi Abbate, per quas idem locus Carnotensibus Monachis a Retrocco Comite, sub quadā fuerat conditione commissus, in quibus nulla tēporum annotatio, nullus vel Episcopi, vel clericorum continebatur assensus. Ad hæc easdem litteras falsas habendas Retroccus Comes ipsius Ioffridi filius, qui locum illum vna cum Beatrice vxore sua vestro Cœnobio obtulerat, asserebat, quia & vnus testium, qui subscripti fuerant, supradicti Ioffridi frater adhuc superstes, se omnino interfuisse penitus inficiaretur, & easdem litteras alio tempore in Capitulo Carnotensi falsatas fuisse narrabat, falsationis illius testem cum iureiurando in medium proferens. Cæterum Ioffridi Comitis oblatio vestro Cœnobio data, & locum, & tempus, & Episcopi & Metropolitani consensum, & Theobaldi Comitis, eiusque filij Stephani fauorem, de cuius feudo idem locus fuerat, manifestius continebat. Constitit itaque apud omnes, quia domni Vrbani Papæ sanctio Apostolicæ grauitatis pondere nitebatur plena. Quapropter ratione iudicij, Carnotensis Abbatis querela sopita est, & Monasterio vestro, supradictæ Cellæ inperpetuum statuta possessio. Sane huic nobiscum iudicio affuerunt venerabiles Episcopi, Leodegarus Bituricensis, Aldo Placentinus, Girardnus Engolismensis, Ildebertus Cenomanensis, & nostræ sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalis Landulfus, dę titulo S. Laurentij qui dicitur in Lucina. Igitur & nos sanctioni prædecessoris nostri, nostræ quoque sanctionis robur adiicimus; præcipientes & penitus interdicentes, ne quis vlterius super hoc negotio vestrum Cluniacense Cœnobium inquietare præsumat. Qui vero præsumpserit, canonicæ districtionis animaduersione multetur.	Ego PASCHALIS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	[Rota. Bene valete]	Datum Siluiniaci, per manum Ioannis sanctæ Romanæ Ecclesiæ Diaconi, VIII. Kal. Iunij, Indict. XV. Incarnationis Dominicæ anno MCVII. Pontificatus autem Domni Paschalis secundi Papæ VIII.	
Pontius Abbas Clun. VII.	S. R. E. Cardinalis. VITA PONTII ABBATIS CLVNIACENSIS.	??	Ex lib. 2. Miracul. Petri Venerabilis.	DOMINVS Pōtius Cluniacensis post sanctum patrem Hugonem nullo interiecto Abbate successor, eiusdem Patris vltimo tempore, de monasterio sancti Pontij Cluniacum veniens, noua facta professione, more talium de aliis, vel de alienis monasteriis venientium, Cluniacensis monachus factus est. Hic valde iuuenis, a fratribus Cluniacensibus spe bonæ indolis eius inductis, in Abbatem electus, magno illi & famoso viro, iam dicto patri Hugoni successit. Qui primis assumptionis suæ annis, satis modeste ac sobrie conuersatus, procedente tempore mores mutauit, & multis ac diuersis casibus vel causis, fratrum pene vniuersorum animos, exasperando, eos paulatim contra se concitauit. Dissentientes illi ab eo, & quod multa mobilitate vel leuitate animi nullis bonorum consiliis acquiescendo, vt dicebant, res monasterij pessundaret, inter se nunc pauci, nunc plurimi, tandem pene vniuersi murmurabant. Mansit tamen res aliquamdiu tecta inter eos, nec ad aures secularium per decennium fere peruenit. Prorupit tandem eousque lis occultata diu, vt non solum ad circūpositos, sed insuper ad remotissimos quosque huius dissensionis malum pertingeret, & ipsas summi Pontificis, ac Romanæ curiæ aures impleret. His rumoribus Dominus Pontius prouocatus, indignationis impetum, quem in alios fortassis deriuare debuerat, in seipsum retorsit, & Romam velut præcipiti cursu adiens, vt curæ pastoralis sollicitudine solueretur, Dominum papam instanter orauit. Præerat tunc Romanę Ecclesiæ, regij sanguinis nobilitate insignis, sed moribus, probitate, ac liberalis animi magnificentia longe insignior, qui prius Viennensi Ecclesiæ præfuerat, Calixtus Papa secundus. Is in primis, Abbatis Pontij voluntati & petitioni, omnis exhortationis nisu resistens, postquam eum non posse deflecti a proposito vidit, ab omni cura Cluniacensis Ecclesiæ, vt postulabat absoluit. Absolutus inde, eiusdem Papæ permissione Apuliam petiit, indeque mari transmisso Hierosolymam, semper, vt proposuerat, ibidem mansurus, peruenit. Papa fratribus Cluniacensibus quod factum est, mandans vt sibi Patrem eligerent, auctoritate Apostolica præcepit. Illi post præceptum accepto consilio, totius religionis, ac religiosæ opinionis, virum Marciniacensium sororum Priorem, venerabilem Hugonem, sibi pari assensu in Abbatem eligunt. Suscepit sanctus ille, licet valde renitens quod imponebatur, sed vix quinque elapsis mensibus, ex hac luce migrauit, & (sic longa eius in sācta conuersatione vita meruerat, vt merito creditur,) ad meliora transiuit. Fratres & isto ita subtracto, nouæ electioni diem statuunt, proximis quibusque & remotis, ad diem statutum conueniant, indicunt. Congregatur cum quibusdam Episcopis & Abbatibus, multus monachorum populus, & in octauis Assumptionis beatæ Virginis, vtinam sibi melius cōsulentes, in pręsentium scriptorem conueniunt. Mandāt iam dicto Papæ huius suæ electionis assensum, & ab eo rescriptum, hoc quod fecerant confirmans, suscipiunt. Mansit deinde aliquot annis res Cluniacensis in pace, & velut sepultis prioribus malis, optimo quietis ac bonorum prouentuum successu florebat. Tandem iam dictus Pon ius transmarinæ habitationis pertæsus, rediens ab Oriente, Occidenti tenebras contra morem inuexit. Qui vt Italiam attigit, diuertere Romam nolens, in Rauennatium partibus, hoc est in Episcopatu Taruisiano, sedem sibi constituit. Ibi monasteriolo constructo, paruoque in eo tempore demoratus Gallias repetiit. Explorata demum absentia mea, nam forte tunc in secundæ Aquitaniæ partibus Cluniacensibus negociis insistebam, fingens se Cluniacum nolle venire, paulatim tamen appropinquabat. Dehinc quibusdam fugitiuorum sibi adiunctis armisque vulgarium quos sibi asciuerat constipatus, Cluniacensibus portis improuisus aduenit, quibus effractis & venerabili sene Bernardo Priore, fratribusque aliis vbivbi dispersis, cum promiscua illa armatorum multitudine, ipsis quoque mulieribus irruentibus claustrum ingressus est. Ingressus occupat statim omnia, & eos quos reperit minis, terroribus, ac tormentis in suæ fidelitatis cogit sacramenta iurare. Nolentes aut expellit, aut duro carceri mancipat. Conuertit statim manum ad sacra, & aureas cruces, aureas tabulas, aurea candelabra, aurea thuribula, & quæque alia multa & multi ponderis vasa inuasit. Rapit & ipsos calices maxime sacros, nec thecis vel scriniis aureis siue argenteis, multorum martyrum ac sanctorum ossa continentibus parcit. Constat ex his & similibus auri pondus immensum, & eo circumpositos milites vel quoslibet auri cupidos ad bellum raptores inuitat. His protectus circumpositas monasterij villas & castra inuadit, ac sibi barbarico more religiosa loca subdere moliens, ignibus, & ferro quę potest cuncta consumit. Abstinet a nulla bellorum specie, rapinis rerum, cædibus hominum, per conductos sacro auro milites vbique desæuit. Consumitur ab ipso initio quadragesimæ vsque ad Kalendas Octobris, tota in huiuscemodi præliis æstas, nec saltem paucis diebus a tanta malorum calamitate respirat. Manebat iam dictus Bernardus prior, & nobiles religiosi ac magni viri extra Cluniacum vbi poterant, & in locis tutioribus, a tantorum incursu hostium, sese pro viribus defensabant. Sic in sancta illa & famosissima Cluniacensi domo, occulto, sed iusto Dei iudicio, sathan ad tempus laxatus furebat. Sed iuxta librum beati Iob, qui fecit eum applicuit gladium eius, & congruum tantis malis finem breui imposuit.	Decesserat iam e vita suprascriptus venerandus Papa Calixtus, nec se inferiorem Papam Honorium acceperat successorem. Hic tantæ Ecclesiæ tantos tumultus audiens, misso de latere suo Legato, Domino scilicet Petro Cardinali; Pontium & Pontianos, qui tunc sic vocabantur, omnes, adiuncto sibi Lugdunensi primate Hubaldo, terribili anathemate condemnauit. Data tamen postmodum die vtramque partem ad subeundum in præsentia sua tanti discidij iudicium, literis Apostolicis euocauit. Obtemperat statim pars cuncta nostrorum, & inter innumeros monasteriorum Priores, causa cuius hæc interiecta sunt, iam dictus venerandus Matthæus aduenit. Adest & Pontius licet inuitus cum suis, & denominata die, vt iudicium subeat, aduocatur. Præcipitur tamen, vt quia excommunicatus nec agere, nec iudicium canonice subire potest, prius satisfaciat, & satisfaciendo, se vinculo, quo iure vinctus fuerat, soluat. Mittuntur a Papa nuncij, & ex parte mittentis, vt de tantis malis satisfaciat, iubent. Respuit ille, nec se ab aliquo viuētium anathematis vinculo vinciri posse affirmat. Solum esse Petrum in cœlis, præter quem nulli hoc licere, fatetur. Commoto multo magis tali eius responso, Domino Papa, totaque simul inde vrbe turbata, non solum excommunicatum, sed & schismaticum cuncti proclamant. Et quia vt dictum est, nisi solutus ad iudicium admitti non poterat, a suis qui cum eo venerant, vtrum quod ille nolebat, ipsi saltem satisfacere vellent, responsum missis Dominus Papa nunciis quærit. Qui statim pro eius imperio paratos se esse respondent. Intrant ergo palatium nudis pedibus cuncti, & reos se in conspectu vniuersorum fatentes, protinus absoluuntur. Absoluti, causam ingrediuntur, & nihil quod vel sibi, vel illi pro quo agebant, suffragari posset, intactum relinquunt. Assumit sibi ex parte alia vocem vniuersorum venerādus Mathæus, & sapienter de tota causa perorat. Surgit statim auditis partibus Papa, & tota Romana curia sibi adiuncta, ad rem examinandam in partem secedit. Moratur diu, redit cū cunctis post aliquot horas ad sedem, vt inuentam ex consilio sententiā ferat, Portuensi Episcopo iubet. Fert ille iussus sententiam, & vt ipsa eius verba referam; Pontiū (inquit) inuasorem, sacrilegum, schismaticū, excommunicatum, ab omni Ecclesiastico honore vel officio, sancta Romana & Apostolica ecclesia in perpetuum deponit, & Cluniacum, monachos, vel cuncta ad idem monasterium pertinentia, Abbati qui in presentiarum est, cui iniuste subtracta fuerant, restituit. Data sententia, vniuntur qui diuisi fuerant, & velut in momento, redintegrato Cluniacensi corpore, tantus tamque diutinus malorum turbo sedatur. Irruit post paucos dies, tam in victos quam in victores, Romanus ille pestifer morbus, & pene omnes tam monachos quam famulos in breui prosternit. Inuadit vix elapso mense & Dominum Pontium paucisque diebus interiectis extinguit. De cuius fine epistolam mihi a supradicto beatæ memoriæ Papa Honorio directam, si forte eius notitia vtilis iudicatur, adiungo. Honorius Episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Petro Cluniacensi Abbati, salutem & Apostolicam benedictionem. Præterito mense Decembri, Pontius viam vniuersæ carnis ingressus est. Qui quamuis de malis Cluniaco illatis, sæpe commonitus pœnitentiam agere noluerit, nos tamen pro reuerentia eiusdem monasterij cuius monachus fuerat, eum honeste sepeliri fecimus. Data Laterani. Ille quidem morbo Romano aliquamdiu fatigatus sic moritur. Non parcit idem morbus & mihi, & plusquam per dimidium annum, igne vix tolerando adurit. Non euasissem vt credo sociorum casum, nisi & fratrum oratio, & medicinæ cura a quodam sapiente Clerico, multo mihi studio impensa, iuuisset. Euasi tandem Deo propitio, ac per ipsius gratiam maximus ille religionis locus, a sui generis pessimo turbationis & schismatis morbo mira celeritate conualuit, atque ad pristinum & fortassis ex parte meliorem religionis, famę, vel rerum statum peruenit.	De hoc Abbate plura Hugo Monachus in Epistola ad ipsum Pontium, quam habes infra, & Chronicon Cluniacense.	
Pontius Abbas Clun. VII.	VETERVM, DE S. PONTIO CLVN. ABBATE VII. TESTIMONIA.	??	??	Hugo Monachus Cluniac. in vita S. Hugonis Abbatis Cluniacensis.	INTERIM beatus Hugo præsentis vitæ cursum compleuit in Christo. Cui dum eius Patris pij pius filius domnus PONTIVS successit, Cluniacensis Abbas assumptus, & ipse Franciam visitaturus intrauit. Vbi pro sua nobili consuetudine errantes reuocans plurimos secum adduxit, inter quos & me peccatorem, & hunc, de quo loquor [Landricum] iuuenem inuenit, vocauit, & vt sanctus prædixerat, Monachum fecit.	Calixtus II. Papa in Diplomate quodam MS.	Proinde nos, dilecte in Christo fili, Mathæe Prior, tuis petitionibus annuentes, beati Martini Monasterium, cui authore Deo, ex Venerabilis fratris nostri PONTII Cluniacensis Abbatis institutione præsides, præsentis decreti auctoritate munimus, vt quemadmodum cætera Cluniacensis Cœnobij membra, semper sub Apostolicæ Sedis tutela permaneat, &c. Datum apud sanctum Dionysium per manum Grisogoni, S. R. E. Diaconi Cardinalis ac Bibliothecarij. V. Kal. Decembr. Indict. XIII. Incarn. Dominicæ anno 1119. Pontificatus autem domni Calixti II. Papæ anno I.	Ioannes Taruanensis Episcopus in Charta de Freueuz.	Notum sit omnibus futuris & præsentibus, quod ego Ioannes gratia Dei Taruanensis Episcopus, pro amore Dei, & sanctorum Apostolorum Petri & Pauli Ecclesiam de Freueuz ex integro dedi Monasterio sancti Martini de Campis, in manu scilicet domni PONTII Cluniacensis Abbatis, præsentibus quibusdam suis Monachis, quibusdam etiam Clericis nostris, salua subiectione & obedientia, quam prædicta Ecclesia debet mihi, & Ecclesiæ Taruanensi: saluis quoque redditibus consuetudinariis. Hoc autem feci rogatu Eustachij Comitis Boloniæ, & Mariæ vxoris eius, &c. Factum publice apud sanctum Michaelem de Wasto, anno Dominicæ Incarn. MCXII. regnante Ludouico Rege Francorum.	Sigebertus Gemblacensis ad annum 1109.	Hoc tempore obiit sanctus Hugo Cluniacensis Abbas, cui successit Pontius.	Ordericus Vitalis, Vticensis Lexouiorum Monachus lib. XI. Histor. sui temporis MS.	Matisconensis Episcopus ad hanc sanctam Synodum clamorem fecit, quod PONTIVS Cluniacensis Abbas ipsum, Ecclesiamque suam damnis, iniuriisque multis affecerit, Ecclesias, decimasque suas, debitasque subiectiones sibi abstulerit violenter, & cōgruas dignitates, suorumque ordinationes Clericorū denegarit. Sed Cluniacensis Abbas sic respondit. Cluniacensis Ecclesia soli Romanæ Ecclesiæ subdita est, & Papæ propria, & ex quo fundata est, a Rom. P. obtinuit priuilegia, quæ proclamator iste abolere nititur. Notum autem sit vobis, quod Ego, & Fratres nostri, monasticas res, sicut eas venerabilis HVGO, aliique sancti prædecessores nostri habuerūt, seruare cōtendimus. Nulli damna vel iniurias ingessimus, res alienas non diripuimus: Verum res pro amore Dei nobis datas a fidelibus, quia pertinaciter defendimus, a raptoribus inuasores dicimur. Nimia de his ad me sollicitudo non pertinet. Ecclesiam suam Dominus PP. si vult, defendat, & Ecclesiam, decimasque, cum aliis possessionibus, quas ipse mihi commisit, custodiat. Tunc Ioannes Cremensis eloquens Presbyter, qui cum PP. venerat, dixit: Ducenti, & eo amplius anni sunt, ex quo Cluniacensis Ecclesia fundata est, & ab ipso primordio fundationis suæ, Romano Pontifici donata est; a quo vtilibus priuilegiis in Romana Synodo coram multis Arbitris insignita est. Ratum est, & Chartis insertum legentibus liquido patescit, quod G. Aquitanicus Cluniacense Cœnobium in alodio suo construxit, & illud, Romam pergens, Romano Pontifici deuotissime commisit, nec id frustra fieri voluit. Nam ipse tunc XII. aureos Papæ obtulit, & exinde totidem singulis annis dari decreuit. Præfata ergo Ecclesia nulli Principum, seu Præsulum, vsque nunc, nisi Papæ subiacuit, &c. Conuentus Monachorum secundum Regulam sancti Patris Benedicti Abbatem eligit, electum Papæ cum litteris attestantibus dirigit: quem ipse, secundum Ecclesiasticum morem consecrat, ac benedicit. Igitur cum Cluniacensis Abbatia soli Papæ subiiciatur, Romana auctoritas Cluniacensium priuilegia corroborat, & in virtute Dei omnibus Ecclesiæ filiis imperat, ne quis eos temere pristina libertate priuet, nec possessionibus olim habitis spoliet, nec insolitis exactionibus prægrauet.	Chronicon Casinense lib. iiij. cap. 62.	Eo etiam tempore dum PONTIVS Cluniacēsis Abbas ad Synodum veniens, Abbatem Abbatum se iactaret, rogatus a Ioanne Cancellario, Cluniacenses a Casinensibus, aut Casinenses a Cluniacensibus Regulam sumpsissent: Respondit non modo Cluniacenses, verum omnes in Romano orbe Monachos Regulam Patris Benedicti a Casinensi accepisse Cœnobio. Ergo, inquit Cancellarius, si a Casinensi Monasterio tanquam a viuo fonte monasticæ Religionis norma manauit: iure a Romanis Pontificibus Casinensi Abbati hæc prærogatiua concessa est, vt ipse solus, qui tanti Legiferi vicarius est, Abbas Abbatum appelletur.	Idem Cap. LXXVII.	Tvnc etiam PONTIVS Cluniacensis Abbas ob amorem ac reuerentiam sancti Benedicti vna cum XII. fratribus Casinense Monasterium petiit: Abbatisque nostri Gerardi prouolutus vestigiis, dum perlustrasset officinas Monasterij, dixit: Mallem Decanus esse Cassinensis, quam Cluniacensis Abbas. Demum fratrum omnium genibus prouolutus, illorumque orationibus, se intuente, commendans, Hierosolymam profectus est: beato Benedicto spondens post reditum suum, relicta pastorali cura se Deo in hoc Cœnobio deinceps seruiturum.	Platina in vita Honorij II. Papæ.	Familiaritate præclarorum virorum mirifice delectatus est. Nam Pontium quendam Abbatem Cluniacensem, virum industrium, Romæ retinuit.	Ioan. Trithemius in Chronicis Monasterij Hirsaugiensis ad annum 1124.	Hic [Honorius II. Papa] Pontium Abbatem Cluniacensem Ordinis nostri Romam ad se vocans, Cardinalem sanctæ Romanæ Ecclesiæ ordinauit, virum vndecumque doctissimum, & non minus sanctitate, quam scientia illustrem.	Chronicon rerum Burgundionum, ad an. 1108.	Hvgone Mortuo PONTIVS fit Cluniacensis Abbas annis tredecim.	Martyrologium Monasticum Benedictinum, ad IV. Calend. Ianuarias.	In Monasterio Cluniacensi, depositio sancti Pontij Abbatis, doctrina & sanctitate clari.	Kalendarium S. Leonorij Bellimontis.	Qvarto Calend. Ianu. depositio domni Pontij Cluniac. Abbatis. Vide Chronicon Cluniacense.	
Pontius Abbas Clun. VII.	EPISTOLÆ DVÆ AD DOMNVM PONTIVM ABBATEM CLVNIAC. VII. HVGONIS MONACHI CLVNIACENSIS, EPISTOLA, Ad Domnum Pontium Abbatem Cluniacensem IN QVA Nonnulla de S. Hugone, ipsoque Pontio Abbate: quomodo Cardinalis factus, & quam deuote Cineres bb. Apostolorum Petri & Pauli, tempore S. Maioli Abbatis Cluniacum delatos, reuereretur.	??	??	PATRI serenissimo Cluniacensi Abbati Pōtio domino suo seruus Hugo. Dum tuam, Pater, excellentiam penso, iniussus coram te loqui non audeo. Sed quoniam memoranda quædam de magno Hugone sancto præcessore tuo tacita video, si tua iubeat me fari dignatio, pauca de plurimis, parua de maximis, breui expedio. Ista quidem diffusos Scriptores illos miror obmisisse, qui de eo tanta volumina conscripsere. Quæ refero, præsentibus notissima sunt, sed posterorum memoriæ, vt iubes, mandata sunt. Beatus Hugo ad Francigenas, eos visitaturus, olim exiuerat. Veniens autem Belluacense territorium, intrauit Gornacum super Aronam fluuium. Ibi eum Albertus vir illustris honorifice suscepit. Vxor viri nomine Ermengardis, & ipsa toto hospiti reuerenter occurrit. Quam sanctus vt vidit, prophetico afflatus spiritu dixit. Domina, tu grauida es, filium paries, qui sic, vt Deo placuerit, Monachus erit. Audiens mulier quæ de se ante non nouerat, mirabatur. Præsentes audita signantes oracula, lætabantur. Postmodum iuxta serui Dei verbum, grauida illa peperit filium. Creuit puer, & armatorum deputatus officio, militiam adeptus, vt id hominum genus male consueuit, perniciosus euasit. Interea sanctus plenus dierum pariter & virtutum, diem in Domino clausit extremum. Erat tunc in Italia apud Papiam decus Pontificum Godofredus Ambianēsis Episcopus, doctrina præclarus, sanctitate perspicuus. Dum itaque beatus Hugo præsenti vita defungitur, æterna donatur, vidit Episcopus ad procedendum conuentus eximios præparari cum luminaribus, & cæteris quæ in processione solemniter solent exhiberi. Episcopo inquirenti quis esset, quem tantæ triumphus gloriæ expectaret: Responsum est quia ad deducendum Dominum Hugonem Cluniacensem Abbatem, illa sanctorum deuotio festiua procederet. Quod cum Episcopus admirans sociis reuelaret, tempusque quo id viderat annotaret in Galliis reuersus, eodem inuenit tempore in Cluniaco sanctum migrasse, quo sibi fuerat monstratum Papiæ. Postquam vero sanctus decessit, tu feliciter electus, & in officium tanti Patris digne subrogatus, Domino ducente ad supradictas Franciæ partes descendisti. Vbi pro tua illa nobili consuetudine, quibusque bona prædicans, istum de quo sanctus prædixerat, iuuenem inuenisti, inuentum vocasti, vocatum eduxisti. Ipsum in Cluniaco Monachum nomine Landricum plurimis annis vidimus bonis pollentem moribus. Sic, Pater benignissime, sic præcessor tuus Abbas Hugo sanctissimus, quem plurimum dilexisti, immo quem diligis, sic inter alias virtutes suas etiam prophetia claruisse probatur: sic in sui dissolutione corporis, Pontifici reuelatus, supercœlestium conciuis esse dignoscitur. Sed mea modo sileat paruitas, tua magis, ista quam alta sint, perpendat charitas. De hac enim altitudine loqui, ego tam infimus timere debui. Anno denique Verbi de Virgine nati M. CXVIII. defuncto Papa Paschali, qui Romanæ sedis apicem X. & VIII. annis, & eo amplius gubernauit, assumptus est electione Catholica, & consecratus est Gelasius Papa vir adprime eruditus, eleemosynis largus, consilio prouidus. Hic Henrico IIII. Romanorum Imperatore contra Ecclesiam sæuiente, declinans ad mare descendit, nauigio Gallias expetiuit, tibique primum Cursore a Pisis emisso, suum prænunciari fecit aduentum. Te enim, Cluniaci scilicet Abbatem, in partibus Galliarum habet Pontifex Romanus proprium & specialem filium. Huic apud Sanctum Ægidium occurristi, huic & multo comitatui suo equitaturas, & alia quam maxima elegantissime ministrasti. Hūc pro maris molestia infirmatum, in tuæ solo natiuitatis, quod pater tuus Petrus potens & nobilis Comes Merguliensis iuri Apostolorum Petri & Pauli contradidit, & inde accepit, tu Papam officiosissime confouisti. Qui denuo conualescens, & Cluniacum suam peruenire desiderans, Lugdunum Galliæ pertransiit, Matisconam descendit, vbi grauissima ægritudine confectus se Cluniacum perferri instantissime præcepit. Quo deportatus, summaque reuerentia susceptus, completo Episcopatus sui anno j. & diebus iiij. in medio fratrum circumstantibus Episcopis Cardinalibus in propria domo, proprius Pastor in pace Cluniaco quieuit. Post hunc reuerendus Wido Viennensis Archiepiscopus ab Ecclesia Catholica est in Clun. electus, sicque in Papam Calixt. ordinatus. Hic terrenæ nobilitatis celsitudine præcellit, sed cœlestium nitore charismatum pulchrius elucescit. Hic secundo Cluniacum rediit, ibique festum Dominicæ Circumcisionis & Apparitionis deuote peregit. Qui dum inter cætera sæpius ageret de vita & miraculis B. Hugonis, non quorumlibet chartulas super his profusius exaratas attendit, sed personas authenticas in medio Cluniacensis Capituli præsentatas, de sancto quæ viderant & audierant validius attestatas, gratanter accepit. Episcopis vero & Cardinalibus pariter assentientibus ad laudem & gloriam Domini nostri Iesu Christi natalem tanti Confessoris tot & tantis virtutibus approbati festiuum fieri Papa decreuit. Die autem Epiphaniæ Domini processit Papa solemniter coronatus, copioso Pontificum & Cardinalium choro constipatus. Huic Romana præsens militia more suo famulabatur. Hunc quam multi Burgundiæ nobiles sequebantur. Hunc celeberrimo apparatu suscepit obuius sacer Cluniacens. fratrum Conuentus, quem exaltat humilitas, dilatat charitas, disciplina erudit, discretio munit. Eadem die communi suorum assensu assidentium largitus est felix Papa Calixtus Cluniacensi Ecclesiæ speciali & propriæ suæ, vt Abbas Cluniacens. semper & vbique Romani fungatur officio Cardinalis, manuque propria ipse te Papa annulo vestiuit: vt sic manifestum appareat cunctis, quia tecum & tua Cluniacus solius Papæ Romani proprie propria censetur, quæ sub alterius iure Pontificis, seu cuiuslibet potestatis, prouidente Domino nec fuit aliquando, nec erit in futuro. Discessurus Papa in crastinum, intrans Cluniacense Capitulum, humilitate sua laudabili fratrum se orationibus commendauit, quos & benedictionibus confirmauit, & prædicti confessoris memoria recensita recessit. Ista me dixisse sufficiat, tuaque mihi gratia veniam tribuat. Sed ne tuam precor paternitatem offendat dum quiddam rogare te mea præsumit indignitas. Nosti pater, quia Papa Cornelius Martyr gloriosus Petri & Pauli ossa de Catachumbis leuata, Pauli via Hostiensi, Petri in Vaticano sagaciter posuit. Eorum vero cineres studiose cōgruo recondens vasculo in Monasterio sancti Pauli tradidit venerandos. Hoc autem Monasterium sequentibus annis commissum est sancto Oddoni tuo prædecessori, vbi per eum aliquandiu Cluniacensis vigor Ordinis radiauit. Tandem seditiosis vrbe turbata motibus, quos illa ciuitas infausto vsu creberrime patitur, malis vrgentibus Monachi discedentes vas illud Apostolicorum cinerum sacra secum pignora detulerunt, sicque Cluniacum propere peruenerunt. Diebus vero sancti Maioli Monasteriū Cluniacens. venerabilis Hugo Bituricensis Archiepiscopus dedicauit, vasque prædictum Apostolicorum cinerum in columna sub principali ara digne recondidit. Cum vero dieb. Pater, tuis, nouo, mirabili opere, constructo Monasterio, illud antiquum destrui, & claustra dilatari mandasti, tu prædictam aram immotam prouide reseruasti, & pro ea veteris caput Monasterij diuino vsus consilio manere fecisti. Ibi enim, expertis sane credimus, orationis gratia, & lacrymarum vbertas commode reperitur. Ibi correctione pia peccatorum sarcina deponitur. Ibi cineres Apostolici, thesaurus, Pater, inæstimabilis, frequenti reuerentia visitantur. Quos quia sæpius orando requiris, te precor, licet trepidus, sed tua misericordia roboratus, vt ante sacro-sanctos cineres illos Apostolicos mei aliquando memorari digneris, qui tuorum misereri non desinis. Sanctum quoque Confessorem beatum Hugonem, dum prece supplici sæpe commemoras, vt & matri illi, quam cum tribus filiis de Francia tecum adduxisti, matrem in Marciniaco, filios eius in Cluniaco pie suscepisti, subuenire dignetur, obtineas precor. Et quia multum locutus sum, condones obsecro.	In Capella beati Petri veteris nuncupata, & super altare ipsius, in pedibus Crucis, & beatorum Petri & Pauli imaginum ibidem existentium, de dictis Cineribus versus sequentes litteris antiquissimis habentur.	Pastor Petre gregis, cœlestis Clauiger aulæ,	Diuinæ legis tu Doctor maxime Paule:	Hic quorum cineres, Domino præstante, reponi	Testantur veteres, nobis estote patroni.	
Pontius Abbas Clun. VII.	GOFFRIDI ABBATIS Vindocin. Epistola ad Pontium Abbatem Cluniacensem.	??	??	Dilectissimo Patri domno PONTIO, honorabilis vitæ Abbati, Frater Goffridus Vindocinensis Monasterij humilis seruus, sanctæ Romanæ Sedis alodiarius, puram dilectionem, & puræ dilectionis seruitutem.	QVENDAM Monachum nostrum, Petrum Goscelini nomine, ad vos venisse audiuimus: sed qua intentione venerit, ignoramus. Quod si vos, vel locum vestrum visitandi gratia fecit, licet cum licentia nostra fieri debuisset, pro reuerentia vestra, vituperare non audemus. Sed si ea intentione actum est, vt locum, in quo secundæ regenerationis habitum suscepit, relinquat, laudare nō possumus: cum hoc S. Benedicti Regula omnino contradicat, & sanctorum romanorum Pontificum auctoritas, qua patrimonium beati Petri, Monasterium videlicet nostrū, munitur, sub anathemate interdicat. Vnde sicut carissimum dominum & Patrem humiliter vos rogamus, quatenus ad nos secundum humilem petitionem nostram frater ille noster remittatur; ne primam sui Monachatus fidem irritam fecisse videatur, & vinculum caritatis, quo venerabilis prædecessor vester, vir piæ recordationis, domnus HVGO, sibi & Monasterio Cluniacensi nos diligenter alligauit, sub hac occasione, quod absit, rumpatur. Illud vobis veraciter dicimus, vt si quid prædictus frater contra nos egit, si tamen ad nos venerit, pro amore vestro, & pro anima gloriosi viri domni HVGONIS, qui nos cum nec serui eius fieri digni fuissemus, suos caritate filios fecit, illi totum, & toto corde dimittimus. Si vero ad nos minime veniens obedire contempserit, & prima professione, quam apud nos fecit, violata, alio in loco profiteri præsumpserit; nec prima eius professio Deo grata erit, nec secūda: quia nec prima promissæ stabilitatis expectauit fructum, & secunda, quæ primam sui Monachatus oblationem Ecclesiæ nostræ abstulit, habebit sacrilegium. Quod si alicuius priuilegij auctoritate Monachum de noto & regulari Monasterio sine licentia sui Abbatis vobis retinere conceditur, huius auctoritas priuilegij contra S. Benedicti Regulam nititur, & aliud quam priuilegium, quod Christus Dominus beato Petro donauit, continere videtur. Hoc enim priuilegium fuit a Deo Petro collatum, vt quæ erant soluenda solueret, & quæ liganda ligaret: non vt hominibus fidem mentiendi, vel se periurandi occasionem præberet. Et quoniam quem S. Benedictus damnationis vinculis alligat; nec beatus Petrus soluit, nos soluere non debemus; licet multum inuiti, & coacti faciamus, in virtute sanctæ Regulæ, & auctoritate sanctorum Canonum, illum ita, donec resipiscat, excommunicamus, vt nec communionem sacram viuus percipiat, nec mortuus sepulturam. Vnum præterea vobis mandamus, quod simplicitatem vestram ignorare non credimus, quia vnumquemque Pastorem decet oues proprias conseruare, non rapere alienas. Quod si alienas rapuerit, lupi consuetudinem habet, non Pastoris. Si quis iterum auctoritate priuilegij se talia posse confitetur, eadem auctoritate quod non seminauit colligere, aliorum villas, castella, & ciuitates obtinere; patribus suis subtrahere filios, suas hominib9 vxores auferre; quid plura? omnem alienam substantiam suam facere se posse confiteatur. Priuilegium vtique prauitatis plurimū habet, & nihil penitus diuinæ legis, cuius auctoritas suos in primis obseruatores reos facit, & proximos opprimit innocentes. Et quicumque priuilegio, contra priuilegium quod Christus contulit Petro, facere conatur; quasi Propheta docēs mendacium comprobatur. Cuius vocem falsam beatitudinem, & veram miseriam protestantem, dum animæ sequuntur Christianæ, periclitantur.	
Pontius Abbas Clun. VII.	Qualiter tabula S. Basilij continens in se magnam Dominici ligni portionem Cluniacum delata fuit, tempore Pontij Abbatis.	An. 1112.	??	CREATOR omnipotens, & benignus rerum moderator Deus, inter mirifica & vere magna, ipsaque multa beneficia, quibus hanc Cluniacensem Ecclesiā ab ipso fundamine mirabiliter & fouit, & dilatauit, & extulit, vno tamen quodammodo, magnis præconiis attollendo, nostris eā temporibus, hoc est sub dōno Pōtio Abbate honorificare, ac dilatare dignatus est. Quod cuiusmodi sit, vel quomodo acciderit, iā nunc pandere incipiemus. Ante hos annos, tēporibus scilicet Michaelis Constantinopolitani Imper. cui scilicet successit Alexius, quo tempore homo Dei domnus & venerabilis Hugo Abbas agmen istud gregis Dei pascebat, Turci, gēs execrabilis ac profana, longeque a Deo permissione Dei, de Perfida, & de illis circa regionibus ebullientes, sicut iam pene vniuerso orbi notissimum est, impetu facto, occupauerunt Syriam, Palæstinam, Capadociam, ipsamque opimatissimam ciuitatem Antiochiam, ac Romaniam pene totam, Christianum populum absque remedio affligentes, absque numero perimentes, euertentes Ecclesias, Dei sacraria conculcantes, quicquid de pignoribus sanctorū, quicquid de sacris vasis vel ornamentis Ecclesię in eorū manus venire poterat, absq. cunctatione penitus disperdentes. Sed paucis ante dieb9, qua gēs hæc ferocissima Cæsareā Capadociæ illo suo impetu occupasset, Archiepiscop9 qui tūc illi Ecclesiæ vel Prouinciæ præerat, ex voluntate Dei quieuit in pace. Archidiaconus autem ille, penes quem Ecclesiæ desolatæ cura remansit, vir prouidus & honestus, Mesopotamius, nomine, nepos Episcopi defuncti fuerat. Is barbarorum terrore perculsus cum nullam contra eos defensionem sperare posset, quæque cariora ac sanctiora in thesauris reperit Ecclesiæ secum Constantinopolim detulit. Inter quæ ornamentum quoddam gemmis ac lapidibus, videlicet eis quos Smaldos vocant, preciosissimumque, magna ligni Dominici portione sacratissimum, quasi ad formam libri textus Euangelij factum. Quod opus, vt fertur, magnus ille & sanctus Basili9, Cæsareæ Cappadociæ olim Archiepiscopus, multa diligētia summoque studio composuit, & quoad vixit in magna habuit reuerentia. Post quem eius successores Archiepiscopi vnus post vnum pari reuerentia & obseruatione habuerunt, vsque ad illum quē supra diximus paulo ante barbaricam irruptionem defunctum, a quo iste Mesopotamius nepos eius illud ipsum habuit. Cum quo, vt iam dictum est, regiam vrbem ingressus a prædicto Imperatore tam honorifice susceptus est, vt palatium ei, & dignitatem inter primos tribueret, neptem quoque suam, iuxta Græcorum morem, in coniugium sociaret. Cum vero idem Michael ab Alexio pulsus imperio, & mutilatus esset, & Alexius Michaelis consanguineos ac familiares infestatione acerbissima damnaret & perderet; hunc tamen Mesopotamium semper in honore habuit nec exhæredauit. Verum Mesopotamius ipse post annos aliquantos defunctus, hoc tale, tantumque ornamentum, has sacratissimas reliquias Sancti & magni Basilij opus inter cætera bona sua suæ reliquit vxori. Sed hæc post mortem viri paulatim opibus attenuari cœpit, & paupertate grauari. Dum hæc aguntur, domnus Mauricius, Bracarensis Archiepiscopus post votum Hierosolymam rediens, Constantinopolim cum suis deuenit. Vbi aliquandiu commoratus, maioribus vrbis & palatij, ipsi quoque Imperatori Alexio not9 factus est, & carus. Porro e multis qui ibi eum nosse cœperant & amplecti, vocauit vnum, perquirens ab eo vtrum in tanta vrbe posset aliquid reperiri, quod seu pretio, seu gratia obtentum, admiratione dignum foret ac veneratione, quodque ipse secum reportans in patria sua pro magno & prædicare & commendare deberet. At ille indicauit ei de sacrosanctis reliquiis, quas & nos præsenti scripto indicandas suscepimus. Quid plura? ventum est ad matronam. Interrogauit eam Archiepiscopus quomodo se haberet, vel quomodo sibi esset. Non celauit penuriam suam. Culpauit eam senior & mordacius coarguit, ne forte pro retentis apud se ligni Dominici reliquiis, quas potius in loco celebri & sancto a seruis Dei dignis excubiis & psalmodiis cōcentibusque honorari oporteret, Deus sibi offensus esset, & idcirco ipsa pauperie tam graui premeretur. Nam pauperies ipsa coegerat eam de ipso sacro ac mirifico opere lapides pretiosiores abstraxisse, multoque distraxisse pretio. Verumtamen sic conuenta a sacerdote suam expauit offensam, & agens cum eo, multo leuiori pretio pignus illud sanctitatis ei contradidit, quam Græco cuiquam aut familiari suo, si super hoc secum egissent. Formidabat nimirum, vtpote mulier, Imperatoris vim, qui sæpenumero attentauerat, indesinenterque moliebatur, sub qualibet specie recti sacrosanctum illud pignus suis apponere reliquiis. Sed Imperator, & omnium Dominus, cuius voluntas potentia est, sponsam suam Cluniacensem vtique Ecclesiam tali tantoque monili redimire prædestinauerat. Quo, sicut optauerat, impetrato, senior gauisus est valde. Et maturius petens ab Imperatore commeatum, vnum de Palatinis nomine Bonifacium ab eo impetrauit ductorem sibi suisque vsque ad fines Constantinopolitani Imperij. Vbi cum iam ab inuicem discessuri essent, Archiepiscopus securior factus, ostendit ei in Capella sua quicquid vel dono, vel precio de Græcia reportabat. At Bonifacius visis sæpedictis ligni Dominici reliquiis, conuersus ad eum, Quomodo, inquit, vel quibus suffragiis rem istam sacrosanctam & adorandam obtinere potuisti? Nam hæc est tabula magni & sancti Basilij magnā Dominici ligni portionem in se continens, quam Mesopotamius Archidiaconus a Cæsarea Capadociæ Constantinopolim aduexit. His testificationibus certior factus & lætior, Deo se protegente Archiepiscopus ad Hispaniam. Nec non & Bracarensis Ecclesia tunc temporibus graui admodum inquietudine laborabat, tum quia Ildefonsus Rex nuper obierat, tum quia Eynricus Comes ad regnum aspirabat. Prædictus itaque Archiepiscopus vbi turbatam cōperit patriam, de illo loco incomparabili thesauro plus quam de se ipso sollicitus, sapienti vsus consilio in Monasterio Carrionensi, quod Cluniacensis iuris est, illum occultare disposuit. Sæpiusque interim recogitans tam sanctas atque adorandas reliquias, vbi melius, ac honorificentius collocare potuisset, tandem sedit animo, & voluntari complacuit, vt eas Cluniacum transmitteret ob mercedem bonam animæ suæ ad comparandum sibi in Cluniaco memoriale perpetuum. Vbi per fidelem bajulum fratrem Dalmatium reuerenter præsentatæ sunt, & a domno Pontio Abbate conuentuque Cluniacensi solemniter ac honorificentissime susceptæ, anno ab incarnatione Domini MCXII. v. Kal. Augusti, ad honorem & gloriam Christi Domini Dei nostri, Amen.	
Pontius Abbas Clun. VII.	Dedicatio Capellæ beatissimæ Virginis Mariæ matris Christi, quæ vulgo Capella Abbatis nuncupatur tempore Pontij Abbatis.	An. 1118.	??	Anno incarnationis Domini 1118. xvij. Kal. Septemb. consecratum est Oratorium hoc cum Altari a reuerendissimo Archiepiscopo Viennensi domno Widone, in honore sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Patris & Filij, & Spiritus sancti, & Natiuitatis beatæ Mariæ semper Virginis, & in memoriam ei factæ salutationis Angelicæ, & sancti Spiritus obumbratione, eiusdem Dominicæ Cōceptionis, partus quoque eiusdem verbi Incarnati, Circumcisionis, & Apparitionis, in qua trib. Magis apparere dignat9 est. Qui intrantes domum inuenerunt eum cum Maria matre eius, & adorantes ei munera obtulerūt: & eiusdem Matris purificatricis Purificationis, ac Filij eius in templum præsentationis, lactationis quoq. ablactationis, osculorū, amplexuum, precum, & supplicationum ad Filium Deum, ac Dominum Creatorē suum: Et in honore Dominicæ Passionis, qua gladius pertransiuit animam eiusdē genitricis Dei, Resurrectionis quoque, & Ascensionis ad dexterā Patris: Et specialiter sanctissimæ Assumptionis, qua ipsa intemerata & gloriosa Virgo exaltata super choros Angelorum perlata est vsque ad throni celsitudinem, vbi contēplatur filium quē genuit in nostra humanitate, in Patris ac S. Spiritus coæqualitate, atque in veneratione S. Gabrielis Archangeli, qui eandem salutauit & custodiuit: Cunctorumque cœlestium spirituum, & dilecti Domini Ioannis Euangelistę, qui eidem beatæ Virgini datus est in filium, & omnium Sanctorum.	
Pontius Abbas Clun. VII.	Quomodo Reliquiæ B. Stephani Protomartyris Cluniacum delatæ fuerunt tempore eiusdem Pontij Abbatis.	An. 1120.	??	Vere mirabilis, vereque gloriosus Deus in Sanctis suis, per quos ipse mira atq. gloriosa non cessat operari. Et licet mundus hic senuerit, trahaturq. quotidie ad occasum, conditor tamen mundi sanctorum suorū gloriam mundo innouare incessanter dignatur. Hinc est aliud dulce ac præclarum miraculū, quod his diebus nouissimis per B. Protomartyris Stephani patrocinium, ostēdere voluit Deus omnipotēs. Vir namque venerabilis Edessenus Archiepiscopus, eiusdē martyris sacrosanctorum ossium vnciam, videlicet digiti, diu secum habuerat, debitaq. veneratione excoluerat: quod per quendam nobilem Græcum de Capella Constantinopolitani Imp. Edessam olim fuerat allatum, euidentissimis indiciis in manus ipsius deuenerat Archiepiscopi. Interim vero accidit vt vir magni generis domnus Gelduinus, ex nobili videlicet stemate Puteacēsium procerum editus, pro spe regni cœlestis, seductoriam seculi pōpam deseruit, Monachusq. effectus, voluntariā Christi paupertatem in Cluniacensi Cœnobio arripuerit. Qui etiam pro sua religiosa conuersione Ecclesiæ Luperciacensi Prior datus, ibique aliquamdiu honeste ac sapienter cōmoratus tandem a pio Patre domno Pontio Cluniacensi Abbate impetrata licentia, cum duobus aliis fratribus Hierosolymam petiit, electusque ordinatione diuina in Abbatem sanctissimi Sepulchri matris Domini de Valle Iosaphat, inde cum Rege Hierosolymitano consobrino suo perrexit Antiochiam, sicque deuenit Edessam, comitāte fratre suo Walaranno illarum partium principe. Quos Archiepiscopus honorifice suscipiens, & cum omni charitate, cœpit diligentius inquirere de statu ac religione Cluniacēsi, vtpote confrater ipsius Cœnobij. Olim namque cum de partibus Flandriæ per Cluniacum Hierosolymam pergeret, inuestitus est a Sancto Hugone omnium bonorum congregationis societate. Vnde cum inter cætera didicisset Archiepiscopus Cluniacēse Monasterium in honorem beatorum Apostolorum P. & P. simulque B. Protomartyris Stephani antiquitus fuisse consecratum: cœpit secum, Deo, sicut credimus, inspirante, tacitus cogitare, quātum animæ suæ immineret periculum, si cœlestis ille thesaurus, quem sibi indigno diuina commendauerat bonitas, in manus aliquando deueniret gentilium. Satis etenim metuebat ne vrbs ipsa Sarracenorum perfidiæ iterum daretur destruenda, felicem se nihilominus futurum si Deo volente, sanctoque Stephano annuente, illa tam incōparabilis margarita Cluniaci haberetur, vbi & amplior ei deberetur reuerentia, sanctiorque diuini seruitij cultus, a tanta vtpote cœlestium castrorum caterua persolueretur. Id tamē fieri posse omnino ei videbatur impossibile. Sed quid multa? Quod Dominus omnipotens vigilanti voluit inspirare, hoc dormienti plenius dignatus est intimare. Primo namque somno apparuerunt ei duæ venerabiles personæ ornamentis Archiepiscopalibus insignitæ, ducentes in medio aliam tertiam aliquanto minorem, Leuitæ habitu honorifice indutam. Vocantes eum nomine suo, Petrum & Paulum seipsos esse miti affatu professi sunt, illūque medium, beatum esse Stephanum. Sciret igitur hanc ipsorum trium existere voluntatem, vt quod die trāsacta quasi dubius cogitauerat, ossum videlicet eiusdē S. Stephani Cluniacum destinare, opere adimplere, nullatenus omitteret, eo quod Cluniacensis Ecclesia ipsis tribus iam olim fuerit a Deo commendata. Qua visione experrectus Archiepiscopus, cœpit prius super his plurimum anxiari, dehinc eadem phantasiæ deputare, quod videlicet illa nunc dormiens videret, quæ antea vigilans cogitauerat. Totum itaque diuinæ commendans dispositioni, sopori est redditus: cum ecce easdem, eodemque habitu assistere conspicit personas, cum multa iam authoritate sibi præcipientes, vt cogitata sine dilatione perficiat. Iccirco enim seipsos iterū ei apparuisse protestantur, ne ipse cœlestem visionem quasi fantasticam reputaret. Euigilans ergo subito vir sanctus, nimioque terrore perculsus, æstimauit se comprehendere corporalibus oculis, quos tam manifeste viderat in somnis, vocansque ante se iacentes cleriros, si quas ibi interfuisse deprehenderint personas, diligentius inquirit. Cumque neminem corporaliter affuisse audiret, magis magisque extra se fieri cœpit, remque altius considerans, quantāque cōsolationem per hoc amissurus esset, mente retractans, elegit magis mortem incurrere, quam thesaurum ipsum a se separare. Qua diu fatigatus fluctuatione, rursus obdormiuit: Statimque illæ tres beatæ personæ affuerunt, terribiliter de tam manifestæ visionis dubitatione eum increpantes, minas quoque plurimas nisi ipsorum iussioni adquiesceret intentantes: quod scilicet non solum thesaurum ipsum desiderabilem, verum etiam cętera quæ sibi cariora videbantur in seculo, cum dolore esset amissurus. Si vero eis obediret, sciret se proculdubio ampliorem gratiam promereri & gloriam in futuro, & de præsenti qua nimirum grauabatur infirmitate citius liberari a Domino. Erat enim vir beatus lōgo podagrę morbo misere confectus, immo ita tabefactus, vt cum dolore viueret, vixque a lecto exire valeret. Sed quāto amplius corporali infirmitate premebatur, tanto magis illam incomparabilem consolationem B. Protomartyris, peccatis suis exigentibus amittere verebatur. Excitus ergo, sed non absque immenso horrore, vociferansq. fortiter, clericos circumiacentes nimium exterruit, super his quæ audiebant grauiter obstupescentes: & ne vir sanctus extra se fieret, admodum metuentes. Ipse vero demum sibi redditus, iam nō poterat dubitare de Domini voluntate, sanctorumque ipsius, quam sibi trina visio, multaque comminatio, insuper & pia promissio tam citissime indicasset. Vnde totius noctis partem residuam cum ipsis Clericis duxit insomnem: nunc lachrymis atque gemitibus, nunc deditus Psalmis & orationibus. Reddita itaque die domnum conuocans Gelduinum cum duobus sociis suis, præsenti Ecclesiæ thesaurario, aliisque quibusdam Clericis, indicauit cū magnis singultibus totius rei veritatem, quantasq. tentationes atque pericula perpessus fuerit nocte transacta. Sed quid multis morer? Tandem beatus totis manibus illud sacratissimum ossum de suo extraxit seruatorio, se reum, se gehenna, ipsaque morte dignum, seque tam incomparabilis thesauri patrocinio contestans indignum. Sicque cum multis lacrymis tradidit ipsum domni Gelduini manibus, adiurans eum super fidem suam, sanctamque monachi professionē, vt per se ipsum, vel per certum fidelemque nuncium, sub testimonio SS. Apostolorum Petri & Pauli beatiq. Stephani thesaurum illum representaret sanctæ Ecclesiæ Cluniacensi. Quo suscepto, aliisq. simul sanctis donariis, idem Gelduinus cum suis gaudens Antiochiam rediit. Paucisque diebus interpositis Rex pro disponendis Reipublicę negotiis, maximeque pro Comitatu vrbis Edessenæ, conuocauit Antiochiam nō solum Pontifices, verum etiam totius pene illius Prouinciæ Principes. Sed quia totius consilij pars maxima in Edesseno pendebat Archiepiscopo, mandauit ei per illam quā sibi debebat fidem, & obedientiam, vt ad tam necessarium veniret Concilium, si aliquatenus equitare valeret. Si vero nullatenus posset, portari seipsum illuc faceret. Quibus acceptis venerabilis heros, suamque perpendens impossibilitatem, plurimum super his cœpit grauari, vidensque se in angustiis vndique positum, totam spem suam ad Dominum conuertit, sanctosque eius Apostolos Petrum & Paulū beatissimumq. Stephanum, cum quadā retexens querimonia, quid videlicet pro eis egerit, quantamque fiduciam in eorum promissis habuerit. Iamque ex ipsa necessitate adesse tempus locumque, sicut promiserant, salutis recuperandæ. Mirum dictu! Postquam enim vir pius inter has supplicationes membra dedit sopori, affuit persona quædam honorabilis, palpansque fortiter pedes eius, cunctaque infirmitatis loca, ipsum benigne consolando, subintulit, dicens. Quoniam vera suit visio, veraque post minas promissio, noueris te a Domino ex ipsa liberatum ægritudine. Qui statim præ gaudio optatæ salutis, quam insomnis audierat, expergefactus, cœpit secum mirari, si verum esset quod viderat, paulatimque pedes extendens, & ad se retrahens, agnouit vere redditam sibi quam desiderauerat sospitatem: surgensque facillime sine humano auxilio super scabellum ante se positum, cœpit immensas gratias Deo referre, & Te Deum laudamus, cantare. Quod clerici audientes, ipsumque super pedes suos stantem cernentes cœperunt cum eo cantante & ipsi cantare. Sicque factum est vt die crastina Missam deuotissime celebraret, tam clericis quam laicis in tanto obstupescentibus miraculo, Deique omnipotentis clementiam collaudantibus. Mulam quoq. ascendens, iterque arripiens, Antiochiam lætus & incolumis peruenit, quantamq. sibi misericordiam per beatū Stephanum diuina impenderit dignatio, palam cunctis notificauit. Domnus vero Gelduinus fidele depositum per fidelem nuncium fratrem Frotmundum Cluniacum fideliter delegatum, inter multa maximaque pericula, de quibus eum benignus Deus sui Protomartyris meritis euidenter eripuit, anno Dominicæ Incarnationis MCXX. regnante in cœlis & in terra Regum Rege Domino Iesu Christo. Has vero beati Stephani reliquias, necnon & dentem sancti Baptistę Ioannis domnus ac venerabilis Petrus Abbas studio, & diligentia quam erga sacra & diuina omnia gerit, singulis crystallinis phylacteriis, gemmis & auro pulcherrime decoratis, includi honestissime fecit, & vnū ad dexteram, aliud ad sinistram super altare maius in catenis argenteis, sicut modo cernitur, appendi mandauit. Habe igitur Cluniace pignus preciosum tanti Martyris, quo protegente a malis omnibus seruaris, nunc, & semper, & in secula seculorum, Amen.	
Pontius Abbas Clun. VII.	PRIVILEGIA QVÆDAM PONTIFICVM, PASCHALIS, GELASII, ET CALIXTI II. REGISQVE Francorum Ludouici, Cluniacensi Cœnobio concessa, tempore Pontij Abbatis Cluniacensis VII. Paschalis II. Papæ Diploma, ad domnum Pontium Clun. Abb. De Obedientiis ad Cluniacum pertinentibus.	An. 1109.	EX CHAR. CLVN. CHART. XXXVII.	PASCHALIS Episcopus seruus seruorum Dei, dilecto filio PONTIO Monasterij Cluniacensis Abbati, eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Et religio Cluniacensis Cœnobij, cui Deo auctore præsides, & prædecessoris tui sanctæ memoriæ HVGONIS Abbatis dulcissima, reuerendaque dilectio, cogunt nos, fili in Christo charissime PONTI Abbas, tuis petitionibus indulgere. Eapropter Abbatias, vel Prioratus, qui sub prænotati Abbatis Hugonis dispositione manserunt, sub tua quoque, vel successorum tuorum dispositione permanere decernimus. Id est, Moisiacum, Figiacum, Abbatiam sancti Martialis Lemouicensis, Angiriacum, Nouum Monasterium Pictauense, Abbatiam S. Egidij, Abbatiam Mauziaci, Abbatiam Verziliaci, Abbatiam sancti Germani Antissiodorensis, Abbatiam sancti Bertini, Abbatiam sancti Wolmerij, Abbatiam Vnicurti, Abbatiam sancti Benedicti super Padum. Prioratum Nantoaci, Gigniaci, sancti Marcelli Cabilonensis, Crispeiaci, Verciaci, Paredum, Carum locum, sancti Marcelli de Salzic, sancti Saluatoris Niuern., sancti Stephani ibidem, Nazaram, Scarrionis, sanctū Isidorum, sanctū Saturninum, Salsinanias, Siluiniacum, S. Mariam de Charitate, Luperciacum, S. Reuerianum, sanctum Martinum de Campis, Longumpontem, Consiacum, Nogentum, Leontium, Gagias, Trualdium, Cariagobium, Rozanum, sanctum Pancratium de Lanis, Montem-acutum in Anglia, Etifrodium, S. Albanum de Bansilegia, Romanum Monasterium, Paterniacum, S. Victorem in Geneua, Voltam, S. Florum, Alariacum, Morracum, S. Licerium, S. Orientium, Setmontem, Carenniacum, S. Fidem de Morlanis, S. Eutropium, S. Mariam de Castello, S. Maiolum de Papia, S. Gabrielem de Cremona, S. Paulum de Pergamo, S. Iacobum de Pontiuo, Bertemala, Rodobium, Castellet, S. Gregorium de Placentia, Abeuillam, Atcerens, Alauart, Domna, Vazilia, Cabiol, Magobrium, Fodrouillam, Cellam in Alamannia, Roquespertum Villaris, S. Mariam de Valle, Marciniacum, Ambertam, Riuis, Chaberors, S. Nazarium, Borbonensem, Boorzium, Esalas, Saltum. In locis autem, quæ sine proprio Abbate, diebus domni ac venerabilis Hugonis Abbatis fuisse videntur, numquam aliquis Abbatem ordinare præsumat. Illud etiam libertatis Cluniacensi Cœnobio firmum haberi sancimus, vt vestri Monasterij Monachi, qui ad sacros sunt Ordines promouendi, a quibus malueritis Catholicis Episcopis promoueantur. Chrisma vero, si opportunitas exegerit, in vestro faciatis Monasterio consecrari, vel a quibus volueritis Episcopis accipietis. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica, secularisue persona, hanc nostræ constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo, tertioue commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis, honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore & sanguine Dei & Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Qui vero diuini timoris intuitu custos & obseruator extiterit, sit super eum pax Domini nostri Iesu Christi, quatinus & hic fructum bonæ actionis percipiat, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniat, Amen.	Ego PASCHALIS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus S.	[Rota. Bene valete]	Datum apud Castellium per manum Ioannis S. R. E. Diaconi Cardinalis, ac Bibliothecarij, XVII. Kal. Nouemb. Indict. III. Incarnat. Dominicæ anno MCIX. Pontificatus autem domni Paschalis secundi XI.	
Pontius Abbas Clun. VII.	ALIVD PASCHALIS II. PAPÆ DIPLOMA, AD eumdem domnum Pontium Abbatem Clun. De quibusdam locis Clun. Cœnobij, in Anglia, Normania, & aliis Prouinciis.	An. 1114.	CHART. LIII.	PASCHALIS Episcop9 seruus seruorū Dei, charissimo filio PONTIO Cluniac. Abbati, eiusque successoribus, regulariter substituendis in perpetuum. Apostolicæ Sedis auctoritate debitoque compellimur, pro vniuersarum Ecclesiarum statu satagere, & earum maxime quieti, quo Sedi eidem specialius adhærent, ac tanquam iure proprio subiectæ sunt, & ampliori religionis eminent gratia, auxiliante Domino prouidere. Eapropter petitionibus tuis, fili in Christo charissime PONTI, non immerito censuimus annuendum, vt Cluniacense Monasterium, cui Deo auctore præsides, Apostolicæ Sedis priuilegio muniremus. Illas igitur possessiones, quæ tuæ prælationis tempore acquisitæ sunt, & ab Episcopis traditæ, vel per Episcopos confirmatæ, nos tibi, tuisque successoribus, & per nos eidem Cluniacensi Monasterio confirmamus. In Normannia videlicet Ecclesiā SS. Cosmæ & Damiani, in Episcopatu Constantiensi. In Anglia Ecclesiam S. Trinitatis de Lentona, in castro Notingahant. In Episcopatu Bisuntino Monasterium de Alta-petra, & Monasterium de Valle-clusa. In Episcopatu Tolosano Monasterium S. Columbæ. In Mindoniensi Ecclesiam sancti Martini de Negdal. In Auriensi Ecclesiam S. Vincentij de Palumbario. In Astoricensi Ecclesiam S. Saluatoris de Valle-viridi. Præterea quæcumque prædia, quascumque possessiones in futurum concessione Pontificum, liberalitate Principum, vel oblatione fidelium, iuste atque canonice poteritis adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus, & illibata permaneant. Decernimus ergo, vt nulli omnino hominum liceat idem Monasterium temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, vel temerariis vexationibus fatigare, sed omnia integra conseruentur, eorum, pro quorum sustentatione & gubernatione concessa sunt, vsibus omnimodis profutura. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica quælibet, secularisue persona hanc nostræ constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, & a sacratissimo corpore ac sanguine Dei, & Domini nostri Redemptoris aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco iusta seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen.	Ego Paschalis Catholicæ Ecclesiæ Episc. ff.	Datum Anagniæ per manum Ioannis S. R. E. Diaconi Cardinalis ac Bibliothecarij, VII. Idus Nouembr. Indict. VIII. Incarnationis Dominicę anno MCXIIII. Pontificatus autem domni Paschalis secundi Papæ XVI.	
Pontius Abbas Clun. VII.	QVOMODO PASCHALIS II. PAPA Dedit Dalmaticam suam domno Pontio Abbati Cluniacensi.	An. 1114.	CHART. LII.	PASCHALIS Episcopus seruus seruorū Dei, dilectissimo filio PONTIO Clun. Abbati salutem & Apostolicā benedictionem. Cum differentiā donationum, quæ per Dei gratiam fidelibus dantur, enumeraret Apostolus, subiunxit, dicens. Dilectio sine simulatione. Odientes malum, adhærentes bono, caritatem fraternitatis inuicem diligentes, honore inuicē præuenientes. Hanc sine simulatione dilectionem, fili charissime, circa personam tuam per Dei gratiam conseruantes, & fratrum, quibus, Deo disponente, prælatus es, charitatem diligentes, honoris te priuilegio pręuenire decreuimus. Odientes siquidem malum, bono vos adhærere gaudemus. Deum quippe in vobis diligimus, a quo bonum omne procedit. Monet enim Psalmista dicens. Qui diligitis Deum, odite malum. Igitur concessionem prædecessoris nostri, felicis memoriæ VRBANI secundi, quam prædecessori tuo venerabilis memoriæ HVGONI Abbati contulit, super mitræ, dalmaticæ, chyrothecarum, & sandaliorū vsu in octo præcipuis festiuitatibus obtinendo, nos tam tibi, quam successoribus tuis confirmamus. Præterea tibi eorumdem insignium vsum personaliter singulis festis concedimus, quibus Hymnus Angelicus a vobis inter Missarum solemnia decantatur. Ad exprimendam etiam sine simulatione dilectionem, & honoris præuentionem, Dalmaticam, qua nos indui solebamus, tuæ dilectioni donauimus, vt nostræ dilectionis memor, & malum semper odisse, & bono indesinenter adhærere, & fratres tibi commissos studeas semper in Domino diligere, & ad Conuentum Dominicæ Congregationis in idipsum efficacius incitare.	Datum Anagniæ per manum Ioannis S. R. E. Diaconi Cardinalis, VII. Idus Nouembris, Indict. VIII.	
Pontius Abbas Clun. VII.	GELASII SECVNDI PAPÆ Diploma, ad Pontium Abb. De confirmatione bonorum Cluniacensium.	An. 1118.	CHART. LXXXIIII.	GELASIVS Episcopus seruus seruorū Dei charissimo fratri PONTIO Cluniacensi Abbati salutē & Apostolicam benedictionem. Cluniacensis Monasterij prudens religio, & religiosa prudentia, & ante nostra, & nostris temporibus, Romanam Ecclesiam maxime sibi fecit obnoxiam. Sed præter illud commune dilectionis debitum personę tuæ sinceritas mihi semper amabilis, semper optabilis, charitatis nostræ viscera plenis, vt nosti, sinibus ampliauit. Idcirco petitionib. tuis, illis præcipue, quæ ad Monasterij vestri quietē & salutem spectant, nequaquā duximus obuiandum. Per præsentis igitur decreti paginam, secūdum postulationem fraternitatis tuæ, præcipimus atq. statuimus, vt quicquid possessionis ad Cluniacēse Monasterium pertinentis reuerendissimæ memoriæ prædecessor tuus HVGO in die mortis suę per authenticā Romanorū Pontificū concessionē, quiete ac sine calūnia possidebat, tu quoque, tuiq. successores, quiete ac sine calūnia possideatis. Ea etiam, quæ post tuam prouectionē Cluniacensi Monasterio, vel per tuam, vel per fratrum tuorum industriam legitime acquisita sunt, firma, quieta, & integra conseruanda censemus. Volumus enim Cluniacense Monasteriū, auctore Deo, in quiete perpetua, & tranquillitate persistere; vt a secularibus tumultibus liberi, omnipotentis Dei seruitiis vacare quietius valeatis.	Ego Gelasius Catholicę Ecclesię Episcopus SS. Signum manus meæ, Dominus in loco sancto suo.	Datum Capuę ij. Idus Aprilis, per manum Grisogoni S. R. E. Diaconi Cardinalis, Anno Dominicæ Incarn. MCXVIII. Indict. XI Pontificatus autem domni Gelasij secundi Papæ anno I.	
Pontius Abbas Clun. VII.	CALIXTI PAPÆ II. DIPLOMA ad eumdem Pontium.	An. 1120.	Ex Chart. S. Marię de Gornaio.	CALIXTVS Episcopus seruus seruorū Dei charissimo in Christo filio PONTIO Cluniacēsi Abbati, eiusque successoribus regulariter substituēdis in perpetuum. Religionis Monasticæ modernis temporibus speculum, & in Galliarum partibus documētum, beati Petri CLVNIACENSE Monasteriū, ab ipso suæ fundationis exordio Sedi Apostolicæ in ius proprium est oblatum. Proinde Patres nostri sanctæ recordationis Ioannes xj. itē Ioannes xij. Agapitus ij. Benedictus vj. Item Benedictus vij. Leo vij. item Leo IX. Gregorius vj. itē Gregorius vij. Alexander ij. Stephanus, Victor iij. Vrbanus ij. Paschalis ij. & Gelasius ij. Ecclesiæ Romanę Pontifices, locum ipsum singularis dilectionis ac libertatis prærogatiua donarunt & vniuersa ei pertinētia priuilegiorum suorum sanctionibus muniuerunt. Statutum est enim, vt omnes Ecclesiæ, Cimiteria, Monachi, & laici vniuersi infra terminos habitantes qui sunt a riuo de Salnai, & ab Ecclesia Rufiaci & Cruce de Lornant: a termino quoq. molendini de Tornasach, per villam quæ dicitur Varentia, cum nemore Burseio; a termino etiam qui dicitur Perois, ad riuum vsque de Salnai, sub Apostolicę tantū sedis iure ac tuitione permaneant. Neque ipsi Cluniacensis loci Presbyteri, aut etiam parrochiani, ad cuiuslibet, nisi Romani Pontificis, & Cluniacensis Abbatis cogantur ire Synodū vel Conuentum. Sane pro Abbatis, Monachorum seu Clericorum infra prædictos terminos habitantium ordinatione, pro chrismatis confectione, pro sacri olei, ecclesiarum, altarium, & cimiteriorum consecratione, Cluniacense Monasterium quem maluerit Antistitem conuocet. Cluniacēses Monachos vbilibet habitantes nulla omnino persona præter Romanum Pontificem, & Legatum, qui ad hoc missus fuerit, excommunicet & interdicat. Porro si Monachus, Clericus, aut laicus, siue cuiuslibet Ordinis professionisue persona, nisi forte certa de causa excōmunicata sit, Cluniacēsium claustrorum mansiones elegerit, absque contradictione alicuius suscipiatur, & quę de suo iure attulerit, libere a Monasterio habeātur. Altaria, cimiteria, & decimę Cluniacensium Monachorum, & quæcumq. iuris eorum sunt, a nemine auferātur, vel minuantur. De Monachis aut Monasteriis Cluniacensibus nulli Episcoporum, saluo iure canonico, si quod in eis habent, liceat iudicare: sed ab Abbate Cluniacēsi iustitia requiratur. Quam si apud eū inuenire nequiuerit, ad Sedem Apostolicam recurratur. In Abbatiis, quæ cum suis Abbatibus ordinationi Cluniacensis Monasterij datæ sunt, videlicet S. Martialis Lemouicensis, S. Eparci Engolismensis, Monasterij noui Pictauis, S. Ioannis Angeliacensis, Monasterij Lesatēsis, Moysiacensis, Figiacensis, & S. Egidij Nemausensis. In Aruernia, Mausiacensis, Tiernensis, Menacensis. In Episcopatu Eduensi, Vizeliacensis. In Antissiodorensi, S. Germani. In Cameracensi, Hunoldi-curtis. In Rothomagense, Abbatia apud Pontesarā. In Taruanensi, S. Bertini, & S. Wlmari. In Italia, S. Benedicti super Padum, sine Cluniacensis Abbatis pręcepto nullatenus eligāt. Pro altaribus & Ecclesiis siue decimis vestris, nulli Episcoporum facultas sit, grauamen aliquod vobis, aut molestias irrogare. Sed sicut eorū promissione quædam ex parte, quædam ex integro habuistis, ita & in futurū habeatis. Ecclesiarum vestrarum decimas, quæ a laicis obtinentur, si secundum Deum eorū potestati subtrahere vestrę religionis reuerentia poterit, ad vestram, & pauperum gubernationē vobis liceat possidere. Decimas laborum vestrorum, pro quibus tam vos, quam alios Monasticæ religionis viros inquietare Episcopi consueuerunt, illorum videlicet quos dominicaturas appellant, qui vestro sumptu a Monasteriis, & Cellæ vestræ clientibus excoluntur, sine omni Episcoporum, & Episcopalium Ministrorum contradictione deinceps quietius habeatis, qui vestra peregrinis fratribus & pauperibus erogatis. Ecclesiæ omnes, quæ vbilibet positæ sunt, seu Capellę vestræ, & cimiteria libera sint, & omnis exactionis immunia, pręter cōsuetam Episcopi paratam, & iustitiam in Presbyteros, si aduersus sui ordinis dignitatem offenderint. Liceatque vobis, seu fratribus vestris, in Ecclesiis vestris Presbyteros eligere. Ita tamen vt ab Episcopis, vel ab Episcoporū vicariis, animarum curam absque vænalitate suscipiant. Quam si cōmittere illi, quod absit, ex prauitate noluerint; tunc Presbyteri ex Apostolicæ Sedis benignitate officia celebrandi licenciam consequantur. Ecclesiarum vestrarum consecrationes si diocesani Episcopi gratis noluerint exhibere, a quolibet Catholico suscipietis Episcopo. Nec Cellarum vestrarum vbilibet positarū fratres pro qualibet interdictione vel excommunicatione diuinorum officiorum suspensionem patiantur: sed tam Monachi ipsi, quam famuli eorū, & qui se professioni Monasticæ deuouerunt, clausis Ecclesiarū ianuis, non admissis diocesanis, diuinæ seruitutis officia celebrēt, & sepulturæ officia peragant. Percussuram quoque proprij nummismatis vel monetæ, quandocūque, vel quādiu vobis placuerit, habeatis. Hæc igitur omnia, sicut a nostris prædecessoribus cōstituta sunt, ita & nos auctoritate Apostolica constituimus, & præsentis priuilegij decreto confirmamus. Præterea fili in Christo PONTI, quem nos in Viennensis Ecclesiæ positi regimine, nostris per Dei gratiam manibus in Abbatē consecrauimus, & personam tuam, & locum, cui Deo auctore præsides, totis dilectionis visceribus amplectentes, & quieti vestræ attentius prouidentes, hæc adiicienda censuimus, vt Abbatiarum vestrarum electis, nullus Episcoporum sine commēdatitiis Cluniacensis Abbatis litteris, cōsecrationis, vel ordinationis manus imponat. Alioquin & cōsecrator, tanquam constitutionis Apostolicæ præuaricator, grauiori subiaceat vltioni, & consecrati electio, siue ordinatio, donec Apostolicæ Sedi, & eius Cluniacēsi Monasterio satisfiat, irrita habeatur. Porro Presbyteris parrochialium Ecclesiarū, S. Mariæ, & S. Oddonis Cluniacensium, eiiciendi & suscipiendi in Ecclesiam ex antiqua consuetudine pœnitentes, & nuptiales chartas faciendi licentiam indulgemus. Prohibentes tam Matisconensem Episcopum, quam & alios super hoc, vel super aliis, quæ statuta sunt, vobis molestias irrogare. Si quis igitur ausu temerario, impiaque præsumptione contra Deum, & sanctos eius Apostolos, contraq. animam suam, hoc nostræ Apostolicæ auctoritatis priuilegium in aliquo infringere tentauerit, incunctanter se nostrę Apostolicę maledictionis nouerit aculeo transpunctum, nostræ Apostolicæ excommunicationis telo perfossum, nostri etiam Apostolici anathematis gladio trāsuerberatum, nec nisi per dignam satisfactionem saluti pristinæ reparandum. Ei vero, qui conseruator extiterit, sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatinus & hic fructum bonæ actionis percipiat, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniat, Amen.	Ego Calixtus Catholicæ Ecclesiæ Episcopus.	[Rota]	Datum Valentiæ per manus Grisogoni, Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Diaconi Cardinalis, ac Bibliothecarij. VIII. Kal. Martij. Indict. XIII. Incarnat. Dominicæ anno MCXX. Pontificatus autem domni Calixti secundi Papæ, anno II.	
Pontius Abbas Clun. VII.	PRIVILEGIVM LVDOVICI F. R. Quod Rex Francorum debet custodire Ecclesiam Cluniacensem cum suis appenditiis in Regno Franciæ.	An. 1119.	EX CHAR. CLVN. CHART. CLVIII.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Ego LVDOVICVS Dei gratia Francorū Rex. Notum fieri volumus cunctis fidelibus tā præsentibus quā futuris, quod nos pro salute nostra, & stabilitate regni nostri, ad preces Archiepiscoporum, Episcoporū, & Principum regni nostri, Monasteriū CLVNIACENSE nobilius membrum regni nostri, cum omnibus Prioratibus, possessionibus, & pertinentiis suis in regno nostro cōstitutis, in nostra & successorum nostrorum Regum Franciæ defensione, garda, & tutela recipimus. Et quia certū est, quod singuli Prioratus ad Abbatem & Monasterium Cluniacense pertinētes, per Abbates Cluniacenses acquisiti sunt & eis dati ad suam, & Monachorum suorum, & pauperum Christi sustētationem: & quia a fundatione Ordinis Cluniacensis est obseruatum, quod Abbas Cluniacensis Prioratus suos committit regendos, & custodiendos sicut rem suam propriam, cuicumque voluerit de suis Monachis sine aliqua distinctione, electione, vel certæ personæ requisitione, vel nominatione: & eosdem remouet quādo sibi bonum videtur & vtile. Ideo ad tanti gregis Dominici vnitatem sub potestate, & dominio, & obedientia Abbatis, & Monasterij Cluniacensis, & ad preces Priorum, & Monachorum Prioratuum Cluniacensium; nomina Prioratuum in quibus Abbas Cluniacensis habet & exercet supradicta ad suam voluntatem, præsentibus litteris inseri fecimus. Sunt autē hæc nomina, videlicet, Prioratus B. Mariæ de Caritate super Ligerim, quem Gaufridus Antissiodorensis Episcopus, & Guillelmus Comes Niuernensis, & Bernardus de Chailant, & alij fideles regni nostri, ad quos locus ille de Caritate, cum villa & pertinentiis suis omnibus in spiritualibus & temporalibus totaliter pertinebat, HVGONI Abbati, & Monasterio Cluniacensi, & eorum successoribus dederunt, concesserunt, absque vlla retētione, per se & Monachos suos professos omni tempore habendum, tenendum, & possidendum. Prioratus S. Martini de Cāpis, & alij Prioratus qui sequuntur, videlicet, De Leuno, de Monte-desiderio, de Abbatisuilla, de Creispeio, de Nantolio, de Autolio, de Grandicampo, de S. Margareta, de Consiaco, de Gaia, de Vandopera, de Turribus super Maternam, de S. Theobaldo, de S. Margareta, de Floriaco, de Vergeio, de Troaudo, de Magobrio, de Longoponte, de Nongento, de Gracicuria, de Petiueris, de Ponte Monachorum, de Prato iuxta Donziacum, de S. Stephano Niuernensi, de S. Saluatore Niuernēsi, de S. Reueriano, de Luperciaco, de Borbonio, de Paredo, de Amberta, de Caroloco, de Marcigniaco, quem Hugo Abbas Cluniacensis fundauit in patrimonio suo, de Rumilliaco, de Veruasco, de Bugissent, de Domnapetra, de Siluiniaco, de Riuis, de Celsinis, de Volta, de S. Floro, de Portu S. Saturnini. Statuimus insuper, & cōcedimus, & promittimus, quod nos, & successores nostri Reges Frāciæ tenemur, Abbates, qui pro tempore fuerint, & eorum successores, & Monasterium Cluniacense, & Prioratus prædictos manutenere, defendere, & custodire, sicut res proprias, & ipsis Abbati, & Monasterio Cluniacensi garentire, cum omnibus bonis & rebus suis in regno nostro positis, vim & violētiam remouere, damna & iniurias, a quocumque inferantur facere emendari promittimus, & tenemur pro nobis, & successoribus nostris Regibus Frāciæ, quotiens nos, vel successores nostri Reges Franciæ, per Abbatem & Conuentum Cluniacēses fuerimus requisiti. Fortalitia autem, castra & munitiones propter necessitates, & defensiones Coronæ Regni Franciæ publice faciendas, in manu Coronæ Franciæ habebimus, Abbate & Conuentu Cluniacensibus prius requisitis. Prædicta autem aliquo casu extra manum & Coronā regni Franciæ non poterūt ad aliquam aliam personam aliquo modo transferri, siue peruenire. Astantibus in Palatio nostro his, quorum subtitulata sunt nomina, facta sunt hæc, videlicet Guillelmo Dapifero, Gisleberto Buticulario, Hugone Constabulario, Guidone Camerario. Vt autem hæc memoriæ traderentur, scripto commendauimus, & sigilli nostri auctoritate, & nominis nostri impressione, ne a posteris infirmari posset, vel infringi, corroborauimus. Actum publice Aurelianis, anno incarnati Verbi MCXIX, regni nostri vndecimo.	Signum Guillelmi Dapiferi.	S. Gisleberti Buticularij.	S. Hugonis Constabularij.	S. Guidonis Camerarij.	Data per manum Stephani Cancellarij.	
Pontius Abbas Clun. VII.	CHARTÆ QVARVMDAM ECCLESIARVM CLVNIACENSI COENOBIO CONCESSARUM, tempore Pontij Abbatis Clun. VII. Charta Guillelmi Bisuntinensis Archiepiscopi, De Auta-petra.	??	EX CHAR. CLVN. CHART. CXXXVIII.	GVILLELMVS Dei gratia sanctæ Bisuntinensis Ecclesiæ Archiepiscopus, venerabili Patri domno PONTIO Cluniacensi Abbati, eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Pastoralis officij est, vt euellat & destruat, vt disperdat & dissipet, vt ædificet & plantet. Quia ergo ad hoc nos præfecit populo suo omnipotens Deus, vt vineam Domini Sabbaoth disciplinis regularibus excolamus, vt vitia euellere, superflua destruere, virtutumque plantaria inserere studeamus: dum hoc viribus nostris sine coadiutoribus adimplere non possumus, oportet nos agricolas peritos virtutum viros vndecumque conducere, qui vsque ad vesperum viriliter laborantes ad vbera nostræ consolationis sub vmbraculo diuinæ protectionis confugiant, & nobiscum labores manuum suarum māducantes, æternæ beatitudinis denarium sibi & nobis adquirant. Et quoniam CLVNIACENSIS Ecclesia præ cæteris Galliarum Ecclesiis huiusmodi spiritalis agriculturæ peritissimos agricolas, & multo plures habere cognoscitur; venerabilis fratris nostri Walcherij Gigig......... Prioris petitionibus annuentes, Alte-petrensem Ecclesiam religione quondam Monastica destitutam, tibi Deo dilecte Cluniacensis Abbas, sanctissimoque eiusdem loci Conuentui dedimus, concessimus ad inhabitandam, & in religione Monastici Ordinis Deo auctore vigilantius informandam. Actum Bisuntij in Ecclesia S. Ioannis, laudante Pontio Altepetrensi Priore, domno Stephano eiusdem Ecclesiæ Canonico, & Bisuntino Cantore, domno Mainerio Decano, domno Bernardo Magistro, domno Manasse Archidiacono, Stephano Thesaurario, Burchardo & Hugone Archidiaconis, & aliis multis. Postea Cluniaci III. Idus Augusti per memetipsum in Capitulo vestro interfui, & idipsum cum his qui mecum aderant, laudaui & confirmaui, saluis iustitiis & debitis consuetudinibus nostris. Nunc quoque per præsentis priuilegij paginam præfatam Altepetrensem Ecclesiam vobis vestrisque successoribus cum omnibus appendiciis suis laudamus, concedimus, & confirmamus, saluis vt prædiximus iustitiis & debitis consuetudinibus nostris. Sane si quælibet persona potens vel impotens huius nostri priuilegij paginam sciens, cōtra eam temere venire tentauerit, donec satisfactione congrua emendauerit, aliena a corpore & sanguine Domini fiat, & in extremo examine districtæ vltioni subiaceat: conseruantibus hæc pax & tranquillitas, Amen.	
Pontius Abbas Clun. VII.	Charta Amelij Episcopi Tolosani, de Ecclesia Sanctæ Columbæ.	An. 1110.	CHART. CCXL.	Ego Amelius Dei gratia Tolosanus Episcopus, Recognoscentes Ecclesiam sanctæ Columbę, quę in Tholosano sita est territorio Chercorbensi iuxta fluuium Herz, iuris esse S. Petri Cluniacensis Cœnobij, in manu domni PONTII Abbatis ipsam Ecclesiam sanctæ Columbæ cum Ecclesiis ad eam pertinentibus Cluniaco restitui, salua iustitia Tolosanæ Ecclesiæ. Hoc autem feci pro multa, multumque chara dilectione, quæ inter nostros maiores, & Cluniacenses Patres ab olim vsque nunc conseruatur, & pro sincera vereque germana amicitia, quam cum prædicto Abbate specialiter habeo, & habere semper curabo: & vt particeps esse merear Cluniacensis fraternitatis in cunctis benefactis eorum. In quo bono omnes legitimos successores meos, qui hoc factum & hāc chartam laudauerunt, participes esse volo & oro. Hoc factum laudauerunt Canonici nostri Tolosanæ Sedis, Arnaudus Willelmus Archipresbyter cum cæteris. Vicecomes quoque Bernardus Atton. ipsam Ecclesiam cum pertinentiis suis reddidit, & nouam inde donationem fecit Cluniaco, in manu nostra, & in manu prædicti Abbatis, quantum ad ipsum pertinere poterat: concedens vt quicumque feudalium suorum de bonis prædictæ Ecclesiæ sanctæ Columbæ aliquid possidebat, se volente restitueret. Sed & frater meus Petrus Reimundus, & vxor eius Adila, quæ soror erat prædicti Abbatis, quicquid de bonis Ecclesiæ habebant, gratis restituerunt: simulque & filium suum puerum Willelmum nomine in Cluniaco futurum Monachum donauerunt.	Signum Amelij Tolosani Episcopi, qui Ecclesiam sanctæ Columbæ cum pertinentiis suis Clun. redonauit, & laudauit, & Chartam istam inde firmauit.	Signum Raimundi Ausciorum Archiepiscopi, qui ad vtramque donationem, Episcopi scilicet atque Vicecomitis præsens fuit.	S. Arnardi Raimundi Præpositi.	S. Arnaldi Willelmi Archipresbyteri.	S. Isarni Frigdilensis Prioris.	S. Willelmi Capellani.	S. Bern. Atton. Vicecomitis,	S. Bern. de Villamodi.	Porro alij quamplures Monachi, & Clerici, & Milites, extiterunt testes.	Actum apud sanctam Eulaliam prope Carcasonem in manu domni PONTII Cluniacensis Abbatis. Anno ab Incarnatione Domini MCX. sub domno Paschali secundo, regnante Lugdouico Rege Francorum.	Albertus Theutunicus rogatus scripsit.	
Pontius Abbas Clun. VII.	Charta Riquini Prouisoris Tullensium, de Frondonensi Cella.	An. 1111.	CHART. CXCVIII.	In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Patris, & Filij, & Spiritus sancti. RIQVINVS Dei gratia Prouisor Tullensium, PONTIO Abbati Cluniacensi, eiusque successoribus regulariter promouendis in perpetuum. Apostolicæ dignitatis sublimitas tanto propensiori studio a cunctis est fidelibus incessanter honoranda, quanto constat euidentius quoniam eorum meritis & doctrina, vt Sol & Luna sancta refulget Ecclesia, quæ fundata super petrā hæreticæ prauitatis irritamenta respuit, nec recipit blandimenta. Cum igitur omnibus, quos Rex cœlestis regni, & gloriæ suæ consortes instituit, piæ deuotionis sit adhibendum studium; instantius tamen ei præcordialis desiderij licet vigilanter impendere famulatum, cui Deus Ecclesiæ sanguine suo redemptæ specialiter constituit principatum, qui post Deum custos gregis & pastor extat ouium, ianitor cœli, & Princeps Apostolorum. Denique beati Petri nomine & titulo triumphaliter insignita, sub prærogatiua religionis fulget incomparabiliter sancta Cluniacensis Ecclesia: quæ clausis & depressis oculis carnalibus, feruore spirituali docet inhianter contemplari cœlestia, quæ summi Patrisfamilias, vt vere dicā, vniuersalis Domus est, & Curia in qua Deo sacra laudum resultant præconia. Ab hac siquidem felici turma, & inexpugnabili exercitu, Ierusalem superna agmina sibi assumit purpurea, quæ super thronos iudicantium ordinum residendo gestant florentia serta. Felix satis & beata deuotio tam celeberrimæ cōgregationis, & Ecclesiæ obsequiis, & cultui fideliter inseruire. Cuius ego, licet indignus, beneficij & orationum exequutor & particeps cupiens existere, hanc pro modulo meo necessariis ampliare sumptibus, & quæ in nostra Diocesi possidebant tenore Canonico proposui stabilire. Ad perpetuam itaque Monasterij tui pacem, Ponti in Christo dilectissime fili, manifestamus posterorum notitiæ determinationem causæ Frodoni Cellæ nostris temporibus definitæ. Abbas denique Mediani Monasterij Bertricus nomine in generali Synodo nostram censuram adiens querimoniam mouit super Wicardo Priore Frondonensis Cellæ, asserens quoniam Odoinus vir illustris sancto Petro Mediani Monasterij coram liberis testibus de Cella illa donum & inuestituram fecisset; sed facta postmodum retractatione, Cluniacensis Ecclesia eam inrationabiliter, etiam præsumptuose inuasisset. Præfatus siquidem Odoinus ibidem tunc præsens hoc omnimodis denegauit, etiam se numquam Ecclesiæ Mediani Monasterij inde donationem fecisse, productis liberalibus testibus iurare proposuit. Prior autem vsus prudentiori consilio, Abbatem suum, vt res exigebat, super hoc consulturus, vsque ad proximam Synodum inducias petiit, quas cum prolixitate itineris, tum remotione Abbatis, vsque ad tertiam synodum, ingruente rei difficultate protraxit. Tandem igitur in medio totius synodalis Conuentus, protulit chartam felicis prædecessoris nostri piæ memoriæ Pibonis sigillo insignitam, in qua continebatur, quod per manum prædicti Pontificis domnus Odoinus de Cella Frondonensi, etiam omnibus appenditiis suis, sancto Petro Cluniacensi liberaliter donationem fecisset, & etiam Abbas Cluniacensis iam fere per XXX. annos sub sua dispositione quiete possedisset. Super hoc & ipse Odoinus vltimo se constanter intulit, & hæc ita se habere, adhibitis sex liberalibus testibus iureiurando probauit. Tam euidenti ratione, tam probabili discussione Abbas Mediani Monasterij vana spe frustratus recessit. Prior vero Cluniacensis, quod nostri erat officij super hoc fieri postulauit. Banno ergo Dei & nostro, auctoritate etiam Pontificali sancimus, & interdicimus, ne aliquis deinceps Ecclesiæ Cluniacensi pro Cella Frodonensi calumniam moueat: alioquin maledictionem extremæ districtionis in anima sua inueniat, nec habeat partem in sorte electorum Dei, nisi digne satisfaciens resipiscat. Tibi autem & omnibus tuis in suo sancto seruitio concedat diuina miseratio perseuerantiam propositi salutaris: detque Dominus faciem vestram vt adamantem & silicem, vt cum magna libertate possitis obiurgare domum exasperantem. Ad excludendam itaque omnem imposterum controuersiam, fieri decreuimus huius descriptionis paginam, quam sigillo nostro legitime confirmantes, signis & testimonio nostrorum fidelium tradidimus roborandam.	Signum Riquini Episcopi.	S. Theomari Abbatis S. Mansueti.	S. Vindrici Abbatis.	S. Apri.	S. Stephani Primicerij.	S. Berengarij Decani.	S. Hugonis Archid.	S. Gotberti Archid. & Cantoris.	S. Odoini.	S. Theoderici de S. Hilario.	S. Theoderici de Caluo-monte.	S. Equini de Barbani-villa.	S. Girardi de Blanteriis.	S. Adelini de Girancort.	S. Galteri de Caluo-monte.	S. Galteri & Theoderici fratris eius de Vinricort.	Acta sunt hæc Tulli in Synodo generali, in maiori Ecclesia S. Protomartyris Stephani, anno ab Incarnatione Domini MCXI. ordinationis vero nostræ IIII. Indictione IV. epacta IX. concurrente VI. imperante Henrico IV. regnante Domino nostro Iesu Christo feliciter, Amen.	
Pontius Abbas Clun. VII.	CALIXTI II. PAPÆ DIPLOMA, De confirmatione Bouis Curtil.	An. 1122.	CHART. XL.	Calixtus Episcopus seruus seruorum Dei, charissimo in Christo filio PONTIO Abbati Cluniacensi, eiusq. successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Religionis Monasticæ modernis temporibus speculum, in Galliarum partibus documētum, beati Petri CLVNIACENSE Monasteriū, ab ipso suæ fundationis exordio Sedi Apostolicæ in ius proprium est oblatum. Proinde Patres nostri sanctæ recordationis Ioannes xj. & alij vsque ad nostra tempora Ecclesiæ Romanæ Pontifices, locum ipsum singularis dilectionis ac libertatis prærogatiua donarunt, & vniuersa ei pertinentia priuilegiorum suorum sanctionibus munierunt. Propterea fili in Christo beatissime PONTI, quem nos in Viennensis Ecclesiæ regimine positi nostris per Dei gratiam manibus in Abbatem consecrauimus, & personam tuam, & locum, cui Deo auctore præsides, totis dilectionis visceribus amplectentes, quieti vestræ, & Ecclesiarum vestrarum attentius prouidentes, Ecclesiam S. Theodori de Rocha Bouecorit, cum omnibus pertinentiis suis, laudantibus ipsius Ecclesiæ Clericis, a venerabili fratre nostro Willermo Petragoricensi Episcopo tibi & Ecclesiæ Cluniacensi humiliter & deuote donatam, auctoritate Apostolica tam tibi quam successoribus tuis perpetuis temporibus confirmamus, & præsentis priuilegij pagina communimus. Si quis igitur ausu temerario, impiaq. pręsumptione contra Deū, & sanctos eius Apostolos, contraque animā suam, hoc nostræ Apostolicæ auctoritatis priuilegium in aliquo infringere tentauerit, incunctanter se nouerit nostræ Apostolicæ maledictionis aculeo transpunctum, nostræ Apostolicæ excommunicationis telo perfossum, nostri etiam Apostolici anathematis gladio transsuerberatum, nec nisi per dignam satisfactionem saluti pristinæ reparandum. Ei ergo qui conseruator extiterit, sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatinus & hic fructum bonæ actionis percipiat, & apud districtū Iudicem præmia æternæ pacis inueniat, Amen.	Ego Calixtus Catholicæ Ecclesiæ Episcopus. ff.	[Rota]	Datum Laterani per manum Grisogoni, Sanctę Romanæ Ecclesiæ Diaconi Cardinalis, ac Bibliothecarij, V. Kal. Ianuar. Indict. XV. Pontificatus autem domni Calixti secundi Papæ, anno II.	
Hugo II. Abb. Clun. VIII.	Petrus Venerabilis lib. 2. Miracul. Cap. 12.	??	??	PAPA [Calixtus] fratribus Cluniacensibus quod factum est mandans, vt sibi Patrem eligerent, auctoritate Apostolica præcepit. Illi post præceptum accepto consilio, totius religionis ac religiosæ opinionis virum, Marciniacensium sororum Priorem, venerabilem HVGONEM, sibi pari assensu in Abbatem eligunt. Suscepit sanctus ille, licet valde renitens, quod imponebatur, sed vix quinque elapsis mensibus ex hac luce migrauit, & (sic longa eius in sancta conuersatione vita meruerat, vt merito creditur) ad meliora transiuit.	Chronicon rerum Burgundionum ad ann. 1122.	Post Pontium Hugo fit trium mensium Cluniacensis Abbas. Vide plura in Chronico Cluniacensi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	S. PETRI VENERABILIS ABBATIS CLVNIACENSIS VITA.	??	Ex Chronico Cluniacensi.	PETRVS primus, Abbas nonus Cluniacensis, fuit electus in octauis Assumptionis beatæ Dei Genitricis Mariæ, & incœpit regere anno Domini 1122. Hic PETRVS cognomēto Maturitij, ex nobilissimis Aruerniæ magnatibus originem ducens, ab ipsis infantiæ cunis a parentibus Deo sub Monastica obseruatione militaturus oblatus est, & a sancto Patre HVGONE in extremum vitæ suæ Monachali benedictione insignitus. Postea tempore domni Pontij Abbatis Cluniacensis Prior Viziliacensis factus Ordinem strenue rexit. Inde Prior de Domina factus, defuncto venerabili viro domno Hugone II. huius loci Abbate, a magnis famosisque, qui tunc florebant, huius loci Monachis ac personis Religiosis in vniuerso acclamantibus Conuentu, in Abbatem eligitur: & a Chrysopolitano Archiepiscopo eodem die benedicitur, cum esset annorum circiter xxx.	Suscepto Abbatiæ regimine, humilitatis præcipuæ cultor, & sanctimonię magnificus & singularis custos extitit. Incessus eius grauis, sermo maturitatis, & gratiæ plenus, mores bene compositi, totus iocunda grauitate, grauique iocunditate redimitus, omnibus exemplar honestatis & monasticæ grauitatis præferebat. In suscipiendis cōfessionibus singularem suo tempore gratiam obtinens, in curandis occultis confitentium reatibus speciali callebat solertia: ita vt ipsum solum crederes, qui sciret curare sua, & aliena vulnera non detegere & publicare. In corripiendis apertis vitiis plus Patris exercuit quam Iudicis, plus clementiæ quam rigoris, plus misericordiæ quam censuræ. Statura corporis conspicuus adeo, vt inter omnes sui temporis personas vultus venustate, membrorum positione, morum compositione præclarior extiterit.	Cum vir idem Petrus venerabilis Abbas Cluniacēsis ex Hispaniis rediens in Aniciensi ciuitate deuenisset, rusticus quidam affuit, qui & serpētem corpus suum intrasse lacrymabili lamētatione deplorabat, & per singula momēta morti proximum fieri. Quod vir Dei audiens, multum condoluit; cui & dixit: O frater, inquit, hæc nostra non sunt, sed Sanctorum Dei tantum, quia omnia possibilia sunt credēti. Ego pro te Dominum exorabo. Mane autem facto, idem vir sanctus piæ promissionis non immemor, Oratorium sancti Mayoli Missam celebraturus intrauit. Cum vero de Ascensione Domini Missam celebraret, illum qui torquebatur adesse constituit. Cum vero Euangelium legeretur, & ad illum locum deuenisset, vbi dicitur, Serpentes tollent, miser tunc os aperuit, & serpens caput emisit. Quem Pater, cunctis qui aderant stupentibus, in medium proiecit. Homo vero corruens fere spiritum præ angustia exalauit. Missæ vero solemnitate completa ad infirmum accessit, qui ab eo confessionem suscipiens, & eum sacrosanctis mysteriis communicans, incolumem remisit ad propria.	Scientia singulari vir vitæ Venerabilis Petrus Abbas Cluniacensis suis temporibus floruit, nullusque sibi maior fuit. Quod vsque in hodiernum diem multiplicia eius scripta ostendunt, quæ in processu ipsius inseremus sigillatim, licet in his ordo seruetur minime.	Durante tempore suæ administrationis multa scripta edidit vir vitæ Venerabilis Petrus noster Abbas Cluniacensis. Nam scripsit diuersas Epistolas cum tanta grauitate & stylo tam excelso, quod alter Augustinus videatur esse in sanorum descriptione librorum.	In primis Epistolarum liber eius in sex libros diuiditur.	Primus liber continet xxxvj Epistolas.	Secundus liber continet LI.	Tertius liber continet VII.	Quartus liber continet xliij.	Quintus liber continet IX.	Sextus liber cōtinet L. inter quas inseruit Tractatum quinque Capitulorum distinctione diuisum, & omnium quæ dicta sunt, vel dici possunt, argumentorum rationibus aduersus Iudæorum inueteratam duritiam.	Primum Capitulum ostendit quod Christus filius Dei sit.	Secundum Capitulum ostendit quod Christus specialiter Deus esse probatur.	Tertium Capitulum ostendit quod Christus, non sicut Iudæi putant, temporalis Rex, sed æternus sit & cœlestis.	Quartum Capitulum ostendit quod Christus non sicut Iudæi desipiunt adhuc venturus sit, sed iam certo & præordinato tempore, ad mundi salutem venerit.	Quintum Capitulum ostendit, & determinat de ridiculis atque stultissimis fabulis Iudæorum.	Inseruit etiam idem Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis librum quem edidit & scripsit contra Petrobrusianos hæreticos, qui dicebant primo pueros baptizari inutiliter, quia credere non possunt.	Secundus error erat, quia dicebant basilicas vel altaria fieri non debere, quoniam Ecclesia Dei, prout affirmabant, vnitate fidelium congregatorum constaret.	Tertius error erat, quia dicebant Crucem Domini nec adorandam nec venerandam, sed magis confringendam & conculcandam esse.	Quartus error erat, quia dicebant Missam nihil esse, nec celebrari debere.	Quintus error erat, quia asserebant viuorum beneficia nihil prodesse defunctis.	Sextus error erat, quoniam dicebant Deo non esse cantandum.	Idem iste Petrus noster Cluniacensis Abbas ipso existente in Hispaniis cum Imperatore, transtulit de Arabico in Latinum Alchoranum de lege Mahometi hæretici. Et tamē in Cluniaco scripsit fortissime aduersus prædictam sectam, Opus suum diuidens in quinque Libros, qui Libri diuiduntur per Capitula.	Iste idem Petrus Cluniacensis Abbas scripsit de Miraculis quæ suis temporibus aduenerunt, siue facta sunt. Et de his duo extant Libri.	In primo siquidem Libro de xxviij. miraculis determinat cum magna & Ciceroniana elegantia, non solum in his operibus suis, verum in omnibus.	In secundo narrat xxx.	Item scripsit idē Petrus Sermones quatuor valde vtiles & elegantissimos, quorum.	Primus de Transfiguratione Domini est.	Secūd9 Sermo de Laude Sepulchri Domini est.	Tertius Sermo de sancto Marcello Papa & Martyre est.	Quartus est inscriptus in veneratione quarumlibet Reliquiarum.	Insuper egregius ille Pater Petrus Venerabilis Cluniacensis Abbas scripsit Epistolam ad Petrum de sancto Ioanne societatis suæ veteranum, contra eos qui dicunt Christum numquam se in Euangeliis aperte Deum dixisse. Hæc Epistola vtilis & necessaria, plena instructionibus quamplurimis.	Scripsit idem rythmum in laudem Saluatoris.	Rythmum de sancto Hugone.	Rythmum de S. Benedicto.	Item rythmum de Resurrectione Domini.	Fecit hymnum in honore sanctæ Mariæ Magdalenæ.	Item alium hymnū in honore matris Domini.	Fecit & Prosam de eadem Virgine Maria gloriosa.	Nunc est videndum de gloriosi Patris nostri Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis prudentia, erga suorum Religiosorum prouisionem. Nam in libro quodam Statutorum huius Monasterij Cluniacensis ab ipso edito asserit, quod tempore suæ assumptionis in Abbatem, in ipso Cluniacensi Monasterio erant Religiosi plus quam tres-centum, sicut ipse testatur. Ipse namque ait. Notum facio igitur ego frater Petrus humilis Cluniacensis Abbas omnibus istud legentibus, Quod quando ad hoc officiū ante xxviij. annos assumptus sum, magnam quidem Ecclesiam, religiosam & famosam inueni, sed pauperrimam, magnarum expensarum, & comparatis redditibus cum expensis, nullorum pene reddituum. Trecēti erant vel eo amplius fratres, nec centū de propriis sumptibus dom9 illa procurare valebat. Turba hospitum, semper pauperū infinitus numerus. Congregata de omnibus decanis annona vix quatuor mensibus, aliquādo nec tribus: vinum vndecumque collectum, numquam duobus aliquando mensibus, nec vno sufficiebat. Panis peruus, puger, & furfureus. Vinum maxime aquatum, insipidum, & vere villum, præter alias & multo cū fœnore acceptas expensas. In emendo solummodo annonam & vinum, plusquam viginti millia solidorum Cluniacēsis Camerarius expendebat. Has angustias ego videns, habito cum sapientibus fratribus, qui tunc viuebant consilio, prout mihi & ipsis rationabile visum est, mesatica per Decanias constitui. Et vt Conuentum Cluniacēsem de pane & de fabis, & earum sagimine quidam ex Decanis vno mense, quidam tribus hebdomadis, quidam quindecim, quidam octo diebus, hoc est integro anno procurarent, ordinaui. Et vt supe annuatim hæc cōstitutio seruaretur, vniuersorum fratrum assensu & voluntate & in Capitulo præcepi, & scripto firmaui. Hoc ita vt decretum est, multis postmodum annis seruatum est.	Tempore huius beati Patris Petri Venerabilis Cluniacensis Abbatis, anno videlicet 1131. dedicatio magnæ basilicæ Cluniacensis a domno Papa Innocentio secundo facta fuit.	Anno Domini 1153. propter nimiam & effrenatam longe plus solito pessimorum raptorum malitiam, qui præcipus in res Cluniacenses furiose desæuiebāt, rogatu domni Petri Abbatis Cluniacensis, & amicorum Cluniacensium, domnus Oddo sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalis, & Apostolicæ sedis Legatus, domnus Eraclius Lugdunensis Archiepiscopus electus, cum suffraganeis Lugdunensis Ecclesiæ, hoc est Eduensi, Matiscensi, Cabilonensi Episcopis: cū Comite etiam Burgundionum Willermo, Comite Cabilonensi altero Guillelmo, Humberto de Bello-ioco, Ioceranno Grosso, Hugone de Berziaco, Hugone de Scalciaco, & aliis Burgundiæ nobilibus non paucis, conuenerunt apud Matisconem in Ecclesia sancti Vincentij. Qui tractarunt ibi circiter spatium trium dierum de negotiis, & præcipue de pace Ecclesię Cluniacen. reformanda: ita quod coram vniuerso clero & populo ciuitatis prædictæ, Decretum est ab eis iā prælibatis Dominis, vt Monachi dicti & laici, & omnes res ad Cluniacū pertinentes, quæ infra terminos Araris, Ligeris, & a Rhodano fluminum cōtinentur, additis partib. illarum terrarum, quæ infra Eduensem ciuitatem & castrum Camonis, quod est vltra Cabilonem, constitutæ sunt, plena & secura pace maneant. Et quicumque per dictum Cluniacum transeuntes cum ipsis & rebus ipsorum securi & pacifici permaneant & conseruentur. Ita quod prædicti domini de omnibus suis promiserūt prædictos Cluniacenses seruare indemnes, tam in rebus quam personis, etiam vsque procedere cōtra taliter malefacientes dictis Monachis Cluniacensibus vel rebus ipsorum ad arma, & obsidēda castra vel loca, in quibus tales malefactores se retraxerunt. Et habitatores Ciuitatis Cluniac. promiserūt ibidem dum hæc peragerentur, quod quotiens essent requisiti de procedendo ad arma, cum dictis Nobilibus & Dominis, quod irent, &c. Et etiam Prælati ex parte eorum contra tales promiserunt similiter procedere, &c.	Tempore insuper huius præfati Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis, anno salutis humanæ 1155. vir illustris Hēricus Wintoniēsis Episcopus, rogatu dicti domni Petri Abbatis, & ab Adriano Papa IV. litteris inuitatus, simul etiā a Rege Frāciæ Ludouico Iuniore, & omnibus fere Burgūdiæ personis & Baronibus euocatus, Cluniacū venit, eandemque Ecclesiam grauis alieni pōderis oppressam, prudentia & expensis suis omni fere debitorū alienauit onere. Itaut tam ex persolutione debiti, quam etiā in comparandis possessionibus, necessariis etiam rei familiaris comparandis, sicut ex ore eius auditū fuit, prolatumq. ab ipso, quod plusquam septem millia marcharū argenti expēderit. Pauit enim per annum 460. Monachos tūc existentes in dicto Monasterio Cluniacēsi, vt habetur in libro Capituli dicti Cœnobij Cluniacensis. Iste Henricus Wintoniensis Episcopus fuerat olim huius Monasterij Cluniacensis alumnus & Monachus, ac nostrum nostriq. Cœnobij benefactor singularissimus suis temporib. & maximus.	Anno Domini 1171. præfatus domnus Hēricus Wintoniensis V. Idus Augusti obiit.	De Religiosis & Monachis illustribus tempore Venerabilis Patris nostri Petri Abbatis Clun.	Svscepit vero Cluniacensis Ecclesia, & sæpe, vt dixi, suscepit multorum & diuersorum, non in terra, sed in cœlo thesaurizātium gazas. Auro igitur & topazio longe cariora Cluniacus a Leodiēsi Ecclesia munera suscepit, quando magnificos viros, & summa cum laude ac dulcedine recolendos ad nos venientes, humili Collegio Cluniac. copulauit. Nam a temporibus beati Patris nostri Hugonis vsque ad ipsius Petri Venerabilis Abbatis Cluniac. dies Leodiensis Ecclesiæ Cluniacum tres Canonici, Zelon scilicet, Tezelinus, & Algerus, magni suis temporibus magistri, humilitatisque discipuli venere.	Quorum primus, videlicet Zelon, multo tempore pro Ecclesia, ad quam venerat laborans, singulari scientia, & prædicabili lingua non solum audientium mores instruxit; sed & corporalem nouæ Ecclesiæ fabricam plus cunctis mortalibus post Reges Hispanos & Anglos construxit.	Sequens spiritualibus tantum studiis totum suum hominem occupans, in sancto proposito longæuus consenuit. Et prius Cluniaci sub sancto Patre Hugone, dehinc Vizeliaci cum domno Rainaldo Abbate eius nepote, & demum Lugdunensi Archiepiscopo degens, laudabilem vitam sancto fine conclusit.	Tertius Algerus nomine, humilitate, puritate, vitæ totius sinceritate longe præcedētes exsuperās. Vnde de isto Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis libro I. Miraculorum narrat, quod, vt de beato Iob dicitur, ipse Algerus vere simplex & rectus, timens Deum, & recedens a malo erat. Sæpe multumque sibi institisse dæmones Venerabili Petro Abbati suo conquestus est.	Iste Algerus erat subtilis ingenio, facūdus eloquio. Ipse namque pro Ecclesiasticis negotiis ad diuersas personas, & ad Ecclesias multas insignes Epistolas conscripsit. Et item inter cætera ingenij sui monumenta duos Tractatus edidit Ecclesiasticis valde vtiles negotiis, & Catholicæ fidei.	Quorum primum intitulauit de misericordia & iustitia, quem tribus diuisit particulis.	Quarum prima temperando iustitiam misericordia, sufficienter agit de malorum tolerantia.	Secunda de Ecclesiasticis peccatoribus, & eorum canonica correctione.	Tertia de his qui extra Ecclesiam sunt, & eorum sacrilega communione.	Alium vero Tractatum edidit tanto nobiliorem quanto sublimiorem, vtpote de re mirifica & necessaria, de Sacramento scilicet Corporis & Sanguinis Domini.	Hoc opus in tres partes diuiditur.	Prima expedite agit de veritate & virtute corporis Christi continens xxij. Capitula.	Secunda de ipsius Sacramenti variis quæstionibus, distincta decem Capitulis.	Tertia sub XIV. Capitulis agit de ministris Ecclesiasticis, & extra peccatoribus hæreticis.	Petri Venerabilis iam sæpe nominati Abbatis Cluniacensis temporibus Petrus Pictauiensis floruit, vir illustrissimus & doctissimus, qui plures ad Petrum Cluniacensem Epistolas scripsit, & multa alia, quæ apud nos sunt omnia.	Eodem tempore floruit Richardus Monachus Cluniacensis, origine Pictauensis, qui magnus Historiographus sacræ Scripturæ fuit. Scripsit enim ab Adam Chronica vsque ad tempora Frederici.	Hugo Catula nobilis miles se promittens Monachum facturum, in signum cuius sibi a Petro Abbate Cluniacen. comam abscidi fecit, & in huius testimonium custodiri. Quo facto præfatus Hugo mutato proposito Hierosolymam ire proponens, Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis ipsum ab itinere reuocat, ei insinuans & demonstrans maius bonum minori præferendum. Nam maius bonum est Deo perpetuo in humilitate & paupertate seruire, quam cū superbia & luxu Hierosolymam iter conficere. Quibus a præfato Hugone consideratis, Monachus iam sæpe nominati Petri Venerabilis Abbatis Cluniacēsis factus est.	Albericus suo tempore Cluniacensis Monachus, deinde Hostiensis Episcopus, factus est Legatus sedis Apostolicæ in partibus Hierosolymitanis. Quare scribit Petro Cluniacensi & Religiosis eiusdem, vt eum in eorum orationibus pro sua peregrinatione commendatum habeant.	Domnus Natalis prius Tresbacensis Abbas, fit deinde Monachus Cluniacensis, dimissa tamen Abbatia Tresbacensi. A cuius rei proposito multi ipsum perturbare volētes, præfatus Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis Innocentio Papæ humiliter supplicat pro eo domno Natali in quadam Epistola ad dictum Innocentium transmissa, sic in fine eiusdem. Quia, inquit, ergo non alibi quam in sinu vestro, hoc est in Cluniaco, requiescere maluit: Prouideat ei, vt dixi, pietas paterna quietem, quam iusto ordine post Marthæ mereatur habere laborem.	Hugo Turonensis Archiepiscopus, cum in infirmitate esset Monachus Cluniacensis effectus, a Clero postulatus est, vt reuerteretur vnde exierat. Non siquidem requirebatur vt mercenarius, qui videns lupum dimisit oues & fugit; Verum Pastor, qui pro domo Israel sibi commissa, murum se opponere, & stare in prælio in die Domini consueuit. Qui Hugo de communi schemate Cleri, ad Martini sui nigrum habitum conuersus est.	Abelardus, Petrus nomine, ab erroribus fidei per Petrum Venerabilem Abbatem nostrum, & sanctum Bernardum Abbatem Clareual. reuocatus, quæ antea de fide dogmatizauerat perfide, Monachus Cluniacensis factus est. Et deinde mens eius, lingua eius, opus eius, semper diuina fuere, semper Philosophica, super eruditoria meditabatur, docebat, fatebatur, et sicut de Magno Gregorio legitur, momentum aliquod præterire solebat minime, quin semper aut oraret, aut legeret, aut scriberet, aut dictaret. Lectio ei continua erat, oratio frequens, silentium iuge: nisi cum aut fratrum familiaris collatio, aut ad ipsos in Conuentu de diuinis publicus sermo eum loqui vrgebat. Quare ipsum Petrus Venerabilis sollicite commendans, tale de ipso scripsit Epitaphium.	Gallorum Socrates, Plato maximus Hesperiarum, &c.	Reluxit illis diebus Matthæus vir non obscuri secundum carnem generis, ortus ex Rhemensi Prouincia, vtroque parente & nobilitate insignito, & mundanis opibus locuplete. Huic in pueritia litteris traditus est. Qui postquam adoleuit, in Laudunensi Ecclesia clericale officium adeptus est. Et statim a primis annis, quæ multorum Clericorum deprauatum morem cum ætate cœpit & honestate inualescere, & leuitatem vel lasciuiam consodalium fugiens & execrans, quod per rarum & in huiusmodi hominum genere, famosis honestate & religione Clericis adhærebat. Inter quos quendam probatioris vitæ Clericum, Rhemensis Ecclesiæ tunc Thesaurarium eligens, qui Radulphus nomine, Viridis cognomine dicebatur, ei se specialius religiosa familiaritate deuouit. Dehinc eodem Radulpho rapto, & in Remensem Archiepiscopum assumpto, non deseruit quem elegerat Matthæum: sed aliquamdiu sub ipso Remensis iam Ecclesiæ Canonicus perseuerauit. Qui postmodum Matthæus monasticam aspirans vitam, Ecclesiasticos honores dimisit. Et propter celebrē relationis famam, Cluniacum eligens, apud S. Martinum de Campis, Monachi habitū suscepit, & congrue. Erat enim idem S. Martini Monasterium sub Cluniacensi Monasterio, in Ordinis, Religionis, ac feruoris proposito, pro modo suo ita consimile, & in tantū conforme, vt velut simulacrū ceræ impressum, multis aliis ad Cluniacum pertinentibus Monasteriis, originalis sigilli imaginem familiarius repræsentet: & exceptis locorum distantiis, quæ simul esse non possunt, non diuersa, sed prorsus vnum sint. Cum itaque ibidem domnus Matthæus in Monasterio sancti Martini per annos septem claustri ordinem feruentissime tenuisset, iussione Abbatis successit in Prioratum, Priore suo iam defuncto. Qualiter vero, quantumque se iam dictus Matthæus factus Prior, imo etiam semper Deo subditis, & quibusque proximis ac remotis exhibuerit, vix explicari posset, tamen quam breuissime exsequamur.	In primis vir Dei exhibebat se Deo, ac substernebat, vera cordis & corporis contritione præteritorum actuum, vel negligentiarum pœnitudine, mundi contemptu plenissimo, ac pene singulari inter multa millia Monachorum in Deum deuotionis affectu. Morabatur assidue in claustro cum fratribus, & post plurimos mundi discursus, pene velut ea, cui adhærebat claustri columna, sacræ lectionis intentus studio inuiolabiliter perdurabat. Vix poterat eum commissi Prioratus cura saltem ad horam a fratrum Collegio segregare, vel ab intentione semel in Deum defixa quolibet mundus occupationis suæ vino retrahere. Cumque sub ducatu eius fere trecenti fratres, tam intra, quam extra Monasterium Domino militarent, eisque corporalia subsidia prouidere vel per se, vel per alios ex officij debito cogeretur, Marthæ quidem importunas exactiones ex toto effugere non valebat, sed tamen toto animæ desiderio Mariæ otio inhiabat.	Talem insuper domnus Matthæus subditis, eisque ad vitæ suæ terminum exhibuit & conseruauit: vt non solum quantum ad Deum, sed etiam quantum ad se misericordiam & iudicium eidem Deo secure cantaret. Misericors in subditos erat, necessaria eis pro viribus præparando, & vnicuique secundum Apostolicam & Benedicti Regulam, prout opus erat, multo labore quæsita largiendo. Mos ei erat infirmorum, pauperum, hospitum, inquātum Prioratus officium patiebatur, per seipsum potiorem curam gerere.	Exhibebat Matthæus omnibus communē tam corde quam verbis dilectionis affectum. Et inquantum (salua propositi grauitate) poterat, iocundum se & hilarem quibuscumque alloquentib. offerebat. Ad omnes quidem, iuxta Patris Augustini verba, congruum charitatis habebat affectum. Ad eos vero quos poterat eiusdem charitatis effectum. Fecerat ea charitatis virtute Monasterium suum præ cunctis totius Franciæ Monasteriis commune vniuersorum hospitum, & velut generale absque alicuius exceptione cunctorum asylum Episcoporū, Abbatum, Nobilium etiam laicorum quotidianus concursus, Monachorum & Clericorum agmina, pauperumque numquam deesse poterat turba: domos vniuersas, hospitia cuncta assidue pene replebat. Suscipiebantur alacriter omnes, nec in suscipiente boni vultus hilaritatem tanta aduenientium importunitas turbare poterat. Hinc erat quod inter cæteros Principes, qui eum harum & similium virtutum fama exciti diligebant, quique illi de suis multa largiebantur, Ludouicus Rex Francorum, Rexque Anglorum Henricus singulari ipsum amore amplectebantur, adeuntem se gaudenter suscipiebant, multo susceptum honore colebant, ac discedentem numquam fere vacuum remittebant.	Postmodum Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis domnū Matthæum, habita de ipso tanta fama, ad Ordinis adiutoriū, suæ vocationis anno primo Cluniacum euocauit, eisque statim Ordinis & claustri curam imposuit. Ad cuius rei adiutorium magnum hunc, & vere Christi non segnem operarium, verum insignem, eū ad introitum vir Venerabilis Petrus Abbas Cluniacensis expertus est.	Cum itaq. iam sæpe nominatus domnus Matthæus tractus ad vrbem fuisset, causa schismatis Pontiani erga Ecclesiam Cluniacensem incitati, pacificandi: Eo schismate diffinito & penitus absorpto domnus Matthæus redire cum sociis ad propria festinabat. Sed qui nescientem vocauerat Deus, reditum impediuit, & quia super pauca fidelis fuerat, eum super multa vt expertum dispensatorem promouit. Iniungit ei cum honore Papa Honorius secundus, maioris honoris & oneris pastoralem curam, & eum labori suo socium adhibens in Episcopum Albanum consecrat. Prouectus ergo domnus Matthæus ad sublimem Pontificalis ordinis gradum, & super Ecclesiæ candelabrum ad lucendum omnibus qui in domo Dei erant, magnifice exaltatus, nihil de monacho quorumdam more dimisit. Sed sicut de magno Martino legitur, eadem in corde eius humilitas, eadem in vestitu eius vilitas mansit. Nihil de officiis, nihil de cantibus, de prolixa Cluniacensi Psalmodia, quarumlibet curarum prætextu reliquit. Seruabat in palatio instituta claustri, & mundo expositus firmo & longo vsu, velut innato religionis proposito, a secularium vanitatibus se quasi septo firmo secernebat.	Possent quidem adhuc plura de ipso digna memoria litteris tradi. Verum illud tacendum non est, quod suis diebus parem non habuit sibi. Tandem prima aduētus Domini hebdomada, vir beatus domnus Matthæus Albanensis Episcopus omnimodum iam naturæ defectum post multos labores & certamina ferre non valens lecto decubuit. Qui ante decessum eius ab hoc seculo, gloriam, quā sibi Deus præparauerat, videre meruit. Et finaliter die Natiuatis Domini diem in Christo Iesu clausit extremum. Qui in Ecclesia sancti Fridiani sepultus est.	Gregorium insuper tempore Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis, Monachum eiusdem fuisse legimus. Iste Gregorius vir illustris & doctissimus fuit. Qui, iuxta Hieronymum, studuit semper sacræ Scripturæ. Ex quo vicia carnis non amauit. Ipsum mirum in modum Petrus noster Venerabilis Abbas Cluniacensis commendat ac laudat, quod qui voluerit videre, legat in Epistola XX. lib. IV. Epistolarum ipsius Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis.	Eiusdem Petri Venerabilis Cluniacensis Abbatis temporibus fuit Monachus Cluniacensis, Raynaldus Archiepiscopus Lugdunensis, qui primo Monachus Cluniacensis, deinde Abbas Viziliacensis, postremo Archiepiscopus Lugdunensis, cuius Epitaphium Petrus ipse Venerabilis fecit.	De Geraldo sanctæ Cluniacensis Ecclesiæ Monacho scribit Petrus Cluniacensis Abbas in libro primo Miraculorum, cap. 8. eius vitam & mores sanctos. Iste in habitu clericali seruiebat sancto Hugoni Abbati Cluniacensi, a quo tandem factus est Monachus in Cluniaco. Cui a beato Patre Hugone propter eius vitam laudabilem, regimen & administratio Ecclesiæ sancti Saluatoris Niuernensis commissa fuit. Tandem a Petro Venerabili Abbate Cluniac. euocatus factus est Prior in Monasterio de Alto-jugo, in quo loco finem vitæ peregit. In quo siquidem Prioratu de Alto-jugo, dum vigilias obseruaret, & ne intempestiue fratres surgerent sollicitus prouideret, frequenter in eadem Ecclesia voces cuiusdam melodiæ audiebat, & merito. Quoniam illorum est audire cœlestia, quorum aures dedignantur audire terrena. Iste requiescit in dicto loco de Alto-jugo.	Vir vitæ Venerabilis Petrus Abbas Cluniacencis & alium discipulum habuit nomine Armanum. Hic itaque dum esset nobilis, & miles diues in sæculo, tractus diuino spiritu, ac mundo renunciare disponens, prius equos & vestes multi pretij, magnumque pondus argenti, & omnia pene sua Cluniacum direxit, & sic pauper & peregrinus Hierosolymam petiit. Ibi Domini adorato sepulchro, & sanctissimorum locorum visione aliquāto tempore recreatus, cum vitæ terminum quem sibi summopere adipisci desiderabat, differri videret, rediit, atque Cluniaco habitum Religionis induit. Cum quo & animum ita ab omni mūdano affectu mutauit, vt nec omnia bona, nec priuata diuersarum exercitationum lucra, spirituali cordis eius ardori satisfacere possent. Non ei dies ad orationem, non nox sufficere poterat. Vix cibo aut somno eo studio indulgebat.	Eidem Armanno nouicio contigit post Domini Natalem, nocte quæ diem præcedit beati Ioannis Euangelistæ, vt in Cella nouiciorum cum aliis nouitiis ipse adhuc nouicius iaceret, ipse solitis orationibus fatigatus cum se in lectum collocasset, & leui somno solutus, vrsum tam terribilem vidit, ut omnem humanum terrorem eius incomparabiliter tremendæ visionis horror excederet. Quare & ecce clamare terribiliter cœpit, sicque perseueranter, vt omnes fratres de lectis suis surgere, & ad se vndique concurrere cogeret. Qui etiam domnum Petrum Venerabilem aduocare coacti sunt. Ex cuius visione, terrore, ac formidine, idem Armannus excitatus somnium quod viderat incipiens contemnere; rursus quem dormiens viderat, integre vigilans supra ipsum eundem Vrsum conspexit, tantum in aere subleuatum, quo eum si vellet manu contingere potuisset. Cuius stupendus erat rictus nefandi oris vltra omnem modum horrendi, vt de eo scriptum est, Per girum dentium eius formido, vngues longissime recurui, & se ad rapiendum auidissime exerentes, tota hirsuti corporis habitudo quasi in prædam iam iamque rapiendam dirissime infremebat. Et sic eum diabolus diu terrore fatigatum a mente sua excedere coegit, sed Dei misericordia liberatus. Tamen ex terrore illo tantam contraxit debilitatem, vt Conuentui per triduum interesse non potuerit. Hæc Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis narrat.	Fuit & alius, vt de magno Benedicto legitur, gratia Benedictus & nomine. Qui priusquam ad monasticalem ordinem venisset, religiosus valde Presbyter extitit, qui apud Cluniacum mutato habitu, verus est factus Monachus. Corpus quippe attenuatum, facies macilēta, capilli incompti, ipsaque canicie venerandi, vultus demissus, oculi vix numquam patentes: os sine requie sacra verba ruminans, non in terra, sed in cœlo positum hominem indicabant. Silebat perpetuo, nisi cum eum certa & grauis causa loqui cogebat. Verba eius breuissima, a nugis, iocis, atque omni prorsus ociositate aliena. Si quando vero de spiritualibus sermo erat, numquam sine suspiriis, numquam sine lacrymis fiebat, psalmodia indeficiens, scripturarum sanctarum nocte dieq.; meditatio. Propter quod & Psalterium glossatū semper circumserebat: quoniam Psalmos non perfunctorie, vt quibusdam moris est, sed summa cum attentione atque deuotione cantabat. Vbi si quid quod non intelligeret, offendisset, ad glossas statim oculum conuertebat. Diem totam psallendo, meditando, noctem vigilando & orando peragebat. Habebat idem Benedictus pro Cella domum orationis in turri altissima atque remotissima, in honore sancti Michaelis Archangeli consecratam. Iam si eius per singula vitam describere vellem, non transeunter ab illo commemorādum, sed diutius esset immorandum.	Cum idem beatus vir domnus Benedictus infirmitate grauatus in lecto iaceret, respiciens domum infirmorum in ipsa vidit infinitam multitudinem albatorum aduenire, & paulatim omne domus illius spatium cōplere. Cumque domum præclarissimis illis spiritibus repletam vidisset, fratrum Conuentum esse suspicatus, custodem infirmorum bonæ religionis virum Otgerum nomine vocauit, eique dixit: Frater Otgeri, hiccine ordo noster est, vt Conuentus albis indutus in infirmariam veniat? Crede mihi hodie video, quod nunquam retro contigisse audiui. Sed cum frater ille nullum albatorum in infirmaria illa esse affirmaret, adhuc in eadem opinione persistens adiecit. Miror valde, quomodo hæc dicere potes, cum non pars domus, sed tota eiusdem albatis viris plena sit, & te ipsum, vbi nunc loqueris, ex omni parte iidem circumdent. Tunc tandem intellexit cui hoc dicebat, non hominum illum Conuentum, sed beatorum esse Angelorum. Et paruo interuallo suscepit, vt seruus Domini Benedict9 ab illis quos viderat albatis & gloriosis spiritibus ascitus obiret, beatamque animam eis tradens, ad regna cœlestia, vt dignum est, credere, cum ipsis *.	Gaufredus vir nobilis fuit, Dominus castri, quod Sinemurum vocatur. Postquam multum tempus magnifice in seculo conuersatus est, tractus diuino spiritu mundo renunciauit, atq. cum filio & tribus filiabus apud Cluniacum habitum Religionis induit; vbi sancte ac sine querela diu conuersatus, merito Religionis atque prudentiæ Marcigniacensium sororum. Prior effectus est. Quarum curam dum per aliquot annos humiliter & benigne administrasset, more mortalium molestia corporis tractus, defunctus est.	Ipsius Petri Venerabilis tempore fuit Bernardus Monachus Prior Cluniacensis, totus religiosus, totus erga Conuentum laboriosus, & Ecclesiam Cluniacensem semper summa cum charitate amplectēs. Quem ipse Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis commendans Epitaphium de ipso Bernardo tale quod sequitur descripsit.	Egregius senior cui nil iuuenile cohæsit,	Bernardus Prior hac pausat humatus humo.	Hic post militiam cœlestia castra subintrans,	Consenuit, certans hoc in agone diu.	Iste sibi pro te numquam Cluniace pepercit,	Huic sibi nulla dies absque labore suit.	Sic bene totius pondus tolerando diei,	Nummū promeritum sero reportat ouans.	Huius vos fratres memores estote sepulti,	Nec cadat ex animo, quod tegat ossa solum.	Huius Petri Venerabilis Abbatis Cluniac. Monachus & Religiosus fuit domnus Radulphus, qui tandem scripsit mores & gesta, ac vitam mortemque ipsius Petri Abbatis Cluniacensis.	Verum enimuero obmittendum est minime, qualiter Angelus Domini locum vbi fratres moriuntur, Cruce Christi signauerit. Quod miraculum Petrus ipse Cluniacen. Abbas descripsit in hunc qui sequitur modum. Quoniam antiqui hostis aperta contra Christi milites prælia, &c. Integra narratio extat lib. 1. Mirac. ca. 19. quam hic repetere superfluum fuisset.	Tēpore huius Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis numerus fere quatuor centum Monachorum in Cluniaco redolebat. Quorum quidam habitabant in syluis illi loco proximis, inter quos ipse aliquando Petrus Abbas conuersabatur cum ipsis fratribus. Eorum enim habitacula sanctorum Patrum Monachorum in præfatis syluis erāt Cappell. deuot. sicut in Capella sanctæ Radegundis, sancti Romani super Boutauanum, Capella S. Vitalis prope Cluniacum, Capella sancti Ioannis de Bosco, & Ecclesia de Costa, in quibus locis cum magna deuotione Christo militabant.	Ex quibus omnibus supradictis, & ratione quorum ordo Cluniacensis, & ipsius monastica Religio extensa, & propagabatur vsque ad vallem Iosaphat, sepulchrum Matris Domini nostri Iesu Christi, vbi Gelduinus Monachus Cluniacensis illius vallis Monasterij Abbas extitit.	Et item ipsi Monasterij Cluniacensis Monachi cum Monachis, & fratribus habitantibus in sancto monte Thabor, vbi Deus transfiguratus est, sortiti sunt confraternitatem.	Consequenter ipsi Cluniacenses obtinuerunt Monasterium, quod Cuntot dicitur, quod est in suburbio Constantinopolis ciuitatis.	Tandem & per successum temporis isti Patres Cluniacenses traxerunt in suam cōfraternitatem & societatem, Ecclesias, Collegia, & Monasteria vsque ad numerū fere cccxiiij. Et sub ipsius Abbatiæ Cluniacensis subiectione fuerunt tam Abbatiæ, Prioratus, Decanatus, Præposituræ, officiaque tam mediate quam immediate eidem subiecta, circa duo millia vel amplius.	Nunc de triumpho Patris domni Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis, quem in schismate Pontij Abbatis septimi obtinuit, de versibus Petri Pictauiensis inserendo, pauca dicenda sunt, quem ille stylo nimium prolixo prosequitur.	Iam tibi Petre noui celebrantur vbique triumphi,	Iam tibi sub pedibus pars inimica iacet. &c.	Nunc etiam de glorioso fine Petri Venerabilis Abbatis Cluniac. dicendum est ex dictis Radulphi ipsius B. Patris Monachi, qui vitam & mores tanti Patris descripsit, & eius mortem.	Anno vero Dominicæ Incarnationis 1157. prima ipsius anni die, reuerendus & cum multo amore recolendus domnus Petrus Abbas viam vniuersæ carnis ingressus est: & illa hora sancta anima eius discessit, qua credimus Verbum Dei natum de Virgine matre. Et bene hanc horam vt ascenderet elegit, qui nato descendenti humiliter semper seruiuit. Nascente ergo Christo Iesu de Virgine matre in terris, Petrus virgo assumitur in cœlis, vt qui gaudium singularis natiuitatis deuote celebrauerit, cum peregrinis quamdiu vixerat, modo in hora eius natiuitatis reciperet fructum deuotionis in sede æternitatis. Factum est autem magnum miraculum in hac gloriosi Patris venerabilis Abbatis Cluniacēsis corporis & animæ separatione. Quia cum ipse sanctus migrauit a corpore, vt nullum fieret impedimentum diuinis officiis sanctæ matris Ecclesiæ, præcipue illius diei, dicta Letania ab Episcopo, & finitis orationibus, defertur sancti Patris corpus ad locum, vbi corpora mortuorum lauabantur: & ibi vestimentis nudatum glorificati hominis gratia cunctis videntibus & stupentibus apparebat. Erat enim corpus ipsius mortuum vitro purius, niue candidius, & mirabili quadam pulchritudine cæleste corpus in terrenis adhuc existens. Quis crederet illam sanctam carnem cilicio aliquando fuisse tectam, ieiuniis afflictam, meditationibus & contemplationibus sanctis attenuatam, vigiliis maceratam? Erat profecto iam quasi in quadam futuræ gloriæ trāsformatione splendidissimum, sine macula & ruga dotium cælestium præsagium ferens. Osculabantur discipuli caput Magistri, suggebant aquam qua lauabatur, & vnusquisque quod poterat, rapiebat.	Sepultus est itaque beatus Petrus venerabilis Abbas Cluniacensis in capite maioris & nouæ Basilicæ, cum magno honore & grandi dolore suorum filiorum, ab illustri & reuerentissimo viro Wintoniensi Episcopo.	Rexit itaque gloriosus vir Petrus Venerabilis hoc Cluniacense Monasterium 34. annis, & quatuor mensibus, cum tribus diebus. Alibi tamen reperi quod rexit 35. annis, & iacet iuxta altare S. Iacobi, & retro armaria reliquiarum capsæ omniū Sanctorum, iuxta portam per quā itur retro chorum a manu dextra, cuius Epitaphium sequitur.	Paret in hac vrna quod non sit vita diurna,	Qualescumque sumus morte coæquat humus.	Dum Petrus moritur pius Abbas, ius sepelitur,	Pax cadit, ordo iacet, flere morique placet.	Ille salus patriæ, mundi decus, arca sophiæ,	Nescius inuidiæ, vena fuit veniæ.	In natale Dei solemnis mane diei	Mortuus, obtinuit plurima quæ meruit.	Aliud eiusdem Patris Petri Venerabilis Clun. Abbatis Epitaphium.	Tempore Bernardi Clareualis floruit olim	Aluernus patria Petrus venerabilis Abbas,	Hic Cluniacensis, instructor Catholicorum,	Contraque schismaticos, Iudæos, & Mahumetos	Tractatus scribens, necnon volumina multa,	Sermones varios, dictamina prosa metroque.	Nobilis ille fuit, sed moribus altior omni.	Regnans perpetuo, nunc sedibus Omnipotentis	Supplicet assidue pro cunctis Religiosis,	Præcipue nobis Cluniacensibus impetret alta	Gaudia cœlorum, decurso tempore nostro.	Hic Petrus vixit, qui cœlo lumina fixit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	VETERVM, DE S. PETRO VENERABILI, CLVNIACENSI ABBATE IX. ET EIVS Operibus, Testimonia. S. BERNARDVS EPISTOLA CCLXXVII. AD Dominum Papam Eugenium pro Abbate Cluniacensi.	??	??	STVLTVM videtur scribere ad vos pro Domino CLVNIACENSI, & ei quasi velle patrocinium ferre, quem omnes sibi patronū habere desiderant. Sed scribo, etsi non necessarie illi, satisfaciens tamen affectui dico meo, non alterius: ipso enim quia corpore non possum, prosequor amicum peregrinātem. Quis nos separabit? Nec altitudo Alpium, nec niuium frigora, nec longitudo itineris. Et nunc præsens sum, in litteris his assistens illi. Sine me poterit esse nusquam. Debitor sum dignationi eius, per quam dignus habitus sum assumi in id gratiæ. Sed debito ipsa absoluit gratia, quia necessitas in voluntatem transiit. Honorate virum, vt vere honorabile membrum in Christi corpore. Vas est in honorem, ni fallor, plenum gratiæ & veritatis, refertum plurimis bonis. Remittite eum cū lętitia, quamplurimos de suo reditu lætificaturum. Dignemini eum ampliori, vt dignum est, gratia, & ita vt de plenitudine eius omnes, cū redierit, accipiamus. Sane si quid petierit, in nomine Domini Iesu, non debet apud vos pati difficultatē. Nā si nescitis, iste est, qui manus suas extendit ad pauperes Ordinis nostri: iste est, qui possessionib. Ecclesiæ suæ, quātum cum pace potest suorum, libenter frequēterque largitur ad victum. In nomine Iesu cur dixerim audite. Si enim petierit (quod suspicor vereorque) dimitti a regimine Monasterij, quis illū noscens in nomine Iesu petere putet? Fallor, si nō solito timoratior, si non seipso melior factus sit, ex quo vidistis eum. Quanquam pene ab introitu suo in multis Ordinem illum meliorasse cognoscitur: verbi gratia, in obseruantia ieiuniorum, silentij, indumentorum preciosorum & curiosorum.	Idem Epist. CCLXXXIII. ad eundem pro Gigniacensibus.	Apud Cluniacum occurimus Gigniacensib. spe pacis, pro qua laboratū multū, elaboratū nihil. Nam totum quatriduanū laborē nostrū sola demū secuta est ruina spei. &c. Siquidē Abbatia vna, ne per singula euagemur, tota destructa est. Cæterum de tantis amissis multa dimittere parati fuimus, cum illi tam minimum obtulerunt, vt venerabilis Abbas Cluniacensis, qui affectuosius quam efficacius pro reformanda pace laborabat, nec dignum relatu iudicaret. Itaque non prouenit compositio, quia reparatio tam ridicula offerebatur. Dicebant autem, Quidam maligni de nostris totum malum fecerunt. Quid ad nos? Ipsi viderint, &c. Denique ipse Dominus Abbas istiusmodi tergiuersationes palam refellebat & conuincebat, affirmans iuste ab Ecclesia repeti, quod per Ecclesiam amissum esse constabat.	Innocentius Papa II. in diplomate quodam MS.	Innocentius Episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto in Christo Filio, Theobaldo Priori Monasterij sancti Martini de Campis, eiusque successoribus. &c. Eapropter dilecte in Domino fili Theobalde Prior, tuis petitionibus annuentes, beati Martini Monasterium, cui auctore Domino, ex Venerabilis fratris nostri PETRI Abbatis Cluniacensis institutione præsides, præsentis decreti auctoritate munimus &c. Datum Laterani per manum Gerardi S.R.E. Presbyteri Cardinalis ac Bibliothecarij, X. Cal. Aprilis, Incarn. Dominicæ an. 1142. Indict. VI. Pontificatus vero Domni Innocentij II. Papæ an. 14.	Eugenius Papa III. in alio Diplomate.	Eapropter dilecte in Domino fili Odo Prior, tuis iustis petitionibus annuentes, beati Martini Monasterium, cui auctore Domino, ex Venerabilis fratris nostri PETRI Cluniacensis Abbatis institutione præsides, quemadmodum cætera Cluniacensis Cœnobij membra, sub beatri Petri & nostra protectione suscipimus, & præsētis scripti priuilegio communimus &c. Datum Parisiis per manum Hugonis Presbyteri Cardinalis tenentis vicem domni Guidonis S.R.E. Cardinalis & Cancellarij, VI. Non. Iulij, Indict. X. Incarn. Dominicæ an. 1147. Pontificatus vero domni Eugenij Papæ III. anno 3.	Petrus ipse Venerabilis lib. 2. Miracul. c. XII.	Fratres & isto [Hugone II.] ita subtracto, nouæ electioni diem statuunt, proximis quibusque & remotis, vt ad diem statutum conueniant, indicunt. Congregatur cum quibusdam Episcopis & Abbatibus, multus Monachorum populus, & in octauis Assumptionis beatæ Virginis, vtinam sibi melius consulentes, in præsentium scriptorem conueniunt. Mandant iam dicto Papę huius suæ electionis assensum, & ab eo rescriptū hoc quod fecerant confirmans suscipiunt.	Monachus Clun. Anonymus in Tractatu de reliquiis S. Stephani Protomartyris.	Has vero beati Stephani reliquias, necnon & dentem sancti Baptistæ Ioannis domnus ac venerabilis Petrus Abbas studio & diligentia, quā erga sacra & diuina omnia gerit singulis crystallinis phylacteriis, gemmis & auro pulcherrime decoratis includi honestissime fecit, & vnum ad dextram, aliud ad sinistram super altare maius, in catenis argenteis, sicut modo cernitur, appendi mādauit.	Robertus de Monte in Supplemento ad Chronicon Sigeberti an. Domini 1158.	Calendis Ianuarij Venerabilis Petrus Cluniacensis Abbas ingressus est viam vniuersæ carnis.	Matthæus Paris Histor. Angl. in Henrico II. sub annum 1155.	Per idem tempus Henricus Wintoniensis Antistes præmisso thesauro suo per Abbatem Cluniacensem, absque licentia Regis ab Anglia clam recessit. Quapropter Rex tria eius complanari fecit castella.	Henricus de Gandauo lib. de Illustrib. Eccl. Scriptoribus.	Petrus Abbas Cluniacensis, scripsit ad diuersos diuersas Epistolas, sententiis vtiles, & verborum venustate placentes. Scripsit etiam visiones & reuelationes quibusdam suo tempore ostensas.	Nicolaus de Clamengijs Cantor Baiocensis, Epist. ad Galiotum de Petramala.	Ex recentioribus autem primo Bernardus occurrit, deinde Ildebertus Cenomanensis, Iuo Carnotensis, Odilo, Hugo, & PETRVS VENERABILIS Abbates Cluniacenses, Hugo denique & Richardus Canonici sancti Augustini Regulæ sectatores.	Ioan. Trithemius lib. 2. virorum illustrium Ord. S. Bened. cap. 123.	Petrus Abbas Cluniacensis, in scripturis sanctis eruditus, & secularis doctrinę non ignarus, ingenio & eloquio clarus, non minus religione & morum integritate, quam scientia venerabilis, scripsit Sermones ad fratres vtiles & elegantes lib. 1. De Vita solitaria lib. 1. Epistolarum ad diuersos lib. 1. Scripsit etiam quædam mirabilia, & reuelationes varias suo tempore factas, quæ a multis habentur. Alia quoque nonnulla edidit, quæ necdum vidi.	Idem Trithemius libro de Scriptoribus Ecclesiasticis.	Petrus Abbas Cluniacensis, ordinis S. Benedicti, vir in diuinis scripturis iugi exercitatione doctus, ingenio placidus, sermone dulcis atq. compositus, & ad persuadendum satis idoneus, conuersatione deuotus & laudabilis, ac regularis obseruantię zelator insignis, nomen suum scribēdo posteris notificans, ad vtilitatem legentiū quędā deuota cōposuit opuscula, de quib. ista ferūtur:	Relationes multorum lib. 1.	De conuersatione heremitica lib. 1. Suscepi litteras tuas.	Epistolarum ad diuersos, lib. 1.	Alia quoque nonnulla edidit, quæ ad notitiam meam non venerunt.	G. Paradinus lib. 2. Histor. Lugdun. cap. 35.	Anno Domini 1157. erat Eraclius Archiepi. Lugdunensis, frater Petri Venerab. Abbatis Cluniacensis, ambo viri excellentes vitæ sanctitate, & litterarum scientia.	Chronicum rerum Burgundionum ad an. 1122.	Post Pontium HVGO fit trium mensium Cluniacensis Abbas: & eo mortuo PETRVS cognomento MAVRICIANVS, siue Venerabilis, cuius nonnulla scripta extant, eidem Cœnobio præficitur.	Chonradus Gesnerus in Bibliotheca sua.	Petrus Abbas Cluniacensis, ordinis S. Benedicti, scripsit Reuelationes multorum lib. 1. De Conuersatione heremitica lib. 1. Epistolarum ad diuersos lib. 1. Eius Epistola ad D. Bernardum Claræuallis Abbatem de translatione Alcorani, siue Sarracenorum legis ex Arabico in Latinum, impressa Basileæ apud Ioan. Oporinum cum Alcorano.	Antonius Posseuinus in Apparatu sacro, Tomo III.	Sanctus Petrus Cognomento Venerabilis, nobilis Aruernus, Abbas Clun. 9. & Generalis octauus, die octaua assumptionis beatissimæ Virginis renunciatus an. 1123. postea functus officio generalatus annos 35. menses 4. & dies 4. obiit Cluniaci plenus virtutum, scientiæ, ac dierum an. 1157. octauo Kal. Ianuar. ibidem sepultus inter altare SS. Iacobi & Philippi, & altare S. Dionysij. Scripsit autem	Reuelationes multorum, lib. 1.	De Conuersatione heremitica lib. 1. Suscepi litteras dilectionis.	Epistolarum ad diuersos, lib. 6.	In quibus inseruit librum contra Iudæos, & alterum contra Petrobrusianos hæreticos. Cum vero degeret in Hispania ex Arabico vertit in Latinum Alchoranum Mahometi, quem Cluniacū reuersus confutauit quinque doctissimis libris, qui & impressi sunt. Scripsit etiam	De Miraculis sui temporis lib. 2.	De Transfiguratione Domini.	De laude Sepulchri.	De S. Marcello Papa & Martyre.	De veneratione Reliquiarum quarumlibet, Ser. 1.	Aduersus negantes Christum numquam se in Euangeliis aperte Deum dixisse, Epistolam vberē atque perutilem ad Petrum de S. Ioanne.	De vita S. Matthæi Cardinalis Alban. lib. 1.	De diuersis Monachis Epitaphia.	De laude Saluatoris. Rythmos.	De Resurrectione.	D. S. Hugone Abbate.	De B. Virgine Maria. Hymnos.	De S. Benedicto. 	De S. Maria Magdalena.	De ead. beatissima Virgine Maria, Prosam.	Eius autem quædam opera Parisiis excusa an. 1522. apud Damianum Hincman: & Ingolstadij apud Alexandrum Vissenhorn anno 1546.	Martyrologium Monasticum Benedictinum, ad VIII. Cal. Ianuar.	Cluniaci Natalis Sancti Petri Mauritij Abbatis, doctrina & sanctitate clarissimi.	Kalendarium S. Leonorij Bellimontis.	Octauo Cal. Ianuar. depositio domni Petri Cluniacensis Abbatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	PETRI PICTAVIENSIS MONACHI PANEGYRICVS PETRO VENERABILI ABBATI CLVN. IX. DICTVS, in primo aduentu eius ad Aquitaniam secundam.	??	??	Epistola Petri Pictauiensis ad domnum Petrum Abbatem Cluniacensem.	DOMNO venerabili & Patri dulcissimo, Petro sāctæ Clun. Ecclesiæ Abbati, Petrus Pictauiensis peccator & infirmus Monachus filialis in Christo dilectionis affectum. Sicut præcipere dignatus estis, Pater amantissime, versiculos illos quos olim iuuenis, eo tēpore quo me de luto fęcis, & de lacu miseriæ eduxistis, in omnipotentis Creatoris, a quo omne bonū habetis, & vestra laude cōposui, nunc tandem emendatos edidi, & in capite Epistolarū vestrarū ordinate descripsi. Illos autem vestros, quibus æmulorū nostrorū brutam Barbariē potentissime confutastis, ibidē apposui. Qui licet aureo suo fulgore argēti nostri pauperculū candorē reuerberent: multū tamē animo meo placēt, quia contra hostes nostros quasi euaginatū gladiū tenent. Si quis autē aduersum me indignatur, quod nomine meo aliquid intitulare, & libris vestris apponere ausus fuerim, sciat hoc non mea præsumptione, sed vestra (cui nefas duco contradicere) iussione factū esse. Ego vero cum in omnib., tū etiam in hoc vobis obtēperare non dubito: nō arrogantiæ studio (quā semper a me longe faciat Dominus) sed obediētiæ deuotione, præsertim cum sciam multos probatę religionis & humilitatis viros, hoc idem de quibuslibet scriptis suis olim studiose fecisse. Quos certe magis in hoc quātulocunq. opusculo nostro imitari affecto, quā quosdā nostri tēporis scriptores: qui nescio qua vel cautela, vel imperitia vbiq. nomina sua supprimunt, incurrētes apocryphorū scriptorū vecordiā: qui siue de falsitate, siue de hæresi, quib. (vt fertur) sua omnia fermentabant, redargui fugientes, nusquā propria vocabula prætulerunt. Non ergo me hinc aliquis ante tēpus iudicare festinet, sed Deo & cōscientiæ meę me dimittat, & ipse, si voluerit, Ouidium sine titulo scribat. Vos autem, Pater charissime, filioli vestri (quē Christo Domino in secundo baptismate genuistis) indesinenter memorē Deus omnipotēs hic & in ęternū custodiat. Valete sēper in Domino.	Incipit Panegyricus.	Plaudite felices, hilarescite Cluniacenses.	Redditus est vobis moribus alter Hugo.	Nobilis ille fuit, magnisque parentibus ortus:	Hunc quoque præclarum reddit origo patrū.	Ille super cunctos, quos excolit ac veneratur	Gallia Lugduni, nobilitate nitet.	Hunc Latiæ gentis regum de stirpe potentes,	Aruerni populi progenuere duces.	Vatibus antiquis ęquatur acumine mentis:	Par illi nostro tempore nullus erit.	In prosa Cicero nouus est, in carmine Maro:	Sicut Aristoteles disputat aut Socrates.	Æquiparat primos, superat cum laude secundos,	Qui nos eloquiis edocuere sacris.	Vix Augustinus subtilius abdita cernit:	Vix hunc Hieronymus vlla docere potest.	Nil huic Gregorius clare blandeque loquendo:	Nil huic Ambrosius rhetoricando tulit.	De tanto sensu breuiter quid sentio dicam,	Ne tibi sim lector rusticus, aut nimius.	Musicus, Astrilogus, Arimeticus, & Geometra,	Grammaticus, Rhetor, & Dialecticus est.	Sed iam pertimeo succumbere materiei,	Mores egregios dum recitare volo.	Obsecro quid primū referam? succurrite Musæ,	Dicite de tanto carmina digna viro.	Ingenio facili grauitas accedere morum	Raro solet, nec sunt hæc duo sæpe simul.	Inde magis stupeo, quod & in iuuenilibus annis	Splendida lux iuuenum Petrus vtrumq. tenet.	Cui merito laudem recitat studiosa iuuentus,	Laus etenim proprie nostra fit eius honor.	A patre perpetuo datus est lux vnica mundo,	Qua duce terrigenæ cælica regna petant.	Simplicitas in eo simul, & prudentia regnant,	Iugis sobrietas, atque pudicitia.	Maxima virtutum comes illi semper adhæret,	Intus & exterius semper eam retinet.	Lingua referre nequit, quam sit discretus vbiq.,	Quamque sit ad cuncta congruus officia.	Non opus est multis implere volumina verbis:	Qui breuis & bonus est, ille Poeta placet.	Cum bene Petre tuos aliquis laudauerit actus,	Alter Virgilius, alter Homerus erit.	Mitis, pacifice, clemens, affabilis, apte,	Quam bonus existas dicere nemo valet.	Præbeat ergo locum nobis annosa senectus,	Nec regimen sacrum sola tenere velit.	Robusti iuuenes animi virtute venite.	Vos populi sancti publica cura decet.	Hic est ad summos qui vos inuitat honores,	Quos sibi primæuo sobria vita dedit.	Hunc Cluniace tibi tellus Aruernica misit,	Qua nihil vberius Gallia nostra tenet.	Felix quæ tantum meruit producere fructum:	Pluribus Ecclesiis edidit ipsa patres.	Semper clarorum genitrix solet esse virorum:	Inde tibi datus est Odilo magnificus.	Prodiit hinc etiam Iuliani dulcis alumnus:	Qui bene Turonicæ præfuit Ecclesiæ.	Arua tuis scriptis vernant Aruerna Sydoni,	Et veteris linguæ tu reparator eras.	Quando iterum pro reformanda Monasteriorum pace aduenit.	Dic mihi Musa, quid est, quod sic Aquitania plaudit,	Nec sua gaudia iam dissimulare potest?	Cur etiam tu, quæ nuper mœrere solebas,	Nunc hilari facie, carmina læta canis?	Tempore transacto solummodo flere iuuabat,	Et lacrymis lacrymas addere continuas.	Has etenim solas nobis pius ille reliquit,	Qui sub patre Deo spes mea tota fuit.	Hunc fortasse tibi venturum fama susurrat?	Felix lætitiæ causa sit ista tuæ.	Ast ego fallaci non possum credere monstro,	Quod vix aut nunquam dicere vera solet.	Quod tamen audiui? iam fertur proximus esse:	Portat eum pietas, ponite vincla rei.	Pictauis exulta, quia iam tua mœnia lucent,	Tuque suburbani nobilis aula loci.	Quamuis schismaticos habeas & seditiosos:	Si pacem quæris, pax tua Petrus adest.	Angeriacenses frustra producitis enses:	Omnis conatus vester inanis erit.	Nescitis miseri cui bellica tela paratis;	Hic est quem bello vincere nemo potest.	Vultis scire quibus dux noster vincitur armis?	Reddite vos illi, mox superatus erit.	Credite quæso mihi, mihi credite quæso sodales,	Vestraque dura pio subdite colla patri.	Pacificus venit, nolite repellere pacem:	Vult iterum vestros conciliare reos.	Sic memores estis dulcedinis, ac pietatis,	Quam profugis etiam fratribus exhibuit?	Sic memores estis doctrinæ spiritualis,	Quam vobis toties lingua diserta dedit?	Tunc geminata sacri fulgebant gaudia festi,	Cum tantus nobis Angelus hospes erat.	Non fuit inter nos sub eodem tempore quisquā,	In quo non eius gratia larga foret.	Certabat pietas feruens in pectore sancto,	Aut bona dando bonis, aut miserendo reis.	Quas tibi summe Deus laudes, quæ vota rependam,	Tristitiam placuit cui releuare meam?	Iam fugiant lachrymæ, suspiria longa quiescant,	Petrus adest, rediit maxima nostra salus.	Mittis eum populis iterum bone rex Aquitanis,	Dum cupis Ecclesiam pacificare tuam.	Auxiliare tuo rex inuictissime seruo,	Vt duplicata tibi lucra reportet ouans.	Hic tibi de multis placuit, qui signifer esset,	Militibusque tuis ciuica iura daret.	Qui nos instrueret, qui nos in agone doceret,	Artibus Æthiopes vincere posse sacris.	Hunc igitur nobis longæuo tempore serua,	Qui multos populos ad tua regna trahat.	Lucifer in terris cœlesti luce coruscans,	Porrige quæso pias ad mea verba manus.	Suscipe dicta tui solita pietate Poetæ,	Et minimi Petri carmina parua lege.	Ille tuus minimus ego sum, Petre maxime, Petr9,	Qui pro laude tibi paruula scripta dedi.	Tempus erat primum, cum gens Aquitana triūphum	Fecit in aduentu, Dux generose, tuo.	Vix mihi notus eras, nisi quamtum partibus istis	Fama tui radios luminis intulerat.	Nec poterat certe tam clara lucerna latere,	Fixit in excelso quam Deus ipse loco.	Totus vbique tuo fulgebat lumine mundus,	Et toto celebris ibat in orbe sonus	De probitate tua, iam mens tibi nostra vacabat,	Teque videre mihi maximus ardore erat:	Cum subito lætus circunsonat vndique rumor,	Iamque pius præsens fertur adesse Pater.	Currimus extemplo, læti procedimus omnes,	Plaudit in occursum sexus vterque tuum.	Laudibus ergo nouis sacra protinus aula resultat,	Nec laicus quisquam tunc sine voce fuit.	Certatim ruimus sacratos cernere vultus,	Teque prior nostrum quisque videre cupit.	O facies hilaris, nec honore seuerior vllo,	Quam pia, pulchra, nitens, imperialis eras!	Clamabant oculi germen regale venusti,	Quique verecundus pinxerat ora rubor:	Vestis, & incessus humili de pectore, testes,	Dicebant mundum te reputare nihil.	Quid moror? ingrederis nouus intra mœnia Pastor	Ingrediens offers oscula sancta gregi.	Longa mihi fuit illa dies, audire volenti,	Esset in eloquio gratia quanta pio.	Nam laudata nimis fuerat facundia nobis:	Sed quis eam digna laude referre potest?	Audiui, fateor, sed inenarrabile quiddam:	Audiui linguam Principis egregiam.	Sermo potens, de te non audeo scribere quicquā,	Ne tenuem calamum tam graue frangat opus.	Te coram linguæ Cicero rex ille Latinæ,	Si quid forte velit dicere, mutus erit.	Tu Socratem vincis, reddis sine voce Platonem,	Rhetoricos omnes tu trepidare facis.	Obstupui, fateor, tanta dulcedine verbi,	Incipiens mecum taliter ipse loqui.	Fama nihil dignum tanto Pastore ferebas,	Plus aliquid video vox tua quam cecinit.	O miranda nimis virtus, & gratia regis,	Qui tanto seruos ditat honore suos!	Quicquid enim sanctum, vel quicquid habetur honestum,	Et quæcumque boni principis esse decet:	Nobilitas, virtus, sapientia, sermo disertus,	Hic sunt, huic homini gratia nulla deest.	Tunc magis atque magis tua me dilectio traxit,	Et totus rapior mox in amore tuo.	Sessio, vox, vultus, incessus, & actio tota,	In te lux hominum, plena decoris erant.	Si residere tibi claustrali more placeret,	Terrebat species relligiosa leues.	Si iocundari priuata locutio vellet,	Sermo repellebat tristia cuncta tuus.	Si iocunda forent semoto verba rigore,	Semper erant sancto seria mixta ioco.	Nec dulcedo Patris monachi grauitate carebat,	Nec monachi grauitas absque decore fuit.	Quanta sit in culpis discretio percutiendis,	Quis bene, quis digne commemorare potest?	Cum tu discernis, pietas sic temperat iram,	A te puniri quærat vt ipse reus.	Soli plectuntur virga grauiore rebelles,	Audeat esse tuo si quis in imperio.	Verum quid facio? si linguis mille sonarem,	Non posset calamus cuncta referre meus.	Qui neque tunc potuit, licet hoc tentauerit ipse,	Præsentans magno munera parua viro.	Tantus namque pij fuit in me feruor amoris,	Vt mihi sæpe loquens, talia verba darem.	Quid facis infelix, & cur tua musa quiescit,	Teque pio dubitas insinuare patri?	Crede mihi, pius est, non dedignabitur vllum,	Qui se sponte suo vouerit obsequio.	Nunquid amor tantus propria mercede carebit?	Aut labor iste tuus nunquid inanis erit?	Sic ego commonitus præsumpsi de pietate:	Et plusquam merui, de pietate tuli.	Suscepit paruum pietas amplissima carmen	Suscepit serui paruula vota sui.	Quid tibi lux orbis pro tanto munere reddam,	Quod fuit in manibus pagina nostra tuis?	Legerunt oculi paupercula dicta beati:	O quam læta dies extitit illa mihi!	Illa dies totis a me celebrabitur annis:	Qua Pater & Dominus factus es ipse meus.	Sed cito, proh dolor! hæc habuerunt gaudia finē:	Tempora lætitię parua fuere meæ.	Discessit sine me, sine quo mihi viuere mors est,	Discessit Pastor, me remanente, pius.	O mea magna salus, cur me sic deseruisti?	Et cur tam subito perdere te merui?	Cur non illud iter, saltem gradiendo, peregi?	Cur non vel famulus siue pedester eram?	Quælibet & nostro penderet sarcina collo,	Vt possem seruis seruulus esse tuis?	Certe nulla meum tardassent aspera cursum:	Vicisset miseros hæc via longa pedes.	At nimis infelix, nec tanto dignus honore,	Factus sum vacuus spe fugiente mea.	At tamen abscedens hæc vltima verba dedisti,	Quæ quasi Patris adhuc pignora certa gero:	Petre recepturus te desero, desine flere:	Transacto modico tempore noster eris.	Et ego iam multos transegi flebilis annos,	Et promissa Patris dulcia non video.	Hactenus in lachrymis ex illo tempore vixi,	Nec mea mens ex tunc absque dolore fuit.	Quamuis extiterint releuantes pectora quidam,	Te memorem nostri qui retulere mihi.	Sis memor ergo mei precor, o dulcissime rerum,	Respiciat lachrymas cura paterna meas.	Euigilet pietas, qua semper totus abundas,	Et cuius sentit naufragus omnis opem.	Quid sic ardenter cupiam, si forte requiras:	Nil aliud prorsus quam tuus esse volo.	Me tibi perpetuum deuoui tradere seruum:	Te volo post Christum semper habere Patrē.	Redde Petrum Petro, minimum, Petre maxime, summo:	Sic tibi sit Petrus clauiger ille pius.	Sic in te magni sapientia crescat Odonis:	Ordinis ipse viam sic reparare queas.	Lucida Maioli sic in te vita resurgat:	Plurima sic domino de grege lucra feras.	In te sic Odilo, magnusque refloreat Hugo,	Spiritus amborum sit tibi Petre duplex.	In laude triumphi eius Romæ habiti contra Pontium & Pontianos, qui memoratum Petrum ab Abbatiali dignitate extrudere moliebantur.	IAM tibi, Petre, noui celebrantur vbique triumphi:	Iam tibi sub pedibus gens inimica iacet.	Iam Pater egregie, quia victor ab vrbe redisti,	Pontionitarum perfida lingua silet.	Ora proterua canum rabidos posuere latratus:	Sensibus amissis corda maligna stupent,	Non ita sacrilegi contingere posse putabant,	Cum vomerent rigidas ore tumente minas.	Cum sibi plaudentes similem reuocasse magistrū,	Criminibus variis libera frena darent.	Vere nulla potest hominum versutia summi	Iudicis æternum vertere consilium.	Salue magnorum fortissime victor agonum,	Salue cui Christus ensis & hasta fuit.	Vicisti, dilecte Deo, frustraque prophanus	Exeruit vires in tua damna furor.	Ecce, velit, nolit gens impia, turba rebellis,	Cluniacus totus ad tua iussa tremit.	Ecce, velit, nolit, regalia sceptra tenebis,	Atque triumphator imperiosus eris,	Quid facis impietas? quid bruto pectore versas?	Quid loqueris? certe nil prohibere potes.	Certe Petrus adest, Petrus Abbas Cluniacensis,	Petrus mors vitiis, exitiumque tuis.	Cuius dura satis tua sentiet arma libido,	Cuius non fugies plebs scelerata manus.	Quo regnante nihil poterat regnare superbum,	Quo duce criminibus iam via nulla patet.	Iste, licet doleas, licet hoc nullatenus optes,	Victor magnificus iam sua iura tenet.	Gens inimica Deo, voluisti, nec potuisti:	Sed Deus vt voluit, mox etiam potuit.	Tu reprobare probum reprobata mente volebas,	Noluit hoc Christus, & tibi posse tulit.	Cui merito soli grates & munera laudis	Soluimus ob nostri mira trophęa ducis.	Qui de tam validis ereptum cladibus illum,	Alta super populos sceptra tenere facit.	Plaudimus ergo tuis, Pastor venerāde triumphis,	Reddimus & summo debita vota Deo.	Sic probat ipse suos per multa pericula seruos:	Sic inimicus eo præcipitante furit.	Sic dedit esse malis bonus auctor in ordine rerū,	Vt pereat reprobus proficit vnde pius.	Viuit enim iusto vir iniquus, iustus iniquo,	Vt veterum Patrum pagina sacra docet.	Læsa quidem modicū respublica nostra videtur:	Multa sed hæc nobis læsio lucra refert.	Miro namque modo res contigit, vnde nocere	Se putat impietas, hinc bona multa facit.	Nulla tibi deerat iuuenis perfectio sancte,	Iam poteras Patres æquiparare tuos.	Solum restabat, ne lux sub nube lateret,	Sed toto radios spargeret orbe suos.	Hactenus Oceanus te nouerat, atque tuarum	Conscia virtutum Gallia sola fuit.	Dumque sibi soli tantum genuisse patronum,	Plauderet egregio germine facta potens;	Est noua causa noui diuinitus orta triumphi	Quo tibi Romanum iam fauet imperium.	Ipsaque sacra tuas admirans Curia vires,	Totius ad mundi frena regenda vocat.	Quid Latias vrbes, quid Rheni littora, quidve	Pannonicam gentem proxima regna loquar!	Iam tua Barbaricos penetrauit gloria fines,	Laudat & indomitus bella peracta Gethes.	Quemque prius modico certaminis igne probatum,	Pars sibi terrarum fecerat vna ducem:	Nunc ope cœlesti diuinitus hoste fugato,	Tota triumphantem terra videre cupit.	Grande lucrum facimus, quia causa schismatis huius,	Corruit ex toto perfidus ille draco.	Cumq. caput lubricum sustollere nititur anguis,	Rumpitur, & moriens atra venena vomit.	Interiere nigri præstigia sæua colubri,	Nec patitur monstrum viuere Roma diu:	Sed mox ancipiti gladio fera colla trucidans,	Defendit Petrum Petrus ab hoste suum.	Non poterunt vltra sub ouini velleris vmbra	Horrida magnanimi membra latere lupi.	Omnia quæ fuerant habitu pietatis aperta,	Sacrilegæ mentis impia furta patent.	Tutius Eridani coluisset fertile littus,	Et nocet Italicum deseruisse solum.	Hic illum sacri sententia prima Senatus,	Heu! male vicino truserat exilio.	Tentauit proprias eremita relinquere syluas,	Et semel abiecto rursus honore frui.	O quantos populos rabies vastasset iniqua,	Ni celerem nobis Roma tulisset opem!	Quanta diabolico cecidissent agmina telo,	Plebis & indoctę quanta ruina foret!	Vnum de magnis subito aduenisse Prophetis,	Rumor in occiduis partibus ortus erat.	Iamque nouam sectam vulgaris fecerat error,	Dum putat hunc aliquem rustica turba Deum.	Iste nouum Moysen, hic Daniel, ille Ioannem:	Alter Helisæum, vel Salomona vocat.	Alter eum tenui circundare brachia ferro,	Martyriique nouum fert tolerare genus.	Alter ab humanis epulis omnino sequestrem,	Non nisi cœlestem sumere posse cibum.	Quilibet altari nudis assistere plantis	Laudat, & innumeras continuare preces.	At qui maiori fuerat phantasmate lusus,	Clamitat in medio talia verba foro.	Currite languentes, hominemque requirite sanctum.	Currite, Martinus ecce secundus adest.	Cui placuit spretis Cluniensibus, vt per arenas,	Trans mare Tyrrhenum quæreret ipse Deum.	Nunc igitur rediens, vt pristina iura reposcat,	Angelico monitu plurima signa facit.	Forsitan ille prior Martinus in orbe reuixit,	Qui solo nutu dissipat omne malum.	Sed quis tot vana furiosi somnia vulgi,	Vel ridere satis, vel memorare potest?	O quoties, electe Deo, trepidauimus omnes:	Vtpote quos verus sollicitabat amor?	Ne leuibus nugis grauitas Romana faueret,	Verteret & lubricus sobria corda magus.	Neu doctos etiam Brutos, rigidosque Catones,	Tentaret variis illaqueare dolis.	Triste quidem dictu, sed maximus ille Girardus,	Pro dolor! hac potuit calliditate capi.	Quæ foret vlterius spes, si sacer ipse Senatus,	Vrbsque Quirinalis tota faueret ei?	Sed procul egregia Deus hoc auertat ab vrbe,	Quæ sub se populos totius orbis habet.	Nil ibi sacra fides damnosum pertulit vnquam,	Quo fidei magnus sceptriger ille sedet.	Cuius purpureo fundati sanguine muri,	Nec sæuas hyemes, nec fera bella timent.	Non impar Paulus eadem quoque mœnia seruat,	Et simul ambo tenent imperiale decus.	Tantis Principibus commissam cælitus vrbem,	Nullius erroris secta nocere potest.	Vobis ergo Patres, summique Tonantis amici,	Carminis ac laudis vota referre libet.	Vos etenim spectat specialiter iste triumphus,	Quorum pro vestro milite pugna fuit.	Hic est ille bonus miles quem vos voluistis,	Primum castrensis Ordinis esse ducem.	Sub vestris Aquilis iuueniles egerat annos,	Et virtute suos vicerat ipse dies.	Sępe ferum sacris hostem contriuerat armis,	Sæpe graues ruerant ipsius ense Gothi.	Sæpius Æthiopes gelida sub nocte vagantes,	Sæpe Moabitas depopulatus erat.	Multotiens etiam de regibus Assyriorum	Retulerat forti clara trophæa manu.	Denique nullus eum bellorum frangere terror,	Nulla sibi poterat flectere barbaries.	Senserat hoc certe vestra experientia Patres:	Nil vos in rerum conditione latet.	Certe vos aliquid iuueni vidistis inesse,	Vnde suis posset patribus esse Pater.	Nescio quid vobis ætate reluxit in illa,	Cui merito summus conueniebat honor.	Nec frustra rapitur de tot legionibus vnus,	Qui cum Cæsaribus publica iura regat.	Archisenatores, quibus orbis conditor ipse	Romani imperij fræna regenda dedit:	Non sine consilio cœlesti credo fuisse,	Quod prope ciuili iam titubante statu,	Dum veneranda cohors de principe constituendo,	Arcanum vestri consulit arbitrij,	Sit quasi præcipue regali dignus honore,	Solus de multis millibus iste placet.	O quibus æthereas aperire & claudere portas,	Et secreta Dei cernere cuncta licet!	Vobis nosse datum est, quænam fuit illa suarum	Virtus, quæ meriti gratia tanta sui,	Vnde oculis vestris, quos nulla abscondita fallūt,	Sic placuit Petrus, duxque paterque pius.	Nam vere felix, omnique colendus honore,	Iudicio vestro qui bonus esse potest.	Felix, a vobis qui fortior esse putatur	Omnibus, & summo dignior imperio.	Inde proculdubio mihi pridem claruit, istum	Nulla virtutis dote carere virum.	Nec veluti quosdam crebro affectare videmus	Sanguinis exigui, quod sibi vena negat.	Sic habet iste aliquid, perpes cui iure paterno	Religionis inest ac probitatis amor.	Has habuisse sui veteres, atauique probantur:	Has habuit, coluit semper vterque parens.	Nonne Aruernorum clarissima gloria quondam	Extitit, & patriæ lumen, honorque suæ	Diuus Mauritius? quem nostra Aquitania raptum	Deflet adhuc, cum quo decus atque potentia gentis	Tota sepulta foret, nisi quod generosa remansit	Progenies, in qua veluti transfusa relucet	Nullo dissimilis, patriæ virtutis imago?	Terge igitur lachrymas Aquitania: quidquid in illo	Mortali pro lege viro periisse dolebas,	Sacra tibi soboles multo cum fœnore reddit.	Nec facile aduertas pulchra de coniuge natos,	Tam sunt egregij, morumne, an diuitiarum	Fecerit hæredes senior Mauritius, atque	Viuere totus adhuc in fratribus Otto videtur.	Cumque eadem pietas, virtusque simillima patri	In septem reliquis miro splendore nitescat:	Tu tamen inter eos dux noster & inclite Pastor	Splendidius rutilans, vt cætera lucifer astra,	Clara tui generis radiando sidera vincis.	Felix mater aue, cui tales edere partus,	Virgo Maria dedit: tu nostri temporis æuo	Profers occiduis ingentia lumina terris.	Cumque alias superes felici germine matres,	Tu quoque in egregio meruisti vincere Petro,	Quem pius ille parens hominum, rectorque serenus	Propterea ad summos cōscendere iussit honores,	Vt bene pro patriis pugnando legibus, omnes	Antiochi vires bellorum turbine frangat,	Et renouet nostro Machabæi tempora seclo.	Vos autem summi qui regna tenetis Olympi,	Vos inquam Patres, ad quos mea Musa recurrit,	Carmine finito, quid vestra in laude peregi,	Auxiliatores votorum posco meorum.	Nunc igitur primum te cœli ianitor alme,	Qui, tuus vt miles Cluniensia sceptra gubernet,	Præcipitas reprobum sacra de sede tyrannum,	Per tua in æquoreis vestigia fluctibus olim,	Per fidei titulos, & per tibi tradita iura,	Per Latium Romamque tuam, clauesque per illas,	Quæ possunt reserare polos, & claudere cui vis,	Perque sacrum quo sic a te est dilectus amorem,	Vt solus populis ex omnibus ipse placeret,	Qui dux castrorum fieret princepsque tuorum:	Obsecro, supplico, postulo, flagito, deprecor, oro,	Fac meminisse sui Petrum, Petre maxime, Petri.	Te quoque Paule sacer, cuius doctrina salubris	Ecclesiam Christi toto fundauit in orbe,	Te vas electum, tuba cœlica, maxime præco,	Poscimus, exaudi nostri suspiria voti.	Ambo simul Domini & Patres succurite quęso,	Vt pius, egregius, mitissimus, atque benignus,	Cum peragrando sui longe lateque profusi	Imperij terras, vrbes, castra, oppida, villas,	Nobilium procerum sese comitante senatu,	Dignatus fuerit nostras inuisere partes,	Totaque quam gemino terrarum limite gentem	Vltimus Oceanus Ligerinaque littora claudunt,	Ingentes dederit pro tanto Principe plausus,	Ac populorum concurrentibus vndique turbis,	Quisque videre prior vultus properauerit illos,	Qui desperatas faciunt hilarescere mentes,	Qui tristes homini possunt dissoluere curas:	Tunc mihi magnorum longe post terga virorum,	Ignoti vulgi numerosa in plebe latenti,	More suo sacram dignatus tendere dextram,	Serue meus, dicat, accede, & alacrior esto.	Non vltra factis promissa implere morabor.	Quando ad Aiam Insulam transfretauit.	Dvm placet Aiēses, pie Pastor, visere fratres,	Obsequium præstant ipsa elementa tibi.	Totus opertus erat pluuiis australibus æther:	Vt tua vela videt territus imber abit.	Ne tumidæ fierent sæuis aquilonibus vndæ,	Mox vt eas intras ventus & aura fugit.	Multa polum nubes caligine texerat atra:	Te ascendente ratem cuncta serena patent.	O sacer & felix, cui tam gratanter obedit,	Summa Dei virtus quicquid in orbe creat.	Iam memor esse tui dignare vir inclyte serui,	Obsecro ad effectum iam mea vota trahe.	Fac me posse tuos Clunienses cernere tecum:	Sic honor & virtus, vitaque longa tibi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EIVSDEM PETRI PICTAVIENSIS Monachi, ad Calumniatorem.	??	??	SCIO inuidiā quamdiu hoc seculum steterit, nunquam penitus morituram. Quāuis ergo vnde mihi inuideatur ego nō habeam, quis enim pauperi inuidet? prouidenda tamen responsio est his qui sāctissimos se arbitrantes, nos quasi de vanitate forsitan & adulatione notabunt. Quibus nos apertissime respondemus: Hanc nostram paginulam non adulationi, sed cōmuni vtilitati seruire. Audiat igitur noster iste sanctissimus, quæ sit huius rei vtilitas. Naturale quodammodo & proprium est nobilium & ingenuorum animorum, quanto maioribus laudibus attolluntur, tanto amplius ad probitatem eniti. Et quidem mihi, quod viro reuerētissimo, cuius laudes parumper attentare pręsumpsi, nulla desit perfectio, luce clarius constat. Sed quia omne datum optimum, & omne donum perfectum desursum est descendens a Patre luminum: quotiens in aliquo Dei gratiam prædicamus, ad ipsum sine dubio largitorem tota laus ipsa refertur. Scriptū est, Laudate Dominum in sanctis eius. Quod si opponatur, sanctos post hanc solummodo vitam debere laudari: nos econtra referimus ipsum Dominū Christum Ioannem Baptistam adhuc in carne viuentē laude præcipua commēdasse: Nathanael quoque ad se venientem verum sine dolo Israelitam vocasse. Item legimus Paulum Apostolum discipulos vel Coapostolos suos multotiens summis laudibus extulisse. Ipse etiam dixit. Honore inuicem præuenientes, &, cui honorem, honorem. Sulpitius Seuerus beatissimo adhuc viuente Martino, multa de virtutibus eius scripsit. Celeberrimi patres Ecclesiæ Augustinus, Hieronymus, Ambrosius, Paulinus, multis sese alterutrum laudib. honorant. Ex quibus etiam beatus Paulinus iam apud Nolam Cāpaniæ relicta seculi dignitate presbyter & monachus, in laude magni imperatoris Theodosij librū elegantissimum legitur conscripsisse. Sidonius vir eruditissimus, & ardentissimi ingenij, ex Præfecto & Consule antiquus Aruernorū Episcopus: quantis præconiis omnes pæne sui temporis illustres viros efferat, Epistolæ ipsius tam in metro quam in prosa elegantissimæ, intelligentibus testes existunt. Sed & inclytus martyr Cyprianus, quibus laudibus vel Papam Cornelium, vel Celerinum lectorem, aliosque sanctos adhuc cum diabolo & mundo pugnantes in suis Epistolis prosequatur, clarum est. Fortunatus etiam noster Pictauiensis siue Presbyter siue Episcopus, qui satis in Poetica claruit, Gregorium Turonicum, plurimosque alios Episcoporum sui temporis, regem quoque Sigibertum, quam plausibili Panegyrico extulerit, non ignoramus. Tempus mihi priusquam sermo deficiet, si singillatim dicere cœpero, quot vel quāti Patres nostri & viri religiosissimi mutuis sese laudibus honorare, cōmendare, exhortari, non adulationis causa (vt quidam nostrorum temporum imperitissimi, & antiquitatis omnino nescij, somniāt) sed quadam humanitatis ac pietatis honestissima consuetudine, studuerunt. Iam vero si ad gentiles Philosophos veniamus: quis eo tempore vel historiam vel aliquid ad liberalium artiū disciplinam pertinens, nisi in laudibus Regum aut Imperatorum scribebat? De quorum numerosa multitudine illud mihi occurrit, quod vir grauissimus Tullius in libris de Republica scripsit: scilicet Principem ciuitatis gloria esse alendum, & tandiu stare Rempublicam, quamdiu ab omnibus honor Principi exhiberetur. Sufficiāt ista inuidiæ: iamque noster iste sanctissimus erubescens, Dominos & Patres nostros debitis laudum pręconiis reuerenter a nobis excoli atque honorari permittat. Nam qui bene laudabilis est, nunquam de virorum laudabilium laudibus irascetur.	Aduersus Barbarum.	Barbare crudelis, homo bestia, liuida pestis,	Carpere qui laudes Petri Venerabilis audes,	Non habeo mirum, te nobis frendere dirum.	Nam quod sic sæuis, proprium solet esse Sueuis.	More tuæ gentis de nostro carmine sentis.	Quid laus, quid carmen, quid vitæ dulce leuamen,	Quid pax, quid pietas, quid virtus, quid sit honestas,	Barbare tu nescis: ideo liuore tumescis.	Ergo tace Cymber, ne te meus obruat imber.	Si non desistis non solum versibus istis,	Sed multis libris indicam prælia Cymbris:	Et genus omne tuum luet impia crimina tecum.	Epitaphium Gelasij papæ secundi.	Vir grauis & sapiens actu, verboque Ioannes,	Cum prius ex Monacho pro multa strenuitate	Archileuita foret, & Cancellarius vrbis:	Præsule Paschali meritis ad sidera rapto,	Præmeruit tandem sacram conscendere sedem,	Dignus post primum Gelasius esse secundus.	Sed quia rege fuit non præcipiente leuatus,	Horrendum fremuit Princeps, & filia dulcis	More suo profugum suscepit Gallia Patrem.	Si licuisset ei (pro certo crede), sub ipso	Virtus & pietas, & honestas, cresceret omnis:	Et pax Ecclesiæ toto floreret in orbe.	Nam rapuit mors atra virum, cum Pontificatus	Vix ageret primum pastor venerabilis annum.	Bina dies iam restabat, cum Cluniacensi	Dormiit in proprio Romani iuris asylo.	Hic igitur positus dilectos inter alumnos,	Cum Patribus sanctis requiescit, & optat vt orbis	Conditor, & iudex veniat quandoque potenter,	Et cineres lapsos in pristina membra reformet.	Felix inde nimis semper Cluniace manebis,	Quod Pater orbis Apostolicusque, summusque sacerdos	Ecclesiæ, matrisque tuæ specialis, apud te	Transiit ad superos: in te requiescit humatus.	Nec minus hic etiam felicem credimus illum,	Cui dedit ipse pius magno pro munere Christus,	Vt monachi Monachum, Patrem quoque pignora chara	Iugiter aspicerent, lachrymisque rigando sepulchrum,	Sacris in precibus specialem semper haberent.	Epitaphium Adefonsi Episcopi.	Vrbs est Hispanę regionis, quam Salamancā	Indigenæ dicunt, hanc ordine Pontificali	Rexit Adefonsus, tumulo præsente sepultus	Qui de Concilio Remensi dum remearet,	Hic finem fecit pariter vitæque viæque.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EIVSDEM PETRI PICTAVIENSIS MONACHI EPISTOLA AD DOMNVM PETRVM ABBATEM Cluniacensem. REVERENTISSIMO DOMINO AC DVLCISSIMO Patri suo Petro sanctæ Cluniacensis Ecclesiæ Abbati, Petrus Pictauiensis peccator & infirmus Monachus, quicquid optimo Patri deuotissimus filius.	??	??	VIDI, Pater charissime, inspexique libellum studiosius, qui vix aliquo temporis interuallo de manu mea recedens, quanto frequentius legitur, tanto amplius legentis animam trahit: quanto subtilius discutitur, tanto dulcius sapit. Et o scriptura omnifaria laude dignissima quæ, vt Flaccus ille ait,	Iudicis argutum nusquam formidat acumen,	fons sapientiæ, fons eloquentię, fons eruditionis, omnes ingeniorum nostrorum lucernulas subito coruscantis eloquij fulgore reuerberasti. Ego certe me hactenus aliquid scire putabam. Iā vero, vir disertissime, nō solum mei similes, verūetiam omnes nostri temporis, qui vel valent, vel se aliquid valere putant in litteris, in vestri comparatione quid sumus? Vere ego cum vestra lucidissima, sapientissima, & argutissima dicta respicio, ac deinde ad mea inepta, puerilia & insulsa recurro: valde quod me aliquid vnquam scire putauerim, erubesco. Et quidem noueram iam diu est, vniuersis Galliæ nostræ Philosophis, his maxime temporibus, quibus ad occasum cuncta ruunt, sed & ipsa studia, vestri acumen ingenij præminere. Verum ex quo præfatum codicem vidi, non modo istis, quia parum est, vestram excellentiam pręfero: sed & quibusque anteriorum temporum perfectissimis eam comparare non dubito. Ita quippe omnium liberalium disciplinarum scientiam vos assequutum videmus, ut nisi ab illo, per quem dona scientiæ vnicuique distribuuntur, cor vestrum occulta inspiratione iugiter illustrari sciremus: hominē pene adhuc primæuum, & (quod mirabilius est) nostri seculi ætate, quo funditus intermissa & emortua cernimus studia litterarum, tanta comprehendere potuisse, vltra quam credi valeat, miraremur. Nam, vt de diuinis litteris taceam, quas vtrumque Testamentum memoriter retinendo, in promptu semper habetis: quis vnquam Plato subtilius, quis Aristoteles argumentosius, quis Cicero pulchrius aut copiosius aliquando quicquam disseruit? Quis Grammaticus instructior, quis Rhetoricus ornatior, quis Dialecticus fortior, quis Arithmeticus numerosior, quis Geometricus regularior, quis Musicus cantilenosior, quis Astronomicus perspicatior extitit? Sed & si de sanctis Patribus aliquid dicere audeamus, vos ab vnoquoque quatuor fluminum Paradisi, quæ post sanctos Euangelistas totum orbem irrigant, aliquid simile reportastis: quia cum Hieronymo velox, cum Augustino profusus, cū Ambrosio profundus, cum Gregorio clarus inceditis. Expergiscimini ergo, vir eloquentissime, & fidelibus conseruis doctrinæ cibaria, quibus certe cunctis decessoribus vestris plenius abundatis, nō solum loquendo, sed etiam scribendo, erogare studete. Ita quippe non nobis solummodo, verum quibusque remotissimis: nec præsentibus tātum, sed & futuri temporis Christianis multum prodesse valebitis; si more Patrum vestrorum, prout vobis Spiritus diuinus suggesserit, in Sermonib., in Epistolis, diuersisque Tractatibus, tam præclari monumenta ingenij posterorum memoriæ relinquatis. Ad hoc enim sublimi Ecclesiæ suæ specula sanctitatem vestram prouidentia superna constituit, quatinus per viam Sion ad æternæ Hierusalem gaudia festinantes, ab infestātium Babyloniorum incursionibus defendatis, omnesque viatores erraticos, ad viæ regiæ semitam, tota die & nocte non tacendo, reducere valeatis. Date igitur operam, o magnum nostri seculi decus, o clarum sidus mundo diuinitus ortum: ne creditus vobis thesaurus inutiliter lateat, sed magis magisque nummulariis erogatus, perque vestram industriā centuplicatus, nobis & vobis sublimem immortalitatis gradum acquirat. Scio me valde temerarium esse, quia taliter exhortari vos audeo, sed ignoscat mihi serenissima pietas, de qua multum præsumo. Nam quia, Pater amantissime, iactantiā omni studio declinatis, non mediocriter timeo, ne sorte quasi sub hac intentione nimium latere velitis. Prouidendum est, vir discretissime, ne dū laudari ab hominibus nimium fugitis, ea quibus a bono patrefamilias fidelis ille seruus Euangelicus plurimum laudari merebitur, omittatis. Considerate obsecro, quia si sancti Patres nostri huiusmodi occasiones inueniendo nihil olim scripsissent, sed quamlibet bonam vitam inerti silentio transegissent: proculdubio nec tantos Deo populos acquisissent, nec apud nos modo tam celebrem, dulcemque memoriam habuissent. Scribendo autem, & Deo placere meruerunt per duplicem fructum sanctæ prædicationis, & cunctis post se veniētibus exemplum præbuerunt piæ imitationis. Inde est quod tantum sui amorem fidelium cordibus impresserunt, dum in eis Deus loquens attenditur, & doctrina sancti Spiritus honoratur. Fit autem diuina gratia mirabiliter operante, vt dum charitatem Dei legentium vel audientium mentibus accendunt, ipsi etiam apud fideles Dei causa amoris eius amabiles & desiderantissimi existant: quodque pia iocunditate admirari possumus, iāpridem mortui in suis sermonibus viuant: & cum corporaliter non videantur, spiritualiter quotidie præsentiam suam nobis exhibeant. Verum quid facio ego, maiestati vestræ talia persuadendo, & quasi rem difficilem vel alienam a personæ vestræ officio, verborum superfluitatibus extollendo: cū scribendi studium speciali prærogatiua Cluniacenses Abbates a temporibus antiquis obtineāt? Nec certe sola auctoritate compelluntur vt scribant: sed & si non fecerint, sicut degeneres, multumque patriæ formæ dissimiles, necesse est erubescant. De quorum Patribus gloriosissimis, solus ille pro exemplo nobis sufficiat: qui & prima ciuitatis nostræ fundamenta locauit, primusque tantæ Reipublicæ princeps, primus tanti Cœnobij Pater, primus tantorum in Christo filiorum genitor & nutritor esse promeruit. Odonem dico beatissimum, vitæ sanctitate præcipuum, doctrina & miraculis gloriosum. Qui quoniam non solum apud nos: sed & per omnes pene Latinitatis ecclesias, maxime ob istiusmodi studia celeberrimus esse dignoscitur: cunctis successoribus suis huius officij gratiam iure hæreditario transmisisse, suoque principio quasi dedicasse videtur. Quod si quosdam eorum nihil penitus scripsisse obiicitis: excusatur Heimardus cum vtroque Hugone: quibus videlicet illa eruditionis perfectio defuit. Excusatur Maiolus, quia fortassis ad hoc vacuum tēpus non habuit. Vos autem quam excusationem affertis, qui si istis comparemini, solus inter eos linguam habetis? Orantem pro me beatitudinem vestram Deus misericors & omnipotens hic & in æternum custodiat: domine sancte, meritoque venerabilis & dilectissime Pater.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS, ABBATIS CLVNIACENSIS EPISTOLARVM LIBRI SEX. LIBER PRIMVS. EPISTOLA I. SVMMO ECCLESIÆ DEI PASTORI, & nostro speciali Patri Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, deuotissimæ humilitatis obsequium.	??	??	DOMINVS Burdegalensis Archiepiscopus inter cætera bona sua, quæ & ipse non ignoratis, multo erga vos feruēs amore, per partes nostras nuper trāsitū fecit: & de prosperis successibus vestris nos non minimum lætificauit. Et quoniam ob reformandam pacem Ecclesiæ Dei, totam vos operam impendere, omne studium adhibere, nullum laboris periculum renuere retulit: motus sum animo ad vobis scribendū, quia corpore non poteram ad collaborandum. Doleo quidem, & non parum, teste illo quem fallere non possum, contristor, quod sine me labores tantos hoc maxime tempore toleratis: sed fragilitas cerei vasculi mei tanta est, vt, sicut sæpe expertus sum, ad Italię soles prius pene cogatur liquescere, quam incipiat apparere. Vidistis ipse, qualiter hac de causa nuper apud Pisas & vobis inutilis, & mihi ipsi importabilis eram, vt nisi cito recedere festinassem, vitam simul & negocia terminassē. Ea sola & tota causa est, quæ me tandiu vobis absentem facit. Quæ si aut remoueri, aut temperari vtcunque posset: nihil me de reliquo a paternitatis vestræ vestigiis auellere, nulli casus filium a paterno latere abrumpere præualerent. Interim quod possum facio, & his litteris charitatiua præsumptione, & filiali deuotione admoneo, vt Ecclesiæ Dei onera, quæ nostris diebus non humana, sed diuina censura humeris vestris imposuit, viriliter subportetis: neque quantalibet laborum diuturnitate fatigemini. Quoniam qui in vobis solo spiritu suo vniuersam Ecclesiam vniuit, & totum pene orbem pedibus vestris subiecit: paucissimos, qui supersunt, inimicos subiiciet, & nomen Catholicum super omne nomen hæresum & schismatum, vt assolet, attollet. Vnde constanter, vt hactenus, vos habete, quoniam nunquam effectu frustrari potest ea oratio, qua Christus pro Petro orauit, vt non deficeret fides eius: sed potius ipse lapsos erigeret, trepidos confortaret, dubios confirmaret. Habetis cum tota Ecclesia vobis a Deo commissa, & me in membris Christi vltimum, vestramque pariter Cluniacum: qui quādiu fuerit spiritus in naribus nostris, ad obediendum, ad collaborandum, fortassis etiam ad commoriendum parati erimus. Nulla certe mutabilium rerum permutatio nos mutare, nulla varietas variare: nihil nos a Pastore, nihil a Petro, nihil a Christo, quæ omnia in te vno habemus, separare poterit. Sit vbicunque occurrerit habitatio vestra, manebit vbique vobiscum obedientia, & deuotio nostra: quoniam & secundum Poetam,	— Veios habitante Camillo,	Illic Roma fuit.	& Petrus in carcere, Clemens in exilio, Marcellus in catabulo, non minus quam Laterani Ecclesiæ præfuerunt, & oues Christi eis vt veris Pastoribus obedierunt. Recordamini Ecclesiam semper laboribus creuisse, passionibus multiplicatam esse, tolerantia cuncta resistentia euicisse. Adaugeat vobis spem perfectæ victoriæ, ipse iam elapsus numerus annorum: quia qui per septem annos feliciter contra Dei aduersarios dimicastis, in octaua resurrectionis, velut post deuictos inferos, Alleluya cantabitis: & Ecclesia quæ post Christum suum de torrente in via bibit, propterea exaltabit caput.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA II. Singulariter venerando & specialiter amplectendo domino & Patri suo Matthæo Albanensi Episcopo, F. Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem, quam promisit Deus diligentibus se.	??	??	Avdiens nuncios vestros, legens litteras vestras, agnoscens indeficientem erga nos amorem vestrum: erubesco quod nihil dignum tanto affectui compensare valeo, nihil tantæ charitati sufficiens retribuere me posse cognosco. Nihil plane, quia etsi vniuersa nostra vobis impenderem, nec sic digna rependerem. Vt enim Salomon ait in Canticis, Si dederit homo omnem substantiam domus suæ pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. Nihil est ergo quantum ad istud omne quod habeo: & ideo nihil in istis, meritis vestris condignum inuenio. Est tamen aliquid, quod non nihil esse videatur. Si charitate non ficta diligens diligatur: hoc certe tam magnum est, quam magna & ipsa charitas est. Hanc reuerentiæ vestræ, prout valeo, integro corde rependo: vnde iam aliquid vobis retribuisse confido. Statum nostrum, super quo sollicitam dilectionem vestram agnoui, a benigno Saluatore benigne atq. pacifice disponi nouerit, præter quod Hispania morte regis Aragonensis nouis motibus turbata, quibusdam Monasteriis nostris consimilem perturbationem minatur. Reliqua per fratres nostros Petrum & Beroardum domno Papæ vobisque nota fecimus. Sed quod eis festinantibus & nobis occupatis tunc mandare nequiuimus, nunc litteris præsentibus intimamus. Domnus Trecensis Episcopus, vt nostis, charissimus noster, paratus est, vt dicit, dare nobis in Ecclesia sua vnam præbendam, sicut Carnoti vel Aurelianis antiquitus datæ sunt: vt redditu illius multa, quam non ignoratis, Cluniacensium fratrum indigentia releuetur. Hoc si secundum Deum fieri potest, rogo vt per vos fiat. Sin autem, nec totum mundum lucrari, quolibet animæ periculo volo. Constantinus presbyter, Cluniacensis hostis, & antiqui schismatis auctor, cumulo malorum priorum etiam recens periurium adiecit: & die causandi cum Stephano in præsentia nostra suscepta, me inscio, sicut audiui, Pisas profectus est, vt solitis mendaciis curiæ nostræ iudicium subterfugiat. Super quo per vos domno Papæ intimari peto: ne presbytero nostro iudicium Ecclesiæ nostræ, a qua nil læsus est, subterfugere liceat. Nam si aliter fieret, & a tam vili persona tantam Ecclesiam deformari permitteret, plusquam ad pręsens dicere possim, Cluniacenses suos, quod tamen salua maiestatis eius reuerentia dictum sit, perturbaret. Abbas Bonęuallis, quæ iuxta Carnotum est, cum quampluribus honestis & sapientibus viris, vt asserit, Cluniacum venire disponit: si per consilium sapientiæ vestræ licentiam recedendi a domno Papa impetrare potuerit. Nostis enim causas, quibus irritatus diu a suis retineri non possit. Vnde & super hoc litteras sibi mitti precatur. De statu domni Papæ & vestro, quem prosperari tam pro communi vtilitate, quam pro vestra requie, auidissime desidero, mihi quod est, remandate: vt cognitis quæ circa vos sunt, aut congaudeam, aut collaborem.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA III. Venerabili & charissimo nostro domno Aimerico sedis apostolicæ Cardinali & Cancellario, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Doleo, & non parum contristor, quod sicut negociis nostris, & quorundam aliorum expediret, morari vobiscum aliquandiu in curia, corporis fragilitate & contrarij aeris qualitate prohibente, non possum. Sic natura mea vniuersa Italicæ regionis elementa simul & alimenta sibi nociua quam maxime sentit: vt illuc ire mortem, redire vitam arbitretur. Vnde frequentius in causis emergentibus, vices meas literis meis committo: vt per eas expleam quod per me non valeo. Rogo igitur sinceram erga me iam ab antiquo amicitiam vestram, vt in negocio præsenti (quod meum non nisi ex charitate est) ipsa magis quam ego charitas audiatur, & probatæ veritati magis quam mihi scribenti credatur. In partibus nostris, quod vos ex parte nosse existimo, sic rerum ordo mutatus, sic pax ecclesiastica inter plurimos perturbata est, vt corporis Christi mēbra contra se inuicem insurgant: & velut si digitus oculum eruere minetur, vel manus pedem abscindere tentet, ita se intestina discordia vastant, & non tam gladiis quam odiis, non tam percussoribus quam cupiditatibus insectantur. Et quod amplius peruersum est, minoribus maiores, subditis Prælati, Monachis Episcopi, sic infesti sunt: vt non sicut Pastores gregem pascere, sed sicut vere secundum Euangelium mercenarij, ad lanam tondendam, & lac emulgendum toto annisu intendere videantur. Hæc querela cum multorum monachorum aduersus multos Episcopos sit, Anianensis tamen Monasterij contra Biterrensem Episcopum nuper importabilem querelam accepimus. Quam si per singula explicare tētauero, nimius vel forte tædiosus apparebo. Ad quod vitandum, tacendi consilium assumpsi: pro vniuersis, quæ diffusius enumerare potuissem, breuiter deprecans, vt fratres illos ad vos venientes benigne audiatis, & exaudiatis: & vt spiritualis monasticæ religionis defensor, Anianense monasterium nobile, &, vt ipse vidi, religiosum, tam pro salute animæ vestræ, quam quia sub tutione Apostolica ab antiquo constitutum est, a tantis oppressionibus eruatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IV. Totius reuerentiæ & dignitatis viro, vere sacerdoti Dei, Hugoni Rothomagensium Archiepiscopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, sanctorum sacerdotum honorem & gloriam.	??	??	Mandauit nobis reuerenda charitas vestra in fine literarum suarum, quatinus esse charissimi fratris & filij vestri Guillelmi rescriberemus vobis. Nos autem in vltimo quasi de re contemptibili eius mentionem facere refugientes, in primis vt dignum est eum ponimus, quem nequaquam in superno ordine nouissimū locum iam tenere speramus. Delatus sancto desirio suo, & laudabili studio vestro, ad pauperis Martini diuersorium, dici non potest quo gaudio exultauerit, quantas Deo gratias egerit: quod post tam longos terrarum circuitus, ad patris sinum filius, ad nutritoris gremium alumnus redisset, atque in eius manibus extremum se fundere spiritum speraret. Hoc gaudio cum venimus, exultantem inuenimus. Adaucta est ei tanta de aduentu nostro lætitia, vt iam pene totius incommodi oblitus, seipsum vix caperet: & nisi lectus, quo decumbere cogebatur, ægrum proderet, vultus & gestuum alacritas sanissimum indicaret. Visitatum se a Deo, datum sibi esse supra quam petiisset, aut intelligeret: ad se venientibus, & singulis & omnibus fatebatur. Nihil sibi iam deesse, securum se misericordiam Domini præstolari; vocationem suam non iam timere, sed optare, assidue protestabatur. Quotidiana a nobis visitatione frequentatus, peccata confiteri, Deo gratias agere, fratrum se orationibus commendare non cessabat. In huiusmodi studiis constitutum, cum eum paulatim viribus extenuari, ac magis magisque debilitari cerneremus: a domno Vizeliacensi Abbate eum inungi, ac sacri corporis viatico refici fecimus. Deinde Saluatoris adueniente natiuitate, post auditam Missam sancta rursus communione confortatus, ad diem vsque sancti Ioannis Euangelistæ sensim corpore deficiendo peruenit. Qua die cum post Vesperas more solito ad eum visitationis gratia cum fratribus venissem, valdeque aggrauatum vidissem: sumpto ab Ecclesia Dominico corpore, manibus eum propriis cœlesti pane cibaui. Post paululum, loqui cessauit. In quo silētio a media nocte inchoato per totam sequentem diem perdurans, vespertina hora nil iam terrenum sentiens, loqui omnibus nobis admirantibus cum quanto poterat clamore huiusmodi verba cœpit. Domine miserere, chare Domine miserere, Domine misericordiam: &, vt nobis videbatur, aliquando, Martine domine miserere. In hac diutina & non interpolata misericordiæ inuocatione, die sanctorum Innocentium, innocens anima nobis omnibus astantibus & orantibus miserias mundi excessit: &, vt dignum est credere, ad misericordiam, quam deuote toties flagitauerat, peruenit. Cuius corpus in claustro infirmariæ ante Capellam beatæ Matris misericordiæ a nobis honorifice, vt decebat, sepultum, gloriam resurrectionis inde per Dei gratiam suscitandum, expectat: & interim pro requie spiritus, sui repræsentatione ad intercedendum quoslibet transeuntes inuitat. Ad vltimum notum vobis facio Clericum, quem in obsequium beato huic fratri vestro dedistis, iniunctum officium ita fideliter & deuote implesse, &, licet alieno seruitio, nostram intantum gratiam adquisisse: vt & si omnes ei defuerint, nos deinceps nullatenus possimus deesse. Pro quo sanctitatem vestram rogamus, vt eam fidem experiatur a viuis, quam studuit seruare defunctis. Scripsit super eo paternitati vestræ beatus ille in extremis agens: cuius vltimis precibus & quasi testamentariis literis aliquid negare, non dico vestrum, sed nec aliquorum bonorum est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA V. Venerabili, & in Christi charitate totis animi visceribus suscipiendo, Domino Atoni Trecensi Episcopo, Frater Petrus humilis Abbas Cluniacensium, salutis & dilectionis plenitudinem.	??	??	Vnde incipiam nescio. Vnde exordium faciam prorsus ignoro. Serenam diem tenebrosa nubila contexerunt, nitentes solis radios caliginosi aeris fumositas obduxit, meridianus fulgor teterrimarum repente vmbrarum faciem induit. Rerum natura mutata est, oriens in occasum conuersus est, ignis præualidus subito extinctus est, funis argenteus ruptus est, amicus ab amico disiunctus est. O amicitia res inter mortales admodum preciosa, sed quanto carior, tanto rarior, quo abisti? Quo terras perosa secessisti? Vt quid miseros homines, animorum firma coniunctio, reliquisti? Cur absentia tua cuncta deserta fecisti: Fortassis vt de columba illa antiqua legitur, non inueniens vbi pes tuus requiesceret, ad arcam redisti: & ab architecto Noe suscepta, diluuij pericula effugisti. Vere inquam tu columba æternæ pacis amica, felle carens, nihilque nisi diligere sciens, vndas tumultuum, fluctusque discordiarum vniuersam terram obtinentes, horruisti: nullumque in imis requiei locum inueniens, festino reditu ad superos reuolasti. Tu Noe mundi fabricatoris manu recepta, cœlorum intima penetrasti, & extima cuncta discessu tuo in inuicem commouisti. Inde conspirantia in mutuum interitum terrena omnia cerno, inde regna in se consurrexisse conspicio: inde totam mundani corporis molem compagibus dissolutis labefactari passim ac diffluere video. Inde est quod nec proximus proximo, nec amicus amico, nec frater fratri, nec patri filius fidem seruat: inde quod omnium necessitudinum iura violantur, inde quod sanguis vniuersarum superficiem iam tinxit terrarum. Sed quid ego de his, quæ extra sunt, conqueror? Quid remota defleo? Quid aliena deploro? Vbi domestica turbantur, quid externa curantur? Qui mihi ipsi conuenire nequeo, cui pacem seruabo? Si mihi nequam, cui bonus ero? Sed quorsum ista? Te, te inquam, respiciunt, olim vnanimis amice, aliquando charissime, & iuxta Flaccum, non quidem nunc, sed quondam animæ dimidium meæ. Queror itaque me a te impie dimidiatum, non integrum remansisse: queror, quod indissolubile putabam, charitatis te vinculum dirupisse: queror pactum fœderis, in quod mecū iuraueras, temerasse. Forte me tecum austerius iusto agere respondebis. At ego longe remissius quam debeam, quamque tua in me peccata meruerint, me loqui profiteor. Quod si quæris quæ illa sint, & iam dixi, & adhuc replico: in vno te omnium malorum reum factum esse, Apostolo teste, qui ait. Qui totam legem obseruauerit, ossendat autem in vno, factus est omnium reus. Hoc vnum charitatem esse, nemo qui dubitat. In hoc vno offendisti, quando nil te lædentem, fidem seruantem, sibique a te seruari credentem amicum deseruisti. Sed dices forsitan. Nihil horum quæ obiicis agnosco, fidem teneo, charitatem conseruo. Esto, fidem tenes, charitatem conseruas. Probatio dilectionis, exhibitio est operis. Si ignis est, calet. Si calet, non diu flammas continet. Si diu continuerit, mox ignis esse cessabit. Solebant a partibus vestris ad nos frequentes venire legati, nuncij nuncios præuenire, sequentibus epistolis primæ anticipari, a Trecis vsque Cluniacum strata publica euntibus ac redeuntibus continuari. At nunc inuia facta sunt omnia, impenetrabiles Riphæi montes interpositi, innauigabile Indorum pelagus effusum, & quod astringit Scyticum glaciali frigore pontum, accessum prohibent: nouum linguæ silentium, manibus ocium, & dictandi imperitia, & scriptorum inopia indixit. Nusquam in arundinetis calami, nusquam in auibus pennæ, nusquam in quadrupedibus pelles. Hæc quia desunt vniuersa, magnus ille tui erga amicum amoris affectus indicari non potest. Nunc igitur quia expectaui, & non sunt locuti, auscultaui & non fuit qui responderet: prior, in verba prorumpo, quoniam etiam infido fidelis esse cupio. Euigila ergo saltem excitatus, reuertere vel reuocatus, loquere vel interrogatus. Rescribe, non in corde & corde loquens, sed simplici corde quod est, non quod non est, confitens, si amor ille a superno amore deriuatus, quo pariter ad beatam vitam aspirare olim cœpimus, adhuc permanet: vt si eum in suo statu manere cognouero, simul gaudeamus: si imminutum sensero, ad reintegrandum eundem simul etiam laboremus. Quod si me aliquo insusurrante hanc mutuam, quæ in nobis esse debet, læsisse charitatem suspicaris: paratus sum aut næuum diluere, aut quantacumque a te iniecta mihi verbera fuerint, æquo animo tolerare. Si audacius quam debui sorte loquutus sum, oro des veniam: quoniam non ex superbiæ inflatione, sed ex amoris præsumptione ista protuli. Nec vt Abbas Episcopo: sed vt verus in Deo amicus vero, vt arbitror, scripsi amico.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VI. Venerabili domino & charissimo patri Atoni Trecensium Pontifici, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Sanctorum Pontificum gloria & honore coronari.	??	??	Spes mutui colloquij, & expectatio diu desideratæ vestræ confabulationis, quam in proximo me adepturum confido, animum post literarum vestrarum lectionem in verba prorumpere volentem compescuit, aggerem rationum iam comportatum dispersit, fontis venam iamiamque profluere nitentem, velut obice indito, obturauit. Nam vane me laborem impendere, tempus insumere reputaui, si quod pectoris tui sacrario familiari collocutione communicare possem, literario opere notum facere maluissem. Quod nisi mentis meæ conatibus obuiaret, dicerem forsitan myrrhæ & aloes, vt verbis vestris vtar, plusquam libras centum non frustra me misisse. Sicut enim talibus remediis amato ne putrescat subuenitur corpori: sic ego languescenti, ne paulatim disflueret, paraui subuenire amori. Sed & si amor incorruptus myrrha mea & aloe non eguit: deuoti tamen cordis obsequium contemni non debuit. Licet enim de Domini corpore Psalmus Deo dicat, Non dabis sanctum tuum videre corruptionem, & hoc diuina virtute, non aromatica factum fuisse nemo sapiens dubitet: tamen Ioseph & Nicodemus, qui talibus vnguentis Dominum inunxerunt, fructum deuotionis suæ apud eum minime perdiderunt. Ita & ego vnguentis quidem meis, & si nihil inuiolato amori contulit: ea tamen exhibendo affectus mei deuotionem ostendi. Nec incongrue, qui mel & fauum dulcium sermonum, vt Epistola vestra testatur, mittere solebam: nunc austeriorum verborum myrrham & absinthium misi, quia & de Sponsa in Canticis dictum legi. Fauus distillans labia tua, mel & lac sub lingua tua. Et de Sponso. Labia eius distillantia myrrham primam. Labia ergo non semper mel, sed aliquando etiam myrrham distillant: quia loquentes pro rerum qualitatibus quandoque dulcia, quandoque mordentia verba dispensant. Exinde delectabile totius Epistolæ vestræ iter iocundo animo ac pede libero incedebam: cum subito in funem argenteum offendi, eoque gressibus implicatis pene corrui, & nisi ab amico, non a doloso quolibet extentum intellexissem, exclamare volui. Et funes extenderunt in laqueum: iuxta iter, scandalum posuerunt mihi. Putastis enim, quando dixi, funis argenteus ruptus est, me pecuniam cogitasse: & quia a dando manus vestra cessasset, ruptum funem dixisse. Sed quamodo de verbis meis talis vobis innasci potuerit intellectus, quo modo tam synceri animi mei dicta opinio vestra tam praue potuerit interpretari, non satis mirari sufficio. Pene, pene, vt dignum esset, aduersus amicum stomachando dicerem, nisi excedere formidarem. Vbi est thesaurus tuus, ibi est cor tuum. Non ego, non ego talis, etsi multum inutilis, non ego inquam talis, qui deseruiam mammonæ: non ego amicus pecunia redemptus, non ego de illis qui tamdiu diligunt quandiu accipiunt, qui auaritiam magis quam iustitiam colunt, qui amicitiam propter pecuniam conseruant. Non sunt, non sunt tales amicorum nomine honorandi, sed cupidorum ignominia detestandi. Absit, absit a me talium consortium, quos non tantum diuina sapientia, sed etiam mundana prudentia execratur. In tales Poeta ironice inuehitur: dicens.	O ciues, ciues quærenda pecunia primum est,	Virtus post nummos.	Et alibi non iam deridens, sed quod verum est, pronuncians, ait.	Vilius est argentum auro, virtutibus aurum.	Gratis venerandam paternitatem vestram & semper dilexi, & in æternum Christi charitate donante diligam: quia secundum Apostolum, Non quæro quæ vestra sunt, sed vos. Vos, inquam, quæro, de vobis non de pecunia peritura in sempiternum gaudere concupisco, gaudio illo quod, iuxta Domini sententiam, nemo tollat a nobis. Quod dum sumus in corpore, dum vacat nobis, dum est tempus acceptabile, dum sunt dies salutis, prouidere satagamus. Antequam, vt Salomon ait, rumpatur funis argenteus, & recurrat vitta aurea, & conteratur hydria super fontem: & spiritus reuertatur ad Deum qui fecit illum. Ecce quid in fune argenteo intellexi, non scilicet ligamen aliquod, vel metallum, sed præclarum charitatis vinculum quo anima Ionathæ alligata est animæ Dauid: & de quo Apostolus. Ante omnia, inquit, mutuam in vobismetipsis charitatem continuam habentes: quod est vinculum perfectionis. Sed quia iam proposita breuitas, & proximum, vt iam dixi, colloquium finire verba præcipiunt: reprimendus est stilus, vt quod hic minus scribitur, ibi latius disseratur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VII. Venerabili Domino & vnanimi nostro Atoni Trecensi Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, quod sibi.	??	??	Gaudeo & immodice gratulor, non ita me a mente vestra excidisse, vt suspicabar. Putabam etenim diutino illo ac monstruoso silentio vestro me posthabitum, & facili mobilitate vestri animi statum a pristinæ charitatis stabilitate mutatum. Sed cum nuper missa reuerentiæ vestræ amicabilium querelarū Epistola rescriptum expectarem, vt secundum eius tenorem de cordis vestri dubio iudicarem, præuenit illum non omnino sopita dilectio: seque adhuc spirare paucis quidem sermonibus, sed magnis affectibus indicauit. Quod me, vt dixi, valde lætificatum, & velut ex quadam desperatione in spem reductum, ad rescribendum super his quæ scripsistis breuiter animauit. Mandastis siquidem vt charissimum filium nostrum Petrum a cura Gajensis monasterij absoluerem: & eum alio ad Deo seruiendum dirigerem. Nos vero quoniam magis ex ipsius vos corde quam ex vestro locutum, ipsis etiam literis indicantibus, cognoscimus, atque ipsius non vestræ voluntati scribendo satisfecisse: vestræ potius voluntati, quam literis obtemperare decreuimus. Remittimus ergo eum dilectæ paternitati vestræ, quatinus eum non vt annuum, sed vt perpetuum: nec vt tantum viuum, sed, vt etiam scripsistis, mortuum Priorem in æternum possideatis. Sic ergo eum commendatum habete, vt nec eum redisse, nec nos eum remisisse pœniteat. Quando ad partes Aquitanicas iuimus, per vos iter agere proposuimus: sed propositum nostrum itineris acceleratione, ac temporis breuitate intermittere coacti sumus. Sed præeūte misericordia Dei quod tunc non potuimus, in proximo implere curabimus: nec prius parietes domesticos reuisemus, quam de mutua in Domino præsentia gaudeamus. Expectabitis ergo alium adhuc nuncium nostrum, per quem certum ad vos mandemus aduentum nostrum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VIII. Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Stephano presbytero iurisperito, Salutem.	??	??	Longam Epistolam fecisti, sed non bene in ea, cum Iurisperitus appelleris, Rethoricam conseruasti. Quod si ignoranter, indulgendum: si scienter, contumaciæ imputandum. Placandum, non exasperandum iudicem in oratione, artis regulæ præcipiunt. At contra, literæ, quas misisti, improperia sonant, contumelias redolent, minas spirant. Tali suadela, nihil vnquam nisi ab inuitis impetratum est. Precibus, non minis, obsequiis, non contumeliis, solet quod petitur impetrari. Nihil igitur a nobis tali remedio te consequuturum speres. Insipide enim & indocte perorasti, dum eum, quem placare etiam commotum debueras, beneuolum ante & beneficum irritasti. Accede ergo magis ad contra nos insurgentes, & aduersum nos te non minimis, sicut scripsisti, præmiis inuitantes, nec perdas promissum ab aliis lucrum: a nobis nos recepturus nisi quod literæ promeruerunt, & iustitia dictauerit responsum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IX. Dilecto filio suo magistro Petro, Frater Petrus humilis Abbas Cluniacensium, oculum videntem, & aurem obedientem.	??	??	Laboranti tibi, fili dilectissime, in secularis literaturæ scientia, & graui humanorum studiorum fasce onustato misertus: cum nullam labori mercedem, nullum oneri tuo leuamen videam, te tempus inaniter consumere ingemisco. Si enim vere philosophanti hic solus & certus finis est, vbinam vera beatitudo consistat agnoscere, & agnitam adipisci, vt ea adepta de misero possit esse beatus, nec beatitudo valeat dici, cui boni aliquid deest, summum autem bonum beata æternitas est: quis dicere audeat eum philosophari, qui vniuersis laboribus suis non ad æternam beatudinem, sed ad æternam miseriam tendit? Sudauerunt in huius beatudinis inquisitione antiquorum ingenia, & quod altissime reconditum latebat, velut de occultis terræ visceribus multo conatu eruere contenderunt. Hinc artium adinuentiones, hinc multiplices argumentationum perplexiones, hinc sectarum in inuicem compugnantium infinitæ dissensiones: quarum aliæ in corporum voluptatibus, aliæ in animi virtutibus beatudinem constituebant: aliæ supra hominem quærendam esse censebant, aliæ aliud asserentes omnibus contraibant. Hos errare, & quod in supernis celabatur, in imis quærere, & mendacij confusione mortales in terris falli, Veritas de cœlis intuens, eorum miseriæ condolens, de terra orta est: & vt a talibus videri posset, similitudine carnis peccati assumpta, his & similibus malis laborantibus clamauit, dicens, Venite ad me omnes qui laboratis, & onerati estis: & ego vos reficiam. Tollite iugum meum super vos. Et quia eos profunda veritatis ignorantia teneri vidit, magisterij voce assumpta subiunxit. Discite a me, quia mitis sum & humilis corde, & inuenietis requiem animabus vestris. Et cum in montem conscendislet, aperte non tantum vbi vera beatitudo inuenienda esset, sed etiam qualiter ad eam perueniendum esset, edocuit: & omnium beatitudinem inuestigantium curiositatem compescuit, dicens. Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cœlorum. Ecce sine Platonicis meditationibus, sine Academicarum disputationibus, sine Aristotelicis laqueis, sine Philosophorum doctrinis, inuentus est locus & via beatudinis. Sileat ergo humana præsumptio, audito diuino magisterio. Conticescat falsitas, quia docet Veritas. Deserat docentis cathedram homo, quoniam ad docendum residet Deus homo. Beati, ait, pauperes spiritu: quoniam ipsorum est regnum cœlorum. Quid igitur, charissime, scholas oberras? quid & doceris & docere conaris? Quid per milia verborum, quid per multos labores inquiris, quod simplici sermone, quod paruo labore, si volueris, assequi poteris? Quid inani studio cum Comœdis recitas, cum Tragœdis deploras, cum Metricis ludis, cum Poetis fallis, cum Philosophis salleris? Quid iam non philosophiæ, sed quod pace tua dictum sit, tantam stultitiæ operam impendis? Stultitiæ, inquam. Nam & hoc veri Philosophi dictum est. Nonne stultam fecit Deus sapientiam mundi? Curre ergo, fili mi, ad propositam tibi a cœlesti Magistro, totius philosophiæ vnicum fructum, regni cœlorum beatudinem: quam adipisci non poteris, nisi per veram spiritus paupertatem. Verus enim, vt supra dixi, Magister totius mundi scholæ præsidens, & cathedras falsa docentium euertens, pauperem spiritu dixit esse beatum, quoniam ei esset summa beatitudo reposita, hoc est regnum cœlorum. Aggredere viam paupertatis, qua itur ad beatitudinem regni cœlestis. Viam, inquam, aggredere paupertatis, non tantum corporeæ, quantum spiritualis: non tantum rerum, quantum humilitatis: non tantum carnis, quantum mentis. Eris tunc verus Philosophus Christi, cum in te stultam fecerit ipse sapientiam mundi. Nam si secundum eundem Apostolum volueris esse sapiens, stultus esto vt sis sapiens, neque te Logicæ garrulitatem, Physicæ curiositatem, vel aliud quidlibet scire glorieris, nisi Christum Iesum, & hunc crucifixum. Quia si ipso donante esse merueris: erit de te gaudium Angelis Dei: qui gaudent super vno peccatore pœnitentiam agente: erit & sanctis hominibus multa lætitia, quia dum gaudet vnum membrum, congaudent omnia membra. Erit & mihi super omnia iocunditas, qui te quasi vnicum filium suscipiam, lacte pietatis alam, gremio amoris confouebo, inter Christi paruulos educabo, inter tyronum multitudinem armis cœlestibus armabo, & ad spiritualem militiam quantum licuerit animabo, tecumque pariter contra hostem pugnabo. Aderit supernum auxilium, vt in castris cœlestibus pariter militantes hostem vincamus, vincentes coronemur: & veraciter philosophantes, ad philosophiæ debitum finem, beatam æternitatem scilicet, pertingamus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA X. Præcordiali filio, Magistro Petro, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, amorem veræ sapientiæ.	??	??	Si verborum multitudine, quod de te cupio, assequi me posse sperarem: multis chartulas verbis implere satagerem. Sed quia regnum Dei, ad quod te inuito, non est in sermone, sed in virtute, virtus tibi diuina est inuocanda, virtus animi exerenda: vt quælibet tibi ad salutem obstantia forti annisu animi exuperes, & non per latam & spatiosam viam, quæ ducit ad mortem; sed per angustam, quæ ducit ad vitam, tibi esse gradiendum agnoscas. Quæ arcta incipienti, paulatim proficiēti dilatabitur, vt timori amore succedente, quod modo forte desperas fieri posse, te magis animo, quam voce cantantem audiam. Viam mandatorum tuorum cucurri: cum dilatasti cor meum. Viriliter ergo age, & confortetur cor tuum: nec mollescat oblectatione rerum cito periturarum, cui promittitur omnimoda iocunditas æternorum. Hoc interim commonitorium, fili mi, multum in Christo charissime, tecum habe: & me non frustra hæc monuisse, quam cito veniendo ostende.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XI. Summo pontifici, & nostro speciali Patri, Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem & obedientiam.	??	??	Svperfluum quidem est, Patrem pro filiis, Pastorem pro ouibus, Petrum pro Ecclesia deprecari. Sed quoniam sæpe ab aliis libenter animus audit, quæ etiam per se facere concupiscit, atque ad ea quæ iam facere delectatur quandoque magis aliorum suggestionibus prouocatur: idcirco ego sublimitatis vestræ, etsi humilis, tamen deuotus filius, pro Aurelianensi Ecclesia paternam pietatem conuenio. Rogo, vt amore Crucis Christi, cuius nomine & vexillo eadem Ecclesia singulariter gloriatur, eius calamitatibus subuenire dignemini: vt quæ passionibus Christi per patientiam secundum Apostolum communicans, duris, & diutinis tribulationibus satigatur, vestra pia iam tandem prouisione releuetur. Videtur insuper hoc iam superna dispositio velle, quæ corda cleri & populi exitiabiliter, vt nostis, hactenus diuisi, vt audiuimus, sic insperata commutatione vniuit: vt nec in tanta multitudine reperiatur, qui non integro corde domni Heliæ venerabilis Abbatis sancti Sulpitij, viri equidē religiosi, prudentis & literati electionem voluerit, laudauerit, cōfirmauerit. Quoniā igitur longus esse refugio, consulo pariter & deprecor, vt tātis tantæ Ecclesiæ infortuniis finem celerem imponatis: & quod a Deo factum videtur, vos Dei Vicarius in isto confirmetis. Sentiant, si placet, sibi apud vos prodesse preces humilitatis meæ, & locum quem apud gratiam vestram me habere suspicantur, vtrum sic se habeat, laudandi operis effectu monstrate.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XII. Venerabili & dilecto nostro, domno Guillelmo Ebredunensi Archiepiscopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem.	??	??	Si querela locum inter amicos habere posset: non satis conqueri possem de amico, a quo non dico munus aliquod maximum, sed ipsum mihi colloquium, ipsa est visio denegata. Quia si hæc merces amicitiæ est, ferendum patienter est. Aut si forte monachalis humilitas sublimitati Pontificali viluit, non secundum gradus diuersos mirum est: sed secundum amicitiæ priuilegium magnum miraculū est. Neque enim vetus amor honorum sentit vicissitudinem: qui in omni casuum permutatione, integram semper nouit amico seruare fidem. Igitur si huic nostræ querimoniæ, vobis honestum, nobis vtilem vultis finem imponere, quod prius neglexistis, nunc saltem implere curate. Venite ergo ad nos cum præsenti nuncio, vt per istum expietis quicquid ante deliquistis: & quem verbis promisistis, re amicum ostendatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIII. Clarissimo Fratri Odoni, Frater Petrus Humilis Cluniacensium Abbas, Salutem.	??	??	Deo gratias. Desiderium pauperum exaudiuit Dominus: præparationem cordis eorum audiuit auris eius. Optaueram diu, & multum optaueram, qualibet occasione sumpta charitati tuæ, mi dilectissime, scribere: vt affectus meus, qui se tibi, locorum remotione prohibente, manifestare viua voce non poterat, literarum saltem mortuis figuris insinuaret. Sed duro Ægyptiorum imperio vrgente, qui manus meas magis in cophino seruire, quam scribendi studio vacare docuerunt, qui luteis operibus eas inquinari, non Dei sacrificiis mundari, hucusque coegerunt: non potui quod volui, eaque de causa hactenus conticui. Vnde ei nihil dicere per multum tempus coactus sum, cui si semper loquerer, mutus tamen mihi viderer. Ea est causa, quod non, vt scribit eruditio tua, aliis alia accipientibus, tu solus a me reportasti silentium: quia omnibus verbis & schedulis cariorem tibi seruaui affectum. Qui quoniam diu tacuit, non incuria, vt dictum est, sed violentia fuit. Sed sufflauit vis spiritus tui emortuos cineres pectoris mei, & ignes diu consopitos afflatu suo recalescere fecit: dum desideratam dilecti Epistolam desideranti, sed non suspicanti transmisit. Accensus est, ea perlecta, animus meus, & subito in inuisibiles flammas excusso torpore exarsit: quas quidem vtcumque concipere, sed quas nullis indiciis ad plenum valeam explicare. Irruerat forte eo tempore, quo literas illas accepi, grando negotiorum: & exactores mei acrius solito debita reposcebant, itaque variis expostulationibus vrgebant, vt totum me sibi suo arbitrio vendicantes, nihil mihi de ipso reliquisse viderentur. Cumque in his constitutus, dilectionis tuæ, vt dixi, literas suscepissem: dubius fateor hæsi, & vtrum tibi respondere, an exactoribus primo deberem satisfacere, quadam aliquandiu incertitudine fluctuaui. Vicit ad vltimum ratio, & nulli ne magis quam tibi charitatis debito debitorem consulta protinus indicauit. Adiuncta est rationi Apostolica vox: & qualiter debitoribus reddere debita debeamus, ostendit. Quæ licet, cui tributum tributum, cui vectigal vectigal, cui honorem honorem, reddi præcipiat: cum tamen dicit, Nemini quicquam debeatis, nisi vt inuicem diligatis: docet omnibus debitis præponderare debitum charitatis. Quia si præponderat, primo soluendum esse declarat. Primo igitur tibi respondere, primo maius debitum soluere: primo scribenti charitari morem me gerere oportebat. Sed quid dicam? quid loquar? Cupio respondere literis tuis, & ecce miro modo agitur: quia inde me ad loquendum prouocant, inde magis mihi silentium important. Nam quoties, frater charissime, eas lego, toties beatæ animæ tuæ faciem velut in clarissimo speculo intueor: & quid animi in transeuntibus, quid studij in æternis geras, omni clarius luce conspicio. Video te, velut de sublimi specula Sion, quid in inferioribus Hierico geratur despicere: & mundana omnia fastidientem, de crasso, ac fumoso nostro aere in auras ætheris liberas euasisse. Cerno non quidem completum, sed iam iamque complendum esse in te, quod Apostolus ait. Nescitis quoniam Angelos iudicabimus? quantomagis secularia? Et item. Sancti de hoc mundo iudicabunt. Quoniam his tantum merito de mundo iudicare datum est, qui extra mundum sunt, qui pedem de eius muscipula subduxerunt; qui gratulando cantare possunt cum Propheta, Laqueus contritus est, & nos liberati sumus. De quibus Saluator, De mundo non sunt, inquit, sicut & ego non sum de mundo. Quid plane aliud de te innuunt literæ illæ? Quid illusores, & illudentes? Quid illiterati pessimi, & literati peiores? Quid bestia de abysso ascendens? Quid tota series literarum aliud indicat, quam te ea quæ sursum sunt sapere, non quæ super terram? At ego adhuc super flumina Babylonis sedens, & flens, qui in salicibus infructuosis suspendi organa: quomodo cantabo Canticum Domini in terra aliena? Illud in te, charissime, hoc in me dum intueor, perpendo, considero: verba, vt dixi, adimit, silentium indicit. Nec de aliis iudicare audeo, quia non cum iudicibus solium sustineo: sed cum reis supplicium formido. Nec illam in alios ferre sententiam volo, quam ipse euadere quæro, ne sim de illis, de quibus Apostolus: in quo (ait) alium iudicas, teipsum condemnas. Sed tu, mi dilectissime, qui non, vt illi de quibus scribis, praui illusores sibi ipsis, sed mundo & eius Principi, velut aui illusisti, qui bestiam de abysso ascendentem euasisti, qui eius dentes orbem conterentes contriuisti, colla conculcasti, cornua confregisti: tu (inquam) libere de his loqui, tu secure disputare, tu subtiliter inuestigare, inuestigata inuenire, & inuenta poteris diffinire. In te igitur quæ in me transfudisti, refundo, vice mea te fungi præcipio, stylum quem occupato ingerebas, ocioso remitto: quoniam rectius latices a largissimis fontibus, quam ab exustis rupibus expectantur, melius syderum sulgorem incolumes, quam lippientes oculi contemplatur: longe similius intuentium species in aqua pacata, quam turbata formatur. Aperi ergo labia, repleatur os tuum laude, & dic quæ mihi dicenda proponebas: vt quia amore quietis & silentij spiritualis Liæ fructum ex te ad præsens perdimus, Rachelis in te singulari pulchritudine oblectemur. Debet is labor valde tibi esse iocundus, nec a tā fructuoso opere aliquatenus corpus cessare: vt dum mens diuina meditando, manus scribendo, oculi legendo, lingua loquendo, totus homo interior, atque exterior cooperando laborat, holocaustum medullatum Deo offeras: vt qui te totum sæculo subduxisti, integrum te sacrificium Deo impendas. Memento & amicorum in his beatis laboribus, & maxime in sacris orationibus: quia non debent frustrari oratione pia, qui tibi iunguntur dilectione sancta.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIV. Dilecto Fratri Theotardo, Frater Petrus Humilis Cluniacensium Abbas, Salutem.	??	??	Qvid est? vt voce Iudæorum vtar, quousque animam nostram tollis? quandiu renitētem trahis? quousque me tenaci cathena circūagis? O quam graue dilectionis vinculum, a quo nec reus soluitur, nec innocēs expeditur! Fortius hoc omni ære, grauius omni pondere: quia fortis est vt mors dilectio: dura sicut infernus æmulatio. Hac cōpede vinctus teneor, hoc pondere pressus aggrauor: hac cathena quocumque pergo, vincior. Fert ista animus nunquam tui immemor, & cum semper regiones regionibus, prouincias prouinciis cōmutet: te solum nunquam mutare, nunquam a se repellere valet. Quare hoc? Nunquid a te ducatus? nunquid regna? nunquid mūdi gloriam? nunquid montes, vt dicitur, aureos præstolatur? Non hoc, charissime, non hoc: non hoc certe a te amicus animus expectat. Quid igitur? Nosti ipse. Quid loquēdo fatigarer? tibi te ipsum remitto. Tu esto inuentor, iudex & cognitor horum. Et vt aliquid dicam, precare illum pro me, quem pro posse veneror, & diligo in te. Quem licet meditetur mens mea, licet loquatur lingua mea: longe tamen ab eo deuiat vita mea. Redde ergo vicem amico, vt qui nec inter seruos laboris tui obliuiscitur, insuaui, quod multo facile est, requie tua, constanti semper memoria teneatur. Hæc breuiter scripto præmisi, dicturus ipse, Deo volenti, in proximo, quæ prætermisi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XV. Venerabili & Charissimæ sorori nostræ, domnæ Adelæ, Frater Petrus humilis Abbas Cluniacensium, Salutem, & omnem a Domino benedictionem.	??	??	Qvoniā de obitu semper dilecti nostri Domini regis Anglorū, nihil adhuc dilectioni vestræ mandauimus: causa hæc fuit, quoniam & multus mœror, quo nondum nos expedire possumus, hoc prohibuit, & tantæ calamitatis nos primos relatores esse, non immerito piguit. Verum, quia si quid scimus, vos scire placuit: noueritis nihil nos aliud adhuc noscere potuisse, quam per octo dies in quadam villa iuxta Rothomagum, lecto eum decubuisse, domnum Rothomagensem Archiepiscopum ei assidue adhęsisse, munitum ab eo omnibus Ecclesiasticis sacramentis, in optima pœnitentia, & fideli confessione quarto Nonas Decembris de sæculo migrasse. Corpus eius, sicut disposuerat, Rothomagū delatum, & inde a Rotberto Comite filio suo apud Radingas tumulandum, Angliam versus deportatum est. Normania tota ciuilibus, & externis iam bellis fremit. De statu regni transmarini, nihil adhuc certi audiuimus. Nam qui nobis hæc retulerunt, citissime a Normannia aufugerunt. Misimus tamen iam cursores duos, vnum domno Rothomagensi, alium domno Wintoniensi: qui festinanter quicquid de eis, & ab eis cognouerint, nobis in proximo renuncient. Pro regis defuncti æterna salute tanta constituimus, quanta nunquam Cluniaci pro alio constituta sunt. Quid vos pro eo agere debeatis: superfluum est, vt nobis videtur, mandare.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVI. Charissimo in Christo fratri & germano Pontio Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem, quam sibi.	??	??	Conquereris me tui oblitum, germanitatis immemorem, nihil tibi ex multo tempore iam scripsisse: & maiestatem meam humilitatem tuam contemptui habuisse. At ego silentij mei ita iustissimas causas reputo, vt vix culpam effugiam, si vel nunc loqui tentauero. Vt enim taceam, quæ optime nosti, mundi tumultus, rerum occupationes, causarum implicationes, quibus me cathenis sæpe constrictum vidisti & gemuisti, quæ satis a scribendo excusare me possunt: illud modo tantum in lite versetur, quod frater ex Deo, quod germanus ex carne, quod intimus ex affectu, a me vt persuga recessisti, vt dolosus euasisti, vt fur matutinus, ne dicam nocturnus, me contempto, inuiso, insalutato fugisti. Fuerat cohabitatio tua mecum fere decennalis: quo toto tēpore, quanta inter nos de diuinis collata, quam feruens de spiritualibus sermo, quam frequens de præsentium contemptu collatio, qualis de æternorum appetitu cohortatio fuerit, & ipse nosti, & ego non in toto oblitus sum. Efferbuerat inter nos eo ardore feruor charitatis, vt qui te solo impulsu naturæ œperam diligere: iam non te nossem nisi ex Deo, & in Deo amare. Erat mihi ad te recursus ab humanis, & a marinis fluctibus, in te velut in portu tutissimo quiescebam: & ruinam mundi assidue minitantem, quasi hostis mei interitum prophetantem, lætus audiebam. Miserias tam meas, quam aliorum deplorantem, &, Parce Deus, inclamantem, hilaris & aggaudens auscultabam: & non inani vanitate, sed deuota charitate eadem inclamabam. Erat turris, in qua manebas, mihi turris fortitudinis a facie inimici, de qua in hostium ora frequenter spicula iaculabamur, & nos ipsos ab eorum iaculis valli nostri munimine tutabamur. Hæc & multa his similia rerum spiritualium instrumenta, qui contempsit, qui abiecit, qui calcauit: fidei desertor, amicorum proditor, naturæ contemptor, nunquid literis meis dignus est? numquid epistola mea recreandus est? numquid nuncio meo visitandus est? Est, est, meo iudicio graui pœna dignus, & omni venia indignus. Sed admiscenda est iudicio misericordia, & sic demum danda indulgentia: si is qui a nobis contemptor exiit, satisfacturus redierit. Laudo quidem in te amorem preciosorum martyrum Christi, ad quorum adoranda sepulchra fugisti: quæ ego etsi corpore absens, tamen spiritu pręsens toto mentis affectu, colo, suspicio, adoro. Sed eam charitatem spernere non debuisti: pro qua conseruanda magni illi testes Dei, præfulgida sydera cœli corpora tradiderunt, sanguinem effuderunt, vitam ipsam Creatori omnium impenderunt. Non debuisti, inquam, viuens perdere, quod illi nec mortui perdiderunt. Ne ergo vltra scribas mihi, Dilige diligentem te: sed scribe, Dilige contemnentem te, & ama deserentem, & sequere fugientem. Scripsisti etiam mihi de tunica transmittenda. Ego-ne illi tunicam mittam, qui me non indiget, qui sibi sufficit, qui secundum Apostolum iam diues factus est, & sine me regnat? Cur exigit vestem meam, qui deseruit tectum meum? An illa iniuria merebitur præmium, cui extremum debetur supplicium? Hic, hic plane exclamandum esset, Parce Deus: vbi maxime læditur iustitia eius. Sed mittam, mittam tunicam, ne imputetur auaritiæ, si lex seruetur iustitiæ. Eam tamen volo interponi legem, vt ea suscepta, aut domum (vt dixi) redeas: aut nullam vltra tunicam a me, vel pallium quæras. Et vt me in vltimo non ludo, sed serio loquentem audias, hortor plane vt redeas: quia numquam contraria contrariis, sed semper similia similibus conueniunt. Monachum Monachis, Clericum Clericis, laicum laicis cohabitare, nec ordines proprios confundere decet: ne forte iuxta Poetam,	Humano capiti ceruicem pictor equinam,	iungere videaris, & mulierem formosam superne in atrum piscem desinere cogas. Nec ego sacros Ecclesiæ ordines, quos vnum vera fides, & sincera charitas facit, sibi contrarios dico: sed propter vestium, ciborum, consuetudinum varietatem, in eadem domo sibi non congruere iudico. Audio etiam Apostolum dicentem. In qua vocatione vocatus es, in ea & permane. De orationibus dominis meis tantis, totque sanctis martyribus pro me a tua charitate exhibitis, gratias plurimas ago: & vt quamdiu ibi fueris, & semper fiat, supplex magis corde, quam voce imploro.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVII. Summo Pontifici, & nostro speciali Patri, domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Clunacensium Abbas, fidelem obedientiam.	??	??	Execrabile facinus, puniendum flagitium, inauditum nostris seculis scelus: de nece eorum, qui pro iustitia vsque ad sanguinem restiterunt, ad aures pietatis vestræ credimus peruenisse. Dolendum quidem de morte eorum, quos sacrilega homicidarum crudelitas innocētes peremit: sed multo magis dolendum, quod condignam impietatis suæ pœnam, nec dum illa plusquam belluina crudelitas inuenit. Ecce enim qui a conspectu hominum iam perisse debuerant, cruentis mentibus, & adhuc sanguinem distillantibus manibus de impunitate sibi blandiuntur: & quasi de bello triumphum reportauerint, vnde confundi debuerant, gloriantur. Quorum impunitas arma cęteris ministrat furoris: vt sicut post Aurelianensem Subdecanum ad domnum Thomam Parisiensem, quia Prior inultus remanserat, persecutorum gladius se conuertit: ita etiam post hunc ad alios transeat, & pari sententia Clericos, Canonicos, Monachosque inuoluat. Quoniam igitur regalis gladius in tales nimium obtusus est, rogamus, & omnes legem Dei zelantes nobiscum deprecantur, vt Episcopalis, immo spiritualis gladius, quod est verbum Dei, secundum Apostolum, non sit alligatum: vt eo percussi moriantur peccato, viuant autem Deo. Hac de causa nuper in partibus nostris, Archiepiscoporum, Episcoporum, Abbatum, ac multorum religiosorum & sapientum personæ congregatæ sunt, & consilio habito in huiusmodi sacrilegos seueritatis sententiam protulerunt. Confirmet ergo, si placet, Apostolica auctoritas, quod ab eis bene actum est: suppleat si quid minus seuere decretum est, vt & impij debita vltione puniantur, & ab eorum imitatione cæteri deterreantur. De cætero quam reuerendæ vitæ sit, quamque fidelis Apostolatui vestro domnus Rothomagēsis Archiepiscopus fuerit, quantumque pro pace vestra laborauerit, non est necesse vos instrui, quem plene de his omnibus instructum credimus. Supplicamus igitur paternitati vestræ, vt ita paci eius & iustitiæ prouideatis: quatinus & Deo possit reddere quod Dei est, & Cæsari quod Cæsaris est, vt si fieri potest, & diuinæ censuræ non displiceat, & maiestatem regiam non offendat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVIII. Cum dulcedine recolendo, cum honore nominando, Domino, & Patri Atoni Trecensium Episcopo, Frater Petrus Cluniacensium humilis Abbas, se ipsum totum.	??	??	Ad partes Aruernicas tenaci negociorum vnco, paschalibus adhuc feriis instantibus, tractus, nuncium beatitudinis vestræ, quem Cluniaco direxistis, Siluiniaci multis iam diebus me sustinentem inueni. A quo cum literas lætus suscepissem, & in eis me de aduentu vestro, sicut condixeramus, certificari sperarem, subito pro spe desperatio, pro gaudio mæstitia exorta est: cum eum, cui mox occurrere festinabam, & quem iam ad fores meas pulsare credebam, nec dum suæ domus limina excessisse cognoui. Cumque excusationibus subsequentibus animi mei molestiam vtcumque lenire studerem, diu conatus non potui: quia insufficientes, vt saluo amore vestro irasci liceat, ad omnia inueni. Quid enim? Etsi, vt literæ sanctitatis vestræ sonant, præcepto Domini Papæ communis Collecta facta est: si nulli parcere potuit cura exactoris, si propter aridissimam receptorum exiguitatē, in hortum descensum est, si proprij fructus comœsti, hoc est, de proprio quod deerat ærario suppletum: numquid his exactis via exclusa est? aut nusquam postea iter patuit? An quoquam progrediendi nulla deinceps facultas fuit? An omni itinere frequentato, solum Cluniacense iter inuisum, & velut barbaricis gladiis cruentum, fugiendum visum est? Ita plane, ita hoc iter mihi vitare videmini, ac si venienti latro iugulo immineat, leo insidians secus viam lateat: flammiuomo hiatu draco prædam iam iamque rapturus insistat. Sed estote, estote, inquam, securus: nec latro timendus, nec leo metuendus, nec draco, Deo meque comitante, formidandus est. Sed quid rursum persuadere conor? quid iterum exhortari molior? quid demū meam frustra operam insumere nitor? Spes mea, quę me sæpenumero sefellit, ne sperare totiens negata debeam, vehemēter cogit. Sed tamen charitatis, quę nescit extingui, ardore denuo suscitata, adhuc clamare non desinit: & quousque optata consequatur, requiescere nescit. Clamoribus igitur cōtinuis ad ostium amici instare deliberat: vt si non eo quod amicus eius est, propter improbitatem tamen eius surgat, & det ei quotquot habet necessarios. Vnde multo vehementius quam ante institerat, instat: & vt certum aduētus vestri tempus designetis, summopere precatur. Expectat enim vos vestra Cluniacus, quæ nullatenus plene lætabitur: quam præsentibus, & spiritualibus vestris benedictionibus repleatur. Esse nostrum, super quo amicitiam vestram sollicitari cognoui, prosperum esse sciatis: tuncq. nihil cumulo gaudiorum deesse, cum, Dei gratia largiente, vos nobiscum contigerit adesse.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIX. Clarissimo, & iam speciali amico nostro Dulciano, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Qvantum amoris affectum erga vos, & olim, & nuper maxime corde conceperim, vtinam opere parere possem. Agnosceret profecto vestra prudentia quod ignorat, & meritis suis se qualemcumque amicum emisse, ipso rerum experimento probaret. Quem enim non emerent tanta precia meritorum, tot charismata gratiarum, totiens nobis & nostris impensa congeries beneficiorum? Quem, inquam, non ad dilectionem vestri allicerent, immo compellerent, prudentia humilis, humilitas sublimis, scientia cauta, dulcedo compta, egregij mores, lingua polita, vita limata? Hæc certe, quæ omnes trahere debent, me quoque iustitiæ instrumenta traxerunt: vt vestri memoriam in pectoris mei arcano altissime recondam, nec eam quolibet casu ab intimis meis auelli permittam. Ea de causa, & vos ipsum mihi quādoque in Christo vniri opto, vt de illorum numero esse possitis, quos iuxta Prophetam, Deus inhabitare facit vnanimes in domo. Quia si istud ad pręsens vos forte differre plurima impedimenta coegerint, hoc saltem mihi poscenti animus amicus non neget: vt si non vos, tamen alterum vestrum, hoc est vnum de filiis, Deo, a quo eum accepit, non tam donet, quam reconsignet. Si hoc donum per manum meam Cluniacensi Ecclesiæ feceritis: erit ille mihi in filium, vosque per eum, vt confido, promerebimini patrem habere Deum. Super hoc quid sitis acturus, nuncio vel literis suspensum certificate.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XX. Dilectissimo, atque in Christi visceribus specialiter amplectendo, fratri Gisleberto, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, pro angustia Cellæ, latitudinem cœli.	??	??	Svscepi literas dilectionis tuæ, charissime frater, Sabbato sancto Dominicæ sepulturæ, & eas quia prius non potui, altari assidens iam officiis inchoatis perlegi. Nec pœnituit tali eas loco & tempore me legisse, cum earum lectionem multum mihi senserim profuisse. Nam inclusionis & solitudinis tuæ recordatus, me mundo expositum medullitus ingemui: & te ei morientem, ne dicam mortuum, gratulans intellexi. Gauisus sum, & de salute tua non mediocriter te esse sollicitum, & mei non fuisse oblitum. Exultaui in Domino, nouellam plantationem spem fructus sequentis festinatis iam floribus anteferre: cui & si incrementum dare non potui, rigationis tamen, licet exiguum, ex bono cordis affectu beneficium impendi. Cumque totius Epistolæ seriem diligenti oculo non semel perlegens, inuenissem me ad scribendum fraternitati tuæ sollicite admoneri, teque quantulamcumque exhortationem meam auidissime esurire: lætatus sum quidem te panis illius, in quo solo viuit spiritualis homo, delectabili esurie cruciari: sed agnoscens a quo hunc peteres: errorem de proposito pietatis nascētem aduerti. Si enim verum est, quod ait Scriptura, sapientiam scribere in tempore ocij: & qui minoratur actu, ipse percipiet eam, quomodo quicquam ad sapientiam pertinens scribere poterit, cui nullum ocium, cui vnum & molestissimum tota vita negocium est? Quomodo percipiet eam, qui non solum actu minime minoratur, sed etiam importunissimis rerum secularium actionibus magis, magisque in dies cumulatur? Quomodo a diuinis delitiis ieiunus quicquam saporum proximis eructabit, cum iuxta vulgare prouerbium, amarum os nunquam mel spuere possit? Quomodo dabo quod non accepi, cum dicat Ioānes Baptista. Non potest homo accipere quicquam, nisi ei datum fuerit decœlo? Tu potius, tu qui omni terreno cares negocio, cælesti abundas ocio, lectione continua reficeris, oratione assidua saginaris, cuius sicut adipe & pinguedine repletur anima: tu, inquam, labiis exultationis deberes esurientem me reficere, sitientem potare, ex superabundante spiritus tui sagina cordis mei ariditatem impinguare. Quia si forte obstinatius, vt cœpisti, instans, etiam inuitum loqui compellis, & pro auribus quas tibi adhibere debueram, os aperire: nescio quid tibi congruentius proponere possim, quam quod a corde tuo nulla vnquam delere queat obliuio, nulla temporum varietas abolere, nulla per Dei gratiam animi mobilitas commutare. Nam quantalibet alia dicta fuerint, labilis memoriæ elapsa complexibus facile euanescent. Hoc tanto difficilius animum fugiet, quanto familiarius ipsis corporis sensibus semper occurret. Cellam itaque, cuius obiectu in medio mundi positus a mundo secerneris, cuius ope, intimos vastarum solitudinum recessus penetrasse videris, cuius inclusione, nec remotissima Ægyptiorum deserta ęmularis: hanc, inquam, Cellam tibi propono, vt secundum antiqui cuiusdam Patris dictum, ipsa sola eloquentius omnibus magistris tacendo te doceat. Hanc certe non audire non poteris, quando eam quotidianum salutis tuæ monitorem habebis. Fuge, ait quidam Patrum, homines, & tace, & saluus eris. Hieronymus. Aut scuto, aut pedibus, mors vitanda est. Et Hieremias. Sedebit solitarius, & tacebit: quia leuabit se super se. Et Dauid. Dedisti, ait, metuentibus te significationem, vt fugiant a facie arcus. Hæc te Cella, dilectissime, a facie diuini iudicij fugientem suscepit: hæc te secundum Esaiam, quasi fossa humo, a facie formidinis Domini venientis percutere terram, abscondit: hæc velut paruula Segor, a Sodomæ, hoc est, mundi incendiis illæsum seruauit. Hæc Heliæ, quondam Achab & Iezabel per deserta fugienti latibulum præbuit: vbi ille constitutus, vocem Dei sibi familiariter loquentis audiuit, vbi non in spiritu, non in commotione, non in igne, sed in sibilo auræ tenuis, hoc est, in subtili & paucis perceptibili, spiritus sui inspiratione hominibus eum adesse cognouit. Hæc Paulum illum, huius quod elegisti propositi caput, sexagenaria occultatione celauit: & multo tempore alimentis cœlestibus pastum, nouissime, teste Antonio, ad panem vitæ perpetuo edendum transmisit. Hæc te mortali huic vitæ, non tantum mortuum, sed etiam sepultum, sui conclusione tibi ipsi assidue repræsentat, & quodammodo tibi, atque Colossensibus Apostolica voce inclamat. Mortui enim estis, & vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Quod licet spiritualiter intellectum, tibi multisque aliis commune sit, si tamen etiam corporaliter cogitetur, tuum pene singulariter hoc tempore fit. Nam etsi plurimi carnalibus actionibus moriuntur, nullus tamen ante carnis mortem, carnis sepulcrum ingreditur. Tu autem, vt vere te mundo ostendas mortuum, ipsum adhuc viuens intrasti sepulcrum. Sed attendendum tibi est, charissime, & omnimodis satagendum: vt quod de te humana opinio existimat, hoc in te diuinus oculus agnoscat. Ingressus es quippe, vt dixi, sepulcrum: ideoque quicquid mundi prius in te vixerat, totum tecum necesse est esse sepultum. Nam nulli sepultura debetur, nisi ei qui iam vita carere probatur. Sicut enim sepulcrum mortuo, sic tantummodo mortuus debetur sepulcro. Alioquin, vt mortuum non sepelire ducitur inhumanum: ita viuentem tumulare agnoscitur perniciosum. Oportet ergo, vt qui Christo commortuus ei consepeliris: nihil in te mundanum spirare patiaris. Habes quidem septum speluncæ tuæ, quæ a te accessus hominum prohibet: sed adhibe & murum, qui solus malignorū impetus spirituum coercet. De quo Esaias. Saluator ponetur in ea murus, & antemurale. Saluator ergo murus sit tibi impenetrabilis, turris sit tibi inexpugnabilis, foramē petræ, cauerna maceriæ: quæ in cruce clauis & lancea perforata, tutissimū tibi contra hostes vniuersos receptaculum, sua vulnera præparauit. In quibus constitutus, & eis per patientiam communicans: & ipse ab hostium incursionibus tutus esse poteris, & eos viriliter propellere valebis. Nam sine hoc munimine, nec solitaria reclusio, nec corporalis afflictio, nec ad longinqua transmigratio quicquam prodesse poterit: sed potius ad concertandum acriore aduersarios stimulo concitabit. Vnde & ipse Dominus, vt non mitigari, sed vehementius instigari solitudine, atque ieiuniis inimicum salutis humanæ demonstraret, & suos ad ei resistendum præpararet: non priusquam in desertum a spiritu duceretur, nec antequam XL. diebus ac noctibus ieiunaret, diabolum ad se tentandum admisit. Testes sunt & Patres antiqui, Antonius, Hylarion, Macharius, & cæteri ob solitariam conuersationem acrioribus aduersarij impugnationibus fatigati. Nam claustralium communiter viuentium cohabitatio, castrorum ad pugnam ordinatorum multitudini videtur comparari: vbi quisque tanto securius aduersus aduersarium dimicat, quanto sibi vicinius adiutorium de cōmilitonis dextera sperat. In illo enim prælio, non solum de sua quilibet præliator virtute præsumit, sed etiam de aliorum dextra, læuaque compugnantium viribus, quandoque magis quam de suis confidit. Laborant ibi singuli, & saluti suæ insidiantes perimere, & coadiutores modis omnibus defensare. Nec minus intelligunt in morte sociorum periculum, quam in vita inimicorum sentiunt detrimentum. At solitudinis singulare certamen tanto periculosius agitur, quanto serius alienum auxilium dimicans præstolatur. Quodque periculo accrescit, non vt in acie fieri solet, multi contra multos, nec vt in duello, vnus contra vnum: sed inusitato præliandi more, solus contra plurimos & numero & virtute præstantes, dubia sub sorte contendit. Idcirco, vt verbis beati illius, & magni Patris Benedicti vtar, illorum est hanc vitam arripere, qui bene instructi fraterna ex acie, ad singularem pugnam eremi sola manu, vel brachio diuinæ tantum virtutis solatio adiuti vtuntur. Et ideo oportet, charissime, vt Scriptura loquitur, sollicitum te ambulare cum Deo tuo, magnoque oneri validos humeros præparare, & illas in partes scutum fidei circumferre, in quas intelligis inimicū tela ignea iaculari. Frustra quippe illud dextro lateri tutando adhibebis, si ipse in læuum spicula intorserit. In cassum pectori antepones, si se ipse in terga conuerterit. Hoc quare dicam, sapienter aduerte. Habet hostis aduersus vnumquodque propositum familiaria tela, nec eisdem contra omnes iaculis vtitur, sed variis contra diuersos armis armatur. Aliis ille laicos, aliis Monachos, aliis subditos, aliis prælatos, aliis ociosos, aliis negociosos insidiis appetit: & multiplici astutia, sed eadem nequitia, aduersus vniuersos desæuit. Inde est, quod proprio solitarios, & maxime reclusos, bello persequitur: & velut ad singulare certamē prouocat9, singulari in eorum interitum sæuitia instigatur. Ingerit eis ex singularitate superbiam, ex ocio desidiam, ex taciturnitate multiloquium, ex paupertatis timore auaritiam. Nam magnum & singulare esse, quod solitariæ reclusionis professionem elegerit, quod aliorum amplas vias fugiendo, angustissimum iter assumpserit, quod eorum tepiditatem multo spiritus feruore euicerit, quod fere nullum huius propositi æmulatorem habeat, solitario laudator dolosus insibilat. Item quia, secundum Scripturam, in desideriis est omnis ociosus, succedente desidia succedunt desideria: totum illud tempus, quod subtractum fuerat occupationibus, vanis noxiisque impenditur cogitationibus. Irruit pręceps agmen multiplicium tentationum, & velut in vacua & in vacante discurreris domo, turba viciorum confusis clamoribus vniuersa perturbat. Concluditur intra Cellulam mundus vniuersus, & angustum septum vix vnius hominis capax, multarum terrarum vrbes, regnaque complectitur. Fit quietissimum ocium, turbulentissimum negotium, & cum nihil corporis sensibus nisi solitudo occurrat, familiari accessu, animæ visibus se mundus cum suis omnibus repræsentat. Nunc sibi iudiciale tribunal magnus eremita vsurpat, nunc episcopalibus infulis caput exornat, nunc multis monachorum millibus pręsidet, nunc quælibet alia ecclesiasticæ dignitatis officia pererrat: & se, cū pluribus prodesse maiore animæ suæ lucro potuerit, ociosum torpere deflens, propositique oblitus, omni labore laboriosius, ipsa sua quiete laborat. Nec innumera alia longe istis deteriora replico, quæ miserum hominem, postquam semel hostibus terga dederit, exerto in eius necem gladio persequuntur: nec ante plerumque absistunt, quam de sanguine eius cruentas manus crudeles homicidę reportent. Sic furentibus intra mentis arcana variarum rerum affectionibus, cum nihil de cogitatis præter vacuam Cellulam anima teneat: præ tædio dormitans, ipsius miserabilis tædij non in Deo, sed in mundo, non in se, sed extra se quærit remedium, pro quo maius incidit detrimentum. Nam quia semel assumptum propositum eremitam deserere pudet, quæritur occasio frequentis alieni colloquij: vt qui multa de se tacens tormenta patitur, aliorum saltem cōfabulationibus releuetur. Aperitur arcta reclusionis fenestra, & velut ad diuinum oraculum confluunt examina populorum. Dat responsa diuinus Propheta omnibus, & quasi de singulis si tacuerit, sit Deo redditurus rationem, vniuersorum causas audit, examinat, & discernit. Ibi plene de diu meditatis animo satisfacit: & sicut post acerbam famem cibo famelicus reficitur, ita ille auidis morsibus confluentium rumoribus satiatur. Obserata quidem est ianua, vel forte lapidibus obturata: sed per angustum fenestrellæ aditum recipit, quicquid per ostij latitudinem non admittit. Non intrant certe ad eum concurrentium corpora, sed penetrat & replet omnia, quæ sola animum a recto proposito auocat, corporum cura. Exundat ab ore copia verborum, & longi stillicidio silentij de cisterna dissipata prorumpit. Cumque de multis millibus singuli eius onustati sermone discedant: solus ille toti, si confluant, orbi, infatigatus leges promulgat. Talibus accidia remediis non curata, sed instigata, fortius ad tempus sopita resurgit: & vt febris acutissima paululum aquæ rigore lenita, demum velut ipsa medela sæuior ad vrendum insurgit. Nec ante quiescere potest, quam ad semel expertum perniciosum remedium redeat: & rursum se sub religionis velamine, tumultuosis verborum occupationibus immisceat. Quia si forte ex sanctitatis reuerentia, vel cōfiteantur homines seruo Dei peccata sua, vel consilium ab eo, quia pœnitentiam dare non potest, requirant, siue se orationibus eius ex deuotione commendent: non solum se iam cœlo dignum esse iudicat, sed etiam deuotorum oblationes suscipere non recusat. In quorum vno, spiritu superbiæ, aliorum se metiens opinione decipitur: in altero per eandem superbiam, quæ initium est omnis peccati, ad auaritiæ idololatriā dolose inducitur. Nam qui penuriam professus fuerat, paulatim opes congregat: nec prius desistit, quā alienis reatibus proprium penu farciat. Simulat ea colligens indigentiæ supplementum, vel si quid suæ necessitati superfuerit, indigentium adiumentum. Vult dispensator fieri alienorum bonorum, qui possessionem abiurauerat propriorum. Hac occasione Dei seruus mammonæ efficitur famulus, vt cum se fingit egenorum vtilitati prospicere, cupiditati suæ liberius valeat inseruire. Ea de causa omnes ad subueniendum pauperibus exhortatur, vt dum Paulus ministrans sanctus esse creditur, Ananias fraudator nullatenus æstimetur. Hoc astu, tugurium pauperis fit regum gazophylacium, solitarij inopia Salomonis opibus antefertur: & de spelunca egestatis Indorum thesauri largissime profunduntur. Post, de cura pauperum, ad culmina transfertur ædificiorum. Inde subiecta omnia curiose perlustrat, fundamenta iacit, perpendiculum extendit, structuræ suæ longitudinem, altitudinem, & latitudinem studiosus geometer dimetitur: ecclesias ædificat, vrbes mœnibus ambit, flumina pontibus obnubit, & se solum destruens, vniuersa cōstruit. Ita solitudinis professor in medio seculi conuersatur, Cellula clausus inter frequentias populorum discurrit, nundinas & angiportus sollicitus mercator oberrat: fit ei requies tormentum sessio labor, silentium pœna, clausura infernus. Sic, sic cæcatus lumine mentis, claususq. tenebroso carcere, rursus ad molam inquietudinis redit: vtque Samson Allophilis fit quondam fortis, dæmonibus eremita ludibrium. Hæc tibi, charissime, pauca de multis, sed quæ vehemētius consimilis propositi homines perturbare solent, breuiter ante cordis tui oculos reduxi: vt contra omnia quidem hostis tentamenta brachium fortitudinis exeras, sed aduersum ista professionis tuæ magis familiaria mala, magis cautus existas. Præmissa enim mūditia, carnisque continentia, de qua vel in modico exhortari te superfluum iudicaui: licet nihil intentatum relinquere Satanas soleat, hac inquam præmissa, & velut in fundamento virtutum firmiter collocata, quam Apostolus vocat sanctimoniam, sine qua nemo videbit Deum, paupertatis & veræ humilitatis tibi est fabrica construenda, & quæ ipsius cœli intima penetrent, altissima fastigia erigenda. Nam, Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnū cœlorum. Hæc in Christo tuo, cuius crucem portas, cuius sepulcrum inhabitas, cuius in te resurrectionem expectas, specialiter effulserunt. Hæc in terris Deus homo ambulans, itineris sui vestigia hominibus dereliquit: per hæc suis gradiendum esse, cœlestis Magister ostendit. Pauper ille fuit, non habens vbi caput reclinaret: nec is per quem mundus factus est, mundum ingrediens propriam domum, in qua nasceretur, inuenit: sed reclinauit eum mater in præsepio, quia non erat ei locus in diuersorio. Pauper ille fuit, qui de censu regibus reddendo consultus, cum nihil apud hominem vnde illum posset reddere inuenisset: ad inexhaustos Deitatis thesauros se contulit, & quod de domestica arca non potuit, de ore piscis hamo Petri Apostoli persoluit. Pauper fuit, qui cum panis esset angelorum, pane sæpe reficiebatur publicanorum. Pauper ille fuit, quem numquam seges propria pauit, numquam vitis ab eo culta potauit, numquam gregis sui vellus protexit, numquam pecunia, quæ vel ex innumeris miraculis congregari potuisset, ditauit: qui nec cœnaculum, vbi vltimum Pascha iam passurus cum discipulis manducaret, habuit, sed a patre familias mutuauit dicens. Vbi est diuersorium, vbi Pascha cum discipulis meis manducem? Sis & tu huius Dominicæ paupertatis amator pariter & imitator, neque te propter aliorum necessitates, quantalibet pecunia implices: qui ne pro tuis indigentiis implicareris, omnes a te talium sollicitudinum nodos explicuisti. Faciant sibi qui te consuluerint, amicos consilio tuo, immo Domini, de mammona iniquitatis: neque te habeant erogatorem suarum pecuniarum, quem esse existimant contemptorem propriarum. Quia si institerint, dent si ita volunt Priori tuo, dent fratribus tuis: vt vel ad proprios vsus ab ipsis retineantur, aut per manus eorum aliis distribuantur. Sed & si ipsi fratres tui institorem talium te esse præceperint, & de paupertate tua sibi negociari, non adquiescas, meamque auctoritatem coactioni eorum obiice: licet in his nullum sit periculum inobedientiæ, in quibus ratio contradicit iustitiæ. Sit Cella tua vacua pecunia, repleta iustitia, indigens opibus, referta virtutibus; vt quia non est conuentio Christi ad Belial, ita exinaniatur rebus terrenis, vt possit in ea cœlestibus locus esse thesauris. Nec ipsius corporis tui te nimium cura sollicitet, ne forte oculum in cœlo defixum, rursum in terras respicere cogat: & semel coruina cupiditate cadaueri inhærens, ad arcam redire contemnat. Præstolare post Deum a Priore tuo sobrium victum, & non superfluum vestitum: quæ iuxta beatum Apostolum ab eo consequens, his esto contentus. Sis pauper, & pauper spiritu, pauperem Dominū tuum sequere: vt non tantum de egestate rerum, quantum de spirit9 paupertate, hoc est humilitate, in ipso Domino glorieris. Noli ambulare in magnis, neque in mirabilibus super te: quia si te mirabilem putaueris, mirabilem in sanctis suis nequaquam admirari poteris. Nam defixa mens in admirationem creaturæ, nullo modo proficere potest ad considerationem rei increatæ. Pondere enim, quo in inferiora demergitur, ad superna respicere prohibetur. Non tibi blandiatur propria solitudo, nec vilescat aliorum multitudo: sed omnibus te inferiorem & viliorem non solum lingua pronuncia, sed etiam intimo cordis crede affectu. Hoc est plane, secundum Domini sententiam, esse mitem & humilem corde. Præpone vitam eorum vitæ tuæ, actus eorum actibus tuis, laborem eorum quieti tuæ, opera eorum ocio tuo: vt dum alienos profectus attendis, de propriis operibus non extollaris. Cogita quanta illis non desint quæ tibi adesse non possunt bonorum operum exercitia, quorum & si affectum habere valeas, effectum tamen vltra assequi nullatenus possis. Es quidem, & tu iumentum Domini: sed clausus stabulo eius, recubas & ruminas pabula eius. Sunt illi equi fortes parati in diem belli, in quibus eques cœlestis residens, fortiter expugnat, & perimit principem mūdi. Aguntur isti freno obedientię, concitantur stimulis disciplinæ: anheli & sæpe latera cruentati viam mandatorum Dei discurrunt, nec, nisi cursu consummato brauium comprehendant, quiescunt. Hi pondus diei & æstus non Cellulis clausi, sed sub diuo constituti tolerant: iugum obedientiæ forti ceruice sustentant, iacula iracundiæ fortiter ab hostibus & proximis intorta, patientiæ scuto repellunt. Qui nihil sibi de mundo, nec seipsos reseruāt: & sicut de simulacris legitur, Oculos habent & non videbunt, aures habent & non audient, manus habent & non palpabunt, pedes habent & non ambulabunt, non clamabunt in gutture suo. Egentes, angustiati, afflicti, quibus interdum virtute obedientiæ, nec ipsa bona operari licet: pro quibus plerumque ac si pro malis operibus pœnas luunt. Super hæc omnia te quiescentem & feriatum mundus adorat, hos laborantes & fatigatos magno contemptus, & amaritudinis calice potat. Hos tibi & omnem cuiuslibet religionis Ordinem antepone: vt cum omnibus te postposueris, omnibus ab inspectore cordium præponi merearis. Nam vocatus es ad nuptias, in quibus si vltimum elegeris locum, audies ab inuitatore. Amice, ascende superius. Sic angelo superbiæ calcato, Christi tui paupertate ditatus, humilitate cœlis altior factus: iam contra præmissum accidię spiritum armare, & eum virili dextera, qua iam dictos prostraueris, elide. Facilis erit eius subiugatio, frequentes de fortioribus hostibus victorias assequuto. Noli eo instante cōfugere ad perniciosa remedia, nec in hac parte morbo morbum curari æstimes: sed ea tibi adhibe medicamina, quæ & lædere nesciant, & festinata salutem efficacia reddant. Oratione ergo primitus quasi primo, & pręcipuo bono tam hoc quam cętera mala propellere consuesce, atque in ea totam mentis intentionē defige. Hac orantis corpore quiescente, vincuntur furentes aeriæ potestates, hac tentationes validissimæ fortissime superantur, hac infestantes cogitationes vt muscæ importunissimæ abiguntur, hac fugantur spissæ Ægyptiorum tenebræ: hac infulget mentibus lumen inuisibile, hac cordis oculus carnali adhuc crassitudine obuelatus cœlestia rimatur, hac ipsum increatum & creantem omnia spiritum, humanus, prout homini licet, spiritus contemplatur. Huic cœlesti theoriæ te amodo victurū deuouisti, propter hanc mundi latitudinem fugiens, angustiis te solitariæ speluncæ coartasti: ne ab hoc intuitu mundanarum rerum te multiplex visio reuocaret, corporeis oculis firmos parietes obiecisti. Inter quos clausus, nec aspectus hominum reformidās: quanto es ab illis remotior, tāto Deo adesto propinquior. Seiunctus ab aliis illi adiungere, vt qui corpore a corporibus segregaris, spiritu spiritibus coniungaris. Ad hanc singularem orandi gratiam hortatur Propheta. Venite, ait, adoremus & procidamusante Deum: ploremus coram Domino qui fecit nos. Et Apostolus. Sine intermissione orate, in omnibus gratias agite. Et ipse Dominus. Vigilate & orate, vt non intretis in tentationem. Et ad cauendas, & ad repellendas tentationes, orationis bonum summum docens esse pręsidium. Et quia hoc supercœleste donum in terris esse non potest perpetuum. Nam & Ioannes Apostolus dicit. Factum est silentium in cœlo quasi media hora, non mense, aut die, vel hora, nec ipsa etiam media, sed quasi media hora: ostendens magnum quidem profectum esse orationis, sed longum esse non posse tempus orantis. Oportet vt orationem meditatio sancta sequatur, in quam velut in pedissequam domina relapsa quiescat, de qua valentior quasi post quietem resurgat. Sed quoniam & ipsa vt tota spiritualis, alio adhuc & inferiore sustentaculo indiget: lectionis diuinæ suffragium adhibeatur. Quo recreata, clauso quoque libro quod legerit retractet: & diu retractata orationi velut famula subministret. Sicut enim gnis adipe iniecto in maiores flammas pabulo pinguedinis suscepto erūpit, sic orationis feruor, meditationis, atque lectionis sagina impinguatus, in largissimos diuini amoris æstus consurgit. Hæ sunt deliciæ filiorum regis, hęc mensa a matre Sapientia præparata: hæ cœlestes epulæ, ad quas in plateis clamitans, paruulos, non magnos inuitat, dicens. Si quis est paruulus, veniat ad me. Et deinde. Venite, comedite panes meos: & bibite vinum quod miscui vobiscum. Hunc panem, non nisi ab omnibus escis humanis ieiunus comedit, hoc vinum, non nisi omni alio potu abstinens haurit: quia qui carnalibus, secundum beatum Gregorium, voluptatibus pascitur, æternarum deliciarum epulis indignus habetur. Sed noui, charissime, quia & ista sunt ardua, nec est cuilibet facile in istis tantummodo studiis vitam transigere. Sequatur ergo hęc tria præcedentia opus manuum: vt cum spiritualibus rebus defatigata, carnisque pondere a summis in ima deiecta mens labitur, non ad vaniloquia hominum, sed ad beatum corporis exercitium conuertatur. Plantari non possunt arbusculę, rigari nequeunt sata, neque aliquid ruralis operis exerceri, reclusione perpetua prohibente: sed quod est vtilius, pro aratro conuertatur manus ad pennam, pro exarandis agris, diuinis literis paginę exarentur, seratur in cartula verbi Dei seminarium: quod maturatis segetibus, hoc est libris perfectis, multiplicatis frugibus, esurientes lectores repleat, & sic panis cœlestis lethalem animæ famem depellat. Sic plane, sic verbi diuini poteris fieri taciturnus prædicator: & lingua silente, in multorum populorum auribus manus tua clamosis vocibus personabit. Clausus teneberis speleo tuo, & in codicibus tuis, terras ac maria peragrabis: in publicis ecclesiæ conuentibus lectoris ore verbum Dei de sublimi loco speculator inclamabis, in remotis claustrorum & domorum angulis illud idem seruis Dei silentibus insusurrabis. Professio te eremitam, deuotio faciet Euangelistam: vt quod per teipsum non potueris, tuis laboribus promerearis. Animet te ad hoc agendum non paruum laboris premiū, quod pro omnibus consequeris, quibus hoc laudabili studio subuenire potueris. Nam quotquot tuorum voluminum lectione superbiam prostrauerint, luxuriam subegerint, auaritiam contempserint, iram domuerint, a quibuslibet malis vel caruerint vel pœnituerint: vt manipuli sudoribus tuis collecti, æternarum frugum tuarum horrea cumulabunt. Et dum cum vita hominis, opera eius finiri soleant, & cum deficiente deficere: tu nec mortuus morieris, nec a vita deficiens a bono opere cessabis, quando operibus tuis ad vitam mortuos reuocabis. Tantoque tempore etiam post mortem tuam apud Deum extendetur lucrum operum tuorum, quanto, vt ita dicam, durare potuerit vita librorum tuorum. Quod si aut oculorum læsione, aut capitis dolore, aut forte tædiosa assiduitate, vel nequiueris, vel nolueris hoc solo opere manuum esse contentus: aliis quoque operum exercitiis vices alterna, ad comenda vel purganda fratrum capita pectines apta, thecas acuum subtili manu & docto pede torna, vascula vinaria, quæ iustitias vocant, vel similia concauare, & componere tenta. Sed & si palustria prope sunt loca, mattas antiquum Monachorum opus compone, super quas aut semper aut sæpe dormias: quas quotidianis aut frequentibus lachrymis infundas, quas frequenti genuum coram Deo inflexione atteras: vel, vt beatus Hieronymus ait, aut fiscellam texe iunco, aut lentis canistrum plecte viminibus. Istis & consimilibus studiorum sanctorum laboribus totū beatæ vitæ tuæ tempus occupans, nec quantumlibet aduersariis, quo se immergere valeant, vel in corde tuo, vel in Cella tua spacium relinques: vt cum Deus virtutibus suis cuncta repleuerit, nullus diabolo, nullus accidiæ, nullus reliquis viciis locus supersit. Iam in nocturnis diurnisque officiis, non parua temporis portio consumetur: quibus tractim & intente vt soli licuerit canendis, tanto te maius necesse est studium adhibere, quanto non velut gratuitum in his obsequium Deo impendis, sed quasi debitū censum vt seruus Domino reddis. Hinc ad sacra redemptionis nostræ mysteria, his vniuersis bonis corde mundato, & manibus purificatis accede: & tantum salutis humanæ remedium, te ipsum secundum Apostolum prius probans, vel continua, vel frequenta. Inuitat te ad hæc ipse decor, & oportunitas loci: quem te nuper demonstrante vidi, &, vt dignum erat, laudaui. Vbi tu sacro altari assistens, & cui assistas intelligens, mente tunc maxime in cœlestibus conuersare, & a mortalibus ipso quoque corpore seiunctus, immortalibus & beatis spiritibus totus coniungere. De ieiuniis & vigiliis, siue quibuslibet carnis exasperationibus, nulla a quolibet tibi est, vt mihi videtur, lex præfigenda: quoniam & propria complexio, & vsus præteritus, & præcipue talium rerum gratia tibi a Deo data vel danda nescitur. Tu tibi, qui omnia intima & extima tua nosti, in talibus præceptor existe, tu tibi eos terminos, quos transgredi non sit necesse adhibe: hac ratione sollicite conseruata, vt in his & in omnibus actionibus tuis discretionē virtutum omnium matrem sequaris, quæ idcirco omnium mater dicitur, quia nisi eas ipsa vt filias mater nutrierit, statim cuncta virtutum soboles interibit. Vnde oportet te ita æqua lance vitam tuam moderari, ut ea carni subtrahas, quæ eius possent militare superbiæ, & ea illi tribuas, quæ tantum necessitati satisfacere possint naturæ. Cui si plus iusto concesseris, abundantia insolescens super se eleuabitur: vel si iusta negaueris, sub seipsam miserrime deiicietur. Linguæ autem quæ alia regula indicetur, nisi ea quā Propheta sibi a Deo poscit, dicens. Pone Domine custodiam ori meo, & ostium circumstantiæ labiis meis? Qui, vt sancti Ecclesiæ Doctores dicunt, idcirco labiis suis ostium postulat: vt sicut ostium necessitate tantū aperitur & clauditur, sic oris tui ostium vtilitate aperiatur, nugacitati vel vanitati claudatur. Aperiatur fratribus ad ædificationem, claudatur ad obloquentium vel murmurantium detractionem. Aperiatur ad exhortationem superuenientium religiosorum, claudatur ad verbositatem curiosorum. Et vt breuiter dicam, aut audiatur aliquid vtile, aut dicatur: vel si ista non fuerint, silentij censura a solitario non rumpatur. Et vt hanc viam mandatorum Dei non angustato, sed dilatato, iuxta Psalmistam, corde currere valeas, & perfectionis ac perseuerantiæ virtutem consequi: charitatis oleo lampadem mentis reple, & diuini amoris flammam magis magisque quotidianis incrementis in teipso accende, quam nec aquæ multæ extinguere valeant, nec flumina obruere queant. Hac dilectionis pinguedine dura cordis ceruice lenita, iugum præceptorum Dei, quod asperum prius putaueras, fiet suaue: onus quod graue tibi videtur, fiet leue. Hac postquam imbutus fueris, erit tibi Cella tua toto mundo latior, ieiunium refectio, vigiliæ somnus, opus ocium, labor requies. Nec quicquam te grauare poterit, quem spes amorque æternorum velut geminis alis ad cœlestia subleuabit. Hanc charitatis latitudinem a supernis deriuatam ad proximos vsque extende, teque non soli tibi viuere reputes: qui pro omnibus, & si non ex officio, tamen ex ea quam dixi charitate, Deo assistere debes. Esto vt Moyses pro populo in his quæ ad Deum sunt. Funde principaliter pro Ecclesia Dei deuotas maxime hoc tempore preces, pro his qui ei præsunt, & secundum Apostolum, pro omnibus qui in sublimitate sunt. Pro religiosis congregationibus, & specialiter pro vniuersis fratribus tuis Cluniacensibus, atque pro singulis, de quibus te vnctio Spiritus sancti docuerit, auribus diuinæ pietatis importunus adesto: quodque si præsens essem facerem, genu flexo deprecor, & mei omnium miserrimi memor esto. Sic in Cella reclusionis tuæ viuifica clausus sepultura, Iesu Christo, sicut suprascripsi, consepeliaris: atque vt ille Ioseph & Nicodemi vnguentis delibutus est, tu quoque iam dictis talium virtutum odoribus ne putrescere sepultus possis, inungeris: quo nectare in cœlum vsque spirante, sacrificium in odorem suauitatis oblatum in conspectu Altissimi redolebis. In hoc sepulchro dum aduixeris, erit vita tua abscondita cum Christo in Deo: quatinus post carnis mortem resurrectione carnis & spiritus subsequuta, cum Christus apparuerit vita tua, tunc & tu appareas cum ipso in gloria.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXI. Summo Pontifici & nostro speciali Patri Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, sinceram dilectionem, & fidelem obedientiam.	??	??	Si domnum Lugdunensem Archiepiscopum venerabilem filium sublimitatis vestræ, mea vel alicuius commendatione apud vos indigere cognoscerem: filiali de vobis confidentia, multa de ipso vel pro ipso facere verba studerem. Sed quia nota vestræ sapientiæ probitas eius, experta Apostolatui vestro fidelitas eius, abundanter, vt credo, eum commendabilem faciunt: nolui pro illo superflue deprecari, qui & pro aliis dignus est exaudiri. Hoc tantum dicendum esse iudicaui, vt pro filiis vestris Cluniacensibus, quos benigne fouet, ei si placet gratias agatis. Et quia terra nostra, vt nostis, sine Rege & Principe existens, quibuslibet exposita raptoribus est: vt de pace stabilienda, pro qua satis sollicitatur, magis ac magis satagat, admoneatis. Cito etiam cum gratia, & benedictione vestra remittendum esse, & nos oramus, & ipsa multiplex regionis necessitas implorat. Nam quanto vniuersæ regioni illi eius magis est necessaria præsentia, tantominus tolerabilis esse probatur absentia.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXII. Venerabili & charissimo nobis Atoni Trecensi Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutis & dilectionis plenitudinem.	??	??	Miror si in cor tam vnanimis amici ascendere potuit, mutuam dilectionem ita a me posthabitam, vt apices vestros viderim, & eis nihil responderim. Non est a vestra sublimitate hoc de mea humilitate aliquatenus sentiendum: a quo, vt arbitror, ante poterit vita recedere, quam illa, quæ me vobis copulat charitas, in aliquo tepere. Audiui quidem literas illas a quodam allatas fuisse, sed sollicite omnia inuestigans, nec literas videre, nec earum latorem potui reperire. Causa igitur non respondendi, melius imputari potuit negligenter mittenti. Nam si congruenti cautela missæ fuissent, oculum nostrum minime latuissent. Iam quia stultum est sana curare, integra resarcire, non oportet multa pro dilectione inter nos augenda vel conseruanda verba facere: quam & hic crescere, vt æstimo, impossibile est, & quæ a statu suo minui, Dei iuuante gratia, nullatenus potest. Aliorum, quæ postmodum scripsistis, responsionem fratri Hugoni Camerario nostro iniunximus. A quo, quia eum ad partes vestras in præsenti dirigimus, requirite, & audietis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIII. Summo Pontifici, & nostro speciali Patri Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & obedientiam.	??	??	Fratres Luxouienses nuper ad nos venerunt, scripta paternitatis vestræ nobis deferentes: in quibus & destitutio quondam magni Luxouiensis Monasterij paterna pietate a vobis defletur, atque vt in eodem loco de fratribus nostris Abbatem & officiales necessarios concedamus, nihilominus nobis iniungitur. Per quos nimirum secundum literarum tenorem omnipotenti Domino ibidem laudabiliter seruiatur, & tam nobile Monasterium in sui status prærogatiuam & pristinam integritatem, diuina cooperante clementia, reparetur. Quod præceptum debita quidem reuerentia suscepimus, sed pro sui difficultate non mediocriter formidamus. Nam sicut nouit sapientia vestra, in negocio Religionis facilius possunt noua fundari, quam vetera reparari: quia secundum beatum Gregorium, hominibus aliter institutis durum valde videtur, in mente veteri noua meditari. Qui enim noua tantum ædificat, eum in veterum destructione non oportet laborare. Qui autem vetera reparare nititur, duplici cura constringitur: quoniam illi & veterum destructio, & nouorum incumbit ædificatio. Super hæc, & vestræ Cluniacensi Ecclesiæ, nos qui rem nouimus, valde timemus: ne frequenter, sicut sæpe fit, ad alias Ecclesias translatis fratribus nostris, quod aliis refrigeriū, nobis inferat detrimentū. Postposuimus tamen omnia ista, & fratribus supradictis ad nos veniētibus Abbatē, & officiales necessarios, iuxta quod nobis iniunctū fuerat, dare parati fuimus. Sed illi nobis valde damnosa, sibi parum vtilia postulantes, adquiescere nostro consilio noluerunt: & sicut dicebant, die constituta pro eodem negocio ad nos reuersuri, ad propria redierunt. Hæc idcirco reuerentiæ vestrę notificamus, vt si vlterius in his instare voluerint, & de Cluniaco Abbatem petierint, nequaquam eligant quod ignorant: sed in nobis qui melius vultum pecoris nostri agnoscimus, causam suam constituant. Hoc si fecerint, prouidebimus nos fideliter tales Ecclesiæ ministros, per quos omnipotenti Domino in monasterio Luxouiensi, quātum ipse dederit, laudabiliter seruiatur: idemque locus, & si non ad pristinam integritatem, ad meliorem tamen statum, diuina cooperante clementia, reparetur. In hanc sententiam si placet, & nobis & ipsis rescribite.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIIII. Venerabili, & non fictæ charitatis brachiis singulariter amplectendo, Domino & Patri Guigoni, Chartusiensi Priori, & cæteris fratribus, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem ad quam suspirant æternam.	??	??	Cvm exundantem erga vos sincerum cordis mei affectum verborū signis explicare pertento, fateor, in ipso conatu deficio. De aliis quibuslibet assidue tractanti, verborum copia affluit: cum vestri amore & memoria tota repleta sit anima mea, se ipsum quærens explicare animus succumbit. Similis fit vasi vsque ad summum quolibet liquore repleto, a quo si subito inditum obicem retraxeris, velut de vacuo nil profluere admirando stupebis. Cumque naturali ordine repletionem exinanitio subsequatur, mirum in modum ipsa repletione exinanitioni exitus denegatur. Sic prorsus mihi vobis sæpe scribere volenti contingit, cum sit nonnulla vel parua dicendi materia: sed, vt dicitur, inopem me copia facit. Additur difficultati studium breuitatis, qua moderni nescio qua innata segnicie delectantur: & conceptus illos breui cogor compendio terminare verborum, quibus vix sufficeret multitudo librorum. Quando enim explicare potero, quomodo a vobis corpore seiunctus, tota vobis mente coniungar: quomodo alibi manens, vobiscum semper maneam, quomodo cum aliis conuersans, intra sacri collegij vestri numerum spirituali cohabitatione conuerser? Quando referre valebo quam grauis mihi sit, teste eo quem fallere non possum, ipsa vestra corporalis absentia: qua si carere possem, non solum miserum quantum ad me nomen Abbatis, sed etiam totum cum suis omnibus, mundum exuere nullo modo dubitarem? Quando vel disertissimi cuiuslibet facultate, etiam si liber sermonibus detur excursus, proferre sufficiam, quanta formidine sub diuini iudicij dubio infelix merito mens mea vacillet: cum imminens maxime ex officio periculum nec manendo sapienter valeam euitare, nec fugiendo liceat declinare? Nec adeo sum cæcus, vt non videam, nec adeo insipiens vt non intelligam, nec adeo infidelis vt non credam, standum mihi in proximo esse ante tribunal Christi: vt referam secundum beatum Apostolum, quæ per corpus gessero, siue bonum, siue malum. Et cum Salomon idem confirmet, dicens. Cuncta quæ fiunt adducet Deus in iudicium pro omni errato, siue bonum siue malum sit: terreor vitæ meæ incerto, & cogitans infinitum aggerem miseriarum mearum, alto cordis dolore actus suspiro. Attendo grauissimam curarum sarcinam, debilibus humeris impositam: & onus cui vix giganteæ possent vires sufficere, cerno pusilli homulluli colla deprimere. Cogor asellus elephantorum castra dorso portare, & cum armis Saulis pro castris Israel contra Goliath puer, & rusticus ad bella procedere. Video draconem de cœlo proiectum, tertiam partem rutilantium stellarum de summis ad ima, cauda trahentem: & aduersum sanctæ mulieris semen acrius solito præliantem. Cumque ille peritissimus perdendi artifex, multiformibus insidiis cœlestia castra infestet: me ignaro, me infirmo, me timido duce nesciente, non valente, non audente resistere, spem sibi victoriæ de Christi militibus glorians repromittit. Contra quem nisi cito Michael missus fuerit, accusator fratrum impius præualebit. Hoc plusquam dicere possim metuens, & horrendum esse incidere in manus Dei viuentis sciens: gemino coartor periculo, dum me mihique commissos attendo. Nam, sicut beatus Gregorius ait, in illo tremendi iudicij examine, vniuscuiusque testimonium vix sibi soli sufficiet, quantominus sibi & proximo? Quomodo ergo tot millibus vbique terrarum diffusis, quos raro vel numquam videre datur, ante Christum viuorum & mortuorum iustum iudicem adero, quando vix mihi adesse potero? Qualiter, secundum beatum Patrem Benedictum, de numero commissorum rationem reddere præualebo: qui de propriæ vitæ studio requisitus, mutus forsitan apparebo? Si astra non sunt munda in conspectu eius, quantomagis homo putredo, & filius hominis vermis? Quod si hoc ab illo dictum est, qui sic conuersabatur, vt diuina sententia homo simplex & rectus & timens Deum, ac recedens a malo diceretur: & qui pro suis ita sollicitabatur, vt quotidianas pro eis hostias immolaret, dicens, ne forte peccauerint filij mei: quid dicet homo dormiens, homo negligens, homo nec sibi nec suis prouidens? Magnum, magnum pastoralis officij periculum, ad quod velut cæci ad præcipitium, lætantes nostri seculi homines currunt: & grauius lædendi, de summis dignitatum gradibus, in profundum inferni corruunt, & antiquorum gladiatorum more, paruo temporis spacio voluptatibus & superbia saginam nutriūt: quam in spectaculo perditorum, diabolo in æternum deuorandam offerunt. Felix & iam beatitudini æternæ participans exoccupatorum ocium, quibus libera & absque impedimento in cœlum via paratur: qui & hic Deo, si non negligant, facile per inuisibilem charitatem iunguntur, & statim post carnis funus eidem per ipsam visionis speciem sociantur. A quorum felici requie & quieta felicitate me seiunctum dedens, inter me & ipsos interpositum caos doleo, sed ad eos transire non valeo. Sed quid dolori meo satisfacere cupiens, aures vestras audiendis, cum Maria, Domini sermonibus occupatas, verborum importunitate repleo? Quis dabit mihi pennas sicut columbæ, & volabo & requiescam? Quantum tamen ad votum animi mei, elongaui fugiens, & mansi vobiscum in solitudine: expectans eum qui saluum me faciat a pusillanimitate spiritus, quæ me his de causis exanimat, & tempestate mundana, quæ quasi suffocandum vndique circumuallat. Miseremini igitur mei, saltem vos amici mei: & sicut ego ista dictando meas vobis lachrymas fudi, ita vos coram piissimo redemptore, vestras pro me dignamini fundere. Misi ad hoc assidue commonendas mentes vestras, secundam cum Saluatoris imagine crucem: vt eum crucifixum pro eo in hoc mundo crucifixi contemplantes, cum illum pro vestra multorumque salute deprecamini, mei quoque in sacris precibus vestris nullo modo obliuiscamini. Sit vobis in signum amicorum, qui stat iuxta Prophetam in signum populorum: vt sicut Domini vestri memoria a pectoris vestri sacrario numquam separatur, ita serui vestri miseria, si fieri potest, a vestris affectibus nullo tempore diuellatur. Misi & vitas sanctorum Nazianzeni & Chrysostomi, sicut mandastis. Misi etiam libellum siue epistolam beati Ambrosij contra relationē Symmachi vrbis Romæ præfecti pagani, qui sub nomine Senatus idololatriā in vrbem reduci ab Imperatoribus postulabat. Qui licet in sua relatione orator acutissimus videatur, ei tamen & prosa & metro tam supradictus venerabilis Pater, quam noster insignis Poeta Prudentius potentissime responderunt. Tractatum autem beati Hilarij super Psalmos ideo non misi, quia eandem in nostro codice quam & in vestro corruptionem inueni. Quod si & talem vultis, remandate, & mittam. Prosperum contra Cassianum, sicut nostis, non habemus, sed pro eo ad sanctum Ioannem Angeliacensem in Aquitania misimus: & iterum si necesse fuerit, mittemus. Mittite & vos nobis si placet, maius volumen Epistolarum sancti patris Augustini: quod in ipso pene initio continet Epistolas eiusdem ad sanctum Hieronymum, & sancti Hieronymi ad ipsum. Nam magnam partem nostrarum, in quadam Obedientia, casu comedit Vrsus. Salutat vos totus Conuentus noster deuoto corde, & quidam, quibus loqui licet, corde simul & ore. Inter quos Frater Petrus notarius noster, se nominatim scribi rogauit. Omnipotens Deus noster Iesus Christus, qui hic nos vniuit spirituali cordium affectione, in regno suo nos vniat sempiterna cohabitatione: non intrans in iudicium cum seruis suis, suppleat per gratiam quod deest meritis nostris.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXV. Domino, & Patri in Christo reuerentissimo Abbati Cluniacensi Petro, dignationis eius seruus & filius, Chartusiensium pauperum inutilis Guigo famulus, perpetua pace gaudere per Christum.	??	??	Crucifixum crucifixus & ipse, crucifigendis misistis. Gratias itaque reddimus, pro qualitate muneris, charitati muneratoris. Verumtamen vestra in literis quas misistis expressa charitas nostræ etsi magnam præstat consolationem infirmitati, non minorem tamen humilitas confusionem ingerit extremitati. Vnde petimus per eam, qua in nos indignos vestra feruent viscera, dilectionem: vt quando nostræ exiguitati vestra scribere dignatur serenitas, ita de propria cogitetis ædificatione, vt infirmitatem nostram periculosa non infletis elatione. Et illud præ omnibus & super omnia quæsumus, & defixis in terram genibus obsecramus: ne vilitatem nostram patris nomine dignam vlterius æstimetis. Satis & super satis est, si frater, si amicus, si filius appelletur, qui nec serui nomine dignus habetur. Valete. Salutate reuerendos Patres & Dominos nostros, quibus paternam curam impenditis: quorum pariter & vestris precibus nostram illuminari cæcitatem, roborari infirmitatem, & aboleri petimus iniquitatem. Domni Arberti maioris Prioris infirmitatibus, tamquam antiqui ac familiaris amici, nostro dolore compatimur. Domnum quoque Petrum vestris literis specialiter inditum, specialiter & ipsi salutamus. Pro visitatione etiam, quam nobis vir egregius Prior claustrensis & domnus Hugo de Creceio nuper exhibuere, paternitati vestræ gratias agimus. Incolumem vos assiduo virtutum profectu, ad nostrum & totius Ecclesiæ gaudium, clementia diuina conseruet. Apud fratres nostros, nostra commendatione non indigetis. Ipsemet enim vestris meritis, vestrisque literis, eorum visceribus vestram memoriam insolubiliter alligastis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVI. Speciali mihi amore charissimo fratri & filio Petro, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem æternam.	??	??	Postquam a nobis, mi charissime, corporali præsentia discessisti, & strepitus mundanos, qui te nobiscum, nosque tecum sæpe ab intimis hebescere cogebāt, fugiens, ad ocium qualecumq. te transtulisti: frequenter tibi scribere, atq. tam tuum statum addiscere, quam meum dulcedini tuæ notificare proposui. Sed seculo quod, vt sic loquar, me sibi totum colligauit, nullatenus vel ad dictandum cor, vel ad scribendum manum relaxare volente, id hucusque implere non potui. Hac de causa tamdiu tuum esse rescire, tamdiu te de me certificare, non tam distuli, quam differre compulsus sum. Nunc tandem durissimi Domini iugo vix ad horam me fugitando subducens, hæc paucula furtim scriptitando direxi. Congratulor quidem quieti tuæ, adgaudeo paci tuæ: si tamen talis est, vnde & tu interim gaudere debeas. Et licet ego in pelago fluctuem, nimiumque aduersis flatibus ac tumidi maris feris æstuationibus naui conquassata, de vita diffidam: te iam portum tenentem, & iras maris aerisque secura mente ridentem, lætus aspicio. Cuius rei certa argumenta sunt, quod cum te mihi semper adhærere debere, tam multus amor, quo te amplectebar, quam multa vtilitas, qua te indigebam, instanter commonerent: supposui tamen velle meum voluntati tuæ, pręposui salutē tuam necessitati meæ, prætuli ocium tuum negociis meis. Tu autem nullam huic nostrę beniuolentiæ vicē reddere curans, quod saluo amicitiæ priuilegio dixerim, videris tibi viuere, tua curare: ea quæ sūt aliorum, & quod est deterius, amicorum vilipendere; inuēta vt passer domo, reperto vt turtur nido, columbarum miseriis gementium, & vngues aquilarum, accipitrumque formidantium pericula, securo animo siccisque oculis sustinere. Sed absit, vt sic de corde tuo sentiam: de quo non aliud, quam quod de meo, sentire consueui. Non hoc de corde tuo sentio, non hoc illi impono, quod vnanime mihi esse non dubito. Sed queror, quod perturbationibus & angustiis nostris tametsi cōpatiaris: compati te tamen nullis indiciis demonstraueris. Potuisti enim, & si non eripere, saltem condolere. Potuisti, & si non subuenire, saltem admonere. Potuisti, & si non subleuare, saltem confortare. Nam si impotentia auxilium subtrahebat, quis verba inhibebat? Si facultas adiuuandi deerat, quis sermonem retinebat? Quis animum a dictando, manum a scribendo prohibebat? An ocium tibi defuisse causaberis? An literas te nescisse probabis? An aliud aliquid obstitisse monstrabis? Nihil certe. Restabit ergo negligentia. Hanc solam si pœnitendo obieceris, veniam promereri poteris. Sed parcam pudori, continebo manum, retraham habenas, suspendam stylum, moderabor sermonem: ne vltra quam ratio patitur, in amicum inuehar. Do veniam. Faciam ipse, quod te non fecisse reprehendo. Volo plenius scire, quomodo te habeas. Nam si bene, si quiete, si libere, quod semper optasti, Deo vacare præuales: si locus ad hoc plene famulatur, si dedisti somnum oculis tuis, & palpebris tuis dormitationem, donec inuenias locum Domino, tabernaculum Deo Iacob, gaudebo. Sin aliter quantum ad locum spectat, aptum, vt arbitror, prouidebo. Non enim possum non esse sollicitus de salute tua, quam vt meā desidero, & propter quam absentiam tuam omni mihi molestia molestiorem tolero. Laudo enim quod optasti, effero quod tractasti, prędico quod inchoasti. Quia si nondum possum quod potuisti, volo tamen quod voluisti. Quid enim? Quis hoc non vellet? Quis tantum bonum non concupisceret? Quis a tanto malo erui nollet: quo vita perditur, quo mors adquiritur, quo Deus expellitur, quo hostis admittitur? Rerum enim, quas fugisti, mundanarum implicatio, aut mortem aut vicinum morti periculum inferunt: ita vt nullus fere vnquam se his implicauerit, qui horum alterum non incurrerit. Nec multum refert hoc maxime tempore, quo quis habitu, qua quis professione, vel simulaticio religionis proposito sese curis exterioribus immisceat: cum omnes pene quicumque occasione ecclesiastica rebus secularibus occupamur, non in eis quæ Iesu Christi, sed quæ nostra sunt quæramus, gloriam, potentiam, voluptatem, pecuniam, & si qua sunt alia quæ videntur carni commoda, sed multa animæ generant incommoda. Qui non ita saltem terrena tractamus, vt partim terram, partim cœlum cogitemus, aut quod peruersum, sed tolerabilius esset, vt minus cœlum, magis terram sapiamus: sed, quod est omnino peruersissimum, prorsus cœlum postponentes, terræ prorsus inhærentes, veraciter fateri possumus. Quoniam humiliata est in puluere anima nostra, conglutinatus est in terra venter noster. Super quibus in infinitum progredi loquendo, ipsa cogente materia, immo miseria, possem: sed quia illa me sæpe deflentem audisti, & quid de huiusmodi sentiam plenissime nosti, supersedendum iudicaui: ne extra metas curram agere, & præter viam currere videar, neue cuilibet legenti casu aliquo nota fiant, quæ solum te nosse volui. Veni ergo ad me celeriter, vt tutis amici auribus credere possim, quæ chartis plerumque infidelibus committere non præsumpsi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVII. Summo pontifici & nostro piissimo patri domno Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, & obedientiam.	??	??	Dies tribulationis & angustiæ dies hæc, quia secundum Prophetam, Venerunt filij vsque ad partum, & virtus non est pariendi. Venerunt nuncij Sennacherib, blasphemantes Deum cœli: irruit Nabuchodonosor, & captiuauit populum Dei: nec defuit Dohec, qui extenderet manum in sacerdotes Domini. Lamentabilem historiam cogor retexere, quam præcordiorum dolore interrumpente, lachrymis velim nolim interfluentibus, vix, vt arbitror, potero explicare. Sed quia, proh dolor! hoc a martyrum temporibus tam inauditum scelus me vidisse contigit: silere cum maluissem, loqui inuitum oportuit. Regressi ab vberibus vocantis Ecclesiæ, a concilio pietatis vestræ, vt Grex Dominicus simpliciter ambulans, luporum morsus incurrimus: & nostris seculis insolita rabie dispersi, captiuati, vulnerati, & rebus omnibus pene expoliati sumus. Aderat in comitatu nostro non ignobilis, neque vltima pars ecclesiæ Dei, Archiepiscoporum, Episcoporum, Abbatum legio, Monachorum non paruus numerus, Archidiaconorū, nobilium clericorum, & religiosarum personarum populus. Horribile spectaculum, tantas, tamque necessarias Ecclesiæ Dei personas videre distrahi, dissipari, vulnerari, atque gladiis insequentibus vbi vbi per diuersa fugari. Episcoporū atque Abbatum plurimi ad proxima castra violenter abducti, & quidam eorum post verbera, & vulnera, barbarica immanitate incarcerati sunt. Inter quos Dominus Remensis, cui nec ætas, nec dignitas adesse potuerunt: post multas iniurias, & vulnera turri conclusus tenetur. Dominus Petragoricensis similia expertus est. Sed quid ego de singulis quasi solis loquor, cum Bituricensis & Senonensis suis pene omnibus amissis, vix ad pontem Tremulum tremuli & anheli peruenerint, & ibi cum Ebredunensi, Trecensi ictu hastæ de equo deiecto, & inde grauiter infirmato: cum Lemouicensi, Atrebatensi, Belicensi, Redonensi, atque aliis Episcopis: Abbatibus etiam Lemouicensi, Vizeliacensi, sancti Michaelis de Clusa, sancti Germani Parisiensis, Corbiensi, Nouiomensi, Burguliensi, sancti Sulpitij, sancti Remigij, Crassensi, sancti Ioannis de Prato, de monasterio Hender, Melundensi, Salmurensi: & aliis quamplurimis secundo carcere inclusi teneantur? Refertus est burgus ille, & constipatus multitudine sanctorum: quæ velut Hierusalem obsessa a Babyloniis, pedem vltra protendere non audet. Nulli tutus ingressus, omnibus negatur egressus. Nec multa spes in aliquo, nisi in illo qui educit vinctū de domo carceris: & in vobis, sanctissime Pater, qui eius vices in terra geritis. Clamat igitur ad vos sicut ad singulare præsidium, nobilis illa Ecclesiæ Dei portio: & sibi citissime subueniri, sicut filiis a patre precatur. Postulo & ego socius periculorum, per quem vobis ista scribi elegerunt: vt quia tanta pro Deo & vobis eos contigit pericula subire, festinet vestra pietas eorum cito periculis subuenire. Postulo, inquam, quia postulandum mihi est, ne sanctos socios, qui itineri nostro quadam charitatis confidentia adhæserant, contempsisse videar. Nam de meis iniuriis plura dicere supersedeo, qui dum cum Domino Vizeliacensi Abbate armatis hostibus pro pace sociorum obuius occurrissem, primo impetu mula nostra ictu lanceæ confossa, in partē cedere coacta est. Fratres nostri fugati, famuli capti: res pene omnes ablatæ. Ego ad proximam villam me conferens, tamdiu delitui, donec conductu hospitis nostri, ad pontem Tremulum, quo alij præcesserant, vespertinis horis & ipse perueni. Inde ergo cum sociis vocem querulæ lamentationis emittens, rogo pariter & consulo ne rem tantam paruipendendam putetis: si nomini Christi, si honori vestro, si vtilitati Ecclesiæ, aliquando consulendum esse iudicatis. Si enim hoc negligitur, quid curabitur? Si rigor iustitiæ, si seueritas Ecclesiæ in damnis publicis dormit: quando in priuatis euigilabit? Precatur nobiscum, & consulit sacer captiuitatis conuentus: vt non solum in actores nequitiæ huius, sed & in toto Lunensi episcopatu apostolicæ vindictæ mucro resplendeat: quatinus eo sublimiter renitente non solum prope positi, sed etiam in extremis Christianitatis finibus constituti terreantur. Lunensis Episcopus nobis in breui apparens, lunarem eclypsim nimis immature passus est: quem dum per totam dietam nobis lucere credidimus, vix per integram leugam socium habere potuimus. Longus fui, sed, vt audacter loquar, in tanta re longior esse debui. Iam si quid minus dictum est, sapientia vestra suppleat, & disponat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVIII. Pro meritis venerabili, pro affectu erga nos dilectissimo, domno Bernardo Claræuallis Abbati Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem præsentem, & salutem æternam.	??	??	Diu est, frater charissime, ex quo bonæ conuersationis tuæ aromata spirituali suauitate fragrantia intimo cordis odoratu hauriens, teque ante diligere quam nosse, ante venerari quam cōtemplari incipiens: te videre, te amplecti, tecum de animæ profectibus loqui desideraui. Cuius rei effectum hactenus præstolatus, quod de his charitati tuæ scribere decreuerā, distuli. Malui quippe viuo sermone secreta cordis mei tibi aperire, quam hæc scedulæ calamo percurrente committere. Sed multa terrarum intercapedo, multa negotiorum & tribulationum nobis ingruentium amaritudo, hoc ne contingeret, hucusque prohibuerunt. Faciam ergo necesse est quod permittitur, & modo quo possum, quia isto tantum modo possum, fraternitati tuæ mihi, vt dixi, ante charæ quam notæ, quod me in quibusdam mouet, aperiam. Noui enim te eruditione secularium, &, quod est longe vtilius, scientia diuinarum literarum instructum pariter & ornatum, & relicta Ægypto, Ægyptiorum spoliis & Hebræorum opibus sic ditatum: vt aliorum indigentiam ipse diues permanens supplere, & de dubiis certam ferre sententiam valeas.	Obiiciunt itaque nostris, quidam vestrorum. Non, inquiunt, vos regulam, cuius rectitudinem sequi proposuistis, vt ipsis operibus monstratur, sequimini: immo distortis gressibus ignotas semitas, & deuia quæque sectamini. Proprias namque leges ipsi vobis, prout libuit, componētes, has sacrosanctas dicitis: Patrum præcepta pro vestris traditionibus abiicitis, in eadem re, quod monstruosum videtur, magistri & discipuli existitis. Insuper ad augmentum preuaricationis, & diuinę irritationis, coram Deo & sanctis eius voto vos astringitis: quod transgredientes, reos vos violati voti absque dubio ostenditis. Promittitis siquidem secundum Regulam beati Benedicti, vos in castris cœlestibus militaturos: atque iuxta ipsius instituta, indeficientem obedientiam seruaturos. Hæc promissio. Videamus vtrum sic se habeat conuersatio.	Et vt per ordinem cuncta aggrediamur, in suscipiendis nouiciis quomodo regulam seruatis, cum non nisi post annum, spiritibus si ex Deo sunt probatis, eos suscipi præcipiat: vos autem ipso quo adueniunt, vt ita loquamur, momento, nulla ratione seruata, eos suscipiatis? Vnde contingit, vt quia incaute recipiuntur, incautius recepti conuersentur: & quia ad quod veniunt venientes non intelligunt, iam cæteris sociati, quid agere debeant nesciunt: dumque in stadio more athletarum ante pugnam non exercentur, ad conflictum venientes cum pugnare debeant fugiunt, & cum fortiter dimicantes vincere, vtpote talium inexperti, facillime vincuntur.	Vsum quoque pelliciarum, & diuersarum pellium qua auctoritate vobis defenditis, cum in eadem regula nihil de huiusmodi reperiatur?	Fœmoralia sane de vestiario hos, qui in via diriguntur, accipere, & reuertentes ibidem reponere iubet: vtique præter illos nulli ea ferre permittens.	De stramentis autem lectorum vtrum magistrum sequamini ipsi videte, cum certe plura & diuersa, quam regula præcipiat vobis, & supponatis, & superponatis.	Vt duo pulmentaria cocta fratribus omnibus sufficiant, & vt tertium de pomis aut leguminibus si fuerit vnde addatur, in sæpe dicta regula legitis: an ita teneatis agnoscitis.	Fratres transgressores & professionis suæ præuaricatores, illos videlicet, qui collum iugo regulæ subducentes, & de monasteriis fugientes ad seculum reuertuntur, vsq. tertio si reuerti & pœnitere voluerint, recipi iubet: & si postmodum hoc fecerint, omnem eis reuersionis aditum denegari. Sed vos sicut cætera, sic & istud quoque contemnitis: & quotienscumque libet, aduenientes contra regulæ præcepta suscipitis.	De ieiuniis vero regularibus quid dicemus, quæ sic abiecistis, sic pro velle mutastis: vt vix paruas ipsorum reliquias magis sorte humano pudore quam diuino timore retinueritis? Nam cum monachis præcipiatur, vt a Pentecoste vsque ad Idus Septembris, quarta & sexta feria ieiunent vsq. ad nonam: nisi labores in agris habuerint, aut æstatis feruor nimius fuerit: cumque ab eisdem Idibus vsque ad caput Quadragesimæ, vt ad nonam semper reficiant iniungatur, vos contrario tota æstate omnes ferias pares facitis, & ieiuniorum eandem formam quotidie bis comedendo seruatis. Reliquo autem tempore quando vultis ieiunando, quando vultis ieiunia soluendo: non vos ipsos regulæ, sed regulam vobis subiicitis.	Opus manuum, quo sancti Patres eremitæ & antiqui Monachi semper vsi sunt, quo ipsi Apostoli victum sibi & aliis ministrabant, de quo Deus reatum primi hominis hac quoque pæna plectēs ait, In sudore vultus tui vesceris pane tuo. De quo & Dauid, Labores manuum tuarū quia manducabis: beatus es, & bene tibi erit, ita abiecistis: vt nec istæ omnes auctoritates ad operādum vos cogere possint, nec obedientia quam iuxta regulam Deo vos exhibere promisistis, delicatas ocio manus de sinu ad opus extrahere valeat.	Nostis etiam inibi præceptum esse, vt omnibus aduenientibus siue discedentibus hospitibus inclinato capite vel prostrato omni corpore in terra, Christus in eis a fratribus adoretur, qui & suscipitur. Non ignoratis & illud iussum, Aquam in manibus Abbas hospitibus det. Pedes hospitibus omnibus tam Abbas quam cuncta Congregatio lauet. Sed nec istud tantillum voti vestri contemptores seruare curatis.	De ferramentis, & rebus monasterij breuē Abbas habere præcipitur: sed vel negligentia habere non curat, vel superbia habere dedignatur.	Ad hæc, cum his, qui ob debitas laudes Deo decantandas ad Ecclesiam occurrere nō valent, pręcipiatur, in loco vbi sunt cū diuino timore genua flectere: more vobis solito legibus propriis vtentes, & communes contemnentes, cum nec istud valde graue sit, tamen negligitis, & alia quædam inuenticia facientes, paruum hoc præceptum sicut & maiora vilipenditis.	Mensam quoque Abbatis cum hospitibus, & peregrinis esse semper iubet: vt videlicet Christū semper habere mereatur, qui dicturum se esse dicit. Hospes sui, & suscepistis me. Istud quoque tantum & tam leue bonum, quasi pro nihilo ducentes, contemnitis.	Vbicumque sibi obuiant fratres, iunior a priore benedictionem petere pręcipitur, nec apud vos tenetur.	Ad portam monasterij senex sapiens poni iubetur, nec ponitur.	Vt pulsantibus vel clamantibus Deo gratias portarius respondeat, aut benedicat, imperatur, nec obseruatur.	Illud autem, illud, inquā, omni rationi & auctoritati aduersum, quomodo tuemini, quod iā semel stabilitatem & conuersionē morum, & obedientiam vno in loco professos: rursus alio in loco stabilitatem, rursum conuersionem morum, rursum obedientiam vouere, & priorem fidem irritam facere cōpellitis? Ita quippe, ita ineuitabili periculo vobis adquiescentes cingitis: vt ad quālibet partē se verterint, præuaricatores non esse non possint. Nam si prius votum seruauerint, secundi rei tenebuntur. Si secundum, prioris noxa constringētur. Nec soli hoc patientur, sed par cathena vos ipsosque constringet, & fortasse vos durior. Debent enim deceptores, deceptis pænas habere maiores.	Sed & inde si potestis sufficientem excusationem prætendite, quod contra eandem totiens nominatam regulam vestram, vestram certe, vestram, vel saluantem vel condemnantem: alterius & noti monasterij monachos, sine permissione Abbatis proprij, aut literis commēdaticiis, indifferenter suscipitis, & quod vobis nolletis fieri, alteri facitis. Eapropter & respectum fraternæ charitatis amittitis, neque secundum diuinum præceptum, quod dicit, Hoc est præceptum meum vt diligatis inuicem, proximum sicut vos ipsos diligitis.	Super hæc omnia, quod omnibus iniustum & contra ecclesiastica decreta esse perspicue patet, & vnde ab vniuersis iuste iudicamini, nequaquam relinquere vultis: sed contra totius orbis morem, proprium Episcopum habere refugitis. Quod quam sit absurdum, etiam imperitis manifestum est. Vnde enim vobis chrisma? Vnde sacri Ordines? Vnde ecclesiarum consecrationes, & cimiteriorum benedictiones? Vnde ad postremum omnia, quæ sine Episcopo aut Episcopi iussu canonice fieri non possunt? Certe in his non solum monachorum, sed & omnium regulam exceditis Christianorum.	Ecclesiarum parochialium, primitiarum, & decimarum possessiones, quæ ratio vobis contulit: cum hæc omnia non ad monachos, sed ad clericos canonica sanctione pertineant? Illis quippe, quorum officij est baptizare & prædicare, & reliqua quæ ad animarum pertinent salutem gerere, hæc concessa sunt: vt non sit eis necesse implicari secularibus negociis, sed quia in ecclesia laborāt, de ecclesia viuant, vt Dominus dicit, Dignus est operarius mercede sua. At vos quare hoc vsurpatis, cum nihil horum quæ diximus facere debeatis? Et cum illum non feratis laborem, cur laboris suscipitis mercedem?	Sed & de secularibus possessionibus a vobis more secularium possessis, quid respondebitis: cum in nullo in hac parte ab ipsis discrepare videamini? Nam castra, villas, & rusticos, seruos & ancillas, &, quod deterius est, thelonearia lucra, & fere cuncta huiusmodi emolumēta indifferenter suscipitis: non legitime tenetis, contra infestantes modis omnibus defenditis. Vnde contra monastici Ordinis instituta, causas seculares religiosi tractant, monachi causidici efficiuntur, accusant & accusantur, testes fiunt, contra Apostolum iudiciis intersunt, atque sub prætextu iuris proprij tuendi, cordibus in Ægyptum reuertuntur: incendium Sodomæ a Sodomis iam egressi respiciunt, manum mittentes in aratrum, retro respiciunt, & idcirco regno cœlorum apti esse non possunt. In his omnibus professionis & voti vestri transgressores vos esse, apertissime ostendimus. Si enim constat regulam hæc præcepisse, & vos hanc seruare vouisse: cum constet hoc vos hactenus non fecisse, patet, vt diximus, non seruatæ promissionis vos præuaricatores existere. Nos vero hæc omnia vti præcipiuntur obseruamus, & ex integro, quicquid in regula tenenda Deo promisimus, custodimus.	Ad hæc nostri. O, o Pharisæorum nouū genus, rursus mundo redditum! qui se a cæteris diuidentes, omnibus præferentes, dicunt quod Propheta dicturos eos prædixit. Noli me tangere, quoniam mundus ego sum. Sed vt his quæ in vltimis posuistis in primis respondeamus: dicite veri obseruatores regulæ, quomodo vos eam tenere iactatis, qui nec breue illud capitulum, vt ipsis vestris verbis ostenditur, seruare curatis, quod dicitur, vt monachus omnibus se inferiorem & viliorem non solum sua lingua pronunciet, sed etiam intimo cordis credat affectu? Hoccine est inferiorem se credere & pronunciare, aliorum facta deprimere, sua extollere, contemnere alios, sibi magnum videri: cum Scriptura præcipiat, Cum feceritis omnia quæ vobis præcepta sunt, dicite: Serui inutiles sumus? Non iustificabitur, inquit Propheta, in conspectu tuo omnis viuens. Et Esaias. Velut pannus menstruatæ, omnes iustificationes nostræ. Et vos sancti, vos singulares, vos in vniuerso orbe vere monachi, aliis omnibus falsis & perditis secundum nominis interpretationem, solos vos inter omnes constituitis: vnde & habitum insoliti coloris prætenditis, & ad distinctionē cunctorum totius fere mundi monachorum, inter nigros vos cādidos ostentatis. Et certe hęc vestium nigredo, antiquitus humilitatis causa a Patribus inuēta, cum a vobis reiicitur, meliores vos ipsis candorem inusitatum præferendo iudicatis. De magno tamen illo & admirabili, vereque monacho Martino non legitur, quod albo & curto, sed quod nigro & pendulo pallio processerit. Inde quoque & regulam, cuius defensores magis quam obseruatores videri vultis, valde transgredimini: qua iubente didicistis, vt de vestium colore aut grossitudine nō causentur monachi. Cuius manifestissimi præuaricatores esse conuincimini, qui colorem humilitati & abiectioni magis competentem abiicitis: & illum, quo etiam in scripturis gaudium & solemnitas figuratur, album scilicet, contra iam dicta regulæ mandata assumitis. Cumque in valle lachrymarum positos, quibus præcipitur, vt semper luctui, numquam lætitiæ intendant, deceant vestimenta luctum & pœnitentiam designantia: vos ecōtra in miseriis felicitatem, in mœrore gaudium, in luctu lætitiam, vestium candore monstratis. Sed ne magis iniurias verborum verbis vlcisci, quam obiectis ex ratione respondere videamur: his quibus vos iuste impetere possemus ad præsens omissis, ad ea quæ obiecistis taliter respondemus. Et vt eo ordine quo a vobis posita sunt obiecta diluamus: dicimus nos in obseruatione regulæ, nequaquam deuia quæque sectari, sed per omnia ducentis regulæ rectitudinem sequi. Priuatis legibus Patrum traditiones non supponimus, quoniam & ipsæ a sanctis Patribus inuentæ sunt: quos Deo placuisse sancta vita & multa miracula testata sunt & testantur, quibus & licuit talia mandare, & nobis licet talia obseruare. Plane licuit, semperq; licebit, vt pastores ouibus suis quæ recta sunt præcipiant: & oues pastoribus vt Deo obediant. Voti nostri nos nitimini ostendere transgressores, cuius nos veros sic ostendimus obseruatores.	Nam in suscipiendis nouiciis regulam omnium seruamus, quoniam illum sequimur qui dixit. Omne quod dat mihi Pater ad me veniet: & eum qui venit ad me non eiiciam foras. Quem nō sequeremur, si eos, qui ad ipsum ab ipso inspirati veniunt, eiiceremus foras. Nemo enim, ait, potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum. Si igitur quem Pater trahit, & Filius suscipit, ac Spiritus, qui vbi vult spirat, inspirat, expelleremus: quid aliud quā Deo resistere videremur? Certe nō tantū venientes suscipere, sed etiam non venientes ad veniendū inuitare inuenitur, dicens. Venite ad me omnes qui laboratis, & onerati estis: & ego vos reficiam. Et de nostri Ordinis iugo ferendo subinfert. Tollite iugum meum super vos, & discite a me, quia mitis sum & humilis corde. Iugum enim meum suaue est, & onus meum leue. Et vt nihil fingere, sed totū diuinis auctoritatibus videamur firmare: dicite qui nō nisi annuum monachum vultis, nunquid illi, cui Saluator dicebat, Si vis perfectus esse, vade, vende omnia quæ habes, & da pauperibus: & veni sequere me, annum remorandæ conuersionis indicebat? Nec refragari potestis, totam summam Ordinis nostri his breuibus verbis Domini contineri. Nam quid est aliud dicere, omnia quæ habes da pauperibus, &, veni sequere me: nisi esto monachus? Sed forte dicetis, eum hoc non fecisse. Nunquid dicere potestis, Dominum hoc non monuisse? Quod si iste non impleuit, impleuit ille, qui, cum ei diceret Dominus, Sequere me, & respondisset, vt ad sepeliendum patrem eum prius ire permitteret, & Dominus addidisset, Sine mortuos sepelire mortuos suos, tu autem veni, & annuncia regnum Dei, surgens sequutus est eum. Nunquid non dicam annum, sed vel diem, aut horam, antequam conuerteretur, ei indixit: ac non potius remorari etiam pietatis causa volentem, ne moraretur coegit? Et certe sapiētia Dei per Salomonem dicit. Fili ne tardes conuerti ad Deum; & ne differas de die in diem. Nescis enim quid superuentura pariat dies. Et vt maiora aggrediamur, quosdam Apostolorum de mari, quosdam de theloneo, alios de diuersis mundi commerciis vocatos cernimus: & ilico Apostolos videmus. Sed ne hæc magis veneranda miracula, quam imitanda exempla esse dicatis: ad vitam illam primitiuæ Ecclesiæ recurrimus, quam esse eam, quæ apud nos seruari debet, quis sanum sapiens negare potest? Quæ namque est vita monachica, nisi quæ tunc dicebatur Apostolica? Hanc sane & illam eandem esse, ipse beatus significat, cum tractans qualiter debeant fratres necessaria accipere, ait, sicut scriptum est, Diuidebatur autem singulis, pro vt cuique opus erat. De proprietariis quoque idem sancit, quod Petrus Apostolus tenendum esse decreuit: cum Ananiam & Sapphirā propria habere volentes, terribili morte damnauit. Ad hanc ergo conuersationem, quam siue monachicam seu Apostolicā dixerim, nil refert, quicumque veniebat, ab Apostolis suscipiebatur: ilico cæteris iungebatur, nec per annum, vt apud vos, differebatur. Numquid his omnibus auctoritatibus non adquiescitis, nec adhuc hominibus aditum venienti ad Deum reserabitis? Sed forte adhuc perstatis, & dicitis. Regulam beati Benedicti tenere vouistis. Nos econtra. Nūquid iam dicta a professione exclusimus? Nūquid regulam seruaturos nos vouimus, & Euangelia negauimus? Nunquid dicta & facta Domini & Apostolorum eius imitari beatus Benedictus prohibuit? Nonne Petrus ait, Christus passus est pro nobis, relinquens vobis exemplum vt sequamini vestigia eius? Certe Christus omnibus quos vocabat, vt se sequerentur dicebat. Recolite Euangelia, & fere vbique sic inuenietis. Sequi autem pro imitari positum a doctoribus nostris accepimus. Super hæc omnia matris charitatis regulam in his, & in reliquis, nos sequi profitemur: quæ hoc sibi proprie vendicat, vt quicquid secundum eam fit, rectum, non distortum, æquum, non iniquum, iustum, non iniustum esse, manifestissimum sit. Vt enim Dominus ait, in ipsa vniuersa lex pendet & Prophetæ. Et beatus Gregorius. Omne mandatum de sola dilectione est, & omnia vnum præceptum sunt. Quia quicquid præcipitur, in sola charitate solidatur. Atque post pauca. Præcepta dominica, & multa sunt, & vnum. Multa per diuersitatem operis, vnum in radice dilectionis. Hinc beatus Augustinus. Habe, inquit, charitatem, & fac quicquid vis. Hanc charitatis, vt diximus, regulam sequentes, nouicios, mox vt veniunt, suscipimus: immo etiam secundum Dominum vt veniant inuitamus, & implemus quod Ioannes in Apocalypsi ait. Et spiritus & sponsa dicunt, veni: & qui audit dicat veni. Nec contrarij sumus regulæ, quoniam charitatis oculum erga salutem proximi apertum habemus. Perpendimus quippe, quia si eum ab ordine nostro tam aspere deterreremus, ad seculum reuertens post Satanam conuerteretur & qui ad salutem venerat, in perniciem laberetur. Cuius perniciei reos nos ante subtile examē districti iudicis inueniri formidamus: si quem saluare cōdescendendo possumus, perditum iri nostra austeritate permittimus. Petractamus & hoc, quia sæpe etiam inuitis bona præstantur. Hoc dicimus, quod apud nos sæpe contingere cernimus. Nonnulli huic iugo colla sua submittentes, post aliquantum temporis diuersis seu tentationibus seu tribulationibus oppressi, ad fæces mundi, quas dimiserant, reuerterentur: nisi cogitarent quod semel fecerunt non posse se absque damnatione æterna præuaricari. Qui si aliquando hoc præsumunt, postmodum tamen hoc timore compulsi, ad ouile proprium reuertuntur: & quia aliter saluari se non posse cognoscunt, velint, nolint, seruant quod vouerunt. Ipse quoque beatus Benedictus, quem nobis obiicitis, pro nobis loquitur. Sic, inquit, Abbas omnia temperet atque disponat, vt animæ saluentur. Sed & Dominus in Euāgelio, Si oculus tuus fuerit simplex: totum corpus tuum lucidum erit. Hoc est, si intentio bona fuerit, & cuncta opera recta existent. His auctoritatibus, hac ratione confidimus, nos iuste agere: & beati Benedicti præceptum, qui in nullo scripturis diuinis contrarius esse potest, in suscipiendis nouiciis optime conseruare. His omnibus adiungimus illud, quod isto fraternæ charitatis intuitu, licet plerūque magistris Ecclesiæ Dei patrum instituta trāsgredi, & ad vtilitatē animarum regularum præcepta moderari. Ad hoc enim omnium diuinarum scripturarū oculus tendit, & hæc eius finalis causa est, vt siue arguendo, siue obsecrando, siue increpando, siue parcendo, siue corripiendo, siue quocunque modo agendo, salus animarum prouideatur: & homo, ad cuius doctrinam scripta sunt quæcunque scripta sunt, Deo, a quo disiunctus fuerat, iterum coniungatur. De his multa in Canonibus Ecclesiasticis inuenimus, a sanctis videlicet Patribus bene prius sancita, & a subsequentibus iuxta rationem temporū certis de causis mutata: vt est, verbi gratia, de illis, qui in hæresim vel in aliquod damnabile peccatum, & publicum corruunt, quos primi Canones ad pristinum clericatus vel dignitatis gradum accedere prohibent, sequentes vero necessariis cogentibus causis, aliquando permittunt. Sic & de Presbyterorum filiis, ne presbyteri fiant, & de Episcopis ne ad aliam sedem transferantur constitutum est: sed in multis vtilitatis gratia non seruatum. Papa etiam Gregorius Anglos nouiter ad fidem conuersos, contra prædecessorum suorum, ac multorum Conciliorum statuta, in quinta linea copulari permisit. Hæc & multa his similia a quibusdam Patribus statuta, ab aliis certa necessitate vel vtilitate immutata, persæpe reperiuntur. Synodus Nicæna secundo Capitulo dicit. Frequenter siue ex necessitate, siue alio quolibet modo, transgredi contigit homines Ecclesiasticos canones. Et sanctus Papa Leo. Vbi, inquit, necessitas fuerit, ad vtilitatem Ecclesiæ qui potestatem habet, ea dispēset. Ex necessitate enim fit mutatio legis. Item Felix Papa. Contemplari oportet, inquit, quod vbi occurrit necessitas, sæpe Constitutiones Patrum transgredimur. Hæc diximus, istis vos expugnantibus exemplis & testimoniis cinximus: vt nullus iam euadendi vobis supersit locus. Cum enim audiatis, necessitatis, siue vtilitatis gratia posse Patres mandata moderari: negabitis hominem ad monachatum nisi post annum posse suscipi? Et quæ maior necessitas aut vtilitas, animarum salute, potest inueniri? Illa necessitate, illa vtilitate, ne dilati pereant, ad nos venientes aliquando sine mora suscipimus. Et quia iam dicto charitatis oculo salutem proximi sic agendo procuramus: nec regulæ, quæ tantum salutem hominum requirit, nec alicui diuinæ Scripturæ contraimus, immo implendo quod volunt, eis in omnibus concordamus.	Post hæc requiritis, qua auctoritate vsum pelliciarum & diuersarum pelliū nobis defendimus: cum in regula nihil de huiusmodi reperiatur. Sed & nos requirimus, qua auctoritate ea auferre conamini. Quam cū afferre non potueritis, quod re vera non potestis, nos nostras in medium afferemus rationes: & ex his nos nil male agere vestiti pelliciis demonstrabimus. Verba igitur regulæ in primis discutiamus: & si nobis pelles abstulerit, ilico dimittemus. Audite ergo, vnde nos impetitis. Vestimenta, inquit, fratribus secundum locorum qualitatem, aut aerum temperiem dentur: quia in frigidis regionibus amplius indigetur, in calidis vero minus. Hæc ergo consideratio penes Abbatem sit. Hæc dicens, nullam vestimētis certam metam præfixit, nihil necessitati abstulit, in arbitrio Patris spiritualis totum posuit: & tam in his, quam in cæteris similibus necessaria conseruans, superflua tantum resecauit. Vnde & alibi dicit. Quod superfluum est, amputari debet. Apostolus quoque idem confirmat. Carnis, ait, curam ne feceritis in desideriis. Inde beatus Gregorius. Cum carnis curam in desideriis facere prohibemur: in necessitatibus concedimur. Igitur secundum hæc Apostoli præcepta, iuxta beati Benedicti suprascripta dicta, secundum illa quæ de Actibus Apostolorum alio loco inducit, dicens, Diuidebatur singulis prout cuique opuserat, iuxta omnia quoque diuinarum literarum mandata: licet Abbati superfluitate recisa, pellicias vel cætera indumenta fratribus largiri, & more boni Pastoris ouibus sibi commissis cuncta necessaria prouidere. Et ne exempla deesse videantur, ipsum Deum primis hominibus post lapsum huiusmodi indumenta dedisse legimus. Fecit, inquit, Deus Adam & vxori eius tunicas pelliceas, & induit eos. Cum ergo hæc indumenta non pro gloria, sed pro ignominia, non pro deliciis, sed pro pœnitentia, non pro honore, sed pro dedecore, Deus eis contulerit: quare vos ac si delicias, & aliquid magnum, pelles monachis auferre conamini? Hæc plane huiusmodi indumenta in exilio positos patriæ recordari commonent, quæ ab ea expulsi, in sustentanda fragilitate se accipisse recolunt. Sanctos quoque Prophetas pellibus vsos Apostolus in laude martyrum memorat dicens. Circumierunt in melotis, in pellibus caprinis. Helias namque Propheta zona pellicea accinctus fuisse describitur. Et de Ioāne Baptista Euangelium loquitur. Erat Ioannes vestitus pilis cameli: & zona pellicea circa lumbos eius. Beatum Antonium Eremitarū Patrem, pellicea vsum fuisse legimus. Hinc & de ipso beato Benedicto legimus in Dialogo. Eodē quoque tempore hunc in specu latitantem, etiam pastores inuenerunt. Quem dum vestitum pellibus inter fruteta cernerent, aliquam bestiam esse crediderunt. Si vtique in vsu pellium peccatum esse crederent, nequaquam tanti viri, qui omnibus imitandi proponuntur, his vti voluissent. Sed quia inter superflua & necessaria distinguere nouerant, superfluis longe remotis, cum & ab ipsis necessariis maioris virtutis merito in multis abstinerent: ista tamen indumenta, quibus vtentes monachi non esse dicuntur, sibi retinuerunt, & Prophetæ & Martyres sancti ea ferentes permanserunt. Sed & illud, quod de tunica & cuculla subsequitur, quam discrete, quam prouide, quam charitatiue dixerit, quantumque a vestræ indiscretionis inhumanitate discordauerit, si nondum perpendistis, tandem animaduertite. Mediocribus, ait, locis sufficere credimus per singulos cucullam & tunicam. Cucullam in hyeme villosam, in æstate puram aut vetustam. Quod quæso hic præceptum? quæ coactio? Quid hic dicitur, quod a nobis non seruatur? Sufficere credit, non præcipit: nec omnibus in locis, sed mediocribus locis monacho cucullam & tunicam. Nunquid credere est præcipere? Nunquid mediocria loca sunt omnia loca? Hoc mandatum transgredimur, hinc rei arguimur, hinc voti præuaricatores dicimur. Sed si nos pelliciis vtendo, quoniam de eis regula reticet, præuaricamur: præuaricamini nobiscum & vos, qui simplici floco & cuculla contenti esse non vultis, & vltra regulæ metas, quæ nihil de his loquitur, multiplices, & quotquotlibet tunicas induitis, & eas absque aliqua discretione fertis. Si vero responderitis, quod quidam vestrorum nostris aliquando responderunt, videlicet hoc vos causa necessitatis agere: respondebimus & nos similiter, necessitate, hoc est, frigoris importabili asperitate, pellium munimenta portare. Et si hac ratione immunes vos a regulæ transgressione videri cupitis: eadem ratione nos regulæ transgressores non esse, nihilominus declaramus. Cum ergo vestimenta fratribus secundum locorum qualitatem, aut aerum temperiem, dari regula iubeat, cum hanc considerationem penes Abbatem esse decernat, cum, secundum Apostolicam sententiam, diuidi singulis prout cuique opus est, præcipiat, cum carnis curam in desideriis Apostolus fieri prohibeat, sed in necessitatibus permittat: licet plane Abbati, licet his, quos indigere viderit, necessaria subsidia, seu in vestibus, seu in quibuscumque libuerit rebus pro velle ministrare. Nec tantum licet, sed etiam præuaricatæ regulæ reus existeret, si quod regula exhiberi egentibus charitatiue præcipit, non exhiberet.	Fœmoralia sane eadē ratione necessitatis, mundiciæ & honestatis nobis defendimus: recolentes insuper Deum præcepisse, ne summus sacerdos sine fœmoralibus lineis ad altare suum accedere præsumeret, ne si hoc faceret, pœnam mortis incurreret. Et licet cuncta illa sacerdotalia, vel Leuitica indumenta, siue ornamenta, Ecclesia Dei moribus magis quam corporibus coaptet, & non literam mortificantem, sed spiritum viuificantem sequatur: sunt tamen quædam, quæ more illo antiquo adhuc in Ecclesia decoris causa obseruantur, vt quæ erant futurorum significatiua, sint præteritorum repræsentatiua: sicut, verbi gratia, quædam in pontificalibus vestimentis morem pristinum imitari cernimus, quæ non ob superstitionis obseruantiam, sed ob vtriusque legis spiritualem, vt diximus, consonantiam fieri intelligimus. Nam licet secundum Apostolum, Omnia illis in figura contingerent: sacramento tamen honestas seu vtilitas aliquando coniungebatur. Et quamuis in fœminalibus lineis ministris Dei castitas indiceretur: tamen honestas velandorum inhonestorum non excludebatur, immo sollicite præcipiebatur. Vnde & Apostolus. Inhonesta, inquit, nostra abundantiori honore circundamus. Huius ergo rei honestas quidem intelligitur: necessitas autem apertius exponeretur, si de talibus, sicut de cæteris, libere loqui permitteremur. Honestum tamen est, vtile est, necessarium est: & idcirco contra regulam, quæ nulla, vt sæpe iam diximus, necessaria interdicit, nec in hoc aliquid agimus.	De stramentis autem lectorum quæ obiecistis, miramur, quomodo obiicere potuistis. An enim obliti estis verba regulæ, quæ dicit, Lectisternia pro modo conuersationis, secundum dispositionem Abbatis sui accipiant? Vnde quod Abbate permittente, nobis & supponimus & superponimus, si superflua desunt, iuste secundum regulam sine aliquo inobedientiæ periculo facimus. Eapropter quoniam argui de præuaricatione non possumus: iniuste reprehendentes de non recta reprehensione, rectius reprehendere possumus.	Hinc ad duo pulmentaria quæ intulistis veniamus, & tam de ipsis quam de panis & vini mensura, quid regula dicat videamus. Panis (inquit) libra vna propensa sufficiat in die, siue vna sit refectio, siue prandij & cœnæ. Quod si cœnaturi sunt, tertia pars a Cellarario reseruetur, reddenda cœnaturis. Ecce qui de iota vno, aut vno regulæ apice calumnias machinamini: insurgite, irruite, inuenistis quid dicatis, quid obiiciatis, hic plane nos damnare, hic præuaricatores arguere, hic voti transgressores vocare, sine contradictione potestis. Si enim propensa libra panis in die monacho non suffecerit, si vel modicum supra libram, vel pro libra aliud sumpserit, nisi integram tertiam partem ad opus cœnæ sibi reddendam Cellarario non alteri reddiderit: si plus vel minus de libra in prima refectione comederit quam vt tertia pars ad seruandum residua sit, id est vt nec plus tertia parte, nec minus comedenti supersit: quid aliud quam a Deo condemnamur, a paradiso excludimur, vt periuri & filij perditionis in inferno retrudimur? Quid tamen de illis dicetis, qui extra equitant, & necessitate monasterij per diuersa euntes, multo tēpore a monasterio absunt? Nunquid semper panem suum trutinare poterunt? Nunquid semper & vbique Cellararium monasterij secum habere valebunt, cui quando bis comederint, tertiam partem libræ suæ ad cœnam illam recepturi, nec de alio pane comessuri, commendare valeant? Vere liquantes culicem, & camelum glutientes, decimantes mentham, & anetum & ciminum: & relinquentes quæ sunt grauiora legis, iudicium, & iustitiam, & veritatem. Sic quippe sentientes, quid aliud quam Deum verborum venatorem magis, quam cordiū scrutatorem esse, videri vultis? Cumque ad cor semper respicere dicatur, & simplicitate oculi totum corpus lucidum fieri, ipse confirmet: vos econtra, magis eum linguæ motus, & sonum omnium auribus communem notare, talia dicētes, sentire videmini. Et cum probetur materiam salutis nostræ propter suam immensam pietatem libentissime perquirere, quod ex multis scripturarum locis coniicere, immo aperte cognoscere quilibet potest: vt verbi gratia, cum ad Abraham loquēs, pro decem Sodomitarum iustis se cæteris indulgere promisit, & viduam duo tantum minuta offerentem laudauit, & cum danti calicem aquæ frigidæ mercedem reddit, & bonæ voluntatis hominibus pacem annunciat: vos e conuerso velut ei insidiantem ipsum nitimini comprobare. Hoc certe facitis, cum hæc & alia regulæ verba, non vt oportet, intelligitis, non vt decet, exponitis. Hoc facitis, cum profitentium verba, magis quam corda, Deum attendere dicitis. Non ita, non ita sensit sanctus, qui spiritu omnium iustorum plenus fuisse dicitur, non ita sensit: sed audite quid senserit. Intellectum eius verba sequētia demonstrant. Quia si labor, inquit, forte maior factus fuerit, in arbitrio & potestate Abbatis erit, si expediat aliquid augere, remota præ omnibus crapula, vt nunquam subrepat monacho indigeries, quia nihil sic contrarium est omni Christiano, quomodo crapula, sicut ait Dominus noster, Videte ne grauentur corda vestra in crapula: hæc dicens, quid aliud quam necessitatem retinuit, vicium amputauit, atque in arbitrio Abbatis cuncta huiusmodi esse censuit? Sed & omnia verba eius de mensura potus tractantis, nonne huic nostræ intelligentiæ astipulantur? Quæ breuitatis gratia libenter intermitteremus: sed quia his maxime eius intentio, atque discretio cognosci potest, oportet vt ea ponamus. Vnusquisque, ait, proprium donum habet ex Deo: alius sic, alius vero sic. Et ideo cum aliqua scrupulositate a nobis mensura victus aliorum cōstituitur. Tamen infirmorū contuentes imbecillitatem, credimus eminam vini per singulos sufficere per diem. Quibus autem donat Deus tolerantiam abstinentiæ, propriam se habituros mercedem sciant. Quia si loci necessitas aut labor, aut ardor æstatis amplius poposcerit, in arbitrio Prioris consistat, considerans in omnibus ne subrepat satietas aut ebrietas: licet legamus vinum omnino monachorum non esse. Sed quia nostris temporibus id monachis persuaderi non potest, saltem vel hoc consentiamus, vt nō vsque ad satietatem bibamus, sed parcius: quoniam vinum apostatare facit etiam sapientes. Dicite ergo syllabarum discussores: nonne hæc omnia indiscretionem vestram condemnant? nonne sententiam nostram omnimodis approbant? Donorum diuersitates diuersis a Deo donari dicit, & ideo cum scrupulositate mensuram victus aliorū constituit: constituendo tamen nihil præcipit, sed eam mensuram quam ponit, posse sufficere fratribus credit. Si labor, aut ardor, aut quælibet necessitas amplius poposcerit, in arbitrio Prioris constituit: superflua & viciosa tantum more solito resecans, & idcirco satietatem, aut ebrietatem caueri in omnibus admonens. De pulmentariis etiam nihil affirmando, nihil præcipiendo, sed totum sub moderatione ponendo, ita scribit. Sufficere credimus ad refectionē quotidianam, omnibus mensis cocta duo pulmentaria propter diuersorum infirmitates: vt forte qui ex vno non potuerit edere, ex alio reficiatur. Si ergo quisquam infirmitatis propriæ causa ex duobus illis non potuerit edere, non oportet eum ex tertio refici? Quod si nec ex tertio, non debet ei quartum offerri? Sic etiam diuersa diuersis pro qualitate infirmitatum, hoc est, prout cuique opus est, superfluitate semper & vbique recisa, non debent charitatiue impertiri? Hoc sanctus ille intellexit, hoc scripsit, hac de causa nihil aliud de talibus diffinire, nil præcipere voluit: sed pro qualitate locorum, temporum, morum, infirmitatum, & diuersorum accidentium, cibos, potus, vestes, & ad extremum vniuersa tam corporibus quam animabus necessaria, subditis a Patribus dari sanciuit: animarum saluti tantummodo intentus, & eam, siue dando, siue subtrahendo, siue parcendo, siue corripiendo, procurare sollicitus. Hoc ostendit omnibus fere in locis Regulæ suæ, hoc specialiter dicit in Capitulo superius dicto, quo tractat si omnes debent æqualiter necessaria accipere. Sicut, inquit, scriptū est, diuidebatur singulis, prout cuique opus erat. Vbi non dicimus, vt personarum, quod absit, acceptio sit, sed infirmitatum consideratio. Vbi qui minus indiget, agat Deo gratias, & non contristetur. Qui vero plus indiget, humilietur pro infirmitate, non extollatur pro misericordia: & ita omnia membra erunt in pace. Huic rationi regula charitatis, quæ ad vniuersa se extendit, & omnia sua rectitudine recta facit, attestatur: vti beatus Augustinus in libro de moribus Ecclesiæ Catholicæ contra Manichæos scribens, dicit. Continent se igitur hi qui possunt, qui tamen sunt innumerabiles, & a carnibus, & a vino: duas ob causas, vel propter fratrum imbecillitatem, vel propter libertatem suam. Charitas præcipue custoditur, charitati victus, charitati sermo, charitati habitus, charitati vultus aptatur. Coitur in vnam, conspiraturque charitatē. Sciunt hanc commendatam esse a Christo, & Apostolis, vt si hæc vna desit, inania sint omnia: si hæc adsit, plena sint omnia. Hanc violare, tanquā Deum, nefas ducitur. Hanc si quid offendit, vnam diem durare non sinitur. His & similibus satisfecimus, nisi obstinata voluntas maneat vestra tuendi, & magis disponatis quæ vestra sunt litigando defendere, quam probatæ rationi, & auctoritati adquiescere. Transeamus ad reliqua.	Opponitis deinde, nos contra Regulam plusquam tertio fugitiuos suscipere. Nos vero ad ista. Miramur, valde miramur, vnde istud nouū Euangelium ortum est, quod contra totius orbis fidem dimicat, & spem veniæ peccatoribus interdicit. Dicant, qui post trinam præuaricationem reuerti volentibus aditum claudunt: cur Christus Petro postquam ter negauit, non tantum indulsit, sed & pascendas oues suas tertio commisit, eumque maiorum maximum & Apostolorum principem cōstituit. Dicant, vtrum scriptura mentiatur, quæ dicit. Septies cadit iustus, & resurgit. Dicant quid eis de verbis Domini videatur, quibus Petro interroganti quoties peccanti fratri deberet indulgere, an vsque septies: respondit, non dico vsque septies, sed vsque septuagesies septies. Ostendant quomodo intelligunt, quod alibi ipse Dominus ait. Si dimiseritis vnusquisque fratri suo de cordibus vestris, dimittel & vobis Pater vester cœlestis peccata vestra, nec diffinitum numerum remissionis præfecit, sed indiffinite posuit: dans intelligi, quod quoties quis fratri indulserit, toties ei Deus indulgeat. Hinc in oratione quam Ecclesiæ suæ dimisit, addit. Dimitte nobis debita nostra, sicut & nos dimittimus debitoribus nostris. Vnde non dubitatur, quod quotiens quæ nostris debentur, dimittimus: totiens, vt diximus, nobis debita, hoc est, peccata nostra a Deo dimittuntur. Sed quare exemplis immoramur, cum nullum sanæ fidei lateat, conuerti ex corde volentibus ianuam misericordiæ vsque ad vltimum spiritum semper esse reseratam: & fontem domus Dauid in ablutionem peccatoris & menstruatæ, per omne præsentis vitæ spatium indifferenter patētem, nulli negari? Verba quoque Regulæ, quæ praue vel parum intelligentes, ista dicere præsumpsistis, in nihilo vobis suffragantur. Et vt pateat verum esse quod dicimus, ipsa ponamus. Si frater, inquit, proprio vicio de Monasterio exierit, aut proiectus fuerit, in vltimo gradu vsque tertio recipiatur: iam vero postea sciat sibi omnem reuersionis aditum denegari. Non, inquit, denegetur: sed, sciat sibi denegari. In qua sententia cum nihil præcepti inueniatur, non obicem misericordiæ posuisse, sed terrorem temerariis intentasse cognoscitur. Ergo desinite talia loqui, & non scripturas vestro sensui, sed sensum vestrum scripturis applicate: & conuerti veraciter cupientes, absque vlla retractatione, etiam millies suscipite. Alioquin Deo contrarij & Regulæ aduersarij inueniemini.	In ieiuniis vero regulam nos optime sequi credimus. Quod si non creditis, exponimus. A Pentecoste vsque ad Idus Septembris, sicut ipsi opposuistis, quarta quidem & sexta feria vsque ad nonam ieiunare præcipimur: & aliis diebus ad sextam prandere. Hanc tamen prandij sextā continuandam dicit si necessarium fuerit, & in Abbatis ponit prouidentia: vt sic omnia temperet, atque disponat, qualiter & animæ saluētur, & quod faciunt fratres, absque murmuratione faciant. Et quia horam illam refectionis sicut cæteris diebus, ita quoque duabus illis feriis cōtinuandam dicit, hoc est, ad sextam posse fratres ex necessitate comedere: quia hoc in Abbatis prouidentia ponit, quia sic omnia Abbatem temperare atque disponere præcipit, vt animæ saluentur, quia vt fratres absque vlla murmuratione faciant, quod faciunt, prouidetur, cum a Pentecoste vsque ad Idus Septembris omnem feriam ad sextam ex præcepto Abbatis comedendo continuamus, nil nos offendere credimus, neque a Regulæ statutis deuiare existimamus. Ab Idibus autem Septembris vsque ad caput Quadragesimæ, secundum Regulam ad nonam semper reficimus: diebus Dominicis propter vniuersalis Ecclesiæ decreta, & quibusdam duodecim lectionū solennitatibus exceptis. Dies autē Dominicos etiam apud vos obseruari audiuimus. Quia si nos in iam dictis festiuitatibus bis comedendo peccauimus, quoniam id Regula nō permittit: peccatis nihilominus & vos, qui diebus Dominicis bis comeditis, quoniam nec ipsos a serie ieiunij in Regula inuenimus exceptos. Si vero honore Domini Dominicis diebus ieiunia soluētes iuste agitis: & nos Domini & seruorum eius honore, bis in eorum solenniis comedentes nihilominus iuste agimus.	De opere manuum, quod superioribus Capitulis adiunxistis, sufficientissimas habemus rationes: quæ & vestra obiecta prorsus inualida demonstrantes, ea longe propellant, & quæ apud nos geruntur, approbent, & manu teneant. Et vt hoc apertissime pateat, videamus non tantum quid de opere manuum Regula præcipiat, sed etiam quare illud præcipiat. Ociositas, ait, inimica est animæ. Et ideo certis temporibus occupari debent fratres in labore manuum: certis iterum horis in lectione diuina. Ecce audistis quia operari iubet: animaduertite, vt diximus, ob quid iubeat. Ociositatem esse inimicam animæ prædicat: & ideo ne animæ, cui inimica cognoscitur, nocere valeat, tam lectione, quam manuum labore eam excludere satagit. Dicite ergo. Si aliis bonorum operum exercitiis idem potest fieri, non videtur vobis bene Regula seruari? Si, inquam, aliis bonis operibus (nam multa alia bona opera præter opus manuum possunt inueniri) occupare semper totius diei spatium monachi possunt: cum ad hoc tantum ne ociosi sint operari præcipiantur, nonne illa agentes a præuaricatione Regulæ omnino alieni permanent? Plane ita, certe ita: velint, nolint aduersarij. Quocunque bono exercitio, ociositate fugata, Regula custoditur: nemo hæc agentium iuste trāsgressor dicitur, calumnia illata longe reiicitur. Nisi autem essent opera præter rusticationem Deo acceptabilia, nequaquam Iudæis diceret Dominus. Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in vitam æternam. Si sane corporalia opera spiritualibus exercitiis præferrētur, nequaquam Maria ad pedes Domini sedere, & verba eius indesinenter audire a cæteris operibus ociosa elegisset: nequaquam sororem suam solam ministrare permisisset, nequaquam Dominus eam optimam partem elegisse dixisset. Ergo si orando, legendo, psallendo, iniuncta religiose implendo, vel alia quælibet huiusmodi bona agendo animus occupatur, Regula, vt diximus, perfecte seruatur: quoniam hæc operando, monachus non ociosus, sed bene negociosus in omnibus comprobatur. Et vt aliquod supponamus exemplum, discipulum ipsius beati Benedicti sanctum Maurum, ad has Galliarum partes pro construendis secundum ipsius doctrinā Cœnobiis ab ipso directum, legimus hūc morem in Monasterio, quod in Andegauensi Episcopatu construxerat, tenuisse: vt quia eis sine proprio labore cuncta necessaria suppeditabant, omisso manuum opere spiritualibus, vt diximus, exercitiis exercitati, ociosi non essent, sicque sibi nuper a Sancto traditam Regulam, bona semper operando, optime conseruarent. Quod si se beatus Maurus cōtra professionis suæ votum agere intellexisset, cum in intellectu huiusce rei nullo modo falli potuisset: nequaquam sic suos viuere permisisset. Qui etiam si voti præuaricator esse non vereretur, & operari manibus, vel resolutione nollet, vel fastu dedignaretur: nec Deus pro ipso tam mira & multiplicia opera operari, nec ipsis mortuis eius precibus vitam reddere dignaretur. Hinc ad sequens Capitulum, cui non esset respondendum, quia nec esset opponendum, veniamus: & inde nos maxime transgressores, ne Cistercienses offendantur, cognoscamus. Sed dicite qui hæc opponitis: vtrum ludo, an serio hoc dicatis. Nam si ludo, frater a fratre deludi non debuit. Si serio, insulsa interrogatio deberet magis silentio contemni, nisi putaretur ei non posse responderi.	Obiicitur nobis, cur omnibus venientibus, siue discedentibus hospitibus, tam Abbas, quam cuncta Congregatio in terra non prosternitur, vel cunctorum in conspectu omnium hospitum capita non inclinantur: cur aquam in manibus Abbas hospitibus non dat, cur pedes hospitibus omnibus tam Abbas quam cuncta Cōgregatio non lauat. Affirmatur ab obiectoribus monachos salute fraudatos, nisi hæc vt sonuerunt, seruare voluerint. Et, o homines puerorum more papiliones sequentes! pugnantes, sed non nos, sed aerem verberantes: inania opponentes, discretionis matris virtutum semitam non sequentes, & ideo a rectitudine itineris deuiantes, dicite quæsumus. Voti præuaricatrix, & idcirco æterna salute defraudata iudicabitur Cluniacensis, seu alia quælibet Congregatio: nisi omnibus aduenientibus vel discedentibus hospitibus cum Abbate suo inclinauerit, aut ante eos prostrata iacuerit? Damnabitur, nisi pedes & manus hospitibus omnibus lauerit? Oportebit igitur, aut Conuentum in domo hospitum assidue morari: aut hospites in claustro, & fratrū officinis hospitari. Neque enim aliter iniuncta poterunt implere, nisi simul detur & manere. Assiduitas quippe aduenientium assiduitatem expetet ministrantium. Vnde fiet, vt quos monachos esse vultis: iam monachi esse non possint, & cum secularibus commanentes, nomen monachi & vitam amittant: & dum hoc vnum Regulæ mandatum indiscrete seruare contenderint, cætera deserant, nec istud etiam obtineant. Sic plane, sic continget, sic eueniet: Clericis, militibus, rusticis, clientibus, mimis, & diuersarum qualitatum hominibus, ipsis quoque, quæ ab hospitali charitate non excluduntur, mulieribus, monachi cohabitabunt: & illi singulares, illi mundo mortui, illi, quibus nec ipse communis aeris vsus libere hauriri permittebatur, communi hominum conuersationi quam reliquerant, iterum commiscebuntur. Tanta certe est aduenientium fere semper frequentia, vt si omnibus inclinare, vel ante omnes prosterni oporteat, si omnibus manus & pedes abluere expediat: cum eis ab ortu Solis vsque ad occasum, vt diximus, fratres omnes esse necessarium sit, & tam in metanœis, quam in ablutione manuum & pedum totam diem expendere: cum nec multotiens ad id operis per omne diei spatium valeant sufficere. Cessent igitur ab omni diuino officio, cessent a seruandis reliquis regulæ decretis, cessent ab ipsa refectione corporea: non Primam, non Tertiam, non Sextam, non Nonam, non denique Vesperos, non Completorium, non Missas celebrare curent. Hæc omnia pro manuum & pedum ablutione dimittant, & vel muta sit Ecclesia, vel quærantur qui fratrum in his omnibus suppleant vicem. Nonne hæc ridicula videntur? Nonne talia ipsi insensati detestarentur? Nonne hæc non debere fieri, ipsa bruta animalia vociferarentur? Facimus tamen quod possumus, & per totius anni spatium vnaquaque die tribus peregrinis hospitibus manus & pedes abluimus, panem cum vino offerimus: Abbate in ordine suo id faciente, nullisque, nisi infirmis qui hæc implere non valēt, exceptis. Sic de regula quod valemus, implemus: nec reliqua istorum causa dimittimus. Oportet enim, vt Dominus ait, & ista facere, & illa non omittere. Et quoniam ipsa ratio, etiam nobis tacentibus, clamat, & obiecta vestra longe proiicit: oportet vt ad illa quæ superius posuimus, recurramus, & inde a nobis Regulam integre conseruari probemus. Sic, inquit beatus Benedictus, Abbas omnia temperet, atque disponat, vt animæ saluentur. Omnia dixit, nihil excepit. Si igitur pro salute animarum, licet Abbati omnia temperare, atque disponere: licuit hæc quæ dicta sunt sic temperare, vt & hospitibus nulla necessaria deessent, atque honorifice, charitatiue, & diligentissime susciperentur, & procurarentur, neque Ecclesia Dei propriis officiis defraudaretur, aut regularis obseruantia, vel ad modicum, intermitteretur.	Quia breuem ferramentorum & rerū Monasterij Abbas non habet, eū vel superbum, vel negligentē dicitis. Et quare alio in loco legitur, Decani tales eligantur, in quibus securus Abbas partiatur onera sua? Non potest, inquam, Abbas onera sua aliis imponere, & quod per se multis & diuersis implicatus negotiis facere non valet, per vicarios implere? Et quare illud hic ei denegatur, quod alibi conceditur? De significanda quippe hora operis Dei loquens, ait. Significanda hora operis Dei, die noctuque sit cura Abbati, aut ipse nunciare, aut tali sollicito fratri iniungat hanc curā, qui aptus sit. Quod igitur, vt diximus, hic & vbique illi ex necessitate conceditur: cur in iam dicto Capitulo negabitur? Nouimus certe Episcopos sine presbyteris, & coadiutoribus esse posse, si soli ad cuncta diœcesis suæ vtilia potuissent sufficere. Sic & Abbatem, Cellarariū, & Infirmarium, & Eleemosynarium, custodem hospitum, & pro cæteris officiorum ministris solum esse oporteret, si sufficere ad omnia tenenda valeret. Sed quia vnum ad vniuersa dispartiri negotia, aut impossibile, aut multum difficile est: plures expedit facere, quod vnus non valet implere. Hinc Iethro culpans Moysen de talibus, ait. Elige tibi viros, quos nosti ad hoc vtiles esse, & esto tu populo in his quæ ad Deum sunt: illisque leuiora permittens, grauiora, quæ per alios diffiniri non poterunt, tu diffini. Credidit Moyses sapienti, & sic fecit. Hoc imitari, & nostros Patres conuenit, & ferramēta vel quaslibet res Monasterij numerandas, siue conseruandas fratribus ad hoc vtilibus, quando sibi non vacat, committere. Bene ergo sic intellecta Regula seruatur.	De genuflexionibus regularium horarū quicquid Regula iubet, omnimodis custodimus, & antequam Horam decantare incipiamus, vbicunque simus cū timore diuino genua flectimus. Prohibet hoc aliquando nimius imber, condensa nix, lutulenta tellus: & tunc loco metanœæ, Psalmum, Miserere mei Deus, decantamus: & tali commutatione, præceptum quod implere non possumus, recompensamus.	Mensam Abbatis nostri iuxta Regulam, cum pauperibus & peregrinis non esse causamini, sed iuste inde arguimini. Est quippe cum hospitibus semper & peregrinis. Quoscunque enim Abbas substantia monasterij reficit, nonne mensæ propriæ participes facit? Et certe per Dei gratiam, omnibus pauperibus, omnibus hospitibus sufficiens apud nos pro posse charitas exhibetur, & vnicuique congruus honor defertur. Quod si isto modo impleri a nobis Regula secūdum vos minime potest, & hoc esse mandatum, vt cum Abbate manducēt, affirmatur: fit & istud quandoque de honestis personis. Nam indecens credimus, vt præsente Conuentu, quarumlibet personarum non cunctis placitura incōgruentia indiscrete introducatur, & ipsis forte bonis inde scandalū oriatur. Si vero opponitis, non in Conuentu, sed extra Cōuentum mensæ Abbatis hospites sociari debere. Respondemus, hac occasione Abbates a fratribus olim se sequestrare solere, & sub prætextu hospitum, lautioribus sibi & familiaribus epulis indulgere, neq. de ouium suarum pastu curare. Et secundum Prophetam, quod saluo mystico intellectu dicimus, quod crassum videbant, assumebant, & quod debile erat, proiiciebant. Et cum lympidissimam aquam biberent, reliquam pedibus suis conturbabant, & gregem domini turbida & cœnosa aqua potabant: hoc est, sibi optime prouidentes, de cæteris non curabant. Qui quoniam bono præcepto male abutebantur, nouo vlceri nouum emplastrum superponendum fuit: & preceptum quod aliquādo salubre fuerat, salubriore cōsilio commutandum. Ea propter, vt vitium de virtute ortum, rursum virtute extingueretur, cum de communi mensa ad singularem Regula trāsmisisset, iterum de singulari ad communem Regula rationis & charitatis adduxit. Vnde & Abbates nostri, nisi infirmitas obstiterit, nobiscū semper comedunt, & aliquando cum hospitibus, quādo tales adsunt, aliquando sine illis: a communi tamen mensa nunquam vel raro discedunt, hospitibus autem & peregrinis nihil deesse patiuntur. His de causis nos contra beati Benedicti statuta nil agere credimus: qui pro tempore & personis, vt sæpe iam diximus, huiusmodi mandata Abbati contemperanda permisit.	Sequentis capituli, quod proposuistis, facilis & congrua patet responsio. Vbicumq; enim sibi obuiant fratres, iunior a priore benedictionem petit, Benedicite, dicendo, si extra regularia loca fuerit, & humiliter inclinando: sed nihil ore proferendo, si infra officinas regulares sibi occurrerit. Quod si semper loquendo hanc peti debere dicitis, videant discreti, vtrum superfluæ loquutioni vtile silentium imponi, an supponi debeat. Superfluam vero idcirco dicimus, quia ad id quod æque bene silentio potest fieri, linguam non esse necessariam, & ideo superfluum existimamus: maxime cum nullius sermonis propter hanc salutationem proferendi in regula facta fuerit mentio. Sed & si hoc, prout vultis, indifferenter concederetur: forte ab aliquibus non plene maturitate fundatis, inania pro vtilibus, ludicra pro seriis, maledictiones pro benedictionibus proferrentur. Hoc ne contingat, censura silentij prohibemus: vnde his seruatis rationibus, a regula non deuiamus.	Ad portam Monasterij senem sapientem poni dicitis Regulam præcepisse, nec nos hoc facere. Nos autem dicimus. Si portarius noster sapiens fuerit, senex autem non fuerit: præuaricatæ Regulæ rei, & ob hoc inferno digni iudicabimur? Quid si & senectutem & sapientiam in eadem persona inuenire nequiuerimus? An hac de causa, nisi & senex ætate, & sapiens moribus, ad portam Monasterij non ponetur? Et quid est quod scriptura dicit, Cani sunt sensus hominis: & ætas senectutis vita immaculata? Super hæc nisi pulsantibus, & clamantibus idem portarius Deo gratias responderit, aut benedictionem vociferatus fuerit, etiam si cuncta alia humanitatis officia aduenientibus exhibuerit, tamen secundum vos nihil proderit: nec etiam vniuersa Regula optime in aliis conseruata, nisi iam dictus ostiarius Deo gratias celsa voce insonuerit, sufficere poterit ad salutem. Hoc videat ratio, videat veritas, videant veritatis amatores: & nobis tacentibus quod inde sentiunt, proferant. Nos autem ad portam portarium cur poneremus, qui nec portam habemus? Portæ quippe nostræ non clauduntur per diem: sed assidue patentes, sine personæ discretione introitum aduenientibus præbent. Nec necesse est aliquem pulsare, nec necesse est aliquem clamare: quia non tantum murorum aditum, sed etiam hospitij introitum apertum inuenit, & illico recumbens, vniuersa parata reperit. Ne cogantur vero fratres extra domos proprias manere, sapientem & honestum famulum iuxta manere & iacere facimus: qui meridianis horis, siue illis quibus ostia cuncta monasterij ex consuetudine clauduntur, pulsantibus vel clamantibus, non tantum vocis clamore, quantum obsequij exhibitione respondeat. Sic certe, sic agendo, non præuaricatores, sed pro posse nostro Regulæ conseruatores existimus.	Nunc tandem, nunc ad illa veniamus, quæ cum tanta admiratione protulistis, quæ omni rationi & auctoritati contraria esse dixistis. Illa discutiamus, quibus ineuitabili periculo nobis adquiescentes dicitis cinctos, vt ad quamcumque partem se verterint, præuaricatores non esse non possint. Hoc certe de illis dicitis, qui post semel promissam alibi stabilitatem, conuersionem morum, atque obedientiam: rursum alio in loco stabilitatem, rursum conuersionem morum, rursum obedientiam sub alio Abbate promittunt, atque priorem fidem irritam quantum in ipsis est, faciunt. His nos subiungimus. Cum pro Regula vos agere dicatis, quare contra eam vos esse monstratis? Et quam nos non tenere arguitis, quare nos ab ipsius tramite sequendo repellitis? Sic enim legimus, vbi de monachis peregrinis, qualiter suspiciantur, tractatur. Si vero postea, inquit, voluerit stabilitatem suam firmare: non renuatur talis voluntas. Ecce quem ante, vtpote monachum, certum erat stabilitatem suam alibi firmasse: si rursum firmare alio in loco voluerit, non prohibetur, quin potius, ne talis voluntas renuatur, præcipitur. Quem si reatu desertæ primæ professionis teneri cognouisset, certum est, quia hoc minime laudasset: certum, quia nullo modo permisisset, certum, quia omnimodis prohibuisset. Neque vero tantum virum, tanta scientia, spiritu quoque Prophetiæ ita repletum, vt vix eum aliquid latere posset, in tali tantaque re culpa latere potuisset. Nam cui occulta manifesta erant, manifesta occulta fieri minime potuerunt? Quod si stabilitatem firmare monacho peregrino conceditur, vt in loco quem elegit stabilem se semper esse oportere intelligat, nec vltra inde sibi licere euagari: nihilominus Patri monasterij obedientiam illū promittere expedit, vt habeat cui loco Christi obedire debeat. Cōuersionem vero morum rursum polliceri quid oberit, cum non tantum bis in professione, sed etiam millies in confessione, tam Deo, quam hominibus quotidie morum conuersionem & vitæ emendationem, cum præteritorum malorum pœnitētia promittere debeat? Si vero stabilitatem, conuersionem morum, & obedientiam, ei post primam promittere licet: licet & professionem facere. Nā quid aliud in professione, quam stabilitas, conuersio morum, & obedientia a monacho promittitur? Quod si hoc monacho peregrino non negatur, quare non omni legitime venienti concedetur? Sed neque timendum, ne secunda professione prioris præuaricator iudicetur: quoniam non diuersum, sed idem quod prius promittit. Si enim aliquid priori voto contrarium, aut minus continens Deo promitteret: sine dubio reus existeret. At quoniam idem quod prius promittit, vt diximus, in nullo delinquit. Videat tantum, vt quod se facturum Deo respondet, implere omnimodis satagat. Sed forte opponitis. Quomodo secūdam professionem omnem monachum posse facere, & conuersionem morum, atque obedientiam secundo posse promittere affirmatis: cum non reliqua, sed solam stabilitatem firmandam, & non ab omnibus monachis, sed a solis peregrinis monachis Regula dicat? Ad quod nos. Quod a peregrinis monachis stabilitas firmari possit, vt ipsi cognoscitis, regulæ auctoritate probatur. Quod vero ab omnibus aliis monachis, non tantum stabilitas sed & conuersio morum, atque obedientia, hoc est, integra professio iterum fieri possit: sumpta ex ipsius Regulæ verbis ratione probamus. Nam scilicet iuxta regulam secundo stabilitatem firmare licet: iuxta rationem secundo conuersionem morum, atque obedientiam promittere. Quod si preuaricatur, qui conuersionem morū & obedientiam secundo promittit: præuaricatur nihilominus, qui secundo stabilitatem firmat. Nam si sequēs votum priore quassatur, non in parte, sed in toto quassatur: non in parte, sed in toto quassabitur. Si, inquam, conuersionem morum, & obedientiam monachus secundo promittere non debet, quoniam idem alteri iam ante promisit: nec stabilitatem secundo firmare potest, quoniam iam ante se stabilem fore alio in loco firmauit. Sed certum est iustū esse, quod de stabilitate firmanda Regula mandat. Iustum est igitur, quando a monasteriis ad monasteria legitime venientes, cum stabilitate etiam conuersionem morum & obedientiam, coram ipsorum cœnobiorum Abbatibus profitētur. Sed & si recte peregrinis monachis hoc agere conceditur: non recte cæteris omnibus cum Abbatum propriorum concessione venientibus negabitur.	Cur autem noti monasterij monachos sine proprij Abbatis permissione, aut literis commēdatitiis suscipiamus, aut quam inde rationem prætendamus, quæritis: atque nos in huiusmodi re cōtra charitatem fraternam agere dicitis. Nos vero sicut defendimus ea quæ recta putamus: sic numquam excusandas excusationes in peccatis assumere volumus. Scimus namque non debere aliquem alicuius monachum, absque eius permissione suscipere, quandiu vt verus pater filio, & vt bonus Pastor oui propriæ, cuncta tam animæ quam corpori necessaria, ea scilicet, sine quibus, nec anima saluari, nec corpus potest sustentari, prouiderit. Quod si horum aliquod defuerit, licet fratri, etiam inuito Abbate, locum sibi tam inutilem, immo tam noxium & perniciosum deserere, atque suæ animæ interitum modis omnibus declinare, locumque alium in quo hoc quod prius non poterat, implere possit, quærere. Si enim oculus eruendus, si manus vel pes abscindendus est, si pater, mater, vxor, filij, fratres & sorores sunt odiendi ne Christus amittatur: nihil plane relictum est, cui non debeat salus animarum præponi. Neque enim voti, vel professionis transgressor dici monachus potest, si loco qui votum implere non sinebat dimisso, ad eum in quo votum persoluere queat, transmigrat: vt cum Propheta dicere valeat, Reddam tibi vota mea, quæ distinxerunt labia mea. Arguendus potius esset, & dignus morte iudicandus: si tantæ rei dispendium paruipendens, mortem suam stulta patientia sustineret. Hinc Ecclesia Cluniacensis ab Apostolica Sede concessionem retinet, taliter ad se venientes recipere, quod tamen non vt priuatum aut singulare, sed velut omnibus commune, & licitum obtinet. Ita quippe venientes, non solum illa Ecclesia, sed & vniuersa Christi Cœnobia suscipere, retinere, atque fouere debent.	His additis & multa inuectione extollitis, dicendo quod proprium Episcopum habere refugimus. Nos vero respondemus istud veritati contrarium opposita fronte existere: quoniam patet nos proprium Episcopum habere. Quis enim rectior, quis verior, quis dignior Romano Episcopo Episcopus potest inueniri? Nonne ille est, quem cæteris præesse non humana, sed diuina auctoritas sanxit? Nonne ille est, cui dictum est, Tu conuersus confirma fratres tuos? Nonne ille est, cui dictum est, Tibi dabo claues regni cœlorum? Et quodcumque ligaueris super terram, erit ligatum & in cœlis: & quodcunque solueris super terram, erit solutum in cœlis? Hunc vnum solum & maximum nos habere Episcopum gloriamur, huic soli specialiter obedimus: ab hoc solo, si causa, quod absit, exigeret, interdici, suspendi, atque excommunicari possemus. Hoc ipsius Sanctæ Sedis irrefragabilis sanxit auctoritas: nec vnius tantum, sed multorum decreta inde apud nostram matricem Ecclesiam conseruantur. Hæc ipsi ita condiderunt, non vt hanc, de qua loquimur, Cluniacensem Ecclesiam alteri Episcopo prius eam possidenti auferrent, sed a fundatoribus, qui eam in proprio alodio construxerant rogati, in propriam retinuerunt, atque soli Romano Pontifici eam in æternum subiacere decernentes, pluribus hoc priuilegiis confirmauerunt. Præcepto vero ipsius, quoniam ab ipso vtpote nimium remoto non valemus: a quolibet Catholico Episcopo chrisma, oleum, sacros ordines, Ecclesiarum & Cimiteriorum consecrationes, & cætera his similia suscipimus, atque Apostolicæ Sedi, cui non obedire nefas est, in his, & in omnibus obedimus: & ideo nec monachorum, nec Christianorum regulam, quod nos facere dixistis, infringimus. Si autem adhuc perstatis, & nos male agere iactatis: illum quem obtendimus impetite, & nobis dimissis de his cum ipso agite. Nos enim quia contraire non debemus, obedire volumus, nec de eius vnquam, quod nulli mortalium licitum est, iudicio iudicare. Hoc non soli Cluniacenses obtinent, sed & quampluribus datum cernimus: & longe ante Cluniacum conditam, multis aliis monasteriis ab eadem Apostolica Sede concessum videmus. Cuius Sedis Præsules cum magni sapientia & religione fuerint, & quorundam ex ipsis merita miraculorum quoque fulgore solemniter in mundo claruerint: incredibile est, aut decipi in talibus potuisse, aut contra conscientiam suam talia agere voluisse. Eo namque animo, ea intentione, qua nostrorum temporum Apostolici quieti monachorum prouidentes, ea quæ diximus quampluribus monasteriis contulerunt: antiquiores quoque Romanæ Ecclesiæ Præsules simili de causa in multis a iugo Episcoporum libera esse Monasteria decreuerunt. Vnde beatus Gregorius in Epistola Castorio Ariminensi Episcopo: Luminoso, inquit, Abbate referente, plurimis in monasteriis multa a Præsulibus præiudicia atque grauamina monachos pertulisse comperimus. Oportet ergo, vt tuæ fraternitatis prouisio, de futura quiete eorum salubri disponat ordinatione: quatinus conuersantes in illis, in Dei seruitio gratia illius suffragante, mente libera perseuerent. Missas quoque publicas in Cœnobio fieri omnimodo prohibemus: ne in Dei seruorum recessibus, & eorum receptaculis, vlla popularis præbeatur occasio Conuentus, quia non expedit animabus eorum. Nec audeat ibi Episcopus Cathedram collocare, vel quamlibet potestatem exercere imperandi, nec aliquam ordinationem quamuis leuissimam faciendi, nisi ab Abbate fuerit rogatus, quatinus monachi semper maneant in Abbatum suorum potestate, vt remotis vexationibus ac cunctis grauaminibus, diuinum opus cum summa animi deuotione perficiant. Item ipse alibi. Visitandi, exhortandique gratia ad monasterium quotiens placuerit, ab Antistite ciuitatis accedatur. Sed sic charitatis officium illic impleat Episcopus, vt grauamen aliquod monasterium non incurrat. Sed & alio in loco. Quam sit necessarium monasteriorum quieti prospicere, & de eorum perpetua securitate tractare, anteactum nos officium, quod in Cœnobij regimine exhibuimus, informat. Et quia in plurimis monasteriis multa a Præsulibus præiudicia atque grauamina monachos pertulisse cognoscimus, oportet vt nostræ fraternitatis prouisio de futura quiete eorum salubri disponat ordinatione: quatinus conuersantes in illis, in Dei seruitio, gratia illius suffragante, mente libera perseuerent. Sed ne ex ea, quæ magis emendanda est, consuetudine, quisque monachis quicquam molestiæ præsumat inferre: necesse est, vt hæc, quæ inferius enumeranda curauimus, ita studio fraternitatis Episcoporum debeant custodiri, vt ex eis non possit vlterius inferendæ inquietudinis occasio reperiri. Interdicimus igitur in nomine Domini nostri Iesu Christi, & ex auctoritate beati Petri Apostolorum Principis prohibemus, cuius vice huic Romanæ Ecclesiæ præsidemus, vt nullus Episcoporum aut secularium vltra præsumat de redditibus, vel rebus, vel chartis Monasteriorum, vel de Cellis, vel villis quæ ad ea pertinent, quocumque modo, vel qualibet occasione minuere, vel dolos, vel immissiones aliquas facere. Si ergo illis hac de causa licuit, quod in anterioribus Canonibus non inueniebatur, sancire: plane & istis licitum fuit, eadem ratione ea de quibus nos impetitis decernere & constituere: vt sicut illi ex parte, ita isti ex toto, quia sic expedire videbant, monachos ab Episcoporum oppressionibus liberarent. Nam quicquid potestatis vetustissimi & primi obtinuerunt, id totum in recentissimos & nouissimos transfuderunt. Quod igitur Ecclesia Dei tantis temporibus sub tot & tantis Patribus ratum habuisse cognoscitur: irritum fieri debere quis iudicare audeat, nisi qui se sanctis Patribus meliorem tumente superbiæ spiritu iudicat? De his ita.	Deinde subiungitis interrogando, Quæ ratio vel auctoritas possessiones Ecclesiarum parrochialium, primitiarum, & decimarum nobis contulerit: cum hæc non ad monachos, sed ad Clericos Canonica sanctione pertineant. Nos vero, sicut in supradictis, sic & in istis Catholicæ Ecclesiæ auctoritatem prætendimus: atque ipsius sanctionibus nos parrochiales Ecclesias, & idcirco ipsarum primitias & decimas legitime possidere, confirmamus. Nam si tribui Leui hæreditas inter fratres suos data non est, vt expeditiores ad Dei cultum & circa diuina mysteria redderentur, neque ab eis secularibus impedimentis reuocarentur, atque ideo primitiis, decimis, & oblationibus aliorum alerentur: recte eadem monachis conceduntur, qui sicut illa tribus, rerum temporalium hæreditate priuati sunt, ac diuinis seruitiis die noctuque insistunt. Qui namque iustius fidelium oblata suscipiunt, monachi qui assidue pro peccatis offerentium intercedunt: an clerici, qui nunc, vt videmus, summo studio temporalia appetentes, spiritualia, & quæ ad animarum salutem pertinent, omnino postponunt? Et qui de suis non curant, quomodo aliorum animas saluare contendent? Male quippe medebitur alteri, qui suo languori subuenire non præualet. Et vt Dominus ait, Cæcus cæco si ducatum præbuerit, ambo in foueam cadent. Hoc dicimus, saluo intellectu illo, quo nouimus per officium clericorum diuinis quidem mysteriis Ecclesiam saluari: sed quorundam talium parum orationibus adiuuari. Quia ergo Monachi ex maxima parte fidelium saluti inuigilant, licet sacramenta minime ministrent: æstimamus ipsorum primitias, decimas, & oblationes, & quæque beneficia eos digne posse suscipere, quoniam & reliqua populo Christiano necessaria a Presbyteris & Clericis faciunt exhiberi. Ista vero dicendo, nequaquam Clericos ab Ecclesiarum & Ecclesiasticarum rerum possessionibus excludere volumus: sed monachos hæc omnia legitime posse obtinere, istis rationibus & auctoritatibus approbamus. Si enim ipsi pro officio baptismatis, pœnitentiæ, prædicationis, ac cæterorum sacramentorum populo exhibitorum de redditibus Ecclesiasticis viuere volunt, Cur monachi pro orationibus, pro Psalmis, pro lacrymis, pro eleemosynis, ac multiplicibus bonis ob salutem populi Deo oblatis, rebus Ecclesiasticis & deuotorum oblationibus non vtantur? Et vt hæc non a nobis commentata ratione, sed magis Canonum auctoritate roborata videantur: eorumdem Canonum verba in medium deducantur. Si, inquiunt, Episcopus vnam de parrochialibus Ecclesiis suis monasterium dedicare voluerit, vt in ea monachorum regulariter Congregatio viuat: hoc de consensu Concilij sui habeat licentiam faciendi. Item. Cum præteritis sanctionibus notissimum habeatur, quæ de rebus parrochialium Ecclesiarum pars Episcopo conferatur, opportune tamen duximus decernendum, vt si Episcopus tertiam partem, quam de rebus eisdem sanctione sibi debitam nouit, aut ipsi Ecclesiæ, cuius res esse patebit, aut alteri Ecclesiæ, cui elegit, conferre decreuerit, & licitum maneat, & irreuocabile robur eius sententia ferat. In quo vltimo Capitulo, licet suam partem Episcopum cuilibet Ecclesiæ dare posse dixerit: de tota eum idem posse facere non negauit. Quod plene demonstrat, superius scripta auctoritas. Ergo secundum hæc & similia, quæ ob prolixitatem hic ponere recusamus: Ecclesias & earum vniuersa bona ab Episcopis absque vænalitate nobis collata, libere, iuste, canonice possidemus. Post ista, peregrina quædam & inaudita nobis opponitis: vt ad hæc prius stupere, quam respondere cogamur. Culpatis siquidem, & in nullo a secularibus differre dicitis: quoniam castra, villas, & rusticos, seruos, & ancillas habemus, &, quod deterius est, thelonearia lucra, & fere cuncta huiusmodi emolumenta indifferenter suscipimus, non legitime tenemus, contra infestantes modis omnibus defendimus. Additis quod hac de causa proposito religionis seposito, officium causidicorum assumimus, accusamur & accusamus, testes ex nobis producimus, contra Apostolum iudiciis intersumus: & idcirco regno cœlorum apti esse non possumus. Congruum autem esset, vt ipsi qui proposuistis, ea quæ proposuistis vera esse, non tantum nudis verbis, quibus parum mouemur, sed, cui cedere cogimur, scripturarum auctoritate firmaretis. Sic quippe ius postulat, vt qui aliquem impetit, quod obiicit probet: quoniam actori probatio semper incumbit. Nos tamen contra hunc iudiciorum morem hic agemus, & vobis parcentes, quos sua non posse probare nouimus, nostra taliter approbabimus. Scimus quidem Domini esse terram & plenitudinem eius: orbem terrarum, & vniuersos qui habitant in eo. Sed & alibi in eisdem Psalmis legimus. Cœlum cœli Domino: terram autem dedit filiis hominum. Constat igitur Domini esse cælum & terram, hominibus autem terram eum dedisse ad tempus: vt si ea bene vterentur, post terram mererentur & cœlum, & quæ sua erant ex potestate, hominum fierent ex ipsius benignitate. Qua misericordissima benignitate, & benignissima pietate, licet appendat tribus digitis molem terræ, & libret in pondere montes, & colles in statera: eandem tamen terram, & terrena dona ab eisdem hominibus, quibus ea dederat, suscipit, & vt ita loquamur, suis sumptibus cœleste regnum emi permittit: nec inde lucrum suum, sed hominum salutem requirit, atque eam vt proprium quæstum amplectitur. Hinc est quod cum cibum esurientibus, cum potum dari præcipiat: prius tamen panem in segetibus, vinum creat in vitibus, fructibus arbores, fœtibus animalia onerat. Aquam ipsam, qua replenti calicem atque indigenti danti mercedem repositam esse confirmat, ex fontibus oriri, atque per vniuersa defluere flumina facit: & ad extremum omnia, propter quæ bonam voluntatem largientium remunerat, ipsis largitoribus primum ipse largitur. Inde Dei Ecclesia tam ex veteri testamento, quam ex nouo sumpta auctoritate, cuncta non sibi, sed Deo oblata, eius vice suscipit: atque inde quosdam suorum qui talibus egent, quique nil in mundo proprium possident, clericos videlicet & monachos, siue pauperes, vel quoscunque necessitatem harum rerum pati cognoscit, charitatiue sustentat. Vnde monachi, nam de his tantum nunc sermo est, cuncta fidelium oblata, siue in mobilibus, siue in immobilibus suscipiunt: atque orationum, ieiuniorum, & cæterorum bonorum instantiam benefactoribus recompensant. Sed quia de rerum immobilium susceptione in præsentiarum arguimur: de his ad præsens respondeamus. Regulam igitur in primis obtendimus. Tractans quippe de nouiciis suscipiendis, ait. Res si quas habet, aut eroget prius pauperibus, aut facta solemniter donatione conferat monasterio. Dicendo ergo res si quas habet, nullam rem excepit. Quod si rem nullam excepit, nec fundum aliquem, nec villam, nec rusticos, nec seruos, nec ancillas, nec aliquid huiusmodi excepit. Sed constat nihil exceptum esse. Patet igitur, hæc, quæ posuimus, excepta non esse. Huic decreto regulæ consonant beati Gregorij dicta superius descripta, quibus interdicit vt nullus Episcoporum, aut secularium, præsumat de redditibus vel rebus, vel chartis monasteriorum, vel de cellis, vel villis, quæ ad ea pertinent: quocunque modo, vel qualibet occasione minuere, vel dolos, vel immissiones aliquas facere. Nam interdicendo ne de his quispiam aliquid minuere, vel in his dolos aut immissiones aliquas facere præsumat: apertissime ostendit, redditus, res, cellas, vel villas, monachos legitime posse possidere. Nam nequaquam molestari eos de talibus interdiceret, si illa eos iniuste retinere cognosceret. Et cum terrarum multiplices sint redditus, rerumque diuersarum diuersa varietas comprobetur, cumque villæ sine incolentibus, viris scilicet ac mulieribus, diuersarum conditionum, esse non possint, nec aliqua in istis beati Gregorij dictis exceptionis determinatio inueniatur: plane sine aliqua exceptione quoslibet redditus, quaslibet res, quaslibet villas, pariterque diuersarum conditionum, hoc est vel liberæ, vel seruilis incolas, monachos recte habere posse ostenditur. Sed forte opponitis, sine adminiculo harum omnium rerum, ex propriis laboribus & agricultura, monachos necessaria sibi prouidere debere. Hoc vero quam indecens & impossibile sit, neminem credimus latere. Et vt primo impossibile demonstremus, quomodo fieri potest, vt gens languida, oleribus & leguminibus fere nullas vires corpori dantibus, immo ipsam vitam vix sustentantibus enutrita, & idcirco non parum debilitata, asperrimum ipsis quoque rusticis & bubulcis agriculturæ laborem ferat, & tam duram ruris euersionem & subuersionem: aliquando æstus ardore, aliquando imbrium, niuium, & frigoris importunitate sociata patiatur? Et qui sibi ipsis ipsum etiam vilem & debilem cibum abstinentiæ causa plerumque subtrahunt: quomodo tanti laboris asperitatem, & assiduitatem ferre poterunt? Qui si hæc omnia corporis viribus ferre possent: quando sine aliorum adiumento necessaria victus & vestitus sufficienter sibi parare sufficerent? Post impossibile, indecens quoque ostendamus. An non videtur indecens, immo indecentissimum, vt fratres, qui assidue in claustro morari, silentio, orationi, lectioni ac meditationi, ac cæteris regulæ præceptis & Ecclesiasticis ministeriis intentissime operam dare præcipiuntur, his omnibus dimissis, rusticationi & vulgaribus operibus intendant: & qui, vt byssus tabernaculi, interiora sua preciositate, & subtilitate, hoc est, cœlestium subtili contemplatione ornare debuerant, vt cilicium extrinsecus positum, ventorum impulsiones, imbrium inundationes, & vniuersas aeris perturbationes, hoc est, mundanorum operum nimias occupationes, eos ab intimis extra trahentes, sustineant? Quod quoniam & indecens & impossibile, vt diximus, esse probatur, necessario alia quibus sine multa indigentia ordini suo studere valeant, monachis vos permittere oportebit. Quod si permittere non placuerit, nos sanctorum auctoritate permittente, ea obtinebimus. Audistis sane superius beatum Gregorium hæc monachis concessisse: audite etiam & dedisse. Sic namque in eius vita legitur. Vbi Gregorius liberam disponendarum rerum suarum nactus est facultatem, sex monasteria in Sicilia fabricans, sufficientibus fratribus cumulauit. Quibus tantum prædiorum contulit, quantum posset ad victum quotidianum Deo illic militantium, sine indigentia suffragari. Sed & de beato Mauro ita legitur. Beatus vero Maurus altera die ad inuisendum recipiendumque fiscum, quem isdem Rex ad ipsum contulerat monasterium, est egressus. Et alibi. Per idem tempus Clotarius Andegauis veniens, viro Dei ad Monasterium se ire velle mandauit. Cui cum a viro Dei vt veniret remandatum fuisset: paucis secum assumptis, ire perrexit. Cumque venisset, tradidit ad ipsum locum fiscum regium, qui Blazon nuncupatur. Villam etiam quæ Longus-campus dicitur, ibidem auctoritate regia delegauit. Beatum nihilominus Columbanum fere vniuersa, quæ monachos habere improbatis, habuisse inuenimus, multosque alios sanctos monachos: quorum merita multis & magnis miraculis diuinitas approbauit, quorumque memoriam solemniter Ecclesia recolit. Et vt his, quæ præmisimus, aliquid adhuc rationis adiungamus, quis non iudicet rectius, melius, & vtilius esse, vt cuncta illa superius singillatim posita illi possideant, quos assumptus Ordo & Religionis propositum cogit legitime possidere, quam illi qui & negligentia & minoris propositi securitate sibi a Deo concessa, non tantum salubriter regere contemnunt, sed etiam incongruenti circa ipsas res amore, & incauta ordinatione seipsos interimunt? Nam quamdiu a secularibus obtinentur, vti fere & in omnibus cernimus, seculariter disponuntur. At postquam ad religiosos eorum ius transfertur, si non solo nomine, sed & ipso effectu religiosi sunt, profecto a religiosis religiose tractantur. Et vt, verbi gratia, nominatim aliqua subiungamus, si castrum aliquod monachis detur: iam castrum esse desinit, & esse Oratorium incipit. Nec vltra quisquam exinde aduersus corporeos hostes in corporali acie dimicat, sed spirituales spiritualibus iaculis propellere consuescit. Itaque fit, vt quod ante diabolo militabat, iam Christo militare incipiat: & quod ante fuerat spelunca latronum, domus efficiatur orationum. Eandem rationem de rusticis, seruis, & ancillis afferre possumus, qua monachos ista similiter legitime posse possidere, optime comprobamus. Patet quippe cunctis, qualiter seculares domini rusticis seruis & ancillis dominentur. Non enim contenti sunt eorum vsuali & debita seruitute: sed & res cum personis, & personas cum rebus sibi semper immisericorditer vendicant. Inde est, quod præter solitos census, ter aut quater in anno, vel quotiens volunt, bona ipsorum diripiunt, innumeris seruitiis affligunt, onera grauia & importabilia imponunt: vnde plerumque eos etiam solum proprium relinquere, & ad peregrina fugere cogūt: &, quod deterius est, ipsas personas, quas tam caro precio, hoc est suo Christus sanguine redemit, pro tam vili, hoc est pecunia, venundare non metuunt. Monachi vero tametsi hæc habeant, nō tamen similiter, sed multum dissimiliter habent. Rusticorum namque legitimis & debitis solummodo seruitiis ad vitæ subsidia vtuntur, nullis exactionibus eos vexant, nihil importabile imponunt: si eos egere viderint, etiam de propriis sustentant. Seruos & ancillas, non vt seruos & ancillas, sed vt fratres & sorores habent: discretaque ab eis pro possibilitate obsequia suscipientes, nihil grauaminis eos incurrere patiuntur, sicque secundum Apostolicum præceptum, Tanquam nihil habentes, & omnia possidentes existunt. Præscriptis ergo auctoritatibus & rationibus, iam, vt credimus, ipsis quoque cæcis claret, non solum iuste, sed etiam laicis iustius monachos supradicta habere posse. Thelonearia autem lucra cur prohibemur habere, cum ea seculi Principes legitime inueniantur tenere? An non legitime tenere videntur, quæ Apostolus eis a subditis reddi præcipit dicens, Cui tributum, tributum, cui vectigal, vectigal? Legitimum sane nobis videtur, quod cum vbique terrarum fiat, ab Ecclesia Dei, quæ nihil iniustum patitur, non reprehenditur. Nemo inde excommunicatur, sed nec aliquis in causam vocatur. Quod cum ipsi absque alicuius contradictione, sicut & cætera sui iuris obtineant: quare non similiter ea Ecclesiis, & Monasteriis Dei largiri, quare non & monachi sicut reliqua, sic & ista ab illis recte suscipere valeant? Si vero beatum Matthæum opponitis de theloneo a Domino vocatum, post ad illud, vtpote ad iniustum officium, non fuisse reuersum, cum Petrus & alii Apostoli piscari periti, atque inde similiter a Domino vocati, postmodum inueniantur piscati fuisse, atque ob hoc piscationem iustam esse probasse: respondemus, hoc in nullo partem vestram iuuare, neque nostram in aliquo infirmare, quoniam non exactiones violentas, quas Matthæus reliquit, sed iustas censuum consuetudines, quas Ecclesia recipit, nobis defendimus.	His omnibus additis, & monachos causidicos esse causamini. Tria ergo obiecistis, & accusatores, testes, ac iudices eos fieri prohibuistis. Hæc vero tria singillatim perscrutemur, & vtrum sic constet vt dicitis, subtiliter indagemus. Accusatores itaque, siue actores in propriis causis, quæ lex, quæ ratio monachos fieri prohibet? Si enim ea, quæ prædicta sunt, monachis concesseritis, necessario oportet, vt & istud concedatis. Nam si præcesserit rerum mundanarum possessio, consequens erit, vt contra infestantes possidentium sequatur & actio. Alioquin si calumniatoribus & inuasoribus sua exponere voluerint, mox possessores esse desistent. Quod si & istud egerint, offensam mox largitoris Dei incurrent: quoniam illa quæ iuris ipsius fuerant, alienis relinquentes tacendo, nec inuasoribus resistendo, ei auferre non timent. Hoc ne proueniat, ne Ecclesia Dei, quæ iuste possidet, impiis diripientibus perdat: ne serui Dei amissis propriis egeant, & idcirco Deo seruire nequeant: licet monachis causas proprias honeste, simpliciter, religiose, absque litigio, iniurias quas patiuntur, vindici potestati exponere, & non vt vltionem de aduersario, sed vt quæ ab aduersario ablata sunt recipiant, vt monachos decet quærere. Si vero ad hæc dicitis, debere monachos secundum Canonica instituta per aduocatos causam suam agere, nec nos huic auctoritati contraimus: si tamen aduocati semper adesse potuerint, per quos causæ ipsorum bene, quantum iustitia permiserit, defendantur. Quod si aliquibus præpedientibus causis, nam frequenter hæc solent accidere, aduocatos habere non valuerint: videtur ante per monachos id debere fieri, quam rem ecclesiasticam permittamus amitti. Testes autem veritatis monachos quis esse prohibeat, cum innumeros sanctos Dei conspiciamus, tam constantissime testimonium veritati perhibuisse, vt nulla mors, nullus corporis cruciatus, silentium eis imponere quiuerit, vnde & martyrum, hoc est, testium nomen meruerunt: & Ioannem Baptistam legamus venisse in testimonium, Vt testimonium perhiberet de lumine, & Dominum ipsum audiamus in Euangelio dicentem, Si ego testimonium perhibeo de meipso, & testimonium perhibet de me qui misit me Pater: atque de Spiritu Sancto, Cum venerit Paraclitus, ille testimonium perhibebit de me: & de Apostolis, Et vos testimonium perhibebitis. Ista posuimus vt ostendamus monachos non celare, immo secundum congruentias causarum & temporum, veritati testificari debere: quia iuxta quod quidam sapientium olim dixit, æquum non est mentiri, & veritatem abscondere. Cur etiam a iudiciis arceantur, cum Apostolus dicat, Nescitis quoniam Angelos iudicabimus? quantomagis secularia? Et sicut ipse alibi ait: Spiritualis iudicat omnia, & ipse a nemine iudicatur. His igitur vniuersis auctoritatibus, & rationibus, quæ obiecistis cassamus, quod tenemus approbamus: sed vestra improbare nolumus, quamuis in quibusdam valeamus.	Hoc tamen reducere ad mentem charitas vestra debet, quod diuina mandata, partim mobilia, partim sunt immobilia. Diuina vero mandata diximus, non solum ea quæ per seipsam in carne diuinitas apparens hominibus tradidit, aut ea quæ per Apostolos teneri constituit, siue illa quæ ante susceptam carnem per Patriarchas vel Prophetas mandauit: sed etiam illa, quæ post Apostolos Apostolici viri Apostolica vestigia secuti, vnanimi multorum Catholicorum consensu seruari præceperunt. Idem enim diuinus spiritus, qui priorum Patrum cordibus se infundens, humanæ saluti congruentia per eos dedit præcepta: per hos quoque, qui recentiores videntur, hominum salutem operari, salubria iubendo, non destitit. Per diuersos igitur præcones Domini verba edita veneramur, in diuersis organis eiusdem spiritus flatum agnoscimus. Horum ergo præceptorum, vt diximus, quædam pro ratione causarum & temporum mutantur: quædam se mutari nulla ratione permittunt. Et vt ea quæ vltima diuidendo fecimus, quia digniora sunt, exponendo prima faciamus: de immobilium numero dicimus esse, nam cuncta non vacat colligere, illud maximum & primum dilectionis Dei mandatum, secundum quoque huic simile de proximi dilectione: sed & humilitatis, castitatis, & veritatis præcepta, quibus licet similia multa sint alia, hæc tamen ad elucidandum quod volumus nobis sufficere credimus. Ista namque nulla inueniuntur ratione, nulla vnquam dispensatione immutata. Quis enim Catholicorum Patrum, ne Deus ex toto corde, ex tota anima, & ex tota mente diligeretur, præcepit: vel parum quid mandato huic detraxit? Quis proximum non vt seipsum a se diligendum esse negauit? Quis vel in modico superbire indulsit? quis fornicari, quis mentiri, quis furari, quis rem proximi concupiscere vnquam permisit? Patet ergo hæc, & multa talia esse prorsus immobilia. Inter illa vero, quæ moueri dispensatiue possunt, Patrum auctoritatem sequentes, ea esse dicimus, quorum pleraque in Ecclesiasticis Canonibus inuenimus, quæ sicut pro communi totius vel propria alicuius Ecclesiæ vtilitate, cum non existerent inuenta sunt: sic rursum pro communi totius vel propria alicuius aut gentis, aut Ecclesiæ salute, præuia in omnibus charitate mutata sunt. Et quia nec ista omnia facile numerari possunt, sufficiant illa quæ in superiori huius opusculi parte posuimus. Quę quoniam iam scripsimus, iterum scribere recusamus. Nam qui nosse voluerit, ibi scripta reperiet. Ad hoc autem nos ista ponere legentes nouerint, vt ostendamus ea regulæ decreta, quæ nos præuaricari dicitis, inter ista, quæ mobilia vocamus, ponenda: atque ideo cum charitas præcipit, cui in omnibus obediendum est, absque vllius præuaricationis timore mouenda. Quid enim coegit regulam de non transferendis Episcopis a præcedentibus Patribus datam immutari, nisi melius prouidens Ecclesiis charitas? Quid hæreticos, & criminosos post condignam de criminibus pœnitentiam, quod primi Patres prohibuerant, Ecclesiis Dei præfecit, nisi multorum saluti consulens charitas? Quid presbyterorum filios episcopari, contra sanctorum Apostolicorum antiqua decreta aliquando iussit, nisi earumdem personarum vtilitatem Ecclesiæ vtilem esse iudicans charitas? Quid Anglis coniugia indulsit, a quibus cæteros inhibuit, nisi nouellæ eorum fidei timens charitas? Quid multa in hunc modum vetusta præcepta mutauit, quid noua instituit, quid nunc ista, nunc illa mandauit: nisi pro moribus, temporibus, locis, nunc generaliter, nunc specialiter, semper tamen humanæ saluti sollicite inseruiens charitas? Cum igitur sub iure charitatis omnia canonica mandata, immo secundum Domini sententiam vniuersa Lex contineatur & Prophetæ, quis vestrum dicere audebit, beati Benedicti regulam charitatis dominio non subiacere? Quomodo charitati regula subdita non est, a qua per Sanctum illum condita est? Si enim sine charitate condita est, sine Deo condita est. Deum vero esse charitatem, Ioannes Apostolus dicit. Deus charitas est. Sed & si sine Deo facta est, sequitur quia iam nihil est. Nam Deus Christus ait. Sine me nihil potestis facere. Quod si hoc credere errare est, sequitur vt charitati velut doctrici regula cedat, ac se pro dominantis arbitrio regi permittat. Nam si præter eam quicquam sibi vendicare voluerit, nihil iam se sequentibus proderit. Sed forte adhuc ad priora recurritis, & dicitis. Quoniam beati Benedicti regulam vos seruare vouistis, oportet vt vota reddatis. Ad quod nos. Si millies istud iteraueritis, id millies a nobis responsi accipietis. Regulam vouimus, charitatem a voto non exclusimus. Si charitatem exclusimus, regula dici non potest quod vouimus. Si enim rectitudo regulæ desit, regula iam constare non poterit. Rectitudo autem regulæ, charitas est. Si ergo charitas excluditur, rectitudo excluditur. Si rectitudo excluditur, restat vt tortitudo sequatur. Si tortitudo sequitur, necesse est, vt regula destruatur. Simul quippe rectum, & distortum consistere nequeunt. Iam regula destructa, quid vos sequi profiteamini iudicate. Aut enim regulam cum rectitudine, aut sine rectitudine tortitudinem vos sequi oportebit: id est, aut cum charitate regulam, aut sine charitate nebulam retinere necesse erit. Sed sicut nebulam impossibile est teneri: sic sine charitate patet regulam a nemine posse seruari. Vnde constat, quod quando non ficta charitate, quam Apostolus damnat, sed vera, quam ipse celebriter collaudat, proximo aliquid impendimus, beati Benedicti regulam absque vllo errore sequimur: quoniam aliter de ea sentire, nihil est aliud quam errare. Nec regulam igitur sine charitate vouemus, nec eam sine charitate, vt hac ratione probatur, tenemus. Tenemus itaque regulam. Tenemus eam plane hac ratione, etiam in omnibus illis, propter quæ nos eam præuaricari, in tota vestra inuectione dixistis.	Cuius inuectionis capitulis singulis licet superius singillatim responderimus, nunc tamen vniuersaliter respondemus: quia in nouitiis quos infra annum suscipimus, regulam optime conseruamus: quoniam charitate prouidemus, ne cum feruore spiritus ad Deum venientes liceat Sathanæ ad seculum, immo ad interitum retrahere. Vnde eius tentationibus longum dare tempus nolumus, nec diu protrahi pugnam permittimus: quoniam periculosa est pugilis infirmi congressio cum robusto, incauti cum doloso, eius qui tertiam partem stellarum cœli trahere dicitur in terram, cum homine in terra posito: illius qui ipsi inuictæ diuinitati, & prius in cœlo, & postea in terra resistere conatus est, cum vase fictili, concite ab illo, nisi Deus iuuerit, conterendo. Ex ore itaque eius cibum rapere quærimus, ac secundum Iob conterere molas iniqui, & de dentibus ipsius auferre prædam contendimus. Et quia, vt præfati sumus, charitate hoc facimus, regulæ per charitatem conditæ, atque animarum tantum salutem, quoquomodo, non vno secundum vos modo quærenti, in nullo contrarij sumus, Nam & nos cum expedire videmus, illo vno vestro modo libenter vtimur: hoc est annum ad nouicij susceptionem integrum expectamus. Aliquando post dimidium annum cœteris illum fratribus aggregamus. Multotiens non tantum mensem aut hebdomadam: sed nec biduum præstolamur. Semper tamen quod animabus vtilius esse perpendimus, facere non differimus. Sic charitatem sequentes, regulam sequimur, Deo obsequimur. Vestibus vero pelliciis eadem charitatis regula nos ideo vestit, vt corpus a frigore, anima defendatur a murmure. Quamuis in hoc capitulo ipsius regulæ datum de vestibus præceptum, ac simpliciter vt ponitur susceptum, nobis ad huiusmodi vestes habendas sufficiat. Quod quia nos iam plene supra ostendisse credimus, nunc iterare refugimus. Femoralia quoque necessitudini, & honestati consulendo, quæ nulla necessaria prohibet, cuncta honesta amplectitur, sæpe dicenda charitas nobis concessit. Vnde regulariter nos ea habere cognoscimus. In stramentis lectorum si qua ex necessitate addita supposita vel superposita nobis sunt, certum est quia ex charitate sunt, & idcirco regularia non esse, veraciter dici non possunt. Nam nos, vti semper in superioribus diximus, superflua modis omnibus detestamur, contra regulam esse dicimus, amputanda penitus profitemur. Absit enim vt de charitate virtutum omnium fonte purissimo, cœnum vitiorum nos velle deducere quisquam suspicetur. Quia iuxta Apostolum, Non cogitat malum, non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati. Et quia omnia suffert, & omnia sustinet, videant vtrum eam habeant, qui non solum malorum maliciam ferre nequeunt, sed nec fratrum indigentiam sustinere, vel necessaria ministrando eam supplere, cum possint nolunt. Hoc eodem charitatis scuto ab impugnantium ictibus in cunctis subsequentibus capitulis nos munimus: quod certe tantæ soliditatis ac fortitudinis est, vt nullo quamtumlibet valido irruentium impetu penetrari valeat. Hoc & in pulmentariorum obiectione obtendimus, eoque nos, si mediocris & necessaria pro infirmitatibus & qualitatibus fuerit adiectio, bene munimus. Hoc in fugitiuorum multiplici susceptione vtimur, ne scilicet non suscepti, ad porcorum siliquas reuertantur, & quam Euangelicus ille fugitiuus, patre propitio reperto euasit, fame consumpti male pereant. Hoc protecti, ab opere manuum meliora ei opera præponendo quiescimus: quoniam vt de multimodo spiritualium operum exercitio taceamus, nullo, nisi insano, contradicente, melius est orare quam arborem secare, testante Apostolo qui dicit. Corporalis exercitatio ad modicum vtilis est, pietas autem ad omnia. Hinc est quod non omnibus aduenientibus hospitibus pedes abluimus, non ante omnes prosternimur, quoniam incongrua pedum ablutione nolumus molestare, quos charitas in omnibus præcipit lætificare. Sed nec frequentiæ hospitum, numerus fratrum plerumque sufficeret, vt omnibus pedes ac manus abluere absque reliquorum præceptorum detrimento præualeret. Quod quia charitate mutatum, aliquando apud nos fit, aliquando non fit, irregulare non est. Sed quid vniuersa, quæ supradicta sunt, percurrentes, lectori forte tædium generamus? Sic de ieiuniis, sic de mensa Abbatis cum hospitibus & peregrinis, sic de ferramentis vel rebus monasterij: sic de vniuersis, vt cuncta breuiter explicemus, quæ in superioribus obiecta sunt, quibus & tunc latius respondimus, charitas per Patres nostros, prout temporibus & moribus ac locis congruere vidit, dispensauit, neque in his voluntatibus vel voluptatibus hominum, sed æternæ eorum saluti inseruire studuit. Hoc sane vno ea, quæ iusta esse defendimus, iniusta monstrare potestis: hoc vno nos victos vobis victoribus cedere compelletis, si quæ lege charitatis nobis defendimus, ad charitatem non pertinere, rationibus certis ostenderitis. In his enim omnibus, vt sæpe iam diximus, ea solum protectrice tuti, hostibus cunctis inexpugnabiles permanemus. Nam quia secundum Dominum, Hæc est, in qua vniuersa Lex pendet & Prophetæ & secundum Apostolum, Plenitudo legis ac finis præcepti est, omnem legem plenam, omne præceptum finitum, hoc est perfectum ea dispensante existere, quis Catholico sensu audeat negare? Sed forte vos ad ista. Sic regulam charitate vos mutasse dicitis, ac si sine illa a sancto illo conditam affirmare velitis. Quod si sentitis, certum est quod erratis. Quomodo enim condendo regulam charitate carere potuit, qui spiritu omnium iustorum plenus fuit? Si vero hoc sentire ac dicere refugitis: cur, quod charitate a tanto viro institutum fuerat, mutare contenditis? An fortasse vestram charitatem eius charitati præponendam esse iudicatis? An illum oculum, qui sub momento temporis totum mundum collectum conspicere potuit, videndi & prouidendi acumine vos vincere posse putatis? Si igitur, vt diximus, regulam Sanctus condere sine charitate nullomodo potuit, patet quod a nemine mutari debuit. Quapropter aut iniuriam Sancto, eius scripta mutando, & superordinando, facietis: aut eum venerando, præceptis ab eo datis in omnibus obedietis. Super hæc ipsum nomen regulæ quomodo stare queat ignoramus, si non eam vt regulam, & præuiam sequimur: sed ad placitum inflectimus ac mutamus, &, vt sic loquamur, regula regulæ facti, non eam, vt diximus, sequamur, sed ipsam nos sequi cogamus. At nos econtra. Optimos certe beati Benedicti vos defensores ostenditis, cui defendendo maiores iniurias irrogatis. Iniurias vero irrogatis, quando sic eum tentatis laudare, vt laudi aliorum Sanctorum videamini detrahere. Neque enim Sancti crescere de aliorum imminutione volunt, vt aliorum detrimentum, ipsorum videatur incrementum. Hoc namque apud illos, quos superbia diuidit, non apud illos, quos charitas vnit, contingere solet. Sed vt quod dicimus manifestius fiat, interrogamus. Sanctis illis, quos prædecessorum Patrum statuta mutasse supra diximus, licuit ea mutare an non? Si dixeritis, non licuit: respondemus. Male igitur egerunt, quicumque priora decreta mutauerunt, male egit illicita concedens Anglis matrimonia sanctus Gregorius; male egit mutans Catholicam Synodum Catholica Synodus, male egerunt quamplures & noti sanctitate Romanæ Sedis Præsules, aliorum sanctorum Pontificum Romanorum præcepta mutantes: male egit ipse Paulus, sibique ipsi extitit contrarius, quando quod prius Timothæum discipulum circumcidendo fecerat, postmodum ad Galathas scribens, terribiliter prohibuit dicens, Ego Paulus dico vobis, quoniam si circumcidamini, Christus vobis nihil proderit. Hoc concesso, quod iustum putabatur, iniustum deprehenditur, qui sancti hactenus fuerant sancti esse cessabunt: Ecclesia tanto tempore errorem sequuta, errasse iudicabitur, & nunc tandem vobis prædicantibus ad semitam iustitiæ reducta, vera sequi incipiet. Si hoc dicere superbum, & blasphemum iudicatis, sapienti consilio prima eos mutare potuisse statuta dicetis: aut forte, quod solum superest, tacebitis. Sed si tacueritis, Pharisæorum vos vsos consilio monstrabitis: qui nec fateri veritatem volentes, nec eam impugnare valentes, interrogati a Domino de Ioannis baptismate, vtrum de cœlo esset, an ex hominibus, silentium elegerunt. Quod si tacere refugientes, hoc quod modo præmisimus responderitis, eis scilicet licuisse, istis vero non licuisse, interrogamus causam. Respondebitis Romanos Pontifices, tam pro insigni & nota sanctitate, qua præditi erant, quam pro totius Ecclesiæ regimine sibi commisso hoc agere potuisse: Concilia quoque Catholica ob collectorum auctoritatem, & sanctitatem idem meruisse, nostris autem, quia similis sanctitatis, & auctoritatis non sunt, similia non licuisse. Si sanctitas & auctoritas in causa est, & hæc illis Sanctis dispensandi priorum statuta licentiam contulerunt: conferent hanc & nostris, quos sanctitas & forte similis Sanctos effecit: par quoque pro commissis a Deo officiis auctoritas eis non defuit. De Sanctitate rectos mores, Deumque ipsum testem habemus, qui eos sibi placuisse, & viuentibus ipsis, & etiam mortuis, miraculorum multorum ostensione declarauit. Testis est & Ecclesia, eorum inter Patres Sanctos memoriam recitando, & festa solemniter celebrando. Parem vero auctoritatem pro sibi commissis a Deo officiis eos habuisse diximus: quoniam licet maiorem aliis Ecclesiæ Patribus Romani Pontifices, hoc est etsi per omnem Ecclesiam Petri auctoritatem habeant, parem tamen in hoc ij, quos defendimus, habent: vt sicut Romani Præsules omni, & sicut alij Pontifices singulis Ecclesiis præsunt, ita isti Monachis suis pari per omnia potestate, & auctoritate principantur. Nam licet Romanus Præsul aliorum errores corrigere speciali potestate valeat, habent tamen illi suam super suos integram potestatem, & culpis remotis parem in præcipiendo, vt diximus, auctoritatem. Et si ita est, quod plane ita est, constat, si non est aliud quod obiiciatur, quia plenam Patres nostri in mutandis pro salute commissorum regulæ quibusdam, quæ pro tempore datæ sunt, obseruantiis, potestatem habuerunt: quamuis eorum sanctitatem ad hoc probandum afferri, nulla coegerit necessitas. Quid enim? Et si sancti non fuissent, magistri esse desisterent? Anne modo, nisi Sanctus fuerit, Ecclesiæ præesse poterit? An necesse semper erit, miracula consulere, vt qui præferri cæteris debeat, possimus agnoscere? Et quid est quod Dominus ait, Super cathedram Moysi sederunt Scribæ & Pharisæi. Omnia quæcumque dixerint vobis, seruate & facite: secundum opera vero eorum nolite facere? Dicendo enim, secundum opera vero eorum nolite facere, non sanctos, sed sceleratos eos fuisse ostendit. Nam nullo modo eorum opera imitari prohibuisset, si bona esse cognouisset. Quæ quia imitari prohibuit, certum est, quia mala esse iudicauit. Patet ergo, quia etiam malis rectoribus omnis a subditis exhibenda obedientia est. Ex quibus colligitur, quia & si sanctitas supradictis Patribus deesset, auctoritas sola Prælationis ad exhibendam eis obedientiam sufficeret. Licuit ergo eis etiam sanctitate remota, subditis suis quæ dicta sunt imperare: licuit & subditis imperata seruare. Sed adhuc vestrum responsum poscimus. Dixistis, pro insigni & nota sanctitate, & pro commissi a Deo regiminis auctoritate Sanctis sequentibus priorum Sanctorum statuta licuisse mutare. Quæ ratio insufficiens nobis videtur. Quomodo enim sanctitas, & auctoritas subsequentium, sanctitati & auctoritati præiudicare potuit præcedentium? Quomodo sane sanitas sanctitati, auctoritas auctoritati, absque alterutriusque sanctitatis & auctoritatis detrimento quicquam auferre potuit? Auferre vero dicimus, cum quod priora constituit sequens commutat. Quod autem de præcedentium decretis subsequentium mutauit auctoritas, aut melius prioribus, aut deterius fecit. Si melius, non plene bona fuit priorum institutio. Vnde sequitur deteriorem fuisse. Si deterior fuit, deteriores institutores habuit. Si vero subsequentes deterius priorum instituta mutauerunt, constat quia ipsi deteriores fuerunt. Apparet ergo, priores vel posteriores Patres, nisi defendantur, laudis incurrere detrimentum. Aut enim priores optima instituerunt, & mutari optima a subsequentibus non debuerunt: aut si mutantes mutando iuste egerunt, patet quia illa optima non fuerunt. Iam error institutionum in caput redundat instituentium. Vt enim ait Scriptura. Ex verbis tuis iustificaberis, & ex verbis tuis condemnaberis. Si ad ista alioqui charitatis scuto Sanctos a culpa defendere volueritis, Dei nos gratia iuuante nec vos ipsos defendere præualebitis. Sed quousque audiamus, respondere quid possumus? Sine hoste quippe pugnare, nihil est aliud quam aerem verberare. Restat igitur charitas. Hac si hunc nodum soluere volueritis, citissime, facillime, rectissime poteritis. Hæc est enim, vt sæpe diximus, in qua vniuersa Lex pendet & Prophetæ. Hæc est, quæ plenitudo legis, & finis præcepti est. Hæc est, quæ, vt Apostolus ait, diffusa in cordibus sanctis per Spiritum sanctum qui datus est eis, diuersis temporibus per diuersos Sanctos diuersa loquens: ipsa non varia, non diuisa, non multiplex, sed simplex, stabilis, inconcussa, semper eadem perdurauit. Vt enim materfamilias tota domus propriæ vtilitati intenta, quosdam famulorum ad terram bobus exercendam, quosdam ad fodiendam vineam, alios in siluam ad ligna cædenda mittit, alios ignem succendere, alios aquam afferre iubet: hunc ad nundinas commercij causa dirigit, illum cur piger sit increpat, istum de strenuitate collaudans ad meliora hortatur: ipsa tamen quamuis diuersa sint quæ præcipit, diuersa non efficitur, nec diuersitas iussionis diuersitatem facit vtilitatis, quoniam ad vnum quiddam & simplex, hoc est ad domus vtilitatem, omnis illa officiorum varietas se colligit, & illud vnum innumera ministeria operantur: nec reprehendenda est, si huic istud, & illi aliud præcipiat, quia ad vnum illud, quod præmisimus, perficiendum, multa illa præcipit, nec sibi aduersa, quia est diuersa, iudicanda: sic charitas, quoniam ad domus Dei tantummodo vtilitatem cuncta iubet, sibi aduersari non est dicenda, sed per quoscumque, & quodcumque, & quandocumque iusserit, est absque retractatione sequenda. Nam & si diuersa mandata per diuersos nuncios, diuersis temporibus ab illa data sunt, aduersa tamen non sunt in mandatis, nunciis, & temporibus: quædam quidem videtur diuersitas, sed quia diuinæ voluntati, & humanæ saluti vniuersa famulantur, nulla in his potest esse aduersitas, quæ cuncta ad hoc vnum dispensat ignorans falli charitas. Et sicut contumax, & damnandus seruus iudicaretur, si dominæ aquam afferri præcipienti responderet, Quia heri præcepisti vt ligna de silua succidens, domum deferrem: iam vlterius nec aquam deferam, nec aliquid alterius vltra operis agam, sed semper ad siluam vadam, & ibi ligna succidens domum deportabo: & illa dicente, Illud heri suit necessarium, & iccirco iussi, iam quia necessarium non est, fac istud quod modo necessarium est: illeque præcipientis reuerentiam ac domus vtilitatem paruipendens, nullo pacto obedire vellet, immo ad augmentum contumaciæ conseruos aquam deferre volentes prohiberet. Sic iudicandus est, qui magistræ charitati, omnia licet diuersa & diuerso tempore per diuersos, ad Ecclesiæ tamen vtilitatem cuncta præcipienti, obedire refugit. Sic plane iudicandi sunt, qui iubenti charitati, & modis omnibus salutem tantum hominum quærenti, vt nouicios infra annum cum viderint expedire suscipiant, vt vestes necessarias fratribus largiantur, vt magis spirituali quam corporali exercitio occupentur, vt multa his similia de animarum tantum salute solliciti faciant, respondeant, Quia olim hæc mandata per sanctum Benedictum tradidisti, illa mutari non patiemur, neque tibi aliquando de his obediemus. Qua dicente, tunc temporis ad tolerandos labores fortior erat natura hominum, vtpote seculo valentiore: nunc vero mundo senescente & iam morti proximo, quicquid in mundo est, elanguit, & ideo pleraque tunc necessaria modo facta sunt contraria, quod nunc necessarium est, facite. Non enim est meum aut huius temporis sic nouicios deterrere, vt dum volo per annum probare, sequatur reprobare. Non est, inquam, meum cibi, & potus, atque vestitus, vel ceterarum rerum indigentiam, pro diuersitatibus infirmitatum, regionum, ac temporum non supplere: ne dum non reddo homini quod suum est, non possit ipse reddere Deo quod eius est. Superba superstitione salutaribus monitis obtemperare dedignantur: nec contenti a iure charitatis se solum subducere, alios ei parere cupientes, qua valent instantia, suæ tentant transgressioni sociare. Sic vos, o Cistercienses, agere, sic charitati resistere: sic nec regulam, pro qua vos certamini obieceratis, probamini tenere. Sed redeamus ad quæstionis vestræ solutionem. Quam vt lucidius soluere possimus, ipsam rursus quæstionem solutioni, sed breuioribus verbis præponamus. Dixistis. Aut sine charitate beatus Benedictus regulam, aut cum charitate condidit. Sed sine charitate eum illam condidisse, nemo vestrum audet affirmare. Cum charitate igitur eam non negatis conditam. Iam quia per charitatem condita constat, mutanda non fuit. Si mutanda non fuit, tenenda fuit. Aut ergo mutando iniuriam sancto infertis, aut tenendo ei in omnibus obeditis. Et nos ad hæc. Quia per charitatem regula condita est, constat: quia ideo mutanda non fuit, non constat. Immo quia per charitatem condita est, sequitur quia mutanda fuit. Et vt hoc pateat, charitatis officium requiratur. Et quod est charitatis officium? Vnum & solum charitatis officium, humanam salutem modis omnibus quærere. Hoc eius esse officium ipse Dominus, hoc Apostoli, hoc omnes Sancti eius clamant. Iustum esse quicquid illa præcipit, omnes, vt sæpe iam diximus, diuini libri testantur. Et quod maius argumentum? In ipsa vniuersam legem, & prophetas pendere Dominus dicit. Hanc plenitudinem legis & finem esse præcepti, Apostolus testificatur. De hac beatus Augustinus ait. Si hæc vna desit, inania sunt cuncta: si hæc sola adsit, plena sunt omnia. De hac & ipse alibi. Fructus autem totus est charitas, sine qua nihil est homo, quicquid aliud homo habuerit. Atque alio in loco. Habe charitatem, & fac quicquid vis. Igitur vt saluti humanæ consulat, facit quicquid vult. Quod si ei licet quicquid vult facere, licuit regulam facere, licuit & mutare. Nec iniuria Sancto facta dicenda est, quia non ab alio mutata est: sed ab ea, quæ diffusa in corde eius per Spiritum sanctum qui datus erat ei, ipso in condendo regulam tamquam organo vsa est. Et quia non æmulatur, non inflatur, non est ambitiosa, non quærit quæ sua sunt, ij qui ea pleni sunt nihil horum sciunt. Et quia æmulatione, inflatione, ambitione carent, indignari nesciunt. Iniuria ergo Sancto facta non est, quia suam charitatis regulam pro temporis illius congruentia fecit: ac postquam vtile fore vidit, quod fecerat imn utauit, quodque seruari decuit de eadem regula reseruauit. Sicut ergo non esset consequens dicere, iniuriam notario factam, si quod prius scripserat, vel ab ipso, vel ab alio immutari dictator certa de causa faceret, quam causam forte ipse solus nosset: sic nec sequitur beato Benedicto factam iniuriam, si vel cuncta, vel aliqua eorum, quæ per eum charitas scripserat, vel per ipsum si sic voluisset, vel per alium quia sic voluit, ratione præmissa mutauit. Sed nec indignum est Sancto, charitatis vocari notarium. Ioannes enim in Epistola sua Deum charitatem vocat. Et Gregorius sanctus in Homeliis ait. Spiritus sanctus amor est. Amor vero charitas est. Ergo Spiritus sanctus charitas est. Non est igitur ei indignum, Spiritus sancti esse notarium. Nam & eius notarij Prophetæ omnes fuerunt. Non dedecet autem eum similem esse Prophetis. Si igitur Sancto illi regula immutata ab immutantibus iniuria facta est, & prioribus quos supra memorauimus sanctis a subsequentibus, & eorum decreta mutantibus iniuria facta est. Et vt maiora dicamus, legi ab Euangelio, Moysi a Christo iniuria facta est. Quod si iccirco nec Moysi, nec legi, nec canonicis statutis, nec alicui diuino mandato, nec his per quos ipsa mandata promulgata sunt, aliqua est facta iniuria: quoniam per Spiritum sanctum, quem charitatem esse probauimus, quid saluti hominum per diuersa tempora congrueret prouisum est: & licet quædam in mandatis sint mutata, & ipsa mandata per mutatos sint data, ipse tamen mutatus non est, quia incommutabilis est: patet quia regula sancti Benedicti in quibusdam suis capitulis, absque ipsius iniuria, vobis quamuis inuitis concedentibus, mutata est. Per charitatem namque mutata est, per quam Verbum caro factum est, vt ait Apostolus. Propter nimiam charitatem suam, qua dilexit nos Deus, filium suum misit in similitudinem carnis peccati. Quia igitur mutata sunt quædam in regula, charitas fecit: & quia absque iniuria Sancti mutata sunt, charitas fecit. Nec putet aliquis, quod nos iustificare volentes, ista dicamus. Non enim nos iustos videri volentes hæc dicimus, sed Patrum nostrorum instituta a vero non deuiare, & eos, qui illa, vt ab eis præcepta sunt, seruauerint, non errare, tam ratione quam diuinis auctoritatibus comprobamus. Nobis ergo transgressionis næuo a vobis obiecto purgatis, iam pro vobis agite, & ab ipsius regulæ præuaricatione vos, si potestis, immunes monstrate. Præuaricari quippe vos regulam dicimus, quando eius rectitudine non seruata, hoc est, charitate, quæ plenitudo legis ab Apostolo dicitur, neglecta, vestræ potius voluntati eam in plerisque inseruire cogitis. Vnde in quibus regulam sine charitate seruatis, vt ex præcedentibus colligitur: non iam regulam, sed rectitudine remota tortitudinem seruatis. Ad ista forte vel verbis, vel cogitatu respondetis. Et vbi nos a præceptis regulæ charitatem excludere dicitis? Vbi animarum saluti prouidere negligitis. Et vbi nos animarum saluti prouidere negligimus? Vt exempli causa aliqua ponamus. Nonne animarum salutem, atque iccirco charitatem negligitis: quando fratribus necessaria negatis, quando eos frigore vsu pellicearum negato affligitis, quando hac violentia (nam multi vestrum hoc inuiti sustinent) eos vel ad murmurationem, vel ad fugam compellitis? Sed & si sunt aliqui, qui hoc quoquomodo sustineant, procedente tempore corrupto corpore morbis, sanitatem frigore perdunt, & languidi sæpe perpetuo facti, Deo seruire nequeunt. Sic certe discretiua charitate relicta, in murmurantibus, fugientibus & languentibus, animarum saluti prouidere negligitis. Hoc quoque vestrum propositum nos magis mirari faciunt ipsius verba regulæ, in quibus Monachos pelliciis vti non esse prohibitum, etiam negligenter legentes aduertere possunt. Sicut enim superius, quando de hoc capitulo agebamus, diximus, nulla prohibitio, nullum præceptum ibi super hac re legitur: cum potius vt pellicias monachi habeant, ibi præcipiatur. Nonne cum regula dicit, Vestimenta fratribus secundum locorum qualitatem, aut aerum temperiem dentur, quia in frigidis regionibus amplius indigetur, in calidis vero minus, & hæc consideratio penes Abbatem sit: pelliceas & cætera indumenta necessaria dumtaxat fratribus largitur? Si hoc secundum regulam aeris qualitas, hoc est regionis frigiditas poposcerit: præcepto regulæ eas dari debere dicimus. Nam quod regionis poscit frigiditas, poscit necessitas. Quod necessitas, hoc plane & charitas. Iam si quis dicit charitati non cedendum, Deo vtique iudicat contradicendum. Dei igitur & regulæ mandato contradicit, qui Monachos pelliciis vti non debere dicit. Sed adhuc fortasse opponitur. Licet hoc regula non iubeat, monet tamen vt Monachus ad meliora transeat. Bene certe dixisti, monet. Nam plane monet, non præcipit. Quod si tantum monet, non compellit. Qui enim monet, vt fiat quod vult suadet. Sed qui præcipit, ad faciendum quod præcipit præcipiendo compellit. Suadet itaque regula meliora, non ad ea violenter compellit. Cur ergo vos compellitis, quod compellere regula non vult? An forte sanctiores illo, qui eam composuit, estis? Vnde inquam tanta vobis auctoritas? Dicit Apostolus. Vellem omnes homines esse sicut meipsum. Et Dominus in Euangelio. Non omnes capiunt verbum istud. Qui potest capere, capiat. Et alibi cuidam. Si vis perfectus esse, vende omnia quæ habes, & da pauperibus: & veni, sequere me. Nihil certe horum præcipiendo, sed commonendo. Et cum hic mos sit omni diuinæ scripturæ, vt quandoque quæ præcipienda sunt præcipiat, quandoque illa, quæ magis ardua videt, moneat: vos hanc eius regulam scilicet dedignantes, ad quod tantum monitis prouocandi essent, eos cogere non formidatis. Sed & mihi videtur, quod ad pelliceas non ferendas non solum non cogendi, sed nec monendi sunt, in his dumtaxat regionibus, monachi. Quomodo enim inde aliquem monere debeo, vnde illum ad deteriora lapsurum vel noui vel timeo? Si enim proximum vt me ipsum diligo, eius saluti in omnibus vt propriæ consulere debeo. Nam aliter, non eum vt me diligo. Et hæc certissima charitatis regula est, vt quod fratri video esse necessarium, non prohibeam, non eum ad ferendum incongruum, & noxium laborem violenter impellam: sed si valeo, omnia, quibus indiget, ei studeam impendere: si non valeo, eius necessitati compatiendo, pietatis studio nouerim condescendere. Quid vero prosit sine charitate corpus laboribus conficere, Apostolus docet dicens. Si tradidero corpus meum, ita vt ardeam, charitatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Et ne prohibere eos, qui non compulsi, sed sponte carnem suam quibuslibet austeritatibus pro Deo domare contendunt, videamur: agnoscant legentes, non hoc nos ista dicendo intendere, nec a bono spontaneo aliquem velle reuocare, sed ne inuiti ad illa cogantur quæ sui propositi non sunt, vel quæ nociua sunt, præcedentibus auctoritatibus prohibere. Sicut enim eos, qui oblectamenta mundi fugientes, eius aspera ob maius meritum discrete amplectuntur, omnino scimus esse laudandos: sic illos, qui alios ad id, quod non proposuerunt, & quod non expedit violenter cogere volunt, dicimus non esse prorsus audiendos. Hæc tibi, frater charissime, Epistolarum breuitatem rerum necessitate supergressus, scripsi: in quibus aliorum verbis meum quoque intellectum expressi. Nam præter austeritatem verborum, quæ ad partium latentem simultatem designandam posui, reliqua omnia vt edita sunt intellexi. Erit a modo tuum, si aliter senseris, & hoc quoque mihi tuo per omnia reuelare: vt re diligenter discussa, & per te maxime diffinita, & eorum, qui super hac re scandalum patiuntur, dubietas auferatur: & charitas, quæ re vera in multorum cordibus & linguis quotidie læditur, longe remota omni inuidiæ rubigine confirmetur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIX. Venerabili & intimo mihi Domino Bernardo Abbati Clareuallensi, Frater Petrus, humilis Cluniacensium Abbas, sinceræ charitatis affectum.	??	??	Reuertenti mihi nuper de Pictauensi pago, Lingonenses Canonici occurrerunt, & nil tale suspicanti, vnum ex fratribus nostris, cum vniuerso clero & populo Ecclesiæ suæ, se in Episcopum concorditer & canonice elegisse, Lugdunensi Metropolitano id consulente, & confirmante, dixerunt. Institerunt toto nisu, tam precibus suis, quam mandatis, & literis Domini Lugdunensis: vt quia Monachus noster erat, quod de eo fecerant, & ipse confirmarem. Hæsi aliquamdiu, nolens carere vtilitate personæ: concessi ad vltimum, cedens importunitati rogantium. Sic a me quod petierant impetrantes, præterito beatæ Dei Genitricis festo, apud Anicium regalem Curiam, cui ipse necessitate, non voluntate interfui, adierunt: & a Domino Rege Francorum, electum suum quantum in ipso erat, confirmari rogauerunt, & obtinuerunt. Nam audita rex electione, & visa, quæ forte tunc ad me venerat, persona: quod de ea Lingonensis Ecclesia fecerat, collaudauit, & de regalibus, sicut solet fieri, manu propria solemniter inuestiuit. Cumque ita cleri, populi, Metropolitani, ipsius quoque, vt dixi, Principis in hanc vnam sententiam, in hunc vnum electum vota conuenerint, quosdam Lugdunenses voluntatem vestram a communi omnium proposito, nescio quibus rumoribus auertisse, & contra id quod factum fuerat irritasse, ante paucos dies accepi. Quod vt comperi, maluissem super his præsens cum præsente conferre, quam literis cogitata mandare. Hoc quia & remotio vestra, & mea non interpolata negotia impediunt: facio quod possum, quia quod volo non possum. Non sane miror, nec mirandum est, si bono viro mala audita displicuerunt: sed aduertendum fuit, quia sicut vera, sic & falsa esse potuerunt. Vnde priusquam id cognosceretur, non erant vel tribunalibus iudicum, vel cathedris Pontificum inferenda. Cogitandum fuit, quod tamen apud vnanimis amici aures, familiari querela depono: hunc de quo sermo est, vestræ Cluniacensis ecclesiæ Monachum, & dilecti vobis Abbatis esse filium. Attendendum fuit, personas illas, a quibus hoc quod vos mouit, dilectio vestra accepit, iurata aduersus Cluniacum bella, tanta animositate ex aliquanto tempore suscepisse: vt nec linguas ab iniuriis, nec manus a sacrilegiis continere potuerint. Videndum fuit, si fidem prudentiæ vestræ illorum maledicorum verba facere debuerunt, quorum os loquutum est vanitatem, impudenter mentiendo, & dextera eorum dextera iniquitatis, irreuerenter innocentes Monachos verberando. Quapropter tantis tamque manifestis inimicis credere, tantis tamque manifestis hostibus fidem dare, nec vestrum, nec aliquorum bonorum est. Credite magis domesticis quam extraneis, notis quam ignotis, amicis veridicis, quam inimicis maledicis. Credite mihi, qui & domestici, & noti, & amici apud vos nomine glorior: qui etsi a communi mendacio, quo omnis homo mendax est, immunis esse non possum, absit tamen vt ibi non caueam mendacium, vbi cauere possum. Conueni ipse hominem, audito quem supradixi rumore, & quæ dicebantur proponens, ne veritatem diffiteretur paterne rogaui, admonui, adiuraui. Dixi me non vt perfidum mysterij rectorem, sed vt fidum commissorum custodem ad conscientiam eius velle accedere: nolle me patefactis animarum vulneribus illudere, sed mederi. Adieci quicquid ad eliciendam veritatem vtile occurrere potuit: nec dissimulaui intima parietis, acutæ interrogationis fossorio perscrutari. Post quæ omnia id responsi accepi, numquam se amictu mendacij cor suum mihi velasse, numquam velare proposuisse. Certum se esse, quod si mentiretur mihi, mentiretur & Deo: de fide commissorum nil se dubitare, eorum quæ dicebantur ita se esse immunem, vt si velim, iniecta omnia securissime sacramento expurget. Noui ipse a quibus, & quare, & qualiter verba illa, quæ scandalum vobis pepererunt, exorta, aucta, disseminata fuerunt. Quæ si vobis per me ipsum libere colloqui licuisset, ad vnguem exposuissem: & quam tenebrosa abysso, perspicuam mentis vestræ aciem, caligosa mendacij nubes offendere conata sit, ad liquidum indicassem. Quod cum potero, faciam. Interim amplectendam mihi semper dilectionem vestram rogo, & per eam, quæ nos in domo Dei vnanimes fecit, obsecro, ne næuo mendacij Cluniacensis Congregationis corpus deformare, non dico velitis, sed nec patiamini: quoniam non hoc illi vni ascribere, sed nobis, & singulis, & omnibus imputare, pudor ipse obiectæ infamiæ compelleret. Quia cum dolet vnum membrum, condolent omnia membra: & cum patitur vnum membrum, compatiuntur omnia membra. Nec æstimet sanctitas vestra, me ad defendendum Monacho nostro episcopandi gradum, hoc dicere: quoniam episcopari Monachos nostros, nec nouū, nec admirabile nobis est, cū tot, vt ipse nostis, de Ecclesia illa, famosa Ecclesiarum fulserint & fulgeant sydera: sed quia malum nomen diffamari super filia Israel, nec verus Israelita facere, nec verus Israelita potest sufferre. Quod si Lingonensi Ecclesiæ multi seculares clerici, quorum nec multa religio, nec multa scientia eminebat, Episcopali nomine non tantum patiente, sed etiam laudante Ecclesia olim principati sunt: quid indecens, si religiosæ Ecclesiæ religiosus, sapiens, litteratus Monachus, inde in pontificem Lingonensem electus est, vnde Episcopales, Archiepiscopales, Patriarchales, & ipsa omniū vertex Ecclesiarum Apostolica & Romana Sedes, Patres sibi assumere consuerunt? Quod si forte, vt totum quod sentio exhauriam, Monachi Monachos, religiosi religiosos, Cistercienses Cluniacenses verentur, & minus de illis, de quibus magna confidere deberent, confidunt: purgetur ista suspitio, & omne animal consimile sibi diligere, eique magis adhærere, natura ipsa docente, discat. Vnde si in animalibus tantum natura præualet: in hominibus & hoc Monachis, non tantundem auctor naturæ valebit? Diliget ergo si Monachus fuerit Lingonensis Episcopus Cistercienses, & ceteros Monachos, quia diligendo maius sibi lucrum, non diligendo maius sentiet detrimentum. Nec noster Monachus aliud audebit, quam nos facere diligendo, videbit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXX. Honorando & sæpe nominando Theotardo meo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, totum quod est.	??	??	Memoria tua semper, vt nosti, mihi suauis & grata, dum occurrit, quod pene assidue fit, cor meum spinis curarum dilaniatum, vepribus sollicitudinum exasperatum, vt hausta pigmenta, vt vnguenta fragrantia sic leniunt, sic refouent: vt me iam me non esse sentiam, & eum qui fueram oblitus, in virum alterum me mutatum gaudeam. Quid fiet ergo, quid fiet, charissime, in re illa quam spe felici sustinemus, in vita dico immortali & beata: quando in hac mortali, & misera, plenaque vomituum sordiumque humanis mentibus innasci, hoc adhuc infelicium affectibus inesse potest? Quid fiet, quando anima sanctorum, ignoto illius supernæ dulcedinis pastu, sicut adipe & pinguedine replebitur: quando adhuc ieiuna & squalens macredine, immo iuxta Euangelium, fame male periens, tantopere tantillo gustu lætatur? Quid fiet, quando illi, supra quam felices inebriabuntur ab vbertate domus Dei, & torrente voluptatis eius potabuntur, quoniam apud eum est fons vitæ: si guttula illius abundantiæ huc delapsa hoc operatur? Hæc tamen est, dilectissime, qua te, vt nosti, semper dilexi, semper colui, semper tibi etiam absens adhæsi. Hæc est, quæ magnis spatiis, multis temporibus, a me seiunctum, nunquam ab animo meo auelli passa est, quæ animæ meæ conspectibus te frequenter, immo pene continue, ingerens, nunquam absentem esse permittit. Hæc est, quæ toto hoc anno cor meum assidue stimulans, diuturnæ absentiæ tuæ impatiens, ad scribendum charitati tuæ quotidie inuitat: quæ nisi curarum obice sæpe repulsa fuisset, antequam plures dies cogitata implesset. Facit ergo, etiam nunc vix permissa, quod potest & dilectum absentem requirens, dormientem suscitans, venire differentem inuitans, monet, hortatur: & quia differentem huc vsque sustinuit, etiam ex imperio præcipit, vt vel antequam ad Montem-Pessulanum iter aggrediar, vel postquam reditum cognouerit, statim venire festinet. Et quia nouum casum fratrum Luparciaci morientium audiui: volo vt maturius, immo quam citius poteris, iter acceleres, & vsque ad proximam Dominicam Septuagesimæ, tuam nobis Cluniaci præsentiam exhibere non omittas. Non autem iccirco quod plus solito nunc tibi timeam, aut mori iam te plusquam soleam formidem: maxime cum nec mortem alicubi fugere, vtique mortalis, possis, & longe amplius tibi expectanda, exoptanda, quam fugienda sit: sed vt videam Aaron meum, stantem inter mortuos & viuentes, & istis quidem curæ, illis autem sepulturæ operam impendentem. Veni ergo, veni: & ne te leuiter inuitari æstimes, iterum dico veni.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXI. Venerabili dilectissimo Domino, Bethleemitico Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem.	??	??	Frater quidam montis Thabor, vt dicebat, Monachus, habitu peregrini nuper ad nos veniens, de beatitudine vestra bona plurima nobis retulit: & inter omnes Orientis ecclesiasticas personas, Cluniacensis monasterij vos singularem amicum referens, animos omnium nostrum, ad diligendam & amplectendam reuerentiam vestram magnifice incitauit. Quem enim non incitaret, quem non ex intimis commoueret, non cuiuscunque, sed Bethleemitici Episcopi, in humiles & remotos pauperes Christi, ab eius spiritu excitata dilectio? Bethleemitici inquam Episcopi, præsepis Dominici custodis, illius præsepis ad quod custodiendum vix iustus Ioseph & virgo Maria admissi fuerunt: illius quod æterna maiestas mortali carne induta, & ad humanos oculos prodiens primum elegit, & in quo præ omnibus terræ locis, cæli Rex primitus requiescere voluit, sicut legitur, Reclinauit eū mater in præsepio? Gratias igitur illi, cui nato in Bethleem gloria in altissimis Deo ab Angelis cātatum est, qui inter homines bonæ volūtatis vos computans, charisma pacis illius, quæ omnem sensum exuperat, cordi vestro inspirauit: & vt etiam ad longe positos, charitatis latum mandatum nimis, per immensa terrarum & pelagi spatia extenderetis, animauit. Hoc nos experti sumus, qui in occiduo & pene vltimo orbe, hoc est Cluniaci, positi, Orientalium specierum fragrantiam sensimus & in odore vnguentorum, hoc est, preciosarum virtutum vestrarum, velut adolescentulæ, hoc est infirmiores, currere cœpimus. Curremus ergo, nec nisi comprehenderimus, currendo deficiemus: donec per affectum, quo currimus, ad domum non transeuntem, sed æternam in cœlis, pertingamus: vbi non tantum de inchoata, sed iā de consummata dilectione, & perpetua cohabitatione in Christo lætantes, ei vobiscum sempiterne cohæreamus. Sit ergo sublimis mater Bethleē, Cluniacensi filiæ in sempiternum coniuncta: vt quod corporali nequeunt visione, hoc spirituali & sincera expleant dilectione.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXII. Summo ecclesiæ Dei Pastori, & nostro speciali Patri, Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, filialem in Christo dilectionem.	??	??	Apostolicæ maiestati vestræ humilitas mea sæpe scribens, & sæpe rescribens, auribus vestris totius mundi audiendis vocibus occupatis, procax aut nimia esse formidat. Sed solet paterna pietas non solum verbosantem, sed aliquādo etiam delinquentem filium tolerare. Quem interdum vt corrigat, pro excessibus verberans: non potest tamen ipsa inter verbera non amare. Inde sumpta audacia, pro domno Lugdunensi Archidiacono paternā benignitatem filialis pręsumptio rogat: licet quantum ad ipsum nulla petitioni præsumptio, sed iusta videatur esse precatio. Meretur hoc, vt seculare loquar, honestas personæ eius, meretur hoc erga sublimitatem vestram obedientia & famulatus eius, meretur hoc circa vestros sedulitas, & deuotio eius. Honestas personæ eius, quia inter Lugdunēses constitutus, nō quidē vt Iob in terra Hus: sed pro modulo suo, si tamen maximis liceat minima comparare, vt Stephanus diaconus inter condiaconos, ita hic eiusdem nominis archidiaconus: inter concanonicos prudentiæ & honestatis vexillum sublimius extulit, & eo tempore, quo apud huiusmodi homines omnia pene corrupta sunt, insigne clericalis ordinis inuiolatum seruauit. Quis enim vnquam eius vitam infami aliquo nomine fœdauit? Quis eius honestatem inhonesta aliqua suspitione, ne dicam accusatione, tentauit? Quis eius a puero conuersationem, quod perrarum est, aliquo susurrio, non dico probro, sollicitauit? Meretur hoc, vt dixi, obedientia & famulatus eius: quia, vt aliis omissis, de instanti tempore loquar, pene solus, immo solus, iniunctam per Legatos vestros in Lugdunensi Ecclesia Apostolici præcepti seruauit obedientiam: & quod iam non accusans dico, solus vniuersorum vitauit contumaciam. Meretur hoc circa vestros sedulitas & deuotio eius, quibus omnes vestros, & specialiter Cluniacenses, quos specialius vestros credit, amplectitur, iuuat, defendit. Non tantum vero illos, sed quoscunque nota aliqua religionis religiosos esse præsumit, colligit, sustinet, obsequitur: domumque vel domos suas, non solum hospitium, sed eorum esse asilum, assidua pene eorum receptione vel procuratione, demonstrat. Ista omnia sanctissimo Patri bonum filium, etiam absque commendatione mea, scio quia gratum exhibent: sed vtinam testimonio meo, quod videndo & audiendo perhibeo, gratiorem paternæ pietati exhibeant! Est ei causa coram Patre cum quibusdam, quos quia & ipsum nostis, non est necesse inde sapientiam vestram instrui: maxime quia eius vos vicarium esse cognoscitis, qui reddet vnicuique secundum opera eius.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXIII. Summo Pontifici, & nostro speciali Patri, Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem & obedientiam.	??	??	Magna materies multa me loqui cogeret, sed auribus maiestatis vestræ importunus, aut nimius esse formido. Eapropter, dilectæ & diligendæ paternitati vestræ humiliter suggero, literas nuper a vobis mihi directas, me filium vestrū, & totum semper vobis subditum & deuotum Conuentum, quoniam insolita & damnosa præferebant, grauiter vulnerasse. Insolita, inquam, & dānosa præferebāt, quia decimas, quas vsq. ad hæc tempora, per ducentos & eo amplius annos vestra Cluniacensis Ecclesia indifferenter ab omnibus suscepit, & indifferenter omnibus reddidit, auferebant. Insolita, inquam, & damnosa præferebant: quia quod vere nunquam de quolibet paruo Cluniacen. Ecclesiæ membro factum audiuimus, in magno Monasterio Gigniaco post quadraginta dies diuina officia propter repetitas parochiæ suæ decimas interdicebant. Et cum a sanctis prædecessoribus vestris multis priuilegiis cōfirmatum sit, vt fratres Cluniacen. nō solum omnium parochiarum suarum decimas absque alicuius contradictione susciperent, sed etiam quas propriis excolebant sumptibus retinerent: noluerunt tamen vti hac potestate, scientes scriptū esse, Væ illi per quem scandalum venit. Vnde humiliter ac modeste decimas tam rusticorum quam mancipiorum suorum, non solum Monachis, Canonicis, sed etiam quibuslibet Clericis, Presbyteris, militibus, raptoribusque persoluunt. Cumque ipsi vniuersis debitas, atque indebitas decimas, vel quælibet alia pacifice reddant: cur non & ab aliis quiete suscipiant? Dedi ipse Cisterciensibus fratribus, teste Domino Clareuallensi Abbate, quibusdam in locis decimas: sed tanta iam est, per Dei gratiam, ipsorum & aliorum religiosorum vbique terrarum in circuitu nostro numerositas, vt si omnibus decimas indulserimus, iam decimam fere numeri nostri partem perdamus. Nam si breuitas pateretur, ostenderemus quamplura monasteria nostra ita a diuersis religionibus circumsepta, vt ad duas vel vnam leugam, vnum vetus quinque vel septem nouis monasteriis sepiatur. Quæ in parochiis nostris, & cum assensu, & sine assensu nostro contra ius canonicum constructa, maiorem partem iam parochiarum nostrarum obtinent. Quibus omnibus si decimæ concedantur, oportebit, vt nostri, aut sicut dixi, numerum suorum minuant: aut forte in quibusdam locis loco pariter, & domibus cedant. Rogat igitur, venerabilis Pater, fidelis & semper subiecta maiestati Apostolicæ Congregatio vestra, vt ab amore paterno noui filij veteres non expellant: quoniam & si noui diligendi, non tamen propter nouos, nisi promeruerint, sunt veteres abiiciendi. Recordamini, quantum ab antiquis in populo Dei primogenitis deferretur: vt nisi Esau primogenita vendidisset, numquam ei licet sanctior Iacob in primogenitorum dignitate, non dico præferretur, sed nec etiam conferretur. Si ergo primogeniti sumus: dignum est, vt quod non vendidimus, pro iunioribus non perdamus. Si aliter res processerit, quod salua Patris gratia dico: aut sua mecum Ecclesia retinebit: aut sine me huc vsque iuste possessis carebit. Nostis ipse cor meum: cuius vtinam, vel hac, vel qualibet occasione non subitum, sed antiquum compleatur desiderium. Vnde iteratis precibus precatur vniuersitas filiorum vestrorum, rogo & ipse qualiscunque tamen vester: vt si aliud ad præsens non placet, sententiam saltem interdicti vsque ad Pascha Domini differatis: quatinus infra hoc spatium sapientes fratres ad vos mittere, & per eos tam de his, quam de aliis vobiscum agere possim.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXIV. Venerabili fratri & dilectissimo amico, domno Aimerico Apostolicæ sublimitatis Cardini & Cancellario, Frater Petrus humilis Cluniacensis Abbas, Salutem.	??	??	Cvm naufragium imminet, nusquam tutius quam ad portum: cum pericula formidantur, nusquam salubrius quam ad amicum recurritur. Eapropter quoniam ventis e regione propellentibus nauis nostra naufragium perpeti reformidat: vos potissimum elegit, cui & pericula nota facere, & per quem contraria vniuersa valeat euitare. Quod si multa materies multiplicare me verba coegerit, rogo vos patienter ferte: quia nemo potest breuiter dicere, quod verborum multitudo vix valet explicare. Possunt quidem quādoque multa breuiter dici, sed vbi breuitas sententiarum pondera non extenuat: non vbi intellectui multa necessario intelligenda defraudat. Inualuit & segnicia modernorum, quæ mox superfluum vocat, quicquid cum eius desidia non concordat. Non sic apud antiquos, quorum si sapientia vestra recordari voluerit, etiā longissima nostra nouissima reputabit. Accepi litteras a maiestate Patris, humilitati meæ transmissas: quæ si, vt mihi soli missæ sunt, me solum læderent, facilis vnius hominis læsioni consolatio subueniret. At nunc in cōmunem Monasterij nostri interitū literæ militant, quæ tanto amariores videntur, quāto præter solitum apparuisse probantur. Nam quæ olim mel & lac a paternis vberibus filiis profundebeant: meo nunc tempore, quod humili corde, sed non sine intimo dolore dico, myrrham absintiumque propināt. Quod si propter peccata mea, quod non discredo, tempestas hæc contra Christi nauiculam, quam ipso committente perita manus illius regit, insurrexit: vt voce Prophetæ vtar, Tollat me, & mittat in mare, tantum cesset mare a naufragantibus. Quid enim? Nonne illa est, de qua nūc agitur, Cluniacensis Ecclesia, illius, cui Deo auctore præsidet, dicta & credita præ totius mundi subditis Ecclesiis singularis filia? Nōne illa est, qua etsi quælibet alia gradu Ecclesiastico celsior, nulla tamen inuenta est in Patris gratia prior? Nonne illa est, quam summi Ecclesiæ Dei Pastores, sancti eius prædecessores, a primo, vt dicitur, fundationis lapide velut in gremio suo fouerunt, dilexerunt, auxerunt, prouexerunt? Nonne illa est, quam fouendam, diligendam, augendam, prouehendam, ab illis officio suscepit, verbis promisit, in generali Capitulo confirmauit? Sed nunc nouo ordine de luce tenebræ ortæ sunt, dies in noctem mutatus, serena cœli facies in horrendā tempestatem conuersa. Et ne forte suspicemini, me hæc velle verbis exaggerare: noueritis me amico in veritate loquentem, non solum ad exaggerandū nihil dicere, sed ipsum aggerem perturbatarum cogitationum vix posse explicare. Noui ipse cor meum, noui & sacri conuentus plusquam dicere possim mœstificatum animum: quoniam ea isto tempore audierunt, quæ nunquam ante audita nullo pacto sperare potuerunt. Quando enim solo arbitrio, sine iudicio, quælibet non dico Clun. non dico Ecclesia, sed saltem vilis muliercula suo iure ab Apostolica iustitia, spoliata est? Quando res aliena aliis absque illorū, cuius est, assensu vel voluntate concessa est? Quando de aliorum bonis violenter extortis, grata Deo oblatio facta est? Hoc præcipiunt nobis literæ Apostolicæ, vt a monachis vel canonicis regularibus decimas non accipiamus: cum nos monachis, clericis, canonicis regularibus, & si dici posset, secularibus, monialibus, militibus, raptoribus, etiam persoluamus. Nec de illis decimis loquor, quas de agricultura sua rustici seu agricolæ reddunt: sed de illis quas fratres nostri propriis manibus, vel sumptib. excolunt. Inde habent Cluniacenses plura & vetera: vnde Cistercienses singularia & noua se dicunt habere priuilegia. Sed scientes sententiam Domini, Væ illi per quem scandalum venit, nolunt vti potestate concessa: ne existentes origo & causa scandalorum, digni iudicentur, vt suspendatur mola asinaria in collo eorum, & demergantur in profundum maris. Sed aiunt quidam de alieno munifici: Hi pauperes sunt, illi diuites. Debent ergo diuites pauperioribus subuenire. Et recte. Sed attēdant quod ait Salomon, Vbi multæ diuitiæ, multi & qui comedūt eas. Et quia quādoq. ditior est pauper in tugurio, quā rex in solio, quia ille si satur est, iam nullius eget: iste multis milib. dum prouidere nō sufficit, mendicat. Nouit mundus, in quos vsus Cluniacus redditus agrorum, in quos pecunias, in quos decimas, in quos quæ habet, expendat. Requirat prius & cōferat diligenter curiosus indagator Cluniacēses, & Cistercienses redditus cū expēsis: & demum de diuitiis, vel paupertate sentētiā ferat. Sed esto, Pauperes illi, divites isti. Agatur iudicio. Non accipies, inquit lex æterna, personam pauperis, nec honores vultum potentis. Item in Exodo. Pauperis quoque non misereberis in iudicio. Si misericordia impendenda est pauperi, nunquid irroganda est iniuria a paupere? Si danda est ei eleemosyna, nunquid exercēda est ab eo rapina? Mōstruosum prædæ genus, si laborent diuitibus sancti pauperes extorquere, quod pessimi diuites pauperibus solebant auferre. Nec blandiantur sibi illi fratres nostri, si hæc propriis manibus non faciunt: quia nō ascendit in montē Domini, nec stat in loco sancto eius tantum innocens manib., sed mundo corde. Vnde qui verbis de corde prodeuntibus aliorum manus exagitat, alienum se ab eorum opere nulla dissimulatione excusat. Contuli ego, dum ex charitate rogauerūt, quasdam eis decimas: sed aliud est, quod sponte Deo offertur, aliud quod violēter aufertur. Fuisset vtcunq. tolerabile, certis hoc & paucis locis concedere: sed tāta est per gratiā Dei multiplicatio nouæ segetis, vt si, velut illi exigunt, nouis veteres coguntur cedere, antiquos labores oporteat deperire. Dilexi ego, & sēper diligere volo fratres illos, sicut mihi nostra & ipsorum Congregatio attestatur: sed attendendum eis est si serui Dei sunt, ne eorum occasione, vel, quod peius est, studio, charitas virtutū omnium perfectio & finis lædatur. Nam, vt quod verum sentio dicam, tale inde scandalum præparatur, quod nostro quidem tempore incipere, sed nostra nunquam ætate valeat terminari. Non vnde obedientia subtrahatur: sed vnde, quod maius est, charitas perimatur. Perimatur dico, non lædatur, quia vere non tantum apud nostros, sed apud vniuersos, in quos decretum hoc prolatum est, nō solum læditur, sed etiam extinguitur. Nouit prudentia vestra Ecclesiam Dei vnguento, non cauterio indigere, baculo sustentandam, non impulsu præcipitandam esse: maxime hoc tempore, quādo viribus exhaustis magna pars ipsius membris trementibus nutat, & late iam patente scandalorum campo, dies instare videntur, de quibus Dominus in Euangelio, vt in errorem inducantur, si fieri potest, etiā electi. Iam de sententia super Gigniacenses absque vocatione, absque audientia prolata, quid dicam, non inuenio. Nam excepta tempestate, quæ per domnum Pontium excitata est, nunc primum in monachos Cluniacen. excōmunicationis, vel interdicti sententia ab Apostolica Sede promulgata est. Sed & illud, quod in eadem Domini nostri Epistola continebatur, quasdam sibi literas fraudulenter extortas: non paruum mihi & his, qui audierunt, stuporem ingessit. Quis enim fraudem hanc fecerit, quis extorserit, quis tanti criminis auctor fuerit, cum diu inter nos quæreremus, inuenire non potuimus. Hoc tantum recolo, me a sancto Ambrosio cursorem Domino Papæ, & vobis misisse: atq. per eum scriptum huiusmodi capitulum, sicut ex eadem, quam misi, membrana postea collegi, in hæc verba transmisisse. Vt monachis de Miratorio, qui decimas auferunt fratribus nostris Gigniacensibus, & a potentibus faciūt eos deprecari, scribatur, vt decimas reddant. Cuius hic, rogo, fraus esse potuit? Si cursoris, mirum est, quod tantillus homullulus, tantos orbis iudices fallere potuit. Si capituli, neque hoc minus mirum. Nam cum fraus dicatur, quando studio fallendi falsitas prætenditur, veritas occultatur: quomodo fraudulenter litteræ extortæ sunt, quæ nihil veritatis, studio fallendi occultauerunt, nihil falsitatis prætulerunt? Quod si quilibet hoc Patris nostri auribus insusurrauit, tūc ei dignum erat credere: quando eo præsente, qui scripsit, falsi eum aliquid conscripsisse potuerat comprobare. Ante autem de indiscussis sententiam ferre, quid est aliud, quam solo arbitrio absentem damnare? Non se putabant nostri tale apud suum dominū meritum reposuisse, pro cuius obedientia & seruitio dicuntur se, suaque pene omnia expēdisse. Sed ne iactare propria videar, ista interim conscientiæ ipsius dimitto: pro vniuersis quæ numerare possē deprecans, vt Ecclesia sibi a Deo commissa, & si non augmenta, saltem nulla quæ non meruit, sentiat detrimenta. Memor sit propriis se manibus illā Ecclesiam consecrasse, quod eius prædecessores non nullos valde certum est præoptasse. Quam si diminuerit, videbitur destruxisse quod visus fuerat construxisse. Insultabunt, quod iam ex parte cœperunt nobis inimici eius, quorum multitudo vbique, & si non aperte contradicit, tamen aperte odit, nec cessabunt dicere quod solent dicendo frequentare. Ecce Cluniacenses habete Papam vestrum, quem vobis spreto monacho vestro elegistis. Talem spem talis digne sequitur merces. Sed quia, charissime, magni quā semper in vobis habui, amoris fiducia me diffusius forte quam debui loqui compulit: rogo ne miremini, quoniam & magnū Ecclesiæ nostræ super hac re murmur, & lingua, quæ deerat, mediatoris nuncij, me tanta imprimere chartis verba coegit. Nunc igitur ea spe, qua vobis post Dominum Papam vniuersa Ecclesia Dei, & specialiter Cluniacensis innititur, laborate obsecro, vt in melius sententia cōmutetur: quia mirum sapientib. videri non debet, si homini tantis toti9 mundi curis in diuersa distracto, quilibet sua quærens subripere potuit: sed valde mirum videbitur, si postquā perniciosum cognouerit, tantus pastor ouibus nō prouiderit. Quod si præsens aliud non placet, sicut eum litteris propriis rogaui, illius noui interdicti asperitatem vsq. ad proximum pascha differat: quia vsque ad tempus illud mittere ad eum, etiam antequam ista audirem, nuncios idoneos proposueram. Sed tempus præfixum tam breue est, vt nisi cito cum indulgentia nuncius remittatur, Gigniacense monasterium in ipsa Domini Natiuitate, quod vix sine lachrymis dico, diuinis officiis careat: & corda fratrum nostrorum nunquam delendus sæuæ amaritudinis dolor inurat. Has familiares litteras illi tantum post vos, rogo, videant, qui negocium nostrum non impedire, sed pro viribus studeant adiuuare.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXV. Charissimis & venerabilibus fratribus nostris, Domno Abbati Cisterciensi, Clareuallensi, Pontiniensi, & aliis in Christi nomine congregatis, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem & veram in Domino dilectionem.	??	??	Qvo affectu, dilectissimi, inter omnes religionis professores vniuersitatem vestram semper dilexerim, quo honore veneratus sim, quibus, quod non improperans dico, beneficiis quosdam vestrum pro posse, & tempore prosecutus sim: nouit testis & conscius meus in excelso, nouit & integra vbique terrarum posita nostræ Ecclesiæ Congregatio, nouerunt, & si non omnes, tamen multi vestrorum, quos aut per me ipsum agnoscere, aut quorum notitiam aliis mediantibus quolibet modo accipere præualui. Causa huius meæ erga vos dilectionis, non retributio percepti, vel spes percipiendi alicuius temporalis commodi fuit: sed ille totius negocij origo & materies extitit, quem quia in se non poteram, in vobis talib. officiis excolebam. Venerabar in vobis nouæ institutionis feruorem, laboris instātiam, victus parsimoniam, vestitus vilitatē: & alia innumera monastici propositi sonantia humilitatem. Amplectebar totius animi brachiis sanctorum exercitia operum, & bonum nominis vestri odorem inhians hauriebā: nec aliquem sinistra de vobis interpretantē pacatus audire valebam. Non eram contentus ista solus de vobis sētire: sed vester prædicator effectus, nostris & alienis conuersationis vestræ præconia prædicabam: & priuatim, ac publice multis laudibus quæ vestra sunt efferens, etiam auersos ad vestrum amorem multorum animos conuertebā. Et quia per gratiam Dei cum inuidia tabescente iter non habui, dederat ipse efficaciam sermonib. meis, & fratrum nostrorum corda ille qui facit vtraq. vnum, ita vnitate spiritus sui vobis vnierat: vt sicut fide, sic & charitate, iam non duæ, sed vna Congregatio credi posset. Instabam ego augendo & confirmando amori: vt salus, quæ sine charitate seruari non potest, illæsa maneret, & signum discipulatus Christi in nostris appareret, quo suos discipulos ab alienis distinguendos docuit, dicēs, In hoc cognoscent omnes, quia mei estis discipuli: si dilectionem habueritis adinuicem. Gaudebat, vt credo, de concordia nostra ordo cœlestis, & Euangelistæ pacis, pacis spiritus hominibus bonæ voluntatis collætabantur. Sed non tulit inuidus hostis aliorū se diutius felicitate torqueri: & inimicus homo semini diuino nocturnum superseminauit zizania. Iecit inter nos pomum discordiæ, vt recedente vna & sola charitate, vniuersa virtutū genera minore labore valeat effugare: & præciso bonorum omnium capite, membra simul omnia cogantur interire. Sic plane, sic fecit, quando ne a vestris decimę Cluniacensibus fratribus, vel aliis redderentur, & hoc priuilegio Apostolico firmaretur: nescio quibus, quia scio nō omnibus, persuasit. Quis enim credat hoc vobis omnib. persuasum? Quis, inquam, credat semel mundo mortuos, ei iterum viuere velle? Quis credat sanctum Collegiū vestrū luxus & seculi delitias pro Christo spreuisse: & nunc pro egestate, sordibus & miseriis litigare? Sed non debent, aiunt quidā ex vestris, laborū nostrorum decimas alieni accipere. Parco longissimis & diuinis auctoritatibus congestis responsionibus: quæ epistolari breuitate facile comprehendi non possunt. Hoc tantum infero, antiquis modernos, patrib. filios, iustitiæ ordine subdi: & quod Ecclesiam constat salua fide & charitate hactenus tenuisse, periculosum, si mutetur, existere. Patrum temporibus decimas, non tantum laici, sed Ecclesiæ Ecclesiis, monasteria monasteriis, & de rusticorum operibus, & de propriis laboribus persoluunt. Si igitur horum metas exceditis, quid nisi maledicis detrahēdi occasionem datis? Sed de lucro res agitur. Quod certe, quod lucrum putatur: vbi & fama læditur, & charitas periclitatur? Nam, vt quod verum est, fratribus & amicis fatear, hoc vno verbo velut vno iaculo amicorum pariter & æmulorum pectora terebrastis: & Episcopos, clericos, Abbates, monachos, ipsos etiam ad quos peruenire potuit, laicos, aduersum vos vnanimiter concitastis. Nec potuit Satanas nequitiæ suæ vtilius inuenire consilium, quam vt eos, quos mundus admirabatur, ne admirās imitaretur, nota cupiditatis inureret: & alios læsionis suæ dolore stimulatos, ab eorum amore reuocaret. Sed angit nos, inquiunt aliqui vestrorum, paupertas. Et vbi est, quod Dominus ait, Væ illi per quem scandalum venit? Et iterum. Expedit ei vt suspendatur mola asinaria in collo eius: & demergatur in profundum maris. Vbi est, quod ait Apostolus: Non manducabo carnem in æternum, ne fratrem meū scandalizem? Nonne & hæc vox vestra esse deberet, Non manducabo ex decimis his in æternum, ne fratrem meum scandalizem? Et Apostolus quidē ne idolothyta māducasse putaretur, hæc dicebat. At vos quid dicetis, quos, vt saluo fraterno amore loquar, illicita comedere non fert dubietatis opinio, sed iudicij certitudo? Sed forte dicitis hanc scandalorum sententiam nostros magis arguere: qui quod eis superfluit, nolūt pauperioribus erogare. Concedo, quod ditiorum copia aliorum debet inopiam subleuare. Sed quis nostrum, vel vestrum ditior, an pauperior sit: nec tempus est quęrendi, nec facultas disserendi. Hoc tantum interrogo. Si ditior non vult pauperiori propria tribuere, pauperior debet ditiori sua auferre? Quis magis videtur iniustus, diues parcus, an pauper violentus? Quis maiore dignus est supplicio, retentor propriorū, an raptor alienorum? Sed hæc ego, dilectissimi, non amaro animo dico, sed sicut fratres meos charissimos moneo. Nec tantum ad hæc scribenda me coegerunt lucra decimarum, quam damna animarum. Quæ enim vobis vel nostris vltra spes in laboribus, quæ in ieiuniis, quæ in vigiliis, quæ in castitate, quæ in eleemosynis, quæ in aliis sacrorū operum exercitiis, remota, vt supra dixi, charitate esse poterit? Quid memorem Apostolica verba, quę sēper mēte tenetis? Quid replicem, quæ assidue ruminatis? Nostis, quid Apostolus de linguis hominum & angelorum, quid de facultatibus erogatis in pauperes: quid de trahendo corpore ita vt ardeat, quid ipse Dominus de munere ad altare oblato, dicat. Hæc ideo breuissime tango, vt cum ista, quæ digniora sunt, absque charitate nihil esse probantur: reliqua omnia quæ inferiora sunt, nihil penitus sine illa valere monstrētur. Et ne diu lōgioribus Epistolis aures sanctitatis vestræ detineā, legatione functus gregis mei oro pariter & consulo, oro vt supplex, consulo vt amicus: vt in causa ista, quæ nunc agitur, decimarum, vobis pariter & nobis consulatis, vobis ne infamiam, nobis ne violentiam inferatis, & ne nobis simul, ac vobis charitatem Christianarum animarum vnicum remedium auferatis. Nihil sacer Conuentus vester poterit consultius inuenire, quam si charitatem, quæ Deus est, inter nos non permittitis interire.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXVI. Charissimis & venerabilibus fratribus in Christi nomine apud Cistercium congregatis, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem, ob quam conuenerunt, æternam.	??	??	Relatum mihi est a pluribus, quod literæ, quas præterito anno charitati vestræ mea humilitas destinauit, quosdam vestrorum læserint: & a stabilitate non iam nouiciæ, sed antiquæ dilectionis eorum animos paulum commouerint. Quæ postquam didici, ferre non valui: vt tanta tā diu inter nos habita charitatis dulcedo, quibuslibet occasionibus, vel in modico amarescat. Vnde iterato præsentem Epistolam mitto, vt si ita est, vt audiui, læsioni, quam prima intulit, sequens medeatur: & glutino sancti Spiritus diuersa cōiungente, quātalibet nostrarum scissura mentiū vniatur. Viderint primæ illius Epistolæ lectores, quo eā spiritu legerint, quo sēsū eius interpretati sint. Noui ego me, quod tamen sine fastu aliquo dictū accipite, non superbiæ, sed humilitatis, non discordiæ, sed pacis, in dictando spiritum habuisse, & teste eo quem fallere non possum, charitati quam in cordibus nostrorum, decimarum illarum occasione, periclitari videbam, eo modo prouidere voluisse. Et quia, Væ peccatori, dicitur, terram ingredienti duabus viis: nolui iuxta Prophetam in corde, & corde loqui, nec coram amicis, inter quos omnia nuda esse debent, duplicitatis velamine cor velare, vt dum nodum sine tegmine sapientia vestra videret, communi congregatorum consilio ad dissoluendum efficacius laboraret. Hæc tota fuit causa scribendi, quæ si tunc ignota aliquos scandalizare potuit: nunc saltē me manifestante retecta, opto, & precor, vt fratribus charissimis ad plenum satisfacere possit. Quiesco enim, & quiescam in vobis, delector & delectabor in vobis: etiā læsus non discedam a vobis. Quod tamen tantopere cupio seruare vobis, seruate nihilominus & nostris & nobis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS ABBATIS CLVN. IX. EPISTOLARVM LIBER II. EPISTOLA I. PETRVS HVMILIS CLVNIACENSIVM Abbas, nec nominandæ fœci hæresum.	??	??	LICET bestialis insipiētia, profunda stultitia, & omnimoda ineruditio tua erraticos sensus tuos cōtemnere, nec saltem vili responsione dignos esse persuadeant: sunt tamen duo, quæ ad tibi respondendum, animum erga te nauseantem instigant. Vnum, quo gregis mei infirma curare, confracta solidare, perdita requirere, debilia confortare præcipior: alterum, quo consociatas tibi simplices ouiculas diutina cohabitatione tabe tua infectas esse formido. Non quod talis sis, cui fidem accommodare aliquis, aut possit, aut debeat: sed quia tuo illo insulso, & ridiculoso eloquio, sicut nullum attrahi potuisse confido, sic forte incautis aliquibus te materiam illicita cogitandi talibus næniis dedisse, non nego. Vnde vel te, si legere volueris, & intelligere valueris, scriptura hæc breuis ad salutem, a qua excidisti, reuocare poterit: vel ab aliis conceptam forsitan scādalorum materiam amputabit. Vetustissima hæc tua hæresis est, & ab Apollinari quodam erroneo antiquitus adinuenta. Quæ mox, vt spirare visa est, Patrum est validis rationibus & innumeris auctoritatibus suffocata. Quas quia nec ad manum habere, nec forte intelligere bruto pectore posses, hunc tibi breuem, satisque, vt ęstimo, cuilibet clarum cōfeci tractatum: vt aut meo, si fieri potest, labore a tam scelesta opinione resipiscas, aut si in reprobum sensum datus es, absque meo discrimine pereas. Et ne vltra rem differam, velut scarabeus de veteri putredine creatus mussitas, & stridore dissono aures fratrum exasperas: dicens Saluatorem nostrum humanam non habuisse animam, cum in eo carnis humanæ non neges naturam. Monstruosum quidem hoc tempore de fide disputare, quando iam princeps mundi de mundo eiectus est: quando iam dominatur Christus a mari vsque ad mare, quādo iam omnes docibiles Dei facti sunt: postquam secundum Esaiam, repleta est terra scientia Domini sicut aquæ maris operientis: postquam Sathanas diuturno tempore Paganis impugnantibus, Hæreticis disputantibus fidem Christi persequens, ita pharetram nequitiæ suæ exhausit, vt nulla, qua eam lædere possit, ei iā sagitta supersit. Ita eius omnibus retecta est fraus, sic maligni spiritus dolus ad lucem sancto Spiritu prodente perductus: vt simplices quique dolosissimo illi quasi aui illudant, & ille fortissimus iam nec dignus a viris superari, iuxta beati Iob verba, ancillis Dei ligatus, & subditus ingemiscat. Quod si te, aut seruum Dei, aut ancillam talia suggerens inuenisset: sicut ab aliis, sic a te labore victus facili recessisset. Sed quia te neutrum, hoc est, nec virū, nec feminam reperit: vt iumentum vilissimum incustoditas mentis tuæ fores effringēs, a stabulo Samaritani fur nocturnus abegit, & per vallium concaua, per montium aspera cursitare violenter coegit. Ea de causa dum te ad gregem, a quo aberrasti, reducere satago, pręsumptuosus forsitan fio: dum eam fidem, quæ super Christum Dei viui filium fundata, Prophetarum vocibus prædicta, Apostolorum ministerio tradita, martyrum sanguine consecrata, gentium plenitudine, angelorū congratulatione est celebrata, meis velut rudē firmare rationibus quæro. Sed excusabit, vt credo, temeritatem meā charitas: quā, si de corde puro, & conscientia bona, & fide nō ficta procedit, nulla poterit temerare iniquitas. Audi ergo iam, & si homo es, humanos saltem indue animos: vt si ea, quæ Dei sunt, non potes, vel ea quæ tua, id est, hominis sunt, aduertas.	Hominem te esse, vt credo, agnoscis: ex quibus substantiis constes, intelligis. Dei filium ad terras descendisse de cœlis, & hominem assumpsisse, nec ipse dissiteris. Hominem, inquam, eum ad saluādum hominē factum, vt & nos te credere dicis. Cum hæc ita sint, tua te credulitate cōuenio. Hominem Dei filius assumens, totum an dimidium assumpsit? Respondes, dimidium. Rursum interrogo. Hominem Dei filius saluans, totum an dimidium saluauit? Respondes totum. Vide iam saltem bouinis oculis, in quod te baratrum nefanda professio proiecit. Dicis filium Dei, hominem dimidium, hoc est, solam carnem, absque rationali anima induisse: totum vero hominem, hoc est, simul animam & carnem saluasse. Et quæ ratio, vt interim auctoritates scripturarum taceam, o hominum stolidissime, quæ, inquam, ratio patitur, vt quod non assumpsit, Saluator saluauerit: cum tota ratio saluationis fuerit, veritas assumptionis? Nā nihil humanitatis diuinitas assumpsit, nisi quod saluare disposuit: nec rursum aliquid saluare disposuit, nisi quod assumpsit, Paria sunt hæc duo, nec ab alterutrum seiungi possunt: dum nec natura saluatur, nisi quæ suscipitur, nec econuerso suscipitur, nisi quæ saluatur. Vnde tuam satis mirari non possum insaniam, & animum altissima stoliditate sepultum: qui cum corpus & animam humanam a Christo saluanda fatearis, solam eum carnem suscepisse contendis. Elige tibi horum alterum quod volueris: quia quicquid elegeris, pari a me laqueo constringeris. Quoniam quicquid hominis a Deo est susceptum, totum necesse est esse saluatum: vel quicquid saluatum, totum necessario oportet fuisse susceptum. Sed scio, quia hoc vltimum eligis: vt non omnia quidem hominis suscepta, sed omnia dicas esse saluata. Si ergo secundum te omnia saluata sunt, secundum me omnia suscepta sunt. Nam si nihil saluatum est, nihil susceptum est. Si aliquid saluatum est, aliquid susceptum est. Si totum saluatum est, totum susceptum est. Sed te etiam, vt dixi, concedente, totum saluatum est. Igitur velis, nolis, inuincibili ratione cogente, totum susceptum est. Quod si totum susceptum est, anima dignior pars hominis exclusa non est. Dignior, inquam, carne anima est. Sine qua quid aliud caro, quam truncus inutilis est? Et vt melius intelligas, quā peruerse desipias, scrutare quid carni, quid animæ creator vtriusq. indiderit, & tunc forsitan quod volo suggerere, apparebit. Distinguens quippe auctor naturæ rerum visibilium & inuisibilium partes, multiplicem rerum creatarum infinitatem sub speciebus tantum quatuor coartauit: vt quibusdam essentiam, aliis vitam, melioribus sensum, optimis largiretur rationem. Quæ tria sequentia & potiora animæ, primum, solum & vilius carni humanæ concessit. Fecit vt esset anima vitalis, sensibilis, rationalis: cum nihil carni præter luteam originem, & membrorum corporalium cōgruētem harmoniam tribuerit. Cumque ab humo eius materiam sumens, hominem in principio sic orsus esset, nihilque humana caro nisi ociosam essentiam retineret: inspirauit in faciem eius spiraculum vitæ, & factus est homo in animam viuentem. Quo facto collatum est carni ab aliena, quod ex propria substantia non habebat: vt viuere, sentire, atque vti ratione ad omnia posset, sine qua non solum ista non habere, sed nec etiam illam suam vilem diu integram conseruare materiam valuisset. Nam quid carnalis remota spirituali substantia valeat, ipsa humana caro spiritu absēte declarat. De quo si non meis rationibus, tuis saltem, vt puto, obtutibus credes. Quomodo ergo fieri potest, vt ad saluandum totum hominem Deus hominem assumens, partem, quæ minima est hominis, assumpserit: & eam, quæ excellentissime maior est, dereliquerit? Quo certe ordine fieri potuit, vt sūma contēnerentur, infima susciperentur? Qua ratione fieri potuit, vt natura, quæ per se, nec ratione intelligere, nec sensu sentire, nec qualibet vita viuere potest, summæ illius maiestatis capax esse valuerit: cum constet, quod nulla creatura creatoris susceptibilis esse possit: nisi eum & intellectu agnoscere, & amore diligere, & spontaneo valeat obsequio venerari? Et cum secundum Scripturā, Nō corpus, sed anima iusti sedes sapientiæ esse dicatur, nec nisi per imaginem suā, quę nō in corpore, sed in anima humana est, Deus in sanctis hominibus sedere, ambulare, inhabitare, gratia mediante scribatur: quid de homine illo sentiēdum est, quē nō vt alios sanctos sola gratia repleuit, sed in quē, secundum Hieronymum, tota diuinitatis vnda se contulit, & in quo secundum Apostolum. Omnis plenitudo diuinitatis inhabitat, & ipse personaliter totus Deus totum hominem de massa hominis assumptum replet. Nunquid ita apud rationale animal ratio sopitur, vt gratiam Dei non nisi rationali anima mediante hominibus credat infundi: ipsum autem Deum remota anima brutæ carni in sempiternum personaliter fateatur vniri? Sed quid ego ad ea, quæ forte non intelligis, declaranda laboro? Attende ipsum hominem quem confiteris: & ex verbis tuis te condemnari agnosces. Hominem certe Saluatorem esse fateris. Quod si hominem fateris, cur hominem negas? Cur in eodem verbo, tibi te contrarium non aduertis? Hominem enim, vt dixi, fateris, & hominem negas. Negas plane hominem, dum animam negas. Quando namque stulte, vt aliquid secundum te dicam, hominem sine anima vidisti? Aut igitur ostende mihi sine anima hominem, aut si Christum dicis hominem, ex carne & anima eum fatere hominem. Nisi enim æquiuoce dicatur, quando solum nomen commune est, vt cum dicitur, aut pictus, aut sculptus, aut synecdochice, vt exanimis homo: nulla ratione vocare poteris hominem, quem anima subtracta facis semihominem. Vide ergo quam apostatico spiritui te hucusque deludendum præbueris, quantisque te nesciens diabolicæ impietatis laqueis implicaueris: vt eam in Christo neges substantiam, qua remota non pars tantum fidei adimatur, sed tota simul humanæ restaurationis veritas perimatur. Si enim Christus animam humanam nō habuit, aut belluinam habuit, aut ipsa diuinitas, quod te sentire persensi, vitalis & sensibilis spiritus officia expleuit. Quod vtrumque ita consimili absurditate horrescit, vt qui alterutrum de Christo senserit, Christianus iam esse non possit. Nam si eum belluinam habuisse animam dixero, belluam quantum ad animam fuisse fatebor. Belluā vero Christum dicere, quis vel infidelium auditus poterit tolerare? Hoc concesso, & bellua Christus erit: & sicut bellua humana ratione carebit. Quod si humana ratione caruerit, quis nostræ fidei veritatem, quis salutis humanæ spem, quis cœlestium litteratum auctoritatem defensabit? Ait enim Euangelium, Iesus proficiebat sapientia, ætate & gratia, apud Deum & homines. Ait item. Iesus autē plenus Spiritu sancto, regressus est a Iordane. Et propheta. Requiescet super cum spiritus Domini, spiritus sapientiæ, & intellectus, spiritus consilij & fortitudinis, spiritus scientiæ & pietatis: & replebit eum spiritus timoris Domini. Et alius. Vnxit te Deus, Deus tuus oleo lætitiæ: præ consortibus tuis. Idem & Petrus Apostolus. Quem vnxit, inquit, Deus Spiritu sancto, & virtute. Et ætatis quidē incrementis, naturæ ordine paulatim corpus animatum & sensibile augeri, anima quoque bruta, quoniam vitalis & sensibilis est, ipsorum mutorū animaliū corporibus confert. Quæ si & in Christo fuit, idem carni eius præstare potuit. Sed nunquid sapientia & gratia apud Deum & homines proficere potuit? Nunquid Spiritu sancto plena ab Iordane reuersa est? Nunquid spiritum sapientiæ, intellectus, consilij, fortitudinis, scientiæ, & pietatis, & timoris Domini super bestialem animam requieuisse: & eam tātis gratiæ donis repleuisse fatebimur? Nunquid iuxta Prophetam, vnctam oleo lætitiæ, hoc est, secundum Apostolum, Spiritu sancto & virtute præ consortibus, id est, præ cunctis electis hominibus dicemus? Oportet sane ista quæ dixi, & innumera alia quę prætermisi: aut carni aut animæ, aut, deitati Saluatoris tribuere. Nam nihil in Christo præter hæc tria fuisse, quisquam hæreticorum ausus est, vel potuit commentari. Sed carni soli ista dare quis poterit, quæ non dico sanctum Spiritum, sed nec aerium spiritum, vt supra dictum est, per se suscipere idonea est? Quis vero deitati profectum sapientiæ & gratiæ seu aliarum virtutum augmentum tribuet, quæ nec detrimentis minui, vel quibuslibet incrementis potest augeri: nisi qui in cœlum os suum ponens, impie in Deum blasphemus est? His duabus substantiis exclusis: remanet de qua agebam bestialis anima. Hanc autem quis non videat charismata ista non potuisse percipere, quā certum est omni ratione carere? Nam quæ temporalium causas rerū non potest discernere, multo magis æternarum & diuinarum impos & incapax probatur existere. Quod si nec caro sola, nec bestialis anima, nec deitatis substantia dona illa spiritus in se suscipere, natura contradicente potuit: consequens & necessarium est, vt ea rationalis anima, carni coniuncta susceperit. Iam anima belluina a Saluatore explosa, restat vt diuisionis supra factę reliquam partem prosequar. Et ne exciderit, ipsam diuisionem, quam secularis disciplina disiunctam vocat, replico. Dixi. Si Christus animam humanam non habuit, aut belluinam habuit, aut ipsa diuinitas vitalis & sensibilis spiritus officia expleuit. Sed quia belluinam non habuit, vt puto probatum est: iam quod Deitas animæ officia non expleuerit, probandum est. Nam si deitas animæ officia in Christi corpore expleuit, vitale & sensibile corpus effecit, hoc est viuere & sentire caro Christi a deitate percepit. Vt enim viuat & sentiat, confert, vt sæpe dictum est, omnis anima corpori. Dedit igitur vice animæ, vt viueret & sentiret, deitas corpori Christi. Quæ si ita se habent, cum anima per corpus, & corpus ex anima sentiat, & patiatur: iam quicquid caro Christi passa est, oportet & deitatem simul passam fuisse. Iā quā late pateat cāpus blasphemiæ, quilibet, etiam me tacente, aduertere potest. Quia enim, vt dictū est, quicquid sētit caro vel patitur, anima per eam sentit, vel patitur: necesse est vt deitas, quæ vicem animæ tenere dicitur, per carnem sentiat & patiatur. Patietur igitur deitas mœrores infantię, labores pueritiæ: esuriet panis, sitiet fons, fatigabitur virtus, laborabit requies, tristabitur gaudiū: & ad vltimum tormentis durissimis impassibilis torquebitur, æternus deficiet, vita morietur. Et hæc omnia quidem Deum, sed per hominem passum, Catholici confitemur. Aliud est enim, ex adiunctione vnius personæ Deum in homine humana passum dicere, aliud in natura impassibili aliquid doloris, aut iniuriæ pati potuisse. Quod ille astruit, qui Deum pro anima in humano corpore extitisse dicit. Et quoniam apertis immorandū non est, compendio res terminanda est. Aut enim in carne assumpti hominis Deus pro anima fuit, & idcirco passionibus humanis succubuit: aut si hoc sentire impium & detestabile est, eam Christi caro animam, quæ absque deitatis iniuria humana passa sit, habuisse credenda est. Et quia bestialem non habuisse probatum est, non nisi rationalem habuisse confitendum est. His de rationali Saluatoris anima rationibus præmissis, quæ aut mentibus, vt credo, rationalibus satisfacere, aut bestiales animos cæteris ostentui facere valeant: iam ea quæ in diuinis dogmatibus principalem obtinet locum, scripturarum auctoritas proferatur: vt gemino, rationis scilicet & auctoritatis remedio, vel si infidelis fuerit, rationi necessario cedat, vel si fidelis, sacris auctoritatibus adquiescat.	Mirum sane, vnde surda hæresis aliquando emergere potuit: cum sicut carnem, sic & animam Saluatoris, Prophetica, Euangelica, Apostolica vox ita pari & pene continuo clamore loquatur, vt vel aures non habere, vel eas more venenatæ aspidis obturasse, eam non exaudiens videatur. Nonne Dauid in ipsius Christi persona loquens, ait, Non derelinques animam meam in inferno? Et, Erue a framea Deus animam meam: & de manu canis vnicam meam? quæ verba sunt de eius passione. Et, Anima mea illi viuel: quod est de resurrectione. Et, In manus tuas commendo spiritum meum, qui vtique spiritus in homine nō nisi anima est. Et Esaias, Pro eo quod tradidit in mortem animam suam. Et Hieremias. Foderunt foueam animæ meæ? Nonne in Euangelio Dominus mentionem animæ suæ pene semper assiduat, dicens, Potestatem habeo ponendi animam meam, & iterum sumendi eam. Et, Nemo tollit a me animam meam, sed ego pono eam, & iterum sumo eam. Et, Nunc anima mea turbata est. Et, Tristis est anima mea vsque ad mortem. Et, Maiorem hac dilectionem nemo habet, quam vt animam suam ponat quis pro amicis suis. Et, Animam meam pono pro ouibus meis? Et cuius memoria vniuersa enumeret? Sufficiunt hæc, & superabundant: vt & animā Christum habuisse, & eam rationalem fuisse, cęcis quoque palpantibus demonstretur. Et vt ea, quæ principalia, hoc est, euangelica sunt, magis assumam: quando turbatam & tristatam animam suā Saluator dicit, deitatem, in quam turbationis vel tristitiæ accidentia cadere non possunt, pro anima fuisse negat: quando potestatem se habere ponendi animam suam, & sumendi dicit, irrationalem nullo modo existere potuisse declarat. Irrationalem quippe animam moriendo ponere bruta animalia possunt: resumere vero eam, quoniam post corpus nulla eius substantia est, omnino non possunt. Spiritus enim post carnem deficiens, non habet iam ad carnem reditum: quia communem moriens habuit cum carne defectum. Proprium est igitur irrationalium spirituum, nunquam extra proprium corpus subsistere: sicut rationalium nec post corpus vnquam deficere. Quædam namque imago vel similitudo deitatis rationali substantiæ a creatore indita est: quam vel beatā, vel miserā, semper tamen necesse est esse æternam. Quæ quia in bestali spiritu nō est, cum suo corpore pariter eam interire necesse est. Vnde anima a bono pastore pro ouib. in mortem posita resumi nō posset, si post mortem non extitisset: nec post mortē subsistere potuisset, si rationalis vt homini nō fuisset. Quid vero aliud & illa vox crucifixi Domini, quam præmissam in Psalmo supra posui, quid plane aliud indicat, cum ait, Pater, in manus tuas commēdo spiritum meum? Nunquid non paucis verbis vniuersas talium errorum opiniones vno velut impulsu præcipitat, vnoq. gladij ictu ceruicē erectā in communem perniciē secat? Neq. enim in manus Patris commendauit spiritum, qui nihil post mortem existeret: nec deitatem commisit, quę nil minus, nil maius recipiens, parque per omnia Patri, commendatione non indiget. Qua spirituum, hoc est, bestialis & diuini, opinione seposita: restat vt spiritum, videlicet animam rationalem, in manus Patris commendasse, & eum iuxta Euangelium inclinato capite tradidisse credatur. Sed & si ad Apostolicum Symbolū sermo recurrat, omnis Christiana lingua Dominum Iesum Christum mortuum, & sepultum, & ad inferna descendisse fatetur. Qui quoniam in carne non descenderit, triduana corporis indicat sepultura. Nec quia in sola diuinitatis natura, inuicta ratio manifestat. Prudentia quippe, non potētia, percussisse superbum scribitur: quem sola potentia percussisset, si damnatum Archangelum percussurus, in sola deitate ad inferos descendisset. Oportebat autem, & hoc æternum consilium exigebat, vt superbus mundi princeps a natura quam vicerat superādus, iactantiam dolosæ suæ victoriæ sæpe victus amitteret: & sicut de eo humana caro per Christum in terris triumphauerat, ita & apud infernos per ipsum humana anima triumpharet.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA II. Venerabili & in Christi corporis membris plurimum præcellenti, Domino Petro sanctæ Lugdunensis Ecclesiæ Archipræsuli, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas spiritum consilij & fortitudinis.	??	??	Ex quo, venerabilis & dilectissime mihi, excellētiam sublimitatis tuæ mea humilitas agnoscere meruit: tenacissimo dilectionis glutino, vt te non ignorare credo, mea anima tibi adhæsit. Sicut vero ea quæ neminem fallit, conscientia mihi attestatur, dilexi in te nō Antistitis dignitatem, non diuitis diuitias, non potentis potentiam, non eā, quæ te circunstare poterat, quamlibet rerum tēporaliū affluentiam: non illa, inquam, omnia dilexi, quæ videbantur esse circa te, sed ea tantū quæ agnoueram, & quæ sola diligenda erant in te. Dilexi certe in te, erga diuina animi puritatem, erga humana morum honestatem, amorem veræ sapiētiæ, in episcopali fastigio sinceræ mediocritatem vitæ. Istis & consimilibus animi tui multis & magnis virtutibus illectus, etiam cum longe positus esses tecum eram: neq. a te saltem minimo temporis spatio diuelli poteram. At postquam de Viuariensium colle ad Lugdunensium montem te diuina dispositio transtulit, atque de sublimi sublimiorem fecit: cœpisti quidē esse propinquior loco, sed vtinam nequaquam disiunctior animo. Quod me dixisse minime miretur, quā in te veneror sapientia tua: quoniā non ex affectu conquerentis, sed ex cautela loquutus sum præmonentis. Licet enim prudentiā tuā non facile moueri quibuslibet susurrationibus nouerim, neq. te arundinea mobilitate circūferri sciam: tamen quia scriptum est, Corrumpunt mores bonos colloquia mala. Et versu, qui iam in prouerbium versus est, dicitur.	Vnda cauat lapidem, non vi, sed sæpe cadendo:	præcauēdum tibi arbitror, ne labiis iniquis & linguæ dolosæ insibilationibus, quibus frequenter inquietaris, aurem non dico corporis, quod aliquādo nō agere nō potes: sed aurem cordis, quod semper potes, inconsiderate accommodes. Fraudulento quippe obsequio sæpe tales corda dominorū sollicitando circūueniunt: & consulētis specie deterius inimicis famulando inimicantur. Deterius plane inimicis, quia vt optime nouit sapiētia tua, multo facilius externus quā internus, multo leuius remotus quā admotus, longe promptius atrox quā blandus hostis vitatur. Illius namq. tanto minus potest nocere crudelitas, quanto minus ei præbetur credulitas. At istius tāto magis nocet tecta sæuitia, quanto maior sæuiendi sub amoris velamine ei datur licentia. Hoc ideo dicere volui, vt charissimi mei erga mutui amoris custodiā fieret solertior diligentia: nec eam a proposito suo reuocare posset cuiuslibet detractoris inuidentia. Si enim verū est quod Apostolus ait, charitas nūquā excidit: & illud quod in Cātico Canticorū legitur. Aquæ multæ non poterunt extinguere charitatem, nec flumina obruent illam, & inter nos hanc hucusque constat charitatem fuisse: certum est, quia nec excidēdo lapsum incurrere poterit, nec multitudine aquarum, hoc est, hominū mala immurmurantiū, flamma eius extingui, nec instantia quorumlibet velut forti fluminis violentia obrui. Apertius autē exponere, quid suspicando ista præmittere voluerim, nulla me ratio cogit: quia & tui ingenij subtilitas hoc facile aduertere potest, & me eorū, qui inde notati scādalizari possent, pudori vel iræ cōsulere oportet. Sufficit hoc nosse me istis omnib. ad hoc vnum tendere, vt charitate illa, quæ diuersa cōiungit, ita quod iam esse cœpimus, vniti permaneamus: vt nec diuersitas locorū, nec scissuræ cordiū, nec diuisiones linguarū, nec varij euentus rerum, vnitatē nostram, qua vere in Deo vnimur, diuidere valeat: aut mundi mobilis & transituri instabilitas a sui eam stabilitate ac firmitate conuellere. Ad hoc sane vnum & solum, singulariter & præcipue hanc inter nos charitatis vnitatē firmari concupisco: vt eius vtilitatem non solum ad salutem nostram, sed etiam ad multorū aliorū referre studeamus. Nam si, vt eam nomino, hoc vere illa virtus est, quæ charitas dicitur, non tā suæ, quam aliorum saluti inuigilare, & pro ea omnimodis laborare debet: quia, vt omnibus notum est, de ea ab Apostolo dicitur, Charitas non quærit quæ sua sunt. Quod cum omnibus immineat, vt debitores mandati, quo eis præcipitur, Diliges proximum tuum sicut teipsum, omnibus æque vt sibi consulere debeant maxime hoc eis incumbit, quib. specialiter aliorū cura commissa est, quibus quasi pro ouiū, filiorū, ciuiū custodia, Pastoris, Patris, speculatoris nomen impositū est. Inter quos sancta paternitas tua nō minimum, immo magnum & pręcipuū Dei dispositione obtinet locū: ita vt in omnibus Christiani populi spiritualibus principibus nullū omnino habeat maiorem, nisi sanctæ & sūmæ Sedis Apostolicæ præsulem. Magna, inquam, & vere pręcelsa, totaque cœlestis est dignitas episcopalis officij: nec minus magna & vere timenda, totaque terribilis formido episcopalis periculi. Tibi enim, vt bene recolit pastoralis sollicitudo tua, per Ezechielem a Domino dicitur. Fili hominis, speculatorem dedit te domui Israel. Et item. Si non annunciaueris iniquo iniquitatem suam, sanguinem eius de manu tua requiram. Et rursum. Si speculator viderit gladium venientem, & non clamauerit, & venerit gladius, & tulerit aliquem: sanguinem eius de manu speculatoris requirā. Et per Hieremiam. Ecce constitui te hodie super gentes & regna: vt euellas & destruas, disperdas & dissipes, & ædifices & plantes. Possem similibus testimoniis infinitum opus contexere: sed quia sapiēti & cuncta huiusmodi cognoscenti loquor, oportuit de multis pauca proponere. Sed quorsum hęc omnia? Vt excitetur pastoralis sollicitudo tua ad subueniendum Ecclesiæ Dei sub tua cura laborāti: maxime hoc tempore, quando instāt tempora periculosa ante ab Apostolo prædicta, quādo omnes quæ sua sunt quærūt, nō quæ Iesu Christi, quādo inter multos mercenarios vix aliquis pastor inuenitur, quando salute gregis contempta, absq. labore pastorali pastoralibus mercedibus inhiant, quibus Deus exprobrat per Prophetam. Lac comedebatis, & lanis operiebamini: gregem autem meum non pascebatis. Et item. Væ pastoribus, qui pascebant semetipsos. Et rursū Ecce ego super pastores, & liberabo gregem meum, ne sit eis in direptionem, & non pascant vltra pastores semetipsos. Vere mercenarij, nō pastores, qui de mercedibus gregis impinguati & ornati incedentes, gloriosi & sublimes apparentes: salutari, honorari & ab hominibus vocari Rabbi gaudētes, secundū Domini sermonem primos recubitus in cœnis, & primas cathedras in synagogis amantes: vident lupum in ouiū interitum venientem, & fugiunt: cernunt pestilētiosi aeris corruptione infectas oues deperire, nec succurrunt; mutua tabe consumi, & tacēt: diuersis mortiū generib. interire, & rident. Sed quia non est propositi operis, aut officij mei, contra tales nunc agere: reprimendus est sermo, & tecum potius quod cœperam peragendū. Ad hoc enim te credo tali tempore in sublimi Ecclesiæ specula a Deo cōstitutū: vt aliis tacētibus, tu pene solus quę Dei sunt mundo inclames: ad hoc inter duces spiritualis prælij cōstitutū, vt aliis fugientibus, tu cū paucis hostem deuincas: ad hoc non tantū Episcopi, sed Primatis, vel Patriarchæ nomine insignitū, vt non tantū populo te maiorē, sed etiam ipsorū principū te principē agnoscas, & vniuersis magis prodesse, quā præesse studeas. Accingere igitur gladio super femur tuum potentissime, accēdatur velut ignis zelus tuus: recordare Phinees, Heliæ, & Iesu Christi: quorum vnus luxuriantes gladio peremit, alius superbos cœlesti igne exussit, terti9 auaros flagello de templo eiecit. Hæc sunt certe tria illa, quæ Ioannes Apostolus in Epistola sua commemorat. Omne, ait, quod est in mundo, concupiscentia carnis est, & concupiscentia oculorum, & ambitio seculi. Quæ licet secundum hanc Apostolicam vocem, totum mundum communi peste infecerint: in Patriarchatu tamē tuo, sed maxime in Prouincia, siue in propria, quod magis tibi timendum est, Diocesi, quasi specialem sibi sedem visa sunt constituisse, atque innumerabiles lethali morbo occupasse. Sed quid ego de militibus, quid de popularibus referam: cum videam clericos, &, quod mihi grauius est, nostri, hoc est, monastici Ordinis viros, propositi sui oblitos, etiam laicis inhiātius, quæ reliquisse videbantur rursus appetere, a tabernaculo Dei & a Moyse ductore ad Pharaonem & Ægyptum redisse: ea quæ vomuerant, vt immundissimos canes auidissime resorbuisse: & qui vt aurum in domo Dei fulgere debuerant, vt vile lutum se per omnes plateas omnium pedibus conculcandos prostrauisse? Nonne de talib. Hieremias lamentari cogitur, & dicere. Quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus, dispersi sunt lapides sanctuarij, in capite omnium platearum? Et item Filij Sion inclyti & amicti auro primo: quomodo reputati sunt in vasa testea, opus manuum figuli? Hoc plane fere de vniuersis Prouinciæ tibi a Deo commissæ monachis ac monasteriis loquor: qui vt salua gratia bonorum, qui inter eos commorantur, dixerim, se dicunt monachos esse, & non sunt, sed sunt synagoga Satanę. Quid enim illi sibi de monacho, præter nomen & habitum, vendicant? Vbi enim in eis vel est, vel apparet monachi humilitas? Vbi charitas? Vbi illa, quæ beatos facit, paupertas? Ideo autem dixi, quæ beatos facit, quia ea paupertate, quę miseros facit, cum summopere ditescere cupiant, magnopere laborant. Et iuste equidē. Sicut enim inquirentes Dominum non deficiunt omni bono, ita relinquentes eum omni necesse est abundare malo. Dicunt huiusmodi homines se monachos, hoc est, singulares & vnicos in mundo esse: cum turbis & tumultibus hominum corde & opere misceantur. Affirmant, se Apostolica, hoc est, cōmuni vita degere: cum præter victum atque vestitum cætera omnia eis communia sint. Sed magnū si Ecclesia, si refectorio, si dormitorio communi vtantur: vt non corda canentium, sed ecclesia vna sit: non cibi comedentium, sed refectorium commune sit: non vestes dormitorij, sed dormitorium idem sit. Concedo & ego magnum hoc apud tales esse. Sed vtinam vel hoc seruetur. Vtinam plane vel hoc cōseruaretur: vt vel in eisdem omnes domibus habitarent, & non sibi ad conuiuandum, siue ad commanendum, aliorum & a suo ordine alienorum domos eligerant. Taceo quæ sequūtur, non tantum eis parcens quantum pudori meo, qui talia proferre erubesco: & sancto nostri Ordinis nomini consulens. Qui quamuis nulla immūdorum contagione maculetur: tamen a minus eruditis, & talium infamia scandalizatis nomen Domini blasphematur. Vnde & de his Scriptura loquitur. Væ his per quos nomen Domini blasphematur. In quo namq, nō propter istos nomē Domini blasphematur: qui in hypocrisi omnē sanctitatē mētiri volentes, sed iam non valentes, quia occulti esse non possunt, publici Apostatæ fiunt: qui secūdum figuram mulieris prostitutæ diuaricant pedes suos omni transeunti, & peruersa obedientia inclinant dorsum malignis spiritibus, præcipientibus incuruare vt transeamus? Fluxi, instabiles, præcipites, superbi, cupidi, auari: quorum professio præuaricatio, quorum stabilitas peruagacitas, morum conuersio est a Deo auersio: quorum obedientia contumacia, quorum claustrum totus orbis, quorum Deus venter, quorum Abbas propria voluntas, quorum iugum nullum, quorum mortificatio est omnimoda carnis oblectatio. Hi loca Deo sacrata male viuendo temerant, domū orationis speluncam latronum faciunt: ibi perditis operibus diabolo non vitulos aut arietes, sed animas suas sacrificant, dicentes se nosse Deum, factis autem negant. Isti sunt ligna infructuosa, inutiliter terram occupantia, digna succidi, digna comburi: pessimi coloni vineæ, fructum in tempore suo reddere contemnentes, & hæreditatem filij in iniustitia detinentes. Faciendū est eis, quod patrēfamilias malis agricolis fecisse Euangelium loquitur. Malos male perdet, & vineā suam locabit aliis agricolis, qui reddant ei fructum temporibus suis. Ita a te, qui huius patrisfamilias vices obtines, talibus faciendum est: vt si fructus iustitiæ de domini vinea domino reddere noluerint, nequaquā eius hęreditatem eos occupare patiaris. Hæc enim mala ad cumulum perditionis eorum intantum inueterata obducto callo induruerunt: vt iam nec correptionis verba audire, nec etiam quælibet durissima disciplinæ verbera sentire possint. Squamæ quippe sunt in corpore Leuiathan, de quibus dicitur. Vna vni coniungitur, & nec spiraculum quidem incedit per eas. Vna alteri adhærebit, & tenentes se nequaquam separabuntur. Sed hāc diabolici corporis pessimam vnitatem atque duriciam, durior verbi Dei gladius diuidere, acutior spiritualis pharetræ sagitta penetrare poterit. Cuius gladij memorat Apostolus. Et gladium spiritus, quod est verbum Dei. Et de sagitta Propheta. Posuit, inquit, me sicut sagittam electam, in pharetra sua abscondit me. Hanc sagittam, videlicet te, venerabilis atque amantissime Pater, in pharetra consilij sui Deus ab æterno vsque ad hæc tempora abscondit: & nunc de arcu fortitudinis suæ ad conterendos inimicos suos, vt credimus, emisit: & gladium, hoc est verbum suum in ore tuo posuit, quod secundū Apostolum non est alligatum, & de quo dicitur, Maledictus qui prohibet gladium suum a sanguine. Hoc gladio, iuxta Psalmistam, diuiduntur linguę impiorū: & iniquitates & contradictiones in ciuitate. Sanctifica ergo rursus manus tuas Domino, quæ semel sanctificatæ sunt in sacerdotio: quia secundū beatum Gregorium, nullum gratius offertur Deo sacrificium, quā zelus contra peccatum. Pudeat generositatem sanctæ animæ tuæ prouinciam tibi commissam, ecclesiastica dignitate omnibus Gallicanis Ecclesiis superiorem, & religione esse inferiorem. Vt enim cernere datur, per totam occidentis plagam, & maxime intra hanc nostram Galliam, religiosa loca, & quæ nunquam fuerant frequentissime oriuntur, & quæ inueterauerant renouantur. In Lugdunensi vero Prouincia e cōtrario, & noua fere nulla orta sunt, & vetera iam pene nulla sunt. Fuerit hoc tempori & strenuitati tuæ a Deo reseruatum: vt si noua condere non est facultas, saltim ad vetera renouanda adsit totus nisus atque voluntas. Habebis ad huius rei adiutorium, totum quale esse potest posse meum, & illum qui tibi ad omnia sufficit Deum. Sit tuum eius accepta gratia incipere: erit illius opus suum a te cœptum perficere. Licet igitur hoc opus valde arduum esse non ignorem: de Dei tamen gratia & tua probitate confidens, hortor, supplico, moneo, & per omnipotentis Iesu Christi misericordiam obtestor, vt tam bonum, tam Deo placens, tam salutiferum studium, nullæ a corde tuo curæ pellere valeant: sed maneat in mente tua radix sāctæ intentionis, quousque ad optabilem fructum gloriosæ prodeat actionis. Nam nec mihi desunt innumerabiles rerum tēporalium sollicitudines: pro quib. tuam necessario, vt moris est, sollicitare possem beatitudinem. Sed non est nunc mihi super auro & argento quæstio: non est super iniuriis, deprædationibus, exustionibus, & variis ac multiplicibus rerum nostrarum damnis, ad aures maiestatis tuę solita interpellatio. Illud vnū, illud singulare, illud præcipuum, & sæpe dicendū, sæpe rogandum: oro, rogo, obsecro, vt huic diuinæ rei, cui nihil humanum non dico præponi, sed nec componi debet, cuncta supponas: & teipsum etiam, si necesse fuerit, vt bonus Pastor pro tanta tantarum ouium salute impendas. Paratus sum & ego, ad quem non ex cura, sed ex charitate hoc pertinet, nec meis nec mihi pro hac Dei causa parcere: nihilque in præsenti remunerationis sperās, non tantum mea, sed & meipsum impendere. Hęc certe tota & sola ad te scribendi causa fuit. Cæterū tibi videndū, ne frustra fuerit. Oro ergo in fine Epistolæ mihi dulcissimam & totis visceribus amplectendam dilectionem tuam vt semotis aliquātulum occupationibus, amici literis in hoc quoq. pro te solliciti locum tribuas, & eis vel horam ad studiose legendum prouideas. Repende, inquam, hanc meo labori vicem, vt quod ego immodicis curarum distentionibus impedientibus vix potui scribere, tu inter tuos quotidianos tumultus studeas legere. Nec deterreat a lectione prolixitas, quam iusta, vt ipse agnoscis, peperit necessitas.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA III. Summo Ecclesiæ Dei Pastori, & nostro speciali Patri Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, fidelem obedientiam.	??	??	Non satis verbis aperire valeo, quantum pro insito mihi vestræ paternitatis amore de resciendo statu vestro solliciter, quantumque a partibus vestris audire, quod cor meum lætificet, exoptem. Quid autem amplius cor meum lætificare poterit, quam si prospere, si pacifice, si triumphaliter vos degere audiero? Vt enim quod apud me sentio dicam, hoc in me desiderium ita omnibus aliis, quæ in corde humano esse possunt, desideriis dominatur: vt excepto illo quo cœlestia desiderantur affectu, hic omnium, vt dictum est, desideriorum affectibus principetur. Nec mirum si sic ardenter finem laborum vestorum exopto: cum propter hoc vnum a principio Apostolatus vestri nullum pro modulo meo subire laborem recusauerim, in nullo quod expediret mihi vel his, quæ commissa mihi erant, pepercerim: & quod forte maius his omnibus est, nunquam fidelior, quod ipse melius noui, vt vere Patri filius esse potuerim. Nam inter studia partium, inter diuisiones cordium, inter schismata tam nostrorum quā extraneorum, seu prope seu lōge constitutorum, exerto semper gladio, quantum personæ aut officij mei qualitas patiebatur perstiti, nec illum vnquā a sanguine etiam charissimorum cum necesse fuit prohibui. Quoscunque mihi & Cluniacensi Ecclesię qualibet amicitia iūctos, reges & principes, nobiles & ignobiles, magnos & pusillos agnoui: hos maiestatis vestræ pedibus subdere, per me ipsum siue per alios loquendo, scribendo, mandando, terrendo, mulcendo, pro posse non distuli. Sed quia non ad hoc cœpi, vt opera mea, si qua erga vos recta fuerunt, iactem: compescendus est stylus, & hoc tantummodo dicendum: quoniam hęc idcirco tetigi, vt agnosceret sapientia vestra, me iure pacem vestram desiderare, pro qua non parū contigit laborasse. Est & illud, quod non solū me, sed & omnes ad hoc optandum mouere debet: quod vniuersorum & totius Ecclesiæ pax de pace vestra pendet, quæ sicut generaliter, paucis schismaticis exceptis, vos in summum Pastorem assūpsit, ita sine vestra requie nunquā requiescere poterit. Cuius laboribus, quos pro Christo & pro vobis sustinet, quod salua sublimitatis vestræ reuerentia dixerim, non parum gratiæ debetis: quia sicut illa vobis filialem, ita vos ei paternum impēdere decet amorem. Et sicut mihi videtur, omnes quidem præcepto dominico sunt diligendi, sed iuxta quod vita vel actus eorum exigit, in amoris discretione aliis alij sunt præferendi. Hoc ad quid inferam, attendat paululum vestra nobis super aurum & topazion chara paternitas. Nam inter illos, quibus magis debitrix totius amoris & beneficij est charitas vestra, domnum Albanum episcopum hucusque existimauimus. Quid enim ille pro vobis fecerit, quid pertulerit, quid perdiderit, quam fidelis in regno Ecclesiæ, cui præsidetis, ingrediens, & egrediens, ad imperium vestrum fuerit, supersedeo referre: cum & sapientiæ vestræ hoc bene notum sit, & tam diutina infirmitas, immo ipsa mors, cuius ianuis vix tandem reductus est, satis indicare possit. Quæ omnia eum propter immēsos labores, & assiduos per totum pene mūdum procursus & excursus pertulisse, ob vestra nisi fallor seruitia, omnibus manifestum est. Cum igitur se totum vobis impenderit, cū nota vniuersis religio eius, cum scientia eius, cum virtus corporis eius ab exordio præsulatus vestri non nisi vobis militauerit, & militando pene defecerit: non satis ego vester, ego, ego, inquā, vester, & qui mecum hoc nouerunt mirari sufficimus, quod nō dicam maximum pro tam magnis seruitiis beneficium, sed nec modicum, quando maxime postulauit, meruerit habere rescriptum. Tūc certe, quod prorsus subdita & humili, & idcirco audaci mente dicimus: tunc plane omnino clausa sunt ei viscera misericordiæ & responsionis vestræ, quando ipse vobis vt Patri aperuit omnia intima consciētiæ suæ. Tunc vere exsiccata est fōtis vbertas, quādo magis exposcebat rigari terræ ariditas. Debuit, vt mihi videtur, plus amoris mereri nudata conscientia: non debuit propter ablatum cordis velamen pristina imminui gratia. Vt enim quod iam vulgare factum est referam, si inter amicos omnia nuda, inter talem Patrem & talem filium nulla secreta debuerunt esse velata. Quæ si ipse aliis, non vobis soli reuelasset, Patris forsitan commotio iusta fuisset. At cum non nisi illi, cui nihil talium celare debuit, cor suum denudauit, nō iram, sed gratiam, vt videtur, ampliorem promereri debuit. Hæc, Pater charissime, me breuiter vobis scribere, filialis, & idcirco fidelis, cōpulit affectus: ne qui de vobis magis merentur, minus consequi videantur, & ea de causa quam plures a vestro seruitio deterreantur. Consulo igitur, si tamen consilium meum inter sapientiorum, nō tamen forte fideliorum, consilia admittendū censetis: vt Episcopum vestrum, collateralem vestrū, fidelissimum vestrum, quem multum exacerbare ex hoc, nisi sapientia indignationem comprimeret, potuistis, lenire quā cito remissis litteris studeatis. Recolite, nullum vnquam nimium amari potuisse: recolite, nullum vnquam plus iusto amicis abundasse: recolite quod ait Salomon, Amici sint tibi multi. Et ideo nunquam talibus vos satis abundare credatis: maxime hoc tempore, quādo, vt ipse quotidie experimini, abundauit iniquitas, & refriguit charitas multorū. Parauerat ipse postquam conualuit, suscepto a vobis mandato redire ad vos: sed postquam de silentio illo vestro accepit, ignorans quid illud portenderet, & ipse silere proposuit. Rumpatur ergo infructuosum, quod nunquam fuisset, silentium, & aut eum cum illo, quem vos & eum decet, honore ad vos redire facite: aut apud nos, hoc est intra Gallias, ad destruendos schismaticos, & causam vestram, quæ & Dei est, manutenendam, quod vobis & Romanæ Ecclesiæ plusquam ad præsens propter festinātiam dicere possimus expedit, potestatiue, quousque vobis illum reuocare placeat, remanere facite. Vtinam daretur auribus vestris ocium, quod quia ad præsens non habent, cogimur ori nostro etiam valde necessariarum rerum imponere silentium. De hac igitur re & de pace vestra, quā omnimodis desidero & desideranter expecto, remandate quod est: vt aut si est, gaudeam, aut si nondū plene est, qualiter adimpleatur, quicquid possum & etiam meipsum impendam. Hoc insuper rogo, vt causa nostri Romanū morem de retinendis diu nunciis infringatis: & quam cito cursorem nostrū cum rei postulatæ certitudine ad nos remittatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IV. Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Giloni olim Tusculano Episcopo.	??	??	Mvlta quidem dilectioni vestræ loqui, enormitas materiæ imperat: sed stylum se diffūdere volentem, epistolarum, & maxime modernarum, modus, ne etiam in necessariis diffluat, coangustat. Qui si a propositis & necessario conceptis nō cohiberetur: non iā epistola, sed liber conficeretur. Quis enim nō videat, quanta sit loquēdi materia, immo lugēdi? Charissimum fratrē, &, vt sic dicā, vterinū, a visceribus vnicæ matris non cū paruo eius dolore auulsū, sic lapideū permanere: vt nec suæ separationis recordari, nec matris doloribus cōpati, nec cōfratrum charitate reuocari, nec resipiscendū quibuslibet incantationibus videatur animari? Tantū ne valet peregrinæ mulieris amor, vt meretricia oblectamenta, sponsæ castis amplexibus præponantur? An tanti pendendi sunt ciues Babylonicæ confusionis, vt ciuibus pacificæ Hierusalē pręferantur? An calix aureus Babylonis, quo potantur Reges terræ, dulcior ad sorbendum visus est, quā ille Christi, de quo ipse ait, Calix meus inebriās quā præclarus est? Ad quid ista? Vt pace vestra loquar, quoniā tā pręclarū mēbrū Ecclesiæ Dei ad pręsens ab ea separatū dolemus: quoniam tam dilectum fratrem a confratribus disiunctum lugemus, quoniam a Romana & Catholica Ecclesia Episcopum, quoniam a Cluniacēsi eius monachum desciuisse videmus. Sed forte vos ad hæc, nos errare, nos deuiare, nos deceptos esse inclamabitis. Nos vero quid? Vt longa disputatio conquiescat, vt infinitarum argumentationum obiectio conticescat: vt ambitio, cupiditas, sacrilegium, simonia, periurium, vis armata, homicidia, quæ pro parte non vestra, sed Papę vestri militant: vt hæc, inquam, omnia, & adhuc deteriora, si qua esse possunt, seponantur: hoc vnum attendite, hoc inspicite, hoc considerate, vbi Ecclesia esse existimanda sit, quæ in omnibus mundi nationibus esse credenda est: in angulo vrbis Romæ, an in toto orbe, in particula Aquitaniæ, an in mari vsque ad mare: in paucissimis & pene nullis hominibus an in omnibus quæ sub cœlo sunt gētibus. Aut enim nobiscum est Ecclesia, & ouile, in quo sunt oues veri pastoris, de quibus ipse, Oues meæ vocem meā audiunt: vestrumque ouile non oues, sed hœdos ad sinistram ponendos continet. Super quibus vobis exprobrat Ecclesia dicens, Pasce hœdos tuos iuxta tabernacula Pastorum: aut si vobiscum est, heu! multum regnum Christi arctatum est. Si, inquam, vobiscum est Ecclesia, falsa est vox Patris Filio promittentis, Dabo tibi gentes hæreditatem tuam, & et possessionem tuam terminos terræ. Falsa est vox Prophetæ. Dominabitur a mari vsque ad mare, & a flumine vsque ad terminos orbis terræ. Falsum est, & illud quod ait. Omnes gentes quascumque fecisti, venient, & adorabunt coram te Domine, & glorificabunt nomen tuum. Falsa certe ista omnia, si tam parua eius hæreditas & possessio facta est, vt non nisi Petri Leonis turres, & Comitis Pictauiensis paucas munitiunculas possideat. Si hoc verum est, iam Christus quod assumpserat deponat, & qui iam possessione quolibet regulo inferior factus est, regium quoq. nomen amittat: nec eum quilibet vocare Regem regum, vel Dominum dominantium audeat. Si hoc verum est, iam Christus gratis mortuus est, qui tam paucissimos morte sua lucratus est. Hoc ideo dicendum putaui, vt agnoscat eruditio vestra, periculosissime vos opinionem vestram totius mundi sententiæ præponere: magisque superbæ obstinationi paucorum, quā deuotæ vnanimitati multorum adquiescere. Cum enim & canonica decreta hoc habeant, vt maiori & saniori parti in omni negocio cedendum sit: qui tantis numero, tantis scientia, tantis sanctitate non cedit, non sapientia, sed insania agi credendus est. Plura hinc dici possunt, sed sapienti, quod vos & fuisse scimus & futurum esse confidimus, pauca sufficiunt. Reuocat igitur vos communis mater Ecclesia, reuocat quodammodo affectuosius, quæ iterum vos Christo peperit, Cluniacensis Ecclesia: parata vos iterum piis vlnis excipere, parata dulcius quam fecerat fouere, parata omne pro vobis onus subire, parata vos rursum Christo, Ecclesiæ, ac Domino Papæ restituere.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA V. Dulcissimo ac piissimo Patri nostro Domino P. Abbati, Frater Theotardus Prior de Charitate indignus, totusq. Conuentus, quicquid deuotissimi filij.	??	??	Si condignas vestræ paternitati gratias referre possemus, pro immensis beneficiis quæ nobis immeritis seruis vestris exhibere dignamini, dignum vtique esset, vt hoc omni modo studere mus. Sed quoniam plene & efficaciter non possumus, saltem tantæ gratiæ debitores nos esse fatemur. Quomodo vero vestris respondere valemus beneficiis, cum pro nobis vestris exiguis seruis tantum feceritis, quantum vix aut nullo modo faceretis pro magnis Dominis? Vt tamen vestra cognoscat benignitas, beneficiorum nos esse memores, & teneri debitores: ipsa ex parte memoramus, quamuis rependere non possimus. Cellararium nostrum, & nos omnes in illo summo suscepistis cum honore, exhibuistis dilectionem, & optimam dedistis mulam, dilectionis probationem. Misistis nobis Dominum Petrum, exemplar cordis vestri ad nos, qui cor vestrum cordibus nostris inferret, & sua præsentia quantum vobis placet nos lætificaret. Ad cumulum denique tantę pietatis dedistis nobis magnę martyris magnas reliquias, magnum thesaurum, magnas diuitias: quæ nobis sunt super aurum, & lapidem preciosum multum. Pro his omnibus, illi, a quo est omne bonum, & beatæ Mariæ, & vobis dulcissime Pater, quantum possumus referimus gratias. Nouerit enim vestra paternitas, quod & nos & burgenses nostri magnam ex his habemus consolationem, & magnam de vestra sancta dilectione certitudinem. Benedictio Domini & vestra super nos, & super omnes filios vestros. Quod debuissemus ponere in principio, in fine ponimus. Iterum gratias agimus de hoc quod nobis promisistis, festiuitatem beatæ Marię apud nos vestra præsentia honorare. Vnde de his, & de cæteris vestrū nosse vestrumque velle nobis remandate, præsertim si possemus vos inuenire Cluniaci vsque ad festum sancti Petri: quia si potuerimus præparare nouicios, ad benedicendum mittemus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VI. Venerabili atque intimo nobis Domino Theotardo Priori, ac dilectissimo nobis Conuentui de Charitate, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, totius salutis, gratiæ & benedictionis plenitudinem.	??	??	Legimus & relegimus intenti literas vestras, quæ tanto cor nostrum gaudio exhilarabant, quanto vos lætificatos sonabant. Cur enim non lætificaret nos vestra lætitia, quibus illud totum debemus quod possumus: & cum & de illis, quibus longe minus quam vobis debemus, nobis præcipiatur scilicet gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus? Nam vt verbis Apostolicis vtar, quod est gaudium meum atque corona, nonne vos ante Dominum? Quæ licet meis erga vos, vt illius erga illos laboribus non debeatur: spem tamen, quam non dat boni operis effectus, poterit forsitan sperare bonæ voluntatis affectus. Etsi enim multa non conferimus: si quid tamen in nobis multum dilectionis esse potest, multum diligimus. Adiuuat, & accendit non mediocriter ignem huius amoris vestra charitas: quando quod proprie bonorum filiorum est, quod salua ea reuerentia, quæ pignoribus sanctorum debetur, dixerim, patris etiam parua munuscula pro magnis ducitis quando non datum, sed dantis affectum consideratis, quando ex modica scintilla vos multum flammare monstratis. Conseruet in vobis, & adaugeat hunc charitatis affectum vera charitas Deus: quo ei & hic adhæreatis per spem, & in æterna vita coniungamini per speciem. Charissimum fratrem nostrum Petrum, quem de latere nostro ad vos direximus, vt partem cordis nostri commendatum habete: vt quem ante pro vobis quasi simpliciter dilexistis, iam pro nobis, si potest fieri, dupliciter diligatis. Festum summorum Apostolorum Petri & Pauli nos Cluniaci facturos, & beatæ Dei Genitricis assumptionem, quia vos velle cognouimus, apud vos esse celebraturos per Dei misericordiam confidimus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VII. Sinceræ charitatis visceribus confouendo, Fratri Theotardo Priori de Charitate, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, in Spiritu sancto discretionem adipisci spirituum.	??	??	Scribis mihi sæpe, charissime, & frequentes nuncij sibi inuicem succedunt, quos ad me cum deprecationibus dirigis: vt te a cura quam tibi imposui absoluam, & secundum quod dicis, Deo absque occupationis onere seruire permittam. Obiicis naturæ imbecillitatem, æstatis intemperantiam, morborum incommoditatem. Detrimenta multa pati domum tibi commissam, te talia patiente, nec ad negocia sufficiente, denuncias. A me exigis quod a te impossibilia exigo, & quod humeros tuos ad ea ferenda, quæ ferre non valent, compello, affirmas. Agnosco ego querelas, non coruino, sed columbino de corde prolatas: ideoque neque illis moueor, neque iniuriis, vt a quibusdam, qui non ea quæ Dei sunt sapiunt, solet fieri, ad iniuriose respondendum accendor. Te tantum aduertere ea quæ dicturus sum, rogo. Quod prorsus facere non poteris, nisi obstinatæ voluntatis appetitum fregeris. Non enim capax veri consilij animus esse poterit, nisi velle suum vtilitati propriæ ratione subdiderit. Sunt sane sapienti multomagis appetenda amara salutifera, quam dulcia mortifera. Præponenda contristans vtilitas, supponenda noxia voluntas. Hoc ad quid dicam attende. Audio quidem te de difficultate pastoralis officij conquerentem, sed video te ipsum tibi causas ipsius difficultatis inferentem. Video te, inquam, contra impositum officium, contra obedientiæ virtutem, contra matrem virtutum charitatem, & ideo contra salutem tuam agere. Dum enim ætati non parcis, dum assiduo labore te conficis, dum corpus morbis innumeris conquassatum magis ac magis indiscrete viuendo conteris: vniuersa hæc, quæ a me tibi sunt obiecta, incurris. Sic namque te habendo, contra impositum officium agere comprobaris, quia sicut quotidie cernitur, succumbunt iumenta oneri, quibus non datur victus necessarius operi. Fortissima etiam quæque animalia deficiunt, si & labor diutius protendatur, & laboris nullum leuamen subsequatur. Clamāt sancti Doctores nostri perimendum hostem, nutriendum ciuem. At tu ex aduerso hostem perimere nequis, dum hostem pariter & ciuem extinguere conaris. Nam non erit qui hostem opprimat, si ciuis succumbat. Non penitus abrumpi, sed retorqueri caput immolatæ auis ad pennulas lex iubet. Tu autem lege Dei contempta, ad abrumpendum caput a corpore toto conatu laboras. Sed non suscipit Deus holocaustum, quod contra legis suæ decreta cernit oblatū. Suggessit diabolus Christo, vt se perimeret, dicens. Si filius Dei es, mitte te deorsum. Sed noluit spontaneo præcipitio interire, qui tamen venerat pro mundi salute animam ponere. Vt doceret vtiliter quidem carnem esse mortificandam, sed non more homicidarum crudeliter perimendam. Nemo, ait Apostolus, carnem suam odio habuit: sed nutrit & fouet eam, sicut & Christus ecclesiam. Sicut, inquit, Christus Ecclesiam. Nutrit quippe Christus & fouet Ecclesiam, non maliciam: iustitiam, non impietatem: naturam, non iniquitatem. Ostendit Apostolus Christum sequendo, ita se fouere Ecclesiam: dum discipulo, cui inter cætera dixerat, exemplum esto fidelium in verbo, in conuersatione, in charitate, in fide, in castitate, quia stomachum dolebat: postmodum ait. Noli adhuc aquam bibere, sed modico vino vtere propter stomachum tuum, & frequentes tuas infirmitates. Sic post Christum summus doctor Ecclesiæ vt etiam corpori sobrie prouideret, discipulum admonebat, non interitum violenter compellebat. Cui & ille obediuit, & laboriosum prædicationis, & ecclesiasticæ administrationis officium, non fugitando, nec reclamando, sed manendo & persistendo expleuit. Posses & tu, qui de impossibilitate causaris, iniunctum officium implere: si, vt discipulus veritatis, adquiesceres obedire. Si, inquam, præcepto patris obedire, si fratrum charitati velles obtemperare: & crimen inobedientiæ effugeres, & impositum regiminis quantumlibet graue onus, ferre præualeres. Nec mireris me crimen inobedientiæ nominasse, cum multis hoc criminibus Propheta præferat dicens. Quoniam quasi peccatum ariolandi est, repugnare, & quasi scelus idololatriæ, nolle adquiescere. Mandaui quippe sæpius, vt propter nimiam, quam ipse fateris, morborum incommoditatem, a Conuentu, aliorum infirmorum more, paululum secedens requiesceres, nec fecisti. Iussi, vt paulo remissioribus alimentis vtereris, nec obedisti. Præcepi, vt dispositioni fratrum, quorum erga te charitatem exuberare gaudebam, quantum ad infirmitatis tuę leuamen pertinebat, obtemperares: nec audisti. In quo fraternæ charitatis contemptu, non parum te deliquisse, si bene perpendis, recognosces. Remota enim paternæ iussionis auctoritate, quod de cordibus fidelium ac pie viuentium subditorum etiam Pręlatis charitas præcipit, non est aliquo modo contemnendum. Quod si fit, non ille, qui charitatis verba proferre videtur, sed ipsa, quæ verba eadem profert, charitas spernitur. Quam qui spernit, eam nullo modo habere probatur. Iam vero charitatem non habenti quid profit ieiunium, vel quælibet corporis exasperatio, ab Apostolo audi. Si, inquit, tradidero corpus meum ita vt ardeam, charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest. Abstine ergo a carnibus, abstine a piscibus, abstine & si volueris ab omnibus, afflige, verbera, contunde iumentum tuum: non dederis somnum oculis tuis, non dormitent palpebræ tuæ, noctes vigiliis, dies laboribus transige: velis, nolis audies Apostolum, etiam si tradideris corpus tuum vt ardeat, nihil tibi prodest. Iam hoc non est seruum Domino seruire non posse, sed nolle: immo ad maiorem contumeliam, ante velle mori quam obsequi, ante interire quam seruire, prius a facie eius fugitando delitescere, quam seruitutis onera tolerare. Sed iam quia finire verba festino, reuoca quæso, dilectissime, ab hac intentione animum tuum, in breuissimo certamine pro sempiterna requie desudando contende: noli vt piger seruus in terra talentum abscondere, sit tibi pro tanta, si perstiteris, reposita mercede permodicus vitæ præsentis labor. Et vt laborando durare possis, interdum requie labores alterna: vt non, sicut hucusque fecisti, obstinate laborando, ad laboris defectum, sed discrete operando, ad laboris profectum, quod forsitan non diu differetur, peruenire contendas.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VIII. Nobilissimo regum & nostræ societatis amico, Sigiuardo Norwegiæ regi, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, in præsenti feliciter, in futuro felicissime cum Christo regnare.	??	??	Omnipotentis & æterno Regi toto cordis affectu gratias agimus, qui menti vestræ timorem & amorem suum inspirare dignatus, in vobis amorem cœlestium terrenis affectibus pręualuisse ostendit. Cum enim in extremis finibus orbis atque sub gelido axe seculorum dispositor vos constituerit, meridiano tamen sui spiritus calore in tantum vestrum Aquilonale frigus temperauit, vt soluta infidelitatis & corporis glacie, de vobis etiam cantari possit. Surge Aquilo, & veni Auster: perfla hortum meum, & fluent aromata illius. Et illud. Dicam Aquiloni, da: & Austro, noli prohibere. Vere enim omnes, & præcipue nos, qui cæteris vos affectuosius diligimus, gratulanter famam vestræ erga Dei obsequium deuotionis audimus, qualiter quæ Dei sunt reuereamini & diligatis, qualiter regium fastum suaui Christi iugo affectuosissime subieceritis, qualiter vos protectorem Ecclesiæ Dei constitueritis, qualiter inimicos Crucis Christi a fidelium dominatione non tantum in vestris, sed etiam in remotissimis meridiei & orientis finibus, vi bellica terra marique & olim repuleritis, & nunc etiam maxima classe repellere festinetis. Super hæc omnia, quod in animo vestro tantus Spiritus sancti feruor exarsit, vt tantam regni excellentiam, & tantam rerum opulentiam contemnendi, ac pro æterno regno viam perfectionis arripiendi vobis affectum inspirauerit: ipsi omnium bonorum largitori grates quas possumus agimus, & vt hoc ad effectum perducere satagatis, votis omnibus exoramus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IX. Dilectis filiis & fratribus nostris de Norantona, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem, gratiam, & benedictionem.	??	??	Cvm omnes ad Cluniacensis Congregationis corpus pertinentes communi charitatis debito diligamus, vos inter reliquos speciali quodam affectu complectimur. Et licet locum vestrum corporali aspectu numquam viderimus, intuitu tamen veræ dilectionis, vos non tantum quotidie, sed & continue intuemur. Facit hoc bonæ conuersationis vestræ fama, sed specialiter Thomas ille vester, immo noster: quo & si personaliter caretis, pro eo tamen nos & nostra omnia possidetis. Est enim nobis intimus, & tantum in Christo charissimus, vt cum innumera Cluniaco sæpe vestra Anglia munera miserit, nihil vnquam isto gratius aut carius obtulerit. Non igitur grauet vos eius absentia: quia plurimum, cum tempus fuerit, vobis ipsius apud nos poterit conferre præsentia. Quod si sapienter negotiamini, ibi merces vestras debetis exponere, vnde maiora lucra suo possitis tempore reportare. Patienter igitur tanti ad præsens ferte dispendij iacturam, quia quod, vt diximus, modo sentitis damnosum, iuuante Domini gratia, quandoque experiemini lucrosum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA X. Summo Ecclesiæ Dei Pastori, & nostro speciali Patri, Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, humilem obedientiam, & deuotum obsequium.	??	??	Mvlta interpositarum terrarum longinquitas, quæ multo spacio nos a vestra paternitate separat, cogit nos prolixiores, quam aures vestræ pati consueuerunt, quandoque literas dirigere. Nam si in proximo vos haberemus, frequens inquietudo negociorum ad vos se sperans habere posse recursum, compendiosior in verbis existeret. Sed quia & multarum spaciis terrarum, & plurimorum, quod magis veretur, interpositionibus gladiorum, se ad vos rursum penetrare posse pene desperat, fit importunior in referendo: magis cogitans quid cura illi debeat paterna conferre, quam quid in sua relatione eam tædeat audire. Ideo venia danda est prolixitati, si quod suum est, non negatur necessitati. Audiui, & in literis Domino Albanensi Episcopo directis legi, sublimitatem vestram eidem mandasse: vt ad vos reditum acceleraret, & suam vobis præsentiam exhiberet. Peruenit hoc & ad aures multorum, de vestra pace & salute non parum sollicitorum: qui omnes eo dilectionis voto, quo vobis astricti sunt, valde mirantur, tale a vestra maiestate processisse decretum, quod si bene perpenditis, vestris vtilitatibus prosit nihil, obsit plurimum. Et vt taceam, quod nisi per inimicorum manus, in eius captionem vel necem vestri causa paratas, ei ad vos iter non sit: quid etiam si peruenire integer posset, in medio bellorum imbellis, quid in medio armatorum facturus est inermis? Magis ille quia sacerdos Dei est, manuum ad Deum cum Moyse extensione, quam alieni sanguinis effusione, & iram Domini auertere, & Amalech superare consueuit. Quod si longe melius Moyses in monte orationis secretum dāte, quam in campo bellis patente hostes populi Dei superare præualuit: & Episcopus vester, vere quicquid hostis insibilet, vester, multomagis & vobis Patri suo, & vniuersæ Christi Ecclesię orationibus & consiliis nobiscū, quam tumultibus & præliis vobiscū prospicere valeret. Videtur hoc non solum insipientiæ meæ, sed & plurimorum sapientum, & religiosorum virorum sapientiæ: de quibus & Dominus Clareuallensis Abbas, qui totum se, vt nostis, negotiis vestris impendit, eidem Domino Albanensi coram Vizeliacensi & Pontiniensi Abbatibus se valde dolere, quod ad partes illas a vobis accersiretur, dixit. Super quo tam ego, quam plures partium nostrarum personæ, sapientiæ vestræ scribere proposuimus: sed ab ipso Domino Albanensi prohibiti, propositum dimisimus. Festinat enim iussionem vestram, in quantum licuerit, totis viribus adimplere. Vnde & diuersos tanti itineris labores, adhuc diutina illa infirmitate satis debilis aggredi, & Italiam magis bellorum tumultibus, quam montium rupibus exasperatam penetrare disposuit. Serenate igitur, obsecro, erga tantum tamque vobis vtilem ac fidelem virum, si quod vel leuiter fuit animi vestri nubilum: talemque vos ei exhibete qualem eum erga vos pro certo cognouimus esse. Et sicut aliis literis fideli ausu admonui, ita & adhuc moneo: vt si quid forte austerius literæ, quas sæpe mittit, in auribus vestris sonuerint, æquo animo accipiatis, magisque dulcem scribentis affectum, quam scriptorum elementorum verba signetis. Meliora sunt enim, vt me melius nostis, vulnera diligentis, quam fraudulenti oscula: salubriorque mordens pietas, quam mulcens iniquitas. Nec magnitudini vestræ indignum est, dicere, quod de vtroque hoc genere hominum maximus ille rex & Propheta dicebat, Oleum peccatoris non impinguet caput meum: sed corripiet iustus in misericordia, & increpabit me. Quod ille quidem non facit, sed morem habens in corde & corde non loqui, pium vobis seruat affectum in mente: sed quod sibi videtur, seueriore demonstrat sermone. Hunc eum loquendi morem habere, longe vobis durius non absens literis, sed præsens verbis sæpe in faciem ipse expertus sum: sed cor vnde illa procedebant cogitans, æquanimiter omnia passus sum. Quis enim non ferat, immo quis non gratias agat: non publice arguenti, sed secreto quasi in cubili cordis commonenti, seu corripienti charitati? Non tamen ille scribens vel loquens, quicquam imperat vt Dominus: sed quæ dicenda sunt humiliter suggerit vt subiectus. Venientem ergo ad vos vel prope vos Episcopum vestrum, eo, quo nostis apud Deum, & apud homines honore dignum, si placet cum honore, & maxime cum illo, quem a vobis promeruit, amore suscipite: vt & illi quod iustum est retribuatis, & alios hoc exemplo magis magisque ad vestrum obsequium accendatis. Sed ne in partibus Italicis hoc tempore, quo in Christi messe pauci sunt operarij, ociose immoretur: oramus, vt si placet eum ad nostras Gallias remittatis, vbi quanto notior, tanto nobis vobisq. poterit esse vtilior. Ibi quantam vestri habuerit auctoritatem, tantam ibi vestram operari poterit vtilitatem.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XI. Singulariter venerando, & specialiter amplectando, Domino & patri suo Matthæo Albanensi Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, quam promisit Deus diligentibus se.	??	??	Christianorum nobilissimus Orator Hieronymus, in quadam sua Epistola, Multa, inquit, in orbe monstra generata sunt. Centauros & Sirenas, Vlulas & Onocritalos in Isaia legimus. Iob Leuiathan & Behemot mystico sermone describit. Cerberum & Cymphalidas, Aprumque Erimantium narrant fabulæ Poetarum. Triformem Gerionem Hispaniæ prodiderunt. Sola Gallia monstra non habuit, sed viris semper fortissimis & eloquentissimis abundauit. At cum tanti viri testimonio expers talium prodigiorum nostra semper a seculis Gallia fuerit: heu! nostris diebus suprascriptis omnibus longe informius monstrum peperit. Felicia priora secula quæ ne tam pessimo fœtu deturparentur, diu sterilia permanserunt. Sed nostra tempora miseranda, quę infanda fœcunditate detestandam sobolem profuderunt. Habuit ætas illa, licet fabulose, Euandrum Caci peremptorem, Herculem Cerberi alligatorem, Hydræ eumdem multorum capitum detruncatorem. Portentum vero nouiter apud nos exortum, sicut non est qui vinciat, ita non est qui extinguat. Ita omnes qui inuisum prodigium, mox vt apparuit, suffocare debuerant, eneruati sunt: vt vel nihil mali actum, vel nihil noui ortum esse, suo silentio fateri videantur. Sola pene in vestro solito iustitiæ zelo, vltima in vestris viribus spes remansit: quas tanto maiores huic negotio adhiberi oportet, quantomagis de vestro auxilio omnium nostrum intentio pudet. Et quia hoc quasi proœmio satis, vt credo, intentum vos reddidi: ne diu suspensum teneam, queror ego, queruntur fratres nostri omnes, ad quos hoc peruenire potuit, queritur totus monachicus ordo, & communem iniuriam pari querela deplorat. Expulsos a sedibus suis Monachos Virdunenses, Clericos pro eis intrusos, sua deseruisse, aliena occupasse: sola vi, nullo iudicio, in messem proximorum falcem misisse, & propriis cultoribus esurientibus eorum auidissime fruges deuorasse. Et quod maius ostentum? Quod detestabilius monstrum? Quod portentuosius prodigium? Solebant Clerici diuersorum ordinum, Canonici diuersarum professionum: & quid de minoribus agam? ipsa Ecclesiæ cacumina, Episcopi dico, consueuerant Pontificalem dignitatem pro abiecta Monachorum vilitate commutare, & de summis Ecclesiasticorum honorum gradibus, ad humilem se huius propositi ordinem inclinare. Nostis & ipse, in quanto apud antiquos Patres Ordo iste honore fuerit: non ignoratis quanto studio eum Apostolica Sedes præ cæteris Ecclesiæ institutionibus coluerit, non latet quantos Deo fructus feracius aliis Christi segetibus protulerit. At nunc nescio quo iudicio præiudicium passus, nec sua retinere iam præualet: cum aliena sua facere in melius commutando soleret. Contemnitur, expellitur, conculcatur: & iam nec laicali consortio dignus habetur. Quodque nec de furibus fit, antequam audiatur, condemnatur: antequam sub iudice de culpa agatur, proscribitur, ante reatum cognitum, vt reus addicitur. Sed vt aduersarij aiunt, fuerint propter mala sua Monachi expulsi, expellendi, arrogauerit sibi fama consentiens iudiciale decretum: quid etiam personis peccantibus sanctus Ordo peccauit? Quid, aliis delinquentibus, iustitia promeruit? Cur cum reis innocentia condemnata est? Cur malis Monachis secundum quosdam expulsis, monastica institutio expulsa est? Vt quid saltem malis illis boni Monachi non succedebant? An quia nusquam tales inueniri poterant? O quam innumerabilis Monachorum turba, per supernam gratiam nostris maxime diebus multiplicata, vniuersa pene Gallica rura operuit, vrbes, castella, oppida impleuit! quam varius vestibus, institutis, Domini Sabaoth exercitus, sub vna fide & charitate, in eiusdem Monastici nominis Sacramenta iurauit! Aut ergo omnes isti pro expulsis introducendi expulsoribus defuerunt: aut tanta multitudine eis in nauseam versa, inopes eos, vt dicitur, copia fecit. Et ne diu Ecclesiasticis negociis occupatas beatitudinis vestræ aures detineam, rogamus instanter, & nobiscum Dominus Catalaunensis Episcopus, ac multæ aliæ nostri ordinis personæ deprecantur: vt detis operam abstergere ab ordine nostro tantæ dedecus ignominiæ, ne reuerentia semper huic professioni ab Apostolica Sede conseruata, vobis Domino Papæ assidentibus depereat: neve tanta, si inulta remanserit, iniuria risum inimicis monastici Ordinis præbeat. Nec miremini me vehementius de ista, quam de propriis sollicitari causis, cum communia bona semper maluerim præferre priuatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XII. Beatissimis, & singulariter honorandis ac nominandis Dominis ac patribus Carthusiensibus, Domno Guigoni Priori, & cæteris fratribus, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, æternam a piissimo Saluatore Iesu Christo salutem, & a consolatore spiritu plenissimam recipere consolationem.	??	??	Avdita, dilectissimi, & vix credita Apostolici numeri, & cœlestis Collegij vestri tam subita & inopinata imminutione: fateor, quasi in extasi raptus diu stupui. Occurrebant mihi, & quasi violenter cordi meo se immergebant, hinc rei nouitas, illinc abyssus consiliorum Dei, hinc preciosa in conspectu Domini mors sanctorum eius, illinc mortis eiusdem ex humano affectu dolor: qui etsi sanctorum funeribus non debetur, ex diligentium tamen cordibus ipsa vi dilectionis extorquetur. Sed cum per aliquot dies ista mecum reputans, & quasi cum amicis beati Iob in terra sedens ac mœrens conticuissem: statui dilectioni vestræ mihi super aurum & topazion charæ scribere, atque statum animi vestri modo quo poteram rescire. Neque enim permitterem Epistolam meam me præuenire, si adeundi sanctitatem vestram mihi aliquatenus facultas data fuisset. Sed cum vniuersorum consonaret sententia, obstante immenso nimium aggere, neminem ad vos equitem posse ingredi, peditem me posse pergere desperaui. Nam revera, si vel illud fuisset possibile, non recusassem etiam hoc cum magno labore tentare. Vnde licet quam citius potero hoc me facturum confidam, hunc tamen nuncium quasi subsecuturi præcursorem vobis interim mitto. Et quamuis secundum vulgare prouerbium, stolidissimum videatur, humeris ligna ad siluam deferre, & aqua vrceo allata mare infundere: nihil tamen diffusa in cordibus vestris per Spiritum sanctum, qui datus est vobis, charitas potest contemnere, quod ex eiusdem charitatis videatur fonte descendere. Hortor igitur & obsecro, ac mecum quæ Cluniaci Domino Christo seruit, & vobis ex corde compatitur, tota fraternitas deprecatur: ne casum hunc cordi apponatis, ne inde plus iusto doleatis, ne iustorum morte, qua magis gaudere debetis, vos ipsos multis aliis confectos laboribus afficiatis. Nam si res bene perpenditur, non est quod vobis dolorem importet: sed est plane quod ingentem lætitiam subministret. Quis enim dolor illis debetur qui dolorem euaserunt? quæ lachrymæ, qui lachrymarum omnem materiam exuerunt, qui ad vitam illam peruenerunt, de qua in Apocalypsi Ioanni vox de cœlo ait, Absterget Deus omnem lachrymam ab oculis sanctorum, & mors non erit vltra, neque luctus, neque dolor? Quid, inquam, illis dolendum est, qui quod diu desiderauerunt, nunc tandem consequi meruerunt? Quid sane illi viuentes exoptabant, nisi quod Apostolus de se dicit, Cupio dissolui, & esse cum Christo? Nam quis viator prolixum iter laboriose peragens, & eodem itinere ad desideratam requiem tendens, tam stultus est, vt numquam ad requiem peruenire, numquam asperrimum viæ laborem velit finire? Quis agricola tam durus, vt hyeme vrgente, pluuiis ingruentibus, æstu feruente, terram tantum proscindere, semina serere, numquam fructus exoptet percipere? Quis negociator terra marique sæpe latrones perpessus, semper pauidus, semper suspectus, multa multotiens flagella vel vulnera passus: non toto affectu animi tantis malis carere, & multo cum lucro patriam parentesque reuisere concupiscat? Quis heres a patre constitutus, non omnis mentis annisu ad concessam hereditatem peruenire ambiat? Sic plane, dilectissimi, sic vere & absque dubio sic, sic de istis mortuis vestris, immo & nostris mortuis est sentiendum, credendum, dicendum: quia &, secundum Euangelium, finita arcta via, quæ ducit ad vitam, perducti sunt ad vitam quæ dicit, Ego sum resurrectio & vita: & agriculturæ labore cessante, iuxta Psalmistam, qui seminauerunt in lachrymis: iam in gaudio metunt: & similes negotiatori quærenti bonas margaritas, multum de negotiatione sua etiam morientes lucrati sunt, qui vnam preciosam margaritam omnia vendentes emerunt, vtpote quibus viuere Christus erat, & mori lucrum, & boni filij ad hereditatem benigni patris moriendo peruenerunt. De qua Propheta. Cum dederit, inquit, dilectis suis somnum, ecce hereditas Domini. Vnde oportet, vt ait Apostolus, non contristari vos de dormientibus, sicut contristantur qui spem non habēt: nec quasi infelicibus eis cōdolere, sed quasi vt vere est, iam sempiterne beatis toto animo cōgaudere: quia & valde incongruum videtur, sociis vestris in superna lætantibus, vos pro eis deorsum dolere. Si quis tamen dolori locus esse potest, hic tantum videtur, quod eis quiescentibus vos adhuc laboratis, quod eorum cursu iam consummato vos anhelantes curritis: quod eis iam victoriarum palmam tenentibus, vos adhuc in certamine desudatis. Sed huic cogitationi facilis occurrit consolatio: quia quod illis iam contulit gloriam, vobis proficit ad coronam. Hoc enim camino, quo illi omni decocta rubigine splendificati sunt, vos etiam non inferius, quia nec eis mitius; immo fortasse durius, quoniam prolixius, purgamini. Nam etsi cum eis mortui non fuistis, mortis eorum gladio animas vestras pertranseunte, mortem nequaquam morientes tolerastis: quam iccirco duriorem sensistis, quia cum deficientibus ipsi deficere nō potuistis. Fecit hoc Dominus vt vos probaret, vt vos vobis etiam in hoc conflictu fortes aut infirmos ostenderet: vt virtutem vestram mundo ostendendo, infirmos roboraret. Nam quos ante mundus nouerat in pace fortes, hos Dei gratia largiente agnoscit in bello constantes. Libet æstuanti erga vos affectus mei desiderio se per verba diffundere: sed negociorum importunitas, ne nimis diffluat, cogit multa breuiare. Quapropter quoniam superno iudici ea via tentationis vos ex parte aggredi placuit, qua Iob iustus tentatus est, & quia tanti vos habuit cœlestis censura, vt ad tanti viri flagella perferenda vos idoneos iudicaret: libeat in subuersione cellarum & oppressione fratrum, omni cordis tranquillitate clamare, quod ille a vento deserti domo subuersa, & filiis ac filiabus eius ruina extinctis, adorans dixit. Dominus dedit, Dominus abstulit, sicut Domino placuit, ita factum est: sit nomen Domini benedictum. Aderit Dominus, qui non permittit aliquem tentari supra id quod potest, vt suo tempore aliis in duplum restitutis, sicut ad illum incolumes filij & filiæ, ita ad vos nunc extincti fratres reuertantur, atque a vobis numquam dissociandi, in æternum coniungantur. Lætificate igitur nos, non parum vobiscum mœstificatos. Quod continuo fiet, si vos mœsticiam deposuisse, quam citius nobis innotuerit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIII. In cathedra seniorum collaudando, venerabili & dilectissimo Domino, domno Heinrico, Wintoniensium Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, post honorem Pontificij stola gloriæ indui.	??	??	Magna multumque amantibus tædiosa terræ marisque intersticia, quæ vestram Britanniam a nostra Celtica Gallia diuiserunt, sicut a mutua visione, sic a familiari colloquutione nos hactenus diuiserunt. Vnde ego metuens, ne diuturna diuisio corporum diuisionem quoque pariat animorum: animi mei abdita, quæ verbis non potui, literis vobis communicare decreui. Nam recordatus pristini amoris, & illo eum tempore perire formidans, quo maxime isdem mutuus vestræ charitatis affectus pluribus proficere posset: quando multorum post Deum salus de vtriusque nostrum moderamine pendet, ignē diu sub cinere cōsopitum ne in toto deficiat, quo possum flabello suscitare contendo. Expectaui quidem, & diu suspensus sustinui, si forte aliquid iocundum a vestris partibus audire mererer: sed vt aliquid vel ludendo dicere liceat, frustra a vestro occidente mihi solem oriri sperabā, in cassum marinos turbines nostri diei obscura serenare credebam, superfluo a lateribus Aquilonis Austrinis flatibus frigora nostra posse tepefieri suspicabar. Sed fortassis, & hunc nostrum ludum dignitas vestra non æquo animo acceptabit. Quid igitur faciam? Si seria dixero, gratus non ero. Si allusero, nec sic placebo. Si questus fuero, asper videbor. Si accessero vt laudator, notabor vt adulator. Quod ergo placendi consilium? Quod, nisi quod ipse dederitis? Date, date, inquam, consilium: & iubentis mādata, mea statim sequetur obedientia. Arbitror tamen, & etiam me scire confido, quid super his vestra mihi præceptura sit sapientia. Et hoc vnde? Quoniam sicut impossibile est, lucem tenebras generare: sic fas non est, sapientem aliquid sapientiæ cōtrarium iubere. Inde certum mihi est, quod nec alludentem, nec querulum, nec adulantē quæ supra posui me esse cēsebitis: sed veri fidem amici a me vobis seruari mandabitis. Fateor, iam quasi ab ore vestro prolatum verbum suscipio, & hoc me seruaturum, si mihi idem repēsum fuerit, modis omnibus repromitto. Teneor iam sponsione mea, & ipse mihi libens quę numquam excutiam, vincula inieci. Fidem veri amici me vobis seruare promisi. Quod si ita est, falsi amici perfidiam me expedit detestari. Falsus vero amicus essem, si in corde & corde loquens, aliud mente tegerē, aliud ore proferrem. Vnde quia inter amicos omnia nuda, nihil vltra illi tegere disposui, cui omnia etiam intima reuelare proposui. Familiari ergo ausu cōqueror, excellentiam vestram citius iusto dudum aduersum me commotam fuisse, & pro re leuissima fixam amicitiæ grauitatem mobili facilitate commouisse. Nostis ipse quid hoc fuerit, quod hac de causa reticeo: quia nec memoria dignum esse iudico. Hoc non dico vile vel leue, sed nihil prorsus fuisse ostenderem, si literarum prolixitatem propter legentis fastidium non vitarem. Quod igitur nec graui causa extante fieri debuisset, nulla præcedente materia factum est: & cor magni illius & singularis amici in contrarium versum est. Vnde qui nil talium merueram, multa pertuli: & quem intimum amicum credebam, ex insperato hostem persensi. Hostem autem voco non mala inferentem, sed bona denegantem: nō inimicitias effectu ostendentem, sed affectum amicitiæ subtrahentem. Nec ego replico frequentes querelas, quibus aures legatorum nostrorum in Angliam transfretantium implere consuestis: nec monstruosa illa, quæ apud Charitatem in nos commissa sunt, memoro: quorum ipse altor, non defensor, vel certe mediator esse debuistis. Ista, inquam, & si qua sunt alia, taceo, ne quem mihi laboro placare, videar forsitan prouocare. Ad hoc solum tota querela mea concurrit, quod me anno præterito per multum temporis in Anglia morante, vobiscum pene iugiter adhærente: habere vos sinistri aliquid aduersum me minime dixistis, & hoc tamen in corde continuistis. Multa de multis inter nos conferebātur, hoc profundo silentio tegebatur. Nihil aliarum rerum a nobis familiaris sermo vester abscondebat: hoc nescio quid meditans mēs vestra summo studio in intimis recondebat. Impendebantur a liberalitate vestra innumera mihi nostrisque beneficia: sed hoc vnum, quod pro munere duceremus, tenax celabat conscientia. Et quid multa? Oportet vt materiam verborum fertilem breuis sermo coartet. Sit iste, si placet, mutuarum finis querelarum. Indulgeo ego prior absque aliqua pœna, multa quæ in me non iure commissa sunt. Indulgentiam & mihi, etiamsi non peccaui, postulo. Pœnam vero peccatorum pro velle sumendam, potestati vestræ concedo. Scio regij sanguinis animum, cum se vicisse cognouerit, tunc multomagis victum. De cætero me & totam Cluniacum melius quoque quam Wintoniam possidete: & nostræ amodo Pater patriæ, Rector, Abbas & Episcopus estote.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIV. Intimo amico suo, domno Stephano, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem quam sibi.	??	??	Anima mea iam de vestra, vt de se sollicita, pro salute illius meditando, loquendo, scribendo, requiescere nescit. Cœpisti, charissime, cœpisti currere, non desistas. Omnes currunt, sed vnus accipit brauium. Sic curre, vt comprehendas. Vide ne latro malignus impediat iter tuum. Non enim tu de Hierusalem in Hierico descendere, sed de Hierico ad Hierusalem cœpisti ascendere. Sed facilis, vt ait quidam,	.....descensus Auerni,	Sed reuocare gradum, superasque euadere ad auras,	Hic labor, hic gemitus.....	Istud ad quid? Vt sapienter aduertas, ad vicia demergentia in interitum pronam esse humanam naturam: ad virtutes subleuantes ad cœlum difficulter se attolere humanam segniciem. Nam fugiens laborem, appetens requiem, supponit breuem paruumque laborem doloribus perpetuis: præponit voluptatem horariam delectationibus sempiternis. At non ita amator æternorum, non ita auditor Apostoli dicētis, Et mundus transit & concupiscientia eius. Sed quia multa de his tecum contuli, & plura in proximo collaturum me spero, longam Epistolam iam facere nolo. Maxime vero, quia iam spiritum Dei tibi locutum sensi, & cor tuum plene tetigisse cognoui. Hoc tantum caue, ne gratiam eius in vacuū accipias, nec eumdem spiritum a Deo tibi datum extinguas. Veni ergo ad me cito, sicut & tecum condixi, & postmodum remandaui: vt si qua adhuc de his sunt dicenda, dicantur, & quæ implenda, impleantur. Hac prima hebdomada Quadragesimæ, & sequēti, me Cluniaci dilectio tua inueniet.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XV. Charissimo amico nostro domno Hugoni Catulæ, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & multum amorem.	??	??	Magno dilectionis affectu, quo erga vos teneor, compulsus, non possum de salute vestra non gaudere, & de periculo non dolere. Nostis, qua cathena non mihi, sed Deo, immo, quod verius est, mihi propter Deum astrictus teneamini: cum nullo cogente, sed spiritu Dei inspirante, corpus & animam vestram coram testibus in manu mea mysteriis cœlestibus consecrata posuistis, vos ipsum in monachum pro arbitrio meo tradidistis, in signum redditionis comam a me præcidi & seruari voluistis: habitum religionis die constituta Cluniaci vos suscepturum iurastis. Et nūc, vt audio, contra diuinam sententiam, quæ dixit, Non periurabis, reddes autem Domino iuramenta tua, & contra Prophetam, qui ait, Reddam tibi vota mea quæ distinxerunt labia mea, Hierusalem ire disponitis. Sed quis sapientem in tantum posse desipere credat? Credat, credat qui voluerit, ego me penitus credere diffiteor. Indignum est, vt de tanto tamque graui & veraci amico, ea a me credantur, quæ de quolibet scurra credere vix quilibet posset. Sed quia, licet sapienti, laico tamen & militi loquor: debeo his, quæ versari in corde vestro rationabiliter videntur, respondere. Fortassis enim apud vos dicitis. Quæ vita, quod opus, quæ conuersio, sepulchro Domini potest componi? Ad quod si quis ierit, quid simile facere poterit? Ad quod ego. Minora pro maioribus bonis possunt dimitti, pro minoribus autem maiora, vel pro paribus paria numquam debent immutari. Maius est vero Deo perpetuo in humilitate & paupertate seruire, quam cum superbia & luxu Hierosolymitanum iter conficere. Vnde si bonum est, Hierusalem, vbi steterunt pedes Domini, visitare: longe melius est, cœlo, vbi ipse facie ad faciem conspicitur, inhiare. Qui ergo quod melius est, promittit: quod deterius est, pro meliore compensare non potest. Nam si cuilibet centum promisistis solidos, salua sponsione ducentos potestis reddere: sed solos quinquaginta sine præuaricatione nullo pacto valetis exoluere. Tractate ista sapienter, & cauete ne vnde Deo placere festinatis, inde grauiter ei displicere incipiatis. Rogo igitur, vt cum præsentium latore vero amico vestro venire acceleretis: vt quod his literis nolo mandare, viuo vobis sermone valeam intimare.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVI. Charissimis & honorandis fratribus nostris, Prioribus Obedientiariis, & aliis per diuersas terrarum partes diffusis, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & æternam a Domino benedictionem.	??	??	Si vestræ charitatis affectus, si viscera pietatis, si vbera misericordiæ erga me qualemcumque seruum vestrum & ministrum vigent, nunc precor experiar. Vnde absens corpore, præsens spiritu, pedibus sanctitatis vestræ toto me cordis affectu prosterno: & vt a vobis audiri merear, quantis possum precibus imploro. Ancilla Dei carnalis mater mea, spiritualis soror vestra, Marciniacensis monacha Raingarda, post diutinam & optimam cum sanctis sororibus conuersationem, secundum Domini voluntatem, vij. Kal. Iulij commune debitum mortis in sancta confessione exoluit. Quæ quoniam dimissis omnibus ad vos specialiter de seculi naufragio confugit, & in vobis totam spem salutis suæ reposuit: non solum meis precibus, sed & ipsius deuotioni debetis, vt animæ illius ad æternum translatæ iudicium succurratis. Orat ergo & per filium mater, & pro matre filius: vt tricenarius Missarum ei per loca vbi possibile fuerit, persoluatur, & xij pauperes reficiantur. Reliqui sacerdotes duas pro eius requie Missas decantent, absque officio & Missa generali, quæ iuxta morem agitur: & exceptis his quæ charitas Dei diffuderit in cordibus vestris, per Spiritum sanctum, qui datus est vobis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVII. Charissimis fratribus & filiis, Iordano, Pontio, Armanno, Frater Petrus humilis & indignus fratrum Cluniacensium Abbas, fraternum vt fratribus, paternum vt filiis dilectionis affectum.	??	??	Inuestiganti mihi diutissime, & sollicite huc illucque circumductis oculis disquirenti, quibus communicare cordis mei secreta, vel apud quos animi nuper conceptum dolorem exponere, & si fieri posset, etiam deponere valerem: nemo iustius occurrit quam vos, quibus & eadem causa mœrendi, & communis est mecum materies mœrorem solandi. Adhibete animos, & affectus vbiubi dispersos pariter congregate: nec legendum negligenter putetis, cui non solum vestra studia, sed etiam vosipsos debetis. Non debet aliqua cordium vestrorum portio rei, de qua nunc agitur, quibuslibet impedimētis deesse, per quam vos diuinitatis dispositio perduxit ad esse. Regresso mihi nuper a Pisano Concilio, post multa, quæ in illo itinere incommoda prouenerunt: omni mœrore tristior nuncius occurrit, & alternas confabulationes, quæ de euasione periculorum, de incolumitate sociorum, de aliis prosperis euentibus, vt mos est, cum gaudio proferebantur, repentino suo aduentu turbauit. Nā inter loquentes taciturnus assistens, inter lætentes nubilum mœroris indicem vultum prætendens ad me propius accessit, & funereas litteras mihi nihil talium suspicanti ingessit. Ego, vtpote qui nuncium domesticum agnoscerem, & vnde esset scirem, & a partibus illis nihil mihi sinistri nunciari posse præsumerem: velut securus Epistolam a notis missam suscepi, & quasi optima referentem citato eam oculo percurrere cœpi. Cumque præmissa salutatione ad sequentia festinarem, subito quasi trabea mole repulsus hæsi, velut saxo caput percussus obstupui, sicut acri vulnere telo transfixus ingemui: quando beatæ matris meæ celerem, & velut furtiuum de mundo recessum, litera silenter loquente cognoui. Tunc nimia doloris vi pectus vrgente, & literis antequam eas perlegerem lachrymarum nimietate humefactis, a loco, quem iam exosum habebam, cito surrexi, & secretiori petens aliquanto liberius gemitu, & fletibus impatienti ad horam animo satisfeci. Inde cū vltra modum mœror procederet: meoque iam contempto imperio, etiam a magnis, quæ aderant, personis consolari renuerem, nox superuenit, & quod alij non poterant, quiete sua doloris quantulumcumque magnitudinem sedauit. In crastino dilectam animam pio Redemptori commendaturus, ad altare accessi: sacrificium spiritus contribulati salutari hostiæ adiungens, repropitiari eius excessibus diuinam clementiam imploraui. Aderant in comitatu nostro venerabiles & præcipuæ dignitatis viri Archiepiscopi, Episcopi, Abbates, sapientes clerici, religiosi monachi, Remensis, Rothomagensis, Trecensis, Constantiensis, Sagiensis: & alij quamplurimi de diuersis partibus terrarum congregati. Hi supradicti Concilij occasione itineri nostro indissolubiles socij adhæserant, & ab eadem Synodo mecum pariter redibant: horum benigna consolatione, & maxime illorum reuerenda societate compulsus, ne mœsticiæ meæ nubilo tantorum virorum serena iocunditas offuscaretur, violenter tandem me mihimetipsi subegi, & verum comprimens mente dolorem, fallacem sciens sociis hilaritatis repente vultum exhibui. Qua mea permutatione & ipsi mutati, qui prius cum dolente doluerant, me consolatum rati gaudenti pariter aggaudere cœperunt. In hoc simulaticio alacritatis gaudio, postquam quod reliquum erat viæ spatium emensum est: ipsis, vt decebat, Cluniaci solenniter exceptis, ego Marciniacum, vale dicens eis, velociter profectus sum. Nam & hoc mihi stimulos adaugebat, & quasi sæuius inflicto vulnere conscientiam cruentabat: quod illud lumen meum me inuiso, absente, insalutato, extinctum fuerat. Vnde quod dum adhuc spiraret, saltem in extremis, heu! videre non merueram: iam subtractum ab oculis, clausumque sepulcro, vel lachrymis rigare quærebam. Veni ergo, & magnum illum, ac sacrum ancillarum Dei gregem, mœsticia mortis eius pene cum ea sepultum inueni. Fuerat illa cum cœlesti illo sanctarum sororum collegio per viginti fere annos sic conuersata: vt sicut earum singultus, gemitus, luctusque fatebantur, pene maluissent ei commori, quam ea subtracta viuere. Mugiebat Ecclesia beatæ Virginis matris, ad quam primitus pro more orandi causa diuerti. Mugiebat, inquam, & velut exitium omnibus immineret, suspiriis illarum & singultibus respondebat. Putabam me solum filiali tantam matrem affectu diligere: sed dum eas attenderem, omnes eius cogebar filias iudicare. Augebant ipsæ luctu suo meum mœrorem, & dum eam gratis solo pietatis affectu deflerent: quid ego naturæ, quid Deo deberem, docebant. Tandem luctuosa oratione finita agendam incœpi, & velut tūc defungeretur, quia prius non potueram, tunc vniuersa de more compleui. At vbi ad commune colloquium ventum est, explicare non possum tantam piarum ingeminationem querelarum. Nam vt innumera taceam, quæ nec referre, nec recolere facultas est, hæc se matrem, illa filiam, ista sororem, ea famulam, se amisisse testabantur. Dicebant hanc tristium fuisse solamen, infirmarum robur, debilium baculum, indigentium auxilium, & ad postremum necessitudinum omnium supplementum. Obmutuerant diuersa negocia causarum, nec de ipsis quotidianis necessitatibus tractabatur. Vna totum monasterium lingua, defunctam Dei famulam loquebatur. Nec ista tantum in sacri loci penetralibus agebantur: exteriora quoque & adiacentia omnia consimili querimonia murmurabant. Pauperes, quibus semper pro posse munifica fuerat, vitæ subsidia sibi periisse gemebant. Circumposita sanctimonialium pauperrima loca, quibus sæpe conferre consueuerat, quod sibi subtrahere solebat, velut suam matremfamilias deflebant. Milites ipsi & laici, quibus pro officio respondere & seruire cogebatur, iam se Marciniacum nescire dicebant. Sed quid multa? Induerant vniuersa mœroris vultum, & tota facies monasterij tenebroso quodam pallore horrebat. Non cessabat tamen sacer Conuentus ab oratione: & Deo singulæ, Deo omnes dilectam animam commendabant. In crastino Capitulum ingressus, priusquam pene os ad loquendum aperirem, iterato gemitu cuncta protinus impleuerunt: & quicquid a me vtcumque dictum est, totum vberrimis lachrymis perfuderunt. Absolui tandem pro officio matris animam, quam ipse lachrymosum amen respondendo, ad vitam absque dubio perduxerunt æternam. Inde cum vniuersis Ecclesiam ingressus, salutaria rursum pro ea sacramenta obtuli: ac postmodum ad eius sepulchrum accedens, super venerādum corpus solemnem cum oratione absolutionem dedi. Cumque & animæ requiem, & corpori ad vitam implorassem resurrectionem: beatæ matri infelix fili9 vale dixi, & sic ab illa non animo, sed corpore tantum recessi. Exacta itaque Marciniaci triduanæ mœsticiæ sepultura, tertia iam die velut de morte resurgēs, animam resumpsi, ac loco egressus, vobis o charissimi mei, hoc communis matris lamentabile epitaphium scribere decreui. Elegi vos ex millibus, quibus mecum collachrymandi eadem possit esse affectio: quibus non dissimilis mecum probatur esse conditio. Volo igitur vnius matris filios, secum pariter eius funus deflere: ne qui flere noluerit, eius se indicet filium non fuisse. Nolo, nolo, vt luctui nostro se quilibet importunus consolator immisceat: vel Apostolicum testimonium velut pro se faciens prætendat, quo ait, Nolumus vos ignorare, fratres, de dormientibus, vt non contristemini. Quod si dixerit, respondebo Apostolum hunc istis intellectum abstulisse, & quod dixit sub distinctione protulisse. Nam postquam dixit, non contristemini, subiecit, sicut & cæteri qui spē non habent. De infidelibus ergo, non de fidelibus sermo erat, qui putabant cum corpore animam interire: qui dicebant nulla post mortem meritis præmia superesse, qui carnis resurrectioni consueuerant derogare. Flebant illi mortuos desperantes resurrecturos, flebant charissimos: nunquam se eos existimantes in æternum visuros. Ea de causa fletus spei Christianæ contrarius Apostolico mandato desiccandus erat, infidelis tristitia a fidelium cordibus expellenda: fides resurrectionis vehementius commendanda. At non noster talis fletus, quem fundimus: non futurorum desperatione, sed naturæ compassione. Non noster talis dolor, quem generat non fidei defectus: sed nulla lege prohibitus mutuæ germanitatis affectus. Hoc fletu antiqui iusti carnis proximos defunctos fleuerunt: hoc dolore magni Patriarchæ charorum suorum funera prosequuti sunt. Hinc de Isaac dicit Scriptura. Introduxit Rebecam in tabernaculum Saræ matris suæ, & intantum dilexit, vt dolorem, qui ex morte matris acciderat, temperaret. Quis ergo nos, charissimi, prohibeat super pia sanctæ matris morte dolere: cum audiat tantum patrem de propriæ matris occubitu doluisse? Quid si & pij patris piissimus filius Ioseph in medium adducatur, de quo legitur, quod mortuo Iacob ruit super faciem patris flens & deosculans eum? Cuius corpus cum de Ægypto tulisset, in terra Chanaan humasset: adiunctis fratribus & Ægyptiis comitantibus planctu magno atque vehementi septem diebus exequias celebrauit, Chananæis dicentibus. Planctus magnus est iste Aegyptiis, locoque nomen imponentibus, planctus Aegypti. Sed nec ille singularis inter primos Patres Rex & Propheta Dauid nobis deerit, qui sciens quod naturæ deberet, cum prius admirabili charitate extinctos inimicos planxisset: fratricidam, & insuper patricidam filium operto capite lugebat, dicens. Absalon fili mi, fili mi Absalon: quis mihi tribuat, vt ego moriar pro te? Sed quid istos velut solitarios replico: cum omnium veterum mos fuerit ex naturæ benignitate descendens, quoslibet affines vel maiores de medio factos deflere, & publico luctu eorum exequias celebrare? In quo societatis humanæ quædam reuerenda concordia commendabatur, quæ piis mentibus esset quoddam desolationis solatium, & ad æterna disquirenda magnum ex defectu præsentium incitamentū. Hoc affirmat & liber Sapientiæ in quo dicitur. Fili super mortuum produc lachrymas: & velut dira passus incipe plorare. Non est ergo contrarium fidei, non dissonans ab Ecclesiæ moribus: si super piorum funera pij homines pia intentione compunguntur, & quo ipsi demigraturi sint, velut quodam præludio perloquuntur. Nā in eo quod alios mortuos plorāt, se quoque mortales factos deplorant: a qua misera mortalitate se per Christi gratiam erui, & ad beatā immortalitatem perduci, huiusmodi oratione exorant. Quod si ad Euangelium stilus transferatur, apparebit non frustra dictum beatæ Virgini matri. Et tuam ipsius animam pertransibit gladius. Qui eius animam non pertrāsisset, nisi ineffabiliter quodam humanitatis affectu, de morte Dei & sui filij doluisset. Quæ licet non dubitaret mortem filij sui esse vitam mundi: eum tamen dire doluit morientem, quem mire nouerat a morte homines eruentem. Maneat ergo inter nos, o dilectissimi mihi, occultus nostræ deplorationis affectus: & his exemplis beatos matris cineres defleamus, sitque iam delectabile quod fuit lamentabile: vt quæ nos viuens peperit cum dolore ad præsentem miseriam, iam carne mortua pariat cum iocunditate ad sempiternam gloriam. Pariet, inquam, animas precibus, quæ, vt dixi, nostram carnem peperit cum doloribus: sitque illi hoc ad singulare refrigeriū, cum eos, quos ex se mundo protulit, cœlo quoque secum intulerit. Audeo & de ipsa hoc dicere, ne quis hoc me temere iudicet affirmare: quoniā & conuersio eius a mea opinione in nullo dissentit, & conuersatio ipsius mecum nihilominus per omnia sentit. Talis enim extitit, quæ, in quantum homini cognoscibile est, & sibi sufficere, & alios debeat adiuuare. Veniat ergo tantæ feminæ conuersatio admiranda in medium, vt ea cognita me vera dicere cognoscatis, & animos mœsticia exasperatos iocunda lectione, & mutua collatione leniatis. Erit hoc absentis & defunctæ matris quædā viuax præsentia, & imago verorum æmula a cordis nostri penetralibus non recedet, qua nec post occasum vobis occidere, nec post tumulum valeat interire. Cogit ipsa rei vtilitas, de qua agitur, non silere: ne si dicenda tacuero, tantam vobis materiam videar inuidere. Non debet alicui nostrum aliquid fieri singulare: quibus non solum charitas, sed etiam natura totum voluit esse commune. At ego nec claritudinem possessionis, nec quantamlibet in ea comendandā suscepi gloriam carnis: quarum illa rerum multis superior, paucis inferior erat, sed deuotum Deo animum, mundi contemptum, cœlestium appetitum. Ad quæ vt compendiosum transitum faciam, cum in flore fœni adhuc recubans, iuncta esset viro, alligata mundo: ad ea velut captiuus ad libertatem, vinctus ad solutionem, exul ad patriam suspirabat, & se coniugali vinculo præpeditam, hominibus ignoto, Deo cognito mentis angore deflebat. Ea de causa cum ciues ciuitatis illius cui inhiabat, vel ad quam suspirabat, forte occurrissent, adorabat, suscipiebat, colebat: & abiecta omni domestica & mundana cura, se totam in eorum affectus, & obsequia transfundebat. Suscipiebantur monachi, trahebantur heremitæ, & omnes habitu vel fama religionis ornati, passim ad hospitandū, etiam cum resisterent, cogebantur. Non audebat iam quilibet talium per terram eius iuri subditam commeare, quin ad eam diuerteret, & vno die vel pluribus apud ipsam manendo, deuoto erga diuina animo satisfaceret. Flebat remotis arbitris coram notæ sanctitatis viris, & profundos gemitus profundebat, quod a lege viri nondum soluta, seruire seculo cogeretur, aliorum curam gerere, sui negligere: exterius tumultibus implicari, interius occupationibus impediri, præsentia amplecti, futura contemnere, & iram sibi in die iræ malis innumeris thesaurisare. Hæc dicens prouoluebatur ad genua sanctorum, & velut cum Maria peccatrice, pedes eorum lachrymis abluebat. Orabat eos, vt pro se ad fores æternæ misericordiæ instāter pulsarent: quatinus quæ per se audiri nō merebatur, eorum precibus mediantibus audiretur. Producta est eousque talis intentio, nec a cœpto cursu potuit fatigari: donec famoso illi Roberto de Brussello ad se venienti, & secum aliquandiu moranti, impulsa violento æstu animi se in monacham ignorante viro redderet: vt eo defuncto, vel concedente, statim ad fontem Ebraudi, si superuiueret, demigraret. Fecit hoc, & timori Dei, quem conceperat, velut inferiori mole superiorem adiungens, beata spe Domini misericordiam expectabat. Et ne coniugem, cui idem quod sibi debebat, tanto charismate fraudare videretur, eum adit, occulta detegit, secreta pandit, horrenda æternæ mortis mala intentat, optanda vitæ æternæ gaudia commendat, prædicat fallacis mundi contemptum, obsecrat celerem ab eo recessum. Tandem tanti dux femina facti, ad hoc maritum impellit: vt Deo sibi vitam largiente, congruo tempore se cum ea velle renunciare sponderet. Quod si alterutrum prius obire contingeret, superstes statim votum vtriusque compleret. Nam nec ipse in toto expers diuini timoris vixerat, fide singulari vigens, orationes frequentans, sepulchra sanctorum annuatim disquirens, eleemosynis insistens, hospitum indiscreta susceptione, vltra quam dici possit, exultans. Hoc inter coniuges pacto firmato, cum innumeris, & maxime præliis vtriusque deuotioni obuiantibus res protraheretur, superuenit mœroris dies, quo coniuge de vita sublato, sicut turtur socio viduata remansit: in quo casu qualiter se habuerit, quam virili tantum infortunium animo tulerit, quam fidelem se viro coniugem, quod perrarum est, etiam post mortem, ostenderit, si narrare incipio, deficio; si aggredior, vincor; si conor, deiicior. Credite, charissimi, vereor verba mea, & cogitans quæ dicēda, & qualiter sint dicenda, pene acceptum desero. Sed quid agam? Ignorantia prohibet, amor impellit, materia deterret, charitas adhortatur, pondus premit, natura instigat. Sed meo hic iudicio magis timenda est inutilis taciturnitas, quam quęlibet incompta loquacitas. Dicatur ergo vtcumque, quod prope nefas esset silere. Decumbente illo, assidebat lecto immota, suique oblita, nihil nisi eius salutem meditabatur. Ad quam procurandam totis mentis facibus ardebat, a qua ne vel in modico infirmantis intentio auocaretur, ab omni cura corporali eius primo animum absoluit, testamentum eo præsente composuit, lites diremit, hæredes instituit, castra diuisit, & ad vnguem vniuersa perfecit. His ista ordinatis, vt animæ suæ iam liber a corporalibus consuleret, velut de quadam docentis cathedra me audiente admonebat, vt conscientiam scrutaretur, peccata confiteretur, sua pauperibus & monasteriis largiretur: tremendum esse Dei iudicium, multam eius misericordiam, spiritui absolutionem, corpori prouideret, dum adhuc viueret, sepulturam. Intonabant clamoribus omnia, luctu & lachrymis vniuersa miscebantur: confusæ populorum voces cœli altissima quatiebant, filiorum corona, familiæ multitudo, nobilium caterua mœsta gemebat: sola mulierem excedens siccis oculis virili constantia perdurabat. Iudicabat satius esse occupare animum vtilitate morientis, quam sociari populi fletibus inutiliter abiecta ratione dolentis. Vnde postquam confessione munitum, corpore Christi refectum, monachili cucullo indutum, gaudens pariter & mœrēs præmisit: corpus eius innumera hominum præcedente & subsequente multitudine Celsinanias detulit, ac eum monachis inter monachos vt monachum tumulandum contradidit. Ita terræ terram commendans, & velut quoddam depositum suo tempore restituendum committens, ad procurandam requiem spiritui totam operam conuertit, & amoris stimulis agitata, vniuersa perlustrat, prouincias oberrat, Ecclesias visitat, monasteria circuit, exhaurit in pauperes ærarium, facit sibi amicos de mammona iniquitatis, nesas putat, si quem nisi munere donatum relinquat. Orat pro defuncto, orat & pro seipsa: vt & illi peccatorum remissio, & sibi detur a peccatis conuersio. Ordinat interea fugam, & mundo nouis rursum retibus gressus eius impedire quærenti spe remanendi data beata fraude illudit. Nam magnis amicis monentibus vt demum nuberet, posse se magnarum opum & potentiæ copulam inire, maiores rerum successus in promptu adesse, ita respondit. Et quidem facio quod consulitis, & quam in breui potero, nouos thalamos iterato nupta intrabo. Tali responso velut alia curantem diabolum deludens, & condigno talione fallaciæ principem fallens: prædam quam ille iam faucibus se continere credebat, hæc furari & subripere, qua poterat arte, curabat. Celat ergo imo in pectore salutis suæ arcanum, & quasi raptoribus thesaurum abscondit: vt ab omnibus posset esse tutum, quod omnibus maneret occultum. Sed quia aliquorum agenda egebat auxilio, duobus tantummodo mysterium aperit, quorum nota fides & constantia credenda eis omnia suadebat. Vni, qui laicali licētia viuebat, omnē vt strenuo fugæ apparatum committit: alij probatæ religionis monacho spiritualia secreta prodit. Cōstituitur dies, quo de Ægypto exeat, quo graui diu fasce depressa, a iugo Pharaonis colla subducat. Sustinentur spe libertatis iam leuiora Ægyptiorum onera, & opera lutosa in breui commutanda feruntur. Expectatur nouum Pascha, quo abiecto fermento maliciæ & nequitiæ epulari liceat in azymis sinceritatis & veritatis. Et, o quanta interim dissimulationis arte mentem vultu velabat, quanta de se seculo promittebat, quam hilarem se, etiam plus solito, quibuslibet exhibebat. Videbatur se totam seculo deuouisse: & nunc magis quam ante secularibus commodis inhiare. Sed in abscōdito Deo canebat. Domine ante te omne desiderium meum: & gemitus meus non est a te absconditus. Appropinquabat optatus dies, & feruens spiritu animus requiescere nesciebat. Nocte itaque diem mundi vltimam præcedente, Nicodemum æmulans nocturna aduenit: & o inaudita deuotio, sepulchrum coniugis adiit, & clam vniuersis, præsente tantum iam dicto monacho, se contra illud proiecit, & lachrymarum fonte laxato, largis illud imbribus inundauit. Deflebat in conspectu pij conditoris primo defuncti excessus, deplorabat & proprios infinito cum mœrore reatus. Saciato dehinc post multum noctis spacium luctuosis planctibus animo, ad confitendum conuersa, ordiri ab initio & narrare vniuersa coniugis, & deinde propria peccata seu crimina cœpit, & confitendo ad mediam vsque fere noctem processit. Loquebatur velut ore defuncti, & quasi commutatis personis in coniuge vir pœnitebat. His ita expletis, & veteri peccatorum fæce penitus exinanita: obsecrat vt se omnium criminum ream, sacerdos & Vicarius Christi, cui vulnera animæ suæ patefecerat, duris medicinæ legibus subdat, & apud Marciniacum perpetuo pœnitentiæ carcere claudat. Hunc enim supranominato fontis Ebraudi Monasterio prætulerat, quoniam & venerabilis Robertus, cui se deuouerat, iam vitam mortalem excesserat, & post primum claustri ingressum more illarum Sanctimonialium extra pedem protendere nefas ducebat. Horrebat plane saltem cernere, quod ei iā cœno deformius sordebat, & non superbo, sed superno animi fastu terrena omnia vt abiectissima contemnere incipiebat. Ideo præ cæteris locis sacris Marciniacum elegit, vbi velut columna cœlesti apta ædificio, immobilis perpetuo permaneret: & proprium præ oculis semper habens sepulchrum, vt mortuam se cōtinua lamentatione defleret. Nec timuit mutatæ sponsionis notam, quando mutati loci occasio, eius extitit aucta deuotio. Nam licuit ei locum eligere, vbi Christo tenacius posset inhærere. Suscepto dehinc a monacho, quod ipsa sibi parauerat grauis pœnitentiæ iugo, a terra mente simul & corpore surgit, & ipsis nocturnis tenebris celans opera sua, ac coniugi sepulto vltimum vale dicens: ab eius sepulchro ipsa iamiamque sepelienda recessit. Electo deinde sapientium quorundam & nobilium comitatu, vt consueto more ea quæ mundi sunt sapere videretur, velut Cluniacum itura, & sanctos fratres pro viro rogatura, patrium solum deserit, & alienos fines peregrinando ingressa, Cluniacum sicut dixerat, contendit. Quo deuota perueniens, & quantum sibi ac loco cōgruere iudicabat, de suis largiens, impletis omnibus quæ proposuerat, festina redit, & votis iter præuenientibus, tandem Marciniacum, inde Paradisum ingressura ingreditur. Suscepta est immenso fratrum & sororum gaudio, qui nescientes quid animo gereret, vt nouam hospitam multo eam honore colebant. Erat tunc domus illa valde rebus necessariis attenuata: vtpote quæ fere centenarium sororum numerum cōtinebat, & quoslibet aduenientes indifferenter propriis sumptibus procurabat. Erat & angusta loci possessio, & redditus agrorum vix paruo numero sufficiebant. Tunc & sub Domino Gaufredo Semmurensi erat Gerardus loci sollicitus procurator: de cuius deuota & sincera conuersatione in libro Miraculorum primo plenius memoraui. Is sicut erat totus diuinis operibus & sacris cœlestibus celebrandis perpetuo occupatus: quibusdam virtutum viris, quos ipse nouerat, sibi associatis, aures misericordis Domini precibus impleuerat, vt domum suam visitaret, & sibi seruientibus necessaria prouideret. Hic quodam die dum Altari astans, Missam de more celebraret, sicut ipse, Christum verbi sui testem adhibens, affirmabat: vocem ad se delapsam audiuit in hunc modum, Quod petiisti, noueris te consecutum. Inde cum nocte more solito cubitum isset, aspexit, vt referebat, in somnis, & ecce columba niueo candore decora ad eum accessit: & supra atque in circuitu volitans, eum ad se capiendam quodammodo volatu domestico inuitabat. Quam ille manu comprehensam, gaudens Hugoni sororum Priori offerebat. At ille lætus eam suscipiens, fractis, ne auolare posset, alarum remigiis, lignea cauea includebat. Hæc qui referente Gerardo audierunt, de ipsa interpretati sunt: quæ vera fuisse, ipse rerum exitus indicauit. Nam superueniente die sacri loci penetralia introgressa, conuocato monasterij Priore, accersitis sororibus, adhibitis etiam ad insperatum spectaculum sociis, hæc ad eos orsa est. Diu, charissimi, communi lege viuendi socios nos mortalis vita habuit, & ab ipsis infantiæ cunis ad æuum iam fere senile perduxit. Percurrimus omnia, lustrauimus oculis vniuersa, probauimus quæcumque gratiora promittere potuit, nec aliquid horum quæ coram cernuntur, curiosa sagacitas intentatum reliquit. Diuitiarum copia, parentum turba, amicorum populus, alti sanguinis decus, ampla potestas, carnis voluptas, superbia vitæ, nil in terris extra se quærere suaserunt. Nihil ergo in imis vltra nobis restat quærendum. Inuenimus quicquid terra promittere, quicquid reddere potest. Sed videte, si ista nobis sufficere possunt. Multum viximus, sed sic est, quasi nec momēto temporis vixerimus. Plura habuimus, sed quæ iam habita transierunt, nostra iam dicere nullo pacto valemus. Carnem oblectauimus, sed nec quamlibet paruas reliquias delectationis tenemus. Nunquam igitur ista nos satiant, sed quantomagis his inhianter vescimur, tanto magis nos ieiunos sui saturitate dimittunt. Vnde quærenda sunt alia alibi remedia, quæ esuriem reficere, sitim extinguere, egestatem valeant propulsare: instigat ad hæc infœda mundi amicitia, quæ illos tantum decipit, quos in se spem posuisse cognoscit. Et vt de proximo exempla sumantur, quid cōiugi nostro tanta de vobis merito, qui vobis arma, qui equos, qui pecunias, qui terras largiebatur: vos fidi, vos intimi, vos præcordiales amici, saltem sine corporalibus expensis defuncto retribuistis? Quem pro eius æterna requie exorastis? Quem sanctorum adistis? Quem monachorum rogastis? Quam vel modicam eleemosynam erogastis? Cumque respondissent, se vere nihil horum fecisse, adiecit. Doctores, ait, mei effecti estis, & quid agere, vel quid cauere debeam, indicastis. Non potero a vobis amodo expectare, quod tanto vestro Domino & amico vos video denegasse. Stultum esset in homine vltra spem ponere, cum nec in amicissimis spem quilibet valeat inuenire. Agendum mihi est pro meipsa, nec in alio spes propriæ salutis reponenda, ne forte dum alienum ociosa præstolor auxilium, per meam culpam amittam diuinū. Laboret corpus dum viuit, & pro seipsa Deum anima exoret: ne si prius defecerit, non sit qui pro mortua interpellet. Et vt breui fine multa concludam, & vobis quod hucusque celaui, aperiam: nunquam ostij limina, quod videtis, excedam, nunquam me mūdus sub diuo videbit, nunquam ab hac, quam mihi elegi, vlterius exeam sepultura. Ad hæc illis insurgentibus, & quasi in amentiam subito mœrore versi essent, domui ruinam, si retineretur, inclamantibus, indeque ad lachrymas conuersis rursum ait. Post tempestatem quies, post pluuiam serenitas redit: & post fletus vestros risus more nobis noto succedet. Interim vos redite ad seculum, ego coram vobis iam vado ad Deum. Et hæc dicens, comitata sororibus claustrum ingreditur, & crine amputato, veste mutata, corde gaudente, columba iam dealbata a domno Hugone Priore secundum visionis tenorem in caueam includitur, & sanctis mulieriribus beata iam mulier associatur. Gaudet erepta de Babylonis fornace, & de igne in refrigerium introducta, atria Domini ingressam se esse lætatur. Discurrit iam lætabunda per gramina Paradisi, & in loco pascuæ collocata super aquam refectionis educatur. Carpit vt ouis Dominica auidis morsibus amœnos flores: & pinguia prata oberrans, antiquam famem copioso pastu compensat. Congregat in breui multarum opes virtutum, nec patitur in via mandatorum Dei aliis segnior inueniri: sed æquans noua velocitate priores, festinat veteres citatis gressibus anteire. Ac primo se omnibus humilitate subiicit, ancillam fatetur, famulam exhibet, quia secundum Dominū, non venerat ministrari, sed ministrare. In qua virtute ita omnibus complacebat, vt nihil de affectu defraudantes, toto eam cordis amplecterentur cōplexu. Quid vero de cordis cōtritione, & de quotidiana confessione, de continua lamentatione memorare potero: quando nec Niniuitis in contritione, nec Dauid in confessione, nec Maria in lamentatione inferior apparebat? Nec primo tantum conuersionis tempore, vt quibusdam moris est, ista egit: sed toto quoad vixit, æuo, corpus labori, cor pœnitentiæ, oculos lachrymis dedicauit. Erant illi lachrymæ suæ panes die ac nocte, ita vt sæpe spiritualiter diceret animæ suæ. Quare tristis es anima mea, & quare conturbas me? Et consolando subiiciebat. Spera in Deo quoniam adhuc confitebor illi: salutare vultus mei, & Deus meus. Testabantur sorores ita eam plerumque fletibus affici, vt pene videretur exanimari. Prosternebatur in corpore in conspectu piissimi Redemptoris humilis eius ancilla, & cum aliquando flexis genibus oraret, violento æstu animi in terram, etiam cum nollet, deiiciebatur. Tanta erat in ea vis spiritus, vt animo ad cęlestia rapto, quandoque impos proprij corporis videretur. Occultabat se tamen quantum poterat, sed dum semper Ecclesiam occupat, sola semper esse non poterat. Vigiliis insuper & ieiuniis immanem corpori persequutionem indixit, & intantum his & aliis laboribus vires & carnes exhausit: vt carnibus exinanita, cute ossibus adhærente, mihi post aliquot annos Marciniacum aduenienti, vt filio mater alludens, secreto diceret. Gratias Deo, quia superflua mundi amisi, veteres carnes, quibus seculo seruieram, perdidi. Iam nouas induam, quibus noua Deo obsequia impendam. Psalmos, quos & in seculo didicerat, assidue decantabat. Cum igitur omni studio spirituali theoriæ intenderet, & animum omni virtutum prouectu, quotidianis incrementis ad cœlestia subleuaret: ad Marthæ eam ministerium transtulerunt, & propter singularem industriam Cellarariam esse monasterij præceperunt. Nam non erat illa columba seducta, non habens cor: sed erat columba super riuulos aquarum, simplicitatis Euangelicæ lacte lota, & serpentis non malitia, sed prudentia prædita. Retulerat de Ægypto spolia Ægyptiorum, quæ Hebræis fratribus impenderet, & quibus Deo in deserto huius peregrinationis seruiret. Vnde obedientia cōpellente, inuita de claustro educitur, & curam sororum suscipere cogitur: in quo officio qualiter ministrauerit, vix a me explicatur. Agebat eo studio curam vniuersorum, vt amore mater, obsequio ancilla omnium diceretur. Exercebatur ardor dudum conceptæ charitatis, & ignis in eius pectore diu occultatus in flāmas prorumpere gestiebat. Oportebat vt, quæ Deum ex toto corde in silentio diligere didicisset, se quoque secundum Domini mādatum diligere proximos eis obsequendo probaret. Seruabat tenaci memoria nomina singularū, & velut de libro quotidie proferebat: cum nominare aliquā quælibet earū necessitas exigebat. Scripserat in mente sua, quo vnaquæque corporali incommodo laborabat, & morbos earum vel qualitates sollicita annotauerat: vt posset vnicuique absque errore subuenire, cum nihil eam talium contingeret ignorare. Nouerat eas vt nobiles & delicatas, vt fragiles & infirmas, pro sexu, pro loco, pro vsu, multis egere, & ideo mentem, ne quid eis deesset, multo sollicitabat angore. Occupabat omniū seruilium cura officiorum, & ancillarum Dei se famulā esse gauisa, vilia quæq. ministeria procurabat. Variabat in corde suo diuersos apparatus ciborū, & talium inexperta, coquinæ disciplinā addiscere cogebatur. Huic assa, illi elixa, salsa isti, insulsa alteri prouidere, sollicita circa frequens ministeriū satagebat. Præparabat ipsa, coquebat ipsa, inferebat ipsa: & vt nil sibi de mercede periret, nihil sibi de labore imminui patiebatur. Collegerat vno suo in corde animos singularū, & quid vnaquæque magis affectaret agnoscens, effectu operis omniū affectibus consonabat. Cumq. sæpe paupertas charitatis eius diuitiis non responderet, tristabatur, dolebat: & quia satisfacere vniuersis pro voto non poterat, magno tormentorū supplicio torquebatur. Et cū a non habente multa exigerētur, secundum regulā patientiam seruabat in corde, māsuetudinē referebat in sermone: nec inanis ab ea recedere poterat, quā mentis hilaritate, ac verborū iocūditate replebat. In qua virtute ita præcelluit, vt sorores omnes ea defuncta attestarentur, numquam quam per viginti fere annos, quibus inter eas conuersata est, verbum aliquod durum ab eius ore vel leuiter se audisse. Sic semper hilaris, semper iocunda, non solum nihil nubilum præferebat: sed & si quas tristitiæ nebulas in perturbatis mentibus aliquando offendisset, sereno verborum lumine exturbabat. Habent hoc proprium sanctæ mentes, vt semper in spirituali gaudio conuersentur: & non seculo, sed in Deo exultantes, implent quod Apostolus ait. Gaudete in Domino semper, iterum dico gaudete. Quod non frustra ab Apostolo ingeminatū, si quis attendit, intelligit. Nam sicut nequam homines pessimi corde tenebras in vultu prætendunt, & quo demigraturi sint furiosorum verborum horrore præloquuntur: sic sanctæ animæ gloria felicis conscientiæ serenatæ, & spe futurorum bonorum aggaudentes, nil nisi lætum sapere, nil nisi iocundum loqui nouerunt. Ita famula Dei discens a Christo mitis esse, & humilis corde, & audiens ab eo. Beati mites, & a Propheta, Diligit mansuetos Dominus: cordis humilitati & verborum mansuetudini operam dabat, & ancillis Domini sui, vt de beata Cecilia legitur, sicut ouis argumentosa deseruiebat. Et licet ita in verbis suis omnibus complaceret, nihil tamen ludicrum, nihil ociosum ab ea proferebatur: sed eum linguæ loquendi modum imposuerat, qui & regulam non excederet, & omnibus satisfaceret. At cum ad quarumlibet rerum collationem aut sponte aut vocata accedebat, tunc vere erat sentire, quid intus gereret, vel quid apud se sedula cogitatione versaret. Nam, vt quod sentio fatear, superabat quoscumque vidisse me recolo, grauitate simul & sanctitate verborum: vt si eam audires, non mulierem, sed Episcopum loqui crederes. Totus sermo eius sacro sale conditus, nihil insipidum exhibebat: totus de cœlo pendebat, totus præsentium contemptum, amorem inuisibilium præferebat. Nec poterat diu, quando secretius agebatur, de talibus siccus sermo haberi: sed mox quo spiritu loqueretur, affluentes lachrymæ prodeuntes prodebant. Nam recolo quoties, me Marcinianum veniente, super filij velut super patris genua fleuerit, ream se clamans, absolutionem postulans, mundi mala deflens, desiderio Christi anhelans. Inde cum se in terram prosterneret, & ego eam debita reuerentia eleuare conarer: non assentiebat, sed immota permanens, ac si numquam ante pœnituisset, nouis rursum lamentationibus pœnitebat. Gemebat incolatum suum prolongari, & vt cito finiretur, votis, precibus, gemitibus implorabat. Inter huiusmodi verba, cum me simul filium & patrem vocaret, a patre pro officio absolui rogabat, filium materno animo, singulari sapientia instruebat. Cumque iam recedere tempus vrgeret, hoc semper vale nouissimum erat. Fili, sancto Spiritui & beatæ matri Virgini te commendo. Hoc quippe etiam in seculo, semper in vsu habuerat, & ita os suum assuefecerat: vt præ cæteris sacris verbis, sanctum Spiritum, & beatam Virginem nominās frequentaret. Et merito hęc duo loquens coniungebat, vt ex quo coniuncta sunt, nunquam diuisa fuisse, ipsa sua loquutione doceret. Iā vt ad priora regrediar, cum quicquid apud se virium, quicquid scientiæ, quicquid studij erat, Deo & domesticis sororibus impenderet: nullo modo tamen hospitum & pauperum obliuiscebatur, hos honorifice suscipiens, istis sollicite prouidens, vt nec illis congrua, nec istis deessent necessaria. Cura tamen propensior circa pauperes erat, quorum egestas in corde mulieris sanctæ præponderabat, vt quos maior premebat indigentia, maior illis adhiberetur præ aliis diligentia. Ea de causa si quid de commissa obedientia superesse poterat, in vsus eorum deuote expendebat. Erogabantur frequentes eleemosynæ, vestes pro posse parabantur, & aut emebantur nouæ, aut veteres sororibus subreptæ dabantur. Omnibus secundum Euangelium petentibus absque quæstione, quicquid cibi vel indumenti vndecumque corradere poterat, tribuebat. Quosdā vero quos & filios ludens vocabat, quotidiano victu & sumptibus reficiebat. Pausabat in eis mens dedita Deo, & velut ab antiquis mundi laboribus requiescebat, nunc tandem reputans inuenisse se locum Domino, tabernaculum Deo Iacob. Quicquid enim in pauperes dispergebat, sibi totum congregari gaudebat: sciens proprium esse lucrum, quod ab aliis credebatur substantiæ detrimentum. Sed quid his plura? Ita de vniuersis magna materfamilias curam agebat, vt sororibus ministrans Martha, hospitibus seruiens Sara, pauperibus pie prouidens Tabitha crederetur. Sic femina virtutis abnegans semetipsam, tollens crucem suam & sequens Christum: quicquid sibi olim in seculo vixerat, totum viuens aliis expiabat. Viuebat, inquam, Deo, viuebat proximis: Deo ad obediendum, proximis ad obsequendum: vt pro modulo suo voce Apostolica dicere posset, Viuo autem iam non ego, viuit vero in me Christus. Cumque difficile sit, mentem fusam per diuersa facile se recolligere posse, & contractus terrenis actibus puluis non leuiter a mentis oculis abstergatur: hoc in ea admirandum apparebat, quod ab exterioribus ad interiora rediens, nunquam se ab intimis recessisse iudicabat. Succedebat illico profundum verbis silentium, hilaritatis ciuilitas cœlesti grauitate permutabatur, post publica negocia fletus vberes exundabant. Mirabantur hæc mihi referentes sorores, animum tam subito ad varia permutari, nec posse tantis occupationibus a suo proposito in aliud deriuari. Efferebant in ea Marthæ negotiis nihil ocio Mariæ detrahi, nec Mariæ quietem Marthæ laboribus impediri. His studiis ita sibi omnium animos vnierat, sic sui affectum in vniuersorum cordibus collocauerat, vt mero eam amore diligentes, matrem illam monasterij nominarent. Sed quamdiu, o anima, verbis immoraris? Quamdiu, quod tandem dicendum est, differs? Scio quid refugias, noui quid dubites, aduerto quid verearis. Times audire mortuam, cuius vitam, si fieri decuisset, etiam hic optasses æternam. Metuis extingui lucernam tuam, ne inuisæ tenebræ luce fugata succedant. Horrescis in absynthium mel conuerti, diem in noctem mutari formidas: cuius te dulcedo reficere, cuius te claritas solebat illustrare. Quæ si de aliis tanta meretur, quanta de te eam æstimas promereri? Quid enim illa in terris adeo coluit? Quid ita dilexit? Quid in humanis affectibus tibi non dico contulit, sed saltem æquauit? Et erant certe illi alij filij, sed in amore materno collati videbantur alieni. Fuerat illa tui non semel tantum mater: quæ multo cordis angore te parturiebat frequenter. Instabant, inquam, ei frequentes partus: & quotidiano ad omnes casus tuos pauore innouatis te rursum doloribus pariebat. Sollicitabatur assidua cura, & tibi totum cogitatum impendens, sui sæpius obliuiscebatur. Metuebat omnia tibi, neque aliquid satis tutum esse putabat. Suspendebat animum ad omnes euentus rerum: & rumores etiam optimos formidabat. Quocunque regressum conuertere audiebat, ad regiones quoque exteras clausa sequebatur. Si ad Britanias transfretasti, si Italiam penetrasti, si Romam adisti, tecum maria enauigauit, Alpium horrenda cacumina, Appennini profunda exuperauit: pericula vniuersa subiuit, & ad omnes asperos casus comes in remota permansit. Officij onera tu quidem sentiebas, sed illa sustinebat. Tu portabas, sed illa supportabat. Tu humeros supponebas, sed illa vires precibus ministrabat. Discurrebat, satagebat, orabat singulas, orabat omnes, vt pro te satagerent, pro te misericordis Domini misericordiam implorarent: debere hoc eas charitati, debere tibi, debere sibi; charitati ex mandato, tibi ex debito, sibi ex obsequio. Hoc sororibus, hoc fratribus, hoc aduenientibus indefesse dicebat: & omnes absque discretione longe amplius pro te quam pro se exorabat. Super hoc toto conatu ipsa precibus incumbebat: & omnes coram Deo animi vires exhauriens, viscera sua pro te Domino lachrymans effundebat. Canonem precum ipsa sibi præfixerat, vt si forte alia intermitterentur, illud pro salute tua quotidie Domino solueretur. Suggesserunt sæpe, si bene recolis, sorores, vt eam a lamentationibus compesceres, & a nimia pro te sollicitudine inhiberes. Quod & fecisti, sed nihil prohibendo profecisti. Quomodo ergo hanc morientem videbis? Qualiter hanc defecisse narrabis? Quo spiritu expirantem cernere, quibus verbis salutare, quibus lachrymis ad deflendum tantum funus sufficere præualebis? Veniendum tamen est ad rem, & fors communis patienter excipienda: donec ipsa creatura liberetur a seruitute corruptionis in libertatem gloriæ filiorum Dei. Quiescebat nocturnis horis post diurnum laborem ancilla Dei fatigata in lectulo, & ad laborem acrius resumendum, artus labore solutos somno fouebat. Et ecce conspicit decori vultus feminam sibi astare, & vt sequeretur, nutu & signo manus vocare. Euigilās illa, & aliquam sororum fuisse, quæ se ad nocturnas laudes suscitasset, existimans, surgit: & velut inertiæ suæ irata, citato apparatu ad Ecclesiam festinare disponit. Sed oculis huc illucque conuersis, cum omnes in circuitu iacentes videret, errasse se cognoscens, rursum caput ad dormiendum deponit. Quæ mox vt primum sensum soporis attigit, eandem quam prius personam, eodem quo prius ordine se vocantem videt. Vnde rursum experrecta, eadem quæ primitus, cogitare incipiebat. Sed tertio in se reuersa, tertio sopori reddita, tertio a formosa visitatrice est, vt sequeretur, vocata. Additum etiam, vt sub celeritate veniret, neque vltra in veniendo moras faceret. Inde cum demum tertio euigilasset, sensit iam in seipsa signum vocationis: & illico morbo correpta, sororibus se defungi mandauit. Fit statim vniuersarum concursus ad eam, & luctuoso gemitu illam ex omni parte circumdant. Concurrunt velut ad matrem filiæ, & quasi cum ea defungi deberent, damnum, vt dicebant, irreparabile lamentantur. Non poterat quisquam consolari afflictas, & mœror infinitus nunquam finiri posse putabatur. Iacet illa immota in medio mœrentium: & licet moriens, integro sensu animi perdurat. Colloquitur sororibus, confitetur peccata, petit absolui, absoluitur ab omnibus: expectat firma spe dominum suum quando reuertatur a nuptiis, nec aliquid sacrorum salutarium intermittit. Viguerat in ea ardens fidei feruor, vt pene secundum Dominum grano sinapis potuisset æquari: qui nec longo vitæ cursu veterascere, nec gelidæ mortis incursu potuit refrigescere. Inde sua postulatione oleo sacro inuncta, Christi corpore ad æternitatem refecta, humilitate munita, confessione secura, Crucem cum Domini imagine sibi deferri rogauit. Qua allata, ad iteratos gemitus concitat Monasterium. Adhibet ori suo Dominicam effigiem, & pedes eius lingua allambens, vultui suo tota virtute corporis imprimit. Adorat Saluatoris passionem, & eius mortem ac vulnera salutem conferre adiurat. Nullam sibi gloriam, nullam spem superesse salutis, nisi in Cruce Domini sui, omnibus audientibus profitetur. Cumque expleta oratione, circumstantes a vultu eius imaginem Domini amouere tentarent, accensa calore fidei ait. Quid vultis auferre Dominum meum? Permittite eum mihi quamdiu viuo, ad quem statim sum moriens transitura. Ita non imaginem, sed ipsum Christum in cruce illa se videre reputans, ab amplexu eius diuelli non poterat. Tandem infirmitate simul & oratione fatigata, corporis viribus sensim deficientibus, tertia iam die ex quo morbo correpta fuerat, ad extrema peruenit. Agebatur tunc solenni more Natiuitas Præcursoris Domini: & licet in luctibus, attulerat auspicia gaudiorum. Nam quia ipse summus præco æterni gaudij fuerat, cōgruum erat hanc ea die de luctibus ad gaudia transmigrare, de qua voce Angelica dictum fuerat, Et multi in natiuitate eius gaudebunt. De quorum numero vt crederetur, in natiuitate illius defuncta est, in cuius natiuitate gaudium multis ab Angelo promissum est. Illa ergo die, quæ vere ei dies fuit, qua ad sempiternam diem transiit, iacebat pene exanimis Christi ancilla & omni corporis virtute emortua, solius spiritus detrimenta non nouerat. Vigebat in ea solus defecto corpore animus, & in cœlestibus mente suspensa, horam, qua Dominus domus veniret, expectabat. Et iam eo appropinquante visum est sororibus, vt eam a lecto leuatam in cinere & cilicio componerent. Cumque manus ad hoc faciendū aptarent: Sinite, ait, et me paululum sustinete. Et cum eam dimisissent, conuersa ad Dominum. Noui, inquit, piissime Redemptor, quo corpus hoc deferatur: nec quo anima sit transferenda, ignoro. Habet corpus, Domine, suum ad præsens in terra hospitium: anima autem, o benigne Iesu, o æterne Saluator, vbi hac nocte hospitabitur? Quis eam suscipiet? quis occurret? quis consolabitur? Quis a morte, doloribus, mœroribus liberabit? Quis locum, vitam, quietem, post tot mundi labores, prouidebit? Nullus, ait, nisi tu pie Iesu Saluator meus. Longe fient a me omnes proximi mei, nec potero inuenire refugium, nisi apud te, Deus meus. Tibi ergo quod creasti committo, tibi me omnium malorum reā confiteor, a te misericordiam quam diu expectaui, nunc postulo, & in manus tuas corpus et animam meā commendo. Iam nunc, inquit sororibus, me accipite, & quo portare volebatis, deferte. Tunc velut ab initio in nouos fletus & lachrymas vniuersis commotis, subleuata est: & in cinere & cilicio, exul, inops, humilis Christi ancilla reposita est. Inde post modicum, hora, hora illa, qua pius redemptor pro mortuorum vita moriens inclinato capite tradidit spiritum, mitis eius famula placido fine transiuit ad Dominum. Testatique nobis sunt qui affuerunt, iam exanimi corpore, glorificati hominis vidisse se gloriam. Vultus eius luce clarior renitebat: & quæ in aliis perimit, in ipsa decorem mors vitalis adauxit. Sed mirabitur forte aliquis, cur ea quæ de magno Martino dicta sunt, mulieri longe impari adaptauerim. Quæ si quis cogitauerit, aduertat quanta in scripturis canonicis leguntur, quæ de Christo principaliter dicta, ad corpus sanctorum, cui ipse caput est, referuntur. Hæc quia innumera sunt, ea singillatim referre nolo, sed eum ad scripturarum latitudinem remitto. Recolat quanta in Martyrum natalitiis, quanta in Confessorum festiuitatibus de Prophetis, de Psalmis, de Euangelio recitentur: quæ ita seruis congruunt, vt Domino nihil minuant. Nouerit non indignari Dominum de indiscreta cum seruis communione verborum, quibus ipse vniuersa pene nomina sua imposuit, & quæcumque audiuit a patre nota eis fecit. Et ne peccatores iustis æquari scandalizetur, sciat nō de meritis, quæ omnibus incerta sunt, sed de miraculis, quæ vniuersis nota sunt, parem me ferre sententiam. Quid enim? Et si mortuos Christus suscitauit, si leprosos curauit, si cæcos illuminauit, si dæmones effugauit: si & alij mortuos suscitasse, leprosos curasse, cæcos illuminasse, dæmones effugasse creduntur, Christo propter similia opera componi dicuntur? Non est iniuria, sed laus nominis Dei, cum non in vno, sed in multis mirabilis dicitur Deus in sanctis suis. Et ne in hoc faciei miraculo solus putetur iustus esse Martinus, accedat & peccator Theophilus: qui, vt scriptura apud plures iam vsitata narrat, post quadraginta dierum pœnitentiam, Christi corpore suscepto facie refulsit vt Sol. Vnde quid mirum si post multorum annorum pœnitentiam & commēdabilem vitam, beatæ feminæ vultus inusitato candore enituit: cum post paucorum dierum contritionem tantis criminibus deturpata facies, vt Sol fulgore præualuit? Potuit hoc in nostri temporis muliere Christus facere, quod in illius temporis peccatore Theophilo, & iusto Martino voluit demonstrare. Quod si res ipsæ consimiles sunt, quid rerum ipsarum consimilia verba a me reformidanda sunt? Ergo similiter dicatur, quod non dissimiliter actum esse probatur. Nec idcirco pares iudicari videbuntur: quia parilitatem non facit similitudo miraculorum, sed æqualitas meritorum. Enituit ergo visibili splendore spiritus ipse visibilis emortui corporis vultus, & quod ad regionem lucis filia lucis migrauerit, caro facta lucida demonstrauit. Exinde circa beatæ mulieris exequias sanctæ Congregationis obsequia quis explicare sufficiet? Apparebat vere in eis magnum quoddam exemplar amoris æterni, & status supernæ Hierusalem in illo ancillarum Dei officio præmonstrabatur. Feruebat ardor spiritu Dei inspirante conceptus, & ab vbertate domus Dei riuulus charitatis in eas deriuatus, pietatis vberibus profluebat. Non valebant satiare animos psallendo, flendo, orando. Et licet hic corpore remansissent, toto eam affectu ad peregrina euntem comitabantur. Implorabant Dominum ne frustraretur ab expectatione sua: & vt eius longos gemitus pius redemptor consolaretur, supplicatione assidua precabantur. His sacris studiis noctem proximam diei continuantes, sequentem quoque lucem præcedentibus adiunxerunt. Qua tandem die frequentatis pro eius æterna requie sacris oblationibus, cum sanctæ sorores vigiliis, Psalmodia, orationibus, ac lachrymis fatigatæ vix subsistere præualerent, delata ad tumulum est, & grata Deo, chara hominibus, viuens Christo, mortua mundo, Christiano pro more sepulta. Recesserunt mœrentes sorores, secum eam a tumulo cordibus referentes. Quam licet in sepulchro exanimem reliquerint, apud se eam viuere dum viuunt perpetuo confitentur. Iam ego vobis, o sanctissimæ sorores, quid pro tanta mihi impensa gratia reddere, quid pro tanto munere rependere, quid pro tantis beneficiis retribuere digne valebo? Nam seruastis animam meam mihi, eripuistis eam a morte, oculos meos a lachrymis, pedes meos a lapsu. Liberastis me de laqueo venantium, & a verbo aspero. Factæ estis domus passeris, petra refugium herinaciis. Hæc, inquam, omnia mihi fuistis, quando illud lumen meum a tenebris fugiens excepistis: quando flamma sacri pectoris vestri tandiu, ne extingueretur, fouistis, quando magis ac magis æterni amoris fomite id accendendo, nunc tandem æterno lumini iam lumen indiuiduum adiunxistis. Manet vobis in cœlo reposita etiam huius beati operis vestri merces, nec benignus Saluator erga saluatam peccatricem studiorum salutarium obliuiscetur: quia qui ministratum saluti corporeæ calicem aquæ frigidæ perire non posse fatetur, multo magis saluandæ in perpetuum animæ tantam a vobis operam impensam, perditum iri nullatenus patietur. Gaudent Angeli Dei super vno peccatore pœnitentiam agente: qui tamen nondum a corpore mortis huius liberatus, adhuc cum carne peccati & nequitia mundi & Angelis apostaticis, incertus de belli exitu pugnat. Gaudete & vos, dilectissimæ, quibus de pœnitentia peccatricis vestræ certissima gaudendi materia datur, cuius ad eos fines pœnitentiam præuia gratia perduxistis, vt iam non sit vnde ei timere, sed vnde congratulari secura lætitia debeatis. Det augmenta lætitiæ vestræ, quia in vobis speratis quod in ipsa tenetis, quoniam pro certo consimile certamen laborum similitudinem quoque pariet præmiorum. Ecce sepulta iacet in conspectu pietatis vestræ humilis Dei ac vestra ancilla: & licet exanimis ac silens, viuo tamen ac multo, si aduertitis, clamore hortatur. Offert assidue seipsam vobis, ingerit oculis vestris cineres suos: & vt sui recordemini, & vestri non obliuiscamini, vt soror sororibus, mortua mortalibus inclamat. Ostendit quid ipsa nunc, quid post paululum vos, vbi corpora vestra humanda, quo spiritus sit migraturus commendat. Cernitis quotidiano intuitu sepulcra vestra, & hospitia mortalis naturæ coram semper intuemini: vbi quamdiu mors dominatur requiescere, & vnde morte absorpta speratis resurgere. Sit ergo hic vester contuitus vobis sermo cōtinuus, & ad concupiscenda toto nisu perpetua, ipse vos temporalium, quem cernitis, defectus inflammet. Serūtur interim velut in horto arborum semina, sic in sacro Cimiterio vestra corpora: quæ secundū Apostolum viuificari non possunt, nisi prius moriātur, nec resurgere nisi occidāt, nec reuirescere nisi putrescant. Oportet plane illa putrescere, vt possint reuirescere: arescere, vt possint florere: occidere, vt possint refurgere: mori, vt possint viuere. Toleranda est hyems præsentis vitæ, & niuium, imbriumque magnanimiter asperitas sustinenda, quamdiu arborum fructuosa amœnitas latet, quādiu nōdum apparuit quid eritis, quamdiu vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Veniet tempus, quando aere serenato, gelidis tempestatibus ver æternum succedet: cum Sol numquam occasurus exoriens, splēdore tenebras, calore frigora vniuersa propellet, & incognito terris lumine mundum natura stupente perfundens, veteri nocte deturbata, nouam & continuam diem adducet. Tūc tepore mirabili tellus fœtata in nouos flores ac fructus semina corporū vestrorum erumpere coget, cum corruptile hoc incorruptionem, & mortale hoc induerit immortalitatem. Tunc affectu & re ipsa cantabitis, quod voce ac fide cātatis, Flores apparuerunt in terra nostra: quando Sponso cum ardentibus lampadibus occurrentes, ad nuptias nunquā finiendas intrabitis. Tunc & cum Propheta gratulando dicetis. Et refloruit caro mea, & ex voluntate mea confitebor ei. Erit enim tunc voluntaria, non coacta cōfessio; quando iuxta alium Psalmum, Voluntarie sacrificabitis Domino, & confitebimini nomini eius quoniam bonum est. Vbicumque enim fuerit corpus, illuc congregabuntur & aquilæ: quia cum Christus apparuerit vita vestra: tunc & vos apparebitis cum ipso in gloria. Et vos, quibus hanc epistolam scripsi, fratres mei, tantæ matris filij erubescite degeneres videri: sed a qua sumpsistis vitæ huius originem, ab ipsa in vos deriuate cœlestis, cui vos a puero deuouit, amorem. Quæ fuit mater corporum, sit rursum genitrix animorum: ne qui ei consimiles estis corporibus, dissimiles, quod absit, inueniamini moribus. Parturiat vos exemplo & precibus, donec formetur Christus in vobis: vt per eam illum habere mereamini patrem, per quem ipsam meruistis habere & matrem.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVIII. Domino venerabili & Deo digno Pontifici, Petro Lugdunensis Ecclesiæ Patriarchæ, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, merito Pontificij cœlesti cathedra sublimari.	??	??	Qvod dulci affectu vestri memoria mēti meæ impressa sit, & velut diligēti sculpturæ imaginatione formata: vtinam sic intellectualibus animi tui oculis esset apertum, sicut in mētis meæ recessibus latet occultum. Sed quoniam nemo scit hominum quæ sunt hominis, nisi spiritus hominis qui in ipso est, & incommunicabile manet hominibus humanæ mentis arcanum: nec tu cordis mei abdita liquido cognoscere, nec ego ea ad plenum quolibet nisu valeo explicare. Spiritus tamen ille, qui secundum Apostolum, scrutatur omnia etiam profunda Dei, nouit me eo tibi vniri amore, vt te etiam Lugduni constitutum mecum vbique circumferam: nec possis aliquo terrarum interiecto abesse, quem singularis dilectionis continuata recordatio mihi semper facit adesse. Vnde fit, vt de longinquo fiam proximus, de remoto contiguus, de diuiso coniunctus, de seiuncto inhærens: quatinus nullo iam modo inter nos abinuicem seiungere valeat odiosa regionum longinquitas, quos firmis nexibus iungit inseparabilis animorum propinquitas. Hoc remedio meam de absentia tua mœstitiam longe positus consolari renuo. Diu enim absens factus, & iam consolari soleo: sed iam iuxta cōstitutus eo modo te videre non parum esuriens, diebus ieiunij hoc meum ieiunium soluere decreui. Eapropter precor beatitudinem tuam, vt hac instanti Quadragesima diem mihi, locumq. colloquij. designes: vt & desiderio meo satisfaciam, & de communi vtilitate, quantum in me fuerit, tecum aliquid agam. Lætatus sum quippe in his quæ dicta sunt mihi, pastoralem sollicitudinem tuā non ex toto consopitam de pace gregis sibi commissi prudenter tractasse: & de repellendis ab ouium incursione lupis, non solum diuina, sed etiam humana virtute in quantum Episcopo fuit licitum, cogitasse. Quod quam laudabile sit, quamque Deo gratum, nullus ignorat, & Propheta prædicat. Quam pluchri, ait, super montes pedes annunciantis & prædicantis pacem, annunciantis bonum, prædicantis salutem! Quæ quamlibet de æterna pace dicta sint: nihil tamen refert & de præsēti hoc intelligere, quæ est quoddam vestigium, & imago pacis æternæ. Super qua in hac nostra misera regione est singulariter satagendum, quæ in tantum bonis Principibus destituta, raptoribus exposita, filiis Belial, id est sine iugo, est referta: vt hoc de ea dici possit, quod de Israelitarum terra scriptum legitur, In illis diebus non erat Rex in Israel, sed vnusquisque quod sibi rectum videbatur hoc faciebat: quamuis nostrates non quod rectum, sed quod sibi pessimum videtur, hoc tota auiditate faciant. Spondeo igitur huic glorioso tuo incœptui, & beato oneri me, nisi ipse prior defeceris, totos humeros suppositurum: & omnem pro eo, si necesse fuerit, laborem subiturum. Ad hoc cum præsentibus literis mitto anulum aureum in signum amoris, preciosi & ignoti generis lapidem continentem: atque in se aliquid quod sit preciosius ipso habentem. Nam omnem sanguinis fluxum exsiccare dicitur. Habe ergo missa propter mittentem chara, & intellige charitatem tuam mihi desiderabilem super aurum & lapidem preciosum multum, & dulciorem super mel & fauum. Nec a pontificali dextera anulus recedat, vt mei memoriam continue cordi tuo inesse assidua sui repræsentatione compellat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIX. Vnanimi dilectione diligendo, singulari honorificentia honorando Domino Henrico Wintoniensi Episcopo, Frater Petrus humilis fratrum Cluniacensium Abbas, præsentis prosperitatem & æternæ salutis beatitudinem.	??	??	Expertus damna diuturni silentij, iam simile refugio: & qui, ne in verbis excederem, tacere elegeram, silentia iam ipsa formido. Ea propter & nuncium vix adhuc a vobis reuersum sinceræ dilectioni vestræ iterum cum literis retrāsmitto. Et quamuis mutuum colloquiū iter prolixum, & maxime mare interpositum, nobis inuideat: non poterit tamē Oceanus minaci facie sua, saltem amicabilium literarum baiulos impedire, nec truci fluctuum suorum terrore pacis præuios retardare. Inde vniuersam rerum naturam superare decreui: vt nec hyemis aspera, nec ęstatis torrida, nec aquarum profunda frequentes literæ vereantur: & resistētia dilectioni nostræ victa se quoque ipsa elementa loquantur. Ita plane, ita aggere literarum, & turbine nunciorum, si qua in vobis adhuc residua est, duriciam obruere deliberaui: vt semel immenso aggestu sepulta ad perturbandam nostræ pacis concordiam nusquam in æternum aspiret. Sed & quod Salomon de amico ait, Limen ostiorum exterat pes tuus, quia per me non valeo, per meos Deo donante implere curabo. Agnosco in me, si tamen & apud alios ita est, amicitiæ consuetudinē: vt quanto magis me amicus frequentat, tanto magis in corde meo feruor ipsius amicitiæ crescat. Est & quoddam vestigium amoris æterni, vt qui plus eo accensus fuerit, plus satietur: & qui magis satiatus fuerit, multo amplius accendatur. Firmus ergo amoris nexus, indissolubilis cathena nos longe ab inuicem remotos vniat: nec eam, vt puerili leuitate aranearum telas, detrahentium loquacitas ventosa disrumpat. Recordetur, & caueat sapientia vestra sapientiæ Prouerbium, quod princeps qui libenter audit verba mendacij omnes ministros habet impios. Absit vero, vt vos verba mendacij libenter audire credam. Non, inquam, hoc credo, sed ad cauenda multiformia adulantium siue obsequentium verba, singularem industriam vestram sollicitam esse desidero. Est enim lingua, vt scriptura loquitur, inquietum malum, plena veneno mortifero. De quo Propheta, Venenum aspidum sub labiis eorum. Omnibus, sed maxime his, qui in sublimitate sunt, inimicans. Quod eo magis debet studium sollicitare cauendi, quanto maiorem, si talibus acquiescant, habent facultatem nocendi. Quod si veris rumoribus commoueri tutum non est, quantum falsis credendo conturbari periculosum est? Vnde de Roberto pacis corruptore, & pessimo inimicitiarum satore, qui seminauit dolores, sed nondum messuit eos, vos consulere volui: a cuius sanguine, reuerentia & amore vestri ductus, hucusque gladium continui. Qui non inter quoslibet, sed inter me & vos, vt comperi, zizania seminauit: nec adhuc tamen vt inimicus homo iudicari promeruit. Super quo vestram mihi voluntatem remandate. Monachum vobis, non cursorem misissem: nisi Sacristam in proximo iterum molestare cauissem. Bis ergo iam suscepto cursore nostro, remittite & vos, saltem semel, nuncium vestrum. Solent enim Marciniacum venire, Lugdunum adire, Prouinciam penetrare, & vltra, citraque vniuersa lustrare, solamque Cluniacum velut Scyllæos canes aut confragosos scopulos declinare. Sed iam non imputo, quod a mea vestraque memoria deletum esse confido. Et vt paucis multa comprehendam, sic de nobis ac nostris præsumite, vt nulla de his diffidentiæ vestigia sentiam remansisse.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XX. Dilectissimo Domino, & intimo amico, domno Henrico venerabili Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas præsentem & æternam salutem.	??	??	Sicut languenti corpori medicinæ remedia adhibere necessarium est: ita iam plene curato ingerere superfluum, immo aliquando noxium est. Vnde ego dum putaui mutuum, quem adinuicem habueramus, amorem vel in modico læsum: dissimulare non potui, quin ad curandum eundem verborum multorum antidota propinarem. At nunc constanter manente in nobis amoris firmi proposito, & indissolubili charitatis vinculo vtrimque firmiter alligato, parcendum verbis videtur: vt quæ per gratiam Dei nihil in corde vestro præteritorum simile possunt curare, nequaquam sinantur mentem multis vtilitatibus occupatam sui multitudine onerare. Quid enim ad amorem augendum, vel confirmandum loquerer, cum vestrum erga nos affectum magis opera quam verba testentur? Quid germano nostro nuper ad vos venienti, quid quotidianis nunciis, quid ipsis cursoribus, honoris, gratiæ, beneficij impenderitis: nec ipsi ad plenum referre, nec ego vobis condignas aliquo modo gratias valeo agere. Quid & illud operum vestrorum sublime cacumen prædicem, quod vasa domus Domini direpta a Babylonis regali largitate vt Cyrus, Sacerdotali sollicitudine vt Esdras, ad tēplum reuocastis: & Christū, quem velut iterum crucifigēdum vestri temporis Iudæi suis vestibus spoliauerant, eodem rursus tegmine reuestitis? Conspicit ipse, vt credo, piis misericordiæ suæ oculis intētionem vestram, & licet necesse non habeat quolibet indumento contegi, delectatur tamen sancti deuotione obsequij: quoniam qui sanctarum mulierum, cum necesse nō habuerit, moriturus preciosum suscepit vnguentum, iam mortuus & suscitatus in cruce sua, vestrum non recusabit, quod illo vnguento preciosius est, aurum. Sed nos quantum ad vos, nihil tanto amori dignū, nihil tantis beneficiis cōgruum rependere possumus: nisi hoc quod quicquid sumus vestrū est, quicquid scimus vestrum est, quicquid possumus vestrum est. Ostendit hoc in omnibus Ecclesiæ nostræ Conuentibus super vniuersos amicos & benefactores nostros, secunda post domnum regem Angliæ mentio vestra, singularis in omnium fratrum orationibus memoria vestra, specialis & pene quotidiana apud Deum & homines commendatio vestra. Et quia mihi, ne prolixus vobis fierem, ad præsens interdixi: breviter dico, ne quicquam sibi longa terræ, marisque discrimina de remotione vestra lucrentur, sed amorem, quem nobis laborat subripere terrarum longinquitas, cui non vlla corporū spatia præiudicant, in nobis & vniat & consolidet charitas. Post ista nouerit amicus & sollicitus de nobis animus, nos & rempublicam nostram bene valere, optime vigere: quamuis non in me, in nostris tamen per Dei misericordiam pristinæ religionis, charitatis, & famæ fulgorem nitere, me Pisas profectum multa perpessum, cito iisse, citius rediisse, ibi infirmatū celerius quam sperassem sanatum, multa tulisse, pauca retulisse, in omnibus tamen propitiante Domino abundare. Ea omnia plenius & securius Deo vitam largiente mandabimus. Nam plerumque infidelitas chartarum propriis Dominis plusquam proditoria lingua nocuit. Ad finem, vt melius insideat animo, sanctum beatæ matris meæ funus charissimo & sublimi amico commendo: & vt in Abbatiis & aliis diœcesis vestræ Congregationibus ei per vos tricenarius Missarum persoluatur, & aliqui pauperes reficiantur, humiliter postulo. Obiit viij. Calendas Iulij, die scilicet sancti Ioannis Baptistæ. Nomen eius Raingardis, professio Marciniacensis monacha, officium Cellararia.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXI. Venerabili & amantissimo Domino nostro, domno Henrico Dei gratia Wintoniensi Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & seipsum.	??	??	Materiam scribendi non habeo, sed ad semper scribendum magna mihi estis ipse materia. Vnde si plus iusto forte frequentibus Epistolis vos inquieto, mirum videri non debet: cum & amor verbosus tacere nesciat, & inexhausta loquendi materia deficere prorsus ignoret. Satisfacio vt possum hac arte desiderio meo: vt cui quotidie, si facultas daretur, præsens colloqui vellem, nunciis, vel sponte quæsitis, vel casu inuentis, quod implere non valeo, recompensem. Inde est quod per istum fratrem nostrum monachum vestrum aliquid scribere volui: cum nullam, vt dixi, materiam haberem scribendi. Erit vestrum a modo in necessariis non silere, cum videatis me multo vestro amore impulsum, in superfluis non posse tacere.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXII. Charissimo filio Petro, Frater Petrus humilis fratrum Cluniacensium Abbas, per boni filij seruitutem benigni patris hæreditatem.	??	??	Post colloquium Aquitanici Principis, quem calice Babylonis inebriatū, Christi calice potare non potuimus, nec schismatico sapore, quo nimium imbutus est, Catholico antidoto exhaurire: regressum magis quam processum pluribus ex causis vtilē iudicans, retroredire disposui. Non ea tamen via qua veneram regrediens, sed per vltimos Andegauorum, Cenomanorum, atque Normanorum fines iter faciens: totoque pene occidui Oceani littore peragrato, in Franciam cum sociis meis me recepi: atque Parisius adorandam Saluatoris Natiuitatem exegi. Ibi ergo positus, & tui recordatus, immo numquam vel breuissimo temporis spatio oblitus: quanto tuam cum adest, iocundius amplector præsentiā, tanto molestius tolero absentiam. Ad hanc molestiam aliquantulum pro ratione temporibus leniendam, de locis campestribus tibi in sublimi montis vertice cōstituto scribere volui: vt tali saltem remedio, & te mihi mente dum hæc legis præsentiore exhibeas, & quantum inter meorum humilitatem camporum, tuorumque altitudinem montiū differat, sollicitus aduertas. Tu quippe in monte positus libero cœlū oculo contemplaris, ego in imis constitutus, & de illorum iam pene numero existens, qui iuxta Prophetam, Introibunt in inferiora terræ, non nisi late patentes campos, & largissimis spatiis rura diffusa intueor. Tu ipso loci situ mundum subiectum pedibus calcare videris: ego pedibus vniuersorum substratus, cum Psalmista defleo, dicens. Conculcauerunt me inimici mei tota die. Tu syluarum densitate circunseptus, in alto velut in profundissima valle absconderis: ego flantibus vndique ventis expositus quo flatuum violenta impellit diuersitas, quasi præceps actus arripior. Tu vix terram gressibus tangens, mentis conatu in superna suspenderis: ego stabili planta terræ inhærens, proh dolor! assiduo vestigia puluere fœdo. Et, o vtinam tenui & cito abstergendo puluere gressum fœdarem, & non me totum luto secularium negociorum, necessitate aut aliquando etiam voluntate, immergerem. Si quando immergor: vtinam vel statim emergerem, ac Deo cum Propheta cantarem, Eripe me de luto, vt non infigar. Sed non quia miserias meas lugeo, idcirco tuæ sœlicitati inuideo. Non inuideo, inquam, sed congaudeo: quoniam bonorum vitam etsi imitari nequeo actu, pio tamen semper institui colere affectu. In montibus igitur tuis nostrarum vallium recordare: quoniam & Moyses in montem Dei conscendens, populi in campestribus constituti oblitus non est, sed pro eo Domini misericordiam instanter deprecatus est. Et licet ei semper in montibus familiarior cum Deo fuerit colloquutio: tamen pro his qui in inferioribus remanserant, frequentior fundebatur oratio. Interminabatur quidem per Legislatorem populo Deus dicens. Si quis tetigerit montem, morte morietur: sed tamen ne moreretur populus, in monte principaliter agebatur. Quicquid sane Moyses in monte solus agebat, hoc omnium in vallibus constitutorum saluti proficiebat. Ipsis quippe ascendit, ipsis xl. diebus ieiunauit, ipsis legem digito Dei in tabulis scriptam accepit, ipsis veniā sacrilegij multis vix precibus impetrauit: ipsis nō solum montis solitudinē, sed etiam propriā vitam, quantū in ipso fuit impendit. Sic & Dominus atque Saluator post salutarē prædicationē, post corporū humanorū curationem, post multiplicium miraculorum operationem, in montes conscendebat, sicut Euangeliū loquitur, Et dimissa turba, ascendit in montem solus orare. Et rursum. Subiit ergo in montem Iesus, & ibi morabatur cum discipulis suis. Et secundum quod alibi legitur. Noctibus quidem in monte Oliueti morabatur, diluculo autem in templum veniens docebat. Sed & quod hoc assidue faciebat, Euangelista Lucas indicat, dicens. Et egressus, ibat secundum consuetudinem suam in montem Oliuarum. In ipsa etiam montis solitudine, non cum aliis, sed remotum ab aliis orasse, alius Euangelista confirmat: qui eum dixisse discipulis memorat, dicens: Tunc ait discipulis suis, Sedete hic donec vadam illuc, & orem. Et Lucas sequitur. Et ipse auulsus est ab eis quantum iactus est lapidis, & factus in agonia prolixius orabat. Licet ergo tantopere secretum orationis peteret, non pro se tamen, sed pro persequutore populo orabat, dicens, Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste. Non enim ne pateretur orabat, qui vt pateretur aduenerat, sicut ipse paulo ante dixerat. Propterea veni in horam hanc: sed ne passione sua, qua mundus saluabatur, gens Iudęorum perfida damnaretur. Semper vero eum non pro sua, sed pro mundi salute orasse, qui eum Saluatorem & Agnum Dei esse qui tollit peccata mundi intelligit, nullatenus ignorat. Quia ergo, fili charissime, in montis conscensu ac solitaria conuersatione, iuxta tibi collatam gratiam, Dominum & eius famulum imitaris, in cæteris quoque prout poteris imitare, vt sicut ego bonæ voluntati tuæ solitudinis quietem prouidi, ita tu meis laboribus aliquod orādo leuamen prouideas. Affectui enim, quo te in Christi charitate toto animi nisu, vt nosti, complector, non solum orationes tuas, sed vt Paulus Philemoni ait, teipsum debes. Quid enim, mihi non debeas, cui vix aliquem amādo æquaui? Quid mihi non debeas, qui nec mihi ipsi plusquā tibi vnquam debere volui? Nec mirandum, si tantum de me potueris promereri: cum moribus & conuersationi tuæ condigna vix retributio valeat inueniri. Quo enim aut quanto precio, vt de cæteris virtutibus tuis taceam, mihi vel moribus meis consimilem vel conformem potero aliquando mercari? Si scripturarum sanctarum libuit abdita rimari, te semper paratissimum reperi. Si de secularis literaturæ scientia, gratia tamen diuinæ, aliquid conferre complacuit, promptum & perspicacem inueni. Si de mundi contemptu, & cœlestium amore sermo fuit, qui cæteris frequentius & familiarius inter nos versabatur: in tantum verba tua a terrenis seiuncta nil mortale sonabant, vt iam mihi dicere videreris, Vt non loquatur os meum opera hominum. Quæ me ab humanis occupationibus redeuntem atque Aquilonari frigore congelatum, velut austrini flatus tepore sic resoluebant, & ita in diuinū amorem spiritus calore liquabāt, vt etiam hinc a Psalmista dici posset, Emitte verbum tuum, & liquefaciet ea. Flauit spiritus eius, & fluent aquæ. Et ego cum sponsa in Canticis cantare. Anima mea liquefacta est, vt dilectus loquutus est. Erant mihi vniuersa fastidio, onerosa omnia sentiebam, velut sub graui fasce pœnæ succumbens gemebam. Illis sociatus de quibus in Iob legitur, Ecce gygantes gemūt sub aquis. Nulla vspiam requies, nullum a quolibet leuamen, donec ad te reditum ipsa mihi necessitas indicebat. At postquam aliquantulum secreti tecum nancisci poteram, ac breuia saltem miscere colloquia: quasi multo pabulo confortatus, viribus innouatis ad laborem acrior insurgebam, implebasque diuinum illud mandatum. Si videris asinum proximi tui succubuisse in via, non pertransibis, sed subleuabis cum eo. Tuo certe studio secundum beatum Gregorium, quasi anchoræ fune, ne in alta pelagi contrariis fatibus abriperer, retrahebar: & littori proximus, licet etiam ibi multum fluctuās, inhærebam. An mente excessit, de mundi multiplicibus miseriis frequens illa & feruens collatio? An menti, vt dicitur, tradita est illa propriorum periculorum lachrymosa deploratio? An memorię sublata est, terrena omnia sugiendi, & soli Deo vacandi toties repulsa intentio? O quoties clausis ianuis, nullo nobiscum admisso mortalium, illo tantum teste, qui de se cogitantibus, aut conferētibus numquam deest, formidolosus sermo habitus est, de cordis humani cæcitate, atque duritia, de diuersis peccatorum laqueis, de variis dæmonum insidiis, de abysso iudiciorum Dei: quam terribilis sit in consiliis super filios hominum, quod quibus vult, miseretur, & quos vult, indurat, & quod nescit homo vtrum amore, an odio dignus sit: de incerta & formidabili vocatione nostra, de dispensatione salutis humanæ per incarnationem Filij Dei, ac passionem facta, de tremendo vltimi iudicij die, de incomprehensibili diuini examinis seueritate, qua inperpetuum malos punit, de inenarrabili misericordia, qua æterna bonis præmia reddit! Horum, & similium a mundano strepitu semota collatio, mihi quodammodo in medio hominum heremum referebat, & Domini tabernaculū repræsentabat: ad quod a mundi tumultibus, veluti Moyses a Iudæorum lapidibus, confugiebam. Fatigatus litibus hominum, & forensium disceptatione causarum, hic quiescebam. Sollicitatus in modica rei familiaris cura, & confectus multiplici dissensione, hic recreabar. Molestatus prædonum irruptione, nostrorum interfectione, varia locorum depopulatione, hic mœroris animum commutabam. Næuos de seculi sordibus contractos hic diluebam, & fermentum azimis sinceritatis & veritatis contrarium hic expurgabam. Et quid multa? Vere secundum Esaiam, hoc tabernaculum mihi erat in vmbraculum diei ab æstu, & in securitatem, & in absconsionem a turbine, & a pluuia. Nec hoc solum domi, sed quocumque gressum conuerterem, te mea vestigia comitantem habebam. Hoc nobis pariter per diuersa terrarum spatia gradientibus, nec Solis ardor, nec gelidus Boreas, nec ventorum turbines, nec nimbosa dies, nec lutosa tellus, nec aspera montium, nec deuexa vallium, abstulerunt. Vbique quiescentibus paululum magni maris fluctibus, hoc nobis mansit secretum. Ita te in omnibus vnanimem habebam, ita quod in me aduertebam, in te cognoscebam, vt in te vno & pene solo, illam veræ amicitiæ diffinitionem expertus sim, idem scilicet velle, & idem nolle: vt numquam mihi potuerit placere, quod tibi displicebat, nec displicere quod tibi placebat: & iuxta id quod dictum a quodam legitur, non duobus corporibus duæ, sed vna vtrique corpori videretur inesse anima. Quia si tantus in nescientibus Deum esse potuit amoris affectus, vt non substantias cōfundendo, sed voluntates vniendo, hoc dicere possent: quid mirum si charitas Dei, quæ diffunditur in cordibus hominum per Spiritum sanctū, in eo nos vniuit, qui facit utraque vnum, quique patri de discipulis ait, vt sint vnum sicut & nos? Sed iam tempus est querelarū, vt quod diu parturiui, nunc tandem pariam. Nam tu, tu, inquam, in hāc charitatem offendisti, tu diuinam vnitatem diuisisti, tu pactum cœleste rescidisti: quando amicum amicus, intimum intimus, & vt iam pro imperio loquar, prælatum subditus, magistrum discipulus, Abbatem monachus, ne dicam dominum seruus, reliquisti. Sed & si seruum vocarem, in quo excederem? Regula enim præcipit, vt omni obedientia monachus se subdat maiori. Si omni, tunc & seruili: sed omni, igitur seruili. Seruus ergo meus es. Conqueror itaque seruum meum dominum fugitantem, latibula quærentem, sequi renuentem, seruire nolentem. Imitando certe Dominum & Deum tuum, obedientiam vsque ad mortem promisisti: sed hanc nec vsque ad modicum laborem seruasti. Descendit ille obediens de cœlis ad terram, tu refugis ire de terra ad terram, A summo cœli egressio eius, occursus eius vsque ad summum eius: tuus nec de Algido monte Christi causa egressus, nec breui itinere exacto, ad ipsum potest esse regressus. Non sane tantis te putabam montium niuibus opprimi, vt charitatis ignem in te patereris extingui. Sed dicis. Obedientiæ ego limitem non excessi, quia patris permissione remansi. Sed tu non eam spontaneam accepisti, sed extortam importunis precibus rapuisti. Hoc plane non fuit obedire. Quid ergo est obedire? Vt monachorum lex loquitur, propriam relinquere, & magistri voluntatem implere. Vnde in eadem regula scriptum est. Secundus humilitatis gradus est, si quis propriam non amans voluntatem, desideria sua non delectetur implere: sed vocem illam Domini factis imitetur, dicentis, Non veni facere voluntatem meam, sed eius qui misit me. Voluntas igitur præcipientis magis quam verbum, affectus magis quam vox, intellectus magis quam sonus, vero monacho obseruanda sunt. Sed dixisti. Ego quidem manebo, sed Deum pro vestra salute exorabo. Sic & Saul peruerse Deo sacrificare magis quam obedire eligens, & cupiditatem suam eius voluntati præponens, audiuit a Propheta. Numquid vult Deus holocausta & victimas, & non potius vt obediatur voluntati eius? Constat igitur, quia Prępositorum voluntati obediendum est: & tunc demum est vera, & salubris obedientia discipuli, cum sua postposita, non tam vocem, quam voluntatem sequitur magistri. Nam quando importunitate, seu pusillanimitate sua contrarium voluntati magistri discipulus extorquet pręceptum: non ipse magistro, sed magister ei obedisse dicendus est. Sic ego tuæ voluntati obediens, quē nolle pergere vidi, vt remaneres concessi. Tu ergo ordinem peruertisti, tu caput in caudam mutasti, tu præpostero gradu me vltimum, te primum constituisti: dum patrem filius, dum magistrum discipulus, dum Abbatem monachus sequi contempsisti. Ecce me laborante, tu quiescis: me vigilante, tu dormis: me clamante, tu taces: me pugnante, tu vacas: me orbem lustrante, tu in tuo monte resides. Non sic bona femina Ruth, quæ socrui Noemi, cui diu adhæserat, valde instanti, vt ad suos reuerteretur, respondit. Ne aduerseris mihi, vt relinquam te, & abeam. Quocumque perrexeris, pergam: vbi morata fueris, & ego morabor. Quæ te morientem terra susceperit, in ea moriar, ibique locum accipiā sepulturæ. Hæc mihi faciat Deus, & hæc addat, si non sola mors me & te separauerit. Sed fortasse mulier tibi videbitur Ethnica, nec admittenda in testimonium. Est tamen illa, cuius vetus Scriptura, & Euangelium honorifice meminit: & de cuius germine Dei filium humanam carnem suscepisse scribit. Veniat tamen & ille alienigena quidem natione, sed vir virtutis laude merito inter viros ponendus, Ethai videlicet Gethæus, qui relictis patriis erroribus, magno illi regi Dauid adhæserat, eiusque socius indiuisus erat. Cui regem a facie patricidæ filij fugientem cum multa sociorum manu præcedenti, & ad pugnandum pro eius salute parato, ipse rex ait. Reuertere, & habita cū rege: quia peregrinus es, & egressus de loco tuo. Heri venisti, & hodie compelleris nobiscum egredi? Reuertere, & reduc tecum fratres tuos. Ostendisti gratiam & fidem. Et respondit Ethai regi, dicens. Viuit Dominus, & viuit dominus meus rex quoniam in quocumque loco fueris domine mi rex, siue in morte, siue in vita, ibi erit seruus tuus. Et ait Dauid Ethai. Veni, & transi. Sed quid illam mulierem, hunc autem & illum alienigenam dixi: ac si hoc pro tua causa faciat, & non magis rationi meæ inseruiat? Quanto enim in illa sexus infirmior, quāto vtriusque a Deo cultus ante remotior: tanto fides, & charitas vtriusque laudabilior. Sed illorum laus tuam imminuit laudem, illorum fides tuam notat infidelitatem, illorum feruor tuum condemnat teporem. Hoc namque nurus socrui, hoc miles regi, quod monachus non seruat Abbati. Cogebantur illi ab ipsis dominis reuerti, sed eos relinquere, nec in magnis periculis volebant: tu orantem, ne deseratur, Dominum, desertor pariter & contemptor, non audis. Video Heliam iam iamque rapiendum, & equis, curribusque igneis per altissima aeris spatia in cœlum sustollendum cum Helisæo iter agere, eique dicere: Sede hic, quia Dominus misit me vsque Bethel. Et secundo: quia Dominus misit me ad Iordanem. Et tertio. Sede hic, quia Dominus misit me vsque Hierico. Cui tertio audio respondentem Prophetam. Viuit Dominus, & viuit anima tua, quia non derelinquā te. Quem quia, vt verus magistri amator discipulus deserere noluit, & eum ad cœlestia sustolli conspexit, & vt eius spiritus in se duplex fieri posset, obtinuit. Ait, inquam, Helisæus Heliæ. Viuit Dominus & viuit anima tua, quia non derelinquam te. Tu autem mihi quid? Viuit Dominus, & viuit anima tua, quia non sequar te. Sed fortassis ideo sequi cōtemnis: quia me sicut Heliam in cœlum posse rapi desperas. Quod si hæc causa est, rogo ne desperes. Rogo, inquā, ac moneo ne desperes: quoniam hæc tota & sola simul gradiendi nobis causa est, vt non solus ego sicut Helias, sed tecum pariter in cœlum rapiar. Ecce plus quam Helias Helisæo, plus ego tibi, si volueris, spondere audeo. Raptus est ille solus mirante, & clamante discipulo: rapieris tu mecum omni conspiciente populo. Miraris forte quod dico, & me quasi insanum loqui suspicaris. Sed non insanio, quia quod dico Apostolico testimonio confirmo. Rapiemur, ait, in nubibus obuiam Christo in aera, & sic semper cum Domino erimus. Quod Dominus ipse confirmat. Mittet, inquit, filius hominis angelos suos cum tuba & voce magna, & congregabunt electos eius a quatuor ventis, a summis cœlorum vsque ad terminos eorum. Si ergo de electorum numero esse studuerimus, ab electis angelis congregabimur, & in nubibus obuiam Christo in aera non diuisi, sed iuxta Apostolum simul rapiemur: nec reuersuri vt Helias, sed semper cum Domino erimus. Ideo, vt supra dixi, hæc tota nobis causa est, domi vel extra, in itinere vel vbique simul manendi: vt hic pariter Domino seruiamus, & illuc pariter rapti ei in æternum conuiuamus. Sed noui quod ad hæc dicturus sis. Patria, ad quam numquam redire disposui, ne te sequar aduersatur. Ad quod ego, Abraham quidem iussu Dei patriam deseruisse, nec ad eam postmodum rediisse concedo. Quod tamen Iob in terra Hus, quæ patria eius erat, vir simplex & rectus, & timens Deum, & recedens a malo fuerit, non ignoro. Loth in Sodoma, cuius tamen non indigena, sed colonus erat, aspectu, & auditu iustum fuisse ab Apostolo Petro audio. Magos ab Oriente ad pueri Iesu pręsepe venientes, & eum cum oblatione munerum, vt regem, Deum, & hominem adorantes, licet per aliam viam, tamen in regionem suam regressos fuisse lego. Quod si Abraham, quem supra posui, obiicis: dico eum, vtpote perfectum virum, in infidelis patriæ desertione sibi nihil timuisse, sed infirmiori posteritati sapienter prouidisse. Timebat enim ne progenies eius a Deo electa inter idololatras, & moribus corruptos conuersaretur, atque a cultu diuino malorum exemplo paulatim reuocaretur. Vnde suis in se quid sequi deberent, ostēdens: nec ipse ad dimissam patriam reuerti voluit, nec filium illuc reduci permisit. In quo quid de subsequentibus fieri vellet, ostendit, præcipiens seruo suo. Caue ne vnquam filium meum reducas illuc. Constat ergo, quia non sibi, sed posteris prouidebat, qui tantopere illuc reduci filium prohibebat. At tu quibus prouides filiis, qui ita patriæ reditum perhorrescis? Si vtique bonis detestanda patria esset, nec Iob, vt iam dixi, in sua mansisset, nec magorum deuotio ad eam rediisset, nec ipse Dominus suis miraculis illustrasset. Non patria igitur, sed mores patriæ, si mali sunt, a bonis fugiēdi sunt. Quod si saluo sanctitatis proposito, licet in patria manere, quantomagis & transire? Sed forte adhuc perfectorum hoc esse causaberis. Qui ergo ad perfectionis propositum vocatus es, de imperfectione tractabis? Qui iuxta Apostolum, te in ante extendere debes, retro redibis? Qui quotidiano profectu teipso maior fieri debes, inferior eris? Estote, ait Dominus, perfecti, sicut & Pater vester cœlestis perfectus est. Laudo plane, quia laudabile est: si parentum, si amicorum, si cognatorum tibi est aspectus formidini, si verba grauia, si mora suspecta: ne affectu carnali quātumlibet a recto proposito aspectu commoueant, verbis inclinent, mora detineant. Laudo vere sollicitam a malis cautelam, sed non laudo etiam in bonis pertinacem sententiam. Quod si ista te terrent, si adhærentes domesticos, velut impugnantes aduersarios reformidas (sunt enim inimici hominis domestici eius) erige turrim Sion contra faciem Damasci: assume armaturam Dei, in qua possis vniuersa tela inimici ignea extinguere. Si periturarum rerum cogitatio in mente submurmurat, æternarum eas delectatio compescat. Si ausus fuerit serpens vel parentum ore quicquam insibilare, non solum non audiatur, sed mox caput nequam virili robore conteratur. Si peste inhabitatoris, qua te inficere volebant, ipsos, si dici debeant, amicos, vel parentes, adhuc infectos videris, non ante absistas quam eos salutari admonitione purgatos saluti restituas: vt vasis pessimi hostis direptis, de ipso nobilem coram Deo triumphum reportes. Decet enim, vt non te illi debilem, sed tu eos fortes; vt non te illi carnalem, sed tu eos spirituales; vt non te illi terrenum, sed tu eos cœlestes efficias. Studendum ergo tibi est, non vt imperfectum in fuga confidere, sed vt perfectionis filium imperfectis domesticis virtutis exempla præbere. Non enim lugienti, sed permanenti; non credenti, sed resistenti; non succumbenti, sed vincenti victoriæ laurea datur. Vellem & ego, si facultas daretur, nec fallaciter teipso conscio vellem. Vellem certe secundum Esaiam, meipsum abscondere fossa humo, a facie formidinis Domini, qui in proximo venturus est percutere terram, & quærere mihi locum, nō solum spiritualem, sed etiam corporalem in foramine petræ, in cauerna maceriæ. Sed si non datur, vel quousque detur, æmulemur eum, qui inter populorum frequentias, & regales epulas, & auratos parietes, dicebat. Ecce elongaui fugiens, & mansi in solitudine. Et velut intra septa montium, sic intra arcana cordium nobis solitudines ædificemus: vbi a veris mundi contemptoribus vera tantum heremus inuenitur, vbi nullus externus admittitur, vbi mundanorum tumultuum turbo, fragorque sopitur, vbi sine vllo corporeæ vocis sono in sibylo auræ tenuis vox Dei loquentis auditur. Ad hanc, fili dilectissime, solitudinem, dum sumus in hoc corpore, & peregrinamur a Domino, in medio quoque turbarum positi, assidue recurramus: & quod in extremis orbis finibus quæreremus, in nobismetipsis (nam & regnum Dei intra nos est) inueniamus. Ibi solitarium adepti silentium adoremus, & procidamus ante Deum: ploremus coram Domino qui fecit nos, effundamus coram illo corda nostra: &, vt ait beatus Hieronymus, nostras pariter, mundique miserias lugeamus. Est quippe nobis multa lugendi materia, vt quæ propria sunt, taceam, quod mundus in maligno positus est, quod instant tempora periculosa, quod abundauit iniquitas, & refrixit charitas: quod vere nunc deficit sanctus, quod diminutæ sunt veritates a filiis hominum: quod omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt: quod non est qui faciat bonum, non est vsque ad vnum: quod quotidie perditi homines Iudaica rabie crucifigunt sibimetipsis filium Dei, & ostentui habent: quod sine intermissione thesaurisantes sibi iram in die iræ, assidua igni æterno seipsos pabula subministrant. Et quis vniuersa enumeret? Ista & his similia intentiore intuitu conspicientes, atque intra mentis heremum coram Domino deflentes, vt carbo carbonem, alter alterum accendamus, ne fons ille misericordiæ semper patens super nos se contineat, obsecremus: in domo luctus cum sapienter mœrentibus, non in domo conuiuij cum stultis epulantibus esse eligamus, vt & nobis a Domino dicatur. Et vos igitur nunc quidem tristitiam habetis. Iterum autem videbo vos, & gaudebit cor vestrum, & gaudium vestrum nemo tollet a vobis. Ecce autem dum hæc scribo, luctui nostro congruens luctuosus nuncius superuenit, & cum vberibus lachrymis memorandum illum, illum Gerardum nostrum, nostrum plane nostrū, a nobis recessisse, &, vt quod vere sentio dicam, non de vita in mortem decidisse, sed mortem vita commutasse narrauit. Quod vbi repentina relatione cognoui, vt in re inopinata fieri solet, aliquamdiu hæsi. Dehinc eum coram fratribus vix voce ad hoc sufficiente absoluens, interiore me igne vrgente surrexi, & ecclesiam petens mox agendam incepi. Vbi eius dulce funus quamuis absentis, & tarde cognitum, multis, vt dignum erat, lachrymis prosequens, & vigilia Epiphaniæ Domini sacri corporis, & sanguinis pro eo ipse hostiam offerens, piam animam piissimo redemptori, cui semper adhæserat, commendaui. Vt enim cætera eius bona taceam, quæ proprium & prolixum exposcerent tractatum: in quo rectius Domini promissum implebitur, dicentis, Qui māducat carnem meam, & bibit sanguinem meum: in me manet, & ego in eo: Et rursum, Ego sum panis vitæ qui de cælo descendit: si quis manducauerit ex hoc pane, viuet in æternum: quam in hoc nostro mortuo, qui quoad vixit, panem hunc vitæ, hoc est corpus Domini sui, pene quotidie semper ad vitam suscepit? Viuit, inquam, viuit in æternum: qui cum bonæ conscientiæ testimonio semper manducauit panem, qui dat vitam in æternum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIII. Venerabili & intimo nobis Domino, & patri Heinrico Wintonien. episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Mvlta quidem, & magna a vestra magnificentia nobis, & vestris Cluniac. impensa beneficia, multas & magnas merito exigunt gratiarum actiones. Sed illud vnum nuper collatum, sui magnitudine iure alia, licet magnifica, transcēdit, & excellentius benignæ mentis vestræ affectum nobis commendat. Quis enim vel hebes non videat, quanta in corde ingenuo vis dilectionis extiterit: quę disruptis mordacibus curis, postpositis regalibus negociis, tantis reipublicæ vestræ implicationibus intermissis, sublimitatem vestram ad inuisendos humiles, & deuotos filios vestros Cluniacum traxit? Lętatus sum supra modum istud audiens, sed tristatus sum supra modum, tanto me hospiti occurrere non posse cognoscens. Nec me plane retinere ab itinere potuissent, quælibet, vel quantalibet nostra negocia. Quod enim huic negocio par? Sed sola me detinuit, quam præcauere non potui, ignorantia. Tam tarde quippe ad me peruenit vestri aduentus certitudo, vt secundum dies, quos a cursore accepi, nullo pacto nec in Niuernensi Comitatu consequi vestigia vestra valerem. Ea de causa cum iam abruptis vniuersis prouincialibus retinaculis, non tam ire quam discurrere ad vos vsque voluissem, impossibilitate cogente vltra quam dicere possim mœstus remansi. Vnde quia per me non potui, per quos possum dilecti iter prosequor: & per fratrem Drogonem socium nostrum sapientem, & vobis, vt æstimo, notum, singulari Domino & amico, quæ scribere non licuit, mando.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIIII. Venerabili Domino, & patri charissimo Heinrico Wintonien. episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, & se totum.	??	??	Volenti sæpe mihi scribere vobis, & cor meū hoc saltem remedio, amico communicare: occurrit, quod alibi nusquam. Impatiens enim animus, & se verbis indicare gestiēs, loqui æstuat, & veretur. Æstuat, vt se aperiat: veretur, ne displiceat. Timet, ne si multum taceat, alienus: si multum loquatur, videatur importunus. Ita fit, vt & loqui, & tacere pariter reformidem. Sed malo quandoque in verbis excedere, quam quæ dicēda sunt, reticere. Hoc dixi, vt frequentibus, quas mitto, literis, viam faciam: & ad eas sæpe legendas, etiam pigritantem amicum oculum vestrum aperiam. Eligo magis verbosus amicus permanere, quam taciturnus sensim ab amore languere. Et ne vltra vel me scribentem, vel vos legentem suspendam, illud vnum, illud singulariter, illud præ omnibus, & super omnia hac vice omnium rogo, & per eam salutis vestræ spem, quam in vestra Cluniaco habetis, obsecro: vt ecclesiæ illi vestræ, cui post Deum animam vestram commisistis, corpus etiam non negetis. Erit hoc largitatis vestræ donum omni nobis munere charius, quod omnibus Anglicis thesauris gratius accipiemus, si in hoc vos munificum senserimus. Decet Cluniacum corpus vestrum saltem post spiritum possidere, vt cui vos in monachatu vouistis, ei post functum sacerdotium vos reddatis. Congruum est, vt locus ille carni vestræ sepulturam prouideat, qui toto mundo deuotius, animæ vestrę perpetuis requiem precibus prouidebit. Super his commune rescriptum instanter postulamus, & nobis ac Capitulo mitti rogamus. De cætero fratrem Durannum, & eius vniuersa negocia vestræ magnificentiæ commendamus: quem quia gratiam coram vobis inuenisse audiuimus, eum ad præsens ad Angliam destinamus. Specialiter autem de manerio centum marcarum vos rogamus, vt sicut illud dono quidem regis, sed maxime vestra beniuolentia & studio Cluniacus possidet: ita qualiter in pace semper possidere valeat, prouideatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXV. Charissimo Domino, & patri venerabili Heinrico Wintonien. episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Lætatus sum in his quæ dicta sunt mihi. Solebam olim conqueri de silentio vestro, quod dignationis vestræ literæ circumpositis quibuslibet missæ, me solum præteribant: nunc quas possum gratias ago, quoniam & Epistolæ sæpe exhilarant, & nuncij lætificant. Nuper enim & quidam ignotus mihi clericus Antisiodori, & Prior Montis-acuti Cluniaci, præsente Conuentu tam amicabilia & magnifica retulerunt: vt feruentes iamdudum in amorem vestrum vniuersorum animos multomagis accenderent, & calentes vehementius ignirent. Extulerunt corda audientium in sublime, & tanti muneris largitori medullatum omnes sacrificium obtulerunt: qui cor vestrum clementi manu ad eorum humilitatem diligendam inclinauit, & fortem columnam, cui specialius tota domus eius Cluniac. innitatur, erexit. Et ne longus fiam, iteratis per præsentium latores precibus rogo, ne in his quæ per fratrem Durannum rogaui, repulsam patiar: vt in loco illo locum vestro corpori eligatis, cui cæteris deuotius animam deuouistis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVI. Innocentius Episcopus, seruus seruorum Dei dilecto filio Petro Abbati Cluniacensium, salutem, & Apostolicam benedictionem.	??	??	Svper sollicitudine atque diligentia, quam erga nos, & beati Petri negocia te exhibere cognouimus: omnipotenti Deo, & tuæ deuotioni gratias agimus. Benedictus igitur Dominus Deus Israel, qui visitauit & fecit redemptionem plebis suæ. Qui etiam ita nobiscum magnificare dignatus est misericordiam suam, ita fecit prosperum iter nostrum: vt ab vrbe Roma vsque Barrum, vix aliqua ciuitas, castrumve remanserit, quod beato Petro & nobis subiectum, & obediens non existat. Qua in re gaudemus diuinæ manus antiqua choruscare miracula, dum sancta Ecclesia quanto amplius sub malleo tribulationis tundi conspicitur, tanto altius subleuatur, & more aromatum, quo magis verberibus teritur, eo latius odoramenta suauitatis effundit. Et quidem optabile nobis erat, si quemadmodum nobis per literas indicasti, personæ tuæ possemus habere præsentiam: vt vel sic labores nostri diurni atque nocturni valerent Deo propitio mitigari. Sed quoniam æstiui seruores, & aeris intemperies, necnon fragilitas complexionis tuæ id minime patiuntur: charitatem tuam hortamur in Domino, quatenus his omissis, vna cum sacro Cluniac. Collegio, orationibus consuetis insistas: vt benignitatem, quam Conditor noster voluit nobis hactenus exhibere, felici consummatione perficiat: & diutinis laboribus sponsæ tuæ, atque Christiani populi, sub iugo illius tyranni Siculi macerati, vestris & aliorum religiosorum precibus inclinatus, iam nunc optatum finem imponat. Quod profecto, sicut de ipsius pietate confidimus, velociter consummabitur. De cætero præfatum Conuentū per te in Domino salutantes, nos & fratres nostros tuis, & eorum orationibus commendamus. Data in territorio Potentiensi XIII. Kal. Augusti.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVII. Summo, & nostro speciali patri domno Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & obedientiam.	??	??	Gratias quas possum ago, quod paterna pietate filio pepercistis, & fragili complexioni meæ, ne in via deficerem, prouidistis. Cui condescensioni non debeo videri ingratus, quia iure exuit hæredem, qui non est munificus in hæreditatis datorem. Decreueram per præsentium latores mittere digna Patri, & Ecclesiæ laboranti, etiam in temporalibus subuenire. Sed quia per me ipsum hoc facere disponebam, distuli. Mandate igitur, si placet, locum vbi congrue usque ad Pascha Domini, aut ipse si potuero, aut alij certe nuncij nostri vos inuenire valeant. Per quos rursum & vos inuisere, & Ecclesiæ necessitatibus valeam subuenire. Interim esse vestrum & statum pacis, mihi & nostris non parum nosse cupientibus, per istos remandate.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVIII. Summo Pontifici, & nostro speciali Patri Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, obedientiam, & amorem.	??	??	Rvmor ad nos vsque peruenit, quod quidam paternitatis vestræ auribus importuni existant, vt Dominus Vizeliacensis Abbas de Vizeliacensi monasterio ad Lingonen. Ecclesiam, de Abbate in Episcopū transferatur. Hos ne audiatis, & nos rogamus, & ipsa ratio implorat. Nec tantū implorat, sed, vt audacter & veraciter loquar, imperat, & compellit. Imperat plane, & compellit: quia cum iure maiestas Apostolica omnibus dominetur, soli tantum rationi subiici gloriatur. Qualem ille faciem loci illius auctoritate vestra a nobis ibi positus inuenerit, qualem iam reddiderit, ne longum faciam, vos quidem audistis, sed nos cognouimus: vos forte nostis, sed nos melius. Super aridum & caligosum montem leuatus in signum, ita eum pinguem religione, sic eum luminosum bono nomine reddidit, vt in partibus nostris Vizeliacus, excepta Cluniaco, in nostri Ordinis studiis nullum patiatur habere priorem, vereque etiam de ipso dici possit. Mons coagulatus, mons pinguis: mons in quo placitū est Deo habitare in eo. Quodque valde difficile, & idcirco mirum est, labore huius nec turba ibi secretum, nec clamor silentium, nec strepitus ordinem, nec mundus monachis potest auferre quietem. Vnde vestræ sapientiæ prouidendum est, ne longo tempore & multo labore parta bona momento depereant: quia & domus diuturno sudore constructa, vna die destrui; & arbor multis annis vix ad fructum prouecta, subito eradicari; & puer magna nutricum cura, tandem in virum perductus, vno potest ictu occidi. Hoc de Vizeliaco, Abbate sublato, prouenire timemus. Quod si cum ratione, & auctoritas iuuare non potest, recordamini primam curam debere vos vestris: & audite Apostolum dicentem, Operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei. Et qui suorum curam negligit, & maxime domesticorum, non est meum sequentia adiungere, nec Patri Apostolico, saltem de Apostolo aliqua duriora proferre. Scitis ipse quid sequatur. Hoc idcirco dixi, quia & si Lingonensis Ecclesia vestra, multomagis Vizeliacensis vestra, multomagis Cluniacēsis vestra. Quod igitur magis vestrum est, auctoritate & ratione magis a vobis diligendum, & conseruandum est. Quod tūc fiet, si domno Abbate in locum proprium restituto, nullum aduersa suadentem audieritis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIX. Venerabili & dilectissimo mihi domno Bernardo Claræuallis Abbati, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, valere semper in Domino.	??	??	Qvantum reuerentiæ, quantum amoris tibi anima mea in penetralibus suis conseruet, nouit ille quem in te veneror & amplector. Feci hoc, etiam dum adhuc absentia tua, vultum corporis tui mihi inuidens, abscondebat: quia iam fama velocior corpore, beatæ animæ tuæ faciem, oculis mentis meæ modo quo poterat, inferebat. At vbi quod diu negatum fuerat, tandem sum assecutus, & phantasmata somniorum veritate succedente euanuerunt: adhæsit anima mea tibi, nec ab amore tuo vltra diuelli potuit. Ita charitas tua totum me sibi deinceps vendicauit, ita virtutes tuæ & cogniti mores rapuerunt, vt nihil mihi de me quod tuum non esset, relinquerent, nihil tibi de te non meum esse permitterent. Mansit in me constanter ex illo tempore, & vtinam sic in te maneat Christi causa cœpta, mutua charitas, quæ sola, quia numquam excidere nouit, morem suum, quantum ad te pertinet, in me optime conseruauit. Cumque hanc omni auro chariorem, omni gemma clariorem, in sinu meo reposuerim, in thesauris absconderim: miror quod tanto tempore, non qualia vellem indicia, huius a te mihi custoditæ charitatis acceperim. Ago quidem gratias, quod sæpe per quoslibet salutationibus missis non penitus te amici oblitum signasti. Sed queror, quod certiora per literas indicia hactenus non dedisti. Certiora dixi, quia nescit charta impressum mutare sermonem: cum loquentium lingua, addendo, vel demendo, iniunctam mutet sæpius veritatem. Vnde, quia vt electus præliator, paratus in diem belli, pro ecclesia Dei periculis, dextra, vt lęua vteris, & per arma iustitiæ a dextris & a sinistris contemnis: nuncios meos, quos domno Papæ dirigo, ex parte amicitiæ tuę secure committo: quoniam qui alienorum causis assistis, tuorum negociis deesse non poteris. Per quos, vt querela mea sopiatur, esse tuum, ac reditum, & statum domni Papæ, non solum legatis meis, sed & literis tuis committe. Vtinam & te a curia laboriosa, & me a cura periculosa expeditum, vt semper optaui: numquam mutandus vnus locus retineret, vna charitas vniret, vnus Christus susciperet.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXX. Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Giloni vtinam fratri, spiritum consilij, & timoris Domini.	??	??	Silerem, non loquerer; quiescerem, non scriberem: si charitas spreta spernere, si læsa potuisset dolere. Sed quoniam, iuxta scripturam, & item secundum eandem, omnia suffert: non potui, vel contemptus contemnere, vel læsus vlcisci. Non quo tanti fastigij virtutem, humilitati meæ inesse, vel iactem, vel suspicer: sed quia mihi conscius sum, eam tibi & si non seruasse, tamen hactenus seruare voluisse. Attestatur huic erga te affectui meo, & qualitas temporis ipsius: in quo cum ipsa charitas vix apparere auderet, simulacrum charitatis se mentiri charitatem nullo modo potuisset. Hoc & Salomonis illa sententia. Non agnoscitur in bonis amicus, nec absconditur in malis inimicus. At e diuerso me & bonis tuis numquam affuisse, & malis numquam defuisse: si recolis, agnoscis. Hic plane, hic secundum meam, & fortasse etiam secundum sapientum sententiam: hic, inquam, est integer veræ amicitiæ modus, si non magis prosperis quam aduersis amici, amicus communicat: si mala eius, non minus quam propria sentiat. Hanc erga te, licet non habuerim, habere tamen, vt dixi, conatus sum: quam in tantum habui, in quantum habere nisus sum. Hanc lęsisti, quando te a nobis separasti. Hanc spreuisti, quando inuitatus, rogatus, adiuratus, redire contempsisti. An non læsisti, quando a Christiani orbis corpore membrum perutile, hoc est, teipsum, infandi schismatis gladio præcidisti? An non læsisti, quando ab vniuersali Ecclesia Christianus, & a Romana Episcopus, & a Cluniac. monachus recessisti? An non læsisti pariter & spreuisti, quando præcisionis tuæ dolore stimulatos, & idcirco reclamantes, reuocantes, retrahentes, me aliosque fratres tuos hucusque non audisti, contempsisti, respuisti? Laboraui clamans, raucæ factæ sunt fauces meæ: defecit vox clamando, stylus obtusus, articuli attriti scribendo, periculum multiplex intentatū, preces effusæ, ratio inuicta ostensa. Sed nec minæ terrere, nec preces mulcere, nec ratio reditum potuit suadere. Nosti, quid Pictauis dictum, quid Gratianopoli, anno proximo præterito, a te mihi ac fratribus, qui mecum venerant, fuerit promissum. Testis est anulus, & fides arctius suo lapide anulo illigata, quam mihi velut subsecuturi obsidem, cum eodem quem dixi, anulo reconsignasti. Sed a me quidem anulus custoditur, a Deo data fides seruatur: & adhuc vt fides fidelis appareat, expectatur. Pentecostes tamen illa, quæ in terminum reuersionis coram testibus præfixa fuerat, transacta est: & iam anni alterius eadem festiuitas in proximo est. Sed forte ea spe, vt tunc innuebas, rem distulisti: qua sperabas ab imperatore Lothario, aut Petrum Leonis Innocentio Papæ præferri: aut vtroque deposito in Apostolica sede alium sublimari. At nunc, quid vltra nouarum rerum, vel moliri, vel præstolari poteris: quando & Lotharius mortuus est, & Petrus extinctus est, & Innocentius in Papam, ac summum Pontificem, primo ab vrbis parte, postmodum a toto orbe, & tandem a tota vrbe sublimatus est, & tota vanitatis spes, diuini oris gladio vndique circumcisa est? Reuertere, reuertere Sunamitis: reuertere, reuertere. Nec mireris, quod te Sunamitem vocaui, quia & zelo tam diu obstinatæ voluntatis rapior, & salutis tuæ amore instigor. Nam, quod pace tua dictum sit, Sunamites vere hucusque fuisti, qui a fratribus & domesticis tuis recedens, apud alienos captiuus, fere per decennium exulasti. Non sinas, vt de Behemoth legitur, cor tuum indurari sicut lapidem, nec stringi vt malleatoris incudem: quæ tanto frequentioribus ictibus tunditur, tanto durius in semetipsam repressa densatur. Moueat cor tuum saltem sero, fraterna totiesque repetita admonitio: moueat corpus tuum non ad hostes, sed ab hostibus ad ciues & parentes, felix transmigratio. Lætabimur magis de reddito, quam prius gaudebamus de possesso: & si non abuti hoc verbo volueris, eo eris gratior, quo fuisti tardior. Quod si consilium meum hoc iam non nouum, sed antiquum tibi placet, scripto vel certo nuncio remanda: vt quia rari amici, multique te inimici circumstant, sicut veniendi consilium, sic si necesse fuerit, dare possim & veniendi subsidium. Si aliud, quod a te Deus auertat, forte deliberasti, & illud significa: quia, vt aliquid in fine literarum mordacis veritatis adiungam, si & ista contempseris, non poterimus te plusquam tu diligere, nec iam reuocare, si deliberasti tam obstinate perire.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXI. Venerabili, & nobis dilecto Domino Guillelmo Aurasicensi Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Cvm sapientem & religiosum vos & fuisse sciam, & esse non diffidam: mirari non satis sufficio, quod primitias præsulatus vestri, (quæ rogo, ea qua dicuntur, pace suscipite,) tāto studio monachorum insectationibus dedicastis. Quos enim religionis maior professio, religioso magis Episcopo commendare debuisset: nescio vnde emergente occasione, duriorem, ut dicitur, præ cæteris experti sunt hostem, qui præ aliis vos magis debuerant sentire parentem. Et cum Scriptura dicat. Dominus iustus concidet ceruices peccatorum, decuisset, vt mihi videtur, & gladium examinis vestri prius splendescere in colla resistentium impiorum, quam limari, vel exeri in iugulos obedientium monachorum. Nec deesse potuissent, proh! mactandæ mucroni vestro victimæ, cum tot pepererit infelix terræ vestræ fertilitas diuersorum graduum sacrilegos, schismaticos, hæreticos, tam occultos, quam publicos: vt si parcere non decreuisset, ante potuisset hebescere, quam vniuersos extinguere. Quod si forte ad illa illibato acumine perdurasset, tunc demum iustum fuerat conuerti ad leuia monachorum, cum fuissent desecta grauia laicorum. Sed quod magis indecēs, ne dicam, turpe est: non de grauibus, vel leuibus viciis, sed de rebus pecuniariis, inter sanctum Episcopum & religiosos monachos, quæstio versatur. Nec attendit Apostolus episcopis, aut monachis, sed ipsis laicis, dicens, Omnino delictum est, quod causæ sunt inter vos. Sed quia vos tam diuinarum, quam humanarum legum peritum noui, vtpote qui aliquando de his vobiscum publice & priuatim contulerim: recordamini legis diuinæ, quæ dicit. Quicquid vouisti, reddes pro salute tua Domino. Et noli transgredi terminos antiquos, quos posuerunt patres tui. Recolite, & illud Romanæ legis. Nihil tam iuri naturali conueniens est, quam voluntatem Domini, volentis in alium rem suam transferre, ratam haberi. Hæc idcirco dico, quia cum constet apud nostros, & forsitan vestros, ne dicam apud vos, fratres de Podioleno Ecclesiam sancti Martini, dono prædecessoris vestri Aurasicensis Episcopi, & concessione domni Vrbani Papæ, non tantum iuris proprietate, sed & corporali possessione, legali, quod ipse nostis, tempore possedisse: a vobis tamen nimia, ne dicam iniusta & damnosa, ne dicā calumniosa vexatione, quod numquā hactenus, fatigantur. Qui cum & instrumenta factæ donationis, & subsequutæ, vt ipsi dicunt, & nos vidimus, transactionis ostenderint, quæ si probabilia sunt, vicem testium obtinent: nec sic pacem quam persequuntur apprehendere, nec requiem talibus præcipue necessariam, a Patre silij, ab Episcopo monachi, obtinere præualent. Insuper quod de tāto viro credere valde durum esset, nisi rerū ipse effectus doceret: Apostolica scripta, quę alios iuuare consuerunt, fratribus illis præter solitum nocuerunt. Quæ cum charitati vestræ, vt audiui, præciperent, vt in illa interdicti sententia a vobis in Ecclesiis promulgata, manus sibi decisoria reseruaretur, octo tantum diebus obedistis: cui obedientiæ annuam inobedientiam rependistis, cum Ecclesias illas, contra præcepta Apostolica, diuinis officiis vacare fecistis. Sed quid plura? Parcite si placet amicis, fratribus, filiis, ne gloriæ vestræ maculam inferre velitis: & de ignominia vilium hominum gloriari, & de spoliis egenorum ditescere cupiatis. Quod si non placet, denunciate diem, in quo licet nihil de amico lucremur, Apostolico examine, & quæ vestra sunt retinere: & quæ aliena, non vestra esse, quamuis iusto serius cognoscatis. Sed inuiti causas intrabimus. Ad quas nisi vnco violenti traheremur, lites iudiciorum, maxime Episcopalium, subterfugere: & gratum voluntari, & congruum esset professioni.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXII. Nobilissimo Principi, & charissimo amico nostro, domno Amedeo Comiti & Marchioni, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas salutem & æterni participium principatus.	??	??	Gloriosus rex Francorum Ludouicus, & ante miserat, & nunc iterum nobis misit nuncios suos: quos & vobis dirigi, & per manum nostram, quod a vobis petierint impleri, rogauit. Qui quamuis per seipsum, vtpote, insignis flos & præfulgidum germinis vestri sidus, cuncta quæ voluerit, apud vos debeat obtinere: quia tamen me precum suarum mediatorem elegit, rogo vt sicut ipse hoc per me petendo, efficacius se impetrare confidit, ita vos largiendo, non frustra eum istud sperasse monstretis. Cumque ipse superna gratia, & regni terminos pene duplicando, & iuueniles annos virtutibus adornando, summa vestri generis gloria sit: non debet aliquam in precibus suis pati repulsam, cui & regia magnitudo, & sanguinis communio, cuncta de vobis sperare suadent. Et cum deriuato a patre nomine, regis patruus dicamini: decet vos & eius regno consulere, & ipsi vt filio in omnibus prouidere. Quod vtrumque simul implebitis, si eum in præsenti negocio audieritis. Sed nolui illud his, quas mitto, literis inserere: quia plenius id ab ore nunciantis, quam a manu scribentis accipere poteritis. Hoc postquam agnoueritis, quod tamen & iam audistis, oro ne innocenti puero Patrum peccata, ne Reginæ vel regalium aulicorum veteres forsitan culpæ, nouo Regi noceant: quia iuxta diuinam Prophetæ sententiam, Non portabit filius iniquitatem patris, nec pater iniquitatem filij: date operam, quod & facere pro cunctis mortalibus, natura ipsa compellente, debetis, profectibus & honori ipsius: quoniam & in profectu eius vos proficere, & honorem ipsius vobis, vt credo, gloriam parere sentietis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXIII. Venerabili & intimo nobis domino Atoni Trecensium Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem quam sibi.	??	??	Festinante ad reditum nuncio vestro, & quadragesimalis temporis opportuna importunitate prohibente, respondere nuper literis vestris non potui. Potuissem quidem cuilibet dictanda ingerere, sed malui in cor vestrum ex corde meo, quam ex ore alterius mandanda transfundere. Illud quare maluerim, hæc causa est. Habent vina hunc morem, vt de vase in vas frequenter transfusa, a virtute naturali languescant: si recentia hauriantur, vini saporem integre seruasse probentur. Sic verba per aures alienas, aliorum cordibus committenda, referentium inscitia, incuria, industria: aut non intellectam, aut neglectam, aut deprauatam, quandoque augent, mutant, minuunt veritatem. Vnde quia certius quisque cor suum quam alter agnoscit: verius seipsum quam alter exponit. Illud vt fugiam, istud vt assequar, proposui semper quando vacat, amico, cui me totum debeo, non cuiuslibet, sed mihi ipsi me exponendo committere: vt & falsitatis suspitio tollatur, & dilecto præ cæteris, remotis cæteris per seipsum animus colloquatur. Mandastis quid de Ordinibus apud Charitatem factis, nouo homini noua verba loquenti respondere deberetis. Ad quod respondeo, non debere veterem & expertum vereri inexpertorum nouitatem verborum: quia & frenorum in primis impatiens equus, diuturno cursu paulatim lentescens, nec stimulis ad vltimum proprio iam cruore imbutis obedit, & pugil recenti virtute importabilis, infirmiori persæpe collegæ succumbit, & mucro nouiter exacutus, vel feriens, vel ociosus hebescit. Ita omnium rerum nouarum immoderatus modus se habet, vt ipsa sui nouitate sibi & aliis admirandus, in primis ferueat, citiusque sperato tepescat. Præstringit oculos chorusci instar splendoris, qui sicut se repentinus ingerit, sic vix visus recedit: itaque noctem illustrat, vt densiores tenebras recedens relinquat. Durandum est idcirco, & nouitatis leuitas constanter ferenda: quia qui adhuc recenti spiritu feruens, putat omnia sibi licere, cum exhausto pectore nihil potuerit, discet nunc loquax quandoque silere. Proferentur suo tempore, noua loquenti, de thesauro Romanæ Gazæ priuilegia noua & vetera: quibus vt monachi Cluniacenses a quo maluerint Catholico Episcopo sacros Ordines suscipiant, Apostolica auctoritate decernitur, & omnis contradicens, nisi admonitus resipuerit, anathematis vinculo innodatur. Misissem sanctitati vestræ exemplaria eorum, sed quia ille, de quo agitur, nostrum se amicum hucusque, aut exhibuit, aut dixit, non est lædendus amor: qui si est, apparebit: si non est, non latebit. Eapropter proposui ei scribere, & de his alterum experiri. Qui si amator est, amici gratia querelam deponet: si non, non vobiscum, sed nobiscum de his aget. Non est iustum, vt de re, quam nec vobis, nec pro vobis, sed nobis, & pro nobis fecistis, aliquid molestiæ sine nobis sentiatis. Ero ipse scutum vestrum, quo protectus aut iacula immissa ab hoste non sentietis: aut nisi me transfixo, sentire non poteritis. Sed ecce dum hæc paro, velut futuræ litis diremptor, nuncius interuenit: & rem de qua agebam, pacis transactione, iudiciis exemptam retulit. Dixit, Trecensi cum Antisiodorensi Episcopo de pace conuenisse, & post collatam de re iam dicta quæstionem, omnium sopita simultate, pacifice abinuicem recessisse. Quæ vtrum sic se habeant, rescribite: vt si verum est, adgaudere; si falsum, ad ea quæ præmisi me celerius valeam expedire. De sequenti quod literis indidistis capitulo, id responsi accipite. Missus est a festo Sancti Martini nuncius Romam, vnus ex circumpositis nobis Prioribus, quem quia non agnoscitis, nec nomino: idoneus tamen, qui in hebdomada mediam Quadragesimam proxime præcedente, rediit. Dixit, se lustrando Cellas Cluniacenses, & Monasteria nostra cis Appeninum sita, in Italia moram fecisse: indeque vsque ad mare Veneticum, omnia peragrando, Romam pro iniunctis negociis summo studio contendere voluisse, nec potuisse. Capi monachos, spoliari Episcopos, interfici clericos: nec illis religionem, nec istis dignitatem adesse, vel in modico posse. Itinera obstructa latronibus, raptoribus campos, gladiatoribus siluas oppletas; ipsumque Latium singularem olim Romanæ gloriæ sedem, non ciuibus, sed barbaris & hostibus sæuissimis substratum gemere. Cumque sibi interclusa omnia cerneret, meliore vsus consilio, misit loco sui fratrem quemdam, olim domni Matthæi Albanensis Episcopi Capellanum, virum quem & ipse noui strenuum, Domino Papæ, Cardinalibus, & cæteris, qui supersunt, optime notum: utpote qui multis annis in Curia moratus, & iter eorum per diuersa prosecutus est. Huic omnia iniuncta iniunxit, & illum cum literis nostris vestrisque direxit. Hunc ante Pascha Domini, cum ipsius auxilio Domini rediturum expecto: cuncta reuerentiæ vestræ, quæ retulerit, relaturus. Et si quid, quod non credo, perfectionis negocio illi defuerit, demum executurus. Pro Guarino clerico, monachum nostrum præcurrente, satis sobrium vobis Dominus Papa mandatum imposuit: vt si libera præbenda pateret, ei daretur: si non, prima quæ occurreret præberetur. Sed quæ vel Cluniaco ipsius Domini Papæ precibus & præcepto data prius fuerat, non patet: vel quæ filio Oduini, non patet. Et quia præter has duas nulla, vt æstimo, ad præsens residua est, nulla danda est. Cum dehinc alia occurrerit, aut præceptum implebitis, aut a præcepti auctore sententiam immutari rogabitis. Interim, & si ille, vt audiui, Romam redierit, & illud notum facite.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXIIII. Venerabili Domino, & suo pene solitario amico, Atoni Trecensium Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, & se.	??	??	Magister Gebuinus Archidiaconus vester, Dominica instantis mediæ Quadragesimæ Cluniacum venit. Interrogatus a me quo tenderet, quæ causa itineris esset: respondit Romam se tendere, causam itineris legationem Lingonensium esse. At ego & vultum nubilum in eo, & Garinum fratrem eius cum eo attendens: intellexi dolos in vulpe latentes, nec dissimulandum ratus, conueni hominem, & nudi manu sermonis cor velatum retexi. Dixi, frustra eum conari contra ictum fluminis, nequicquam vires insumere, posse illum vndarum molibus obrui, non posse indomitam vim fluctuum retrorsum cogi. Cedendum vel ratione religioni, vel necessitate fortiori: subditum a Prælato, clericum ab Episcopo, precibus, non minis; humilitate, non contumacia: vultu supplici, non voce minaci, præbendam vel quidlibet tale extorquere non posse, impetrare valere. Quod si mallet in incœpto persistere, quam consulto acquiescere, sciret addi quantulamcumque virtutem meam viribus vestris: priusquam vtrumque deficere, quam sinerem constanti iustitiæ pertinacem iniustitiam præualere. Hæc audiens, velut telo compunctus, se a me proripuit: nec multum moratus, demum rediit. Dixit se saniorem reuerti quam recessisset, profuisse sibi austera, nihilque mellitum sonantia verba: amarum vere cor a vobis se retulisse, sed iam dulcedine amaritudinem commutasse. Velle se de cætero præcepto vestro, meo consilio subdi: orare vt mediator existens pacatum iam, & obedientem famulum Domino, filium patri, Archidiaconum Episcopo reformarem: daremque operam, vt talem vos ei restituerem, qualem se vobis amico studio comparassem. Necesse sibi esse propter assumptum legationis munus ire quo cœperat, sed fidelem veraciter non phantastice iam factum vobis, non contra vos iturum, fidemque deinceps domi forisque fideliter seruaturum. Cumque se id mihi nondum persuasisse sentiret, apprehensa manu mea, indeque osculo petito, vt mos est, in talibus fidem dedit. Rogauit deinde, vt missis literis, quæ dicta factave fuerant, vobis nota facerem. Sic eo quo venerat die recessit. Sed quoniam iuxta quod dicitur, Fere nusquam tuta fides, cum iam propter præbendæ illius negocium, nuncium ad vrbem præmisissem: ante primi reditum, secundum destinaui, qui iter eius aut anticipet, aut sequatur: vt si data fides forte vacillauerit, infidelem arguat; si permanserit, testimonium ferat. Præter hæc illud rogo, & consulo, vt secundum Domini Papæ mandatum, primam, quæ occurrerit, præbendam Guarino conseruetis: & deinceps nondum habita promittere caueatis. Tutius est enim diu dicenda deliberare, quam post dicta pœnitere. Et ne miremini duas vobis simul epistolas mitti, scitote accidentia rerum ita continuata, vt vix prima elapsa de manibus, causa sequentis succurreret: ac sicut pene simul oportuit scribi, sic simul etiam oportuerit mitti.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXV. Reuerendo Patri & excelso in verbo gloriæ, Petro Dei gratia Cluniacensium Abbati, Ato Trecensis Ecclesiæ humilis minister, alter ipse seipsum, & si quid est vltra.	??	??	Desiderabilem supernæ consolationis thesaurum in literis vestris, sancte Pater, inueni, quæ super mel & fauum dulces, lætificauerunt spiritum meum: in docendo spiritualem medicum, in operando, cœlestem exprimentes Philosophum: in quibus charitatis affectus, naturæ facundia, gratiæ redundat disciplina. Vos enim diuini, vt credo, non ignarus consilij, tanquam ex Iacob factus Israel, & cogitatis fideliter, & profertis vtiliter, & efficaciter adimpletis. Huius rei gratia, velut vmbram æstuans, fontem sitiens, vestram desidero videre beatitudinem. Iocundatur vultus hilaritate confouendus & dulciloquio, lætatur animus vestro informandus exemplo: & vtriusque hominis status desiderat videre visionem hanc grandem. Sufficit enim mihi vt videam vos, vt vobiscum sim antequam moriar. Vos quidem, vt pace vestra fatear, alter nostri seculi Ioannes videmini, qui doctrinæ fluenta de ipso Dominici pectoris fonte hausistis: vnde his, qui & prope & longe sunt, eructare sufficiatis occulta cœlestium mysteriorum, documenta scripturarum, confutationes hæreticorum: ita vt omnes qui audiunt dicant, Gloria in altissimis Deo, quia Propheta magnus surrexit in nobis. Gaudens igitur gaudeo in Domino, quia religionis vestræ atomata, quæ mihi absenti suauiter, & mirabiliter redolent, oleum effusum nomen vestrum: largiente Domino & oculis inspicere, & vt expressius loquar, manibus merui contrectare. Nomen vestrum mihi mel in ore, in aure melos, in corde iubilus. Nomen vestrum melius est, quam diuitiæ multæ. Vnde festiuam amabilis personæ vestræ reuerentiam, in qua multum Deo complacuit, piæ recordationis amplector desiderio, immo propter indissolubile dilectionis vinculum propriis visceribus alligaui stilo, vt ita dixerim, adamantino. Vos quidem estis vas aureum, vas electionis in domo Domini, speculum & forma viuendi: cuius munda coram Deo conscientia, coram hominibus bona fama, opera recta, verba vtilia. Quod totum Deo spectat ad gloriam, vobis ad coronam, nobis & bonis omnibus ad generalem lætitiam. Cuius seruitio & deuotioni, meipsum, vltra quam credi potest, & expono, & exposui. Ideo autem aliquid in vobis laudare præterimus, ne sermo noster adulationem redolere videatur. Sed cogit nos vestræ religionis integritas, sapientiæ gloria, reuerentia morum, funiculus triplex qui difficile rumpitur: ita vt in religione discretionem, in sapientia humilitatem, in moribus dulcedinem admiremur. Superest quod dignius est laude, inanis gloriæ remotio: quam sic penitus vacuastis, vt in vobis impletum sit quod dicitur, Virtutis fructum sapiens in conscientia ponit, minus perfectus in gloria. Oliuam vberem, & speciosam vocauit nomen vestrum Deus. Et tamen ad vocem loquelæ grandis, ignis non exarsit in ea, nec combusta sunt omnia fructeta eius: quia sic virtutes vestras in occulto mentis absconditis, vt odorem inanis gloriæ fugiatis. Prætereo ego minora bona maioribus obumbrata: virtutes vobis communes, & aliis singulares. In his omnibus, immo in vno horum omnium vulneratis cor meum, nec possunt aquæ multæ hanc extinguere charitatem: quia & si mundani fluminis vnda cor meum circummouet, ignis tamen vestræ charitatis, assidue & memoriter ardens, fluctus inundantes absorbet. Sed insipiens ego, qui præsumo docere Mineruam, qui totus cæcus volo illuminare videntem. Sed hoc facit illa, quæ nescit fucum simulationis, charitas scilicet, quæ iubet me totum exponere vobis. Volo linguam retinere, sed ipsa non permittit: stilum manu dimittere, sed ipsa interdicit. Timeo sermonem prolixum, & incompositum: sed ipsa dicit, Fac quod vis, quia singulari amico singulariter scribis. Mandastis vt vobis rescriberem de Abbate Pontiniacensi vel Episcopo Antisiodorensi, quid de Ordinibus apud Charitatem factis sentiret: vel si sermonem rigidum alicuius consilij malleo domuisset. Dixistis, vos scutum meum esse, quo protectus, aut iacula immissa ab hoste non sentirem: aut sine vobis transfixo, sentire non possem. Volo gratias reddere, sed munus gratiam transcendit, & ideo lingua a gratiarum actione quiescit. Verūtamen homo ille, sicut vos audistis, ante bellum arma deposuit: & qui se sibi leonem reddiderat, ad nos se agnum mansuetissimum destinauit, & ante tempestatem, nauem submergens, quicquid erat querelæ in pace dimisit. Cognouit, quia ratione caret, vt noui antiquis, imperiti magistris, rudes præferantur emeritis. Nullam præbendam esse apertam, manifestis assertionibus declarastis. Magistro Guarino iuxta consilium vestrum præbenda conseruabitur, nisi ab auctore sentētiæ sententia commutetur. Nulli amplius præbendam promittam, quia etsi non lędit promittere, grauat tamen quandoque adimplere. Quod Gebuinum ita feruide conuenistis, & post eum nuncium mittendo, astutiam astutia præuenistis: diuinum fuit consilium, & vestræ sapientiæ certissimum documentum. Eapropter in ore nostro personat gratiarum actio, & vox laudis. De nuncio nostro & vestro, qui nunc venit, & alteri iniuncta iniunxit: laudamus, quoniam aliter fieri non potuisse cognoscimus. Sane expectatur a nobis sicut pluuia in vellus, vt frementium clericorum iram retundat, vt mucrone Apostolicę vindictæ inobedientes coarguat, vt nescientes intelligere faciat, quanti sit ponderis Apostolica præcepta contemnere, & Cluniacensi nomini derogare. Ipsi enim sunt qui nec Deum timent, nec hominem reuerentur: filij alieni, sapientes vt faciant mala, bene autem facere nescierunt: muscæ morientes, quæ perdiderunt omnem suauitatem vnguenti: muscæ Ægypti, a quibus inquietamur, quæ bibunt sanguinem de aqua factum, quorum omnium primogenita moriuntur: ventus turbinis veniens ab Aquilone, nubes execans, ignis inuoluens: mali animo, peiores lingua, pessimi vita. Vos autem, qui cum Domino ascenditis Hierosolymam, clamate ad Dominum clamore cordis altissimo, vt protegat nos sub vmbra alarum suarum, donec transeat iniquitas: & ad nihilum deducat tribulantes nos, qui solus laborem & dolorem considerat. Salutat vos Manasses Rumiliacensis, reuerendus filius noster, & singularis amicus vester. Salutat vos Odo Archidiaconus nepos meus, tam specialiter vester, quam singulariter noster. Salutat vos Nicolaus seruus vester, qui in dilectione vestra nullam ponit mensuram, sed specialius omnibus vestram assidue repræsentat memoriam. Hic adiutor noster est, & vestri gratia præcipue nos diligit, & diligendo nos custodit. De Ascelino vestram paternitatem rogamus, vt eum nobis remittatis: quia ecclesiæ sanctæ Margaritæ super omnes, & necessarius est, & specialis. Rogat hoc mecum Dominus Manasses speciali amore, qui multum vos diligit in veritate.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXVI. Summo Pontifici, & nostro speciali Patri, Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, obedientiam & amorem.	??	??	Rogati rogamus, vt paterna pietas nobilis filiæ preces exaudiat: & eam eligendi libertatem, quam minoris nominis, inferioris dignitatis, Episcopatus, Abbatiæ, canonico & communi iure obtinent, nobili, magnæ, famosæ, Lingonensi Ecclesiæ, conseruari iubeat: vt & ipsi simultatum occasiones amittant, & de pace eis per vos prouisa, Deo & vobis gratias agant. Filium ducis Burgundiæ nostræ, maiestatis vestræ clementiam nunc primum adeuntem, vobis attentius commendamus: vt eo a vobis amore & honore suscipiatur, quatinus & bonæ spei filius, bonum Patrem se adiisse gratuletur, & vestro obsequio multomagis in posterum obnoxius reddatur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXVII. Singulari reuerentia & affectu colendo, domno Bernardo Clareuallis Abbati, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & seipsum.	??	??	Scripsi nuper longiores, nunc breuiores literas mitto. Quæ idcirco elingues sunt, quia in lingua latoris confidunt: nec alia fuit causa illarum, quam vt legentem ad portitorem mitterent, & ab eo exigi quod ipsę reticebant monerent. Vnde dum has perlegitis, a ferente, vt referat quod istæ silent, perquirite: & ab eo, quod nec a me, nec ab eis potestis, audite. Est hic quem loquimur Gebuinus, mihi & vobis notissimus: mihi vobisque, vt credo, charissimus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXVIII. Domino, & Patri reuerendissimo Petro Cluniacensium Abbati, suus Bernardus, quod suus.	??	??	Visitet te oriens ex alto, o bone vir, quia visitasti me in terra aliena, & in loco peregrinationis meæ consolatus es me. Benefecisti, intelligens super egenum & pauperem. Absens eram, & absens iam longo tempore: & recordatus es nominis mei, homo magnus, occupatus in magnis. Benedictus sanctus Angelus tuus, qui pio pectori tuo id suggessit. Benedictus Deus noster, qui persuasit. En teneo vnde glorier apud extraneos, literas tuas: & illas literas, in quibus tuam mihi animam effudisti. Glorior, quod me habeas non modo in memoria, sed & in gratia. Glorior, priuilegio amoris tui. Refectus sum de abundantia suauitatis pectoris tui. Non solum autem, sed & glorior in tribulationibus: si quas dignus habitus sum pro Ecclesia pati. Hæc plane gloria mea, & exaltans caput meum, ecclesiæ triumphus. Nam si socij fuimus laboris, erimus & consolationis. Collaborandum fuit, & compatiendum matri, & ne de nobis quereretur dicens, Qui iuxta me erant de longe steterunt, & vim faciebant qui quærebant animam meam. Deo autem gratias, qui dedit ei victoriam, honestauit eam in laboribus, & compleuit labores illius. Tristitia nostra in gaudium, & luctus noster versus in citharam est. Hyems transiit, imber abiit, & recessit. Flores apparuerunt in terra nostra, tempus putationis aduenit. Amputatum est sarmentum inutile, putre membrum. Ille, ille iniquus, qui peccare fecit Israel: morte absorptus est, traductus in ventrem inferi. Fecerat quippe secundum Prophetam pactum cum morte, & cum inferno fœdus inierat. Ideoque iuxta Ezechielem, factus est perditio, & non subsistit in æternum. Alius quoque omnium sicut maximus, ita & pessimus inimicus, abscisus nihilominus est. Et is erat vnus ex amicis Ecclesiæ, sed illis de quibus solet queri & dicere. Amici mei, & proximi mei aduersum me appropinquauerunt, & steterunt. Si qui restant, cito speramus de similibus idem iudicium. Prope est, vt reuertar ad fratres meos: si vita comes fuerit, per vos, sicut intendo, transiturus. Interim commendo me sanctis orationibus vestris. Salutamus fratrem Hugonem, Camerarium, & omnes qui circa vos sunt, cum reliqua sancta multitudine.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXIX. Glorioso Principi, & magnifico Constantinopolitanæ vrbis Imperatori Ioanni Calo. Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem ab eo qui dat salutem Regibus.	??	??	Gratias omnipotenti Regi regum, cuius regnum, regnum est omnium seculorum: qui imperatoriam maiestatem vestram super omnes Christiani nominis principes exaltauit, & ad tuendam toto orbe Ecclesiam suam, velut in medio Orientis, Occidentis, Aquilonis, constituit. Vnde olim Aquilonalibus Barbaris, sed & vltimis ac pessimis Christiani nominis inimicis Arabibus, in Occiduas, & Meridianas plagas irruentibus: regni vestri partes, & si oppugnari, numquam tamen expugnari permisit, sed in vos magni illius Romani Imperij gloriam, nomenque transfudit. Voluit, vt sicut potestas, sic & vocabulum ad vos transmigraret: ac religione mutata, Imperio translato, sicut a Pagano Romulo Roma dicebatur, sic a Christiano reparatore Constantino vestra vrbs Constantinopolis vocaretur. Hanc, vt dixi, velut metam intransmeabilem, velut inuictum obicem, velut præfixum, quem numquam liceat transgredi, terminum: omnia prouidens supernus oculus Paganis regibus, Barbaris gentibus posuit: quo Oriens terreatur, Boreas subdatur, Occidens defendatur. Isto plane regni vestri obice repulsi, & antiqui erroris, si qui supersunt, Pagani, & noui hostes Christiani nominis Turci, sedibus propriis contenti, in seipsos reprimuntur: vt nec aliena inuadere audeant, & diuini brachij virtute manum potentiæ vestræ roborante, sua etiam plerumque amittant. Super quibus regali magnitudini nos quidem, licet humiles, gratias agimus: a Deo vero æterna vos decorandum corona, si in his fideliter permanseritis, nec in modico dubitamus. Præter hæc pro Hierosolymitano Rege, pro Antiocheno Principe, pro vniuersis denique Gallis nostris, fidem vestram & nobilitatem rogamus: vt quia ipsi magnis vrbibus, prædiis, parentibus, & locuplete patria, Domini Christi amore dimissis, loca redemptionis humanæ, non altero quam sui sanguinis precio mercati sunt, & proprio assidue periculo defendunt: vos eiusdem Christi vestri amore eos sustentetis, foueatis, iuuetis, ne tanto zelo fidei, tantisque laboribus parta, quod absit, pereant. Erit illud non tantum merces fidei vestræ, sed etiam tutela non parua imperij vestri: quando sicut vos Aquilonis, sic & illi impetus Orientis obtundent. Fecit hoc inter egregios Principes recensendus Alexius pater vester, cui sicut in regno feliciter successistis, sic decet vt in tam bono opere felicius succedatis. Qui inter multa laudabilia quæ gessit, non passus Græciam suam, sua vniuersa bona includere: ad remotissimos manum beneficij sui extendit, & non solum transmarina, sed etiam transalpina loca copiosis muneribus, & preciosis ornamentis ditauit. Inter quæ Cluniaco monasterio, omnibus Latinis Regibus & gentibus notissimo, eique subdito magno & religioso loco, qui Charitas dicitur, Monasterium iuxta ipsam regiam ciuitatem, quod Ciuitot vocatur, dedit, in perpetuum Abbatis Cluniac. & Prioris de Charitate obedientiæ subiecit. Quod nostris aut mortuis, aut recedentibus, aut expulsis, alieni monachi inuaserunt, & iam, vt audiuimus, fere per triennium abstulerunt. Oro igitur, & mecum vniuersa Cluniac. Congregatio maiestatem, & pietatem regiam deprecatur: vt nobis, & loco de Charitate per harum literarum latores monasterium ablatum restitui faciat, & pro æterna animæ suæ salute, seruos Dei ibidem habitaturos ab iniuriis defendat, & in pace custodiat. Et vt aliquid beneficij spiritualis vobis ista facientibus rependamus, sicut præcessores nostri, ac nos ipsi, reges Francorum, reges Anglorum, reges Hispanorum, reges Germanorum, ipsos imperatores Romanorum, ac vicinos vobis reges Vngarorum, cōfratres & comparticipes omnium beneficiorum Cluniac. congregationis fecimus: ita sublimitatem vestram, ex parte omnipotentis Dei, & beatissimæ Mariæ semper Virginis Dei Genitricis, & sanctorum Apostolorum, & omnium Sanctorum in eisdem spiritualibus beneficiis, plene & perfecte in quantum licet suscipimus: vt omnipotens Saluator, & hic temporale regnum vobis adaugeat, & conseruet: & in futuro, cum sanctis regibus vos ad sempiternum perducat. Amen.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XL. Venerabili, & magno Pontifici Dei Constantinopolitano Patriarchæ, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, æterni Pontificij stola indui, & gloria & honore coronari.	??	??	Qvamuis & terrarum remotio, & linguarum diuisio, nobis inuicem & vultus inuideant, & verba subducant: tamen vnus Dominus, vna fides, vnum baptisma, vna charitas & diuisa coniungere, & affectus vnire, & sermones debent aliquando communicare. Debemus eo glutine vniri in terris, quo numquam dissociandi cohærere expectamus in cœlis: vt illud in miseriis sit nobis refrigerium, quod in beatitudine perfectum erit præmium. Vtinam posset in me corpus, quod concupiscit spiritus, vt vrbem a cœli rege Iesu Christo, & a principe terræ Constantino in Christo fundatam videre, & in ea non ædificia vel ornatus, sed fidem Deo subditorum Principum & Prophetarum, Apostolorum, Euangelistarum, ac multorum Martyrum de diuersis mundi partibus illuc translatorum velut commune Cimiterium videre, & adorare possem. Funderem qualescumque preces ad sanctos illos fidei, & spei nostræ Patres, magnaque mihi spes consequendæ gigneretur salutis: si quos eius habui prædicatores, habere mererer & pro ea intercessores. Viderem & optabilem faciem vestram, & in vobis beatos vrbis vestræ Pontifices venerarer: & ex eorum beatitudine, multiplicem miseriam meam, vt par esset, deflerem. Inirem fœdus numquam dissoluendum, & in mutuum ac spiritualem amorem, nisi forte sperneretis, iurarem. Orarem præsens quod & absens rogo, vt me & Cluniac. fratrum ouile in vestris populique vestri precibus spirituali charitatis dono susciperetis, quod & a nobis, quod ad nos vel nostros pertinet, pari affectu consequeremini. Rogarem post illa, quod & nunc rogo, vt Cluniac. Ecclesiæ & Monasterio de Charitate locum, qui Ciuitot dicitur, iuxta Constantinopolim positum restitui iuberetis: ac Dominum Imperatorem, si necesse esset, pro eo restituendo rogaretis. Dedit illum Cluniaco, & Monasterio de Charitate, etiam apud nostros magni nominis, & gloriæ Imperator Alexius pater eius: cui sicut in regno, sic multomagis in iustitia & pietate, illum decet succedere. Commendamus ergo excellentiæ Pontificali monachorum, & fratrum nostrorum humilitatem, vt per eos nobis nostra restitui faciatis: quatinus & iustitia quod suum est consequi, & a patre filij mereantur exaudiri.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLI. Charissimo & vere iam venerabili Fratri, domno Roberto, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Ago gratias Deo, adgaudeo, charissime, tibi: quod diuini seminis, cuius olim in te flores in deuotione, frondes in deuoto sermone conspexeram, nunc in cœlesti, quod assumpsisti, proposito felices, vt fama se habet, sanctorum operum fructus conspicio. Non possum dicere quam lætus audiam, qualiter mundani gloriam fastus, quam quidem non in te, sed te in ea sublimiter videre solebam, mentis tuæ pedibus contemnendo subieceris: qualiter luxus vndique blandientes, & circumfluentium Babylonicarum flumina voluptatum, deliciis paradisi Dei, & torrente voluptatis eius commutaueris: quomodo quondam loquacis Curiæ lingua, & regalis Aulæ pene solus interpres, nunc velut homo non audiens, & sicut mutus non aperiens os suum, negociosum ocium & religiosum silentium elegeris. Monet me, & vtinam ad imitandum, quod fœlici commercio regem rege, regnum regno, vitam vita, gloriam gloria: sed fallacem veraci, mortalem vitali, fugacem æterna commutaueris: & misera spe, quam in mundo habebas, deposita, beatam spem, & aduentum gloriæ magni Dei, & Saluatoris nostri Iesu Christi, numquam ab eo fallendus expectes. Congratulor te duri exactoris iugo abiecto, iugo Christi suaui, & oneri leui colla submisisse, ac de lutosis Ægyptiorum operibus, ad Israelitarum munda sacrificia transmigrasse. Sed vt aliquid admonitionis subinferam, oportet te in hoc diuino opere, quod cœpisti, sollicitum ambulare cum Deo tuo: ne a feruore incipiens, in teporem conuertaris: ne lampas tua in mediis tenebris extinguatur, ne dies in noctem mutetur. Quia, multi vocati, pauci electi: quia, omnes quidem currunt, sed vnus accipit brauium: quia, denarius diurnus non mane, vel sexta, sed sero redditur: quoniam, vt sæpe audisti, nota illa & superconcupiscibilis æternitatis merces, inchoantibus promittitur, sed perseuerantibus datur. Sic igitur ambula, vt peruenias: sic curre, vt comprehendas: sic pugna, vt vincas. Aderit, si perstiteris, agoni tuo supernus inspector: qui conterens Sathanam sub pedibus tuis velociter, faciat te feliciter pugnare, felicius vincere, felicissime coronari. Iam, quod Cluniacum te venire, & locum illum, cui tot per te bona collata sunt, inuisere velle audiui: cordis mei cœptum gaudium sic cumulauit, vt si posset charitas quod volebat, multo terræ, marisque spacio emenso, te ab Anglia in Burgundiam, a Radingia Cluniacum, eo, quo id mihi relatum est, momento temporis transtulissem. Hoc quia fieri non potuit, oro ne spiritus bonus semel in corde tuo conceptus, quibuslibet occasionibus extinguatur, ne a tam vtili tibi nobisque proposito animus auertatur: donec quod proxime & opto, & spero fieri, tam bonum effectum congruus affectus sequatur. Vtinam dies illa mihi lucescat, qua te in illa Ecclesia, sicut olim veteri homine indutum, sic tunc nouo possim videre ornatum. Collætabitur tibi, quam ex parte tunc vidisti, cohors illa sanctorum, & quondam tantum animo, tunc & habitu ipso factum consimilem, congaudebit. Amplectar, & ergo nouo gaudio nouum militem Dei, & de boni regis, sed mortalis, immo iam mortui aula, ad optimi & immortalis translatum palatia, congaudebo. De sorore, quam ancillis Dei Marciniacensibus te velle sociare, per dilectum filium nostrum Thomam mandasti: laudo laude dignam voluntatem, consulo non differi paratam salutem. Parabo sicut Cluniacum fratri, sic Marciniacum sorori: vt geminata lætitia, non solum de tuo profectu gaudere, sed & de eius salute valeas exultare.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLII. Reuerendo Patri, & domno suo Petro sanctæ Cluniacensis Ecclesiæ venerabili Abbati, Gaufredus Dei gratia Cathalaunensis ecclesiæ minister humilis, dilectionem filij, voluntariam in omnibus obedientiam subiecti, & deuotas sine intermissione orationes.	??	??	Ex eo quod filium, immo Æthiopem meum, tanto dulcedinis affectu suscepistis, vt in ipsis gratiæ vestræ initiis, ad Prioratum promoueritis: penes me coniecturam facio. Si enim tanto honore, tanto affectu suscipitur seruus: quanto gloriosius, si occasio se offerret, susciperetur dominus eius? Sed sentio, sentio sanctitatis vestræ vtilem industriam. Quasi in exitu domus meæ posuistis eum: vt in omnibus necessitatibus suis, familiare inueniret reclinatorium. Sic soletis beare amicos vestros. Ne ociosi simus, semper alligatis quod portemus. Et Deus scit, paratum est nostrum velle, secundum nosse & posse. Sed hactenus. Rescribat humilitati meæ sanctitas vestra, si tertia Hebdomada post Pascha inueniam vos Cluniaci, quia Dominica, Ego sum Pastor bonus, ero Stampis, & inde ad vos desidero proficisci: nisi grandis infirmitas, vel dominus Rex me retinuerit. Benedicat nos Deus, Deus noster. Rescribite quod placuerit: sed magna negotia vestra, si qua sunt, non intermittatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLIII. Singulari & intimo mihi Domino & amico, gratia Dei Cathalaunensi Ecclesiæ præclaro Pontifici, domno Gaufrido, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Verum est, verum est quod ait Veritas. Non colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus. Sed & econuerso verum est, verum est: non colligunt de vite spinas, aut de ficulneis tribulos. Expertus sum in literis vestris quod dico: nec de oliua nisi oleum, nec de fauo nisi mel, nec de pleno vbere aliud potui haurire, quam lac. Dubitandum erat de verbis, nisi ea opera præuenissent. Mercatus est amicus animus non nudo affectu amicos, quibus minus in ore, plus in corde: minus in verbis, plus in rebus indulgere consueuit. Teneo, non excidit, clericum meo tantum nomine se commendantem: per tot annos a vestra beatitudine domi retentum, tam vnice dilectum, tam sollicite procuratum, tam studiose edoctum. Teneo, non excidit, rursus alium priori recedenti successisse: sicque lar familiare semper a domesticis occupari. Teneo, non excidit, quid de Virdunensi Cella, quid de illa, quam nominare volo, sed non valeo, deliberastis, quid dixistis, quid quantum ad vos fecistis. Vos Cluniacensis, immo diuini Ordinis per totam Franciam primum disseminatorem, auctorem, prouectorem: vos inquam inueterati draconis de tot Monasteriorum cubilibus expulsorem: vos diuturni somni, & longi monastici torporis excitatorem: hæc & mille talia dum recolo, dum rumino, dum teneo, totus & integer in sacrum vestrum amorē flammesco. Inde est, quod de duobus vos alterum elegi: quos in non fictæ charitatis vertice, totius Belgicæ Galliæ vestræ amicis præponendos, non tantum credidi, sed & publice prædicaui. Quid & illud, quod cum tantæ vrbi non solum Episcopum, sed & Principem necessario vos esse oporteat: nihil de monacho Pontifex vendicet, nihil de religione Princeps vsurpet; nihil de prisco ordine mundus furetur? Cum hæc ita sint, quæ mihi gratia, si filium vestrum, quem & Æthiopem vocatis, vt par erat suscepi: & apud me aliquandiu pro vobis retinui, & ad vos eo quo scribitis modo remisi? Sed remisi vere filium, non remisi Æthiopem, quia non est ille Æthiops qui non mutat pellem suam, quam & si fortassis aliquando nigram habuit, a nobis tamen, vt credo, candidam reportauit. Quæ & si adhuc magis candificanda est, date operā vt cerdo vel fullo peritus, quia nō tantum Pontificali infula caput ornare, sed & virga Abbatis indomitorum dorsa domare consueuistis. Hic si æque se habuerit, vobis meritum: si secus, a vobis exigam tormentum. Iam quod de aduentu vestro significastis, felix illa dies, nullisque æquanda diebus, quæ vos vestramque Cluniacum simul videre meruerit. Sed absit vt sine me videat, & vestram mihi visionem inuideat. Adero, & postpositis omnibus, nisi forte ineuitabilibus, amico festiuo, quod rarum nomē est, solemnis amicus occurram. Et hoc quidem omni tempore, sed si illo, quod mandastis, aduentus vester maturatus fuerit: præsentia mea, vt confido, per Dei gratiam non deerit. In vltimo, quoniam, iuxta sermonem vestrum, nolo vos ociosum torpere, fratrem domni Garnerij Subprioris nostri, charissimi mei, ita vobis commendo: vt cum labore vestro probus, sapiens, literatus factus fuerit, nobis eum, sicut de altero fecistis, reconsignetis: vt semper quod vos spargitis, nos colligamus: quod vos seritis, nos metamus: quod vos molitis, nos comedamus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLIV. Honorandis atque in Christi charitate venerabiliter suscipiendis fratribus, apud Montem Thabor Deo seruientibus, Frater Petrus humilis Cluniacensium, Abbas salutem æternam.	??	??	Frater quidam vestræ, vt dicebat, Congregationis, nuper ad partes Gallicas & Hispanas, habitu peregrini, orationis, vt asserebat, causa veniens, per nos transitum fecit; & de statu vestro, qui eousque nobis ignotus fuerat, de ordine, de studio religiosæ conuersationis vestræ, nos, vt dignum erat, non minimum lætificauit. Adauxit multomagis, immo prorsus vniuit sanctitati vestræ affectus cordium nostrorum: quod retulit non solum communi fide, non solum monastica professione, sed insuper Cluniacensis Ordinis sollicita obseruatione, vos corpori nostro moderno tempore esse vnitos. Gauisi ergo sumus in Domino, quod terræ illi sanctæ, a qua salutem fidei, & fidem salutis accepimus, aliquid bonorum studiorum, licet non per nos, per nostros tamen refudimus. Gaudere vero debetis & vos, si de semine, quod seuistis, fruges aliquas, si de virgulto a vobis plantato fructus, quamuis modicos, recipere potuistis. Debet enim, vt ait magnus Apostolus, in spe qui arat arare, & qui triturat, in spe fructus percipiendi. Fuit & hæc gratia superni largitoris, nostræ vestræque Galliæ, nostris vestrisque diebus collata: vt præ cæteris mundi partibus, ante omnes mundi populos & nationes eligeretur: per quam sacra humanæ redemptionis loca, a iugo impiorum eruerentur, libertati restituerentur, & quæ prius quingentis fere annis, perfidis obstantibus, inuia facta fuerant, iam peruia facta, orbis vniuersi populis fidelibus aperirentur. Vos igitur incolæ regionis sanctæ, sancti montis illius inhabitatores, cuius inhabitationem, transfigurato in eo Domino, Princeps Apostolorum Petrus, licet nesciens, quid diceret, concupiuit, cum ait, Domine bonum est nos hic esse, cuius sanctitatem iam mente sanissimus extollens dicit, Hanc vocem nos audiuimus cum essemus cum illo in monte sancto: vos, inquam, charissimi, in monte sancto, sancti esse laborate: quoniam & hoc Sanctus sanctorum admonet, & frequenter iterando replicat, & inculcat dicens, Sancti estote, quoniam ego sanctus sum. Ideo, licet Christianis omnibus generaliter, monachis omnibus specialiter dicatur: vobis tamen quodammodo specialius dicitur, quos non tantum Christiana professio, non tantum monastica deuotio, sed & ipsius, vt dixi, sancti loci inhabitatio, ad omne opus bonum promptiores exhibere, deuotiores reddere, & in his constanter perdurantes beatiores facere debet. Ideo castitati, ideo humilitati, ideo charitati, omnem vos operam impendere conuenit: vt nequaquam saluti vestræ opera vestra obuient, & Saluatorem vestrum saluare vos volentem impediant: quoniam, vt ipsi optime nostis, non sancta loca, sed sancta opera saluant. Et quia aut omnes, aut multi vestrorum, de cismarinis partibus ad transmarinas migrauerunt: considerent animos, videant intentionem, quam hinc illuc transeuntes habuerunt. Attendant & quam nunc habeant, quia iuxta pagani, sed sapientis verbum.	Cœlum non animum mutant, qui trans mare currunt. Istud ad hoc infero, vt si mutandos agnoscitis pristinos affectus, in melius commutetis: quia iuxta Dominum, Si oculus simplex fuerit, totum corpus lucidumerit: si autē nequam fuerit, totum corpus tenebrosum erit. Purificate ergo tam recta intentione quam sacris virtutibus oculum cordis, quo Christum in monte suo non iam corporali, vt olim, sed spirituali gloria transformatum, ipsi spirituali immutatione transformati, nunc quidem per spem & amorem, in futuro autem facie ad faciem contemplari mereamini. Nos, ait Apostolus, transformamur a gloria in gloriam, tanquam a Domini spiritu: a gloria scilicet fidei ad gloriam speciei, a gloria virtutum ad gloriam gaudiorum, a gloria meritorum ad gloriam retributionum, tanquam a Domini spiritu: quia spiritualia spiritualibus comparans, docet per Spiritum Dei, & hic dari multiplicitates gratiarum, & ibi conferri immensitatem gloriarum. Præclaro igitur monti, & ipso nomine luminoso (sonat enim in nostram linguam versum Thabor, lumen adueniens) huic certe tam splendido monti opera tenebrarum nullo pacto concordant, quia nulla societas lucis ad tenebras. Omnes enim filij lucis estis, & filij diei, non estis noctis, neque tenebrarum. Non debet excidere a corde vestro, sacri loci vestri tam cœlestis & celebris illustratio; quem omnipotens Pater voce, Filius glorificato corpore, Spiritus sanctus lucida nube dedicare voluit. Tota plane diuinitatis plenitudo locum illum consecrans, præter vniuersalem salutem, quam omnibus inde prouidit, vestros quoque dies & tempora ista nouissima præuidit. Admonuit tantis miraculis, tam sacris reuelationibus, tanti loci inhabitatores, erga sacra vigilantissimos semper esse debere: nec ad præcepta cœlestis Magistri, quibus ab olim subditus est orbis terrarum, surdas aures afferre: de quo in hoc monte vestro, omni humano generi imperatum est, Ipsum audite. Cumque in omnem terram sonus iste exierit, & ipsos remotissimos mundi fines atque extimos angulos penetrauerit: vbi primo sonuit clarius resonare, vbi primo auditus est, debet velocius & diutius exaudiri. Sed noui quia hoc facitis, &, iuuante gratia Saluatoris omnium, multo magis facietis. Ea de causa mox vt de vobis audiui, vos mihi rapiens in cor meum charitate plenissima introduxi: rogans, vt quod vobis prior & a nullo inuitatus impendo, hoc vos mihi & fratribus eidem nostro vestroque Domino famulantibus, rependatis. Oretis videlicet pro nobis, orantibus pro vobis: vt fides & charitas, quæ nos hic vobis etiam non visis & remotissimis iungunt, gratia Christi Domini & dono Spiritus eius, in æternum conuicturos & collætaturos coniungat. Amodo enim licet sero cognitis, & affectum quem plene possumus omnibus vobis, & effectū quem poterimus omnibus vestris, vt fratribus iam charissimis impendemus. Gratia spiritus Sancti cum omnibus vobis, Amen.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLV Cum honore nominando, cum amore recolendo, Dei Sacerdoti, domno Atoni Trecensium Episcopo, Frater Petrus humilis fratrum Cluniacensium Abbas, Salutem & vitam beatam.	??	??	Scripsistis, nil rescripsi. Misistis, nil remisi. Locutus estis, nil respondi. Quare hoc? Vt verbis Apostolicis viro Apostolico loquēs vtar, quia non diligo vos? Deus scit. Sed mihi quid prodest, si Deus hoc scit, & amicus hoc nescit? Et, o quid dixi! amicus hoc nescit? Quo enim pacto manet amicus, qui diligi se nescit? Aut quomodo stabit illa antiqua amicitiæ diffinitio, qua dictum est: quod amicitia nihil sit aliud, quam diuinarum humanarumque rerum cum beniuolentia & charitate consensio? Quæ consensio, vel, sicut ait quidam Doctorum, charitas? Ad minus quam inter duos haberi non potest. Sed neque iuxta Tullium, neque iuxta Gregorium, conuenire in vna beniuolentia vel charitate, duo vel plures poterunt: dum alternos animorum suorum affectus nesciunt, dum ad inuicem sensa sua sibi non communicant, dum vtrum sese diligant aut odiant ignorant. Quorsum istud? Quia audiui, audiui inquam, & quod maius est, in vestris literis vidi, nam certius est vidisse quam audisse, suggestum esse beatitudini vestræ, a nescio quo, vt sic dicam, exmonacho: feruorem erga vos non nouitiæ, sed iam vetustæ amicitiæ meæ, vel ex toto friguisse, vel admodum intepuisse. Quod si auditum tantum, non creditum: ago gratias. Si auditum & creditum, suscito querelas. Sed quia neutrum mihi certum est, nec gratias ego, nec querelas suscito. Hoc dico primum, non esse me adeo in amicitia inconstantem, non adeo leuem, non adeo instabilem: vt quod in hac vita, quam tenemus, & in illa quam speramus, dulcius, honestius, vtilius esse cognosco, abiiciam: vt tantam vitæ suauitatem, sola mihi reseruata amaritudine, relinquam. Quæ enim, vt Ennius ait, potest esse vita vitalis, quæ non in amici mutua beniuolentia consistit? Quid dulcius, quam habere cum quo omnia audeas sic loqui, vt tecum? Non igitur abiecta est, non refriguit: non intepuit mutua inter nos, quantum ad me, amicitia. Sed, vt salua mutua charitate liceat conqueri, etsi non intepuit, tamen intepuisse apud vos eadem amicitia visa est: quando etsi falsidici illius verbis creditum non est, quia tamen tanti habuistis illa verba, vt inde mihi scriberetis, dubitatum est. Sed de his satis. Quod vero semel, & iterum, & tertio scribenti nihil rescripsi, hæc fuit causa. Primo noxia valitudo corporis, secundo festinantia cursoris, tertio importunitas negotiosi temporis, quod me totum sibi tunc vacare cogebat, silere violento imperio coegerunt. Neque enim non summa necessitate vrgente, posset esse ei mutus tandiu sermo meus, cui semper adhæret & loquitur animus meus. Proposueram multa de multis scribere, sed quia illa non parum necessaria sunt, & magis vobiscum secreto conferenda, quam literis publicanda: contineo exundare in verba volentem spiritum, & reseruo præsenti, quæ non sunt inconsulte ingerenda absenti. Rogo igitur, immo & obsecro, & si necdum satis est, etiam supplico, ne quælibet terrarum distantia, ne Episcopalium negotiorum onera, mihi vel vestræ Cluniacensi Domui præsentiam vestram vlterius inuideant: sed saltem vsque ad Apostolorum festiuitatem, Cluniacenses vestri Episcopum suum, quem iam diutius esuriunt videre, videant: videant, inquam, & gaudeant, quia nil eos magis lætificare poterit, quam si saltem ad modicum tam intimo amico, tam desiderabili Patre eis frui contigerit. Cætera, quæ literis committere nolui, fidei portitoris commisi: vt quoniam tam mihi, quam vobis cognitus, &, vt credo, dilectus est, mea vobis perferat, vestra mihi referat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLVI. Glorioso & magnifico sanctæ ciuitatis Hierusalem Regi, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, saluari ab eo qui dat salutem Regibus.	??	??	Omnipotenti Regi regum, qui regali solio regiæ ciuitatis suæ Hierusalem celsitudinem vestram sublimauit, & glorioso diademate coronauit, gratias agimus: qui vos populo suo Principem, Ecclesiæ suæ defensorem, hostibus suis hostem, in tanta, tam sacra, tam nobili, tam famosa vrbe constituit, &, quod his omnibus maius est, præcelso ille suo nomine insigniuit. Cum enim ipse a Patribus, a Prophetis, ab Angelis, ab ipsis Iudæis, a Gentilibus, dictus rex Israel, rex Hierusalem fuerit: vos eiusdem Hierusalem, vos ipsius veri Israel post se, & pro se regem esse voluit: vt secundam personam vestram, & regnum vobis ab ipso commissum, virga æquitatis sit virga regni vestri, vt diligatis iustitiam, & odiatis iniquitatem: inimicos autem crucis Christi & nominis Christiani, Turcos dico & Sarracenos, Persas & Arabes, seu quoslibet Barbaros humanæ, immo suæ saluti aduersantes, regatis in virga ferrea, & eos potenti dextra tanquam vas figuli confringatis. Ad quod viriliter exequendum, quia armis non possumus, animis prosequimur: quia gladio non valemus, precibus, vt possumus, bellicos sudores vestros iuuare satagimus. Date ergo illi, qui vos glorificauit, gloriam: ut sicut Christus in sacerdotibus suis quotidie de diabolo eiusque Angelis triumphat, sic in regibus Christianis frequentia de gentibus trophæa reportet. Sic enim vobis decertantibus, & pericula nulla pro suo populo recusantibus, victoriam assidue subministrabit, gloriam gloria adaugebit: & post regnum transiens, æternum vobis cum sanctis Regibus prouidebit. Latorem præsentium venerabilem virum, domnum Drogonem Niuernensis Ecclesiæ Præcentorem, liberalitati vestræ commendamus: vt si forte necesse fuerit, ita vos munificum sentiat, quo & Deo & vobis gratias agat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLVII. Venerabili & charissimo nobis Domino Patriarchæ Hierosolymitano, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salulem & orationes.	??	??	Qvia Iesu Christi Domini gratia illius vos Ecclesiæ sacerdotem constituit, a qua veteris legis & nouæ gratiæ sacerdotium cœpit, & Saluator ipse singulari sacrificio Deo mundum reconcilians, sacerdos simul & hostia esse voluit: sicut Ecclesiam, ita & eius Præsulem speciali affectu excolere, speciali reuerentia honorare, speciali deuotione, si facultas daretur, ei obsequi opto, ambio, desidero. Nec solus ego, sed quantacumque vbique terrarum diffusa est, humilis Cluniacensis Congregatio, hoc idem, vt dignum est, optat, ambit, & desiderat. Quia enim æternus sol, longe clarius matutino sole, a vestro Oriente nostri Occidentis tenebras illustrauit, & a Hierusalem in omnes gentes regni æterni Euangelium prædicari voluit: tanti beneficij debito obligamur, vt non solum sublimitati vestræ, tantæ sanctitatis locis præsidenti, verumetiam cuilibet minimo obsequenti, vbi possumus seruiamus: eos autem, quibus impendere hoc non possumus, singulari, vt iustum est, affectu excolamus. Nam quia non datur, Ordine monastico prohibente, vt illa, illa inquam supercœlestia redemptionis nostræ loca inuisere, osculari, lachrymis infundere corporaliter valeamus, nec adorare in loco, vbi steterunt pedes Domini, possumus: quod vnum restat, effundimus coram illo corda nostra, vos eius Vicarium exorantes, vt pro nobis omnibus ipsi assistatis, & vices nostras, quod communis iubet charitas, suppleatis. Cumque deuotione vel officio protrahente vel prouocante, salutifera Natiuitatis, Sepulturæ, Resurrectionis, Ascensionis, loca visitatis: spirituali affectu nos vobiscum vbique ducite, & pro vestris Cluniacensibus Saluatori piissimo supplicate. Hoc ego, hoc singuli, hoc omnes pariter supplicamus: & vt inconuulsam nostri memoriam perpetuo habeatis, corpore absentes, literis præsentes rogamus. Addimus hoc precibus nostris, & quo possumus nisu deprecamur: quatinus vestram Cluniacensem Ecclesiam reliquiis sepulchri Dominici, & beatæ Mariæ, aliisque, quibus vobis visum fuerit, visitetis, ditetis, honoretis. Liberet diutius saltem hoc modo vobiscum loqui: sed quia præsentium lator ad iter festinabat, oportuit longa intercidi. Quem charitati vestræ, ab ipso rogati, attentius commendamus. Est enim multa dignus commendatione, &, vt credimus, aut vobis aut multis vestrorum bene cognitus: Dominus scilicet Drogo Niuernensis Ecclesiæ Præcentor, qui iam tertio Hierosolymitanum iter aggressus, multis laboribus, spe felici, multam sibi, vt credimus, requiem comparauit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLVIII. Venerabili & intimis animæ recessibus recondendo, Domino Alberico Hostiensi Episcopo, & Apostolicæ Sedis legato, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & vitam immortalem.	??	??	Peregrinationi vestræ tam longinquæ, tam morosæ anxio corde compatimur: & eo, qui solus abdita cordium nouit, teste, affectu & desiderio pene vobiscum peregrinamur. Licet enim obedientia & legatio Apostolica, ad illas Orientales partes vos transmiserit, & vtilitas populi Christiani vos velut exulem a solo proprio, & a fratribus vestris fecerit: dolemus tamen, quod eum, quem solum ordinis & cordis nostri solatium, post illum magnæ & piæ memoriæ Matthæum Episcopum in Romano palatio habebamus, quasi amisimus: dum tantis regionibus interpositis, tantoque mari comminante, reditum vestrum vix sperare audeamus. Et cum esse satis potuerit, quod vos occidens in finibus suis, Romæ dico retinens, valde a nobis remotum fecerat: nunc tandem vos oriens velut violenter rapiens, remotissimum facit: & non solum nuncium, sed nec tenuem de tam intimo fratre & amico famam ad nos saltem per aera volare permisit. Literas tamen, quas in discessu vestro nobis ab vrbe direxistis, suscepi, legi, relegi, & in Capitulo omnibus conuocatis fratribus, ipse recitaui. Et licet nihil certi exinde de statu vestro audierim, & tunc quando a vobis missæ illæ literæ susceptæ sunt, & postmodum frequenter dulcem & commendabilem vestri memoriam eidem commendaui. Quod ipsi semper benigne accipiunt, verbisque & precibus quibus possunt, iter vestrum deuotissime comitantur: & vt dilectum, vt patrem, vt Dominum Christus Dominus sibi restituat, continue deprecantur. Et vt sicut surgente Domino de sepulchro, gauisi sunt Discipuli eo viso: ita vobis redeunte ab eodem sepulchro gaudeant, fratres vestri & filij instanter exorant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLIX. Singulari Patri & amico suo Domino Petro Dei gratia Cluniacensi Abbati, Ato Trecensis Episcopus, idem quod sibi.	??	??	Vt verbis vtar Philosophi, principatum amoris locorum spatia diuidere nequeunt, temporum incommoda separare non possunt. Affectus dominationis tenens & regens imperium, semper diligit, etsi quem diligit videre non possit. Vera enim amicitia obliuionem nescit, interruptionem non patitur. Non accipit ex impossibilitate solatium, neque ex difficultate remedium. Licet immineant agmina negotiorum, licet tumultuosis obstrepentium vocibus opprimatur: cum illo tamen mente versatur quem diligit, de illo cogitans, gaudens in illo. His amicitiæ legibus agitur, vt in vobis gaudeam, assidue cogitem de vobis, vestræ non immemor sanctitatis: in qua multotiens susceptus, & consilium & auxilium me gaudeo inuenisse. Beatus ego, qui eandem amoris vicem in vobis esse confido: beatior autem, si pro certo sit. Sed est quod amplius dissimulare nequeo, amicitia compellente vt proferam. O Deus! vbi frequentes epistolæ, vbi crebra consolatio, vbi illa solita eloquentia, qua amicum senem releuare solebatis? Sed forsitan calami non inueniuntur, incaustum abest, desunt nuncij, via montuosa est, pericula comitantur. Sed satis dictum est sapienti. Dominus Theobaudus Senonensis Archidiaconus, hoc vnum suspirat, venire ad vos. Negotia nostra, quæ magister Nicolaus amicus vester Romam portauit, melius quam sperabamus tractata sunt. Beneplacitum vestræ dignationis rescribite, vt sciam quid Archidiacono debeam respondere.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA L. Dilecto & cum amore mihi semper recolendo, domno Aloni Trecensium Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem quam sibi.	??	??	Morem follis habes, charissime, qui spiritu, quo plenus est, emortuam fere scintillam ignescere & in immensas quandoque flammas erumpere cogit. Sic spiritus tuus, non vt ille aerius, sed vt credo diuinus, non quidem erga te emortuum ignem pectoris mei, sed diu silentio tectum vaporem sermonis mei, sæpe scribendo, sicut follis assidue flando, suscitare nititur, & ad verba solita reuocare molitur. Sed nolo, nolo, inquam, hoc æstimet amicus animus: vel tarditatem verborum, defectum iudicet animorum. Neque enim, etsi verba interpollantur, igneus ille vigor & cœlestis origo seminis iam ab antiquo concepti, aut extinguitur, aut consopitur. Nam iuxta scripturam nostram, aquæ multæ non poterunt extinguere charitatem, nec flumina obruent illam. Sed sicut pene vbique cernitur, infra clibani concaua vel fornices deprimentes exæstuans latet incendium: nec tamen foris lapideis repulsum obicibus, ardoris alicuius ostentat indicium. Ita vis charitatis meæ, qua te semper in imo pectoris reconditum teneo, curarum obstaculis, sicut & ipse aliquando vidisti, assidue repressa, inesse quidem, vt est, semper amando potest: sed qualis intus lateat, vix aliquando per verba se prodere potest. Est & aliud, quod per aliquanta tempora mihi silentium suasit, & non quidem, vt dixi, ab amore, sed a sermone spiritum tepefecit: quia spem illam, quam de salute tua in aure loquor, ab ore tuo, quando & vbi sicut nosti, acceperam, differri plusquam olim crediderim video: & iccirco eam non quidem euanuisse, sed elanguisse pertimesco. Aut ergo dabis operam, vt spem, quam de te præsumpseram, resumam: aut quod vnum possum, semel concepti silentij vincla non soluam. Malo enim me cum fructu intra memetipsum concludere, quam ociose me extra memetipsum diffundere. Nam quantum sit negotium, silentij otium, expertus agnoscit: maxime cum arbor operum ex radice prodeat & vigeat meditationum. Cur igitur tibi essem infructuose loquax, cum magis iudicari possem, continuis instans surdo clamoribus, procax? Vt enim audacter vnanimi amico loquar, quis non desperet erga ea, quæ sæpe monui profectum tuum: cum circa eadem, quotidianum videam defectum tuum? Quis iam annosam quercum, altis iam radicibus innitentem, se euellere posse præsumat: cum molle vimen & recenti adhuc natiuitate tenerum, a domestica humo nulla vis studiosior agricolæ abrumpere potuerit? Sed vt iam non parcam & literis fidis, nota tandem nobis duobus secreta committam: vbi est deuotio illa, vbi est affectus ille cœlo appropians, immo ipsum cœlum, vt iam videbatur exuperans: quo te mihi, mihi inquam, immo ipsi, quod magis dicendum est, Deo, non dico in fratrem, sed vt verbis tuis te familiariter arguam, in filium ac Monachum deuouisti? Vbi fides data, vbi tempus constitutū, vbi denominata dies: quando te mundum deserere, regnum Dei rapere, abiicere secularem fastum, humilem & pauperem Iesum sequi, sublimis adhuc & diues Episcopus deuouisti? An oculus ille peruigil, & simul omnia integre cernens, quando hæc facta sunt tunc clausus erat? Auris illa cuncta simul & integre audiens, quando hæc vicissim conferebantur obsurduerat: vt non pro duobus Euangelij vel seculi testibus, in quibus omne verbum stare dicitur, audiantur? An forte irruentibus agminibus episcopalium negotiorum, ista ab animo explosa sunt: & occupantibus aliis cogitatibus locum, ea quasi repulsa cesserunt? Sed ecce redeat, redeat certe ad mentem, fugax, si tamen iam fugata fuerat, memoria: recordetur festiuæ palmarum diei, publici quoque sermonis ad populum, quo a te dies illa solemniter illustrata est, non obliuiscatur, memor sit Capellæ illius Cluniacēsis, quæ longe venustior huius nostræ Burgundiæ Ecclesiis, picturis decentibus decorata, & gestorum Christi clarioribus miraculis insignita, locum nobis secreti colloquij aptissimum præbuit. Nec mente excidat, quod Episcopo locum Abbas, vt dignum erat, in sede propria tribuit, reluctantem sedere coegit: ipse ei in matta Monachica, quæ sedi illi contigua, erat, assedit. Collatio non de imis, sed de supernis habita est: aliquandiu, quia res sic exigebat, protracta est. Eousque ad vltimum deducta est, vt redeundi ad nos a vobis indiceretur dies, a nobis susciperetur, susceptus expectaretur, expectatus differretur: & licet te rogante, me concedente, de tēpore in tēpus dilatus, adhuc tamē a me expectatur, monetur, inuitatur. Sed, o quid faciam? Sacerdotem ab altari, Pontificem a populo, Pastorem ab ouibus, seiungere quæro? Frontem illam auri lamina radiantem, ineffabile nomen Dei gestantem, caput cidari decoratum, rationali pectus, superhumerali humeros adornatos, veste sacra & gemmata corpus præsulgens, ipsos in totius corporis fabrica vltimos pedes sandaliis indutos: ista, inquam, omnia, & adhuc plura supernum sonantia, & hominem illum his indutum non iam terrenum, sed totum cœlestem signantia cœlis detrahere, luto adiungere laboro: dum tantam sublimitatem, tantum fastigium humilitati monasticæ sociari ambio, & hominibus, qui omnium peripsema facti sunt, parem fieri concupisco? Noui, noui sacerdotalis ordinis dignitatem, agnosco sublimitatem: sed altiorem & securiorem his iudico humilitatem. Audio Christum dicentem, Super cathedram Moysi sederunt Scribæ & Pharisæi. Sed recolo eundem adiungentem, Omnia quæcumque dixerint vobis, seruate & facite: secundum vero opera eorum nolite facere. Reminiscor & ipsum, in Scribas & legis peritos inuehendo dixisse. Væ vobis, qui tulistis clauem scientiæ. Ipsi non introistis, & eos qui introire volebant prohibuistis. Item eisdem, Amen dico vobis, quia Publicani & Meretrices præcedent vos in regnum Dei, Item ad ipsos, Væ vobis duces cœci, qui dicitis, Quicumque iurauerit per templum, nihil est. Qui autem iurauerit in auro templi, debet. Item. Væ vobis Scribæ & Pharisæi hypocritæ, qui comeditis domos viduarum, orationes longas orantes. Propter hoc, amplius accipietis iudicium. Rursus eundem per antiquum Prophetam. Væ pastoribus Israel, qui pascebant semetipsos. Et post pauca, Ecce ego ipse super pastores, & requiram gregem meum de manu eorum. Et cessare eos faciam, vt vltra non pascant gregem meum, nec pascant amplius pastores seipsos: & liberabo gregem meum de ore eorum, & non erit eis vltra in escam. Quorsum ista? vt attendens, charissime, Pontificalis ordinis fastigium, attendas & periculum. Agnoscens honorem, agnoscas & laborem. Diligens forte gradum altiorem, formides, sicut ab antiquis dictum est, casum grauiorem. Si alliciunt aliqua oblectantia, deterreant ab eorum amore longe plura, non solum vbi post mortem sperantur, sed hic etiam, vbi de proximo sentiuntur, pungentia, mordentia, amaricantia. Hæc, inquam, & illa deterreant, hæc & illa inuitent: vt sancta periculosa fugias, & ad sancta securiora confugias. Quia, vt apertius loquar, sicut sanctis Episcopis præparatur in altis superior locus: ita, vt sic dicam, vita & moribus exepiscopis, reseruatur in imis inferior infernus. Et ne forte quilibet me ad ista inconsulte monere Pontificem æstimet: accipiat non solus ille, sed mundus cum eo vniuersus, sole clariora exempla, quibus non solū Regia, sed & ipsa Pontificalis dignitas, hoc est, non tantum secularis, sed & Ecclesiastica sublimitas, esse docetur aliquando contemnenda. Hinc de regia vel seculari Euangelium. Iesus, inquit, cum cognouisset quod venturi essent vt raperent eum, & constituerent sibi regem, fugit in montem. Hinc de Pontificali, vel Ecclesiastica, Puer autem crescebat, & confortabatur spiritu: & erat in desertis, vsque ad diem ostensionis suæ ad Israel. Quod vtique de Ioanne Baptista, filio sacerdotis Zachariæ dicens: ostendit eum in ordine vicis suæ more patrio & sacerdotium habere potuisse, & illud tamen in fastu, luxu & delitiis, vilitate, ieiuniis, solitudine commutasse. Sed si opponatur, Ioannem Baptistam non adeptum, sed adipiscendum Episcopatum fugisse, succurrunt innumera exempla magnorum Præsulum, sanctorum Abbatum: qui non adipiscendos, sed iam adeptos honores fugientes, docuerunt posteros, esse quidem in officio commisso constanter & fideliter standum, sed omni tamen officio, omni gradui, omni dignitati, interno vrgente periculo, esse renunciandum. Sed ne sanctum Iustum Lugdunensem Episcopum, vt de proximo exempla sumantur, cum multis sanctis Coepiscopis, ne sanctum Hilarionem, Sirum Abbatem, cum multis sanctis Coabbatibus producere molestum sit: mitto legentem ad gesta antiqua Sanctorum, vt quæ dico aut nesciens discat, aut sciens, vera me dicere recognoscat. Non autem hoc dico, vt adeo tibi timeam, aut te saluari in instanti ministerio diffidam: sed quia his nostris pessimis temporibus mundi malitiam viribus excreuisse, hominum inertiam a virtutibus defecisse cōsidero: quia abundantiam nequitiæ quasi ex adipe prodiisse, iustitiam & pietatem velut exangues remansisse video: opto tibi non quod fortius, sed quod quietius; non quod gloriosus, sed quod securius est: quia, vt ait pater Augustinus, melius est paruum bonum cum paruo malo, quam magnum bonum cum magno malo. Sed esto, quantum ad animam nihil periculi sit, omnia tuta, omnia secura, maneat pastorem pro ouibus copiosa merces in cœlis: quid de latratibus canum, quid de insidiis, dolis fraudibus, circunstantium, cohærentium, seruientium? Nonne hæc sentiebat, hæc dolebat ille qui dicebat, Domine, libera animam meam a labiis iniquis, & a lingua dolosa? Item cum dicebat, Domine diuide linguas eorum: quoniam vidi iniquitatem & contradictionem in ciuitate: nonne hæc fugere desiderabat, maxime cum superius dixisset, Ecce elongaui fugiens, & mansi in solitudine? Nonne per sapientem ait Sapientia, Melius est ire ad olera cum charitate, quam ad vitulum saginatum cum odio? Nonne eadem rursum, Melius est, ait, sedere in angulo domatis, quam cum muliere litigiosa? Nunquid non hanc mulierem litigiosam, Ecclesiam dico tibi commissam, in quadam sui parte, quotidie, immo continue experiris? Nunquid ad lites eius & perpetuas contentiones non obsurduisti? An te solum non quassant, quæ audita amicos tuos defatigant? Hinc annui ad vrbem Romam itus ac reditus, hinc frequentes legati a Galliis ad Italiā, de Italia ad Gallias, ab ortu Solis vsq. ad occasum, item ab occasu ad ortum, omnia lustrant, quietum inquietant, & cum his qui oderunt pacem pacificum esse volentem, gratis impugnare non cessant. Fugienda ergo sunt ista, vt mihi videtur, amice charissime, non amplectenda: beata quies labori, securitas timori, salus periculis præponenda: ab hostibus ad amicos, ab extraneis ad fratres, immo ad filios & famulos veniendum, qui te ambiunt, qui de te longam famem suam reficere concupiscunt. Expectat te in Cluniaco tua ante Paradisum voluptatis, Paradisus charitatis: vbi lignum vitæ, vbi amœnitas iocunda, vbi areolæ aromatum consitæ a pigmentariis: quorum aspectu iocundaberis, odore oblectaberis, gustu satiaberis. Rependes & tu vicem filiis tuis, sacris virtutibus tuis: dum humiliando Pontificalem maiestatem, docebis non superbire monasticam humilitatem. Quod donec gratia Dei dante, Spiritu Dei inspirante sit: interim rogando supplicat tibi semper deuota vnitas multitudinis nostræ, vt te eis tandem post longa secula repræsentes: passionis scilicet & Resurrectionis dominicæ sacratissimos dies sacerdos Dei cum eis peragas, & splendore aduentus tui rutilantium dierum lumen adaugeas. Reliqua, super quæ scripsit paternitas tua, præcipue de domno Theobaudo, Archidiacono, in ore fidi legati posui: quem, quia & meus est professione, & tuus deuotione, dilectioni tuæ mihi super omnia pene ista mortalia care transmittere studiose curaui.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA LI. Charissimo filio Nicolao, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, perpetuam salutem in Domino.	??	??	Qvoniam ex quo te agnoui, bonum & remotum in corde meo tibi semper hospitium reseruo: oportet & te aliquando vicem affectui meo rependere, & quod potueris diligenti te compensare. Dominum Trecensem Episcopum, quem iam ab antiquo, vt nosti, in summa pectoris mei arce constitui: nescio quomodo factum inuisibilem doleo, quem rursus appareat, literis & precibus directis inuito. Tanto enim iam tempore se absentauit, vt cum per Dei & sui gratiam se, quod in proximo speramus, repræsentauerit: vereor multum ne illum sine indice nō cognoscam, & deleta de corde meo non dilectione, sed dilecti imagine, coram astantibus cum occurrerit, erubescam. Ne igitur hoc contingat, da operam, vt maturius veriat: & in hebdomada Passionis & Resurrectionis Dominicæ, mœroris & gaudij, tristitiæ & consolationis, discipulus & Episcopus, Christi seruos & monachos Christi, præsentia visitet, exhortatione suscitet: & tantos humanæ salutis dies non cum populis furentibus, sed cum quietis & humilibus celebret.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS ABBATIS CLVN. IX. EPISTOLARVM LIBER III. EPISTOLA I. Venerabili & iocunda cordis memoria recolendo, Domino Henrico Wintoniensi episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem quam præparauit Deus diligentibus se.	??	??	EX quo amplectēda reuerentia vestra nuper a Cluniaco recessit, muta vobis permāsit lingua mea, sed non tacuit de vobis conscientia mea. Siluit allocutio, sed non siluit deuotio: tepuit loquacitas, sed non refriguit charitas. Nec mirum. Cū enim omnes pene Cluniacensis ouilis amici, cum omnes prouisores, cum omnes benefactores, in vobis vno confluxerint: non est mirandum, si per multos olim diuisus noster amor, ad vos solum concurrerit. Sed quoniam istud apud vos constare certum habemus, non sunt de his multiplicanda verba: neque quod optime nostis, fastidiose replicandum. Illud tamē, quod nunc mihi fuit causa scribendi, requiro, illud summopere mihi, vestrisque rescribendū deposco: quis regni Anglici, sed maxime quis vester vestrorumque sit status, quæ corporis incolumitas, quæ rerum prosperitas: qualiter nostra quoque loca se habeāt, vtrum pace lætētur, an adhuc dubia sub sorte laborent: quæ nostrorum conuersatio, quæ sit fama. Ista omnia idcirco a vobis requiro, quia vobis maxime nostra omnia innituntur, & a vobis singulare post Deum, vt nostis, auxiliū præstolantur. Fratres nostri, filij vestri pro vobis assidue omnipotentis misericordiæ affectibus & precibus supplicantes, reuerentiam vestram venerādo salutant, & vt etiam apud Dominum eorum memoriam habeatis implorant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA II. Egregio & sublimiter venerando Alberoni magnæ Leodiensis Ecclesiæ magno Pontifici, ac nobili eiusdē Ecclesiæ Conuentui, Frater Petrus humilis Clun. Abbas, humilisque grex Cluniacensis ouilis, salutem.	??	??	Vtinam humilitati meæ talis daretur facultas, qualis ab antiquo iam data est voluntas: vt amplectendam nobis & omnibus bonis personam vestram: vt sacrum & venerabile Ecclesiæ vobis a Deo cōmissæ collegium videre: vt iam dudum habeo, non chartis committere, sed feruētissimum charitatis affectum, quem ad vos ore ad os cōmunicare vobis corā positis possē. Cū enim omnib. Christi Ecclesiis, quæ numerositate sua vnius & Catholicæ Ecclesiæ corpus perficiūt, charitatis cōpagine honorē simul & amorē debeamus: inter omnes Germanorū Ecclesias, hoc vobis quadā familiari pręrogatiua debem9: quorū nō solū amore prouocati, sed etiā frequētib. beneficiis, & permaximis munerib. ad mutuā beniuolentiæ vicissitudinē rependēdam, magnifice inuitati sumus. Et frequēter quidē a magistris Ecclesiæ Dei, & ab innumeris populi Christiani Principib. multa Cluniacēse Monasteriū dona, multa beneficia percepit: sed cū hæc vestris donis, vestris beneficiis, vestris munerib. cōparantur, licet magna sint & preciosa, vilescūt. Suscepit vere Clun. Ecclesia, & sæpe, vt dixi, suscipit multorū, & diuersorū non in terra, sed in cœlo thesaurizantiū gazas: sed vestra xenia tanto aliorū munera superant, quanto homo pecoribus, quāto sapientia cunctis opibus antecellit. Auro igitur, & topazio longe chariora Cluniacus a Leodiensi Ecclesia munera suscepit: quando magnificos viros, & summa cū laude ac dulcedine recolēdos a vobis ad nos veniētes, humili suorū collegio copulauit. Nam vt alios ante nostra tēpora venientes, nobisq. vultu incognitos taceā: quando Leodiensis Ecclesię memoria apud Cluniacum perire poterit, quæ Hezelonē, Tezelinum, Algerum, Canonicos, magnosq. suis temporibus magistros, humilitatis discipulos, &, vt ipsi qui vidimus, attestamur, veros monachos fecit? Quorum primus multo tēpore pro Ecclesia, ad quā venerat, laborās, singulari scientia, & prædicabili lingua, non solum audientium mores instruxit: sed corporalem nouæ Ecclesiæ fabricam, quam aliqui vestrorū viderunt, plus cunctis mortalibus post reges Hispanos & Anglos, cōstruxit. Sequens spiritualibus tantum studiis totum suum hominē occupans, in sancto proposito longæuus consenuit: & prius Cluniaci sub sancto Patre Hugone, dehinc Vizeliaci cū domno Rainaldo Abbate eius nepote, ac demū Lugdunensi Archiepiscopo, degens, laudabilem vitam sancto fine conclusit. Tertius, cuius vix memoriam sine lachrymis facio, humilitate, puritate, vitæ totius sinceritate secundum meū iudicium longe præcedentes exuperans: ita meo tempore apud nos vixit, intantum benigne & sancte conuersatus est, vt licet a nobis carne recesserit, spiritu tamen, & memoria singulari nobiscum semper dum viuimus nō esse non possit. Qui & librum de Sacramento Altaris, auctoritatib. sanctorum patrum inuincibiliter cōmunitum, nobis & fidei suæ insigne testimoniū, & cōtra quorumdā modernorum, vel imperitiam, vel errorē, singulare præsidium, dereliquit. Inspiret igitur omnipotens spiritus, qui vbi vult spirat, cordibus vestris: vt sanctorum istorum, quos ante oculos mentis vestræ memorans reduxi, vitam & exēpla imitemini: qui a vobis, vt dixi, venientes, & more magni Patriarchæ de terra, de cognatione, de domo propria egressi, peregrinatione sancta amissam patriam repetierūt, & mundi superbiam in humilitatem, luxum in frugalitatem, diuitias in paupertatem, commutantes, ad eam iam per Dei gratiam peruenerunt. Hac ergo recordatione, charissimi, velut quodam charitatis glutino vobis adhærentes, vosque vicissim nobis adhærere rogantes: vt hæc memoria apud vos sit cōtinua, quæ & apud nos est perpetua, precamur. Hac confidētia fiducialiter vos etiam pro locis Cluniacensibus in Diœcesi vestra constitutis oramus, qua a vobis nos non repelli, sed exaudiri speramus. Specialiter autem pro Domino Gerardo Priore de Bertreis, & domo sibi commissa vestram amicitiam deprecamur: qui non tantum nobilitate generis, qua vobis bene notus est, sed etiā honesta vitæ conuersatione, qua a nobis commendandus est, hoc vt credimus, promeretur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA III. Illustri & glorioso regi Siciliæ, Domino & amico Rotgerio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem ab eo qui dat salutem regibus.	??	??	Per me, ait Dei Sapientia, reges regnant, & legum conditores iusta decernunt. De quorum numero, quia vos esse cœlestis censura censuit, eidem supernæ moderationi, quas possumus, gratias agimus: non tantum, quia sublimitatem vestram magnis populis prętulit, sed quoniā maxime eisdem populis vos præferendo prouidit. Inde enim lætamur, inde in Domino gloriamur: inde celsitudinē vestram, etsi vultu incognitam, veræ dilectionis brachiis amplectimur: & vt ad honorem nominis sui, ad salutem populi sui omnipotens Saluator vestram regalem potentiam magnificet, & conseruet, humiliter & frequenter precamur. Quis enim non gaudeat, quis nō totis viribus, si necesse fuerit, collaboret: vt post tantos bellorū & malorum turbines, tam profundæ pacis bonū a Deo per vos Siculis, Apulis, Calabris, multisque aliis gentibus collatum, conseruetur, augeatur, dilatetur? Quis Ecclesiæ Dei se membrum agnoscens, de tantarum Ecclesiarum tam inconcussa & stabili pace per vos, vt dixi, & restituta & conseruata, in Domino non exultet? Quis audiens clericos, monachos, milites, rusticos, onustos pecuniis & diuersis mercibus mercatores, omneq. genus hominum in terra vestra manentium, aut per eam transeuntium, tyrannorum, raptorum, insuper ipsorum latronū omni timore sublato, sua omnia pacifice obtinere: quis, inquā, tanta bona per vnū bonū Principem tot tantisque hominum generibus impendi audiens, non quas potest Regi regū gratias agat, & vt tali Regi regnū ab eo conseruetur & augeatur, imploret? Ista me, vt dixi, ad vos amandū, primitus impulerūt: ista vt inter magnos reges, Romanos dico, Frācos, Anglos, Hispanos, maximos Cluniacen. Ecclesiæ amicos & benefactores, vos quoque admitterē, coegerunt. Ea de causa iā ex multo tempore pro pace, pro honore, pro salute vestra, & apud Deum precatorem, & apud homines prædicatorem me constitui: & ad idem agendū tam de nostris, quā de alienis, quos potui, attraxi. Testis est horum conscientia mea, testis Romanus Cancellarius, testis & ipse Dominus Papa: quē Pisis, quem Romæ, quē intra Gallias constitutum, præsens verbis, absens literis, de pace vestra sæpe conueni: & ne inimicis vestris vestram pacem, iusque perturbantibus crederet, & rogaui, & monui. Quod licet diu dilatum, sed nūc tandem ad effectum perductū, nos & omnes quicunq. audire potuerunt, pacis amatores lætificat, & ad gratiarū actiones Deo persoluēdas inuitat. Rogo ergo, & in quantum possum vos, vt charissimū & sublimē amicum admoneo: vt hanc pacē Pastoris vestri, ac sūmi Ecclesiæ Dei Magistri toto affectu amplectamini, toto annisu retinere studeatis: quatinus & ipse de vobis, sicut de optimo & speciali filio, & vos de ipso sicut de benigno & singulari Patre, in spiritualib. pariter, & tēporalibus gaudeatis. Filiū nostrū Gaufridū, cum litteris vestris omnem beniuolentiā redolentibus ad nos venientem, vobis cū his litteris remittimus: atque tam ipsū quā commissum ei Monasteriolū, quod solū adhuc in regno Siciliæ vestra Cluniacus habet, regiæ clemētiæ commēdamus: & quia tam se quā locum eundē singulariter a vobis diligi retulit, gratias agimus. Idcirco autē dixi, adhuc solū illud nos in regno Sicilię habere: quia quod nō solū diu manere debeat, de tanti amici singulari amicitia omnino præsumo. Nā si hoc Deus cordi regio inspiraret, & per vos in regno vestro de iam iacto semine in multā frugem paruū illud principium multiplicaret: cresceret & in corde nostro multiplicandę in terra illa monasticæ religionis affect9. Quia sicut bene nouit sapientia vestra, spes lucri maioris, maius efficitur fomentū laboris. Lucrum autem maius vocaui, multiplicatæ religionis augmentum, quam maior numerus Monachorum melius potest seruare, quā paruus: quia, vt ait Scriptura sacra, Væ soli, quia cum ceciderit, non habet subleuantem: & sicut rursum loquitur, Frater fratrem adiuuans, sicut ciuitas fortis & munita. Maior ergo si fieri posset, fratrum vel locorum numerus, maiorem in nobis succenderet propagandæ religionis affectum: quia in eorū multiplicatione maiorē sentimus esse profectū. Nec vtilior posset accrescere regiis gazis thesaur9: quā ille, quē de terris ad cœlos translatū pręda non diripit, latro non subripit, & iuxta sanctum Euangeliū, tinea non corrumpit, fures non effodiunt, nec furantur. Animet vos, & ad bene agendū magis magisque succendat, non solū, quod præcipuum est, timor Dei, maximū regnorum omnium robur, sed etiā, quam præmisi, probitatis vestræ fama per regiones hac illacque diffusa: quoniā magnifico regi timore Dei iustitiæ colla submittere gloriosum est, & famam optimā velle dilatare, vtile simul & honorificum est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IV. Venerabili & charissimo fratri, Pontio Abbati Vizeliacensi, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem.	??	??	Expectaueram, vt fraternā nō quidē senectutē, sed senectuti præponderātē, diuturnā laboris fatigationē, fraternæ iuuentutis robur exciperet: & non arūdineo, sed eburneo baculo assiduis extenuatas vires sudoribus sustentaret. Sed aliter aliter quam putauerim, cessit: nec requiē quā sperauit in fratre, fratern9 affectus inuenit. Circūeo, satago, sollicitor, angor, hac, illacque distractus: tū de propriis, tū de alienis negociis, non sine magnis animi motib. curiosus. Laborat senior, quiescit iunior; & nec affectu, nec ætati deferens, vmbra laborantis, ab æstu se abscondit laboris. Sed Deo gratias, reportat de laborib. propriis nobilē laborans triūphū: nec alteri inuidens gloriā, solus quā meruit, victorię obtinet palmā. Dormienti itaque fratri, nec pro fratre, nec pro fratribus a sōno diutino euigilare volenti, indico: tantā tamq. diuturnā fratrum guerram, meo, meo, inquam, studio, mea cura, mea inquietudine, præuia & adiutrice Dei gratia consopitā: Eracliumq. & Eustachium germanos, sacramētis inuiolabilibus in perpetuū fœdus, amicitiamq. iuratos. Hæc indicando & velut exprobrādo mandauit, vt de pace fratrū meis ad præsens laboribus prouisa, mecum gaudeatis: & deinceps de requie vestro studio nobis comparata, nos vobiscū gaudere faciatis. Vt tamen serio aliquid loquar, per filium meum charissimum Guilelmū mihi remandate, quo tempore Cluniacum, vel circa venire, & nobiscum loqui possitis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA V. Summo Pontifici & nostro speciali Patri Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Clun. Abbas, obedientiam cum amore.	??	??	Venerabilis frater noster domnus Natalis, Resbacensis Abbas, a paternitate vestra nuper rediens, Cluniacum venit. Qui a nobis, vt decebat, honorifice suscept9, post duos aut tres dies inopinatam nobis voluntatem suam prius coram paucis, dein coram cunctis fratribus nostris aperuit: velle se scilicet Pastorali sollicitudine deposita, nobiscū quietius Deo seruire. Sed nos licet de tanti viri nobiscū cohabitatione valde gauisi, vtilissimā eius prudentiam, ac religionem Cluniacēsi Ecclesiæ esse sciremus: monuimus tamen, vt Ecclesiam, ad quam vocatus fuerat, non desereret, ne forte multiplicia bona, quæ & ipse noueram per eum in domo illa sata & multiplicata, eius absentia deperirent. Cūque hoc & solus & cū sociis sæpe monuissem, sæpe replicassem: animum tamē eius a propositæ quietis desiderio reuocare non potui. Et quia spe & amore æternorū, ad transeūtia oculum mentis, nec ipsa occasione ecclesiasticæ administrationis eū vllo modo velle reflectere prorsus cognoui: oro cum fratribus nostris pietatis vestræ seruis & filiis, vt iam bonæ volūtati eius paterna benignitate adquiescatis, eiusq. spirituale ac beatum ocium, nec a suis monachis, nec a quibuslibet aliis inquietari vlterius permittatis. Sed nec sapientia vestra aliquem, vtilitatem personæ ad eius inquietudinem prætendētem audiat: quoniam licet vestræ Resbacensi Ecclesiæ, sicut ipse non ignoratis, valde vtilis fuerit, Cluniacensi tamen, quæ familiarius vestra est, non inutilis esse poterit. Quia ergo non alibi, quam in sinu vestro, hoc est in Cluniaco requiescere maluit: prouideat ei, vt dixi, pietas paterna quietem, quam iusto ordine post Matthæ meretur habere laborem.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VI. Pontio fratri, Frater Petrus Abbas humilis, Salutem.	??	??	Ait Paulus Antonio pulsanti. Nemo sic rogat, vt minetur. Nemo cum precibus iniuriam facit. Et minaris si non recipiaris, cum moriturus adueneris? Hæc vox mea est. Quod Paulus Antonio, hoc ego Pontio. Rogas & minaris, & cū precibus iniuriam facis. Mellitum quidem, sed tamen gladium exeris. Nisi tibi prouideam, vindictam de cœlo minaris. Sed quia cum Deo litigare nolo, nec tutum mihi est tam valido obuiare torrenti: necesse est cedere fortiori, in cuius tu potētia confisus, potentē impotens, fortē debilis, pauper diuitē non vereris. Obsecro parce minis, parcat vt ipse Deus, non tantum mihi, sed etiam tibi: vt cum nobis peperceris, parce tuū facilius mereatur audiri.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VII. Venerabili & charissimo fratri Gregorio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, considerare mirabilia de lege Dei.	??	??	Gaudeo, & vt dignum est, vehemēter exulto, quod inter innumerabiles nostri temporis miseros, pene te solum beatum inuenio. Huius tuę beatitudinis non ego nouus prædicator sum, nec a me primum inuenta loquor: sed vocem Christi Domini tui in te, qui membrum eius es, non incongrue transfundo: qua loquitur in Psalmis, In capite libri scriptum est de me. Dicit caput, quod verum est, de se. In capite libri scriptum est de me. Dico & ego, nec falli me credo, In capite libri scriptum est de te. Si enim beatus dicitur in capite Psalmorum, cuius voluntas in lege Domini, cuius meditatio in lege Domini, die ac nocte est: cur ego te beatum non ęstimem, non dicam, non prædicem, cuius voluntatem in lege Domini, cuius meditationem in lege Domini, cuius oculos in legendo legem Domini, cuius os in sonādo legem Domini, cuius non solum articulos, sed & omnes artus in scribendo legem Domini nocte, ac die persistere, immo desudare video? Beati, inquit alius Psalmus, qui scrutantur testimonia eius: in toto corde exquirūt eum. Nonne igitur secundum has sententias, non meas, sed Spiritus sancti, non hominis, sed Dei, iure te beatum prædico? Quocunque enim me negocia trahunt, quascunque domos adire, quæcūque penetralia vel recessus domorum penetrare cogunt: Gregorium cum sermonibus, Gregoriū cum Epistolis, Gregorium cum diuersis tractatibus, cum infinita scedarum vel librorum congerie inuenio. Istis vndique ac semper latera tua ambiri, sinus impleri, gremium grauari assidue conspicio: & Monachum longe melius Cluniaci, quā quemlibet Philosophum in Academia philosophantem stupeo. Cerno languidos, enerues & miseros orbem terrarum impleuisse: non Deo, sed sibi vacare, studia negligere, talentum iuxta magnum Gregorium in terra abscondere: & secundum alium quendam, cum loquendo vel scribendo quammaxime prodesse possent, veluti pecora inutili vitam silētio transigere. Sed quid est, quod dixi, loquendo, vel scribendo: cum vix etiam legendo sese ad diuina studeant animare? At tu non ita, qui iuxta Hieronymum dicentem, Ama studium scripturarum, & carnis vicia non amabis: non solum a te hoc sancto studio carnis vicia exclusisti, sed insuper gratiarum & virtutum spiritualium fruges de præmisso semine in multam messem consurgere coegisti. Vtinam certe, vtinā sic mea mitigarentur negocia: vtinam sic se offerrent ocia, vt tecum frequenter talia meditari, talia tractare, & meditata ac tractata, possem tibi verbo vel scripto quolibet communicare! Interim quod instat, agatur. Proposuisti tria capitula, tresque de tribus ipsis quęstionum nodos implicuisti: meque ad dissoluendum ipsos, velut solutorem idoneum elegisti. Quod quidem neque in aliis ego sū. Voluntati tamē tuæ, & charitati, qua tibi astringor, pro posse deesse nec debeo, non possum.	Prima propositio tua est, qua te & tecum multos alios moueri asseris: vtrum beatæ Virgini matri, cui dictum est, Aue gratia plena, atque adiunctum, Spiritus sanctus superueniet in te: & virtus Altissimi obumbrabit tibi, & in qua, iuxta Hieronymum, tota diuinitatis vnda se contulit: vtrum certe illi in aduentu Spiritus sancti die Pentecostes facto super Apostolos, aliquid gratiarū auctū sit. Sic enim proponis. Si aliquid gratiæ supra, quā prius habuerat, accepit: illud accepit, quod non habuit. Quod si habuit, nō accepit. Et addis. Nec tamē credim9, quod hæc ex aliquo scripturæ diuinæ fonte diriuetur opinio. Ac statim. Si enim totā Actuum Apostolorum historiam reuoluamus, nihil in ea vnde vel leuissimam coniecturam, ne dicam huius rei argumentum quis possit elicere, vt arbitror inueniemus. Nā cum ex auctoritate Euāgelica plenitudo omnium gratiarū fuerit in Maria, in cuius carnem tota se diuinitatis vnda cōtulit, & singulari ac insolita veneratione ab Angelo salutata, gratia plena, spiritu in eam super omnem creaturam superueniente, & virtute Altissimi obumbrata fuerit: mirum atq. stupendum mihi videtur, quomodo alia superueniente gratia indiguerit, quæ Dei filium in vtero virginali de Spiritu sancto concepit. Confirmandi sane & corroborādi, Spiritu sancto adueniente, adhuc infirmi erant Apostoli, adhuc carnales & diuinorum sacramentorum, quæ per orbem terrarum fidelium mentibus infundere debebant, minus capaces. Et quia in omnem terram exiturus erat sonus eorum, & in fines orbis terræ verba eorum, congruum erat, vt omnium linguarum genera cognoscerent: ne in nationes gentium missi, linguarum varietatem aliquatenus ignorarent. Nunquid dicendum est Mariā cū Ioseph & puero, Angelo in somnis apparente, in Ægyptum profectā, ante hunc solemnem Spiritus sancti aduentum, Ægyptiorum linguā ignorasse? Hæc certe verba tua sunt, quæ ex epistola mihi a te missa excerpsi. Hæc verba & ex parte videntur quærere, vtrum aliquid, vt iam dictū est, plus gratiæ sancta illa Virgo & mater Domini in illo Pentecostes die acceperit: & ex parte velle astruere, quod nihil plus quam ante habebat, acceperit.	Quod vt absque præiudicio sanioris forte sententiæ loquar, vtrum ita, an aliter sit, clarius videbitur: si gratiæ a gratiis secernantur, si maiora a minoribus Spiritus sancti charismata distinguantur. Maiora vero Spiritus sancti charismata dico, quæ ad perficiendam iustitiam hominis pertinēt, vt ea de quibus Apostolus scribit, Nunc autem manent, fides, spes, charitas, tria hæc. Maior autem his est charitas. De qua ipse alibi apertius. Charitas, inquit, de corde puro, & conscientia bona, & fide non ficta. Hæc est illa charitas, non tantum faciens, sed omnino perficiens iustitiā: ad quam cæteræ virtutes iustitię cooperatrices, velut ad matrem filiæ respiciūt, de cuius radice exoriuntur, de cuius stipite velut fructuosissimæ arboris, ramorum infinitas speciosa dependet. Ibi castitas, ibi humilitas, ibi veritas, ibi sinceritas, ibi obedientia, ibi omnis iustitia. Lege Apostolum, & inuenies cætera singillatim exposita. Lege Euangelium, & audies Christum, In hac vniuersa Lex pendet, & Prophetæ. Hoc est charisma, maius omnib. charismatibus: hæc est gratia, maior, vt sic dicam, omnibus gratiis. Hæc est, inquā, illa maxima & superexcellens gratia: de qua Gabriel beatæ Virgini ait, Aue gratia plena. Hac gratia hanc singularem virginem a tempore prolatæ angelicæ salutationis sic plenam vel repletam esse intelligo: vt ei aliquam creaturarum, siue terrestrium, siue cœlestium præferre nefas sit, conferre insuper absurdissimum sit. Hac virtutū vniuersarum gratia, cunctis creaturis excellentius illud omnipotentis Creatoris, non tantum spirituale, sed etiā corporale hospitiū impleri, & ornari decebat: vt sapientia Dei, quæ se delectari per singulos dies, quæ se ludere in orbem terrarum, quæ delitias suas esse cum filiis hominū per Sapientē fatetur: quæ nec delectari, nec ludere, nec deliciari, nisi in sacris virtutibus, & sanctis affectibus potest, in hac sancta & supercœlesti Virgine matre sua, præ cunctis hominibus vel Angelis virtutum gratia plena, magis delectaretur, luderet, delitiaretur. Præ cunctis plane creaturis, & in terris virtutum gratia exornari, & in cœlis sublimi gloria illā decuit clarificari: quæ sola inter omnes creaturas, matris Dei nomine meruit decorari. Nam cum multi dicantur Martyres Dei, cū multi dicātur Apostoli Dei, cum multi dicantur Prophetæ Dei, cum multi dicantur Angeli Dei, cum multi dicantur diuersorum ordinum sancti Dei: ipsa sola dicitur mater Dei. Vnde iustum erat, vt iuxta quod Apostolus ad Hebræos loquitur, Sicut Moyses fidelis famulus in domo, sicut Christus vnicus filius dominans in domo: sic ipsa eius mater virtutibus & gloria toti familiæ post ipsum in eadem principaretur domo. Sicut igitur est in ipsa singulare, ac super omnia post Deum, nomen matris Dei: ita est singularis, & super omnia post Deum in terris, & in cœlis gratia & gloria eiusdē matris Dei. Vnde quātum ad illam gratiam pertinet, qua per Spiritum sanctum & virtutem Altissimi, vt pote conceptricem, genitricem, ac nutricem omnipotentis Filij Dei, eam decuit purgari, sanctificari, glorificari: die Pentecostes nihil ei additum credo, immo absque omni hęsitatione cōfirmo. Quis enim sani capitis hoc vnquā vel suspicari potuit, vt quātum ad aliquam partem iustitiæ spectat, post filij Dei in ipsa conceptionē, & de ipsa Natiuitatem, aliqua gratiæ portio ei addita fuerit: cum ipsam ante ista Angelus gratia plenā dixerit? Nonne hoc absurdum, immo nefariū esse quilibet etiā valde brutus aduertit, vt concipiēs, vel pariens Deum, imperfecta fuerit: post conceptionem vero vel partum diuinum ad perfectionē ante non habitam peruenerit? Quis hoc non tantum abiiciat, sed non etiam exhorreat? Nihil enim ei vsque ad vltimum vitæ mortalis terminū, gratiæ perfectricis accessit, quod Deum concipiens & pariens non habuit: quia ex quo gratia plena dicta est, semper eadem gratia plena permansisse, absque augmento aliquo credenda est. Quod si nullo tempore vitæ suæ, post sæpe dictam Conceptionē vel Natiuitatem, ei aliquid præfatæ gratiæ additū est: nec die Pentecostes ipsi in talibus aliquid adiunctum est. Quia enim quod plenum est, nulla ex parte vacuum intelligitur: nihil ei addi potuisse cognoscitur, quæ plena gratia prædicatur. Quid enim virtutū spiritualiū ad iustificādā vel sanctificandā animam pertinentiū, die illo Pentecostes acciperet, quæ inter cætera hoc in plenitudine euāgelizatæ gratiæ accepit, quod nullus Apostolorū vel die iā dicto, vel aliquo vitæ suæ tēpore accipere meruit? Nā licet magna & immensa dona Apostoli ea maxime die a datore gratiarū Spiritu Dei acceperint: nullus tamē illorū hoc donū meruit, vt in carne mortali vsq. ad carnis mortē absq. peccato omnino esse potuerit. Hinc verba illa Apostoli Iacobi profusa sūt, In multis offendimus omnes. Hinc & illa Ioānis, Si dixerimus quia peccatum nō habemus, nos ipsos seducimus: & veritas in nobis non est. Hinc & illa magni Apostoli, Nihil mihi cōscius sum: sed non in hoc iustificatus sū. Quod ergo nec die Pētecostes Apostoli accipere meruerūt: hoc multo ante Pētecosten tēpore, de qua agitur mater Virgo, accepit. Vnde Augustinus contra Cœlestium Pelagianū, in libro de perfectione iustitię hominis. Cum de peccatis, inquit, agitur, nullam prorsus de matre Domini volo haberi quæstionem. Vnde enim scimus, quid ei plus gratiæ collatū fuerit ad vincendum ex omni parte peccatum: quæ concipere ac parere meruit, quē constat nullū habuisse peccatū? Hac ergo sancta Virgine excepta, si omnes sanctos & sanctas dum hic viuerent, cōgregare possemus, & interrogare vtrum essent sine peccato: sine dubio respondissent, quod de se Ioānes etiam Apostolus ait. Si dixerimus quia peccatum non habemus, nosmetipsos seducimus: & veritas in nobis non est. Hucusque Augustinus. Nullo autem pacto esse potuit, vel debuit, ipsa ratione hoc ipsum vociferante: vt Spiritus sancti sacrarium, filij Dei reclinatorium, totius deitatis solium, qualibet vel parua peccati nubecula postmodum subintrauerit: & cor illud conceptæ deitatis luce præfulgēs, aliquis vel modicus tenebrosæ cogitationis fugax saltem volatus fuscauerit. Ergo secundum ea quæ præmissa sunt, beatæ matri Virgini, nec die Pentecostes, nec aliquo post Conceptionē silij Dei die, quantū ad maiora & supra dicta gratiarum dona pertinet, nihil additum est. Sed sicut ei nihil additū in maioribus confirmo: ita ei aliquid in minoribus forte adauctum, non nego. Quæ sint vero illa minora, & sæpe fatus Apostolus docet. Alij, ait, datur per spiritum sermo sapientiæ, alij sermo scientiæ, alij gratia curationum, alij prophetia, alij discretio spirituum, alij genera linguarum, alij interpretatio sermonum: & similia. Dicuntur vero minora respectu maiorū suprascriptorum: quia maiora illa sine minoribus istis saluare possunt. Nam sine sermone sapientiæ vel scientiæ, non dico sine sapientia & scientia: sine gratia curationū, sine prophetia, sine discretione spirituū, sine generibus linguarum, sine interpretatione sermonū saluari possum: sine charitate & ei cohærentibus sacris virtutibus non possum. Maiora ergo sunt, sine quibus salus non est: minora dicuntur, sine quibus salus integra esse potest. Vnde quantū ad illa maiora, nihil, vt iam dixi, die Pentecostes adauctū est beatæ Virgini: quantum vero ad ista minora, Apostolis quidē omnia data sunt, sed nescio vtrū & beatæ Virgini. Decebat enim, vt illis, quorū sonus exiturus erat in orbē, sicut & ipse scripsisti, terrarū, & quorum verba peruētura erant in fines orbis terrarum: daretur sermo sapientiæ, daretur sermo scientię, daretur gratia curationum, darentur genera linguarum, & si qua alia tantæ prædicationis officio necessaria esse iudicauit donorū eorundem distributor Spiritus sanctus. Adiecta est eis ab eodem Spiritu Dei animositas cordium: sine qua nihil profuissent vniuersarum genera linguarum. Quid enim prodesset peritia loquendi, si non adesset virtus audendi? Quid plane prodesset multiplex sciētia verborū, nisi pelleretur timiditas animorum? Vt igitur fortes & inuincibiles animo essent, induti sunt, sicut Christus eis promiserat, virtute ex alto: ne muti coram Barbaris gentibus apparerent, & ad quod mittebantur prædicare sufficerent, impleta sunt ora eorum omnium quæ sub cœlo sunt gētiū verbo. De matre autem Domini quid dicetur? Quid dicetur, & de aliis sanctis mulieribus, quas fuisse cum Apostolis tempore illius magni aduētus Spiritus sancti, quis negare potest? Quis negare, inquā, potest eas tempore illo fuisse cum Apostolis, cum dicat Scriptura, Quod regressi post Ascensionem Domini Apostoli a monte Oliueti Hierosolymam venerunt, & ascenderunt vbi manebant Petrus & Ioannes, & reliqui, ac statim subdat, Hi omnes erant perseuerantes vnanimiter in oratione cum mulieribus, & Maria matre Iesu, & fratribus eius? Neque enim dici potest, quod hæc vnanimitas orationis discipulorum & mulierum sanctarum dissoluta fuerit: vsq. ad diem illū, quo etiam per signa visibilia super Apostolos & alios credentes, Spiritus diuinus descendit. Quod si vnanimitas illa & perseuerantia orationis, ac loci, vsque ad diem illum protracta est: vtiq. mater Domini, & mulieres illæ Saluatoris discipulæ, cū Apostolis & aliis credentibus permanserunt: nec ab ipsis vsq. ad sacram illam diem donis cœlestib. insignem recesserunt. Ibi plane erat iam dicta sancta mater Domini: ibi Maria Magdalene, Iacobi, & Salome, & cæteræ quæ, vt Euāgelium loquitur, eū secutæ fuerant a Galilæa, ministrantes ei. Quid igitur? Accepit sancta illa virgo & mater Domini, acceperunt & aliæ beatę mulieres quę aderant, eā, quam Apostoli, gratiam, vel munera Spiritus sancti? Acceperūt maiorem sanctificationem? Acceperunt maiorem quam habuerant, cordis constātiam? Acceperunt eandem quam Apostoli linguarum gratiam? Et de beata quidē Virgine supra dictum est, & omnino certum est, quod ei nihil ad puritatis, nihil ad sanctificationis, nihil prorsus ad omnium virtutum spiritualium perfectionem accesserit. Nihil enim ei augmenti ad iustitiæ vel sanctitatis plenitudinem, per illum Spiritus sācti aduentum accedere potuit: quam ante conceptū, & in conceptu filij Dei, omnium virtutum sāctificatione & perfectione idem Spiritus adimpleuit. Sed nec de aliis bonis mulieribus dubiū est, quod eis multa de simili virtutum gratia, ante illū Spiritus sancti aduentum deerant: quarum imperfectionem idem Spiritus, qui spirat vbi vult, & prout vult, secundum mensuras sibi tantum notæ donationis suæ perfecit. Cū enim Apostolis ipsis ante diē illum plurima de perfectione defuerint: nō mirum si mulieribus illis multa perficienda restabant. Acceperunt ergo illæ gratiam, quā prius nō habuerāt, & sicut in eodē loco cum Christi discipulis facto de cœlo repente sono inuentæ sunt: sic nec ab eadem collata Apostolis gratia, quantū ad speciales animi virtutes pertinet, exclusæ sūt. Sed quid de miraculis? Quid de linguis diuersis? Et ista cum Apostolis beata Virgo, ac mulieres iam dictæ acceperunt? Et aliorum quidem miraculorū potentiam discipuli Christi, & ante ipsius passionem susceperunt: præcipiente ipso, infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, dæmones eiicite: & post resurrectionem insuper, quando tam de ipsis, quā de credituris dictum est, Signa autem eos qui crediderint, hæc sequentur: & reliqua. Omnium vero linguarum gratiā non alio die, vel alio loco acceperunt: sed die Pentecostes, quādo simul Apostoli & mater Domini, ac sæpe dictę mulieres in cœnaculo vnanimiter in oratione perseuerabant. Apostoli ergo & alij discipuli, qui adfuerūt, gratiā illā linguarū ea die acceperūt. Accepit igitur eam beata Virgo? Acceperūt & sanctę mulieres? Sed certa est causa, qua discipulis hæc gratia data est. Prædicaturi enim erāt, vt supra dictū est, orbi vniuerso Euangeliū. Sed nunquid ad prædicandū idem Euāgeliū, beata Virgo vel reliquæ sāctæ feminæ missæ erant, vel mittēdæ in orbē vniuersum? Non vtique. Mater enim Domini non ad prædicandū verbū Dei, sed ad generandū verbū Dei electa fuerat, nec ad aliquem gentium hac de causa mittenda erat. Sed nec mulieres reliquæ ad simile officium alicubi leguntur destinatæ. Non sexum semineum hoc decebat quod virilem, vt ad prædicandum per diuersa mitteretur: cum mulieres magis debeant parare aures ad audiendum, quam aperire os ad prædicādum, maxime cum Apostolus dicat, Mulieri loqui in Ecclesia non permitto. Et rursus de eisdem mulieribus. Si quid discere voluerint, domi viros suos interrogent. Sed dicet aliquis. Nonne quædam sanctarum mulierum Hymnos, vel Cantica diuina scripserunt? Sed aliud est cātare, aliud prædicare. Aliud psallere, aliud euangelizare. Nam sicut virum sana doctrina, sic mulierem decent religiosa cantica. Inde est quod Maria soror Aaron submerso Pharaone, Delbora occiso Sisara, Anna nato Samuele, hæc ipsa virgo & mater Domini concepto Saluatore exultasse & cantasse leguntur. Nulla tamen harum vel aliarum mulierum in aliquo textu diuino ad prædicandum missa narratur. Sola Maria Magdalene legitur non quidem prædicasse, sed nunciasse discipulis, quia vidi Dominum, & hæc dixit mihi. Mater ergo Domini & reliquæ ei adhærentes sanctæ mulieres, quæ ad nullam mittebantur gentium, quid necesse habuerūt die Pentecostes accipere a Spiritu sancto linguas omniū gentium? Nam quod in Epistola tua legi, quando in Ægyptum cum filio fugit, non ignorasse eam linguam Ægyptiorum: si probatur ex scripturis, tenendum est: si non probatur, non multū instandum est. Quæ enim necessitas fuit scire eam Ægyptiorum linguam, cum nec Iudæi iam per totum orbem dispersi, quorum linguæ erat, Ægypto defuerint, nec interpretes deesse potuerint? Vt ergo breuiter quod sentio exprimam, accepisse eam die Pentecostes gratiam illam linguarum omniū, nec affirmo, nec nego. Non affirmo, quia nullam necessariam vel probabilem causam, qua gratiam illam accipere debuerit, inuenio. Non nego, quia fortasse alius inuenire poterit, ad quod ego nondum sufficio. Hoc tantum constanter astruo, quod tamen supra iam dixi, beatæ Virgini post conceptum Dei filium, nihil de illis excellētibus sancti Spiritus donis, aliquo tempore, dum mortalis vixit, adauctum. De inferioribus vero nihil superfluum aut indecēs additum, sed si quid omnipotentis filij Dei matrem de talium numero habere decuit: absque dubitatione adiunctum. Siue tamen ei de huiusmodi charismatibus, quæ die Pentecostes data sunt Apostolis, totum aut aliquid datum sit: & maioribus, quę prædicta sunt adiunctum, siue non: non idcirco inferior iudicabitur Apostolis, nec aliquis ipsorum propter huiuscemodi dona vel quælibet alia, maior ipsa aut par ei esse censebitur. Nam neque Helisæus Heliæ præfertur: quia duplex in eo non virtutum spiritualium, sed miraculorum extrinsecus apparentium spiritus apparuit: nec, vt æstimo, Iudas proditor aut Petro Apostolo se cōferet, quia par ei in miraculis visus est: aut Ioanni Baptistæ se istorum signorū fastu præferet, de quo in Euāgelio legitur, quia Ioannes Baptista signum fecit nullum. Hæc mihi de proposita prima quæstione, absque melioris sentētiæ, vt supra dixi, præiudicio, ad pręsens vidētur.	Secundæ propositionis tuæ hæc summa est. Qua ratione post conceptum Dei filium & naturæ humanæ in aluo virginali personaliter vnitum, gloriosa illa Maria aliquid in creaturis ignorauerit, & illā, in qua omnes thesauri sapientię & scientiæ etiam corporaliter erant absconditi, aliquid in creaturis latuerit: cum scriptum sit de quodam sancto, Animæ videnti creatorē angusta est omnis creatura. Et post pauca subiungit. Ex gratia itaque superaddita & meriti prærogatiua, quæ virgo simul & mater Dei meruit existere, etiam in carne posita videtur sua sapientia angelorum scientiam transcendisse: sicut etiam super omnem angelicā naturam credimus eam exaltatam esse. Si vero secundum diuinitatis cognitionem alius alio fit beatior, alius alio sapientior, hæc virgo etiam in carne omnibus angelorum ordinibus longe mihi sapientior videtur extitisse: cui datum est, non solum in carne præter carnem vixisse, sed ipsum etiam Dei verbum carnem factum genuisse. Hæc quidem scripsisti, sed vt de eruditione tua confido, non tam tua, quam aliena protulisti. Quis enim, vt compendio vtar, saltem mediocriter eruditorum ignorat, quod gloriosa illa, vt scribis, & vt verum est, Maria, post conceptum Dei filium, non dico tantum aliquid vel aliqua, sed etiam multa in creaturis ignorauerit? An non ignorauit multa in creaturis, quæ multa etiam ignorauit in rebus domesticis? An nō ignorauit multa in aliis, cui necessarium fuit vt Ioseph sponsus ab Angelo admoneretur, & diceretur ei. Surge & accipe puerum, & fuge in Aeygptum: & esto ibi vsque dum dicam tibi? An non potuit multa ignorare in creaturis: cui iterum necesse fuit, vt rursum angelus Ioseph in Ægypto appareret, & diceret. Surge & accipe puerum & matrem eius, & vade in terram Israel: defuncti sunt enim qui quærebant animam pueri? Nam si ipsa hoc & illud prius nouerat, & Herodem scilicet quærere puerum ad perdendum eum, & rursus post fugam suam in Ægyptum ipsum præscierat ante defunctum: superflue & tunc hortatus est Ioseph angelus ad fugam, & post superfluo commonuit ad reditum. Cur enim angelus sollicitaretur, aut aliquem sollicitaret pro saluando puero: cuius mater omnia nosset, cuius persecutores omnes cognosceret, quorum voluntates, consilia, fraudes, subtili Spiritus scientia dignosceret, quorum vita, quorum obitus ipsam nullatenus latere posset? Dubia sint ista: his tamen, quibus dubitare more quorundam Philosophorum de omnibus conceditur. Succedat tamē exemplum, post quod nec ipsis, qui omnia sub vtrum ponunt, hæsitare liceat. Remansit, inquit Euangeliū, puer Iesus in Hierusalem, & non cognouerunt parentes eius. Aestimantes autem eum esse in comitatu, venerunt iter diei: & requirebant eum inter cognatos & notos. Et non inuenientes, regressi sunt in Hierusalem, requirentes eum. Quomodo certe, quomodo opinari potuit bonus animus nihil in creaturis beatam Virginem latere, cum eā latuerit filium Hierosolymis remansisse, cum ęstimauerit eum in comitatu esse: cum eo inter cognatos, & notos non inuento, Hierusalem redierit, & vix post biduum requirendo inuenerit? Sed audiatur ipsa Virgo, & magis ipsi de seipsa, quam cuilibet incircunspectæ opinioni credatur. Fili, ait, quid fecisti nobis sic? ego & pater tuus dolentes quærebamus te. Et vtique eū dolens per diuersa nō quęsisset, si vbi esset subtili spiritus indagine cognouisset. Quæ ergo vbi tantus esset filius ignorabat, quomodo omnia quæ in creaturis fieri poterant cognoscebat? Sed mirum est, vt proponis, quomodo illam in creaturis aliquid latuerit, in qua erant omnes thesauri sapientiæ & scientiæ etiam corporaliter absconditi. Sed hæc sententia, quam ex parte nescio quorum proponis, sicut nosti, Apostolica est: & non de illa beata & semper nominanda virgine, sed de eius filio dicta est. In illo enim, hoc est Dei & ipsius filio, vere sunt omnes thesauri sapientiæ & scientiæ absconditi: vnde nec aliquid eum sicut Deum in creaturis latere, nec quicquam eorum quæ in cœlis, quæ in terris, quæ insuper apud inferos aguntur ignorare, possibile est. Qui enim solus creator est omnium, solus est rector & cognitor vniuersorum. Eapropter licet in vtero huius Virginis ille, in quo omnes hi thesauri latebant, etiam, vt dicis, corporaliter latuerit: non tamen ex thesauris illis sapientiæ & scientiæ in ipso absconditis, omnium rerum sciētiam, quādiu hic mortaliter vixit, sācta hæc Virgo suscepit. Hoc enim solius Dei est, nec alicui mortalium in hac vita concessum est. Quod vero solius Dei est, participem habere non potest. Vnde & ipse per Prophetam loquitur. Gloriam meam alteri non dabo. Et cui per quēdam sapientem dicitur. Tu solus nosti corda filiorum hominū. Si quis tamen hāc Apostoli de Christo sententiam, gloriæ beatæ Virginis voluerit adaptare: sic saltem hoc faciat, sic erga sanctam Virginem officiosus & deuotus appareat, vt regulam fidei non excedat. Attendat & videat, quam caute Hieronymus in talibus de Christo ad ipsam translatis, incedat. Ait enim in quadam re simili. In Mariam vero, totius gratiæ, quæ in Christo est, plenitudo venit. Statimque adiungit, Quanquam aliter. Totius enim gratiæ, quæ in Christo est, plenitudo in Mariam venit: quoniam Christus plenus gratiæ & veritatis in Maria conceptus, de Maria ad homines processit. Tamen aliter, quia non ipsa plenitudinem illam gratiæ, quæ in Christo est, quantum ad personam propriam spectat, suscepit. Aliud est, enim in persona propria habuisse illam plenitudinem gratiæ, aliud personam illam genuisse, in qua erat illa plenitudo gratiæ. Sic forte, immo sic plane, vt mihi videtur, dici potest: absconditos in Maria thesauros sapientiæ & scientiæ, non quia in ea personaliter, hoc est quantum ad propriam eius personam pertinet, thesauri illi absconditi fuerint: sed quia sacra illa ipsius viscera Christum Dominum, in quo vere personaliter erant abscōditi, portauerint. Iam sequens illa sententia, quæ quasi ad roborandum opinionem falsam proposita est, quid valeat, prudentia tua aduertat. Nam facile est videre: non tantum tibi qui longe difficiliora citissime peruides, sed cuilibet etiam leuiter attendenti, quod hæc sententia iam dictæ opinioni in nihilo suffragetur. Primo, quia non ex Canone tali est, cui omnimodam fidem præbere cogamur. Licet enim a sancto Gregorio hęc in Dialogo prolata sententia sit: non tamen eam debemus fidē quibuslibet scriptis Doctorū, quā nos debere nouimus summo sanctarum Canoni scripturarum. Nec tātum deferre compellimur post veteris ac noui Testamenti paginas alicuius quantumlibet docti & Catholici scripto, quantum eidem Canoni diuino. Vnde Hieronymo Augustinus. Absit, inquit, a sanctitate & sapientia tua, vt eam scriptis tuis velis auctoritatem dari, quæ soli dignitati sanctarum scripturarum seruatur. Cuiuslibet enim scripturam licet examinare, de scriptis autem illis nulli prorsus permittitur dubitare. Hoc in epistola Augustini, & si non per eadem verba, eandem prorsus continens sententiam inuenies. Præter hoc etiam, si de illo diuino Canone sumpta esset, nec sic quidem ad probanda pręmissa valeret. Quod cuilibet paulo diligentius aduertenti statim patebit. Nam quia ait sanctus ille, Videnti creatorem angusta est omnis creatura: non inde sequitur quod nihil eum latere potuerit in creatura. Subiecit enim hanc sententiam verbis illis suis, quibus a sancto Patre Benedicto totum mundum velut sub vno Solis radio collectū visum esse iam dixerat. Potuit vero & ille sanctus, & totum mundum simul collectum videre: & potuerunt eum multa, quę in mundo fiebant, latere. Nulla enim necessitas vrget fateri, vt quia totum mundum collectum vidit, simul etiam quæ in mundo fiebant cognouerit. Ipse quippe etiam communis intuitus noster hoc habet, vt de turri, vel monte, vel aliquo sublimi loco multa simul terrarum spatia videamus: cum vix pauca aliqua eorum quę in spatiis illis aguntur, discernere valeamus. Et licet longe valentior nostro fuerit sācti illius a Deo dilatatus intuitus, in tantum vt, sicut dictum est, totum simul mundum aspicere potuerit: vbi tamen legitur eum totum mundum collectum vidisse, non legitur omnia quoque eū, quæ in creaturis tunc temporis agebantur, aliquatenus agnouisse. Eapropter nulla est, vel a simili, vel a minori similitudo proposita: vt quia ille totum mundum simul collectum vidisse scribitur, idcirco sancta Virgo mater Domini cuncta, quæ in creaturis, dum in corpore vixit, fiebāt, agnouisse credatur. Est adhuc & de hac sententia, quæ forte se discutiendam obtulit, quod dicatur. Nā quod ait ille, Vidēti creatorē angusta est omnis creatura verum est, sed in futura vita. Quod enim creator hic a mortali videri vt est, non possit, testatur illa orbi terrarū nota sententia. Non videbit me homo, & viuet. Nec tamen idcirco falsam hanc sententiā dico, vel sanctum illum eo temporis spatio, quo assuetam hominum visionem excessit, creatorem vidisse prout datum est, nego. Noui namque & alios fuisse, vel esse modos, vel modum videndi Deum: quo & Iacob eum se vidisse fatetur, cum dicit, Vidi Dominum facie ad faciē: quo & de Moyse legitur, Loquebatur Dominus Moysi facie ad faciem, sicut solet loqui homo ad amicum suum: quo & lxx. senioribus Israel apparuit vt scriptum est, Et viderunt Deum, & comederunt, & biberunt: quo & Esaias, Vidi Dominum sedentem super solium excelsum, & eleuatum: quo & Micheas, Vidi Dominum sedentem, & omnem militiam cœli assistentem ei a dextris & sinistris: & multa similia. Hinc sunt & illa verba Apostoli. Videmus nunc per speculum in ænigmate, tunc autem facie ad faciem. Hinc & illa Ioannis, Nondum apparuit quid erimus: sed cum apparuerit, videbimus eum sicuti est. Cum ergo omnes isti Deum non illo futuræ vitæ modo, sed vnicuique congruenti modo viderint: sub nullius tamen horum conspectu, omnis creatura coarctata legitur. Potuit in isto Deum vidente fieri, quod in aliis Deum videntibus factum non est. Sed quolibet modo vel sancti illi, vel sanctus iste Deum viderint: eo res deducitur, quo nec illi, nec iste in visionibus illis suis totum quod in creaturis gerebatur, visionū suarum tempore cognouerunt. Quod si, vt iam dictum est, in visionibus suis multa eos in creaturis latuerunt: non valet quod allatum fuerat ad probandum, sanctam Domini matrem nihil in creaturis latuisse, nihil eorum, quę in creaturis suo tempore gerebantur, ignorare potuisse. Quod si cuilibet sanctorum, quod tamen nusquam legitur, datum in præsenti ad horam fuisset: non inde cogeremur credere, quia & hoc beatæ Virgini datum esset. Esset enim hoc quoddam miraculi genus, nō ad summa & maiora pertinens sancti spiritus dona, quæ, sicut supra præmissum est, plus omni creatura beata Virgo habuit: sed ad illa media, inter quæ & miracula numerantur, quæ beatam Virginem in carne mortali positam accepisse, nemo in toto Canone diuino legisse, vt puto, se recolit. Nec idcirco tamen minor facientibus miracula ab aliquo sanum sapiente æstimari poterit: quæ quod summum & maius est accipiens, talibus, licet Spiritus sancti donis, nō eguit. Quod si quilibet pertinacius instans, eam sine miraculis aut minorem miraculorum factoribus esse, aut videri dixerit: dicat & Christum eo Christiano vel esse vel videri minorem, quia maiora quam Christus miracula operatus fuerit. De quo ipse in Euangelio, Qui credit, inquit, in me, opera quæ facio & ipse faciet: & maiora horum faciet. Maiora vero Christo miracula fecisse multos sæpe Christianos legimus. Quos maiores eo esse disputandum non est: quia longe longius eo inferiores esse certum est. Iam quia de verbis illis dialogi, ne ad probanda quæ proposita fuerant valere possint, satis actū arbitror: ad sequentia stylus procedat. In quibus legitur videri quibusdam, quod sæpe dicta Virgo mater Domini etiam in carne posita, sua sapientia Angelorum scientiam transcenderit: sicut & super omnem angelicam naturam exaltata esse creditur. Et sequitur versus. Si enim, inquit auctor, secundum diuinitatis cognitionem, alius alio fit beatior, alius alio sapientior: hæc Virgo etiam in carne omnibus Angelorum ordinibus longe mihi sapientior videtur extitisse, cui datum est non solum in carne præter carnem vixisse, sed ipsum etiam Deum carnem factum genuisse. Hæc verba vt quod verum est fatear, venerabili & charissimę mihi dilectioni tuæ, non a te quidem, sed per te prolata, & opinionem non tuam, sed quorundam proponentia, in tantum mihi absurda videntur, & de rudi & prorsus incircunspecto corde procedere, quod vix admirari sufficio. Quis enim admirari sufficiat, eum cui ista videntur non discreuisse quod perfacile erat, gratiam a gratia, laborem a retributione, meritum a beatitudine? Quid autem dixi gratiam a gratia, laborem a retributione, meritum a beatitudine? Hæc verba non nunc primū a me proferuntur, sed in Euangelio Ioannis legūtur. Nos, ait, omnes de plenitudine eius accepimus, & gratiam pro gratia. Quid est gratiam pro gratia? Accipiunt enim sancti eius geminam ab ipso gratiam, ita vt ex pręcedente gratia sequatur & alia. Primo enim hic accipiunt gratiam operationis, ac pro ipsa alibi gratiam retributionis. Primo hic accipiūt gratiam sanctificationis, ac pro ipsa alibi gratiam glorificationis. Nec enim simul & opus bonum faciunt, & boni operis mercedem accipiunt: neq. simul in sanctitate & virtutibus perficiuntur, & virtutum & sanctitatis gloriam assequuntur. Hic enim operantur, ibi remunerantur. Hic sanctificantur, ibi glorificantur. Quantum ergo ad morū puritatem, quantum ad vitæ perfectionem, quantum ad omnium virtutū sanctificationem pertinet: beata Virgo etiam in carne posita, omnem creaturam vel humanam vel angelicam summe transcendit. Quantum vero ad sapientiam, qua quibusdam videtur etiam in carne posita Angelorum scientiam transcendisse, mihi prorsus non ita esse videtur. Si enim hoc concessero, labori retributionē, merito beatitudinē adiungā: & mercedē illam, gloriam illā, magnificentiā illam, qua vniuersis creaturis post carnis mortem prælata est, eā ante mortē recepisse concedā. Hoc si concessero, omni auctoritate & ratione destitutus, Angelis & hominibus ostentui ero. Nā si dixero eam in carne mortali positā Angelorum sapientiam non dico transcendisse, sed saltem sapiētia sua adęquasse: necesse erit, vt eam adhuc in terris positam, omni miseria mortalitatis exuam, omni incorruptione, immortalitate, beatitudine induam. Nam si in carne, vt dicitur, posita, sapientiam Angelorū assequuta est: etiam beatitudinem cōsequuta est. Neque enim angelorum sapientia sine beatitudine esse potest, quæ idcirco vera sapientia est, quia beata est. Beata autem, non nisi beatitudine est. Beatitudo autem est, vt eam vel definiam vel describam, sine omni molestia totius boni sufficientia. Hanc autem beatitudinem, gloriosam matrē Domini in hac mortali vita assequutam non esse, quis nesciat? Nam si hanc assequuta esset, adhuc in terris posita omni corporali molestia caruisset, totius boni adepta iocunditate gauderet. Caruisset profecto indigentia, caruisset metu, caruisset dolore, & tandem omni corruptionis vel mortalitatis incommodo. Sed ita non fuisse, auctoritati Euangelicæ credentibus, vel rationem ipsam sciscitantibus, aduertere perfacile est. Licet enim ipsa post filij Dei conceptionem omni peccato caruerit: dum tamen in carne vixit, pœna peccati non caruit. Pœna vero contraria est beatitudini. Si enim beatitudo est, quæ omni caret molestia: hāc ipsa in carne mortali assequuta non est, quæ in ea multa molesta passa est. Nam si egere non est beatitudinis, si timere non est beatitudinis, si dolere non est beatitudinis, si denique mori non est beatitudinis: tunc ipsa in carne beata non fuit, quæ in ea ista omnia tolerauit. An non eguit, quando pariens suum & Dei filium, reclinauit in præsepio, quia non erat ei locus in diuersorio? An nō eguit, quæ pro filio hostias Deo oblatura, quia agnum non potuit, par turturum aut duos pullos columbarum obtulit? An non timuit, quæ a facie Herodis in Ægyptum fugit? An non doluit: cuius animā moriēte Saluatore filio, iuxta iusti Simeonis verba, nimij doloris gladius pertransiuit? An nō omnes præter peccatum miserias conditionis humanę experta est? Et quid tandem? Nonne & mortua est? Hæc omnia certe contraria sunt beatitudini Angelicæ, quam eam assequutam etiam in carne mortali necesse erit dicere, si quis eam Angelorū sapientiam vel transcendisse dixerit vel æquasse. Sapientia enim vel beatitudo angelica, in tantum indiuidua, immo sic vnum sunt: vt nec eorum sapientia sine beatitudine, nec beatitudo sine sapientia esse possit. Alioquin, quod omnino stolidum & pecuale est sentire, esset eorum aut sapiētia misera, aut beatitudo insipiens. Quod quia impossibile est, vt vel sapientia quantum in ipsa est misera, vel beatitudo possit esse insipiens: necesse est fateri angelicam sapientiam semper beatam, vel beatitudinem semper esse indiuisibiliter sapientem. Vnde quoniam nullo pacto beatitudinem ab angelica sapientia quilibet secernere potest: si sapientia angelica beatæ Virgini in carne mortali datur, consequenter & beatitudo Angelica conceditur. Quæ si ei in illa mortali carne concedetur, iam nec eguisse, nec timuisse, nec doluisse, nec ad vltimum obisse, immo nec hominē eam fuisse, dicetur. Detur ergo ei in carne mortali multa & magna sapientia: sed non tanta, quæ vel Angelorum sapientiam superet, vel adæquet. Licet enim sublimis illa & super cœlestis Virgo Sapientiam Dei, quæ attingit a fine vsque ad finem fortiter, & disponit omnia suaviter, amictam carne humana in vtero portauerit, genuerit, lactauerit, fouerit, nutriuerit: non tamen dum mortalis vixit, eam vt Angeli agnouit, vel sicut illi reuelata facie, & abiecto velamine comprehendit. Manet enim quod supra scriptum est, Non me videbit homo, & viuet. Videbant enim eum Angeli sicuti est, videbat eū mater Virgo, plusquam ab aliquo mortaliter viuente videri poterat. Videbat ipsa eum plena gratia, plena Deo, plena virtutibus, plena Spiritu sancto & virtute Altissimi, fide & incomparabili diuini amoris plenitudine: videbant eum beati illi spiritus non fide, sed re, non vt homo per speculum & in ænigmate, sed facie ad faciem. Videbant eum clarius in ipso gremio Virginis matris, quam ipsa posset videre beata Virgo mater: quia ipsa latentem in carne Deum ineffabili spiritus exultatione gaudens admirabatur, ipsi eum in carne, sicut & ante carnem, nullo carnis obstaculo præpediti cernebant, adorabant, contemplabantur, pascebantur. Vnde hoc non velatæ, sed reuelatæ visionis diuinæ pastu satiati, & contemplatione clarissima summæ sapientiæ plenissime sapientes effecti, beati non esse non poterant: qui in eo, quem conspiciebant, beatitudinem integram possidebant. Qui igitur Christum, Dei virtutem & Dei sapientiam, longe clarius, subtilius, perfectius beata Virgine, dum mortalis vixit, cernebant: nonne ipsa æterna ac summa Sapientia, quam conspiciebant, longe sapientiores beata Virgine erant? Plane sapientiores erant, qui non velatam, vt erat apud matrem, sed reuelatā, vt est apud Patrem, videbant. Videbant eam certe sicuti est, & in ea visione singularem nullique in carne mortali concessam sapientiam possidebant ac beatitudinem. Quam iam retinebat plus omnib. sanctis beata Virgo per fidem, spem, & sublimissimam charitatem: qua illi, vt dictum est, fruebantur facie ad faciem. Non igitur eam, quam angeli, beata Virgo dum in carne viueret, sapientiam obtinebat: quia nōdum vt illi, quod postea fuit, beata esse poterat. Nam angelicam ei omnino sapiētiam sine beatitudine concedere, sicut est omni auctoritati & rationi contrarium, sic est etiam nō mediocriter stultum. Quid esset enim angelica sine beatitudine sapientia: nisi, vt sic dicam, dæmonica quædam scientia? Dicuntur enim dæmones scientes, vel scij, quoniam plurima sciunt: sed quia beatitudinem nec re nec spe obtinent, omnino miseri & detestabiles sunt. Sapientes enim eos vocare non possum, licet multa plusquam homines in rerum natura comprehendant: quoniam nec sapientia dici potest, quæ rebus diuinis vel æternis non militat: nec eum sapientem, qui sibi diuina vel æterna congruis officiis vel affectibus non procurat. Inde est quod & sapientia mundi stultitia dicitur: & sapiētes, mundo, non Deo seruientes, stulti vocantur. Non habuit ergo beata Virgo, dum moritura vixit, maiorem vel parem sanctis Angelis sapientiam: qui nec habere poterat beatitudinem, sine qua eorum sapientia nunquam esse potest: nec habuit dæmonum vel impiorum hominū sapientiam, quæ nec omnino vere dici sapientia potest. Maiorem vel parem sanctis Angelis non habuit sapientiam: quia nec, vt dictum est, habere potuit beatitudinem quam illi obtinent re. Malorum angelorum vel dæmonum non habuit: quia nec est sapientia, quam ad beatitudinem non referunt, neque re neque spe. Sed plane habuit ingentem, & omni sanctorum mortaliter viuentium sapientiæ valde præferendam sapientiam: non eam, quæ more Philosophico de creaturis curiose disputat: sed eam, quæ Creatoris cognitionem deuote ac sollicite inuestigat. Quātumcumque enim intellectus proficiat ad solam creaturarum veritatem perscrutandam, magis scientia quam sapienta dicitur. Ille autem intellectus, qui per creaturas, vel sine creaturis se in agnitionem & amorem solius Creatoris extendit, sapientia vere vocatur. Hanc itaque sapientiam, quæ cæteris affectibus posthabitis, in solius conditoris & omniū bonorum auctoris agnitionem & defęcatissimum amorem, adiuta ipsius conditoris gratia se totam diffundit, beata Virgo & mater Dei plus omni mortali in carne viuente obtinuit: & ea sapientia summe sapiens, conditorem suum & omniū, omni mortali creatura excellentius agnouit, coluit, dilexit: & quantum hic a viuente videri vel comprehendi poterat, licet incomprehensibilem comprehendit. Hic meus de istis sensus est, charissime, quod absque præiudicio verioris sententiæ loquor, vt puto Catholicus. Sententiæ vero sancti Hieronymi, quas velut ad confirmandam iam dictam pro ipsa opinionem in Epistola tua legi, prorsus pro ipsa nihil faciunt: sed vel ad demonstranda virtutum priuilegia, quę mortalis adhuc accepit, vel ad ostendendam sublimē & omnem creaturam superantem ipsius gloriam, quam post carnis mortem percepit, positæ sunt. Sed distinguendæ sunt a studioso lectore, quoniā quandoque permixtim ponere videtur, & gratiam sanctificationis, qua in terris cōstituta benedicta, sanctificata, atque ad Deum in carne portandum, gignendum, educandum, idonea facta est: & gloriam sublimationis, qua post carnis mortem fortassis & resurrectionem decorata, glorificata, & super omnes choros hominū & angelorum exaltata est. Quandoque enim in duobus vel pluribus sibi proximis versibus, quandoque in eodem versu vtrumque & pene simul ponit: ita vt aliquando quæ terræ sunt cœlo, aliquando quæ cœli sunt terræ, hoc est, ea quæ beata Virgo vel in terris ante, vel in cœlis post, accepit, vel totum terræ, vel totum cœlo tribuere videatur. Si ergo vbicunque hæc diuersa simul posita sint, propriis intellectib. reddita fuerint: error nullus vel dubietas erit, nec aliud pro alio acceptum, confusionem aliquam lectori generare poterit. Inde est, verbi causa, illud, quod in Epistola tua de verbis sancti illius positum legi. Credendum est beatam Virginem ampliora Angelis promeruisse virtutum priuilegia: & percepisse gratiam, ab Angelis etiam collaudatā. Et illud. Si mirabilis est eorum virtus & firmitas perpetuitatis, mirabilior tamen in Maria, quā obumbrauit virtus Altissimi: vltra omnem virtutem Angelicam sit quod factum est in ea, & admirabile cunctis seculis sacramentum. Quæ partim in hac vita, partim in futura, in ipsa & de ipsa impleta sunt. Porro duo versus qui sequuntur, quorum primus sic incipit, Ac per hoc etiam angelis exinde maior præstatur gratia, vsque ad finē secundi, vbi legitur, Tanto clarior resultat in gloria: non de hac, sed de futura intelliguntur. Et ne longus singula discutiendo fiam, reliqua similia sic legenda, intelligenda, & distinguenda sunt.	Tertia quęstio ex eiusdem doctoris de eiusdem sermone beatæ Virginis exorta est verbis, quibus dicit, Tempus non præiudicasse sacramento vniti hominis ac Dei, ita vt iam esset in illo per vnitatē personæ ab initio seculi, qui nec dum erat natus de Maria Virgine. His verbis moueri se sagax & circunspecta eruditio tua ideo fatetur, quod eum, hoc est hominē a Deo assumptū, qui nec dum erat natus de Maria Virgine; in illo, hoc est Deo, a quo assumptus est, ab initio seculi iam per vnitatē personæ fuisse affirmat. Pulsas ergo, & singulari nostro tempore vigilantia tua me velut circa talia studia frequenter dormitātem, immo etiam dormientem excitas: & non ad legendum tantū, sed & ad intelligendum quæ legero, instigas. Et vere in hoc huius tractatus loco, sic mihi nunc contigit. Sæpe enim, immo pene assidue, in nocturnis ipsius Dominæ nostræ officiis hoc legi audieram, nec ita vt nunc aduerteram. Sed postquam flatus studiosi pectoris tui, in emortuum pene, quantum ad istud pertinet, intellectus mei igniculum sufflauit: aliquanto ac subito inde extorto lumine, præcedentes tenebras vtcunque fugauit. Vidi nāque, prout mihi videtur, verba illa sancti illius, præterquam se aliorum sanctorum de huiusmodi re tractatus habeant, aliquid noui sonare, intellectui tamen Catholico per omnia concordare. Et quoniam de tanti viri fide & sano intellectu, nusquam nostri temporis vel linguæ Ecclesia, saltem in modico dubitauit: vt pote quem inter præcipuos fidei suæ defensores, post Apostolos & martyres habet: ad defendendum Catholicū eius sensum, minus forte vsitatis verbis prolatū, omnem quam possumus operam dare debemus. Neque enim solus es, qui huiusmodi verbis eius moueris: cum meminerim me ante biennium, vel trienniū cum quodā & erudito, & vt creditur religioso, eadem verba praue interpretante, non semel tantū, sed frequenter egisse. Nam sumpta ex verbis illis occasione, peregrina quædā & pene hæretica magis coniicere quam astruere videbatur: antiquis illis hæreticis fere consonans, qui Saluatorem humanam carnem ante Virginem de cœlis attulisse, & suspicati sunt & professi. Quod sanctum illum sensisse nefas est opinari: cum eum ab hac suspitione, & singularis eruditio, & fides probatissima, & maxime ipsa eius verba nō dubia, non obscura, sed certa & clarissima adiuncta his, de quibus agitur verbis, omnino defendant. Ait enim sic in sermone illo, vnde verba iam dicta excerpta sūt. Nō quod iam, inquit, Iesus aut Christus esset ex Maria, sed quia in illo vnico filio Dei, iam vnitas personæ commendabatur: quę occulta erat in mysterio. Quid apertius? Plane vt vides negat, quod Iesus aut Christus quantum ad carnem susceptam de Virgine, ante Virginem fuerit. Quis ergo eum quod tam aperte negat, sensisse fatebitur? Sed obiicis. Verum est quidem, quia hoc negat. Astruit tamen constanter & prædicat, tempus non præiudicasse sacramento vniti hominis ac Dei. Est statim euidentius. Ita, inquit, vt iam esset in illo per vnitatem personæ ab initio seculi, qui nec dum erat natus de Maria Virgine. Ac post aliqua. Ideo iam Iesus erat in filio qui populum educebat, & Christus in eo qui tentabatur: quoniam per sacramenti vnitatem in Deo fuisse non dubitatur. Et versu interposito. Scrutandæ, inquit, sunt scripturæ, in quibus vnitas in Christo commēdatur personæ, cui non præiudicat tempus, ne vnus semper dicatur. Quid ad ista dicetur? Dicit iam fuisse in illo, hoc est in Deo, per vnitatem personæ eum, id est hominem, qui nec dum erat natus de Maria Virgine: dicit iam Iesum fuisse in filio, & Christū in eo qui tentabatur: dicit vnitati personæ Christi tēpus non præiudicare, ne vnus semper dicatur. Quomodo tempus non præiudicabit huic diuersarum naturarum vnitioni: cum diuina ab æterno semper fuerit, humana ex Virgine esse cœperit? Quomodo non præiudicabit tempus, ne vnus sēper dicatur: cum hanc diuersarum naturarum, hoc est humanæ & divinæ vnitionem, nullum præteritum tempus habuerit; sed ex tempore Virginis de ipsa assumpta, ac filio Dei vnita, vnum Deum & hominem & esse & dici fecerit? Non re inquā, sed sacramento, vel mysterio. Hæc etenim verba ab ipso ponuntur, cum tempus non præiudicasse sacramento dicitur: cum vnitatem personæ occultā in mysterio fuisse fatetur. Sed rursū quæris quod sit hoc sacramentum, vel quale hic intelligatur mysterium. Et prorsus, vt mihi videtur, tota hæc quantacūque difficultas quæstionis in verbis istis, vel circa ea versatur. Cum enim in omni sacramēto duo semper quæri soleant, occultans & occultatum, signans & signatum: nam & hoc eius vel diffinitio vel descriptio notat, sacramentum scilicet dici cuiuslibet sacræ rei signum: quæri potest & de isto de quo nunc agitur sacramento, quid in eo occultum, quid manifestum, quid signās, quid intelligatur signatum. Nam de nomine mysterij si quæratur, certum est, quia in hoc differt a sacramento: quod sacramentum semper aliquid tegere dicitur, mysteriū tegi, non tegere prædicatur, licet aliquando alterum pro altero ponatur. Hoc est ergo totum quod intellectui legentis hāc obscuritatis nebulā superducit: quod in innumeris tā veteris testamenti, quā euangelij sacramentis: quid pateat, quid lateat statim cernitur: in isto vero, de quo sermo est, sacramento, quid pro signo, quid pro signato accipi debeat nō videtur. Quæritur enim, vt sicut verbi causa in antiquis sacramētis duo hæc diuersa apparent: mare rubrū quod videbatur, & Christi baptismus qui eo mari præsignabatur: agnus Paschalis quem Iudæus comedebat, & Christus quem idem Iudæus occisurus, & Christianus comesturus erat: tabernaculū quod Moyses, vel tēplum quod Salomon cōstruxit, ac nostri tēporis Ecclesia, quam vtraque fabrica præsignauit: sicut, inquam, in his tribus sacramentis duo hęc distincta monstrantur, sic & in isto distingui quęruntur. Nam verbum mysterij quod similiter ponitur, clarius elucescit: præcipue cū Apostolus de re simili hoc idem verbum in epistola ponat, dicens mysterium temporibus æternis tacitum. Et ne diu quod aliter inueniri non potest quærēs, mihi laborem infructuosum, lectori prolixitatem tædiosam importem: nihil eum aliud sacramenti vel mysterij nomine intellexisse, nihil aliud distinxisse vel astruxisse arbitror: quam ipsū æternum & latens deitatis consilium, quod penes eum æternaliter fuit, sed hominibus temporaliter apparuit. Hoc indicant & verba ipsius, quæ disputationi profusæ interserit, dicens. Quod si tibi nouum videtur, quod pro te hominem assumpsit: noueris, quod semper cum eo & in eius consilio fuit, vt sic fieret: & nunc quando plenitudo temporis venit, id factum est, quod & in Christo semper fuit. Hoc certe totum est, quantum mihi videre datur, quod asserit: hoc totum, quo vnitatem personæ Christi ex Deo & homine etiā ante Virginem factam docet. Hoc totum quod mysteriū vel Sacramentum nominat: non quod iam, vt ipse fatetur, hoc est ante Virginē, esset Iesus aut Christus realiter: sed quod iam in immutabili deitatis consilio constabat æternaliter. Sicut enim semper Deus verbum apud Deum erat: sic in immutabili & æterno, vt dictum est, consilio, quod nondum re subsistebat, verbum caro factum erat. Quid autem mirum, si hoc de Christo & ipse sensit, & nos sentimus: cum de quolibet hoc homine, & de ipsis etiam creaturis inferioribus, sentiamus. Nam de hominibus electis ait Apostolus, quod & sanctus ille ad confirmandum quod probare intenderat, adducit. Qui elegit nos in ipso, hoc est in Christo ante mundi constitutionem, vt essemus sancti & immaculati. Qui ergo elegit homines antequam essent homines, & elegit vt essent sancti & immaculati, antequam esse possent sancti & immaculati: quid mirum si a Hieronymo, immo ab ipso Apostolo tunc dicitur fuisse Christus, quando nondum erat vnde dictus est Christus? Quid mirum plane, si hoc dicitur de rationali animante: cum legatur simile quid dictum ab eodem Apostolo de irrationali, immo etiā de insensibili creatura? Loquens enim in Epistola ad Romanos de fide Abrahę, eamque magnifice cōmendans, introducit Deum ei dicentem. Quia Patrem multarum gentium posui te ante Deum cui credidisti: qui viuificat mortuos, & vocat ea quæ non sunt, tanquam ea quæ sunt. Ergo iuxta istam sentētiam, viuificat Deus mortuos, & vocat ea quæ non sunt tanquam ea quæ sunt. Quod si Deus viuificat mortuos, immo quod plus est, secundum aliam Euangelij sententiam, omnes ei mortui adhuc mortui viuunt: non quod vere quantum ad carnem viuāt, sed quod apud eius, per quem victuri sunt, immutabile consilium iam quasi viuunt: si non solum mortuos, sed etiā quælibet alia nondum existentia sic vocat velut iam existerent, quia futurum esse rerum illarum apud eius constans consilium iam existit: quid vel valde mirandum, vel diu disputandum est, si in eadem persona Deus homini vniendus, iam ab initio seculi vnitus esse dicitur: cum non re ipsa, vt dictum est, sed firmo ac constanti deitatis consilio, vnitio illa ab æterno facta esse credatur? Nam & inde dictum est, qui fecit quæ futura sunt. Hoc cōfirmat & illa sublimis, ac orbi terrarum iam ab antiquo Euangelij nota sententia. Quod factum est, in ipso vita erat. Neque enim angeli vel homines, Sol & Luna, cœlum & sidera, mare ac terra, & quæ infra continentur: in verbo Dei substantialiter viuebāt. Nam si sic in eo viuerent, ei coæterna essent. Sed quod factum est, in ipso vita erat: quia in eius non mutanda voluntate vel consilio, quicquid creandum erat existebat: immo, vt verbo Euangelico vtar, in illa immutabili volūtate vel consilio, proprium esse sine dubio sortiturū, iā viuebat. Quod si ista omnia in illo verbo Dei hoc modo viuebāt: quare non illa carnis humanę cum ipso verbo Dei vnitio, quæ suo tēpore futura erat, hoc modo iam ab æterno facta non dicetur, non scribetur, non prædicabitur: maxime cum Apostolus dicat, Qui prædestinatus est filius Dei in virtute, secundum spiritum sanctificationis? Homo enim ille a filio Dei assumptus, & congruo tempore ei personaliter vnitus: ante omne seculum, ante omne tempus, ante omnem creaturam, filius Dei prædestinatione æterna factus est: & qui secundum Spiritum sanctificationis in Virgine superuenientem & ei obumbrātem, postquam iuxta Apostolum venit plenitudo temporis, in eadem Virgine essentialiter conceptus, & de ea natus est: ipse iuxta psalmū ante luciferum iam dicta prædestinatione hac & sempiterno consilio eidē æternaliter vnitus est. Si ergo clarior vel verior sententia de verbis propositis non alluxerit, ista interim teneatur: & si tibi, charissime, cui hanc Epistolam scripsi, sic visura fuerit, secure lectio sæpe lecta legatur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS ABBATIS CLVN. IX. EPISTOLARVM LIBER IV. EPISTOLA I. Suo Trecensi Episcopo, Frater Petrus humilis, quod solet.	??	??	ECCE rediit Rex, Marte succincti duces iam domesticos lares reuisunt: apparatus bellicus conquieuit, nullus Episcopum militare cogit: feruor æstatis qui timebatur, fugit, autumni temperies ad procedendum arridet, messes in horreis reconditæ sunt, musta iam in doliis feruent: nulla domus necessitas, nulla reipublicæ cura, iter amici ad amicum impediunt. Exclusa sunt omnia, quæ obtendi solebant, non veniendi argumenta: solum velle aut nolle, absque negociorum inuolucris, absq. excusationum operculis, iam nude retectum patebit. Ipse insuper Dominus Hugo, qui solus expectabatur comes itineris: vel Vizeliacum, vel Antisiodorū, vel etiam Trecas, si a vobis iussum fuerit, adibit: & si ante præmissus partibus vestris nuncius hoc dixerit, die Natiuitatem beatæ Virginis subsequente, ad vos iturus iter arripiet: nec quousque vos vestris Cluniacensibus reconsignet, dimittet. Et quia desiderium, immo esuriem vos videndi satis, vt credo, aliæ literæ loquuntur: taceant istæ, ne forte toties iterata legatio dum nihil efficit, subtilius inspicientibus videatur aut superflua, aut contempta.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA II. Suo Cluniacensi Abbati, suus Trecensis Episcopus, idem quod sibi.	??	??	De paupere vena ingenij nostri, vestris litteris respondere parabam. Repressi tamen me, ne eloquentia vestra paupertatem verborū meorum sepeliret. Abbas Clareuallensis pręsens erat. Carnotensis Episcopus domos nostras obsederat. Nicolaus meus, immo & vester, Roma redibat. Comes Theobaldus pro negociis suis instanter & constanter me perurgebat. Et ecce literæ amici, manus amici ingrediuntur. Furor me ipsum omnibus, immo & mihi, & gaudētes oculi desiderata pagina perfruuntur. Obstupui, fateor, & dulcedine literarum, & extirpatione negociorum, quæ vos ita ore aureo suppressistis. Vere rediit rex, siluit armorum strepitus, aeris aspirauit clementia: sed messes in horreis reconditæ non sunt, quia eas messores non inuenerunt. Spes fuit in oculis, sed ecce luctus in manibus: quia tempestas a Domino immissa, faciem terræ nostræ vindemiauit. Musta in doliis non sunt: quia vineæ nostræ vix adhuc maturescere cœperunt. Frequens episcopatus nostri necessitas, rei cura familiaris, prohibēt ne exeamus. Sed si negociis credimus, quando negocia finem habebunt? Eripiam me de corpore mortis huius, & ibo ad illum quem diligit anima mea: vt videam voluntatem Domini, & visitem templum eius. Quinta die ante festiuitatem sancti Remigij, domnum Hugonem Trecis habere volumus, vt cum illo, & per illum, quos videre desideramus, iam tandem videre possimus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA III. Summo Pontifici & nostro speciali Patri Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Clun. Abbas, obedientiam & amorem.	??	??	Si quid minus sapienter dixero, rogo vt pietas paterna supportet. Nam fortassis ineptum esse poterit, sed indeuotum erga vos esse non poterit. Pro Domino rege Franciæ, magno, nobili & speciali filio vestro, benignitatem Apostolicam deprecor: vt quia non solum rex est, non solum magnificus rector Christiani populi est, sed etiam quia opus manuum vestrarum est, quem ad regnū prouexistis, quem sacris manibus vestris inunxistis, quem Gallis nostris potentiorem patribus regem designastis: si quid forte adhuc vt ætate iuuenis inconsulte egit, ei condescendatis, & eius forte errorem sapientiæ vestræ velamine cōtegatis. Est enim Patris, vt filij, & maxime tanti, & errorem emendet, & honorem conseruet. Hoc pro discidio, quod inter ipsum & Dominum Bituricensem Archiepiscopum est, dico. Est enim, sicut sensi, res non leuis, & ne de graui incœpto grauiorem vergat in exitum, multum cauenda. Spiritus autem consilij, qui spirat vbi vult, qui per vos Ecclesiæ suæ per totū orbē diffusæ assidue consulit: etiam nunc per vos regno Franciæ non vili portioni Ecclesiæ suæ consulat: & tam de his, quam de omnibus, vnctio eius cor vestrum edoceat. Nam nō est meum vltra procedere, vel sapientiam vestram, cui per Dei gratiam vtile consilium non deerit, quid in isto negocio agēdum sit, edocere. Præterea notum facio, Luxouiēse monasterium, cui anno præterito per fratres nostros Clun. prouidere voluistis, & vere, sed breui tempore prouidistis, in deteriorem statum quam prius fuerat relapsum, omni pene monastica religione & obseruantia destitutum, parum a secularibus differre, in tantū vt quod priscis temporibus cuncta Galliarū monasteria anteibat, nunc pene vniuersa vix a longe sequi videatur. Additur ad hoc malum hebetudo, ne dicam stultitia, Pastoris: qui ita gregi proprio præest, vt iam fere de Abbate nihil ei nisi nomen supersit. Quid plura dicerem? Omne caput lāguidum, & omne cor mœrens. A planta pedis vsque ad verticem, non est in eo sanitas. Prouideat Pater filiis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IV. Summo Pontifici & nostro speciali Patri, Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, obedientiam & amorem.	??	??	Magister Petrus sapientiæ vestræ, vt credo, optime notus, nuper a Francia veniens, per Cluniacum transitum fecit. Quæsiuimus quo tenderet. Grauatum se vexationibus quorūdam, qui sibi, quod valde abhorrebat, nomen hæretici imponebant, maiestatem Apostolicam se appellasse, & ad eam confugere velle respondit. Laudauimus propositum: & vt ad notum & commune refugium confugeret, admonuimus. Iustitiam Apostolicam, quæ nulli vnquam etiam extraneo vel peregrino defuit, sibi non defuturam diximus. Misericordiam ipsam, vbi ratio postularet, sibi occursuram promisimus. Venit interim Dominus Cisterciensis Abbas, & de pace ipsius & Domini Clareuallensis, cuius causa appellauerat, nobiscum & cum ipso pariter egit. Dedimus & nos operam paci eius, & vt ad illum cum ipso iret, hortati sumus. Addidimus hoc monitis nostris, vt si qua Catholicas aures offendentia aut scripsisset aut dixisset: hortatu eius & aliorum bonorum & sapientium, & a verbis suis amoueret, & a libris abraderet. Et factum est ita. Iuit, rediit: cum Domino Clareuallensi, mediante Cisterciensi, sopitis prioribus querelis se pacifice conuenisse, reuersus retulit. Interim a nobis admonitus, magis autem a Deo, vt credimus, inspiratus: dimissis scholarum & studiorum tumultibus, in Cluniaco vestra sibi perpetuam mansionem elegit. Quod nos senectuti eius, debilitati eius, religioni eius congruere putantes, & scientiam eius vobis ex toto non incognitam, magnæ fratrum nostrorum multitudini proficere posse credentes: voluntati eius assensimus, & si sic benignitati vestræ bene placitum esset, benigne & cum gaudio nobiscum, vestris vt nostis per omnia, remanere concessimus. Rogo igitur ego qualiscumque tamen vester, rogat deuotissimus vobis Cluniacensis Conuentus, rogat ipse per se, per nos, per præsentium latores filios vestros, per has quas vt scriberem rogauit litteras: vt reliquos dies vitæ & senectutis suæ, qui fortasse non multi sunt, in Cluniaco vestra eum consummare iubeatis, & ne a domo, quam velut passer: ne a nido, quem velut turtur, inuenisse se gaudet, aliquorum instantia aut expelli aut commoueri valeat: more quo omnes bonos colitis, & etiam istum dilexistis, scuto defensionis Apostolicæ protegatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA V. Summo Pontifici & nostro speciali Patri Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis fratrum Cluniacensium Abbas, obedientiam & amorem.	??	??	Confisus de benignitate paterna soleo filiali præsumptione etiā remotos & ignotos maiestati Apostolicæ commendare. In quibus quia me sæpe exauditum persensi, de notis & proximis me magis audiēdum esse speraui. Vnde domnum Heraclium Lugdunensem Canonicum, nostrum carne germanum, pietati Apostolicæ, de ea confisus, commendo: cui nulla alia vrbem adeundi causa extitit, quam vt Patrem viseret, eiusque animum multiplicibus filiorum vtilitatibus occupatum, sibi arctius conciliaret. Rogo pro eo, nec rogare erubesco: quoniam testimonium præteritæ iuuentutis eius maxime inter seculares, vt dicitur, clericos, nec in precibus confundit, nec aures vestras ab his exaudiendis auertit. Quærat hoc, si placet, diligentia pristina, a Lugdunensi, in qua educatus & magis conuersatus est, Ecclesia: quærat & a domino Stephano Archidiacono, cui si credi debeat, vos ipsum iudicem facio. Suscipiatur ergo obsecro in affectu vestro, foueatur in gremio vestro: vt cum se a gratia vestra senserit non exclusum, ea instantius agere studeat, pro quibus & Dei & vestram gratiam sibi multiplicius adquirat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VI. Honorandis & diligendis fratribus, domno Lioni Abbati, domno Stephano Archidiacono, & toti sanctæ Lugdunensis Ecclesiæ Capitulo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Præceptum Apostoli est, Pacem sequimini cum omnibus & sanctimoniam: sine qua nemo videbit Deum. Item eiusdem mandatum est, Si fieri potest, quod ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes. Hæc ego & similia sacræ legis iussa attendens, fraternæ charitati & paci, sicut mihi conscientia attestatur, omnem iam ab antiquo operam dare disposui. Nec istud dilectionem vestram ex toto latere arbitror: cum excepto præteriti anni discidio, iam per viginti fere annos nulla inter Lugdunensem & Cluniacensem Ecclesiam lis, nullum iurgium, nulla vel parua amicitiæ læsio, Christo corda nostra ad inuicem vniente, cōtigerit. Hanc vnitatem temporibus reuerendæ memoriæ Hubaldi, Rainaldi, Petri, Archiepiscoporum, deuote conseruare studui, & vt a nostris integre conseruaretur, pro posse semper effeci. Seruaui igitur, & semper, vt dictum est, seruare proposui, inter nostros & vestros pacis & concordiæ bonum: nec quosdam etiam antecessorum in sæpe commouendo animos vestros secutus sum, & vt vinculum huius charitatis indissolubile maneret, assidue facere nisus sum. Admiror ergo, & adhuc familiarem coram vobis querelā depono: quod pactum pacis, in quod per manus sapientum & religiosarum personarū nondum finito anno cōuenimus: non quidem omnes, sed quidam vestrum vt mihi relatum est, dissoluerunt, & ne apud Villam-francā domnus Lugdunensis Archiepiscopus secūdum placiti tenorem, cimiterium dedicaret, etiā publice prohibuerunt. Quod vtrum fieri debuisset, ipsi videte. Vt tamen quicquid ad nos pertinet, verbo & opere impleatur, moneo reuerentiam vestrā: & ne fastu aliquo me hoc dimittere putetis, etiā rogo, vt morbum discordiæ nuper sanatum nequaquam rursus serpere permittatis: & iam pacem, quā nos vobis non ficte seruare volumus, vos quoque nobis ex corde seruetis. Et ne in quēlibet vel paruum obicē, pes inter nos mutuæ pacis offendat: si quid forte de tenore pacti, quod tamē nescimus, restat implendum, parati sumus implere, & omnem quantum in nobis est, materiam discidij vel scandali amputare. Non solum enim vobiscum, quos sicut viros Ecclesiasticos decet, pacem diligere credimus: sed etiam cum his, qui oderunt pacem, si fieri posset, pacifici semper esse vellemus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VII. Summo Pontifici & nostro speciali Patri Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, obedientiam & amorem.	??	??	Verbosus sæpe sum vobis, & sicut timeo, onerosus. Cōsolatur hunc meum timorem pietas paterna, quæ vix filiis solet irasci: & si irascitur, cito solet placari. Clerus Luxouiensis, & populus, & tota simul, vt audiui, Ecclesia destituta morte Episcopi sui, domnum Arnulfum Sagiensem Archidiaconum sibi in Pontificē & Pastorem elegit: & a domno Rothomagensi, ad quem iure canonico consecratio spectabat, cōsecrari more Ecclesiastico fecit. Eum, inquam, elegit, eum consecrari fecit: non solum quia optimi & singularis inter suos testimonij persona est, nō solum quia nobilis litteraturæ est, non solum quia prudentia & strenuitate vobis, vt credo, non incognitus est: sed quia vester specialis filius, & Romanę Ecclesiæ ab ipsa adolescentia familiaris alumnus est. Nā quis eum Romanæ Ecclesiæ alumnum non agnouit, qui eū audiuit? Quis eum nō a puero educatum in sinu Romanæ Ecclesiæ non putauit, quicumque eum de illa loquentē aduertit? Quis non eum vere vestrum, quantum ad spiritum spectat, filiū iudicauit: qui eius non tantum verba audire, sed quod nostro tempore perrarū est, scripta legere potuit? Quæ, (sicut Salomon ait, non agnoscitur in bonis amicus, nec absconditur in malis inimicus,) ita eum amicum schismatis tempore prodiderunt, vt pene superfluum sit, eum nos de fidelitate & amicitia commendare: quem tanti tempestatum & turbinum tumultus, fidissimum & deuotū alumnum noscuntur probasse. Prosit ergo Ecclesiæ, quæ eum elegit, quæ illum sibi hac fiducia Pastorem præfecit: quod honestatem in eo, quod scientiam, quod in iuuenili ætate morum maturitatem: quod tandem in eius promotione vestram gratiam concupiuit. Prosit, vt eius electio & consecratio a Sede Apostolica confirmetur: nec contra eum non solum eius, sed & totius Ecclesiæ Dei, quæ in partibus illis est, hostis, Comes Andegauorum aliquatenus audiatur. Quicquid enim dixerit, quicquid sub nomine appellationis a se factæ prætenderit: certum est eum appellasse, non vt grauatum, sed vt grauare volentem: non vt oppressum, sed vt opprimere cupientem: nec vt iustitia pro se faceret, sed vt iniquitas æquitatem, vt falsitas veritatem vinceret, meditantem. Ne enim Episcopus Luxouiensis Ecclesiæ fieret, voluit nequitiæ suæ moras lucrari: vt Pastore absente, non esset qui lupo resisteret, nec esset qui morsibus belluinis ne gregem Dei pessundarent, vel in modico obuiaret. Videat hæc omnia sapientia vestra, prouideat his omnibus pietas vestra: & ne tyrannus, vt dicitur, appellatione Apostolica non tyrannis, sed indigentibus debita, abutatur, permittat prudentia vestra.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VIII. Venerabili Domino, domno Miloni Morinorum Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Qvoniam charitatis læsio apud Deum tanti penditur, vt, sicut nouit eruditio vestra, nec munus cum ea ad altare oblatum suscipiatur, nec eleemosynæ suffragentur, nec martyrium prosit, nec peccata dimittantur, immo iam dimissa ad actorem reuertantur: non debeo dissimulare, nec animum aduersus fratrem, & maxime Episcopum commouere, nisi forte iusta fuerit zelo iustitiæ commotionis materies. Nam pro iustitia moueri, non est charitatis læsio, sed æquitatis actio. Vellem, si Deus gratiam largiretur, hūc animum erga omnes habere: vellem hunc etiam & vobis integre conseruare. Quod vt melius possim, proposui non occultare animum meum vobis, nec in corde & corde loqui: sed quod me ad commouēdum instigat, sicut amico absque vllo doli velamine denudare. Relatum nobis est, si tamen ita est, non a paucis, non a quibuslibet, sed a pluribus & magnis personis: vos, quod salua fraterna pace dico, ordine monastico derogare, data qualibet vel leui occasione frequenter lacerare, in publicis inde cōuentibus etiam declamare, eius bona etiam maxima extenuare: leues excessus, qui adhuc vt hominibus, non Angelis aliquādo subripiunt, sermonibus rethoricis aggrauare. Dictum est & hoc, in Synodo vestra coram cleri & populi multitudine imprecatum vos esse, vt Clun. superbiā Deus destrueret: populoque a vobis iniunctum, vt hinc Dominū exoraret. Et vtinam misericors Saluator in nobis & nostris, atque in omnibus suis, non solum superbiæ, sed & omnes vsque ad solum Satanæ parietes destruat: muros in eis Hierusalem spiritualis construat, indeque omnium bonorū preces exaudiat. Sed si hoc erat dicendū, non erat deridendum: si erat admonendum, non erat prædicandum: si erat orandum, non erat declamandum. Nā esto. Superbi sumus, rei sumus, peccatores sumus. Sed non tamen erant peccata fratrum in Ecclesia prædicanda, non erāt delicta Monachorum in exemplū populo proferenda: ne Monachos superbos, & maxime Cluniacenses, populus audiēs, ad imitandum traheretur: ne superbiam, quam in Monachis audiebat notabilem, ideo in se minus damnabilem credere doceretur. Non satis idonea ad euitandā superbiā persuasio est, propositū exēplum superbiæ: cū magis contrariis humilitatis & aliarum virtutū exēplis, morbus superbiæ & aliorum malorum ab humanis pectoribus soleat expurgari. Oportuerat, sapientiam vestrā, hoc non in Tarawanensi populo, sed in Cluniacēsi capitulo prædicare: & ad humilitatis viā, fratrū nostrorum superbiā, vt Pontificē decet, sacris persuasionibus reuocare. Fuerat hoc ingerendū sine populis, auribus ipsorū, non sine illis, auribus populorū: vt eos exhortatio corrigeret, non derogatio diffamaret. Nō enim de tam diuersis & remotis partibus terrarū, Cluniacenses fratres audire, nedum exaudire poterant apud Tarwanā Episcopum de eorum superbia disputantē: cum fortassis obtemperassent, si eū audissēt se de talibus in Capitulo suo, cui bis aut ter interfuit, admonentē. In illo, inquam, Capitulo, cui, sicut dixi, bis aut ter interfuit: & vbi superbos illos de amicitiæ, beneficiorū, argumentorumq. promissione, non modicū exhilarauit. Non ita Episcopus Augustinus vera vel falsa fratrum mala populo prædicauit, vel in scriptis suis prædicari mandauit: cum dixit, Vbi oritur peccatum, ibi moriatur, nec ad plures eius correctio quam notitia extendatur. Non ita Patres priores & Magistri Ecclesiarū Dei, nō ita, vt de nostri tēporis singularibus viris loquar, dōnus Guigo prior Cartusiēsis: qui hoc de fonte veræ, nō fictæ charitatis hauserat, vt mala cuiusque auctori suo tātum nota faceret; bona cuiuslibet non ipsi, sed eo absente omnib9 diuulgaret. Sed vnde tamē hæc superbia? Cui Episcoporū Cluniacen. fratres resistūt? cui non obediunt? cui non seruiunt? Cui non obedientiā iustā, non obsequiū pro viribus, non reuerentiā præ cunctis pene aliarū Congregationum Monachis impendunt? Nescio, nescio: Deus scit. Si scirē, non paterer: si nossem, corrigerē. Video res Clunia. velut totius reipublicæ Christianæ ærarium esse: de quo omnes hauriūt, quod pene exhauriūt, in quod rari pauca iniiciūt, de quo plures multa accipiūt. Sed quia per gratiam Dei vniuersos pene Latinæ Ecclesiæ Sacerdotes amicos habemus: precamur vt vos quoq. inter reliquos propitium habeamus, cui & pauca illa nostra, quæ penes vos habentur, exposita sunt: & plurima alia per diuersas mundi partes diffusa, ad obsequendū reuerentiæ vestræ, si tamen ita placuerit, parata sunt. Accedit ad hanc querelā familiarem, quod Canonicam Abba-villæ secularium Canonicorum quā comes de Pontiuo Cluniacēsi monasterio quātū ad ius seculare pertinet, dedit: etiā Episcopus Ambianensis, ad quem ex Ecclesiastica cura pertinet, dedisset, nisi ei a vobis & a paucis aliis dissuasū fuisset. Sed quid ego hinc de aliis queror? Possum quidē de eis iure cōqueri, sed de vobis magis habeo ius querēdi. Cum enim & charitas cōmunis, & amicitia singularis, nil contra amicum facere suaderent: excessistis amicitiæ metas, & nil vos lædentem amicum læsistis. Dumque sub ditione vestra secundum spem a vobis datam, incremēta multiplicia speraremus: cessit nobis spes illa in contrarium, vt non solum nihil infra metas Episcopij vestri vestra largitas nobis conferret, sed & aliorum donis & largitionibus contrairet. Probat hoc, vt accepi, apud Remorū vrbē nuper factus Episcoporū Conuentus: vbi cum Dominus Remēsis Archiepiscopus, Suessionensis, Catalaunensis, Atrebatensis, & alij Episcopi, vtique magni, sapientes & religiosi viri, in negotio iam dicto assensum darent, solus inter omnes ab omnibus dissentiens apparuistis. Quare hoc? Si iusta de causa, bene. Si non, ipse videte. Credo tamen in partibus vestris sanctum Bertinum, Abba-villam, Gastum, Romiliacum, & alia vobis contigua loca hoc iudicare: quod fratres Cluniacenses Episcopalis auctoritas tam facile, tam seuere non debeat condemnare. Parco verbis, ne amicum, quem placare contendo, prouocare videar. Oro igitur in fine Epistolæ, oro ego, deprecantur & nostri: vt quod nobis de amicitia, sicut supra dixi, promisit benignitas vestra, obseruet veritas vestra. Absit enim, vt aliter faciendo quam promittendo sit in sancto ore vestro, est, & non: sed eadem implendo, quæ dicendo, sit semper in illo est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IX. Vniuersali & nostro speciali Patri Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, obedientiam & amorem.	??	??	Imperator Hispanus, magnus Christiani populi princeps, deuotus maiestati vestræ filius, licet apud pietatem vestram multum possit & posse debeat: tamen quia inter modernos reges præcipuus amicus & benefactor Cluniacen. Ecclesiæ est, me ad præsens mediatorem, & apud vos intercessorem elegit. Pro quo vt exaudiri merear, quod facerem si præsens essem, nunc absens facio: & me cum omnibus fratribus meis, filiis vestris, qui hoc audire potuerunt, ad pedes pietatis vestræ, non tantum corde, sed etiam corpore ipso prosterno. Oro, vt quorum preces tam paterne, tam benigne, totiens & totiens vestri gratia admisistis: hac saltem vice nequaquam benignitate solita repellatis. Largitas enim paternæ gratiæ, qua nos pene semper audire soletis, vbique diffusa, ab omnibus audita, trahit multos ad nos, & frequentatis precibus compellit nos fatigare vos. Sed non ego pro Rege Hispano, non pro Romano, non pro quolibet mortalium preces funderem, si id iustitiæ repugnare cognoscerem. Vnde licet earum rerum, quibus non interfui, testis esse non possim, sapientum tamen multorum, magnorum, probatorum etiam virorum testimonio, non minus quam oculis meis vel auribus credere compellor. Horum itaque omnium attestatione, ex quibus multi clerici, quidam monachi, nonnulli Episcopi sunt, electionem Domini Salamantini Episcopi in Archiepiscopum sancti Iacobi, ab omni clero, ab omni populo, canonice, pacifice, communiter factam, prædictus Imperator per humilitatem meam maiestati Apostolicæ repræsentat. Et quia illa Ecclesia, ad quam electus est, tanti Apostoli corpore gloriosa, tot Sedis Apostolicæ pruilegiis sublimata, inter omnes Hispanas Ecclesias caput extulit: nobilem, prudentem, honestam, probatam personam, præ aliis terræ illius Ecclesiis requirebat. Quam se inuenisse tandem in isto lætata, eum sibi, vt dictum est, concorditer in Pastorem elegit. Vnde si quis post illam communem & solemnem electionem, alicui proprio commodo inseruire volens, ab illo desciuit: prouideat sollicitudo paterna, ne illi liceat ob priuatum lucrum bona publica impedire, vel ea de causa pacem tantæ Ecclesiæ perturbare. Astat igitur, & ad fores vestræ misericordiæ manu nostra pulsat imperator Hispanus, Sancti Iacobi clerus & populus: vt electum suum non sublimiter, non superbe, sed humiliter & mansuete ad vos venientem, suscipiatis: vinculum Apostolicæ seueritatis, quod modeste pertulit, resoluatis: & quod potestatis vestræ solius est, translationem eius de Salamanca ad vrbem sancti Iacobi Apostoli cōcedatis. Et vt apud pium Patrem legati contemplatione, ipsa possit iuuari legatio: vobis cognitum & dilectum venerabilem fratrem nostrum Natalem, nuper Resbaci Abbatem, paternitati vestræ direximus. Quem quia a Mariæ otio, quod apud nos elegit, inuitum & reclamantem nostris viribus non potuimus: ad hoc suscipiendum negotium, cui resistere non potuit, obedientiæ virtute cōpulimus. Vnde si placet, quem nos exasperauimus mittendo, vos lætificate, effectum precibus annuendo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA X. Summo Pontifici & nostro speciali Patri Domino Papæ Innocentio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, obedientiam, & se totum ad omnia.	??	??	Dominus Hugo Turonensis Archiepiscopus festinās adire maiestatis vestræ præsentiam, in ipso deuotionis suæ itinere apud Charitatem morbo correptus est. Quo ingrauescente, cum iam de vita desperare cogeretur, monachicum ibidem indumentum suscepit: & per manum Prioris nostri de Charitate, religionis habitu suscepto, Cluniacensis Monachus effectus est. Quod Turonensis Ecclesia audiens, & ne hac occasione pastoralem curam relinquere vellet formidans, domnum P. Archidiaconem, domnumque Hugonem Nuceriensem Abbatem cum aliis ad eum direxit: & vt ad ouile suum Pastor rediret, omni studio, tota diligentia, summis precibus rogare curauit. Noluit ille, nec multorum & magnorum virorum precibus reditum persuadentibus, adquieuit. Instantibus illis, nec a cœptis precibus vllo modo desistere volentibus, & hoc tantum respondit: nihil se horum prius facturum, quam res vobis innotesceret, & a paternitate vestra quod sibi faciendum esset audiret. Supplicat ergo quantum potest nobilis illa & magna Turonensis Ecclesia, supplicamus & nos; rogat, quod longe præstantius est, ipsa, vt nobis videtur, iustitia: quatinus Patrem ad filios, Pastorem ad oues, Prælatum ad subditos, sublimitas vestra, cui omnium Ecclesiarum sollicitudo a Deo commissa est, redire persuadeat, & si sponte noluerit, etiam inuitum compellat. Etenim, vt publica fama testatur, non mercenarius, qui videns lupum dimittit oues & fugit: sed Pastor, qui pro domo Israel sibi commissa, murum se opponere, & stare in prælio in die Domini consueuit. Sed vnde rogo, vnde supplico? Supplico quasi pro reo, cui aliquid indulgendum sit, cui commissum aliquod graue donandum sit. Sed si ego vos vnquam agnoui, si dulcem affectum vestrum erga religionis professores, & maxime conseruatores aduerti: qui de bono melior, de clerico monachus, qui de communi scemate cleri ad Martini sui nigrum habitum conuersus est, non indignus eius, & maxime prius adepta pontificali sede iudicabitur. Redisset quidem, si magnos & sapientes viros audire voluisset, non deterior, sed iam melior factus, ad Sedem propriam: sed sapienti humilitate expectare inde maluit sententiam Apostolicam. Non obsit ergo ei vel Ecclesiæ suæ, quod tamen superflue loquor, quod se totum dispositioni Apostolicæ proprio consilio, non alieno submisit: quod Martini, vt dictum est, habitum induit: quod tandem vester, &, vt sic dicam, magis proprie vester Cluniacensis monachus factus est. Placuit sanctitati vestræ in quibusdam aliis, quos nominare possem, Episcopis, quod de communi clericorum vestitu, ad canonicalem habitum transierunt: placeat, & placebit vt credo, quod magnus Turonensis Archiepiscopus ad humilem Monachorum habitum se conuertit, & sic habitum & vitam in melius commutando, pontificali dignitati nihil melior factus detraxit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XI. Venerabili Deique Sacerdoti A. Narbonensi Archiepiscopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Avdiens a pluribus dignationē vestram propter exile seruitium a nostratibus Remensis Concilij tempore vobis impensum, supra meritum gratiosam nobis existere: ad referendas beniuolentiæ vestræ gratias per vos ab Hispanis primo redire disposui. Sed quia multiplex curarum distractio propositum immutauit: per vos, vt proposueram, redire non potui. Quia ergo dilecto mihi præsentare nō possum personam meam, dirigo Epistolam meam: in qua me præsentem sentiat, & quod a me audiret, ab ipsa audiat. Relatum mihi est ab amicis communibus reuerentiam vestram Episcopalibus negotiis iam vsque ad senium detritam, magis magisque in dies atteri: & molestiis curarum irruentium oppressam, solito vehementius fatigari. Cumque in vita magni Martini scriptum legatur, Optata est seni missio post laborem: doleo laborare emeritum, qui iustis sudoribus missionem promeruit, &, vt mihi dictum est, de Marthæ laboribus ad Mariæ quiescentis transire ocium concupiscit. Si tamen, quod saluo amicitiæ iure loquor, esset animus victor annorum, & cedere nescius senectuti: vererer Pontificalem sublimitatem a summis ad ima retrahere, & vt de pontificatu ad monasticum ordinē transitum faceret, inuitare. Sed quoniam locus humilior tutior esse solet, altior vero ruinam semper formidat: fugiendus est, vt mihi videtur, mons patens vniuersis aurarum turbinibus: amplectenda est vallis, nullis aerum subiecta prouentibus. Vallis hæc Cluniacus vobis esse poterit, non solum humilitate, sed & situ ipso eandem significante: quæ multos non tantum inferioris, sed etiam vestri ordinis viros, pro Christo humiliatos suscepit, eosque suo tempore ad cœlestem sublimitatem prouexit. Non igitur timeat humiliari in terris, a Deo super cœlos extollenda anima: nec pudeat eum se submittere hominibus, eum qui tali humiliatione conferri se non dubitat beatis spiritibus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XII. Venerabili & præcordiali amico nostro domno Gaufrido Burdegalensi Archiepiscopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & sincerum affectum.	??	??	Inter varias pectoris mei curas, ingessit se alit quando cogitatio de amicitia, & quem cui amicum vel præponere vel subponere deberem, sollicita perquisiuit. Cumque vniuersas animæ latebras perscrutans, abdita vniuersa omni discusso nubilo penetrasset: inuenit in amicitia nulli supponendum, pene omnibus præferendum quantum ad se, illum, illum certe meum Burdegalensem Archiepiscopum: quem non dignitas pontificalis, non sublimitas temporalis, mihi in spirituali & vero amico associauit: sed animus terrena spernens, cœlestibus inhians, mores compti, prudentia singularis, amicitia constans, & vere Christus ipse ad vniuersa mutui amoris primordia se medium exhibens, indiuisibiliter coniunxit. Hoc semper, ex quo Carthusiense iter sanctitatem vestram mihi notam fecit, firmissime cordi meo inhæsit, inhæret, & per Dei gratiam perpetuo inhærebit. Hæc quia præmittenda erant, præmisi: nunc quæ ordine sequi debent, subpono. Ago quas possum gratias, quia non imparem in mutui amoris constantia vos inueni, quem de amici ad remotas Hispaniarum partes, & velut ad peregrina tendentis, mandatis & precibus tam deuotum conseruatorem habui. Commendaui ei Monasteria nostra, Abbatias, Prioratus & Cellas: & ecce non eius tantum, sed & omnium nostrum voce attestante, fidissimum etiam in hoc commisso reperi. Redire per Prouinciam vestram prius quidem disposueram: sed fortuitus rerum euentus, immo, quod verius est, Dei dispositio permutauit. Eapropter nec præsentia vestra mihi, vt nostris, charissima frui licitum fuit: nec de propositis Angeliacensis Ecclesiæ, & aliis negotiis vobiscum loqui, vel conferre facultas fuit. Scripsi tamen inde Domino Papæ, & omnia ei per proprios nuncios notificans, ipsi sanctitatis vestræ litteras destinaui. Oportet autem, sicut nouit sapientia vestra, & vt inter nos tunc condictum fuit, rem secretam esse: ne dū corpus peccati in Ecclesia sancti Ioannis destruere quærimus, re non suo tempore patefacta, quod Deus auertat, augeamus. Esse nostrum, super quo certificari vult sincera, humilis, & sublimis benignitas & dignitas vestra, tale esse cognoscite. Illud quidem præteritum iter nostrum, plus honoris quam personam, non dico Ecclesiam decet, habuit: quia etsi non decuit personam, decuit Ecclesiam, Profectus vero temporalis, non quantum cupiditas voluit, sed plus tamen quam meritum exegit. Quod vero ad personam spectat, vtinam sospitatem corporis incolumitas Spiritus æmularetur! Quod autem ad Ecclesiam respicit, pace super omnia & mutua & generali fruitur, Christoque Domino suo ita vt nunquam, prout videtur melius, humiliter & deuote deseruit: & pro suo Domino & Patre Burdegalensi Archiepiscopo, a nobis sæpius, vt dignum est, admonita, clementis Domini misericordiam deprecatur. Constantinum, super quo scripsistis, si hoc vtile iudicatis, ad quartam leugam reuocate: & de vniuersis Cluniacensibus negotiis non solum vt legatus, sed vt ipse Cluniacensis Abbas, secure disponite. Nec enim absentem puto vbi vos estis: neque vbi ego sum, vos absens esse potestis. In fine, non tantum pro me & vestra Cluniacensi Ecclesia vos Deum sollicicite exorare rogo: sed & bonos illos partium vestrarum viros, quos ad Christi militiam & seruitutem semper accingitis & fouetis, quatinus vt idipsum faciant deprecemini, magis corde quam verbis imploro.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIII. Nostro Wintoniensi Episcopo, Frater Petrus suus Cluniacensium Abbas, salutem & totum cordis sui affectum.	??	??	Pro Cluniaco rogare soleo, nunc pro Marciniaco rogo. Materia, vt nostis, est multa rogandi. Singularis domus, excellens religio, non tantum mors, sed perpetua sepultura sororum sanctarum: quæ pro Christo suo ante mortem moriuntur, ante sepulchrum sepeliuntur. Præter hæc multarum parētum, & præcipue matris meæ, insuper & vestræ cœlestis in loco illo conuersatio, felix excessus, beata sepulcra. Ista me ad orandum, vos ad exaudiendum compellunt: vt locum illum semper præ oculis habeatis, semper veneremini, semper colatis. Hac spe fratrem præsentium latorem, ab illis Dei ancillis ad vos & ad partes vestras directum, oro vt more vestro benigne suscipiatis, audiatis, & exaudiatis. Omnipotens & misericors Saluator noster, cui iugiter vt possumus pro vobis assistimus, statuat procellam vestram in auram, & sileant fluctus eius.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIV. Venerabili & præcordiali amico, domno Guarino Ambianensi Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem quam sibi.	??	??	Qvid dicam? quid loquar? quas tam sincero amico gratias agam? Diuisit & vere diuisit sapiens dilectio vestra inter amicos & inimicos, inter veros & falsos: inter dantes verba, & exhibentes opera. Promittunt alij magna magnis meritis amicorum, & nihil soluunt. Nihil promisistis, & nullis erga vos meritis nostris, multa & magna soluistis. Hæc est causa, hæc summa materia, hoc indissolubile vinculum, quo vobis astringimur, quo vobis colligamur, quo licet absenti integra totius amoris & affectus nostri viscera vobis refundimus. Nec mirum. Quis enim non summopere trahatur, quis non alliciatur, tantis ex parte vestra impensis; nullis, vt dictum est, ex nostra repensis beneficiis? Sed si plenum sacrificium, si integrum holocaustum offerre Deo disponitis, si caput & caudam simul immolare proposuistis: venite, venite, inquam, ad nos, vt videamus quem diu videre optauimus, & fruamur etiam hic in Christo, quo etiam alibi perpetuo frui desideramus. Hoc per eum, qui dilexit nos, & qui vobis inspirauit diligere nos, non tantum rogamus, sed etiam obsecramus: vt antequam proxima æstas finiatur, Cluniacus vestra vos videat, & præsentia vestri diu exoptata exhilaretur & gaudeat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XV. Dilecto & per omnia diligendo ac venerando amico nostro, Domno Sugerio Abbati Sancti Dionysij, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Oinfelix sors hominum, & si dici fas esset, fortuna miseranda! Video sæpe inuitis oculis quos videre nollem. Videre non possum saltem per multa secula semel, quos assidue cernere exoptarem. Ad quid istud? Instant & astant mihi sæpe seculares & duri rerum seculariū exactores: quos si possem, vt dixi, summo studio euitarem. Dilectum vero meum illum, illum inquam meum etiā antequam meum, dilectum Abbatem sancti Dionysij, & ante vtriusq. Abbatiam mihi charum, & post de charo charissimum factum, nec post longa tempora videre possum. Retinet eum Francia, nostræque semper illum Burgundiæ inuidet: vt nunquam illum apud Cluniacum nisi semel videre potuerim. De hoc igitur familiarem querelam depono, gratias quas possum agens, quod licet se ipsum nobis subtraxerit, beneficia tamen multimoda exhibere non desinit. Attestantur hoc fratres nostri in vestris partibus commorantes: dicentes in causis & necessitatibus suis, nō modo patrem Monasterij sancti Dionysij, sed & suum Cluniac. in vobis inuenisse Abbatem. Doleo inde tamen, non quia vos semper nobis gratis gratus: sed quia nos nil inuenientes quid rependere possimus, vestris beneficiis semper videmur ingrati. Interim rogo quantum possum & supplico: vt vel Dei, vel amicitiæ, vel regni vestri, in cuius vltimis partibus constituti sumus, occasione, in Cluniaco vestra ante proxime futuram hyemem vos videamus. Credo etsi veneritis, quia, iuxta Prophetiam, non tantum in futura vita, de qua hoc dictum est, sed etiam in præsenti gaudium & lætitiam videbitis, & gaudebitis, & lætabitur cor vestrum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVI. Reuerendo Patri, & Domino Petro Dei gratia Cluniacensium Abbati, Frater Bernardus Clareuallis vocatus Abbas, se ipsum quantulus est.	??	??	Ita-ne iocari libet? Dignanter sane atque amicabiliter: sed si ita luditis, vt non illudatis. Nolite mirari hoc: nam suspectum id mihi facit vestra ipsa tam inopinata dignatio. Non enim multum temporis est, quod scribens ad vos coronam vestram debita reuerentia salutaui: & non respondistis mihi verbum. Nec multo ante rursum ex vrbe Roma vobis scripseram: & nec tunc quidem vel vnum iota recepi. Modo miramini, quod reuertenti nuper de Hispania nugas meas denuo ingerere non præsumpsi? Quod si culpa est, quacunque ex causa non scripsisse: sine culpa profecto non erit, noluisse, ne dicam contempsisse, rescribere. En in quo pro me faceret iustitia, quia id a me flagitatis: nisi mallem occurrere gratiæ redeunti quam retardare eam, dum vel me excusare inutiliter volo, vel alium accusarē in mente, quod ore non promerem: quod hoc vera recuset amicitia. De cætero, quia charitas omnia credit, iam omnis suspicio de medio fiat. Gaudeo quod recaluistis priscæ amicitiæ recordari: & læsum reuocare amicum. Libenter redeo reuocatus. Felix qui reuocor: nullarum iam memor sum iniuriarum. En ego qui fueram vestræ profecto sanctitatis seruus, & ante. Gratias ago, optime locatus sum: intimus vobis denuo factus, sicut dignamini scribere. Si forte intepueram vt arguitis, haud dubium quin recalescam, fotus vestræ visceribus charitatis. Et nunc quod placuit scribere, obuiis manibus suscepi: legi auide, libenter relego, & placet sæpius repetitum. Placet, fateor, iocus: Est enim & iocunditate gratus, & serius grauitate. Nescio siquidem quomodo inter iocandum ita disponitis sermones vestros in iudicio, vt & iocus leuitatem non redoleat, & auctoritas conseruata hilaritatis non minuat gratiam. Porro auctoritas ita conseruatur, vt illud sancti viri vobis merito posset aptari, Si quando ridebam, non credebant mihi. Eia rescripsimus, & puto iam iure exigimus ampliora, quæ promisistis. Dignum est vt sciatis quæ penes nos sunt. Decretum est mihi, vltra non egredi de Monasterio, nisi ad Conuentum Abbatum apud Cistercium semel in anno. Hic fultus orationibus vestris, & benedictionibus consolatus: paucis diebus, quibus nunc milito, expecto donec veniat immutatio mea. Propitius sit mihi Deus, vt non amoueat orationem meam, & misericordiam suam a me. Fractus sum viribus, & legitimam habeo excusationem: vt iam non possim discurrere vt solebam. Sedebo & silebo, si forte experiar quod de plenitudine intimæ suauitatis sanctus Propheta eructuat, Bonum est, inquiens, expectare Dominum cum silentio. Et ne solus videamini mihi lusisse, puto iam non audebitis hoc nostrum silentium reprehendere, & more vestro appellare soporem: quod, vt puto, congruentius ac magis proprie, Esaias cultum iustitiæ nominat: & de quo legitis in hoc ipso Propheta, dicente Domino, In silentio & in spe erit fortitudo vestra. Commendate me orationibus sancti Conuentus Cluniacensis, salutato prius ex me, seruo omnium, si dignum iudicatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVII. Singulari veneratione colendo, totis charitatis brachiis amplectendo, indiuiduo cordis mei hospiti, Domino Bernardo Clareuallis Abbati, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem, ad quam suspirat, æternam.	??	??	Qvoniam tam dulcibus & iocundis amici literis, quibus & ipse iocundus & citus occurrere debuissem, tardus rescriptor occurro: mirabitur fortassis solers sanctitas vestra, & segnitiei vel contemptui, vt timeo, deputabit. Sed absit vtrumque, nec absit tātum, sed prorsus vtrumque abest: cum fere nihil vmquam, quantum ad literas pertinet, vel libentius susceperim, vel studiosius legerim. Tarditatis causa ex parte extitit lator earum, qui Cluniacum veniens, nec me ibi inueniens: cum ipse non valde remotus, hoc est Marciniaci essem, literas quas ferebat mihi nec detulit, nec misit, sed Cluniaci dimisit. Et ne velut accusare bonum virum videar: credo eum aut quibuslibet negotiis retractum, aut acerrimæ, quæ tunc incumbebat, hyemis austeritate, ne me conaretur adire, deterritum. Moratus sum & ego ibidem, tam niuibus quam negotiis detentus per mensem: & vix in initio Quadragesimæ domum redij. Suscepi tandem a Subpriore, cui traditæ fuerant, literas illas vestras. Tractus est statim animus, & cum in affectum vestri multum ante caleret: longe amplius per easdem litteras flatu pectoris vestri succensus, nihil vltra frigidum tepidumve sibi inesse permisit. Tractus inquam, sicque tractus est: vt quod nunquam, nisi sacrorum reuerentia librorum me fecisse memini, perlectam Epistolam mox exosculatus sim. Et vt eos quos poteram, quia tunc non omnes poteram, in vestræ charitatis affectum, more mihi solito excitarem, circumpositis quibusque quod mihi soli legeram relegi, eosque erga vos in maiorem dilectionis affectum pro viribus commoui. Recondi statim eas, & argenteis siue aureis, quos pro more mihi a patribus relicto, ad opus eleemosynæ mecum ferre soleo, adiunxi. Nec incongrue. Nam super omne aurum & argentum vestra mihi gratia bona, vestra charitas est preciosa. Rescribere quod animo insederat sequenti die statim volui: sed a quotidiano, immo pene continuo exactore alia reposcente prohibitus, conticui. Imperaui mihi plane silentium, cui resistere non poteram, durissimus imperator: & cura multiplex infinitarum causarum, non vno tantum, sed multis me diebus silere coegit. Transibant quandoque quindecim dies, quandoque integer mensis, quandoque continui menses, quibus scribere semper nitebar: nec imperatore iam dicto permittebar. Rupi tandem importunum vinculum: & licet ægre, iugum oneris & sceptrum exactoris furtim scriptitando superaui. Ac ne superfluus videar, tantopere excusans tarditatem rescribendi, ipse excusare coegistis, dum dixistis. Non multum temporis est, ex quo scribens ad vos, coronam vestram debita veneratione salutaui, & non respondistis mihi verbum: nec multo ante rursum ex vrbe Roma vobis scripseram, & nec tunc quidem vel vnum iota recepi. Modo miramini, quod reuertenti nuper de Hispaniis nugas meas denuo vobis ingerere non pręsumpsi? Quod si culpa est, quacumque ex causa non scripsisse: sine culpa profecto non erit noluisse, ne dicam contempsisse, rescribere. Hoc quidem vos. Sed quid ego? Istud plane. Negare, inquam, culpam quā imponitis nullo modo possem, si tanto amico primo scribenti rescribere contempsissem. Fateor enim quod primum scribenti, vere rescribere debuissem: sed prout recolere possum, dum in vrbe moraremini, scripsi ego prior, rescripsistis posterior vos. Non ergo ad me pertinuit rescribere, qui prior scripseram: sed vestrum fuit rescribere, quia prior scripseram. Et potuissem quidem rescribere etiam rescribenti, sed plena scriptoq. meo ad vnguem satisfaciens responsio vestra silentium mihi imposuit respondendi. Quod si ita est, culpa mihi imposita me deserens, vos incipit intueri; quia inculpabilem culpare, & sarcina aliena, ne dicam vestra, aggrauare humeros fratris innocentis voluistis. Quod vero vice alia idem a me factum dicitis, quia rei memoria menti non inest, responsio deest. Quæ si forte adesse potuerit, aut probabilis excusatio, aut humilis satisfactio deesse non poterit. Sed addidistis. En in quo pro me faceret iustitia. Et ego. Interim iuxta causas præmissas pro me facit iustitia, quia apud me non inuenitur culpa. Iam non, si non parcerem, & læsum, quod de vobis dixistis, amicum me vocare potuissem: & læsionis vel iniuriarum pœnam merito exigerem. Sed parco more meo, sed cuncta etiam non rogatus remitto. Nullarum, vt dixistis, memor sum iniuriarum. Nam & hoc ad sequentem materiam pertinet, vt qui notas simultates de multorū cordibus non ludo, sed serio excludere satago, & ad excludendum vos incitare intendo: prior ipse omnibus indulgeam, & quod vt alij faciant laboro, ante ipse faciam. Sed rursum forte dicetis. Ita- ne iocari libet? Libet equidem, sed vobiscum. Vobiscum certe, sed non ita cum aliis. Nam cum quibusdam aliis grauitatem excedere, vanitatem incurrere formidarem. At vobiscum vanitatem non vereor, charitatem, ne labatur, persequor. Vnde dulce mihi est semper vobiscum loqui, & melleam, inter nos charitatis dulcedinem iocundis sermonibus conseruare. Caueo enim quantum possum de illorum fratrum numero esse, qui oderant Ioseph in corde suo, nec poterant ei quicquam pacifice loqui. Vtinam & sic, quod nō glorians dico, omnes nostri vestrique fratres facerent, & a linea charitatis, qua sola post fidem, & baptismatis sacramentum fratres dicuntur, & qua speciali consanguinitate sibi iunguntur, non degenerarent, metuerentque quod ait Apostolus, Periculum in falsis fratribus. Vtinam plane hoc omnes facerent, & cor a cogitatu doloso, linguam iuxta Psalmum quem frequentant, a verbo aspero custodirent. Videntur ista, quæ præmisi, magna promittere, & velut ad peragenda maxima se præparare. Sed ne de his illud vsitatum dicatur,	Quid tanto dignum feret hic promissor hiatu?	fateor me non tantum maximam, sed nec magnam, nec modicam habere causam vobis scribendi: earum tamen rerum, quas magnas vel maximas seculares æstimant, & de quibus se magnos vel maximos fieri posse filij seculi sperant. Est tamen magna, & in tantum causas omnes pręcellens, vt excellentior omnibus ab Apostolo dicatur. Et si eius nomen quæritur, ab eo charitas nominatur. Hæc mihi tota, & sola causa scribendi fuit, quam me personæ vestræ integram seruare confido: quamque nostros vestrosque sibi adinuicem melius solito seruaturos, vestro maxime studio non despero. Nam quantum ad eam charitatem spectat, quam vobis in abdito cordis mei iam ab antiquo reseruo: videtur mihi quod aquæ multæ, vt scriptum est, non poterunt eam extinguere, nec flumina obruere. Hoc in quibusdam casibus mihi sæpe expertus videor, quod aquæ multæ non poterunt eam extinguere, nec flumina obruere. Quando enim extingui vel obrui poterit sincerus erga vos, & ignitus mei pectoris affectus quibuslibet sinistri rumoris riuulis: cum nec aquæ multæ decimarum potuerint eum extinguere nec impetus Lingonensium fluminum obruere? Nostis quod dico, nec ob aliud dico, nisi vt constantis in amoris proposito erga vos animi mei insignia recolens, stabilem de cætero me esse posse, prudentia vestra præsumat. Præsumo & ego hoc idem de vobis, nec a cordis vestri penetralibus, me cuiuslibet impulsu posse excludi confido. Sed cum vterque nostrum pastor dicatur, cum ouilia nostra non parua ouium Christi multitudine sint referta: cum vtrique præcipiatur, Diligenter agnosce vultum pecoris tui: videndum est si pecus nostrum nobis notum est, si valet, si languet, si debile, si robustum, si mortuum certe vel viuum. Nam cum dilectus ille discipulus dicat, qui non diligit, manet in morte: quid ego de languore pecudis meę sollicitor, cum eam iam mortuam esse cognoscam? Si enim in morte manet qui non diligit, in qua morte manet qui odit? Si in morte manet qui non diligit, in qua morte manet qui detrahit? Ad quid hoc dico? Cerno aliquos tam de nostris ouilibus quam de vestris, aduersum se inuicem iurata bella suscepisse: & eos, qui in domo Domini habitare vnanimes debuerant, a charitate mutua desciuisse. Video eos de eiusdem Domini esse familia, de eiusdem Regis esse militia: eodem nomine Christianos, eodem & monachos nuncupari. Intueor non solum communis fidei vinculo, sed insuper eiusdē monasticæ regulæ iugo submissos: Dominicum agrum multis, sed diuersis sudoribus excolere: Et cum eos, vt dixi, Christianum nomen coniungat, cum monastica professio vniat: sola eos mentium nescio quæ occulta, & nefanda varietas separat, & ab illa sincera cordium vnitate, in quam videntur congregati, disgregat. Et, o res plena lamentis, nec vllis lachrymarum fontibus digne deflenda! superbum Archangelum de cœlis proiectū rursum cœlestia occupasse, & qui in Aquilone sedem suam stabilire non potuit, in Meridiana, hoc est in splendidiore cœli parte, eam firmasse. Vere ita plane, ita se fecisse gloriatur, quādo expulso eo, qui habitat in cœlis, & cuius locus nō in mutuo rancore, sed in fraterna pace factus est, mentibus hominum professione cœlestium, exemplo splendentium, iure tyrannico principatur. Cumque fortem illum, atrium suum diurtuna pace custodientem fortior superueniens vicerit, cum mundi principem foras eiecerit, cum solium eius, qui rex est filiorum superbiæ, etiam in laicis Christianis euerterit: quibus putas planctibus erit dolendum, si euersum in aliis nequitiæ suæ thronum Sathan in monachorum cordibus erexerit? Absit, absit, vt ille qui sic a Saluatore eneruatus dicitur, vt ipsius etiā ancillis ligetur, vt ipsi a seruis eius velut aui illudatur: in tantum ipse seruis eius & ancillis illudat, eisque vt vilibus mancipiis dominetur. Sed cur sibi aduersantur? cur sibi detrahunt? cur ab inuicem consumuntur? Veniat rogo, veniat materies litis in medium: & si quid iustæ querelæ aduersum se inuicem afferre potuerint, ęquis decernentibus arbitris terminetur. Quid exigis, quæso, frater a fratre? & vt in duobus nominatis omnium dissidentium varietas comprehendatur, quid exigis, inquam, frater Cluniacensis, a fratre Cisterciensi, vel econuerso? Si vrbes sunt, si castra, si villæ, si fundus, si possessio aliqua terrena vel parua, vel magna: si denique aurum, si argentum, si quælibet quātitas vel qualitas pecuniæ: dic, age, propone. Adsunt iudices non iniquitatis, sed æquitatis: omnes huiusmodi lites statim dirimere præparati. Facile pax reformabitur, læsa charitas curabitur: postquam pro talibus vel similibus ortum fuisse tātum cordium discidium cognoscetur. Sed video vtrumque vestrum omnia ista abiecisse, nihil vobis in terris residui fecisse: pauperem Christum beata paupertate ditatos, vos sequi proposuisse. Non est ergo hic materies quam quærebam. Sed non desistam, non fatigabor, non quiescam, donec ad fundum inquisitæ veritatis perueniam.	Est fortasse inter vos litis huius causa diuersa consuetudo, varia monastici ordinis obseruatio. Sed si hęc, charissimi, tanti mali causa est: valde irrationabilis, & quod salua vtriusque vestrum gratia loquor, valde puerilis & stulta est. An non videtur vobis irrationabilis, puerilis, & stulta, quā omnis ratio destituit, & cui omnis sanum sapiens contradicit? Nam si varia cōsuetudo, si multiplex rerum infinitarum varietas, Christi seruos a mutua charitate diuellere debet: quid iam pacis, quid concordiæ, quid vnitatis, quid tandem de lege Christi non solum monachis, sed & omnibus Christianis residuum erit, de qua a magno Apostolo dictum est, Alter alterius onera portate, & sic adimplebitis legem Christi? Si inquam lex Christi, id est charitas, ab omnibus diuersos vsus sequentibus relinquenda est: nusquam plane vltra quærenda est. Nusquam enim inueniri poterit, postquam ab omnibus morem diuersum sequentibus exclusa fuerit. Nonne, charissimi, totus orbis terrarum Christi Ecclesiis iam ab antiquo refertus est? Cumque omnē pene numerum excedat multiplicitas ecclesiarum sub vna fide, & eadem charitate Deo famulantium: tāta pene apud eas inuenitur varietas vsuum, quanta infinitas est locorū. Hoc in cantibus, hoc in lectionibus, hoc in omnibus ecclesiasticis officiis: hoc in vestitu vario, hoc præter autentica, quæ mutari non possunt, ieiunia, in ieiuniis diuersis. Hoc in vniuersis similibus, quæ pro temporum, locorum, gentium, regionum varietatibus, a prælatis ecclesiarum, quibus, secundum Apostolum, quantum ad talia pertinet, in suo sensu licet abundare, instituta sunt. Relinquent ergo omnes istæ ecclesię charitatem, quia mutauerunt consuetudinem? Cessabunt esse Christiani, quia videntur in diuersis vsibus varij? Peribit ab his omnibus summum pacis bonum, quia vnusquisque modo vario operatur bonum? Non ita sensit vita & verbo Doctor Ecclesiæ Ambrosius, qui de ieiunio sabbati loquens, quod Romæ seruari viderat, & Mediolani Episcopus factus seruari non inuenerat, ait. Quando Romæ sum, ieiunium a Romana Ecclesia seruatum custodio. Quando Mediolani, morem eiusdem ecclesiæ sequens, nō ieiuno. Hinc & pater Augustinus bonę matris suæ deuotionem describens, narrat eam iuxta morem, quem apud Africanas Ecclesias teneri viderat, oblationes suas contra Ecclesiarum Italiæ obseruantiam Mediolani voluisse offerre, sed ab Ambrosio prohibitam fuisse.	Sed quid in istis laboro? Frustra rem patentem multiplicibus testimoniis vel exemplis cingerem: maxime cum nec apud antiquos ipsius Paschalis temporis dissonantia, nec apud modernos ipsius sacrificij Christiani inter Græcos, & Latinos nota varietas, charitatem lædere, vel schisma aliquod vnitatis gignere potuerit. Testes sunt præcedentis rei Patres sancti, & eorum, quos Ecclesiæ reliquerunt, approbati libri, quod alio tempore Oriens, alio Occidens, alio in eadem Britanniæ insula Angli, alio Scoti Christiani scilicet antiquiores, Pascha Domini celebrabant. Testes sumus & nos temporis nostri, qui Romanam Ecclesiam, & totam Latinam linguam offerre Deo salutare sacrificium azimi panis videmus: cum Græca Ecclesia, & maxima Orientis pars, ac Barbaræ, sed Christianæ gentes, sacrificare de fermentato dicantur. Cum hoc ita sit, nec antiqui, nec moderni propter tam celebres, & famosas vsuum dissonantias a charitate mutua desciuerunt: quia nihil quod fidem vel charitatem lęderet, in his omnibus inuenerunt. Ad quid istud? Vt si propter varios vsus vestri, o fratres, animi variati sunt, si propter diuersitatem consuetudinum diuersificati sunt, si propter alium, & alium morem ab Ecclesiarum institutoribus vobis traditum, a pacis vel vnitatis charitate languerūt: tantorum Patrum tam venerandis exemplis in vnum redeant, & more sanctorum, qui conualuerunt de infirmitate, fortes facti sunt in bello, a charitatis super omnem morbum formidando languore, conualescant.	Sed dicetis. Aliter vsuum varietas accipiēda est in diuersis Ecclesiis, aliter in eiusdem ordinis viris. Si Ecclesiarum multarum vsus salua fide, & charitate variantur, mirum non est: sed si eiusdem propositi, & professionis homines, non eumdem institutionum morem seruauerint, mirum est. Estne, inquam, hoc totum, quod vos charissimi abinuicem diuidit? Est hoc totum, quod charitatem in vobis lædit? Est hoc totum, quod filios pacis inter se pacificos esse non sinit? Si laicus homo cum his qui oderant pacem pacificus erat, monachus homo cū monacho homine, nefando duello certabit? Filius lucis, filios tenebrarum ne pacis bonum turbetur diligit: filius lucis, filium lucis quod ad propositum non ad monachum refero, impugnabit? Si hæc certe tota est animorum vestrorum indignatio, si hęc tota charitatis læsio, facile curabitur, sed si abfuerit obstinatio. Attendite ergo ne lucem sensuum vestrorum propriæ sententiæ amor obnulibet, quia vnitatem assequi non meretur quisquis non ipsam, sed quod vult, ipse tuetur. Vnde rogo, vt absque studio partium, & propriæ sententiæ defensandæ: vtrū hæc iusta discidij causa sit discutiatis, & cum iniustam esse cognoueritis, discissos animos vniatis. Nam ecce sub eadem regula vterque vestrum militat, qua speciali militia salutem æternam se quisque vestrum posse consequi sperat. Quod si neuter vestrum spe sua frustratur, nescio quis locus discordiæ, quis discidio, quis oblocutioni superesse iam possit. Dixistis enim mirum esse, si eiusdem propositi & professionis homines, non eumdem institutionum seruauerint morem. Ad quod ego. Si eiusdem propositi & professionis homines, non eumdem institutionum morem seruauerint, & tamen obseruationibus diuersis ad eandem salutem, & æternam vitam peruenerint, quid refert? Quid plane refert, quid obest: si vario tramite ad eandem regionem, si multiplici via ad eandem vitam, si multiplici itinere ad eandem, quæ sursum est, Hierusalem peruenitur, quæ est mater nostra? Si enim tu o Cluniacensis Cisterciensem, aut tu Cisterciensis Cluniacensem in assumpto proposito errare cognosceres, & iuxta scripturam per viam, quæ videtur hominibus recta, ad interitum tendere prouideres: iusta fateor tibi esset causa fratrem corrigendi, reuocādi, aut si audire te nollet, obiurgandi & detestandi. Tunc certe si obloquereris, si contradiceres, si & odires: te iuste iudicare, te recte agere confiterer: maxime cum de talibus audiam magnum Prophetam Deo dicentem, Nonne qui oderunt te, Domine, oderam: & super inimicos tuos tabescebam? Perfecto odio oderam illos, inimici facti sunt mihi. Gratularer insuper, te non surdum esse auditorem Scripturæ dicentis, Discurre, festina, suscita amicum tuum, ne des somnum oculis tuis, nec dormitent palpebræ tuæ. Et illius. Maledictus qui prohibet gladium suum a sanguine. Tunc iustas plane odiorum tibi causas esse faterer, & ad debellandos hostes Dei, & eos qui secundum Apostolum in hypocrisi faciunt mēdacium, gressus tuos, & ego accinctus zeli gladio comes indiuiduus comitarer. At nunc cum sub eadem variis, sed sacris, institutis vtrumque vestrum de terris ad cœlos tendere videam, & per diuersas semitas ad idem brauium tendentes sic currere vt comprehendatis: non superest tibi, vt mihi videtur, causa aliqua indignandi, non odiendi, non obloquendi. Sed exigis adhuc, vt quod dixi probem, & quomodo sub eadem regula vel eiusdem regulæ professione, per diuersos tramites tuto monachus incedere possit, ostendam. Ad quod mihi perfacilis patet responsio, & auctoritas iuncta rationi non deest: posse & te Cluniacensem tuo vsu, & te Cisterciensem tuo more, & feliciter per viam mandatorum Dei currere, & felicius ad finem cursui debitum peruenire. Et quia eam, quæ semper in talibus præmittenda est, auctoritatem præmisi: præmittatur & in hac serie ipsa, nec ratio modico saltē interuallo disiungatur ab ipsa. Sed quid obiicis frater? Dico eiusdem regulæ professos, eiusdem regulæ mandata non similiter obseruare. Verum est, inquam, quod dicis, eiusdem regulæ mandata in quibusdam capitulis ab eiusdem regulæ professis dissimiliter obseruari. Sed ne huiusmodi monachos propter ista reos existimes, ne hac de causa pręuaricationis arguere audeas: audi cœlestem, immo Regis cœlorum auctoritatem, Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit. Audi & Apostolum, Omnia vestra in charitate fiant. Audi & patrem Augustinum. Habe charitatem, & fac quicquid vis. Audi & ipsum Regulæ scriptorem, immo ipsius Regulæ dictatorem Spiritum sanctum. Sic, inquit, Abbas omnia temperet atque disponat, vt animæ saluentur: & quod faciunt fratres, absque murmuratione faciant. Et quid clarius, quid apertius, quid lucidius? Nonne ipsa verborum serenitas absque omni prorsus nubilo se esse ostendit, & clarissimam veritatis lucem, remoto omnium nubium velamine mortalibus manifestat? Ecce magister cœlestis totum corpus tuum, o frater, simplicitate oculi, hoc est vniuersa opera tua, puritatis intentione, lucida esse docet: ecce post ipsum summus ecclesię Doctor omnia tua in charitate fieri præcipit, ecce maximus post Apostolos ecclesiarum instructor, omnem tibi quæ volueris faciendi potestatem, charitate manente, concedit: ecce ipse, cui inniteris, Benedictus Pater, Abbatem sic omnia temperare iubet, vt animæ saluentur, & murmur absit: & saluti sub eadem regula diuersa sequentium metuis? Nonne cernis tutissimos ab omni periculo, quorum & quod maius est præcepta a qualibet varietatis mobilitate vel culpa, intentio saluandi animas iuxta ipsam regulam excusat? Sed iam, vt & ipsa ratio auctoritatibus præmissis in omnibus famulari intelligatur, eisque indiuisibiliter cohærere: subiungantur aliqua de instanti quæstione capitula, in quibus simplici oculo, sincera charitate, saluandarum animarum intentione, quædam mutata monstrentur. Nam his demonstratis, nihil, vt arbitror, quantum ad pręsens negocium pertinet, tibi quærendum relinquam. Simplici namque oculo tu vteris, qui non nisi post annum nouitio aditum claustri aperis: quia iuxta Apostolum & Regulæ verba, Spiritum nouiter venientis, vtrum ex Deo sit, per totius anni spacium perscrutaris. Simplici oculo & tu vteris, qui aduenientem infra eiusdem anni metam suscipis: quia eum per tantum temporis dilatum, ad pristinas fæces, & ad prioris vitæ detestanda mala redire formidas. Simplici oculo tu vteris, qui duabus tunicis, & duabus cucullis, vel eiusdem generis paucis additis vestibus contentus es: quia & si non præceptum, consilium tamen vel existimationem scriptoris Regulæ sequi, quam alterius generis vestes addere vel assumere maluisti. Simplici oculo & tu vteris, qui vsum mediocrium pelliciarum admisisti: quia debilibus, quia infirmis, quia delicatis, quia omnibus quantum ad frigidiores terrarum partes pertinet, ne murmurarent, ne languerent, ne rationabili necessitate subtracta, & aliqui a proposito recederent, prouidisti. Simplici oculo tu vteris, qui non nisi tertio fugitiuos reuertentes recipis: quia & ipsa regulæ verba conseruare, & a frequenti fuga stultos vel instabiles Monachos studes, negato demum reuersionis aditu deterrere. Simplici oculo & tu vteris, qui plusquam tertio monachum redeuntem recipis: quia times ne venia denegata, expositus hostibus pereat, & ouē vagabūdam lupus, qui & clausas rapere ac dispergere solet, interimat. Simplici oculo tu vteris, qui absque exceptione aliqua regularia ieiunia tam æstatis quam hyemis obseruas: quia & prout ea tradita sunt vis conseruare, & prolixioris abstinentię cumulatiorem fructum recipere. Sed quod puro charitatis animo loquor, octo diebus Natalis Domini, Epiphania, Purificatione, qui vere per omnia dies Dominici sunt, ieiunia a quibuslibet obseruari non satis approbo. Simplici oculo & tu vteris, qui & hos dies, quos prædixi, & omnem autenticam duodecim loctionum solemnitatem ab hac regularium ieiuniorum consuetudine excipis: quia ipsum Dominum, quia Apostolos, quia quosdam alios Sanctorum, & sic honorare conaris, & omnium pene religiosorum sic ieiunantium morem imitari proponis. Simplici oculo tu vteris, qui opus manuum secundum regulæ præceptum obseruas: quia & regulæ obedire, & ociositatem inimicam animæ, secundum eiusdem regulæ dicta, talibus exercitiis, tam sacris non solum monachicis, sed & Apostolicis institutionibus vis cauere, & in quantum facultas datur, iuxta Patres antiquos, & vitæ necessaria prouidere. Simplici oculo & tu vteris, qui hoc opus manuum ex parte postposuisti: quia non in siluis, nec in desertis, sed in medio vrbium, & castrorum constitutus, & vndique populis circumseptus, nec totiens, & totiens ire ac redire horum causa operum, per promiscuam vtriusque sexus multitudinem, absque aliquo vel plurimo periculo potes: nec insuper opportuna loca, vbi talibus exerceri operibus possis, plerumque possides. Sed ne inimica religiosis ociositas te vacante locum tibi nocendi inueniat: aut vbi & quando potes manibus operaris, aut vbi non potes, opus hoc manuum operibus diuinis per vices variando compensas: sicque ne domum pectoris tui vacantem nequam spiritus sibi vendicet, quibus potes sacris studiis totum vitæ tuæ tempus occupas. Simplici oculo tu vteris, qui in omnibus aduenientibus vel discedentibus hospitibus, inclinato capite vel prostrato omni corpore in terrā Christum adoras, eisque vniuersis pedes abluis: quia præcipuum hospitalitatis bonū, secundum Euangelij & regulæ decreta, summo excolere studio, vt decet, satagis, & tam sanctæ humanitatis exhibitione condignam mercedem tibi vendicare contendis. Simplici oculo & tu vteris, qui non ante omnes hospites prosterneris, qui non omnibus pedes abluis: quia impossibile omnino tibi esset ante tantam hospitum multitudinem assidue aduenientem semper in terram prosterni, omnibus pedes abluere: in tantum vt si ad ista continue vacare velles, cunctis aliis Ordinis tui exercitiis omissis, nec istud solum explere valeres. Et quia quod impossibile tibi esse perspicis omittis, quod hospitum susceptioni necessarium est pro viribus exhibes, eosque quo potes honore prosequeris: a iam dictis, quæ explere non vales, simplicitate oculi excusaris. Simplici oculo tu vteris, qui mensam Abbatis cum hospitibus, & peregrinis semper esse vis: quia & regulę obedire, & hospitibus tibi humanius deseruire videris. Simplici oculo & tu vteris, qui mensam Abbatis non semper cum hospitibus, sed semper cum fratribus esse decernis: quia multorum Abbatum, vt mitius loquar, profusioni, qui hospitum occasione sibi propitij, suis impij esse solebant, eum ad mensam communem reuocando mederis. Simplici oculo tu vteris, qui velut Esdras legem, qui velut Machabæi ruinas templi Dei, sic tu monastici Ordinis plurima detrimenta multasque in multis multorum Monasteriorum morumque ruinas reparare laboras: & delicatis magis quam necessariis condescensionibus explosis, ad antiqui & primi feruoris morem, nostrorum temporum teporem reuocare contendis. Simplici oculo & tu vteris, qui ita & Regulæ & Ordinis mandata moderaris: vt secundum eiusdem Regulæ verba sit, & quod fortes cupiant, & infirmi non refugiant: vt qui pane non potest, lacte saltem ne vitam perdat, alatur: & qui anhelis cursibus propositum brauium comprehendere non valet, lento saltem pede ad illud pertingere doceatur: quia non minus patriæ inhabitator dicitur, qui ad eam post annum, quam qui post mensem reuertitur. Quod tamen saluo itinerantium diuerso labore dico, quia iuxta Apostolicam vocem, Vnusquisque propriam mercedem accipiet, secundum suum laborem. Habes tu huius propositi tui Benedictum auctorem, cuius licet scripta, vbi charitas iubet, ipso teste minime sequi cogaris: sequi tamen quia tanto viro congrua visa sunt, deuotione laudabili delectaris. Habes, & tu institutionum tuarum eundem Benedictum auctorem, qui ad finem charitatis vniuersa scripta sua redigi præcipit: & animarum saluti quoquo modo, isto vel illo ordine inseruire. Habes & Maurum præcipuum inter eius discipulos discipulum, qui ab eo missus ad Gallias, aliqua vel multa de eius regula, eo, quem suprascripsi, oculo legitur immutasse. Habes, & plurimos post ipsum Monasteriorū Patres, quos Spiritu Dei pro temporibus, pro locis, pro personis, ad moderanda sæpedictæ regulæ scripta actos esse: & vita præcellens, & innumera tam in vita, quam post mortem a Deo per ipsos facta miracula, luce clarius manifestant. Et quid vltra dicam? Simili ratione per reliqua omnia, quę videntur, diuersa capitula currente, simplicem oculum, quem alius charitatem, alius saluandarum animarum intentionem nuncupat, vbique reperies, & hoc modo nihil diuersum, nihil dissonum, quia per charitatem fiunt omnia, vnum in his quæ varie seruari videntur inuenies. Istis adiicio, quod tamen omnibus patet, nihil pene talium in regula præceptum: sed cum conditionis additamento, & Abbatis temperamēto prolatum. Quod etiam si imperatiue dictum fuisset, nequaquam simplici oculo, id est charitati Euangelicæ pręiudicare potuisset. Talia enim, vt nosti, de numero præceptorum mobilium sunt: & quando charitas imperat, absque aliquo transgressionis timore mouenda sunt. Nec suspecta esse debet hoc respectu regulę professis regulæ præuaricatio: quia regula illa illius sancti Patris, ex illa sublimi, & generali charitatis regula pendet, ex qua & in qua, iuxta Veritatis verba, vniuersa lex pendet & Prophetæ. Quod si vniuersa lex, tunc & illius regulæ lex. Monachus ergo regulam patris Benedicti profitens, tunc eam vere seruat, quando in seruatis vel mutatis quibuslibet eius capitulis, charitatis legem vbique conseruat. Quid igitur? Si hæc certe, o fratres, tota mutui erat causa dissidij, nonne iam vobis prorsus exclusa videtur? Nonne iam fraterna pace vniri debent corda Monachorum, cum varia illa, propter quæ discissa fuerant, simplex fecerit charitas vnum? Nonne multa vnum facit, quæ sub vno Monastici Ordinis, vel vnius regulæ proposito, diuersa, sed bona sequentes, ad vnum summi boni vel sempiternæ vitæ debitum finem perducit? Fiat ergo pax, o Hierusalem, in virtute tua, vt sequatur & abundantia in turribus tuis. Sed ne forte inueniamur de illis esse, qui dicunt, pax, pax, & non est pax: scrutemur si qua adhuc diuortij causa supersit, ne forte nobis dormientibus ac securis, repentinus de cauerna sua anguis exiliat, & aliquem ex nostris vel vestris incautius quiescentem mordeat. Fortassis enim vestes istæ coloris diuersi incentiuum discordiæ præstant, & multiformis varietas vestium varietatem quoque parit & mentium. Nam vt pene assidue cerno, & omnibus ipsis quoque negligēter intuentibus aduertere perfacile est, niger, vt sic dicam, monachus album fortuitu occurrentem obliquo sidere respicit: albus nigrum vix media oculi parte, & quādo se ingerit, contuetur. Vidi plurimos, nec recordo quotiens, de nigrorum numero, occurrentem quempiam album quasi monstrum ridentes, & velut si Chimæra vel Centaurus, vel portentum aliquod peregrinum oculis ingereretur, voce vel gestu corporis se stupere signantes. Vidi econuerso loquaces prius, & multa passim occurentia ad inuicem conferentes albos, nigro quolibet adueniente subito obmutuisse, & velut ab hostibus hostium secreta rimantibus, silentij sibi remedio præcauisse. Intuitus sum vtriusque generis hominum linguas tacentes, oculos, manus, pedesque loquentes: & quod voce, ne proderentur, indicare nolebant, gestuum suffragio clarius inclamasse. Vocem mutam, membra loquacia, & peruerso naturæ ordine, lapidibus clamosos, homines hominibus taciturnos. Recordatus sum sæpe talia videns, illius Salomonici verbi, quo de simili hominum genere fatetur, Annuit oculis, terit pede, digito loquitur, prauo corde machinatur malum, & in omni tempore iurgia concitat. Et, o pessimi Angeli & a Deo proiecti prauum, & pertinax consilium! qui nolens se solum æternæ paci periisse, socios sibi suæ perditionis vndecumque adquirit: & vt gloriosiore palma lætetur, cedros vel abietes Paradisi Dei, cuius ipse olim colonus extitit, violento nequitiæ suæ impulsu subruere conatur. Dolet sibi periisse hæresum palmam, qua priscis temporibus ecclesiam Dei scindere consueuerat: & videns se fidem nullo iam pacto lædere posse, Spiritu Dei eadem fide replente orbem terrarum, ad charitatis mutuæ læsionem totum conatum conuertit. Nam quia, vt infideles sint, hominibus Christianis iam persuadere non potest: toto conamine, ne se inuicem diligant, elaborat. Iam Arrij, iam Sabellij, iam Nouati, iam Donati, iam Pelagij, iam antiquioris horum execrandi Manichęi secta periit: iam innumerabilium hæreticorum nebulæ lucem fidei obumbrantes, Dei flante spiritu euanuerunt, & meram nobis diem omni remota caligine reliquerunt. Sed his succedēs Africus turbo, omnia subito turbare cōtendit: & quia fidem præualuisse cognoscit, læsione charitatis pristina damna recompensare molitur. Sed vt deploratione omissa, ad ea quæ cœperam stillum reducam: cur tibi, o albe monache, nigredo fratris tui non mentis, sed vestis, execranda videtur? Cur tibi, o niger monache, albedo fratris tui, non mētis, sed vestis, admiranda creditur? Nonne vterque vestrum de ouibus Pastoris illius est, qui dicit, Oues meæ vocem meam audiunt, & ego Dominus agnosco eas, & sequuntur me: & ego vitam æternam do eis, & non peribunt in æternum, neque rapiet eas quisquam de manu mea? Et quis vnquam Pastor, non dicam Deus, sed vel homo, de velleribus ouium suarum discoloribus disputauit? quis vnquam causatus est? Quis vnquam magis albas quam nigras, nigras quam albas, suas esse oues iudicauit? Quis vnquam non vtrum nigræ vel albæ, sed vtrum nigræ vel albæ de eodem suo grege essent attendit? Et, o malicia hominum! & o innocētia pecudum! O constans in sua origine, creata in brutis animalibus substantia! o peruersa in rationali animante natura! Quis vnquam albus aries nigrum dedignatus est? Quæ vnquam ouis nigra albam detestata est? Nonne communiter, nonne pacifice, nonne omnino tranquille, sine omni multiplicis coloris quæstione, absq. omni inquietudine, caulas pastorales replent? Et quidem aliquando aries arietem cornibus impetit, ouis ouem crebris pulsibus tundit: sed hos vel has non varietas coloris ad pugnam excitat, sed innata cunctis animalibus ac modo quolibet ira excita prouocat. At nunc, vt video, stolidior pecude homo, in honore positus non intelligit: &, quod magis deflendum est, monachus homo a charitatis vnitate vario variatus colore sese disiungit. Noli, noli, oro te frater, si ouis Christi esse cupis, vario de vellere causari: quia nullum de ouili suo Pastor ille proiicit, nisi quem non coloris varietas, sed fidei vel charitatis læsio ab ouium suarum grege secernit. Non, inquam, secernit quēpiam ab ouili suo propter colorem, qui de tam semotis regionibus, de tam diuersis religionibus, in vno Christianæ fidei ouili Iudæum cōgregauit pariter & Gētilem. Hoc fortassis docuit, & patientia illius Sancti Patriarchæ Iacob, qui decies a Laban immutatam mercedem æquo animo tulit: & nihil differre inter album, & nigrum vel varium pecus, eodem boni pastoris animo, & cura multicolorem gregem pascendo monstrauit. Et cum dicat Apostolus, In Christo Iesu neq. circumcisio aliquid valet, neque præputium, sed noua creatura. Et alio loco, Vbi non est Gentilis & Iudæus, circumcisio & præputiū, Barbarus & Scytha, seruus & liber, sed omnia & in omnibus Christus: quis puerilis animus in tantum desipere potuit, vt vel variarum vestium colorem, vel diuersum cōsuetudinum morem, seruata noua creatura in Christo, aliquid, quantum ad salutem, differre putaret? Quod si quantum ad salutem nil refert, cur varius vestium color monachos separat? cur schisma generat? cur animos diuidit? cur charitatem lædit? Non est, nō est causa aliqua, non ratio vlla, non dico odiendi, non dico diuidendi, sed nec grunniendi in istis. Habes tu idoneū defensorem albedinis tuæ, simplicem, vt supra dixi, oculum cōscientiæ tuæ: quo, ne longo temporis vsu niger inductus, putaret nō nisi sub atro colore suo monachum esse posse, albam cucullam & tunicam induisti: & quia sub nigrorū habitu innumerabiles huius ordinis tepefactos a proposito cernebas, ad maiorē & nouum monasticæ religionis feruorē, hoc hactenus inusitato vestium candore excitare arte laudabili voluisti. Habes, & tu non dissimiliter probabilē auctorem nigredinis tuę, lōgissimum a patribus traditum consuetudinis morē: quo tutior tibi videris sequendo vetera, quā adinueniendo noua. Habes vterque vtriusque coloris tui inexpugnabilē propugnatricem ipsius cōmunis regulæ vocem: quæ præcipit vt de vestium colore aut grossitudine nō causentur monachi, sed illius coloris aut qualitatis vestibus vtātur, quæ est in prouincia, qua habitant, vel facilius inueniri, vel leuius comparari potuerint. Tutatur ergo albedinē tuam ratio supradicta, vel fortasse maior, quam nondum noui, aliqua. Tuetur, & nigredinem tuam paterna auctoritas, quę omni rationi ęquipollet: & quam inferiorem iudicari ab aliquo sanum sapiente non decet. Et cuius Patris exemplum ad hoc asserendum affere potero? & quem maiorem magno Martino reperire valebo? Ille, inquā, ille magnus Martinus Monachus & Episcopus, nigrarum colorem vestium suis vestibus dedicauit. De qua re sic in eius vita legitur. Quem cum nigro ac pendulo pallio circumtectum contigua de latere iumenta vidissent, paululum in partem alteram pauefacta cesserunt. Quod vero monachus fuerit, monasterium quod non longe ab oppido Pictauensi, monasteriū quod Mediolani, Monasterium quod sibi Turonis construxit, testantur. Ecce Monachus Martinus, ecce nigris vestibus cōtectus Martinus. Sed quid & de his Hieronymus in Epistola ad Nepotianū missa scribit? Vestes, ait, pullas æque vt candidas deuita. Monens eum scilicet, vt fastum vel iactātiam caueret, non solum in candidis vestibus, quibus tunc magis seculares vtebantur: sed etiam in pullis, quibus illius tēporis religionis professores vti consueuerant. De his admirandus ille Nolanus Episcopus Paulinus, iam dicti Martini, Ambrosij, Augustini, Hieronymi, cōtemporaneus ac familiaris, multisque sæpe ab ipsis, sed & a magno Papa Gregorio laudibus prædicatus: iter cuiusdā nobilissimæ, sed ad religionis monasticæ propositū nuper conuersæ feminæ describens, sic in Epistola Sulpicio Seuero directa loquitur. Vidimus gloriam Domini in illo matris, & filiorum itinere. In eo quidem, sed lōge dispari cultu. Macro illam & viliore asellis burico sedentē, tota huius seculi pompa, qua honorati & opulenti poterant circūflui senatores prosequebantur: carrucis nutantibus, faleratis equis, auratis pilētis, & carpētis pluribus gemente Appia atque fulgente. Sed splēdoribus vanitatis prælucebat Christianæ humilitatis gratia. Admirabantur diuites pauperē sanctam, at illos nostra pauperies ridebat. Vidimus dignam Deo huius mundi confusionem, purpuream, sericam, auratamque suppellectilem, pannis veteribus & nigris seruiētem. Benediximus Dominum, qui humiles excelsos facit, esurientes implet bonis, & diuites dimittit inanes. Ecce non solū viri antiquę religionis, sed etiam mulieres sanctitatis propositum assumentes, vestibus nigris vsæ scribuntur. Nam, vt quod sentio fatear, visum est, vt mihi videtur, magnis Patribus illis nigrum hunc, de quo agitur, colorem magis humilitati, magis pœnitentię, magis luctui cōuenire. Quibus studiis quia totam monachi vitā maxime inuigilare oportet, decreuerūt, vt color moribus, vestes virtutibus, qua possent cognatione iungerentur. Vestes enim cādidas magis gloriam quā abiectionem, magis gaudium quā mœrorem antiquitus designasse: magis etiā Ecclesiæ, vt omnibus notum est, sic interpretantibus, & Angelus resurgentis, & Angeli ascendentis Domini pręcones indicarunt: ipseq. Saluator in illa transformationis suæ gloria vestibus niueis præclarus apparens, ostendit. Inde bonus & doctus vir Sidonius Aruernus Episcopus, quorūdam vicia mordaci reprehensione irridens, inter alia quibus in eos inuehitur, Procedunt, inquit, albati ad exequias, pullati ad nuptias: ostendens eos in tantum moribus & actu confusos, vt apparatū funereum nuptiali, nuptialem funereo, peruerso ordine permutarent. Nam qui morem communē temporis illius seruabant, non albati ad exequias, pullati ad nuptias: sed albati ad nuptias, pullati ad exequias procedebant: vt albati nuptiali gaudio, pullati luctui funereo concordarent. Vidi nuper ipse in Hispanis cōstitutus, & admiratus sum, antiquum hūc morem ab Hispanis adhuc omnibus obseruari. Mortua quippe vxore maritus, mortuo marito coniunx, mortuis filiis patres, mortuis patribus filij, defunctis quibuslibet cognatis cognati, extinctis quolibet casu amicis amici: statim arma deponunt, sericas vestes, peregrinarū pellium tegmina abiiciunt, totumque penitus multicolorem ac preciosum habitum abdicantes, nigris tātum vilibusque indumentis se contegunt. Sic crinibus propriis, sic iumētorum suorum caudis decurtatis, seque & ipsa atro prorsus colore denigrant. Talibus luctus dolorisve insignibus, subtractos charissimos deflent: & integri ad minus spatium anni, in tali mœrore publica lege cōsummant. Hac tanta auctoritate vel ratione tibi colorique tuo, niger monache, satisfacio, nec tamen ideo albi albedinem condemno. Laudaris, tu, quia Patrum tuorum sanctum non vis excedere morem: laudatur & ille, quia vestium insolito candore, sui magis ac magis animi in sancto proposito excitat etiam hoc modo feruorem. Distinguit se quodammodo tali colore, non a communi, quod nefas esset, charitate, sed a multorum huius ordinis nota omnibus tepiditate. Cum sis igitur sub vno Pastore Iesu Christo, cū habites in vno ouili Ecclesię, cum ex vna viuas æternorum fide & spe: tam tu albe, quam tu niger monache, quid de variis velleribus, vt parum austerius loquar, stultissimæ oues causamini? Quid tam nulla, immo tam stulta de causa, contra vos adinuicem mouemini? Cur tam puerili occasione primam illam stolam charitatis scinditis? Cur ipsa habitacula separatis? Cur vos ipsos non iam ouino, sed lupino dente mordetis? Cur detrahitis? Cur laceratis? Videte, cauete, ne hoc nomen innocentiæ, quo oues nuncupamini, nō de illis vos faciat, quas positurus est summus Pastor a dextris, & de quibus ipse ait, Oues meæ vocem meam audiunt, & ego Dominus agnosco eas, & sequuntur me, & ego vitam æternam do eis, & non peribūt in æternū. Sed, quod absit, inter illas vos constituat, de quibus legitur & cātatur. Sicut oues in inferno positi sunt, mors depascet eos. Cernitis adhuc stultā esse causam, de colore disputare? Damnabilē, fratrem pro colore odire? Pessimā, fratri pro colore detrahere? Si tota hæc mutui causa erat discidij, si sola tanti materia diuortij; si inquam schismatis monastici hæc sola, & tota erat occasio; nōne hac tam multis rationibus explosa, cordium vestrorū iam vetus scissura vnietur? Nonne læsa charitas curabitur? Nonne ad pacis filios Euangelica pax reuertetur? Satisfacite igitur paci, filij pacis, & cū ea perpetuū fœdus inite: ne forte, si aliter fiat, proferatur quandoque etiam contra vos dirissima illa Prophetæ sententia. Non est pax, dicit Deus meus, impiis. Et iam Deo gratias, æstimo me quorumdam nostri ordinis virorū, antiquas odiorum causas, & latebras penetrasse: nec iam ad quærendum etiam sollicito cogitatui aliquid superesse. Quod si res ita se habet, neque tu albe nigrum, neque tu niger monache album, si præscripta seruare volueritis, infestabis: neque aduersus fratrem pro diuerso consuetudinum more, vel pro vario tam sæpe nominato colore, a statu altissimæ charitatis moueberis. Sed quid dixi? Quomodo mēte excessi? Vbi intellectus animi? Vnde acies obscurata videndi? Putabam me omnem scandalorum materiam inuenisse, arbitrabar me omnes odiorum latebras detexisse. Suspicabar, vt dixi, solam diuersitatem consuetudinum, solam varietatem colorum, qualitatem, aut quantitatem vestium, aut escarum, charitatē inter monachos vulnerasse, & tanti mali istā tantummodo causam existere. Cernebam festucam in oculo fratris: sed trabem permaximam, & quercum præualidam in meo vel ipsius oculo videre non poteram. At nunc clarificato oculo, serenata die, & sole meridiano iam nil latere permittente: video, video inquam, quod liceat mihi dicere pace omniū, vnde tamen certus sum, quod licebit mihi omnium pace bonorū. Nam qui indignabitur, de se, vt ait Hieronymus, dictum fatebitur. Non refugit manum medentis pars sospes corporis, sed quę se palpantis digitis tremens subducit, pestem sine dubio intrinsecus latere ostendit. Quid est ergo quod exciderat? Dic, dic inquā tu, vt mei propositi prius hominem alloquar, dic o niger monache, da gloriā Deo: & quod in imis cordis tui contra fratrē adhuc latet, denuda. Quis, inquis, pati potest nouos homines veteribus anteferri; eorum studia, nostrorum actibus præponi; nostros viliores, illos chariores videri? Quis æquo oculo aspicere potest, mundum ex plurima sui parte a nostro veteri ordine auerti, ad ipsorum nouum propositum conuerti: relinqui tritas a seculis vias, concursus fieri ad ignotas hactenus semitas? Quis patiatur nouos veteribus, iuniores senioribus, albos nigris monachis anteferri? Hoc tu, inquam, niger dicis. Sed tu albe quid proponis? Felices nos, inquis, quos longe probabilior institutio commendat, quos beatiores aliis monachis mundus prædicat; quorum opinio, aliorum existimationem; quorum dies, aliorum lucernam: quorum Sol, aliorum sidus obscurat. Nos religionis perditæ restauratores, nos emortui ordinis resuscitatores: nos languentium, tepentium, sordentium monachorum iustissimi condēnatores. Nos moribus, nos actibus, nos vsibus, nos vestibus a cæteris diuisi, & veterum teporem ostentui fecimus, & nouum nostrorum feruorem præcellere approbamus. Ecce, ecce, vera illa ocultior, sed longe aliis charitati infestior causa: quæ mentium vestrarum vnitatem scindebat, quæ ipsas domos abinuicem secernebat, quæ ad verba detractoria vel maledica linguas vestras persæpe, iuxta Prophetam, vt gladium acuebat. Sed retūdatur lethalis gladius gladio verbi diuini, & ne leui inanis gloriæ vento tantis sudoribus fruges collectæ dispergantur, si sapientes estis satagite. Et, o infelix nimiumque deflenda iactura! si longissimi æui tui mundissimam continentiam, si inuincibilem obedientiam, si ieiunia infracta, si perpetuas vigilias, si tam graue iugum disciplinæ, si tot palmas patientiæ: si, vt breuiter multa concludam, tantos tamque innumeros non iam terrenæ, sed cœlestis vitę labores, per tanta tempora ad stipendium æternitatis, a te per Dei gratiam congregatos, vnus nequam serpentis sibilus disperserit, & te solo flatu euacuans, inanem in cōspectu summi iudicis draco veternus effecerit. Et vbi est, quod Saluator hoc morbo adhuc laborantibus discipulis ait, Videbam Satanam quasi fulgur de cœlo cadentem? Vbi est, quod facta huic simili contentione inter eos, quis eorum videretur esse maior, alibi dicit, Vos autem non sic, sed qui maior est in vobis fiat sicut iunior: & qui præcessor est, sicut ministrator? Vbi latet absconditum ab oculis memorię, quod excelsus ille & magnus, cuius, iuxta Psalmum, magnitudinis nō est finis: & qui, iuxta Apostolum, est super omnia Deus benedictus in secula, seruis suis non se præferens vel conferens, sed submittens, sequitur & dicit, Ego autem in medio vestrum sum, sicut qui ministrat? Corripitur Apostolus, ne se præferat Apostolo: & non corripietur monachus, ne se præferat monacho? Supponitur a Christo magistro, minori discipulo maior, inferiori superior: & super Cisterciensem ego Cluniacensis eleuari conabor? Submittit se suis discipulis ipse Christus: & super fratrem longe forsitan meliorem tumentem superbia leuabit ceruicem Christianus, & monachus? Deiicit se maiestas, & iactat se infirmitas? Humiliat se celsitudo, & extollitur putredo? Seruit Deus, & imperare nititur limus. Et quomodo cecidisti, frater, de gradu regulæ tuæ, quo te conscendisse gloriabaris, vt monachus omnibus se inferiorem, & viliorē non solum sua lingua pronunciet, sed & intimo cordis credat affectu? Et quid vltra laboro? Non est necesse religiosis, sapiētibus, literatis, acrius instare, nec, vt vulgo dicitur, Mineruam docere, vel ligna ad syluam, vel aquā ad flumina siue mare deferre. Intelligit, agnoscit vtriusque vestrum sapientia, sicut sine fide, sic & sine charitate impossibile Deo placere: nec aliquē humiliate abiecta, posse eandem charitatē nisu quolibet retinere. Vnde enim humilitas recedit, ibi necessario superbia succedit. Vbi superbia succedit, ibi statim & inuidia accedit. Vbi inuidia oritur, confestim charitas moritur. Nam neque eum, cui inuidet inuidus, potest diligere, nec in non diligente charitas aliquo modo permanere. Propter ista, vnde abest charitas, abest humilitas: & vnde abest humilitas, abest & charitas. Hoc docet clare & Apostolus, cum dicit, Charitas non æmulatur, non agit perperam, non est ambitiosa. Et quia nec etiam alienarum rerum cupida, subdit: non quærit quæ sua sunt. Inflationem ergo omnem, ambitionem omnem, cupiditatem omnem, auaritiam omnem excludit charitas: immo per charitatem, iuxta sequentia Apostoli, expellitur tota simul iniquitas. Iam si hanc charitatem, quam legem Christi idem Apostolus vocat, vis frater Cluniacensis, frater Cisterciensis, integram conseruare: si per ipsam maximos tibi thesauros in cœlo recondere, si reconditos conseruare: da totam quam potueris operam, & causas non dico eam fugantes, non dico eam perimentes, sed vel parum eam lædentes a te abige: si expulsæ redire voluerint, firmi pectoris redeuntibus ostium claude, & cohabitatricem sempiternam, totis sanctæ animæ tuæ amplexibus retine. Subleuabit te charitas ipsa firmiter retenta ad regna cœlorum, quæ nimia ac dulci vi sua inclinauit vsque ad terras regem cœlorum. Fidelis inde testis est Apostolus, dicens quod propter nimiam charitatem filium suum miserit Deus in similitudinem carnis peccati. Gaudebis perenniter coram Deo charitate, & gaudium tuum, sicut ipse promisit, nemo tollet a te, quando erit Deus omnia in omnibus. Quando satiaberis a longinqua esurie tua? Cum manifesta fuerit gloria eius. Quando cum apparueris similis ei eris: & per hanc charitatem ei sempiterne vnitus, videbis eum sicuti est.	Iam tandem ad vos, mi charissime, cui præsens Epistola mittitur, stylus recurrat: vt a quo sumpsit initium, in ipso suam fortassis importunam prolixitatem finiat. Causa mihi scribendi, vt superius professus sum, teste conscientia, sola vere charitas fuit: vt quantum ad vtrumque nostrum attinet, flatu colloquutionis eam recalescere, & in mutui affectus solitas vel maiores flammas erumpere cogerem. Restat vt vos quem lacteam fortemque columnam, cui innititur, Monastici Ordinis ædificio summa prouidentia præparauit: & velut rutilum sidus exēplo verboque non solum Monachis, sed & toti Latinæ Ecclesiæ nostro tēpore insigniter lucē donauit: restat, inquā, vt totam quam potueritis huic diuino operi detis operā, & vnius nominis & Ordinis maximas Cōgregationes nequaquā vltra dissidere patiamini. Studui ego semper, vt sanctos illos Congregationis vestræ Monachos nostris fratribus cōmendarē: & ipsos illis perfectæ vnione charitatis, si fieri posset, etiam inuiscerarē. Hoc publice, hoc priuatim, hoc in magnis nostrorū Conuentibus facere non neglexi: & vt rubiginē illā liuoris & zeli contrarij, quæ interiora viscerū latenter rodere solet, eraderē, modis quibus potui laboraui. Instate & vos pro magna illa gratia a Deo vobis collata, agro cōmuni: vt sicut nullus post vos nostris diebus plura vtilia in illo plantasse probatur, ita laudabili studio & industria, omne satis vtilibus contrariū auellatur. Expellite sublimi illo & ex Spiritu Dei flammante eloquio ab eorū cordibus, vt mitius loquar, puerilem illā æmulationē, a lingua susurrationē: & loco istorū velint, nolint, fraternā ingerite dilectionem. Non segreget vltra greges vestros a nostris gregibus vsuum diuersitas, colorū varietas: sed a summa vnitate deriuata, corruta reparans, discissa redintegrans, diuisa vnificans vniuersa vniat charitas. Sic plane, sic decet, vt quibus est vnus Dominus, vna fides, vnum baptisma: quos continet vna Ecclesia, quos manet vna perēnis & beata vita, eis quoque, iuxta Scripturam, sit cor vnum & anima vna. Misi gēmeo amico salis gemmam, cuius corporalē vsum vobis vtilem olim audiui: & cuius specialē intellectum suprascriptis necessarium esse putaui. Nam quamlibet multos & preciosos apparatus virtutum suarum æterni regis mensæ, si sine fraterni amoris sale intulerint, vt insulsi reiicientur: si hoc sale eos condierint, epulæ iam placentes cum offerentibus admittentur. Nam qui in lege sua nullum sacrificiū sine sale suscipit, nullius munus virtutis sine tali condimento sibi placere ostendit.	Misi & nouam translationem nostram contra pessimam nequā Mahumet hæresim disputātem, quæ dum nuper in Hispaniis morarer meo studio de lingua Arabica versa est in Latinā. Feci autem eam transferri a perito vtriusque linguæ viro, magistro Petro Toletano. Sed quia lingua Latina nō adeo ei familiaris vel nota erat vt Arabica, dedi ei coadiutorem doctum virum dilectum filium, & fratrem Petrum notarium nostrum, reuerētiæ vestræ, vt æstimo, bene cognitum. Qui verba Latina impolite vel cōfuse plerumque ab eo prolata poliens & ordinans: epistolam, immo libellum, multis, vt credo, propter ignotarum rerum notitiam perutilem futurum perfecit. Fuit autem in transferendo hæc mea intentio, vt morem illum Patrū sequerer, quo nullam vnquam suorum temporū vel leuissimam, vt sic dicam, hæresim silendo præterirent: quin ei totis fidei viribus resisterent, & scriptis ac disputationibus esse detestandam ac damnabilem demōstrarent. Hoc ego de hoc præcipuo errore errorum, de hac fæce vniuersarum hæresum: in quam omnium diabolicarum sectarum, quæ ab ipso Saluatoris aduētu ortæ sunt, reliquiæ confluxerunt, facere volui: vt sicut lethali eius peste dimidius pene orbis infectus agnoscitur, ita quam sit execrandus & conculcandus, detecta eius stultitia & turpitudine, a nescientibus agnoscatur. Agnoscetis ipse legendo, &, sicut arbitror, vt dignum est deflebitis: per tam nefarias & abiectissimas sordes tantam humani generis partem deceptam, & a conditore suo per spurcissimi hominis sectam, etiam post Redēptoris gratiam tam leuiter auersam. Nec ignoro equidem, quoniam scriptura ista, quæ perditis illis in propria lingua prodesse non potuit, in Latinam versa minus proderit. Sed proderit fortassis aliquibus Latinis, quos & de ignotis instruet, & quam damnabilis sit hæresis, quæ ad aures eorum peruenerat, impugnando & expugnando ostendet. Et vt nihil damnabilis sectæ nostros lateret, totam illā illorum legem, quam in propria lingua Alkoran vel Alkyren vocant: ex integro & per ordinem feci transferri. Interpretatur autem Alkoran vel Alkyren, si e verbo verbi expressa translatio fiat, Collectaneus præceptorum: quæ sibi per partes de cœlo missa, nequam ille confinxit. Feci insuper & quasdam eius fabulas cum quodam Abdia Iudæo & aliis Iudæis habitas transferri: quæ inauditis deliramentis & velut somniorum phantasiis super vniuersa ipsius scripta nefanda sectam etiam pecoribus ostentui faciunt. Sed quia res diffusa est, & propter linguæ barbariē ex magna sui parte ad intelligendum difficilis: breuiter dico quis iste fuerit, & quid docuerit. Putant enim quidam hūc Nicolaum illum vnum ex septem primis diaconibus fuisse, & Nicolaitarum ab eo dictorum sectam, quæ etiam in Apocalypsi nominatur, hanc modernorum Sarracenorum legem existere. Sōniant & alij alios, & sicut lectionis incuriosi & rerum gestarum ignari: sicut & in aliis casibus, falsa quælibet opinantur. Fuit autem iste tempore Imperatoris Heraclij, paulo post tempora magni & primi Gregorij Romani Pontificis, ante annos ferme quingentos quinquaginta: Arabs natione, vilis genere, antiquæ idololatriæ cultor, inerudit9, nullarum pene literarum, strenuus in secularibus, & calliditate multa, de ignobili & egeno in diuitē & famosum prouectus. Hic paulatim crescendo, & contiguos quosque, & maxime sanguinis proximos insidiis, rapinis, incursionibus frequēter infestando: quos poterat furtim, quos poterat publice occidendo, terrorem sui auxit: & sæpe in cōgressionibus factus superior, ad regnum suæ gentis aspirare cœpit. Cumque vniuersis pari modo resistentibus, & eius ignobilitatem contēnentibus, videret se hac via nō posse cōsequi quod sperabat: quia vi gladij nō potuit, religionis velamine & diuini Prophetæ nomine rex fieri attētauit. Et quia inter barbaros barbarus, inter idololatras & ipse idololatra habitabat: & inter illos, quos, vt pote præ cunctis gentibus, tam diuinæ quam humanæ legis exortes, & ignaros, faciles ad se ducendum esse nouerat, conceptæ iniquitati dare operam cœpit. Et quia Prophetas Dei magnos fuisse homines audierat, Prophetam se eius esse, prædicare iam omnibus cœpit. Interim iudicio illius, qui terribilis in consiliis dicitur super filios hominum, & qui miseretur cui vult, & quem vult indurat: dedit Satan successum errori, & Sergium monachum hæretici Nestorij sectatorem, expulsum ab Ecclesia ad partes illas Arabię transmisit, & monachum hæreticum pseudo-prophetæ coniunxit. Ita Sergius coniunctus Mahumet, quod ei deerat suppleuit: & scripturas sacras tam veteris testamenti quam noui, secundum magistri sui Nestorij intellectum, qui Saluatorem nostrum Deum esse negabat, partim prout sibi visum est exposuit, & eum ab idololatria auertens, Christianum Nestorianum effecit. Et vt tota iniquitatis plenitudo in Mahumet conflueret, & nihil ei ad perditionem sui vel aliorum deesset, adiuncti sunt Iudæi hæretico: & ne verus Christianus fieret dolose præcauentes, homini nouis rebus inhianti non scripturarum sanctarum veritatem, sed fabulas suas, quibus nunc vsque abundant, Mahumet Iudæi insibilant. Sic ab optimis doctoribus Iudæis & hæreticis Mahumet institutus, Alkoran suum condidit: & tam ex fabulis Iudaicis, quam ex hæreticorum næniis confectam nefariam scripturam barbaro illo suo modo contexuit. Quod paulatim per Tomos a Gabriele, cuius iam nomen ex sacra Scriptura cognouerat, sibi allatum mentitus, gentem Deum ignorantem lethali haustu infecit, & more talium oram calicis melle liniens: subsequente mortifero veneno, animas & corpora gentis miseræ, proh dolor! interemit. Sic plane impius ille fecit, quando & legem Iudaicam, & Christianam collaudans, nec tamen esse tenendam confirmans, probando reprobus reprobauit. Inde est quod Moysem optimum Prophetam fuisse, Christum Dominum maiorem omnibus extitisse confirmat: natum de Virgine prædicat, Nuncium Dei, Verbum Dei, Spiritum Dei fatetur: nec nuncium, verbum, & spiritum, vt nos, aut intelligit, aut confitetur. Filium Dei dici, aut credi, prorsus deridet. Et de humanæ generationis similitudine vaccinus homo Filij Dei æternam natiuitatem metiens, vel gignere, vel generari Deum potuisse, quanto potest nisu denegat, & subsannat. Resurrectionem carnis sæpe replicando astruit, iudicium commune in fine seculi non a Christo, sed a Deo exercendum esse non negat. Illi tamen iudicio Christum, vt omnium Dominum, ac seipsum ad gentis suæ præsidium affuturum væsanit. Inferni tormenta qualia sibi libuit, & qualia adinuenire magnum pseudo-Prophetam decuit, describit. Paradisum non societatis Angelicæ, nec visionis diuinæ, nec summi illius boni, quod nec oculus vidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit: sed vere talem, qualem caro & sanguis, immo fæx carnis, & sanguinis concupiscebat, qualemque sibi parari optabat, depinxit. Ibi carnium, & omnigenorum fructuum esum, ibi lactis, & mellis riuulos, & aquarum splendentium: ibi pulcherrimarum mulierum, & virginum amplexus & luxus, in quibus tota eius Paradisus finitur, sectatoribus suis promittit. Inter ista, omnium pene antiquarum hęresum fæces, quas diabolo imbuente sorbuerat, reuomens: cum Sabellio Trinitatem abnegat, cum suo Nestorio Christi Deitatem abiicit, cum Manichæo mortē Domini diffitetur, licet regressum eius non neget ad cœlos. His & similibus non adquisitionis, sed perditionis populum imbuens, a Deo plenissime auertit: & ne Euangelicus sermo vltra in eis posset habere locum, velut omnia quæ sunt Euangelij, & Christi scientibus, cordium eorum aditum ferreo impietatis obice obturauit. Circumcisionem insuper velut ab Ismaele gentis illius patre sumptam, tenendam esse decreuit: & super hæc omnia, quo magis sibi allicere carnales mentes hominum posset, gulæ ac libidini fræna laxauit: & ipse decē & octo simul vxores habens, atque multorum aliorum velut ex responso diuino coniuges adulterās, maiorem sibi velut exemplo prophetico numerum perditorum adiunxit. Et ne ex toto inhonestus proderetur, studiū eleemosynarum, & quædam opera misericordiæ cōmendat, orationes collaudat: & sic vndique monstruosus, vt ille ait, humano capiti equinam ceruicem, & plumas auium copulat. Qui quoniam suadēte iam dicto Monacho, ac præfatis Iudæis, idololatriam & reliquit, & relinquendam quibus potuit persuasit: atq. vnum Deum, deorum multiplicitate relicta, colendum esse prædicauit, hominibus agrestibus, & imperitis inaudita dicere visus est: & quia rationi eorum hæc prędicatio concordat, Propheta Dei primo ab eis creditur, dehinc processu tēporis & erroris, in Regem ab eis, quod concupierat, sublimatus est. Sic bona malis permiscens, vera falsis cōfundens, erroris semina seuit: & suo partim tempore, partim & maxime post suum tempus, segetem nefariam igne æterno concremandam produxit. Nam statim Romano languescente, immo pene deficiente imperio, permittente eo, per quem Reges regnant: Arabū vel Sarracenorū hac peste infectorum surrexit Principatus, atque vi armata maximas Asiæ partes cū tota Africa ac parte Hispaniæ paulatim occupās, in subiectos sicut imperium, sic & errorem transfudit. Hos licet hæreticos nominem, quia aliqua nobiscum credunt, in pluribus a nobis dissentiūt: fortassis rectius Paganos aut Ethnicos, quod plus est, nominarē, quia quamuis de Domino vera aliqua dicant, plura tamen falsa prædicant: nec baptismati, sacrificio, pœnitētiæ, vel alicui Christiano sacramento, quod numquam vllus præter hos hæreticus fecit, cōmunicant. Quam breuius potui, vitam hominis summamque nefandæ legis notaui. Hoc ea de causa feci, vt & rem vobis notā facerem, & ad scribendū contra tam perniciosum errorē animarem. Nā licet, vt supra dixi, hoc perditis illis, vt æstimo, prodesse nō possit: responsionem tamen condignam, sicut contra alias, ita & contra hanc hæresim Christianum armarium habere deceret. Quæ si superflua quilibet causatus fuerit, quoniam quibus resistere debeant talibus armis muniti non adsunt: nouerit in republica magni Regis quædam fieri ad tutelam, quædam fieri ad decorem, quædam etiam ad vtrumque. Nam ad tutelam facta sunt a Salomone pacifico arma, licet tempore suo minus necessaria: præparati sunt a Dauid sumptus, parata & ornamenta, templi diuini constructioni, & ornatui deputata. Sed nec illa eius tempore alicui vsui profecerunt, sed in vsus diuinos post eius tempora transierunt. Manserunt itaque ista aliquanto tempore ociosa, sed incumbente necessitate, apparuerunt quæ diu vacauerāt fructuosa. Nec tamen, vt mihi videtur, opus istud etiam hoc tēpore ociosum vocare debeo, quoniam iuxta Apostolum, Vestrū est, & omnium doctorum virorum, omnem scientiā extollentem se aduersus altitudinem Dei: omni studio, verbo & scripto impugnare, destruere, cōculcare. Quod si hinc errantes cōuerti non possint, saltem infirmis Ecclesiæ, qui scādalizari vel occulte moueri leuibus etiā ex causis solent, consulere & prouidere doctus vel doctor, si zelum habet iustitiæ, non debet negligere. Propono inde vobis Patres omnes, & præcipue Patrē Augustinum: qui licet Iulianum Pelagianum, licet Faustum Manichęū, & verbis, & labore suo ad fidē rectam conuertere nequiuerit: nō tamen de eorum errore magna cōdere cōtra eos volumina omisit. Sic de reliquis sui tēporis, & non sui tēporis hæreticis, sic de Iudæis, sic de paganis faciens, nō solum contra eos sui tēporis homines armauit: sed etiā ad nos, & ad posteros omnes maximę ædificationis, & instructionis charisma transmisit. Si igitur reuerētiæ vestræ in his laborandi Deo aspirante voluntas affuerit (nam facultas per eius gratiam deesse nō poterit) rescribite, & mittemus librum quē nondum misimus: vt per os vestrū ipsius laude repletum, spiritui nequitiæ spiritus benignus respondeat, & thesauros Ecclesiæ suę gazis vestrę sapiētiæ suppleat. Mittite si placet per præsentium latorem vel per alium, Epistolam illam vestram quibusdā Carnotensibus monachis, vt mihi videtur, missā, respondentē de regulæ præceptis, & de diuersis monastici Ordinis vsibus, quam Cluniaci semel legi, sed numquam postea ad relegendū habere potui. Misissem & ego nostram eruditæ dilectioni vestræ, quam contra hæreticorū Prouincialium quædam capitula ante quatuor vel quinq. annos scripsi, si ad manum hanc habuissem, vt hanc legeretis: & si quid supplendum esset, aliquo vestro tractatu vel Epistola suppleretis. Sed a quodam fratre nostro nuper in Aruerniā delata, & ante annū in alio volumine contra ipsos hæreticos a me in Prouinciā missa, mitti vobis non potuit. Mittetur autē, postquam eam ex aliquo exemplari rescripsero. Super his omnibus quid vobis videatur, rescribite. Et licet ego impedimentis pluribus præpeditus distulerim, vos si facultas est, diu differre nolite.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVIII. Vniuersali Pontifici, & speciali Cluniacensis Ecclesiæ Patri, Domino Papæ Celestino, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, syncerum amorem, & plenam obedientiam.	??	??	Benedictus Dominus Deus noster, qui memor verbi sui, in quo nobis spem dedit, more suo nullatenus se oblitum verborum suorum etiā hoc tempore monstrauit: quibus suos ab ipsis recedēs consolari dignatus est, dicens. Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, vsque ad consummationem seculi. Apparet hoc in innumeris ipsius gratiæ donis, apparet hoc nunc specialiter & in vobis, quem his nostris diebus summum Pontificem, animarum nostrarum custodem, totius Ecclesiæ suæ adhuc in terris peregrinātis, hoc est vnicæ columbæ inter coruos gemētis Præsulem, propitia mortalibus benignitas diuina concessit. Non hoc, vt iam nobis relatū est, humanus fastus, non sibi prouidens humana cupiditas, non Romanus turbo sæpe auditus, orbemque terrarum suo impulsu concutere solitus, effecit: sed aduersa pacificans, diuersa vniens, discissa redintegrans: spiritus ille, qui vbi vult spirat: velut in sibilo auræ tenuis, iuxta verbum Domini factum ad Heliam, leniter adimpleuit. Gauisi sumus audientes ista, & in immēsum cor nostrum exhilaratum est: agnoscentes non armis, non turribus, non minacibus agminibus, rem diuinam tutari: sed sola misericordis Domini manu, & suaui protectione ad pacem compositam esse. Agnouimus vere quod agnoscendum erat, imperasse Christum ventis & mari, & factam esse insolitam tranquillitatem: statuisse procellam maris in auram, & siluisse fluctus eius. Et hoc quis non miretur? Quis, inquam, hoc non miretur: a tempore Alexandri secundi Papæ, per Gregorium, Vrbanum, Paschalem, Gelasium, Calixtum, Honorium, Innocentium, summos Ecclesiæ Dei ac præclaros Pontifices, quantum ad eorum promotionem pertinet, Ecclesiasticam pacem pertransisse, sed in nullo eorum pręter vos quieuisse? Nec adeo lapidei sumus vt non sentiamus, nec adeo bruti vt non intelligamus: eum, sine cuius nutu vt legitur, nec passer ad terram, nec solium cadit arboris, non sine causa, non sine certo inexhaustæ sapientiæ consilio, hanc pacem eorum primordiis subtraxisse, vestris contulisse: quam esse illam puto, & hanc vobiscum semper durare confido, de qua Deo in Psalmis Propheta, Secundum multitudinem, inquit, dolorum meorum in corde meo, consolationes tuæ lætificauerunt animam meam. Credo enim, & spero in Deo salutari meo, quod qui principiis vestris dedit tam amabilem pacem, dabit & fini suo tempore commendabilem laudem. Lætabitur sub vmbra alarum eius vobis amodo subditus orbis terrarum, & se tantos fidei suæ Patres, Apostolicos viros, Confessores dico, & quod maius est, Martyres: vel quod excellentius est, ipsos Apostolorum summos Petrum & Paulum, immo ipsum Christum in vobis solo se habere gloriabitur. Gaudebit, & iam ineffabiliter gaudet, licet non numero, tamen virtutibus pusillus grex vester Cluniacensis: qui obedientiam, qui subiectionem, qui quod maius est, dilectionem, quia per seipsum non potest, ore meo per has literas vobis ingerit, & se totum licet absens, sanctitatis vestræ pedibus subiicit. Certitudinem electionis vestræ, & collati a Deo Apostolatus sero accepi: & idcirco tarde rescripsi. Nam diu variante fama, vix in vigilia S. Andreæ Epistolam vestram mihi, & Conuentui missam suscepi, atque die ipsa publice in Capitulo lectam, tam literatis, quā illiteratis, quos Cōuersos vocamus exposui. Audita est vere, & suscepta ab omnibus filiali affectu: quod vobis melius ore proprio, vel nunciorū, proxime per Dei gratiā indicabo. Habeo enim omnimodā voluntatem veniendi ad vos, & nouum quidē Patrē, sed antiquum amicū amore, & honore debito visitandi: faciā hoc si congrue potuero. Si non, per nostros, quā proxime vacauerit, Christi iuuante gratia visitabo. Cōmendo interim paternitati vestræ negocium fratris præsentium latoris: vt illud benigne, & ad commodum Ecclesiæ eius, quantū iustitia permiserit audiatis, & diffiniatis. In fine, quas possū gratias ago, quod sicut mihi relatū est, & in literis vestris legi: quasdam alias causas beatæ memoriæ prædecessori vestro directas benigne accepistis, sicque definistis, vt in sententia successoris, non sit nobis lugenda sancti mors prędecessoris.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIX. Vniuersali Papæ, & nostro proprio Patri Domino Papæ Lucio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, cum debita obedientia syncerissimum in Domino amoris affectum.	??	??	Postquam a charissima mihi vestra paternitate recessi, quæ iniuncta a Patre fuerant, quæ mandata filiis, & seruis vestris Cluniacensibus, quæq. alia a vobis mihi præcepta: non indeuotus filius sollicite, vt decebat, ac studiose cuncta impleui. Sacrificia frequentia, orationes pene continuas, eleemosynarum multiformes erogationes, tam Cluniaci quam extra, tam per me quam per nuncios, fratribus nostris imposui. Quæ ipsi, auditis literis vestris, cognito tam ex eisdem literis, quā ex relatione mea, & sociorum, multo erga se vestro affectu libentissime susceperunt, ac deuotissime peragunt. Astant ergo, & astabūt Deo semper pro vobis, nec tantum Patrem, tam benignum, tā sibi clementem, summo omnium Patri Deo, amodo pro viribus commendare cessabunt. Nam, & hoc ego quantum potui impressi cordibus ipsorum: vt pote qui licet absentis Patris in me expertæ benignitatis, & vltra personam vel meritum meū mihi impensi honoris, obliuisci non poteram. Vt enim coram duobus, quos nemo fallere potest, testibus loquar, Deo scilicet & propria conscientia, præcellit vere, & longe præcellit, quem vobis in intimis animi mei recessibus seruo sinceri amoris affectus, omnium prædecessorum vestrorum, quos erga ipsos gerebā, affectibus. Hoc quidem, vt dixi, benignitas, & beneficia vestra nobis impēsa fecerunt: sed magis multus, quē in sancto pectore vestro latere adverti, erga diuinæ religionis affectus. Sed ne adulari videar, his intermissis ad sequentia veniam. Misi præsentium latorē cum literis istis, vt & nota facerem reuerentiæ vestræ quæ dixi: & de statu sublimitatis vestræ, maxime de pace regis Siculi literis vestris certificari mererer. Nam, non parum mihi credite, pro pace vestra, vt multum eam exoptās sollicitor. De pace enim vestra, omnium nostrū pax pendet: in requie vestra, nos specialiter vestri Cluniacenses requiescimus, in dolore non ficte, sed veraciter condolemus: quia membra, quæ capitis dolori non compatiuntur, non solum morbida, sed & mortua iudicantur. Rescribite ergo nobis, si placet, super illa: vt si est, prout decet, congaudeamus: si nondum est, pro scientia, pro viribus, vobis & apud Deum, & apud homines collaboremus. De cętero precor, vt quia Cluniacensia negotia tanta sunt, vt pene assidue pro diuersis oporteat nos paternitati vestræ scribere causis, nō hoc moleste feratis: sed, vt specialem & benignum Patrem decet, ea quando mandantur audiatis, & exaudiatis. Hoc autem a vobis mādari postulo, vtrum prout mihi Romæ a maiestate vestra iniunctum est, duodecim fratres cum tertiodecimo, qui eis in Abbatem præficiendus sit, vsque ad festum sancti Andreæ Romam mittere debeam. Nam hoc vestro iterum suscepto mandato, statim eos ad iter parabo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XX. Lucius Episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Petro Cluniacensi Abbati, salutem & Apostolicam benedictionem.	??	??	Dilectionis tuæ literas debita benignitate suscepimus, & petitiones tuas, quæ nobis, & fratribus nostris rationabiles visæ sunt, libenter admisimus. De statu vero nostro te sollicitum cognoscētes, scire te volumus, quia omnipotēs Dominus sua nos gratia visitauit, castigās castigauit: sed morti nō tradidit. Per ipsius misericordiā conualescimus, & pristinā sanitatem in breui nos recepturos speramus. Ad colloquium regis Siciliæ condescendimus: & quia ad honorem Dei, & Ecclesiæ suæ, firmam pacem cum eo facere non potuimus: instanti tamē ipsius violentia nos cogente, treugam cum eo composuimus. Placet autem nobis, vt sicut literis tuis nobis significasti, tredecim de fratribus tuis quam citius poteris ad nos transmittas: quia nos Domino auxiliante eos honeste recipere, & ad honorem Dei, & Cluniacēsis Ecclesiæ collocare curabimus. Sanctam Congregationem vestram pro nobis orantem gratia diuina custodiat, & ab omnibus peccatis absoluat. Datum Later. X. Calend. Octobris.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXI. Venerabili, & in Christo plurimum dilectæ sorori Eloysæ Abbatissæ, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem quam promisit Deus diligentibus se.	??	??	Acceptis literis charitatis tuæ, quas mihi nuper per filium meum Theobaldum misisti, gauisus sum, & eas mittentis gratia amicabiliter amplexus sum. Volui statim rescribere quod animo insederat: sed impediētibus importunis curarum exactionibus, quibus plerūque, immo pene semper, cedere compellor, nō potui. Vix tamen a tumultibus tandē interpolata die, quod conceperam attentaui. Visum est, vt affectui tuo erga me, quē & tunc ex literis, & prius ex mihi missis xeniis cognoueram, saltem verborum vicem rependere festinarem: & quantum in corde meo locum tibi dilectionis in Domino seruarem, ostenderē. Reuera enim non nunc primum diligere incipio, quā ex multo tēpore me dilexisse reminiscor. Nec dum plene metas adolescentiæ excesseram, nec dum in iuueniles annos euaserā: quando nomen non quidem adhuc religionis tuæ, sed honestorum tamen & laudabilium studiorum tuorum, mihi fama innotuit. Audiebam tunc temporis, mulierem licet nec dum seculi nexibus expeditam, literatoriæ scientiæ, quod perrarum est, & studio licet secularis sapientiæ summam operam dare: nec mundi voluptatibus, nugis, vel deliciis, ab hoc vtili discendarum artium proposito retrahi posse. Cumque ab his exercitiis, detestanda desidia totus pene torpeat mundus: & vbi subsistere possit pes sapientiæ, non dicam apud sexum femineum, a quo ex toto explosus est, sed vix apud ipsos viriles animos inuenire valeat: tu illo efferendo studio tuo, & mulieres omnes euicisti, & pene viros vniuersos superasti. Mox vero iuxta verba Apostoli, vt complacuit ei, qui te segregauit ab vtero matris tuæ, vocare te per gratiā suam, longe in melius disciplinarum studia commutasti: & pro Logica Euangelium, pro Physica Apostolum, pro Platone Christū, pro Academia Claustrum, tota iam & vere philosophica mulier, elegisti. Eripuisti victis spolia hostibus, & thesauris Ægyptiacis per huius peregrinationis desertū transiens, preciosum in corde tuo tabernaculum Deo erexisti. Cantasti cum Maria, demerso Pharaone, canticum laudis: & beatæ mortificationis tympanum, vt olim illa prę manibus gerens, noui modulaminis melos vsque ad ipsas deitatis aures, docta tympanistria, transmisisti. Conculcasti iam incipiendo, quod per omnipotentis gratiam bene perseuerando conteres, vetusti anguis, ac semper mulieribus insidiantis caput: atque ita elides, vt numquā vlterius contra te sibilare audeat. Ostentui facis, & facies superbum principem mundi: & illum, qui diuina voce vocatur rex filiorum superbiæ, iuxta ipsius Dei ad beatum Iob verba, tibi ac tecum cohabitantibus ancillis Dei alligatum ingemiscere coges. Et vere singulare miraculum, ac super omnia miranda opera extollendum, eum, quo iuxta Prophetam, Cedri non fuerunt altiores in Paradiso Dei, & cuius summitatem frondium abietes non adæquauerunt, a fragili sexu vinci, & fortissimum Archangelum a muliere infirmissima superari. Gignitur tali duello maxima gloria conditori, infertur econuerso summa ignominia deceptori. Exprobratur ei hoc certamine, non solum stultum, sed & super omnia ridiculum fuisse, illum aspirasse ad æqualitatem sublimissimæ maiestatis, qui nec breue luctamen ferre præualet femineæ debilitatis. Sustinet caput cuiuslibet victricis illius, merito talis victoriæ, gemmeam a Rege cœlorum coronam: vt quanto in transacta pugna carne infirmior, tanto in remuneratione sempiterna appareat gloriosior. Hæc, charissima in Domino soror, vere non adulando, sed exhortando dico: vt magnum, in quo aliquamdiu perstitisti, bonum attendens, ad caute illud conseruandum animosior reddaris: & sanctas illas, quæ tecum Domino seruiunt, secundum gratiam a Deo tibi collatam, vt in eodem sollicite agone contendant, verbis pariter & exemplis accendas. Es enim vnum de animalibus illis, quæ Ezechiel Propheta vidit: licet sis mulier, quæ non tantum vt carbo ardere, sed vt lampas ardere debes pariter & lucere. Es quidem discipula veritatis, sed es etiam ipso officio, quātum ad tibi commissas pertinet, magistra humilitatis. Humilitatis plane, & totius cœlestis disciplinæ, tibi a Deo magisterium impositum est: unde non solum tui, sed & commissi gregis curam habere, & pro vniuersis maiorem vniuersis debes mercedem recipere. Manet tibi certe palma pro omnibus, quia, vt optime nosti, quotquot ducatu tuo, mundum mundique principem vicerint, tot tibi triumphos, tot gloriosa trophæa, apud æternum regem, & iudicem præparabunt. Sed nec omnino apud mortales insolitum est, feminas feminis principari, nec ex toto inusitatum etiam prœliari, ipsos insuper viros ad prælia comitari. Nam si verum est quod dicitur, Fas est, & ab hoste doceri, Et apud Gentiles, Amazonum regina Penthesilea cum suis Amazonibus, non viris, sed mulieribus, Troiani belli tēpore sæpe pugnasse scribitur: & in populo etiam Dei, prophetissa Delbora, Barach Iudicem Israel contra Ethnicos animasse legitur. Cur ergo non liceat feminas virtutis contra fortem armatum ad prælia procedentes, ductrices fieri exercitus Domini: cum & illa, quod quidem indecens videbatur, manu tamen propria contra hostes pugnauerit: & hæc nostra Delbora viros ipsos ad bella diuina commouerit, armauerit, accenderit? Victo dehinc Iabin rege, occiso Sisara duce, deleto prophano exercitu: cecinit statim canticum illa, illudque Dei laudibus deuota dicauit. Erit Dei gratia hoc faciente, post datam tibi, tuisque de longe fortioribus hostibus victoriam, longe tuum gloriosius canticum: quod sic lęta cantabis, vt nunquam postea lætari, nunquam cantare desistas. Interim eris ancillis Dei, hoc est, cœlesti exercitui, quod illa suo Iudaico populo Delbora: nec a tam lucroso certamine, aliquo tempore, quolibet casu, nisi vincendo cessabis. Et quia hoc nomen Delbora, vt tua nouit eruditio, lingua Hebraica apē designat, eris etiam in hoc & tu Delbora, id est apis. Mellificabis enim tu, sed non soli tibi: quia quicquid boni per diuersos, & a diuersis collegisti, exemplo, verbo, modisque quibus poteris, domesticis sororibus, seu quibuslibet aliis totum refundes. Satiabis hoc exiguo vitæ mortalis tempore, & te ipsam sacrarum literarum secreta dulcedine, & beatas sorores aperta prædicatione: quousque iuxta vocem Propheticam, In illa, quæ per mittitur die, distillent montes æternam dulcedinem & colles fluant lac & mel. Hoc enim licet de hoc tempore gratiæ dicatur, nil obstat, immo & dulcius est, vt de tempore gloriæ accipiatur. Dulce mihi esset, diu tecum de huiusmodi protrahere sermonem: quia & famosa eruditione tua delector, & prædicata mihi a multis religione tua longe magis allicior. Vtinā te Cluniacus nostra habuisset! vtinā te iocundus Marciniaci carcer, cum cæteris Christi ancillis libertatem inde cœlestem expectantibus inclusisset! Prætulissem opes religionis ac scientię, maximis quorumlibet regum thesauris: & illarum sororū illud præclarum collegium, cohabitatione tua clarius rutilare gauderem. Retulisses & ipsa ab ipsis non modicum quæstum, & summā mundi nobilitatem, ac superbiam, pedibus substratā mirareris. Cerneres omnigenos seculi luxus, mirāda parcitate mutatos: sordida quondam vasa diaboli, in mundissima Spiritus sancti templa conuersa. Videres puellas Dei Satanæ, vel mundo, velut furto subtractas, super innocentię fundamentum altos virtutum erigere parietes: & vsque ad ipsa cœli fastigia, felicis fabricæ cacumen producere. Lætareris angelica virginitate florentes, castissimis viduis iunctas: & vniuersas pariter beatæ illius & magnæ resurrectionis gloriam sustinētes, infra arcta septa domorum, etiam corporaliter beatæ spei velut sepulcro iam conditas. Quæ licet omnia, & fortassis maiora, cum tibi datis a Deo collegis habeas: licet forte nihil ad sacrarum rerum studium pertinens tibi addi possit, augeretur tamen augmento gratiarum tuarum, non paruis vt arbitror commodis, res publica nostra. Sed quamuis a dispensatrice omnium rerum prouidentia Dei, hoc nobis de te negatum sit: concessum tamen est de illo tuo, de illo, inquā, sæpe ac semper cum honore nominando, seruo ac vere Christi Philosopho magistro Petro, quem in vltimis vitæ suæ annis, eadem diuina dispositio Cluniacum transmisit: & eam in ipso & de ipso, super omne aurum & topazion munere chariore, ditauit. Cuius sanctæ, humili ac deuotæ inter nos conuersationi, quod quamtumve Cluniacus testimonium ferat, breuis sermo non explicat. Nisi enim fallor, non recolo vidisse me illi in humilitatis habitu & gestu similem: in tantum vt nec Germanus abiectior, nec ipse Martinus bene discernenti pauperior appareret. Cumque in magno illo fratrum nostrorum grege, me compellente gradum superiorem teneret: vltimus omnium vestitu incultissimo videbatur. Mirabar sæpe, & in processionibus eo me cum reliquis pro more præcedente, pene stupebam: tanti tamque famosi nominis hominem, sic seipsum contemnere, sic se abiicere posse. Et quia sunt quidam religionis professores, qui ipsum quem gerunt habitum religiosum, nimis esse cupiunt sumptuosum: erat ille prorsus parcus in istis, & cuiusq. generis simplici veste contētus, nil vltra quærebat. Hoc & in cibo, hoc & in potu, hoc & in omni cura corporis sui seruabat: & non dico superflua, sed & cuncta, nisi valde necessaria, tam in se quam in omnibus, verbo pariter & vita dānabat. Lectio erat ei continua, oratio frequens, silentium iuge: nisi cum aut fratrum familiaris collatio, aut ad ipsos in conuentu de diuinis publicus sermo eum loqui vrgebant. Sacramenta cœlestia, immortalis agni sacrificium Deo offerendo, prout poterat, frequentabat: immo postquam literis & labore meo, Apostolicæ gratiæ redditus est, pene continuabat. Et quid multa? Mens eius, lingua eius, opus eius, semper diuina, semper philosophica, semper eruditoria meditabatur, docebat, fatebatur. Tali nobiscum vir simplex & rectus, timens Deum, & recedens a malo: tali, inquam, per aliquantum temporis couersatione, vltimos vitæ suæ dies consecrans Deo: pausandi gratia, (nam plus solito, scabie & quibusdam corporis incōmoditatibus grauabatur,) a me Cabilonem missus est. Nam propter illius soli amœnitatem, qua cunctis pene Burgundiæ nostræ partibus præminet: locum ei habilem, prope vrbem quidem, sed tamen Arari interfluente, prouideram. Ibi iuxta quod incommoditas permittebat, antiqua sua renouans studia, libris semper incumbebat: nec sicut de magno Gregorio legitur, momentum aliquod præterire sinebat, quin semper aut oraret, aut legeret, aut scriberet, aut dictaret. In his sacrorum operum exercitiis, eum aduentus illius Euangelici visitatoris reperit: nec eum vt multos dormientem, sed vigilantem inuenit. Inuenit eum vere vigilantem, & ad æternitatis nuptias, non vt satuam, sed vt sapientem virginem euocauit. Attulit enim ille secum lampadem plenam oleo, hoc est, conscientiam refertam sanctæ vitæ testimonio. Nam ad soluendum commune mortalium debitum, morbo correptus: eoque ingrauescente, in breui ad extrema perductus est. Tunc vero quam sancte, quam deuote, quam Catholice, primo fidei, dehinc peccatorum confessionem fecerit: quanto inhiantis cordis affectu, viaticum peregrinationis, ac vitæ æternæ pignus, corpus scilicet Redemptoris Domini acceperit: quam fideliter corpus suum & animam hic & in æternum ipsi commendauerit, testes sunt religiosi fratres, & tot9 illius Monasterij, in quo corpus S. martyris Marcelli iacet, Cōuentus. Hoc magister Petrus fine dies suos cōsummauit: & qui singulari sciētiæ magisterio, toti pene orbi terrarū notus, & vbique famosus erat: in illi9 discipulatu, qui dixit, Discite a me, quia mitis sum, & humilis corde, mitis & humilis perseuerans, ad ipsum vt dignum est credere, sic transiuit. Hunc ergo, venerabilis & charissima in Domino soror, cui post carnalem copulam, tanto validiore, quanto meliore diuinæ charitatis vinculo adhæsisti, cum quo, & sub quo diu Domino deseruisti: hunc, inquam, loco tui, vel vt te alteram in gremio suo confouet, & in aduentu Domini, in voce Archangeli, & in tuba Dei descendentis de cœlo, tibi per ipsius gratiam restituendum reseruat. Esto ergo in domino memor ipsius: esto etiam si placet & mei, & sanctis sororibus tecum Domino famulantibus fratres Congregationis nostræ, ac sorores, quæ vbique terrarum pro posse suo eidem cui & tu Domino famulantur, sollicite commenda.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXII. Vniuersali Pontifici, & nostro proprio Patri Domino Papæ Lucio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, fidelem cum sincero amore obedientiam.	??	??	Sæpe supplicaui, & adhuc supplico, ne occupatæ in multis reuerentiæ vestræ grauia videantur tam frequentia scripta mea. Multa enim sæpe emergunt, quæ me etiam nolentem, & hoc fugere conantem, importunum esse compellūt. Nam quandoque propria, quæ multa sunt: quandoque magnorum amicorum negotia, quæ negligenda non sunt, importunitatis huius causa existunt. Inquietudo quorundam Aurelianensium clericorum, quæ Ecclesiam suam pene destruxit, nec dum requiescere didicit. Non enim zelo iustitiæ, non vtilitate aliqua reipublicæ suæ, canonici non canonici, fingentes se quærere quæ Dei sunt: sed quod omnibus clarum est, prætextu illo quærentes quæ sua sunt, sicut suam matrem Ecclesiam lethaliter pœnæ læserunt, sic contra suum patrem & Episcopum, calcaneum erexerunt. Nouit vero sapientia vestra, quid Deus ipse de talibus sentiat. Qui, inquit, maledixerit patri suo vel matri, morte moriatur. Quod si hoc de maledicto dictum est, quantomagis de iactura? Si hoc de maledicto dictum est, quantomagis de læsura? Si dictum est hoc de his qui maledicunt, quantomagis de his, qui quantum ad se pertinet, perimunt? Tales, tales sunt, inquam, & vere tales sunt quidam illius Ecclesiæ in quantum fama testatur, non religiosi, sed irreligio: sinon de maioribus, sed de inferioribus: non multi, sed pauci. Hi de insectatione Patris sui negociari volentes, indeque lucrum quodlibet se consequi posse putantes: dum ipse cum his qui oderunt pacem sit pacificus, vel loquentem, vel tacentem gratis impugnant. Non erubescunt videri paucissimi inter multos, & soli septem vel octo inter millia tam cleri quam populi eis contraria prædicantis, mendaces & garruli apparere. Incitat me ad ista sic scribenda, magnorum, multorū, ac religiosorum testimonium: quorum quidam nostri sunt, longe autem plures extranei. Præualeat ergo, si placet, & præponderet tantorum apud vos testimonium: & Episcopum vestrum contra raros & mali nominis viros, qui magis, vt mihi videtur, cornibus ventilādi, quam auribus audiendi sunt, sapiens iustitia vestra defendat. Suffragetur ei & boni, religiosi, ac singularis inter suos viri, diutina iam cohabitatio: quem mandato Domini Papæ Celestini, non quidem ex nomine designatum, sed a nobis pro insigni religione electum, ei in socium dedimus. Ipse ergo si sic iustum sapientiæ vestræ videtur, super ipso conueniatur, ipse requiratur: ipsi quia nullatenus eum mentiri velle testificor, magis quam nebulonibus illis credatur. Valeat sanctitas vestra semper in Christo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIII. Raimundo Monacho Tholosano, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Cvm caput albescat, tua Musa senescere nescit:	Nec quia tu canes, hinc minus illa canit.	Albus es, & cantas: albos imitaris olores,	Quorum iuncta magis, voxque nitorque placent.	Hinc color obtusus, sonus hinc demulcet & aures.	Sic nihil in tota non placet amnis aue.	Non norat volucres nutrire Garonna canoras,	Littora nunc cuius cantibus implet olor.	Fleuerat antiquis viduata Tholosa Poetis:	Gaudeat en studium te reparare suum.	Scribis Romanas te cernere velle ruinas.	Si tentare mihi, tale placeret iter.	Dum lego forte tui mirandos pectoris ausus,	Obstupui fateor, conticuique diu.	Non aliter quam si vires humerosque Tiphonis,	Spondeat in lecto febre solutus homo.	Nec secus Hispana quam si tellure creato	Sese testudo cursibus æquet equo.	Nam quis tanta tuæ taceat miracula laudis,	Quod iuuenum tentas fortia facta senex?	Alpibus horrendis inuicta senecta nequiuit	Cedere, vel cœptum iam reuocare gradum.	Aeriæ rupes, quæ vincere dura solebant	Pectora, virtuti succubuere tuæ.	Militis emeriti, te missio iusta decebat,	Et pro præteritis actibus alta quies.	Sed virtus animi nec cano parcere nouit,	Et te plus requie bella cruenta iuuant.	Ergo veni Romam, non differo, nolo moreris.	Pugnaces animos regna Latina vocant.	Roma sata est bellis, lita sanguine, clara triumphis,	Quæ sibi per tales subdere cuncta solet.	Si te robustum splendenti cinxerit ense,	Et te pugnantum fecerit esse ducem.	Victrici gladio mox publicus hostis obibit,	Et sibi totus adhuc subditus orbis erit.	Lusimus, & cantus tecum deduximus æquos,	Ne cygnus cunctas rideat orbis aues.	Iam decet vt nostris succendant seria ludis,	Et Monachi comptus sit grauitate iocus.	Si vires, si posse tibi natura ministrat,	Nil iter impediet te comitante meum.	Non eris ingratus, quem nouit reddere charum	Fama frequens, studium, vita, senile caput.	Ornabis totam nota probitate cohortem,	Virtutumque viris signifer vnus eris.	Pulchrior in syluis nusquam frondescit oliua,	Dum candore suo deprimit omne virens.	Si pia te socium mereatur habere iuuentus,	Vt laudent Dominum iunior atque senex.	Nuper me Robertus ad hæc dictamina traxit,	Per quem misisti carmina multa mihi.	Velle quidem mecum te Romam pergere dicens,	Vt responderem versibus, admonuit.	Ad quæ respondi, tamen ista prioribus addo,	Nullam me certam proposuisse viam.	Si tamen, vt dixi, fors quod puto fecerit esse,	Perpetuus fies ad peregrina comes.	Sed non incuses, si quid fortuna sinistri	Intulerit: cunctos quæ facit esse pares.	Regibus & seruis quod vult iubet illa potestas,	Illi subduntur diues inopsque simul.	Cantaui monitus, si vis cantabis & ipse,	Præter auis morem, suscus & albus olor.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIV. Vniuersali Pontifici & nostro proprio Patri Domino Lucio Papæ, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, fidelem obedientiam.	??	??	Ivxta velle ac mandatum sublimitatis vestræ, dirigimus de sinu Cluniacensis claustri hos dilectos fratres & filios nostros Patri communi, immo nostro & ipsorum speciali. Commendamus eos Apostolicæ pietati, commendamus, inquam, quia valde commendandi sunt. Causa enim Dei, virtute obedientiæ, violenter se sibimetipsis subigunt, patrium solum deserunt, peregrina adeunt, nec mortem ipsam, quam Romanus aer nostratibus celeriter inferre solet, refugiunt: &, vt sic dicam, quantum ad hanc Gallorum nostrorum formidinem, velut agni ad victimam vadunt. Respiciat ergo super eos pio intuitu paternus oculus, & exules suos benignis sæpe admonitionibus & cōgruis auxiliis consoletur. Constituantur si placet, in vno ex duobus mihi Romæ a vobis nominatis Monasteriis, veteresque ab illo coloni alibi collocandi pellantur. Nam & iuxta Apostoli vocem, Modicum fermentum totam massam corrumpit, & vt vestra sapientia nouit, diuersi moribus, vsibus, affectibus,	Non bene conueniunt, nec in vna sede morantur.	Et quia iuxta Magnum Gregorium, Durum videtur in pectore veteri noua meditari, resque pene desperata est, monachum a prauo vsu ad meliora instituta posse cōuerti: cauendum est, ne qui corrigi non possunt corrumpant. Quod si forte quispiam aliquos ex his, quos misi, abinuicem secernere, & ad alia loca transferre nisus fuerit: oro ne permittatis, quia per partes diuisi, & nihil proficerent, & fructum quem simul positi ferre possunt, perderent. Si enim omnes bini vel terni ad diuersa mittendi essent, alios & aliter elegissem. Sed quoniam a vobis sic dispositum est, vt ad vnius tantum Claustri ordinationem, cōgruos tredecim fratres mitterem: maiorem ex ipsis partem ad tenendum solummodo Claustrum, vtilem elegi: quosdam vero in secularibus astutiores, vt aliis prouideant, disposui, & iamdictis tredecim, duos qui genere Romani sunt, pro supplemento adiunxi. Hac de causa prout mihi videtur, damnosum est eos abinuicem recedere: fructuosum, simul manere. His dictis adiungo, & tam ex me, quam vice vniuersorum fratrum nostrorum supplico: ne labor noster, quem causa Dei, vestroque præcepto in iam dicti monasterij ordinationem assumpsimus, vestræ Cluniacensi Ecclesiæ in damnum quolibet tempore conuertatur. Hoc autem præcauere & prouidere poterit magnitudinis vestræ prudentia: si donum inde a vobis publice factum, more Cluniacensi, Apostolico priuilegio confirmetur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXV. Summo Ecclesiæ Dei Rectori, Domino Papæ Eugenio, Patri nostro, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, diligentem cum dilectione obedientiam.	??	??	Ex multa dilectionis fiducia, quam semper habere consueuimus ad Apostolicam Sedem, soliti sunt plerique amicorum nostrorum ad nos recurrere, & preces suas Apostolicæ mansuetudini nobis mediantibus offerre. Vnde hoc tam antiquo vsu, quam iam experta erga nos in expulsione fratrum nostrorum de sancto Saba pastorali dilectione ac studio vestro: quo eiectos suscepistis, desolatos aluistis, verberatos confouistis, confidenter reuerentiam paternam adimus, & pro Domino Bisuntino Archiepiscopo, bono Cluniacensis Ecclesiæ amico, magnitudinem vestram oramus. Accusatur enim, vt nobis relatum est, a paucis & vilibus Ecclesiæ suæ personis: excusatur & commendatur a pluribus & fide dignis viris, & maxime arctioris religionis & ordinis professoribus. Qui, vt bene credim9, nullas pro eo preces funderent, in nullo pro ipso supplicarent: si eisdem precibus suis vel commendationi, iustitiam in aliquo obuiare sentirent. Exaudiat ergo, si placet, diligens discretio vestra ipsos, exaudiat & nos supplicantes pro ipso cum ipsis: ne facilis & irreuerens tribuatur accessus improbis contra probos, vilibus contra optimos, infamibus contra viros multis & magnis bonorum testimoniis fultos. In fine rogamus, vt eum nobis in corde vestro locum gratiæ conseruetis, quem velut hæreditario iure, apud sanctos prædecessores vestros possedimus: vt qui eis omnipotentis Domini dispositione Apostolicæ dignitatis successistis officio, eis quoque erga nos & Cluniacum vestram amore succedatis & beneficio.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVI. Venerabili & in Christo plurime amplectendo, domno Rainardo Cisterciensi Abbati, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & plenum charitatis affectum.	??	??	Grex Domini, oues pascuæ eius, destitutæ Pastore, per alta montium, per deuexa vallium, per aspera viarum, multo sudore Pastorem requirentes, in solenni sancti Spiritus die, nuper ad nos Cluniacum venerunt. Compassi sumus, vt iustum erat, religiosæ peregrinationi: & multo fatigatos itinere, triduo apud nos hospitari coegimus. Vide eos, quod paucorum est monastici ordinis virorum, non equis, non mulabus, non ipsis saltem asinis vectos, sed pedites & peregrinos: summa animi deuotione, pro dando, immo si fieri potest, pro restituendo sibi amisso Pastore, ad vos tendere: eaque de causa nullum laborem refugere, nulla pericula deuitare. Non suffecit eis, vnum vel duos de suis hoc animo vestræ reuerentiæ mittere: sed eum, qui contemni non possit, Apostolicum numerum præferentes, nihil negari: maxime cum non nisi iusta postulent, credunt. Suscipiendi ergo sunt, si placet, benigne a vobis: & prout mihi videtur, audiendi, & exaudiendi sunt: qui iuxta Domini verba, Alienum Pastorem non sequuntur, sed fugiunt ab eo: quia nesciunt vocem alienorum. Ago quidem ego, & intercedo pro eis, tractus eorū sancto studio: sed specialiter ad hoc me compellit singularis, quam habeo erga ipsos & locum in quo morantur, dilectio. Nam fratres, nepotes, & pene tota consanguinitatis meæ linea, locū illum a primo fundationis lapide, multo affectu coluerunt: nonnulla etiam de suis, ne dicam multa, vestri Ordinis ac religionis intuitu contulerunt. Prosequor ego eorum deuotionem, etsi non beneficiis, tamen sinceræ dilectionis affectu. Fuerit in remouendo Abbate ipsorum, seuera & cæteris terrorem incutiens, austeritatis vestræ sententia: sit, si graue non est, in restituendo, discreta prouidentia. Nam nec capitale, nec peremptorium fuit, vnde accusatus est: nec tot in ipso, quæ ex parte bene noui bona, quod amicabiliter suggero, condemnanda sunt. Restituatur ergo si placet, bonis ouibus, bonus pastor, & quia iustitiæ satisfactum est, misericordiæ quoque satisfiat: vt quæ multo cum labore & humilitate vos adeunt, multo cum gaudio, atque in Paracliti solennibus diebus, ad ouile proprium plena cum consolatione redeant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVII. Intimo ac iam vetusto cordis mei inhabitatori, Domino ac venerabili Atoni Dei gratia Trecensium Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem quam sibi.	??	??	Legitur in Salomone. Vinum nouū, amicus nouus veterascat: & cum suauitate bibes illud. Quid est hoc? Attende charissime. Hoc dicit, quod cernitur. Vinum enim dum recens est, abiecta iam inutili musti dulcedine, bibentem quidem sui nouitate allicit: sed velut immatura iuuentutis violentia, sorbentis gustum compungit. Delectat & exasperat, ac salubre simul & mordax, interna haustu reficit: sed minus dum hauritur, iocundat. At vbi velut iuuenili feruore sedato, veterascere incipit, & leni se sapore quasi miti senectutis suauitate condire: non solum bonum, sed & iocundum efficitur: non tantum vt salubre, sed & vt delectabile sumitur: & nihil in illo, quod pungat vel mordeat, iam timetur. Lætificat iuxta scripturam, etiam ad literam, cor hominis: & laboriosum cursum vitæ mortalis, indita sibi a rerum cōditore dulcedine consolatur. Sic plane, charissime, sic prorsus in te hoc Salomonicum verbum impleri cognosco. Dum nouus amicus fuisti, sæpe quidem profuisti: sed nunquam, sicut nunc quando iam senex es, delectasti. Consenuit tecum non defectu, non ætate, sed sola velut temporis antiquitate amicitia: quam secundum præmissam similitudinem, habilius suscipiaris, suauius bibaris, iocundius hauriaris. Austeritate recentis, vel amicitiæ, vel ætatis, ne te haurire, ne te in corpus Cluniacense transfundere possem: diu multum obstitisti, resilisti, refugisti. Sed spero, & de illius spiritus, qui vbi vult spirat, gratia confido: quia quod non dedit amicitiæ iuuentus, conferet saltem senectus. Noui quid dictum sit Apostolo Petro. Surge Petre, occide & manduca. Quod si ego Apostolus non sum, Petrus tamen sum. Vnde iuxta hoc diuinum verbum, non solum te bibere, sed etiam occidere, & manducare concupiui. Veni ergo, veni, nec vltra gladium meum licet occidendus expauescas: nec dentes meos quamuis ab his attendendus, & mandendus, reformides. Sed ne forte verearis, & tantas minas audiens, venire non audeas: noueris me non te, sed in te velle mundum occidere, monachum suscitare, consumere peritura, reformare permāsura. Et ne præsumptor iudicet, quod humilis sublimi, quod inferior maiori, quod Abbas Episcopo talia scribam, talia suggeram: dedisti ipse mihi, vbi nosti, & sicut nosti, loquendi materiam, præbuisti audaciam. Non ergo vereor de his tecum agere, de quibus tu prior egisti: de his tecum conferre, ad quæ me primitus incitasti. Iam quoniam frequentibus ad amicum Epistolis paginas olim multas impleui, cessent verba vt tandem succedant opera: ne videar, aut sim semper sicut æs sonans, aut cymbalum tinniens.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVIII. Vniuersali sed speciali Patri, Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, debitam obedientiam & fidele obsequium.	??	??	Sicvt inter vniuersos filios suos, olim Iacob Patriarcha Ioseph singulari ac velut vnico amore dilexit, coluit, fouit: sic felicis memoriæ beati prædecessores vestri, vestram Cluniacensem Ecclesiam, sicut beatitudini vestræ non ignotum esse arbitror, præ cunctis pene sibi subditis, ac commissis Ecclesiis: affectuosius dilexerunt familiarius coluerunt, tenerius cōfouerunt, Quibus quoniam omnipotentis Dei dispositione, in Sede Apostolica successistis, oramus, & licet absentes, ipso quoq. corpore supplicamus: vt quib. successistis officio, succedatis si placet amore, succedatis & beneficio. Nam, vt voce Israelis quondā populi Dei vtar, sicut obediuimus Moysi, sic obediemus & tibi: tantum sit Dominus tecum, sicut suit cum Moyse. Hoc enim ad augmentum gratiarum a iamdictis patribus nostris, viris vere vita & officio Apostolicis, licet immeriti meruimus: vt non tantum pro propriis, & sed pro aliorum, ac quandoque valde remotorum, negotiis audiremur, & fere perpetuo benignissime exaudiremur. Hoc filiali præsumptione exigimus a Patre nostro, cui obedire, quē diligere, cui obsequi voluimus: illo tam antiquo, & toti orbi cognito more nostro. Venerabilis vir & Sacerdos Dei, Dominus Aurelianensis Episcopus, paternitati vestræ deuotus filius, a filiis Belial multa perpessus, & cum his qui oderunt pacē, vt ouis mitissima semper pacificus, ad vos vt ad pacatum portum, & ad tutum pietatis asylum, & nuper confugit, & rursum recurrit: vt virtus ac mansuetudo Apostolica, sit ei turris fortitudinis a facie inimici. Scribit & obsecrat pro eo tota pene Gallicana Ecclesia, & ne pontificalis sublimitas ab infamibus & vilissimis personis mendacibus contumeliis appetita, dehonestari permittatur, supplex implorat. Addimus & nos, si tamen alicuius momēti esse possunt, aliorum precibus preces nostras: vt quia non solum Episcopali gradu sublimatur, sed & monachili honestate & habitu insignitur, vtrumque pro eo ordinem Pater exaudiat, vtrumque in oleo lætificet, vtrumque honoret: & tot tantisque molestiis innocentiam diu ab improbis fatigatam, cum plenitudine Apostolicæ benedictionis & gratiæ, ad sua, suosque remittat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIX. Domino & Patri dulcissimo, Petrus seruus exiguus & indignus.	??	??	Adie gloriosi Apostolorum protomartyris, per Dei misericordiam vestrasque orationes aliquantulum me sentiens releuatum: non possum tam prope vos esse, & nihil vobis dicere. Prudentium vestrum cum Christi adiutorio paratus sum incipere, si domno Priori claustri mandetis, vt pergamenum præbeat: & Bonito, vt parare studeat. Gratulor autem non modice, id mihi ex insperato præceptum esse a vobis, quod auxiliante Domino & facere potero, & ex obedientia facere cupio: vt scilicet propter obedientiam me aliquid fecisse, deinceps apud vos gloriari possim. Illud quoque silere nullatenus debeo: quia ex ea hora, quam in festo piissimi Apostoli Iacobi, dum maioris Missæ solennia agerentur, Frater noster Theobaudus salutationem vestram mihi indigno protulit, ita pes meus meliorari cœpit: vt sicut ac ipsius Apostoli gratia, vestraque etiam oratione confido, a vobis salutari idem mihi fuerit, quod saluari. Incolumem vos proxime videamus, domine pie ac desiderantissime Pater. Valeant coheremitæ vestri, & socij omnes Domini mei, qui vobiscum siluas incolunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXX. Honorando & in Christo filio Petro, Frater Petrus humilis Abbas Cluniacensium, salutem.	??	??	Scribenti omnino mutus esse non debeo. Siluas incolimus, pertæsi vrbium, rura amamus. Et vt aliquid poeticum addam,	--- Iam non mihi turbida Romæ	Sed vacuum Tibur placet, ac imbelle Tarentum.	Emeriti iam sumus, & iuuenibus, tibi tuisque similibus, bella reliquimus. Armare igitur, & quia per Dei gratiam, vt scripsisti, pes tuus conualuit, ad prælia procede, pugna viriliter, viribus hostes subige: & quia iam totus mundus in arma coniurat, tu quoque armatorum numero adiungere. Nam ea de causa, coheremita noster fieri noluisti. Ego tamen quod imputas otium, non prorsus ociosum esse volui. Et, vt iterum verbis illius cuius supra vtar,	Me doctarum hæderæ præmia frontium	Diis miscent superis.	Me gelidum nemus, taceo reliqua,	Secernunt populo.	Nosti quantum me pigeant, falsa in Ecclesia Dei cantica, quantumque nugæ canoræ mihi odibiles. Inter quas, (nam plurimæ sunt,) cum nuper in festo magni patris Benedicti, Hymnū præter sententias, metricam legem, seriemque verborum peroptimum, & cantari audirem, & cantare cogerer: nimium, sed non tunc primum ægre tuli, & tanti viri veras laudes mendaciter proferri erubui. Nam præter aptitudinem sententiarum, quę nulla est, ad minus viginti quatuor mendacia, canticum illud citato percurrens animo, in ipso reperi. Non igitur, vt præsumptor, sed vt horum quæ Dei sunt, in hac licet minima parte zelator, sumpta ex magni Gregorij verbis materia, in laude omnipotentis Dei, ipsiusque iam dicti patris, eiusdem metri Hymnum composui, tibique, cui mea qualiacunque sint, frequenter ingero, transmisi. Accipe igitur, & si dignum videtur, cæteris, quæ transcribere soles, adiunge. Nā quod tacere nolo, cum antiquus ille Hymnus de tot tantisque sancti viri miraculis vix vnum attingat: hic præter spirituales eius virtutes, duodecim ipsius miracula breuiter explicat. Et quia semel cœperam de translatione simul, atque illatione eius alterius metri secundum: propter tædium cantantium altero breuiorem edidi. Quem & mitto. Vale in æternum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXI. Charissimo seni, societatis nostræ Priori, Petro Pictauiensi, Frater Arnulphus, heremita nouicius, coheremitarum suorum minimus, Salutem mentis & corporis.	??	??	Salutatio vestra, quam Patri nouorum incolarum heremi, Domno Abbati nobis exhibendam misistis, mihi sociorum vltimo nouissime pene innotuit; & sicut vnguentum a capite vsque in oram vestimenti, gratiosa descendit. Gratias vobis, quod amore nostri tractus, tam sublimia de nobis existimatis, vt heremitarum nos vocabulo dignemini: & quod studio tuendæ vtcumque sospitatis timidi assumpsimus, religioni imputetis. Nos enim tanquam rudes heremitæ, adhuc de crastino cogitamus: nec parum nos religiosos credimus, si de periculo instantis temporis viui euadimus. Vos vero magis philosophantem heremitam dixerim, qui metu mortis intrepidus, iuxta morientes securus viuitis: & ab aduentantium turbido incursu segregatus, in vestro sursum cœnaculo solus positus, vobiscum habitatis. At vero quantam nobis vestra heremus, vel potius solitudo inuidiam suscitet, scribere vtcunque tentaueram: sed Epistola Domni, qua vos beatum dixerim, subito inter scribendum superueniens, & suo illo more verbis philosophicis sublimius intonās, mutum me & elinguem effectum obruit, & tardiorem quam si vobiscum claudicarem effecit. Obmutui igitur. Vnum tamen quod mente conceperam, velut alter Heliu comprimere non potui: & licet oppressus, stylo rustico rudis expressi. Quid illud? Si ad nos cum Augustino vestro de Academicis venire dignaremini: ocia cuncta diffugerēt, & nouam strueremus Academiam. Quis harum finis nugarum? Vt verum fatear, magis interim vestrum ad nos desideramus aduentū, quam nostrum ad vos reditum. Quæ sententia tam communis est omnium, vt etiam vetus bos noster non recalcitret: qui captus amœna iocunditate heremi, ieiunus æque vt satur, indefesse ruminat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXII. Venerando fratri & charissimo socio Petro, Frater Robertus, quod sequitur.	??	??	Præteritæ nuper Dominicæ vespertino crepusculo, cum post eos, qui digni habiti sunt primo videre quæ mittuntur, primo audire quæ in aurem dicuntur, primum mihi contingeret legere literas vestras, quas antea non audieram, gauisus sum. Erat enim in eis, sicut hoc ipsum quidam ex nostris altiore mentis intuitu notauerunt, quod non tantum aures demulcebat auscultantium: sed ora quoque mouebat, & mitigabat animos omnium nostrum. Et hoc quid erat, vel quid esse poterat? Illud, inquam, ad quod cantant vel clamant subsellia in theatro. De fine literularum vestrarum loquor, quas Domno direxistis: quarum cum principium ac medium multa laude plena fuissent: iocundiore tamen artificio, lautiorique maturitate, finem conclusistis. Dixistis enim. Valeat Domnus, sociique eius & coheremitæ, qui cum eo siluas incolunt. Itaque Domnum heremitam esse insinuastis. Socios autem eius coheremitas designastis. Pro arido incolatu heremi, humidas & algidas siluas cum grege magistrum delectare non tacuistis. Et hæc vnde tibi, o venerande senex? vnde hæc tibi, o ministri Christi, o Angele Dei: nisi quod Angelus senescere, canescere nescit, nec claudicare? Et o, inquam, vnde hæc tibi, vt tam alto pectore vel nouo forsitan prophetiæ spiritu, præsignares quod necdum scitur, præcantares quod necdum inchoatur, præmonstrares quod sine te fieri vel amari, nemini eorum quos heremo donasti, consulitur? Igitur cum ad nos veneris, nec heremum, nec heremitas inueneris. Triceps namque Parnassus noster, non iam biceps, sicut olim locuti sunt Poetæ priores. Hinc Faunos Bicornes, inde Satyros saltantes, circunquaque vero strepitus ferarum, suauesque garritus auium habens, nil tale insinuat. Tantum hic sursum cucullatos Poetas quære, coloratos nigro monachos mirare: religionis, orationis, lectionis, amatores fratres desidera. Nihil fucatum penes hos existimes: nihil admixtum vicio formides. Custos etenim virtutum iustitia, nihil fluctuare sinit in monte nostro charitate magistra. Et hoc de illis qui montem medium incolunt. Qui vero reliqua duo Parnassi capita occupant, in ipsius familia censentur, quæ perpetuo silentio damnat vocis articulatæ primitias: & quæ eousque religiosa manet, quod nunquam nisi vocata vel excita, respondet. Quod si religiosus es, approba similitudinem: si creditus, solitudinē: si grammaticus & lectionis amator, conuictus conditionem. Hæc, frater charissime, penes nos habentur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXIII. Venerando & charissimo Patri, domino Petro sancti Ioannis, Frater Gislebertus, salutem.	??	??	Post illas dominorum meorum, quos, si dici liceat, fratres & socios habere merui, nitore præfulgentis eloquij splendidissimas epistolas, reuerentiæ vestræ transmissas: & nos hanc nostram linguæ pauperrimæ pauperculam chartulam, solius tantum salutationis vestræ diuitem baiulam mittimus. Spero quod satis facile præsumptuosæ rusticitati styli male fabricati, parumque limati veniam dabitis. Hoc vnde magis timeo, tutum esse rogo: ne videlicet ista literarum tarditas, de tarditate seu tepiditate minus in me feruentis dilectionis, quin potius ex supposita causa, descendisse credatur. Nostis ipse quod cum sim inter omnes socios meos ætate iunior, scientia inferior, merito impar: magis eos subsequi quam præcedere debeo. Itaque cessi maioribus, honorem dedi senibus, nec ante quicquam scribere præsumpsi: donec omnes scripsisse cognoui. Præterea est & alia causa, quia, vt verum fatear, non tam prudenter quam naturaliter mihi semper inhæsit: vt & si non multum velox ad audiendum, sim tamen multum tardus ad loquendum. Ecce, non quia minus diligo, sed propter ista quæ dixi, tardius scribo. Præcedant me socij in loquendo, præcedant in scribendo: nunquam tamen patiar vt præcedant in diligendo. Hæc præmittere necessarium duxi, quo & mora directæ paginæ excusetur: & ea quæ sequuntur, cum maiori beniuolentia audiantur. Igitur post illa quæ Patri communi singulariter in epistola vestra mandastis, Patris filios, fratres vtique vestros & socios salutastis: magnoque illo heremitarum nomine sublimiter honorastis. Agnosco me præfati Patris filium, agnosco me etiam fratris quamuis senioris, & cuius potius videar esse filius, fratrem adolescentulum, vnde nec diffiteor socium: & ideo inter salutatos agnosco me vtique salutatum. Sed nunquid sic dicere possum, quod & heremitam me fore cognoscam? Reuera, sicut scribitis, syluas incolimus: & sæpe plus sunt nobis familiaria frondea tecta arborum, quā lapidea seu latericia domorū. Nondum tamē illo modo heremitico facti sumus sicut passer solitarius in tecto. Illum etenim, non tantum circumfusa nemorum opaca densitas, quantū ipsa longe remota mortalium societas, solitarium faciunt. Nos autem quomodo solitarij sumus, qui postquam huius heremi vastam solitudinem intrauimus, tātam post nos hominum frequentiam traximus: vt magis vrbem quam heremum struxisse videamur? Nam vt illam turbam tumultuosam taceā, quæ de tota circumposita regione pro litibus suis, aut fine concordi dirimendis, aut sententia iudiciaria limitandis, cateruatim confluit: tantam nobis tum transmarinus Oriēs, tum transalpinus Occidēs legatorum copiam mittit, vt vel cuiuslibet magni regis amplissima curia vix respōsa dare sufficiat. Vnde igitur heremitarum nomen nobis imponitur? An forte dum pes vester rectius ire inciperet, grauiorem lingua claudicationē incurrit: vt a vero deuians, diceret quod non debuit? Enimuero qui lingua labitur, grauius claudicat, quam qui pede tumido terram timide calcat. Esto tamen, vt & veri simus heremitæ, & veraciter heremitarum nomine nuncupemur. Tu igitur bellator fortissime, miles acerrime, præliator victoriose, qui tam longo tempore, fraterna ex acie contra rugientis hostis sæuitiam fortiter pugnare doctus, tot palmarum insigniris gloria, quot aduersus ipsum suscipis bella, cur de castris non egrederis? cur illo spirituali gladio tuo non accingeris? cur tandem nobis solitariis non adiungeris, vt contra publicum hostem ineas nobiscum singulare certamen? Ecce te omnes spectamus, omnes aduentum tuum desideramus: & si veneris, nos iam nouos heremitas, te socios habere probabis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXIV. Serenissimo Patri & Domino, Petrus licet inutilis, deuotus tamen seruus & filius.	??	??	Qvoniam, prout video, syluæ vestræ non solum, vt dixeram, Heremitas, verum etiam Philosophos & Poetas, copiose redolent: & ego huiusmodi studia quamuis non assecutus, sequi tamen aliquando desideraui: iam valde trahor, & si corpore adhuc debili nequeo, animo tamen, & eo, quo vtcunque possum, confabulationis genere easdem vobiscum syluas incolere. Vnde & aliquid metricum, quod maxime syluis & mōtibus, mihique olim familiare fuit, mittere proposueram: sed cum diuinus ille Philosophus dicat, Musica in luctu importuna narratio, nosque pene quotidie charissimorum funera tractemus, cantare destiti, qui inter tam inscrutabilia Dei iudicia, vix audeo loqui. Hac etenim causa præcipue tamdiu silui, nec dulcibus ac iocundissimis tam vestris quam sociorum venerabilium epistolis, quæ animam meam lætificare non cessant, pro tempore aliquid respondi. Nam pro elegantiæ dignitate, vt de aliorum literatissimis & pulchre ludibundis literis taceam, soli epistolæ vestræ respondere quis poterit? Vere dulcis & pie iocosa epistola, in qua sic vestram de syluestri vel heremitico vocabulo iniuriā vindicatis: vt valde sic me peccasse delectet, qui pro verberibus laudes accipio. De Hymno autem maximi patris heremi quid dicam, qui hucusque Hymnum non habuerat, conuenientemque suis meritis habere dignatus non est: donec ei a sui Ordinis principali magistro, in Cluniacensi heremo factus est? Mihi plane videtur, & si hoc forte non cogitastis: vt fratribus illis, qui corpus eius obseruant, hymni isti mittantur. Credo enim eos libenter cantaturos, proprij loci tam floride descripta miracula, ne solum super aquas currentem Maurum, assidue cantitando, inepto illo & falso, quo iam pertæsi esse possunt, carmine, vlterius crucientur. De talibus quam dulce mihi sit semper vobiscum loqui, non ignoratis. Hinc est quod & modo, & quotienscunque non adestis, solus sum. Et si multi adsint, & totus orbis obstrepat: sine vobis in veritate solum esse me sentio. Sciatis etiam Cluniacum vrbem vestram clarissimam, totam vnanimiter imperialem, ac piissimum vultum vestrum quotidie desiderare: nosque omnes monti & syluæ illi multum inuidere, quæ cum assidue videamus, illis obstantibus desiderium nostrum videre non possumus. Sed rursus dum causam, qua ibi estis, subtilius attendimus: absentiam vestram etsi moleste, tamen æquanimiter toleramus. Sanum & incolumem vos in proximo videamus, & in æternum habeamus, domine Pater sancte. Valeant etiam iterum & vigeant semper vobiscum charissimi socij & conphilosophi vestri, si tamen vel hoc saltem nomine censeri dignentur: qui tantopere heremitarum vocabulum, quo eos venerari studueram, respuerunt, vt non impune tulerim, quod non potius illos Faunos Satyrosque vocaui. Tot enim chartas habeo, totque dictis vrbanis, & ab heremitica simplicitate remotissimis obrutus sum: vt magis ab heremitarum crimine purgare se non potuerint, quam quod tot bene paratas pelles inuenire, tantisque vnum miserum & claudum senem elogiis lacessere, fortes & iuuenes studuerunt. Valeant omnes qui vobiscum sunt in Domino: post hæc quibus anxiam vitam vtcunque releuamus ludicra, etiam serio memores inuicem nostri, in orationibus sanctis. Ignoscite pauperi chartæ & vili scripturæ, quoniam & propter absentiam vestram, & funera frequentia, pedisque mei aliquantulam adhuc debilitatem, vix aliquid facere libet. Rogo etiam vt hæc chartula mea, & alia minor, quæ tanti solatij nobis materiam præbuit, mihi seruetur. Nam & ego epistolas vestras diligentissime amplector & seruo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXV. Venerabili & charissimo Fratri & filio Petro, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, gratiam, & benedictionem.	??	??	Qvocunque meum tendat iter, tu tamen semper mecum. Miraculum hoc. Homo clausus vbique discurrentes comitatur, nec ab eis vel puncto temporis abest. Fit hoc mente, non corpore: affectu, non effectu: charitate, non societate. Es quidem ociosus, & nos negociosi: sed tamen ocium tuum non omnino ociosum esse volumus. Quicquid de carioribus nobiscum non serimus, tibi relinquere soliti sumus. Libri, & maxime Augustiniani, vt nosti, apud nos auro preciosiores sunt. Quos vero viles edidi, forte nec minus chari. Inde ergo ocium tuum interpolamus, nec omnino feriatum esse volumus: vt aliquem nobis de Augustinianis laboriosi itineris nostri consolatorem dirigas, & Epistolas nostras, ac vitam domni Matthæi Episcopi, quia liber contra hæreticos editus deest, velut proprij cordis conceptus & partus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXVI. Illustri ac magnifico Principi, Domino Ludouico glorioso Regi Francorum, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, feliciter hic regnare, Regemque Regum in regno ac decore suo videre.	??	??	Licet regis æterni militiam, quam per te regem terrenum, contra inimicos crucis suæ armare disposuit, ad peregrina euntem comitari non valeam: deuotione tamen, oratione, consilio & auxilio, quali quantoue potero, prosequi concupisco. Nec mirum. Quis enim, vel vltimus Christiano nomine insignitus, ad tantam tamque stupendam exercitus Domini Sabbaoth commotionem non moueatur? Quis ad iuuandam pro modulo suo, totis animi conatibus, cœlestem expeditionem non accingatur? Renouantur iam nostro tempore antiqua secula, & in diebus nouæ gratiæ, vetusti populi miracula reparantur. Processit de Ægypto Moyses, Regesque Amorrhæorum cum subiectis populis deleuit. Successit ei Iosue, regesque Chananæorum cum infinitis gentibus Dei iussu prostrauit, terramque illam extinctis impiis, illi tunc Dei populo sorte diuisit. Egrediens ab vltimis occiduæ plagæ finibus, immo ab ipso Solis occasu, Rex Christianus, Orienti minatur, & nefandam Arabum, vel Persarum gentem, sanctam terram rursum sibi subiugare conantem, cruce Christi armatus aggreditur. Magni quidem, & vitæ sanctitate modernos Principes superantes enituerunt illi Principes Iudæorum: non tamen modo quodam potiores, immo fortassis inferiores videntur hoc Rege Christianorum. Delent illi iussu Dei, vi bellica prophanos populos, terrasque eorum vendicant Deo ac sibi. Delebit & iste nutu, iussuque eiusdem Dei, hostes veræ fidei Sarracenos, terrasque eorum subiugare laborabit Deo, non sibi. Implent illi præcepta diuina, speque terrenæ mercedis ex quadam parte militaribus rebus insudant. Exponit iste, & immolat Deo regnum, opes, vitamque ipsam: non vt aliquid terreni rex magnus in mundo lucretur, sed vt post mortalis regni defectum a Rege regum honore & gloria coronetur. Non destituet ergo certa sublimisque victoria regem, magis cœlestibus quam terrenis armis munitum: nec exercitui Dei viuentis, quantalibet Orientalis Barbaries resistere præualebit. Quis enim eis resistere possit, qui honores, qui diuitias, qui voluptates, qui ipsam cum parentibus patriam etsi omnino relinquentes, Christum suum sequi: ipsi laborare, ipsi pugnare, ipsi mori, ipsi viuere elegerunt? Quis, inquam, potest illius exercitui obsistere in terra, qui dixit de seipso. Data est mihi omnis potestas in cœlo & in terra? Quam potestatem licet in homine, quem causa hominum suscepit, a Deo acceperit: hanc tamen ab æterno vt verus Deus habuit. Sed quid proderit inimicos Christianæ spei, in exteris aut remotis finibus insequi ac persequi: si nequam, blasphemi, longeque Sarracenis deteriores Iudæi, non longe a nobis, sed in medio nostri, tam libere, tam audacter, Christum cunctaque Christiana sacramenta, impune blasphemauerint, conculcauerint, deturpauerint? Quomodo zelus Dei comedet filios Dei, si sic prorsus intacti euaserint, summi Christi ac Christianorum inimici Iudæi? An excidit a mente regis Christianorum, quod olim dictum est a quodam sancto Rege Iudæorum? Nonne, ait, qui oderunt le, Domine, oderam: & super inimicos tuos tabescebam? Perfecto odio oderam illos. Si detestandi sunt Sarraceni, quia quamuis Christum de Virgine vt nos natum fateantur, multaque de ipso nobiscum sentiant: tamen Deum Deique filium, quod maius est, negant, mortemque ipsius ac resurrectionem, in quibus tota summa salutis nostræ est, diffitentur: quantum execrandi & odio habendi sunt Iudæi, qui nihil prorsus de Christo vel fide Christiana sentientes, ipsum virgineum partum, cunctaque redemptionis humanæ sacramenta abiiciunt, blasphemant, subsannant? Nec ad hoc ista dico, vt regalem vel Christianum gladium in necem nefandorum illorum exacuam: quia scriptum de eis in Psalmo diuino recolo, loquente sic in Spiritu Dei Propheta. Deus, inquit, ostendit mihi super inimicos meos, ne occidas eos. Non vult enim Deus prorsus occidi, non omnino extingui: sed ad maius tormentum & maiorem ignominiam, vt fratricidam Cain, vita morte deteriore seruari. Nam cum Cain, post fraterni sanguinis effusionem, Deo diceret: Omnis qui inuenerit me, occidet me: dictum est ei. Non, inquit Deus, vt æstimas morte morieris: sed gemens & profugus eris super terram, quæ aperuit os suum, & suscepit sanguinem fratris tui de manu tua. Sic de damnatis damnandisque Iudæis, ab ipso passionis mortisque Christi tempore, iustissima Dei seueritas facit, & vsque ad ipsius mundi terminum factura est. Qui quoniam Christi sanguinem, vtique iuxta carnem fratris sui fuderunt: serui, miseri, timidi, gementes, ac profugi sunt super terram, quousque iuxta Prophetam, miseræ gentis reliquiæ, iam vocata gentium plenitudine, conuertantur ad Deum: & sic secundum Apostolum, Omnis Israel saluus fiat. Non, inquam, vt occidantur admoneo, sed vt congruente nequitiæ suæ modo puniantur, exhortor. Et quis congruentior ad puniendos illos impios modus, quam ille quo & damnatur iniquitas, & adiuuatur charitas? Quid iustius, quam vt his, quæ fraudulenter lucrati sunt, destituantur: quæ nequiter furati sunt, vt furibus, & quod peius est, hucusque audacibus & impunitis, auferantur? Quod loquor, omnibus notum est. Non enim de simplici agri cultura, non de legali militia, non de quolibet honesto & vtili officio horrea sua frugibus, cellaria vino, marsupia nummis, archas auro siue argento cumulant: quantum de his, quæ, vt dixi, Christicolis dolose subtrahunt, de his quæ furtim a furibus empta, vili precio res charissimas comparant. Si fur nocturnus Christi Ecclesiam fregerit, si sacrilego ausu candelabra, vrceos, thuribula, ipsas etiam sacras cruces, vel consecratos calices asportauerit: cum Christianos fugiat, ad Iudæos confugit, & apud eos damnabili securitate securus, non solum latibula fouet, sed & quæ sacris Ecclesiis furatus fuerit, Satanæ Synagogis vendit. Distrahit vasa corporis ac sanguinis Christi, occisoribus corporis, & effusoribus sanguinis Christi: qui & tunc eum inter mortales conuersantem, quantis potuerunt contumeliis & iniuriis affecerunt: & nunc in maiestate diuinitatis æternæ sedentem, quantis audent verborum blasphemiis lacessere non desistunt. Nec sacra illa vasa, quæ penes ipsos, sicut olim penes Chaldæos, modo quo prædixi captiua tenentur, licet sint insensibilia, iniuriarum expertia sunt. Sentit plane in his, quæ non sentiunt sibi sacratis vasis, Iudaicas adhuc contumelias Christus: quia, vt sæpe a veracibus viris audiui, eis vsibus cœlestia illa vasa ad eiusdem Christi nostrumque dedecus nefandi illi applicant, quos horrendum est cogitare, & detestandum dicere. Insuper, vt tam nefarium furtum, Iudæorumque commercium tutius esset, lex iam vetusta, sed vere diabolica, ab ipsis Christianis Principibus processit: vt si res Ecclesiastica, vel quod deterius, aliquod sacrum vas, apud Iudæum repertum fuerit: nec rem sacrilego furto possessam reddere, nec nequam furem Iudæus prodere compellatur. Manet multum scelus detestabile in Iudæo: quod horrenda morte suspendij punitur in Christiano. Pinguescit inde & deliciis affluit Iudæus, vnde laqueo suspenditur Christianus. Auferatur ergo, vel ex maxima parte imminuatur, Iudaicarum diuitiarum male parta pinguedo, & Christianus exercitus, qui vt Sarracenos expugnet, pecuniis vel terris propriis, Christi Domini sui amore non parcit, Iudæorum thesauris tam pessime adquisitis non parcat. Reseruetur eis vita, auferatur pecunia: vt per dextras Christianorum, adiutas pecuniis blasphemantium Iudæorum, expugnetur infidelium audacia Sarracenorum. Seruiant populis Christianis, etiam ipsis inuitis, diuitiæ Iudæorum: sicut olim cum Deo placerent Patres eorum, Deo iubente, sunt eis ad seruiendum traditæ diuitiæ Ægyptiorum. Hæc tibi, benigne rex, scripsi amore Christi, tuique atque exercitus Christiani: quia & stultum esset, nec offensa, vt arbitror, diuina careret, si sacræ expeditioni, cui iuxta congruentem modum impendendæ sunt res Christianorum, multo amplius non seruirent pecuniæ prophanorum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXVII. Glorioso ac magnifico Principi Rotgerio Siciliæ Regi, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, bonorum Regum dignitatem & gloriam.	??	??	Gratias omnipotenti Regi Regum: qui sublimitatem vestram inter vniuersos Christiani orbis Reges, ac Principes, quadam specialis magnificentia gloriæ insigniuit, quadam gloriosi nominis fama singulariter exaltauit: in tantum, vt cum plures regij nominis habeatis consortes, magnanimitate, prudentia, probitate, nullos aut pene nullos habere inueniamini pares. Indicat hoc Sicilia, Calabria, Apulia: ex non modica sui parte, in quibusdam aliis regionibus, subiecta vobis Italia: quæ cum ante vestra tempora, vel receptacula essent Sarracenorum, vel foueæ prædonum, vel speluncæ latronum: nunc gratia misericordis Dei incitante studia vestra, iuuante labores vestros, factæ sunt pacis domicilium, tranquillitatis hospitium, & velut alterius pacifici Salomonis pacificum, ac iocundissimum regnum. Vtinam, quod secretorum omnium cognitore Deo teste non adulans dico, vtinam, inquam, miserabilis atque infelicis Thusciæ partes felici vestro imperio cum adiacentibus Prouinciis adiungerentur, & res perditissimæ pacifico regni vestri corpori vnirentur! Vere non tunc sicut nunc, res diuinæ atque humanæ nullo seruato ordine confunderentur: non vrbes, non castra, non burgi, non villæ, non stratæ publicæ, non ipsæ Deo consecratæ Ecclesiæ, homicidis, sacrilegis, raptoribus, exponerentur. Non pœnitentes, non peregrini, non Clerici, non Monachi, non Abbates, non Presbyteri, non ipsi supremi Ordinis sacerdotes, Episcopi, Archiepiscopi, Primates, vel Patriarchæ, in manus talium traderentur, spoliarentur, distraherentur, & quid dicam? verberarentur, occiderentur. Hæc plane vniuersa, multaque his similia, tam nefanda, tam execranda, iustitiæ regiæ gladio succisa cessarent: vrsorum, pardorum, luporum vngulæ rapaces languerent: & vt de beato ac magno viro Iob dictum est, Omnes bestiæ agri quæ nunc in prædam insaniunt, pacificæ vobis essent. Sed luit adhuc scelerum pœnas, & gemit misera terra sub flagello diuino: quia in his omnibus nondum est auersus furor Dei, sed adhuc manus eius extenta. Spem tamen maximam gero, & in Iesu salutari meo, omniumque suorum confido: quod multorum id desiderantium pauperum desiderium exaudiet Dominus, & præparationem cordis eorum audiet auris eius. Sed ne forte quorundam hominum, & ex semetipsis alios metientium corrupta corda, me in corde & corde loqui, aut venditorem olei suspicentur: reprimendus est sermo, ne si casu ad aliquem talium Epistola vobis missa peruenit, meditentur inania, & suspicentur falsa. Nouit enim testis & conscius meus in excelsis, me neque aliter loqui quam sentio, neque ob aliud, vt & notum vobis sit, id me sentire quod sentio, & vt regalis nobilitas vestra magis ac magis animetur ad meliora, agnoscens me ista quæ dixi, multosque mecum sentire. Nam, vt sæpe maiestati vestræ mandaui, & verum est, his de causis ante viginti annos, super omnes Reges & Principes temporis nostri, vno excepto, qui mortuus est, vt pacis amatorem & scelerum vindicem, sinceriter dilexi: & huiusmodi affectum vobis vsque ad vltimum diem seruare proposui. Hac de causa in conspectu Romanorum Pontificum, Regum, Principum, maiorum siue minorum, hæc atque similia vestra bona semper extuli: & personam vestram, regnumque omnipotenti Deo, religiosisque tam nostris quam aliis Congregationibus, studiosissime commendaui. Sed de eis hactenus. Nunc autem notum fieri volo magnitudini vestræ, me venisse Romam, aliquantis hebdomadibus ibi mansisse: finitisque innumeris pene Cluniacensis Ecclesiæ negotiis, ad vos vsque transitum facere decreuisse. Sed sicut præteritis annis idem facere frustra conatus sum, sic & modo id incassum volui: quia multiplici cura iam dictæ Ecclesiæ reuocante, non potui. Causa mihi veniendi ad vos duplex erat, vt & personam vestram mihi præ cæteris, vt præfatus sum, regibus charam, sicut millies optaueram, viderem, & necessitates vestri Cluniacensis monasterij vobis incognitas regi specialiter, vt credimus, nos amanti notas facerem. Hoc quia, vt dictum est, per meipsum implere non valui: loco mei probum & sapientem virum, venerabilem fratrem nostrum A. Cluniacensem Sacristam, nobilissimæ liberalitati vestræ transmisi: vt quod dicerem dicat, & si vobis non displicet, etiam quod audirem audiat. Clamat ad vos, & pulsat ad ostium amici, vestra Cluniacensis Ecclesia: vt sicut benignitatem vestram ad se diligendum commouit, ita munificentiam vestram ad sibi benefaciendum commoueat. Vrget hoc ipsa necessitas, & infinitæ illius magni ac famosi Monasterij, vt notum est cunctis, expensæ: quod a primo fundationis suæ lapide, ab omnibus solet colligere, quod possit vniuersis effundere. Factum est a sui principio, non solum externorum hospitium, non tantum confugientium asylum: sed, vt sic loquar, publicum reipublicæ Christianæ ærarium. Agit parcius in proprios, profusius in alienos, nec attendit quid possit, sed quid superueniens velit. Ea de causa, nec sua ei, nec aliena sufficiunt: quia longe maior est quantitas erogatorum, quam liberalitas largitorum. Additur necessitati, quod soliti beneficiorum prouentus, deficientibus bonis Regibus & Principibus, defecerunt: quoniam modernis adiacentium terrarum potentibus, etsi benefaciendi nobis assit voluntas, deest facultas. Inde est quod Cluniacus debitores multos, benefactores habet paucos. Amat, &, vt credimus, multum amat Theutonicus rex: amat Hispanus, amat Anglicus, amat & alius nobis propinquior, Rex Francorum Cluniacum: & cum horum & similium erga nos sit amor magnus, est pene amoris effectus nullus. Pares sunt prædecessoribus suis in amando, sed dispares in largiendo. Diligunt, iuxta Ioannem Apostolum, quod non detrahens dico, verbo, vel lingua: non opere, vel veritate. Et quid multa? Vt verbis Psalmistæ Deo loquentis vobiscum loquens vtar: tibi derelictus est pauper, pupillo tu eris adiutor. Dereliquerunt enim vobis, & velut priscis adiutoribus destitutam, dimiserunt iam dicti reges vobis Cluniacensem Ecclesiam: vt quia ipsi nobis largi esse volunt, sed, vt dicunt, non possunt, vos quia per gratiam summi Regis potestis, oramus vt etiam & velitis. Thesaurizate ergo vobis, secundum verba Domini, thesauros in cœlo: vbi neque ærugo, neque tinea demolitur, & vbi fures non effodiunt nec furantur. Implete, si placet, effectu aliorum nudum affectum, vt sicut pene omnes nostri seculi Reges & Principes, multis, vt supra dictum est, probitatibus vincitis: sic & in isto tam diuino, tam fructuoso opere superetis. Si quid minus dictum est, a iam dicto præsentium latore, viro prudente, quærere & audire poteritis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXVIII. Venerandis & charissimis nostris, Domno Priori Carthusiæ, & fratribus cæteris, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, eandem quam sibi salutem.	??	??	Agnosco quid vobis debeam, agnosco quod præ cunctis mortalibus religioni deditis, nec Ecclesiæ nostræ voto professionis astrictis, vos semper in Domino carius dilexi, colui, veneratus sum. Feci hoc vsque, facio adhuc, faciam quamdiu fuerit spiritus in naribus meis. Causa huius mei erga vos amoris, Christus est: quem quia in ipso personaliter non possum, in vasis eius, hoc est in vobis, in quibus habitat, ipsum diligo, amplector, honoro. Scripsit mihi reuerenda charitas vestra, vt quosdam Ambrosianos libros vobis mitterem. Dulce fuit quod mandastis, homini expectanti sæpe a vobis litteris vel nunciis visitari. Concupiscit quidem hoc semper, sed raro quod desiderat assequitur: facio quod scripsistis, mitto quod mandastis. Sed quibus? Literæ quas misistis, libros tantum sonabant: sed quibus mitterentur tacebant. Non sic, vt aliquid querelæ familiaris apud familiares deponam, non sic piæ sanctæque memoriæ domnus Guigo Prior scribebat: sed epistolari more salutatione præmissa, affectum benigni cordis congruenter verbis subsequētibus indicabat. Sed fortassis verbosi apud nos esse timuistis: vel ne ipsi verbosi essemus, breuitate tanta monuistis. Cogitastis forte, etsi non dixistis, quod sanctus Iob amicis suis, Verbosi amici mei, ad Deum stillat oculus meus. Sed vt aliquid vel figurate vel in veritate loquar, ad vtrumque respondeo: quia quantum ad inimici mei affectum attinet, si semper loqueremini, taciturni esse videremini: si semper vobis loquerer, mutus mihi viderer. Mittite per præsentium latorem, vel quemlibet alium, fidum tamen, vadimonia librorum quos misi, non quod inde maior conseruandi eos securitas detur: sed vt iussio sancti Patris nostri Hugonis de talibus facta seruetur. Valete: memores nostri semper in Domino.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXIX. Venerabilibus & dilectissimis dominis & fratribus apud Cluniacum omnipotenti Domino seruientibus, Frater Petrus humilis eorum non tam Abbas, quam seruus, totius salutis & benedictionis a Domino plenitudinem.	??	??	Avdiui, charissimi, & hoc antequam nuper a vobis recederem, ex parte videram: quod manus Domini tetigit vos, quod flagellum inundans per vos transitum habuit, quod plurima & preciosa corporis nostri membra, peccatis nostris hoc promerentibus, iudicij diuini gladius amputauit. Concidunt velut ex magna arbore, vehementi vento impulsi, maturi pariter & immaturi fructus: iamque pene totam subiectam terram lapsu continuo operuerunt. Ruunt super mortuos viui, & supra sepultum sepultor ipse procumbit. Nulla in qualibet ætate vitæ fiducia, mixti senibus iuuenes, decrepitis adolescentes, corruunt, ipsique pene pueri centenarios moriendo præueniunt. Dies Domini vere, sicut ipse ait, vt fur in nocte veniens, sollicitos quosq. & improuidos simul furatur, vixque moriens se mori aduertit: quia prius a morte quisque rapitur, quam plene ad seipsum morientis animus conuertatur. Minuitur quotidie magnus ille ac celebris, vereque cœlestis ouium Christi numerus: & vt dignum est credere, summo Pastori suo in pascuis sempiterne vernantibus aggregatur. Patimur nos, qui viuimus, & licet ignoremus quamdiu adhuc tamen residui sumus: patimur inquam dolenda, totisque lachrymarum fontibus deflenda damna: quod tantorum, tam vtilium, tam sanctorum fratrum, apud nos diuersisque in locis decedentium, corporali ad præsens societate, ac consueto adiutorio caremus. Dolendum quidem omnibus de his est, sed super omnia mihi. Quomodo enim non plus omnibus doleam, ad quem magis ex officio, ad quem magis ex debito pertinet vt doleam? Nam vt de officio loquar, quis Pater tam ferreus, quis tam lapideus vnquam esse potuit: vt morientes non dico tot, non dico tam electos, sed saltem vnum & abiectum filium mori sine acri dolore multisque lachrymis videat? Et vt quod est ex debito subiungam, quis vnquam pater adeo filiis debitor esse potuit, vt ego vobis? Quis enim vnquam pater in filiis carnalibus tantam obedientiam, quis tam sincerum amorem, quis tanta tamque prompta erga se obsequia reperit, vt ego in vobis? Quis vnquam ipsa frequenter docente experientia, tam dulcia de quolibet charissimo sentire potuit, vt ego de vobis? Si Alpes Italicas, vel Hispanas transiui, mecum affectu ac mente transistis. Si Romam (quod sæpe contigit) adiui, indiuisibiles mihi socij adhæsistis. Si maria transfretaui, mecum animo, mecum deuotione, mecum orationibus nauigastis. Si infirmari vel leuiter cœpi, mecum compassione & multo dolore animi ægrotastis. Sine vobis laborare numquam potui, sine vobis pericula nulla subire præualui. Quomodo ergo absque maximo & intimo cordis dolore tam frequenti & pene subita morte rapi de latere meo tot tamque charissimos cernere potero? Qualiter viscera mea abrumpi ab intimis meis, absque gemitu videbo? Quomodo tanta non auri vel argenti, sed quod longe omni thesauro carius ac preciosius est, tantorum fratrum dispendia æquo animo tolerare valebo? Renouata sunt priora secula: & ea iam non legimus, sed experimur. Videtur Angelus Domini extendisse manum super nostram Hierusalem, sed in omnipotentis Dei misericordia confido, non vt disperdat, sed vt corrigat eam. Vtinam, in hoc casu, immo æterna Dei dispositione, vtinam, inquam essem Dauid, vt vel in aliquando tantæ cladi occurrere possem: vt ira Domini in misericordiam conuersa, diceretur percutienti Angelo, Sufficit, iam contine manum tuam! Hoc tamen absque nota mendacij cum Dauid dicere possum. Ego sum qui peccaui, ego qui inique egi. Fortassis & illud. Isti qui oues sunt, quid fecerunt? Auertatur, obsecro, furor tuus a populo tuo. Sed quid facio? Qui consolari vos proposueram, desolari videor. Qui minuere dolorem vestrum debueram, talibus verbis fortassis exaggero. Non est plane in his lamentationibus diutius immorandum: ne dolori vestro dolorem, ne lachrymis lachrymas superaddere arguar. Prohibet hoc orbi terrarum nota vox Apostolica, quæ pro simili charorum morte contristatos admonet. Non contristemini, sicut & cæteri qui spem non habent. Et quamuis, vt liber Sapientiæ præcipit, Super mortuo producendæ sint lachrymæ, sunt tamen, ne congruum excedant, ratione media temperandæ. Inhibeo quidem ego vos a lachrymis, quas tamen dum hæc scriberem inhibere non potui. Temperemus tamen metas proprias excedentem dolorem, & hinc animo virili infortunia tanta ferantur: hinc in abscondito, coram Deo tam pro nobis quam pro ipsis fratribus nostris, animas nostras precibus & lachrymis effundamus. Ploremus pro defunctorum requie: ploremus & pro nostra, qui quandoque & fortassis etiam in proximo, eos subsecuturi sumus, salute. Non potest quisquam nostrum dicere. Quid est anima mea, in tam magna creatura? Non curat Altissimus de nobis: nec quando viuimus, nec quando morimur attendit. Huic detestandæ opinioni, non per inuolucra, sed aperte obuiat Apostolus, & dicit. Siue viuimus, Domino viuimus: siue morimur, Domino morimur. Siue enim viuimus, siue morimur: Domini sumus. Et in alio loco. In hoc enim Christus mortuus est, & resurrexit: vt & viuorum, & mortuorum dominetur: Et ipse Dominus. Deus non est mortuorum, sed viuorum. Omnes enim viuunt ei. Nihil sane, vt nouit reuerentia vestra, in rebus humanis casu fit: nullas mortes vel vitas hominum fortuna confundit. Librantur omnia iusto pondere, & licet abyssus iudiciorum Dei nobis occulta sit: non dubitamus tamen, quin per omnia iusta sit. Nullus passerum in terram sine patre cœlesti cadit: & aliquis seruorum Dei, absque eodem patre cœlesti vitam mortalem finit? Capilli capitis nostri omnes numerati sunt: & hi quorum sunt ipsi capilli, apud æternam sapientiam sine numero sunt? Gressus nostros ipsa dinumerat: & vitam mortemque nostram eadem non dispensat? Cum hæc vt dicta sunt apud vos constent, charissimi: non est afficiendus vltra modum dolore animus vester, sed ad Deum tota mens, tota intentio, tota deuotio attollenda. Est quidem ipse mortificans & viuificans: deducens ad inferos & reducens. Sed absit, vt suspicemini, quod qui per se ipsum homo factus, morte sua mortuos viuificare venit: vos ad ipsum, qui vera est vita, per pœnitentiæ fructum conuersos mortificare disponat. Non hoc ea de causa vt fides mea est, facit: sed vt & viuentes, defunctorum fratrum mortibus terrens, ad pœnitentiam vehementius accendat: & mortuos, vt splendida horti sui lilia, colligat. Lilia plane candentia castitate, odorifera virtutum exemplis & suauitate. Non vult vos per huiusmodi mortes a se amputare, sed more studiosi agricolæ vineam colentis putare: quia vt in Canticis legitur, tempus putationis aduenit. Aduenit tempus, quo seruo dicenti, Domine factum est vt imperasti, & adhuc locus est: respondeat. Exi in vias & sepes, & compelle intrare: vt impleatur domus mea. O quot nolentes, vt domus eius impleretur intrare compulsi sunt! Quis enim vnquam mori voluit? Nec ipse Petrus, cui dictum est, Cum senueris extendes manus tuas, & alius te cinget, & ducet quo non vis. Si nolebat mori resistente quadam humana formidine Petrus: quid mirum si eodem timore non vult mori Petri discipulus? Si nolebat mori Paulus qui dicebat, nolumus spoliari, sed superuestiri, vt absorbeatur quod mortale est a vita: quid mirum si natura & consuetudine tracti formidatis excedere de præsenti vita? Contradicente tamen carnali affectu, & Petrus libenter pro Domino suo mortem crucis amplexus est: & Pau us qui dixerat, Mihi viuere Christus est, & mori lucrum, gladio sibi caput desecari iocundissime passus est. Vnde iuxta quiddam volentes, compulsi sunt Petrus & Paulus mori: compelluntur ad idem ab eodem patrefamilias nostri, vt impleatur domus Dei. Suscipienda est ergo cum iocunditate benigna patris vocatio: quia etsi dura videtur via mortis qua transitur, iocundissima est vita, & perpetua quo peruenitur. Et o tu Iesu Christe creator omnium, & redemptor tuorum, qui dixisti, Qui credit in me, etiam si mortuus fuerit viuet: & rursum, non veni vt iudicem mundum, sed vt saluum faciam mundum, & iterum. Oues meæ vocem meam audiunt, & ego Dominus agnosco eas, & sequuntur me: & ego vitam æternam do eis, & non peribunt in æternum, neque rapiet eas quisquam de manu mea. Tu, inquam, o Iesu Christe auctor vitæ nostræ transitoriæ & æternæ, has oues de grege tuo in te credentes, mortuas vel morituras, in æternum viuere fac. Suscipe eas, benignissime Pastor, nec a lupis eas deuorari permittas: neque tradas bestiis animas confitentes tibi. Adesto & tu, beatissima virgo Mater eiusdem Saluatoris & Redemptoris nostri: & præ omnibus post ipsum in te specialius confidentes ab expectatione sua nullatenus confundi permittas. Sed & vos summi Apostoli Dei orbis terræ præcipui Principes, omnium quidem Christianorum vniuersales, sed nostri speciales Patres: quibus pene continua semper obsequia impenderunt, quibus specialiter a Deo commissi sunt, nonne deficientibus succurretis? Nonne morientibus aderitis? Nonne ab incursu nequam hostium defendetis? Recordamini Principatus vestri: nec de numero commissorum vobis, aliquem a Principe tenebrarum rapi patiamini. Sentiant quia iam tempus est, quod semper de vobis sperauerunt: & cum claues regni cœlorum in manibus vestris sint, humili & deuoto corde cum eis supplicamus: vt admissis aliis, istos nullomodo ab eodem regno excludi sinatis. Accendite igitur, charissimi, quibus hanc Epistolam scribo, igne diuino, vt Aaron vel filij Leui, mentium vestrarum thuribula, & orationum sanctarum velut aromatum fumum in cœlum emittite: & stantes inter mortuos & viuentes, misericordem omnipotentis Domini maiestatem, ipsi corde contrito & humiliato ei facti sacrificium, toto animorum nisu placate. Rediissem ipse ad vos, & quod scribo ore proprio dicere maluissem: & vt sanctus vir ait, Consolarer vos sermonibus, & mouerem caput meum super vos, nisi cœptum iter versus Dominum Papam, ad quem certis de causis valde festino, impediret. Si Deo propitio sospes inde rediero: non præteribo donec videam quos diligit anima mea. Interim quod præsens non possum, absens facio: & pro officio ex parte omnipotentis Dei, auctoris & conditoris omnium, & beatissimæ Mariæ semper Virginis, genitricis Dei, & Domini nostri Iesu Christi, & summorum Apostolorum Petri & Pauli, omniumque Apostolorū, & sancti Benedicti patris & magistri nostri, & omnium Sanctorum: quātum possumus, quantū nouimus, corde & ore absoluimus vniuersitatem vestram, sanctumque Collegium vestrum Cluniaci vel extra manentiū, ab omnibus omnino peccatis: confisi in abundantia gratiæ illius, qui in Discipulis suis etiam nobis dixit. Quæ ligaueritis in terris, erunt ligata & in cœlis: & quæ solueritis in terra, erunt soluta & in cœlis. Valete viscera mea, & cum apud Deum memores fueritis vestri: rogo vt non obliuiscamini si placet & nostri.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XL. Venerabili & charissimo fratri & amico nostro, Domno Theobaldo, Dei gratia Parisiorum Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & sincerum in Domino dilectionis affectum.	??	??	Placuit, charissime mihi, reuerentiæ vestræ, super multa & magna in mortibus fratrū nostrorum desolatione nostra, nos cōsolari: & vt ait Iob, Compatiendo mouere caput vestrum super nos. Rescripsissem tunc quando allatæ sunt mihi literæ, idem quod nunc: & amicabili consolationi quas possem gratias egissem. Sed hoc quia tunc non licuit, non feci: & quia etiam nunc vix licet, vix facio. Prout licet tamen sollicite de nobis dignationi vestræ gratias ago: quia non cura multiplex, non fastus honoris, non pontificalis apex, vos a Cluniacensi corpore alienauit: quem iuxta Apostolum seruantem vnitatem Spiritus in vinculo pacis, cerno gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus. Et iuste. Commune enim damnum communem luctum exigit, vt charorum mortes, quas antiqui multis mensibus, nos saltem paucis defleamus diebus. Flebant illi mortuos suos, nec a fletu multo tempore elapso reuocari poterant: homines fideles erga viuos amicos, pij erga defunctos. Faciebant hoc aliquando pij erga pios, afficiebantur hoc amoris intuitu, etiam quandoque impij erga impios: & licet diuerso respectu, eodem tamen vniuersi erga mortuos suos detinebantur affectu. Qui ergo pios & impios in exemplum deplorationis habemus, nonne inhumanum vel bestiale est, si tot, si tantos, si tam vtiles, si tam necessarios mortuos nostros non deploremus? Faciendum est hoc quidem coram hominibus, sed temperanter: faciendum coram Deo, sed perseueranter. Conuertendus est infructuosus dolor ad fructuosas lachrymas: vt quæ iam charorum corpora nobis non possunt reddere, animas Deo quantum poterunt studeant commendare. Facimus hoc nos aliquando, faciunt hoc nostri sæpius: facite idem & vos si placet, cuius illi mortui veraces amici erant, quem sinceriter diligebant, quem toto affectu colebant. Facite hoc non solum vt Monachus, sed quod multo maius est, vt Episcopus, id est, vt non solum eos propriis precibus adiuuetis: sed insuper subditorum vestrorum orationibus eos Omnipotentis misericordiæ commendetis. De reliquo quid mihi dicendum restat, nisi quod Iob amissa substantia, filiis & filiabus, dixit, Dominus dedit, Dominus abstulit, sicut Domino placuit, ita factum est: sit nomen Domini benedictum?	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLI. Venerandis & charissimis fratri & filiis nostris, domno Odoni Priori, & cæteris apud Sanctum Martinum de Campis omnipotenti Domino seruientibus, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, & ab auctore bonorum omnium totius gratiæ & benedictionis plenitudinem.	??	??	Qvid dicam, quid loquar? Putabam in asperis casibus, & maxime in morte charissimi fratris & filij nostri Hugonis, me vos præuenire posse scribendo, posse præuenire conquerendo, posse pręuenire lacrymādo. Sed vt video, & scriptis me præuenistis, & querelis præoccupastis: sed lacrymis tamen non anticipastis. Deflestis funus eius post mortē eius, sed ego adhuc viuentis, quia moriturū non dubitabam, defleui ante ipsius obitum mortem eius. Vicistis me scribendo, sed non vicistis lamentando. Lacrymatus sum ego prior, quia prius deficientem vidi: sed prior scribere non potui, quia ab assiduis negotiis, hoc est importunis vitæ meæ tortoribus, permissus nō fui. Scribo nūc tandem aliquādo permissus: & communis fratris, filij, & amici defectum vobiscum pariter, licet absens, deploro. Habeo materiā deplorationis, quātam vix camelus scriptam, sublimibus & fortibus humeris portare posset: habetis vos tantā, quantam & ipsi nostis, & ego ex parte forsitan nō ignoro. Vt enim primo de propriis loquar, quis iam a viginti & eo amplius annis, de vniuersis, qui sub cœlo sunt, hominibus: tam fideliter, tam constanter, tam perseueranter, onera mea a me sibi imposita, & deuote causa Dei & mei suscepta, tulit, tolerauit, quantascumque habere potuit vires, ea tolerando, & mihi collaborando, consumpsit? Et vt quæ sunt vestra subiungam, quis illo amplius vel adeo rempublicam vestrā dilexit: quis ita coluit, quis tam me quam omnes nostros ad eam diligēdam, protegendam, confouendā, ac defendendam animauit? Hæc omnia breuiter dicta, quæ si diffusius dicerentur, alio tempore & ocio indigenter admonent nos, hortantur nos: vt tam dilecti, tam chari, tam vnici, fratris, filij, & amici, etiam post mortem non obliuiscamur: sed si veri amici fuimus, vel sumus, magis nunc mortuo quam si viueret ostendamus. Deploremus pia compassione funus eius, prosequamur magis occultis lachrymis & precibus animam eius: vt cui iam affectū nostrum ostendere non possumus, conridendo vel collætando ostendamus, orando, sacrificando, ac pie pro anima eius coram Deo collacrymando. Fiat hoc apud vos specialiter pro ipso, fiat & pro Priore nostro: fiat si placet & pro multis sanctis, religiosis & magnis coram Deo hominibus nuper apud nos defunctis: quorum memoria sicut bene noui in benedictione est, quorum recordatio coram Deo non delebitur, sed in memoria æterna erunt, & ab auditione mala per Dei gratiam non timebunt. Vnde cessent iam lacrymæ inanes, & inconsiderato dolore extortæ corā hominibus: & succedant gemitus pro salute istorum effusi corā Deo, cum precibus. Valeat sanctum collegium vestrum Deo acceptum, nobis iocundum: & Deo propitio de bono semper in melius prouehendum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLII. Venerabili & charissimo meo, domno de Rupibus, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, quæ est in Christo Iesu.	??	??	Licet serus rei sequentis scriptor videar, meque ipsum ipse tarditatis accusem: excusat me tamen ex plurima parte, multiplicium causarum, quæ quandoque vt fluctus marini acriter in nos irruunt, inundatio: quibus hoc Paschali tempore plus solito pressus, plus solito sum fatigatus. Nunc tandem aliquantum a curis respirans, dico quæ tacenda non sunt, scribo quæ charitati vestræ notificanda sunt. Quam opportunitatem si prius inuenissem, nullum me in hac ad vos relatione priorem existere, nullum me præcedere permisissem. Bonus iuuenis, dignus amore, dignus memoria, frater noster, filius noster Ioannes: quem mihi benigna dilectio vestra commiserat, quemque diu vt optaueram seruare non licuit: nuper, hoc est Idus Maij, rebus humanis exemptus, vitam præsentem, vt confido in Domino, meliore mutauit. Noui quia doletis, noui quia hoc ægre fertis. Nec mirum. Optastis enim ei ea de causa vitam prolixiorem, vt eam sibi multisque gauderetis postmodum vtiliorem. Sed si doletis, si ægre fertis: consolamini, quia in his solus non estis. Non estis plane solus in his, quia vt quod verum est amico fatear, vix aliquem a multo iam tempore inter fratres nostros recolo conuersatum: cuius conuersatio, Ioannis conuersatione & moribus magis chara, cuius mors magis omnibus fuerit amara. Testatur hoc dolor omnium, testantur & lachrymæ pene vniuersorum: quas eo languente fuderunt, & quas eo moriente multomagis profuderunt. Vix credere potuissem, nisi oculis conspexissem, quod tantum sui affectum nostrorum cordibus imprimere potuisset multorum successu annorum, quem impressit & meruit spatio paucorum dierum. Sperabant de illo vt de bona arbore fructus optimos opportuno tempore carpere, quorum optimam spem floribus benignæ conuersationis, & dulcium morū præ cunctis fere claustri nostri iuuenibus prætendebat. Sed, proh dolor! aruit fœnum, & cecidit flos, quia spiritus Domini sufflauit in illo. Raptus est, vt æstimo, ne forte processu temporis, a bono quod cœperat, malitia mutaret intellectum illius: aut ne fictio, quæ quandoque etiam profunde religiosos deprauat, deciperet animam illius. Non est oblitus iuuenis noster pro carnis incommodo salutis suæ: nec molestia corporis eum ab animæ suæ cura auertere potuit. Nam statim vt sensit grauari se vltra quam sperabat morbo concepto: totum cor, totam operam, ad ea quæ post mortem sequuntur conuertit. Et licet nondum desperaret de vita, adhuc integro sensu vigente, & ratione animi in nullo diminuta: antiquis & probatis in religione senibus nostris cuncta, vt post ipse mihi retulit, quæ de præterita vita sua occurrere potuerunt, meracissime confessus est. Nec his contentus, cum ei illa sufficere potuissent, mittit ad me nuncios, orat vt venirem: precatur vt eum pro officio absoluerem. Eram & ego tunc temporis æger, nec ægros pro more nostro facile visitare valebam. Coegit tandem me ipsum, & licet non adeo, æger tamen ad ægrum accessi. Vrgebatur ille grauiore solito morbi molestia, sensu tamen integer perdurabat. Quid multa? Velut ab initio cuncta demum replicat, nec ipsa quotidiana & puerilia intermittit. Flebat ita de leuibus ac si de grauissimis peccatis, & quantum poterat sincerissima ac luctuosa confessione, animam corpusque suum benigno Saluatori affectuosissime commendabat. Quodque nullomodo tacendum est, cum in confessione illa gloriosæ matris Domini occurrisset casu aliquo memoria: iam singultus singultibus, fletus fletibus iungebantur, & confessionis continuatio ad illius nomen, cuius se maxime auxilio saluari sperabat, lachrymosæ deuotionis augmento interrumpebatur. Item cum morbi importunitas eum confitentem aliquando vehementius aggrauaret, Sancte Spiritus, inquit, auxiliare mihi, & si quid de confessione oblitus sum, mihi ad memoriam reuoca. Hoc non semel, nec bis tantum, immo sæpe dicens, docebat me quanta cura quis deberet confiteri maiora: cum ipse tanto studio confiteretur etiam minora. Deinde a me absolutus, pœnitentia indicta, confessione fidei, & Dominica oratione me iubente præmissa, biduo superuixit. Quo toto biduo, omni corporis cura abiecta, ad diuinam tantum clementiam inuocandam totum animum, & quicquid virium habere poterat contulit: atque in hac mentis intentione, diem vitæ vltimum clausit. Moneo igitur vos vt charissimum fratrem nostrum, & vt intimum amicum vt amicus exhortor: ne communem defectum humanæ naturæ vobis tantum velut peregrinum ac solitarium ascribatis, & cum vos ipsum quandoque mori necesse sit, pro fratris bono, & vere Christiano transitu, vos sicut & cæteri, iuxta Apostolum, qui spem non habent, plus nimio affligatis. Non decet religiosum, vt ea illi displiceant, quæ Deo placent: quia is sine cuius nutu nullus passerum cadit in terram, non potuit falli, vt absque eius iussione vel permissu, frater Ioannes mortuus caderet in terram, & per sepulturæ officium occultaretur in terra. Ad hoc autem totum studium vestrum, & amorem erga defunctum conuertite, vt sicut nos nostrique fere quantum possumus, translatum ad æterna eum auxiliis spiritualibus quibus possumus iuuamus: ita & vos, immo plusquam nos, quia plus potestis, quantum poteritis adiuuetis. Optaueram eum mihi a vobis bonum commendatum, meliorem remittere: sed vt credo, melius & mihi, & vobis, ipsique contigit: quia quem vobis restituere non potui, Deo, a quo eum maxime susceperam, reconsignaui.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLIII. Honorabili & magno Sacerdoti Dei, nobisque valde charissimo, Domino Gaufredo sanctæ Carnolensis Ecclesiæ famoso Episcopo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, & totius in Domino amoris affectum.	??	??	Vt antequam gratias agā, querelas præmittam, amicabiliter conqueror: quod tantus, tam charus, tam antiquus amicus, vt non visum, vt ignotum, vt non probatum amicum me deseruistis, spreuistis, abiecistis. Hoc non paucis diebus, sed multis iam annis fecisse videmini. Nam a Concilio Pisano, tempore Papæ Innocentij celebrato, cui & vos interfuistis, & ego non defui: nec vestros apices legi, nec nuncios vidi, nec aliquid eorum quæ a partibus amici amicus sperare solet, accepi. Vidi quidem literas, audiui & quosdam nuntios: sed qui negotia communia afferrent, non qui aliquid de vero amici affectu referrent. Iccirco nihil me ex parte vestra vidisse dico, nihil me audisse profiteor. Nonne ergo merito queror? nonne iuste irascor? Dilexit vos, & adhuc diligit anima mea. Et quare? Quia semper in vobis Deum reueritus sum, quia eum semper in vobis colui, quia pro inhabitante habitaculum adamaui. Cum enim omnibus pene Latinis Episcopis, aliqua necessitudine, aliqua de causa plus minusve astrictus tenear: vobis tamen, licet forte hoc ignoretis, singularem iam ab antiquo inter plura cordis mei receptacula mansionem paraui, & adhuc conseruo. Hoc ideo, vt dixi, quia Deum in vobis veneror, quia verum atque sincerum vos semper diuinarum rerum cultorem expertus sum. Quando enim labores vestros, quando cursus, quando recursus, pro Ecclesia Dei, sponsa Christi enumerare potero? Quando religionis amorem, & eius exquisitum vbique augmentum enarrare valebo? Quando & ipsas sacrorum locorum frequentes visitationes describere præualebo? Sed hæc, mi charissime, supprimenda sunt: nec in istis maxime plus iusto stilum effluere decet. Credo enim, & etiam noui: non præstolari vos de piis operibus vestris mortalium fauorem, sed æternam mercedem. Hæc tamen ea de causa breuiter tetigi, vt sciretis, & recordaremini, quia & vos diligo, & qua de causa, & dilexi, & diligo. Iam ad gratias religiosæ reuerentiæ vestræ agendas non sufficio, quia eas merita nostra superasse cognosco. Quid enim dignum referre possim his, quæ per Priorem de Nogento cognoui? Qui mihi scripsit, quantum amoris affectum erga Cluniacensem Ecclesiam seque specialiter ac suos agnouerit, quantumque hoc non affectu tantum, sed & effectu probauerit? Dixit enim Ecclesiam Castriduni, quam Cluniacus olim possedisse dicebatur, a Canonicis eiusdem Ecclesiæ, ab Aduocato Ecclesiæ Vicecomite, ab omnibus tandem qui aliquid iuris in ea se habere dicebant, tam precibus quam vi iustitiæ extorsisse, & vestræ Cluniacensi Ecclesiæ, cuius iuris fuerat, reddidisse. Super his quidem gratias ago, sed longe maiores, quia in hoc opere quanto affectu vestram, quod iterum dico, Cluniacensem Ecclesiam diligatis, agnosco. Agnouissetis olim, & agnosceretis adhuc, si experiri placeret: si, vt dixi, vos diligo, si dilectionem hanc vere in corde conseruo. Et quid his plura dicerem? Verbosus forsitan videri deberem, si non tam diuturno tempore tacuissem. Sed ad tam longi temporis silentium, quod potest videri verbum prolixum? Ergo bone, longæue, & probate senex, & Pontifex Dei, memento (quod tamen semper tibi cordi inesse credo) quod nec tua, nec mea diuturna esse potest vlterius in hac vita misera mora. Es quidem tu senior, sed nec ego iam iuuenis. Quid ergo nobis restat, nisi vt ad summum Pontificem, & Episcopum animarum nostrarum Iesum totus sermo noster recurrat, totus animus suspiret, totus homo noster interior & exterior anhelet? Iam pene, iuxta verba ipsius, fur nocturnus perfodere domum nostri corporis properat. Iam dominus domus venire festinat, iam clamor media nocte factus iacentes in lectis excitat, & dicit. Ecce sponsus venit, exite obuiam ei. Quid ergo vltra iam proderit episcopari? quid, vt sic loquar, abbatiari? Quid sub prætextu rerum cœlestium terrena diligere? Quid sub vmbra æternorum peritura, immo pereuntia amare? Sed insipiens factus sum. Videor, vt dicitur, Mineruam docere, videor ligna ad siluam conuehere, videor flumen maximum lagena aquæ infundere. Sed vere non hoc docens dico, sed hac licet parua occasione suscepta, miseriam meam defleo: & quia quo post mortem (quæ forte non longe abest) rapiendus sim ignoro, tremesco. Valete in Iesu salutari nostro, Domine episcope, & amice charissime: & quia per gratiam Dei vos vobis credo sufficere; mei, qui in nullo mihi sufficio, apud Dominum mementote. Si quid boni spiritualis vel corporalis in Ecclesia nostra est, vestrum est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS ABBATIS CLVN. IX. EPISTOLARVM LIBER V. EPISTOLA I. Dilecto ac venerabili fratri Petro Abbati sancti Augustini Lemouicensis suburbij, Frater Petrus Cluniacensium humilis Abbas, salutem, & sinceri amoris plenitudinem.	??	??	VIDI literas vestras, & in eis magnum erga nos affectum animi vestri cōspexi. Aduerti quod facile fuit, falsum in parte esse vulgare prouerbiū, quo dicitur, honoribus mores mutari. Neque enim honor assumptus ab amore nostro semel olim concepto vos in aliquo permutauit: nec in aliud, & aliud, quam quod ante fuerat, deriuauit. Non estis secutus quosdam nostri tēporis homines, qui de congregatione nostra, aut in Abbatias assumpti, aut Episcopatibus decorati, vt corpore, sic & mente a nobis diffugiunt: ab amore suorum statim resiliunt, & velut abiecto graui quantum ad ipsos Monastici Ordinis iugo, exultāt. Ostendunt quo animo, dum humiles viderentur, Deo seruierint: qui data occasione Ecclesiastici regiminis, totos se quantum audent Deo subtrahunt, mundo dedicant: & non sicut serui Dei, sed quasi velamen habentes maliciæ libertatem, effrænes, & precipites, velut iam adepti quod diu optauerant, vbique discurrunt. Suos postponunt, alienos sectantur, nec iam vel quo primū venerint, vel vbi manserint, vel vnde exierint, recordantur. Non sic tu, vt audio, charissime, non sic plane tu facis, qui nostra tuis negotia semper anteponis: qui pro causis Cluniacensibus terminandum huc illucq. discurris, & ad nutum nostrum vel nostrorum, reipublicę nostrę impugnatoribus te vbique audacter opponis. Vnde gratias tibi multas agentes, pro certo noueris, quod plenam vicem dilectionis tibi repēdimus, & locum tibi in recessibus animi nostri optimum conseruamus. Valeas semper in Domino, & sic impositum tibi per Dei gratiam officium exerce: vt sis, & vita carbo ardens, & exemplo lucerna relucens.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA II. Reuerendo & charissimo amico domno Stephano, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, & sincerum in Domino amoris affectum.	??	??	Qvod a tempore discessionis vestrę ab vrbę, & a sede Viennensi, nihil dilectioni vestræ mandaui, nihil scripsi, neque in illo vel post illud infortunium vestrum vos consolatus sum: noueritis quod nō fecit hoc mutuæ, quam ad vos semper habui dilectionis obliuio: sed vestra ad partes, quas non satis noueram, remotio. Fama enim frequens, & varia de statu vestro a diuersis ad nos relata: nunc vos apud sanctum Rufum, nunc apud quasdam Ecclesias ei subiectas, nunc in quibusdā locis mihi ignotis vos cōmorari dicebat. Ad hæc, quotidiana, immo continua Cluniacensium negotiorum importunitas, quæ me quandoq. etiam mei ipsius obliuisci cogunt, vestri mihi intercludebat memoriam, & ne amicum in sua tribulatione consolarer, non quidem auferebat, sed differebat. Tādem licet forte sero ad cor rediens, amico scribo: & vt his de causis super tarditate mea me excusatum habeat rogo. Non enim de illorum amicorum numero esse volo, qui tam diu diligūt, quam diu accipiunt: qui tam diu amant, quam diu sperant. Nolo de illorum numero esse, qui dicuntur socij mensæ: quia secundum eius qui hoc dixit sapientis verba, Omni tempore diligit qui amicus est, & iuxta eumdem, Non agnoscitur in bonis amicus, nec absconditur in malis inimicus. Hortor ergo, volo, & moneo: vt quandoquidem hoc de vobis contigit vnde dolemus, ad nos, & ad vestram Cluniacensem Ecclesiam veniatis, & vtrum quod dico verum sit, non per nuncium, sed per vos ipsum experiamini. Tali autem modo vos venire rogo, vt mora vestra nobiscū non sit horaria, sed perpetua. Decet enim hoc personā vestram, vt nullatenus deinceps locis loca mutetis: neque ad quaslibet alias Ecclesias, sed ad illam quæ, & magna, & vestra est, vobisque seruire, ac per omnia pro posse suo prouidere, magno affectu parata est, veniatis: & totum vos ei, quæ se totam vobis offert, conferatis. Hoc autem si sic placuerit, & facultas fuerit: vsque ad Dominicam Quinquagesimæ adimplete. Nam exinde oportebit me versus Concilium iter aggredi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA III. Nobili viro & amico nostro, Domino Stephano de Castello, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & dilectionem.	??	??	Cvm celeri volatu fugiant omnia, & mundus magnis passibus incessanter ad interitum tēdat: non satis de vobis mirari sufficio, quod tam sapiens homo, & tam hactenus prouidus, in perituris, quasi nullam curam de æternis habere videmini. Cumque, vt salua gratia vestra dicam, ætas ipsa longam viuendi spem vobis amodo interdicat: vos e conuerso quasi nunquam moriturus, radicem cordis in hac misera & fallaci vita a quibusdam fixisse æstimamini. Vnde hortor vos vt charissimum amicum, & quod præsens si possem facerem, absens quantum possum admoneo: ne salutem animæ vestræ vlterius in dubio pendere sinatis, sed antequam numquam reuersura recedat, eam totis animi conatibus iam absque mora aliqua rapiatis. Inuitent vos ad istud non solum antiqua antiquorū, sed quæ magis inuitare solent præsentia modernorum exēpla: qui velut ab ipsis Satanæ faucibus pene iam absorpti fugientes, vel Hierosolymitano itinere, vel varia, & subita ad Deum conuersione, regno cœlorum vim inferunt, & quasi violenter rapiunt illud. Rapite illud & vos, nec vltra vt hactenus fecistis, de die in diem differatis: quia iuxta scripturam diuinam, nescitis quid superuentura pariat dies. Relinquite terrena, antequam vos ipsa relinquant: & si primas partes hostiæ, hoc est vitæ vestræ, Deo noluistis offere: saltem caudam, id est finem dierum vestrorum, ipsi deuote offerte. Si hoc cito a vobis factū fuerit, aderit paterfamilias, qui diu ocioso operario suo, hoc est vobis ad vndecimam venienti, parem nummum vitæ æternæ, & si non eiusdem retributionis, vt primis operariis, sero conferat. Nostis quid sancto Hugoni, quid nobis promiseritis: quam spem de salute & conuersione vestra, tam per vos, quam per nuncios vestros mihi sæpius dederitis. Nec illud ignoratis, quid patres vestri fecerint, & quo se post habitum secularem conuerterint. Parati suimus semper congrue ad seruitium vestrum, parati sumus multo magis, & ad istud, quod vobis vtilius esse videmus: & quod si distuleritis, periculosum senectuti vestræ fore timemus. Vnctio Spiritus sancti doceat cor vestrum. Fecimus quod nostrum est, & morem amico gessimus. Sed videte, ne frustra.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IV. Summo Pontifici, & speciali Patri nostro, Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, cum sincero amore, debitam obedientiam.	??	??	Qvando paternitati vestræ scribo, quia aures vestras toti mundo expositas noui, iuxta quod materies assumpta permittit, prolixitatem vitare soleo. Quod si modo hoc nō potuero, precor ne paterna pietas id ægre ferat. Scripsit sublimitas vestra Archiepiscopo Arelatensi, & Episcopo Viuariensi: vt litem, quæ pro Monasterio sancti Baudilij, inter Nemausensem Episcopum, & Casæ Dei Abbatem surrexerat, loco congruo, & die, vtraque parte aduocata, diligenter audirent: & præter diffinitiuam sententiam, quam vobis reseruari mandastis, cuncta sollicite examinarent, & examinata ad vos nuncio vel literis referrent. Sed quia, Pater, nequaquam omnia, maxime illa quæ remotiora sunt, nisi ab his, quibus ea nota sunt, certificemini, scire potestis: notum facio, quod a multis religiosis, sapientibus, & fide dignis Clericis & Monachis, pro certo comperi: adeo alteri parti hos suspectos esse examinatores, vt pene idem sit hoc imponi Arelatensi, quod esset si imponeretur Episcopo Nemausensi. Et vt me vel ipsos verum dicere, sapientia vestra cognoscat: nouerit Arelatensem natum in Diocesi Nemausensi, oblatum a patre dum puer esset, ecclesiæ Nemausensi, nutritum a puero vsque ad iuuenilem ætatem in Ecclesia Nemausensi, Canonicum fuisse Ecclesiæ Nemausensis. Et postquam Episcopus Agathensis factus est, & postquam in Arelatensem Archiepiscopum promotus est: semper defendisse negotia Ecclesiæ Nemausensis, semper contra aduersarios pugnasse Ecclesiæ Nemausensis. De Viuariensi vero quid dicam? Licet quantum ad propositum religionis spectat, Cluniacensis Monachus sit, & causa Dei ac nostri, in Casæ Dei iustitia claudicare non debuerit: videtur tamen mihi, videtur & omnibus qui rem sciunt, & hoc attendunt: quod quantum ad hanc causam pertinet, magis in eo præponderat affectus carnalis, quam ille qui eum magis nobis ac nostris conciliare debuerat, spiritualis. Fuit enim diu Nemausensibus, & ante, & nunc loco proximus: & nunc, & adhuc familiaritate, affinitate, & ipsi Nemausenfi Episcopo etiam consanguinitate coniunctus. His additur, quod hanc de se opinionem; hoc est quod vel iudices, vel examinatores huius causæ suspecti sint: ipsi propria confessione non oris, sed quod maius est, operis nuper testati sunt. Nam cum discretio iustitiæ vestræ caute præceperit, vt congruo loco, & tempore, vtramque partem ante præsentiam suam euocarent: ipsi non ex parte, sed ex toto fines Apostolici mandati transgressi sunt: cum non solum de vestro, quod summum est, sed etiam de quolibet rationabili mandato, lex vestra Romana, & autentica dicat, quod mandatarius non debet excedere fines mandati. Ex toto plane mandatum Apostolicum transgressi sunt, quia non congruum tempus, & incongruum locum, vel congruum locum, & incongruum tempus: sed vtrumque pariter hoc est, & locum & tempus: non dico tantum incongruum, sed, si dici posset, incongruissimum, Abbati & Monachis præfixerunt. Locum, quia in vrbe, in Ecclesia, in ipsa domo aduersarij: sub potestate, sub armis, sub minis, sub terroribus amicorum, affinium, consanguineorum ipsius, causam tractari decreuerunt. Tempus, quia occupatiore totius anni tempore, quando metendis, colligendis, vel congregandis nouis frugibus, omnis paterfamilias, maxime hi, qui pauperiores sunt, occupantur. De quorum numero, licet magni nominis sit, ex plurima parte Abbas Casæ Dei excipi non potest. Hoc, inquam, tale tempus ad examinandum tantæ rei negotium, examinatores seu iudices iustissimi elegerunt. Mandato tamen vestro, sicut in omnibus semper facere paratus est, Abbas obediens: tam incongruo tempore ad tam incongruum locum, non vt voluit, sed vt potuit, venit. Nam nullum legisperitum, nullum aduocatum, nisi pene prorsus inutilem, de partibus illis Prouinciæ, timore supradictorum hostium vel prece, vel precio habere præualens: cum paucis in Burgundia emendicatis patronis, diei constitutæ interfuit: & licet sub hostibus agens, mandato tamen vestro in omnibus paruit. Questus est coram iam dictis de loco, questus est de tempore: rationem cur quereretur proposuit, sed nihil conquerendo profecit. Data est ei ad agendum altera, nec minus iniqua dies: præfixus est ei, & idem, de quo totiens questus fuerat, locus. Vnde quia se videt, non iam latenter, sed aperte grauari, ad iustitiæ sedem recurrit, ad patrem ab hostibus fugit: apud vos qui Petri, immo qui illius vices in terris geritis, qui facit iudicium iniuriam patientibus, querelam tantam deponit. Orat ipse, precatur & vniuersa Casæ Dei, sicut ipse nostis, non contemnenda Congregatio: precor, & ego de sæpe experta maiestatis vestræ confidens gratia: vt examinatores hos, vel iudices tam aperte, tam sine nube suspectos, ab hac causa remoueatis: & vobis, si placet, eam examinandam, ac terminandam assumatis. Licet enim sit iter a partibus nostris ad vos vsque longinquius, licet sit laboriosius, licet morbis Italicis peremptorium: nihil tamen fratres illos grauare poterit, si vnde certi sunt, rem de qua agitur, aut iure retinuerint, aut iure amiserint. Sperant tamen, & valde præsumunt, Monasterium, quod tam diutina, tamque quieta possessione (vt dicūt) possederunt, quod de paupere, quod de vili, quod de irreligiosa Ecclesiola, comparatione præcedētis egestatis: in diuitem, in nobilem, in religiosam Ecclesiam, immo, quod maius est, Monasterium, multis laboribus, multis expensis, prouexerunt: sperant, inquam, & confidunt, quod iustitię vestrę iudicio repulsis aduersariorum calumniis, sempiterne eis possidendum concedatur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA V. Summo Pontifici, & nostro speciali Patri, Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, cum debita obedientia filialem affectum.	??	??	Qvidam probi viri, Canonici Engolismensis Ecclesiæ, nuper adierunt me: rogantes, vt apud maiestatem vestram pro ipsis intercederem, & negocium, quod coram vobis exposituri sunt, vestræ clementiæ commendarem. Quod ego, timens maximis occupationibus vestris tædio esse, aliquamdiu recusaui: sed tandem eis instantibus assensi. Dicunt, sicut ab ipsis, vt æstimo, auditura est dignatio vestra: defuncto Episcopo suo se elegisse, nullo de Clero Ecclesiæ prorsus excepto ab vnanimi electione: assensu, vt Canones præcipiunt, honoratorum & totius populi, idoneam omnino ad officium Episcopale personam, Præcentorem ipsius Ecclesiæ. Electionem, iuxta quod ab eis accepi, tam communem, tam concordem, Burdegalensi Metropolitano dicunt se Canonice obtulisse, ab eo Canonice confirmatam esse: diem consecrandi ab ipso datam, se ad diem constitutam cum electo suo, vt Metropolitanus promiserat, consecrando venisse, sed consecratorem non inuenisse. Quibus de causis præsentiam suam subtraxerit, cur promissa non impleuerit, nec ab eo acceperunt, & mihi se adhuc ignorare dixerunt. Prouideat ergo, si placet, quod & absque meis literis faceret, Apostolica vestra sublimitas laboranti hac occasione Ecclesiæ: vt sicut vices illius geritis, qui Apostolus gentium a Deo factus est, & cui sollicitudo omnium Ecclesiarum imposita est, ita huic Ecclesiæ sollicitudo vestra non desit, vt si electio bene acta est, a vobis confirmetur: & Ecclesia illa, quæ de membris vnicæ Columbæ, hoc est, vniuersalis Ecclesiæ est, de qua dicitur, Vna est Columba mea, vna est perfecta mea, data sibi a Deo, & a vobis pace lætetur. Hæc sub conditione protuli, quia nec de electo, nec de electione testis esse potui. Vnum tamen absque omni pene conditione profero, non videri mihi Burdegalensis Metropolitani in hac Engolismensi electione gressus rectos, oculum simplicem: sed magis in ea quęrere quæ sunt mercenarij quam Pastoris, quæ sua sunt quam quæ Iesu Christi. Et, vt filiali præsumptione loquar, & quæ ab vniuersis pene partium illarum & nostrarum dicuntur, vobis vt Patri nota faciam: vult, aiunt, Burdegalensis ita sibi subdere Engolismam, sicut subdidit Xantonas: vt in Ecclesiis illis, non tam habeat Episcopos quam ministros, non tam præsules quam sibi in omnibus obsequentes. Hoc est, aiunt, eius propositum, hæc intentio, hæc in istis religio: vt expensis propriis parcat, & suffraganeis Episcopis, vt Capellanis vtens, non suum, sed eorum penu exhauriat. Hæc, Pater, vobis breuiter intimaui, ne possent vos in hac parte fallere animi sub vulpe latentes: quia, & virum Dei, qui venerat de Iuda, falsus Propheta fefellit, & ipsi magno Prophetæ, & regi Dauid Siba seruus Miphiboseth filij Ionathæ mentiendo subrepsit. Et licet ego non satis, vt nostis, diligam hominem illum: absit tamen, absit, inquam, vt in conspectu Dei, & vestro, contra veritatem conscientiæ meæ, culpem vel prædicem hominem vllum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VI. Venerabili, & dilecto nostro, Domino Humberto Æduensi Archidiacono, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem ab eo qui mandat salutes Iacob.	??	??	Lætatus sum in his quæ dicta sunt mihi, quia inspiratus ab eo qui spirat vbi vult, iam cum quibusdam aliis cantare incipis: In domum Domini ibimus. Repletum est gaudio os meum, & lingua mea exultatione: quoniam cum mundanis commodis vndique circumfluxus florere videaris, iam quasi aridum mundum cum flore contemnere incipis. Ago inde gratias Deo, age & tu, sine quo nec istud, nec aliquid boni agere præuales: quia omne datum optimum, & omne donum perfectum est, descendens a Patre luminum: &, vt Ioannes Baptista ait, Non potest homo habere quicquam, nisi sit ei datum de cœlo, vtque Dominus ipse, Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum. Felix ergo tu, si tamen perstiteris, quem Pater trahit, quem Filius suscipit: cui hanc, de qua gaudeo, voluntatem, Spiritus Dei inspirat. Festina igitur, charissime, veni ad inuitantem te, Saluatorem tuum: audi saluatricem vocem eius, qua tibi cunctisque loquitur, Venite ad me omnes qui laboratis, & onerati estis. Audi & illam quæ sequitur, Tollite iugum meum super vos. Recordare & matris sapientiæ, materna voce filium admonentis, Fili ne tardes conuerti ad Dominum, & ne differas de die in diem. Time & quod subditur. Nescis quid superuentura pariat dies. Furare diabolo thesaurum sancti desiderij tui, ne forte quod absit, tibi contingat, quod ait Veritas de quibusdam. Deinde venit diabolus, & tollit verbum de corde eorum, ne credentes salui fiant. Nihil enim tantum Deo placet, nihil tantum diabolo displicet, quam bona voluntas: immo, vt verius loquar, nihil Deo placet, nihil diabolo displicet, nisi bona voluntas. Ex qua inter alia, quę ab ea diriuantur bona, procedit contemptus temporalium, amor æternorum. Ea de causa non est tuta dilatio tibi, ne forte, si nimium procrastinaueris, inuidus Satanas sancto ad Deum itineri tuo impedimenti alicuius obicem ponat, & gressus tuos, ne implere possis bonum quod inchoasti, retardet. Fecit hoc de multis, quos nominare, si literarū breuitas pateretur, possem. Addat tibi stimulos veniendi venerabilis ille, & cum honore nominandus, domnus Stephanus Æduensis Episcopus, auunculus vt audio tuus: qui spretis parentibus, nobilitate, fastu, diuitiis, ipsis etiam Episcopalibus infulis abiectis, pauperem Christū pauper secutus est: & in sancta deuotione toto mentis affectu perdurās, atque inter manus meas extremum Deo spiritū reddens, cum veneratione tanto sacerdoti congrua, tam a me, quam a fratribus Cluniaci conditus est. Sequere igitur eius vestigia, qui cum, vt nosti, prædicabilis homo sapiētiæ esset: nequaquam sibi ac saluti suæ præ cæteris Monasteriis Cluniacum elegisset, nisi magis sibi expedire vidisset. Veni & imple locum defuncti, quia paratus sum non minore te affectu, quam ipsum suscipere: non minus tibi, & saluti tuæ in omnibus prouidere. Nec solum te, sed insuper quotquot tecum spiritu Dei tractos adducere volueris: suscipere, diligere, amplecti, fouere. Decet te ad hoc summo conamine niti, vt non solus, si potueris, sed cum aliorum lucro ad Deum venias, nec in cōspectu Domini Dei tui vacuus appareas: quatinus & pro his, quos adduxeris, multiplicius coroneris, quia oportet, sicut Ioannes in Apocalypsi sua ait, vt qui audit, dicat, Veni.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VII. Honorando, & diligendo in Christo Domino Theobaldo Abbati Monasterij sanctæ Columbæ, in suburbio Senonensi, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, & sincerum dilectionis affectum.	??	??	Legi nuper literas tuas, charissime frater, in quibus aduerti magnum inter te, aliosq. pene omnes tui ordinis chaos esse firmatum, lōge te ab illorum studiis esse diuisum. Nam cum, vt dictum est, illorum fere omnium corda, omnium verba, omnium scripta, ea quæ mundi sunt, sapiant: cor tuum, lingua tua, literæ tuæ longe diuersa sapere, & sentire videntur. Indicant hoc illę, quas, vt pręfatus sum, mihi pridem misisti: quæ, vt quod verū est fatear, nil mortale sonabant, nil eorum quæ in frequentissimis aliorum literis legere soleo prætendebant. Non erat in eis quęstio de quęstu, non mentio de causis, non de dānis deploratio, non de lucris exultatio. Quicquid in illis a primo apice vsque ad vltimum legere potui, totum aut tibi cōmissorum paternam curā, aut quęstiones de scripturis, aut de bonis ad meliora, gratia diuini spiritus tibi collatum proficiendi appetitum sonabāt. Hanc quippe sententiarum petitionem in literis illis distinctā agnoui. Primo enim rogasti, vt fratres de Charitate, qui tecum erant, quique veram philosophiam, hoc est, Cluniacensem disciplinā, (sic enim philosophiā interpretatus es) filiis tuis tradiderant: in Monasterio tuo esse, & vices tuas illic exequi concederem. Secundo quæsisti, cur vnctio infirmorum sola, & hoc apud Cluniacū solūmodo, reiteretur: & qualiter somnium Ioseph, quo se a Sole, & Luna, & stellis vndecim adorari, hoc est a patre, & matre, & vndecim fratrib. somniauerat, verum sit: cum mater iam ante principatum eius defuncta, eum cum fratribus non adorauerit. Tertio postulasti, vt consolatoria verba in Epistola a me tibi mittenda, vel adderē, vel intersererem: ac talia, quæ inter tot Hierosolymitani itineris, quod iā Deo vouisti, discrimina de proximo impendentia, ferrent forte pręsidium, ac inter amaros casus dulce terra, mariq. solatium. Et ego quidem non sum tanti, vt ad tanta sufficere, ac de tantis tibi me posse congrua satisfacere credam. Quia tamen laudabili ac deuoto studio tuo, maxime vero religiosa vita, & fama tua, non nunc primum valde delector: facio hoc, vt possum, quia vt postulasti non possum. Et primo plane capitulo precum tuarum, iam plus factis quam verbis respondi: quia, cuncta quæ de monachis supra scriptis rogaueras, concessi. Esset ergo superfluum, re iam concessa verbis diutius immorari.	Vnde ad vnctionis propositæ quæstionē sermo procedat, & cur apud Cluniacum plusquā semel sacro infirmi oleo inungantur, ostendat. Arbitror autē, quod qui vnctionem infirmorum iterādam nō esse, aut cogitat, aut dicit: causam hanc sibi ipsi obiicit, cum vnctio baptismatis, cū vnctio confirmationis, cum vnctio sacerdotalis, cū vnctio Pontificalis, cum vnctio Ecclesiarum, cum vnctio Ecclesiasticorū vasorum, simplex sit, cū nullo deinceps tempore iteretur: qua ratione sola infirmorū vnctio, non solum apud quosdam geminatur, sed insuper quibusdam infirmis frequēter per diuersa tempora in morbum recidentibus nullo seruato numero datur? Qui hoc cogitat, vel qui hoc obiicit, attēdat non solum vnctionum illarum simplicitatem: sed, quod maius est, ipsius simplicitatis scrutetur, & intelligat rationē. Vt quid enim iam baptizatus inungitur, nisi vt iam collata, non conferenda baptizato per Spiritum Dei peccatorū remissio demonstretur? Hoc, quia semel factum sufficit, quia semel remissa peccata simplex sacri chrismatis vnctio ostendit, iterandū esse, nulla ratio persuadet. Sed cur & illa, quæ ab Episcopis fit, confirmationis vnctio non iteratur? Non iteratur plane, hac ratione: quia semel Christianus post baptismum armis Spiritus Dei per illam vnctionem aduocati, cōtra Satanæ, mundique bella munitus: alio rursum spiritu, vel aliis armis illa simplici vnctione muniri non posse mōstratur. Et potest quidem segnitie propria, ab hoste his armis depositis vinci, potest & eisdē resumptis iterum hostē vincere: nec tamen ea de causa vnica vnctio iteranda est, quia quotienscumq. hostem superat, non per alium, & alium spiritum, sed per eūdem Spiritum sanctū hoc fieri, simplicitate sua vnctio sacra designat. Sed cur nō iteratur & illa, qua sacerdoti cœlestia sacrificia sacraturo, & tractaturo manus inūguntur: illaq. qua Pōtificis caput dum ordinatur, largiore chrismatis inundatione perfunditur? Sed nulla est causa hoc rursum agendi: nulla ratio Sacerdoti vel Pontifici, iterum manus vel caput vngendi. Sacramentū enim, quod semel a spiritu Dei accipiūt, etiam iudicio Ecclesiæ ab officio suspēsi vel depositi, nullo pacto perdere, nulla ratione amittere possunt. Indicat hoc ipse communis, & publicus Ecclesiæ vsus, quæ nec presbyteros post quantūlibet prolixum degradationis tēpus officio restituens, iterū cōsecrat: nec in Episcopis de primis sedibus ad alias quandoq. trāslatis vnctionis sacramenta iterat. Eadē fere, & de ipsarum rerum insensibiliū vnctione ratio redditur: quia nec corporalis Ecclesiarū fabrica, nec sacrorum vasorum præparatio, bina vel terna vnctione indiget: quæ semel Pōtificali officio spiritus Dei benedictione congrua, ac semper dum illa manserint mansura, replet. His de causis, in Dei ecclesia nulla iā dictarū vnctionum vnctio iteratur. At de infirmis, alia lex, alia de illorū frequenti vnctione ratio demōstratur. Iterari enim, prout mihi videtur, necesse est infirmorū vnctionē: quia iterari necessariū est peccatorū, propter quā illa fit vnctio, remissionē. Istud indicant & ipsa verba hoc præcipiētis Apostoli, Infirmatur, ait, quis in vobis? inducat presbyteros Ecclesiæ, & orent super eū, vngentes eū oleo in nomine Domini. Ac sequitur. Et oratio fidei saluabit infirmū, & alleuabit eum Dominus. Et si in peccatis sit, dimittentur ei. Cum igitur certū sit causā vnctionis hāc esse vt oratio fidei saluet infirmū, vt alleuet eū Dominus, vt si in peccatis sit, dimittantur ei: cur nō iterabitur vnctio, præcedēte vnctionis causa? Nā si æger post semel redditā sanitatē, nunquā deinceps in morbū incideret, si nunquam post primā vnctionē in peccata corrueret: fateor quod nunquā deinceps vnctionē iam dictam iterari fas esset. Quod si rursū infirmatus fuerit, si rursum peccauerit: quæ ratio vt rursum alleuiatur, vt rursum ei peccata dimittantur, denuo eū inungi prohibebit? Nonne & Apostolus hoc se indicat velle, vt quoties quis infirmatus fuerit, toties inūgatur? Nā quid aliud sonant verba illa illius, Infirmatur quis in vobis? inducat presbyteros Ecclesiæ. Non enim, ait, infirmatur quis in vobis semel, aut, Infirmatur quis in vobis? inducat presbyteros Ecclesiæ semel: sed nulla mētione vni9, binæ, vel ternæ vnctionis facta, iubet nullo præfixo numero, induci ad ægrū presbyteros Ecclesiæ, fidei orationē fieri, ad alleuationē & peccatorū remissionē eum oleo sacro inungi. Nō igitur mihi videtur dicendū esse, quod Apostolus nō dixit: addendū esse, quod ipse non scripsit: sentiendū, quod ipse, vt verba eius indicant, nō sensit. Nō videtur plane in illis suis verbis Apostolū, vel sensisse, vel fieri præcepisse simplicē vnctionē: cū sciret non tantū semel in varios morbos homines incidere, sed & frequēter in eosdē, vel diuersos post adeptam sospitatē recidere: cum nosset prioribus dimissis peccatis, iterū & iterū, ac multotiens, miseros mortales peccare. Nam eiusdem, de quo loquor, Apostoli, id est Iacobi, verba sunt. In multis offendimus omnes. Qui ergo priorib. morbis ac peccatis medicinalē vnctionē prouidit: nunquid eam sequētib. morbis ac peccatis negauit? Nō est plane hæc Apostolica fides, non est hæc Apostolica prædicatio, vt vel ægro cōgrua miseratio, vel pœnitēti peccatorū negetur absolutio. Hæc vero absolutio, quāuis sæpissime sine cuiuslibet vnctionis sacramento, tā in ægris quā in sanis Ecclesiastico ministerio fiat: nō debet tamen ægris cum absolutione vnctio sacra subtrahi, quib. iuxta intellectū supra scriptum, quotiescunque infirmantur, eā iā dictus Apostolus iubet impēdi. Nā & hæc sola in toto noui testamēti Canone inuenitur, non more aliarum vnctionū a veteri testamēto mutuata: sed iam in tēpore gratię, Apostolica suasione & imperio instituta. Vnde, quia nō in vmbra veteri, sed in veritate noti Euāgelij, hæc institutio facta est: non alio & alio modo interpretanda, sed sicut tradita, nullis inuolucris tecta, nullis allegoricis signis velata, a fidelibus intelligenda, & obseruanda est.	Iam ad somnium Ioseph, quod proposuisti, stylus accedat: super quo mirari te dicis, quod nō sic ad literam sit impletum, quomodo a patre est interpretatum. Nā cum Ioseph in somnis viderit se a Sole, & Luna, & stellis vndecim adorari, ac pater referētem increpans dixerit: se Sole, matrem Luna, vndecim fratres vndecim stellis signari: adoratus sit quidem Ioseph ab vndecim fratribus, non tamen, quia iam ante principatū eius defuncta fuerat, etiam a matre. Ad quod ego cito respondeo, quia nec a patre. Nusquam enim hoc legitur. Sed nec benignum, & in sacris literis laudatum virum decebat, vt a tanto tamque semper sibi dulcissimo patre se adorari permitteret: cum magis pater a filio, iure diuino, atque humano honorādus esset. Nec ideo tamen dici potest, vel somnium falsum fuisse, vel falso Iacob illud interpretatū esse. Licet enim eū non adorauerit pater, paterna hoc dignitate prohibente: licet nō adorauerit mater, morte intercedente: licet, inquam, non adorauerint eum personaliter, adorauerunt tamen, vt a patribus dictū est, in integra domo vel progenie sua, quæ illū tota adorauit vniuersaliter. Et ne talis propositæ quæstionis solutio vim inferre literæ videatur: producatur de eodem, in quo hęc scripta sūt Gen. libro clarissimū absq. aliquo obscuritatis nubilo exemplū. Nonne hęc verba sunt patriarchę Isaac, loquentis Iacob filio suo? Esto, ait, dominus fratrum tuorum, & incuruentur ante te filij matris tuæ. Dominum tuum illum constitui: & omnes fratres eius seruituti illius subiugaui. Nunquid aliquando personaliter Iacob Esau dominatus est? Nūquid aliquando personaliter Esau fratri Iacob subiectus est? Nunquid aliquando personaliter ante eū incuruatus est? Relege sacrū illud volumen, & nusquā hoc contigisse, nusquā ab Esau personaliter Iacob adoratū inuenies. Immo e conuerso tibi legēti occurret, Iacob reuertenti de Mesopotamia cum vxoribus & filiis & gregib. Esau occurrisse: ipsūq. Esau Iacob suppliciter adorasse. Sic enim scriptū est. Et ipse, id est, Iacob, progrediens, adorauit pronus in terrā septies, donec appropinquaret frater eius. Quomodo ergo manebit prophetia iā dicta: Dominum tuū illum constitui? Quomodo manebit: Ei omnes fratres eius seruituti illius subiugaui? Quomodo manebit: Et incuruentur ante te filij matris tuæ? Non enim aliquando, vt præmisi, Iacob fratri suo Esau dominatus est, vel aliquando Esau ante eū incuruatus est: sed e cōtrario quando idem Iacob pronus in terrā septies adorauit, vtiq. coram fratre suo incuruatus est. Nō enim nisi incuruatus in terram septies prosterni, non plane nisi incuruatus, adorare fratrem potuisset. Quid ergo? Falsa-ne tanti Patriarchæ prophetia credetur? Vides-ne quam caute incedendum sit per tot angustas semitas eloquiorum Dei? Similia quippe huic obscuritati sæpe contingunt, quæ nisi lector prudenter cauerit, offenso ad lapidem pede sæpe procumbet. Sic & de arcto propositæ quæstionis loco, non erit qua exeas: nisi te non ad ipsum Esau, sed ad progeniem eius conuertas. Non enim per se ipsum fratri Iacob seruiuit, nō per se ipsum ante eum incuruatus est: sed vere in posteris suis, hoc est, in gēte Idumęorum, posteritati Iacob, hoc est, Iudæis, aliquāto tēpore subiectus est. Subiectos vero veros aliquādo fuisse Idumæos Iudæis, docet ipsa excussio seruitutis. Quam excussionem etiam iam dictus Isaac flenti Esau prædixerat. Tempus, ait, veniet, ut excutias & soluas iugum eius de ceruicibus tuis. Hoc tunc impletum esse, liber Malachim indicat, cum dicit. In diebus illis recessit Edō, ne esset sub Iuda. Sicut ergo Esau fratri suo Iacob, non in persona propria, sed in successione generis sui seruiuit; sicut nō personā propriam, sed genus proprium; non ante Iacob, sed ante Iudæos eius posteros incuruauit: sic nō in persona propria, sed in progenie sua, Iacob pater, & Rachel mater Ioseph filium adorauit. Possem similia huic exēplo exempla alia proponere, si non crederem istud vnū posse sufficere. Sed quia, vt credo, istud, vnum plene illud ad quod firmandum assumptum fuerat, roborat: ad ea quæ restant, sermo procedat. Quod igitur aliquid vel interseri, vel addi Epistolæ voluisti, vnde robustior, & ad tolerandos terra marique Hierosolymitanæ viæ labores promptior esses: nescio quid aliud congruentius proponere, nescio quid vehementius ad vires animi reparandas suggerere possim, quam propriæ testimoniū conscientiæ. Hæc enim semper consolatur sanctos in omni tribulatione sua, hæc reddit eos cōstātes in omnibus laborib. suis, hæc reddit eos victores in vniuersis congressib. suis. Recolūt enim Christum suum dixisse, & certissimam humanis operibus regulam præfixisse, cum per Euangeliū suum locutus est. Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit. Vnde si oculus tuus, charissime, in hoc negocio simplex est, si intentio tua in hoc itinere pura & sincera est: Veritate, vt audisti, hoc affirmante, totum corpus tuū, hoc est omnia opera, omnes labores, omnes in hoc itinere sudores tui lucidi, non tenebrosi erunt. Credo autē, & ex præteritæ vitæ tuæ optima fama coniicio, isto oculo te tā laboriosū iter aggressum: vt quia Saluatoris tui in hac adhuc vita corporali pręsentia cares: eum saltem in sacris illis locis, in quibus natus, cōuersatus, passus, mortuus ac sepultus est: de quibus resurrexit, de quibus in cœlo ascendit, sanctis animi affectibus contempleris. Arbitror plane hac de causa de vltimis Occidentis nostri partibus, ignotas tibi adhuc Orientis plagas intrepide te adire: corpus laboribus, vitā periculis cunctis exposuisse: vt in Nazareth Christi conceptum, in Bethleem ortum, in sepulcro triduanam sepulturam: in singulis redemptionis humanæ locis, ipsum redemptorē beatis, vt dictum est, fidei oculis intuearis. Adorabis in loco, vbi etiā corporaliter iuxta Prophetiā steterunt pedes eius: nec dissimili affectu, immo certiore fide, vt Euangelicæ mulieres, Domini dilectrices, Saluatorē æternæ Patris maiestati in cœlis assidentē, in eius sepulcro, pio affectu, scrutaberis. Nō minoris, vt æstimo, precij apud benignum cordium inspectorē, & iustū sanctorum affectuum iudicem, ad tam remotas mūdi partes erit tua peregrinatio: quam iā dictarū mulierum vel discipulorum ad Christi sepulcrum de proximo venientium visitatio. Currebant illi de proximis latibulis ad quæ confugerant, ad salutarem nuper sepulti Domini specum: curris tu per terræ marisque discrimina, ad idē ad quod illi speleum. Puto quod cursus prolixior, via laboriosior, affectus non inferior: etsi non maiorem, saltē parem saluo Apostolico priuilegio promerebitur mercedem. Quod, vt contingere possit, oculus ille, de quo præfatus sum, quo cuncta opera mortalium vel lucida vel tenebrosa sunt, summopere tibi purgandus est: ne leuitas, instabilitas, curiositas, quæ frequenter se huiusmodi discursibus immergūt, nisu quolibet illum obscurare, illum obnubilare præualeant. Cauendum est, ne de spoliis forte vincendorū hostium spes lucri subintret: & seruū Dei, postposita commissarū animarum cura, huc illucque non iam deuotio, sed auaritia vagari cōpellat. Videndum est, ne vanæ laudis amor præcordia tangat: & militarem se ac bellicosum, contra propositum & ordinem, monachus & Abbas ostentet. Ab his & similibus oculus mentis purgandus est: ne sorte dum ea quæ facimus, qua de causa fiāt subtiliter discutere negligimus, oculus noster nobis pro luce tenebras ingerat, & totum corpus nostrum tenebrosum fiat. Timendum est, ne lampas nostra, dum plena oleo æstimatur, veniente sponso vacua appareat, & nos a nuptiis felicibus & æternis excludat. Stultus est, & vere fatua virgo, qui quod ædificat destruit, qui fructus quos collegerat spargit: qui fruges, quib. æterna, ne deficiat, pascitur vita, iam in arca congregatas, ventis furentibus & vndique irruentibus prodit. Hoc faciunt superbiæ, hoc vanæ gloriæ, hoc auaritiæ sectatores: quibus de collectis vitæ necessariis, nihil imposterum residui esse potest: dum aut ea ventus vanæ gloriæ per aera dissipat, aut auaritia, ne vel sibi vel cuiquam prodesse possint, manu adunca in imis terræ visceribus occultat. Sed absit, vt hoc de sanctitate tua, mi charissime, suspicer: quem nec lucri, nec gloriæ, nec leuitatis, Dei tantum causa, hoc tam sanctum iter arripuisse cōfido. Nam valde absurdum est, vel suspicari, vt tu, qui iam a multo tempore sacris ieiuniis, multis vigiliis, variis carnis cruciatibus te ipsum torquēs, Deo cum Propheta dicere potes, Propter te morte assicimur tota die, tantos tantoque tempore partos labores, vilissimo vanitatis commercio, stultissime perire permittas. Sed quia ipse hoc voluisti, quia hoc ipse rogasti: ad memoriam charissimi mei, quæ tam fructuoso itineri possent prodesse vel obesse, monstraui. Sit igitur hic finis Epistolæ, vt tu tibi ipsi labores tuos sapienter conserues: & me, qui bonorum virorum adiutoriis non parum egeo, bonis tuis, sudoribus tuis, sanctis maxime ad sepulcrum Domini orationib. tuis, studiose, quod valde precor & postulo, adiuues.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VIII. Cum honore recolendo ac nominando venerabili fratri Domino Bernardo Clareual. Abbati, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, & sinceræ charitatis affectum.	??	??	Placuit sanctitati vestræ humilitatem meā cōsulere. Quid mihi super electione fratris Heinrici filij vestri videretur: vtrum eidē assensum prębere deberetis, an nō. At vos quidem plenus spiritu consilij & timoris Dei, meo super hoc consilio non egetis: nec necesse vobis est, ab aliquo talium qualis ego sum, mutuare, quod ex collata vobis a Deo gratia, aliis affluenter & nostris soletis accōmodare. Quia tamen quid inde sentiam, audire vultis: breuiter dico. Si vitæ meritum quæritur, magnum est. Quomodo enim non magnum est, cum de tanto tantillum se fecerit: cum regij sanguinis, vt sic loquar, superbiam, tam robustæ humilitatis pede calcauerit: cum luxus, & pleno cornu fluentes mundi delitias, tormentis innumeris & mille mortibus commutauerit: cum vndique arridentem mundum irriserit: cum abnegans semetipsum & tollens crucem suam, Christum morientem sequutus fuerit? Si concors electio: de clero vel populo Beluacensi nec vnus dissentire dicitur. Si Metropolitani, & Coepiscoporū assensus: etiam vniuersorum preces vobis, vt comperi, pro confirmando tam sacro opere, frequenter oblatæ sunt. Si insuper Domini Papæ voluntas, quantum hoc ei placuit, ipsius Epistola Domino Remensi, vt audiui, directa, testatur. Quid ergo restat, vir venerande, nisi vt voluntati Dei, quæ tot indiciis se declarare videtur, vestram subiiciatis: nec vltra Ecclesiam illam laborare, aut in eundo vel redeundo, sua frustra expendere permittatis? Quod si de sciētia veluti minus talia experti diffiditis: potens est Deus, qui ei iam dedit magna, etiam præstare maiora. Vnde in quantum cernere datur, non est vltra procrastinandum, nō est vltra differendum: sed cum ad vos magnæ partium vestrarum personæ, quę, vt mihi relatum est, hac de causa in proximo venturæ sunt, venerint: eos alacriter suscipite, benigne audite, & tam diuturnum desiderium eorum, toties & toties repetitam postulationem ipsorum, causa eius qui replet in bonis desiderium suorum, celeriter, quia sic iustum est, adimplete.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IX. Inter patres reuerentissimo, & inter amicos charissimo, Domino Petro Abbati Cluniacensium, Frater Heinricus, siue iubente, siue permittente Deo, Beluacensis electus: seipsum, & si quod amplius potest.	??	??	Parcat vobis omnipotens Deus: quid est quod fecistis? Sepultum hominem reuocastis ad homines, & cōsilio vestro, cui nimium creditum est, expositus sum, & repositus in terribile curarum pelagus: vt me iterū honoris altitudo resorbeat. Nesciui, anima mea cōturbauit me, propter quadrigas Aminadab, quas suscepi regendas: regi, nō regere opus habens. Manus meas miserūt ad fortia, opus esset fortitudine. Speculator domui Israel factus sum, opus esset prudentia. Sapientibus & insipientibus debitor factus sum, opus esset iustitia. Prædicator populo Dei datus sum, opus esset temperantia: ne forte cum aliis prædicauero, reprobus, quod absit, inueniar. Sed quæ sunt ista, & quis sum ego? Vel vbi ista, & vbi ego? Domine Pater, & Deus vitæ meæ: imperfectum meum viderunt oculi tui. Domine vim passus sum, responde pro me: quia sola obedientia coegit me: sine qua iuxta virum sanctum, Infidelis quisque esse conuincitur, etiam si fidelis esse videatur. Et quia nemo maiori fiducia vtitur, quam qui ex affectu diligit: nunc vos quasi portionem animæ meæ conuenio, deponens apud vos familiarem, & dolentem querelam. Quid vobis visum est, vt literis vestris ad Dominum Abbatem missis, faceretis stultitiam meam eleuari super candelabrum? Credidisti quidem Domine, propter quod loquutus es: nec fallere, nec falli voluisti, sed non euasisti secundum. Verumtamen quoquo modo factū sit, & quaquauersum vertat exitum rei Dominus Deus noster: ego vester sum, & ad vestrum seruitium, si dignamini, præparatus. Me accipite in seruum, in amicum, in filium: & illi sanctæ multitudini, cui Deo auctore præestis, specialem & vterinum monachum, ne dicam Episcopum, sempiterno fœdere sociate.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS ABBATIS CLVN. IX. EPISTOLARVM LIBER VI. EPISTOLA I. Venerabili, dilecto & diligendo domno Ademaro Abbati Figiacensi, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, & licet læsum, tamen sincerum amorem.	??	??	SCRIPSI semel, scripsi secundo: semel scribenti, secundo non scribēti. Miratus sum nihil a vobis rescriptum meæ primæ Epistolæ: nihil secundæ. Causam cogitanti, nulla præter vnam occurrere potuit. Si quæritis quam æstimem: respondeo, non inuenisse vos ad obiecta responsum. Quæ si est, restabat vnum: hoc est, confiteri reatum. Inde saltem rescribendi materia esset: inde mihi vestra loqui Epistola posset. Confiteor culpam, postulo veniam. Et vt iam serio aliquid agam, bonum est ne differatis vltra venire ad nos, libenter paratos videre vos. Nec obstet itineri vestro querela mea: quia, vt ait Salomon, est regressio ad amicum. Expectabo ego, aut Cluniaci aut circa, vel in Natale Domini, aut in eius Epiphania, aduentum vestrum, facturus quæ dixeritis, ad votum vestrum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA II. Reuerentissimo Patri & amico charissimo Petro Dei gratia Cluniacensi Abbati, Frater Bernardus Clareuallis vocatus Abbas, in vero salutari salutem.	??	??	Vtinam sicut præsentem Epistolam, ita vobis mentem meam mittere possem. Sine dubio tūc clarissime legeretis, quid in corde meo de amore vestro digitus Dei scripserit, quid meis impresserit medullis. Quid ergo? Incipio me iterum apud vos commendare? Absit. Iam pridem conglutinata est anima mea animæ vestræ: & de personis imparibus pares animos fecit parilitas charitatis. Quid enim meæ humilitati cum vestra sublimitate, si non inclinasset dignatio dignitatem? Ex tunc factum est, vt vtrinque permiscerentur, & mea humilitas & sublimitas vestra: vt nec ego sine vobis humilis, nec vos sine me sublimis esse possetis. Hæc dico, quia Nicolaus meus, immo & vester, in spiritu vehementi commotus, cōmouit me: asserens se vidisse Epistolam nostram directam ad vos, in qua voces amaritudinis claudebantur. Credite amanti, quia nec in corde meo ortum est, nec ab ore meo extortum est, quod aures vestræ beatitudinis exasperaret. Multitudo negociorum in culpa est, quia dum scriptores nostri non bene retinent sensum nostrum: vltra modum acuunt stylum suum, nec videre possunt, quæ scribi præcepi. Parcite hac vice, quia quicquid de aliis sit, vestras videbo, & nō credam nisi oculis, & auribus meis. Cætera vobis communis iste filius planius & plenius viua referet voce. Ipsum tanquam me audietis, qui vos diligit non verbo, neque lingua: sed opere, & veritate. Salutate nobis sanctam illam multitudinem vestram: & orate, vt orent pro puero suo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA III. Venerabili Præclaro in membris Christi viro, Domino Bernardo Clareuallensi Abbati, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, post Deum & in Deo quod est.	??	??	Qvid dicam? Loqui soleo: sed nūc mutus factus sum. Vnde hoc? Quia literæ vestræ, quę me eloquentem facere debuerant, mutum fecerunt. Quare? Tanta in illis licet breuibus legi, vt si ad respondendum me effundere conarer, magis taciturnus quam loquax viderer. Sed graui homini, sed religioso loquor. Agendum est ergo, prout grauitas postulat: prout religio etsi non mea, tamen vestra efflagitat. Quid enim? Nonne verum est quod dico? Breuis est Epistola: sed multa respondendi materia. Fer rogo insulsum, si quid secus dixero quā oporteat. Veræ enim amicitię est, non solum falsa amici suscipere: sed & insulsa aut condire, aut tolerare. Accepi, vt dixi, ex parte tua literas, literas singulares, literas amorem dulcissimum & honorem plusquam mihi debitum prætendentes. Reuerentissimum me dicis, Patrem nominas: amicum charissimum appellas. Gaudeo ad ista, sed salua veritate, quæ ex Christo in te defluxit: duo præcedentia nescio, tertium agnosco. Nam reuerentissimum me esse ignoro, Patrem quantum ad te me esse nego: amicum & charissimum tuum me non solum ore profiteor, sed & corde agnosco. Vt enim de reuerentissimi & amici charissimi nominibus taceam, quorum, vt dixi, alterum nescio, alterum agnosco: de Patris interim nomine hoc tibi, reuerende frater, scribo: quod singularis suo tempore, & præclarissimus religionis flos, domnus Guido prior Chartusiēsis, mihi quondam scripsit. Scribebam ei frequenter, & sæpe cum eo, vel verbis ad inuicem collatis, vel literis familiaribus delectabar, & eum in Epistolis meis Patrem nominabam. Tolerauit hoc primū, putans me finem facturum scribendi. At postquā me persistere vidit, & frequentibus literis Patris nomen iterare: in hæc verba sanctus ille tandem prorumpit. Scripsit namque mihi epistolam, in quā inter cætera hoc inseruit. Vnde petimus per eā, qua in nos indignos vestra feruent viscera, dilectionem: vt quando nostræ exiguitati vestra scribere dignatur serenitas, ita de propria cogitetis ædificatione, vt infirmitatem nostram periculosa non infletis elatione. Ac statim. Et illud, inquit, præ omnibus ac super omnia quęsumus, & defixis in terram genibus obsecramus: ne vilitatē nostrā Patris nomine dignam vlterius æstimetis. Satis & super satis est, si frater, si amicus, si filius appelletur, qui nec serui nomine dignus habetur. Scripsit hoc ille mihi, scribo & ego hoc idem tibi. Sufficit, & multum sufficit: si fratris, si amici, si chari, vel charissimi nomine de te, vel apud te glorier: vel si quid tale aut te decet mittere, aut me decet suscipere. Hoc de pręmissa salutatione. Sed quid de sequentibus? Vtinam, inquis, sicut præsentem epistolam, ita vobis mentem meam mittere possem. Et statim. Sine dubio tūc clarissime legeretis, quid in corde meo de amore vestro digitus Dei scripserit: quid meis impresserit medullis. Vere hæc verba saluo maioris mysterij sacramēto, sicut vnguētum in capite, quod descendit de barba Aaron in oram vestimenti eius. Vere ista sicut ros Hermō, qui descendit in montem Sion. Vere etiā sic stillant montes dulcedinem, & colles fluunt lac & mel. Nec mireris, quia tam sollicite attendo, & teneo verba tua. Non enim a qualicunque ore prolata scio: sed ab illius, qui loqui non nouit, nisi de corde puro & conscientia bona, & amore non ficto. Noui hoc, inquam, ego, nouit & mecum orbis: non esse te de illorū numero, qui iuxta Psalmum, Vana loquuti ad proximum suum. Nō esse te de illis, quorum labia dolosa in corde, & corde loquuti sunt. Idcirco quotienscunque placet sanctitati vestræ scribere mihi: non negligenter, nō trāsitorie, sed studiose, affectuose scripta tua suscipio, lego, amplector. Quis enim nō sollicite legeret, non multo cū affectu amplecteretur & ea quę præmisi, & illa quæ sequuntur? Iam pridem ait. Conglutinata est anima mea animæ vestræ: & de personis imparibus pares animos fecit parilitas charitatis. Quid enim meæ humilitati, cum vestra sublimitate, si non inclinasset dignatio dignitatē? Ex tunc factum est, vt vtrinque permiscerentur, & mea humilitas & sublimitas vestra: vt nec ego sine vobis humilis, nec vos sine me sublimis esse possetis. Huiusmodi ergo verba negligenter legēda sunt? Nunquid non debent oculos legentis fixos tenere, cor rapere, animos vnire? Videris, mi charissime, qui scripsisti, quid de his sentias. Ego de his aliud sentire non possum, quā quod litera sonat: quā quod a tanto, a tam veraci, a tam sācto homine dictum teneo. Nec, vt ipse dixisti, incipio me iterum apud te cōmendare. Adhuc iuuenes amare in Christo nos cœpimus, & iā senes aut fere, de amore tam sacro, tā diuturno, dubitabimus? Absit. Credite amanti, vt verbis vestris vtar, quia nec in corde meo ortū est, nec ab ore meo extortū est: vt de verbis vestris quolibet modo, si tamē serio expromptis, aliquando dubitauerim. Vnde quod in his, de quibus agitur, literis scripsisti: amplector, seruo, custodio. Facilius mihi possēt auri mille talēta subripi, quā hæc quolibet casu a corde auelli. Sed de his satis. De reliquo vnde me motū prudētia vestra putauit, hoc fuit. Pro negocio, quod vobis bene notū est, cuiusdā Anglici Abbatis, cōtinebant literæ vestræ. Quasi, inquiūt, subuersū sit iudicium, & de orbe perierit iustitia, & nō sit qui eripiat inopē de manu fortiorum eius: egenū & pauperē a diripiētibus eū. Sed si mihi creditis, sciatis prorsus inde me ita motū esse, sicut de se dicit Propheta, licet ego Propheta nō sim. Ego autē tanquā surdus nō audiebā, & sicut mutus nō aperiēs os suū. Et rursum. Factus sum sicut homo non audiēs, & non habens in ore suo redargutiones. Ego quidem in istis offensus nō sum. Sed & si offensus essē, multum satisfactum est, quando dixisti. Multitudo negociorum in culpa est, quia dum scriptores nostri non bene retinent sensum nostrum, vltra modum acuunt stylum suum, nec videre possum quę scribere præcepi. Parcite hac vice, quia quicquid de aliis sit, vestras videbo: & non credam nisi oculis & auribus meis. Parco igitur, & de facili veniā tribuo. Non est apud me, quod humiliter dico, etiā in offensis grauibus, labor grauis: vt ignoscam orāti, dem veniam postulanti. Quod si in grauibus ignoscere labor non est: quanto minor in leuibus aut nullis est? De testamento domni Baronis Romani Subdiaconi, quod vestræ Clareuallensi & Cisterciensi ecclesiæ, ex his quæ apud nos deposuerat, moriens fecisse dicitur: factum est, quod a quibusdam personis, qui sibi hoc ab eo iniūctum esse dicebant, mihi scriptum est. Volo tamē vos scire, quia sicut quidam, vt puto, testes veridici astruunt, plus vobis in his contulit gratia Cluniacensis Abbatis, quam testamentum Baronis. Scio quidem, nec adeo expers sum diuinarum vel humanarum legum: vt nesciam quod per posterius testamentū, & legatum, & fidei commissum, causa mortis rata sunt. Sed lego tamen alibi. Nihil tā iuri naturali conueniens est, quam voluntatē Domini volentis rem suam in alium transferre, ratā haberi. Hoc ideo dico, quia sicut testes præmissi fatentur, quicquid Cluniaci deposuerat, totum Cluniaco dederat, nisi forte eum recipere contingeret, antequam præsentem vitam finiret. Nolui tamen hoc vti priuilegio, sed quod, iuxta illorum testimonium, meum esse credebam, vobis vestrisque concessi. De electione Gratianopolitana, cōtra quam nostri Chartusienses agunt, quid sentiam: in ore charissimi mei vestrique fidelis Nicolai vobis retegendum diligenter reposui. Ipsum audite, & quod ab ore meo vobis retulerit, absq. hęsitatione vel minima, verum esse credite. Si quę mandanda mente exciderunt, cum memor fuero, charissimo mihi in Christo mandabo. In fine rogo quantum possum & supplico, quod iam per quasdam vestri ordinis personas mandaui: vt in hoc tanto sanctorum virorum, qui Cistercij conuenerunt, Conuentu: mei, vtique vestri, memoriam faciatis, meque, totumque Cluniacensis Congregationis corpus eorum intente orationibus commendetis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IV. Singulari honore recolendo, charissimo nostro Domino Bernardo Clareuallis Abbati, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem quam repromisit Deus diligentibus se.	??	??	Breues dies hominis sunt. Fugiūt, nec redeūt. Vestigia eorum nulla retrorsum. Labitur miser homo, more fluentis aquæ, cum ipsis: & præcipiti cursu, ad finem quē nescit, excurrit. Eapropter non est dissimulandum, sed festinandum: nō est periculosa procrastinatio sustinenda, non est mora libera nobis: quia nescit homo, vt Scriptura clamat, qui superuentura pariat dies. Obtemperādum est ei & alibi dicēti, Quodcunq. potest manus tua facere, instanter operare. Ad quid istud? Non hoc, venerāde & charissime frater, dico, vt te, cuius multiplicia & sancta opera mihi ac mundo nota sunt, velut ociosum ad operandum prouocem: vel tarditatis alicuius, ad cœlestia & æterna multis sudoribus festinanti notam imponā. Stultum est enim currentibus in stadio dicere, currite. Sed non est stultum dicere, sic currite, vt comprehendatis. Cucurristi hactenus multum, iuuante Domino gressus tuos: sed non est cessandum, quousque secura mēte dicere audeas: cursum consummaui, fidem seruaui. Videor, vt dicitur, docere Mineruā. Verum ego Mineruam non doceo: sed vt his, quæ animo insederunt, perficiendis totam, quam poteris, operam impendas, toto nisu admonere satago. Et ne diu rem protraham, teque plus nimio suspensum teneam: audi quid intendam. Doleo, immo iam ab antiquo dolui, & miseris quibusdam (quo salua bonorum gratia dico) cōdolui: quod spectaculū facti mundo, & angelis, & hominibus: quod stulti propter Christum, quod infirmi, quod ignobiles, qui vsque in hanc horam & esuriunt, & sitiunt, & nudi sunt, & operantur manibus suis, & pene magnum Paulum ex toto sequuntur: quæ grauia sūt, faciunt: quæ leuia, facere nolunt. Audiuimus, ait ille, quem diligebat Iesus, mandata ipsius. Et mandata eius grauia non sunt. Seruas quicunque talis es, grauia Christi mandata, cum ieiunas, cum vigilas, cum fatigaris, cum laboras: & non vis leuia seruare, vt diligas. Propter verba labiorum eius, custodis vias duras, per eas fortiter gradiendo: & propter verba eorundem labiorum eius, non vis custodire viam mollem, per eam leniter & placide incedendo. Castigas corpus tuum, & in seruitutē redigis, ne forte reprobus inueniaris: & dulci charitatis lacte vel melle, te ipsum refouere nolēdo, reprobus fieri non perhorrescis? Qui prodest tormentis teipsum absumere, & ad nullum tormentorum profectum absente charitate proficere? Huic tāto fratrum periculo tu subuenire, huic tam noxio animarum morbo, tu, charissime, mederi poteris: si gregem Congregationis tuæ, immo oues pascuæ Christi, quæ te post ipsum præ cunctis mortalibus suscipiunt, quæ tibi maxime innituntur, corpori societatis nostræ laudabili arte vnieris. Mirabere fortassis, quia dixi arte. Sed noli mirari. Profero quod vsitatum est. Ars est artium, regimen animarum. Ars, inquam, tibi necessaria est: si hoc opus tam laudabile, tam salutiferum, tam Deo gratum implere volueris. Sed interrogas. Quæ? Nouit sapientia tua, stultorum esse infinitum numerum: sapientium, finitum & paruum. Nec ignoras alium esse spiritualium oculū, alium carnalium. Recordaris scriptum esse. Animalis homo non percipit ea quæ sunt spiritus Dei. Vt quid hæc dico? Color varius, habitacula diuersa, vsus dissimiles obuiant dilectioni, contraria sunt vnitati. Aspicit albus nigrum, & miratur quasi monstrum. Intuetur niger album, & miratur velut informe prodigium. Exasperant mentē aliis assuetā vsibus noua instituta: nec facile potest ei placere, quod nō consueuit videre. Hoc tamen apud eos, qui vident in facie, & nō attendunt quid versetur in mente. Non illa sic intuentur oculi rationabiles: non illa sic contemplantur oculi spirituales. Vident, intelligunt, agnoscunt: nihil in seruis Dei differre colorem varium, nihil vsum diuersum, nihil diuisa habitacula: cum iuxta Apostolum neque circuncisio valeat aliquid, neque præputium, sed noua creatura: & rursus iuxta eundem, Quia non est Iudæus vel Græcus, non est masculus neque femina, non Barbarus & Scytha, non seruus & liber: sed omnia & in omnibus Christus. Hoc plane tales vident, intelligunt, agnoscunt. Sed quia non omnes tales sunt, & raro inueniuntur quibus hoc cernere detur: condescendendum est, vt mihi videtur, inferioribus: eisque iuxta illum qui ait, Omnibus omnia factus sum, vt omnes lucrifacerem, iuxta eorum morem, mos est dispensatiue gerendus. Non dico vt color vniatur, hoc est vt de albo niger, vel de nigro albus fiat. Non dico vt vel antiqui vsus in nouos, vel noui transferantur in antiquos. Nihil horum dico, licet hoc ex parte iure dicere possem. Vereor ne si quod inde sentio dicerem, forte altera parte offensa, & verba in irritum fūderem: & quos in inuicem placari desidero, verbis non placentibus irritarem. Vtatur vnusquisque colore, quem elegit: teneat vsus, quibus se salua fide & charitate deuouit. Vniantur saltem habitacula, sit indifferens diuersorum colorum & vsuum cohabitatio: nutriatur & prouehatur in seruis Dei tali arte charitas, perturbetur & expellatur contraria charitati iniquitas. Fiet hoc vel ex toto, vel ex plurima parte, vt arbitror: si quando antiqui Ordinis monachi ad nouorum fratrum monasteria vel habitacula venerint: ab ecclesia, a claustro, a dormitorio, a refectorio, seu ab officinis reliquis exclusi non fuerint. Auferetur ab aduenientis fratris corde scandalum, ori ne detrahat imponetur silentium: quando & suscepti & suscipientis commune fuerit habitaculum, vel hospitium. Recedent vetera de ore eius, quæ dicere, quæ frequentare consueuerat. Nunquid ego Iudæus sum? Christianum me esse putabam, & pro Ethnico reputor. Monachum me credebam, & vt Publicanus abiicior. Conciuem me æstimabam, & vt Samaritanus expellor. Vere nunc agnoui, quia nō covtuntur Iudæi Samaritanis. Et quis potest cūcta similia istis, quæ hac de causa prolata sunt, maledica verba referre? Obstruatur igitur tali charitatis obice os loquentium talia, ne dicam iniqua: consulatur infirmis, quorum se medicum Christus dixit. Caueatur pusillorum scādalum, timeatur mola asinaria: quæ non cauētes mergit in profundum maris. Non timeatur illud, quod nuper apud Claramuallem a quibusdam fratribus mecū inde conferentibus audiui: timere se, ne si aduenientes monachi hospites intra claustra sua suscepti fuerint, tam austeritate consuetudinum, quā insolita ciborum asperitate deterriti, inusitata hospitia perhorrescant: ac malint deinceps in talia claustra non ingredi, quam morem tam asperum tolerare. Ad istud ego, quod tunc respondi, adhuc respondeo. Tollatur tantum non ingrediēdi scandalum, sit pro more apud vestros constituto hospitium. Sit commune vtrisque habitaculū, sit quale aliis apud vos impendi solet obsequium. Sint contenti, qui ingredi voluerint, consuetudine loci quam inuenerint. Sequantur in hoc morē apostolicum, sequantur morem discipulorum Christi, quibus ab ipso præcipitur, edentes & bibentes quæ apud illos sunt. Hoc si pati recusauerint, non erit iam quid obiiciant, non restabit quid dicant. Non poterunt vltra conqueri, extrudi monachos a monachorum claustris: non poterunt læsam deflere charitatem, vel schisma fratrum claustris apertis, & præparatis ad suscipiendum habitaculis, deplorare. Et licet hoc dicam, licet claustra vestra ingredientes, contentos iuxta regulam cōsuetudine loci esse debere astruam: sum tamen immemor nec esse te immemorem, vir venerande, credo, quod in capitulo suscipiendorum hospitum de talibus Regula dicat. Nam post adorationem, post orationem, post lectionem, de susceptis hospitib. subdit. Post hæc, omnis ei exhibeatur humanitas. Credo quod hæc verba magis aliquid humanitatis exhiberi pręcipiunt hospiti quā ciui, aduenæ quam indigenæ, peregrino quam colono. Non dixit tamen regula quod dico, aliquid ei exhibeatur humanitatis: sed omnis ei exhibeatur humanitas. Omnem vero intelligo, nō superfluam, sed necessariam: non illam quæ quotidiano more impenditur propriis, sed illam quæ præter solitum maior iure hospitij impenditur alienis. Vnde mihi videtur, quod non solum extra manētibus clericis vel laicis, sed & ipsis claustra ingredientibus monachis, omnis modo, quo intellexi, humanitas est exhibenda. Sed quid dixi, non solū clericis & laicis, sed & ipsis monachis? Immo saluo monachi proposito, plusquam clericis, vel laicis, est exhibenda monachis. Si enim iure præceptum est, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei: operandum est bonum ad omnes clericos vel laicos, maxime autem ad eiusdem monastici Ordinis domesticos. Prætulit tunc in illis verbis suis Apostolus Iudæis & Ethnicis fidei domesticos, id est Christianos: præfero ego a quodam simili, ipsis etiam aliis Christianis monachos. Non est igitur deterius prouidendum a monachis iuxta congruam proposito humanitatem hospiti monacho in claustro, quam hospiti clerico vel laico, in exteriore hospitio. Sed non his diu immoror. Habeant tantum monachi quādiu hospites fuerint, monachorum claustra communia: sint contenti, si sic vestris placuerit, vestro quotidiano cibo, ordine, institutis. Ferant, vt dictum est, si ingredi ad vos voluerint, quæ apud vos sunt, quæ apud vos fiunt: quia si ingredi noluerint, murmurare cessabunt. Si non cessauerunt, ratio eos destituet, charitas pro vobis aget. Præueni ego, quod non me efferens dico, verba mea operibus: & prius verba cœpi facere, quam docere. Admisi ante quindecim annos vniuersos vestri ordinis fratres, & recipi præcepi, præter Cluniacense claustrum, in omnia claustra nostra: nec de albo vel nigro colore simul in locis nostris admixto curaui, nec curantes, cum multi mihi ne id fieret instarent, audiui. Securus ergo vt faciatis moneo, quod iam feci: vt sicut præter vnum, quod præmissum est, loca omnia nostra patent vestris, sic omnia vestra absque discretione pateant nostris. Si hoc factum fuerit, illud maius claustrum, quod exceptum fuerat, cæteris addam: & vt ipsum quoque vestris omnib. aperiatur, præcipiam. Instruatur vtraque species fratrum, si nō possunt sermone, saltem paulatim frequenti cohabitatione nihil discernendum vario colore: nihil distinguēdū diuersis vsibus, hos inter & illos monachos, quos eadem fides & charitas vere facere debet germanos. Scripsi hoc tibi, mi dilectissime, festinanter, vt festinantius mittere possem: antequam ad diem indictam, quæ, sicut audiui, in festo omnium Sanctorum futura est, quidam Abbatum vestri Ordinis tecum conueniant: & cum illis inter cætera de hoc meo capitulo tractans, eos in hanc sententiam, quæ, sicut æstimo, non solum mea, sed & tua est, adducas: & vt a cunctis vestri Ordinis fratrib. amodo teneatur, vbiq. teneatur, vbique promulges. Propone eis verba Domini dicentis, Quæcunque vultis vt faciant vobis homines: & vos eadem facite illis. Si volunt ingredi claustra nostra, non prohibeat. Si seruitutis debitum ex charitatis mandato ab aliis exigunt, reddant vicem illius exemplo, qui dicit, Non veni ministrari, sed ministrare. Si sibi seruiri volunt, ipsi quoque fratribus, id est Christi membris, deseruiant: vt impleant quod dicitur, Ex charitate seruite inuicem. Sint omnibus omnia cōmunia, non tantum substantia, sed & ipsa habitacula. Vnientur paulatim hoc remedio corda discissa, & dum nil inter se discretum viderint, de diuersis, ne dicam aduersis, inspirante eo, qui vbi vult spirat, vnum esse addiscent.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA V. Charissimo Fratri & filio Nicolao, Frater humilis (nosti cuius hoc cognomen sit) salutem & sincerum amorem.	??	??	Qvoniam te nō ficta charitate diligo, diu tui immemor esse non possum. Dilexi te quamdiu noster colore fuisti: sed & nunc quantum ad me, colore, vt puto, non corde mutato, non minus te diligo. Maluissem te meum quam alterius, sed quia vbique Dei es, meum quoque te vbique reputo. Redde ergo vicem, vt vere te diligentem diligas: quia nec ipse totus cum totis suis viribus mundus, ab hoc me proposito auocare potest, nec te quicquā a simili proposito auocet. Nosti quod nihil temporalis commodi præstoler a te, nosti quod nulla alia causa me mouerit ad amādum te, nisi ea quæ sola diligenda erat in te. Sed interrogas. Quæ? Quia te literatum, quia strenuum, quia quod plus est, religiosum: licet ex tempore non ab æterno esse aut cognoui, aut æstimaui. Sed de his satis. Sequantur reliqua. Scribo Epistolam Domino Clareuallensi, quam per te illi præsentari volo. Lege illi eam intente ac studiose, & quantum poteris exhortare: vt quod sola charitatis gratia scripsi, ad effectum perducatur. Insta ei, quia propter breuitatem temporis instandum est: vt in hoc proximo omnium Sanctorum festo, fiat quod opto, & si quos forte obuiantes inuenerit, in meam, quæ (vt puto) & sua est, sententiam transire cōpellat. Fratrem regis, quem sincere diligo, Philippum Leodiensem, Galcherium Cellarariū, Garnerium nostrum, Fromundum hospitum custodem, & reliquos, quos melius me nosti, fratres, ex parte nostra affectuose saluta.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VI. Charissimo Patri & Domino Petro Dei gratia Cluniacensium Abbati, Frater Bernardus Clareuallis vocatus Abbas, salutem & orationes.	??	??	Vidi literas vestras paruo momento, sed non paruo affectu. Occupatus eram tanta occupatione, quantam vos vel scitis, vel scire potestis, amantissime Pater. Abripui tamen me, & eripui votis & responsionibus omnium: & inclusi me cū Nicolao illo, quem diligit anima vestra. Legi & relegi dulcedinem, & magnam dulcedinem, quæ de vestris literis emanabat. Redolebant illæ literę affectum vestrum, mouebant meum. Dolebam, quia sicut afficiebar non valebam rescribere: nēpe multa diei malitia auocabat. Conuenerat enim multitudo magna, fere ex omni natione quæ sub cœlo est. Me oportebat omnibus respōdere, quia peccatis meis exigentibus, in hoc natus sum in mundum, vt multis & multiplicibus sollicitudinibus confundar & vrar. Hoc tantillum interim scribo animæ meæ, sed cum accepero tempus, ego accuratius quam modo dictabo Epistolam, quæ lucidius aperiat diligentis affectum. De testamento Baronis, quod nobis misistis, in veritate vobis mandamus: quia non sicut debitū, sed sicut datū accepim9. Gaudeo, quia de Gratianopolitano negotio veritatem cognoui. Illud autem scitote, quia multum incaluit cor meum, ad verba communis filij: quæ ex parte vestra retulit mihi. Paratus sum, & non sum turbatus, ad faciendam vestram vbicunque potuero voluntatem. In conuētu Cisterciensi, vestri tanquam specialis Domini, & Patris, & amici charissimi, & vestrorum tam viuorum quam mortuorum, memoria facta est. Salutat vos Beluacensis electus vt vester: vester est enim. Ego Nicolaus vester saluto vos in æternum, & vltra, & domesticam illam familiam, quæ lateri & spiritui vestro adhæret.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VII. Patri suo Domino Cluniacen. Frater Nicolaus.	??	??	IN breui sicut puto visurus faciem vestram, mitto vobis Epistolas vestras. Librum quoque domni Abbatis Clareuallis ad Dominum Papā: Epistolas etiam duas quas eidem domno Abbati & mihi misistis hoc anno. Illud autem non lateat sublimitatem vestram, quia literæ vestræ multum addiderunt promotioni fratris Heinrici: & libentissime auditæ sunt ab Archiepiscopis & Episcopis Franciæ, & serenitati vestræ multæ gratiæ redditæ sunt, sicut ego melius & fidelius viua referam voce.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VIII. Eugenius Episcopus, seruus seruorum Dei, venerabili fratri Hugoni Viennensi Archiepiscopo, salutem & Apostolicam benedictionem.	??	??	Qvanto persona tua ampliori religione cognoscitur decorari: tanto grauius ferimus, cum per te religiosi Deumque timentes viri contra iustitiam infestantur: & tu super hoc tam a vicinis quam longe positis infamaris. Cum enim tui habitus consideratio te ad religionem diligendam deberet accendere, & ad ipsam propagandam studiosius inuitare: tu Cistercienses & Cluniacenses fratres, sicut frequentes querimoniæ indicant, nequaquam protegis, sed impugnas: & Cluniacenses fratres, quos propensius deberes diligere, nihilominus inquietas.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IX. Venerabili Domino & in Christo dilecto Petro Dei gratia Cluniacensium Abbati, Hugo Viennensis dictus Archiepiscopus, salutem & dilectionem.	??	??	Qvanto propensiore studio vos & vestra diligimus, quantoque de dilectione vestra confidimus: tanto amplius miramur, immo satis mirari nequimus, si a vobis, vel a vestris frequētes aduersus nos querimoniæ ad aures Domini Papę, sicut literæ eius indicant, prius quam ad nos peruenerint. Si enim in aliquo maiestatem vestram nos offendisse præsensissemus: nouit Dominus & ante clamorem & post, nos inde satisfacere paratos. Quod si, vt credimus, & optamus, non a vobis, sed aliunde, falsa suggestione Domino Papæ huiusmodi sunt intimata: dilectionem vestram quanta possumus precum instantia rogamus, quatinus ea falsa esse, & nos vobis beniuolos & propitios, non infestos, ei denunciare non differatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA X. Summo Pontifici & nostro speciali Patri Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis fratrum Cluniacensium Abbas, sinceram cum deuota obedientia voluntatem.	??	??	Non possum quantum volo gratias agere, quod non solum per nuncios sæpe a me reuerentiæ vestræ transmissos, sed etiam per alios pro suis negociis maiestatem Apostolicam adeūtes: quid erga me vel vestram Cluniacen. Ecclesiā animi geratis, ostendere non cessatis. Inde multa exempla habeo, quæ nunc proferre supersedeo. Vnum tamē profero, de quo sicut multum amoris vobis debeo: ita vos eius causa, quod filiali præsūptione loquor, cōtra illud vel similia cautū esse exopto. Nouit sapientia vestra, & ex scriptura sancta frequenter recitat, homines in corde & corde loquentes, Qui exacuerunt vt gladium linguas suas: & vt rursus idem qui hæc protulit ait, Acuerūt linguas suas sicut serpentes: venenum aspidum sub labiis eorum. Hos plane, hos tales, magnis hominibus, in magnis occupatis sæpe subripere solere: & pro veris falsa, pro antidoto venenum frequenter ingerere. De talium numero illi fuerunt, qui mentiri non metuentes, auribus sanctitatis vestræ tantum mendacij prodigium infuderunt, vt dicerent, & frequentes ad vos querimonias deferrent: quod Dominus Viennensis Archiepiscopus Cluniacēses monachos nequaquam protegeret, sed impugnaret: & vnde memorabili & amplectendo verbo vestro longe positi supplicamus, quos propensius diligere deberet, nihilominus inquietaret. De his ergo ista vobis suggerentibus quid dicam? Quid dicam, nisi quod Psalmus, cuius sententias supra tetigi, dicit, Vana loquuti sunt, vnusquisque ad prodimū suum, labia dolosa in corde & corde loquuti sunt? Quid dicam, nisi quod & alibi idem horum prolator ait, Mentita est iniquitas sibi? Nouit Pater, vt credo, filij cor: nouit si recordatur, quæ ei Antisiodori, vel apud Barum secreto suggessi: quod pene idem esset, quantum in libro conscientiæ meæ legere poteram, vobis mentiri quod mori. Vnde sciatis me vera dicere, & vobis sicut coram Deo in Christo loqui: quod manus Domini Viennensis in quantum recolere possum, mundæ sunt a sanguine omnium Cluniacensium: & iuxta quod sentio, nisi forte quod non puto sallar, innocens est ab omni Cluniacensi noxa, ex quo Viennensis Patriarcha factus est, non solum opere, sed etiam verbo. Si quis ergo ei derogare voluerit, & aliquid de Apostolici amoris gratia diminuere: quærat alios, quorum prætextu vel occasione hoc faciat, quam nos: quærat alios quam Cluniacenses vestros, neque velamine falsitatis iniquitatem suam palliare contendat. Nam vt ista, de quibus, vt credo, sategi, dimittam: oro Pater, vt tanto homini, tam probato, tantæ vitæ, tanti propositi, qui omnes pene dies suos a puero vsque ad senium immolauit Deo: sicut omnibus bonis facitis, deferatis, & nullum contra ipsum, nisi de re comperta & probatissima audiatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XI. Summo Pontifici & nostro speciali Patri Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis fratrum Cluniacensium Abbas, cum filiali amore debitam obedientiam.	??	??	Præsumens de pietate paterna, soleo vos sæpe, Pater, rogare pro aliis: sed nunc pro illo, qui mihi præ cunctis aliis cordi est, velut pro me altero, maiestati Apostolicæ supplico. Est autem hic Dominus Iordanus, Casæ Dei Abbas. Commendarem eum securius apud vos, quia commendabilis est: nisi notari timerem, quia frater est. Hoc tamen breuiter & veraciter dico, non eum egere commendatione mea apud vos: si mores eius, si scientiam eius, si famam eius, vestra sapientia agnosceret, sicut agnoscimus nos. Adit præsentiā vestram, nullo, vt ab ipso accepi, negocio tractus, nisi sola causa videndi & visitandi vos. Suscipiat eum benigne, si placet, benignitas vestra, mihi nō semel tantum experta: suscipiar & ego in ipso, si quem apud vos, quod non diffido, locum gratiæ habeo. Deleatur si placet, si quid vnquam nubilū suit aduersus eum in mente vestra: & redeat ad eum illa, pro qua sola vsque ad vos peregrinatur, gratia vestra. Quia pro ipso paucis supplico, credo quod non miramini. Caro enim & frater noster est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XII. Summo Pontifici & nostro speciali Patri, Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis fratrum Cluniacensium Abbas, cum sincero affectu deuotam obedientiam.	??	??	Importunus quidem sæpe vobis scribēdo sum: sed & ipsam importunitatem frequenter excusando, magis importunus esse formido. Quid igitur faciā? Si tacuero, mihi multisq. nocebo. Si loquutus fuero, fastidiosus, vt dixi, videbor. Sed de his duobus, alterum eligo. Malo vobis salua pietate paterna loquax vel nimius apparere, quam plurima vobis non celanda tacere. Non pertinet quidem quod dicturus sum, ad proprium negocium. Sed quomodo alienū est, quod vestrū quolibet modo est? Est autem vestrum, totius Ecclesiæ Dei in hac valle lachrymarum peregrinantis causas audire, auditas discutere, discussas iudicio Apostolico diffinire. Et licet persona vestra constituta sit super gentes & regna, vt euellat & destruat, & disperdat & dissipet, & ædificet & plantet: tamen quia nec Deus, nec Hieremias Propheta, cui hoc dictum est, estis: potestis falli, potestis ab his, qui ea quæ nō Iesu Christi, sed quæ sua sunt quærunt, decipi. Hoc ne fieri possit, oportet vt fidelis, si quis fuerit, filius, quæ sibi nota, vobis forte ignota sunt, Patri fideliter pandat: & ne hi de quibus legitur, Venenum aspidum sub labiis eorum, sinceritatem vestram toxico suo inficere valeant, modo quo potest præmuniat. Nam non est paruum Dei munus a talibus liberari: maxime cum Psalmus solennis dicat, Domine libera animam meam a labiis iniquis, & a lingua dolosa. Sed quid? Forte rursum nimis effluo, quod excusaueram adhuc incurro. Reprimo ergo stylum, & vnde multa dicere voluissem, & vt æstimo debuissem: breuiter dico ad quid ista præmisi. Vna quidem causa est, sola tamen non est. Hanc ad præsens dicam, reliquas suo tempori reseruabo. Chartusiensis Ordinis & propositi instituta quātum dilexerim, quantum diligam, quantum veneratus sim, quantum amplectar, nouerunt multi: ego vero magis, Deus autem maxime. Nam si mens mea me non fallit, si conscientia mea mihi quod verum est attestatur, si tandem vera est sententia diuina, quæ dicit, Nemo nouit quæ sunt hominis, nisi spiritus hominis qui in ipso est. Agnosco me Chartusiensium a triginta iam fere annis, hoc est etiam antequā præesse inciperem, præ cunctis pene mortalibus amasse religionem, coluisse sinceritatem, amplexum esse veritatem. Intellexi, nec me falli putaui, cunctorum Latinorum institutis, eorum propositum præferendum: nec esse eos de illis, qui liquant culicem, & camelum glutiunt: hoc est qui irritum faciunt mandatum Dei propter traditiones hominum, & decimantes mentam & anetum, & ciminum, & iuxta vnum Euangelistam, omne olus, dimittunt quæ sunt grauiora legis, iudicium & misericordiam, & fidem. Non enim præcipue in cibis, in potibus, in vestibus, in laboribus vel similibus, regnum Dei consistere putant: licet hæc discretiue facta, multum eidem regno Dei militent, sed in pietate illa, de qua ait Apostolus, Corporalis exercitatio ad modicum vtilis est, pietas ad omnia vtilis: promissionem habens vitæ quæ nunc est, pariter & futuræ. Epulantur vere sancti illi in mensa sapientiæ, deliciantur in ferculo veri Salomonis: non in superstitionibus, non in hypocrisi, non in vanitatibus, nō in fermento malitiæ & nequitiæ, sed in azimis sinceritatis & veritatis. Magni ergo sunt, amādi sunt, amplectendi sunt. Et quid dicā? Inuitus profero quod sentio, ratione coactus dico quod nolo. Videor tangere arcā Dei, & eā manu præsumptuosa, vt quondam Oza bobus lasciuientibus, subleuare. Sed non sum præsumptor, non sum, quantum ad hunc casum pertinet, dignus morte vt ille: quia securum me faciunt verba illius qui dixit, Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit. Dicam ergo, nec iam vltra morabor. Audiat Pater æquo animo verba filij: nec in illis aliquid vafrum vel subdolum latere existimet. Vt enim aliis literis sublimitati vestræ nuper mandasse memini, idem esset mihi vobis mētiri quod mori. In causa, de qua adhuc agitur, Gratianopolitanæ electionis, videtur mihi, quod Chartusiensis Ordinis serenam diem inopinus turbo infecerit: & splendorem hactenus crystallinum nubecula nescio vnde exorta fuscauerit. Diuisa est inter se, & quæ vsque ad hæc tempora specialius aliis vnum in Christo fuerat, hac de causa in inuicem Congregatio sancta compugnat. Hinc Chartusia, Excubiæ, Durbonum, hinc Portæ, Maioreuum, Sylua, Aluerium: & si qua sunt alia ad sacrum illum Ordinem pertinentia loca, velut diuersos parietes statuunt: & tam hi quam illi se iuxta Prophetam pro domo Israel ascendere ex aduerso, & stare in prælio in die Domini profitentur. Dicunt hi, non debere electum episcopari: & causas quasdam, quas non est nunc meum dicere, prætendunt. Econuerso alij. Quid, inquiunt, ad vos ista? Chartusiensis Ordinis institutio est, mala, si qua nouerint, his, ad quos spectat, nota facere: non autem & litigare. Eorum est, simpliciter quod sentiunt dicere: non autem palatia ad causandum intrare. Non est heremi nostræ iudiciis astare: non est eorum, qui mortui mundo videntur, in publicis negociis actores vel defensores existere. Nihil simplicitati nostrę cum astutia seculari: nec decet, vt qui in seculo heremum elegimus, nunc de heremo ad seculum redeamus. Quod si non decet, vt illuc etiam tracti redeamus: decet, vt sponte cunctis nolentibus & reclamantibus, iudicum nos tribunalibus ingeramus? Hæc est causa non quidem litis apertæ, sed simultatis occultæ sanctorum hominum: quæ expressius nota Patri fieret, si maiestati vestræ non solo scripto, sed & verbo mihi loqui liceret. Nam sunt quædam, quæ literis tradere nolo: ea tamen quia scribere non fuit consilij, in ore dilecti fratris nostri & filij vestri Arnaldi, vobis intimanda reposui.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIII. Venerandis & dilectis fratribus nostris apud Lemouicas Deo & sancto Marciali eius & suo Apostolo seruientibus, Frater Petrus humilis fratrum Cluniacensium Abbas, salutis, gratiæ, & benedictionis a Deo plenitudinem.	??	??	Exultauit cor meum in Domino, non quidem nunc videns, sed audiens conuersationem vestram, & famam Ordinis Deo & hominibus charam. Audiui hoc non modo tantum, sed & frequenter, ab his quibus non credi nefas esset, quia veraces sunt: & quos vestri actus siue boni, siue mali, latere non possent, quia proximi sunt. Gaudeo quidem & de omnibus, de quibus similia audio: sed de vobis ex parte magis, quia magis debeo. Sed dicet vestrum quislibet. Cur magis de nobis quam de aliis? Idcirco, charissimi, magis de vobis quam de quibusdam aliis: quia iuxta verba Petri Apostoli, Positi in medio nationis prauæ & peruersæ, lucetis bono exemplo vestro sicut luminaria in mundo, incolitis terram Hus, nec sectamini terræ vitia. Nam, vt opinio mea fert, a Cluniaco nostra vsque ad Pyrenæos illos, qui Gallos ab Iberis diuidunt, nullum Cluniacensis vel cuiuslibet antiqui Ordinis Monasterium noui: vbi tam firmiter, tam constanter, tam inconcusse, traditus a Patribus Ordo hucusque viguerit, & inter frementes Lemouicini territorij bestias, earumque feroces rictus indefesse instituta seruauerit. Ea de causa, vt dixi, de bono nomine vestro, magis quā de quorundam aliorum gaudeo. Vt enim doctor ille, quem nostis, Ecclesiæ dicit. Magnum est, esse bonum inter bonos: sed longe maius est, esse bonum inter malos. Præter hæc, vt nobis sæpe referunt qui hoc experiuntur, monstratis non verbis tantum, sed rebus: non affectibus solum, sed effectibus, non esse vos oblitos Cluniacensis lactis, quo in Dei timore & seruitio educati estis: quando fratres nostros ac vestros ad vos pene assidue venientes, tam deuote suscipitis, quando eis tam affectuose seruitis. A multis hæc audiuimus, sed nūc specialius a dilecto filio nostro Rānulfo Priore vestro: qui & plus quā nunc dicere velimus boni, nobis nostrisq. de vobis retulit: & se causa Dei nostrique, multum a vobis diligi affirmauit. Quē, si in Deo diligentes diligendi sunt, non vos pœniteat dilexisse: qui dilectionem suam erga vos quādo nobiscum est, non cessat quibus potest modis ostendere. De cætero, charissimi, sincero affectu precor ac moneo vos in Domino: vt bona, quæ de vobis dicuntur, melioribus incrementis adaugere curetis: quia nunquā seruis Dei deesse debet affectus proficiendi, quos semper sollicitos in Dei opere reddere debet timor deficiendi. Nam vt magnus Leo Papa ait, Humanus animus sicut sēper potest habere quo recidat, ita potest habere quo crescat. Pudeat vos vestriq. Ordinis omnes, in religionis monasticæ obseruantia quibuslibet nouis inferiores videri: ne contra Domini verba, sit, quod absit, discipulus super magistrum: ne de fonte vestro aliis haurientibus, vos sitiatis: ne de mensa vestra aliis saturis, vos ieiuni permaneatis. Nostis enim, quod fere quicquid religiosi propositi nostri seculi noui homines habere videntur: a vobis principium sumpsit, a vobis materiam formamque suscepit. Currite igitur non segnius quibuslibet viam mādatorum Dei: nemo vos in currendo præueniat, nemo brauium bene currentib. propositum vobis subripiat: hocque tam instāter, vt ait Apostolus, Sic currite, vt comprehendatis. Paci præcipue, & obedientiæ operā date: vt tam in his, quam in aliis sacrarum virtutum exercitiis, vobis desudantibus, videant seculares opera vestra, & glorificent Patrē qui in cœlis est. Orantē pro me & pro tota Cluniacēsi Ecclesia vel Congregatione, charitatē vestrā, omnipotens Saluator exaudiat: & actus vestros, mores, & vitam, in beneplacito suo, quod est salus sempiterna, componat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIV. Dilecto germano, immo filio Eustachi, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem præsentem & æternam, quam mihi.	??	??	Gaudeo, nec gaudiū meum ore explico: quod cum te vnicum, quantum ad seculum pertinet, carnis meæ fratrem habeam: Deum te timere, Deum reuereri, Deum te diligere agnosco. Et quod maius esse posset gaudium animæ meæ? Video vndique mundum furentem, video Satanam mundi Principem de mortalibus sicut de auibus ludentem, video eum quotidie, immo assidue, miserrimas animas, & flammis vltricibus in æternū pabulum datas, ad inferos rapientem. Cerno eum & iuxta te, & longe a te, vel gladio, vel peste, vel subita morte, vel quolibet diabolici laquei dolo, tot sibi humanarum animarum millia vindicare: vt de illis Christus Saluator & Deus noster dicat, Multi vocati, pauci electi, & in simili causa, Amen dico vobis, nemo virorum illorum, qui vocati sunt, gustabit cœnā meam. At cum ista a Domino meo audiam, & te tot tantisque malis vndique circunseptum agnoscam: non debeo lætari, si te timor Dei & studium saluandæ animæ tuæ, a perditis & perdendis hominibus secernit, & saluatis vel saluandis suorum militum castris adiungit? Quod si te ad ista cogerent vel rei familiaris defectus, vel hostium cōtra te pugnantium profectus, vel fortunæ, vt sic loquar, prosperitati tuæ inuidentis temeritas: gauderem quidem esse te de illorum numero, de quibus iam dictus Saluator sub similitudine dicit, Vade in vias & sepes, & compelle intrare: vt impleatur domus mea. Nunc vero cum te mundanis bonis, & cunctis, quæ pleno copia cornu plerisque mortalium infundere solet, circunflui videam, & nihil pene de concupitis deesse: longe magis exulto, longe amplius gaudeo, quod animum tuum ad res diuinas trahit non temporalium rerum defectus, sed æternarum a Deo conceptus affectus. Fuisti quidem, sed auxilio misericordiæ Dei iam in laboribus hominum non es, neque cum impiis flagellaris: nec tamen ideo tenuit te superbia, nec opertus es iniquitate & impietate tua. Vnde, vt iam dixi, nimium nimiumque lætor, quod prosperitatis laqueus, qui fortes atque constantes in salutis proposito mentes frequenter irretire solet, nodos suos, ne te caperet, ex parte explicuit: & quod istud non ex parte, sed ex toto quandoque fieri possit, si Deus iuuerit, spem mihi tuisque certissimam dedit. Sed vt ad rem, pro qua scribere cœpi, veniam, placet mihi & hoc multū, quod Clerici, de quo scripsisti, somnium ne spreueris: & quod te ad Dei timorem, hac quantalibet præstita occasione exacueris. Nam licet somnia sæpe vana sint, ita vt de eis scriptura Christiana dicat, non augurabimini, nec obseruabitis somnia, & rursus alia, multas curas sequuntur somnia, itemque illa Sapientis, Somnia ne cures: non tamen iccirco vniuersa somnia contemnenda sunt: quoniam ex eorum significatis effectibus, vera sæpe fuisse, probata sunt. Habet Ecclesia Dei in libris diuinis septem crassas boues Pharaonis, septemque macras; septem spicas vberes, septemque steriles: præsignasse septem annos Ægyptiacæ fertilitatis, septemque sterilitatis. Habet & subcinericium panem visum in somno Gedeoni, hoc est, eundem Gedeonem, deuolutum in maxima castra Madian, ea Dei virtute cum solis trecentis militibus occupasse, ipsaque vsque ad extrema delesse. Habet & longe ante in eodem eptatico, in somnis Ioseph apparuisse, velut messis tempore manipulos fratrum adorare manipulum eius, rursumque solem & lunam, ac vndecim stellas, adorare seipsum. Idem in Daniele, tam de ipsius Danielis, quam de Regis Nabuchodonosor somniis, quod futura pronunciarent, ostendit. Sed & in Euangelio, de iusto Ioseph sponso sanctæ Virginis matris Domini, quod ei Angelus Domini cogitāti dimittere eandem matrem Domini in somnis apparuerit, quod ne dimitteret prohibuerit: quod in Ægyptum eā cum filio duci ac reduci, in somnis præceperit, magnifica illa & cælestis scriptura testatur. Ad quid ista, charissime? Vt intelligas, nec semper esse sequenda somnia, nec semper spernēda. Vnde est, & breue quod moneo, vt siue vera sunt quæ a somnij auctore feruntur, siue falsa, siue portendant aliquid, siue non: vtaris vel veritate, vel falsitate relatoris sapienter, hoc est vt & de præteritis offēsis digne Deo pro posse satisfacias: & ne satisfactionem tuam mala quælibet, maxime crimina impediant, studio toto præcaueas. Non autem hæc dico, quod aliquem tuarum partium nobilem, quantum ad hominem adhuc vinclis seculi retentum pertinere potest, in bonis studiis (vt a multis accepi) præponam: sed quia noui quod quanto fueris cautior, tanto eris melior. Nam si visio, quam priori fratri tuo scripsisti, vera est, & aliquid significans, aut forte vera & nihil præsignans: non inuenieris apud Deum contemptor verorum, sicut inuentus est Rex Sedechias, qui libro misso sibi a Hieremia propheta, in quo multæ minæ aduersus eum continebantur, non solum territus non est, nec mandatis Dei per prophetam sibi missis paruit: sed librū eūdem scalpello scribæ, quod casu occurrit, discidit, & in arula prunis plena proiectum, incēdit. Vnde ea de causa breui tempore post ab hostibus captus est, & auulsis oculis in Babylonem ductus, sub dira captiuitate tandem mortuus est. Si vero relator iam dicti somnij, qualibet intentione mentitus est, (prauum est enim, vt scriptura ait, cor hominis & inscrutabile:) si inquam mentitus est, & vt olim falsi Prophetæ, quos Deus voce eorum deridendo assumpta, dicit, Somniaui, somniaui, falsa confinxit: etiam de falsitate ipsa proficies, quando in cunctis actibus tuis hac occasione, vt dixi, cautior fies. Multi enim re vera tales pseudo-prophetæ, vel mendaces somniorum relatores, olim mentiti sunt, contra quos Deus, Væ his qui prophetant de corde suo! & rursum alio in loco, Si quis non dederit in manibus eorum aliquid, sanctificant super eum bellum. Quorum relationibus si modo quo dixi vsus fueris, prodesse tibi multum poterūt, obesse nihil. Age ergo iam, vnica spes & pene sola generis nostri, vt sicut strenuus & prudens in seculo diceris: sic tandem non inferioris strenuitatis, non minoris potentiæ, in Deo dicaris. Diffusius loquerer, & multa, quæ penetralibus cordis retineo, in aures tuas infunderē: nisi me tibi ore ad os in proximo loqui, hoc est ante Dominicum pascha, sperarem. Hoc quia spero, finem nunc loquendi facio. Dominus tecum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XV. Venerandis & dilectis fratribus nostris, tam Prioribus quam Custodibus Ordinis, vbicunque constitutis, Frater Petrus humilis Cluniacen. Abbas Salutem, & ab auctore gratiarum gratiam & benedictionem.	??	??	Loquar, an sileam? Aperiam labia, an claudam? Si de illis esse voluero, de quibus dicitur, Popule meus, qui te beatum dicunt, ipsi te decipiunt, & viam gressuum tuorum dissipant: & de quibus irrisorie scriptura sancta voce stulti populi loquitur, Loquimini nobis placentia, videte nobis visiones: vel de his de quibus rursum ait, Canes muti, non valentes latrare, aut adulabor vobis, aut tacebo. Si adulatus fuero, væ illud propheticum incurram, quod in Esaia legitur, Væ his qui dicunt bonum malum, & malum bonum: dicentes tenebras lucem, & lucem tenebras: vertentes amarum in dulce, & dulce in amarum! Si tacuero, formido & illud, Si nō annuntiaueritis iniquo iniquitatē suam, ipse quidem in iniquitate sua morietur, sanguinem autem eius de manu tua requiram. Et illud, Væ mihi quia tacui! Nec adulari ergo vobis, nec tacere disposui. Vtrumque enim, quantum ad id quod dicere intendo, æque periculosum est. Restat igitur de duobus, quæ præmisi, alterum: hoc est, non vt sileam, sed vt loquar. Et quid dico, quia restat vt loquar? Immo, vt & loquar, & clamē. Clama, inquit, necesses: quasi tuba exalta vocem tuā, & reliqua quæ nostis. Loquor ergo & clamo, & vt ipsi, qui præestis aliis, hæc loquamini, & inclametis, admoneo. Nam nec in modico minus vobis quam mihi si tacueritis formidandum est: cum sciatis vos vocatos, etsi non in plenitudinem potestatis, tamen in partem sollicitudinis. Et ne vltra quæ dicenda sunt differam: relatum est mihi, & hoc non a vilibus vel leuibus personis, (quod non absque intimo cordis mœrore dico) nullam iam distantiam esse, quantum ad esum carnium pertinet, inter fratres nostros & laicos, inter seculares & religiosos: immo vt expressius loquar, inter scurras & monachos. Dixi nullam distantiam esse inter hos & illos: sed multa, heu! peruerso ordine est. Abstinent causa Dei ipsi mimi vel lixæ a carnibus omni sabbato, abstinent nisuper plerique laicorum omni quarta, abstinent quidam ex ipsis etiam omni secunda feria. At fratres nostri, sancti Ordinis, cælestis propositi Monachi, & hoc Cluniacenses: spreto Deo, abiecto pudore, totum, vt dicitur, annum, nulla præter sextam excepta feria, in absumendis carnibus cōtinuant: nec hoc saltem occulte, sed palam & publice faciētes, peccatum suum, iuxta Prophetam, quasi Sodoma prædicant. Discurrunt de locis ad loca, & vt milui aut vultures, vbi vel fumum coquinarum viderint, vel nidorem assæ vel vstæ carnis naribus hauserint, celeriter aduolant. Et quia ab ista videntibus prauo eorum exemplo sacer Ordo blasphematur, ore illorum nomen Domini ipsi blasphemant. Væ, ait scriptura sancta, his per quos nomen Domini blasphematur! Deridetur iam a talibus, si quis timore Dei ductus, a tali esu abstinere voluerit: & hypocrita, simulator, ac prophanus vocatur. Reputatur ab eis sicut ethnicus & publicanus: cauendum esse ab illo sicut ab hoste publico prædicant. Faba, caseus, oua, ipsi etiam pisces, iam in nauseam versi sunt. Solæ ollæ Ægyptiorum placent. Assus aut elixus porcus, iuuenca pinguis, cirogrillus & lepus, anser ex anserum grege electus, gallinæ, & prorsus omne quadrupes, aut volatile domesticum, sanctorum Monachorū mensas operiunt. Sed viluerunt iam & ista. Assiduitas multa fastidium ingessit. Ad regales & peregrinas delicias transitus factus est: satur Monachus, iam non nisi caprea, ceruo, apro vel vrso agresti, vesci potest. Lustranda sunt nemora, venatoribus opus est. Aucupum arte, fasciani, perdices, turtures capiendi sunt: ne seruus Dei fame pereat. Prouidendum sollicite, vt quia aliter viuere non potest, eius omnino desideriis satisfiat. Quid ergo restat? quando quidem non nisi sexta feria per omnem hebdomadam ab his epulis excipitur: addatur & ipsa, nec illa Christianorum Quadragesima conuiuia continuata interpolet. Abscedant de medio veris, æstatis, autumni, & hiemis ieiunia. Totus & integer annus epulis & gaudiis continuetur: ne forte talium hominum Deus offendatur, de quo & de quibus Apostolus ait, Quorum Deus venter est, & gloria in confusionem ipsorum. Vt quid enim huiusmodi Monachi absque fructu satigantur? Vt quid absque spe mercedis, sexta feria, quadragesima, vel reliquis iam dictis diebus, a carnibus abstinent? Quæ enim eis mercedis spes superesse potest, qui non sponte, sed inuiti; non voluntarij, sed coacti, sanctis illis diebus, a carnibus abstinere videntur? Nullus enim, nullus, inquam, mihi persuadet, tales illis diebus si impune liceret, velle a carnibus abstinere. Relinquant ergo quod inuiti faciunt, & sicut a pane illo alieni, de quo in Euangelio legitur. Beatus qui manducabit panem in regno Dei, & sicut a mensa illa extorres, de qua Christus, vt edatis & bibatis super mensam meam in regno meo, non amittant interim carnes porcinas, non vaccinas, non quaslibet alias, ipsa sexta feria vel Quadragesima. Totus, vt iam dixi, & integer annus in gaudio & epulis continuetur: vt mœror & tormenta his epulonibus per secula perpetuentur. Non sufficiunt iam, vt a quibusdam nostris & fide dignis accepi, prædia Cluniacensia mensis & conuiuiis prodigorum nostrorum: in tantum, vt si carnibus & votis eorum deuotus minister voluerit satisfacere, terras ipsas & prædia necesse sit vendere. Et, o quicunque es talium conuiuiorum carnifex, hoccine est, quod monachum profitens, Deo vouisti? Hoccine est, quod coram Abbate tuo & fratribus promisisti? Hæccine est regula, secundum quam te viuere spopondisti? Videamus, videamus, ipsa regula in medium adducatur: & vtrum profitens quod de carnibus profitetur teneat, agnoscatur. Carnium, inquit, quadrupedum omnino ab omnibus abstineatur comestio præter omnino debiles & ægrotos. Et in alio loco. Carnium esus, infirmis quotiens expedit offeratur. At vbi meliorati fuerint, a carnibus more solito omnes abstineant. Quid dicis? Monachus sum. Et o vtinam! Si ergo monachus es, vbi est hoc quod professus es? Professus es certe obedientiam secundum Regulam sancti Benedicti. Hæc sunt autem de hoc Capitulo verba regulæ quæ audisti. Quid igitur præuaricaris? Quid Deo mentiris? Quid te ipsum fallis? Verba tua te condemnant, de ore tuo vt seruum nequam te iudicant, chirographum quod scripsisti homines seruant, Angeli retinent, proponendum tibi in die magni iudicij Dei, ante tribunal summi & veri iudicis Iesu Christi: proponendum, inquam, & legendum, siue ad vitam, siue ad mortem. Et ne tibi recurrere liceat ad id quod soles, vt dicas & hoc capitulum, sicut & alia quædam a sanctis quibusdam Patribus certa ratione mutatum, respondeo. Aliter est. Si enim de Nouiciis suscipiendis, si de opere manuum, si de vestibus & quibusdam similibus, a bonis patribus post sanctum Benedictum, mutatum est: non dubia, sed certa & rationabili causa factum est. Et causa vel ratio, quia bis a me in duabus epistolis, olim Domino Abbati Clareuallensi directis, studiose descripta est, hic iterare superfluum iudico. Si adeo studiosus fueris, ibi plene reperies. At huius capituli præuaricatio, qua ratione excusabitur? Qua causa sospes & integris viribus Monachus carnibus vtens, reus non esse monstrabitur? Dic si quid habes, & aliqua vera vel verisimilis ratio est: carnes tibi si potes vendica. Non habes, non habes, inquam, vt æstimo, quid dicas. Non habes plane, vnde periurij næuum, ne dicam noxam expurges. Obuiat regula, contradicit iustitia. Et quid dico? Sileat interim regula.	Veniat post magnum Benedictum & eius discipulum Maurum summus Ordinis Monastici in Gallis reparator, præcipuus regulæ reformator Odo: Odo, inquam, primus Cluniacensis Ordinis Pater, qui emortuum iam & pene vbique sepultum Monastici propositi feruorem resuscitare summo conamine agressus est. Defecerat suo tempore Sanctus, diminutæ erant veritates a filiis hominum. In cunctis pene Europæ nostræ finibus, de Monacho præter tonsuram & habitum nihil. Institit ille diuino operi pene tunc solus, & Cluniaci prima iacens fundamenta, post huc illucque religionis semina, quamdiu aduixit, serere non cessauit. Ille ergo, o frater, primus tuus Pater, quid de carnium capitulo sensit? quid dixit? quid scripsit? Consule librum eius, relege verba eius. Inuenies inter alia ad terrorem talium, illum scripsisse: quemdam illius corrupti temporis Monachum, quadam die mane ad domum parentum suorum venisse, & vt sibi refectio pararetur quæsisse. Cumque parentes respondissent, habere se pisces in promptu: indignatus ille ad nomen piscium, fuste, quam forte manu tenebat, gallinam prope astantem percussit, & dixit. Cur pisces vos habere dicitis? Hæc plane, hæc hodie mihi piscis erit. Erubescentes illi ad verba impudentis hominis, gallinā a Monacho ad esum percussam festinanter præparant, igni admouent, assare incipiunt. Cumque diutius assaretur, ille gula instigante impatiens, & velut actus furia, gallinā inuadit, offam extrahit, ori iniicit. Quam statim attritam, dum traiicere conatus esset, non potuit: cū reiicere, nec illud pręualuit. Accurrūt omnes, conclamant vndique, frequentes ictus collo patientis ingeminant: vt mortis esca reiici posset, toto studio & conatu laborāt. Sed nequicquam. Ita via gutturis obturata, spiritu vitali præcluso: Monachus ille nec confiteri peccata, nec escam salutarem, hoc est corpus Christi, obstante mortifero cibo, sumere præualēs, in momento extinctus est. Sic tam terribili morte præuētus, horrendū esse incidere in manus Dei viuentis, præsentes & posteros docuit: & esū carnium ad fortes & incolumes Monachos nō pertinere, lucide demōstrauit. Hæc est certe, Cluniacen. frater, primi & Sācti Patris tui Odonis de carnibus Monachorum sentētia, hæc doctrina: Sed ne forte dicas, in vno tantū Monacho eum hoc vicium condemnare, recole vitæ ipsius historiam, & quāto studio monachos sancti Benedicti super Ligerim sibi commissos, a carnibus edendis cohibuerit, ad mentem reuoca. Nam sic ibi legitur. His præterea diebus cœpit eis persuadere, vt ab esu carnium recederent, parce viuerent, nihilque proprium possiderent. Et post quædam. At fratres illi, id ipsum, cui abrenunciauerant, moliebantur mandendo consumere, cum cæteris quæ Pater noster secum detulerat: vt consumptis omnibus, saltem inuitus carnem eis edendam concederet. Qua de re indesinenter expetebant pisces. Econtra pius Pater cuncta illis impendebat competentia, vt ab vno eos cohiberet. A quo vno? A carne vtique edenda. Hæc est, inquam, vt dixi, si Cluniacensis es, doctrina Patris tui: hoc eius exemplum, hoc eius præceptum. Aut ergo nega eum Patrem tuum, & comede carnes tuas: aut confitere, & abstine a carnibus non tuis. Dico eas non tuas, si Monachus & sanus es. Et quid dico, si Monachus & sanus es? Plus aliquid dicam. Vide quantum condemnari debeat esus carnium in Monachis, cum seuerissime a Deo condemnatus fuerit, etiam in Iudæis. Dicebant illi. Quis dabit nobis ad vescendum carnes? Anima nostra arida est. Nihil aliud respiciunt oculi nostri, nisi Man. Et quid post? Iratus est, ait scriptura sancta, furor Domini valde. Sed & Moysi intolerabilis res visa est. Quod si Deus iratus est, si Moysi intolerabilis res visa est, quia desiderabat carnem Iudæus: numquid Deo placere potest, numquid res tolerabilis est, quando contra votum suum comedit carnem Monachus? Sed audi formidabile iudicium Dei. Licet Deus ea de causa iratus fuerit, licet murmur illud Moysi intolerabile visum fuerit: satisfactum est tamen Iudaicæ concupiscentiæ, vt adepti quod male cupierant punirentur, & implerentur in eis tormenta, illa sententia, qua dicitur. Dimisi eos secundum desideria cordis sui, ibunt in adinuentionibus suis. Sic plane, sic factum est. Concupierunt concupiscentiam in deserto, & tentauerunt Deum in inaquoso. Et dedit eis petitionem ipsorum, & misit saturitatem in animas eorum. Nam si eis dictum est. Sanctificamini, cras comedetis carnes. Ego enim, ait Deus, audiui vos dicere. Quis dabit nobis escas carnium? Bene nobis erat in Ægypto. Vt det vobis Dominus carnes, & comedatis: non vno die, nec duobus, vel quinque aut decem, nec viginti quidem: sed vsque ad mensem dierum, donec exeat per nares vestras, & vertatur in nauseam: eo quod repuleritis Dominum, qui in medio nostri est. Ecce impletum est quod concupierant. Comederunt, & perierunt. Audi Moysem. Adhuc carnes erant in dentibus eorum, nec defecerat cibus huiusmodi: & ecce furor Domini concitatus in populum, percussit eum plaga magna nimis. Vocatusque est locus ille, sepulchra concupiscentiæ. Ibi enim sepelierunt populum, qui desiderauerat carnes. Audi & Dauid. Adhuc escæ eorum erant in ore ipsorum, & ira Dei ascendit super eos. Et occidit pingues eorum, & electos Israel impediuit. Quid euidentius? Quid terribilius? Audi coruine Monache, nec irascaris quia te sic nomino. In quo enim differs a coruo, in quo a vulture, in quo ab vrso, in quo a lupo? Inhiant volucres illæ aut feræ sanguineis dapibus, nec dies a diebus, nec horas ab horis in vescendo discernunt. Sic, vt video, & tu, qui, vt supra scripsi, nullum tempus, nullam diē, nisi quando vi cogeris, a tali esu vacare permittis. Audi, aduerte, intellige: Iudæos, in quos tam dire vltus est Deus carnium concupiscentiam, nequaquam prius vouisse Deo carnium abstinentiam. Qui licet nihil Deo tale vouerint, nihil promiserint: tamen quia concupierunt, quia murmurauerunt, quia comederunt, ira Dei ascēdit super eos, electi Israel impediti sunt, innumeri interfecti sunt: in sepulchris concupiscentiæ, quia carnes concupierant, sepulti sunt. At tu qui ob maius meritum in cœlo reponendum, ne carnem sanus comederes Deo vouisti: cuius vox pene assidue coram Deo Propheta resonat, eique audacter promittit, Reddam tibi vota mea, quæ distinxerunt labia mea: cum pene quotidie initum cum Deo pactum irritum facias, impunitus euades? Vis, immo exigis tibi reddi, quod tibi promittitur a proximo: & putas a Deo non exigi, quod promittitur Deo? Tacet quidem nunc, sed, vt ipse loquitur, numquid semper tacebit? Plane quandoque sicut parturiens loquetur, plane, vt se habent verba eius, vociferabitur, & clamabit, & super inimicos suos confortabitur. Exiget quia præuaricatus es, exiget quia mentitus es, nec dimittet aliquid vsque ad vltimum quadrantem. Terreant ergo te tot ista, & si nondum a facie Dei proiectus es, time quod audis, nec vana vel ludicra putes: quia quod nullus vnquam mortalium potuit, nec tu, vt credo, poteris effugere iudicium Dei. Hæc verba non sunt mea, sed Apostoli, immo ipsius, qui in Apostolo loquitur, Christi. Statue, vt ait Salomon, quando ad mensam accedis, statue, inquam, cultrum in gutture tuo: confige timore Dei carnes tuas, coge illas abstinere a carnibus non tuis. Pomo, quod minus est, non carne, periit & perdidit orbem parens carnis humanæ. Quæ culpa quanta fuerit, etiam parum aduertens agnoscit. Nam nisi primus in esu illo reatus fuisset, non tanta Dei filius ad illum expiandum in assumpta carne tulisset. Sed quid exemplis immoror? Innumera sunt scripturæ sanctæ testimonia, quæ gulæ intemperiem damnant, quæ quanta inde mala sequantur demonstrant: quæ quibuslibet Christianis, ne dicam Monachis, omnino cauendam esse prædicant. Vnde qui supra Apostolus, Non in comessationibus & ebrietatibus. Qui & ostendens, quid inde sequatur, subdit. Non in cubilibus & impudicitiis. Sed forte oppones mihi hœdos Isaac, quibus saturatus benedixit filio. Obiicies forsitan, & coruos Heliæ, de quibus legitur, quia deferebant ei panes, & carnes mane, & panes, & carnes vespere. Ast ego, licet tu Patriarcha non sis, libens tibi concedo hœdos Patriarchæ: si tamen iam satur, benedictiones, quas ille filio, tu mihi quoque dederis. Nec carnes Heliæ abnuam, si vel tu Propheta fueris, vel a coruis allatas carnes susceperis. Sed ne nimius in loquendo videar, iam verba finio. Ad quid enim ea vltra producerem? Si te ista non terrent, nec plura, vt puto, terrerent. Si te ista non corrigunt, nec, vt æstimo, maiora corrigerent. Det ergo Deus, vt tibi quæ dicta sunt prosint. Quod si tibi non profuerint, mihi saltem proderunt. Dicam enim Deo, quod Pater Benedictus contemptos a subditis Magistros dicturos perhibet. Iustitiam tuam non abscondi in corde meo, veritatem tuam, & salutare tuum dixi. Ipsi autem contemnentes, spreuerunt me.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVI. Magnifico Principi, Domino Rotgero Regi Siciliæ, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem præsentem, & regnum sempiternum.	??	??	Qvantum sublimitatem vestram diligamus, quantum actus vestros prosperari, & in Domino, & in seculo velimus, nouit ille qui nouit omnia. Audientes obitum filiorum vestrorum valde doluimus, & tam pro sospitate vestra, quam pro animabus illorum, Missas celebrari, orationes ad Deum fundi, eleemosynas fieri, in Conuentu nostro præcepimus. Non solum autem nunc, sed & sæpe diebus solemnibus, & maioribus capitulis nostris: inter alios reges, amicos & benefactores nostros, vestri memoriam frequentamus. De cætero notum facimus regiæ magnitudini vestræ, nos multum dolere de inimicitiis, quæ inter vos, & Dominum Regem Theutonicorum, seu Imperatorem Romanorum versantur. Multum enim tam ego, quam multi alij, discordiam illam sentimus obesse regnis Latinis, & Christianæ fidei propagationi. Nam cum multa, sicut frequenter audiuimus, augmenta Ecclesiæ Dei, bellica virtute vestra de terris inimicorum Dei, hoc est, Sarracenorum, proueniant: longe, vt credimus, maiora prouenirent, si firma pax, & concordia vos, & regem supradictum vnirent. Est & aliud quod longe magis accendit animos nostros, & animos pene omnium Gallorum nostrorum, ad amandam, & quærendam pacem vestram: illa scilicet pessima, inaudita, & lamentabilis Græcorum, & nequam Regis eorum de peregrinis nostris, hoc est exercitu Dei viuentis, facta proditio. Vt enim iuxta quod in mente mea video loquar, si necesse esset quātum ad Monachum pertinere potest, non recusarem mori: si mortem tantorum, tam nobilium, immo pene totius Galliæ & Germaniæ miserabili fraude extinctum florem, iusticia Dei per aliquem suorum dignaretur vlcisci. Neminem vero sub cælo Principum Christianorum video, per quem tam bene, tam congrue, tam efficaciter, sicut per vos, opus hoc tam sacrum, tam cœlo & terræ optabile, posset impleri. Nam per gratiam Dei, quod non adulans dico, iuxta quod ex præteritis operibus vestris, & ex verbis multorum coniicio: ad tantum bonum istud perficiendum, aliis Principibus, & animo sagacior, & opibus ditior, & virtute exercitatior, & ipso insuper loco propinquior estis. Exurge igitur bone Princeps, quod voce quidem mea, sed tam meis quam omnium votis dico: exurge in adiutorium populo Dei, zelare sicut Machabæi legē Dei: vlciscere tot opprobria, tot iniurias, tot mortes, tātum tam impie effusum sanguinem exercitus Dei. Paratus sum ego pro iam dicta pacis causa, mox vt se opportunitas præbuerit, Imperatorē supradictum adire: & adhibitis mecum quos potero, totis viribus, omni studio, de pace tam Deo amabili, inter vos & ipsum reformanda & confirmanda tractare. Rescribam Deo volente vobis statim post colloquium quod inuenero, & cuncta vobis literis patefaciam.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVII. Amantissimo Patri, Petro Dei gratia venerabili Cluniacensi Abbati, Frater Bernardus de Claraualle, salutem, & quas potest orationes in Domino.	??	??	Grauem nimis ac miserabilem Orientalis Ecclesiæ gemitum ad aures vestras, immo ad ipsa etiam penetralia cordis arbitror peruenisse. Dignum quippe est, vt secundum magnitudinem vestram, magnum exhibeatis eidem vestræ, & omnium fidelium matri compassionis affectum: præsertim tam vehementer afflictæ, tam grauiter periclitanti. Dignum, inquam, vt tanto amplius comedat vos zelus domus Dei: quanto ampliorem in ea locum ipso auctore tenetis. Alioquin, si duramus viscera, si obduramus corda, si plagam hanc paruipendimus, nec dolemus super contritione: vbi nostra in Deum charitas, vbi dilectio proximorum? Immo vero, si non satagimus quanta possumus sollicitudine, consilium aliquod, & remedium tantis malis tantisque periculis adhibere: quomodo non ingrati esse conuincimur ei, qui abscondit nos in die malorum in tabernaculo suo, iustius perinde, & vehementius puniendi, vtpote tam diuinæ gloriæ quam fraternæ salutis negligentes? Hæc vobis tam fiducialiter quam familiariter duximus suggerenda: ob gratiam vtique, qua nostram indignitatem excellentia vestra dignatur. Nam & Patres nostri, Episcopi Franciæ, vna cum Domino Rege, & Principibus, tertia Dominica post Pascha, apud Carnotum venturi sunt, & de verbo hoc tractaturi: vbi vtinam mereamur habere præsentiam vestrā! Quia enim magnis omnino magnorum virorum consiliis, hoc verbum constat egere: gratum profecto obsequium præstabitis Deo, si negotium eius a vobis non duxeritis alienum: sed charitatis vestræ zelum probaueritis in opportunitatibus, in tribulatione. Nostris enim, Pater amantissime, nostis, quoniam amicus in necessitate probatur. Confidimus autem, quod magnum huic verbo prouentum præsentia vestra præstabit: tum pro auctoritate sanctæ Cluniacēsis Ecclesiæ, cui Deo disponente præestis: tum maxime pro sapientia & gratia, quam vobis ipse donauit, ad vtilitatem vtique proximorum, & suum ipsius honorem. Qui vobis etiam nunc inspirare dignetur, vt non grauemini venire: & seruis suis in nomine eius, & pro zelo ipsius nominis, congregandis, vestram admodum desiderabilem conferre præsentiam.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XVIII. Venerabili, & præclaræ Ecclesiæ Dei lucernæ, totisque charitatis brachiis amplectendo, domno Bernardo Abbati Clareuallis, Frater Petrus humilis Cluniacensis Abbas, salutem ac se totum.	??	??	Literæ, quas mihi sanctitas vestra misit, licet earum materiam prius ex parte non ignorarem, mouerunt me, & multum, vt dignum erat, mouerunt. Quem enim Christianum in Christo suo aliquam spem habentem, fama tam lamentabilis non moueret: qua, vt ex literis etiam Domini Abbatis S. Dionysij comperi, iam pene vbique diuulgatum est, Fratres Templi, regem Hierosolymitanum, ipsam insuper Dominicam ac saluatricem Crucem, in vrbe Antiochena cū aliis multis obsessos: ac nisi manus Domini in brachio extento cito succurrat, omnes in breui captiuandos? Quē non moueat, ne forte terra illa sancta, a iugo impiorum tantis patrum laboribus, tanto Christicolarum sanguine, ante non multum temporis eruta, rursum impiis, & blasphemis subdatur? Quem non moueat, si tam salubris peccatorum pœnitentium via, quæ, vt dignum est credere, innumera peregrinantium milia, a quinquaginta iam annis, inferis abstulit, cœlo restituit, nequam Sarracenorum obice obstante claudatur? Absit, absit, inquam, quod adeo in Christianos suos, in populum adquisitionis, cœlestis ira desæuiat: vt nouiter inflicto, & adhuc calēti vulneri, tam acre denuo vulnus addatur, quod sui magnitudine iam non videatur esse purgatorium, sed perēptorium. Non esset vere reputandus inter membra corporis Christi, quem ex intimis præcordium visceribus non moueret tantū periculum, immo tanta clades populi Christiani. Non dico quem non moueret ad compatiendum tantum, quod omnibus leue est: sed ad subueniendum pro viribus, & ab subeundum etiam quicquid graue est. Si enim in corpore humano manus manui, pes pedi, membrum quodlibet membro cuilibet, si lęsum fuerit subuenire non dissimulat, eiusque læsionem non alienam, sed propriam reputat: quantomagis in sacro corpore Christi, quod est eius Ecclesia, toto nisu, tota virtute, frater fratri, proximus proximo maxime in maioribus periculis, occurrere, & succurrere debet? Facit hoc in carne humana vnus vniuersa membra viuificans spiritus, facit hoc idem in corpore Ecclesiæ vnus, qui eius vniuersa membra viuificat, Spiritus sanctus. Non ergo vegetatur spiritu Christi, qui non sentit vulnera corporis Christi. Monstratur igitur aperte, esse tam vos, quam quosdam alios vestrarum partium viros de præcipuis membris corporis eius: quos adeo mouet, quos adeo angit læsio corporis eius. Apparet inde maxime, verū esse quod dico: quod cum in vltimo Occidente, immo in ipso pene occidui Oceani littore positus sitis, tot interiectis terrarum spatiis, laboranti in Oriente Christiano nomini, summo quantoque potestis studio succurrere festinatis. Inde est, quod apud Carnotum cum Domino Rege, & aliis Patribus Ecclesiæ, ac regni maioribus, die indicta cōuenire decreuistis, meque sacro illi Conuentui interesse rogastis. Fateor quod verum est, quia & excusare aduentum meū erubesco, & tamen omnino venire non possum. Inter alia enim, quæ obstant, in quibus est ab ipso Natali Domini fere cōtinuum corporis mei incommodum, ineuitabili de causa antequam aliquid de istis scirem in initio pene Quadragesimæ, eadem die qua Conuentus indictus est apud Carnotum, multos ex Prioribus nostris nuncio, & literis venire præceperam Cluniacum. Causam, ex parte, aduentus eorū dixi secreto venerando viro, Domino Abbati de Fontanel, qui mihi literas vestras attulerat: quā ab ipso, si placuerit, audire poteritis. Rogo ergo, & iterum iterumque rogo, ne hoc ægre feratis, vel cogitetis me in corde, & corde loqui: quod non solū loquens vobis caueo, sed etiam semper cauere soleo. Non enim tātum vsq. Carnotum, hac tanta de causa venirem: sed nec vsque ad ipsam, de qua agitur, Hierusalem, si necessitates commissæ mihi Ecclesiæ paterentur, ire vllomodo dubitarem. Si tamen contingeret alio tempore Conuentū alium vel in vestris vel in nostris partibus celebrari, nisi rursum ineuitabilis causa obstaret, sciat reuerentia vestra me libentissime iturum: & cum Conuētu, & sine Conuentu, tantæ rei auxilium pro viribus præbiturum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XIX. Amantissimo Domino, & Patri venerabili, Dei gratia Cluniacensium Abbati Petro, Sugerus beati Dionysij Abbas, deuotas in Christo orationes, amoris & seruitij plenitudinem.	??	??	Orientalis Ecclesiæ calamitatem, & Dominicæ Crucis, & Regis Hierosolymitani, ac fratrum Templi, & aliorum fidelium in vrbe Antiochena obsessionē, ex literis, quæ a partibus illis nuper delatæ sunt, cognouimus: & ad aures vestras peruenisse non ambigimus. Inde est, quod Archiepiscopi & Episcopi, quin etiam Dominus Rex, & regni Optimates, & nos super hoc Lauduni conuenimus: & vsq. adeo res processit, quod XV. dies post octauas Paschæ Carnoti generaliter Conuentum celebrare super hac causa, & multarum Prouinciarum Archiepiscopos, Episcopos, Abbates conuocare, & pro domo Dei murum nos opponere, tantoq. dolori pene inconsolabili consulte prouidere: & ne fides ab illis sacratissimis locis exterminetur, a quibus ad nos deportata est, Dei misericordia præcedēte, & subsequente, omnimodam operam adhibere disposuimus. Et quia præsentia vestra huic tanto operi plurimum esset necessaria, ex parte Dei, cuius est causa, pro quo & in carcerem, & in mortem ire semper parati esse debemus: ex Archiepiscoporum, & Episcoporum parte, qui hanc nobis submonitionē iniunxerunt, & ex nostra, celsitudinē vestram præfato termino & loco, huic tā egregio facto interesse, & inuitamus, & submonemus, & suppliciter efflagitamus. Cæterum, vt has alias literas Domino Lugdunēsi citissime dirigatis, ne ex mora occasionem non veniendi habeat, rogamus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XX. Venerando, & præcordiali amico nostro domno Sugero S. Dionysij Abbati, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutis & præsentis & æternæ plenitudinem.	??	??	Doleo, & supra quam dicere possum doleo, quia sacro Conuentui vestro, quem apud Carnotum Dominus Rex consilio sapientiæ vestræ, & aliorum sapientum indixit, interesse non valeo. Credite intimo amico, credite vera dicenti: quia vere volo, sed non valeo: & quia non valeo, doleo. Quis enim non doleat se non interesse tam sancto Collegio, vbi nullus proprium lucrum, vbi nullus quæ sua sunt quæret, sed quæ Iesu Christi? Nō enim res quęlibet agitur, sed de illa tractatur, qua maior nulla, immo quæ est omnium maxima. Nonne maxima omnium est, prouidere, satagere, ne sanctum detur canibus: ne loca, in quib. steterūt pedes operantis salutē in medio terræ, rursum pedibus iniquorū proterantur: ne regia Hierusalē a Prophetis, ab Apostolis, ab ipso omniū Saluatore dedicata: ne nobilis illa totius Syriæ metropolis Antiochia iterū blasphemis, & nefandis hominibus subiiciantur: ne ipsa salutaris Crux, iā ab impiis, vt dicitur, obsessa, vt olim a Cosrohe capiatur: ne ipsum sepulchrū Domini, quod hactenus, iuxta Prophetā, gloriosum toto in orbe fuerat, fortassis vt illi minari solent, radicitus auellatur? Huic ergo tā sancto, tamq. necessario tractatui, ad quē humilitatē meam, venerande vir, inuitare voluisti: libentissime, vt dixi, interfuissem, si vllo modo potuissem. Quæ iter hoc meum impediunt, multa sunt. Sed inter alia, specialia duo sunt. Vnum, multiplex incommodum corporis mei: quod a Natali Domini vsque ad hoc tēpus, pene assidue passus sum. Aliud, Conuentus magnus Priorum, quos, antequam de istis quæ mandastis aliquid scirem, in ipso fere initio Quadragesimæ, pro consilio ineuitabilis rei, Cluniacum ea die, qua Conuentus vester apud Carnotum indictus est, venire præceperam. Suscipiat ergo, si placet, æquo animo vnanimis, & charissima mihi reuerentia vestra, non fictam, sed veracem excusationem meam: & apud se, & apud alios, excusatam habeat absentiam meam.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXI. Petro reuerentissimo Domino & Patri, ac venerabili Abbati Cluniacensium, Heloisa humilis Dei, & eius ancilla, spiritum gratiæ salutaris.	??	??	Visitante nos Dei misericordia, dignationis vestræ nos visitauit gratia. Gratulamur, Pater benignissime: & quod ad paruitatem nostram, magnitudo vestra descenderit, gloriamur. Est siquidem vestra visitatio, magna magnis quibuslibet gloriatio. Norunt alij, quantum eis vtilitatis vestræ contulerit præsentia sublimitatis. Ego certe non dicam enarrare dictu, sed nec ipso valeo comprehendere cogitatu: quam vtilis, quam iocundus vester mihi fuerit aduentus. Abbas noster, Dominus noster, apud nos anno præterito XVI. Kal. Decembris, Missam celebrastis: in qua Spiritui sancto nos commendastis. In capitulo, diuini nos sermonis eulogio cibastis. Corpus magistri nobis dedistis, ac beneficium Cluniacense concessistis. Mihi quoque, quam nec ancillæ nomine dignam sublimis humilitas vestra tam scripto quam verbo sororem vocare non dedignata est, singulare quoddā velut amoris, & sinceritatis priuilegium donastis. Tricenariū scilicet, quod mihi defunctæ Conuentus Cluniacen. persolueret. Indixistis etiam, quod donum illud sigillatis confirmaretis apicibus. Quod itaque sorori, immo ancillæ concessistis, frater, immo Dominus impleatis. Placeat etiā vobis aliud mihi sigillū mittere, in quo Magistri absolutio literis apertis cōtineatur, vt sepulchro ei9 suspēdatur. Memineritis, & amore Dei nostri Astralabij & vestri, vt aliquam ei vel a Parisiensi, vel ab alio quolibet Episcopo præbēdam adquiratis. Vale. Dominus vos custodiat, & præsentiam vestram quandoque nobis exhibeat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXII. Venerabili & charissimæ sorori nostræ, Deique ancillæ Heloisæ ancillarum Dei ductrici ac magistræ, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutis a Deo, amoris a nobis in Christo plenitudinem.	??	??	Gauisus sum, & hoc non parum, legens sanctitatis vestræ literas: in quibus agnoui aduentum meum ad vos non fuisse transitorium: ex quibus aduerti, non solum me apud vos fuisse, sed & a vobis nunquam postmodum recessisse. Non fuit, vt video, illud hospitium meum: velut memoria hospitis vnius noctis prætereuntis: nec factus sum aduena, & peregrinus apud vos, sed ciuis sanctarum, & domesticus vtinam Dei. Sic sacræ menti vestræ cuncta inhæserunt, sic benigno spiritui vestro omnia impressa sunt, quæ in illo fugaci seu volatico aduentu meo dixi, quæ feci: vt non dicam ea, quæ studiose a me tunc dicta sunt, sed nec verbum forte negligenter prolatum ad terrā caderet. Ita notastis omnia, ita tenaci memoriæ ex sinceritatis affectu diriuatæ cōmendastis: quasi magna, quasi cœlestia, quasi sacrosancta, quasi ipsius verba vel opera Iesu Christi. Forte mouerunt vos ad illa sic retinenda, verba communis regulæ, hoc est tam nostræ quam vestræ, quę de hospitibus præcipit: Christus in eis adoretur, qui & suscipitur. Forsitan & illa de Præpositis, licet ego Præpositus vobis non sim. Qui vos audit, me audit. Vtinam hæc mihi semper gratia detur apud vos, vt mei memor esse dignemini: vt pro me omnipotentis misericordiam, cum sacro gregis vobis cōmissi collegio, deprecemini. Rependo, & ego in hoc vobis vicem quam possum, quia & longe antequam vos viderem, & maxime ex quo vestri noticiam habui, singularem vobis in intimis mentis meæ recessibus veræ, non fictæ charitatis locum seruaui: donū quod de Tricenario vobis præsens feci, absens vt voluistis, scriptum & sigillatum transmitto. Mitto etiam, sicut mandastis, magistri Petri absolutionem, in charta similiter scriptam & sigillatam. Astralabio vestro, vestrique causa nostro, mox vt facultas data fuerit, in aliqua nobilium Ecclesiarum præbendam libens adquirere laborabo. Res tamen difficilis est, quia, vt sæpe probaui, ad dandas in Ecclesiis suis præbendas, variis obiectis occasionibus valde se difficiles præbere Episcopi solent. Faciam tamen causa vestri quod potero, mox vt potero.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIII. Petro venerabili & honorando Dei gratia Cluniacensium Abbati, Frater Petrus humilis pauperum Maioreui Prior vocatus, cum eisdem pauperibus æternam a Domino salutem.	??	??	Nouerit vestræ paternitatis dulcedo, domnū Petrum Viuianum duos de libris nostris habere, Glosulas videlicet continuas super Matthæum, & beati Ioannis Euangelium glosulatum. Et quia satis eos retinuit, per annos scilicet viginti circiter, obsecramus humiliter vestram charitatē vt dignetur ei præcipere, quatinus sine dilatione lilos nobis procuret reddere. Memorem nostri, paternitatem vestram, diuina gratia incolumem diu custodiat. Sciatis denique, quia si essetis Abbas alter quilibet, & non tam celebris atque famosus: fracti fœderis ac frustratæ promissionis, quam de visitatione nostra vestra dignatio multotiens fecit, aperta fronte quæreremus satisfactionem.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIIII. Charissimis & magnifice honorandis seruis Dei, apud Maioreuum in heremum Christo seruientibus, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem, cui se totos deuouerunt, æternam.	??	??	Cantat Deo Propheta in Psalmis, Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel ori meo. Possum & ego nō mentiens scribere vobis, quod longe dulciora sunt melle verba vel literæ vestræ mihi. Nam semper supremam arcem pectoris mei vobis, vestrique ordinis viris seruaui: instituta Chartusiensia vniuersarum religionum institutionibus prætuli: a primis pene adolescentiæ annis, sincero affectu sacrum religionis vestræ propositum colui. Vnde quando vacare potuit, quædam antiquiora vestri Ordinis loca adire frequenter non pigritaui, inaccessibiles pene niuibus, & a glacie altissimas rupes non abhorrui: fratres inter illas montium, & rupium angustias omnipotenti Domino seruientes, videre, visitare, atque cum eis in Domino iocundari, dulce habui. Hunc saporem, quo, cum adhuc testa rudis essem, imbutus sum, diu & per gratiam Dei etiam hucusque seruaui: non quidem vos videndo, quod vt volui hactenus non potui, sed vos vestraque omnia charitate non ficta diligendo, colendo, venerando. Sed de fracto fœdere, ac frustrata promissione, qua vos visitare multotiens, vt dicitis, promiseram, arguor: & a tantis amicis dure conuenior. Audio quod si essem Abbas alter quilibet, & non tam celebris atque famosus, aperta fronte de his digna quęreretur satisfactio. Sed ago gratias Deo, quia non sum Abbas quilibet, sed tam celebris atque famosus, vt nemo vestrum audeat me aggredi, nec aperta fronte de fracto fœdere, & frustrata promissione quærere satisfactionē. Si enim non tantus, sed alter quilibet Abbas essem, certum est, quia impune non euasissem. Quis enim aliter credat? Nam a tam veracibus non aliter res quam sermo procederet. Sed tamen vt amicis, & hoc intimis satisfaciam, libens maioris nominis fastum depono: & me Abbatibus, licet inferioribus, si tamen inferiores sunt, compono. Eligite quem vultis de toto orbe minorem, & de me vt de illo, si reus esset, fracti fœderis pœnas sumite. Parcius tamen, vt vel parum pro parte mea agam, pœna sumenda est: quia mala fide fractum fœdus non est. Obstiterunt multa, quæ fœdus initum, & visitādi promissionem seruari non permiserunt: negocia infinita, hyems supra solitū horrida, corporis multiplex incommodum, quo plusquam per dimidium annum natura laborat: nec adhuc plene hostem tam diu sibi infestum vincere potest. Ea de causa mitius, vt mihi videtur, puniendus est, qui quod dicit, quod promittit, quod maxime vult, implere non potest. Habeo inde de re simili mecum, & pro me agentem, magnum Apostolum. Voluit ille venire ad Corinthios, vt secundam gratiam haberent: voluit & per eos transire in Macedoniam, voluit & iterum a Macedonia venire ad eos, & ab eis deduci in Iudęam. Voluit hoc, sed vt voluit non potuit. Excusat ipse se ipsum, & excusando non tantum se, sed & me etiam contra vos secum excusat. Nunquid, ait, leuitate vsus sum, aut quę cogito, secūdum carnem cogito: vt sit apud me, est, & non? Quis loquitur? Magnus Apostolus. Si interroges, quis magnus? Respondeo. Non est interrogandum. Vbi Apostolo magnus additur, Paulus intelligitur. Hic ergo Apostolus, & magnus, astruit se non esse leuitate vsum, si aliquando dixit, est: aliquando dixit, non. Intellexit enim semper quidem seruandam esse veritatem verborum, sed non idcirco minus esse verba veracia, si ea mutari cogeret multiplex varietas diuersarum causarum. Quod & indicant verba sequentia. Fidelis autem Deus, quia sermo noster qui fit apud vos, non est in illo, est, & non: sed est in illo, est. Quod nullatenus veritate salua dicere posset, si verba simplici ex corde prolata, absque falsitatis nota, rerum necessitate cogente, mutari non posse videret. Verum est ergo quod dixi, veniam ad vos: sed certa & rationabilis causa me impediuit, vt non venirem ad vos. Hac ergo de causa nō fuit in ore meo, est, & non: sed fuit in illo, est. Excusatum ergo me esse arbitror, & nisi plus nimio duri exactores esse velitis, satisfecisse me æstimo. De libris a fratre Petro Viuiano diu, & pręter voluntatem vestram, vt in literis vestris legimus, retentis: rescribo, quod si Deus permiserit, hominem conueniam, & prout officij mei ratio postulat, vt iustum fuerit, vestra vobis restitui faciam. De reliquo, vos Deo, cui seruitis: me autem nostrosque ipsi, vobisque cōmendo. Quod tardius vobis scripsi, nolite imputare negligentiæ meæ, quæ in casu isto non est: sed imputate infinitæ importunitati causarum, quæ fere semper mihi molesta est. Hęc si saltem breui temporis spacio, ne dicam momēto, me mihi vacare permisisset: iam oculus vester ante duos aut tres menses Epistolam meam vidisset.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXV. Summo Pontifici, & nostro speciali Patri, Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis Cluniacen. Abbas, deuotam obedientiam, cum filiali amore.	??	??	Qvoniam Apostolica mandata negligenter suscipere vel exequi, pene crimen iudico: idcirco de quibusdam iam altero vt compari anno, mihi a paternitate vestra scriptis, & iniunctis, quia necdum ea exequutus sum, me hac Epistola apud Patrem excusare suscepi. Nec miretur sapientia vestra, tamdiu me vobis inde scribere distulisse, quia pene simul, & rei cognitionem accepi, & stilum ad scribendum aptaui. Quam si prius agnoscere licuisset, quod nunc facere cœpit manus, exequi non distulisset. Scripsit ante annum reuerentia vestra domno Lemouicensi Episcopo, & mihi: vt in exemplari literarum Apostolicarum a quibusdam Briuatensibus clericis mihi oblato legi, quatinus Claromontensem Episcopum, cum socio iam dicto, die locoque congruo euocatum conuenirē: & vt militem quēdam, quem pene per biennium captum tenuerat, redderet, præciperē: & quæstionem quæ de castello Alsone inter quosdam nobiles versabatur, vestra fultus auctoritate terminarem. Addita sunt quędā alia de Episcopo, quę nobis audienda, non diffinienda cōmissa sunt. Literas illas clerici ab vrbe detulerunt, nec mihi, sed eidem Claromontensi Episcopo reddiderunt. Vt autem ipsi mihi testati sunt, hoc ea necessitate fecerunt, quia captiuum suum, qui frater vnius ex ipsis erat, aliter ab Episcopo recipere nequiuerūt. Qui statim vt eas habuit, nobis vsq. ad hanc diem inuisibiles fecit. Ea causa est, qua a me Apostolica præcepta impleta nō sunt. Non enim accepta implere neglexi, sed non accepta implere non potui. Idem, & de Lemouicensi Episcopo non quidem scio, sed scire me æstimo. Quem ergo hæc culpa respiciat, qua clarum est, dicere meum nō est. Dicam tamen sequentia, quæ idcirco tacenda non sunt: quia non vni, duobus, aut tribus, sed multis populis noxia sunt. Aruerniam olim tam spacio terrarum, quam multitudine populorū, teste Cæsare, & quibusdam aliis historicis, regnum iuxta regnorum antiquorum quantitatem fuisse, multis, etsi non omnibus, notum est. Huius tota pene cura, deficientibus regibus, comitibus, magis Christianum populum infestātibus quam defendentibus: ad iustum & lene regimen Ecclesiæ, iam a longo tempore conuersa est. Huic soli deficientibus, vt dixi, Principibus vel infestis, hucusq. innixa est, sub hac se tutam ac securam mansisse gauisa est. Episcopi enim, qui ante istum terræ illi iure Ecclesiastico principati sunt: & quod suum erat iuxta sibi datam gratiam impleuerūt, & quod Regum vel Principum fuerat in defendendo Ecclesiam, iuxta quod licuit suppleuerunt. At nunc per viginti fere annos populus ille Dei tantus, tam numerosus, iuxta scripturæ sanctæ verbum de Iudæis olim dictum, mansit sine Rege, sine Principe, & quod solum ei supererat, sine lege, quod peius est, & sacerdote. Quomodo enim sacerdos dici potest, qui exceptis sacramentis pontificalibus, de Pontificis officio, ex quo Episcopari cœpit, pene nihil impleuit? Vbi enim eius erga gregem commissum vigil custodia? Vbi pastoralis sollicitudo? Vbi pereuntium, & quotidie ad inferos sub eius conspectu descendentium miseratio? Impugnat assidue alter alterum, acuunt pene vniuersi in mutuam cædem gladios, conspirat frater in fratris interitum: castrorum Domini, inferioris nominis milites, burgenses, rustici populi, laicorum omne genus de illo clamant, quod Propheta Dei olim pessimo regi Israel locutus est. Vidi vniuersum Israel dispersum in montibus, quasi oues non habentes Pastorem. Si ab eo de malefactoribus iustitia Ecclesiastica exigitur: aut negatur, aut venditur. Sed hoc primo tempore. Iam enim non negatur, quia nec quæritur. Tanta mutari posse in hominem melius, subditis desperatio facta est: vt cum innumeris ærumnis vniuersi laborent, totaque Diocesis eius malis infinitis exuberet: non sit iam fere qui de tantorum hominum numero eius curiam adeat, suas apud eum querelas deponat, cōsilium quærat, iudicium vel iustitiam exigat: quorum omnium nihil penes ipsum inuenire se posse nō dubitat. Manet ociosus inter negocia infinita, vidensque non lupum tantum, sed lupos inumeros in sibi commissas oues irruentes, fugit, vt magnus Gregorius ait, non mutando locum, sed subtrahendo solatium. Fugit, & eo fugiente lupi rapiunt, & dispergunt oues. Sed fortassis laicos negligit, & vt remotiores ab ordine vel proposito suo, contemnit. Fortasse illis contentis Monachorum vel clericorum curam, quibus professione propinquior est, sibi assumpsit. Sed, o vtinam quantum ad ipsum, clerici vel Monachi laicis pares essent. Sed prorsus non sunt. Nam cum effectum auxilium vniuersis æqualiter neget, affectum tamen quantum ex his quæ in eo vidētur, aut ab eo audiuntur, longe maiorem laicis, quam clericis aut monachis exhibet. Redeunt illi ab eo contēti ad seipsos, & quia gladium spiritus, quod est verbum Dei, in ipso alligatum cernunt, conuertuntur ad gladios proprios: & quod ille sermone pacare posset, hi multo effuso sanguine pacare non possunt. Habent tamen aliquid consilij, quando, vt dixi, deserti a suo Episcopo seipsos vi armata ipsi tuentur. Sed quid clericis consilij? Quid monachis remedij? Carēt vere sub tali Episcopo, non tantum diuino, sed & humano auxilio. Diuino, quia spirituali gladio non defenduntur. Humano, quia secularis gladius, quo ipsi vti nō possunt, eos defendere nequit, nec quisquam Principum eum ad ipsos defensandos sibi assumit. Mutata est iam ex parte a lōgo tempore, sed nunc nostris diebus ex toto, Apostolica sentētia, quam de Rege vel Principe Paulus profert, Non enim sine causa gladium portat. Quid ergo faciet clericalis vel Monasticus ordo, maxime in terra illa, quantum ad hoc misera: vbi nec Ecclesiastica censura protegitur, nec seculari gladio defensatur? Taceo grauiora, taceo peremptoria, quæ a multis, vt mihi videtur, fide dignis ante multos annos audio, & frequenter a referentibus audire non cesso. Quorum quia testis esse nequeo, relator esse nolo. Audiet, vt credo, illa suo tempore vestra sublimitas, ab illis qui ea nobis referunt, & qui coram vobis testificari poterunt. De cętero, si placet, excellentiæ vestræ præsentium latorem commendamus: clericum nobilem, & in quantum scire possumus, honestum. Habet enim causam aduersus eumdem Episcopum. Quæ si iusta fuerit, licet non sit necessaria deprecatio nostra: rogamus tamen, vt ei subueniat clementia vestra.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVI. Venerando viro, mihique valde charissimo Domino Ebrardo magistro Templi Dei, quod in Hierosolymis est, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutis, & dilectionis quicquid potest.	??	??	Qvod personam vestram, & sacram sacri Templi vobis a Deo commissam Militiam, inter omnes religionis professores, quodam proprio ac singulari affectu semper dilexerim, semper veneratus sim: noui ego, nouit testis, & conscius meus in excelso, nouerunt multi vestrorum, nostis vt credo, nec dubito quod nostis & ipse. Feci hoc a primordio institutionis vestræ, quæ cum meo tempore exorta fuerit, velut rutilum noui syderis iubar mundo illuxisse, & miratus pariter, & lætatus sum. Nec mirum hoc. Quis enim aliquam spem æternæ salutis habentium non lætetur? quis non totis animi præcordiis exultet in Deo salutari suo, Militiam Regis æterni, exercitum Domini sabaoth, ad debellandum Principem mundi, ad expugnandos inimicos crucis Christi, ex diuersis orbis partibus congregatum, ad noua prælia velut a castris cœlestibus processisse? Quis non lætetur, quis non exultet: processisse vos non ad simplicem, sed ad duplicem conflictum: in quo & contra spirituales nequitias, iuxta Apostolum, animi virtutibus: & contra corporales hostes, corporis viribus dimicatis? In quorum vno, quicquid sanctorum monachorum vel heremitarum est, assumpsistis: in altero, omnium religiosorum propositum excessistis. Militant quidem illi Deo, & licet castigando corpus suum, & in seruitutem redigendo, laborēt: tamen corpore a mundi tempestatibus, & maxime a bellorum tumultibus requiescunt. At vos, vt dictum est, & fortem armatum eisdem eorum artibus superatis: & contra illa eius, quæ aperte aduersus Christum producit, infernalia castra, Sarracenorum dico agmina, pugnando assidue non cessatis. Estis monachi virtutibus, milites actibus: illud spiritualiter implendo, istud corporaliter exercendo. Exposuistis pro fratribus animas vitæ, corpora morti: fudistis iam sanguinem necdum effusum, quem quotidie in bellis Deo offertis fundendum. Estis vere participes illius summæ, & præcipuæ charitatis, de qua Saluator, Maiorem hac dilectionem nemo habet, quam vt animam suam ponat quis pro amicis suis. Hæc est causa, qua semper, vt supra scripsi, singulariter vos dilexi: qua colui, qua veneratus sum. Feci hoc hactenus, & faciam per Dei gratiam, quamdiu fuerit spiritus in naribus meis. Hac fiducia, qua semper diligens ab eo, quem diligit, diligi se sperat, spero & ego a vobis me diligi: & si quid suggessero, amicabiliter audiri. Nobilis vir, Domnus Humbertus de Bello-ioco nuper a partibus transmarinis veniens, ad partes nostras rediit, & cum immensa exultatione ab omni illa terra susceptus est. Aberam ego quidem tunc, tractus negociis ad alias partes: sed rediens, tantum vbique iubilum de eius aduentu reperi: quantum nisi vidissem, vix vnquam æstimare valerem. Gaudebant clerici, gratulabantur monachi, plaudebant rustici: totusque adiacentium nobis Ecclesiarum chorus velut quoddam nouum canticum resonabat. Econuerso, raptores dolebant, Ecclesiarum peruasores, monachorum, pauperum, viduarum, orphanorum, atque ignobilis, nec se suis viribus defendere præualentis vulgi deprædatores, immo oppressores gemebant: suæque nequitiæ obiectum obicem, etsi non aperte verbis, cordibus tamen infandissimis murmurabant. Talis est enim, vt nosse vos credimus, Cluniaco adiacens terra vestra: vt quia sine Rege, sine Duce, sine Principe est, valde gaudeat, quando aliquam pacis materiam inuenisse se sperat. Hanc, quia in isto & per istum ex plurima parte se inuenisse confidit: gaudet, vt dixi, & spei suæ gaudium dissimulare non potest. Ostendit iam dictus Humbertus ex quo venit, non frustra id de se sperari: cum & Vicecomitem Matiscensem, terræ nostræ matutinum, vespertinum, atque nocturnum lupum, ita subegit: vt iure quantum ad hoc pertinet, cum iusto Iob dicere possit, Conterebam molas iniqui, & de dentibus illius auferebam prædā. Hoc & de multis aliis & cis Ligerim, & vltra Ligerim positis, paruissimo, hoc est ex quo rediit, tempore fecit. Sperat hoc idem de eo vestra Cluniacus, quæ plus cunctis partium nostrarum monasteriis, vel Ecclesiis, eius consilio & auxilio eget. Oro ergo, & sicut intimus vester, vt nostis, amicus consulo: vt si quam aduersus eum de reditu suo ad nos querelam habetis, interim seponatis, & quia sapiens & discretus vir est, ipsum sibi suæque conscientiæ iudicio relinquatis. Credo enim quia magis eum tolerando, quam querimoniis irritando, apud eum proficere poteritis. Noui enim, vt puto, animum eius, & ex ipsius familiari colloquutione aduerti, quod Deum timeat: & quod totum si lucrari posset mundum, animæ suæ saluti postponat. Relinquite eum interim miseræ terræ, & eam eius ope ac defensione, quibus vltra quam dicere possim eget, aliquanto saltē tempore gaudere permittite. Et hoc militaris officij vestri proprium, atque ad hoc arma sumpsistis, vt Ecclesiam Dei ab infestantibus defendatis. Et iuxta Prophetam etiam ad literam ex aduerso ascendentes, murum vos pro domo Israel opponatis. Sed sorte dicitis. Contra Paganos, non contra Christianos arma sumpsimus. Sed quis magis a vobis vel a vestris impugnandus est, Deum nesciens Paganus: aut ipsum verbis confitens, & factis contra eum dimicans Christianus? Quis magis persequendus est, ignorans & blasphemans: an agnoscens & impugnans? An non Deum impugnant, an non persequuntur: qui Ecclesiam eius, qui populum emptum sanguine eius absque vlla vbi possunt vel audent, personarum, graduum, dignitatum exceptione, deprædantur, cædunt, verberant, quandoque etiam, quod sæpe contingit, perimunt? Non est, non est vere minus defendendus consiliis, immo gladiis vestris, Christianus vim iniuste patiens a Christiano, quam esset defendēdus eandem vim patiens a Pagano. Adquiescite ergo, si placet, consiliis & precibus meis: & virum, in quo pene solo tota spes pacis nostræ consistit, nobis modo quo dixi dimittite. Experimini vtrum vtile sit tam ipsi quam vobis consilium meum: quod nullo modo dicerem, si esse quolibet modo intelligerem contra Deum. Credo insuper, & hoc valde opto: quod vobiscum antequam a partibus Galliarum recedatis loquar: & tunc melius verbo, quam nunc scripto, quæ de hac re dicenda fuerint supplebo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVII. Summo Pontifici, & nostro speciali Patri Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, cum deuota obedientia filialem amorem.	??	??	Precor in exordio, vt placide verba mea auris paterna accipiat, & si quid forte ex ignorantia secus dixero quam oportet, benignitas vestra, quæ sapientibus & insipientibus debitrix est, animo æquo supportet. Nobilis vir, domnus Humbertus de Bello-ioco nuper a partibus transmarinis rediens, tanta cum exultatione ab vniuersa nobis adiacente terra susceptus est: vt vix hoc credere possem, nisi post a quodā itinere regressus, (nam tunc forte absens eram) ipse vidissem. Gaudebant clerici, lætabantur monachi, exultabant burgenses, ipsique qui præda raptorum, immo qui cibus luporum esse solebant, rustici, agricolæ, pauperes, viduæ, orphani, omneque vulgi genus, ita vt vix se caperent, gratulabantur. Econuerso pauperum deprædatores, Ecclesiarum destructores, clericorum ac monachorum oppressores: etsi non palam, quia non audebant, apud seipsos gemebāt, fortemque obicem nequitiæ suę oppositum, plusquam dicere possim, dolebāt. Est enim misera illa terra nostra, vt nouit sapientia vestra, cunctis pene terrarum partibus in hac parte miserior: quod sine Rege, sine Duce, sine Principe, vel defensore existens, exposita est ferarum dentibus, & vt scriptum est, quod ad literam nunc accipio, omnes bestiæ agri ludunt ibi. Nam si qui in ea nomen Ducum, Comitum, vel Principum occupant: ita se habēt, ac si non ad defensandum, sed ad deuorādum populum Dei principarentur. Qui quanto sunt maiores, tanto peiores: quanto fortiores, tanto ferociores impotentum & pauperum oppressores. Eapropter gens auida pacis, & ad eam totis animi votis anhelans, aduentum iam dicti Humberti, non aliter quam sibi hac de causa a Deo directi amplexi sunt. Et ne id frustra sperasse viderentur, ex plurima hoc iam parte experti sunt. Nam, vt quod verum noui Domino & Patri fatear, ita in aduentu suo alteratus apparuit, & in tantum mutatus ab illo quem noueram: vt quantum ad verba eius vel facta pertinet, (nam cordium scrutator non sum) vere cum antiquo illo dicere posset, Non sum qui fueram, & nos de ipso illud diuinū, hoc est, Mutatio dexteræ Excelsi. Ita in breui quicquid guerrarum in circuitu nostro fremebat compescuit, ita militum castrensium discordias solo verbo sedauit: vt eius maxime timore, & inter illos pax reformaretur, & Ecclesiis vel pauperibus, eorum tyrannidem formidantibus, securitas redderetur. Iam nihil mercatores in stratis publicis, nihil agricolæ in agris hostile metuebant: tota iam pene terra illa, inter Ararim & Ligerim posita, nouo quodam pacis lumine perfusa, gaudebat. His tam bonis ei principiis illecta, longe maiora & meliora sperabat. Cum in his omnes lætarentur, & præcipue Cluniacus vestra, cuius se defensioni totam deuouerat, tam pro his quæ videbat, quam pro his quæ sperabat, non minimum exultaret: ecce subito tristis fama gaudia nostra turbauit, dicens eum non cum plena gratia a vobis recessisse, atque habitum religiosum absque vestra licentia in secularem mutasse. Multorū quippe relatione persuasum nobis fuerat, hoc tam assensu vestro quam iudicio Sedis Apostolicæ factum. Quod postquam non sic esse didicimus, noluimus impeditum pacis bonum, & seruauimus erga ipsum eum quem debuimus modum. Sed attende Pater, attende & vide: si quomodo salua iustitia, homo tam vtilis, & quantum ad opera Principe digna, in partibus nostris pene solus, nobis & paci communi restitui possit. Vt enim quod multi nostrorum sentiunt dicam, si de canonicali, si de monastico, si de heremitico, si de quolibet antiquitus instituto Ordine recessisset: iure illum ad illicite dimissa, censura Ecclesiastica redire compelleret. At cum non nisi de militia ad militiam transierit, cum gladium, quem contra Sarracenos assumpserat, contra falsos Christian os Sarracenis deteriores transtulerit: cum ab vxore sua, quod maius est, vt a pluribus & fide dignis accepi, non legitime recesserit: videat sapientia vestra, vtrum cogendus sit an tolerandus, quousque rei veritas lucide declaretur, & tanta de tanto viro quæstio iudicio Apostolico terminetur. Videat certe & recogitet toti Ecclesiæ Dei prælata prudentia, & discretio vestra: vtrum personæ, quæ, iuxta scripturam, remoto altiore sacramento, etiam ad literam de duabus vna caro factæ fuerant, ita ab inuicem secerni possint vel debeant: vt vna videatur seruire Deo sub religioso habitu, alia seruiat mundo sub seculari vestitu: immo (vt clarius loquar) vna viuat caste, altera impudice: vna non iungatur, nisi vni & soli Deo, altera per innumera stupra & adulteria, vni & soli integre & perfecte prostituatur diabolo. Inde est, quod nec nudis (vt audiui) verbis, mulier, quæ ei iuncta fuerat, ab aliquo audita est castitatem vouisse: quam etsi solis verbis vouisset, votum tale quid esset? Si plane huiusmodi vota, aut ex odio, aut ex leuitate, aut ex intentione liberius peccandi facta, viris Christianis, & eorū vxoribus passim indulta fuerint, videat Pater Ecclesiæ quam late pateat perditionis campus: quotque milia virorum ac mulierum auidis faucibus absorpturus sit hac occasione infernus. Vnde, licet vt minus sapiens loquar, dando ei consilium, a quo accipere debeo: videretur mihi iustum, videretur canonicum, vt aut si vota horum coniugum, rei veritate diligenter perspecta, irrita esse debent, rursum in inuicem redire cogerentur: aut si stare, vterque Deo sub certo religionis proposito seruire compelleretur. Alioquin saluato isto, perdito illo: immo, quod verius est, altero alterius causa condemnato: illo in seculo pereunte, altero nec in religioso proposito se saluare valente: quid proderit vnius conuersio, vbi vtriusq. certa sequetur perditio? Quādo enim honorabile connubium & thorus, iuxta Apostolum, immaculatus seruari poterit: vbi vnus castitati, alter libidini: vnus sanctitati, alter impuritati: vnus mundiciæ, alter nequitiæ operam dabit? Quando & illud seruabitur, quod idem Apostolus dicit, His autē, qui matrimonio iuncti sunt, præcipio non ego, sed Dominus, uxorēm a viro non recedere, quod si recesserit, manere innuptam, aut viro suo reconciliari: & vir vxorem ne dimittat? Quid dicis Apostole? Quid dicis, Præcipio non ego, sed Dominus? Nonne quod tu præcipis, præcipit Dominus? Nonne tu ipse dixisti, an experimentum quæritis eius, qui in me loquitur Christus? Cum ergo in te loquatur Christus: nonne quod præcipis, præcipit & Christus? Verum est, inquit, verum est. Quod Christus dicit, dico & ego: quod ego dico, dicit & Christus. Sed ne forte mei temporis rudibus adhuc in fide hominibus, minoris precij mea viderentur verba quam Christi: proposui ab ipso verba eius, quibus magis auctoritate maioris nominis adquiescere cogerentur, boni, sed noui auditores eius. Est & aliud, vnde non tamen rudibus, sed vniuersis hæc dicens consulere volui: vt intelligerent rem, de qua igitur, non a me pro velle dispensandam: sed vt a Domino tradita est, cōseruandam. Sunt enim quæ dispensare pro velle, iuxta rationem possumus: sunt & alia, quæ non vt statuta sunt, dispensatiue mutare nec possumus nec debemus. De his quæ mutare possumus, sunt quæ subieci. Cæteris ego dico, non Dominus. Si quis frater vxorem habet infidelem, & hæc consentit habitare cum eo, non dimittat illam. Et si qua mulier virum habet infidelem, & hic consentit habitare cum illa: non dimittat virum. Et paucis verbis interpositis. Quod si infidelis discedit, discedat. Non est enim seruituti subiectus frater aut soror in eiusmodi. Quod si in huiusmodi non est seruituti subiectus frater aut soror: liberum est Christiano paganam vxorem, aut Christianæ vxori paganum virum dimittere. Liberum est plane his & cohabitare si voluerint: & abinuicē recedere si voluerint. Idcirco quia ista dispensari possunt, hæc ego dico, non Dominus. Sed Dominus, non ego, præcipit, vbi vterque fidelis, scilicet Christianus est: vxorem a viro non discedere, nec virum vxorem dimittere. Hic plane, hic, inquit Apostolus, dispensatio admittenda non est. Nimium præsumpsi, & profusius quam debui loquendo, & velut patrem ac magistrum docendo. Sed non doceo patrem filius, non doceo magistrum discipulus. Absit a me tanta præsumptio. Non doceo doctorem, non instruo magistrum: sed oro, precor, supplico, vt vestra Apostolica, quæ omnibus inuigilat, sollicitudo, nobilis viri saluti, quem valde præmissis de causis periclitari timeo, prouideat: & si, vt supradixi, salua iustitia fieri potest, terræ nostræ, cui lōge magis quam transmarinæ necessarius est, benigne illum dimittat. Ibi enim pro vno & solo, apud nos autem pro decem millibus computabitur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXVIII. Summo Pontifici & nostro speciali Patri Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, debitam cum filiali amore obedientiam.	??	??	Mvlta sæpe audit a multis prælata orbi terrarum vestra Apostolica sollicitudo: quæ quandoque bona sunt, quandoque mala, quandoque optima, quandoque pessima. Sed nunc in partibus nostris tale quid contigit, de quo vere illud scripturæ dicere possumus, Nunquam sic apparuit in Israel. Briuatensis Ecclesia iuri Apostolico, nullo alio Episcopo mediante, subiecta, iuxta propriæ institutionis morem, magna & nobilis diu permansit: sed ab aliquanto tempore, ab antiquo & bono proposito degenerans, dictum etiam sibi a Propheta fatetur, Argentum tuum versum est in scoriam: vinum tuum mixtum est aqua. Plurima sunt, quæ ostenderent verum esse quod dico, nisi plus nimio vobis longus esse timerem. Hoc tamen breuiter dico nefarium opus, quod nuper in illa Ecclesia contigit, vix nisi merito malorum præcedentium accidere potuisse: vt iuxta Ioannis Apostoli reuelationem, qui in sordibus est, sordescat. Sed iam rem ipsam pater audiat. Aureum Ecclesiæ philacterium, fur nescitur quis, nuper furatus est. Auditum est a Clericis. Cumque olim ciuitas plena indicij, ordine iudiciario & canonico rem inquirere, examinare, ac censura Ecclesiastica terminare debuisset: posthabito Deo, abiecta fide, spreta non solum canonicali, quod nomen eis tantum superest, verum etiam Christiana religione, ac si non esset Deus in Israel, miserunt ad consulendum Beelzebub, Deum Acharon. Qui qualiter ab eis consultus sit, qualiter eis responderit, a præsentium latore vel ab eius sociis plenius audietis. Nec enim, vt ex auditis collegi, minus fuit Magum illum, a quo ęa se audisse dixerunt, consulere: quam Moloch Moabitarum dæmoni sacrificare. A quo responso accepto, imposuerunt præsentium latori commissum sacrilegium. Negauit ille, nec scelus admisisse, vel in aliquo esse conscium, constanter, &, vt credo, veraciter protestatus est. Addidit paratum se esse, die ab eis constituta Ecclesiasticum iudicium subire: & quicquid inde discernerent exequi. Et ne de his, quæ se facturum spondebat, vel in modico dubitare posset, se ipsum vsquequo cuncta perficeret, eis in obsidatum dedit: pecuniam suam, resque omnes sacramento eis obligauit: satisdationes etiam tam parentum suorum, quam multorum amicorum, supradictis adiunxit. Indicta est causæ agendæ vigesima dies. Præceptum est, vt ad diem illam sic præparatus veniret, quatinus ignis præiudicio, non iudicio, se, si posset, ab obiecto crimine expurgaret. Adiunctum est ab eisdem, scire se quidem quod imperabant, non esse canonicum: sed canonicorum conuentum nullo ei modo alio crediturum. Ventum est ad diem. Rogus maximus extructus est, per cuius medium pedes transiret: probaturus suam super obiecto crimine innocentiam, si tamen intactus euaderet. Compulsus ille tam vehementi peruersorum, ne dicam impiorum, hominum violentia, quod cogebant concessit: atque se per ignem transiturum, constantia resumpta promisit. Rogauit hoc solū, vt virtus & iustitia omnipotentis Dei, exorcismi more, super pyram illam flammeam inuocaretur, & vt aliquando factum audierat, in nomine ipsius benediceretur. Quod optimi & pij iudices prorsus negarunt. Perstat adhuc ille, & etiam per non benedictum ignem, conscientiæ, vt arbitror, testimonio confisus, transiturum se spondet. Quod verentes illi, ne forte opere quod dicebat impleret, missis ministris ignem iam paratum destruūt: ac nequitia inaudita, nec modo quem ipsi proposuerant, eum purgari permittunt. Inuadunt statim omnia eius, & ac si re iustissime iudicata, reoque clare cōuicto, nihil ei prorsus de rebus, quas ipsis, vt supradictum est, obligauerat, derelinquūt. Quid faceret tot, tantis, tam inauditis violentiis oppressus homo? Nihil illi iam reliqui erat. Vnum quod habuit, vnum quod potuit, fecit. Ad illud vnum præcipuum & singulare oppressorum præsidium confugit: illud vnum & vltimum miserorum asylum, Apostolicum dico auxilium, elegit: tabernaculum scilicet, quod est in vmbraculum diei ab æstu: & in securitatem, & in absconsionem a turbine & a pluuia. Ista, Pater, in vobis, & de vobis sperans, vbi præsensit ad rapinam bonorum suorum falsos, immo nullos iudices inhiare: terminum vel obicem Apostolicæ appellationis interposuit, quam, vt putabat, non liceret eis transgredi. Sperabat enim eos non ausuros quod ausi sunt, non dicturos quod dixerunt, non facturos quod fecerunt. Sed frustra hoc sperauit, quia spes eius frustrata est eum. Quos enim mitiores futuros inde sperauerat, longe ferociores inuenit. Nam post factā appellationem, tota illa rerum ipsius rapina ab eis facta est, quæ supra a me conscripta est. Addita est insuper verborum contumelia, quæ apud Imperatores seculi reos maiestatis faceret, & pœna ad minus capitali puniret. Sed quamuis Ecclesia non habeat Imperatoris gladium: habet tamen super quoslibet minores, sed & super ipsos Imperatores imperium. Vnde ei sub figura Prophetici nominis dicitur. Constitui te super gentes, & regna: vt euellas & destruas, & disperdas & dissipes, & ædifices & plantes. Qua de re si non potest occidere, potest euellere. Si non potest occidere, potest destruere. Dixit plane, vt audiui, Briuatensis Abbas, appellanti clerico, Quid appellas? Quid nobis Papam opponis? Tantis Papa implicitus est, tantis inuolutus negotiis trans Rhodanum: quod nunquam cogemur respondere ei cis Rhodanum. Hæc, Pater, omnia, vt scripsi, accepi: a talibus tamen, quorum religioni, maturitati, veritati credere compulsus sum. Fortassis & vos, si illos audiretis, & agnosceretis, crederetis quod credidi, diceretis quod dixi. Vt ergo iam & meis verbis, & vestris auribus, vt dignum est, parcam, oro, obsecro, supplico: vt causam pauperis, sed prudentis & in pluribus vtilis, vt me agnouisse existimo, clerici, vobis assumatis, & contra potentes & violentos aduerusarios defendatis. Nostis enim, quod sedes vestra sedes est illius, cui dicitur. Iustitia & iudicium præparatio sedis tuæ. Et cui rursum. Iustitia plena est dextera tua. Et de quo iterum. Qui facit iudicium iniuriam patientibus. Quod si alteri quā vobis loquerer, adderem illud Esaiæ. Quærite iudicium, subuenite oppresso, iudicate pupillo, defendite viduam: & venite, & arguite me, dicit Dominus. Quæ vniuersa congruo effectui religio & sapientia vestra mancipabit: si Præposito, qui maioris in Ecclesia illa nominis est: si Abbati, si Odiloni de Magone, si Ioanni de Cornone, si tandem & illis, qui tanti sacrilegij, immo idololatriæ participes fuerunt, auctoritas vestra præceperit: vt clerico ablata omnia in integrum restituant, & post restitutionem, super tam nefanda, quæ eis obiiciuntur, die data, quod iustum fuerit facturi & exequuturi, præsentiam suam vobis exhibeant. Hoc enim super omnia & clericus rogat, & nos precamur: ne alicui præter vos iudici causam istam terminandam committatis. Quod cum factum fuerit, cum res sub iudicio maiestatis vestræ constiterit: recordamini quid Helias prophano regi dæmonem consulenti & ægrotanti dixerit. Quia hoc fecisti, de lectulo, super quem ascendisti, non descendes: sed morte morieris. Quare hoc vltimum adiunxerim, intelligit sapientia vestra.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXIX. Forti ac splendidæ monastici Ordinis, immo totius Ecclesiæ Dei columnæ, Domino Bernardo Clareuallis Abbati, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem quam repromisit Deus diligentibus se.	??	??	Si liceret, si Dei dispositio non obstaret, si in hominis potestate esset via eius: maluissem, charissime, beatitudini tuæ nexu indissolubili adhærere, quam vel principari inter mortales alicubi, vel regnare. Quid enim? Nonne regnis omnibus terrenis præferri a me deberet grata non solum hominibus, sed & Angelis ipsis cohabitatio tua? Conciuem te illorum si dixero, licet nondum spes in rem transierit, per misericordis Dei gratiam mendax non ero. Si plane mihi datum fuisset, vsque ad vltimum spiritum tecum hic esse: daretur fortassis post hac, vbi & esses, etiam perpetuo esse. Quo enim currerem nisi post te, tractus odore vnguentorum tuorum a te? Quod quia semper non datur, vtinam vel sæpe daretur! Et quia nec illud est, vtinam saltem frequenter videam missos a te! Et hoc quia raro contingit, volo, vt vel in proximo sanctitas tua amantem se per suum Nicolaū vsque ad octauas Domini mecum mansurum visitet: in quo vester, vt mihi videtur, ex parte, & meus ex toto spiritus requiescit. Videbo te, sancte frater, in illo, audiam te per illum: & quædam, quæ secreto nota fieri volo sapientiæ tuæ, mandabo per ipsum. Sanctæ animæ tuæ, sanctisque sub regimine tuo omnipotenti Domino seruientibus, me nostrosque quantis possum viribus, quanta possum deuotione, commendo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXX. Nicolao suo, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & se.	??	??	Si meus es vt dico, si opinio mea non me fallit: licet homo sub potestate sis, mando tamen, & omnino volo vt venias. Distuli diu mandare hoc, cum id tamen in animo fixum haberem: non quia dissimulabam, sed quia tempus congruum expectabam. Sū enim semper, vt nosti, instabilis etiam in statu: ignorans quamdiu quolibet in loco mansurus, quando vel quo inde sim recessurus. Vnde quia saltem nunc quodam corporis infortunio, Cluniaci vsque ad Christum natum manere cogor: veni, nec dissimules, quia fortasse si differres, me ibidem vsque ad terminum nescio quem inuenire non posses. Qua de causa tantum instem, cum veneris exponam. Domino Abbati tuo aliis literis, vt te mihi dirigat, nil rogans, velut pro imperio mandaui. Historiam magni Alexandri, Augustinum nostrum contra Iulianum, si tamen iam vester ex illo correctus est, & si qua alia bona habueris, tecum defer.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXI. Domino & Patri dulcissimo Petro Dei gratia Cluniacensium Abbati, Frater Bernardus Clareuallis vocatus Abbas, salutem ab eo qui mandat salutes Iacob.	??	??	Qvid facis, o bone vir? Laudas peccatorem, miserum beatificas. Restat vt ores ne inducar in errorem. Inducor autem, si tantis delectatus pręconiis, ignorare me cœpero. Propemodum id mihi contigerat, visis literis beatitudinis tuæ, & beatificationis meæ. Quam beatus nunc essem, si verbis beari possem! Beatum tamen me dixerim, sed fauore tuo, non meis laudibus. Beatum quod diligor a te, quod diligo te. Quanquam & hanc mihi dulcem licet buccellam, liquandam arbitror: nec omnino plenis, vt aiunt, buccis admittendam. Miraris cur hoc? Nempe non video in me unde meruerim tantum diligi, præsertim a tanto. Scis autem quia plus iusto velle diligi, minus est a iusto. Quis mihi tantæ humilitatis insigne, tam imitari posse quam admirari? Quis mihi tribuat sancta & desiderata præsentia tua, non dico semper, non dico sæpe, sed vel semel in anno frui? Puto nulla vice reuerterer vacuus. Non frustra, inquam, conspicerem virtutis exemplar, disciplinæ summam, speculum sanctitatis. Quodq. minus vsque adhuc a Christo didicisse me fateor: non incassum fide oculata perciperem, quam sis & tu mitis & humilis corde. Verum si pergo facere tibi quod a te mihi factum queror: etsi veritatem dicam, veritatis tamen legi non concordabo, in qua legitur, Quod tibi non vis fieri, alij ne feceris. Itaque iam respondeamus petitiunculæ, qua epistolam conclusistis. Is, quem mitti vobis iubetis, mecum modo non est: sed cum Domino Antisiodorensi, & ita infirmus, vt sine nimio incommodo sui, nec ad nos vsque posse adhuc venire dicatur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXII. Magno sacerdoti Dei egregio Archipræsuli Rothomagensis Ecclesiæ Hugoni, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, stola iocunditatis indui, & corona pulchritudinis adornari.	??	??	Soleo plerumque plurima, quæ miranda videntur, mirari: & ea scripto sæpe, prout videtur congruum, commendare. At nunc non quælibet alia, sed me ipsum, quod magis mirum est, miror. Miror plane me tamdiu vobis permansisse mutum: cum præter vos fere omnes alij me sibi hactenus non senserint taciturnum. Scripsi & scribo frequenter aliis, quibus nec ita vt vobis mente adhæreo: nec eis illum, quem vobis in intimis animi recessibus tam dulcem, tam syncerum, tam sublimem veri amoris locum reseruo. Debuissem plane, quod me neglexisse non parum pœnitet, qualescunque libros meos epistolis vobis missis implesse, & rescriptis a vobis velut gemmeis floribus adornasse. Exundabat diues materia scribendi, nec rerum verarum inopia falsa vel adulatoria fingi cogebat. Quid enim magis vel rapere cor meum ad amandum, vel mouere manum ad scribendum poterat: quam tam sancta, tam benigna, tam longuæua in sancto proposito a primis fere adolescentiæ annis vsque ad senilem magis labore diuino quam annorum numero fractam ętatem perseuerantia vestra? Quid magis mouere poterat, quid magis mouere debebat, quam illa iam antiqua, cuius vos non immemorem esse credo, mihi & vobis paucis paucisque aliis nota rerum Cluniacensium recordatio? Non excidit mente, qualiter primo iuuentutis vestræ tempore, inter antiquos illos reipublicę nostræ senatores, vos insignem viderim. Non excidit quantum eruditio & religio vestra sacrum illum ac magnum Cluniacensium ouium gregem decorauerit: quam splendide præ cunctis pene aliis in ordinis commissi custodia effulserit. Taceo, nec viuens obliuisci potero, quod a cœpto sanctæ religionis proposito, in diuersis Ecclesiasticorum honorum gradibus, vultus vestri nō sunt in diuersa mutati: sed tam apud nos quā semotus a nobis, Prior, Abbas, summusque tandem Pōtifex Dei, merito virtutis ac scientiæ bonus semper, iuxta Apostolum, odor Christi in omni loco fuistis. Nō estis reueritus in causa Dei potentes tyrannos, nec ipsos magnos magnique nominis Reges: sed quantum in vobis fuit, Ecclesiam Dei super gentes & regna ab eo constitutam, cuilibet mortalium indecenter ancillari, æquo animo nunquam tulistis. Præter hæc teneo & illud, quod nulla cura, nulla magnarum rerum quantacumque distensio: memoriam nostri, amorem vestræ Cluniacensis Ecclesiæ, aliquo tempore, qualibet occasione, a corde vestro auellere potuit. His de causis, si fieri posset, & hoc dispositio diuina permitteret: mallem vestra quam mortalis cuiuslibet non solum frequenter, sed & continue vti præsentia: vt vobis colloqui, vobiscum in Domino iocundari, immo quod super omnia optarem, quodque vtriusque nostrum professio exigit: cogitando de ipso, loquendo de ipso, disputando de ipso, in mensa sapientiæ, quæ vobis non est ignota, assidue deliciari. Hoc quia non semper nec sæpe datur, vtinam vel raro daretur! Quod saltem vltimum, quia de duobus primis despero, vt a vobis impleatur, summopere postulo. Postulo, inquam, vt desiderabili præsentia vestra, meo vestrorumque filiorum Cluniacensium desiderio in breui satisfiat: quia iustum est vt satisfaciatis in hac parte desiderio, vt dixi, filiorum vestrorum, gratia illius qui implet in bonis desiderium suorum. Et ne forte dicat vel cogitet quisquam, iustius est ire Abbatem inferioris Ordinis ad Archiepiscopum superioris Ordinis, quam econuerso: respondeo. Iustum est, dignum est. Sed non posset sequi Abbatem ille, cuius causa maxime hæc dicta sunt, totus grex suus, & poterit absque grege suo lōge facilius visitare Abbatem Episcopus solus. Valeat sancta & tota iam cœlestis, frater charissime, beatitudo tua. Airaldum clericum, natura nostratem, beneficio vestratē, ex parte mea monete, vt quod mihi promisit nil vltra moratus persoluat. Quod promisit, hoc est, Cantus Prosæ a me in laude matris Domini anno altero factæ: & Cantus Responsorij de eadem materia, a me similiter, compositi, quod sic incipit.	Christe Dei splendor, qui splendida cuncta creasti,	Hos Cantus quando Cluniaci fuit, se in breui promisit missurum, necdum misit. Monete, aut cogite, vt impleat quod promisit: ne forte Aruerni hominis mendacium, Aruernis innocentibus, quod me esse negare non valeo, imputetur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXIII. Patri suo Domino Cluniacensi, Frater Nicolaus.	??	??	Indica mihi quem diligit anima. Quando veniam & apparebo ante faciem tuam: quando videbo te, quando consolaberis me? Consolaberis inquam, quia consolatio abscondita est ab oculis meis, donec videam & desideratam & desiderandam præsentiam tuam: & tristis est anima mea vsque ad te. Minime quidem deserit me quocunque iero dulcissima tui memoria: sed quanto memoria dulcior, tanto absentia molestior est. Absit autem vt me consoletur illa verisimilis, sed non vera sententia. Præsentiores, inquit, sunt qui se animis, quam qui oculis intuentur, & plus est corde connecti, quam corpore. Quasi vero conspectus & conuersatio non habeant aliquid viuæ voluptatis, quæ non potest absentibus prouenire. Sed hæc sicut arbitror, ex ratione, non ex affectione loquutus est ille Romanæ eloquentiæ splendor, cum quo eloquentia nata est, & educta in lucem. Tullius hic est, de quo & dictū est: quia quæ studio informauerat, actu vrgebat, arte exequebatur, pectus in linguam facillima transferens facultate. Quid facio? Euagatus sum a negocio meo, nec digressio, sed transgressio est quod feci. Quis mihi recompensabit, quod non vidi pariter duo illa magna luminaria, & in firmamento cœli, videlicet loco illo quem elegit Dominus ex omnibus locis terrarum, vt esset nomen suum ibi? Irascor occupationibus meis, quibus factum est, non vt non vellem, sed vt non possem, & etiam vt nescirem. In causa fuit causa fratris tui, Domini mei Vizeliacensis Abbatis, ad quam ex præcepto tuo oportuit me pugnare ad bestias, vt non præualeret homo. Additus est, iuxta Prophetam, annus ad annum, euolutæ sunt sollemnitates, & dies pro anno datus est mihi: ex quo non vidi non dicam Dominum, sed dilectū. Cedit quippe fastus, cum accedit affectus: & personalis reuerentia deperit, cum cœperit familiaris amicitia perorare. Honoret sane, qui horret, qui stupet, qui metuit, qui miratur: vacant hæc omnia penes amantem. De te autem iam mihi pridem persuasum est hoc, cuius altitudo adæquata est, cuius singularitas adsociata est: ita vt exemplo esse possit & his qui fuerant in exemplo. Cuius autem culpa est, quod tamdiu fraudatus sum desiderio meo? Mea non est, tam propter infirmitatem, quam propter occupationem, quæ mihi a te fuit iniuncta. Nunquid tua? Absit. Duplici enim Epistola & prouocasti me & euocasti: scribens Patri meo in hæc verba. Mitte mihi Nicolaum tuum, in quo tuus, vt mihi videtur ex parte, & meus ex toto spiritus requiescit. O vocem amoris, vocem, cui vicem ego rependere non possum omnibus diebus vitæ meæ. Si inueni gratiam in oculis tuis, si te tangit aliqua recordatio Nicolai tui, scribe Patri meo per nuncium tuum, & Priori nostro, & Gaucherio tuo (horum enim omnium negociis intricatus & implicatus sum:) vt in sancto Pascha mittant me ad te, ita vt nouerim virtutem de stylo, immo stylum de virtute exisse: quia desiderio desideraui hoc Pascha manducare tecum, amantissime Pater. Ita autem fiat, vt aliquot diebus liceat mihi commorari tecum: & si non satiari, saltem refocillari præsentia tua. Confiteor enim, & si necesse est, profiteor: quia pene nihil aliud libet, dum non præsto est quod multum libet. Rescriptum autem literarum illarum, quas mittes, mitte mihi secreto: & tunc si potero perferam ad te Alexandrum magnum, referam Augustinum tuum, & quæcunque bona manus mea poterit inuenire. Nunc appareat totum illud gratiæ, quod habeo in oculis tuis. Sanctissimæ animæ tuæ commendo me quia tuus fui, tuus sum, tuus ero quandiu fuero, in visceribus Iesu Christi. Per præsentium latorem communica mihi de verbis illis cœlestibus & dulcibus, vt interim speculum videam, donec videam vultum. Si in pascha non potest euenire quod mando, saltem post Pascha. Scio ego quod Dominus Abbas dixit tibi ne mandares me sine necessitate, sicut & mihi dixit: sed necessitas est, & summa necessitas te videre, quamuis in multis occupatus sim. Quid plura? Præcipe vt veniam.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXIV. Suo charissimo Nicolao Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	Legi melleas literas a te mihi, charissime, missas: quibus festinanter vel negligēter respondere, impium & amori mutuo inimicum putaui. Timui ne alienus & festinans ad reditum cursor, non plene, nec vt vellem, iussa exequeretur. Vnde hunc statim fere vt litteras illas accepi, cum breuibus istis remisi. Mittam e vestigio proprium, qui nil negligere de iniunctis audeat, teque ac domnum Clareuallensem, quocunque pes vester ierit, prosequatur. Dabo operam ne vel frustra scripseris, vel ipse domno Abbati rursum vt nuper contigit, de tuo ad nos tandiu optato aduentu, incassum rescribam.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXV. Venerabili & cum honore debito nominando Domino Bernardo Clareuallis Abbati, Frater Petrus humilis fratrum Cluniacensium Abbas, salutem quam repromisit Deus diligentibus se.	??	??	Si de amico, & tanto licet conqueri, queror: & ei quod a quibusdam cuidam dictum est, dico. Pater, & si rem grandem dixisset tibi amicus, certo facere debueras. Quanto magis quia nunc scripto, nunc verbo, dixit, rogauit, ausuque familiari præcepit: mitte Cluniacū Nicolaum tuum? Nec nego tamen rem grandem, sed iter grande nō est. Quid si tu tantum semel mihi scripsisses: mitte ad me hunc vel illum, aut plures? Quid ego? quid ego, inquam, facerem, nisi quod soleo? Soleo quippe non solum roganti cedere, sed & imperanti obedire. Sed quæris causam. Nunquid non illa sufficit, videre dilectum? Tuus quidem est, sed dilectus mihi est. An non placet tibi, si diligo quæ tua sunt? An non placet tibi, vt eum, quem tu, vt arbitror, multis tuorum tenerius diligis: ipse affectuosius diligam? Et quæ maior probatio veræ amicitiæ, quam amare quod amicus amat? Diligo eum causa tui, diligo & causa sui. Causa tui, quia tibi obsequitur: causa sui, quia a tempore domini Trecensis Episcopi, multis hoc meritis promeretur. Nihil hactenus pro illis omnibus ei retribui, nisi quia semper in Domino eum syncere dilexi. Cumque alij obsequia obsequiis, beneficia beneficiis soleant rependere: nonne vltra omnem modum ingratus viderer, si absque sumptibus, si absque expensis, solam saltem gratiam amanti negarem? Hanc vt saltem verborum signis non ex toto erga illum euanuisse probem: mirum est, si saltem semel in anno, hunc videre, huic loqui, cum hoc de scripturis aut sanctis aut philosophicis, quibus vsque ad summum refertus est, in Domino deliciari quæro? Si de Deo, si de diuinis, de summe vtilibus animæ causis loqui, non conferre ociosum est: Nicolai ad nos ociosus aduentus est. Si amorem personæ tuæ cordibus nostrorum inserere, si quæ vestri ordinis sunt omnibus commendare, si tandem vniuersitatem vestram corpori Cōgregationis nostræ charitatis glutino vnire ociosum est: Nicolai ad nos ociosus aduentus est. Eructat cor eius semper nobis de vobis vestrisque verbum bonum: quærit bona genti suæ, rogat ea quæ ad pacem sunt Hierusalem. Hæc sunt ludicra, ociosa, vel vana Nicolai apud nos. Cur ergo, mi charissime, vnus saltem mihi per mensem non conceditur, cum ego Petrum, cum Robertum tibi sanguine proximos, cum Garnerium, cū quosdam alios tractus amore tui tibi non mense vno, sed perpetuo concesserim? Quot ego Abbates, quot monachos, aliis, ne dicam alienis Ecclesiis, literis tuis vel consiliis victus cōcessi? Nec me pœnitet amico cessisse, cui & adhuc in pluribus paratus sum cedere. Sed iustum est, vt & ipse vicem reddat: iustum, vt semper sibi cedenti, & ipse aliquando cedat. Est istud magis lucrosum vestris quam nobis: quia nullo post te, venerāde vir, nullo, inquam, interprete efficacius ad persuadendum apud nos perorare poterunt: nec copiosius hamo aliquo in mari vel flumine Cluniacensi piscari. Sed recolo, quid mihi nuper sanctitas tua Cluniaci constituta dixerit. Ad quid vultis Nicolaum? Respondi. Non est tale quid, non est magnum. Sed fateor, mi charissime, da veniam si excessi, magis indignantis quam, quod verum est, confitentis verba fuerunt. Duplex vere tunc fui, nescio quo casu, quod esse sæpe non soleo, duplex plane tunc fui in verbo. Aliud tunc corde seruatum est, aliud lingua depromptum est. Ita certe mēs tacita suggessit. Quid quod vis toties profitereris? Fortassis vt iam bis, ita & nunc tertio petitis frustrareris. Rogasti, nec auditus es. Quid iterum preces funderes? Respondere volui, quod cæcus ab vtero Pharisæis. Dixi vobis, & audistis. Quid iterum vultis audire? Respondere hoc volui, sed nolui. Ecce confiteor. Prosit quod confessus sum. Prosit quia veritatem falsitatis tegmine non velaui. Prosit vt quia, sicut dicitur, inter amicos omnia nuda, dolum nubilo pectoris tectum coram amico nudaui. Dico, prosit. Sed ad quid? Vt horreis tuis aliquid mei causa demas? Vt cellariis aliquid subtrahas? Vt de argenti aurique thesauris, etiam si adessent, quicquam imminuas? Quid ergo? Vt Nicolaum mittas. Nec nunc tantum, sed & quādo post hæc petiero. Nam cauebo si potero, ne quid postulem quod iure negandum sit: vel quod tibi, ne dicam mihi, in aliquo obsit. Fiat ergo mihi, fiat quod volo, vt hoc pascha proximum Nicolaus apud nos faciat, & more suo cor vestrum nobis, vobisque nostrum rediens a nobis refundat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXVI. Suo charissimo Nicolao, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem quam sibi.	??	??	Qvid dicam? Tædet animam meā vitæ meæ. Quare? Quia non quod volo, hoc ago: sed quod odi, illud facio. Datum est mihi hoc, & nescio si desuper, ac velut inseparabile accidens fere a puero mihi inhæsit: vt pene semper impellar ad hæc quæ nolo, & repellar ab his quæ volo. Et licet hæc dicam, non sum tamen de illis, qui non sunt cōtenti sorte sua, qui propria fastidiunt, aliena ambiunt. Non sum de illis, de quibus quidam satis notus,	O felices mercatores, grauis annis. —	Miles ait.	Et iterum,	Mercator nauem iactantibus austris, —	Militia est potior.	Non, inquam, sum de his, vel similibus, qui semper anxiæ mentis, aut dubiæ, vniuersos in requie, se solos in labore versari causantur. Quod si forte animus noxiis inhiaret, agerem gratias sepienti vias meas spinis, obstruenti maceria. At si bona, si vtilia optantur, quare non dantur? Si volui silere, oportuit me loqui. Si volui vacare, oportuit laborare. Si cœlo quandoque defigere oculum libuit, statim illum ad terram temporalium cura retraxit? Quorsum ista? Quia sic de te, sic de te, inquam, charissime, hactenus mihi contigit. Volui, immo toto corde optaui, te semper mecum esse: nec datum est. Volui saltem sæpe, nec concessum est. Manet adhuc pertinax in hoc odioso statu fortuna, & quæ variare vices non cessat, contra morem suum inuariabilis perseuerat. Sed credo Deo, quia rumpetur male fixa stabilitas: & qui meam de te esuriem satiare nequeo, saltem hanc breui tempore iocūdo ac dulci tuo colloquio releuabo. Vere iocundo, vere dulci. Nam si talis est stylus tuus, qualis est animus tuus? Si talis litera tua, qualis lingua tua? Non es enim, non es talis, quales quidam loquaces stylo, muti eloquio, vel econuerso profusi loquētes, muti scribentes. Et si conferre minorem maioribus licet, non solum tuum sequeris Tulliū Tullianus, de quo scripsisti, quod pectus in linguam facillima transferebat facilitate: sed quod est dignius, imitaris Apostolum apostolicus. Dicebat ille dici de se, Epistolæ graues sunt & fortes, præsentia corporis infirma, & sermo contemptibilis. Dicebat hoc, sed aliter se facturum promittebat. Quales, inquit, sumus absentes, tales erimus & præsentes. Vtrumq; igitur fuit in Apostolo, & viuax spiritus in Epistola, & viuificans sermo in lingua. Vtrumque hoc & in te æqua lance natura poliuit, vtrumque & superaddita gratia condiuit: ita vt præter vim quandam viuo innatam sermoni, nil vltra citraque, nil plus minusve, ipse acer & ęmulus scrutator inueniat. Vt quid & ista? Quia traxit fateor, quia non parum traxit, immo rapuit cor meū Epistola tua: illa plane Epistola, quæ ex abundantia cordis loquuta est, quæ de multo adipe & pinguedine amoris processit. Quam cum scriberes, vt de illo tibi noto dictum est, non quidem calamum, sed pennulam in mente tinxisti. Stillabat, dum legeretur mihi, illa dulcedinem, & cordi meo infundebat per verba singula lac & mel. Cogitabam ea similitudine, quam verum esset, quod a Dauid Deo dictum est. Quam dulcia faucibus meis eloquia tua: super mel & fauum ori meo. Si adeo dulce eloquium hominum, quanto magis diuinum? Si adeo dulcis terrena guttula, quam dulcior cœlestis imber? Si adeo mentem lenit ros humani sermonis, quāto magis delinit torrens voluptatis? Multa similia ex his coniiciebam, & totum, quod scripsisti, ad diuina & æterna trāsferebam. Sed quid his plura? Taceant interim literæ, sed ipse statim pro literis veni. Credo quod iam non tenebris, nec vltra iter tuum ad nos, Patris tui charissimi mei, sententia remorabitur. Scripsi ei de te quod ipse videbis. Scripsi Priori, scripsi Galcherio. Ante Pascha præstolor te, vt in Pascha habeam te. Est, est nobis cœnaculum grande, stratum, vbi Iesus, vt iam præmandauit, comedet Pascha cum discipulis suis, ad quod ego inuito te.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXVII. Honorando & dilecto fratri domno Philippo Clareuallis Priori, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem & amorem.	??	??	Ait Salomon. Vinum nouum, amicus nouus. Veterascat, & cum suauitate bibes illud. Sic tu mihi frater esse videris. Ago gratias Deo, quod nouus amicus es. Spero in ipso, quia veterasces in amicitia: & qui adhuc nouus places, multo magis veterascens placebis. Nam quanto sincerus amor prolixior, tanto suauior esse solet. Placuit semper mihi ex quo te vidi, esse tuum, & mores placidi & benigni, vt te multum diligerem suaserunt. Iube igitur amodo quod volueris, obedire parato. Sed & tu iure amicitiæ, imperanti obedi. Rogo Dominum Abbatem, vt mihi ante festum Nicolaum suum ac tuum mittat. Fac apud ipsum, vt quod postulo fiat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXVIII. Charissimo fratri & filio Galcherio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, plenam a Saluatore salutem.	??	??	Qvia iam non nouus, sed multorum annorū amicus es, non laboro apud te in loquendo: nec ad id, quod intendo, longa insinuatione vtor. Nam qui amicus est, non expectat preces, sed velle amici. Quod vt agnoscit, statim implere laborat. Velle meum est, vt frater Nicolaus nobiscum Pascha faciat. Iam quod volo agnoscis. Tuum est amodo vt non frustra velim, neque frustra scripserim. Rogaui inde Dominum Abbatem: si necesse fuerit, roga & tu.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XXXIX. Neptibus charissimis & filiabus dulcissimis, Margaritæ & Pontiæ, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, quicquid est salutis & gratiæ.	??	??	Legi literas a vobis scriptas mihi, in quibus incommodo meo compatimini: & non spirituali suffragio tantum, sed & arte physica mihi mederi conamini. Ago gratias sollicitudini piæ, & affectum filialem ea, qua decet, benigna dulcique mente complector. Sed miror vnde Iesu Christi scholasticæ Hippocratis scholas redolent: vnde merces Babylonicas Hierusalem filiæ mercatæ sint. Non contemno quidem adiumenta medicinalia, corruptæ plerumque naturæ medentia: maxime cum legam medicinam ab Altissimo creatam, Christumque dicentem audiam. Non egent qui sani sunt medico, sed qui male habent. Accuso tamen hostes naturæ, interfectrices carnis propriæ, crucifixas cum crucifixo: rursum de vita, rursum de remediis vitæ, rursum de statu corporum cogitare. An mente excidit verbum solemne Agathæ virginis: Medicinam carnalem corpori meo nunquam exhibui? An illa tantum ancilla Christi? an illa tantum sponsa Christi? Nonne & vos ancillæ? nonne & vos sponsæ? Et Martyr illa quidem & virgo, longe vobis præstantius, longe vobis sublimius. Sed non abhorret ab ipsa vestrum propositum: quando & sui generis martyrio Deo seruitis, & virgineo flore cœlestium camporum speciem decoratis. Lætor plane, lætabor non parum, mihi credite filiæ: si de propagine mea, si de sanguine meo, sublimes illæ totoque orbe celebres virgines, Agatha, Agnes, Fides, ac reliquæ: ipsaque, quod longe dignius est, Virgo virginum, vos pedissequas quandoque habuerint. Ego quidem, vt dixi, si illæ vos famulas, ne dicam socias, habere dignatæ fuerint, gaudens gaudebo in Domino, & exultabo in Iesu salutari meo. At vos, o meæ, vt sic dicam, virgines, o ancillæ, immo Regis æterni sponsæ: si tamen non de fatuis, sed de prudentibus virginibus fueritis: cum talium vos socias esse contigerit, quanto gaudio tripudiabitis, quanta lætitia exultabitis? Quæ iocunditas illa, miseris mortalibus ignota: qua torrente voluptatis ipsius potatæ, insatiabili satietate ab illo, apud quem est fons vitæ, post has tam densas, tam odibiles Ægypti tenebras, in lumine eius videbitis lumen? Quid erit tunc, quid fiet tunc apud vos, quando post Marciniacensem carcerem, in liberum puri ætheris fulgorem euaseritis: & in illa quæ sursum est, Hierusalem, quæ est, iuxta Apostolum, mater nostra: carne vestra, & corde exultante in Deum viuum, dixeritis, cantaueritis, Sicut audiuimus, sic vidimus in ciuitate Domini virtutum: in ciuitate Dei nostri? Quid erit, quando cœlorum rex Iesus pro breui continentia & sanctitate, clementi dextera alluserit puellis suis, ancillis suis, virginibus suis? Quanta illa, quamque incogitabilis felicitas, vt alios taceam, ipsis summis Apostolis in vita illa, quam promisit non mendax Deus, non vbique Christum sequentibus, & vos cum vtriusque sexus choro virgineo, Agnum Virginis filium virginali fiducia sequi quocunque ierit? Fulgebunt quidem illi, vt Sol in regno Patris sui: & sicut stellæ lucentes in perpetuam æternitatem, longe maiorem, longe celsiorem pro meritis sui generis gloriam obtinebūt. Non poterunt tamen adæquari vobis in hac parte, nec illud priuilegium, quod sola felix virginitas promeretur, licet inæstimabiliter rutilans sanctorum innumerabilium legio possidebit. Hinc Augustinus noster. Pergite itaque sancti Dei, pueri, ac puellæ, mares, ac feminæ, cælibes & innuptæ, pergite perseueranter in finem, laudate Dominum dulcius, quem cogitatis vberius. Sperate felicius, cui seruitis instantius. Amate ardentius, cui placetis attentius. Lumbis accinctis & lucernis ardentibus, expectate Dominum quando veniat a nuptiis. Vos affertis ad nuptias Agni canticum nouum, quod cantabitis in citharis vestris. Non vtique tale, quale cantat vniuersa terra, cui dicitur. Cantate Domino canticum nouum: cantate Domino omnis terra: sed tale nemo poterit dicere nisi vos. Sic enim vos vidit in Apocalypsi quidam præ cæteris dilectus Agno, qui discumbere super pectus eius solitus erat: & bibebat, & eructabat mirabilia super cœlestia, Verbum Deum. Ipse vos vidit duodecies duodena millia sanctorum citharœdorum, illibatæ virginitatis in corpore, inuiolatæ veritatis in corde. Et quia sequimini Agnum quocunque ierit, scripsit ille de vobis. Quo ire putamus hunc Agnum, quo nemo eum sequi, vel audeat, vel valeat, nisi vos? Quo putamus eum ire, in quo saltus & prata? Vbi credo sunt graminea gaudia, non gaudia huius seculi vana, & insaniæ mendaces: nec gaudia, qualia in ipso regno Dei cæteris non virginibus: sed gaudia a cæterorum omnium gaudiorum sorte distincta. Gaudia propria virginum Christi, non sunt eadem non virginum quamuis Christi. Nam sunt quidem aliis alia, sed nullis talia. Gaudia propria virginum Christi de Christo, in Christo, cum Christo: post Christum, per Christum, propter Christum. Ite, in hæc sequimini Agnum, quia & Agni caro vtique virgo. Hoc enim se retinuit auctus, quod matri non abstulit conceptus, & natus. Merito sequimini virginitate cordis & carnis, quocumque ierit. Quid est enim sequi, nisi imitari? Quia Christus pro nobis passus est, vobis relinquens exemplum, sicut ait Apostolus Petrus, vt sequamur vestigia eius. Hunc in eo quisque sequitur, in quo imitatur, non inquantum ille filius Dei est, vnus per quem facta sunt omnia: sed inquantum filiis hominum, quæ oportebat, in se præbuit imitanda. Et multa in illo ad imitandum omnibus proponuntur: virginitas autem carnis non omnibus. Non enim habent quid faciant, vt virgines sint: in quibus iam factum est, vt virgines non sint. Sequantur itaque Agnum cæteri fideles, qui virginitatem corporis amiserunt: non quocunque ille ierit, sed quocumq. illi potuerint. Possunt autē vbique, pręter quā cū in decore virginitatis incedit. Sed ecce ille Agnus graditur itinere virginali. Quomodo post eum ibunt, qui hoc amiserunt, quod nullatenus recipiunt? Vos ergo, vos ite post eum virgines eius: vos illuc ite post eum, quæ propter hoc vnum quocunque ierit, sequimini eum. Ad quodlibet enim aliud sanctitatis, quo eum sequantur, hortari possumus coniugatos: præter hoc quod irreparabiliter amiserunt. Vos itaque eum sequimini, tenendo perseueranter quod vouistis ardenter. Facite cum potestis, ne virginitatis bonum a vobis pereat: cui facere nihil potestis, vt redeat. Videbit vos cætera multitudo fidelium, quæ Agnum ad hoc sequi non potest. Videbit, nec inuidebit: & collætando vobis, quod in se non habet, habebit in vobis. Nam & illud canticum nouum proprie vestrum dicere non poterit. Audire autem poterit, & delectari tam excellenti bono. Sed vos quæ & dicetis & audietis: quia quod dicetis, a vobis audietis, felicius exultabitis, iocundiusque regnabitis. De maiore tamen vestro gaudio nullus mœror erit. Agnus quippe ille quem vos, quocumque ierit, sequimini, nec eos deserit, qui eum quo vos non valent sequi: & vobis præibit, & ab eis non abibit, cum erit Deus omnia in omnibus. Et qui minus habebunt, a vobis non abhorrebunt. Vbi enim nulla est inuidia, concors est differentia. Præsumite itaque, fidite, roboramini, permanete: quæ vouetis & redditis Domino Deo vestro vota perpetuæ continentiæ, non propter præsens seculum, sed propter regnum cœlorum. Quanta filiæ, quanta virginitatis est laus? Merebitur si perstiterit Margarita mea: quod nō meretur Magdalena Maria. Quare hoc? quia non patientia, non humilitas, nec ipsa charitas, non quælibet alia virtus soror dicitur Angelorum: sed virginitas. Hinc beatus Hieronymus, Bene Angelus ad Virginem mittitur, quia semper est Angelis cognata virginitas. Profecto in carne præter carnem viuere, non terrena vita est, sed cœlestis. Vnde in carne Angelicam gloriam adquirere, maius est meritum, quam habere. Esse enim Angelum felicitatis est, esse vero Virginem virtutis: dum hoc obtinere viribus nititur cū gratia, quod habet Angelus ex natura. Hinc rursum Augustinus. Ecce iam tales estis: quia & tales esse debetis. Hæc addita virginitati, Angelicam vitam hominibus, & cœli mores exhibent terris. Si ergo nuptias contempsistis filiorum hominum: toto corde amate speciosum forma præ filiis hominū. Vacat vobis, liberum est cor a coniugalibus vinculis. Inspicite pulchritudinem amatoris vestri, cogitate æqualem Patri: subditum etiam & matri, in cœlis dominantem, & in terris seruientem. Creantem omnia, creatum inter omnia. Illud ipsum quod in eo derident superbi, inspicite quam pulchrum sit: internis luminibus inspicite vulnera pendentis, cicatrices resurgentis, sanguinem morientis, precium credentis, commercium redimentis. Hæc quanti valeant, cogitate: hæc in statera charitatis appēdite: & quicquid moris in nuptias vestras impendendum habebatis, illi impendite. Bene quod interiorem vestram pulchritudinem quærit, vbi vobis dedit potestatem filias Dei fieri. Non quærit a vobis pulchram carnem. Non est qui de vobis quisquam mentiatur, & faciat sæuire zelantem. Videte cū quanta securitate ametis, cui displicere falsis opinionibus non timetis. Vir & vxor amant se, quoniam vident se: & quod non vident, timent in se. Nec certi gaudent ex eo quod in manifesto est, dum in occulto suspicantur plerumque quod non est. Vos in isto quem oculis non videtis, & fide conspicitis, nec habetis quod reprehendatis: nec eum metuitis, ne falso forsitan offendatis. Si ergo magnum amorem coniugibus deberetis: eum propter quem coniuges habere noluistis, quantum amare debetis? Voto vobis figatur in corde, qui pro vobis fixus est in cruce. Totum teneat in animo vestro, quicquid noluistis occupari connubio. Parum vos amare non licet, propter quē non amastis & quod liceret. Sic amantibus mitem & humilem corde, nullam vobis superbiam pertimesco. Inde & sanctus Ambrosius. Vobis autem virgines sanctæ speciale præsidium est, quod pudore intemerato sacrum Domini seruatis cubile. Neque mirum, si pro vobis Angeli militant, quæ Angelorum moribus militatis. Meretur eorum præsidium castitas virginalis, quorum vitam imitatur. Et quid pluribus exequar laudem castitatis? Castitas etiam Angelum fecit. Qui eam seruauit, Angelus est: qui perdidit, diabolus. Hinc etiam nomen accepit. Virgo est, quæ Domino nubit: meretrix, quæ deos facit. Nā de resurrectione quid dicam, cuius præmia iam tenetis? In resurrectione autem neque nubunt, neque ducunt vxores: sed erunt sicut Angeli Dei in cœlo. Quod nobis promittitur, vobis præsto est: votorumque nostrorū vsus apud vos est. De hoc mundo estis, & non estis in hoc mundo. Seculum vos habere meruit, tenere non potuit. Quam præclarum est autem, Angelos propter intemperantiam suam in seculum cecidisse de cœlo: virgines vero propter castimoniam in cœlum transisse de seculo! Beatæ virgines, quas non illecebra sollicitat corporū, nō colluuio pręcipitat voluptatū. Cibus parsimoniæ, potus abstinentiæ, docent vicia nescire, qui docent causas nescire viciorum. Item idē Ambrosius. Hortus cōclusus soror mea sponsa, hortus cōclusus, fons signatus, eo quod in hortis huiusmodi impressa signaculis imagine Dei, sinceri fontis vnda resplendeat, ne volutabris spiritualium bestiarum sparsa cœno turbentur. Hinc ille murali septus spiritu pudor clauditur, ne pateat ad rapinam. Itaque sicut hortus furibus inaccessus, vitem redolet, flagrat oleam, rosam renidet: sic in vite religio, in oleo pax, in rosa pudor sacratæ virginitatis inolescāt. Hic est odor, quem Iacob Patriarcha flagrauit, quando meruit audire, Ecce odor filij mei, sicut odor agri pleni. Nam licet plenus omnibus fere fructibus fuerit ager Patriarchæ sancti: ille tamen fruges maiore virtutis labore germinauit, hic flores. Accingere itaque virgo, & si ius huiuscemodi tibi, vt hortus aspiret, Propheticis eum claude præceptis. Pone custodiam ori tuo, & ostium circuitus labiis tuis: vt etiam tu possis dicere. Sicut malum inter ligna syluarum: sic dilectus meus inter filios. Sub vmbra illius, quam desiderabam, sedi: & fructus eius dulcis gutturi meo. Inueni quem diligit anima mea: tenui eum, nec dimittam. Post ista tam sublimia, ac dulcia sanctorum verba, Audite, mihi charissimæ, excelsi nominis ac famæ Hilarium, ipsam carnalem filiam suam ad virginitatem, tam corporis, quam animæ conseruandam, proposita quadam veste diuina, ac margarita cœlesti, toto conamine inuitantem, atque exhortantem. Anno primo, ait sanctus Hilarius, vestem vidi. Vidi, filia, vidi, quod eloqui non possum. Nunquid non & sericum secundum subtilitatem eius spartum erat? Nunquid candori eius niues comparatæ non nigrescunt? Nunquid aurum iuxta fulgorem eius non liuidatur? Ipsi enim multi colores eius, amœna cuncta vincebant: & nihil prorsus poterat ei comparatum æquari. Post quæ vidi margaritam. Qua visa, statim concidi. Non enim potuerunt oculi mei sustinere tantum eius colorem. Nam nec cœli, nec lucis, nec maris, nec terræ species, pulchritudini eius erat comparare. Hæc quidem Hilarius filiæ. Sed adhuc in fine omnium veniat magnus Cyprianus Carthaginensis, cunctis præcedentibus æqualis officio, par magisterio, maior martyrio. Ait enim. Nunc nobis ad virgines sermo est, quarum quo sublimior gloria, maior & cura est. Flos est ille Ecclesiastici germinis: decus, atque ornamentum gratiæ spiritualis. Læta indoles laudis & honoris, opus integrum atque incorruptum Dei: imago respondēs ad sanctimoniam Domini, illustrior portio gregis Christi. Gaudet per illas, atque in illis largiter florens Ecclesiæ matris gloriosa fœcunditas: quantoque plus copiosa virginitas numero suo addit, gaudium matris augescit. Ad has loquimur, has hortamur: affectione potius quam potestate. Æquales enim sunt Angelis Dei, cum sint filiæ resurrectionis. Quod futuri sumus, iam vos esse cœpistis. Vos resurrectionis gloriam in isto seculo iam tenetis. Per seculum sine seculi contagione transitis, cum castæ perseueratis: & virgines, Angelis Dei æquales estis. Tantum maneat & duret solida & illęsa virginitas: & vt cœpit fortiter, & iugiter perseueret. Quomodo portauimus imaginem eius, qui de limo est: portemus & imaginem eius, qui de cœlo est. Hanc imaginem virginitas portat, portat integritas: sanctitas portat, & veritas. Portant disciplinæ Dei memores iustitiam cum religione retinentes: stabiles in fide, humiles in timore. Ad omnem tolerantiam fortes, ad sustinendam iniuriam mites, ad faciendam misericordiam faciles: fraterna pace vnanimes, atque concordes. Quæ vos singula, o bonæ virgines, obseruare, diligere, implere debetis: quæ Deo & Christo vacantes, ad Dominum, cui vos dicastis, & maiore, & meliore parte præceditis. Prouectæ annis, iunioribus facite magisterium. Minores natu, præbete comparibus incitamentum. Hortamentis vos mutuis excitate, æmulis virtute documentis ad gloriam prouocate. Durate fortiter, spiritualiter pergite, peruenite feliciter: tantum mementote tunc nostri, cum incipiet in vobis virginitas honorari. Isti, charissimæ, de quorum libris velut de pratis florentissimis hos amœnos flores excerpsi, de summis sacerdotibus Dei sunt, doctores Latinæ Ecclesiæ: immo nisi multiplex diuersarum linguarum Barbaries obstaret, totius Christani orbis existunt. Horum vobis margaritas ostendi: horum ex aliqua parte super aurum & topazion preciosos & concupiscibiles thesauros coram vobis effudi. Superest, vt quod gratis offertur, ardenti animo suscipiatis, summo studio & cautela seruetis: meque de salute vestra plus cunctis mortalibus sollicitum, cum Angelica virginitate, altissima humilitate, sublimissima charitate Iesu Christo, vt ancillæ, immo vt eius sponsæ amabiles factæ fueritis, vobiscum gaudere faciatis. Recordamini beatæ matris meæ, sanctæ auiæ vestræ: recordamini, inquam, quanta fide, quam ignoto ac de supernis concepto charitatis feruore, vos adhuc puellulas, nec inter dexteram vel sinistram discernere valentes, mundo furata fuerit, diabolo subtraxerit, Deo obtulerit, sanctis sororibus adiunxerit. Metuebat illa, sicut ab ore eius sæpe apud Marciniacum audiui, ne forte ab hac misera valle lachrymarum, nutu vocantis Domini ante raperetur, quam vos de laqueo venantium ereptas videret: antequam in schola virtutum numero sanctarum adiunctas superstites sibi relinqueret. Respexit benignus Saluator ex alto humilitatem & preces ancillæ suæ: & ille qui replet in bonis desiderium suorum, & qui voluntatem timentium se facit, eius desiderium tandem impleuit. Sociauit vos choro virgineo, corpore. Videte, videte vt & sociauerit mente. Non sunt quidem omnes vobis cohabitantes virgines carne: sunt tamen, vt ait pater Augustinus, virgines fide. De quibus solemni die Natalis Domini solemniter clamat: Vbi iam non potest esse a concubitu caro integra, sit in fide virgo conscientia, secundum quam virgo est omnis Ecclesia. Iuxta quem sensum, tam de virginibus, quam de continenter sancteque viuentibus Apostolica tuba frequenter intonat. Despondi vos vni viro virginem castam exhibere Christo. In hoc choro virgineo feliciori sorte constitutæ, hoc est, non solum spiritu, sed & corpore illibatæ: iuxta monita eorum, quos præmisi, Sanctorum, vitam vestram disponite, mores componite, bonum certamen certate: cursum a teneris annis inchoatum, instanter currendo, feliciter consummate. Imitamini sorores vestras & matres, cum quibus Deo seruitis. Specialiter vero quam commemoraui felicem auiam vestram, quæ vos ad Deum præcessit: & quæ vt eam sequamini, non solum dum viueret, sed & nunc etiam mortua inuitat. Date mihi, obsecro, vocem magni Apostoli, vt possim vnicuique vestrum securus dicere: quod ille Timotheo discipulo scripsit. Gaudio impleor, recordationem accipiens eius fidei, quæ est in te non ficta: quæ & habitauit primum non quidem, vt ille ait, in auia tua Loide, & matre tua Eunice: sed in auia tua Raingarde, & in patre tuo Hugone: certus sum autem, quod & in te.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XL. Charissimo meo & unice amplectendo, Domno Basilio, seruorum Dei Chartusiæ Priori, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas salutem, cui se deuouit, æternam.	??	??	Nvper in procinctu Romani itineris constitutus, scripsi vobis ac fratribus ab Herbins Monasteriolo nostro, quod ad vos iam perlatum credo: & tam propositum adeundi vos, quam causam, quæ ad remanendum compulit nos, literis indicaui. Scripsi tunc generaliter, scribo nunc singulariter. Scribo ab ipsis Alpium faucibus, & excuso, quod in literis illis nominis vestri, vel officij mentionem solito more non feci: obliuio sola in causa fuit. Hanc, vt arbitror, mihi ingessit itineris festinantia, & nauis ad transferendum nos vltra Isaram flumen parata. Volo tamen te, charissime, scire affectum illum meum, quo montana vestra adire decreueram, magis causa te visitandi, quam locum licet sanctum videndi fuisse. Illum enim ac fratres alios, & a multis iam annis sæpe videram: te vero ex quo istud arduum & cœleste propositum assumpsisti, nunquam visitaueram. Non fueram, nec sum immemor, quāto me semper affectu colueris: quam deuoto ac sincero animo ab ipsis adolescentiæ tuæ annis, ad diuina anhelaueris: quam frequenter eo spiritu Cluniacum tuam, & vere tuam visitaueris: quanto insuper tempore in ipso claustro fratribus nostris, tuisque adiunctus Deo militaueris. Placuit dehinc spiritui illi, qui vbi vult spirat: vt te de virtute ad virtutem proueheret, & ascensiones in corde tuo disponens, de bonis ad meliora, de altis ad altiora transferret. Statuit, & per gratiam suam perseueranter statuet supra petram pedes tuos: & diriget in viam mandatorum suorum gressus tuos. Constituit te in gradu illo vitæ: quo altior aliquis, aut vix, aut nusquam apparet. Ea de causa te inuisere, & profectui tuo, quo violenter regnum Dei rapere contendis, proposueram congaudere. Decreueram renouare tecum antiquas illas & sanctas felicis memoriæ domni Guidonis prædecessoris tui mecum sæpe habitas collationes: quibus velut scintillis ab eius ore prodeuntibus accendebar, & omnium pene humanarum rerum obliuisci cogebar. Contulissem tecum & de quibusdam hoc in tempore necessariis, quæ nec chartis committere, nec multorum auribus credere volebam. Hæc quia, charissime, ad præsens non dantur: precare instāter Omnipotentis misericordiam, vt saltem in posterum concedantur. Iter meū sociosque itineris, vt speciali & intimo amico commendo: quod tāto maioribus auxiliis eget, quanto maioribus hoc hiemali tempore periculis formidabile est. Fratrem Petrum de Wapingo, olim in Christi militia, vt ipse vidi, tironem, nunc veteranum: fratemq. Gaufridum, qui tanto tempore bonum certamen certauit, iamque pene cursum consummauit: ex parte mea oro vt affectuose salutes, meque nostrosque ipsorum sanctæ vitæ, ac precibus intente cōmendes. Nescio enim, si quis alter primi illius mei temporis miles adhuc superstes sit. Similiter & illum nobilem carne & spiritu Otmarum conuersum de Valboneis, omnesque pariter quando simul conuenerint, saluta.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLI. Domno venerabili, sincera quoque affectione reuerendo patri Petro sanctæ Cluniacensis Ecclesiæ benignissimo Abbati, Frater Basilius, & qui cum eo sunt fratres Chartusiæ, salutem & pacem a Domino sempiternam.	??	??	Vere hic est affectus antiquæ & firmiter plantatæ dilectionis vestræ. Qui enim expeditiores, propter niuis impedimentum ad nos transire vix possunt. At affectuosam erga nos deuotionem vestram, nec personæ dignitas, nec longi itineris onerosa retinet grauitas. Pro incœpto labore gratias agimus, pro non subeundo preces effundimus. Nouimus effectum, nouimus conatum. Maneat, qui solet amor: quandoquidem gratissima visitationis vestræ frustramur lætitia. Quā etsi ad præsens non habemus, de futuro per Dei gratiam non desperamus. Præstabit id qui abstulit, opportuno tempore Deus. Quam licet multum Domini & fratres mei desiderent, ego te ex debito auidius esurio. Nonne enim sum ego ille, quem pauperē & inopem nō spernebatis: sed amabatis, fouebatis, & ad onus suaue religionis piis studiis instruebatis? Cluniacens. Ordo, Cluniacens. disciplina, Cluniacens. amabilis & honorabilis Conuentus, vt vere fatear, me semper ad meliora & arctiora prouocauit, pro certo etiā & adhuc prouocat. Quid enim? Potest auelli ab homine, cuius anima Deo subiecta est: chori, claustri, dormitorij, refectorij Cluniacensis, cæterarumque nobilium officinarum omni homini æmulanda disciplina? Sed non omnes vident quod vidi ego. Non omnibus notum, quod mihi patuit. Gratias Deo. Quid plura? Vester sum, fui, & ero in æternū: quia vere & vos Christi Domini estis. Seruate orationibus, quod sacris ædificastis exemplis. Domum Chartusiæ, & omne propositum nostrum qualecumque sit, sanctis intercessionibus vestris commendamus, benignissime Pater.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLII. Summo Pontifici & nostro speciali Patri Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, deuotam cum filiali amore obedientiam.	??	??	Relatum est mihi, Pater, quod quidam monachorum Bremensium adeāt maiestatem vestram, causa insimulandi Abbatem suum apud vos. Quid dicturi sunt, nescio. Vnum me scire confido, quod nihil poterunt rationabile prætendere, vnde paternam commotionem mereatur incurrere. Vidistis ipse nuper hominem, sed vt puto, mihi plenius eius esse notum est: vtpote illius quem pene puerum suscepi, quem educaui, cuius conuersationem bonam, cuius famam integram, tam in Cluniaco quam extra, multis iam annis probaui. His de causis, hoc merito, ego quidem eum aliquantis & magnis Prioratibus prætuli: vos vero vt accepi, simili fama eum vobis commendante, magnæ Abbatiæ prætulistis. Magnæ dico, possessionibus: sed paruæ, miseræ, & ruinosæ, habitatorum, vt mitius loquar, erroribus. Vidi ipse hoc ex parte, in procinctu veniendi ad vos constitutus: quando ab eodem inuitatus Abbate, Natalem Domini hoc anno in eadem Abbatia celebraui. Vidi Monasterium pene tugurium, vidi locum parum a solitudine distantem: vidi omnia velut ab initio, non solum innouanda, sed a primo etiam lapide fundanda. Monachos nobis quidem deuotos, sed velut nouitios de nouo instruendos. Facile mihi fuit ex fructu arborem cognoscere, de habitaculis habitatores iudicare. Hi nondum exuti veteri homine, neque induti nouo, quoniam a vestro Abbate coguntur in pectore veteri noua meditari: malunt esse oues absque pastore, & requiescere in fæcibus suis: quam contraire voluptatibus, aut voluntatibus solitis. Hæc est causa, qua id quod dixi aggressi sunt: vt percusso Pastore dispergantur oues gregis. Nouerit autem sanctitas vestra, quod exceptis paucissimis magis exmonachis quā monachis, omnes ei quoscumque in partibus illis audire potui, laudabile testimonium ferunt: dicentes eum religiosum in spiritualibus, prudentem in temporalibus. Prouidete ergo ei si placet, vt filio vestro & Abbati vestro: ne quod plantauit manus vestra, inimicus homo eradicet: ne glorietur impia pars, & dicat, Præualui aduersus eum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLIII. Summo Pontifici & nostro speciali Patri Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, filialem amorem & debitam obedientiam.	??	??	Importunitatem, qua frequentibus literis patrem fatigo, sępius excusaui. Excusaui plane: sed vrgentibus causis importunus esse non cesso. Indulge, Pater, si placet. Vides, quia tā in his, quam pene in omnibus aliis non quod volo, hoc ago: sed quod oli, illud facio. Memorem esse credo paternitatem vestram, quod de nobili viro, domno scilicet Guidone de Domna, vobis Signiæ verbum fecerim: & vt causa, pro qua interdicti sententiæ se subiectum esse dolebat, in partibus nostris iuste examinanda, diffinienda, mandato vestro personæ idoneæ committeretur, rogauerim. Respondum mihi est a benignitate vestra, Viennensem Metropolitanum, qui auctor illius negotij fuerat, mandatum a vobis in proximo venturum, a vobis super his conueniendum: audito eo, congruum illi quæstioni vos finem impositurum. Rediens ergo a vobis, & per Italiam iam proximus Alpibus iter faciens: audiui eum festinato ad vos tendere, & iam vrbi proximum esse posse. Vnde & ego festinanter cursorem post ipsum ad vos cum literis præsentibus misi, orans: vt si potest fieri, aut antequam a vobis recedat, causam iam dicti nobilis viri sapientia vestra more, quo solet, diffiniat: aut sicut præsens rogaui, in prouincia Viennensi, vel Lugdunensi, si cui placuerit, terminandam committat. Et ne forte miretur sagax prudentia vestra, me velut rem alienam mihi superfluo assumpsisse: nouerit non esse hanc rem alienam, sed propriam; quia ille cuius est, non alienus, sed noster est. Noster est amore, noster & genere, noster & beneficio. Amore quantum ad se, genere quantum ad suos, beneficio quantum ad vtrosque. Quantum ad se, quia nos nostraque præ cunctis mundi monasteriis diligit. Quantum ad suos, quia patres, aui, & ataui eius, idem fecerunt. Quantum ad vtrosque, quia tam ipse quam illi monasteria ab eisdem fundata, & Cluniaco tradita, multis & magnis possessionibus atque redditibus ditauerunt. His de causis, negocia eius non peregrina reputo, sed domestica: non aliena, sed propria. Et quoniam is de quo vos sollicito, & super quo maiestati Apostolicæ preces effundo, absens est: nec facile militaris homo, & seculo innumeris curarum cathenis astrictus, vos adire potest: verba eius mediantibus literis istis breuiter prolata, si placet, audite. Dicit credere se, vxorem, super qua arguitur, sibi legitime ac iuste nupsisse. Viuit quidem altera, cui primo coniugali fœdere vinctus dicitur, sed illam nunquam suam fuisse coniugem astruit. Causam, immo causas, quibus cōiux eius nec fuerit, nec sit, nec esse possit, tales proponit. Primam, quia contradicente suo Gratianopoli Episcopo, illam accepit. Secundam, quia infra annos nubiles existenti, nec assensum canonicum præstare valenti, adhæsit. Tertiam, quia consanguinitatis linea ea proxime iunctus est. Quartā, quia rem coniugij nullo vnquam tempore vel momēto cum ipsa quamuis multum voluerit, vllomodo habere valuit. Quintam, quod sicut hanc primam contradicente omnino vt dictum est, Episcopo suo accepit: sic istam, volente, concedente, imperante, immo pene compellente eodem Pontifice admisit. Sextam, quod in reditu vestro a Galliis ad Italiam, in montanis Iurensibus inter pontem Arleium & Villam-Iuniam ei præcipistis: vt sæpe nominato domno Viennensi Archiepiscopo in omnibus obediret, indeque salutem suam non dubiam, sed certam speraret. Septimam, quod priusquam hæc omnia discuterentur, postquam tam per se, quam per alios religiosos vel seculares viros, iudicium iustitiæ paratum se esse subire, non semel tantum, non bis tantum, Episcopo suo, & dixit, & mandauit: ab ipso interdicti sententiæ submissus est. Æstimat vir iam satis dictus, quodlibet ex his capitulis vnum, & semotis aliis, solum ad diuortium inter se & illam primam mulierem non coniugem, faciendum, plene sufficere posse. Quantomagis omnia simul? Videat hæc omnia, & discutiat Pater vniuersalis: & qui curam paternā vniuersis Ecclesiæ filiis debet, animæ, nec de inferioribus, nec de vilioribus sibi cōmissæ prouideat: & aut coram se, vt iam dixi, si fierit potest, rem ipsam diffiniat: aut probis partium nostrarū viris, si placet, diffiniēdam committat. Dolet enim multum homo, & quod vix, aut nunquam cuilibet antecessorum suorū contigit, interdicti Ecclesiastici se incurrisse, vere vt Christianus vltra quā de laico sit credibile, deflet. Vidi ipse, & verax apud Patrem testimoniū fero: quia dum die quadam inter castrum de Visilia, & castrum de Domna, mecum iter faciens de his ageret: subito in tam amaros fletus & singultus erupit, vt etiam nos, & quosdam nobiscum, qui proximi equitabant, in fletus & lachrymas commoueret. Moueant ergo viscera paterna absentis, & nobilis filij lachrymæ: qui, & sicut fidelis Christianus dolet sibi Ecclesiasticę communionis gratiam subtrahi, & de vxore dimittenda vel retinenda, re ad examen procedente, paratus est pręcepto Apostolico, & Ecclesiastico obedire.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLIIII. Summo Pontifici, & nostro speciali Patri Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, filialis amoris, & obedientiæ quicquid potest.	??	??	Placentinus clerus, Consules, & populus, quia benignæ paternitati vestræ ad præsens displicet, multum & multum dolens, placere super omnia, quæ in terris sunt, volēs: elegit me sicut aduocatum sibi, sperans, quod mediante me preces suę apud Patrem facilius admittantur, & fortassis etiā exaudiantur. Facit hoc ex gratia, quam credit mihi seruari penes vos: æstimans non ex toto frustrari vota sua, adiuncta suis precibus deprecatione mea. Quod vtrum ita sit, vtinam sic experiar nunc in assumpta causa: sicut vestri gratia sępe expertus sum, tam in propria, quam in aliena. Sum eis debitor, tam charitate communi, quam dilectione singulari. Nouit hoc, vt arbitror, sapientia vestra, & ad aures maiestatis vestræ, vt puto, peruenit: quid ante quinquennium, quando videndi, & visitandi vos gratia Romam pergebam, super iniuria mihi, immo & vobis a Marchione Opizone illata fecerint: quantum inde doluerint, quanta vi fugitantem, & latibula quærentem bestiam de fouea sua ad publicū protraxerint, quicquid sorbuerat totum vsque ad obolum reuomere compulerint, satisfacere tam ipsum quam sceleris socios, pro arbitrio meo, vellent, nollent, coegerint. Fecerunt hoc, vt dixi, non soli mihi: quia quod factum est filio, factum est Patri. Ea de causa de ingratitudine merito condemnarer, si pro ipsis, vbi causa rationabilis exigit, qualiscumque precij preces meas indignationi paternæ opponere formidarem. Dicunt, dicunt isti, quorū causam assumpsi, & hoc, vt ab eis accepi, sacramento probare parati sunt: se nihil eorum, super quibus arguuntur, ad iniuriam maiestatis vestræ fecisse, nihil in æternū facere proposuisse. Sed dicitur eis Episcopum a suo Rauennate Metropolitano Domini Papæ insuper præcepto consecratum, & suscipere noluistis: quodque est deterius, numquam vos eum in perpetuum suscepturos, iuramento firmastis. Ad hæc illi. Metropolitanus noster, non Rauennas, non Aquileiensis, non quilibet alter, sed Romanus Pontifex est. Probamus hoc innumeris testibus, probamus Placentinum electum a multis retro seculis, a summo & vniuersali Præsule, non ab alio consecratum. Producimus inde pro exemplo, præter antiquiores, Vrbanum secundum, Calixtum secundum: qui electis nostris consecrationis manum imposuerunt, & exemplo suo, quid posteris seruandum esset, lucide ostenderunt. Seruetur vrbi nostræ concessa a tantis Pontificibus dignitas, & parati sumus facere vel subire quicquid Apostolica, si forte in his deliquimus, imperauerit maiestas. Hæc, Pater, illi. Ego vero his subiungo. Miserere, Pater, miserere tantæ vrbis, nulli fere in Italia secundæ. Miserere tanti populi, qui si aliter egit quam debuit, paratus est iuxta præmissa obedire, & cuncta imperata seruare. Attende, attende, inquam, discreto illo more tuo: quia, etsi deliquerunt, tamen quod multitudo delinquit, impunitum esse solet. Considera, licet vt minus sapiens loquar, velut docendo doctorem, quod bonus ille Pastor, cuius vices in terra geris, vulneratus est propter infirmitates nostras: & se vicariis suis ad imitandum proponens, ait. Non egent, qui sani sunt, medico: sed qui male habent. Vide, quod proximi sunt periculo, & periculo mortis æternæ: si non condescendis, si rigorem tuum seruare volueris, si dixeris: Non placabor nisi Episcopum a Rauennate sacratum susceperint, non quiescam nisi sacramenta sua irrita fecerint. Timeo, timeo Domine, ne seueritate hac magis Ecclesia deficiat, quam proficiat: ne rigor iste magis appareat ruinosus, quam fructuosus. Formido, ne de Placentia ciuitate in hac republica nostra Christiana dicatur, quod olim de tribu Beniamin tempore Iudicum apud Iudæos dictum est. Ablata est vna tribus de Israel. Si recensuerit, recolet sapientia vestra, quot & quantæ a sede Apostolica dispensationes, Paganorum, Hæreticorum, ipsorum etiam Catholicorum tempore factæ fuerint: nec ob aliud, nisi quia magni, & discreti Patres, spiritu consilij, & timoris Dei illustrati, videbant se magis Ecclesiæ Dei salua fide, & charitate posse proficere vtiliter condescendendo, quam inutiliter austeriora seruando. Extenderetur Epistola in immensum, si exempla vellem proponere, quæ occurrunt. Sed quia non est necessarium talia cuncta scienti, ipsum ad se remitto: & vt in libro singularis memoriæ suæ hæc relegat, exoro. Verbum tamen memorabile magni Patris, & summi Ecclesiæ Dei post Apostolos doctoris Augustini ad mentem, si forte excidit, reuoco. Dico sententiam, non verba ex ordine. Insertionis, inquit, tale genus est, vt non possit inseri ramus aliunde allatus arbori, nisi fiat quantulumcumque vulnus in arbore. Sic quandoque vel suis, vel alienis Ecclesia ex charitate condescendendo læditur: vt qui alienatus vel alienus fuerat, inseratur. Sed nimium forte processi. Fecit hoc fiducia, ex paterna benignitate concepta. Vt ergo iam finis fiat, oro, rogo, supplico, & corde, immo ipso corpore, ante pedes sanctitatis vestræ, licet absens prosternor: vt Placentinis vestris, vobis toto conatu placere quærentibus, condescendatis, & errorem eorum modo quo placuerit corrigatis: tantum vt eos, vt Ecclesiam suam, vt Episcopum suum, vobis, non alteri, Romanæ Ecclesiæ, non Rauennati, vel cuilibet alij conseruetis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLV. Summo Pontifici, & nostro speciali Patri Domino Papæ Eugenio, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, deuotam obedientiam cum filiali amore.	??	??	Si Dei dispositio paternitati vestrę me proximū loco fecisset, optassem & omnia a me facta vobis referre, & de faciendis vobiscum consilium inire. Nūc remotus opto sæpe facere, quod semper non possum. Vnde notū facio benignitati vestræ, quid post regressum meum a vobis factum sit de castro, quod super ipsum, vt ita dicā, Cluniaci caput, Hugo Discalciatus ædificabat, contigerit. Questus fueram inde, vt nostis, apud vos: & vestra prouidentia duro anathemati illud submiserat. Rediens igitur, inueni non tantum inchoatum, sed & fortibus iam muris cinctum: & excepta lapidea turri, cuius iam materiam pene totam iam dictus Hugo congregauerat, lignea interim iam erecta, fere ex integro consummatum. Inueni & nostros villam quandam iuris nostri, quę Clarummane dicitur, castro illi valde proximam fossatis, & munitionibus ambisse: & prout breuitas tēporis permiserat, communitam, castro Hugonis pro castro opposuisse. Inueni vniuersos adiacētes nobis, milites, Castellanos: ipsos insuper Comites & Duces Burgundiæ nostræ, velut aureæ, vt dicitur fortunæ inhiare: & quasi argentei fumi nidore attractos, ad arma sumenda nostros vndique concitare. Dicebant multa, amicorum condolendium, vel consultantium specie: quæ ego audita, in quā partem vergerent, aduertēs, aurem eis pacificam, velut bene consulentibus exhibebam. Instabāt & multi ex nostris, sed quo spiritu, ipsi viderint: asserentes credendum esse prudētibus viris, qui cum amici essent, & in re militari assueti, nō hortarentur ad inutilia, nec suaderent dissuadenda. Aderāt e conuerso longe plures his, affirmantes nihil vnquam lucratam esse Cluniacum militaribus armis: aut vecordem, aut hostē esse, qui Monachis pugnare suadeat, qui cucullatū gladio præcingat: pro admirabili habendum prodigio, si tale monstrum ad bella procedat. Ridēdos esse, & subsannandos esse ab orbe terrarum, huiusmodi milites vel athletas: nec iā illuc velle venire seculares ad suscipiendum religionis habitum, quem ab ipsis religiosis iam viderent depositum. Pręter hæc dāna innumera inde posse oriri, cum breui tempore bellica clades, etiam lōge maiores quam Ecclesia illa habeat redditus, possit assumere & consumēdo paulatim in se ipsa deficere. Ad vltimū homines aliis assuetos studiis, bellicarū artium prorsus ignaros, hostibus callidis, & in his a lacte educatis, non nisi prædam vel escam existere. Hęc vt sanioris consilij esse claruerunt, mediante Hugone de Berziaco, & quibusdā aliis militibus, ex parte autem nostra, fratre Enguizone pręcipue, & quibusdam aliis instantibus, concordia huiusmodi facta est. Deiicit ipse castri cōstructor, & diruit ab ipsis fundamentis, suis vel suorum manibus castrum: seque numquam deinceps aliquid ibidem ædificij facturum iuramento confirmat. Dat insuper & montem ipsum Ecclesiæ. Addit & iuramento, se a castro Buxeriæ vsq. Cluniacum, in aliquo prorsus loco, munitionem aliquam nūquam vlterius esse facturum. Interdicit & hoc cūctis hæredibus suis, & instrumentū istud continens, auctoritate & testimonio Lugdunen. Archiepiscopi & Coepiscoporum eius, Guilelmi Comitis, & aliorum terræ illius nobilium, sese facturum spopondit. Nos autem his de causis, dedimus ei ducētas & viginti libras. Hęc pręcipue ea de causa facta nouerit sublimitas vestra, quia memores consilij quod nobis dedistis, maluimus in pacis conditionibus expendere multa, quam sub dubia belli sorte consumere infinita.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLVI. Insigni & singulari nostri temporis viro, domno Bernardo Clareuallis Abbati, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem æternam.	??	??	Qvoniam sanctitati vestræ, mihi tā dulciter, tam benigne scribēti, tot diebus rescribere distuli, nolite mirari. Irruerat forte tūc tantus negociorum turbo, tantaq. causarum congeries me vndiq. suffocabat: vt non dicam scribere, sed vix mihi viuere tūc liceret. Exūdabat, disrupto obice, immensa vis aquarum: quas, Romanum iter, me absente, paulatim congregans, stagni more aliquamdiu continuerat, in præsentē largissime profundebat. Exclamare tūc merito poteram. Saluum me fac Deus, quoniam intrauerunt aquæ vsque ad animam meam. Hæc fuit causa qua illi, cui me totū debeo, debitū respondendi, paucis licet diebus, subtraxi. Nunc tandem respirans, occurro, vt possum verbis, tanto tanti amici affectui: post verba in proximo, per Dei gratiam occursurus & ipse. Magnificauit vere Dominus facere nobiscum, & vt verba illa vestra, humanum pene os excedentia sonant, prosperum fecit iter nostrum: & gratia sua, studio vestro, precibus vestrorum, duxit & reduxit incolumes: tribuit nobis secundum cor nostrum, & impleuit petitiones nostras. Facta sunt nobis etiā ad literam praua in directa, & aspera in vias planas. Alpes ipsę gelidæ, & perpetuis niuibus condemnati scopuli, illius sui antiqui horroris pene obliti sunt. Aer ipse, qui vt post reditum nostrum accepi, nostræ se Galliæ, hybernis mensibus importuniorem solito nimiis imbribus præbuit: quinque solis diebus exceptis, toto, quo in Italia demoratus sum, tempore, tam terreno itinere, quam fluuiali (nam aliquantis diebus ac noctibus, Padus nos nauigantes detinuit) iocundum se semper ac serenum exhibuit. Lutosas vias, quibus maxime angi, immo cunctis id minantibus infigi verebamur, fere lapideas siccitate inuenimus. Fratres quosdam itineris socios, puræ ac simplicis vitæ viros, fluctibus mersos, & iam iamque extinguendos, ab ipsis (vt sic loquar) mortis faucibus, viuos recepimus. Ipse plus solito audax, dum pontem quendam, quia peditem ire pigebat, conscendere eques conarer: vltimos mulæ meæ pedes tenacissimo retrahente luto, in subiacentem eidem ponti quandam abyssum pene prolapsus sum. Sed Dei virtute mulæ vires addente, subito me cum eadem super pontem inueni: sicque præter timorem, nihil triste passus, euasi. Quid multa? Talis nos in eundo, talis in redeundo, non fortuna, sed gratia assidue comitata est: vt nihil mihi, nihil nostris præter votum contigerit: excepto, defectu, vel morte bestiarum, de quibus Deo cura non est. Læta plane in via cuncta reperi, sed lætiora apud Patrem inueni. Bonum illum habui in principio, meliorem in processu, optimum in fine: immo, vt quod verius ex corde haurio fatear, optimum semper. Cumque vultus ille illius, in quo vere Apostolicus vigor & forma relucet, pro varietate causarum, personarum, & euentuum mutaretur, & aliis atque aliis nunc iocundum, nunc nubilum discretissime sese prębet: mihi tamen numquam in diuersa mutatus est. Qualem veniens reperi, talem recedens reliqui. Notabam sæpe austeriorem vel mœstiorem, quam frequenter induere aliis de causis cogebatur, speciem: ipsum aut priuatim, aut publice me alloquente, de iudicis forma in patris gratiam commutare. Præferebar omnibus etiam maioribus gradu, nec Patriarchalis dignitas, cum etiam Rauennas adesset, præire meipsum plerumque impellente sinebatur. Senatui Romanorum, Episcoporum, vel Cardinalium, non tantum adiungebar, sed & quandoque adiungi cogebar. Excludebantur vniuersi non Romani a Romanis consiliis: solus aut pene solus ad mysteria iurata vocabar. Ista in publico. Iam secretiora, & remota ab aliis colloquia, quis explicet? Dico, dico quod verum est. Nemo me putet aliter loqui quam sentio. Vt aliquid arrogantius dicam, hoc apud me fas non est. Numquam amicum fideliorem, numquam fratrem sinceriorem, numquam Patrem puriorem in huiusmodi colloquiis expertus sum. Auris patiens ad audiendum, lingua prompta & efficax ad respondendum: non vt maior minori, sed vt aut par pari, aut quandoque vt inferior superiori. Nihil fastus, nihil dominium, nihil maiestas: sed totum sibi hominem æquitas, totum humilitas, totum ratio vendicabant. Si quid ibi vel alibi petij, aut indultum est, aut rationabiliter, ita vt queri non possem, negatum. Hæc dicens non glorior, sed vestra vota in me per ipsum impleta declaro. Et nouum quidem non est, Cluniacense Monasterium in qualicumque Pastore suo a summo Pontifice honorari: sed nouum est nihil sinistri in eius actu, nihil in verbis, nihil in ipso gestu erga ipsum potuisse notari. Videram eum primo anno Apostolatus ipsius Romæ, post videram Cluniaci, videram Antisiodori, videram Catalauni, videram Remis, videram alibi: sed talis nunc apparuit, quasi numquam vidissem. Qualem deinde totius Romanæ curiæ erga me ac nostra statum inuenerim, succincte refero, vt amicorum fidelium, vt dulcissimorum fratrum, vt ex mero, & sincero corde quantum agnosci potuit familiarium. Vestri omnes, maxime singularis ille vir Dominus Hostiensis, non minus, non inferius mihi astitit, quam vobis si præsens essetis adstaret. Ad illum explicandum, quia breuis sermo non sufficit, parco literis, sed per Dei gratiam cum præsens fuero, non parcam verbis. Hortatur dehinc textus Epistolæ dulcis & sanctæ, tempus & opus esse, ne reddam retribuentibus mihi mala: monet vt nunc illi qui voluerunt, sed non potuerunt aliud agere, experiantur clementiam nostram, & affectus Patris filios recedentes resignet visceribus suis. Instat vt sentiant nos in gremio Sedis Apostolicæ plus Patris quam iudicis inuenisse: & gladium iam ad percutiendum exertum, in vaginam pietatis esse repositum, & reliqua in hunc modum. Ad hæc ego. Non est, non est hic labor difficilis, aut insuetus apud me. Natura ipsa satis ad indulgendum me prouocat, vsus ipse indulgendi instigat. Assuetus sum pati, assuetus & indulgere. Declarat hoc, quod tamen non superbe iactito, de Pontiano schismate, in quod cum innumeri declinauerint, ac nefanda, & in ordine Monastico inaudita fecerint: numquam gladium meum, numquam mucronem, numquam frameam experti sunt, vix vnquam asperum ab ore meo verbum audierunt. Feci hoc tunc, feci & postea sæpe, etsi non de tam grauibus: tamen de grauibus, & iuste forsan nisi tollerantia intercessisset, grauiter puniendis excessibus. Facio & adhuc frequenter, nec (vt sic dicam) facere hoc assidue cesso. Sed quid? Numquid ita semper? Numquid semper misericordiam Deo cantabo, & numquam iudicium? Numquid vniuersæ viæ Domini, misericordia tantum? Nonne & veritas? Numquid semper prohibebit quilibet miles Dei gladium suum a sanguine? Si hoc, non tantum rex: sed & miles eius frustra gladium portat. Frustra & leguntur verba illa, orbi Christiano nota. Vis non timere potestatem? Bonum fac, & habebis laudem ex illa. Si autem male feceris, time. Sed dicet quispiam. Ecclesia non habet gladium, Christus illum abstulit: cum Petro dixit. Conuerte gladium in vaginam. Omnis qui acceperit gladium, gladio peribit. Verum est, inquam, verum est. Non habet Ecclesia gladium Regis, sed habet virgam Pastoris. De qua Apostolus. Quid vultis? in virga veniam ad vos, an in spiritu mansuetudinis? Et quid dico, habet virgam? immo habet & gladium, secundum eumdem. Et galeam salutis assumite, & gladium spiritus, quod est verbum Dei. Hic gladius si quieuerit, si semper latuerit: si numquam exertus, nulli vnquam terrori fuerit, quid erit? Multiplicabuntur forte, iuxta Salomonem, contra remissam manum bestiæ agri, nec iuxta cuiusdam amici Iob verba, pacificæ erunt illi. Et quid faciet prauorum peruersitas, quos in malis suis deteriores reddet impunitas? Transeo Phineem, prætereo Heliam, taceo Machabæos, quos diros scelerum vltores legit & cantat Ecclesia. Virum illum, mitissimum super omnes homines, qui morabantur in terra, propono. Nomen eius quis nesciat? Is cum tantus virtute mansuetudinis fuerit, Dei suasque iniurias vlcisci, horribili mortis exemplo non timuit. Res notissima diu protrahenda non est. Quid loquerer Samuelem pro inimicis orantem? quid Dauid totiens, & totiens hostibus nequissimis parcentem? Et ille tamen manu non aliena, sed propria, pinguissimum Regem Amalechitarum in frusta concidit: & iste non in solo mysterio dixit, Persequar inimicos meos, & comprehendam illos, & non conuertar donec deficiant. Persequutus est enim hostes, sæpe etiam realiter, & comprehendit: nec conuersus est donec deficerent. Quid ipse Saluator, quid plane ipse pius Iesus egit? Flagella quidem pertulit, sed & flagella intulit. Mercatores in loco mercationi incongruo illicite mercantes, de templo Dei non per ministros, sed per seipsum verberando eiecit: quando discipuli de ipso dictum in Psalmo recordati sunt, Zelus domus tuæ comedit me. Quorsum ista? videor, vt dicitur, Mineruam docere, guttulis Rhodanum infundere, ad nemus ligna conuehere. At nihil horum ego facio. Quid ergo? vnum est quod intendo, vnum quod specialissimo, & sanctissimo amico suggero. Credit forte vel existimat dum hæc legit beatitudo tua, me super huiusmodi homines insanire: & velle tormentis eorum vel suppliciis saturari. Non fui, non sum, nec esse possum tortor eorum, qui licet fratribus suis maligne detrahendo, susurrando, obloquendo, multum deliquerint, licet carnes eorum dente canino laniauerint, ipsa sua viscera vnguibus propriis discerpserint: corpus Ecclesiæ suæ in quibusdam eius membris, nequiter, vt ego noui, lacerauerint: habeant si sic vobis vtile videtur veniam, ne mereantur præmium. Horum vno si beneficio abuti noluerint, prouocari poterunt ad melius, altero deterreri poterunt, ne cadant in deterius. Sed dicetur. Non erit plena charitas si non nocuerit, sed ea erit integra si profuerit. Eia. Velim, nolim, perfectus esse compellar. Ero, quod non putaueram, perfectus: sicut Pater meus cœlestis perfectus est. Non vlciscar in hostes, immo benefaciam hostibus. Præferantur, principentur, regnent: sed sine me. Sine me quomodo? Habeant dignitates. Habeant honores, si dici debet, Monasticos a me: sed non circa me. Habeant extra positi, & res meas, & etiam, si merentur, cor meum: non ambiant latus meum. Nulla, vt nostis, & vt ait ille quem nostis, ad nocendum efficacior pestis, quam familiaris inimicus. Prouerbium est, etiam vulgatum. Primo falli incommodum est, secundo stultum, tertio turpe. Et vt aliquid diuinum subinferam, Amici, ait Salomon, sint tibi multi, consiliarius vnus de mille. Videor ex parte loqui vt filius seculi: cum, teste Deo, non multa mihi sit cura de seculo. Esset vero fortassis, vel parua, vel nulla, si permitterent filij seculi. Sed quia ipsi prudentiores sunt filiis lucis in generatione sua: vtinam mihi daretur simplicitas columbæ ad illorum vitandam nequitiam, & serpentis prudentia ad precauendam maliciam! De his ita ad præsens. De reliquis, quæ hanc materiam sequuntur, sacri oris vestri verbis, quid dicam? Non inuenio, non sufficio. Sufficio tamen non quidem ad respondendum, sed ad rependendum tanto amori totum, & integrum mei animi vel cordis affectum. Occurram, occurram certe, vbi vobis vel vestris visum fuerit: occurram inquam seruo meo, vt a vobis habeo, vel apud Diuionem, vel apud ipsam Claram-vallem. Agnosco enim, & vere agnosco quod dixistis: quia quantum pepercero vobis, parcam & mihi. Munus quod pro magno vos habiturum scripsistis, vobis concessi, donec optabili colloquio perfrui merear. De Germano quod magis innuistis quam dixistis, facio quantum valeo. Cætera diei expectatæ reseruo. De Subpriore ea, quæ subiunxistis, vt legi, non modice miratus sum. Conueni statim hominem, & cuncta fere, quæ de eo vobis suggesta fuerant, ab ipso falsissima esse audiui. Veritus sum meorum sibilos serpentium, ne similia his, quæ hoc anno profuderunt, vestris auribus insibilassent. Et vere maior pars materiei, quam Epistola vestra continet, ab ipsis infusa videtur. Hi licet paucissimi, & vt putant, secretissimi, odiunt quod diligo, diligunt quod odio. Sed hoc quidem gratis, vt Psalmus ait: & Saluator meminit. Diligo ego hominem illum, quia longe plusquam appareat prudens est, vtilis est, necessarius est, fidelis est. Hoc forte vltimum, & solum in ipso oderunt. Scripturus est ipse vobis, excusaturus quod non fecit, nec negaturus quod fecit: satisfacturus per omnia si quid vel in modico vos offendit. Credite viro, qui, sicut noui, fide dignus est. Valete.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA XLVII. Fratri Nicolao, Frater Petrus humilis quod solet.	??	??	Vt absque proœmio loquar, quid plane, quid est? Et tu ille es, cui dicatur, Modicæ fidei, quare dubitasti? Sed nec ego Christus sum, nec tu Petrus es. An, bone vir, vt cum stomacho loquar, me putasti alium esse factum? Ergo-ne tam firmas radices fixerat opinio mei amoris erga te, vt quem in fortissimam quercum euasisse credideram, vix in vimen tenerrimum coaluisse agnoscam? An forte putasti, cum mutatis regionibus mutasse me & animum, & infectum peregrini aeris tactu (vt aliquid fabulosum interseram) Circe medicaminibus de homine bestiam factum, in monstrum aliquod erupisse: cum dicat quem nosti,	Cœlum non animum mutant, qui trans mare currunt?	Non adeo, non adeo in me præualuit Romanum vel Campanum littus: vt quod eram me obliuisci cogeret, & non in melius, sed in deterius commutaret. Mirum esset, si longo tempore hoc: magis autem mirum, si in tam breui efficere potuisset. Sed non est ita. Non sum quidem qui fueram, sed corporis, quod momentis singulis in omnibus fit, alteratione, non animi mutatione. Quod si forte, quia silui, mutatus esse credor, credatur idem, & quando loquor, quia non semper loquor: credatur & quando dormio, quia non semper dormio, & sic de reliquis corpori vel animo accidentibus. Sed non fuit causa silendi, imminutio diligendi. Quod silui, quod per tam longum iter de tam longo itinere nihil tibi, charissime, si tamen hoc te esse adhuc non dubitas, scripsi: factum est, non quia nolui, sed quia non potui. Quid poteram positus in itinere scribere, qui vix poteram viuere? Viuere dico, non quod, Deo gratias, amicis, fratribus ac filiis tam orantibus quam studentibus, aliquid mihi præter votum contigerit: sed quia integra pene semper die equitanti, media nocte edenti, valde mane surgenti, in agone continuo desudanti: quis animus ad meditandum, quæ lingua ad dictandum, quæ manus ad scribendum parare se poterat? Hæc præter alia multa quæ commemorare longum est, impedimenta, & Transalpinum, & Cisalpinum mihi silentium indixerit. Fuit & illud, quod domno Abbati actuum meorum vel euentuum primam noticiam, vt par erat, ante omnes alios reseruabam. Iam & si post reditum aliquamdiu silui, mirum non est: sed quia adhuc loqui potui, valde mirandum est. Quomodo istud? Læta quidem, iocunda, & arridentia cuncta repperi, & præter deuotum clericorum, & laicorum occursum: fratrum, quod mihi magis cordi erat, tam vocis canticum quam cordis iubilum inueni. Lætabar in eis, & non in me, sed in Domino gloriabar: quod pium & valde dulcem animorum suorum affectum erga me qualemcumque Pastorem suum oues non meæ, sed Christi, non solum cantibus, sed & lachrymis ostendebant. Mirabar vix quinque mensium absentiam meam in tantam amoris flammam ex occultis subito prodiisse: vt mirum videri posset, si quinquennij mora tantam parere potuisset. In his constitutus, vixque quatridui metas excedens, statim post lilia gaudiorum, spinas intraui negociorum. Inundauerunt aquæ super caput meum, & pene dixi perii. Inuocaui mox nomen Domini, vnde necdum submersus sum: meum erit a modo tuumque ac meorum, ne submergat. Aquæ istæ populi fuerunt, & gentes, ab Italia, Germania, Hispaniis, Anglia, ab ipsa nostra Gallia Cluniacum diriuatæ: ibique simul per totam illam absentiam meam, in immensos causarum cumulos congregatæ. Hæc vt me præsentem senserunt, ac si in caput meum coniurassent, quæcumque diu continuerant profuderunt. Feci quod potui, & euasi vt potui: hæc qui non aduertit, qui non recogitauit, qui non considerauit, quid meruit? Sed indulgebo, dabo veniam, prosequar morem meum. Nolo in vno reo mansuetudinem meam perdere, quam in multis milibus soleo conseruare. Iam vero in itinere meo super quo certificari rogasti, quid egerim, quid dixerim, quid inuenerim: ad literas, quas Domino Clareuallensi facio, per eas de his omnibus instruendum te mitto. Ibi cuncta leges, ibi cuncta reperies. Scripsi ei, vt ostendat eas tibi. De consanguineo meo, Abbate Miratorij mirando, & admirabili, quid dicam non inuenio. Inuenirem vero fortassis, nisi breuitatis studium finire me Epistolam cogeret. Præter hoc tempus breue, Pentecoste vrgens, cursor festinans, cursum verbi impediunt, & animum maximos tumultus suos exprimere gestientem reprimunt. Nec illam Miratorij materiam, etiam si tota ei dicaretur, breuis Epistola expleret, cui vix liber integer sufficere posset. Da operam, quæso, vt dies colloquij inter me, & dominum Clareuallensem, tertia post Pentecosten Dominica apud Diuionem, si fieri potest, habeatur. Dominum Abbatem, vt te nobis citissime mittat, rogaui. Tu vero nullo modo citius venire graueris. Es enim mihi, & propter ista, & propter quædam alia, multum necessarius. Cursori quod tamdiu moratus est, noli imputare: sed mihi, excusaque eum apud cæteros. Vale.	Ad explendum Epistolarum huius Libri VI. numerum, quæ L. computantur in Chronic. Cluniac. desiderari videntur adhuc tres: nisi forte quis illas tres, ad Petrum de S. Ioanne, & aduersus Petrobrusianos, quæ Tractatus potius quam Epistolæ censentur a pluribus, eis adnumerandas existimet. Verum quia seiungendas, ac postponendas nos docuit idem Chronicon, earum loco quasdam alias Sugeri sancti Dionysij, Bernardi Clareuallis, & Petri Cellensis Abbatum, ad Petrum nostrum Abba. Clun. eiusdemque Petri ad Sugerum aliquot nondum editas supposuimus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLÆ OCTO, S. PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS ABBATIS CLVNIACENSIS, AD SVGERIVM ABBATEM sancti Dionysij: ET SVGERII SANCTI DIONYSII, BERNARDI Clareuallis, ac Petri Cellensis Abbatum, ad eumdem Petrum venerabilem Abbatem Cluniacensem, Nunc primum huic editioni adiectæ. EPISTOLA I. Venerabili, & charissimo Domino nostro Sugerio Abbati sancti Dionysij, Frater Petrus humilis Cluniacensis Abbas, salutem, & sinceram in Domino dilectionem.	??	??	ET aliis litteris vobis nuper mandauimus, & præsenti scripto sicut in corde nostro est, iterum replicamus: Quod præ cæteris partium vestrarum Prælatis personam vestram singulariter diligimus, & sicut specialem Cluniacensis Ecclesiæ amicum propensiori charitatis affectu veneramur. Vnde non modice grauamur, quod reuerentiam vestram, quam tam studiose diligimus, nec raro saltem videre permittimur: & desiderata diu colloquij vestri opportunitas importunis multiplicium negociorum nostrorum occupationibus impeditur. Mittimus itaque dilectioni vestrę charissimum fratrem nostrum, & intimum amicum domnum Hugonem de Cresceio, per quem beneplacitum vestrum nobis significare poteritis. Si quid enim scimus aut possumus, quod vobis vtile cognoscamus, & commodum, hoc seruitio vestro tam in temporalibus, quam in spiritualibus exhibere parati sumus. De cætero verbum quoddam secretum, quod scripto credere noluimus, in ore domni Hugonis posuimus, quod ea ratione mandauimus, vt & vos illud secretum habeatis, & sicut expedire videritis, caute tractetis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA II. Venerabili & intimo amico, Domino Sugerio Abbati S. Dionysij, Frater Petrus humilis Cluniacensis Abbas, salutem, & sincerum amorem.	??	??	Qvantum in corde nostro sitis libentius pręsenti ostenderemus, quam absenti mandaremus. Sed quoniam corporalem præsentiam vestram, quam multum videre apud nos, maxime in aduentu Regis sperauimus, sors inimica nobis inuidit, id nunc breuiter vobis dicimus. Minus est ab amore, quē erga personam vestram habemus, si omnia nostra vestra esse dixerimus: quoniam & nos ipsi melius quam credatis vestri sumus. Quod autem ad præsens negotium pertinet, Priorem de Notgero, & negotia eius vobis cōmēdamus, vt & pro negotiis quæ vobis ipse intimabit, Domino Carnotensi Episcopo scribere dignemini, multum rogamus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA III. Venerabili & charissimo Domino, & amico nostro Sugerio Abbati S. Dionysij, Frater Petrus humilis Cluniacensis Abbas, salutem, & sincerum in Domino dilectionis affectum.	??	??	Qvia reuerētiam vestram iam ab antiquo dileximus, & in Christi charitate diligimus, a vobis quoq. diligi non diffidimus. Eapropter frequenter vos pro nostrarum rerum diuersis euentibus rogare non dubitamus. Nunc autem & rogamus dilectionē vestram pro domo nostra S. Martini de Campis, quæ ob debilitatem dilectissimi fratris nostri domni O. plurimum, tā in spiritualibus, quam in tēporalibus attenuata est, & quotidie magis ac magis attenuatur. Vnde eius condescendentes infirmitati, a cura domus prædictæ eū more nostro absoluimus, & loco ipsius dilectum fratrem, & filium nostrum domnum Simonem quōdam eiusdem loci Subpriorem substituimus, qui a nobis, & fratribus nostris propter honestatem, & mores optimos multum diligitur. Super quo rogamus prudentiam vestram, vt eum causa Dei, & amoris nostri respectu diligatis, auxilium & consilium vestrum ei impendatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA IIII. Venerabili Dei gratia Cluniacensi Abbati, Petro, Sugerius beati Dionysij Abbas, salutem, & deuotas orationes in Christo.	??	??	Honesta materia precum multitudinem coartare consueuit. Inde est quod pro Ecclesia Compēdiensi, quæ pręcepto domni Papæ de antiquo in nouæ Religionis statū mutata est, sanctitatem vestrā obnixe rogamus, quatinus eam apud Dominum orationibus vestris adiuuetis, & Domino Papæ, vt eiusdem Ecclesiæ Abbatem virum venerabilem, approbatam personam benigne suscipiat, & tanquam operi manuum, sicut pius Pater, & Dominus in omnibus prouideat, scribatis. Valete. [Domino & Patri venerabili Dei gratia Clareuallensi Abbati B. Sugerius beati Dionysij Abbas idem mandat.]	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA V. Domino Petro Abbati Cluniacensi, Bernardus humile dilectionis obsequium.	??	??	Lectis literis vestris, lætatus sum in eis, quod tantillum videlicet tantus in benedictionibus dulcedinis præuenire curastis. Cæterum videndi nos inuicem, & colloquendi pariter, quoniam dignum iudicatis, quādo se offeret illa opportunitas, quando conueniens locus, quando iusta occasio? Hæc interim pauca reddidimus, ampliora libēter donaturi, cum ea vobis onerosa non fore cognouerimus. Alioquin, quando hoc ipsum auderet nostra pusillitas, nisi daret ad dignitatem vestram accessum vestræ dignationis humilitas?	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VI. Domini Petro Abbati Cluniacensi, Bernardus humile dilectionis obsequium.	??	??	Qvam nolim fieri, quod vestræ putē obuiare reuerentiæ, credo synceritatem vestrā non latere. Ea fiducia suggerere vobis nō dubito, quod suggerendum videri possit. De Monasterio S. Bertini vellem vos moderatius agere, quam cœpistis. Nam etsi hoc vobis in pace subiicere, & absque omni contradictione possetis, ne tunc quid vestra referret video. Neque enim crediderim vos delectari honore cum tanto onere. Nunc vero, cum nec absque magno labore vendicare vobis præfatum Monasterium, nec in pace, vt aiunt, queatis possidere: honesta vobis, vt mihi videtur, præbetur quiescendi occasio, timor inquietandi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VII. Domino Petro Abbati Cluniacensi, Bernardus humile dilectionis obsequium.	??	??	Filius vester, frater Galterus factus est & noster, secundum Regulam illam, Omnia mea tua sunt, & tua mea. Non sit minus familiaris, quia communis: sed si est quod possit alia gratia, sit familiarior atque acceptior, vt mihi quia vester est, sic vobis quia noster est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	EPISTOLA VIII. Domino & Patri suo charissimo Petro Dei gratia venerabili Cluniacensium Abbati, Frater Petrus humilis Cellensis Abbas seipsum.	??	??	Igniculum scintillantis in me spiritus vestri cineres nostri tenaciter euaporant, & carbones Seraphim numquā extinguendos assidua meditatione renouant. Tetigistis, fateor, in me non labia oris, sed venas cordis. Aculeus siquidem collocutionis inter nos habitæ nostras interiores medullas perforauit, ac in consideratione sui omnia animę interiora coegit. Reuera sermo ille efficax fuit ad torpentis animę excitationē, ad vitę huius momentaneæ inspectionem, ad regularis professionis obseruationē, ad angelicæ puritatis æmulationē, ad summæ & ineffabilis Trinitatis expeditam cōtemplationē. Viuus, quia de vera vita: purus, quia de puritate summa: verus, quia de veritate ęterna. Nō parcit malis, sed placet bonis: remordet vitia, virtutes suadet. Adducit in lucem obscura, tanquā speculū perlucidum vultus prospicientium renūtiat. Fateor, in huius contuitu rugas meas inspexi, & quod in interiori homine pulchrum prius æstimaueram, deforme reperi. In lucerna ista accensa domum euerti, & in peculio multo minus quam cōputaueram accepi. Marcidum inueni quod floridum credidi. Et quid plura? Fœtores niduli mei vix fero, quia ibi reptilia, quorū non est numerus, aspicio. Vrticarū ibi punctiones, spinarum cōpunctiones, veprium cōplicationes, & tam paliuri sollicitudinum, quā cardui affectionum non parcentes exustiones. Quid nāque peccatum, quid pœna peccati, nisi stimuli mortis animā cruentantes, lacerantes, & dilaniantes? Misera miseriis suis depascitur anima, Mors, inquit Psalmista, depascet eos. Vnde Esaias. Dilatauit, inquit, infernus animam suam absquevllo termino, quia non habuit populus sciētiam. Nimium, nimiumque certe se infernus dilatat, cum etiam quosdam in corpore viuētes gehennalibus cōscientiis iam iam excruciat. Sed vsq. ad ostium, ceu hostiam crucis, & non vltra, cruciatus isti pertingunt. Cetus nāque iste, qui etiam Ionam deuorat, omnia rapit, vniuersa deuastat: in gutture & ventre malitiæ suæ, quicquid extra arcā inuenerit includit. At quam felicius, & quam iocūdius anima capientem se caperet, deuorātem se absorberet, persequētem se triumpharet? Draco enim sic illuderetur, sic deniq. mors interficeretur, sic anima liberaretur. Vtinam sic se vindicaret anima de aduersario suo, immo vtinam infernales sic absorberet in præsenti miserias, vt nullas in crastinū futuri iudicij dimitteret pœnarum reliquias! Vtinā, inquam, reliquias saluationis, quæ diem festum agent, potius expectaret anima mea, quā reliquias fæcis, quę subsidunt in calice, qui est in manu Domini viri meri plenus mixto! Reliquias prandiorum tuorum, Domine Iesu, suspiro. Venter meus absque spiraculo en totum se expandit, & de micis siue reliquiis tuis repleri appetit. Quæro etiam vinum, quæro & vestimentum. Opto quoque a sanguine peccati, sanguine tuo mundari, opto lineis tuis, Iesu, vestiri, quibus in sacris visceribus virgineis insignitus ad offerēdas preces, & munera pro nobis processisti. Hāc sacrosanctam in sancto cœnæ conuiuio exuisti, in cruce conscidisti, in resurrectione innouatam resumpsisti, in ascensione vultibus paternis in propitiationem nostram repræsentasti. Laua me a sordibus, sana a doloribus, mundator filiorum Leui, reparator filiorum Dei. Quod si manum iam glorificatam clementissime ad tam vlcerosa officia inclinare, propter defluentes ægroti assiduas rheumatizationes refugis: habes aliam inferiorem manum, sed bene doctam, sed satis gratiosam, sed similem nobis passibilem, cui si dederis, immo si iusseris, facile curationes animarum nobis propinabit. Cluniacensem tuum loquor, cui dedisti in corde sapientiam, in ore sacūdiam, in sermone gratiam, in vultu auctoritatem, in operatione virtutem, in intellectu subtilitatem. Dedisti ei & licentiam, vt secundum cor tuum operetur, & laborantium officinas ingressus manibus tuis confectam medicinam pro cuiusque valetudine dispenset fideliter, & minimum gratiæ pro gratia opere dispensationis reportet. Grauaris quidem, Domine charissime & Pater, in hac administratione tantæ multitudinis, tam spatiosis decursibus, vt modo ad cœlorum fines curribus igneis amore auido contendas: modo ad terræ inferiora, & partes vltimas sollicitudine populi proni in culturam vituli comedentis fœnum resilias: modo tam procul, modo tam prope, modo supra nubes, modo iuxta Goel etiam infra ciues, modo supra spiritum, modo infra teipsum cogaris te leuare & deponere. Laboras si non amas: laboras, sed si fructum non videas: laboras, sed si finem non speras: laboras, sed si retributionem non consideras. Et de fine quidem scriptum est, quia ecce finis venit, venit finis. Denique appensum est in statera laboris tempus, & inuentum est minus habens, quam retributionis denarius. Non in dies & annos producitur labor, quia in modico, & in breui fiet laborum retributio. Iterum de fructu videndum est, quia fructus tuus, fructus sublimis est, fructus lucis, fructus benedictionum Domini, fructus innumerabilis. Dinumera stellas cœli, dinumera arenam maris, & dinumerare poteris fructum horti Domini, scilicet Ecclesiæ Cluniacensis. Quid dicam de dilectione? An non amas, Pater amantissime, dilectum ex dilecto vulneratum charitate in ligno? Noui, noui ego, nouit & Angelus tuus dilectionem tuam, flammescentem in Deum fortiter, recalescentem in proximum non mediocriter. Denique pius & largus remunerator non solum operum, sed & affectionum, ante faciem tuam Christus Iesus accinctus plena manu præcurrit, in latere claro vultu concurrit, & post tergum extenso brachio succurrit. Præcurrit vt peruius, concurrit vt socius, succurrit vt medicus. Præcurrit vt imiteris, concurrit ne lasseris, succurrit ne labores. Præcurrit prædestinatione, concurrit vocatione, succurrit iustificatione. Iacob in vtero matris præuium habuit, cum non ex operibus, sed ex vocante dictum est, Iacob dilexi, Esau autem odio habui. Angelica quoque natura in confirmatione suæ stabilitatis concurrentem gratiam habuit. Saulo in languore suæ infidelitatis, nonne gratia de cœlo succurrit? Post hunc currens non deficies, cum isto vadens ad omnia sufficies, huic toto totus innixus omnia te posse non desperes. Omnia, inquit Apostolus, possum in eo qui me consortat. Pennis quidem paternæ, necnon & maternæ generationis reuolat iste filius Dei, & præuolat ad sinus paternos: sed tamen gressum retardat, sustinens lassos. Itineris quoque duriora, & asperiora sibi non ignarus, sed benignus secernit. Non enim est dolor, sicut dolor eius, & nobis planiores semitas, lapides de via tollens, proponit, Vnde ait: Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis. Quasi guerræ vestræ, & debiti pœnalis discrimina persolui, & pacis integræ remedia indulsi. Partem, inquam, suam, meliorem, nō molliorem fecit, quia simul molliorem & meliorem in mundo, vbi pressuram promittit, neminē posse habere docuit. Volo quidem ego meliorem, sed ex gratia; eligo sæpe molliorem, sed ex humanitatis natura. Non sic vero, non sic legit Deus. Diuisit enim aliter. Seorsum, sed sursum posuit meliorem. Homines autem tamquam molliores, infirmiores, ceu inferiores, adhuc limum plasmationis præ oculis habentes, molliora & dulciora, non meliora & duriora appetunt. Optioni siquidem nostræ relinquitur, vtrum accipiamus meliora, sed duriora; an molliora, sed deteriora. Video autem humanitatem meam frequēter, & diu in hoc discrimine vacillare. Modo enim tentat, & attrectat durum propositum, quia melius; modo relabitur ad molle, quia delectabilius. In istius contractu placet emptio, sed displicet conditio: in alterius contractu facilis conditio, sed vilis emptio. O anceps, o dubia negotiatio! Superflua carnis equidem delectatio non vsquequaque est omni homini odiosa, sed multum quæsita, multum appetita, multumq. a multis amplexata. Sed quousque? Modica est, transitoria est, etiam cum esse videtur, non est. Seipsam consumit, seipsam destruit, in se crudeliter sæuit. Acerbius tamen damnum quod naturam lædit, quam quod seipsam interimit. Intrat huiusmodi delectatio, & natura fugit. Rerum omnium domina ancillam istam velut pestem refugit, velut mortem euitat, velut infernum cauet. Numquā enim aut raro in vna sede morantur, vix aut numquam operantur. Semper namque alia est operatio necessitatis, quę & naturæ, alia superfluæ delectationis. Verbi gratia, cum sepelitur aliquis vino, cibo vsque ad nauseam ingurgitatur, eneruatur luxuria, nonne hinc luget natura? nonne ægrotat? nonne grauiter laborat? Citius proculdubio deserit hunc flos ætatis, & morbi, siue mortis intēpestiuæ accersiuntur nuntij. Hęc tamen opera carnis esse, siue superfluę delectationis quis ignorat? Natura vero his gaudet abstinere, &, vt ait Seneca, paucis contenta est. Et ratione quidem ista regitur, illa vero abusione. Illa in veritate ambulat, monstri vero huius facies blanda vt decipiat, sed in posterioribus circumfert aculeum scorpionis, vt perimat. Mentum simplicium apprehendit, sed inguina ferit. Cohors & Tribunus Synagogæ peccantium huius principatum sibi assumit in caput & regem, & respuit super mulam regis verum Salomonem. O peccatū! o iniquitas! Pater mi, Pater mi, currus Israel & auriga eius, non sileat saltē more vestro spiritus iusti Nathan, nō sinat fieri tantum nefas in Israel Dei. Sceptrū namq. regni superflua carnis delectatione obtinēte, quæ pax super Israel? immo quæ iura non subuertuntur? quę leges nō obliterantur? quę ratio non exulatur? quæ virtus non confunditur? quæ boni species nō suffocatur? quod genus erroris nō extollitur supra omne quod dicitur Dominus, aut quod colitur? Hęc radix est peccati, totius honestatis tinea, fouea vitiorum, puteus dęmonū, vorago animarum. Recludite, obsecro, recludite seram istam pessimā, quæ deuorat Ioseph nostrū, vel potius filios Iacob & Ioseph. Certe nimium efferatur, & rupto propositi ac religionis repagulo vsq. ad sancta sanctorum Cluniacēsis Ordinis imperij sui fines propagare conatur. Vbi enim sine licentia comeduntur carnes, nōne Adæ præuaricatio renouatur? nōne voti, & sanctæ institutionis paradisus violatur? Nōne legitur, quia Inebriabo sagittas meas sanguine, & gladius meus deuorabit carnes? Sanctitatis opprobriū, religionis abominatio est, non quidem carnes edere, sed cum sanguine inobedientiæ. Vnde a sanguine, & suffocatis iubet lex abstinere. A suffocatis non abstinet, qui furtim edere non timet. Periculo namque Prælatorum fiunt transgressiones commissorum. Vasorum custodes sacrorum puniuntur, cum negligētia sua de Templo Domini asportantur, & vsque ad manus concubinarum regis Babylonis humiliantur. Sapientiorem me non doceo, sanctiorem non instruo, feruentiorem non excito, studiosiorem non prouoco: sed timores meos manifesto, sed dolores aperio, sed consilium quæro, sed euadendi semitam interrogo. Audio Principes populi suspensos in patibulis, & affixos contra solem propter peccata populi, & somno vacare valeo? Dicentem Iacob ad Laban in summo articulo iudicij lego, Oues tuæ, & capræ steriles non fuerunt. Arietes gregis tui non comedi, nec captum a bestia ostendi tibi. Ego damnum omne restituebam, quicquid furto peribat a me exigebas. Die noctuque æstu vrebar & gelu, fugiebatque somnus ab oculis meis, sic per viginti annos in domo tua seruiui tibi. Hæc, inquam, lego, & non inconsolabiliter inertiam meam lugeo? Vbi namque oues curæ meæ? vbi capræ non steriles? Qui enim a pueritia sua in claustris regulariter eruditi sunt, & tunicam vitæ atque conuersationis suæ immaculatam seruauerunt, oues Domini sunt. Qui de sæculo fœtorem luxuriæ fugientes, pœnitentiæ habitum sumunt, capræ Domini nihilominus sunt. Sed vbi Iacob, vbi Abbas tam sedulus exhortator, tam feruidus redargutor, tam cautus prouisor, tam beneuolus persuasor, tam contra rabiem luporum potens, tam contra morborum pestilentiam sapiens, tam ad aeris intemperiem patiens, tam ad latronum insidias prudens, tam fidelis in commisso, tam vigil in euitando damno, tam perseuerans in incepto seruitio? Damna Domini mei video, sed quomodo resarciam ignoro. Esset quidem iusta recompensatio, si numero numerum æquarem, si pretium par pari pretio restituerem. Nunc vero cum non sit mihi nisi vna anima, si perierint per culpam meā tres aut quatuor, quid faciam? Anne triplicatam vel quadruplicatā pœnam persoluam? Quod si quoquo modo pœnam istam pati possem, centuplicatā forte qua patientia sustinerem? Ista attendens miror me non mirari, expauesco me nō expauescere. Certe non est somnus simplex, sopor aut lethargia est, quæ me tenet. Obsecro mittite antidotum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS ABBATIS CLVNIACENSIS, EPISTOLA, AD PETRVM DE SANCTO IOANNE: Contra eos qui dicunt Christum nunquam se in Euangeliis aperte Deum dixisse. Bono & pacifico seni, fratri & filio Petro, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	PAVCIS admodum transactis diebus, dum tecum more meo, de quibusdam non ex toto superfluis cōferrem: nescio vnde occasione sūpta, sermo incidit de Saluatoris deitate. Quem dum ad alia, & ipsa vtilia tendens, cito finire proponerem: audiui a te quasi trāseunter, quod non transeunter accepi. Dixisti te a quibusdam fratribus, & (vt tunc mihi visum est) ab ipsis sociis lateri meo adhærentibus audisse: Saluatorem nusquam in Euangeliis se aperte, hoc est sine inuolucris Deum vocasse. Addidisti etiam eos, non negligenter, sed intente ac diligenter totius Euāgelici textus seriem, hac de causa scrutatos fuisse, nec alicubi hoc se legere potuisse. Et quāuis fratres illos, a quibus ista audieras, nec tu mihi nominaueris, nec ego qui essent, quærendo perstiterim: quia tamē, etsi inutilis opilio, vultum pecoris mei nō ex toto ignoro: credo eos qui hoc dicunt, non trahi infirmitate fidei, sed amore ac studio hactenus ignorata sciendi. Nam quoscumque apud me recolo, qui de his vel similibus tractare, discutere, vel soluere aliquid possint: literatos scio, exercitatos video, religiosos agnosco. Vnde absit a me, vt aliquid sinistri, maxime in talibus de ipsis suspicer: quos & eruditio doctos, & gratia, quæ in ipsis hactenus vacua non fuit, vt sæpe expertus sum, tam in fide, quam in vita, solet semper reddere cautos. Sed quia semel sermo ortus est de re super omnia saluti nostræ necessaria, iustum est (prout mihi videtur) exequi quod inde sentio: ne forte si neglectum fuerit quod auditum est, dubietas aliqua in aliquorum cordibus, vt solet in talibus contingere, oriatur. Vtiliusque fuisset rem silentio suppressam fuisse, quam deductam in medio, indiscussam reliquisse. Notum est, nec aliquem in talibus exercitatum latet, communem & publicum hostem Satanam, ne a mortalibus vera deitas, aut agnosci, aut coli posset, summo semper nisu, toto conamine laborasse: & non solum tempore gratiæ, non solum tempore legis Mosaicæ, sed & ab ipso primorum hominum exortu, ad euellendam de humanis cordibus fidei sinceritatem, semper acerrime institisse. Inde est quod ante famosum diluuium, illo, qui primus cœpit inuocare nomen Domini, cū paucis ex eadem stirpe sequentibus excepto, & post vsq. ad Moysi tēpora, præter quosdam magnos, & notos Patriarchas: iam extincta apud miseros mortales summi ac veri Dei notitia, tetris multiplicium errorum tenebris obuolutus totus orbis horrebat. Succedente dehinc tēpore miserta maiestas summa pereuntis creaturæ, largiorem quidem solito benignitatem, dando legem Iudæis, ostendit. Sed sola illa gēte ad veræ deitatis cultum vocata, alias vniuersas in erroris iam antiqui fæce reliquit. Tādem non vltra in ira sua continens misericordias suas, misit Filium suum, effudit Spiritum suum: & non iam partim aliquas, sed quicquid vsquam gentium est, ad vnius Dei vniuersorum auctoris, & rectoris agnitionem largissima miseratione vocauit. Hunc veritatis splēdorem, quia nec primo, nec medio, nec vltimo tempore obscurare ex toto nequam ille potuit: quantum a moderatrice omnium deitate permissus est, impugnare non cessauit. Claret hoc ante Saluatoris aduentum, in Prophetarum infestationibus, quos ipse magnus Apostolus, ludibria, verbera, vincula, & carceres expertos, lapidatos, sectos, tentatos, egentes, angustiatos, afflictos, in occisione gladij mortuos non tacet. Apparet & inde maxime, quod Christianæ gratiæ diebus, quamuis fortis victus a fortiore, quia arma sua auferri, & spolia distribui a victore cernebat, orbem fere totum contra veræ deitatis agnitores commouit. Inde est, quod non solum multorum millium, sed & innumerabilium legionum Christianorum sacro cruore, totius terræ superficiem pessimus & pertinax persecutor respersit. Quo nec sic præualente, immo multomagis tot mortibus veræ fidei agnitione crescente: quod manu hostili non potuit, fraterno explere schismate attentauit. Excreuerunt ea de causa ab illo suscitati diuersorum nominum, & sectarum errores, vnicam spem humanæ salutis auferre conantes. Incedebant quidem vario ac deuio tramite, sed ad eumdem finem conuersæ pene tendebant: & aut cum phantastico, vt Manichęi: aut cum vero, vt Arriani, Christi corpore, veram Christi deitatem negabant. Non curabat Satanas quicquid quolibet tempore de Deo homines opinarentur, tantum vna vera, & sola saluans deitas negaretur. Hoc se solum modo quærere, ad hoc se tantum niti luce clarius demonstrabat: quoniam & ante Christum & post, pro multorum & falsorum Deorum Dearumq. cultu, contra vnius & veri Dei cultores tam acriter, & constanter pugnabat. In illis enim humanam pernitiem amplectebatur, in hoc humanam salutem persequebatur. Vtitur adhuc eodem astu, & cum pene mediam orbis partem Sarracenis mediantibus occupauerit: docet eos Christum sic prædicare omnium meliorem & maximum, vt tamen prorsus denegent Deum. Hanc falsam Deorum pluralitatem contra veram vnius deitatem, sicut ab ipsa paradiso incipiens induxit, primis hominibus dicendo, Eritis sicut dij: sic in fine perficere molitur, quando per vas illud perditum, quod singulariter possessurus est, hoc est Antichristum, aduersabitur, & extolletur supra omne quod dicitur Deus, aut quod colitur, ita vt in templo Dei sedeat ostendens se tanquam sit Deus. Infelix vere, & æternaliter proiectus a facie Dei, qui longissimæ nequitiæ merito indurabitur sicut lapis, & stringetur quasi malleatoris incus. Intantum insanus, & cæcus: vt qui statim vt factus est, dixit, Ero similis Altissimo, mox in immane chaos infernalis putei submergendus dicat. Ero maior Altissimo. Quorsum hæc? Vt aduertat lector, eo certius intelligendam, eo firmius retinendam veram Christi in Christo deitatem: quo magis eam hostis veretur, quo magis persequitur, quo magis eam Christi fidelibus, & seruis semper auferre molitur. Non ignorat plane ille nusquam nisi in Christo hominis constare salutem. In eius vtique deitate, a qua saluatur: & eius humanitate, per quam saluatur. Vnde non curat, vt dictum est, quantumcumque sublimia de Christo homines sentiant: tantum verum Dei filium, & Deum non credant. Nam remota ab illo diuinitate, quid plus salutis posset homini conferre filius hominis, quam quilibet alter filius hominis? Iam absque dubio non religiosum, immo sacrilegum esset, quemquam in illo ponere spem salutis: qui deitate semota, nec Saluator dici posset, nec quemlibet saluare valeret. Maledictus enim, vt ait scriptura, homo qui confidit in homine, & ponit carnem brachium suum. Hoc veneno corruptor humanæ naturæ, illos, quos suprascripsi, moderni temporis Sarracenos, & imbuit, & infecit: dum eos Christum, & natum de Virgine, & missum a Deo, & Verbum Dei, & Spiritum Dei, iuxta suum intellectum prędicare docuit: sed illum nec Deum esse, nec mortuum persuasit. Aduertebat enim impius, alia vniuersa frustra credi, frustra prædicari, fide deitatis ac mortis Christi in cordibus humanis extincta: nihilque iam salutis superesse mortalibus, quos nec deitas Christi saluaret, nec mediatio carnis assumptæ redimeret. Iam, vt ad id redeam, propter quod ista præmisi, respondeat auctoritas vel dubitanti, vel quærenti. Vtrum Christus absque inuolucris, aut aliquo tegmine se Deum nominet, & vbi hoc in Euangeliis scriptum legatur. Videntur enim mihi inde maxime moueri ista quærentes, quod ita perspicue, ita solemniter, Christum, vel discipulis, vel Iudæis loquentem se Deum vocare in Euangeliis non legunt: sicut in Heptatico frequenter audiunt, vt & illud in Genesi, loquente Deo Patriarchæ Iacob. Ego sum Dominus Deus Abraham patris tui, & Deus Isaac. Terram, in qua dormis, tibi dabo, & semini tuo. Et rursum idem alibi. Ego sum fortissimus Deus patris tui, noli timere, & descende in Ægyptum: quia in gentem magnam faciam te ibi. Et in Exodo. Locutus est, inquit, Deus cunctos sermones hos. Ego sum Dominus Deus tuus, qui eduxi te de terra Ægypti de domo seruitutis. Et paucis interpositis. Ego sum Dominus Deus tuus fortis zelotes, visitans iniquitatem patrum in filiis in tertiam & quartam generationem, & multa in libris illis similia in hunc modum. Et quidem exempla & testimonia, quibus de vera Christi deitate libri tam veteris Testamenti quam noui respersi sunt, in medium producere superfluum iudico: quia fideli, quia docto, quia his assueto loquor. Plurima inde tam in Propheticis quam in Apostolicis literis leguntur: innumera insuper tam Græcorum quam Latinorum, aliarumque gentium volumina verę Christi deitati verax testimonium ferentia reperiuntur. Sed prohibet illa producere causa proposita. Quia non quæritur nunc, vtrum Christus Deus sit, sed vtrum se ipse Deum dixerit. Nam si hoc in quæstione (vt olim) versaretur, pateret nobis multiplicium responsionum campus immensus, & pelagus scripturarum veræ deitatis Christi testimoniis exundans, leui negocio nobis per Dei gratiam deesse non posset. Nec mihi multus super his, etiam si ad hæc idoneus essem, labor instaret: quoniam lectorem non ad mea super his scripta legenda inuitarē, sed ad magna Patrum volumina quondā de istis ab eis condita, statim trāsmitterem. Istud quoniam ad rem, de qua agitur, omnino non spectat: ad id sermo redeat, cur Saluator, sicut his, quos præmisi, videtur, non se more illo in Euangeliis Deum nominat, quo in veteribus, vt præmissum est, literis vocat. Et ne diu suspensum lectorem teneam, hoc absque præiudicio verioris ac clarioris sententiæ dico. Deum quidē Dei filium Propheticæ voces, de Iudæorum stirpe carnem sumpturum, ac de sacra Virgine, tempore ante secula præordinato nasciturum, frequentissime prædixerunt, & ea quæ prædixerant scribendo posteris reliquerunt. Non potuit tamen Iudaicus animus tanti sacramenti, tam singularis rei capax existere: nec summam maiestatem ad hæc infima & mortalia quandoque humiliari, aut velle, aut posse senserunt. Metiti sunt immensæ illius maiestatis altitudinem ex proprij cordis superbia: illumque inexhaustæ bonitatis fontem, ex insita humanis pectoribus non tam naturali quam corruptæ naturæ duritia. Hoc plane, hoc tam Iudæis quam cunctis superbis commune fuit: hoc ad credendam susceptæ a Deo carnis dispensationem obstitit, quia nec humiliari vsq. ad humana in se suscipienda, aliquando Deum posse, suspicati sunt. Immo hoc vel fateri, vel sentire, vt nefas maximum refugerunt. Senserunt Christum a Prophetis prædictum, non quidem Deum, sed regem magnum, aliis Iudaicæ gentis regibus multo maiorem, longe potentiorem, longe sapientiorem, longe iustiorem futurum: latius cunctis præcedentibus regibus imperaturum, & more nō diuino, sed humano, in terra tantum, non in cœlo & terra, vt vniuersorum dominum regnaturum. Hunc eorum intellectum, hanc pene totius gētis illius opinionem sapientia Dei iam carne induta non nesciens, condescendit mentibus infirmis: & sicut lacte carnis susceptæ, ante solidum deitatis cibum eos lactare voluit, sic paulatim, non subito, nec velut ex insperato, eis latentis in homine veræ suæ deitatis notitiam infudit. Et quia Sol erat, & vera illa lux, quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum: noluit luminis immensi fulgore ægros mortalium oculos subitus apparens obtundere, sed nube carnis opposita, sobrietate verborum prætenta, ad speculandum, & suo tempore peruidendam hactenus ignoratam mortalibus deitatis lucem, spiritualem eorum intuitum confouere. Ea de causa, non vt primo tempore fecerat, se statim, vt prædicare cœpit, solemni illo more Deum vocabat: sed ægris medicus pro tempore se conformans, ac velut inductionibus, vel insinuationibus vtens, a minoribus ad maiora eos gradatim erudiēs promouebat. Formabat ita verba, vt inquantum non solum veracem, sed & ipsam veritatem decebat: & scandala infidelium temperaret, & fidelibus atque intelligere valentibus, non minus quam tempore legis Mosaicæ se Deum clamaret. Hinc est, quod iuxta Matthęum congregatis Pharisæis interrogauit eos, Quid eis videretur de Christo, cuius filius esset. Illisque respondentibus, Dauid: statim subiunxit. Quomodo ergo Dauid in spiritu vocat eum Dominum, dicens: Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis? Si ergo Dauid in spiritu vocat eum Dominum, quomodo filius eius est? Sed quid illi ad ista? Euangelista non tacet. Nemo, ait, poterat respondere ei verbum. Vides lector, quare non poterant respondere ei verbum? Hic plane, hic claret Sole clarius quod præmisi. Nonne cernis aperte, quod Messiam, id est Christum promissum sibi numquam gens illa, pręter quosdam magnos & paucos, Deum animaduertit, Deum sensit, Deum esse credidit? Non poterant Pharisæi iam dicti, licet legis doctores, respondere ad interrogata verbum: quia Christum nec senserant, nec intelligebāt Deum. Hoc enim solo respectu, hoc certe & non alio, poterat dominari Dauid Christus filius: non quia erat homo sicut ille, sed quia erat Deus, quod non ille. Cesserat huic prærogatiuę humanus vsus, & paterna dignitas in hoc vno, & solo Dei filio defecerat: quia non solum Dauid iuxta carnem, sed etiam Dei secundum deitatem erat filius, vtique & ipse Deus. Hoc Pharisæi, licet in lege sæpe legerent, sed non intelligerent, non poterant propositæ quæstionis nodum soluere, non poterant verbum quodlibet rationabile respondere. Ea de causa silentium elegerunt, ea de causa respondere non potuerunt. Nonne ergo tibi videtur, absque tegmine, absque inuolucris, sicut præmiseras, Christum se in hoc loco confessum Deum? Confessus est plane se Deum: sed ita vt sicut dictum est, & scandalum infirmorum nondum tam sublimia capientium vitaret, nec intelligere valentibus, quod Deus esset, celaret. Inauditum enim hoc erat apud homines, & ab intellectu communi adhuc omnino abhorrebat: aliquē mortalium, vel sentire, vel credere Deum. Ostendit hoc & ipse publicus error, quo largissimo tempore orbis pene totus, & obrutus, & oppressus est. Nam licet quosdam hominum, vnius & veri Dei apud homines intellectu, cultuque amisso, error iam dictus post mortem deificasset, eosque Deos fuisse, & credere, & credi voluisset: nullum tamen eorum, dum viueret, aut Deum credidit, aut credi voluit. Nam nec Saturnus, Iupiter, Mercurius, aut Mars vel Iuno, Venus aut Minerua: & innumeri alij aliæque, Dij vel Deæ dum viuerent, crediti sunt: sed eis iam e vita casu diuerso subtractis, diuinus honor ab hominibus longe a facie Dei proiectis exhibitus est. Causæ, quibus rationabiles hominum mentes tam irrationabili stultitia falli vel fallere potuerunt: vt tam leuiter, & absurde Deos ex hominibus factos crederent, studiosis lectoribus in promptu sunt. Quod, quia ad rem propositam non pertinet, transeo. Nam constat, quod viuentibus iam dictis non diis, sed pestibus humanis, nullus eis ab hominibus diuinitatis cultus impensus est. Legitur solus Alexander, Persis iam & Medis atque ipsis Indis cum vltimo Oriente subactis, in tam vanam, & insanam prosiliisse superbiam: vt diuinos sibi honores exhiberi partim suaderet, partim cogeret: & quosdam non adquiescentes, sed irridentes, vt Calisthenem Philosophum cum quibusdam aliis, etiam prius tortos necaret. Abhorrebat enim, vt iam dixi, & semper hoc abhorruit humanus animus: non ferens dici Deos, quos homines cernebat, nec altitudinem diuinam humilitati humanæ posse congruere æstimabat. Quam deitatem, licet, vt dictum est, post eorum mortem eis inesse credidissent: nullatenus tamen, dum viuerent & cum eis conuersarentur, hoc sentire vel credere potuerunt. Hoc vero fortassis, quia quodam humano more, licet errore, magis affici solet plerumque animus, & moueri ad admirandum, aut honorandum absentes, quam præsentes, mortuos, quam viuentes: quia apud huiusmodi mentes, vilescere solent præsentia, & magis optari, & amari absentia. Hic mos, & apud paganos legis diuinæ expertes erat, nec Iudæis eadem sacra lege instructis deerat. Huius Saluator conscius, eo loquendi genere verba Deitatem ipsius humanis intellectibus commendantia temperabat: vt (sicut dixi) more sapientis magistri mentibus aut nullius, aut pusillæ fidei eorum, quantum decebat, fugiendo scandalum, consuleret: & claris intellectibus, nihil de suæ Deitatis veritate substraheret. Hoc indicant lucide, & verba illa ipsius, quibus in festo Enceniorum, id est Dedicationis Templi, ambulans in porticu Salomonis Iudæos alloquutus est. Nam tunc eum ipsi circumdantes dicebant ei. Si tu es Christus, dic nobis palam. Quibus ille non statim respondit, Christus ego sum: sed dixit, Loquor vobis, & non creditis. Opera quæ ego facio, testimonium perhibent de me. Quod testimonium? Testimonium quod Christus esset, testimonium quod Dei filius esset, testimonium quod Deus esset. Nullum enim horum ab altero separari poterat. Nam si Christus erat, necessario & Dei filius. Si Dei filius, necessario & Deus. Christus enim non Iudaico sensu homo purus, sed vero & Christiano intellectu, homo simul erat Dei filius, & Deus. Nam a Prophetis talis prædictus est, ab Apostolis talis prędicatus est. Talem se & ipse in his propositis verbis ostendit, talem absque dubio declarauit. Apparet hoc, & perspicue approbatur, quod se Christum confessus fuerit: quando iam dictis Iudæis dicentibus, Si tu es Christus, dic nobis palam: respondit, Loquor vobis, & non creditis. Tunc plane, licet hoc nomen, quod est Christus, tacuerit, Christum se intelligi dedit: quando, vt dixi, interrogantibus respondit: Loquor vobis, & non creditis. Nam quid est aliud, Loquor vobis, & non creditis: nisi, loquor me Christum, & non creditis? Quod vero & Dei filius esset, verba subiuncta probant. Opera, inquit, quæ ego facio in nomine Patris mei. Nec enim Patrem suum Deum diceret, nisi & ipse Dei filius esset. Quod vero & Deum se probauerit, indicant & illa opera, de quibus operibus testatus est. Opera quæ ego facio, testimonium perhibent de me. Non enim erāt opera illa humana, sed diuina. Immo, vt clarius dicatur, non erant, vel esse poterant tantum hominis: sed Dei simul & hominis, & quia Dei, idcirco hominis. Non erat plane ipse Christus, vt illi de quibus legitur. Nolite tangere Christos meos: sed erat Christus vnctus, iuxta hominem, a Deo, oleo exultationis præ consortibus suis. Non erat Dei filius, vt illi de quibus scribitur. Filios genui, & exaltaui: nec vt illi de quibus Apostolus Ioannes, Charissimi, filij Dei sumus: & nondum apparuit, quid erimus. Non erat, inquam, Dei filius, vt illi per gratiam: sed erat Dei filius per naturam, teste ipso Patre, & de cœlis clamante. Hic est silius meus dilectus. Et quia per naturam erat Dei filius, vtique, certa ratione cogente, erat etiam Deus. Non enim poterat ex essentia Patris gigni, aut procedere, nisi quod erat ipse. Et ideo ex Deo genitus erat, veritate indubia cogente, & Deus. Huic eius Deitati opera, quæ faciebat, verax testimonium ferebant. Nam non erant eius opera similia operibus hominum, non erant eius miracula paria propheticis miraculis. Non erant certe paria, quia longe excellentius erant maiora. Miranda quidem opera, & miracula quamplurima fecerant ipsi: sed vt homines, quod datum fuerat, erogabant, nihil ex se faciendo, sed quæ faciebant a Deo precibus impetrando. At eius opera non ex aliena, sed ex propria procedebant virtute, vt pote, qui nihil precibus, vt alterius egens auxilio, operabatur: sed totum quod aut in spiritualibus, aut in corporalibus remediis mortalibus impendebat, maiestatis potentia largiebatur. Hoc modo opera sua, vel miracula ab aliorum hominum operibus, vel miraculis secernebat: non solum ipse faciens vt Deus quæ voluit, sed etiam aliis eadem faciendi potestatem largiens prout voluit. Perhibebant ergo tali modo opera eius testimonium de ipso: quod Christus, quod Dei filius, quod Deus esset: & hoc etiam ipso tacente non obscurius quam loquente, Iudæis, Gentibus, cœlo quoque & terrę clamabant. His & similibus verbis, vt supra dictum est, & Deitatis suæ veritatem intelligere valentibus clarissime commendabat: & ne subitus fulgor infirmos adhuc illorum illius tēporis hominum intellectuales oculos magis obscuraret quam illustraret, eadem sua verba modis congruentibus temperabat. Hoc idem & totus sequētium verborum textus indicat, qui talis est. Sed vos, inquit, nō creditis: quia non estis ex ouibus meis. Oues meæ vocem meam audiunt, & ego cognosco eas, & sequuntur me: & ego vitam æternam do eis, & non peribunt in æternum, & non rapiet eas quisquam de manu mea. Cuius enim voces istæ esse possunt, nisi Dei? Cuius, nisi illius, qui per Prophetam antiquum dixerat. Ecce ego ipse requiram oues meas, & visitabo illas sicut visitat pastor gregem suum? Cuius vox esse poterat, nisi Dei, Ego vitam æternā do illis? Cuius vox esse poterat, nisi Dei, Non peribūt in æternum? Cuius vox esse poterat, nisi Dei: Non rapiet eas quisquam de manu mea? Quis enim vitam æternam dare potest suis, nisi Deus? Quis, ne pereant in æternum, saluare, nisi Deus? Quis tam fortis, vt nemo possit eas eripere de manu eius, nisi Deus? Vides, lector, quam clare sub ouium nomine se Deum illum fatetur, qui vitam æternam suis dat: qui ne in æternum pereant, saluat: de cuius manu, hoc est de cuius potestate, nullum suorum posse rapi, nullum alienorum posse rapere affirmat? Sed procede, & lege reliqua. Pater meus quod dedit mihi maius omnibus est, & nemo potest rapere de manu patris mei. Et statim. Ego & Pater vnum sumus. Quid clarius dicere potuit, vnde se verum Deum probaret? Si quod Pater ei dedit, maius omnibus est, quod vtique dedit non largiendo, sed gignendo: quid sublimius dici potuit? Si nemo potest rapere de manu Patris sui, & idcirco nec de ipsius: quia ipse & Pater vnum sunt, hoc est vnius & paris deitatis. Quomodo vel qualiter se apertius Deum fateri poterat? Senserunt hoc Iudæi, & quod in verbis illius senserant, professi sunt. Nam primo quasi contra blasphemum sustulerunt lapides, vt lapidarent eum. Respondente vero Iesu. Multa bona opera ostendi vobis a Patre meo, propter quod eorum opus me lapidatis? Responderunt. De bono opere non lapidamus te, sed de blasphemia: & quia tu homo cum sis, facis teipsum Deum. Non ergo intelliget fidelis Christianus, quod intelligere potuit blasphemus Iudæus? Lapidamus, inquiunt, te: quia tu homo cum sis, facis teipsum Deum. Non credebant quidem illi, immo credere abhorrebant ipsum esse Deū: tamen aduertebant & sentiebant: quod ipse se diceret Deum. Et quamuis tam clare se professus esset Deum, vt increduli illi verbis illis irritati ad eum lapidandum lapides sustulissent: prouidens tamen illorum saluti, quos ex ipsis saluandos præsciebat, eorumque scandalo discretiue medens, alteri quod ab æterno prouiderat tempori, & alteri se modo passionis seruauit: hæc verbis, quæ dixerat addens, Nonne scriptum est in lege vestra, Ego dixi, dij estis? Si illos dixit deos, ad quos sermo Dei factus est: & non potest solui scriptura, quam Pater sanctificauit, & misit in mundum: vos dicitis quia blasphemo, quia dixi, fili9 Dei sum? Quid agis lector? Nonne vides quod iam sæpe dixi? Opposuit nubem, nō valentibus tantum ferre splendorem. Compescuit interim eos, & eorum insanum tumorem sedauit, præferendo quod agnoscebant, multos in sacra scriptura per gratiam vocari filios Dei: & hoc velamine pro tempore texit, quod suo tempore tam ipsis quam mundo detexit, non adoptiuum, sed naturalem se esse filium Dei. Et ne videretur timore negasse, quod de veritate propriæ Deitatis supra professus fuerat, repetit & affirmat quod dixerat. Nam sequitur. Si non facio opera Patris mei, nolite credere mihi. Si autem facio, & si mihi non vultis credere, operibus credite: vt cognoscatis & credatis, quia in me est Pater, & ego in Patre. Ecce rursum opera tam Patris quam sua commendat. Ecce rursum eos ad vim eorum attendendā transmittit. Monet intente, vt ex operibus agnoscant auctorem, & quia ea nullius esse poterāt, nisi Dei, Deum esse qui talia operatur, aduertant. Non decet autem te, qui hoc legis, obliuisci propositi huius: immo oportet vt firmiter teneas proposuisse me ex ipsius Saluatoris verbis, eius ostēdere Deitatem, causa illorum qui dixerant, vel dicere possent, nusquam eum in Euangeliis se sine tegmine, sine inuolucris Deum vocasse. Non nego quidem eum aliquando verba sua veræ Deitati suæ attestantia rationabili tegmine, causis quas præmisi, velasse. Sed dico eū tegmen illud, quo quandoque verba illa sua velare videtur, non oculis Christianorum, si bene attendunt, sed Iudæorum: non fidelium, sed infidelium visibus prætendisse. Vtroque ergo modo, id est aut quando ea dispensatiue tegit, aut quando ea sine tegmine profert: credendum est, intelligendum est vniuersorum prouidisse saluti. Illis, vt dictum est prouidendo ne de intempestiua luce magis tenebrosi fierent: istis aperte monstrando quid de eo sentire deberent. Inde est & illud, quod veniens in partes Cæsareæ Philippi interrogabat discipulos suos dicens. Quem dicunt homines esse filium hominis? Ad quam eius interrogationem discipuli alij responderunt, quid de eo homines opinarentur. Ipso vero instante, & non aliorum opinionem, sed eorum confessionem exigente: respondit Petrus quod orbi terrarum notissimum est. Te, ait iuxta vnum Euangelistarum, dicimus Christum Dei: iuxta alium, tu es Christus filius Dei viui. Cuius tali professioni quid responderit, quanta fidem illam ac verba fidei illius laude prosequutus est, quis ignorat? Non dixit tamen, Verum est quod credis, verum est quod confiteris: quia ego vere, vt dicis, filius Dei viui sum. Nunquid ergo minus aliquid dixit, nunquid aliquo hic verborum tegmine vsus est, quando subiunxit. Beatus es Simon Bariona, quia caro & sanguis non reuelauit tibi, sed Pater meus qui est in cœlis? Quis hebes, aut obtusi animi homo dicere potest, minus aliquid dixisse Christum, quando confessorem illum eiusdem confessionis causa beatum dixit: quando istud eum non accepisse a carne & sanguine, sed a Patre cœlesti affirmauit: quam si dixisset, Ego sum Christus filius Dei viui? Quid & de verbis sequentibus? Nonne & quādo addidit. Tu est Petrus, & super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam: & portæ inferi non præualebunt aduersus eam: quando tanto præconio professionem illam extulit, quando super hanc ædificaturum se Ecclesiam suam prædixit: nonne veræ Deitati suæ idem testimonium tulit, quale ferret, si dixisset, Sum vere Christus filius Dei viui? Non ergo dicatur obscurum, quod absque inuolucris aut tegmine, etiam tardissimis mentibus perspicuum est. Confessus est enim & hic aperte, se Dei filium. Et quia Dei filium, cogente auctoritate ac ratione præmissa, etiam Deum. Nec enim poterat ille, qui non ex gratia, sed ex ipsa Deitatis substantia, vt iam dixi, erat filius Dei, esse aliud quam Deus. Iam, vt ad alia istis similia celer transitus fiat, veniat Samaritana mulier: & quid inter verba tanta, tamque mystica, quæ fatigatus ex itinere, & sedens super fontem, cum ea contulit, de se professus fuerit, subdatur. Hinc enim omnis nebulosa caligo recedit: hic absque tegmine quid de se sentiat, aut nos sentire doceat, profert. Nam dicente muliere, Scio quia Messias venit, qui dicitur Christus, & cum venerit, ille annunciabit omnia: subiunxit ille, Ego sum, qui loquor tecum. Quid vltra, inquam, quæreretur? Dixerat illa, Messias venit, qui dicitur Christus: statim ille, Ego sum, qui loquor tecum. Christum igitur se esse, Christus confessus est. Et quia Christū, plane iuxta præmissa, & Dei filium, & Deum. Accedat & ille famosus cæcus, & a natiuitate cæcus. Redditi sunt ei, immo magis dati a Christo oculi, quos natura negauerat, modo illo omnibus noto. Hic post datum lumen corporeum, adaucta gratia etiam confessor factus, vt sacra historia loquitur, proiectus est foras. Et sequitur Euangelium, Audiuit Iesus, quia eiecerunt eum foras, & cum inuenisset eum, dixit ei, Tu credis in filium Dei? At ille more suo cautus, & ratione ducente prouidus: illi, cū qua loquebatur, æternæ Sapientiæ non insipienter respondit, Quis est, Domine, vt credam in eum? Qui mox audire meruit, Et vidisti eum, & qui loquitur tecum, ipse est. Ecce plane responsio absque velamine. Qui hoc velatum credit, quid relatum putabit? Qui loquitur, inquit, tecum ipse est: Quis est? vtique filius Dei, de quo illum interrogauerat, quando dixit. Tu credis in filium Dei? Ecce iterum se Christus filium Dei professus est, nude, clare, absque inuolucris, absque velamine. Hæc ille ante cæcus, tunc videns agnouit: & post lumen corporis addito lumine mentis, respondit, Credo Domine. Et procidens adorauit eum. Quis ergo non videat, quod cæcus iam videns vidit? Quis non agnoscat quod agnouit? Agnouit Dei filium, agnouit & Deum. Nam nec aliter in eum crederet, nisi Deum sentiret: nec quod solummodo insigne diuini cultus est, eum procidens adoraret. Nec illud mente excidat, quod dicente alibi ipso, Pater meus vsque modo operatur, & ego operor: subdit Euangelista. Propterea, inquit, magis quærebant Iudæi eum interficere, quia non solum soluebat Sabbatum: sed & patrem suum dicebat Deum, æqualem se faciens Deo. Hinc pater Augustinus. Ecce intelligunt Iudæi, quod non intelligunt Arriani. Arriani quippe inæqualem Patri Filium dicunt, & inde hæresis pulsa de Ecclesia. Ecce ipsi cæci, ipsi interfectores Christi: intellexerunt tamen verba Christi. Non eum intellexerunt Christum, nec eum intellexerunt filium Dei: sed tamen intellexerunt in illis verbis, quia talis commendaretur filius Dei, qui æqualis esset Deo. Ecce iuxta verba Euangelij, ecce iuxta verba Augustini: ipsis etiam Iudæis aduertentibus, & propter hoc interficere eum quærentibus: Christus Patrem suum dicebat Deum, æqualem se faciens Deo. Non alter hoc dicebat de ipso: sed ipse hoc affirmabat de seipso. Quid? Quod Patrem Deum haberet, quod æqualis esset Deo. His quiddam simile, & in alio loco. Nam dicente ipso Iudæis, Si non credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis vestris: illisque respondentibus, Tu quis es? ait, Principium, qui & loquor vobis. Et quædam sequentia. Quibus verbis addit Euangelista verba sua. Et non cognouerunt, inquit, quia Patrem eis dicebat Deum. Inde consequenter & se Dei filium, &, iuxta supra scriptas rationes, etiam Deum. Accedant istis æque grandia, aut forte maiora. Ait quodam in loco disputans cum Iudæis. Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est. Est Pater meus qui glorificat me: quem vos dicitis, quia Deus vester est, & non cognouistis eum. Ego autem noui eum. Ecce hic non solum Patrem suum Deum esse dicit: sed etiam quis Deus sit, ostendit. Sunt enim (sicut ait Magnus Apostolus, vel falsos deos gentium, vel magnos & sanctos homines intelligens, aut vtrumque simul proferens) Dij multi, & Domini multi: de quibus & Psal. Deus deorum Dominus locutus est: & Deus fletit in synagoga Deorum. &, Quoniam Dominus excelsus terribilis, rex magnus super omnes deos, & multa in scripturis similia. A quorum numero Deum illum, quem Patrem suum nominat, excipit, quando Iudæis de illo dicit. Quem vos dicitis, quia Deus noster est. Deus enim Iudæorum, ab omnibus qui tunc erant vel sicubi adhuc esse possunt, excipitur diis gentium, vel terrarum. Omnes, enim, inquit Iudæus Propheta, dij gentium dæmonia: Dominus autem cœlos fecit. Et in alio Psalmo. Deus noster, Deus saluos faciendi, &, Domini Domini exitus mortis. Et nunc Domine plastes noster es tu, nos vero lutum: & fictor noster, & opera manuum tuarum omnes nos. Et versu interposito. Ecce respice, populus tuus omnes nos. Et Helias. Domine, ait, Deus Abraham, & Isaac & Israel. Ego seruus tuus, & iuxta præceptum tuum feci omnia verba hæc. Et idem idololatræ Regi. Quia misisti nuncios ad consulendum Belzebub Deum Accharon, quasi non esset Deus in Israel, a quo posses interrogare sermonem: idcirco de lecto, super quem ascendisti, non descendes, sed morte morieris. Et Hieremias Domino dicenti, Prophetam in gentibus dedi te, ait, A, a, a, Domine Deus, ecce nescio loqui: quia puer ego sum. Istis & aliis innumeris scripturarum testimoniis, ostenditur, quod solus ille Iudæorum Deus verus, & solus Deus sit, de quo Christus, vt dictum est, Iudæis loquitur, Quem vos dicitis, quia Deus noster est. Illum plane, qui tunc dicebatur Deus Iudæorum, qui & tunc & nunc dicitur, & est Deus vniuersorum, Christus Patrē suum hic nominat, seque sic loquendo, eius filium declarat. Sed tene lector, constanti memoria, quod sæpe iam præmisi: quia quotiens Saluator se in Euangeliis Christum vocat, aut confitentium sententias laudat, totiens se Dei filium dicit, & Deum clamat. Sic & quotiens se Dei filium dicit, totiens nos, quod Christus & Deus sit, instruit. Christus enim necessaria ratione Dei filius est: quia ab illo Dei filio humana caro suscepta est. Et rursum Dei filius Deus est, quia, vt dixi, ex Patre, qui Deus erat, natus est. Qua veritatis copula id te sentire volo: totiens se Christum professum esse Deum, quotiens se professus est aut Christum, aut filium Dei. Hoc modo, hac de causa, eum sic se nominasse, Deum intellige, quando, vt præmissum est, Iudæis dixit. Est Pater meus qui glorificat me: quem vos dicitis, quia Deus vester est. Vigilo enim contra illos qui dicunt, vel sentiunt, Christum quidem esse Deum, sed nusquam in Euangeliis se clare professum Deum. Iam illud quod paulo post subdit, quia non dissimile est, aduertendum est. Nescio enim si clarius alicubi veritatem Deitatis suæ Christus commendauerit: quam cum altercantibus cōtra eum Iudæis, post ea quæ præmissa sunt, paucis verbis intersertis, adiunxit. Abraham pater vester exultauit, vt videret diem meum: & vidit, & gauisus est. Commotis vero ad ista Iudæis, & dicentibus: Quinquaginta annos nondum habes, & Abraham vidisti? nil moratus adiunxit, Amen, amen dico vobis, antequam Abraham fieret, ego sum. Quid verius, quid clarius, quid ad probandum veram eius diuinitatem apertius? Quinquaginta annos, immo nec quadraginta adhuc habebat, & ante Abraham se dicebat. Quis autem vniuersorum hominum, qui post Abraham nati sunt, ante Abraham esse potuit? Vtique nullus. Nam nec corpora humana, quæ post Abraham nata sunt, ante Abrahā fuere, nec animæ corporibus mixtæ, quæ post Abrahā creatæ sunt, ante Abrahā esse ratione aliqua potuerūt. Sed nec caro ipsius Christi, nec anima illa carni admixta, ante Abrahā esse potuit. Si igitur, nec corpus, vel anima cuiuslibet hominis post Abraham exorti, nec caro vel anima ipsius Christi post Abraham nati, ante Abraham esse potuit: quomodo verum esse censebitur, quod Veritas tam robusto pronunciandi modo affirmat, Amen, amen dico vobis: antequam Abraham fieret, ego sum? Vnde, quia non Iudæis, vt ipse tunc, sed Christianis nunc loquor: luce clarius est, quod nec carne, nec anima Christus ante Abraham fuit, sed Deitate: qua sola vere non solum ante Abraham, sed & ante omnem creaturam est. Ille est enim illa Dei sapientia, quæ loquitur. Ab æterna ordinata sum, & ex antiquis antequam terra fieret. Dico autem hoc, saluo intellectu illo, quo iuxta Hieronymum, tempus non præiudicauit sacramento vniti hominis, ac Dei. Ita vt iam esset in illo per vnitatē personæ ab initio seculi, qui necdum natus erat de Maria virgine. Non tamen antequam nasceretur de Maria virgine, aut conciperetur in Maria virgine, Dei filius substantialiter homo erat: sed quadam ineffabili sacramenti vnitate, etiam ab æterno Deus simul, & homo erat. Quod quibusdam verbis de eadem re interpositis, idem doctor affirmat. Non quod iam, ait, esset Iesus, aut Christus natus ex Maria: sed quia in illo vnico filio Dei, iam vnitas personæ commendabatur, quæ occulta erat in mysterio. Ergo iuxta præcedentia non tibi videtur idem dixisse Christum, quando dixit. Antequam Abraham fieret, ego sum: quod diceret, si dixisset, Deus ego sum? Plane nihil aliud, prorsus nihil aliud. Nam si, vt longe ante præmisi, hoc ita nude dixisset, sicut olim ante hominem susceptum Moysi, & quibusdam aliis dixit, Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, & Deus Iacob. Si hoc, inquam, absque aliquo verborum temperamento dixisset, quis illorum hominum ferre potuisset? Longe enim tunc patientius ferre poterant inuisibilem, aut de supernis, aut de quibuslibet aliis locis mirabiliter intonantem, Ego sum Deus, aut patrum vestrorum, aut cœli & terræ, aut similium: quam hominem visibilem humiliter, inter superbos homines commorantem, si more illo se Deum diceret: si modo illo Deitatem suam, hominibus id capere non valentibus, absque congruo verborum tegmine declararet: immo, vt congruentius dicam, fastidientibus cibum vitæ ingereret. Et si ergo verba congruenter temperauit, nunquid idcirco se Deum minus dixit, qui ante Abraham se esse asseruit? Scrutentur ergo qui de his dubitant, scrutentur, inquam, studiosius scripturas, & tam in his, quæ posui, quam in plerisque, quæ conticui, inuenient Saluatorem frequenter se Christum dixisse, Dei filium pronunciasse: & vnde omnia ista orta sunt, se modis, quos præfatus sum, Deum lucide prædicasse. Nonne se lucide Deum pronunciauit, quando Lazarum resuscitaturus, Marthæ dissuadenti ne lapis a sepulchro tolleretur, dixit. Nonne dixi tibi, quia si credideris, videbis gloriam Dei? Nonne & prius se clare Deum pronunciauerat, quando sororibus ipsius Lazari per nuncios dicentibus, Domine, ecce quem amas infirmatur: respondit, Infirmitas hæc non est ad mortem, sed pro gloria Dei: vt glorificetur filius Dei per eam? Nonne se clare Deum pronunciauit, quādo subleuatis oculis in cœlum: Pater, dixit, sicut dedisti ei, loquens de seipso, potestatem omnis carnis: vt omne quod dedisti ei, det eis vitam æternam? Nam nec potestas omnis carnis, nisi ad Deum pertinet: nec ad quemlibet dare vitam æternam, nisi ad Deum pertinet. Quæ potestas sit ei data a Patre, aut secundum Deitatem gignendo, aut iuxta humanitatem, quam assumpserat, conferendo, non potest esse, nisi Deus, qui potestatem hanc obtinet, non potest esse nisi Deus, qui eis, qui sibi dati sunt, vitam largitur æternam. Quid & de sequentibus verbis dicam? Hæc est, inquit, vita æterna, vt cognoscant te solum verum Deum, & quem misisti Iesum Christum. Vt cognoscant, ait, te, & quem misisti Iesum Christum, solum verum Deum. Quid clarius Ioannes eius Apostolus in Epistola sua scribit de ipso, quam hic ipse loquitur de seipso? Scimus, ait, quoniam filius Dei venit, & dedit nobis sensum: vt cognoscamus Deum verum, & simus in vero filio eius. Hic est verus Deus, & vita æterna. Quid vltra quæretur? Cur iam verbis istis auditis disputabitur? Se ac Patrem solum verum Deum dicit: se ac Patrem solum verum Deum, esse affirmat. Se ac Patrem solum verum Deum, non silentio, non in aurem, sed coram vniuersis, qui sacræ & vltimæ, quamdiu mortalis fuit, cœnæ intererant, pronunciat. Quid & de versu prope posito dicetur? Et nunc clarifica me tu, Pater, apud temetipsum: claritate quam habui priusquam mundus esset apud te. Claritatem autem apud Patrem, priusquam mundus esset, habere non posset, iuxta quod homo est. Nam priusquam mundus esset, homo non erat, non ergo iuxta hominem, qui non erat, claritatem apud Patrem habere poterat. Restat igitur, vt iuxta quod Deus erat, claritatem illam habuerit: quia, vt dictum est, iuxta hominem habere non potuit. Quid ergo hæc verba, Antequam mundus esset, eum esse indicant? Vtique Deum clamāt. Agnosce ergo & hinc eum esse Deum, de quo constat, quod priusquam mundus esset, erat apud Deum. Nec resilire ab hoc sensu, illo alio intellectu coneris: quo legitur clarificatum filium a Patre priusquam mundus esset, hoc est præordinatum & prædestinatum: vt suo tempore, hoc est, post hominem susceptum glorificaretur, & exaltaretur, illa clarificatione de qua Apostolus loquitur. Dedit illi Deus nomen, quod est super omne nomen: ut in nomine IESV omne genu flectatur, cœlestium, terrestrium, & infernorum. Quæ licet in tempore facta fuerit: tamen propter prædestinationem, qua necesse erat illud contingere, quod prædestinatum erat, priusquam mundus fieret, claritatem illam, quæ nondum erat, sed futura erat, habuisse dicitur, habuisse scribitur. Sed non propter hunc intellectum sensus prior excluderetur: quia Christus priusquam mundus esset, & apud Patrem erat, & Deus erat. Nōne ista sufficiunt, quæ dicta sunt? Nonne & clare & frequenter se Deum pronunciat? Nonne & clare & frequenter, sicut hominem & adhuc mortalem inter mortales constitutum decuit, veritatem Deitatis propriæ, & singulis, & pluribus, & omnibus, & discipulis, & turbis, & ipsis præcipue inuidis, & semper sibi detrahentibus Pharisæis fatetur? Hæc vniuersa, non Propheta, non Apostolus, non quilibet alius de ipso: sed ipse, hoc est ipsum verbum Dei, ipse Christus, ipse Dei filius, ipse Deus: de seipso dicit, de seipso pronunciat, de seipso affirmat. Euigilent ergo, & clarius solito in lucem inuisibilem defigant oculos: qui forte minus diligenter attendentes, minusque Euangelica secreta rimantes, nusquam Christum aperte, & absque inuolucris, se Deum pronunciasse dicebant. Quibus ad probandum quod non ita est, forte quæ dicta sunt, sufficiunt. Sed audiant adhuc ipsum loquentem, & discipulis in cœna iam dicta dicentem. Non turbetur cor vestrum. Creditis in Deum? & in me credite. Audiant hinc, non iam meam sententiam, sed sensum. Immo verba ipsius beati patris Augustini. Ne mortem, ait ille, tanquam homini timerent, & ideo turbarētur, consolatur eos, & Deum se esse contestans, Creditis, inquit, in Deum? & in me credite. Consequens est enim, vt si in Deum creditis, & in me credere debeatis. Quod non esset consequens, si Christus non esset Deus. Credite in Deum, & in eum credite: cui natura est, non rapina, esse æqualem Deo. Quod, hoc est, vtrum & Deus esset & æqualis Deo, doceat rursus & ipse in ipsa iam positus passione. Adiuro te, ait Princeps Sacerdotum, per Deum viuum: vt dicas nobis, si tu es Christus filius Dei. Respondit enim, iuxta Matthæum: Tu dixisti: iuxta Lucam, Si vobis dixero, non creditis mihi. Si autem & interrogauero, non respondebitis mihi, neque dimittetis. Iuxta Marcum vero, quem idcirco vltimum posui, quia clarius eius responsionem exprimit, respondit, Ego sum. Et sequitur, iuxta Matthæum. Verumtamen dico vobis. Amodo videbitis filium hominis sedentem a dextris virtutis, & venientem in nubibus cœli. Iuxta Marcum, nulla etiam dictione mutata, ita. Videbitis filium hominis sedentem a dextris virtutis, & venientem in nubibus cœli. Iuxta Lucam vero, ita. Ex hoc erit filius hominis sedens a dextris virtutis Dei. Cum ergo audias, quod interrogatione Pontificis per Deum adiuratus, vt diceret, si ipse esset Christus filius Dei, iuxta duos Euangelistas non negauerit, iuxta tertium aperte se Christum & filium Dei responderit, dicens, Ego sum, quid dices? Nonne etsi omnia alia, quæ præmisi, testimonia vel exempla, quibus ipse & Christum, & Dei filium, & Deum se esse professus est, deessent: nonne, inquam, istud sufficeret? nonne plene tam tibi quam quibuslibet aliis inde forte dubitantibus, satisfaceret? Nam hoc, vt nosti, quærebas, hoc exigebas, vbi se in Euangeliis Christum diceret: vbi se Dei filium, & maxime Deum nominaret. Ecce audis eum Principi Sacerdotum, si ipse esset Christus Dei filius interroganti, non per inuolucra, sed aperte & sine tegmine respondentem. Ego sum. Qui ergo se Christum & Dei Filium esse respondit: vtique simul & Deum se professus est. Nam, sicut sæpe supra dixi, quod idcirco totiens itero, ne longa disputatione mentem fugiat: non potuit se confiteri Christum aut Dei filium, quin cōfiteretur & Deū. Qua ratione istud supra dictum est. Iam postquam dixit, Ego sum: quibus statim verbis se Deum esse confirmet, attende. Videbitis, ait, filium hominis a dextris sedentem virtutis, & venientem in nubibus cœli. Quid euidentius maximi Apostoli Petrus & Paulus Deitatem eius prædicantes, scribūt in Epistolis suis de ipso, quam ipse hic loquitur de seipso? Quorum prior. Per resurrectionem, ait, Iesu Christi, qui est in dextera Dei, & sequens, Christus Iesus qui mortuus est, immo qui resurrexit, qui est in dextera Dei. Idem & Marcus, Et Dominus, inquit, Iesus postquam loquutus est eis, assumptus est in cœlum, & sedet a dextris Dei. Nonne isti in his verbis idem dixerunt, quod ipse, quando ait. Videbitis filium hominis a dextris sedentem virtutis, &, videbitis in nubibus cœli? Ecce quod sæpe, vt dixi, certis de causis ante vitauerat, iam scandalum Iudæorum non vitat: sed magis, vt de passione eius impleant, quod ante conceperant, veræ Deitati suæ verax testimonium ferens, quodammodo instigat. Iam enim hora illa venerat, de qua prius quum caperetur, & ligaretur, dixerat. Hæc est hora vestra, & potestas tenebrarum. Vnde iam nihil dissimulandum censebat, nil veritatis occultandum iudicabat: qui post noctem illam die sequenti crucifigendus & moriturus, rem, propter quam in mundum venerat, instanter adimplere satagebat. De qua eadem die iudici Pilato assistens, ait. Ego in hoc natus sum, & ad hoc veni in mundum, vt testimonium perhibeam veritati. Veritati ergo testimonium perhibuit, quando, quod dictum est, dixit. Videbitis filium hominis a dextris sedentem virtutis, & venientem in nubibus cœli. A dextris autem virtutis sedere, cuius est nisi Dei? Venire in nubibus cœli, & hoc in mundi fine, sicut alibi legitur, cum virtute magna & maiestate: cuius est, nisi Dei? Deus ergo est, qui sedet a dextris virtutis, Deus est qui venturus est in nubibus cœli cum virtute magna & maiestate. De qua virtute ac maiestate, in qua venturus est iudicare viuos & mortuos, dicit & ipse alibi. Neque enim Pater iudicat quemquam: sed iudicium omne dedit filio. Quibus dictis subdit causam dati sibi iudicij: Vt omnes, ait, honorificent filium, sicut honorificant Patrem. Honorificandus est enim Dei Filius, sicut Pater honorificatur: quia præter humanam substantiam, qua homo est, idem est quod Deus est. Pater enim Deus est, vnde & Dei filius Deus est, quod Pater est. Ergo omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem: id est credant, intelligant, & fateantur eum Deum, sicut & Patrem. Hæc vniuersa, quibus verum Deum se esse professus est, dicit Christus de seipso: non quilibet alter de ipso. Post ista omnia, quæ, dum adhuc mortalis esset, de seipso protulit, & quibus se vere Deum esse docuit: succedant & alia, quibus, iam victa morte factus immortalis, eandem quam prius, & sicut prius, suam Deitatem commendat, seque verum Deum esse confirmat. Intrans enim ipsa suæ resurrectionis die ad discipulos ianuis clausis, post geminam pacis annunciationem, qua bis eis dixerat, Pax vobis: insufflauit, & dixit eis. Accipite Spiritum sanctum. Accipere autem Spiritum sanctum illi non poterant, nisi ab eo daretur. Dedit autem quando dixit. Accipite. Dare vero ille non posset, nisi Deus esset. Spiritus enim sanctus Deus est, nec dari nisi a Deo potest. Vnde sequitur, quia ille a quo dari potuit, Deus est. Deum ergo se esse docuit, quando, vt dictum est, discipulis dixit. Accipite Spiritum sanctum. Quem, sicut ipsa, vt dixi, Resurrectionis suæ die, adhuc inter eos positus dedit: ita die Pentecostes, hoc est quinquagesimo a Resurrectione, iam in ipso altissimo Deitatis solio constitutus, longe solennius & profusius, vt promiserat, misit. Promiserat autem quando in sermone sacræ cœnæ, de quo quædam supra excerpsi, eisdem discipulis ait: Cum venerit Paraclitus, quem ego mittam vobis a Patre Spiritum veritatis, & sequentia. Quando ergo eum se missurum promisit, quia nil veritas fallaciter promittere potuit, Deum se esse, qui Deum se mittere perhibebat, professus est. Et quando eum in terris dedit, & quando de cœlis, vt dixerat, misit, Deum se testatus est. Quando vero & illud adiunxit, Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis: quomodo se apertius Deum profiteri potuit? Nam remittere peccata, vel dare potestatem quibuslibet remittendi peccata, non nisi solius Dei esse, non solum Christianus fatetur: sed & olim infidelis Iudæus testatus est. Dicente enim Christo mulieri peccatrici, Remittuntur tibi peccata: cœperunt quidam ex simul accumbentibus, sicut Euangelista testis est, dicere inter se. Quis est hic, qui etiam peccata dimittit? Et alio loco cum Paralytico diceret, Fili, remittuntur tibi peccata: dicebant quidam, Hic blasphemat. Quis potest peccata dimittere, nisi solus Deus? Vere enim ab illo solo peccata remittuntur, contra quem solum peccata committuntur. Nam quomodocumque deliquero, in ipsum pecco, qui peccare prohibuit: in ipsum delinquo, qui ne delinquerem, præcepit. Inde sunt & verba illa magni quidem iusti, sed & magni aliquando peccatoris. Nam post quædam grauia peccata, quæ commiserat, pœnitens sic Deo loquitur: Tibi soli peccaui, & malum coram te feci. Sicut ergo ad solum Deum pertinet, peccata, quæ inhibuit punire: sic ad ipsum solum spectat, tam peccata, quam pœnam peccatorum remittere. Quando ergo ait peccatrici, aut paralytico, Remittuntur tibi peccata: se vere Deum esse perhibuit. Quando etiam, quod maius est, eandem remittendi peccata potentiam hominibus contulit, multomagis se Deum esse docuit. Idem quoque eadem die Paschæ, qua resurrexerat, post illa quæ dicta sunt, iuxta Lucæ Euangelium, eisdem discipulis dixit, Quoniam sic scriptum est, & sic oportebat Christum pati, & resurgere a mortuis die tertia, & prædicari in nomine eius pœnitentiam, & remissionem peccatorum in omnes gentes, incipientibus ab Hierosolyma. Pœnitentia enim & remissio peccatorum veraciter in nomine eius prædicari non posset, nisi ille, in cuius nomine prædicabatur, Deus esset: quia non nisi in nomine Dei peccatorum remissio conferri peccatoribus potuisset. Quid dicam & de verbis illis tam solemnibus, tam præclare illius Deitatem commendantibus: in quibus Matthæus suum finit Euangelium, & in quibus ego proposui finire sermonem istum? Vndecim, ait, discipuli abierunt in Galilæam in montem, vbi constituerat illis Iesus, & videntes eum adorauerunt. Quidam autem dubitauerunt. Hæc enim ipsius post Resurrectionem reuelatio, singulari quadam gloria inter alias splendidius fulget: quia nulla aliarum, vt ista, ab ipso prædicta legitur. Dixerat quidem ipse adhuc passurus, discipulis: Vado, & venio ad vos. Et rursum, Iterum autem videbo vos. Sed nullam illarum visionum, præter istam, singulariter prædixerat: nullam specialiter designauerat. De hac vero in ipsa iam pene passione constitutus, Zachariæ Prophetæ vsus testimonio, ait. Percutiam pastorem, & dispergentur oues gregis. Postquam autem resurrexero, præcedam vos in Galilæam. Hoc idem Angelus cum maximo terræ motu de cœlo descendens, mulieribus, quæ ad sepulchrum venerant, dixit. Cito euntes dicite discipulis eius, quia surrexit, & ecce præcedit vos in Galilæam. Ibi eum videbitis, sicut dixit vobis. In hac ergo singulari visione illis vndecim discipulis in monte apparens, ita loquutus est. Data est mihi omnis potestas, in cœlo & in terra. Audis? Quid clarius mihi, quid tibi, quid mundo dicere potuit, vnde veræ suæ Deitati testimonium daret, vnde se Deum esse probaret? Data est mihi, ait, omnis potestas, in cœlo & in terra. Cuius vox hæc esse potest, nisi illius, de quo legitur. Omnia quæcunque voluit, fecit Dominus, in cœlo & in terra? Quis enim potestatem habere potest in cœlo & in terra, nisi Deus? Quis, quæcumque facere voluit, facere potuit in cœlo & in terra, nisi Deus? Quod si te forte mouet, quod dicit sibi datam esse hanc potestatem: quæso non moueat, quia certa est causa qua te istud mouere non debet. Si enim hoc, iuxta quod Deus est, sentire volueris: potestas hæc ei data est, quando a Patre Deo æternaliter genitus est. Si vero hoc, iuxta quod homo est, hic accipere malueris, quod forte hic propensius sentiendum est: intellige hanc potestatem homini datā causa ineffabilis vnitionis illius, qua Deitate simul, & humanitate in vnam Christi personam conueniente, sicut anima rationalis & caro vnus est homo, ita Deus & homo vnus est Christus. De qua potestate homini illi data, habes Patris verba in Psalmo loquentis ad filium, Postula a me & dabo tibi gentes hæreditatem tuam: & possessionem tuam terminos terræ. Iuxta hoc donum a Deo homini datum dicere Christus potuit. Data est mihi omnis potestas in cœlo & in terra. Elige ergo quod mauis. Nihil enim eligere poteris, quod idem non sonet. Nam aut secundum Deitatem æternaliter, aut secundum humanitatem temporaliter data est Christo omnis potestas in cœlo & in terra. Quolibet ergo ex his modo sibi potestatem in cœlo & in terra datam dicat, Deum se fatetur, Deum se prædicat. Et quid sequitur? Euntes docete omnes gentes: baptizantes eos in nomine Patris & Filij & Spiritus sancti. Hoc splendore quid clarius? Miror ego & sæpe, multumque miratus sum, antiquos hæreticos Arrianos hoc non sensisse: hunc tam clarum veritatis splendorem cernere non potuisse. Hoc enim solum si spiritu Dei adiuti videre præualuissent, omnes illas tam tetri erroris tenebras a suis omnino mentibus expulissent. Neque enim gradus illi, quos in Trinitatis vnitate cœci illi homines faciebant, locum in cordibus eorum habere potuissent, si verba hæc sapienter aduertissent. Nam cum dicerent verum & summum Deum solum esse Patrem, minorem Patre Filium, minorem Filio Spiritum sanctum, immo creaturas Filium & Spiritum sanctum: non hoc crederent, non hoc dicerent, si in nomine cuiuslibet creaturæ salutis humanæ summam constare non posse aduerterent. Quando enim creatura creaturam saluat? quando a morte eripit? quando vitæ, maxime æternæ, restituit? In Deo enim, ait Dauid, faciemus virtutem, &, Nonne Deo subiecta erit anima mea: &, Deus noster, Deus saluos faciendi. Non aduertebant miseri idololatras se factos, quando iuxta se, nomina creaturarum diuino nomini adiungebant, & post Dei nomen in rerum creatarum nominibus homines baptizabant. Hoc faciebant praue intelligendo, quod dictum est, Docete omnes gentes: baptizantes eos in nomine Patris, & Filij, & Spiritus sancti. Sed quia in creaturæ nomine nefas est baptizare: restat vt Filius, sicut & Pater, Deus sentiatur: restat vt & Spiritus sanctus, sicut & Pater & Filius, Deus absque dubio aduertatur. Tunc ergo Christus vel Dei filius se vere Deum confessus est, quando sicut in nomine Patris, ita & Filij, hoc est suiipsius, ac Spiritus sancti, omnes gentes baptizari præcepit, dicendo. Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, & Filij, & Spiritus sancti. Iam illud, quod in vltimo additur, Ecce ego vobiscum sum vsque ad consummationem seculi: non minus præcedentibus sententiis Deum ipsum declarat. Quomodo enim esse posset cum suis vsque ad consummationem seculi, postquam ad cœlos ascendit, postquam humanam substantiam vsque ad paternum solium prouexit, nisi Deus esset? Non enim ex quo ascendit, corpore cum discipulis fuit: quia carnis illa substantia ex sui natura eodem tempore diuersis in locis esse non potuit. Quid ergo aliud restat, vt Veritatis verba veracia esse probentur, nisi hoc: vt quia secundum quod homo est, esse non potuit, iuxta quod Deus est cum discipulis suis vsque ad consummationem seculi fuerit? Verum ergo Deum, sicut ante adhuc passurus, sic iam vltra non moriturus se prædicauit, quando discipulis dixit, Ecce ego vobiscum sum vsque ad consummationem seculi. Nunc, charissime, & cui iam a longo tempore adhæsi, vnanimis frater, Epistolam hanc, quam tibi quidem, sed aliorum gratia misi, suo tempore fratribus, quos de his, quæ præmissa sunt, dubitare audieras, ede: & quod Christus non solum verus Deus sit, quod illis clarum est, sed & quod verum se Deum sæpius professus fuerit, opportune suade. Hæc enim sola mihi fuit causa istud scribendi, non vt illos instruerem, Christum verum Deum esse, quod necesse non habent: sed vt illis ostenderem, se frequenter in Euangelio multis modis, diuersis locis & temporibus se vere Deum professum, vnde eos dixisse audieram, quod nusquam hoc absque inuolucris & tegmine legere potuissent. Legant ergo & intelligant, scrutentur & videant: Iesum Dominum modis illis, quos præmisi, frequenter se dixisse Christum, frequenter se vocasse Dei filium, frequenter se pronunciasse, & Deum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS ABBATIS CLVNIACENSIS IX. TRACTATVS ADVERSVS IVDÆORVM INVETERATAM DVRITIEM. PROLOGVS.	??	??	VOS ego, vos, inquam, ego conuenio, o Iudæi, qui vsque in hodiernum diem negatis Filiū Dei. Quousque, miseri, veritati non creditis? Quousque Deo repugnatis? Quousque corda ferrea non emollitis? Ecce toto pene orbe iam ab antiquo Christum agnoscente, vos soli non agnoscitis: cunctis gentibus ei obtemperantibus, soli eum non auditis: omni lingua eum confitente, soli eum negatis: aliis eum videntibus, audientibus, intelligentibus, vos soli cæci, surdi, lapidei permanetis. Cæci plane oculis, surdi auribus, lapidei cordibus. Nec nouum istud apud vos est. Legit hoc vbique mundus, & frequenti lectione recitat: Deum Moysi de vobis dicentem, Cerno quod populus iste duræ ceruicis sit. Dimitte me vt irascatur furor meus contra eos: & deleam eos. Itemque vobis. Populus duræ ceruicis es. Semel descendam in medio tui: & delebo te. Legit rursum Moysen vestrum, immo nostrum, sic vos arguentem. Noui, ait ille vobis, contentionem tuam, & ceruicem tuam durissimam. Adhuc viuente me, & ingrediente vobiscum, semper contentiose egistis contra Dominum. Quantomagis cum mortuus fuero? Legit & singularis excellentiæ Esaiam Prophetam: cui Deus de vobis, Excæca, inquit, cor populi huius, & aures eius aggraua, & oculos eius claude: ne forte videat oculis, & auribus audiat, & corde intelligat, & conuertatur, & sanem eum. Legit & audit Stephanum suum, quem vestri, o saxea gens, lapides, primum post Christum testem Christi fecerunt. Legit certe, & audit eum plenum Spiritu sancto, obstinationis nequissimæ in vobis spiritum increpantem. Vos incircuncisi cordibus & auribus, vos proditores & homicidæ: vos semper Spiritui sancto restitistis, sicut & patres vestri. Sed nunquid hoc semper? Nunquid semper, hoc tantæ duritiæ merito, vniuerso orbi terrarum ostentui vos facietis? Resipiscite, resipiscite nunc tandem: redite, vt ait alter Propheta vobis, o præuaricatores ad cor. Redite ad cor nunc saltem, quando iusto Altissimi iudicio, nō solum a cœlesti, sed etiam a terrena, quam solam semper amastis, gloria excidistis. Aduertite in vobis rebus ipsis impletum, quod Christus, quem negatis, Patribus vestris dixit: & de vobis, nisi resipiscatis, prædixit, Auferetur a vobis regnum Dei: & dabitur genti facienti fructus eius. Ablato ergo cœlesti, ablato iam a diuturno tempore, ipso regno terrestri: agnoscite cuius impietatis merito, hoc vobis contigerit. Agnoscite tam diræ damnationis vestræ causam hanc esse, quod Christum, quem tanto ante tempore, venturum cantastis, legistis, prædicastis: venientem non agnouistis, non suscepistis, non coluistis, immo illo detestabili more vestro, spreuistis, subsannastis, occidistis. Sed quid? Si conuerti disponitis, non terreamini, quia occidistis. Non est ille auidus vlciscendæ mortis suæ, si secuta fuerit correctio conuersionis vestræ. Orauit ille quondam iuxta hominem quem assumpsit pendens in cruce pro ipsis crucifixoribus suis: & non solum dum pateretur orauit, sed & postquam a morte surrexit, eisdem iam pœnitentibus & conuersis, indulsit. Non fuit immemor, mortem se pertulisse pro vita hominum: & quos derisores & occisores habuit, eos conuersos prompta & vere largissima, & quæ super omnem hominem est, diuina miseratione suscepit. Non deerit eadem infinita largitas vobis, nec ea, quæ vniuersum pene mundum collegit, paucitatem vestram, si eam non repellitis, a numero saluandorum repellet. Credite legi vestræ, non alienæ: credite Prophetis, non alienis, sed vestris: credite Scripturis non alienis, sed propriis. Cur saltem hoc non mouet? Cur non mouet hoc, quod totum robur fidei Christianæ, quod tota spes salutis humanæ, ex vestris literis originem habet? Cur non mouet, quod Patriarchas, quod Prophetas prænunciatores, quod Apostolos prædicatores: quod summam ac supercœlestem Virginem matrem Christi: quod Christum ipsum auctorem salutis nostræ, qui & expectatio gentium a Propheta vestro dictus est, non de barbaris gentibus, non de quibuslibet nationibus: sed de genere vestro, de stirpe magni Abrahę descendentes, suscepimus? Remitto ergo vos ad vestri generis homines, remitto ad proprias, quas a Deo accepistis, scripturas, & ex his testimonia profero: quibus cedere, quantalibet lis Iudaica compellatur. Non ignoro autem, quod ex aliqua parte nobiscum sentitis: ex plurima vero pertinaciter dissentitis. Sentitis nobiscum, quod Christum a Prophetis multifarie, multisque modis, prænunciatum asseritis. Dissentitis, quod eum Dei filium non creditis, quod Deum negatis, quod aliorum regum more, temporaliter regnaturum: quod non iam venisse, sed venturum affirmatis. Eo igitur ordine quo proposita sunt a nobis contra vos, Capitula iam dicta exequenda sunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quod Christus filius Dei sit. CAP. I.	??	??	Avdite ergo Iudæi, & ex scripturis vestris Christum, vel iuxta vos Messiam, esse agnoscite filium Dei. Veni ergo inprimis, eximie Prophetarum Esaia, & genti nec tuo tempore, nec nostro veritati credenti, rursum sua verba propone. Dic quid Deus de filij sui æterna generatione dixerit. Nunquid ego, qui alios parere facio, ipse non pariam, dicit Dominus? Nunquid ego, qui generationem aliis tribuo, sterilis ero, ait Dominus? Quid clarius, o Iudæi, ad probandam generationem filij Dei? Si enim Deus genuit, quantum ad illum quem genuit, necessario pater est: & filius Dei, quantum ad illum qui genuit, necessario filius est. Sed nolo vos, non credo vos, tam stulte, tam insensate desipere: vt æternam deitatis generationem carnali generationi, aliqua vel tenui similitudine comparare nitamini. Absit a vobis, absit ab omni intellectu tam asininus animus, vt æterna, vt ineffabilis, vt incogitabilis omnipotentis Patris generatio, omnipotentis Filij natiuitas, alicui terrenæ vel vsitatę generationi, seu natiuitati, modo quolibet comparetur. Si quid tamen præter corporalium generationum similitudines, de tam ineffabili re, ab aliquo simili trahi potest: sic Dei filius de Deo dicitur genitus, sicut lumen de lumine, radius a Sole, splendor ab igne. Hoc breuiter dixerim, o Iudæi: ne vel vos intelligatis, vel nos intelligere putetis insulse vel bestialiter, natiuitatem Filij Dei. Vnde hoc propheticum testimonium cogit vos, non iuxta quod homo est, sed iuxta quod Deus est, intelligere & confiteri, Christum esse filium Dei. Nulli enim hoc homini, nulli hoc Angelo, nulli hoc prorsus creaturæ congruit: vt vel genitus a Deo, vel Dei filius, quantum ad deitatis naturam pertinet, sentiatur. Quod si hoc nulli creaturæ in quantum creatura est, congruit: soli hoc Christo, qui in quantum Deus est, de Deo natus est, conuenit.	Sed succedant prolato testimonio lucidiora exempla: & Christum Dei esse filium, Sole clarius manifestetur. Dic, o Dauid Propheta Dei, Rex populi tunc Dei, pater secundum carnē filij Dei: dic si Christum sentis esse filium Dei. Ego, inquit, constitutus sum Rex ab eo super Sion montem sanctū eius. Dic & quod sequitur. Dominus dixit ad me, Filius meus es tu: ego hodie genui te. Quid ad ista, ludæi? Ecce ex persona Christi loquens, dū ipsum Regem a Deo constitutum dicit, Christum fatetur, vnctum prędicat, hominem affirmat. Dum Deum ei dixisse subdit, Filius meus es tu: ego hodie genui te: deitatem ipsius, qua naturaliter est Dei filius, indicat. Sed negatis, subsannatis. Dicitis verba illa non ad Christum, non ad quemlibet alium, sed ad ipsum tantūmodo Dauid pertinere: qui super Sion olim vestram, super Hierosolymitanum montē, olim sanctū, a Deo Rex constitutus sit. Dicitis eundem Dauid a Deo vocari filium, vocari genitum, non quia vere Dei filius, vel a Deo genitus fuerit: sed quia sanctis moribus, multis ei placens virtutibus, nomine hoc honorari meruerit. Sed non fugit nos, o Iudæi, non fugit nos sensus iste, intellectus iste: quo etsi non hic, tamen alibi sæpe homines a Deo vocari filios legimus. Scimus hoc dictum Pharaoni, de patribus vestris. Filius meus primogenitus Israel. Dimitte filiū meū, vt sacrificet mihi. Et iuxta quendā Prophetarū. Et puer est Israel, & dilexi eum, & ex Ægypto vocaui filiū meū. Hoc licet magis de Domino nostro voce prophetica dictū sit, qui Herodē secundum hominē in Ægyptum fugiens, inde congruo tempore a Patre Deo vocatus est: accipitur tamen hoc & de illo, a quo carnis propaginem trahitis, populo. Qui quōdam in Ægypto de paucis patribus in magnum populum adauctus, diu moratus, valde oppressus, ad Deum clamans exauditus, indeque vocatus, filij nomine a Deo honoratus est. Ac iuxta Esaiam, congruenter de vobis. Filios genui, & exaltaui: ipsi autem spreuerunt me. Non fugit nos, non fugit nos etiam intellectus ille, non solum homines gratia aliqua, merito aliquo, vel Dei filios, vel a Deo genitos dici: sed insuper ipsa quoque insensibilia, huiusmodi nominibus signari. Vnde est illud. Quis est pluuiæ pater, vel quis genuit stillas roris? Item. De cuius vtero egressa est glacies, & gelu de cœlo quis genuit? Nolite ergo, nolite putare, o Iudæi, ista tam lucida videre non potuisse Ecclesiam Dei. Videt hoc, discernit hoc. Discernit similia nomina in rebus dissimilibus dissimiliter intelligenda esse: nec vno tantum, vel eodem modo, licet idem sonantia, semper intelligi oportere. Habetis hoc in innumeris scripturarum vestrarum exemplis: habetis eadem nomina non idem semper signantia. Et quando possent hæc sigillatim proferri? Sed verbi causa, ponantur aliqua, vt ex his paucis facile possint colligi plura. Certe caput, oculus, auris, manus, brachium, pes, nomina sunt aliquas corporis partes proprie significantia, quæ tamen & ipsa ad alia sæpe trahuntur diuersa. Stare, sedere, iacere, dormire, vigilare, ambulare, volare, verba sunt accidens aliquod proprie designantia, quæ tamen & ipsa ad alia diuersa ducuntur signanda. Et quia etiam mediocriter doctis ista clara sunt, exemplis non egent. Hoc ergo modo, nomen generationis cum in Deo accipitur, non semper idem, sed quandoque longe diuersa designat. Monstrant hoc lucide testimonia prophetica quę præmisi, quibus generatio longe diuersa significare docetur. An non tibi, o Iudæe, videtur differre generatio illa, de qua scribitur, Filios genui, & exaltaut: ipsi autem spreuerunt me, ab illa, de qua dicitur, Quis est pluuiæ pater, vel quis genuit stillas roris? vel ab illa, vnde legitur, De cuius vtero egressa est glacies, & gelu de cœlo quis genuit? Puto te non ita obsurduisse, non ita desipuisse, vt quod cunctis clarum est, tibi soli obscurum sit: quod cunctis lux est, tibi soli tenebræ sint. Nam patet vniuersis magnam, non paruam, certam, nō ambiguam, in hoc, quod dictum est, generationis nomine, diuersitatem inesse. Dicitur enim Deus generare homines diligendo, fouendo, prouehendo, saluando: dicitur generare pluuiam, stillas roris, glaciem, gelu, volendo, creando, producendo, constituendo. Sicut igitur in hoc vno generationis nomine, tam varia & discreta signari, iam vt æstimo vides: sic in eodem nomine, abstersa veteri ab oculis tuis caligine, aliud quiddam longe sublimius intuere. Intuere, inquam, & quod non nisi Deo demonstrante potes, respice: & in verbis illis, quæ legis. Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te, nec hanc nec illam, quæ præmissa est, generationem, sed naturalem de essentia Patris, Filij Dei natiuitatem intellige. Nam sicut omnipotens Creator, pater dicitur pluuiæ, genuisse dicitur stillas, glaciem, & gelu producendo, sicut pater dicitur Israel, sicut genuisse dicitur filios confouendo: sic Pater scribitur vnigeniti Filij sui, sic eum genuisse prædicatur, non aliunde, non ex nihilo, sed ex propria substantia proserendo. Ad hoc credendum, o Iudæi, licet vos non nisi eiusdem Patris & Filij spiritus trahere possit: si tamen scripturis sacris, vt decet, defertis, si eis pertinaciter, si more vestro Iudaico non repugnatis, rationi saltē sequenti cedetis. Quid enim sequitur? Postula a me, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam, & possessionem tuā terminos terræ. Ecce hoc, si potestis, Dauid illi olim super Iudæos regnanti adaptate. Iniunctum est ei, vt postularet dari sibi gentes in hæreditatem, & terminos terræ in possessionem. Et quia iniunctum est, eum non obedisse putandum non est. Postulauit ergo, & vt præmissum fuerat, datæ sunt ei gentes in hæreditatem: & termini terræ in possessionem. Sed quæ gentes? Fortasse secundum vos Philistæi, de quibus scriptum est. Tulit Dauid frenum tributi de manu Philistinorum. Fortasse & opinio vestra esse potest, Syria Damasco adiacens: de qua legitur, Et erat Syria Damasci, Dauid seruiens sub tributo. Fortassis iuxta tortuosam interpretationem vestram, filij Amon, vel quædam circumpositæ gentes, quas bello domuisse scribitur. Sed relegite, scrutamini sollicite Malachim vestrum, & inuenietis repressisse quidem Dauid Philistæos, sed non subiugasse: seruisse illi ad tempus Syriam Damascenam, sed non multo elapso tempore rebellasse: ac statim in ipsa Damasco, reges superbos ac potentissimos successisse: filios vero Amon, seu reliquos quos separauerat, statim respirasse: & toto tempore, quo gens Iudaica Reges habuit, proprios Reges vsque ad ipsam patrum vestrorum transmigrationem Babylonicam habuisse. Non ergo ad Dauid illum illa Dei verba facta sunt: quia nec istæ, nec illæ præter Iudæos gentes ei in hæreditatem datæ sunt. Sed quid ad huius diuini versus vltima verba dicetis? Postquam enim dixit, Dabo tibi gentes in hæreditatem tuā: statim subiecit, & possessionem tuam terminos terræ. Terminos, inquit, terræ. Qui sunt termini terræ? Nonne vbi terra terminatur, ibi inhabitatio humana finitur? Dati sunt ergo illi Dauid hi termini terræ in possessionem. Si isti termini terræ Dauid in possessionem dati sunt: & totus orbis terrarum ei in possessionem datus est. Hoc si ita est, Indi, Persæ, Galli, Germani, Scythæ, Aphri: & tandem quicquid gentium orbis continet, ei in possessionem datum est. Videtis adhuc tam notum & absurdum ipsis etiam pecoribus inconueniens? Cur non sentitis miseri, iuxta verba Apostoli nostri, literam vos occidentem? Cur pene soli in orbe non sequimini spiritum viuificantem? Nunquid orbi terrarum Dauid ille dominatus est, cuius regnum satis breui Syriæ particula coartatum est? Quærite ergo, quærite alium, ad quem ista Dei verba facta sint: & cui gentes in hæreditatem, termini terræ in possessionem dati sint. Et quem alium inuenire poteritis, nisi Christum? Quem alium, quam illum, quem hucusque negastis, Dei filium? Illum plane, illum Christum, illum Dei filium, illum Iesum, in cuius nomine velitis, nolitis, flectitur omne genu, cœlestium, terrestrium, & infernorum: illum qui dicit, Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra, ad quem vox Patris facta est, Filius meus es tu, ego hodie genui te. Sed procedat sermo ad alia etiam his clariora: & ipse Dauid quid adhuc de ipso Dei filio sentiat, audiatur. Introducit enim Dominum cuidam Domino suo loquentem, & inter alia dicentem. In splendoribus sanctorum ex vtero ante Luciferum genui te. Quis est iste Dominus, quem alter Dominus ante Luciferum genuit? Currite, o Iudæi, cogitate, fatagite, desudate, corrodite vngues: peruertite & hanc si potestis sententiam, & tam diuinum & admirabile verbum, more vestro in aliud & aliud deriuate. Hic plane vos figere pedem, hic nobiscum manum conferere, hic vel aliquid rationabile respondere: vel sicut olim Patres vestri Christo Psalmi huius principium eis proponēte, obmutuerunt, obmutescere vos necesse est. Illi quidem, vt dixi, primo Psalmi versu sibi proposito conticuerunt: vos fortasse patribus sapientiores, huic si valetis, nostro versui respondete. Ex vtero ante Luciferum genui te. Quis est iste Dominus Dauid, qui ab alio eius Domino, ante Luciferum genitus est? Ostendite, ostendite mihi Dominum Dauid, ab alio, vt dictum est, Domino genitum: & hoc ante Luciferum. Ostendite eo tempore, quo hæc verba prolata sunt, præter Deum, tanti regis Dominum regē aliquem, Prophetā aliquē, magnum aliquem, & vt breui sermone multos concludam, a primo Adam vsque ad nouissimum, qui in fine seculi nasciturus est, filiorum Adam. Inuestigate, si vultis, & ipsa cœlestia, & de diuersis sanctorum spirituum ordinibus, qui vsitato nomine Angeli vocantur, Dauid mihi Dominū inuenite. Nam licet quidā Patrū priorū, apparentes sibi angelos, Dominos vocauerint: non sunt tamē Angeli hominū Domini, nec subiiciuntur quantū ad naturæ dignitatē, dominatui ipsorum, qui ad æqualitatē creati sunt angelorū. Quod si hoc modo nullus Angelus alicui hominū dominatur: claret quod nullus angelorū a Dauid Dominus nuncupatur. Sed neq. Angelos ex vtero Deus genuit, sed eos, sicut & alias creaturas, omnipotēti volūtate creauit. Hunc vero, cui loquitur, non se creasse, sed ex vtero asserit genuisse. Vnde quia præter Deum, nec in angelicis spiritibus, nec in humana propagine, hic Dominus Dauid inueniri potest: vel Psalmum vestrum diuinum esse negate, vel aliquem, quem Dominum Dauid credere ratione compellamur, proferte. Ante Luciferum, inquit, genui te. En rursum vobis angustiæ, en rursum laqueus, en rursum fouea, in quam insana vestra cæcitas corruat, præparata. Hinc plane nullus vobis patet egressus, nisi ab eo educamini, qui educit vinctum de domo carceris: qui aperit & nemo claudit, claudit & nemo aperit, Ante Luciferū genui te. Quis est hic Lucifer? Si dixeritis sidus illud esse, quod quia aliis siderib. præter principalia clarius rutilat, atque inde velut maiorem ferens lucem, lucifer dicitur: Respondeo. Ante Luciferum illū nullus hominum creatus est. Nostis enim Moyse indicante, quod quarto die cum stellis aliis sidus illud creatum est. Homo vero post, hoc est, sexta die factus est. Nulli ergo hominum a Deo dictum est, Ante Luciferum genui te. Sed nec alicui Angelorum hoc dictum est, quoniam præmissa ratione cogente, hoc non nisi Domino Dauid dictum est. Nullus vero Angelorum, iuxta eandem rationem, Dauid Dominus est. Cōstat igitur, quia nec alicui angelorum dictum est. Ante Luciferum genui te. Quod si Luciferum apostatam Archangelum esse dixeritis, cui sumpta ab hac stella similitudine, sub Babylonici regis nomine Propheta Esaias loquitur, Quomodo cecidisti Lucifer de cœlo, qui mane oriebaris? Respondeo. Ante Luciferum illum non solum nullus hominum factus est, sed nec vllus Angelorum conditus est. Sic enim se habent de illo verba diuina ad Iob. Ipse est principium viarum Dei. Quod si principium viarum, hoc est, operum Dei est: nullum opus Dei ante ipsum creatum est. Si vero nihil operum Dei ante ipsum creatum est, nec alicui hominum, nec alicui Angelorum dictum est a Deo. Ante Luciferum genui te. Nam non puto adeo vos esse amentes, vt de ipso Babylonico rege, vocabulo Luciferi designato, dictum a Deo suspicemini, Ante Luciferum genui te. Nec enim aliquid magni sermo diuinus diceret, si quod omnibus notum erat, Dauid ante Babylonicum regem genitum narraret. Nunquid ergo, o miserrimum genus hominum, tam perspicua non cernitis, tā clara non videtis? Aperite tandē oculos, reserate aures: & soli cæci in mūdo apparere, soli surdi inter mortales remanere erubescite. Nolite tandiu ostentui fieri orbi terrarum: nolite tam diuturnis seculis vos fabulam exhibere. Aduertite Dominum Dauid non nisi Deum esse potuisse: agnoscite ipsum Dauid Dominum suum non nisi Deum vocasse. Et quia primo Dominum dixit, & statim alium Dominum nominauit: intelligite non posse esse alium & alium, nisi patrem & filium. Hunc ergo Dominum Patrem in Psalmi iam dicti principio introducit loquentem Domino filio, quando dicit. Dixit Dominus Domino meo. Nam iuxta præcedentia, quia nullus in creaturis Dauid inuenitur Dominus, vt non nisi Creator eius dicatur Dominus. Et quia nomen Creatoris, nomen Dei, idem significant: Dominus Dauid, Creator est: Dominus Dauid, Deus est. Huic ergo Domino Dauid, huic Creatori, huic Deo: alius Dominus, vtique & ipse Creator, vtique Deus, dicit. Quid dicit? Sede a dextris meis. Et cui hoc a Deo dici potuit, nisi Deo? Cui, inquam, a Deo dici potuit, Sede a dextris meis, nisi illi, qui tantæ dignitatis extitit, vt ei possit a Deo dici, Sede a dextris meis? Et vbi tanta dignitas inueniri poterit, quæ consessu Deitatis digna esse possit? Quæ plane natura tantę erit dignitatis, vt mereri valeat solium Deitatis? Nulla certe, o Iudæi, nisi diuina, & quæ propter diuinā hoc meruit in solo Christo humana. Quod si quemlibet alium in sede Dei præter Deum, electio vestra siue de cœlestibus, siue de terrestribus creaturis collocare potest: indicet, proferat, demonstret. Sed non poterit, non præualebit: quia nullum recipit parem Deitas, nisi Deum: nullum thronus Deitatis suscipit, nisi Deum: nullus Patri Deo adæquatur, nisi Dei filius, & ipse cum eo Deus. Et quidem par est Patri & Filio vtriusque Spiritus: sed nō dirigitur vox ista Patris ad ipsum, quia non est a Patre genitus. Huic vero, cui dictum est, Sede a dextris meis: & istud adiunctum est, Ex vtero ante Luciferum genui te. Ex vtero, inquit, vt eum non ex aliena, sed ex propria Dei essentia natum agnoscas. Ante Luciferum: vt eius etiam natiuitatem, ante omnem creaturam esse aduertas. Genui te: vt non ex aliqua materia factum, non ex nihilo creatum: sed a Patre æternaliter genitum intelligas. Ecce qui in prima quadriformis partitionis parte, non aliud Christum probare proposueram nisi Dei filium: nunc, o Iudæi, diuini huius Psalmi virtute probaui & Deum. Sed dicetis. Psalmus, quem contra nos protulisti, & quē ad probandam Domini tui Deitatem, in medium adduxisti: nil agit pro parte tua, nil iuuat propositionem tuam. Non enim prolatus est in persona Dauid, sed ex persona Eliezer serui Abrahæ, scriptus est Dauid. Cuius Psalmi, hic sensus est. Dixit Dominus. j. Deus, Domino meo, Abrahæ: sede a dextris meis. Magnum, o Iudęi, vt & ipsi fatemur, apud Deum meritum Abrahæ: magna & multiplex apud ipsum prærogatiua Abrahæ. Magnum meritum, quia credidit Abraham Deo: magna gratia, quia reputatum est ei ad iustitiam. Magnum meritum, quia præcipiente Deo extendit manum, & arripuit gladium, vt immolaret filium. Magna gratia, quando ei inhibito ne filium occideret, dictum est, Per memetipsum iuraui, dicit Dominus, quia fecisti rem hanc, & non pepercisti filio tuo vnigenito proper me: benedicam tibi, & multiplicabo te sicut stellas cœli, & sicut arenam quæ est in litore maris. Magnum vere, & non simplex tantum, sed multiplex apud Deum meritum Abrahæ: magna, immo & omnibus donis ei a Deo collatis maior illa singularis gratiæ excellentia, qua ei promissum est, In semine tuo benedicentur omnes gentes. Sed nunquid tanta, vt ei a Deo iniunctum sit, Sede a dextris meis? Nunquid tanta, vt, sicut ante non multa dictum est, quod Dei est singulare, fieret Deo hominique commune? Homini dico tantum, quod Abraham fuisse scimus, non homini simul & Deo, vt Christum esse nouimus. Nunquid ergo huic, qui nihil plus homine erat, a Deo dictum est: Sede a dextris meis? Vbi est illud quod solum, ne in Christū Iudæus credat, Iudaicū cor retrahit, contemplatio humilitatis humanæ, indigna, vt dicitis, consortio maiestatis diuinæ? Vbi est zelus ille Dei quidem, vt Apostolus noster ait, sed non secundum scientiam? Nonne propter hæc verba quæ Abrahæ ascribitis, Stephanum primum martyrem nostrum continentes aures vestras velut ad blasphemiam, & stridentes dentibus velut in vindictam, homines sacri semper sanguinis auidi lapidastis? Quid dixit Stephanus de Christo? Video cœlos apertos, & Iesum stantem a dextris Dei. Quid dicit Iudæus de Abraham? Dixit Dominus. j. Deus, Domino meo, Abrahæ, sede a dextris meis. Quid est quod pati non potuistis, tunc saltem semel audire Iesum stantem a dextris virtutis Dei: & nunc quotidie pati æquanimiter potestis audire Abraham sedentem a dextris Dei? Nolite, nolite quæso consortem Deo dare, nisi Deum: nolite in sede diuina aliquem constituere, nisi Deum. Hoc si conceditis, quod nequaquam hactenus negare consuestis: falsa sunt verba in persona Eliezer prolata, Dixit Dominus. j. Deus, Domino meo, Abrahæ, sede a dextris meis. Nec solum falsa esse quæ dicta sunt ostendunt: sed & cuncta Psalmi sequentia lucide idem declarant. De quibus est proxime sequens versus. Donec ponam inimicos tuos: scabellum pedum tuorum. Sede, inquit Deus secundum vos, o Abraham, a dextris meis. Donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum, hoc est, donec subiiciantur tibi inimici tui. Et quos hostes dum viueret habuit Abraham? Scrutare, Iudæe, totum textum sacri Canonis tui: &, nisi fallor, non dico plures, sed nec vnum inuenire poteris hostem Abrahæ. Homo enim iustus, licet in terra gentilium commoraretur: religione tamen sua, sobrietate sua, sapientia sua sic inter malos bonus, sic & inter eos qui oderant pacem, erat pacificus. Inde est quod in Canone Hebraico, inimicum ei aliquem extitisse, nec Christianus legere potuit vel poterit, nec Iudæus. Quod si dixeritis, pugnasse eum cum cccv. &. viij. clientibus contra Reges, qui Sodomęos vicerant, & Loth filium fratris sui captiuauerant: eumque raptores vicisse, Loth liberasse, spolia multa ab hostibus reuexisse. Respondeo. Nec reges prælium causa Abrahæ processerunt: nec causa Abrahæ, Loth fratris eius filium ceperunt. Causam qua reges aduersum reges, quatuor scilicet aduersus quinque in bellum concitati sunt, scriptura refert. Hoc est, quia quinque reges quatuor regibus aliquandiu seruierant: & tunc seruitutis legem probrosam reputantes, seruire nolebant. Hæc causa fuit, qua inter victos inuentus Loth, a victoribus captus est: ipseque Loth, causa extitit, qua cum iam dictis raptoribus Abraham congressus est. Claret ergo, quia nec isto modo inuenire poterit Iudæus inimicos Abrahæ: de quibus fingere possit dictum ei a Deo. Donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Quod si inimicos Abrahæ inuenire non potuerit, nec tertium Psalmi versum super eo exponere poterit. Hoc est, Virgam virtutis tuæ emittet Dominus ex Sion: eique dictum a Deo, Dominare in medio inimicorum tuorum. Nam quia Iudæis loquens, medullam sacri Psalmi, quam fastidiunt, tangere prohibeo: & circa inutilem literæ corticem, quem solum pecudum morte rodere solent, morari compellor. Dicite iuxta brutum intellectum vestrum, dicite qua ratione homini benigno, homini pacifico, qui semper ferme inermis legitur, a Deo dictum sit. Virgam virtutis tuæ emittet Dominus ex Sion. Quomodo emissa est a Domino virga virtutis Abrahæ, quæ ei ad pugnandum necessaria non erat. Quomodo dictum est ei a Domino: Dominare in medio inimicorum tuorum, qui nulli erant? Sed transeo, & ad quartū, Tecum principium. Quod est istud principium cum Abraham? An principium cœli & terræ cum Abraham? An aliquarum creaturarum principium cum Abraham? In die virtutis tuæ. Quæ est ista dies virtutis Abrahæ, quę est ista dies, in qua principium iungatur virtuti Abrahæ? In splendoribus sanctorum ex vtero ante Luciferum genui te. Qui sunt hi, Iudæe, splendores sanctorum: in quibus ante Luciferum genitus est Abraham? Sed nō his pene ineffabilibus immoror: quia non a Christiano de Christo, sed a Iudæo de Abraham, si potuerit, exponenda sunt. Et quid sequitur? Iurauit Dominus, & non pœnitebit eum. Quid est quod iurauit Dominus? Quid est quod iurasse non pœnitebit eum? Tues, inquit, sacerdos in æternum, secundum ordinem Melchisedech. Nunquid Abraham sacerdos? Nunquid Abraham sacerdos, & in æternum? Nunquid & sacerdos & in æternum & secundum ordinem Melchisedech? Nam si Abraham sacerdos secundum ordinem Melchisedech: quare cum esset vterque paris officij, paris ordinis, paris dignitatis, benedici se ab ipso pertulit? quare panem & vinum obtulit? quare decimas ei ex omnibus quæ ceperat dedit? Hæc vniuersa, Iudæe, super Abraham, si potes, expone. Sed credo, immo scio, immo affirmo: quod nec tu, nec tota pariter congregata Synagoga Satanæ, verba ista tam sacra, tam diuina, tam omnem hominem excedentia, nec de homine Abraham, nec de quolibet tantum homine exponere poterit. Falsa est igitur expositio Iudaica, mentiens hæc a Deo dicta Abrahæ: & vera est expositio Christiana, affirmans hæc dicta esse a Deo cuilibet homini, sed Iesu Christo Deo simul & homini. Deo, inquam, & homini. Et vt magis ac magis, si non ad credendum, saltem ad irascendum Iudæum commoueā, quod audire refugit sæpe dicendo: non solum homini & Deo: sed, sicut sæpe dictum est, homini & Deo, simulque Dei filio. Et quid tantopere nomen filij Dei refugit Iudæus, cum hoc libere ac constanter confiteatur Paganus? Nonne enim Paganus Nabuchodonosor? Et quid iste ad ostium fornacis suæ accedens dicit? Nonne, inquit, tres viros misimus in medium ignis compeditos? Ecce, inquit, species quarti similis filio Dei. En filium Dei rex Ethnicus prædicat, & Iudęus negat. Confitetur rex sine lege Dei filium Dei: & homo educatus & doctus in lege Dei diffitetur & abiicit filium Dei. Sed ille Dei filius qui ab illa Babylonica saluauit confessores pueros: fornace sine dubio infernali negatores sui torquebit sine fine Iudæos. Auctoritatibus ergo præmissis, vel negante vel confitente Iudæo, Christus Deus est, Christus Dei filius est.	Sed audite adhuc vnum, post illa quæ præmissa sunt, vestri Salomonis de Dei filio testimonium. Ait enim in Prouerbiis. Quis ascendit in cœlum, atque descendit? Quis continuit spiritum in manibus suis? Quis colligauit aquas quasi in vestimento? Quis suscitauit omnes terminos terræ? De quo verba ista, o Iudæi, nisi de Deo accipi possunt? & quidem ascendere in cœlum atque descendere, vel Angelis sanctis, vel quibusdam beatis sanctorū spiritibus congruere posse videtur. Sed non de Angelis, non de sanctorum spiritibus hæc dicta verba sequentia probant. Probant, inquam, verba sequentia, non hoc dictum de quolibet spiritu, non dictum de qualibet creatura: sed de ipso omnium spirituum, immo omnium rerum creatore Deo, cum subditur. Quis continuit spiritum in manibus suis? Quis enim spiritum in manibus suis, hoc est, in potestate sua continet, nisi ille de quo ait Iob, Quem docere voluisti, nonne cum qui fecit spiramentum? Cui certe adaptari poterit, Quis colligauit aquas quasi in vestimento, nisi illi de quo in eodem Iob libro legitur, Flante Deo concrescit gelu, & rursum latissimæ fundūtur aquæ? De quo dici potuit, Quis suscitauit omnes terminos terræ, nisi de illo de quo Psalmus canit, Tu fecisti omnes terminos terræ, æstatem & ver: tu plasmasti ea? Non igitur Salomon vester de quolibet ista, non de Deo sensit: non de quolibet, nisi de Deo, protulit. Audite ergo sequentia. Quod nomen est eius: aut quod nomen filij eius, si nosti? Quid agitis Iudęi? Ecce exquirit Salomon nomen Dei: exquirit velut ineffabile nomen filij Dei. Nequaquam plane sapiens ille nomen Dei filium habentis exquireret, si eum Patrem esse non crederet. Nequaquam nomen Filij eius inuestigaret, si Dei Filium esse aliquem non sentiret. Sensit ergo Salomō, quod hucusque non sensistis: confessus est, quod hucusque negastis: & Deum Patrem esse, quem Filium habere testatur: & Filium eius esse, quem sub nominis inuestigatione, Dei Filium esse fatetur. Quid verbis istis clarius? quid luce hac splendidius? Nonne hoc solo Salomonis testimonio, o Iudæi, etiam remotis aliis vos vrgentibus scripturarum testimoniis, necesse est vos confiteri Filium Dei? Nam nec inde quilibet insidiandi vobis angulus vspiam patet, vnde hoc singulare nomen filij Dei conemini peruertere, plurali nuncupatione filiorum Dei. Ea enim, quam prætendere scriptura videtur, inquisitio nominis Dei, & inquisitio nominis Filij Dei, excludit pluralitatem filiorum Dei. Nam neque sancti Angeli, neque iusti homines, quos, vt supra dictum est, aliqua excellenti gratia, Dei filios scriptura sancta nominat, propriis, vbi necessarium fuit, nominibus caruerunt, vel iam imposita adeo tecta fuerunt, vt ea tantopere Salomon admiretur, & admirando tanta diligentia inuestigare credatur, vt dicat, Quod nomen est eius, aut quod nomen Filij eius si nosti? Sed nec aliqua ratio patitur, vt post illud, quod de eo tam solenniter protulit, quando dixit, Quod nomen est eius: de aliquo hominum siue aliquo Angelorum dictum sentiatur, quod sequitur, Vel quod nomen Filij eius si nosti? Iam quippe nomen Angelicum vel humanum, diuino nomini adæquari videretur: iam nomen creaturæ par Creatori fieri diceretur. Est autem nomen Dei super omne nomen, vt nostis: nec minus ineffabile, nec minus incomprehensibile, quam ipse Deus. Nec enim aliud est Deus, aliud nomen eius: sed tam ipse quam nomen eius, hoc est idem simplex & summus Deus præfertur omnibus operibus eius. Hinc est quod Scriptura hæc, quæ dicit, Quod nomen filij eius si nosti? non solum Dei filium prædicat: sed etiam eundem Deum esse demonstrat. Nulla nāque ratione nomen filij Dei pari diligentia vt nomen Dei exquireretur, nisi & ipse quoque Dei filius Deus esse monstraretur. Nomen ergo Patris, & nomen Filij, quod pari sublimitate exquiritur, pari quoque Deitate præditum esse docetur. Aut ergo proferte mihi aliquem alium, o Iudæi, quem certa auctoritate vel ratione compellar credere & confiteri, non ex plurali filiorum Dei numero, sed vnicum esse filium Dei: aut suscipite Christum nostrum, qui tot auctoritatibus, tot rationibus, probatus est & Deus, & Filius Dei.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quod Christus specialiter Deus sit. CAP. II.	??	??	Sed postquam Christus litterarum vestrarum, o Iudæi, auctoritate, Dei esse filius ac Deus probatus est: fortassis adhuc solita improbitate instabitis, & aliis diuinitatem eius exemplis vobis mōstrari clarius exigetis. Et quid, inquam, clarius ostendi potest? Quid in rebus mundanis luce clarius? quid Sole fulgentius? Cęcis tamen & lux nox est, & Sol tenebræ sunt. Sic vobis, sic plane vobis, scripturarum sacrarum claritas splendet: vt quæ alios illuminant, vobis lucere non possint: quæ aliis fulgent, vobis obtenebrescant. Cui enim, præter vos, non sufficeret, ad Christi Deitatem comprobādam, tam lucidum diuini Psalmi, quod pręmissum est, testimonium, Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris meis, & reliqua? Cui, præter vos, non sufficeret, ad Christi Deitatem comprobandam, tā splendida Salomonis sententia: qua nomen filij Dei sicut ipsius Dei exquirens, ostendit, non solū Christum esse Dei filium, sed etiam Deum? Cui, præter vos, non sufficeret sola ipsa ratio, qua quia Christus auctoritatibus sacris filius Dei esse ostensus est, eadem quoque Deus esse probatus est? Et hoc quo modo? Audite. Si enim Dei filius est, aut naturaliter, aut tantum vocaliter Dei filius est. Sed, vt supra posui, vocaliter tantum, non naturaliter gratia aliqua, vel merito aliquo, dicti sunt quidam Angelorum, dicti sunt quidam hominum, filij Dei. Quidam Angelorum, vt in libro Iob, Quadam die cum venissent filij Dei vt assisterent coram Domino. Quidam hominum, vt per Ezechielē loquitur Deus, Habui eas, & pepererunt mihi filios & filias. Christus vero quia ante omnem creaturā ex ipsa Patris essentia genitus esse supra probatus est, naturaliter Dei filius est. Quod si naturaliter Dei filius est, vtique non aliud quam Pater est. Pater autem Deus est. Non igitur aliud Filius quam Deus esse potest. Nam vt de ipsa carnali generatione, licet longe impar, aliquod tamē exemplum trahatur: sicut genitus de homine homo est, sicut genita de aue auis non nisi auis est, sicut accensum de lumine lumen non nisi lumen est: sic natus de Deo Deus, non nisi Deus est. An non sufficit hæc sola ratio vobis? Succedant ergo rationi & alia scripturarum vestrarum exempla: & ad probandam Christi veram Deitatem, de ipso Legislatore vestro Moyse euidens testimonium proferatur.	Accede ergo, sancte Moyses, tu, inquam, singularis amice Dei, tu quem ipse Deus ex nomine se nosse dicit, tu qui in velamen Iudæis datus es, sed nobis reuelatus es: accede non iam ad populum Dei, sed contra hostes Dei, & expone tam nobis quam ipsis, deitatē filij Dei. Pluit, inquit, Domin9 super Sodomam & Gomorram sulphur & ignem a Domino de cœlo. Quis est iste Dominus, o Iudæi, qui ab alio Domino pluit sulphur & ignem de cœlo? Audistis iam dicentem Dauid, Dixit Dominus Domino, audite & Moysen dicentem. Pluit Dominus a Domino. Nolite confugium facere ad Angelos qui præcesserant, qui sero Sodomam venerant, qui mane Loth cum vxore & filiabus de Sodomis abduxerant. Iā abierant, iam recesserant: iam ad quod missi fuerāt impleuerant. Nullus eorum Dominus dici potest, quia vterque Angelus, vterque nuncius dicitur: quia vterque non Dominus, sed minister vocatur. Missi sunt illi in ministerium, vt Loth iustum educerent, vt eum ab impiis secernerent: non vt, quod suum non erat, deitatis seu Dominationis nomē assumerent. Nec mouet nos quod eos Loth Dominos vocat, quod adorat, quod precatur. Mos est iste humanus, vt quādoque a paribus pares, quādoque a minoribus maiores, Domini honoris causa vocētur. Mos fuit antiquus & modernus, vt præter illum singularem adorationis cultum, quo deitas honoratur, inuicem se homines quodam venerationis genere, vel ex parte supplices, vel toto corpore prostrati, adorent. Mos est communis neminem latens, quo & mutuas preces pro quibuslibet causis homines sæpe frequentāt: & sibi mutuo, quæ rogantur indulgent. Legitur sæpe hoc sanctos homines fecisse, & talibus obsequiis, vel apparentes Angelos, vel se inuicem honorasse. Hoc modo, non illo, quo diuinitas adoratur: hoc, inquā, vsitato humanæ venerationis obsequio, Loth illos angelos adorauit, Dominos vocauit, ac deprecatus est. Nam quod Angeli fuerint non Deus, non Domini, sed ministri: declarant ipsorum verba ad Loth. Delebimus, inquiunt, locum istum, eo quod increuerit clamor eorum coram Domino, qui misit nos vt perdamus illos. Qui ergo missi sunt ut perderent locum, vtique non Domini, sed ministri mittentis Domini sunt: licet non solum per bonos, sed etiā per Angelos malos, læsiones vel plagæ diuersæ hominibus inferri legantur. Probatur hoc de ipso Iob: probatur & de illis, quib. scribitur. Misit in eos iram indignationis suæ: indignationē, & iram, & tribulationē, immissionē per Angelos malos. Sed nec illud mouet, quod vnus ex illis, qui apparuerant, Angelis, ait. Ecce etiam in hoc suscepi preces tuas: vt non subuertam vrbem pro qua loquutus es. Hic enim velut Angeli metas excedens, Dei personam sibi assumere videtur, vt ille, quem Abrahæ loquentem eadem Genesis scriptura introducit, dicens, Ecce Angelus Domini de cœlo clamauit, Abrahā, Abraham. Et versu interposito, Nunc cognoui, quia times Deum: & non pepercisti filio tuo vnigenito propter me. Sed tamen Abraham, non propter Angelum, sed propter Deum filio suo non pepercerat. Videtur ergo in his verbis, personam Dei eundem sibi Angelum assumpsisse: vel Deum in Angelo loquutum fuisse. Sic fortassis & hic. Sed siue hoc sit, siue non: Angeli apparētes Loth Angeli, vt dictum est, fuerunt, non Deus: ministri, non Domini: seruientes, non imperantes: obsequentes, non dominantes. Ex his apparet, quod de nullo eorum dictum est: Pluit Dominus a Domino. Nā Angeli non dicūtur Domini, administratorij spiritus nō dicūtur Domini: sed ille tantū, ille vere, ille sūme dicitur Domin9: qui patribus vestris, o Iudæi, per Moysen loquutus est. Audi Israel, Dominus Deus tuus Deus vnus est. Ille certe est Deus vnus, ille est Dominus vnus: de quo Apostolus noster, quamuis vos ei non credatis, loquitur. Vnus Deus pater, ex quo omnia: & vnus Dominus Iesus Christus, per quem omnia. De hoc patre Domino, de hoc filio Domino, hæc vestra scriptura loquitur, cum dicit. Pluit Dominus a Domino. Pluit plane Dominus a Domino, filius a patre, Deus a Deo: qui sicut habet, vt a Deo Deus sit, sicut habet vt a Domino Dominus sit: sic ab ipso essentialiter habet, vt remuneret iustos, puniat peccatores, glorificet bonos, condēnet prophanos. Quod & tunc fecit, quando pluit super Sodomam & Gomorram sulphur & ignem, a Domino, de cœlo. Nā nec verba ista, pluere, ningere, tonare, & similia, alicui creaturæ congruunt: sed ad solum creaturæ auctorē spectant, qui facit ista quando vult, prout vult, & producit. Hoc sonant & verba libri Regum. Dedit Dominus voces & pluuias in die illa. In Psalmis etiam ad literam legitur. Intonuit de cœlo Dominus, & Altissimus dedit vocem suam. Et in Exodo. Cūctus populus audiebat voces & lampades, & sonitum buccinæ, montemque fumantem. Aduertite igitur, o Iudæi, Christum in scripturis vestris, Dominum ac Deū vocari. Nolite ipsum negare Dominum, nolite negare & Deum: ne forte vt super illos impios, sic & super vos blasphemos pluat sulphur & ignem a Domino de cœlo: & impleatur in vobis quod legitur in Psalmo, Pluet super peccatores laqueos ignis, sulphur, & spiritus procellarum, pars calicis eorum. Sed forte dicetis, Christum quidem vocari Dominū, prout tibi videtur, ex scripturis affirmas: atque vt inde illum etiam Deum fateamur, cogere vis. Sed intermisso aliquādiu hoc Domini nomine, ex eisdem scripturis etiam Deum aperte vocari ostende. Et faciam hoc plane, si vos auditores: immo si, quod totum est, intellectores habuero.	Audite ergo rursum sæpe nominatum, ac sæpe nominandum Dauid vestrum, immo multo magis nostrum. Sedes, ait, tua Deus in seculum seculi: virga directionis, virga regni tui. Dilexisti iustitiam, & odisti iniquitatem: propterea vnxit te Deus, Deus tuus oleo lætitiæ præ consortibus tuis. Quis loquitur? Secundum nos Deus pater: secundum vos ipse Dauid. Cui loquitur? Secundum nos Deus Pater filio suo: secundū vos ipse Dauid regi filio suo. Sed intermisso ad præsens nostro intellectu, iuxta hunc vestrū Psalmus exponatur. Videatur si verba ista regi Salomoni, vel alicui ex posteris eius: siue cuilibet, præter Christum, alteri congruere possunt. Loquitur, inquam, iuxta vos, vt dictum est, Salomoni filio suo Dauid, vel alicui ex consequentibus. Sedes tua Deus in seculum seculi. Et certe præcedentia vel subsequētia Psalmi verba peruertere, & more vestro, in alios vel alios intellectus fortassis intorquere potestis. Sed de verbis istis quid? Quo sensu, quo astu, qua nimium nimiumq. desudata interpretatione, sacra hæc verba cuilibet mortalium, præter Christū, adaptare valebitis? Sedes, inquit, tua Deus. Qua ratione, quo ausu a Propheta homo vocatur Deus? Sed dicetis. Moysi loquutus est Deus. Constitui te Deum Pharaonis. Et addetis. Scriptum in Psalmis. Deus stetit in Synagoga deorum, & in medio deos diiudicat. Nec illud omittetis. Ego dixi, dij estis. Et nos, o Iudęi, nouimus ista. Clara sunt, aperta sunt: latere nos nō potuerunt. Vocantur illi dij, non quod aliqua deitas in eis fuerit: sed quia principatu aliquo, dignitate aliqua, vel sanctitate, quibusdā aliis a Deo prælati fuerint. Nostis hoc & ipsi, quia non quod dij erant, dij a Deo vocati sunt: sed quoniam excellenti gratia a Deo aliis prælati sunt. Sed non isto sensu iste, cui Dauid loquitur, Deus ab ipso vocatur. Indicat hoc quod sequitur: In seculum seculum seculi. Sedes, ait tua Deus in seculum seculi. Nullius enim Regis, nullius terreni Principis sedes manet in seculum seculi. Contradicite, si potestis: & ostendite sedem alicuius mortalis manere posse in seculum seculi. Sed non potestis, resistit natura, reclamat mūdus, denegat omnis homo. Necesse est ergo vt fateamini, sedem hanc non cuiuslibet Regis esse posse, sed ipsius tantum Dei. Hunc autem Deum non alium esse, quam ipsum, de quo agitur, Christum. Nam & hoc sequentia versus huius declarant. Nulla namque mutata persona, eidem Deo loquitur: Virga directionis virga regni tui. Ac statim. Dilexisti iustitiam, & odisti iniquitatem: propterea vnxit te Deus, Deus tuus oleo lætitiæ. Si ergo vnctus iste Deus est, vtique Christus Deus est. Quē enim nos vnctum, quem vos Messiam, hunc plane tam nos quam vos Christum dicimus, Christum prædicamus. Linguæ tantum diuersæ sunt, sensus linguarum idem est. Sonus duplex est: intellectus vnus est. Deus ergo iste vnctus Christus est: & vnctus. j. Christus Deus est. Vnxit te, inquit, Deus, Deus tuus. Attendite Iudæi. Non semel tantum illum vocat Deum. Deum illum prius vocauerat, quando dixit, sedes tua Deus. Nunc rursum vocat illum Deum, cum dicit: vnxit te Deus. Quod enim sequitur, Deus tuus: iam alius casus est. Nam quod primo dicit, Deus, vocatiuus est: quod secūdo, nominatiuus est. Ac si diceret. O Deus, vnxit te De9. Videtis adhuc, non semel tantum, sed bis, in duobus continuis versibus a tanto Propheta Christū tam lucide, tam præclare vocari Deum? Confitemini ergo, confitemini licet sero, Christum Deū: quem summus Prophetarum vestrorum tā splendide prædicat Deum. Nec qualemcunque, sed talem: cuius sedes, iuxta eundem Prophetam, permanet in seculum seculi. Sed quis est & ille Deus, a quo vnctus est iste Deus? Sic enim lego. O Deus, vnxit te Deus tuus. Agnouistis vnctum Deum: agnoscite & vngentem Deum. Videte, si tamen datum fuerit vobis, quod hactenus videre nō potuistis. Aduertite nunc tandem necessario alterum oportere esse qui vngit, alterum qui vngitur. Alter tamen iste, & alter ille, Deus a propheta vestro vocatur. Nam & qui vngitur, Deus dicitur: & qui vngit, Deus vocatur. Quid laboratis? Nusquam patet fuga. Scriptura vestra est quę recitatur, Propheta vester est qui loquitur: immo Dei sunt verba, quæ loquitur. Obmutescite igitur, & diuina virtute vndique angustati, intelligite nunc saltem, Deum & Deum esse non posse alium, nisi patrem & filium. Patrem, qui, sicut probatum est, in aliis scripturæ locis loquitur filio: Ego hodie genui te. Filium, qui eundem patrem inuocat, sicut ipse pater de eodem filio alibi ait. Ipse inuocauit me, Pater meus es tu. Ab hoc Deo patre vnctus est Deus silius, vnctus est Christus: non inquantum Deus est, sed inquantum homo est. Quantum enim ad Dei naturam pertinet, nihil filio Deo potest addi a patre Deo. Cui quantum ad eandem diuinam essentiam spectat, nihil Deus Pater potuit conferre donando: qui simul omnia contulit, eum æternaliter & ineffabiliter generando. Sed vere contulit multa, vere dedit multa humanæ naturæ susceptæ a filio suo: qua mediante proiectus a facie Dei, eiectus de paradiso Dei, factus de seruo pessimus hostis Dei, Deo rursum redditus & cōiunctus est homo. Vnctus est igitur a Deo patre Deus Christus, inquātum homo est, oleo: non illo quo apud vos olim reges vngebātur, sed oleo lętitiæ, oleo gratię, qua & homo ille a Deo assumptus, eadem assumptione deificatus est: & mundus totus Deo reconciliatus, glorificatus & saluatus est. Sic ergo, sic, nō Iudaico errore, sed Christiano more legite, intelligite, exponite: Sedes tua Deus in seculum seculi, &, vnxit te Deus, Deus tuus oleo lætitiæ.	Et licet ista ad probandam Christi deitatem brutis etiam pectoribus sufficiant: veniat tamen vel Propheta vel propheticus homo in medium, Hieremiæ prophetæ notarius, seu collega Baruc. Veniat, & quamuis de alterius, tamen de prophetico Hieremiæ corde, spiritum hauriens, quid de Christi deitate sentiat, velut Prophetæ consecretalis, nō per inuolucra, sed nude ac lucide aperiat. Hic certe post multa, quę de Deo præmiserat, subdit. Hic, ait, Deus noster est, & non æstimabitur alter ad ipsum. Hic inuenit omnem viam disciplinæ, & dedit eam Iacob puero suo, & Israel dilecto suo. Post hæc in terra visus est, & cum hominibus conuersatus est. Quid clarius? quid apertius? Deū vocat. Quem? qui inuenit omnem viam disciplinæ. Quam viam? Illam scilicet, quam dedit Iacob puero suo, & Israel dilecto sibi. Et quam viam disciplinæ dedit Deus Iacob vel Israel, nisi præcepta quæ primis Patribus vestris tradidit: nisi legem quam per Moysen dedit? Hic plane Deus, qui omnem viam disciplinæ inuenit, qui eam per Patres, qui maxime per Moysen Israeli dedit: In terris visus est, & cum hominibus conuersatus est. Soluite hoc, exponite alio si potestis modo, qualiter Deus, qui legem per Moysen Israeli dedit, in terris visus est: exponite qualiter cū hominibus conuersatus est. Sed forte respondebitis. Visus est Deus Iacob, conuersatus est cum Iacob, quando, vt scriptura loquitur, vir quidam luctabatur cum eo vsque mane: & de quo ipse Iacob dixit. Vidi Dominū facie ad faciem, & salua facta est anima mea. Dicetis forsitan, hoc modo in terris visū Deū a pluribus. Addetis vt puto, quod tunc Deus ab hominibus visus est, & cum hominibus conuersatus est: quando Moyses in montem ascendit, & quadraginta diebus cum Deo fuit: quando Deus de monte Sinai, populo in inferioribus constituto, corporali vel audibili voce insonuit. Sed vt breuiter obiecta destruam, nec Iacob, nec Moyses, nec populus, nec aliquis, ipso Deo teste, Deū videre potuit. Recolite, sic Deum loquutū Moysi. Non videbit me homo, & viuet. Si ergo isti in carne viuebant, Deū videre nō potuerūt. Sed credo quod conceditis eos, de quibus sermo est, in carne vixisse. Necesse est ergo vos concedere, quod nullus eorum Deum videre potuit. Sed vere quasdā imagines Dei personam præferentes viderunt: quasdam voces sonumque corporeum, non ex essentia, sed præcepto Dei prolatum, audierunt. Nā quod ipsum Deum non viderint, quod vocem illius diuinæ & incircunscriptæ essentiæ non audierint, non solummodo probat hoc quod præmisi, Non videbit me homo, & viuet, sed & illud quod de populo Israel legitur in Exodo, Descende, ait Moysi, & contestare populo, ne forte velint transcendere terminos ad videndum Dominum: & pereat ex eis plurima multitudo. Et post aliqua. Sacerdotes autem & populus, ne transeant terminos, nec ascendant ad Dominum, ne forte interficiat illos. Quomodo ergo dicere poteris, o Iudæe, Deum tunc in terris visum, & cum hominibus conversatum: quando sic prohibebat non transcendi terminos ad videndum se, quando interitum transgressoribus minabatur, quando non solum de populo, sed & de ipsis sacerdotibus dicebat, Non transeant terminos, nec ascendant ad Dominū, ne forte interficiat illos. Non ergo illo tempore in terris visus est, & cū hominibus conuersatus est. Quo igitur tempore? Quo nisi illo, quando, iuxta Euangelium nostrum, Verbum caro factum est, & habitauit in nobis: & iuxta verba Sapientiæ, quæ Salomon vester scripsit, dicentis, Delitiæ meæ esse cum filiis hominum, Sapientia Dei carne induta, conuersata est cum filiis hominum? Tunc ergo vere, tunc, non ante, nec post, Deus ille vester, qui inuenit omnē viam disciplinæ, & qui dederat eam Iacob puero suo, & per Moysen Israel dilecto suo, in terris visus est, & cum hominibus conuersatus est. Manet tamen sententia suprascripta. Non videbit me homo, & viuet. Non enim mortalibus inuisibilis Deus, qui, iuxta Apostolum nostrum, in Christo erat mundū reconcilians sibi, in terris visus est: sed secundum hominem quem induerat, quo immensam maiestatem suam texerat, vere & absque dubio in terris visus est, & cum hominibus conuersatus est. Hūc plane ab hominibus visum, inter homines cōuersatum, vocat homo propheticus Deum: non Deū alienum, sed suum, sed vestrum, sed omnium Iudæorum: cum dicit, Hic Deus noster, & non æstimabitur alter ad ipsum. Quid amplius? Nonne iam plenissime vobis satisfaciūt tot diuina testimonia, quod Christus, quem colimus, quem prædicamus, Deus noster, Deus vester, Deus vniuersorum sit? An vultis adhuc & alia proferri testimonia? Infinita equidem sunt illa, nec breui opere explicari possent, quæ magis multis voluminibus egerent. Sed quantum proposita breuitas patitur, audite post alios quos audistis, non solum virum propheticū, sed Prophetarum maximum Esaiam. Redi ergo ad nos, magne Esaia, & qui Christum ab æterno Dei esse filium prodideras; etiam in terris de virgine natum, Deum esse, Iudæis declara. Iudæi quidem sunt, & lapidei sunt: & sicut ipse expertus es, non auditores Prophetarum, sed proditores & interfectores sunt. Dic tamen, loquere, fac quod tuum est, vt vel credant tibi Iudæi, & conuertantur: vel si credere noluerint, iuxta Psalmum suum auertantur retrorsum, & confundantur. Non poterit optimo successu carere diuina secreta reserās sermo tuus, quem si spreuerit Iudęus, audiet Christianus: si abiecerit paucitas incredulorum, suscipiet & venerabitur infinitas orbis terrarum. Paruulus, ait, natus est nobis, filius datus est nobis. Quid post? Hoc commune est. Multi enim paruuli nascuntur hominibus, multi filij a Deo dantur hominibus. Factus est Principatus super humerum eius. Et hoc multorum esse potest. Multi enim in terris & principati sunt, & principantur. Et vocabitur nomen eius admirabilis. Hic iam paruulus, quem dixeras, filius quem nominaueras, a communi aliorum principatu secernitur. Consiliarius. Et hic, magnum quiddam & singulare innuitur. Sed prosequere. Deus. Audistis Iudæi? Paruulus iste natus, filius iste datus: super cuius humerum principatus fact9 esse dicitur: qui & admirabilis scribitur, qui consiliarius nominatur, etiam Deus a Propheta vocatur. Quid vltra quæritis? Quid vel mussitare poteritis? Erubescite miseri, erubescite: & veritati tam lucidæ, tam splendidæ, quia saltem vos repugnare non posse cernitis, adquiescite. Esaias magnus homo, magnus Propheta, plenus Deo, amicus Dei, notus vobis, notus mundo, hoc dicit. Vocabitur nomen paruuli, Admirabilis, Consiliarius, Deus. Sed attendite & sequētia. Fortis. Iam hoc omnibus clarum est: quia qui Deus est, & fortis, & auctor fortitudinis, & Dominus virtutum est. Sed quid post? Pater futuri seculi. Quis loquitur? Propheta. Vbi loquitur? Vtique in hac vita, vtique in hoc seculo. Quid est ergo quod dicit, Pater futuri seculi? Plane non huius, in quo viuebat, in quo loquebatur. Nam illud seculum præsens erat. Ergo de alio, non de præsenti seculo dicit. Pater futuri seculi. Et quod illud seculum? Certo mortalibus inuisibile, certe sempiternum. Et illius seculi quis Pater esse potest, nisi Deus? Cum enim nec huius visibilis & transituri seculi aliquis recte dici possit Pater, nisi Deus: longe minus illius inuisibilis & æterni quisquam dici Pater potest, nisi tantum Deus. Necesse est igitur, vt qui Pater futuri seculi dicitur, Deus quoq. esse credatur. Quod si forte Iudaica versutia, paruulum illum, illius seculi dictum Patrem dixeritis: in quo, quia regnaturus erat, Pater eius dictus est. Quod quia nondū erat, vtique futurum erat: nec sic valebit, nec sic stare poterit Iudaicus sensus. Intellectum enim hunc præcedentia prorsus destruunt. Hoc quomodo? quia Deus vocatur. Nullum autem terrenum Regem, nullum temporalem Principem, Deū esse potuisse vel posse, & ipsi fatemini. Vnde etiā iuxta intellectum vestrū sequitur, quod qui Deus dictus est, rex temporalis vel princeps huius seculi, a Propheta dictus non est. Hoc si verum est, Pater futuri seculi, de hoc instanti seculo dictum nō est. Princeps pacis. Nec istud nisi de Deo accipi potest. Nam amator pacis, amicus pacis, sectator pacis, filius pacis, & his similia: homo quilibet dici potest. Princeps vero pacis, Pater pacis, auctor pacis, non nisi Deus accipi potest. Reuoluite paginas sacras, &, si non fallor, non nisi Deo nomina hæc adaptari videbitis. Hoc quia verum est, non nisi Deus a Propheta Princeps pacis dictus est. Ille plane, ille certe Princeps pacis dictus est, qui sic paci principabatur, ut eam suam diceret: vt illam velut propriam suis discipulis, iam iamque passurus ac moriturus, donaret, dicens, Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis. Hic, inquam, vere Princeps pacis est, qui etiam postquam a mortuis resurrexit, discipulis apparens, hoc eodem pacis nomine, prima voce solemniter vsus est, dicens, Pax vobis. Nec latet nos, quod vos forte ignoratis, Septuaginta interpretes, quos vester Iosephus resert, a pontifice Eleazaro ad transferendas de lingua Hebraica in Græcam scripturas sacras, Ptolemæo regi Ægyptiorum directos: sex ista tam sublimia nati paruuli nomina reticuisse, & pro illis, magni consilij Angelum transtulisse. Sed fecerūt illi hoc, vt auctores tam vestri quam nostri referunt, ne Regi iam vnum Deum colenti scandalum facerēt: neue illum qui nouiter cultum idolorum abiecerat, rursum obiecta hominis Christi Deitate, dum tanti mysterij altitudinem penetrare non posset, non tam erudirent quam perturbarent. Sed hoc, siue alio animo, hoc illi fecerint, quid ad vos? Si non habent nomina illa Græci libri, habent Hebraici. Si nō habet ea Græcus, habet Hebræus. Relegite Esaiam, scrutamini verba ista, & non verbis meis, sed literis vestris credite: non libris alienis, sed propriis adquiescite. His pręmissis, procedite ad sequentia. Multiplicabitur eius imperium. Cuius imperium? Paruuli supradicti. Quid sequitur? Et pacis non erit finis. Et hic figite gressū, Iudæi. Quod est hoc imperium, quod ita multiplicandum scribitur, vt pacis eius non sit finis? Quis est paruulus iste, quis est filius iste: cuius imperium non solum prolixum, non solum diuturnum dicitur, sed insuper æternum esse prædicatur? Hunc si potestis nodum soluite, huius quæstionis vinculū expedite. Multiplicabitur eius imperium, & pacis non erit finis. Et quod est, vel cuius est tanti imperij solium? Super solium, inquit, Dauid & super regnū eius. Percurrite, numerate vniuersos Reges de stirpe Dauid, ab ipso Dauid vel Salomone filio eius, vsque ad vltimos prolis Dauidicæ reges. Ioachim dico vel Sedechiam, quorum primus regno deposito, sponte se Babyloniis tradidit. Alter vi bellica ab eis captus, erutis oculis, in Babylonem captiuus ductus est. Videte, vtrum alicui ex illis scriptura hæc conueniat. Non vtique vt cernitis, vt perspicuum est, alicui ex ipsis congruit. Nec ipsi bono regi Iosiæ, cui quidam ex vestris, vt olim audiui, sacra ista verba, quæ præmissa sunt, somniantes applicare contendunt. Sed nunquid Iosias Deus? Nunquid Princeps pacis? Nonne pacem regni eius, citissimus finis sequutus est? Nonne & ipse breuissimo tempore regnans, in campo Magedo, a rege Ægyptiorum Nechao intersectus est? Nonne eo interfecto, cum vita eius & pax imperij eius finita est? Nam paucis annis elapsis, secuta est vrbis vestræ vastitas, templi Dei exustio, Iudæorum captiuitas, & in Babylonē transmigratio. Falsissimū est ergo & stolidissimū, hæc prophetica verba super Iosia exponi. Ridiculū prorsus est, nec humanis auribus tolerandum, vel de Iosia, vel de quolibet Iudæorum, vel aliquarum gentium rege, ista quæ non nisi Deo, & Deo Christo adaptari possunt, sentire. Super solium, inquit, Dauid, & super regnum eius. Quid ad vltimum? Vt confirmet illud & corroboret in iudicio & iustitia: amodo & vsque in sempiternum. Et ista, cui, nisi Deo: cui, inquam, nisi Deo congruunt? Quis certe alicuius regni solium confirmare, quis corroborare potest in iudicio & iustitia vsque in sempiternum? Nunquid homo? Sed nunquid ille qui æternus non est, regni sui solium confirmare in sempiternum potest? Nonne clarum, nonne perspicuum etiam cęcis est: non posse aliquid in sempiternum confirmari ab aliquo, nisi a sempiterno? Quia ergo his obuiari non potest, quia tam lucidæ veritati nec Iudæus, nec Ethnicus, nec Satan quilibet contraire præualet: certum est, quia paruulus tot diuinis vocibus designatus Deus, non alius quā Christus noster est. Vnde constat, quod Christus, verus & sempiternus Deus est. Aut enim dabis mihi alium paruulum, dabis alium filium, de quo hæc omnia accipi possint: aut si non potest, quod vere non potes, paruulū istum, filium istum, super quo tot diuina scribuntur, nullum alium necessario sentire cogeris, quam Christum Dominum nostrum. Qui more humanæ ætatis paruulus, more nascendi, sed hoc admirabili & vnico, Virginis filius secundum Deitatis naturam, assumptæ humanitati perpetuo vnitam, admirabilis est, consiliarius est, Deus est, fortis est, Princeps pacis est, Pater futuri seculi est. Cuius imperium, infinito vniuersarum gentium numero assidue multiplicatur, cuius regni pax nunquam finitur, cuius solium nō multis solum annis vt mortalium regum, sed vt Regis æterni, in sempiternum confirmatur ac roboratur. Sed noui, Iudæe, quia tot tantisque auctoritatibus pressus, vinci potes, obrui potes, credere adhuc fortasse non potest. Quare hoc? Quia hominem Deum credere confunderis, hominem Deum confiteri erubescis. Vilescit in corde tuo conditio humanæ naturæ, indignam eam æstimas nomine vel honore maiestatis diuinæ. Contemplaris huius humilitatem, intueris illius sublimitatem. Videntur tibi, non posse congruere tam alta tam humilibus, tam sublimia tam abiectis: hoc est, humana diuinis. Hæc certe tota causa est, qua incredulus permanes, qua Deo resistis, qua nec ipsis scripturis tuis, Christum esse Deum toties & toties profitentibus, credis. Et putas, o insipiens, quod cogitatio sublimitatis diuinæ & humilitatis humanæ, Christianam sapientiam fugerit? Vere, inquam, ad tam sublime & ineffabile Dei opus, Christianus obstupescit: nec tam singulare Deitatis miraculum admirari sufficit. Sed aliud est, mirari & credere: aliud est, mirari & contemnere. Miratur Christianus, & illuminatur: miratur Iudæus, & excæcatur. Miratur Christianus, & de solitario miraculo Deum singulariter laudat: miratur Iudæus, & blasphemat. Non sequitur in admiratione tantæ rei, Prophetarum suorum cautelam, qui & futura scientes, & prædicentes, non ea spernebant: sed admirando & prædicando, etiam ad illa pauebant. Cuiusdam ex ipsis verba sunt hæc. Domine audiui auditum tuum, & timui: consideraui opera tua & expaui. Quid timuit? quid expauit? Audi. Domine opus tuum. Quod opus? Fortassis fabricam mundi. Sed huic opinioni contradicunt verba sequentia. In medio, inquit, annorum viuifica illud. Et certe cœli & terræ opus, siue illorum quæ infra sunt, iam ab antiquo facta fuerant, iam iuxta partium congruentem differentiam viuificata erant. Est igitur aliud opus, quod hic timet, quod expauescit, quod in medio annorum viuificari rogat. Nec solum viuificari rogat, sed etiam notificandum esse prædicit, cum subdit. In medio annorum notum facies. Quære, Iudæe, quod possit esse hoc opus, quod Abacuk Propheta miratur, & quod tantopere impleri precatur. Certe vniuersa apud Iudæos olim facta miracula vel miranda opera Prophetam istum præcesserant. Nec aliqua ex illis quæ in Canone vestro legentes, admirari soletis, residua erant. Aut igitur opus aliud tam mirabile, pro quo adeo Propheta sollicitari debuerit, impletum vel implendum ostende: aut si non vales, opus tam timendum, tam optabile, in Dei filio, quando pro salute hominum hominis naturam assumpsit, consummatum agnosce. Hoc opus, quia cunctis operibus Dei excellentius esse vidit, & admiratus est, & extimuit. Et ne putaretur nolendo vel refugiendo timuisse, etiam impleri rogauit. Hoc est plane opus, quod & alienum esse a Deo, & tamen Deum ipsum opus operaturum, secretorum Dei frequentior reserator Esaias non tacet. Vt faciat opus suum, inquit, alienum opus eius. Vt operetur opus suum, peregrinum est opus ab eo. Nam quod opus Dei adeo alienum fuit a Deo, quantum illud, quo personaliter homo iunctus est Deo? Nam quod cœlum, terra, mare, & quæ infra continentur, creata sunt ab ipso: non fuit alienum opus a Deo. Quod miracula minora vel maxima, quolibet tempore facta sunt ab ipso: non fuit alienum opus ab eo. Quia vere homo infimus summo iunctus est Deo: tunc vere, tunc solum opus illud alienum fuit ab eo. Hoc est & illud opus, de quo Hieremias. Quousque delitiis dissolueris, filia vaga? Faciet Dominus nouum super terram. Quod nouum? Quid enim nouum super terrā? Ait enim Salomon. Nihil nouum super terram, nec valet quisquam dicere, Ecce hoc recens est. Quod ergo est hoc nouum? Mulier, ait, circundabit virum. Hoc si potes Iudęe, Iudaice expone. Quo enim modo potest mulier circundare virum vt nouum sit? Si enim manibus vel brachiis, hoc nouum non est. Si infantem, quem gestat vtero, circundare dicitur corpore materno: nec hoc nouum est. Quolibet modo circundare posse dicatur femina virum, prorsus nouum non est. Necesse est tamen vt vides, si verba prophetica conseruantur, aliquam feminam sic virum circundare, vt nouum esse possit. Quod quia in vsu humano inuenire nō præuales, ad diuina te oportet confugere. Oportet te, inquam, ad diuina confugere, & eum quem virgo de solo Spiritu Dei cōcipiens Emmanuel, quem Latinus, Nobiscū Deus vocat. j. Deum factum hominem, virgineo vtero circundans portauit, mecum pariter confiteri. Ad quid ista? Vt vidēs Christianos, cernens ipsos Prophetas Dei, hoc singulare opus Dei, quo Deus propter homines homo fieri dignatus est, ob sui celsitudinem timere, admirari, venerari: desinas esse incredulus, cesses esse blasphemus. Nec retrahat te a fide, nec reuocet a spe salutis tuæ, quod res magna est, quod supra te est, quod ineffabilis & incogitabilis est. Nam sicut a Prophetis tuis audis, alienum quidem fuit opus a Deo, quantum ad diuersitatem naturarum pertinet, Deum hominē fieri: sed non fuit alienum misereri. Quod enim Deus hominem in se suscipiēdo, hominis misereri deberet, addit verbis suprascriptis iā dictus Propheta. Dicens enim, In medio annorum notum facies, adiūxit, Cum iratus fueris, misericordiæ recordaberis.	Cur ergo tibi vsque ad incredulitatem mirum est, si Deus per hominem, quem suscepit, hominis misertus est? Vide ac recogita, quod hoc opus Dei, tam alienum, tam peregrinum ab eo non retraxit magnos illos homines Dei a fide, non coegit ad blasphemiam: sed sustulit in admiratione, cōmouit ad deuotionem. Sentiebant illi, de maiore gratia magis Deum diligendum, magis glorificandū. Nouerant non inde homines scandalizari debere, vnde magis obnoxij sunt: non inde ad iniurias debere prorūpere, vnde magis debitores sunt. Quid enim deerat laudi diuinæ, nisi assumptio humilitatis humanæ? Quod enim celsus, quod maximus, quod omnipotens esset, certum erat: quod humilis homo fieri dignaretur, nemo præter magnos illos credebat. Quis enim hoc cogitare, quis suspicari posset, quod tantus tantillum, quod maximus paruum, quod æternus mortalem, quod maiestas immēsa vermem (vt sic loquar) humanum in seipso susciperet, & in Deum proueheret? Hoc opus eius, quia est super omnia opera eius, non ad irritandum, non ad blasphemandum, sed ad ipsum inde sublimius admirandum, laudandum, glorificādum, te debuit trahere, præ cunctis operibus eius. Hoc plane opus eius, vt dictum est, Iudęe, licet inter omnia opera eius excellens & præcipuum sit: mirum est, quod te ad tam obstinatam incredulitatem commouit. Cur enim ad scandalum commouet hominem, quia Deus hominib. loqui voluit per hominem? Relege Exodum, & de rubo vel flamma rubi inuenies Deum Moysi collocutum. Reuolue & consequentes libros, ac de aureo propitiatorio, quod erat inter duo Cherubim, reperies ipsum cōsulentibus sæpe responsa reddentem. Nec mente excidat, quod per aeria Angelorū corpora, frequēter Deus Patribus apparuerit, frequenter etiam loquutus sit. Sed nec rubus, nec flāma eius, nec aurea illa Propitiatorij tabula, nec corpus aerium, ad momentum ab angelis sumptū, homini paria sunt. Excellit homo, vt nosti, tam his quam cunctis terrestribus creaturis: nec ille, cuius causa illa facta sunt, & cui a Deo omnia subiecta sunt, inferior vel par ipsis, modo quolibet fieri potest. Quod si minor, nec par est, vtique maior est. Credis ergo de minori vel per minorem creaturā, Deum hominibus loqui potuisse: & nō credis per maiorem eisdem hominibus loqui voluisse? Si de rubo, si de propitiatorio, si de aere insēsibili, mortalibus responsa dedisse creditur: cur per assumptam rationabilem animam & carnem sensibilem mortalibus loquutus fuisse negatur? Et quamuis corpora illa, de quibus vel per quæ loquutus est, non eo modo vt hominem assumpserit, non sibi vt naturam humanam in æternum vnierit, non ea vt hominem assumptum deificarit: tamen qui de rubo vel Propitiatorio auditus est, qui per aerium corpus loquutus est, ipse per terrenum, sensibile, & animatum corpus hominibus apparuit, hominibus corporali & audibili voce insonuit. Esto ergo iam, Iudæe, Iudæus, non perfida obstinatione, sed veraci confessione: vt qui fateris Deum de inferiorib. aut per inferiores creaturas, tuis loquutum Patribus: confitearis eundem per assumptam maiorē, hoc est, humanam naturam, & apparuisse, & loquutum esse hominibus. Sed fortassis adhuc scandalum pateris, & ne Deum sordibus humani corporis inuolui vel pollui sentire cogaris, incarnatum, seu de virgine natum, confiteri refugis. Vereris, ne si confessus fueris incarnatum, confiteri quoque compellaris suscepta carne pollutum, & vel corporalibus, vt dictum est, vel spiritualibus peccati sordibus inquinatum. Times insuper blasphemus videri, si Deum laborasse, si esurisse, si sitisse, si fleuisse, si tandē passum, si mortuum, si sepultum fuisse senseris, si credideris, si professus fueris. Sed stultus est hic timor tuus, inanis prorsus est hęc formido vel suspitio tua. Non ita, nō ita, Iudæe, cæcus est Christianus oculus, nō sic desipit Christiana sapiētia: vt vel carnis humanæ sordibus, vel animæ humanę sceleribus incōtaminabilem credat inquinari, impassibilem pati, immortalem mori: vel communi vniuersorū more, eum qui omnium est mortuorum resurrectio, iuxta quod æstimas, sepeliri. Nouit, & communi Christianorum suorum ore fatetur, Deum, quantum ad diuinā maiestatem spectat, nec carnis fæcibus inquinari, nec humanis peccatis pollui, nec pœnis vel miseriis condemnatæ naturæ posse affligi. Et vt hoc tibi aliqua ex rebus visibilibus similitudine tracta clarius ostendam, nunquid lux ipsa siderum, vel diurna Solis, vel nocturna Lunæ, aut nubibus oppositis adumbrata, aut liberis radiis serenata: cum quælibet etiam valde sordida vel sordentia loca illustrat, inquinari potest? Nūquid si millies, gladiis vel securibus vehementi annisu per inane actis, feriri vel scindi videatur, lędi aut vulnerari potest? Nūquid vel attractu rei sordidæ sordere, vel qualibet ferri sectione dolere potest? Tali modo, Deitatis essentiam nunquam & nusquam inquinari, nunquam & nusquam vulnerari, nunquam & nusquam quippiam tormenti vel doloris posse pati, Christianus & corde credit ad iustitiam, & ore confitetur ad salutem. Inde est, quod Dei filium humanam carnem adiuncta anima, ex virgineo vtero assumentem, ac postmodū in ipsa humana substantia inter homines conuersantem, non solum quibuslibet carnis vel spiritus sordibus, non potuisse pollui prædicat: sed & ipsam quam assumpsit naturam, & eam de qua illam assumpsit Virginem, ab omni prorsus fæce peccati emundasse confirmat. Inde est, quod nec cum esuriente carne Deum esurisse, nec cum sitiente sitisse, nec cum flente fleuisse, nec cum patiente passum, nec cū moriente mortuū, nec cum sepulta sepultum: non quantum ad vnius personæ ex diuersis substantiis vnitatem, sed quantum ad vniuscuiusque substantiæ proprietatem pertinet, intelligit & fatetur. Remoue ergo, Iudæe, stultitiæ scandalum de corde tuo, separa bestialem intellectum a mente tua: quia nō obsistit verę Christi Deitati vera carnis humanæ susceptio: quia nō inquinatur, non patitur, nō humiliatur Deus propter assumptum hominem: sed mundatur, glorificatur, & exaltatur homo propter se assumentem, immo deificantem Deum. Et quidem ista, quæ præmissa sunt, quod Christus verus Deus sit, omni homini, præter saxeum, sufficere possunt. Attamen, vt plurimo sententiarum aggere nefandum serpentis caput non solum conteratur, sed etiam sepeliatur, accedat & Micheas, & quid de Christi Deitate sentiat, dicat. Non timuit ille impium regem Achab, nec timore eius vel gratia veritatem reticuit. Faciat nunc idipsum contra impios Iudæos, nec lapides illos, quibus lapidei homines Prophetas Dei solent obruere, reformidet. Et tu, inquit, Bethleem Ephrata, num paruula es in millibus Iuda? Ex te mihi egredietur, qui sit Dominator in Israel. Ecce sancte Propheta dicis, ex Bethleem egressurum, hoc est, in Bethleem nasciturum, atque inde processurum Dominatorem Israel. Sed Dominatores Israel multi fuerunt, multi & adhuc esse possunt. Exprime hoc apertius, & distingue hunc Dominatorem Israel a cæteris Dominatoribus Israel. Et egressus, inquit, ab initio, a diebus æternitatis. Quid agitis Iudæi? Quem ex omnibus regibus vestris, quem ex vniuersis Dominatoribus Israel inuenire poteritis, cuius egressus esse potuerit ab initio, a diebus æternitatis? Cuius enim egressus dici potest ab initio, nisi Dei? cuius dies æternitatis dici possunt, nisi Dei? Illius absque dubio egressus ab initio, illius processus a diebus æternitatis est: cuius natiuitatis & in Bethleem de matre virgine tēporalis, & de patre Deo ante omnem creaturā exortus extitit sempiternus. Illius plane egressus, a diebus æternitatis est, qui sub nomine Sapientiæ loquitur in libro Sapientiæ. Ab æterno ordinata sum, & ex antiquo antequam terra fieret. Nondum erant abyssi, & ego iam concepta eram. Necdum fontes aquarum eruperant, necdum montes graui mole constiterant. Ante colles ego parturiebar. Adhuc terram non fecerat, & flumina, & cardines orbis terræ. Huius ego Sapientiæ, huius Filij Dei, qui secundum carnem in Bethleem natus est, secundum Deitatem egressio a patre ab initio, a diebus æternitatis est. Quod si quemlibet, o Iudæi, alium, de quo ista dici possint, habetis, proferte. Sed non habetis. Ergo si Prophetæ vestro creditis, istum vos necesse est suscipere. Post istum, ille qui ad tempus visus fuerat recessisse, manu fortis Dauid redeat: & cui nunquam vllus inimicorū resistere potuit, iam sibi inimicos factos Iudæos debellet. Cessit & periit lapide eius ictus Philistę9: cedat & pereat iactu sacrorum verborum eius, peior Philistæo hostis Iudæus. Deus, inquit, iudicium tuum Regi da, & iustitiam tuam filio Regis. Quis loquitur, Iudęi? Respōdetis. Dauid. Cui loquitur? Deo. De quo loquitur? De Rege ac filio Regis. Et quis est iste qui & Rex est, & filius Regis? Respōdetis. Salomon. Et additis. Hoc indicat Psalmi, quem proponis, titulus, qui talis est: Psalmus Dauid in Salomonem. Ergo secundum vos, de Salomone filio suo loquitur Dauid in hoc Psalmo. Videamus igitur si omnia Psalmi huius Solomoni congruunt. Et vt intermittam aliqua, quæ Iudaica interprętatione, Salomoni aliquo modo coaptari posse videntur, Respondete. Et permanebit cum Sole & ante Lunam, in generationes generationum, Salomoni quo sensu adaptatibis? Quomodo permanere potuit cum Sole, qui non nisi quadraginta annis regnauit? Nonne quotidie Solem in cœlo cernitis? Nonne Salomonem ante duo millia annorū defecisse agnoscitis? Aperite, aperite oculos, &, vt dixi, aspicite Solem in cœlo, recolite Salomonem positum in sepulcro. Quomodo igitur Salomon permansit, vel permanere potuit cum Sole? Attēdite, & ante Lunam. Et hoc nōne longe absurdius? Nonne Luna non tantum ante Salomonem, sed & ante omnem hominem creata est? Nonne ille Salomon filius Dauid, non solum post patrem, sed & post multas mortalium generationes natus est? Quomodo ergo permansit vel permanet cum Sole, quomodo permansit vel permanet ante Lunam, in generationes generationum? Sole, vt dictum est, adhuc permanēte, ante plurima tēpora mortuus est, & Luna iam existente post multa secula natus est. Sed tam claris diu immorādum nō est. Percurrite Psalmū, & versu interposito legite. Orietur in diebus eius iustitia, & abundantia pacis. Sed hoc vtcunque iuxta vos stare potest. Sed quomodo stabit quod sequitur, donec auferatur Luna? Nonne adhuc Luna permanet, & abundantia, quæ tēpore Salomonis in regno tanto Iudęorum fuerat, eo mortuo cum eo extincta est? Quod vtrum verum sit, audite. Audite scripturam vestram, in medio Regum libro loquentem. In quinto, inquit, anno regni Roboam, ascendit Sesac rex Aegypti in Hierusalem, & tulit thesauros domus Domini, & thesauros regios & vniuersa diripuit. Scuta quoque aurea quæ fecerat Salomon, pro quibus fecit rex Roboā scuta ærea. Et ne vnū tantum testem de Canone vestro super hoc produxisse videar, relegite Dabreiamin vestrum, & si quid dissimile his, quæ proposui, in eo æmulus oculus vester legerit, mendacij me arguite. Refert iam nominatus vterque liber, in anno quinto regni Roboam abundantiam Salomonicæ pacis extinctam. Extinctam, inquam, rege Ægypti Sesac cum mille ducentis curribus & lx. millibus equitum, ac vulgo, cuius non erat numerus, in Iudæam superueniente: extinctam, eo cum Libyco exercitu Trogloditis & Æthiopibus ciuitates munitissimas in Iuda capiente, extinctam, vel, vt mitius loquar, interruptam, illo sublatis thesauris domus Domini & domus regis, cunctisque suprascriptis cum opima præda in regnū proprium concedente. Quod si quinto anno Regni Roboam filij Salomonis ista facta sunt, falsum est quod de Psalmis veridicis Salomoni adaptare voluistis. Orietur in diebus eius iustitia, & abundantia pacis, donec auferatur Luna. Nam iustitia & ante ipsum ex parte, & post ipsum maxime orta est: & pacis abundantia, quæ diebus ipsius blandius Iudæos demulserat, quinto anno Roboam filij eius extincta est. Taceo discessionem decem tribuum a Roboam. Taceo bella pene continua inter vtrumque regnū, quod peccatis Iudaicis promerentibus de simplici duplex factum fuerat, hoc est, Iudæ & Israel. Continua vero vel pene continua ab ipso videlicet Roboam rege Iuda, vsque ad Salmanasar regem Assyriorū. Sub quo ne lis tam diuturna prolixius extenderetur, ipso decem tribus de duodecim Hebrææ stirpis tribubus captiuante factū est. Hæc si vera sunt, quæ vera non esse nulla quantalibet illa fuerit Iudaica peruersitas negare potest, claret videntibus, perspicuum est & cæcis, non esse dictum a spiritu prophetico de illo vestro Salomone. Orietur in diebus eius iustitia, & abundantia pacis. Et istud quia illi Salomoni congruere non posse perspicuum est, legite versum sequentē. Et dominabitur a mari vsque ad mare, & a flumine vsque ad terminos orbis terrarum. Et quis non videat, hoc ad Salomonem pertinere non posse? A quo mari, vsque ad quod mare dominatus est, cuius regnum breuibus Syriæ terminis coartatum est? Quod si dixeritis, a lacu Asphaltico, quod iuxta idioma linguæ vestræ, mare vocatur: quod quantum ad situm Palæstinæ occidentale dicitur, & a nobis Tyrrhenum vel Mediterraneū vocatur, illum regnasse: breuiore quam fuerit spatio regnum eius artabitis. Locus etenim ille in medio Galilææ est: & ipse Salomon a riuo Ægypti, qui vltra lacum illum aliquo dierum spatio interiacente fluit, vsque ad maris Mediterranei proxima loca, regnasse dicitur. Non igitur terminus regni eius fuit a mari vsque ad mare. Sed nec a flumine vsque ad terminos orbis terrarum. Dicuntur enim termini orbis terrarum, vbi finitur orbis terrarum. Sed vniuersis gentibus notum est, Salomonem illum, non solum dominatum non fuisse vsque ad terminos orbis terrarum, sed longe infra breuius terræ spatium regnasse, quam multos reges orbis terrarū. Innumerabiles enim olim Reges fuerunt, qui cum non regnarent super vniuersum orbem terrarum, angustias illius Salomonici regni vicerunt multa amplitudine regnorum suorum. Clarum est ergo cunctis, quia non est dominatus Salomon ille a mari vsque ad mare, neque a flumine vsque ad terminos orbis terræ. Procedite hinc, & duobus tantū versibus intermissis, tertium legite. Et adorabunt eum omnes reges, omnes gentes seruient ei. Nunquid illi Salomoni? Non, non, non: clamat orbis terrarum. Nam non dico pauci, sed nulli vspiam regum Salomonem adorasse leguntur. Quod omnes gentes ei seruierint, nec resistendum est, quia quod non seruierint Sole clarius est. Percurrite Psalmum, & vel legite, vel audite, quod post paucos versus sequitur. Sit nomen eius benedictum in secula. Cuius nomen? Iuxta vos, Salomonis. Relegite omnem scripturam sacrarum seriē, & vix aut nusquam de alicuius hominis nomine hoc vel simile quid dici, Sit nomen eius benedictum in secula, inuenietis. De solo enim Deo, de solo nomine Dei hoc scriptura dicere consueuit, vt est illud. Benedictum nomen maiestatis eius in æternum. Et, nos qui viuimus, benedicimus Domino. Et, Benedictus Dominus Deus Israel, qui facit mirabilia solus. Et his multa similia. Vnde hoc quod dicitur, Sit nomen eius benedictum in secula, nō de illo Salomone, tantū homine, sed de aliquo plusquam homine accipi necesse est. Hoc lucide indicat quod sequitur. Ante Solem permanet nomen eius. Hoc est. Sit nomen eius benedictum in secula, quod est, Ante solem permanet nomen eius. Nunquid Salomonis nomen ante Solem permansit? Nunquid Salomon Solem præcessit? nunquid ante ipsum creatus est? nunquid ante ipsum nominatus est? Videtis adhuc non solum impium, sed & blasphemū esse, quemlibet ista de Salomone sentire? Nec vos prætereat sequēs versicul9. Et benedicētur in ipso omnes tribus terræ. In quo? In Salomone? Nō decet nos manifestissimis immorari, quod me, quod omni disputatore tacente, falsissimū esse facillimū est cōprobari. Quid post? Omnes gētes magnificabunt eū. Quem? Salomonē? Nec hic tēpus occupandū est, quod nec esse, nec fuisse, vniuersis notum est. Quærite ergo, o Iudæi, quærite alium, de quo ista omnia possint intelligi: de quo diuinū Psalmum scriptū esse possit aperte probari. Et quē inuenire poteritis? Nullū certe, nullū plane, nullū etiā si pēnis ad astra volare possetis; quā Christū Dominū nostrū, Deū nostrum velitis, nolitis, etiā Dominū vestrū, Deū vestrū. De ipso ista scribūtur, ista sentiūtur, ista prædicātur. Hoc quomodo? Quia nulli possunt aptari, nisi homini Deo. Nō soli homini, nec soli Deo, sed vt dictū est, non separatim, sed simul homini Deo. Nullus autē nisi Christus inueniri potest simul Deus & homo. Sed Psalmi verba suprascripta nulli congruere possunt nisi homini Deo. Nō igitur de quolibet alio prolata sūt, nisi de Christo. Et hoc demonstrandū est. Deus, inquit, iudiciū tuū Regi da, & iustitiā tuā filio Regis. Qui ergo filius regis est, vobis etiā hoc confitētibus, vtique homo est. Et nostri quidē, per Regē & filiū Regis, Christū nostrū intelligunt: qui in quantū filius dicitur, Dei Patris vnicus est: in quantū iudiciū & iustitiā a Deo accepit, hominis filius est. Sed cedo ad præsens intellectui vestro, & de filio Dauid hoc scriptū esse cōcedo. Nā si de filio Dauid hoc dictū est, vtique de homine hoc dictū est. Sed quod nec de Salomone, nec de aliquo filiorū Dauid, qui ei in regno tēporaliter successerūt, sequētia Psalmi, quæ præmissa sūt, intelligi possint, iā probatū est. Vnde necesse est aliquē inueniri, qui iuxta hunc vestrū intellectū, quo Psalmi huius primū versum exponitis, Dauid filius sit: & de quo nō pars Psalmi, sed integer Psalmus possit exponi. Sed nolite laborare, nolite frustra cor vestrum diuerticula falsa quærendo angere. Est Christus noster, est inquā solus Christus noster secundū carnē filius Dauid, hoc est, de stirpe Dauid. Sic enim & vos vocatis filios, non solum eos qui a patribus suis geniti sūt, sed & illos qui post plurimas successiones de ipsorum progenie exorti sunt. Hoc ergo modo Christus Dauid, siue hominis filius est, & de ipso secūdū hominē iā dictus versiculus scriptus est. Sunt & alia quædā, quæ iuxta hoc quod homo est, in eiusdem Psalmi serie scripta sunt. Quæ quoniā Salomoni, vt supradixi, adaptare conamini, excludunt vos, repellunt vos ab hoc sensu testimonia iam prolata. Ea, quia de quolibet tantum homine accipi nequeunt, de Christo homine ac Deo ista vos accipere cogunt. Nam vere inquantum Deus est, permanet cum Sole, quia nullus ei finis est. Permanet & ante Lunam, quia & omnem creaturam præcedit, & nihil eo prius est. Orta est in diebus eius iustitia, quæ omnes in se credentes iustificat: & abundantia pacis, quæ pacis filios futuræ paci sociat: & hoc donec auferatur Luna, id est, donec finiatur humana mutabilitas, & succedat beatæ pacis æternitas. Dominatur a mari vsque ad mare, quia infra orbem Oceani, quo tota terra cingitur, non solum per Deitatis potentiam, sed & per fidem Christianam, aut ex toto, aut ex parte, in omnibus linguis & gentibus dominatur. Hoc ipsi cernitis, hoc ipsis oculis & auribus comprobatis, & a flumine, vtique alio nullo quam Iordanis, a quo suum baptismum inchoans, & in vniuersas gentes diffundens, peruenit dominando, vsque ad vltimos terminos orbis terræ, Adorant eum omnes reges terræ, qui aut ex maxima parte, synecdochice omnes intelligentur: aut quia etiam ipsi Ethnicorum reges, eum vt omnium, post Deum, maximum venerantur. Omnes gentes seruiunt ei, quia præter vos, qui ab hoc nomine gentium a Propheta exclusi estis, omnes gentes aut vniuersaliter, aut particulariter in ipsum credunt, ipsi seruiunt, ipsi obsequuntur. Et nomen eius benedictum in secula, vt Dei, vt Redemptoris, vt Saluatoris: quod & ipsi ab omni lingua quotidie frequentari, continue benedici, assidue celebrari auditis. Ante Solem permanet nomen eius, quia omne creatum absque aliquo principio antecedit nomen Deitatis & maiestatis eius. Benedicentur in ipso omnes tribus terræ, quia quæ vsque ad ipsum Christum primi parentis maledicto subiacebant, per ipsum benedici & saluari meruerunt. Omnes gentes magnificant eum, omnes vtique, omnes pro certo, magnificant eum, omnes omnino, præter Iudæum. Qui quoniam de numero istarum gentium non est, & a benedictione omnium tribuum terræ exclusus est, & ne cum omnibus gentibus ipsum magnificare mereatur, repulsus est. Quia igitur hæc aliter accipi nequeunt, quia verax scriptura, non nisi hoc sensu stare potest: necesse est vos, o Iudæi, linguam blasphemam mutare, necesse est tot tantisque auctoritatibus pressos, Christum non solum hominem, sed & Deum verum a modo confiteri. An non sufficiunt tot tantaque, vt Christum nostrum confiteamini Dei filium, confiteamini & Deum? Superfluum iam videri posset, plurima quæ restant, de Lege aut Prophetis, adhuc exempla proferre. Quod si vestra vel vobis viluerunt, vel magis aliena testimonia placent, audite & de medio gentium prophetantem Sibyllam, vt etiam per os gentilis feminæ spiritus Dei conterat inimicos Dei. Solet hic idem spiritus Dei hoc aliquando facere, & lingua gentili prophetica vel diuina proferre. Fecit hoc per Iob iustum, non Iudæum, sed Idumæum. Fecit & per impium Balaam: qui inter alia, quæ prædixit futura, etiam solemnem & notam de Christo protulit prophetiam. Videbo eum, inquit, sed non modo, intuebor illum, sed non prope. Orietur stella ex Iacob, & exurget virga de Israel. Et post quædam. Heu quis victurus est, quando ista faciet Deus? Quid ergo de Christo dixit Sibylla? Quale Christi Deitati testimonium præbuit? Audite, & mulieri falsorum Deorum nomina execranti, Christique Deitatem tam constanter & aperte fatenti, credite. De Christi enim passione inter plurima, quæ prophetice dixerat, loquens, hæc ait. In manus infidelium postea veniet. Dabunt autē Deo alapas manibus incestis, & impurato ore exspuent venenata sputa. Dabit vero ad verbera simpliciter sanctum dorsum, & colaphos accipiens tacebit: ne quis agnoscat quod verbum vel vnde venit, vt inferis loquatur, & corona spinea coronetur. Ad cibum autem fel, & ad sitim acetum dederunt. Inhospitalitatis hanc monstrabunt mensam. Ipsa enim insipiens, Deum tuum non intellexisti, ludentem mortalium mentibus: sed spinis coronasti, & horridum fel miscuisti. Templi vero velum scindetur, & medio die nox erit tenebrosa nimis in tribus horis, & morte morietur, tribus diebus somno suscepto: & tunc ab inferis regressus, ad lucem veniat primus, resurrectionis principio reuocatis ostenso. Hæc Sibylla dixit de Christo, multo ante Christum tempore. Cuius verba suscipienda non esse, dicere non poteritis, quia licet carnis propaginem non traxerit a populo Dei, eadem tamen sensit, & professa est, quæ continet & fatetur lex Dei. Audebitis ergo, gens misera, deinceps Christum negare Deum, cum audiatis & per Prophetas vestros, & per Gentilium ora, non Idola, sed vnum Deum colentium: tam aperte, tam lucide, tam præclare, nec semel tantum, sed millies vocari Deum? Iam natum & cœlo ac terræ imperantem, negabitis Deum: cum necdum natum, cum ante multa secula, tot veraces testes, totiens & totiens fateantur Deum? Negabitis Deum, quem & in Euangelio Christianorum, & in templis prophanis Paganorum: ipsi quoq. dæmones, quibus iam deteriores facti estis, vi diuina fatebantur Deum?	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quod Christus non sicut Iudæi putant, temporalis rex, sed æternus sit & cœlestis. CAP. III.	??	??	Sed quia iam de his satis esse potest, tertio suprafatæ diuisionis loco, aduersus alium stultissimi erroris vestri spiritum, sapientiæ diuinæ sermo procedat, & quantum in hac parte desipiatis, ostendat. Etenim quia Christum a Prophetis regem vocari auditis, quia regnum eius in scripturis legitis: putatis eum temporalem regem futurum, & more Dauid, Salomonis, seu aliorum regum, in Hierusalem, Iudæa, vel Galilæa temporaliter regnaturum. Somniatis eum super terrenum solium Dauid sessurum, gentibus omnibus, aut pene omnibus imperaturū, Iudæos a tanta tamque diutina captiuitate liberaturum, de vniuersis eos locis aut nationibus reuocaturū: & vndique congregatos, ad illam vestram, cui soli semper bruti homines suspiratis, antiquæ repromissionis terram reducturum. Proponitis inde vobis innumera scripturarum exempla, & quicquid in eis de talibus longe alio intellectu dictum est, deprauato sensu, ac terrenarum rerum amore sepulto, ad id, quod solum desiderare consuestis, bestialiter retorquetis. Pascitis infelices animas vestras inani spe, & dum pertinaciter terrenis bonis & pereuntibus inhiatis, cœlestia & æterna, quæ incessanter cunctis præter vos gentibus a Christo assidue & promittuntur & dantur, abiicitis. Rapiunt alij quotidie regnum cœlorum, vos fæces solummodo carnales semper eruditi amare, frustra præstolamini regnum terrarum. Inde est quod ea, quæ de æterno Christi regno propheticis vocibus prædicta sunt, huic vanæ spei vestræ coaptare conamini, vt illud Hieremiæ, Ecce dies veniunt, dicit Dominus, & suscitabo Dauid germen iustum & regnabit rex, & sapiens erit, & faciet iudicium & iustitiam in terra. Et de reducenda captiuitate vestra, post pauca. Et non dicent vltra, Viuit Dominus qui eduxit filios Israel de terra Aegypti: sed, Viuit Dominus qui eduxit & adduxit semen domus Israel de terra aquilonis, & de cunctis locis in quibus dispersi erant, & habitabunt in terra sua. Hæc quidem de Hieremia proponitis. Sed & simile quiddam de Ezechiele proponere potestis. Ecce ego, dicit Dominus, assumam filios Israel de medio nationum ad quas abierunt: & congregabo eos vndique, & adducam eos ad humum suam. Et faciam eos in gentem vnam in terra, in montibus Israel, & rex vnus erit omnibus imperans. Et infra. Et saluos eos faciam de vniuersis sordibus suis in quibus peccauerunt, & mundabo eos. Et erunt mihi populus, & ego ero illis Deus, & seruus meus Dauid rex super eos: & Pastor erit vnus omnium eorum. Sunt & alia plura similia istis, quæ sicut splendore suo vos illustrare potuerunt, sic culpis vestris hoc promerentibus, carnales oculos vestros lumen spirituale non ferentes excæcauerunt. Quamdiu igitur, o Iudæi, hic bouinus intellectus cordibus vestris insederit, nec scripturas Dei videre, nec Christum agnoscere, nec a falsitate auerti, nec ad veritatem conuerti, conatu aliquo poteritis. Abiicite ergo, si mihi creditis, sensum, cum quo semper non sensati, sed insensati apparebitis: & sumite intellectum, quo veritatem agnoscere, quo Christum suscipere, quo regem & regnum, non quale sentitis, sed quale sentiunt scripturæ, mereamini adipisci. Hoc si non vultis, sed in insania solita permanere decernitis, & magis scripturas sensui vestro applicare, quam sensum vestrum scripturis inclinare disponitis, audite eas vobis resistentes, & peruerso intellectui vestro contraria proponentes. Ac primum quicumque es inter prophanos hos acerrimus disputator, procede, exere vires, & Deo loquenti, si potes, repugna. Vis certe Christum carnalem regem, Christi regnum præstolaris terrenum. Responde ergo Deo, per Prophetam loquenti. Dicite filiæ Sion. Ecce rex tuus venit tibi mansuetus. Quis est rex iste? Forte Dauid, forte Salomon, forte aliquis præteritorum regum Iuda vel Israel. Sed non potes, o Iudæe, hoc dicere. Quare? Quia hoc prohibet tempus Prophetæ. Et quis est hic Propheta? Zacharias. Et quo tempore fuit hic Zacharias? Post omnes reges Iuda, post vniuersos præteriti temporis reges Israel. Nam tempore Darij factum est ad ipsum verbum Domini, sicut narrat series prophetiæ ipsius. Darius vero hic, Chaldaici regni cum Cyro subuersor, & captiuitatis Iudaicæ, quæ per Nabuchodonosor facta fuerat, dimissor extitit. Omnes autem reges Israel vel Iuda, ante illam Babylonicam captiuitatem regnauerunt. Constat igitur, quia de nullo eorum, qui iam & præcesserant, & defecerant, dictum est, Ecce rex tuus venit tibi mansuetus.	Quod si mihi Aristobolum quendam opposueris, qui longo post Zachariam prophetam tempore, Diadema Iudaici regni sibi imposuit. Respondeo, non hoc de illo sensisse Prophetam, qui contra fas Deique præceptum, cum sacerdotio & regnum inuasit. Quod quia eo indignus erat, vix anno vno obtinuit. Nec enim poterat diu principari, qui a Deo pro tam illicita re meruit reprobari. Si vero Herodem proponas, nec de illo hoc dictum esse manifestum est. Propheta enim sic loquitur. Ecce rex tuus venit tibi mansuetus. Sed Herodem, non Iudæum, sed alienigenam fuisse, non mansuetum, sed immitem, ferocem, crudelem, vxoris, filiorum insuper occisorem extitisse, historico ipsorum Iudæorum Iosepho scribente, certum est. Si vero alios eius filios, Archelaum, Herodem, vel cæteros patrij regni Tetrarchas obiicias: notum est, iam dicto historico referente, Archelaum stultum regem regno pulsum ab Augusto, apud Viennam consenuisse. Herodem vero cum Herodiade sua, a Gaio Augusti tertio successore exilio damnatum, in Hispaniæ partibus, infelicem vitam miserabili morte finisse. Notum est & cæteros, qui non toti Iudæorum regno, sed certis partibus principati sunt, vix vsque ad excidium Hierusalem, & totius Hierosolymitani regni perdurasse, & tādem Vespasiano & Tito totam illam terram vastantibus, vario exitu interisse. Sed forte, vt etiam nouum risum de te toti mundo exhibeas: in illo nostri temporis asinino rege Prophetiam hanc completam dices, qui in Africæ partibus, contra noui nominis regem, videlicet de Merroch, insurrexit. Qui causa nefandæ, hoc est, Mahumeticæ sectæ, illius perditæ gentis infinitam multitudinem sibi adiungens, cum ante plebeius esset, paulatim in maius pessimo profectu profecit, ac sæpe cum iam dicto rege dimicans, frequenter superior in præliis factus est. Et quoniam primis prouectus sui diebus, vt facilius sibi stultum populum simulata humilitate conciliaret, asino insidere solitus erat, asinorum rex vulgo vocatus est. Talem huius famam cum Iudæi accepissent, statim in spem animos erexerunt: & plures ex ipsis regem illum suum, quem super asinum ascensurum Propheta iam dictus prædixerat, venisse dixerunt. Quid agis, o Iudæe? Nonne erubescis? nonne confunderis hæc dicta a tuis? Talis est spes tuorum, tam vana, tam stulta, tam ridiculosa expectatio Iudæorum. Quis digne poterit tantam perditorum hominum insaniam deridere? Execrandi erroris hominem, dolosum, crudelem, non aliquorum hominum tantum, sed multorum populorum occisorem: regem mansuetum, regem mitem, regem benignum, Iudæi interpretati sunt. Cur saltem non attenderunt, quod nec de terra, nec de regno, quod quondam fuerat Iudæorum, nec de ipsa saltem vltima stirpe processerat Iudæorum? Vides certe quam longe proiecti sunt huiusmodi homines a facie Dei, qui nullo cuiuslibet labore, quæ vera sunt, qui tam leuiter sequūtur, quæ falsa sunt. Et quoniam ea solum de causa, vt prodigiosos homines ostentui facerem, hoc inserui, succedant sequentia. Nam, his omnibus exclusis, constat de nullo horum a Deo per Prophetam dictum filiæ Sion, hoc est, Iudæis. Ecce rex tuus venit tibi mansuetus, sedens super asinam. Quem vero regem hic promissum accipis, vel accipere potes, nisi Christum? Nam iam dictis regibus exclusis, nullus alter rex superest, de quo ista Prophetam dixisse possit probari, nisi Christus. Vnde necesse est inuictæ veritati te cedere, & non de quolibet alio rege, sed de Christo, filiæ Sion dictum esse. Ecce rex tuus venit tibi mansuetus. Sed vt supra præmissum est, regem vis Christum carnalē, temporalem, more magnorum regum in sublimi solio residentem: purpura, gemmis, auroque renitentem, diuitiis exuberantem, hostes sibi armis & viribus subiicientem, latius cunctis Iudæorum, vel gentium gentibus imperantem. Sed non talis rex Christus, non tale a Propheta dicitur regnum Christi. Hoc quomodo? Audi. Mox enim, vt Propheta præmisit. Ecce rex tuus venit tibi mansuetus, addidit, Ipse pauper, & ascendens super asinam, & super pullum filium asinæ. Attende Iudæe, expergiscere, intellige Prophetam tuum. Quid dicit? Ipse pauper, & ascendens super asinam, & super pullum filium asinæ. Quis est iste, & rex, & pauper? Quis est iste, & rex, & ascendēs super asinam? Quis est iste, & rex, & ascendēs super pullum asinæ? Quid regi, & paupertati? Quid regi, & asinæ? Expone, quomodo rex secundum te ditissimus, pauper a Propheta dicatur: quomodo non super superbum, & spumeum equum, sed super asinam & pullum filium asinæ, ascensurus scribatur. Nam equis, vel saltem mulabus, vel burdonibus vehi, regum ac potentum est: asinis vel asinabus, pauperum & egentium est. Dic ergo, loquere, iunge iuxta intellectum tuum, regem & pauperiem, abundantiam & penuriam, sublimitatem & vilitatem. Sed non potes. Procede ergo, & lege sequentia. Disperdam quadrigam ex Ephraim, & equum de Hierusalem, & dissipabitur arcus belli. Quis est iste Rex tam pauper, vt paupertate multa cogatur ascendere super asinam & pullum asinæ? tam pacificus, vt in aduentu suo disperdat quadrigam ex Ephraim, & equum de Hierusalem, & dissipet arcum belli? Quem Regem adeo in regno suo florentem, & securum inuenire poteris, vt multa pacis securitate quadrigas, & equos abiiciat, & arcum belli, hoc est, omnia bellica instrumenta contemnat? Non est hæc, non est hæc pax alicuius Regis, vel regni terreni. Relege ipsius Salomonis tempora, & inuenies eum non solum quadrigas, equos, arma bellica, quæ reperit, de Hierusalem vel Israel non abiecisse, sed potius in immensum modum auxisse. Quod ergo a tam pacifico Rege, in tam pacato regni eius tempore factum non est, aliquando ab aliquo rege terreno posse fieri credendum est: Sed prosequere. Et loquetur pacem gentibus, & potestas eius a mari vsque ad mare: a fluminibus vsque ad fines terræ. Quid & hic dices? Compara rursum iam dicti regis paupertatem, & hanc quam legis ipsius potestatem. Pauper, ait, iste dominabitur a mari vsque ad mare, & a fluminibus vsque ad fines terræ. Et quæ est tam monstruosa paupertas, quod iste pauper dicitur, qui dominatur a mari vsque ad mare? Quæ ista tam prodigiosa potestas, vt dominans a mari vsque ad mare adeo pauper sit, vt cogatur ascendere super asinam, & pullum filium asinæ? Sed quid totiens replico quæ clarissima sunt? Non est mirum. Iudæo loquor, surdo loquor, saxeo loquor. Aut igitur, Iudæe, inueni mihi regem pauperem, inueni mihi dominantem a mari vsque ad mare, & egestate nimia ascendentem super asinam & pullum filium asinæ, quod non potes: aut suscipe Christum nostrum regem, & dominantem a mari vsque ad mare, quia Deus omnipotens est, pauperem & ascendentem super asinam & pullum asinæ, quia verus homo est, quod solum potes. Qui cum esset Deus, non tantum homo propter homines, sed propter eosdem, pauper homo factus est. Hoc, quomodo asinam ascenderit, quomodo sedens super eam vel pullum eius, ad filiam Sion, hoc est, vestram tunc Hierusalem in proximo passurus venerit, lege Euangelium nostrum, & per illud absque inuolucris probare poteris, veridicum fuisse Prophetam tuum.	Sed forte more tuo lucem fugiens, tenebras quærens, veritate explicari ab errore nolens, falsitate implicari dæmonico, quo ageris, instinctu eligēs, dices. Quid me super rege & asina vrgere vis? Quid mihi regem & pullum asinæ obiicis? Nonne multi potentes, nonne multi diuites, asinis vel asinabus, asinorum vel asinarum pullis vecti leguntur? Nonne liber Iudicum refert Iahir Galaaditem, qui iudicauit Israel viginti & duos annos, habuisse triginta filios sedentes super triginta pullos asinarum? Nonne ex eorundem Iudicum numero legitur Abdon filius Ælel Pharatonites, habuisse quadraginta filios, & triginta ex eis nepotes, ascendētes super septuaginta pullos asinarum? Nec potes negare, filios vel nepotes tātorum Iudicum, qui de toto Israelis populo iudicabant, eique ante reges, regum vice principabantur, diuites fuisse, nec inopia compellente, ad iter agendum asinarum pullis vsos fuisse. Hoc si verum est, non valet obiectio tua, qua contra nos agis: non posse ex verbis propheticis quemlibet terrenum accipi Regem, ac simul super pullum asinæ ascendentem. Ad quod ego. Nolo, inquam, conqueri, te super his a me vrgeri. Vrgeo, vrgeo plane, immo & perurgeo, vt aduertas procul esse a sensu prophetico intellectum tuum, quo & regem temporalem quæris, & eum super asinam vel pullum eius ascensurum non diffiteris. Nec tibi suffragari poterunt centum, quos enumerasti, filij vel nepotes Iudicum Israel, quos ad hoc adduxisti, vt & diuites fuisse ostenderes, & quia pullis asinarum quo libuit deuecti sunt, non esse verum, quod de rege nostro probare intendimus, comprobares. Et noui equidem, nec adeo immemor sum sacræ scripturæ, vel vsus humani, multos potentes ac diuites vectos esse, vel vehi potuisse asinabus, vel pullis earum. Recordor certe magni patris tui Abrahæ, qui & diues fuisse legitur, & asinum sibi strauisse. Quod diues fuerit, habemus testem Damascum seruum eius, cuius erat cognomē Eliezer. Verba eius sunt loquentis ad Laban, & ad reliquos consanguineos generis Abrahæ. Seruus, inquit, Abraham sum, & Dominus benedixit domino meo valde. Magnificatusque est, & dedit ei oues & boues, argentum & aurum, seruos & ancillas, camelos & asinos. Hæc, inquam, quæ prolata sunt, ostendunt, quod diues fuerit. Quod vero asinum sibi strauerit, audi & de eodem, de quo ista sunt, Genesis libro. Nam quando a Deo immolatione filij fides eius tentata est, legitur. Igitur Abraham de nocte consurgens, strauit asinum suum, ducens secum duos iuuenes, & Isaac filium suum. Noueram hæc antequam de his tecum, Iudæe, agerem. Noueram, & Axam filiam Caleph diuitis hominis, asino insidentem suspirasse, ac dixisse patri. Terram australem & arentem dedisti mihi, iunge & irriguam. Sed nec illa, quæ a te obiecta sunt, nec illa quæ obiectioni tuæ a me adiuncta sunt in aliquo, saltem in modico tibi suffragantur. Obiicis filios Iudicum diuites fuisse, & tamen asinabus insedisse. Addo & ego velut pro parte tua agens Abraham diuitem asinum sibi strauisse, diuitis hominis filium super asinam resedisse, nec tamen ex propositis te aliquid sensui tuo consonans effecisse. De nullo enim horum legitur, de nullo scribitur, quod rex fuerit, quod pauper extiterit: quod paupertate multa super asinam vel pullum eius ascendere ad iter agendum compulsus fuerit. Aliud est, aliud plane est, si antiquorum diuitum quisquam, vel vsu temporis, vel fortuito motu animi, qui velut ex adipe diuitiarum prodiens, familiaris esse diuitibus solet, asino interdum, aut sæpe vehi voluit. Aliud, vtrum quilibet antiquorum vel modernorum rex simul & pauper, cogente, vt dictum est, paupertate, talibus vehiculis vsus intelligi possit. Quocunque ergo te conuerteris, non patet exitus. Aut enim fateberis regem, & remouebis pauperem: aut si pauperem dixeris, regem nominare non poteris. Quod vtrumque, vt veraciter fateri possis, ac cœlestis scripturę sensui consonare, abiice Iudaicum animum, obstrue os blasphemum: & assumpto Christiano intellectu, Christum regem æternum ex Deitate, pauperem hominem ex assumpta pro hominibus humanitate, & corde crede ad iustitiam, & ore confitere ad salutem.	Sed fiat hinc rursum transitus ad Esaiam. Audi quid simile, & ipse dicat. Ecce, inquit, intelliget seruus meus, & exaltabitur, & eleuabitur, & sublimis erit valde. Quis loquitur per Prophetam? vtique Deus, Ecce, ait, intelliget seruus meus. Sed multi sunt serui eius. Ab illis tamen hunc distinguit, cum dicit. Exaltabitur, & eleuabitur, & sublimis erit valde. Sed multi a Deo exaltati sunt & eleuati, & sublimes facti, quomodo ergo a multis istis seruus iste Dei secernetur? Procede. Sicut obstupuerunt super te multi, sic inglorius erit inter viros aspectus eius, & forma eius inter filios hominum. Quid tanto Prophetæ respondebis, Iudæe? Mendacem eum nec audes cogitare. Verum est ergo, quod dicit. Respondes. Verum plane. Quis est igitur seruus iste Dei, exaltatus, eleuatus, & sublimis valde. Cuius econtrario aspectus inter viros inglorius est? cuius forma sine gloria inter filios hominum est? Quære, labora, dic si quid potes. Lege tamen adhuc. Iste asperget gentes multas. Super ipsum continebunt reges os suum. Quis est hic rursum, qui dicitur aspergere gentes multas, & super quem dicuntur reges continere os suum? Certe ille idem, qui dictus est exaltatus, & eleuatus, & sublimis factus. Et quis iste tantus, tam potens, tam magnus, vt & gentes multas aspergat, & super ipsum cōtineant Reges os suum? Plane non solum magnus, sed maximus, non solum potens, sed potentissimus: cuius magnitudinem reges pauentes, cuius potentiam admirantes, continent ora, loqui non audent: expectant velut maioris nutum, sustinent velut dominantis imperium. Hic tamen ille est, cuius aspectus inter viros inglorius dicitur, cuius forma inter filios hominum abiecta prædicatur. Quæris fortasse quid respondeas, & qualiter mentiri, & cœleste oraculum in peruersum interpretari possis, laboras. Sed nusquam patet tibi aditus augustias euadendi, neque lux cœlestis Ægyptiorum tenebris offundi, vel fuscari potest. De quo enim Regum, de quo Principum, hæc tam diuersa, tam contraria interpretari poteris? Quis est ex omnibus, quos fingere vales, exaltatus & inglorius, eleuatus & inglorius, sublimis valde, & inglorius? Quis est hic tantus, tamque tremendus, vt coram ipso reges loqui non audeant, cuius tamen formam filij hominum contemnant? Et quia noui te nihil super his sacris verbis, quo sensum istum rationabiliter peruertere valeas, inuenturum: compelleris vi rationis ad nos redire, & quis iste sit, de quo tam contraria scribuntur, inquirere. Merito, sicut & inter hæc prophetica verba scribitur, multi super hunc, de quo tam varia dicuntur, obstupuerunt: sed non omnes, sicut tu, increduli permanserunt. Obstupuerūt quidem miraculum singulare, sed ipso stupore suo, non omnes quidem, sed multi conuersi sunt ad Christum, Dei suumque salutare. Hunc quippe, nō alium; hunc plane Christum nostrum, non alterum; intellexerunt exaltatum, eleuatum, & sublimem valde factum: & rursum aspectum eius inter viros inglorium, & formam eius contemptibilem inter filios hominum. Exaltatum, eleuatum, sublimem valde factum, quia, vt ait Apostolus noster, Deus in homine quem assumpserat, eum exaltauit, & dedit illi nomen quod est super omne nomen: vt in nomine IESV omne genu flectatur, cœlestium, terrestrium, & infernorum. Aspectum eius inglorium, & formam contemptibilem inter filios hominum: quia, vt idem præmisit, factus est obediens vsque ad mortem, mortem autem crucis. Super ipsum continent reges os suum, quia summi Reges vel Principes orbis, ora ad silendum claudentes, aures ad audiendum aperiētes, audiunt eum vt Principem Principum, obtemperant ei, vt Regi Regum, obsequuntur ei, vt Domino Dominorum. Vnde quia de nullo mortalium ista dici, quia in nullo hominum tam contraria reperiri possunt: Christum nostrum in verbis istis necesse est te sentire, agnoscere, suscipere. Nec illud quod fortasse obiicere posses, præterire nos potuit, multos Regum vel Principum, prius magnos & sublimes fuisse: ac postmodum a Principatus potentia, vel regni gloria, diuersis casibus excidisse. Sed recordare, quia sermo de Christo est, quem tu nūquam miserum, sed felicem; nunquā subditum, sed dominantem; nunquam inglorium, sed gloriosum futurum esse contendis. Quod vt excludatur, vt in Christo non temporale regnum, sed æternum intelligatur, vt non humana, sed diuina gloria in eo duertatur, ista proposita sunt. Nam credo te non adeo insanire, vt hæc prophetica verba, ab ipsius Prophetæ tempore, super aliquo regum Iuda, vel cuiuslibet gentis rege coneris exponere. Sed fortassis hæc vel regi Manasse, filio Ezechiæ captiuato, ac post modum in regnum restituto, vel Iosiæ ab Ægyptiis interfecto, vel Ioachin, siue Sedechiæ in Babylonem ductis, Iudaica versutia coaptare conaberis. Hi enim soli de regibus Iuda, post tempore hæc prædicentis Prophetæ, a regni gloria videntur excidisse. Sed frustra id conaberis. Nunquid enim Manasses rex impius, seruus Dei dicitur? Nam hoc præmissum est. Ecce intelliget seruus meus. Nunquid idololatra, nunquid prophanus, nunquid ille qui, vt legitur, multo nimis sanguine innoxio impleuit Hierusalem vsque ad os, seruus Dei dicitur? Et vocatur quidem alio in loco Nabuchodonosor rex pessimus seruus Dei, non quia bonus fuit, sed quia voluntati Dei, licet non laudanda voluntate, contra gentes impias dimicans, deseruiuit. Sed Manassen, licet pœnituerit, seruum Dei scriptura Dei non nominat, nec quod aliquid militaris exercitij Deo impenderit, narrat. Non igitur Manasses seruus Dei dictus est. Inde apparet, quod scriptura hæc de ipso prolata non est. Sed nec ipsi, nec Iosiæ, nec reliquis verba tam sublimia, tam solemniter prolata, totiensque repetita congruunt: vt exaltati, vt eleuati, vt valde sublimes dicantur. Nam licet reges fuerint, superant tamen verba prophetica eorum magnitudinem, superant sublimitatem. Nec illud etiam alicui eorum conuenit quod sequitur. Sicut obstupuerunt super te multi. Quis enim obstupesceret, rege quolibet exaltato, ac post humiliato: eleuato, & deiecto: sublimato, & de sublimitate deposito? Hoc enim vsitatum est, hoc de regibus & potentibus consuetum. Non autem de re solita obstupere homines solent. Rem igitur illam, super quam obstupuisse multi a Propheta dicuntur, singularem, mirabilem, inusitatam esse, necesse est. Hoc si verum est, nec de captiuatis, nec de occisis, nec de quolibet infortunio affectis regibus, vel cuiuslibet dignitatis hominibus, hoc dictum est. Sed & illa quis non videat, nec istis, nec aliquibus Iudæorum Regibus conuenire, Iste asperget gentes multas, & super ipsum continebunt reges os suum? Et ne illa, quæ clara sunt, frequenti replicatione obscurentur, breuiter dico. Si de nullo regum Israel, vel Iuda, si de nullo prorsus Iudæorum, qui vsque ad hæc nostra tempora fuerunt, scriptura hæc intelligi potest: tunc de nullo alio, nisi de Christo a Prophetis prædicto, accipi potest.	Restat igitur, vt hæ propheticæ voces de Christo tantum accipiantur. Nec tamen de Christo a vobis fallaciter exposito, sed de Christo a nobis veraciter intellecto. Non de Christo temporaliter dominante, sed de Christo æternaliter imperante. Non de Christo regnante more Regum in terris, sed de Christo more Dei præsidente vniuersis quæ in terris sunt, & in cœlis. Qui & seruus Dei a Propheta scribitur, quia exinaniuit semetipsum, formam serui accipiens, & sublimis valde, omni creaturæ præsidens, & inglorius, ignominiosæ passioni se sponte submittens. Qui aspergit gentes multas, quas vbique baptizari sacra baptismatis vnda præcipit. Super ipsum continent reges os suum: quia vbique ei non tantum aliorum, sed & ipsorum regum tumor obedit.	Aduerte ergo, Iudæe, quod dicitur, intellige scripturam quæ loquitur, crede Christo qui prædicatur: erubesce tuam incredulitatem, imitare gentium fidem, de quibus idem Propheta statim subdit. Quia quibus non est narratum de eo, videbunt: & qui non audierunt, contemplati sunt. Hinc ad ea, quæ sequuntur, festina, & licet id plene ostenderint quæ præmissa sunt, Christi regnum carnale, vel tēporale, nec fuisse, nec futurum esse: rursum ex sequentibus agnosce. Et vt prolixitatis, quantum materies assumpta permittit, tędium fugiam, quicquid in Esaia legitur, a versu illo, cuius initium est, Quis credidit auditui nostro, vsque ad illum, cuius est principium, Lætare sterilis quæ non paris, totum tibi propono. Credo quod de nullo alio multa illa prolata sentis, nisi de Christo. Cui enim congruere potest, quod Propheta ait, Brachium Domini cui reuelatum est, nisi Christo? Cui congruere potest, Generationem eius quis enarrabit, nisi Christo? Cui conuenire potest, quod iniquitatem non fecerit, nec dolus fuerit in ore eius, nisi Christo? Cui adaptari potest, Iustificabit ipse iustus seruos meos multos, & iniquitates eorum ipse portabit, nisi Christo? De quo credi potest, Oblatus est, quia ipse voluit, & non aperuit os suum, nisi de Christo? Hunc enim tantum, de quo tanta dicuntur, non de communi quorumlibet hominum numero, sed supra omnem hominem esse, quis non videat? Da enim mihi si potes, præter Christum, aliquem, qui brachium Domini, hoc est, virtus Domini dici debeat. Da quemlibet, cuius generatio non enarrari possit: da hominem qui iniquitatem non fecerit, nec dolus fuerit in ore eius: da quempiam qui ipse iustus existens, alios multos iustificet, & iniquitatē eorum portet. Da si quem habes, qui oblatus sit, quia voluerit, & non aperuerit os suum. Nam quamuis tu Christum tuum non intelligas nisi hominem: sunt tamen ex parte ista, quæ dicuntur, supra hominem. Vide enim, & non Iudaice, sed iuste iudica, vtrum brachium Domini, hoc est, virtus Domini homo, & tantum homo accipi possit. Deus enim virtus hominis, non homo virtus Dei dicitur. Hæc plane vox, hominis ad Deum est. Domine, in virtute tua lætabitur Rex. Quod si rex qui alios potentia & dignitate præcellit, virtus Dei non est, immo spe in virtute Domini lætatur: claret, quod is brachium Domini dicitur, non solum inferioribus, sed & ipsis Regibus principatur. Cum vero audis, Generationem eius quis enarrabit, nonne intelligis, quod eius generationem ab humana & communi secernit? Et quidē solius Dei est nosse, qualiter corpus humanum ex suscepta materia compingitur in vtero matris: sed tamen patet omnibus, quo vsu generatio carnalis procedat. Quod igitur omnibus notum est, quod neminem latere potest, singulare & velut inenarrabile facit Propheta. Nō ergo tibi videtur, quod ille, cuius generatio in tantū ab humana fecernitur, vt etiā inenarrabilis dicatur, non solum homo, sed & supra hominē est? Si vero verbum propheticum, etiā de illa sublimiore, & æterna Dei filij a Deo patre generatione accipiatur: multo magis inde Christus, non solum homo, sed & supra hominem esse probabitur. Nam illa de patre generatio multo plus admirabilis, longe amplius inenarrabilis, quam illa de Virgine est. Quid inde coniicis, quid æstimas, cum audis de eodem dicentem Prophetam, Quod iniquitatem non fecerit, nec dolus fuerit in ore eius? An recordaris verborum illorum, Non est mundus super terram a peccato, nec infans vnius diei? Qui ergo iniquitatem non fecit, in cuius ore dolus non fuit, non tibi videtur hominem excessisse, non tibi videtur supra hominem esse? Attende & illud. Iustificabit ipse seruus meus multos, & iniquitates eorum ipse portabit. Qui ergo iustus dicitur, qui iustificare multos scribitur, qui iniquitates eorum portare prædicatur, quod solius Dei est: vide si solummodo homo, & non plus homine, iuste intelligi, credi, vel accipi potest. Hoc cui obscurum est, absque alicuius sapientis contradictione, non homo, sed pecus est. Illud quoque quod legis, Oblatus est, quia ipse voluit, nonne communem hominum numerum excedit? Quis enim hominum sponte moritur? quis volens occiditur? Hæc idcirco præmisi, vt quicquid Propheta in serie iam dicta loquitur, non nisi de Christo accipi posse credatur. Constat enim, quia hæc de homine dicuntur. Sed quia hominem illum, supra hominem esse necesse sit, ex iam dictis colligitur. Nullus autem hominum præter Christum, supra hominem inuenitur. Et quoniam tu, Iudæe, nullum Christo maiorem esse posse confirmas, quia vnum hominem maiorem aliis, te tuus Propheta cogit fateri: necesse est, vt hunc, qui maior cunctis dicitur, non nisi Christum sentias. De Christo igitur hæc vniuersa dicuntur. Et quia hæc vniuersa de Christo dicuntur, restat probare quod propositum fuerat, vtrum regnum Christi terrenum, & temporale esse, vt tu Iudæe, arbitraris, existimandum sit. Percurre ergo Prophetam. Non est species ei, neque decor. Et vidimus eum, & non erat aspectus. Et desiderauimus eum despectum, & nouissimum virorum: virum dolorum, & scientem infirmitatem. Et quasi absconditus vultus eius, & despectus. Vnde nec reputauimus eum. Quid hic regium sonat? Quid hic regale videtur? Vbi aurum? vbi purpura? vbi gemmea corona? Vbi argenteum solium? vbi potentia, & fastus imperantis? Non est ei species, non est decor, non est aspectus. Desideratur tamen despectus, nouissimus est virorum, vir est dolorum, vultus eius absconditus est, nec ipse reputatus est. Prosequere, & non cuncta, sed quædam, breuitatis gratia excerpe. Et nos putauimus eum quasi leprosum, & percussum a Deo, & humiliatū. Ipse autē vulneratus est propter iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostra. Et post aliqua. Sicut ouis ad occisionem ducetur, & paucis verbis interpositis. Qui abscisus est de terra viuentium. Et tandē. Tradidit in mortē animā suam & cum sceleratis reputatus est. Quid dicis Iudæe? Nōne obstupescis? Coactus es iā vi rationis ista de Christo sentire. Vbi ergo in his vniuersis, temporale regnum eius inuenis? Vbi gloriam regnantis aduertis? Nunquid languores ferre, dolores portare regnare est? Nunquid putari leprosum, putari a Deo percussum, putari humiliatum, regnare est? Nunquid vulnerari, occidi, tradi in mortem, cum sceleratis reputari, regnare est? Taceo reliqua. Quid agis? Nondum Christi regnum, terrenum, vel temporale esse non posse, cognoscis? Cognoscis plane, si homo es. Et quia hoc clarum est, claris diu immorandum non est. Audi ergo ipsum in his opprobriis constitutum, ad hæc vulnera, ad hanc occisionem ductum, in mortem a seipso traditum. Regnum, inquit, meum non est de hoc mundo. Si ex hoc mundo esset regnum meum, ministri mei vtique decertarent, vt non traderer Iudæis. Desine ergo iam Christum temporalem Regem, regnum eius terrenum putare. Nam non conueniunt, nec simul esse queunt, sublimitas & abiectio, gloria & ignominia, potentia & imbecillitas, regnum & interitus. Intellige Christum, non hoc vsitato regum more regnare: sed cœlo, & terræ, ac toti creaturæ, non solum vt Regem, sed vt Deum ac Dominum imperare. Agnosce regnum eius, non paucorum annorum quantitate, sed omnium seculorum beata infinitate gaudere: a quo semper excluditur negator Iudæus, ad quod semper admittitur Christum confitens Christianus. Nec ignoro equidem quid in Synagogis Satanæ auribus perditorum serpens vetustus insibilet, non me latet, quæ tam lucidæ veritatis angustiis coartati nequam magistri auditoribus venena infundant. Dicunt enim, prout a quibusdam audiui, circa Vespasiani tempora, suum Christum natum, & Romam nescio qua arte translatum. Ibi eum a canibus dilaceratum & corrosum, in cryptis vel specubus subterraneis latere, & corrosionis illius dolores ac vulnera pro peccatis vel iniquitatibus Iudaicis tolerare, indeque dictum est, Vulneratus est propter iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostra. Victurum autem, & hos dolores in illis terræ visceribus toleraturum, donec disposito a Deo tempore inde exeat, & Iudæos de vniuersis gentibus congregans, ad primum suæ repromissionis terræ locum reducat. Tunc impleri omnia, quæ de Iudæorum futura felicitate a Prophetis prædicta sunt: tunc illum suum Christum multis gentibus imperaturum, tunc pacem absque alicuius inquietudinis timore futuram, tunc eos in summis delitiis, & gloria victuros affirmāt. Hunc olim cuidam ex ipsis, magno suorum Doctori in habitu mendici, & miseri apparuisse testantur. Cumq. is, cui apparuerat, tantā apparentis vilitatem, ac deformitatem abhorreret, mutatum subito in speciosi hominis formam, vestesque vilissimas in preciosa indumenta conuersas. Iactant insuper, vna manu eum mox prætendisse lapidem sapphirum, altera iaspidem: & ei, cui apparebat, dixisse. Quid miraris? En ego, en ego, ille vester Christus tam diu a vobis expectatus: in proximo est vt veniam, prone est vt appaream. Reducam enim vos de omnibus gentibus, congregabo de vniuersis terris, & adducam vos in terram vestram. Tunc implebitur in vestra Hierusalem quod scripsit Esaias. Paupercula, tempestate conuulsa, absque vlla consolatione. Ecce ego sternam per ordinem lapides tuos, & fundabo te in sapphiris. Et ponam iaspidem, propugnacula tua. En sapphirus, in quo fundanda est Hierusalem: en iaspis, de quo vestræ ciuitatis sunt propugnacula construenda. O consolatio! o spes amplectenda! o felicitas, absque scrupulo expectanda! O humani generis fæces! talia vos leniunt, talia mulcent, talia pro Christo Antichristum vobis præstolari suadent? Vere Satanas de vobis, vt homines de simiis ludit: vere vt iumentum vilissimum, chamo stultitiæ quo vult, trahit: vere vt pater mendacij, multa vobis promittit, vt cuncta subtrahat: somnia dat, vt res auferat: fabulis pascit, quos Christo pane angelorum hominumque defraudat. Et quid dicam? Deficiunt verba ad tam profundam stolidorum hominum stultitiam cōfutandam. Ecce caninum Christum nobis profertis, & qui a Iudæis occisum erubescitis, canibus hoc imponitis. Nec istud nos diffitemur. Vere a canibus, vere ab immundis, vere ab oblatrantibus corrosus, ut dicitis, &, vt nos fatemur, occisus est Christus. Audiatur ipse Christus in Psalmo. Circumdederunt me canes multi, concilium malignantium obsedit me. Foderunt manus meas, & pedes meos. Nonne canes fuistis, quando canum more sanguinem sitistis, ac nimia rabie pene linxistis, dicentes, Sanguis eius super nos, & super filios nostros? Nonne latrastis, quādo iudici scelus vestrum execranti, & declinare conanti toties, & toties inclamastis. Crucifige, crucifige eum? Sed vt de his canibus, a quibus rabiei vestræ similitudo tracta est, loquar: numquid a canibus ad mortem quilibet duci potest? Nam loquitur de Christo Esaias. Sicut ouis ad occisionem ducetur. Ducere enim hominum est, non canum: ducere hominum est, non bestiarum: ducere rationalium est, non irrationalium creaturarum. Patet ergo, quia non ab huiusmodi canibus, sed a Iudæis longe his deterioribus, Christus ad occisionē ducendus a Propheta prædictus est. Et quoniam fere idem est, vel aduersus nugacissimas fabulas, & primo auditu contemptibiles, se quemquam disputando effundere: vel inanem aerem crebris ac validis ictibus feriendo vires lassare, sufficiat quod dictum est. Ad illud redeat sermo, propter quod de Iudaicis fabulis, quibus plus cūctis erroneis hominibus abundant, istud assumptum est. Est autem illud quod probare sermo intenderat, immo quod iam tam auctoritate quam ratione probauerat: Christum temporalem Regem intelligi non debere, Christi regnum terrenum, & finiendum accipi non oportere. Sufficere quidem possunt omni homini, ad huius rei certitudinem quæ præmissa sunt. Sed quia cum Iudæo, qui nescio vtrū homo sit, mihi sermo est, adhuc aliqua addenda sunt. Nescio plane, vtrum Iudæus homo sit, qui nec rationi humanæ cedit, nec auctoritatibus diuinis, & propriis adquiescit. Nescio, inquam, vtrum homo sit, de cuius carne nondum cor lapideum ablatum est, cui nō datum est cor carneum, in cuius medio nondum positus est diuinus spiritus, sine quo ad Christum numquam conuerti potest Iudæus. Redi ergo ad certamen Iudæe, & quo Christus rex temporalis, quod Christi regnum terrenum, vel transitorium esse non possit, auctoritatibus propriis, non alienis aduerte. Potestas eius, ait Daniel, potestas æterna, quæ non auferetur: & regnum eius, quod non corrumpetur. Cuius eius? Nonne Christi? Si dubitas, attende præcedentia. Aspiciebam donec throni positi sunt, & antiquus dierum sedit. Vestimentum eius quasi nix candidū, & capilli capitis eius, quasi lana munda. Thronus eius, flammæ ignis. Rotæ eius, ignis accensus. Fluuius igneus, rapidusque egrediebatur a facie eius. Millia millium ministrabant ei. Et paucis verbis interpositis. Aspiciebam ego in visione noctis, & ecce cum nubibus cœli, quasi filius hominis veniebat. Et vsque ad antiquum dierum peruenit, & in conspectu eius obtulerunt eum. Et dedit ei potestatē, & honorem, & regnum: & omnes populi, tribus ac linguæ ipsi seruient. Et statim quod præmisi, subiunctum est, Potestas eius, potestas æterna, & reliqua. Quis est hic antiquus dierum? Quis est hic, qui quasi filius hominis in nubibus cæli veniebat? Quis est, qui vsque ad antiquum dierum peruenit, & in conspectu eius oblatus est, & cui iam dicta omnia data sunt? Dic, Iudæe, si quid habes. An poteris per antiquum dierum quemquam fingere, nisi Deum? An quemlibet dare poteris, cui millia millium ministrēt, cui decies millies cētena millia assistāt, nisi Deum? Rursum quem intelliges quasi filium hominis, venientem cum nubibus cœli, nisi Christum? Quem ad antiquum dierum peruenisse, & in conspectu eius oblatum, nisi Christum? Cui datam potestatem, honorem, & regnum, & cuncta quæ sequuntur, nisi Christo? Scrutare per singulos homines infinitam humani generis massam: & vide, qui ex vniuersis filiis hominum possit intelligi tantus, tam sublimis filius hominis. Cumque de aliquo hoc necesse sit accipere filio hominis, attende si præter Christum, talis tantusque quisquam dici possit, filius hominis. Memento simul, & illorum, quæ supra concessisti, nullum de filiis hominum esse posse Christo maiorem. Attende & illud, quod si hæc verba Prophetica de alio quam de Christo senseris, iam alium Christo maiorem fateberis. Nam necesse est, vt homo cui tantus honor a Deo confertur, maior omni homine esse credatur. Hoc inconueniens si fugere vis, vrgeris, vt exclusis aliis, de solo hęc dicta confitearis. Probatum est ergo, vt mihi videtur, hunc filium hominis nullum alium a quolibet sentiri debere, quam Christum. Christum autem secundum nos Redemptorem & Saluatorem nostrum Iesum: secundum te, illum quem, vt iam dictum est, patres tui inaniter somniauerunt, & quem deridenda tua, tuorumque expectatio, frustra præstolatur. De hoc igitur Christo dictum est. Potestas eius, potestas æterna, quæ non auferetur: & regnum eius, quod non corrumpetur. Sed potestas æterna, regnum incorruptum in terris esse non potest. Audi Psalmum tuum Deo loquentem. Initio tu Domine terram fundasti, & opera manuum tuarum sunt cœli. Ipsi peribunt. Si cœlum perit, si terra perit, vbi Christus rex temporalis, & terrenus regnabit? Si terra deficit, regis terreni potestas quomodo æterna esse poterit? Si terra, in qua iuxta intellectum tuum regnaturus est, finitur: quomodo regnum eius non corrumpetur? Aut ergo fac ne terra pereat, vt regnum Christi tui in ea semper subsistat: aut si cum pereunte terra & regnum eius perit, scito te longe esse ab intellectu Prophetæ, qui de Christo dicit. Potestas eius, potestas æterna, quæ non auferetur: & regnum eius, quod non corrumpetur. Ausculta rursum & Ezechielem, simile quid dicentem. Habitabunt, ait, super terram, quam dedi seruo meo Iacob, in qua habitauerunt patres vestri. Et habitabunt super eam ipsi, & filij eorum vsque in sempiternum, & Dauid seruus meus princeps eorum in perpetuum. Et percutiam illis fœdus pacis, pactum sempiternum erit eis. Quid & ad ista dices? Expone mihi Dauid, expone & perpetuum principatum Dauid. Nonne ante quingentos fere quam ista dicerentur annos, Dauid mortuum legis? Quomodo ergo ille, cuius regnum iam præcesserat, qui illud morte finierat, principaturus, quomodo regnaturus dicitur? Nam & in eadem verborum serie, ab eodem Propheta, qui nunc Princeps dicitur, Rex quoque paulo ante vocatur. Et erunt, ait, mihi populus, & ego ero eis Deus, & seruus meus Dauid Rex super eos, & Pastor vnus erit omnium eorum. Quis est, quis est iste Dauid, qui a Propheta isto post multos mortis Dauid annos nato, & Princeps, Rex & Pastor vnus regni Iudaici futurus dicitur? Sed noui, quia de nullo hoc, nisi de Christo, quantalibet Iudaica peruersitas interpretari potest. Quia enim Christus de stirpe, immo de ipsa domo, & familia Dauid nasciturus erat, quia more Dauid, licet plusquam Dauid, & aliter quam Dauid, in iudicio & iustitia, omnique æquitate super populum suum, quem a peccatis & hostibus cunctis saluat, regnaturus erat, Dauid dicitur, & populo suo principaturus scribitur. Vnde Hieremias. Non dominabuntur ei amplius alieni, sed seruient Domino Deo suo, & Dauid regi suo, quem suscitabo eis. Quomodo in perpetuum? Quomodo in sempiternam? Ita enim, vt dixi, ibi scriptum est. Dauid seruus meus, Princeps eorum in perpetuum. Et continuo. Percutiam illis fœdus pacis, pactum sempiternum. Si carnale regnum intelligis, si terrenum Principatum expectas: dic qualiter in terra non æterna, in mundo finiendo, Dauid iste regnare poterit. Quod cum præsentia ista finienda sint, quod æterna esse non possint, audi & alium Prophetam. Non erunt, inquit, in memoria priora, neque ascendent super cor. Quod si non erunt in memoria priora, si non ascendent super cor: vtique Regna terrena, vtique Principatus mortalium, non solum non permanebunt, non solum non subsistent, sed nec erunt in memoria, nec ascendent super cor. Hoc quoniam irrefragabile est, quoniam his contradici inuicta veritatis ratione obuiante non potest: miror si amodo temporalis regni cogitatio, si deinceps terreni Principatus, quantum ad Christum spectat, expectatio in cor tuum ascenderit, si te præpedire ab intelligendo vero, & æterno Christi regno potuerit. Et vt multiplici ratione victum Iudaicum cor desipere iam cesset, & sapere incipiat: dic vtrum resurrectionem humanæ carnis credas, vtrum confitearis. Sed noui, quia credis: noui, qua confiteris. Hoc enim, & a tuis tam antiquis quam modernis Doctoribus habes, & hoc te credere aperta & multiplex diuinę scripturæ auctoritas cogit. Vnde habes in Psalmis. Caro mea requiescet in spe. Quod si in spe, certe aut alia, aut resurrectionis. Sed in qua alia spe caro requiescere potest, nisi resurrectionis? Quid enim aliud caro mortua sperare potest, quam viuificationem? Quid exanimis, nisi animationem? Quid ea, quę iam cecidit, nisi resurrectionem? Requiescit igitur humana caro in spe resurrectionis. Habes & in Esaia. Veniet omnis caro, vt adoret coram facie mea, dicit Dominus. Lege illam in qua hoc scriptum est, Prophetiæ partem: & inuenies Prophetam ibi sensisse, etiam carnis resurrectionem. Vnde & de impiis post pauca verba subdit: Et erunt vsque ad satietatem visionis, omni carni. Qui impij vsque ad satietatem visionis omni carni esse non possunt, nisi omnis caro tunc viueret, nisi omnis caro animata esset, nisi videndi tormenta malorum, etiam per carnis oculos potestatem haberet. Habes, & in Ezechiele. Ecce ego aperiam tumulos vestros, & educam vos de sepulchris vestris populus meus, & inducam vos in terram Israel. Et in Iob. In nouissimo, ait, die, de terra surrecturus sum: & in carne videbo Deum. Hinc scio, quod resurrectioni carnis contradicere nequeas. Sed illam resurrectionem casus præcedit, illam viuificationem mors præuenit, illam corporum animationem exanimatio præit. Quod quia negare non præuales, maxime cum hoc quotidie cernas, dic quibus Christus carnalis Rex tuus, cunctis iam mortuis imperaturus: dic quomodo & ipse mortuus iā mortuis dominaturus est. Dic super quos regnaturus, ipso & omnibus in fine mundi extinctis: dic, inquam, quibus tunc principaturus est. Nam regnum eius perpetuum, Principatum eius, sicut a Propheta audisti, necesse est esse æternum. Has angustias euade si potes, de hoc laqueo educ pedem si præuales. Aut enim in terreno Christi tui regno, æternitatem absque vlla interpolatione ostendes, aut si finem mundi, & rerum corporalium cum ipsis hominibus defectum negare nō potes, nobiscum non in terris, sed alibi æternum Christi regnum intelliges. Nec ad ea, quæ carnis resurrectionem sequuntur, confugere te permittam, vt vel in illis Christi tui regnum futurum somniare audeas. Quamdiu enim carnale eius regnum intellexeris, tā diu scripturæ sanctæ auctoritate, a regno tam instanti quam futuro pariter excluderis. Quod enim tam stolidum pecus, præter Iudæum, inueniri poterit, quod post carnis resurrectionem, carnalem vitam, carnalem regem, carnale regnum sentiat? Hoc dicens, humanæ carnis veram essentiam non excludo, sed statum carnis longe alium futurum esse demonstro. Hoc si tu in fæce carnis & sanguinis eductus, qui carnem posuisti brachium tuum, capere non potes, quid ad me? Audi scripturam, & non meam, sed eius sequere sententiam. Audi, & ne vel post ipsam vniuersalem humanæ carnis restaurationem, Christi regnum, quale aliorum Regum solet esse, suspicere, aduerte. Non erit, inquit Esaias, tibi Sol ad lucendum per diem, nec splendor Lunæ illuminabit te. Sed erit tibi Dominus Deus tuus, in lucem sempiternam. Et alibi. Oculus non vidit, Deus, absque te, quæ præparasti diligentibus te. Et Zacharias. Veniet Dominus Deus meus, omnesque sancti cum eo: & erit in die illa non erit lux, sed frigus & gelu. Et erit dies vna, quæ nota est Domino: non dies, neque nox. Quid ad ista dices? Finge si quid potes. Ostende terrenæ Hierusalem regnum, Christi tui carnale imperium, absque Sole vel Luna, absque die vel nocte. Dic, vtrum de regno illo sic intellecto sentire valeas, quod dictum est, Oculus non vidit, Deus, absque te, quæ præparasti diligentibus te. Si nullius oculus, præter diuinum, videre potuit ea, quæ præparata sunt diligentibus Deum: numquid tuus? numquid alicuius? Vides ergo, quam breuiter, quam lucide, omnē carnalis regis, imperij terreni, gloriæ mundanæ cogitatum condēnat? Nam in his tam paucis verbis, non solum Hierusalem terrena, non solum Iudæa vel Galilæa, non solum, quod plus est, Syria tota, in cuius parte Iudaicum regnum olim viguit: sed & ipse totus orbis terrarum excluditur, & ne in toto ipso Christi regnum, vel sanctorum eius glorificatio sentiri valeat, prædicatur. Quod si nec in hac finienda vita, nec in illa, quæ hanc sequitur, æterna, Christi regnum, quale sentire consuesti, inuenire præuales: emoli inueteratam duritiem, abiice cor lapideum, assume cor carneum, & Christum nostrum in hoc mundo per Deitatis inuisibilem potentiam, per fidem & gratiam, in futura vita regnare cognosce per manifestam gloriam. Certe si cum homine, non cum pecude, mihi sermo est, inspice diligenter: &, si Dei gratia iuuerit, aduertes, Legis, Prophetarū, totiusque Canonis tui finalem causam, nullam aliam esse, quam beatam, quæ sanctis promittitur, æternitatem. Quid enim? Tot tantaque, tam insolita, tam miranda, tam prædicanda opera, solummodo pro breui, pro misera, pro mortibus innumeris subiecta vita, a Deo facta esse æstimas? Numquid decem famosis plagis Ægyptus percussa, Pharao cum suis submersus, quotidiana per quadraginta annos mannæ pluuia, columna nubis per diem, & ignis per noctem, carneus coturnicum imber, latex de cautibus, Iordanis diuisio ac refluxus, obedientia Solis, mortuorum resuscitatio, tam solemnia iuncta oraculis Prophetarum miracula, multaque similia: numquid, inquam, ista omnia, pro tātillo, immo pro tam nulla carnali ac misera vita facta sunt? Numquid vt tu tantum, Iudæe, ventrem escis variis, & carnibus farcires, ista facta sunt? Numquid vt tu tantum inebriareris, & inebriatus sterteres, ista facta sunt? Numquid vt tu tantum voluptatibus operam dares, libidinibus difflueres, ista facta sunt? Numquid vt tu tantum diuitiis abundares, auro, argento, multisque thesauris arcas impleres, superbo dominantis fastu, super subiectos te extolleres, ista omnia facta sunt? Absit, absit hoc ab humanis mentibus, longe sit ab animis rationis capacibus, procul recedat a cunctis Deum scientibus. Non suscipit hoc ratio, contradicit & ipsa iustitia, vt homo, qui cunctis irrationalibus creaturis a Creatore prælatus est, licet de quibusdam hoc contingat, in vniuersis generis sui comparetur iumentis, & similis fiat illis. Nam si ita esset, si hec bona carnalia solummodo Deus homini conferret: quid plus boue, quid asino, quid quolibet verme vilissimo, homo miserrimus possideret? Ab æterno enim ad æternitatem creatus, quamuis culpæ suæ merito ad tempus eam amiserit, spem tamen recuperandi non perdidit. Hinc est, quod lactans te velut puerum Deus, & carnalibus beneficiis ad spiritualia, temporalibus paulatim nutriens ad æterna, bona tibi transitoria primo tempore cōtulit: vt his inductus, legem Dei seruare disceres, & inde proficiens, ad speranda atque amanda cœlestia, & æterna transires. Hæc æternitas, illorum tam sublimium miraculorum causa extitit, vt populus ille rudis, hinc beneficiis illectus, inde mirandis operibus prouocatus, Conditori obedire consuesceret, & ad beatam æternitatem, a qua contumax exciderat, obediendo rediret. Et quia nouis hominibus in ipsius mundi nouitate exortis, & diuinarum rerum omnino ignaris, simul omnia profundenda non erant: rarius æternitas hæc in Pentatheuco vel Heptatico legitur, frequentius a Prophetis commendatur, frequentissime, immo assidue per Christi Euangelium prædicatur. Sed quousque Euangelio adquiescas, non est rationabile de Euangelio contra te rationem proferre. Sed audi tuos, quos non audire non potes. Audi ipsum Iacob magnum Patrem, & Patriarcham tuum, audi eum benedicentem Ioseph filio suo. Benedictiones, ait, patris tui confortatæ sunt benedictionibus patrum eius, donec veniret desiderium collium æternorum. Audi & ipsum Moysem, quid simile dicat, benedicens tribui Ioseph. De benedictione Domini, terræ eius. Et paucis verbis interpositis. De vertice antiquorum montium, de pomis collium æternorum. Qui sunt hi colles æterni? Nam æternos colles, vel æternos montes, nostra hæc terra non habet. Si enim ipsa, vt supra scripta ratio comprehendit, peritura est, quomodo colles eius æterni esse poterunt? Si ipsa tota perierit, quomodo pars eius subsistet? Pereunte ergo terra, perituri sunt & colles. Inde est, quod colles eius æterni dici nō possunt. Qui sunt igitur colles æterni? Quamdiu terrenus fueris, quamdiu in terra æternos colles quæsieris, non inuenies. Attole animos, quære super cœlos. Ibi non solum colles æternos, sed etiam perpetuos mōtes inuenies. De quibus Psalmus. Illuminans tu mirabiliter a montibus æternis. Qui sunt hi, nō est meum docere. Contra hostem ago, non discipulum instruo. Si credideris, intelliges. Si non, nec ista, nec alia Dei sacramenta cognosces. Recordare, quid item Dauid de hac æternitate loquatur. Cogitaui dies antiquos, & annos æternos in mente habui. Sed sicut de collibus dixi, annos æternos finiendo in tempore reperire non poteris. Quod enim tempus finiendum, quod anni hominum defecturi sint, & ipse alio loco, Deo loquens, indicat. Tu autem idem ipse es, & anni tui non deficient. Quod non diceret, non hoc quasi aliquod singulare proponeret, si annos humanos non deficere sciret. Hoc indicant & præcedentia verba, quibus res humanas perituras esse monstrauerat, quibus res diuinas semper mansuras subiunxit. De hac æternitate, non infra hoc cœlum & hanc terram futura, audi & Esaiam. Sicut cœli noui, & terra noua, quæ ego facio stare coram me, dicit Dominus: sic stabit semen vestrum, & nomen vestrum. Quæ verba, & hoc cœlum, & hanc terram transitura docent, & noui cœli ac nouæ terræ nomine, nouum futuri seculi statum designant. Quæ Deus facit stare coram se, quia qualem statum post finem mundi cuncta sortitura sunt, non vt prius iam amittent, sed eum perseueranter ac sine fine retinebunt. Percurre vniuersos Prophetas, & hanc æternitatem frequenter prædicari, solemniter commendari inuenies. Auerte igitur animum a transeuntibus, separa cor a perituris, & huius felicis æternitatis Christum nostrum auctorem & regem credere, & in hoc eius regno æterno, fide Christiana, & operibus fidei ascribi labora. Talem enim regem Christum Christiani intelligimus, in talem credimus, talem adoramus, & ad eius tale regnum, pro gratia & viribus pertingere festinamus. Ad hoc regnum nos quidem Iudæos tali pacto inuitamus. Sed ipsi quantum in eis est, nos, omnesque de gentibus ortos repellunt. Dicunt enim sibi tantum Deum loquutum, sibi legem datam, ad se missos Prophetas: Christum insuper post omnes mittendum, eiusque regnum non nisi ad Iudæos pertinere, affirmant. Sed sicut stultum fuit putare, pro rebus solummodo præsentibus & perituris, Deum tanta, tamque miranda opera fecisse: sic non minus stolidum & pecuale est, sentire, vniuersitatis Auctorem gentibus postpositis, de Iudæis tantum curasse, nullique pręter ipsos spem ad vitam respirandi dedisse. Non ita sensit, cui de omnibus cura est, Deus, nec tam arctis limitibus suam misericordiam clausit, vt pauxillum tumultuosæ, ac sibi ingratæ gentis eligens, gentium infinitatem abiiceret: & velut ad se non pertinentes, per errorum deuia ad perditionis profunda perpetuo delabi permitteret. Decebat eum, qui omne mortalium genus condiderat, omnium congruo tempore misereri: & Iudæis nequitia propria vrgente repulsis, plenitudinem gentium ad salutem larga benignitate vocare. Quod si more tuo, Iudæe, etiam contra ista garrire præsumis, & peculiarem te a Deo vocari populum iactas: audi rursum scripturam tuam, & non te solum a Deo electum, vel vocatum agnosce. Relege versum Psalmi tui, Deo loquentem. Omnes gentes, quascumque fecisti, venient, & adorabunt coram te Domine. Numquid deinceps de te solum Deum curare iactabis? Prædicit gentes adoraturas Deum. Nec solum hoc, sed & omnes gentes. Et vt nulla gens ab hoc intellectu excipi possit, quamuis sufficeret quod dictum est, Omnes gentes, addidit, quascumque fecisti. Certum est autem omnes gentes factas a Deo, nec aliquam posse reperiri, non factam ab ipso. Nulla ergo gēte excepta, omnes gentes venturę, omnes gentes Deum adoraturæ, scribuntur. Vnde habes, & in Psalm. Reminiscentur & conuertentur ad Dominum vniuersi fines terræ. Et adorabunt in conspectu eius vniuersæ familiæ gentium. Nonne hoc solum Psalmi testimonium, etiam sine aliis, ad gentium vocationem demonstrandam sufficit? Audi & inter multa similia Deum per Esaiam. Quæsierunt me, qui antea non interrogabant: inuenerunt qui non quæsierunt me, & dixi. Ecce ego, ecce ego, ad gentem quæ non inuocabat nomen meum. Quid dices? Vides Deum festinantem, vt ad gentem se non inuocantem transeat? Properantis enim, & valde festinantis verba sunt: Ecce ego, ecce ego. Et vere iam sic factum est, vere iam sic impletum est. Inuocans sola voce Deum, Iudæus reprobatus est, gentium populus Deum nesciens electus est. Attende vtrumque, attende, inquam, vtrumque: & audi apertissime per Malachiam, & Iudæos reprobari, & gentes eligi. Non est mihi voluntas in vobis, ait Dominus exercituum, & munus non suscipiam de manu vestra. Ab ortu enim Solis usque ad occasum, magnum est nomen meum in gentibus: & in omni loco sacrificatur, & offertur nomini meo oblatio munda. Sed hoc tempore Malachiæ non erat. Nam totus tunc orbis, præter paucos Iudæos, nō Creatori, sed creaturæ seruiebat: non Deo, sed idolis sacrificabat. Quod ergo tempore illo factum non est, tempore aliquo implendum fuit. Pręsens quidem tempus in Prophetia legitur, sed futurum intelligitur. Hunc vel si parum doctus es, scripturarum tuarum esse morem agnosces. Quod igitur illo tempore prædicentis Prophetæ non fuisse probatur, hoc istis Christianæ fidei diebus impletum agnoscitur. Magnum est plane nunc, magnū est vere nomen Dei, & Christi eius in gentibus: & ab ortu Solis vsq. ad occasum, omnis lingua confitetur, quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei patris. Sed & de hoc quod subditur, in omni loco sacrificatur, & ossertur nomini meo oblatio munda, quid dicam? Quid dicam & inde, munus non suscipiam de manibus vestris? Nonne templum vestrum iam ab antiquo subuersum est? nonne altare suffossum? nonne sacrificia subtracta? nonne holocausta sublata? Hic certe lis Iudaica deficit, hic prorsus ceruicositas indurata succumbit. Vides, Iudæe, quod negare non potes: vides quod more tuo aliter, & aliter interpretari non præuales. Vide ergo & illud, quomodo in omni loco offertur Deo oblatio munda. Vide exstructas per vniuersum orbē Christi Ecclesias, altaria in omni loca sacrata, Agnum Dei, quem in cruce peremisti, in eisdem Ecclesiis super eadem altaria omnipotenti patri incessanter pro mundi salute offerri. Cernis in his omnibus hæc Prophetica verba cōpleta, hoc est, Munus non suscipiam de manibus vestris, & illud, In omni loco offertur nomini meo oblatio munda. Cessa igitur amodo tā insulse desipere, vt spretis aliis te solum electum dicas, abiectis aliis te solum assumptum æstimes: cum e diuerso audias eum, te spreto, alios elegisse; te repulso, alios aduocasse; te abiecto, alios assumpsisse. Vt igitur & hoc Capitulum suo fine concludam, aut scripturas temporale Christi regnum abnegantes abiice: aut si non audes, regnum Christi nostri sempiternum suscipe.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quod Christus, non, sicut Iudæi desipiunt, adhuc venturus sit: sed iam certo & præordinato tempore, ad mundi salutem venerit. CAP. IIII.	??	??	Qvartum iam & pene vltimum contra te, Iudæe, mihi bellum restat: de quo mihi qui priores contulit, facilem vt æstimo palmam dabit. Non deerit mihi (vt spero) ad te perimendū, si viuere nolueris, gladius Goliæ, quo te prostrato, in plenam tui perniciem vtar: vt blasphemum caput mucrone, quo contra Deum accinctus processeras, resecem. Hac enim, quæ sola pene restat, pugna finita, vltra spirare cessabis: hoc prælio consummato, nunquam & nusquam mutire audebis. Est autē causa, vnde hic præsens conflictus agendus est, hæc. Dico ego Christum a Prophetis prædictum iam venisse, negas tu, & dicis, non; sed esse venturum. Dico ego, Venit: dicis tu, Veniet. Incumbit ergo mihi, vt quod proposui, probem. Et ne diu differam, ne diu te suspensum teneam, audi: audi, inquam, non quemlibet Prophetam, sed ipsum magnum Prophetarum Patrem, magnum Prophetam, immo magnum Patriarcham Iacob. Audi illum, de cuius progenie ac nomine gloriaris, a quo Israel diceris: a quo, vtinam sicut nomine, sic & re vir Deum videns voceris! Si ergo vir videns, vide, intellige, aduerte quod dicit. Non auferetur sceptrum de Iuda, & dux de femoribus eius, donec veniat qui mittendus est. Et ipse erit expectatio gentium. Eia, quid vltra quæruntur ambages? quid subterfugia? Non est qua euadas. Nam si hoc de Christo dictum est, aut sceptrum mihi regale de Iuda, siue de Iudæ femoribus ducem ostendes, aut Christum iam venisse concedes. Sed quod de Christo dictum sit, nullus, vt æstimo, Iudæus contradicit. Contuli aliquando de hoc sermone cum quibusdam Iudæis, qui hunc non de alio, quam de Christo prolatum se sentire, atque in hanc sententiam omnes Iudæos conuenire dixerunt. Quod si quis ex illo perfidorum numero, tantæ Prophetici sermonis euidentiæ se resistere posse desperans, de quolibet altero istud interpretari voluerit, irrito fallendi labore victus deficiet. De quo enim præter Christum, tam singularia, tam solemnia verba accipi possunt? De quo Prophetarum præter Christum, de quo Regum præter Christum, accipi potest, donec veniat qui mittendus est? De quo intelligi potest præter Christum, ipse erit expectatio gentium? Cum enim omnes Prophetæ a Deo sint missi, quis erit iste, de quo singulariter dictum est, donec veniat qui mittendus est, nisi Christus? Nouerat certe sanctus Patriarcha, hoc missionis nomen commune esse omnium Prophetarum. Quod ergo commune esse sciebat, hoc de vno specialiter proferebat. Cuius missio, nisi maior Propheticis missionibus esset, non eam vt singularem singulariter protulisset. Quam quia singulariter protulit, eum, quem mittendum esse dixit, maiorē omnibus missis vel mittendis ostendit. Maiorem vero cunctis mortalibus Christum, etiam tu, Iudæe, fateris. Constat igitur, quia quod de illo, qui maior est omnibus, dictum est: non nisi de Christo, quem & ipse profiteris maiorem, accipiendum est. Quis vero, præter Christum, dici potuit expectatio gētium? Non est paruum quod profertur, non est paruus de quo res tanta profertur. Magnum, cunctisque maiorem hunc esse, necesse est, qui a gentibus expectari dicitur, qui futurus expectatio gentium prædicatur. Non est plane de vulgo, non est de communi hominum numero: in quo & Iudaicus Principatus defectum, & gentium saluandarum expectatio sumit exordium. Vide, Iudæe, ne forte idem sit, qui a Patriarcha dicitur expectatio gentium, & a Propheta stare scribitur in signum populorū. Hæc quippe verba sunt Esaiæ. In illa die radix Dauid, qui stat in signum populorum, ipsum gentes deprecabuntur. Quem ergo Iacob a gentibus dixit expectandum, hunc Esaias ab eisdem gentibus dixit adorandum. Scrutare totum textum diuinæ scripturæ, & de quolibet Iudęorum vel gentium Rege, de quolibet Iudæorum vel gentium Principe, talia vel similia dicta esse ostende. Sed scio, quia deficies: noui, quia præter Christum, nullum, cui ista congruere possint, inuenies. Et quia hoc perspicuum est, ad proposita reuertere: & qui Christum nondum venisse asseris, iuxta Patriarchæ tui sententiam, sceptrum de Iuda, vel ducem de femoribus eius ostende. Ad hoc quippe te cogit Prophetica vox. Aut enim, vt dictum est, Christum venisse, nobiscum fateberis: aut si venisse negas, Regem vel Principem de tribu Iuda demonstrare cogeris. Nam, vt nosti, per sceptrum, quo Regum solummodo insigniri solet dextera, Rex: per ducis nomen, inferioris dignitatis Princeps: per femur Iudæ, posteritas eius signatur. Produc igitur mihi de propagine Iudæ regem, aut si hoc non potes, saltem ostende ducem. Sed non ego, vt aliquid ridendum ponam, regem illum suscipiam, quē quidam tuorum apud Narbonam Galliæ vrbem, alij apud Rothomagum se habere fatentur. Non ego, inquam, quemlibet in Gallia, quemlibet in Germania, quemlibet in Italia, seu in remotis Orientis, Africæ, aut Aquilonis partibus, vel vbilibet habitantem Iudæum, pro rege Iudæorum suscipiam. Non suscipiam Iudæum pro rege Iudæorum, nisi habitantem & regnantem in regno Iudæorum. Iudæorum antiquum regnum illud esse non ignoras, vbi Dauid, vbi Salomon, vbi reliqui Iudæorum reges olim regnauerunt: ad quod tu inueterato iam gemitu suspiras, & a quo te exulem, numquam finiendis lamentationibus deploras. Nolo mihi nomen regis inane prætendas: nolo, etiam si de ipsa tribu Iuda ortus sit, quemlibet mihi de tuis obiicias. Nolo solo nomine regem, nolo nec de ipsa stirpe, sine regni potentia regem. Et, o animæ variis Satanæ phantasiis delusæ! quæ, quia de rebus non possunt, de rerum vanis nominibus gloriantur. Sequuntur vmbras corporum, nihil solidum præ manibus habētes: & dum more canum fluuiales imagines captant, escam, quam iam dentibus pressam mandere poterant, oris inconsulto hiatu amittunt. Numquid pro felice miserum, numquid pro indigena captiuum, numquid pro rege suscipere debeo seruum? Nam non dico regem, non dico ducem, saltem vel vnum in toto orbe mihi absque seruitutis probro ostende Iudæum. Quæ enim gentes Iudæis non imperāt? Quibus populis Iudæi non seruiunt? Quod genus hominum non eos vt vilissima mancipia conculcant? Vere sicut olim eis in Deuteronomio interminatus est Deus, cum quantum ad religionem, cunctorum populorum caput extiterint, nunc in caudam omnium gentium conuersi sunt. Qui nihil sibi tutum alicubi arbitrantes, etiam non metuenda timentes, atque ad omnes rerum euentus suspēsi, vt fratricida Cain, vagi & profugi sunt super terram. Pendet assidue, vt in iam nominato libro scriptum est, vita eorum ante ipsorum oculos, & multa vi formidinis tremefacti, non credunt vitæ suæ. Dabis ergo mihi, Iudæe, de talium numero regem? dabis pro rege exulem? Produces pro rege seruum? Propones pro duce mācipium? Dices in talibus adhuc manere Prophetiam, Non auferetur sceptrum de Iuda, & dux de femoribus eius? Et quoniam clarum est, quod absque regia dignitate, vano regis nomine gloriari puerile ac stultum est, si fateri non vis Christum iam venisse: cum regio nomine regalis quoque potentiæ regem ostēde. Si non potueris, saltem ducem Iudæorum exhibe. Sed quoniam Christo adueniente, & regni gloria, & ducatus potentia prorsus apud Iudæos periit: intellige Christum venisse, quem Iacob mittendum, quem ante multum iam temporis a Deo credimus, & dicimus missum. Et missum quidem iam docui, quo vero tempore docui, nondum probaui. Sed hoc lucide Prophetia præmissa demonstrat. Eo quippe tempore Christum dixit mittendum, quo sublatis regibus vel ducibus, principatus esset Iudaicus auferendus. Rimare ergo mecum generationis Iudæ seriem, & quando regnum vel ducatum tribus Iudæ cessasse cognoueris, tunc Christum venisse agnosce, tunc adora, tunc suscipe. Quamuis autem ipsum Iudam, dum viueret, digniorem fratribus extitisse, quamuis tribum ipsius insigniorem cæteris fuisse, quibusdam priuilegiis scriptura non taceat: regnum tamen eius vel principatus, a Dauid maxime cœpit, & ad Christi vsque tempora perdurauit. A Dauid ergo primo rege tribus Iudæ, numerare incipe, & quod exinde sceptrum de Iuda, & dux de femore eius non defecerit, agnosce. Discurre per singulos, & Salomone, Roboam, Abia, Asa, numeratis, per subsequentes vsque ad Ioachim, vel Sedechiam, vltimum ante captiuitatem Babylonicam tribus Iudæ regem, perueni. Inde per Salathiel, & eius filium Zorobabel, templi Dei reparatorem, primumque post regiam dignitatem de tribu Iuda ducem, ac per eos, quos Iudaicæ antiquitatis relator Iosephus & ipse Iudæus describit, vsque ad Herodem cursum continua. Cumque vniuersos duces illos, qui populo Iudaico, toto illo tempore principati sunt, de tribu Iuda propaginem traxisse cognoueris: vide quod in iam dicto Herode, non tantum regnum, sed & ducatus de eadem tribu defecerit. Si legisti, recole: si nō legisti, lege & disce, toto illo tempore, quod a Zorobabel vsque ad Herodem medium extitit, nunc Ducum, nunc Regum, frequentius vero Pontificum nomine, de prædicta tribu Iudæ descendentes, principatum Iudaicum obtinuisse.	Quod si dixeris, eos qui principati sunt a Zorobabel vsque ad Herodem, non posse ex historiis liquido comprobari, originem de tribu Iuda traxisse: respondeo. Et si hoc ex historiis aperte non colligitur, tamen ex iam dicta Prophetia, quæ cunctis huiusmodi historiis pręcellit, lucide comprobatur. Licet enim Iosephi vel aliorū historiæ, de qua Iudæorum tribu prædicti Principes genus traxerint, nominatim non expresserint, tamen quod non affirmant, nullatenus negant. Supplet ergo plenissime quod deest historiis Prophetia, quia longe maiori fide dignus est spiritus Dei in Prophetia loquens, quam scriptor quilibet, more humano quæ sibi vidētur describens. Quod ergo scriptor historiæ tacuit, spiritus dixit: quod illi defuit, Deus suppleuit. Vt ergo dictum est, a Zorobabel vsque ad Herodem, nunc Ducum, nunc Regum, nun Pontificum nomine, Iudæis, ex tribu Iuda genus trahentes Principes pręfuerunt. Qui licet illicite Pontificatum, quod scilicet Leui filiis lege debebatur, ambitiose inuaderent: Iudęis tamen toto illo tempore, hoc vel illo dignitatis nomine principati sunt. Nam quando Persis vel Macedonibus, quorum imperio subiacebāt, prohibentibus, nomine vel fastu regio vti non poterant: vel simplici ducatu, vel sacerdotij honore, Iudæis præsidebant. Horum si vis etiam nomina nosse, audi. Zorobabel Principi Iudæ, Ioachim filius Iesu sacerdotis magni, qui in Aggæo Propheta legitur, Pontificij honore successit. Huic Heliasu, Heliasu Ioiada, Ioiadæ Ioannes, Ioanni Iudas, Iudæ Onias, Oniæ Eleazarus, Eleazaro alter Onias, Oniæ Simon, Simoni tertius Onias, Oniæ in principatu absque sacerdotio Iudas Maccabæus, Iudæ, & in ducatu, & in sacerdotio, eius frater Ionathas, Ionathæ in vtroque Simon frater vtriusque, Simoni Ioannes, Ioanni Aristobolus. Hic primus post Sedechiam diadema regium assumens, & honorem sibi Pontificalem retinens, vno tantum, vt supra dictum est, anno, populo præfuit. Aristobolo Alexander, vt ille rex pariter & sacerdos, successit. Post quem etiam Alexandra vxor eius principata est. Dehinc duo iam dicti Alexandri & Alexandræ filij, in Pontificatu Hyrcanus, in regno Aristobolus successerunt. Aristobolo a Pompeio Romano Cōsule victo ac vincto, Romamque transmisso, Herodes a Iudæ vel Iudæorum genere prorsus alienus, interfecto iam fratre Aristoboli Hyrcano, iussu Romani senatus, regnum Iudæorum obtinuit. Crede tuo Iosepho, qui ipsum Herodem, ex patre Idumæo, qui Antipater dicebatur, matre Arabica, quæ Cypris vocabatur, progenitum scribit. Quo Herode regnum Iudaicum obtinente, Christum natum non solum vox Euangelica prædicat, sed iam dicti Iosephi historia, ac multorum tam Christianorum quam Paganorum relatio certa declarat. Ab illo ergo Herodis tempore vsque ad hunc, in quo ista conscripsi, millesimum centesimum quadragesimum quartum annum: adhibito omni conatu tuo, saltem ducem vnum, ne dicam regem, vel de Iuda; vel de qualibet Iudæorum tribu, si potes, ostende. Nonne idem tuus refert Iosephus, quod defuncto Herodi primo, Archelaus eius filius in totius Iudaici regni principatum, Romani Cæsaris præcepto, successit? Nonne illo amoto, alij ipsius Herodis filij, vel sanguinis proximi, in idem regnum per Tetrarchias, vel diuisiones multiplices successerunt? Nonne & hi omnes a Natiuitate Christi, vsque ad vastum & vltimum Hierosolymitanæ vrbis, totiusque Iudaici regni excidium, vix annis sexaginta principati sunt? Exinde postquam terra illa olim a Deo data Iudæis, Iudæos vniuersos velut inutilia pectoris purgamenta exspuit, eosque per vniuersum orbem terrarum disseminans, pedibus omnium gentium conculcandos exposuit: nosti quod non solum ad regnum vel principatum aliquem aspirare, sed nec etia ab ignominiosa seruitute respirare modo quolibet potuerunt. Quid igitur restat? Hoc plane. Aut enim, vt supra iam dictum est, sceptrum regium vel ducatus honorem, ex Iudæ progenie adhuc permanere monstrabis: aut iam ablato sceptro de Iuda, ac duce de ipsius semore, Christum iam venisse fateberis. Nec id solum. Nam necesse est te, aut cuncta quæ diuinis libris vel veracibus historiis protuli, rationabiliter improbare: aut, si hoc non potueris, Christum sub Herode rege natum fuisse fateri. Sed vere, &, vt etiam lippientibus & cæcis oculis clarum est, nulla Iudaica peruersitas, nulla cuiuslibet erroris insania tam robustæ veritati resistere potest. Concidat igitur rigida ceruix, obmutescat lingua blasphema: & mundi Saluatorem Christum, non quasi eum, qui nondum venit, venturum expectet: sed sicut eum, qui iam claro aduentus sui lumine mundum irradiando perfudit, adoret. Quid de his omnibus tibi videtur, Iudæe? An tanto diuinarum sententiarum aggere, Iudaicum in te cor nondum obrutum est? An quicquam damnandæ perfidiæ adhuc superest? Sum fortasse aliis nimius, dum tuam suspectam habens duritiem plus forte iusto videor in loquendo profusus. Tendat ergo ad finem oratio, & in vltimo Prophetarum, rem diu productam concludat. Veni ergo post alios, & tu nulli præcedentium Prophetarum inferior Daniel, & quid de Christi aduentu tibi a Deo per Gabrielem reuelatum sit, prome. Explica cuncta inuolucra, declara obscura, resera clausa. Coge Iudæos confiteri quod negatur, & non eis solummodo Christum venturum, sed & ipsum, quo venturus erat, tempus enarra. Et ne ipsorum obstinatæ tergiuersationi aliquod diffugium pateat, vel locus vspiam causandi supersit: ipsos eis a tempore tibi ostensæ visionis vsque ad Christum enumera. Audite ergo Iudæi Prophetam Dei, & cum lapillis vel ipsis manuum vestrarum digitis, a Daniele vsque ad Christum annos Propheticos computate. Nolite iam vltra citraque Christum quærere, certissimum aduentus ipsius annum tenete.	Audite igitur Gabrielem, Danieli loquentem. Daniel animaduerte sermonem, & intellige visionem. Septuaginta hebdomades adbreuiatæ sunt super populum tuum, & super vrbem sanctam tuam: vt consummetur præuaricatio, & finem accipiat peccatum, & deleatur iniquitas, & adducatur iustitia sempiterna, & impleatur visio & prophetia, & vngatur sanctus sanctorū. Scito ergo, & animaduerte ab exitu sermonis, vt iterum ædificetur Hierusalem, vsque ad Christum ducem, hebdomades septem, & hebdomades sexaginta duæ erunt. Et rursus ædificabitur platea & muri, in angustia temporum. Et post hebdomades sexaginta duas occidetur Christus, & non erit eius populus qui eum negaturus est. Et ciuitatem, & sanctuarium dissipabit populus cum duce venturo, & finis eius vastitas. Et post finem belli, statuta desolatio. Confirmabit autem pactum multis hebdomada vna, & in dimidio hebdomadis deficiet hostia & sacrificium, & in templo erit abominatio desolationis. Et vsque ad consummationem & finem perseuerabit desolatio. Quid agitis Iudæi? Ecce non solum annum aduentus Christi, sed & passionis ac mortis eius tempus vester Propheta describit. Nec istud tantum, sed & quicquid vobis ex illo tempore contigit. Quod ciuitati vestræ, quod sanctuario, quod toti Iudaicę stirpi vsque in hodiernum accidit, prædicere vel describere non omisit. Redite ergo ad annorum numerum, & ab hac Danielis visione vsque ad Christum, non solum tempus, & ipsum, in quo natus est, accipite annum. Sed ne forte moderni relatoris verba vobis vilescant, accipite eumdem numerum non a moderno, sed ab antiquo, & doctissimo viro Tertulliano. Cui, licet de nostris fuerit, non credere nō poteritis: cum ex Principum tempore, & veracium historiarū fide, ab eo veritati cedere coacti fueritis. Audite ergo ipsum. Vnde, inquit, ostendimus, quia Christus venit intra septuaginta hebdomades? Numera a primo anno Darij, quoniam ipso tempore ostenditur Danieli visio ipsa. Dicit enim ei. Intellige & coniice, a prophetatione sermonis respondere me tibi hæc. Vnde a primo anno Darij debemus computare, quando hanc vidit visionem Daniel. Videamus anni quomodo impleantur, vsque ad aduentum Christi. Darius regnauit annis decem & nouem. Artaxerses quadraginta vnum. Ochus, qui & Cyrus annis viginti quatuor. Argus anno vno. Alius Darius, qui & Medus nominatus est, annis xxij. Alexander Macedo, annis xij. Deinde post Alexandrum, qui & Medis & Persis regnauerat, quos deuicerat, & in Alexandria regnum suum firmauerat, quando & nomine suo eam appellauit: post eum regnauit illic in Alexandria Sother, annis xxxv. Cui successit Philadelphus regnans annis xxxviij. Post hunc Euergetes regnauit annis xxv. Deinde Philopator, annis x. & vij. Post hunc Epiphanes, annis xxiiij. Item alius Euergetes, annis xxviiij. Sother, annis xxxviij. Ptolemæus, annis xxxviij. Cleopatra annis xx mensibus v. Item Cleopatra conregnauit Augusto annis xiij. Post Cleopatram, Augustus aliis annis xlij. imperauit. Nam omnes anni Augusti fuerunt numero lvj. Videmus autem, quoniam in quadragesimo & primo anno imperij Augusti, qui post mortem Cleopatræ imperauit, nascitur Christus. Insuper vixit idem Augustus, ex quo natus est Christus, annis xv. Et erunt reliqua tēpora annorum in die Natiuitatis Christi in annum Augusti xlj. post mortem Cleopatræ anni cccxxxvij. & menses v. Vnde adimplentur lx duæ hebdomades & dimidia, quæ efficiunt annos ccccxxxvij. menses sex in die Natiuitatis Christi. Et manifestata est iustitia æterna, & vnctus est sanctus sanctorum, id est Christus, & signata est visio & Prophetia, & dimissa sunt peccata, quæ per fidem nominis Christi omnibus in eum credentibus tribuuntur. Quid est autem signari visionem & Prophetiam? Quoniam omnes Prophetæ nunciabant de ipso, quod esset venturus, & pati haberet. Igitur quoniam adimpleta est Prophetia per aduentum eius, propterea signar visionem & Prophetiam dicebat: quoniā ipse est signaculum Prophetarū omnium adimplens omnia quæ retro Prophetæ nunciarunt. Post aduentū enim & passionē eius, iam non visio, neq. Propheta est, qui Christum nunciet esse venturū. Et post paululū. Videamus, inquit, quod aliæ vij. & dimidiæ hebdomades, quę sunt subdiuisę in abscisione priorum hebdomadarū, in quo actu sint impletæ. Post Augustū enim, qui superuixit post Natiuitatem Christi, anni xv. efficiuntur. Cui succedit Tyberius Cæsar, & imperiū habuit annis xxij. mensibus vij diebus xxviij. Huius nonodecimo imperij anno patitur Christus, annos habens quasi xxxiij. cum pateretur. Itē Gaius Cæsar, qui & Caligula, annis tribus, mensibus septē, diebus xiij. Tyberius Claudius, annis xiij, mēsibus vij. diebus xx. Nero, annis octo, mensibus ix. diebus xiij. Galba, mensibus vij. diebus xxviij. Otho, mensibus iij. diebus v. Vitellius, mensibus viij. diebus xviij. Vespasianus, anno j. imperij sui debellauit Iudæos, & fiunt anni numero quinquaginta duo, menses sex. Nam imperauit annis x. Atque ita in diem suæ expugnationis, Iudæi impleuerunt hebdomades septuaginta prædicatas a Daniele.	Quid iam, o Iudæi errori vestro, quid obstinationi nefandæ, immo quid insaniæ condemnandę reliqui est? Ecce numerum annorum exponēte ac distinguente veraci, & docto viro, cernitis ab anno, quo hæc visio Prophetæ reuelata est, vsque ad vltimam ciuitatis ac regni vestri euersionē, infra septuaginta hebdomades, hoc est ccccxc. annos consummatam præuaricationem, finem accepisse peccatum, deletam iniquitatem, adductam iustitiam sempiternam, impletam visionē & Prophetiam, & vnctum sanctum sanctorū. Hoc quomodo? Proferte si quid habetis, & ostendite quando, aut qualiter, vel per quem, infra hoc præscriptum tēpus, hæc tanta, tam admiranda, tam amplectenda completa sint. Dicite, quomodo consummata præuaricatio sit, quomodo peccatum finem acceperit, quomodo infra eundem terminum adducta sit iustitia sempiterna, quomodo impleta visio & Prophetia: & tandem quis fuerit, qui eo tempore prædicatur vnctus, sanctus sanctorum. Et his quidem diebus, sicut supra alterius sententiæ causa dictum est, fuerunt quidam, qui cum diademate, quod assumpserunt, fortassis etiam regiam sibi vnctionem adhibuerunt. Primus Aristobolus, dehinc eius successor Alexander. Rursum alter Aristobolus, ac postmodum Herodes vel Archelaus. Sed numquid Aristobolus, sanctus sanctorum? Numquid Alexander, sanctus sanctorum? Numquid Archelaus, sanctus sanctorum? Nonne vt refert sæpedictus Iosephus, horum omnium scelerata exordia, deterior processus, ac pessimus exitus secutus est? Nemo ergo ex istis sanctus sanctorum. De nullo ergo istorum, Prophetæ ab Angelo dictum est, quod vngendus est sanctus sanctorū. Necesse est ergo vos infra has lxx. hebdomades alium quęrere, de quo dictum possit accipi, vngatur sanctus sanctorum. Necesse est insuper vos, aut ostendere qualiter eodem tempore peccatum finē acceperit, qualiter iustitia sempiterna adducta, qualiter visio & Prophetia impleta sit: aut si hoc nō potestis, ab aliis quęrere quomodo factū sit. Nihil igitur restat, nisi vt vnctū sanctū sanctorum, Christum Dominum nostrū intelligatis: qui vnctus secundū hominē ab omnipotente patre est oleo exultationis, & sanctus sanctorum est, quia præ consortibus suis. Nec enim illi sicut aliis sanctis ad mensuram est datus spiritus, vt sanctus sanctorum esset. Nec id tantum, vt sanctus sanctorum esset: sed vt insuper sanctificandos omnes eodem suo, quo infusus est, spiritu, sanctificaret. Quando vero finem accepisse peccatum, quando deletam iniquitatem infra hebdomadas sæpedictas accipere poteritis: nisi vel quando ab ipso per baptismum suum omnium baptizatorum, vel baptizandorum peccata laxata sunt: vel quando ab eo discipulis dictum est, Accipite Spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata, remittuntur eis? Quid & de tam lucida passionis ac mortis Christi prænunciatione dicetis? In quo enim clarior apparet mortem Christi Euangelista referens, quam Propheta prædicens? Post hebdomades, inquit, lxij occidetur Christus. O miseranda perfidorum surditas! o detestanda impiorum cæcitas! Cur ad tantum Propheticæ vocis tonitruum non expergisceris? Cur ad tantum angelici Solis fulgorem oculos non aperis? Audis Angelum loquentem, vides Prophetam scribentem. Post hebdomades lxij occidetur Christus. Quid agitis? Quid dicitis? Ecce ne per lxx annorum hebdomades, id est, per quadringentos nonaginta annos, liber vobis daretur vagandi excursus: post lxij. occidendum Christum & Angelus dicit, & Propheta scribit. Sexaginta ergo ac duabus præmissis, quid de lxx hebdomadibus superest? Octo vtique. Vrget igitur vox Prophetica, vt infra illas octo hebdomades, Christum passum, Christum confiteamini occisum. Sed de illis octo, dimidia hebdomada, iuxta iam nominati auctoris compotum, ipsa Natiuitatis Christi die completa est. Restant igitur septem, & dimidia. In quarum enunciatione sumpto ab eadem Christi Natiuitate principio, complentur hebdomades quatuor, additis quintæ hebdomadis annis quinque, & dimidio, id est ætatis Christi vsque ad ipsius passionem, annis triginta tribus, & dimidio. Superest ergo de hac quinta hebdomade annus & dimidius, transacta Christi passione. Quo anno & dimidio adiunctis duabus, quæ de septem suprascriptis supersunt hebdomadibus, fiunt anni xv. & dimidius. Quibus xv. annis & dimidio, addita media illa, quæ post vij. supererat, hebdomade, continente tres annos & dimidium, fiunt anni x. & ix. Vnde perspicuum est harum vij. hebdomadarum ac dimidiæ numerum sic completum, & Christum infra easdem hebdomades, x. & ix. annis eius passionem subsequentibus passum. Si ergo adnumerentur hæ vij. hebdomades, & dimidia, infra quas Christum passum probauimus, quas etiam exordium habere ab ipsa Natiuitatis Christi die diximus: si, inquam, hæ vij. hebdomades & dimidia, cum aliis lx. duabus, & dimidia, quæ Christi natiuitatem præcesserunt, annumerentur: septuaginta hebdomadarum ab Angelo Gabriele, vel Propheta Daniele prædictarum, summa implebitur. Infra quas, secundum pręmissam temporum distinctionem, consummata est præuaricatio, finem accepit peccatum, deleta iniquitas, adducta iustitia sempiterna, impleta visio, & Prophetia, & vnctus sanctus sanctorum. Infra quas insuper, & ille sanctus sanctorum, qui vnctus, hoc est Christus dicitur, occisus est, & Iudaicus populus, qui eum ore blasphemo negauit, ab eo reprobatus est. Hoc si tibi obscurum videtur, audi idem apertius. Impletis, vt iam dictum est, ab anno huius Propheticæ visionis, vsque ad Christi Natiuitatem lx. duabus hebdomadibus & dimidia, nonne de septuagenario hebdomadarum numero septem hebdomades & dimidia supersunt? Negare non potes. Et quot anni in septem hebdomadibus & dimidia numerantur? Vtique lij. & dimidius. Nam certum est, quod sicut semper hebdomades dierum, sic in hac Prophetica visione, per septenarium numerum hebdomades computantur annorum. Summa igitur septem hebdomadarum, & dimidiæ, complet annos quinquaginta duos, & dimidium. Hi ergo quinquaginta duo anni & dimidius, a die Natiuitatis Christi, vsque ad integram septuaginta hebdomadarum completionem supersunt. Numera igitur, Iudæe, quam subtilius poteris, & inuenies infra hos lij. annos, & dimidium, triginta iam, & tribus annis elapsis, & dimidio, Christum passum; immo vt Propheta tuus loquitur, occisum. Triginta ergo tribus annis, & dimidio, subtractis de quinquaginta duobus & dimidio, remanent anni decem & nouem. His decem & nouem annis post Christi passionem seu mortem completis, integer septuaginta hebdomadarum a Daniele prædictarum numerus inuenitur, & infra has vnctus sanctus sanctorum: infra has idem vnctus, id est Christus occisus, infra has deleta iniquitas, manifestata iustitia sempiterna, impleta visio, & Prophetia Sole fulgentius declaratur. Quod si adeo historiarum peritus es, vt obiicias Tertulianum annos Claudij Cæsaris omnino reticuisse, & in annorum illius temporis numero a quibusdam aliis historicis diuersum esse: respondeo. Nihil hoc ad propositam rem. Dissideant a passione Domini in annorum numero, prout libet, historici, cum constet lucide probatum iuxta sæpe dictam Danielis Prophetiam, infra septuaginta hebdomades Christum natum, Christum passum, deletam esse iniquitatem, apparuisse iustitiam sempiternam: & prorsus vniuersa salutis humanæ sacramenta in ipso & per ipsum completa. Sed licet hoc dicam, licet quoddam falsum exemplar de principali Tertulliani libro exceptū, annos Claudij Cæsaris in annis Cæsarum, vt quōdam legi, reticeat: ipse tamen auctoris liber, vbi nullus Cæsarum ab Augusto vsque ad Vespasianum & Titum intermissus est, sicut nullum eorum, vt sibi inuicem successerunt, numerando excipit, sic integrum quibus imperio præfuerunt annorum numerum caute describit. Vnde quia semper purior est aqua fontis quam riui, magis credendum est sollicito ad veritatem inuestigandam auctori, quam negligenter aliena transcribenti cuilibet exceptori. Vt igitur, o Iudæi, ad debitum positarum sententiarum finem citius accedam, oportet vos, necesse est vos, aut alium vnctum, alium sanctum sanctorum, alium plane Christum, eo iam dictarum hebdomadarum tempore, eo earumdem hebdomadarum anno occisum ostendere: aut nostrum vnctum, nostrum sanctum sanctorum, nostrum Christum, redemptorem & Saluatorem suorum, non a quibuslibet, sed a patribus vestris eisdem diebus crucifixum, & ipso tormento crucis occisum, nobiscum suscipere. Et quia probatum est post quinquaginta duas hebdomades, infra septuagesimam Christum occisum, quia & ipsa hebdomada, qua occisus scribitur, ostensa est, & ipse, quo occisus est, annus declaratus est: nolite, nolite, si sanum sapitis, alium vlterius Christum quærere, nolite alium expectare.	Aduertite & illud quod sequitur in Prophetia, & in ea quidem prædictum, sed clarius in vobis impletum legite: Non erit eius populus, qui eum negaturus est. Vere iam non estis eius, vere quamdiu inueterata insania in vobis manserit, non eritis eius. Non eritis eius, non eritis, vt olim proprij: sed estis & eritis alieni, sicut de vobis in Psalmo Deus loquitur, Filij alieni mentiti sunt mihi, filij alieni inueterati sunt, & claudicauerunt a semitis suis. Et impletum est in vobis, quod talibus in nostro etiam Euangelio ipse minatur, Qui negauerit me coram hominibus, negabo eum coram Angelis Dei. Negastis eum quando occidistis, negastis eum quando lapidem, qui iam factus est in caput anguli, reprobastis, negastis eum quando Iudici dicenti, Regem vestrum crucifigam, respondistis, Non habemus regem nisi Cæsarem. Hinc agnoscite, prædictum de vobis ab Angelo, dictum a Propheta: Non erit eius populus, qui eum negaturus est. Nec prætereat vos illud quod statim subdit. Et ciuitatem & sanctuarium dissipabit populus cum duce venturo, & finis eius vastitas. Et post finem belli, statuta desolatio. Nonne hæc omnia patres vestri experti sunt? Nonne hæc omnia propriis oculis contemplati sunt? Nonne statim his septuaginta hebdomadibus finitis, veniens Romanus populus cum duce Vespasiano, eiusque filio Tito, regnum Iudaicum destruxit? Nonne vrbes vniuersas euertit? Nonne ipsam regni vestri caput Hierusalem, & eius sanctuarium dissipauit? nonne succendit? nonne ad solum vsque diruit? Nonne vniuersum Iudæorum populum vario diuersarum miseriarum exitu condemnauit? Nonne præter innumeros alios, in ipsa vestra principali vrbe Hierusalem tempore obsidionis inuentos tricies centena millia, aut occidit, aut captiuauit? Hæc vastitas finis fuit ciuitatis vestræ, finis fuit sanctuarij vestri. Hunc finem, iuxta Prophetica dicta statuta desolatio sequuta est. Sed fortasse desolatio breuis, desolatio paucorum annorum. Non, non. Et quid dico, non? Audite prophetam ipsum, audite Angelum Prophetæ loquentem. Vsque ad consummationem & finem perseuerabit desolatio. Non erit, inquit, breuis, non erit parui temporis, non erit aliarum desolationum similis. Non erit similis oppressioni Ægyptiacæ, non erit similis captiuitati Babylonicæ, non erit similis Assyriorum, vel Macedonum, siue quarumlibet gentium subiugationi. Nam omnes illas aliqua post non multum temporis sequuta est relevatio. Hanc vero nouissimam desolationem, per mille iam ac centum annos, nulla saltem parua sequuta est consolatio. Et quid dico, non est sequuta? Dico quod plus est, immo nullo vnquam deinceps tempore sequetur. Audite intente Prophetam. Vsque ad consummationem & finem perseuerabit desolatio. Vsque ad quam consummationem? Vsque ad quem finem? vtique vsque ad consummationem rerum, vsque ad finem mundi. Quid igitur adhuc Christum phantasticum somniatis? Quid adhuc Christum falsum, immo nullum speratis? Quid libertatem terrenam, adhuc vobis reddendam suspicamini? Quid ad repromissionis antiquæ veterem terram reditum præstolamini? Audite, capite, aduertite Gabrielem loquentem, Danielem scribentem. Vsque ad consummationem & finem perseuerabit desolatio. Probatum est igitur, o Iudæi, vt arbitror, quadrifaria diuisione, Christum a Prophetis multipliciter prædictum, aut prædicatum, Dei filium intelligi oportere. Nec Dei filium more quorumdam hominum, qui propter aliquam a Deo sibi datam gratiam, filij Dei dicti sunt: sed propter ipsam naturalem ex essentia Patris generationem, esse Dei filium. Probatum est ipsum Dei filium, esse etiam Deum. Nec de numero illorum Deorum, de quibus legitur. Deus Deorum, Dominus loquutus est: sed vere sicut lumen ex lumine, sic Deum verum de Deo vero. Probatum est eundem Christum nullo modo terrenum vel carnalem regem sentiendum, nec regnum eius temporale credendum. Nam ostensum est, non congruere terrenum principatum Deo, non conuenire peritura æterno. Probatum est Christum iam venisse, nec eum qui iam venit quasi qui non venerit, a Iudæis vel quibuslibet aliis expectandum esse. Cum ista omnia, o Iudæi, & auctoritatibus sacris, & rationibus inuictis probata sint, quid sustinetis? Si scripturis vestris fidem datis, auctoritatibus cedite. Si rationales aut rationabiles estis, rationi adquiescite. Quod si etiam curiosi, quia iuxta Apostolum nostrum, Iudæi signa petunt, miraculis hæc vniuersa confirmantibus credite. Nolite iam extollere in altum cornu vestrum, nolite loqui aduersus Deum iniquitatem. Nolite de miraculis legis vestræ tempore factis gloriari, nec ea vel aliqua de causa Euangelio Christi præponere. Magna quidem, & multa fuerunt Iudaicæ legis miracula, sed longe maiora, & incomparabiliter plura miranda Christianæ fidei opera. Nam vt de miraculis ipsis, quæ numero comprehendi non possunt, taceam, ipsos miraculorum factores a principio Christianæ gratiæ vsque ad nostra tempora quis explicet? Quis explicet tot tantosque ab ipsis Domini Christi diebus per totum orbem diffusos, qui diuinis ac stupendis operibus superbam mundi ceruicem calcarunt, eamque humilitati Christianæ fidei subdiderunt? Confer Moysem tuum, Iudæe, non dico Christo, sed saltem si audes, eius Apostolo Petro: & videbis quis cui in talibus præponi debeat, quis quem potentibus miraculis exsuperet. Diuiser ille Deo iubente rubrum mare, pluerit manna de nubibus, produxerit aquam de rupe, & quædam similia, magna quidem, sed pauca. Sed quid ista ad Petrum? Taceo quod dæmonibus imperauerit, quod mortuos suscitauerit, quod vniuersa morborum genera, non solum iussu, sed & sola corporis sui vmbra sæpe curauerit: quod miranda omnia quæcumque voluit, & prout voluit, fecerit. Ea tantum, quæ per innumeros discipulos ad diuersas mundi partes causa serendæ fidei directos operatus est, quæ memoria recolligere, quæ lingua poterit effari? Nam non dico paucos, non dico multos, sed dico populos ipsos a pestibus variis ereptos, a morbis diuersis curatos: mortuos non solum triduanos vel quatriduanos, sed quadragenarios, discipulorum Petri virtute suscitatos: solem fixum, montes translatos, maria scissa, calcatas vndas, elementa victa, quando enarrare sufficiam? Sed fortassis solum Petrum inter Apostolos signis talibus emicuisse putabis. Non hoc Petro soli dictum est, ipsis omnibus duodecim eius coapostolis a Christo iniunctum est. Infirmos, ait, curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, dæmones eiicite. Et item. Ecce dedi vobis potestatem calcandi super serpentes, & scorpiones, & supra omnem virtutem inimici. Ac supra. Nolite gaudere, quia spiritus vobis subiiciuntur. Et alibi. Si habueritis fidem, sicut granum sinapis, & dixeritis monti, Transi in mare, transibit. Nec sublimis ista tantaque miraculorum potestas, duodecim solis Apostolis, vel his, qui ei mortaliter in carne adhæserunt, data est. Audi quid de vniuersis vere credentibus a Christo iam passo, mortuo, ac suscitato dicatur. Signa autem eos qui crediderint, hæc sequentur. In nomine meo dæmonia eiicient, linguis loquentur nouis, serpentes tollent. Et si mortiferum quid biberint, non eos nocebit. Super ægros manus imponent, & bene habebunt. Non est, Iudæe, numerus Christianorum signorum, non est numerus mirandorum Christianæ fidei operum. Infinitus plane est numerus operum, infinitus numerus operantium. Præter Moysem, Iosue, Gedeonem, Samsonem, Samuelem, Esaiam, Heliam, Helisæum, Ionam, miris operibus insignitos, paucos habet lex tua, innumerabiles miraculorum exhibitores fides habet & habuit Christiana. Quid igitur vltra susurras? Quid mussitas? Da tandem, da manus Christo, quem Dei filium, quem Deum, quem regem æternum, quem iam certo, & longe ante prædicto tempore venisse, tot auctoritatibus sacris, tot rationibus indubiis, tot tantisque prodigiorum signis probasti. Noli vltra conqueri legem Moysiacam a Christo mutatam, quia sicut Deus est, qui illam dedit, ita Deus est, qui hanc Euangelicam teneri mandauit. Non alter, & alter Deus, alter illam, alter istam: sed idem ipse Deus Christus, qui priorem illam antequam per carnem hominibus appareret, Iudæis tradidit: ipse iā factus homo, vt hanc secundam nouam, & vltimam obseruarent, vniuersis tam Iudæis quam gentibus imperauit. Qui si Deus est, vtique quod præcipit tenendum est. Sed auctoritatibus, rationibus, ac miraculis, Deus esse probatus est. Sequitur ergo, vt quod dixit, ratum habeatur: quod præcepit, vt Dei præceptum seruetur. Si igitur Deo contraire refugis, necesse est te Christi Dei mandata suscipere, necesse est te eius suaui, vt ipse loquitur, iugo, colla diu multumque olim superba submittere. Non erit tibi si Christum Deum agnoscis, vltra nobiscum inueterata quæstio, non vetusta velut spretæ legis tuæ querela: quod circumsionem Christianus abiiciat, quod Sabbatum contemnat, quod legalibus sacrificiis non inseruiat. Videbis & intelliges, licuisse Deo congruentia singulis temporibus dispensare, & nunc ista, nunc illa, aliis & aliis: nunc singulis, nunc pluribus, nunc omnibus, pro sibi soli ad integrum nota ratione personarum, causarum, temporum, dispensare. Aduertes, si bene perspexeris, Deum non solo Christianæ gratiæ tempore noua mandasse: cum agnoueris eum ab ipso humanæ creaturæ principio, scripturis tuis attestantibus, similia sæpe fecisse. Nonne noua, & quæ ante non dixerat, dixit, quando peccantis hominis reatum puniens, ait, Maledicta terra in opere tuo, in laboribus comedes eam cunctis diebus vitæ tuæ, & reliqua? Nonne noua, & quæ ante non legitur permisisse, concessit, quando post deletum diluuio mundum, Noe loquutus est: Omnes pisces maris manui vestræ traditi sunt, & omne quod mouetur & viuit, erit vobis in cibum. Et statim. Quasi olera virentia tradidi vobis omnia, excepto quod carnem cum sanguine non comedetis? Qui & nouam legem, de qua vsque ad tempus illud reticuerat, promulgans, adiunxit: Sanguinem enim animarum vestrarum requiram de manu cunctarum bestiarum, & de manu hominis. De manu viri, & fratris eius, requiram animam hominis. Quicumque fuderit humanum sanguinem, fundetur sanguis illius. Ad imaginem quippe Dei factus est homo. Nonne noua, & de quibus prorsus ante siluerat, præcepit, quando Abrahæ patri nostro secundum fidem iniunxit dicens, Hoc est pactum quod seruabitur inter me & vos, & semen tuum post te, circumcidetur ex vobis omne masculinum, & circumcidetis carnem præputij vestri, vt sit in signum fœderis inter me & vos, & cætera quæ sequuntur? Nonne noua, & quæ per tot secula celauerat, mandauit, quando Sabbatum, quando initia mensium, quando solemnitates multiplices, quando sacrificia multiformia: & vt breuiter multa concludam, quando totum corpus legis, de qua magis superbire quam ædificari soletis, verbo scriptoque per Moysem patribus vestris dedit? Et quis facile cuncta enumeret, quæ diuinitas saluti hominum consulens, non simul, sed paulatim vel vniuersaliter vel particulariter, per multos non eodem, sed diuersis temporibus, seruari mandauit? Si ergo toties Deus ante hominem Christum hominibus noua ac diuersa mandauit, quid mirum si idem Christus in eadem persona homo simul & Deus, quæ magis diebus istis congruere mortalibus vidit, præcepit? Sed fortasse dices. Noua quidem sæpe Deum præcepisse probasti. Sed legem ad vltimum per Moysem datam, mutandam, & finiendam esse nec probasti, nec probare potes. Probo, inquam, ac primum Esaiam propono. Quo mihi multitudinem victimarum vestrarum, dicit Dominus? Plenus sum. Holocausta arietum, & adipem pinguium, & sanguinem vitulorum, & agnorum, & hircorum nolui. Et infra. Incensum abominatio est mihi. Neomeniam, & Sabbatum, & festiuitates alias non feram. Iniqui sunt cœtus vestri. Calendas vestras & solemnitates vestras odiuit anima mea. Sed forte irati atque indignantis Dei verba hæc esse dices, nec vniuersa ista eum reprobare, nisi causa peccatoris tunc populi contendes. Sed audi eum nulla præmissa irarum causa, loquentem in Psalmo. Non accipiam de domo tua vitulos, neque de gregibus tuis hircos. Et post quædam. Numquid manducabo carnes taurorum, aut sanguinem hircorum potabo? Quibus sacrificiis reprobatis, quid malit, vel quid eis præferat, subdit. Immola Deo sacrificium laudis, & sequentia. Audi & Malachiæ testimonium, quod superius alia de causa proposui. Non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum, & munus non suscipiam de manu vestra. Audi & illud, cui refragari non poteris, & quo probato, obmutescere compelleris. Audi certe Deum pollicētem, se noua præcepta daturum, & testamentum vetus, testamentum Moysaicum nouo & æterno Christi testamēto immutaturum. Ecce dies veniunt, dicet Dominus, & disponam testamentum domui Iuda, non secundum testamentum quod dedi patribus eorū, quando apprehendi manum eorum, vt educerem eos de terra Ægypti. Sed testamentum nouum disponam eis, dando leges meas in mentibus eorum, & in cordibus eorum scribam meas. Qui & superbiam vestram de talibus gloriantem humilians, & confundens per Ezechielem loquitur. Ego dedi eis præcepta non bona, & iudicia in quibus non viuent: & pollui eos in muneribus meis, cum offerrent omne, quod aperit vuluam, propter peccata sua. Quid igitur? Nonne omni die clarius probatum est, quod noua mandata frequenter mundo Deus tradidit, & ipsam Moysi legem mutandam esse prædixit? Hoc agnosce, Iudæe, factum per fidem Christianam, impletum per legem Euangelicam: & tamdiu viguisse testamentum vetus transitorium, quousque perueniretur ad nouum & æternum.	Sed vt acutiore, prout tibi videtur, sagitta Iudaica pharetra exhauriatur, produc iam illam, & quantis poteris viribus in nostram, vt summe exoptas, necem emitte. Et quid est, inquis, illud, quod tam frequenter in lege nobis data Deus iterat, quod tam sæpe replicat, legem ipsam nullo vnquam tempore finiendam, quod præcipit sacrificiis, cultibus diuersis, omnique ritu ibi descripto, a nobis perpetuandam? Quid est certe, quod de Agni immolatione præcipientis Dei verba leguntur in Exodo, Habebitis hanc diem in monumentum, & celebrabitis eam solemnem Domino in generationibus vestris cultu sempiterno? Quid est & illud, quod de eadem re in eodem libro proxime scribitur, Custodi verbum istud legitimum tibi, & filiis tuis vsque in æternum? Nonne & liber Leuiticus idem astruit? Referens enim, & distincte proferens multiplicia de diuerso sacrificiorum genere mandata Dei, interserit hæc. Tollet sacerdos pugillum similæ, quæ conspersa est oleo, & totum thus quod super similam positum est, adolebitque illud in altari, in monumentum odoris suauissimi Domino. Et quibusdam interpositis subdit. Legitimum sempiternum est in generationibus vestris, de sacrificiis Domini. Rursus post aliquanta. Vinum, & omne quod inebriare potest, non bibetis tu & filij tui, quando intratis tabernaculum testimonij, ne moriamini, quia præceptum est sempiternum in generationes vestras. Item cum de primitiis segetum Deo offerendis idem liber Leuiticus ageret, addit. Eodem die, quo manipulus consecratur, cædetur agnus immaculatus anniculus in holocaustum Domini. Et libamenta offerentur cum eo, duæ decimæ similæ conspersæ oleo in incensum Domini, odoremque suauissimum. Liba quoque vini quarta pars hin. Ac versu intermisso. Præceptum est, inquit, sempiternum in generationibus, cunctisque habitaculis vestris. Et post pauca. Facietis, ait, & hircum pro peccato, duosque agnos anniculos in hostias pacificorum. Cumque eleuauerit eos sacerdos cum panibus primitiarum coram Domino, cedent in vsum eius. Ac statim. Et vocabitis hunc diem celeberrimum, atque sanctissimum. Omne opus seruile non facietis in eo. Legitimum sempiternum erit in cunctis habitaculis & generationibus vestris. Hunc sequens liber Numeri, quiddam simile ad legis nostræ æternitatem pertinens subiungit. Die Sabbati offeretis duos agnos anniculos immaculatos, & duas decimas similæ oleo conspersæ in sacrificio, & liba quæ rite funduntur per singula sabbata in holocaustum sempiternum. Nec multis interpositis, de sacrificiis primæ diei mensis septimi agens, ait. Offeretis & hircum pro peccato, qui offertur in expiatione populi, præter holocaustum calendarum, cum sacrificiis suis. Et holocaustum sempiternum cum libationibus solitis, eisdem cerimoniis offeretis, in odorem suauissimum incensum Domino. Cum ergo toties, & toties legis nostræ æternitas commendetur, quid mutatam esse asseris, quid prædictum fuisse quod mutaretur affirmas? Sed audi adhuc expressius de libro Deuteronomij testimonium, & ex illo saltem, nullo eam tempore mutari debuisse vel debere, cognosce. Loquens enim Moyses in iam dicto libro patribus nostris, hæc ait. Ponite hæc verba mea in cordibus, & in animis vestris, & suspendite ea pro signo in manibus, & inter oculos vestros collocate. Docete filios vestros, vt illa meditentur. Et quibusdam intermissis. Vt multiplicentur, inquit, dies tui, & filiorum tuorum, in terra quam iurauit Dominus patribus tuis, vt daret eis quamdiu cœlum imminet terræ. Quid his euidentius ad legis nostræ perpetuitatem demonstrandam dici potuit? Audi & de eodem Deuteronomij libro mandata legislatoris nostri, & ex his vtrum saltem in aliquo lex nostra mutanda sit, aduerte. Non addetis, ait, ad verbum quod vobis loquor, neque auferetis ex eo. Et illud alibi in eodem libro, post multiplices quæ præcedunt maledictiones, velut in clausula earumdem maledictionum subiunctum. Maledictus qui non permanet in sermonibus legis huius, nec eos opere perficit. Et dicit omnis populus. Amen. Verum est, Iudæe, verum est plane vt video, quod de te tuisque ait Apostolus noster. Quamdiu legitur Moyses, velamen est positum super cor eorum. Verum est & illud quod Christus non vester, sed noster, post lumen cœco nato donatum, ait. In iudicium ego in hunc mundum veni, vt qui non vident videant, & qui vident cæci fiant. Nam ecce oculi vestri Deum olim videntes excæcati sunt, gentium oculi vsque ad Christi tempora clausi, ab eo aperti sunt. Tenentes, inquit, omnes legem nescierunt me. Tenet certe legem Iudæus, & Deum ignorat: legit eamdem Christianus, & ex ea Deum agnoscens adorat. Sed redi ad proposita, Iudæe. Obiecisti quicquid fortius obiicere potuisti, vnde legem Mosaicam perpetuam debere esse ostenderes, & vnde quod de mutatione eius dictum fuerat velut inuincibili ratione quassares. At ego interrogo. Sententiæ, quas ad legis tuæ æternitatem comprobandam ex pentatheuco obiecisti, a Deo per Moysem prolatæ sunt? Vtique respondes, a Deo. Inde prosequor. Sententiæ quas ad legis tuæ immutationem demonstrandam ex Prophetis protuli, a Deo per ipsos prolatæ sunt? Nec istud, vt æstimo, immo (vt optime noui) negas. Hoc si ita est, quanta in verbis diuinis iuxta tuum intellectum appareat dissonantia, manifestum est. Et vt clarius eluceat quod dico, de obiectis a te sacræ scripturæ testimoniis, vnum pro omnibus, hoc est, omnium vice assumam. Habebitis, inquit Deus, de immolatione agni Paschalis agens, hanc diem in monimentum, & celebrabitis eam solemnem Domino in generationibus vestris cultu sempiterno. Assumo & de his quæ a me ex aduerso proposita sunt, vice vniuersorum, vnum de Hieremia testimonium. Ecce dies veniunt, dicit Dominus, & disponam testamentum domui Iuda, non secundum testamentum quod dedi patribus eorum, quando apprehendi manum eorum, vt educerem eos de terra Ægypti. Sed testamentum nouum disponam eis, dando leges meas in mentibus eorum, & in cordibus eorum scribam eas. Audisti, Iudæe. Vide, attende, verte omnes tete in facies, & contrahe quicquid siue animis siue arte vales. Negare non potes, immo hoc vt & ego fateris illud, a Deo per Moysem, istud ab eodem per Hieremiam prolatum. Fac ergo, fac, inquam, si vales, ne ille, quem fidelem legis in verbis suis, de quo frequenter & legis & cantas, quod perdat omnes qui loquuntur mēdacium: ne plane & ipse in verbis suis mendax appareat, ne mendacibus, quos ipse perdere scribitur, associetur. Hanc enim rem tam nefariam, tam blasphemam, de illo etsi non aduertis, sentire videris. Et quid dico sentire videris? Immo hoc aperte profiteris, quando hinc Deum legem perpetuam dedisse, hinc eumdem quod finienda esset, prædixisse fateris. Elige certe, elige de duobus quod volueris alterum. Nam si verum est quod de legis iuxta Iudaicum intellectum æternitate per Moysem dixit, falsum est quod de eius immutatione per Hieremiam prædixit. Si verum est quod iuxta Hieremiam mutanda fuerit, falsum est quod iuxta Moysem eam Deus perpetuam esse præceperit. Quod quia de Deo sentire impium (vt nosti) ac detestabile est, aut dissolue, si potes, obiectum nodum sensu Iudaico; aut si non potes, quod vere non potes, adquiesce sano ac veraci intellectui Christiano. Audi ergo iam, nec doceri erubescas, quia super omnia stultum est malle errare quam discere: malle propriis tenebris obfundi, quam lumine, licet alieno, profundi. Aduerte non potuisse Deum verba sibi contraria vel in inuicem aduersa proferre, vt hinc legem, quam tradebat, iuxta tuum intellectum æternam esse diceret, inde rursum finiendam esse prædiceret. Non plane vt æternam, sed plane vt finiendam legem tibi tuisque tradidit. Quomodo certe, quomodo legem traderet non finiendam in mundo, cum suis omnibus vel Iudæis vel gentibus suo & certo, quod Deus nouit, tempore finiendo? Quomodo, inquam, lex data est absque fine, in orbe qui non caret fine? Quomodo lex æterna data est non æternis? quomodo data est, non solum paulatim morituris, sed quandoque omnino defecturis? Nam si, vt longe supra simili de causa præmisi, cœlum & terra iuxta Psalmi tui verba peritura sunt: cui non pateat, quod nec sacrificia Iudaica, nec ritus multiplices, nec vniuersa tandem in lege illa iussa vel descripta superesse poterunt? Sed forte de verbo causaberis, forte tuo more sono literæ adhærebis. Contendes pertinaciter, vocari in scriptura illa legem perpetuam, vocari legem æternam. Sed recordare si audisti, disce si non didicisti, æternum non semper intelligi absque termino, perpetuum non semper accipi absque fine. Habes hoc in libro Regum secundo. Factum est, inquit, in nocte illa, & ecce sermo Domini ad Nathan dicens. Vade & loquere ad seruum meum Dauid, hæc dicit Dominus. Numquid tu ædificabis mihi domum ad habitandum? Et aliquantis versibus interpositis. Suscitabo, inquit, semen tuum post te, quod egredietur de vtero tuo, & firmabo regnum eius. Ipse ædificabit domum nomini meo. Et stabiliam thronum regni eius vsque in sempiternum. Et post quædam. Fidelis erit domus tua, & regnum tuum vsque in æternum, ante faciem meam, & thronus tuus erit firmus iugiter. Quid ad hæc dicis? Nonne iam inuenisti sempiternum cum termino? nonne inuenisti æternum cum fine? Stabilio, inquit, thronum regni eius vsque in sempiternum. Cuius eius? Plane iuxta Iudaicum, hoc est, carnalem intellectum tuum, Salomonis, vel ei in regno Iudaico succedentium regum. Vides adhuc hoc sempiternum ante secula multa finitum? Finitum vere est, ipso aduentu Christi Domini nostri, ex quo & a quo temporalis thronus filiorum Dauid subuersus est: nec vltra in sempiternum restaurandus est. Quid & de sequenti, quod propositum est, testimonio dices? De illo inquam testimonio. Fidelis erit domus tua, & regnum tuum vsque in æternum? Numquid domus Dauid, id est potestas Dauid, fidelis Deo mansit post ipsum, & hoc in æternum? Nonne adhuc vigente regno Dauiticæ stirpis in Iuda, adeo quorumdam regum infidelitas vel peruersitas notatur, vt de quibusdam eorum verax scriptura testetur: tot annis ille vel ille regnauit, fecitque quod malum est in conspectu Domini? Numquid fidelis Deo Ioram? numquid fidelis Acaz? numquid fidelis Sedechias? Numquid in Manasse filio Ezechiæ idololatra profano detestando, domus Dauid vel regnum eius Deo fidele permansit? Et vbi est iam illud tuum, contra quod ago, æternum? Nam si æternum, quomodo non dico quandoque, sed quomodo tam cito finitum? Quid vltra iam exiges? Audis stabiliendum thronum Dauid vsque in sempiternum, cum ante mille annos cessauerit. Audis fidelem futuram domum eius vsque in æternum, cum, vt memoratos præteream, in ipso Salomone eius filio Idola colente, fidelitas illa, quæ vocatur æterna, defecerit. Et vt multiplici auctoritate, æternitatem sæpe pro finito tempore ex libris non alienis, sed tuis, poni conuincam: audi quid simile de eadem re Deo decantet ipse Dauid. Introducens enim Deum de se loquentem, sic ait, Ponam in seculum seculi semen eius, & thronum eius sicut dies cœli. Et infra post aliquot versus. Semel iuraui in sancto meo, si Dauid mentiar: semen eius in æternum manebit. Et statim. Et thronus eius sicut Sol in conspectu meo, & sicut Luna perfecta in æternum. Et quid necesse est, etiam ista sigillatim notare? Certum enim est, patens est, negari non potest, verbis illis, quæ leguntur, Ponam in seculum seculi semen eius: vel illis, Semen eius in æternum manebit: aut illis, Thronus eius sicut Sol in conspectu meo, & sicut Luna perfecta in æternum, nequaquam æternitatem signari infinitam, quam & ex parte videmus finitam, & ex toto nouimus finiendam. Ex parte videmus finitam, quia regnum & temporalem thronum filiorum Dauid, a longo, vt iam dictum est, tempore subuersum cernimus: & ipsum semen, hoc est, successionem Dauid, saltem cum ipso mundi termino finiri, nemo qui dubitet. Et hæc quidem exempla, quæ ad probandam æternitatem finitam, de Regum libro & Psalmis protuli, de semine Dauid, de regno seminis Dauid, Christiano sensu de Christo accipimus, eoque intellectu sicut thronum, id est regnum eius terrenum negamus, sic non temporale, sed absque vllo fine æternum omnimodo affirmamus. Sed quia tecum ago, qui ab intellectu isto longe es, tuo te sensu conuenio, & æternitatem infinitam in verbis illis accipi non posse ostendo. Æternum enim, hoc est, infinitum non potest dici regnum, quod iam periit: semen Dauid, id est successio regnantium post Dauid perpetua dici non potest, quæ non subsistit. Vis adhuc Iudæe plura his testimonia, quibus æternitas non, vt sic dicam, semper demonstretur æterna? Audi post illa quæ audisti, quid Moyses tuus, immo magis noster, de vendito in seruum Hebræo præcipiat. Nam præmissis quibusdam, quæ, quia ad rem de qua agitur non pertinent, prætermitto, subdit. Sin autem dixerit, nolo egredi, eo quod diligat te, & domum tuam, & bene sibi apud te esse sentiat: assumes subulam & perforabis aurem eius in ianua domus tuæ, & seruiet tibi vsque in æternum. Audi & aliud de eodem libro Deuteronomij, de quo & istud præcedens assumptū est. Scribens enim Moyses iudicium sacerdotum, a populo, & ab his qui offerunt victimas, adiungit istud. Ipsum enim, ait, elegit Dominus Deus tuus de cunctis tribubus tuis, vt stet & ministret nomini Domini ipse & filij eius vsque in sempiternum. Simile huic & in Paralipomenon primo reperies. Separatus est, inquit, Aaron, vt ministraret in sancta sanctorum, ipse & filij eius in sempiternum, vt adoleret incensum Domino secundum ritum suum, ac benediceret nomini eius in perpetuum. Sed nunquid semper necesse mihi erit, toties & toties vel reserare quæ aperta sunt, vel illustrare quæ clara sunt? Quid est quod dixi? Mirum certe videtur, sed verum est. Nam quæ cunctis aliis patent, tibi soli clausa sunt, quæ cunctis aliis clarent, tibi soli obscura sunt. Claret enim cunctis, notum est vniuersis, seruum Hebræum nec aure perforata, nec aure illæsa, Domino suo seruire in æternum: nec sacerdotem electum a Deo, vel filios eius Deo ministrare potuisse in sempiternum. Nam & seruo moriente, necesse fuit ei, vt sic loquar, mori seruitium: & deficiente sacerdote, vel filiis eius eorum necessario oportuit deficere ministerium. Ex his vniuersis coniice, aduerte, intellige, verba hæc, æternum, perpetuum, sempiternum: non semper poni ad designandum aliquod infinitum, sed aliquando ad demonstrandum temporale aliquod & finitum. Inde est & illud cui vel resistere, vel in contrarium peruertere si potueris, vere cuncta sane intellecta insane interpretari poteris. Audi ergo canticum ipsius Moysi, Aaron, Mariæ, totiusque gentis tuæ, quæ Israel vocabatur. Notum est Canticum, nō tantum tibi tuisque, sed etiam orbi terrarum. Transmisso enim iam rubro mari, Pharaone submerso, Ægyptiis extinctis, laudibus diuinis hoc a cantantibus additum est. Dominus, inquiunt, regnabit in æternum & vltra. Nunquid hoc æternum pro infinito accipitur? Si pro infinito accipitur, vt quid ei vltra additur? Infinitæ enim ęternitati quid addi potest? Quid plane, quid vltra illam est? Aut igitur remoue hoc vltra, & intellige hic æternitatem infinitam, aut si illud vltra remouere nolueris, accipe illud quod ibi legitur æternum, licet valde prolixum, tamen pro finito positum. Quia ergo aliter hinc exire non potes, quia aliter pedem de hoc laqueo educere nō præuales: agnosce hoc, de quo agitur, æternum, pro immensa licet finita temporis quantitate scriptū; sed cū illi additur vltra, oportere intelligi absque vllo fine vel termino sempiternum. Præter has sacras ac supra positas auctoritates, est nō solum diuinus, sed etiam humanus & communis mos iste loquendi: quo non infinitas, sed quædam maior minorve temporis prolixitas designatur. Hūc modum ab vniuersis pene assidue frequentari, etiam si negligenter aurem loquentibus admoueris, aduertes. Quis enim loquentium in verbis frequenter hoc non iterat, Semper te dilexi, semper te diligā, semper illum odiui, semper odiā: semper hic pauper erit, semper & hic diues, semper ille mentitur, semper hic loquitur: semper hic tacet, & mille similia? Cumque in propria sua significatione, hoc, de quo loquor, acceptū, nil minus significet quam æternum infinitum, qui tamen illud proferunt, nullam in eo intelligunt infinitatem, sed vt supra dixi longam plus minusve, sed tamen finitam, temporis quantitatem. Hinc est illud Latini nostri.	Seruiet æternum, qui paruo nesciet vti.	Hinc & illius.	— Sedet, æternumque sedebit	Infelix Theseus.	Quo versus fine, sequentisque principio, licet eius quædam mala æterna, hoc est, sine termino prolator intellexerit: quod tamen æternum, hoc est, absque fine sessurus esset, omnino non sensit. Inde magnus ille apud Latinos.	Vix e conspectu Siculæ telluris in altum,	Vela dabant læti, & spumas salis ære ruebant:	Cum Iuno æternum seruans in pectore vulnus,	Hæc secum, Me-ne incœpto desistere victam?	Item idem.	— Tanton’ potuit compellere motu	Iupiter æterna gentes in pace futuras?	Sed prolator horum versuum, nec vulnus in pectore Iunonis cōtra Troianos iratæ, æternum absque termino sensit, nec gentes futuras in æterna, hoc est, infinita pace mansuras, quod fieri non poterat, intellexit. Sunt adhuc plura de his exempla, sed vt æstimo sufficiunt ista. His omnibus, Iudæe, probatum est, ad legis tuæ infinitatem probādam, frustra te tot æternitatis nomina produxisse, cum cōstet & auctoritatib9 sacris & humani vsus exēplis, æternitatis nomine non semper res infinitas, sed quandoque etiam finitas signari. Sed forte tu ad hæc. Æternitatis quidem nomen, quandoque pro finito tempore accipi, ex præcedentibus probas, sed quod aliquando etiam pro infinitate accipiatur, non negas. Non nego, inquam, sed prorsus confirmo. Ergo, inquis, vtrumque concedis, hoc est, quod æternitatis nomen quandoque pro finito accipiatur tempore: quandoque etiam pro infinitate. Verum est, inquam. Si igitur, inquis, verum est, quod pro vtraque significatione, hoc est, finita vel infinita, æternitatis nomen sæpe ponatur; vnde cogis, vnde probas, quod ad legis Iudaicæ infinitatem ostendendam a me prolata testimonia magis finita esse debeant quam infinita? Probo, inquam, & ad istud concedendum necessario argumento impello. Quod vt breuius fiat & clarius, redeant rursum ad medium illa duo, quæ superius posita sunt, vnum a me, aliud a te. A me verba Hieremiæ, a te verba Moysi. Hieremiæ illud est. Ecce dies veniunt, dicit Dominus, & disponam testamentum domui Iuda, non secundum testamētum quod dedi patribus eorum, quando apprehendi manum eorum, vt educerem eos de terra Aegypti. Sed testamentum nouum disponam eis, dando leges meas in mentibus eorum, & in cordibus eorum scribam eas. Moysi illud est. Habebitis, inquit Deus de immolatione agni paschalis agēs, hanc diem in monumentum, & celebrabitis eam solennem Domino in generationibus vestris cultu sempiterno. Hæc duo, vt supradixi, ex aduerso sibi inuicem opposita, & iuxta intellectum tuum omnino contraria sunt. Quod enim vna ex his duabus sententiis affirmat, altera negat. Affirmat Moyses, æternam, hoc est, iuxta te nunquam finiendam legem. Affirmat Hieremias mutandam, hoc est, aliam nō iuxta modum vel ritum prioris dandam. Vides adhuc alterum ex his duobus stare non posse? Vides nisi aliter senseris, aut Moysen fallacem, aut Hieremiam? Vnde ne tam solennes & famosi veritatis ministri mendaces appareant, necesse est aut Hieremiam sic exponi, vt legis iuxta tuam sententiam infinitas monstretur, aut Moysi verba sic accipi, vt quod de mutatione legis Hieremias protulit, verum esse probetur. Sed in Hieremiæ verbis quis Iudaicus, quis Christianus etiam valde perspicax ac lynceus, vt dicitur, oculus, aliud quā dictum est rimari poterit? Quid aliud sentire quā quod absque nubilo, absque tegmine, absque figurarum inuolucris produnt? Prodūt vtique hoc, manifeste denunciant hoc, quod non iuxta testamētum a patribus datum dispositurus esset Deus aliud testamentum. Quod plane nouū vocat, quia vetus præcesserat. Quid ergo aliud, quid certe aliud in testamento veteri accipere poteris nisi Iudaicam legem quæ præcesserat, & in testamento nouo Christianam, quæ sequutura erat? Cum hoc ita sit, cū in his Hieremiæ verbis nihil aliud quam quod dictum est intelligi possit, nec in aliā quamlibet partem quolibet astu Iudaico retorqueri: cogeris, Iudæe, ad Moysi transire sententias, & illa æternitatis vel perpetuitatis nomina quæ præmissa sunt, non pro infinitate, sed pro finito tempore esse posita mecum sentire. Hoc modo accipe dictum illud quod de agno Paschali proposuisti, hoc modo de multiplici sacrificiorum varietate, hoc modo de Sabbati cultu, hoc modo de ipsa, quæ, vt noster Dominus dicit, non a Moyse est, sed ex patribus circumcisione. Hoc modo, inquā, intellige, hoc modo expone, vbicumque in consimilibus legis tuæ locis æternitatis nomen scriptū inueneris. Cumque ibi æternum pro finito tempore intellexeris, nec Moysen Hieremię, nec Hieremiam Moysi contrarium inuenies, & legem, quam finiendam esse Hieremias prædixit, finitam agnosces. Finitam dico, vt quidā magnus ex nostris ait, non quantum ad modum agendę vitæ, sed quantum ad modum significandæ vitæ. Nā quantum ad modum agendæ vitæ pertinet, quod lex vetusta Iudæis, hoc & Euāgelium Christianis imperat, & vnusquisque nostrum pro gratia & viribus seruare contendit. Nam, diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, & proximum tuum sicut teipsum: &, non habebis deos alienos coram me, &, honora patrem tuum & matrem &, non occides, non mœchaberis, non facies furtum, non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium: & non concupisces domum proximi tui, nec desiderabis vxorem eius, non seruum, non ancillam, non bouem, non asinum, nec omnia quæ illius sunt, & similia rectæ fidei, honestis moribus, ac sanctæ vitæ congruentia, sicut Iudæo præcepta sunt, sic & Christiano præcipiuntur. Vnde quantum ad hunc modum agendæ vitæ, lex de qua agitur finita non est. Quantum vero ad modum significādæ vitæ, prorsus finita est. Nam circumcisio carnalis quæ spiritualem præsignabat, Sabbati requies, quæ aliud innuebat, sacrificia quadrupedum, volucrū, similæ, vini, olei, & similia, quæ vnicum & supremum Christianorum sacrificium præmonstrabant, sicut vmbra corpori, sicut signans signato, cesserūt. Vnde quantum, vt dictum est, ad illa omnia collum gentis duræ ceruicis prementia, ab illo, qui dixit, Iugum meum suaue est, & onus meum leue est, populo libertatis indulta sunt, & ne iugo iam inutili grauaretur, omnino finita. Quod si tantopere hoc, de quo sermo est, æternitatis verbo oblectaris, & eo legem tuam absque fine adhuc probare conaris, muta intellectum, & absque fine inuenies æternum tuum. Muta, inquam, intellectum, & quod ego fateor de testamento nouo, fatere & tu de veteri. Dico ego testamentum a Christo datum, & nouum esse & æternum. Nouum, quia tuum antiquius est. Æternum quomodo? Nunquid baptismus a Christo constitutus æternus est? Nunquid sacrificium ab ipso suis traditū æternum est? Nunquid & alia sacramenta Christianis tradita æterna sunt? Nunquid & multa alia Euangelij mandata æterna esse possunt? Non sunt æterna, quia sicut de tuis dixi, cum mundo finienda sunt: & tamen sunt æterna, quia æternorum præparatiua sunt. Finiuntur illa, sed vita, ad quam ducunt, non finitur æterna. Dic ergo, sed dic ex fide, crede ad iustitiā, confitere ad salutem, tuam taliter posse accipi legem esse æternam, quia huius Christianæ gratiæ præuia & præmonstratrix extitit, quæ sola vere per Christum ad vitam beatam & æternam perducit. Hoc solo sensu æternum legis tuæ, de quo egisti, potest intelligi absque fine, nullo autem alio, nisi cum fine.	Sed ne quid obiectorum a te indiscussum vel indiffinitum remaneat, accipe & contra illa vltima tua responsum nostrum. Opposuisti nobis Moysen loquentem inter cætera patribus tuis. Vt multiplicentur, inquit, dies tui, & filiorum tuorum in terra, quam iurauit patribus tuis, vt daret eis quamdiu cœlum imminet terræ. Ad quod ego. Quamdiu cœlum imminet terræ, promissa est iuxta intellectum tuum stirpi Iudaicæ possessio terræ illius, quæ partim per Moysen, partim per Iosue, primis illis Iudæis distributa est. Sed adhuc tamen cœlum imminet terræ, & Iudæis iā a multo tempore terra illa ablata est. Sed dices. Hoc idcirco, quia mandata sibi a Deo tradita neglexerunt. Et quid hoc, inquam, ad me? Vere fateor, quod quia mandata Dei neglexerunt, immo quia semper Deo rebelles & cōtrarij extiterunt, quia idololatræ, quia prophani, quia Prophetarum occisores, quia ad implendā mensuram patrum suorum, ipsius Christi saluatoris mundi, & condemnatoris sui, nequissimi crucifixores fuerunt, a Deo proiecti, & tam ab illa terra, quam ab omni prosperitate mundana & felicitate æterna exclusi sunt. Nā illud quod addidisti præcepisse Moysen, non addetis ad verbum quod vobis loquor, neq. auferetis ex eo: nonne mirum & mirum valde est, quod hoc quasi per te faciēs opponis? Quis enim nostrorum aliquid vnquam addidit ad verbum legis tuæ? quis aliquid dempsit? Immo seruamus libros intactos, seruamus incorruptos, & sicut per Moysen scripti, & per fidos interpretes ad vniuersarum, gentium linguas de Hebraica translati peruenerunt, ita vt dictum est, cōseruantur. Nihil eis additur, nihil imminuitur. Habet ergo Latinus, habet Græcus, habet Barbarus de libris illis quicquid tu Iudæe habes: scribimus quod scribis, legimus quod legis, sed scripta vel lecta nō ex toto intelligimus vt intelligis, non ex toto accipimus vt accipis. Sequeris tu quandoque in illis litteram mortificantem, sequor ego semper in illis spiritum viuificantem. Rodis tu corticem, edo ego medullam. Nec literæ tegmen vbi est abiicio, nec litera tectum salutis mysteriū contemno. Hoc modo literam accipiens, auctorem literæ spiritum magis sequens, nihil vt dixi, ad verbum legis tuæ adiicio, nihil demo: sed magis Iudæum nec legis suæ literam sequentem, nec spiritum diuinum in litera agnoscentem, arguo, corripio, ac veritati adquiescere nolentem condemno.	Post hæc duo sic absoluta, de tertio & in tribus vltimo nobis minaris, & nisi Iudæi efficiamur, diuino maledicto nos esse subiectos ostendere conaris. Maledictus, inquis, qui non permanet in sermonibus legis huius, nec eos opere perficit, & dicet omnis populus, amen. Hoc maledictū, o Iudæi, non super Christianos est, sed super vos & super filios vestros. Neque enim nos Christiani ex gentibus de Iudæis fuimus, nec iugū legis Iudaicæ nobis impositum est. Subiecta fuerunt colla populi duræ ceruicis, qui aliter domari ad seruiendum Deo non poterat, præceptis legis Moysiacæ, erecta est in libertatem tempori congruam, per Christum nostrum ceruix fidei Christianæ. Ea de causa nihil ad se pertinere Iudaicum maledictum Christianus intelligit: quia sicut mutata tempora, sic & mutata præcepta cognoscit. Sed quia modo, quo superius dictum est, aut agendæ scilicet vitæ, aut significandæ, legem vestram nostram credimus, nostram dicimus, necesse est nos eius maledictiones cauere, & benedictiones optare. Cauemus autem, immo omnino vitamus eius maledictiones, si iuxta eius decreta vitam agimus, hoc est, non concupiscendo, non occidendo, non furtum faciendo, non falsum testimonium perhibendo, & reliqua similia obseruando, quæ & vetus scriptura seruari præcepit, & nouæ gratiæ Euangelium teneri multomagis imperauit. Vitamus eius maledictiones, si non significans, sed significatum, hoc est, si non carnalem circumcisionem, si non carnale Sabbatum, si nō carnalia sacrificia: sed spirituales virtutes, quæ illis carnalibus sacramentis designatæ sunt, obseruamus. Hoc igitur vtroque modo vel agendo quæ aperte præcepta sunt, vel implendo quæ sub sacramentorum velamine sunt, non subiacet legis maledicto Christianus, falsoque se impetitum a Iudæo demonstrat, dum his modis in sermonibus legis se permanere declarat. Non ergo tangit illum vel in modico, maledictio illi a te obiecta, Iudæe, sed te potius respicit, tibi se totā ingerit, qui nec spiritu libertatis vt Christiani in sermonibus legis tuæ permanes, nec ipsa seruili & carnali conditione, vt primi Iudæi, eos opere ex maxima parte adimples. Aduerte igitur non Christianum, vt iam dictum est, sed te, illi maledicto quod ei obiecisti subiectum, de quo Moyses. Maledictus omnis qui non permanet in sermonibus legis huius, nec eos opere perficit, & dicet omnis populus, amen. His uniuersis eo res peruenit, ne vltra audeas legem per Moysen datam, iuxta intellectum quem hactenus habuisti credere perpetuam, nec audeas profiteri æternam. Agnosce hoc, inquam, factum per Christum, qui auctor noui & æterni testamenti, multa in eo præterquam se vsus antiquus habuerat, auxit, minuit, ac mutauit. Auxit, quando dixit. Nisi abundauerit iustitia vestra plusquam Scribarum & Pharisæorum, non intrabitis in regnum cœlorum. Et addidit. Audistis quia dictum est antiquis: non occides. Qui autem occiderit, reus erit iudicio. Ego autem dico vobis quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio, & sequentia. Rursum. Audistis, quia dictum est antiquis, non mœchaberis Ego autem dico vobis, quia omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, iam mœchatus est eam in corde suo. Ac deinde. Audistis, quia dictū est antiquis: non periurabis. Ego autem dico vobis non iurare omnino. Ac post modum. Audistis, quia dictum est, oculum pro oculo, & dentem pro dente. Ego autem dico vobis, non resistere malo. Sed si quis te percusserit in dexteram maxillam tuam, prœbe illi & alterā, & reliqua, quæ lectio Euangelij nostri indicat. Audistis, quia dictum est. Diliges proximum tuum, & odio habebis inimicum tuum. Ego autem dico vobis. Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos, & orate pro persequentibus & calumniantibus vos. & reliqua, quæ cœlestis illa scriptura recitat. Quando hæc Christus præcepit, vtique supra legis antiquæ præcepta, plurima auxit. Minuit vero, quando per Apostolos suos in quibus loquebatur, ea quæ subscripta sunt cōstituit. Nam sic se habet eorum Epistola. Apostoli & seniores fratres, his qui sunt Antiochiæ & Syriæ, & Ciliciæ, fratribus ex gentibus, salutem. Et versu interposito. Visum est, inquiunt, Spiritui sancto & nobis, nihil vltra vobis imponere oneris, quam hæc necessario, vt abstineatis vos ab immolatis simulacrorum, & sanguine, & suffocato, & fornicatione. A quibus custodientes vos, bene agetis. Quando hæc pauca seruari mandauit, de multiplicitate legalium præceptorum multa imminuit. Mutauit autem, quando pro circuncisione baptismum, pro Sabbati ocio requiem a peccatis, pro innumeris panum, similæ, vini, quadrupedum, volucrum sacrificiis, solum purum, innocentem, immaculatum agnum Dei, hoc est seipsum omnipotenti Patri pro vniuersorum salute quotidie offerri constituit. Iussit ista, & quia Deus esse probatus est, auctoritate diuina quæ voluit imperauit, & quæstiones infidelium de mandatis suis dubitantium amputauit. Hoc enim inter alia Iudæis mirantibus, & stultissime conquerentibus, quod verbo curando multorum incommoditates sabbatis operaretur, respondit. Filius hominis, Dominus est, etiam sabbati. Qui vero sabbati Dominus est, vtique Deus est. Non enim nisi Deus, Dominus sabbati esse potest. Vnde constat, quod qui Dominus & Deus sabbati est, Dominus & Deus circumcisionis est: Dominus & Deus sacrificiorum, immo omnium rerum est. Sicut ergo licuit omnium rerum Domino & Deo, quando voluit non existentia creare, quādo voluit iam creata in alias & alias species commutare, sic ei licuit arcanis, sibique soli notis iustitiæ causis, leges nondum datas hominibus, quibus voluit, & tēpore quo voluit proponere, & rursum quibus voluit & quando voluit, easdem augere, minuere, vel mutare. Quiesce igitur, Iudæe, de mutatis per Christum Moysi legibus scandalizari, quia idem Deus qui per hominem Christum hominibus apparuit, quando voluit præcepta legalia prius non existentia promulgauit, quando voluit eadem iam tradita commutauit. Nec deinceps per illam tantummodo veterem & iam finitam legem iustificari quemlibet potuisse asseras, cum & ante illam, & eius tempore præter illam, & etiam post illam, iustos vocari multos inuenias. Nonne, vt ad priora sæcula redeam, absque circumcisione, absque sabbati cultu, absque aliquo legis vestræ sibi imposito ritu, Abel cordis innocentia, & simplicis sacrificij puritate Deo placuit? Nonne absque circuncisione, absque sabbati cultu, absque multiplici legis nostræ onere, ambulauit Enoch cum Deo, & non apparuit, quia tulit eum Deus? Nonne absque circuncisione, absque sabbati cultu, absque multiplici legis Iudaicæ onere, de magno viro Noe scriptum est. Noe vir iustus & perfectus in generatione sua fuit, & cum Deo ambulauit? Nonne & ipsi Deus loquitur, Te vidi iustum corā me in generatione hac? Quid dicam & de ipso, de quo præcipue gloriari soletis, patre Abraam? Nonne & de ipso absque omnibus illis præmissis, sabbato legalibus præceptis, ante ipsam quoque circumcisionem, dictum est. Credidit Abraam Deo, & reputatum est ei ad iustitiam? Quid & de posteris eius Isaac, siue Iacob, & reliquis vsque ad Moysen? Nonne & ipsi sola circuncisionis, sed maxime iustitiæ obseruantia, absque reliquis omnibus legis post datæ decretis, Deo placuere, & ipsi duo cum antecedente se Abraam, singulare ac gloriosum Patriarcharum nomen meruere? Hoc quidem ante legem. Iam vero lege data vel proxime danda, video Iob non Iudæum, sed a Iudæorum genere pene alienum, absque circumcisione, absque sabbati cultu, absque omni legali instituto, voce diuina simplicem, rectum, timentem Deum, recedētem a malo vocari. Cerno & Balaam, absque circumcisione, absque multiplicibus Moysi præceptis, Deo colloqui, Deo obedire, Dei afflatu multa saluti humanæ famulatura prædicere. Qui licet ceciderit, licet casum suum & præuiderit & prædixerit, ex eo tamē quo casum suum memorat, ante eundem casum se stetisse declarat. Vnde licet in iustitia non permanserit, auditor tamen sermonum Domini nonnisi ex aliquo iustitiæ merito esse meruit. Conspicio & regum plurimos, intueor alienigenarum gentium non paucos, ipso legis tempore absque circumcisione, absque sabbati cultu, absque Moysiacis institutis, Deum colere, iustitiam sectari, absque eadem iustitiæ conseruatione iustificari. Qui quamuis in canone Iudaico nō legantur, ex veracibus tamen historiis tales fuisse probantur. Sed quorsum ista? Vt cernens ante legem atque sub lege, sine legis operibus multos Deo placuisse, gloriari velut de legis tuæ singularitate desinas, & vetustum, quod inde assumpsisti, iactātiæ supercilium deponas. Nec propter hoc solum, sed vt insuper aduertas, quod sicut & ante legem & sub lege, sine legalibus obseruantiis, titulo iustitiæ plurimos conspicis honorari: sic & post legem non solum plurimos, sed & vniuersos sola Christiani Euangelij gratia, posse intelligas iustificari. Hoc quippe est nouū illud testamentum, de quo iam supra audisti Deum & Prophetam loquentem. Ecce dies veniunt, dicit Dominus, & disponam testamentum domui Iuda, non secundum testamentum quod dedi patribus eorum, quando eduxi eos de terra Aegypti. Aut igitur ostende aliud testamentum datum a Deo, non secundum illud vestrum testamentum quod datum est ab eo, aut suscipe hoc nostri Euangelij testamentum, quod vere datum est ab ipso. Quod non est secundum illud, quia est plusquam illud: non est secundum illud, quia illud terrenum est, istud cœleste: non est secundum illud, quia illud temporale, istud vero est absque dubio sempiternum. Non quod scriptura illa Euāgelij data a Christo, vel quæ in eo præcipiuntur, manere debeant in æternum, sed quod gloria, quæ a Christo promittitur seruantibus Euangelium, nullo rationabiliter obuiante, maneat in æternum. Simili argumēto, & cuncta, quæ supra de Christo diffusius sunt dicta, concludo. Aut enim alium, de quo vniuersa illa veraciter accipi possint, necesse est te producere, aut omnia de Christo nostro esse dicta, nobiscum sentire. Sed forte obiicis: Etsi ego nullum, cui suprascriptæ propheticæ voces congruere possint, producere valeo, qua me tu ratione Christum tuum potius, quam quemlibet alium in illis propheticis vocibus intelligere cogis? Magna vtique, magna inquam, ratione ad hoc sentiēdum te ego compello. Sed antequam ratio illa ponatur, auctoritas præcedat. Interrogas, cur magis de Christo nostro, quam de quolibet alio cuncta illa supradicta accipiam, & cur te ad ea suscipienda compellam. Idcirco plane Christum nostrum, non alium, in omnibus illis propheticis vocibus intelligo, & intelligendum suadeo: quia de ipso, non de alio verba illa prolata agnosco, vel vt verbi causa, aliqua de innumeris ad ipsum pertinentibus excerpam, de nullo alio, nisi de illo intelligi potest, quod Propheta tuus dicit, & quod Ecclesia nostra frequentat. Ecce virgo concipiet, & pariet filium: & vocabitur nomen eius Emmanuel. Nulla enim virgo vel concepit, vel conceptura est, vel peperit, vel paritura est filium, nisi supercœlestis & perpetua Virgo Maria Iesum Christum Dominum nostrum. De nullo alio nisi de illo accipi potest, Orietur stella ex Iacob: &, exurget homo de Israel. Nō enim cometes, qui regna mutare dicitur, vel quodlibet præfulgidum sidus, Christo nostro secundum carnem de Israel exurgente ortum est, sed stella syderibus cunctis splendidior, ipsiusque solaris fulgoris æmula non cuiuslibet, sed ipsius tantum natiuitatem præsagans eluxit. De nullo alio hominum nisi de illo accipi potest, Effundam super vos aquam mundam, & mundamini ab omnibus inquinamentis vestris. Ipse enim non alius aquā mundam, & omnia inquinamenta peccatorum mundantem super omnes effudit, quando discipulis præcepit, Docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris & Filij, & Spiritus sancti. De nullo alio nisi de illius tempore accipi potest. Tunc aperiētur oculi cœcorū, & aures surdorum patebunt, tunc saliet, sicut ceruus claudus, & aperta erit lingua mutorū. Eius enim tēpore, eius virtute, eius præcepto tā per ipsum quā per innumeros alios idem donum ab ipso accipientes cæcis visus, surdis auditus, claudis gressus, mutis lingua reddita est, & infinita omnium generū vel specierum miracula facta sunt. De nullo alio, nisi de illo accipi potest, Ipse vulneratus est propter iniquitates nostras, & liuore eius sanati sumus. Nullus enim præter ipsum vulneratus inuenitur propter iniquitates hominum: nullius liuore nisi ipsius, sanitas restituta est hominibus. Nullus præter ipsum oblatus est, quia voluit: nullus præter ipsum sicut ouis ad occisionem ductus est, quia voluit. De nullo alio nisi de illo accipi potest. Non dabis sanctum tuum videre corruptionem. Vt enim ait Petrus Apostolus noster, loquēs sicut & ego Iudæis: nec Dauid qui hic loquitur, nec aliquis hominum vel sanctorum sepultus, præter eundem Christum nostrum carnis euadere potuit corruptionem. De nullo alio nisi de illo accipi potest, Viuificabit nos post duos dies, die tertia suscitabit nos. Nā nullus mortuus præter ipsum triduana sepultura quiescens, ipsa die tertia cum carnis propriæ resurrectione, & tunc plurimos sanctorum suscitauit, & in fine seculi omnes pariter tam bonos quam malos, vel ad vitam, vel ad mortem perpetuā suscitabit. Sed nec de quolibet alio idem Propheta subiunxit, Quasi diluculum præparatus est egressus eius. Egressus quippe eius de sepulchro ad immortalem vitam, quasi diluculum fuit: quia ipse ante solem primo lucis initio resurrexit, sicut & Euangelium nostrum, & ipse in Psalmo loquitur. Exurgam diluculo. Nec hoc solum, quia transituræ resurrectionis suæ luci, sempiternam adiunxit, & ea vetustas mortalium tenebras illustrauit. De nullo alio nisi de ipso accipi potest, ascendens in altum captiuam duxit captiuitatem, dedit dona hominibus. Nec enim sola diuinitas proprie in altum ascendere dici potest, quæ semper tam in alto, quam in imo, & vbique est. Sed & de illo iuxta verba Apostoli nostri dictum est. Ascendit, quia primo descendit in inferiores partes terræ, indeque humana carne assumpta, Idem qui descendit, ipse & ascendit super omnes cœlos, vt adimpleret omnia. De nullo alio nisi de illo dictum est, Erit radix Iesse, & qui exurget regere gentes, in eum gentes sperabunt. Quod magis videndo propriis oculis, quam aures præbendo scriptis propheticis aduertere potes. In ipsum enim Christum nostrum, qui de stirpe Iesse ortus est, sicut tibi totus terrarum orbis indicat, gentes sperant, ipsum deprecantur, ipsum adorant. De nullo alio nisi de ipso dictum est, Scio quod redemptor meus viuit, & in nouissimo die de terra surrecturus sum, & in carne mea videbo Deum. Redemptor enim non potest dici, nisi qui redimit. Iob vero nullus redemerat, nullus redempturus erat, nisi hic Dei filius, hic de quo sermo est Christus. Quem pro redemptione sui ac mundi precium corporis & sanguinis sui daturum præsciens, redemptorem suum vocat, Deum nominat, & eum in sua carne iam resuscitata, in die nouissimo se visurum affirmat. Hæc vniuersa & multa similia, quia de nullo alio nisi de Christo accipi possunt, de ipso dicta credimus, in ipso atque per ipsum excepto hoc vno & vltimo, quod in mundi defectu implendum restat, impleta nouimus, & vt eadem credant ac sentiant, Iudæis incredulis suademus. Audisti, Iudæe, qua auctoritate, immo quibus auctoritatibus, cuncta illa, quæ præmissa sunt, de nullo alio nisi de Christo dicta credat & intelligat Christianus, audi & qua ratione cui vel libens vel inuitus cedere cogatur Iudæus. Et qua maiori ratione hoc tibi persuaderi poterit, quam diuinis illis immensis & infinitis miraculis? Quis enim humano intellectu vigens non videat, quod tot tantaque a Christo, & per Christianos facta miracula, fieri nullo modo possent, nisi virtute diuina? & ille quidem se Dei filium, se Deum, se regem æternum, se Christum a Prophetis prædictum esse fatebatur. Quæ si falsa essent, non solum nulla eum signa prosequerentur, nulla eum miraculorum efficacia comitaretur, sed potius quod vel cogitare scelus est, vt mendax, blasphemus, & impius damnaretur. Ac cum ista omnia de se prædicauerit, cum ista de se credentes, velut omnipotentes miraculorum operatores effecerit, sicut & ipse loquitur, omnia possibilia credentur: clarum est, perspicuum est, quod quicquid de se credi docuit, absque saltem minima dubitatione credendum est: quicquid præcepit fieri, absque refragatione aliqua seruandum est. Sed vt, quicquid posses obiicere, ipse mihi obiiciam: dices fortassis miracula illa, aut nulla fuisse, aut magica. Si dixeris nulla fuisse, si dixeris ea ficta a nostris, cito respondeo, tuoque te sermone conuenio. Si miracula, quæ a Christo vel per Christianos facta dicuntur, quia non vidimus, nulla vel ficta esse asseris, & nos quoque ea quæ per Moysen, Iosue, vel reliquos Iudæos facta leguntur, quia non vidisti, nulla vel ficta esse asserimus. Nullam enim tu maiorem afferre potes certitudinem, de Iudaicis miraculis, quam nos de Christianis. Nam sicut tu libros habes Iudaicos, in quibus illa inscripta sunt, sic & nos libros habemus Christianos, in quibus ista relata sunt. Hac ergo ratione, aut nega Christiana miracula, & nos negabimus Iudaica, aut confitere Christiana miracula, & nos fatebimur Iudaica. Sed quia tu signis illis licet non visis, sola librorum a patribus traditorum lectione fidem accommodas, cogeris vt & nos libris a maioribus nostris nobis tradidis fidem præbere concedas: & insuper quia nos tuis assentimus, tu quoque nostris assentias. Credimus nos Prophetis tuis: crede & tu Apostolis nostris. Crede autem hac ratione, quod quicquid illi de Christo & ad Christum pertinentibus rebus futurum esse dixerunt, hoc totum isti mundo impletum, absque diminutione aliqua ostenderunt. Non igitur hoc modo Christi miracula nulla esse, non hoc modo ficta esse a nostris, probare poteris. Sed rursum nulla esse vel ficta, quo alio modo probare valebis, cum non partes orbis quaslibet, sed ipsum pene orbem vniuersum legibus Christianis subiectum esse videas? Iacet iam substrata Christo mundi superbia, & totus mundanæ gloriæ fastus, damnati ab hominibus, & crucifixi ignominiæ seruit. Adorat crucem eius, quam prius videre horrebat: & quod ante stultum putauerat, nunc omni sua sapientia longe sapientius esse non dubitat. Potentiam illam suam, qua cuncta terrena domare consueuerat, Christo, qui Dei est virtus, agnito, infirmam cognoscit, & ex ipso qui Dei sapientia est, suam metiens, eam vt stultam contemnit. Quomodo igitur Christianæ, vt sic loquar, insipientiæ sapientiam suam, infirmitati fortitudinem suam, ignobilitati nobilitatē suam, ignominiæ gloriam suam sponte subiecisset, nisi mirandis, stupendis, & ante inusitatis operibus hoc ei persuasum esset? Constat ergo falsum esse quod obiectū est, Christiana miracula nulla esse vel ficta. Sed forte adhuc Iudaica subterfugia quærens, oppones. Quid vis cogere, mundum non nisi miraculis in Christum credere potuisse, cum ante Christum pene totus, immo aliquo tempore totus idololatriæ seruierit: nec ad illam idololatriam signis aliquibus, sed errore proprio conuersus fuerit? Concedo inquam sine signis, præter quædam vana ac dæmonica, quibus quandoque, licet raro, conceptus error, in stultorum hominum cordibus fouebatur, mundum aliquando succubuisse, sed eo tempore detestando cultui manus dare cepisse: quo nouiter a Deo in parentibus primis de paradiso eiectus, in hanc erroris ac cæcitatis vallem exul a facie Dei proiectus est. Vbi merito iniquitatis suæ paulatim auctoris sui oblitus, vi tamen innatæ rationis, diuinitatem alicubi esse non incertus, sed vbi esset quærenda ignarus, eam vel in laudatis hominibus, vel in eorum imaginibus, vel in pulchris ac suis vsibus commodis creaturis quæsiuit, & sic pro creatore ea quæ ille creauerat, diuinitatis cultu colere assueuit. In honore enim humanæ naturæ cum esset, nō intellexit, sed tam in diuina cognitione, quā in propria conuersatione, comparatus est iumentis insipientibus, & similis factus est illis. Nosti ipse, si tamen scripturarum tuarum sollicitus inspector fuisti, verum esse quod dico, nec aliam causam tanti erroris fuisse, nisi quod sopita in eo ratione, ac nulla, quæ rationem eius suscitare posset, adhuc data lege, dixit vt insipiens in corde suo, Non est Deus. Vnde mirum non fuit, si pars mundi, aut totus mundus eo tempore facile decipi potuit. At econuerso Christi vel Christianorum iam eruditis temporibus, lege Iudaica ante duo millia fere annorum data, Philosophicis scholis, & tam diuinarum quam humanarum rerum studiis vbique seruentibus, ac tam naturali lege quam scriptis legibus vigore humani ingenij vel scientiæ reflorente, impossibile fuit falli homines, & ita vniuersaliter Christianæ fidei se submittere: & fidem, mores, ac vitam, ad vnius hominis imperium, absque immensis prodigiis & signis, in aliud & contrarium commutare. Non igitur valet, quam proposuisti, obiectio. Sed vereor attritæ frontis notam cunctis duritiem, ne solita impudentia rursus procedat, & dicat. Si Christiana tempora iam erudita, nec falli, nec sine miraculis credere potuerunt: quid quod post Christum quingentis annis elapsis, Mahumetica hæresis consurrexit, & tam nefaria secta, nullis parta miraculis, tantas orbis partes infecit? Nonne illa tempora eruditione obstante, tanto errori cesserunt? Ad hoc primum respondeo, aliud esse partes orbis, aliud totum orbem cuilibet errori cedere: & idcirco aliter de particulari errore, aliter de vniuersali sentiri debere. Nullum enim, præter humani generis principia, quæ supra tetigi, tempus fuit, aut futurum est, quo tenebræ luci, quo veritas non sit admixta errori; & quamuis iuxta Euangelium nostrum, Lux in tenebris luceat, & tenebræ eam non comprehendant, & si non sunt vniformia, sunt tamen contigua. Partes ergo aliquas, vt dictum est, mundi, error aliquis inficere potest, totum mundum non potest. Potuit ergo sicut & alij multi errores, aliquas mundi partes inficere, totum non potuit occupare. Fides vero Christiana, non more errorum particulas, vel partes mundi sibi subdidit, sed vt veritas a summa veritate, quæ Christus est, diriuata, totum sibi orbem subiecit. Totum vero orbem dixi, quia licet Gentiles, vel Sarraceni super aliquas eius partes dominatum exerceant, licet Iudæi inter Christianos & Ethnicos lateant: non est tamen aliqua vel modica pars terræ, non Thyrreni maris, nec ipsius Oceani remotissimæ insulæ, quæ vel dominantibus vel subiectis Christianis non incolantur: vt verum esse appareat, quod scriptura de Christo ait, Dominabitur a mari vsque ad mare, & a flumine vsque ad terminos terræ. Vel illud Apostoli nostri. Vt in nomine IESV omne genu flectatur. Si igitur Mahumeticus error aliquam terrarum partem post legem a Christo datam corrupit, quid ad proposita? Multa enim hæreses post legem Moysi surrexerunt in populo Iudæorum, multæ post Christi Euangelium ortæ sunt in orbe Christianorum. Licet igitur tempora, in quibus hæresis hæc consurrexit, erudita fuerint, non tamen in toto orbe, sed in aliqua eius parte, pestis illa conualuit, & mare, vt iam dixi, aliarum hæresum, velut magni corporis membrum aliquod corrupto humore infecit. Vnde nulla est comparatio huius diabolicæ falsitatis ad diuinam Euangelij veritatem, quoniam illa quosdam quamuis multos, hæc autem, modo quo dictum est, obtinuit vniuersos. Sed tu his Christianis temporibus deceptos illos nequā deceptori sine miraculis credidisse opponis, & hoc ad nostra euacuanda miracula affers. Inducis a simili, sic istis eruditis tēporibus sine miraculis potuisse decipi Christianos, sicut eisdem eruditis contigit tam miserrime falli absque miraculis Sarracenos. Sed non valet inductio, eneruis prorsus est hæc similitudo. Nam probo, eisdem eruditis temporibus & Sarracenos sine miraculis errori cessisse, & Christianos Christo absque miraculis necessaria non credidisse. Impossibile enim fuit, vel hos de quibus sermo est, vel quoslibet alios, doctis illis temporibus absque aliqua certa causa vel illiciente, vel compellente, ab inueterato vel innato vsu potuisse auerti, & ad insolita & noua conuerti. Causa autem ad noua illa vel illiciens vel compellens, nisi fallor, alia nulla extitit, nisi aut auctoritas, aut ratio, aut miracula, aut vis, aut voluptas, vel simul omnia, vel horum aliqua. Sed quod supra miracula pro ratione pono, nunc rationem a miraculis disiungo, nemo miretur. Ibi enim idcirco dixi vim rationis miracula obtinere, quoniam sicut ratio ad aliquid credendum mentem rationabilem trahit: sic miracula ad id quod persuadere intendunt, vice rationis compellunt. Hic autem ea ab inuicem separo, vnicuique quod suum est reddo, vt & nomine rationis, intellectus rationabilis, vel mente tacitus, vel verbis expressus sentiatur, & miraculorum vocabulo, mirandorum operum insignis potentia exprimatur. Hæc igitur duo sic accepta, & iam dictis tribus adiuncta sunt, vt præmissum est, quinque: auctoritas, ratio, miracula, vis, & voluptas. Harum causarum, quæ perditos illos ad suscipiendum nouum errorem, vel illicere potuerunt, vel compellere, perscrutare. Remoue igitur prius, quæ erroris illorum causa ipsis testibus non fuerunt. Nam quod ratio eos nulla illexerit, testes sunt ipsi, testis & erroris ipsius magister. Ait enim in libro suo nec nominando, Deum sibi introducens loquentem. Si quis tecum disceptare voluerit: dic te faciem tuam eiusque sequaces ad Deum cōuertisse, quod agendo tam legum scientes quam illiterati bonam legem sequentur. Sin autem: tuum est, mea præcepta gētibus solummodo patefacere. Item. Si quis tecum de lege certamen inire voluerit, dic ei anathema, & iram Dei talibus solummodo comminare. Vel iterum. Nolite disputare cum legem habentibus. Melior est enim cædes, quam lis: & plura huiusmodi. Quod vero nec miraculis aliquibus eos prouocauerit, sic iterum quasi Dei voce sibi loquitur. Tu quidem nequaquam ad eos cum Dei miraculis manifestis venies, quoniam ea velut odiosa ac sibi contraria reiiciunt. Item. Nisi sciremus eos tibi non credituros, sicut nec aliis crediderunt, daremus tibi signa & prodigia, vel sæpe idem repetit. Hæc duo idcirco necessario remouentur, quia hoc ipsum, vt dictum est, tam ipsi quam hæresis eorum auctor fatetur. Remanent igitur causæ, quibus probantur decepti, auctoritas, vis, & voluptas. Auctoritatem nomino, non eam quæ diuina esse potuerit, sed eam quam diuinam esse, mendax & fallens auctor confinxit, & quam ab auctore mendaci & fallente, pro diuina, seductus ab eo populus stultus suscepit. Vim dico, de qua in iamdicto libro idem præsumptor loquitur. Non sum missus, nisi in virtute gladij. Item ad suos. Quousque potentiores omnibus efficiamini, prædatores & expugnatores estote. Et nisi me Prophetam a Deo missum cōfessus fueris, diripiam omnem substantiam tuam, vxorem, & filios tuos, ac filias captiuitati subiiciam, & te ipsum interficiam. Et multa in hunc modum. Hoc namque tam ipse dum vixit, quam principatus eius successores fecisse leguntur, & velut hoc sibi ex diuino mandato iniunctum seruantes, quos potuerunt violenter armis & viribus, sectæ nefariæ subiecerunt. Voluptatem dico, cui maxime nequam deceptor frena laxauit, cui præcipue, sicut omnibus notum est, gens miseranda inseruit. Leguntur inde multa ab eo conscripta, in quibus sunt & ista. Deus, inquit, leuiter vobiscum agit, quoniam in fide Sarracenorum nihil est aliud quam tranquillitas & requies, & non vult Deus a vobis quod difficile est, sed quod facile. Item. Tunc comedes, & bibes, & concumbes per totam noctem, vsque quo discerni possit filum album a nigro. Item. Sint tibi vxores ad minus quatuor. Concubinarum vero, quantumcunque potueris, vel mille talia. Profitentibus ergo libris & actibus ipsorum, auctoritate, vi, & voluptate, ad suscipiendam execrandi nominis sectam, aut illecti, aut compulsi sunt, ratione vel miraculis non sunt. Vides, Iudæe, quod erudito tempore aliis de causis gens illa seducta est, miraculis non est? Vides illud, propter quod istud velut a simili induxeras, quod Christianus orbis absque signis immensis ad Christum conuersus est. Hoc enim similiter, non solum probabili, sed necessario argumento ostendam. Propono ergo tibi easdem, quas iam proposui, causas, & ex eis necessario Christiana miracula probo. Redeant igitur ad medium, auctoritas, ratio, miracula, vis & voluptas. Harum vel omnes vel aliquæ, ad suscipiendam fidem Christianam, orbem terrarum aut illexerunt, aut compulerunt. Sed sicut superius factum est, remoueantur illa, quibus mundus ad nomen Christianum suscipiendum nec illectus nec compulsus est. Auctoritate illectus non est, quia licet Mosaicam vel Propheticam auctoritatem, sicut vere diuinam nunc veneretur, non tamen antequam in Christum crederet, eam venerabatur. Agnouit quidem postquam ad fidem Christianam conuersus est, cuncta quæ in Christo vel eius Ecclesia completa cernit, scripturarum illarum auctoritate prædicta: sed antequam conuerteretur, ignorabat ea spiritu prophetico prænunciata. Non acquiescebat scripturis illis, vtpote peregrinis, nec Iudæorum legem aliquid ad se pertinere putabat. Non igitur literarum illarum auctoritate ante factum est, vt in Christum crederet, sed quia prius in Christum credidit, earundem scripturarum auctoritatem suscepit. Sed nec ex paternis traditionibus, nec ex maiorum suorum auctoritate, ad fidem hanc conuerti potuit, a qua semper toto nisu, libris, minis, ac pœnis, quamdiu concessum est, eum error antiquus retraxit. Hinc manifestum est, quod nulla cuiuslibet auctoritate mundus ad fidem Christi conuersus est. Sed nec ratione, quia, vt ipsa doctrina Christiana loquitur, cum apud eam magnum sit meritum fidei, non habet ea fides meritum, cui humana ratio præbet experimentum. Et quidem quædam in ea humanam sequi rationem vidētur, iuxta quam ait suis Apostolus. Parati omni poscenti vos reddere rationem de ea, quæ in vobis est, spe: sed sunt longe plura, quæ nullo mentis intuitu comprehendi, nulla humanorum ingeniorum viuacitate valeant penetrari. Scrutati sunt magni quidam sęcularis Philosophiæ magistri, per ea quæ facta sunt, inuisibilia Dei, & pene cuncta quæ de diuina maiestate Christianus prædicat, curiosus Philosophus inuestigat. Inde est, quod vt quidam nostrum ait. In Principio erat Verbum, & Verbum erat apud Deum, & Deus erat Verbum, & quædam sequentia, sicut Euangelista, sic & Philosophus scribit: sed Verbum caro factū est, nullo mentis acumine comprehendit. Nam altissimam humilitatem, qua Verbum Dei dignatum est caro fieri, superbus animus comprehendere nescit. Sola illud humilium deuotio, spiritus Dei gratia ducente intelligit. Vnde & Saluatoris nostri verba sunt, patri Deo loquentis. Abscondisti hæc a sapientibus & prudentibus, & reuelasti ea paruulis. Sunt inde & illa magni Apostoli nostri verba, qui reprobatos Iudæos, qui electas a Christo gentes cernens, & causam intelligere volens nec valens, exclamat. O altitudo diuitiarum sapientiæ & scientiæ Dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius, & inuestigabiles viæ eius. Constat igitur, Iudæe, ipso Christo & Apostolis eius confitentibus, orbem terrarum ad fidem Christianam, humana non esse ratione conuersum. Sed numquid vi, vt eandem Christi fidem susciperet, ab aliquo compulsus est? Hic plane diu immorandum non est. Non est, inquam hic immorandum, vt ostendatur homines ad suscipiendam Christianam legem, a nullo fuisse compulsos. Nullatenus enim compulsi sunt vt susciperent, qui mille modis coacti fuisse probantur, ne susciperent. Inde terrores, inde tormenta, inde carceres, inde ignes, inde gladios passi sunt: nec tamen vniuersa mortium genera perpetientes, ab illa deterreri, aut retrahi potuerunt. Testis est infidelis mundus, totas maliciæ suæ vires diu contra eos frustra insumens, testis & ipsa tellus Christiano sanguine vbique infecta, & martyrum Christi sacris corporibus adoperta. Non est igitur mundus vi aliqua ad fidem Christi compulsus. Sed numquid voluptate illectus est? Et quid voluptuosum, Iudæe, in lege Christi? Nonne ipse suis dixit, In mundo pressuram habebitis? Nonne Apostolus eius ait. Omnes qui volunt pie viuere in Christo Iesu, persecutionem patiuntur? Nonne quicquid vspiam voluptatis esse potest gladius Christianus præcidit? Affluunt hic quam plurima Euangelicæ legis exempla, quæ, ne tædium legentibus importem, prætereo: & tantum de multitudine illa, quædam breuitatis causa excerpo. Voluptuose & superflue vult homo carnalis epulari, voluptuose & superflue bibere, inebriari, contradicit Christus, & dicit. Videte ne grauentur corda vestra in crapula & ebrietate, & Apostolus eius. Non in comessationibus, & ebrietatibus. Voluptuose & libidinose vult homo carnalis viuere, non solum actui, sed & cogitatui voluptuoso Christus obuiat, dicens. Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, iam mœchatus est eam in corde suo, & in alio loco. Sunt Eunuchi qui seipsos castrauerunt propter regnum cœlorum. Et admonendo alibi. Sint lumbi vestri præcincti. Et Apostolus. Nō cubilibus & impudicitiis. Et item idem. Fornicatio & omnis immundicia non nominetur in vobis. Voluptate spirituali vult carnalis homo in inimicum vlcisci, resistit Christus & dicit. Ego autem dico vobis, non resistere malo. Voluptate habendi tractus, vult carnalis homo auare congregare pecunias, terret Christus, & dicit. Non potestis Deo seruire, & mammonæ, & rursum. Nolite thesaurisare vobis thesauros in terra, & alio in loco. Qui non renunciauerit omnibus quæ possidet, non potest meus esse discipulus. Voluptate gloriandi vult carnalis homo superbe aliis seipsum præferre, monet Christus & dicit. Qui maior est in vobis, fiat sicut iunior, & qui præcessor est, sicut ministrator, & item comminans, Omnis qui se exaltat, humiliabitur. Et, Videbam Sathanam, sicut fulgur de cœlo cadentem. Viuendi appetitu vel timore pœnarum inconsulto, vult homo carnalis lædendo iustitiam, mortem fugere, tormenta vitare, hortatur Christus, & ait. Beati estis cum maledixerint vobis, & persecuti vos fuerint, & dixerint omne malum aduersum vos, mentientes, & de re simili, Nolite timere eos qui occidunt corpus, & post hoc non habent amplius quid faciant. Claret igitur quod nulla mortalis vitæ, vel rerum voluptate, ad credendum Christo, mundus illectus est. Restant ergo, quæ medio supradictarum causarum loco posita sunt miracula. Si enim verum est, quod nulla gens ad tenenda noua & insolita, nisi aut auctoritate, aut ratione, aut miraculis, aut vi, aut voluptate, possit illici vel compelli, certum est, quia Christianus orbis ad tenendam nouam sibi & insolitam Christi legem, absque aliqua harum causarum non potuit illici, vel compelli. Sed verum est, quod nulla gens absque aliqua ex istis, ad noua suscipienda potuit illici, vel compelli. Constat ergo quod orbis Christianus, absque harum aliqua, vt in Christum crederet, nec illectus est, nec compulsus. Sed rursus probatum est, quod nec auctoritate, nec ratione, nec vi, nec voluptate, ad Christum conuersus est. Claret igitur, quod solis ad suscipiendam Christi fidem miraculis, sola gratia spiritus prouocatus est.	Sed ne responsiones meæ tuis obiectionibus non suo ordine obuiare putentur, breuiter replico quod obiecisti. Dixisti enim. Miracula, quibus mundum ad fidem Christi conuersum dicis, aut nulla sunt, aut magica. Sed quod falsum sit nulla fuisse, immo quod verum sit multa & magna extitisse, iam plene, vt æstimo, probatum est. Quod vero magica non fuerint, adhuc probandum est. Christi enim vel discipulorum eius miracula, vt ex subiectis patebit, magica nullo modo esse potuerunt. Instas igitur mihi, Iudæe, vt & hoc ostendam. Ostendo, inquam, magica esse non potuisse, sed fuisse diuina. Nam magicam nullus discere vel tradere consueuit, nisi litteratus & doctus. Apostoli vero & primi discipuli Christi, quantum ad artes vel disciplinas liberales vel magicas attinet, omnino illiterati & indocti fuerunt. Sic enim de ipsis maioribus discipulis apud vos legitur. Videntes Iudæi Petri constantiam & Ioannis, comperto quod homines essent sine literis, & idiotæ, cognoscebant eos, quia cum Iesu fuerant. Hoc quidem & eorum officium, quo pauperem vitam transigebant, demonstrat. Nam quatuor ex ipsis Apostolis, id est, iam dicti duo, additis Andrea & Iacobo, piscatores, thelonearius alter: reliqui ex aliis vilibus officiis, Christo ignobilia mundi vt superba destrueret eligente, assumpti fuerunt. Patet ergo, quia magica, quæ sine literis, aut non, aut vix disci vel tradi potest, nec ab ipsis, nec a Christo accepta, nec aliis per ipsos tradita est. Sed ne forte illiteratos nostri temporis histriones, vel mimos, qui quibusdam præstigiis oculos intuentium fallere consueuerunt, mihi opponas. Addo quod magica, aut cum literis, aut sine literis tradita, non breue, sed longum ad discendum tempus requirit. Exigit plane, non solum dierum vel mensium, sed multa etiam annorum plerumque propter sui difficultatem spacia, quibus rudis discipulus Satanæ disciplinis paulatim imbui possit, & ex pessimo profectu tandem doctus euadere. Hoc prolixum ac nefariæ arti necessarium tempus, apud Christi discipulos, quando, Iudæe, reperire valebis? Non enim multorum quantitate annorum, non mensium, nec saltem dierum, eos ad mira opera facienda, a Christo erudiri necessarium fuit, quos Verbi, quod ipse erat, æterni virtute, vt ea pro velle facere possent, subito & velut in momento instruxit. Hinc in Euangelio nostro, licet tu ei non adquiescas, scriptum est. Conuocatis Iesus duodecim discipulis eius, dedit eis potestatem spirituum immundorum, vt eiicerent eos, & curarent omnem languorem & infirmitatem. Et idem eisdem. Infirmos, ait, curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, dæmones eiicite. Et quæ mandata his breuiora? Quam breue, in quo tam pauca verba prolata sunt, tempus? Nōne hoc non solum, vt dictum est, annos, non solum menses, sed nec hebdomadam, nec diem, nec horam ipsam integrā occupat? Constat igitur, quod magica ars, tam operosa, tanti studij, tanti prolixi laboris, hoc tantillo tempore, nec tradi a Christo, nec disci potuit a discipulis. Quod si forte & istud, quia in Euangelio legitur, non verum, sed fictum esse contendis: vide, coniice, aduerte, quia si aut scriptis aut verborum præceptis tradita a Christo Christianis ars magica fuisset, nullo modo totius orbis Christianorum multitudinē hoc latere potuisset. Non posset tanto vniuersorū consensu diu ars nefanda celari, nec tam diuersarū gentium vel linguarum, magni, eruditi, religiosi, Deumque timentes Christiani homines, falli se tam diuturno tēpore diabolica arte, ipsisque Ethnicis execrāda, siuissent. His præcedentibus duo adhuc subiungo, quibus Christiana miracula non solum probabilibus, sed & necessario magica non fuisse ostendo. Ac primum illud propono, quod magica prodigia semper falsa sunt ac fallentia. Nihil verū exhibēt, nihil solidum præstant, fallunt sensus humanos, & dæmonico ministerio fingunt esse quod nō est, videri quod non videtur, audiri quod non auditur. Imitantur auctorem suum, vt sicut ipse mēdax est & pater eius: sic ab eo progenita magica proles, nihil verum, sed falsa cuncta prætendat. Hinc non homines, sed falsas imagines hominum, hinc non quadrupedes vel volucres, sed falsas imagines quadrupedum vel volucrū, hinc non repentia, sed falsas imagines repentium, humanos sensus occultis præstigiis fallens exhibet. Hinc sontium, hinc fluminum, hinc arborum, hinc rerum omnium phantasmata, magica potentia humanis visibus repræsentat. Æmulatur in his satanas more suo superba inuidia, auctorem naturæ, vt sicut ille & noua quæ vult creat, & iam creata in alias quas vult substantias, vel species commutat: sic iste fallendi artifex, quia veraciter creare non potest, saltem creatarum falsa simulachra ad stultos homines decipiendos confingat. Prodit vanitatem talium præstigiorum, inconstantia phantasmatum confictorum: quæ statim vt apparent, more nebulæ, vel fumi, recessu fugaci protinus euanescunt, & quam nihil etiam dum viderentur essent, oculis subito subtracta demonstrant. At econuerso Christi miracula, huius diabolicæ falsitatis prorsus ignara, diuina se esse, non inania & falsa confingendo, sed solida & vera exhibendo, ostendunt. Non enim phantasticum, sed verum mare Christus pedibus absque cuiuslibet nauis medio instrumento calcauit, non in phantasticum, sed in verum & bonum vinum aquas mutauit: non phantasticos, sed veros oculos cæcis aut restituit aut donauit: non auditum simulatorium, sed naturalem surdis: non simulatoriam, sed veram mutis loquelam concessit: non fallaciter, sed veraciter leprosos curauit, non fallaciter, sed veraciter dæmonia de humanis corporibus expulit: non fallaciter, sed veraciter vniuersos hominum languores curauit, mortuos quoslibet suscitauit: & tandem non vt Propheta quilibet, non vt Magus aliquis, sed vt Deus & Dominus totius creaturæ, cuncta quæ voluit fecit in cœlo & in terra, in mari & in omnibus abyssis. Nec solum ea fecit, sed insuper eandem miraculorum potentiam cunctis in se vere credentibus, quod non nisi Deus potest, concessit. Nam quicumque vel ante ipsum vel post miranda quælibet fecisse leguntur, creduntur, affirmantur, non propria, sed aliena virtute, ad ea facienda vsi sunt: non humana, sed diuina potentia operati sunt. Inde est, quod ea facturi, preces semper ad Deum præmittebant, & eisdem precibus impetrata illa, quibus famosi facti sunt, miracula faciebant. Vnde legis de Moyse quamuis tacente, antequam rubrum mare diuideret, antequam Pharaonem submergeret, dictum a Deo. Quid clamas ad me? Legis & Heliam antequam vel mortuum suscitaret, vel igne cœlesti sacrificia Deo oblata consumeret, vel triennem siccitatem pluuiis irrigaret, orasse, genu flexisse, nihilque horum, nisi præmissa oratione, fecisse. Sic & de cæteris. Nullus enim eorum aliquid talium operum ex se facere potuit: sed quando fecit, ea a Deo vt fierent impetrauit. Quod si ex se nihil facere potuit, vtique nec aliis hoc præstare præualuit. Si vero obieceritis dixisse Helisæum Heliæ, Obsecro ut fiat spiritus tuus duplex in me: recole quid ei Helias respondit, & agnosces quod nihil ex se præstare potuit. Nam quando dixit, Si videris quando tollar a te, erit quod petisti: si autem non videris, non erit, ostendit alienum esse, non proprium; Dei esse, non suum, vel miracula facere, vel potestatem huiusmodi operum cuilibet dare. At Christus non vt Moyses, non vt Helias, non vt quilibet Prophetarum miracula, velut non sua virtute præmissis precibus fecit, sed vt Deus, quamuis & homo, & ea quando voluit propria diuinitatis potentia operatus est: & quibus voluit, largitate diuina, vt idem facere possent, largitus est. Et his vniuersis, Iudæe, apparet, non magica, non fantastica, non falsa vel inania esse miracula Christi, quibus ad fidem Christianam mundus conuersus est: sed diuina, veracia, solida, vtilia. Quod autem dixi vtilia, iterum diligenter attende. Est quippe illud vltimum de duobus illis, quæ supra iam proposueram, & ex quibus Christi miracula non magica esse vel falsa, sed diuina ac veracia me probare, non probabili tantum, sed & necessario argumento promiseram. Sola enim vere vtilitas miraculorum Christi, etsi cuncta supradicta deessent, ad idem probandum sufficeret. Nam clara, certa, indubia mirandorum operum probatio est ipsa eorum vtilitas: & vtrum ex Deo sint an non, & negligenter attendentibus manifestant. Quicquid enim a Deo in terris de talibus fit, saluti hominum militat, quicquid a satana de similibus fit, curiosæ vanitati inseruit. Discernit & diuidit prorsus a diabolicis figmentis diuina miracula, vtilitas humana, qua semper vacua sunt prodigia diaboli, cui soli semper inseruiunt miracula Christi. Quid enim prodest, mortalium non dico æternis, sed saltem præsentibus commodis, aerius magorum volatus, phantasticus fluminum cursus, risus imaginum, figmenta ætatum, vmbrarum prælia, momento temporis constructa mœnia, altissimæ turres erectæ, vrbes maximæ velut in somniorum fantasiis constructæ, & prorsus his similia, vniuersa satanæ fallacia fallentiaque figmenta? Quod vero dixi magica figmenta nec præsentibus hominum commodis prodesse, sicut intelligo, sic a lectoribus intelligi volo. Noui enim magos vel dæmonicorū prodigiorum quoslibet vanissimos sectatores: dum vel occulta, quæ dæmonibus ex naturæ subtilitate, aut longissimo vsu nota sunt, curiosis vel cupidis hominibus reserant, vel visus eorum inanibus & fumeis simulachris pascunt, multa quandoque lucrari, & vel sibi, vel his, a quibus ad hæc agenda instigantur, plurima sæpe commoda comparare. Non de his ego commodis ago, nec lucra huiusmodi, inter humanæ salutis præsentia saltem commoda numero. Sunt quippe ista magis nocentia, quam proficientia, magis perdentia, quam saluātia. Non ago, inquam, de turpibus, ac nefandis magorū aut mimorum vel eis assentātium vanis artibus comparatis commodis, sed de illis miraculis, quæ aut æternæ animarum saluti famulantur, aut quorum saltem remediis corpora humana curantur. Quis enim æger istis satanæ fallaciis fallentibusq. figmentis vnquam curatus est? Cui misero talibus remediis subuentum est? Cui nisi populari risui talia apta sunt? Quid nisi stultorum oculos pascunt? Sed proferes mihi magos Ægyptios, eosque signa signis similia Moysi, coram Pharaone fecisse propones. Sed recordare Moysi miracula veracia, nō fantastica, vt magorum, fuisse: memento populi Dei vtilitati, qua prorsus caruere figmenta magica, inseruisse. Fecit Moyses signa, intulit iussu Dei plagas Ægyptiis, vt & rebellis Deo populus cum rege perfido iuste puniretur, & gens tunc a Deo electa misericorditer saluaretur. Sed non eadem vel similis causa portentorum, nulla profectuum humanorum intentio in ipsis: quia ea non pro salute vel cuiuslibet vtilitate facta sunt, sed pro sacrorum æmulatione signorum, & pro ostentanda artis detestandæ peritia conficta sunt. Caruere magica præstigia diuinorum signorum vtilitate, semota sunt omnino diuina miracula a damnabili curiosorum hominum vanitate. Vides adhuc, Iudæe, distantiam inter signa & signa, miracula & miracula, prodigia & prodigia? Discerne amodo, quod fortasse hactenus nesciebas, & quæ ab humana salute vacare cognoueris, intellige falsa, quæ eidem famulari didiceris, agnosce diuina. Nonne aduertis, nec cæcum vnum, nec surdum, nec mutum, nec languidum aliquem, a mago quolibet & peritissimo vnquam curatum, ne dicam mortuum suscitatum? Defecit circa ista omnino dæmonica potentia pariter & voluntas: quia nec velle eis vnquam adfuit mortalibus consulendi, nec potestas aliqua fracta reparandi, vel corrupta medendi. At Christus, & per eum mundo tradita Christiana fides, istis & aliis infinitis & mirandis operibus nihil, nihil aliud prorsus intendit, ad nihil aliud operam totam impendit, nisi vt & hic corpora curarentur, animæ iustificarentur, & post pręordinato ab ipso ante omnem creaturam tempore, totus & integer homo ab omni morte, corruptione, vel miseria ereptus, beatitudini perpetuo Angelicæ iungeretur. Et quia hoc, veritate vndique coartatus, negare, Iudæe, non potes: quia plane miracula Christiana non nisi soli humanæ saluti famulari probatum est: constat ea non esse fallacia, sed veracia; non esse magica, sed diuina. Agnosce igitur, geminæ, quam supra posuisti, obiectioni tuæ plene responsum. Quod enim nulla esse vel ficta Christi miracula dixeras, constat falsum esse, quia probatum est multa fuisse. Quod dixeras magica, claruit verum non esse, quia probatum est diuina omnimodo extitisse.	Sed quid ego te ex præteritis Christi miraculis, Redemptorem nostrum, vere Christum & Deum esse conuinco: cum ex mei temporis miris operibus, facilius vel negantem conuincere, vel confitentem valeam confirmare? Prætermitto per millenarium annorum numerum, primo Christi, dehinc Apostolorum, vel aliorum discipulorum, qui ei mortaliter adhuc viuenti adhærebant, innumera ac præcelsa miracula: sepono infinitas per vniuersum orbem Martyrum Christi legiones, agmina Confessorum, & vtriusque ordinis Sacerdotum, greges Monachorum, phalangas Heremitarum, quorum non modica pars cœlestibus signis dum viuerent, effulsit. Hos inquam omnes prætereo, & quicquid mirandorum operum mortaliter viuentes gesserunt intermitto. Ad eorum busta vel sepulchra venio, & quid beatitudinis vel gloriæ apud omnipotentem & benignum auctorem suum spiritus eorum interim possideāt, ex ipsorum sacris cineribus ostendo. Reuolue, Iudæe, & intente relege omnes tibi olim traditos veteris & sacri Canonis libros, & præter Helisæi, ac cuiusdā Prophetæ alterius ossa, vsque ad Christi nostri passionem & mortem, per aliquem Iudaicę legis mortuum, quamtumlibet sanctum, mira aliqua facta demonstra. Hoc quia non vales, cōuerte oculos a legalibus, vt sic loquar, defunctis, ad Euangelicos mortuos, quanta Christus per Christianorum suorum cadauera, vel iam pene nullos cineres, operatus fuerit, intuere. Aspice populos orbis terrarum, ad cuiuslibet olim contemptibilis Christiani concurrentes sepulchrum: & ab illis sæpe, qui quondam atrocibus tormentis perempti fuerant, periculorum auxilia, omniumque incommodorum remedia postulantes. Aduerte eos, citius quam quilibet posset a iuuentute audiri, frequenter a mortuis exaudiri, & a templis Christi, ipsorumque receptaculis, optata beneficia reportare. Nolo multum labores. Aperi tantum oculos, & vide illos, qui cæci ad sacra ingressi fuerant, vidētes exire, surdos auditu, claudos gressu, mutos sermone restituto regredi, & tandem ægros vniuersos, deposito apud eos molesto languore, lætari. Cerne ipsam, quam semper exosam speciali odio habuisti, supercœlestem, ipsoque sole splendidiorem æternam Virginem matrem Christi: conspice, quamuis liuenti oculo, salutarem, quam hucusque maxime execratus es, crucem Christi. Agnosce apud loca in memoria ipsorum vel honore familiarius dedicata, frequentius ac solemnius ista vel maiora fieri, vt vnde magis scandalizaris, inde maxime confundaris, & vt ea quæ apud te maiore vilescunt ignominia, maiore præ cæteris decorentur gloria. Concurrunt ad eadem loca inter innumeros diuersis miseriis affectos, horrendo ac tetro igne adusti, & sui multitudine Ecclesias illas implentes, infra breue spacium, non solum tantum bini vel quaterni, sed sæpe & quinquageni, vel centeni curantur. Vidi ipse quandam, naso prius vsque ab intimas faciei radices ab illo pestifero igne pereso, visione nocturna eo ad integrum recuperato gaudentem. Vidi & alios qui multorum veracium testimonio, diu vel semper cæci fuerant, virtute diuina lumine restaurato, videntes. Vidi & alia. Sed quanta sunt illa ad illorum comparationē, quæ a veracibus & fide dignis viris accepi, vel ab eis qui viderunt, vel ab his qui a videntibus acceperunt? Inter quæ & Apostoli Iacobi peregrinus, fraude dæmonica a semetipso occisus, ab eodem Apostolo aliquantis post mortem interpositis diebus suscitatus: & quid exutus corpore vidisset, & quod sancti illius meritis ad corpus redisset, narrauit. Fugiunt mentem multiplicia Christi miracula, moderno tempore facta, tantaque, vt si & antiqua deessent, ad integrum Christianæ fidei robur sufficere possent.	Sed dices fortassis, Christianorum de Christo testimonium te admittere nolle. Quæro causam. Respondes, vnamquamque sectam sibi fauere, & de talibus vel similibus falli vel fallere posse. His ego subiūgo. Si quis tam malus est, vt alios fallat, nunquid tam nequam esse potest, vt seipsum fallere velit? Illi vero seipsos fallerent, qui de miraculis Christi dicentes se vidisse quod non viderūt, audisse quæ non audierunt, satagerent aut se inde in fide Christiana confirmare, aut ad idem alios prodigioso mēdacio prouocare. Quod genus fallendi, vniuersis id mecum conclamantibus, nec esse vnquam potuit, nec esse vnquam poterit. Puto autem, quod nec Sathanas seipsum fallere velit, cum tamen auctor falsitatis & pater sit. Quod si pater falsitatis & mendacij, quamuis fallere semper cupiat, falli non vult, longe minus proles ipsius, nec ab aliquo, nec a se ipsa falli vult. Præter hæc, quicunque vel mentitur, vel fallit, aut timore amittendi quod habet & amat, aut spe adipiscendi quod non habet & amat, mentitur & fallit. Sed qui miracula Christi nostro tempore facta, se vidisse vel audisse dixerunt: nequaquam vel si non dicerent, aliquid amittere timuerunt, vel quia dixerunt, lucrum inde aliquod sperauerunt. Claret igitur, quod non nisi vera dixerunt. Sed quid ego admiranda opera Christi, per diuersas mundi partes facta, sigillatim Iudæo explicare laboro: cum innumera quidem, sed longe pauciora pluribus mihi nota sint? Longe certe plura sunt notis, ignorata miracula: ea tamen quæ indubia certitudine teneo, quæ libri quantitas, quæ voluminis magnitudo capere posset? Sed seponantur ista, & suo tempori vel volumini reseruentur. Vnum solummodo in fine operis cœleste, ac publicum Christi opus, tibi Iudæe, propono: quod negare non poteris, quod orbe toto conclamante, ne tua te taciturnitas addicat, confiteri cogeris. Audisti miracula discipulorum Christi, audisti miracula matris Christi, audisti miracula crucis Christi, audi & sublime miraculum sepulchri Christi. Non poteris de isto dicere, hoc confinxisse Christianos, cū habeat testes ipsos & Ethnicos & Sarracenos. Nullus enim fere vspiam est in toto orbe terrarū Christianus, nullus Ethnicus, nullus Paganus, quē istud lateat, qui istud ignorare, aliqua locorum remotione, quāuis longissima possit. Visitat misso de cœlis annuo lumine Christus sepulchrum suum, & non qualibet alia, sed ea, qua in ipso iacuit die, superno illud fulgore illustrat. Ostendit de morte sua vitam, de tenebris spelei sui lumen mundo infulsisse æternum, vt spernens eius mortem perfidus confundatur Iudæus, & fidelis saluetur in eadem totam spem suam constituens Christianus. Occupabant ante hos quinquaginta annos, hostes Christi cum ipsa diuina & regia Hierusalem, templum & sepulchrum Christi, & ei principatu nefario dominabantur. Excubabant eidem sepulchro Domini pauci Orientalium gentium Christiani, & raris Occidentalibus admixtis, amore Saluatoris, impiorum durissimum iugum patienter ferentes, salutari specui seruiebant. Instabat sacratissimo loco, Sarracenorum illorum violenta custodia, & non solum ab obsequentibus, sed & ab aduenientibus multo cum labore peregrinis, ac feruenti ad sepulchrum Redemptoris sui desiderio tractis, perfidorum immanitas tormentis ac verberibus quod poterat emungebat. Non cessabat & tunc lux cœlestis in tenebris impiorum lucere, & de supernis & igne visibili refulgente in terris, sabbato sancto Paschalem Resurrectionis dominicam præcedente, Saluatoris irradiabat sepulchrum. Tenebant Persicos arcus Ægyptij, & vel ludo, vel serio Angelum, vt dicebant, diuini ignis baiulum iactis Æthiopes sagittis transfigere minabantur. In tantum certe incredulorum animos tanta euidentia tam sublimis miraculi euincebat, vt quod negare non poterant, licet nefandis ausibus, confirmarent. Si negaueris ergo, Iudæe, quod de hoc tanto miraculo fatentur Christiani: nunquid negare poteris, quod inde cōfirmant totius Orientis vel Meridiei Ethnici, ac Sarraceni? Inflammauit olim Deus super munera iusti Abel, super hostiam vero impij Cain non inflammauit. Misit ignem de cœlis super holocaustum magni Heliæ, non misit super sacrificia Baal dæmoni præparata. Sic plane, sic o Iudæe, hoc nostro tempore idem Deus inter Iudæorum vota & Christianorū sacrificia discernit: reprobat hostias vestras, quas iam per longissimū tempus nec esse permisit: suscipit holocaustum Christianum, quando locum illum, in quo quondam mortuus iacuit Agnus ille qui semetipsum obtulit immaculatum Deo, tantis ignis diuini miraculis, annuo recursu honorat. Vt igitur breuiter, o Iudæe, diffusius dicta recolligam, tam multiplici scripturarum auctoritate, quam euidenti miraculorum ratione agnosce probatum esse, tene certum esse Christum Dominum nostrum, non adoptiuum, sed essentialem esse Dei filium, non nuncupatiuū, sed verum esse Deum, nō temporalem, sed regem esse æternum, non quasi eum, qui nōdum venerit, expectandum, sed sicut eum, qui iam præscripto tempore venit, suscipiendum & adorandum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De ridiculis atque stultissimis Fabulis Iudæorum. CAP. V.	??	??	Videor mihi, Iudæe, tot auctoritatibus, tantis rationibus satisfecisse me vt arbitror super his, quæ in quæstione proposita fuerant, omni homini. Quod si omni homini, tunc & tibi, si tamen homo es. Hominē enim te profiteri, ne forte mentiar, non audeo: quia in te extinctam, immo sepultam, quæ hominem a cæteris animalibus vel bestiis separat, rationem, agnosco. At testatur mihi de his & Psalmus tuus, vbi hominem in brutum animal versum deplorat. Homo, ait, cum in honore esset non intellexit, comparatus est iumentis insipientibus, & similis factus est illis. Hoc licet de vniuersali homine, hoc est, de genere humano dictum, iuxta quendam intellectum accipi possit: de te tamen hoc specialiter, de te hoc singulariter, in quo omnis ratio obruta est, dictum esse negare non potes. Cur enim non dicaris animal brutum? cur nō bestia, cur non iumentum? Adhibe tecum bouem, vel si mauis asinū, quo nihil in pecoribus stolidius est: & simul cum eo quæcumque dici possunt ausculta. Quid referet, quid distabit inter auditum tuum & asini? Audiet, nec intelliget asinus: audiet, nec intelliget Iudæus. An ego hoc primus dico? Nonne hoc idem ante multa secula dictum est? Nonne hoc idem sublimis Propheta tuus testatur? Aure, inquit, audietis, & non intelligetis: & videntes videbitis, & non perspicietis. Vnde quamuis te iumentum vel bestiam esse, his sacris auctoritatibus plene probatum sit, quamuis hoc in præcedentibus quatuor Capitulis, etsi tu his motus non es, & a me sufficienter ostensum sit: addatur tamen & quintum Capitulum, quo in lucem producto, non solum Christianis, sed & toti terrarum orbi patefiat, te vere iumentum esse, nec me, dum istud affirmo, veritatis limitem in aliquo excessisse. Produco igitur portentuosam bestiam de cubili suo, & eam in theatro totius mundi, in conspectu omnium populorum ridendam propono. Profero tibi corā vniuersis, o Iudæe bestia, librum tuum, illum inquam librū tuum, illum Talmuth tuum, illam egregiam doctrinam tuam, propheticis libris, & cunctis sentētiis authenticis præferēdam. Sed miraris, cum Iudæus non sim, vnde hoc mihi nomen innotuit, vnde auribus meis insonuit? Quis mihi secreta Iudaica prodidit? quis intima vestra & occultissima denudauit. Ille, inquam, ille, ille Christus, quem negas, illa veritas denudauit falsitatem tuam, discooperuit ignominiam tuam, quæ loquitur. Nihil opertum quod non reueletur, & occultum quod non sciatur. Illo certe libro tuo monstrabitur, illo lucide ostendetur, quam iusto Dei iudicio datus sis in reprobum sensum, cum nullo humanorum studiorum labore assentire velis clarissimæ veritati, & tam facile adquieueris tenebrosissimæ falsitati. Impleta sunt in te, tuosque similes verba Apostoli nostri, qui dicit. Mittet illis Deus operationem erroris, vt credant mendacio, vt iudicentur omnes qui non crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati. Mirum plane, & pene incredibiliter mirum, non credere homines, vt dictum est, credibili & apertissimæ veritati, & credere incredibili falsitati. Sed econuerso mirum non est, si recedente omni prorsus lucis vestigio, densæ olim Ægyptiorum tenebræ ab Ægypto fugatæ Iudaica corda occupant: quia iuxta veracem scripturam, non est conuentio Christi ad Belial, nec aliqua societas luci cum tenebris. Sed iam tenebræ ipsæ nudandæ sunt, & electa scriptura tua Talmuth in medium proferenda. Quæ secundum te tuosque similes tanta est, tantæque celsitudinis ac dignitatis, vt Deus nihil aliud faciat in cœlo, quam legere assidue scripturam illam, & de illa cum sapientibus Iudæis qui eam composuerunt conferre. Sed quid faciam? Si huic insaniæ, vel cæteris similibus respondere cœpero, pene & ipse insanus videbor. An non iudicaretur insanus, qui homini vel insaniam patienti, vel impulsu dæmonis furioso, quando aliena vel absurdissima loquitur, responderet? An non furiosus videretur, qui cum huiusmodi homine, in quo tota ratio sepulta est, nihilque nisi inania & stolida proferente, velut rationabiliter disputare conaretur? Sic plane, sic de me credi posset, nisi me ab hac stultitia certa ratio excusaret. Illa certa ratio, qua etsi non omnibus Iudæis hac mea disputatione prodesse, tamen fortassis aliquibus proficere potero. Licet enim a Deo ad præsens merito iniquitatis suæ proiecti sunt, nec reuocandi, nisi quando iuxta Prophetiam, præmissa gentium multitudine, reliquiæ Israel saluæ fient: colligit tamen interim aliquando superna miseratio, & a massa perdita segregat quosdam licet raros, apud quos hæc mea responsio vel disputatio vtilitatis effectu forsitan non carebit. Qui fæcibus iam dictis longo tempore apud Iudæos infecti, ad Christi Ecclesiam transeuntes, tali antidoto plenius defæcari poterunt, & hac lectione, peste, qua imbuti fuerant, expurgari. Audi ergo, Iudæe, tuam tuorumque insaniam, & quod deterius est, blasphemiam. Nam quam supra tetigi furiosorum insaniā, pœna peccati est, sed peccatum non est. Blasphemia vero, non solum intolerabile peccatum est, sed & quantum ad hanc tuam pertinet, præcedentium peccatorum pœna est. Neque enim tam pessime desipuisses, nisi tuis tuorumque Patrum præcedentibus peccatis vel criminibus hoc meruisses. Deus, inquis, nihil aliud facit in cœlo, quam legere assidue scripturam Talmuth, & de illa cum sapientibus Iudæis, qui eam composuerunt, conferre. Ac primum interrogo. Vt quid legit Deus in cœlo? Vt doctior fiat, vt discat quod ante ignorabat, vel vt recordetur eorum quæ oblitus fuerat? Omnis enim lector his de causis legit, vt vel discat quod ante ignorabat, vel recordetur eorum quæ oblitus fuerat, vel ex lectione aliquem instruat, vel oblectet, vel arguat, & si qua sunt alia, ad lectionis proprietatem pertinentia.	Sed vt quod primum posui proponam, numquid Deus vt discat legit? An ei aliquid scientiæ vel sapientiæ deest? Nōne de eius non solum magnitudine, sed & sapientia legitur, Magnus Dominus noster, & magna virtus eius, & sapientiæ eius non est numerus? Nonne & in eisdem Psalmis ei a Propheta dicitur, Omnia in sapientia fecisti? Nonne rursum eidem Deo idem Propheta, Ecce Domine tu cognouisti omnia nouissima & antiqua? Quia si omnia nouissima & antiqua, hoc est omnia vltima & prima cognoscit, vtique quæ media sunt non ignorat. Nam & de illis sequitur. Imperfectum meum viderunt oculi tui, & in libro tuo omnes scribentur. Sed ne putes hunc Dei librum Talmuth tuum esse, dic si potes, vtrum omnes homines vel qui fuerunt, vel qui sunt, vel qui futuri sunt, in libro tuo illo scripti sint. Hæc sunt enim verba Psalmi, In libro tuo omnes scribentur. Sed certum est, quia nulla arte, nullo conamine, hoc ostendere præuales, quod in illo tuo, de quo agitur libro, omnes scripti sint. Non igitur Talmuth Iudaicum esse potest liber ille, de quo dicitur, in libro tuo omnes scribentur. Audi & bonam mulierem Susannam, quæ licet non sit de Canone tuo, fuit tamen de populo tuo. Audi eam, vtrum Deus aliquid ignorare possit, in oratione propria profitentem. Domine, ait, qui nosti omnia antequam fiant. Qui si omnia antequam fiāt nouit, vtique ea postquam facta sunt non ignorat. Non igitur vt aliquid discat Deus, legit Talmuth. Sed nec vt aliquorum recordetur, legit Talmuth. Audi Prophetam tuum. Nunquid, ait Dominus, potest mulier obliuisci filij vteri sui? & si illa oblita fuerit, ego tamen non obliuiscar tui. Recordare & versus illius, cuius oblitus esse videris. Si oblitus fuero tui Hierusalem, obliuioni detur dextera mea. Sed fortassis obiicies. Hoc Deus multo, quo erga Patres nostros mouebatur, affectu dixit. Nec ego hoc, Iudæe, nego. Sed si dilectio antiquorum Iudæorum fecit, vt hoc diceret, non tamen fecit, te etiam concedente, vt hoc mentiens diceret. Verum est ergo quod Patrum vestrorum obliuisci non poterat, verum est quod ciuitatis vestræ Hierusalem obliuisci non poterat. Sed nunquid, præter Iudæos, quorumlibet aliorum obliuisci poterat? Nonne Iob, qui de Canone tuo est, Deo loquitur, dicens, Licet hæc celes in corde tuo, tamen scio quia vniuersorum memineris? Qui ergo vniuersorum memoriam in corde suo celat, vtiq. nullorum obliuiscitur, vtique omnium assidue recordatur. Nam si aliquo momēto temporis vniuersorum memoria apud ipsum periret, non eam in corde suo eo quo periret temporis interuallo celaret. Nemo enim celare dicitur quod nō est, sed quod est. Clarum est igitur, intellectui non aliquorum, sed omnium, nullo pacto nullorum hominum, nullarum rerum, Deum immemorem esse posse.	Sed opponis, quod in Genesi scriptum est. Recordatus est ergo Deus Noe, & cunctorum qui erant cum eo in arca, & adduxit spiritum super terram, & imminutæ sunt aquæ. Opponis & illud. Recordatus est, quia caro sunt: spiritus vadens & non rediens, & subiungis. Quid ergo sibi vult quod dicit, recordatus est Deus Noe: &, recordatus est quia caro sunt si Deus nullarum rerum obliuiscitur, nullarum recordatur? Interrogo & ego. Numquid Deus oblitus fuerat Noe, oblitus fuerat & omnium, qui erant cum eo in arca, antequam adduceret spiritum, & imminuerentur aquæ super terram? Numquid oblitus fuerat eius, cuius arcam inter vniuersos turbines, inter ventorum furentium flabra, inter elementa rupta lege naturæ in inuicem acerrime compugnantia, sub imbribus inordinate profluentibus, super immensum abyssi pelagus: inter ista, inquam, omnia, absque rectore, absque velis, absque gubernaculis, absque omni prorsus humanæ artis adminiculo, per integrum fere annum gubernauit? Videtur mihi, Iudæe, immo quod maius est, apud me omnino constat, constat & apud omnes qui Iudæi non sunt, quod nullo modo potuit Deus obliuisci eorum, quorum se oblitum non esse, tam manifestis indiciis declarauit. Vide & tu, vide ac iudica, sed iuste, vtrum inter tot tantaque nauigationis vsibus repugnantia, arca Noe per vnum totius orbis pelagus, absque diuina manu sine arte humana enatare potuit: cum nec arctum fluuiolum breuis carina absque multo labore nautarum enauigare vel transmeare possit. Hoc si tibi clarum est, quod nulli præter te obscurum est, cogeris confiteri non ideo dixisse scripturam, Deum recordatum fuisse Noe, quod eius vel ad punctum oblitus fuerit, sed quod humanum loquendi morem sacra seruans scriptura, post aliqua, quæ præmisso Noe nomine de qualitate diluuij subiunxerat, qualiter de tantis periculis a Deo erutus sit, congruenter meminit. Confitere ergo ratione cogente, nullo tempore Deum Noe, vel eorum qui cum ipso in arca erant, oblitum fuisse. Confitere & illud, quia cum dicitur, recordatus est quia caro sunt, spiritus vadens & non rediens: non notari Deum obliuionis, sed commendari miserationis. Quomodo enim credi potest oblitus fuisse gentis illius quos præter sublimia ac frequentia miracula, & continuis signis ac beneficiis illustrabat? Taceo, quod rubrum mare eis diuiserit, quod aquam de rupe produxerit, quod quibusdam aliis signis semel tantum factis eos clarificauerit. Numquid non ab exitu Israel de Ægypto, domus Iacob de populo Barbaro, vsque ad diuisum Iordanem per annos quadraginta cœlesti manna quotidie præter Sabbatum de supernis fluente eos pauit? columna nubis per diem, ignisque per noctem, quando tabernacula figerent, quando erigerent, totius itineris mensuram, & quantitatem per inuia & deserta absque errore continue demonstrauit? Non potest ergo dici vel ad modicum eorum oblitus, quorum se memorem assidue fuisse, non interpolatis, sed signis, quod maius est, continuis ostendebat. Non igitur, vt aliqua eorum, quę oblitus fuerat, ad memoriam reduceret, tuum Talmuth Deus in cœlis, o Iudæe, vel legebat, vel legit. Vnde lucidum est, quod neque vt discat, neque vt recordetur Deus, vel illius, vel alicuius lectionis eget. Sed nec vt instruat sicut magister discipulos, nec vt oblectet sicut tragœdi & comœdi populos, nec vt arguat sicut satyrici reprehensores prophanos. Sed quid de istis loquor? Ridicula sunt hæc, nec auditu ferenda, nisi tu inuitum me loqui, quod vel cogitare exhorreo, profunda stultitia tua, Iudæe, vrgeres. Succedant ergo reliqua.	Legit, inquit, Deus in cœlis, librum Talmuth. Sed cuiusmodi librum? Si talem, quales quotidie in vsu legendi habemus, vtique ex pellibus arietum, hircorum, vel vitulorum, siue ex biblis vel iuncis orientalium paludum, aut ex rasuris veterum pannorum, seu ex qualibet alia sorte viliore materia compactos, & pennis auium vel calamis palustrium locorū, qualibet tinctura infectis descriptos. Et, o miser, tantæ necessitati omnipotentis sapientiam addixisti, vt necesse sit ei ad discenda vel ad recordanda quælibet, scedas vilissimas consulere, & a pellibus vel biblis intelligentiam mendicare? Quomodo a Iudæorum libris aliquid discere potuit, qui Iudæis legem digito, hoc est spiritu suo in tabulis lapideis scriptam dedit? Quid potuit discere ab aliquo libro Iudæorum, cū ipse sit auctor & legislator eorum? Sed rursum fastidio tam abiectissimis næniis respondere, sed quia tu tam sapiens his credis, non possum tacere. Nihil, inquis, aliud facit Deus in cœlo, nisi legere scripturam Talmuth. Hoc iam discussum est. Et quid sequitur? & de ea cum sapientibus Iudęis, qui eam composuerunt, conferre. Magna plane Iudæorum dignitas, multa excellentia, quod scripturam a suis compositam Deus in cœlis dignatur legere, & de ea cum sapientibus Iudæis conferre. Sed quare confert Deus de scriptura illa cum sapientibus Iudæis? Vt doceat, aut vt discat? Collationis quippe humanæ mos est, vt qui de re aliqua cum aliquo confert, aut doceat, aut doceatur: aut vt exercitatior, promptior, aut segnior ad aliquid agendum reddatur. Conferens ergo cum Iudæis Deus de libro iā dicto, fit collatione sua doctior, fit exercitatior, fit prōptior, fit segnior? Responde quod mauis. Si fit collatione sua doctior, si exercitatior, si promptior: contradicis Prophetæ tuo, qui dicit, Quis cognouit sensum Domini, aut quis consiliarius eius fuit? Contradicis & illi qui ait, Quē docere voluisti? Nonne eum qui fecit spiramentum? Vide ergo, considera, attende, quia frustra collatio illa in cœlis a Deo cum Iudæis fit: immo quod numquam fit, cum Deus consiliarium, cum doctorem habere non possit. Quando enim dictum est, quis consiliarius eius fuit? non est quæsitum vt ostenderetur quis esset, sed ostensum quod non esset. Sic & quando dictum est, quem docere voluisti, nonne eum qui fecit spiramentum? monstratum est admirando, nullo modo Deum ab aliquo posse accipere documentum, cum ipse cunctorum viuentium creauerit spiramentum. Quomodo enim quis Deum poterit docere, sine quo nec potest spirare? Quomodo Deum docebit sapientiam, sine quo nec ipsam potuisset habere vitam? Quod si absq. Deo non potuisset habere vitam, quomodo Deo conferet sapientiam? Falsum est igitur toto mundo iudice, Deum in cœlis assidue legere scripturam Talmuth, & de ea cum sapientibus Iudæis conferre. Sed iam scriptura admirabilis a sapientibus Iudæis composita, in medium proferatur, & quātum sapientiam illius vniuersi, ipseque Deus vere admirari debeant, videatur, Aliquādo, inquit Talmuth, conferentibus Iudæis cum Deo de eadem scriptura, incidit quæstio de diuerso genere leprarum, quæ in libro Moysi continentur, & de alopicia, & de quibusdam aliis infirmitatibus. Vbi cum Deus diceret alopiciam lepram esse, illi autem econtra negarent, & fortiter disputando ei contradicerent, nec possent vllo modo concordare: post longas contentiones, & iurgia grauissima, in hoc conuenerunt, vt quicquid inde Rabbi Neemias diceret, hoc pro vero haberetur. Erat autem Rabbi Neemias adhuc viuens in seculo, quē scilicet Iudęi magnum & sanctissimum super omnes magistros suos fuisse asserūt. Præcepit ergo Deus Angelo percutienti, vt cito animam eius eiiciens in cœlum perduceret. Qui veniens inuenit eum legentem Talmuth, supradictam scilicet scripturam, quam Iudæi adeo sanctam dicunt, vt nemo, dum eam legerit, mori possit. Mox ergo vt Rabbi Neemias Angelum mortis vidit, ad quid venisset interrogat. Dixit se pro eius anima venisse. Ille vero exhorrescens, & mori timens, adiurauit cum terribiliter per ipsum Deum, & per sanctam scripturam Talmuth, quam legebat: ne in eum mitteret manum, quia nullo pacto adhuc mori vellet. Angelo autem dicente, quia melius erat illi esse cum Deo in cœlo, & cum sanctis Iudæis, & delectari in cœlestibus, & vt permitteret animam suam educi, nullatenus adquieuit, legens assidue Talmuth, ne posset interfici. Reuersus itaque Angelus, hæc Deo narrauit, dicens Rabbi Neemiam nullomodo mori velle, & assidue Talmuth legere, vnde nihil ei facere posset. Ego, inquit Deus, dabo tibi consilium. Redi cito ad eum, & fac super caput eius in aere turbinem magnum, & quasi commotionem grandinis & lapidum, vt dum tremefactus oculos a lectione Talmuth auerterit, sic animam eius rapere possis, & huc adducere. Rediit Angelus, & ita fecit vt Deus præceperat. Mox autem vt anima Rabbi Neemiæ in cœlum euecta, Deum in throno sedentem, & cum Iudæis de prædicta quæstione disputantem vidit, magna voce clamare cœpit. Munda est, munda est. Hoc est, victus es, o Deus, in quæstione a Iudæis, quia alopicia, non est lepra sicut dixisti, sed munda infirmitas. Tunc Deus aliquantulum erubescens, & contra testimonium tanti viri nihil dicere audens, sic Iudæis secum disputantibus alludendo respondit, NAZA HVNI BENAI, hoc est, Vicerunt me filij mei. Iam ego tecum, Iudæe, non ago. Non sufficio, non præualeo: non inuenio verba congrua ad tantam insaniam confutandam. Succedat loco mei Propheta tuus, immo iam non tuus, sed noster Esaias. Quid dicis contra Iudæos, maxime Prophetarum? Audite, inquit, cœlum, & auribus percipe terra: quoniam Dominus loquutus est. Filios genui & exaltaui, ipsi autem spreuerunt me. Cognouit bos possessorem suum, & asinus præsepe Domini sui. Israel autem me non cognouit, & populus meus non intellexit. Væ genti peccatrici, populo graui iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis! Dereliquerunt Dominum, blasphemauerunt sanctum Israel, abalienati sunt retrorsum. Cum tanta dicas ex persona Dei contra tui temporis Iudæos, o Propheta, cum tam acriter inueharis, cum tam sublimiter in impios declames: quando adhuc ex parte Iudæi in Deum recta fide credebant, quando eum confitebantur, quando assiduas hostias immolabant. Quid de istis diceres, si ista audires? Quid diceres, si audires affirmare Iudæos, Deum in cœlis cum mortuis Iudæis velut cum paribus disputare? Quid diceres, si audires de generibus lepræ, aliam Dei, aliam Iudæorum fuisse sententiam. Deum asserere alopiciam lepram esse, Iudæos econtra negare, & disputando fortiter Deo contradicere? Quid diceres, si audires hac de causa in cœlis post longas Iudæorum cum Deo contentiones, & iurgia grauissima, vtriusque partis assensu ad litem hanc dirimendam, electum iudicem Rabbi Neemiam, qui super hac quæstione inter Deum & Iudæos decisoriam sententiam promulgaret? Quid diceres, si audires præcepisse Deum Angelo: vt animam adhuc in carne viuentis Neemiæ sibi ad hoc iudicium faciendum afferret, illumque ne ad moriendum ab Angelo cogi posset, assidua lectione Talmuth se ipsum defendisse? Quid diceres, si audires extortam tandem ab eo diuina fraude animam, & in cœlos euectam, cum Deum in throno sedentem, & adhuc cum Iudæis de iam dicta quæstione disputantem offendisset: statim clamare cœpisse, Deum in propositione sua mentitum, & a Iudæis superatum? Quid diceres, si audires victum Neemiæ sententia Deum erubuisse, si audires contra iudicium tanti iudicis nihil ausum dicere fuisse, si audires etiam Iudaicam victoriam ore proprio confessum fuisse, dicendo, Vicerunt me filij mei? Credo quod non posses patienter audire, Deum vocari insipientem, vocari mendacem, doceri ab hominibus, hominum iudiciis subdi, fraude humanas animas a corporibus euellere, & tot non solum Deo, sed & cuilibet sapienti vel bono viro incongrua, & indigna de Deo proferri. Audis enim eum a Iudæis insipientem vocari, quando dicunt defuisse illi scientiam discernendi inter varietates humanorum morborum: idque eos negare omnipotenti Deo, quod concedunt cuilibet medico. Insipientiam plane vocant in ea parte, qua ei scientiā subtrahunt. Quid ergo inde tu dicis? Audio te certe huic Iudæorum sententiæ more tuo libera voce resistentem, cum dicis. Deus sempiternus Dominus, qui creauit terminos terræ, non deficiet neque laborabit, nec est inuestigatio sapientiæ eius. Audio & Iob. Nudus est inferus coram illo, & nullum est operimentum perditioni. Nam si tanta est sapientia Dei, vt dicis, vt non sit eius inuestigatio, hoc est, vt a nemine inuestigari possit, certum est, quia nil eum latet. Quod si nil eum latet, nec cuiuslibet morbi species eum latet. Sed iuxta tuam sententiam, cui non credere nefas est, nil eum latet. Mentitur ergo Iudæus, qui dicit iam dictam morbi speciem vtrum lepra esset an non, Deum latuisse. Rursum si nudus est inferus coram Deo, si nullum est operimentum perditioni coram illo, non potuit hoc eum latere, quod dicit Iudæus eum latuisse. Si enim inferus, hoc est omnia quæ apud inferos sunt vel fiunt, nuda sunt conspectu eius: numquid aliqua eorum, quæ in terris sunt vel fiunt, operta esse possunt oculis eius? An dæmonicos spiritus & humanas animas, quæ apud inferos detinentur, & quæ circa eas aguntur, videt: homines autem adhuc in terris positos, & in carne viuentes, & quæ in ipsis vel erga ipsos geruntur, ignorat? Hoc quia fieri non potest, quia plane fieri non potest, vt aliquid Creatorem in creaturis lateat, quia quod fecit factor ignorare non potest: iterum dico, te idem mecum pariter affirmante, mentitur Iudæus, qui ausus est dicere Deum aliquid ignorasse. Et quid dicam? Cum Iudæo prius agebam, sed nunc ad te, sancte Propheta, verba conuerti. Quare? Quia confundor loqui surdo, loqui insano, loqui iumento. Sed tecum, si non dedignatis, de iis me iuuat agere: quem noui de similibus, etsi non adeo insanis, dum viueres semper egisse. Plenus tu spiritu Dei, eorum amentiam detestabaris. Zelo aliquo Dei licet longe post gradiens, detestabiliorem quam tuo tempore fuerat, eorum perfidiam, verbis quibus possum execror. An non est vltra omnem modum execrabile quod præmisi? Nec minus execranda, omni execratione digni subiungunt. Non sufficit eis simplex blasphemia, volumina maxima infinitis in Deum blasphemiis impleuerunt. Congregauerunt ab aliquantis millibus annorum, in condemnatis peccatoribus vastum impietatum pelagus: & ab ore venenati serpentis nefanda per tantum temporis venena colligentes, quantum possunt, quantum audent, ea quotidie in Deum profundunt. Dixerant Deum insipientem, dicunt & mendacem. Nonne mendacem dicunt, quando fatentur eum de langore supra scripto dixisse quod non est, & negasse quod est? Sed destruit hoc ratio, destruit auctoritas, destruit & sapientia, quæ loquitur per Salomonem. Veritatem meditabitur guttur meum, & labia mea detestabuntur impium. Iusti sunt omnes mei, non est in eis prauum quid neque peruersum. Recti sunt intelligentibus, & æqui inuenientibus sapientiam. Et quæ est hæc sapientia, quæ loquitur per Salomonem? Nonne ipse Deus? Plane ipse Deus. Non enim sicut aliud erat Salomon, & aliud sapientia eius: sic aliud est Deus, aliud sapientia eius. Nam & si absque sapientia esset Salomon, esset tamen Salomon. Non autem Deus absque sapientia esse potest, quia non est aliud ipse, aliud sapientia eius: sed quod est Deus, hoc est & sapientia eius. Vnde vel si dicatur Deus, vel si nominetur sapientia eius, idem est: quia & Deus sapientia, & sapientia Deus est. Deus ergo loquitur. Veritatem meditabitur guttur meum, & labia mea detestabuntur impium. Veritatem ergo, non mendacium, meditabitur guttur Dei, detestantur impium, non iustum, labia Dei: sed nullum rectius quam vos, o mendaces Iudæi, qui mendacem conamini asserere sapientiam Dei. Et quia etiam iustus, & verax homo plerumque etsi non ex iniustitia, tamen ex inscientia fallitur, quandoque insuper ex subripiente iniustitia mentitur, subdit scriptura. Iusti sunt omnes sermones mei, non est in eis prauum quid neque peruersum. Si ergo non aliqui, sed omnes sermones Dei iusti sunt, si non est in eis prauum aliquid, si non est peruersum aliquid, falsum est, o Propheta, quod Iudæus dixit, quando Deum mendacem vocauit. Et sequitur. Recti sunt intelligentibus, & æqui inuenientibus scientiam. Non est igitur mirum, si non sunt recti omnes sermones Dei Iudæis: quia non sunt recti non intelligentibus, nec est mirum, si non sunt æqui eisdem Iudæis, quia non sunt æqui non inuenientibus scientiam. Vnde quia non intelligunt, quia non inueniunt scientiam Iudæi: non possunt eis recti videri omnes sermones Dei. Perdes, ait Psalmus Deo, omnes qui loquuntur mendacium. Videte miseri, quoniam a Prophetæ colloquio ad vos redire compellor. Videte, inquam, miseri, inquantum vosipsos baratrum proiecistis, quando per scripturam nefandam, cui creditis, Deum mendacem vocastis. Si enim perdit Deus omnes, qui loquuntur mendacium, & ipse Deus loquitur mendacium, vtique perdit Deus etiam seipsum. Hoc quis ferat? Quis toleret? Quis patiatur? Et quoniam si manifestissimis diu immoratus fuero, aerem frustra verberare videbor, procedam ad sequentia. Nonne hæc iam dicta fabula tua, o Iudæe, postquam insipientiæ, postquam mendacij notam Deo imposuit, etiam eum discipulatui hominum subdidit? Nonne discipulatui hominum subdidit, quando didicisse eum a Neemia quod ante nesciebat dixit? Portentuosa sunt hæc, & vltra omnes laruales figuras stupenda. Miror, admirans hæreo, mirari non sufficio: qualiter hoc humanus animus fingere, qualiter humana manus scribere, qualiter humanum os potuit, vel ausum est proferre. Timeo ipse talia loqui, etiam contradicens, & tu non times talia loqui, etiam affirmans? Vereor ego ista proferre etiam ad instructionem, & tu non vereris ista meditari, scribere, dicere, ad tuam, tuorumque perditionem? Exequatur tamen sermo quod cœpit. Dicis, vt dixi, doceri Deum ab hominibus, æternum mutuare sapientiam a mortalibus, cœlestem a terrenis, summam sapientiam ab insipientibus. Audi num resistant, aut cedant tam peruersæ opinioni omnes scripturæ tuæ, non prophanæ, sed sacræ. Contra prophanas enim ex sacris ago, impiis literis ex diuinis resisto. Audisti superius de re simili, iusti viri Iob testimonium, quo Deum contra nefandam hanc sententiam tuam defendit, cum dicit. Quem docere voluisti? Nonne eum, qui fecit spiramentum? Audi & simile de Psalmis exemplum, quo spiritus Dei contra te, tuosque inuehitur: quo inauditam hanc de Deo opinionem detestatur. Intelligite, ait, insipientes in populo, & stulti aliquando sapite. Quibus verbis vehementius indicare posset commoti, & indignantis affectum? Insipientes, inquit, intelligite, stulti aliquando sapite. Quid post? Qui plantauit aurem, non audiet: aut qui finxit oculum, non considerat? Quid deinde? Qui corripit gentes, non arguet, aut qui docet hominem scientiam? Hoc est. Qui corripit gentes non arguet, aut qui docet hominem scientiam, non arguet? Audistis istud vltimum Iudæi? Docet iuxta Psalmum vestrum Deus hominem scientiā, non docet homo Deum scientiam. Vtar & ego verbis diuinis, contra vos Insipientes intelligite, stulti aliquando sapite. Quid volo vos intelligere? Quid volo vos sapere? Rursum dico, quod non docet homo Deum sciētiam, sed docet Deus hominem scientiam. Hoc si verum est, non docuit Neemias vester, quem hominem fatemini, Deum sciētiam. Non sufficit hoc solum Propheticum verbum, Iudæe, sepositis aliis infinitis idem sonantibus testimoniis, ad probandum quod non possit ab homine Deus doceri? Noui, quia sufficit. Sed audi adhuc. Omnis, ait quædam scriptura tua, sapientia a Domino Deo est, & cum illo fuit semper, & est ante æuum. Quod si omnis sapientia a Domino Deo est, sapientia vel scientia Iudæorum, qua nouerant alopiciam lepram non esse, ab ipso erat. Quod si ab ipso erat, vtique eius erat. Quæ si eius erat, quod illi sciebant, ignorare non poterat. Sed hoc ita est, negare non potes. Falsum est ergo quod putasti, fabulosum quod credidisti. Et ne forte obiicias, si tamen hoc obiicere nosti, non esse iam dictam sentētiam de summo Iudaicarum literarum Canone, redi ad Psalmos, & vide quid alibi de re simili sentiant. Mirabilis, ait Propheta ille, facta est scientia tua ex me. Ex me, inquit, iuxta idioma Hebraicum: supra me, iuxta intellectum Latinū: hoc est, plusquam possim intelligere, plusquā possim capere, facta est mirabilis scientia tua. Et quid amplius? Et quod dixerat exponit, & quod non dixerat addit. Confortata est, & non potero ad eam. Vide, o Iudæe, cum tantus vir, tantus rex, tantus Propheta, scientiam Dei mirabilem supra se esse dicat: cum confortatam esse affirmet, cum se non posse ad illam pertingere astruat: Neemiæ tui scientia non solum scientiam Dauid transcendet, sed & ipsius Dei scientiam superabit? Credo, quia non audebis Neemiam illum regi Dauid conferre, ne dicam præferre. Quod si non audes eum conferre regi tuo, quomodo eum præferes Deo tuo? Cessa ergo desipere, & ridendam vesaniam a corde tuo proiice. An non erubescis, quod de nefandis argueris? Non erubescis, quod iam dictum Neemiam etiam iudicem Deo dederis? Non erubescis, quod eum qui iustus iudex a Propheta dicitur, qui iuxta eumdem iudicat orbem terræ in æquitate, & populos in veritate sua, iudiciis humanis submiseris? Si humanos oculos habes, non corporis, sed animi: respice, intuere, aduerte, quia si vera est sententia Prophetica, qua dixit Deum iudicaturum orbē terræ, & populos eius in æquitate & veritate: falsum est quod hominis iudiciū implorauerit, falsum est quod se ei subdiderit. Sed forte obiicies. Iudicabit, dixit Propheta, non iudicat: futurum tempus posuit, non præsens. Vnde quia adhuc iudicium illud futurum erat, quando illud dictum est a Propheta, potuit interim iudicari ab homine. Sed si hoc dixeris, si nomine futuri temporis te ab hoc impedimento expedire volueris, audi Deum iudicem etiam præsentis temporis, audi præteriti, audi simul & futuri. Descendente Deo ad perdendos Sodomitas & Gomorræos, occurrens ei Abraham, ait. Numquid perdes iustum cum impio? Absit a te, vt rem hanc facias, & occidas iustum cum impio, fiatque iustus sicut impius. Non est hoc tuum. Qui iudicas omnem terram, nequaquam facies iudicium Recognoscis, Iudæe, nomen Abrahæ? Scio, quia recognoscis, & super omnia, vt arbitror, hominum nomina, tenacius mente retines. Præferes ergo tuum Talmuth verbis Abrahæ? Quid dixit Abraham? Qui iudicas omnem terram, nequaquam facies iudicium. Ecce præsens tēpus ponit Abraham, cum dicit. Qui iudicas omnem terram. Istud tamen præsens, & præteritum intellectu continet, & futurum. Hoc enim sensit Abraham cum dixit, qui iudicas omnem terram, quod omni tempore Deus iudicaret omnē terram. Talis sensus est, & in Psalmis. Qui sedes super Cherubim, &, qui facis Angelos tuos spiritus, &, qui Regis Israel intende, &, Dominus regit me, & in multis similibus. Neque enim tunc solum quando hoc dictum est, sedebat Deus super Cherubim, vel spiritus suos faciebat Angelos, vel regebat Israel, vel regebat Dauid, & non ante, nec post, immo & tunc, & ante, & post. Hoc sensit Dauid, quando ista protulit, hoc sensit Abraham, quando dixit. Qui iudicas omnem terram. Est igitur verbum hoc de quo agitur, in hoc loco in sono præsens, in intellectu præteritum, præsens, & futurum. Si ergo verum est, quod Abraham dixit, Deum omnem terram omni tempore iudicare, falsum est quod fabula finxit, eum aliquo tempore, terreni hominis iudicium subisse. Sed credo quod Abraham mendacem dicere formidabis. Quod si hoc formidaueris, si eum mendacem dicere nolueris, vtique Deum humanis iudiciis addictum negabis. Vis adhuc præcedentibus addi aliquid? Fiat si vis, licet ex superfluo. Esto, magnus fuerit Neemias ille tuus, sapiens, doctus: immo, vt asseris, legis doctor. Numquid maior illo, de quo ait alia scriptura Canonis tui, Ecce Deus excelsus in fortitudine sua, & nullus ei similis in legislatoribus? Quæ & paucis versibus interpositis subdit, Ecce Deus magnus, vincens scientiam nostram, numerus annorum eius inæstimabilis. Vide ergo, quod licet magnus, secundum te, legis doctor Neemias, non tamen maior Deo, vel par ei: quia nullus similis est ei in legislatoribus. Vides & illud, quia quamuis sapiens iuxta quod asseris, fuerit Neemias, non tamen in sciencia maior Deo, vel par illi: quia, vt verax scriptura loquitur, Deus vincit scientiam nostram, hoc est, omnem humanam sapientiam. Iam illud quod ausa est commentari nefaria scriptura, Deum dolis, quia aliter non poterat, obsistente lectione Talmuth, Neemiæ animam extorsisse, & sic ad faciendum inter se Iudæosque iudicium, ad cœlos per Angelum euexisse, quis ferat? Ac primum, quis præter Satan docere, quis præter Iudæum audire, ne dicam credere tam absurda potuit: quod lectio Talmuth Dei potentiæ præiudicare, quod fabulosa infernalis libri recitatio voluntati vel mandato Dei obsistere posset? Numquid enim sanctior, o Iudæe, liber ille tuus, quinque libris Moysi? Numquid sanctior libris Prophetarum? numquid melior? numquid dignior? Et Moyses tamen legislator & lector mortuus est, & Prophetæ librorum suorum scriptores & lectores mortui sunt. Non potuit tutari a morte aliquem ex ipsis librorum tam sacrorū lectio, & potuit lectio Talmuth ne moreretur Neemias, Dei obuiare iudicio? Vere præmaxima libri potentia, quæ a communi vniuersorum sorte, qua in vno homine omni homini dictum est, Terra es, & in terram ibis, quoslibet se legentes potens est excipere. Sed quia hoc nugacissimum esse constat, ad dolos diuinos venio. Redeunte Angelo ad Deum, & dicente Neemiam nullo modo velle mori, & ea de causa assidue Talmuth legere, vnde nihil ei facere posset: Ego, inquit Deus, dabo tibi consilium. Redi cito ad eum, & fac super caput eius in aere turbinem magnum, & quasi commotionem grandinis & lapidum, vt dum tremefactus oculos a lectione Talmuth auerterit, sic animam eius rapere possis, & huc adducere. Rediit Angelus, & ita fecit vt Deus præceperat. O consilium diuinum! o consilium, quo egens consiliorum deitas nullum melius inuenire potuit! Nonne, vt aliquid ludicri subiungam, Deoque melius quam ipse sibi consuluerit consulam, nonne certe aptius fuisset, ineuitabiles humani corporis necessitates, quibus a lectione Talmuth retrahi cogeretur expectare, quam ad derisorios dolos confugere? Nam quantumlibet pertinax in lectione esse disponeret, etsi non alia, comedendi tamen vel saltem dormiendi necessitas, post biduum triduumve, etiam omnino mutum a lectione auerteret. In quo temporis spatio Angelus ad eum occidendum missus, non dico vnam tantum eius animam rapere, & quo vellet deferre: sed etiam mille vel plures hominum animas ab eorum corporibus eruere posset. Fecit hoc olim Angelus Dei, Ægyptios percutiēs, & sub vna fere noctis hora, innumera primogenitorum millia occidens. Fecit & simile quid sub rege Assyrio, quando in castris eiusdem centum octoginta quinq. millia, breui nocturni temporis momento dormientes vigilantesve peremit. Facere potuisset hoc idem, quando Neemias ne moreretur, lectione iam dicta contra Deum pugnabat. Congruentius plane fuisset, comedenti vel dormienti animam eripere: quam grandinis vel lapidum turbine, a lectione tam sancta, & sacratissima lectorem pertinacissimum absterrere. Sed forte non poterat pati moras Deus, & litem grauissimam quæstionis propositæ, citata sapientis hominis sententia, finire properabat. Magna vere necessitas iurgia cœlestia pacificandi, ne forte diu protracta, maiora processu temporis fierent, & Deo in ipsis cœlestibus hostes publicos excitarēt. Hoc ne contingeret prouisum est, vt Neemias qualibet arte festināter accersiretur, & per ipsum inter Deum atque Iudæos pax perdita reformaretur. Non arbitror tamen Deum de terris talem ad cœlos iudicē euocaturum fuisse, si præscisset eius iudicio se inferiorem, Iudæosque in lite diu protracta futuros esse superiores. Nam non pepercit ei Neemias, non adulatus est: sed statim vt raptus a corpore cœlos ascendit, Deumque in throno sedentem conspexit, plane vt constans & veritatis amator, nulliusque personam in iudicio accipiens, condemnatricem Dei sententiam protulit, dicens de specie morbi, quam Deus lepram putauerat, dixerat, contenderat: munda est, munda est. Cuius verbi repetitio hoc in sensu habet. Certum est, fixum est, in propositione tua victum te a Iudæis Deus, quia eos vera dixisse, te constat mētitum fuisse. Quid igitur restat, Iudæe? Quandoquidem hominem sapientiorem Deo inuenisti, quandoquidem iudicem Iudici vniuersorum dedisti: descendat Deus de sede, cedat meliori, cedat sapiētiori. Hoc, inquam, necesse est. Si enim quisquā sapientior Deo inuentus est, vtique qui Deus putabatur, Deus nec erat, nec est. Sed non sufficit Deum condemnatum iudicio Neemiæ, nisi condemnetur & propria confessione. Lata, inquit, sententia, erubuit Deus, nihilque contra tanti viri testimonium dicere ausus, ludendo respondit, NAZA HVNI BENAI, hoc est, Vicerunt me filij mei. Quid restat? Hominis iudicio victus, rubore indice victus, professione propria victus: quid moras facit in solio omnipotentiæ Deus? Depositus est a Iudæis Deus, proiectus est a Iudæis, nec omnipotens, nec omnia sciens probatur a maioribus, eoque sapientioribus Iudæis. Et noui quidē, quia plusquam furiosa, vel dæmonica verba ista non essent auctoritate vel ratione refellenda, sed condigna si posset fieri subsannatione, & execratione conspuenda. Sed quia ista a vobis, o gens perdita & perdenda, creduntur, dicuntur, scribuntur, quis taceat? Quis manus, nedum verba contineat? Cum enim iam per mille, & centum annos sub pedibus ingemiscatis, quos super omnia oditis, Christianorum: ludibrium facti non solum eorum, sed & ipsorum Sarracenorum, omniumq. simul gentium ac dæmonum: quis continet manus nostrorū a sanguine vestro, nisi præceptū illius, qui vos abiecit, & nos elegit, Dei, dicentis per Prophetam vestrū, ne occidas eos? Vult enim seruari vos non ad honorem, sed ad opprobrium: non ad vestrum commodum, sed ad mūdi spectaculum. Vult seruari vos vt fratricidam Cain, qui cum Deo increpanti eum post effusum fraternum sanguinē, diceret, Omnis qui inuenerit me, occidet me, audiuit, Nequaquam fiet ita. Sed maledictus eris super terram, & vagus, & profugus eris super eam. Sic vos maledicti, sic vagi, sic instabiles estis super terrā, post effusum a vobis sanguinem Christi, quantum ad carnem fratris vestri, quātum ad deitatem Domini vestri: vt quod morti deterius est, in præsenti lōgo opprobrio hominibus, in futuro sempiterno sitis ludibrio dęmonibus. Hæc certe vniuersa meretur nequam cor vestrum, meretur blasphemum os vestrum: quod non solum continue in homines maledicta euomit, sed & in ipsum Deum impia ac nefanda profundit. Quid enim adeo impium, quid ita nefandum, vt illud, quod a vobis dicitur: mendax est Deus, victus est Deus, erubuit Deus: professus est se victum Deus? Sed quod mendax nō sit supra probatum est. Quod vero erubescere non possit, cui præter vos obscurū est? Reatum enim aliquem, errorem aliquem, excessum aliquem fateri videtur, quicumque erubescit. Nam nisi hæ, vel similes causę, pręcesserint, impossibile est quēpiam erubescere. Vides adhuc Athleta meus, quid dixeris: quam superbe, quam nequiter, quam stolide in cœlum os tuum posueris? Reatum, excessum, errorem, Deo ascribere, quid est aliud quam furere? Existimasti inique, ait Deus, quod ero tui similis? Arguam te, & statuam contra faciem tuam. Qui ne vni tātum Iudęo loqui videretur, omnes simul reprobos Iudæos arguit, cum subdit. Intelligite hæc, qui obliuiscimini Deum, ne quando rapiat, & non sit qui eripiat. In quo versu, iam dictam Neemiæ vestri fabulam percutit: immo quod maius est, destruit. Dixistis enim Deum, Neemiæ animam Angelico ministerio rapere voluisse, sed ei Neemiam ipsum lectione Talmuth, ne illam rapere posset restitisse. Vnde sic vos increpat, sic fabulam vestram falsissimam esse demonstrat. Intelligite, inquit, hæc qui obliuiscimini Deum. Quid verius? Numquid non obliti fuistis Deum, quando tam indigna de Deo sensistis? Idcirco vobis dicitur, intelligite hęc qui obliuiscimini Deum. Sed quid vos hortatur intelligere? Ne quando rapiat, & non sit qui eripiat. Nolite, inquit, falli, nolite seduci, nolite putare, Neemiam vel aliquem cum animas rapere disposuerit, ei posse obsistere. Confirmat hoc alio alterius Psalmi versu. Vbi cum dixisset. Vouete & reddite Domino Deo vestro munera, adiunxit, cui Deo, Terribili, inquit. Ac statim. Et ei qui aufert spiritum principum. Sed forte spiritum principum tantummodo aufert, non autem aliorum. Audite non solum de principibus, sed & de vniuersis Iob Deo loquētem. Scias quia nihil impium fecerim, cum sit nemo qui de manu tua possit eruere. Nō iste vel ille de manu tua potest eruere, sed nemo prorsus de manu tua potest eruere. Claret ergo sæpe dictum doctorem vestrum animam suam de manu Dei arte qualibet nūquam eruere potuisse. Sed vt supra posui, quādo Deum, o Iudęe, erubuisse dicis, vel reatum, vel errorem, vel excessum eum incurrisse fateris. A quibus si eū auctoritatibus vel rationibus defendere voluero, superfluus vel nimius forsitan apparebo. Quis enim reatum, errorē, excessum, Deum posse incurrere sentiet: nisi forte insipiens, qui dixit in corde suo, Non est Deus? Timeo & illud mihi dici, quod Iob respondit amico. Cuius adiutor es? Nūquid imbecillis? & sustentas brachium eius, qui non est fortis? Nam pene idem est in tam claris laborare, quod Solem serena die orbem fulgentibus radiis illustrantem, claris oculis & vigilantibus digito demonstrare. Idcirco quæ omnino perspicua sunt, etiam si ea Iudæus obiiciat: breui vel nulla responsione prętereunda sunt. De talium numero sunt & illa, quæ finis fabulæ continet, cum Deum victum asserit, cum ipsum victum fuisse ore proprio confessum esse fingit, quando eū dixisse mentitur. Vicerunt me filij mei. Quis enim præter Iudæū nesciat, hoc nulla egere cōtradictione? Nulla sane eget contradictione, quod falsum esse notum est omnibus perspicua veritate. Cui enim obscurū esse potest, virtute vel sapientia non posse Deum vinci ab aliquo, cum totus orbis eum ab antiquo audierit dicentem, Cui assimilastis me, & adæquastis me, & comparastis me, & fecistis similem? Et post pauca. Recordamini prioris seculi, quoniam ego sum Deus, & non est vltra Deus: nec est similis mei annuncians ab exordio nouissima, & ab initio quæ necdum facta sunt, dicens. Consilium meum stabit, & omnis voluntas mea fiet. Et quamuis, vt dictum est, Deum ab his derisoriis ineptiis defendere superfluum videatur: ne quis tamē Iudæos semel tātum errasse, vel blasphemasse, quod tolerabilius esset, existimet: causa est, vt alios eorū de re simili errores ad publicum sermo producat. Nam facile in his tam multiplicibus blasphemiis lector aduertere poterit, quam longe proiecti sint a facie Dei, qui tot, tam indigna, tam absurda, sentire vel credere potuerint, de sublimissima & incomprehensibili maiestate Dei. Nam præter illa, quæ pręmissa sunt, dicunt, & in suis, immo Satanę synagogis docent, quod quando Deus firmamentum hoc quod oculis nostris cōspicuum est fecit, non illud ex integro perfecit, sed cuiusdam magni foraminis spatium in septētrionali eius parte imperfectum reliquit. Causam autē cur hoc fecerit, valde congruam & rationabilem reddunt. Affirmant enim hac prouidentia istud eum fecisse, vt si quando procedente tempore aliquis exurgens, Deum se esse, Deoque æqualem diceret, Deus illi iam dictam firmamēti imperfectionem obiiceret dicens. Si Deus es, vt ego, fac saltē ex parte quod feci & ego. Feci ego maiores firmamēti partes, fac & tu si potes hanc, quam imperfectam ego reliqui partem. Quid vltra queror, o Iudæi, vos spirituali oculo nō agnoscere spiritualia, cum nec ipso corporali agnoscatis corporalia? Certe corporale est firmamentū, corporales & ipsi vestræ carnis oculi. Quid ergo causæ est, vt hoc clausum sit solis Iudaicis, cum pateat præter vos totius orbis oculis? Videt plane præter vestrum omnis oculus, nec in Aquilonali, nec in Meridiana, nec in aliqua sui parte imperfectum, sed omnibus suis partibus integrum firmamentum. Redarguit ipse Aquilonalis semper super terram rutilans axis, tātum vestri commentum mendacij, qui axi Meridiano numquam visibus humanis apparenti oppositus, nihil in illa cæli plaga imperfectum, vniuersorum, vt dictum est, oculis, exceptis Iudaicis, manifestat. Hoc quia orbe iudice notissimum est, ad lōge deteriora blasphemiarum ludibria transitus fiat. Asseritis enim Deum semel omni die irasci, & hoc robusto, vt putatis, Psalmi testimonio, affirmare conamini. Deus iudex iustus, fortis & patiens, numquid irascetur per singulos dies? Et o bestię, iam nec literam scripturarum vestrarum, quam solam sequi videbamini, assequentes, numquid hoc affirmatiue vel enunciatiue dictum est, & non potius modo interrogatiuo negando prolatum? Nam sic dictum est. Numquid irascetur per singulos dies? tamquam dictum esset, non irascetur per singulos dies. Relegite vestrum Hebraicum idioma, & ita se habere sensum literæ illius, si cæcitas Iudaica non obstiterit, agnoscetis. Licet enim simus Latini, nihil tamen nos veracium scripturarum vestrarum latere potuit, quos multorum in vtraque lingua peritorum eruditio copiosa instruxit. Taceo quod tam insulse, hoc est humano more, Deum irasci putatis. Quod si hoc sentitis, vtique mutabilem affirmatis. Si enim vsitato hominum modo nunc irascitur, nunc pacatur, nunc gaudet, nunc tristatur, nunc obliuiscitur, nunc recordatur, & reliqua similia nostro more aut facit, aut patitur, Propheta vester mentitur, qui de mutabilitate cœli ac terræ, Deique stabilitate disputans, ait Deo. Ipsi, hoc est cœli & terra, peribunt, tu autem permanes. Et post pauca verba. Mutabis eos & mutabuntur, tu autem idem ipse es. Si ergo Deus permanet, si non mutatur: vtique nec essentia, nec affectu mutatur. Possetis enim forsan obiicere, non mutari Deum essentia, sed mutari affectu. Non mutari naturaliter, sed mutari accidentaliter. Quod vtrumque remouet, vtrumque excludit, etsi millies id negetis, scriptura, cum dicit. Tu autem permanes, & cum dicit, tu autem idem ipse es. Non igitur more nostro Deus nunc irascitur, nunc pacatur. Additis supra illa, quæ iam dicta sunt, eum prima diei hora irasci: causamque iræ redditis talem, quod in illa hora, hoc est prima, reges iniquitatis exurgentes, diademata sibi imponunt, & Solem adorant. Adiungitis, quod ipsius horæ, qua irascitur, punctum nemo nouerit vnquam, nisi Balaam filius Beor. Additis, & congruum ei in hac scientia socium datis, gallum scilicet, quem affirmatis solum cum Balaam iam dictæ horæ punctum agnoscere. Quid loquar? Vt supra fassus sum, nescio quid satius sit respondere tam ineptissimis nęniis, an tacere. Nam respondere superfluum, tacere videtur incongruum. Superfluum, quia res proposita stultam se absq. tegmine prodit. Incongruum, quia tacere cum ad respondendum ea proposita sit, non expedit. Et vt primo positis sermo primus occurrat, quę auctoritas docuit, quæ ratio persuasit, vt crederetis Deum & irasci, & quotidie irasci, & prima diei hora irasci? Quis enim authenticus legislator hoc dixit? quis Propheta scripsit? quis eorum, qui in toto diuino Canone vestro leguntur, hoc docuit? Proponite aliquem de vniuersa illa multitudine veterum sanctorum, qui hoc vel scripserit, vel docuerit, vel saltem senserit, & concedo. Quod si auctoritas vos destituit, nec eius robore, quæ dicta sunt a vobis munire potestis, vel ratione aliqua tam prodigiosam fabulam defendite. Quod si nec istud habetis, quid restat? Quid restat, inquam, nisi vt stultissimi homines cum derisoriis fabulis suis, cœlo ac terræ, Angelis & hominibus ostentui fiant? Quis enim non videat, remota causa effectum constare non posse? Sed incumbit vt dicam quid nominem causam, quid vocem effectum. Nam si causam remouere potuero, & effectum pariter remouebo. Causam dico, o Iudæi, eam, quam ipsi proponitis, quod scilicet prima diei hora reges iniquitatis exurgentes, diademata sibi imponunt, & Solem adorant. Effectum, quod ista videns Deus prima diei hora fieri, eadem prima diei hora irascitur, & quia quotidie istud hora eadem videt fieri, quotidie irascitur. Qui sunt reges isti iniquitatis, qui numquam tertia hora diei, numquam quarta, nunquā quinta, nunquā sexta, nunquā alia aliqua, sed semper prima diei hora diademata sibi imponūt, & Solem adorant? Vere studiosissimi ac præcipui cultores iniquitatis, qui nullis regnorū suorū negotiis, nullis impedimentis retrahi possunt: quin & quotidie, & eadē hora, & diademata sibi imponant, & Solem adorēt. Pacifici omnino reges, regnaque pacatissima, quæ nihil aduersi timentia, nullis domesticis aut ciuilibus vel extraneis tumultibus pulsata, quietissimo ocio perfruuntur, & cultui prophano irrequieti insistunt. Plane, vt olim dictū est, aurea secula, quæ tā concupiscibile ac prolixū ocium regibus suis pręstāt, vt positis armis, sepositis curis, religioni propriæ intantum deuoti deseruiant, vt inter tam diuturna tēporum spatia, nec vnam diem, nec eandem diei horam prætereant. Et quidem quosdam Orientis reges olim Solem adorasse audiui: sed quod quotidie, quod semper prima diei hora, ignoro. Sed rectius possem dicere, quia scio, quod nec quotidie, nec sēper prima hora diei. Bellicosi enim fuerunt, & pene semper in armis: vnde nec sacris execrandis quotidie inseruire, nec eandē diei horam semper seruare, ipsa ratione docente valerent. Sed quid de antiquis regum erroribus & cultibus loquor, cum hoc non de præterito tantum tēpore, sed magis de præsenti & continuo Iudaica fabula dicat? Non enim de trāsactis seculis, sed de instanti tēpore fabula loquitur, dicens quotidie prima diei hora reges iniquitatis exurgere, diademata sibi imponere, & Solem adorare. Hoc de his nostris diebus sentire quā incircunspectum, dicere quam mendosum sit, leuiter attēdens aduertet. Non est enim iam Rex in Oriente, non est in Occidente, non in Meridie, non in Aquilone, quibus quatuor plagis totus orbis describitur: qui nō dico prima, vel sexta, sed vel qualibet diei aut noctis hora, Solē adoret, nō est qui creaturæ creatoris cultū exhibeat. Nā de regibus Christianorū, de regibus Sarracenorum, qui vel Christiani, vel Sarraceni, toti pene mundo imperant: de his, inquā, quod Solem non adorent certū est, de quibusdā aliis licet paucissimis, qui adhuc quibusdam Paganis gentibus principātur, nunquā auditum est. Vnde iam satis probatū cōstat, quod nullus regnum nostri tēporis Solē adorat. Hoc quia verū est, mentitur Iudaica fabula, quę dixerat Solē quotidie prima diei hora, a quibusdā iniquitatis regibus adorari. Si enim iā nullus regū aliquo tēpore Solē adorat, certum est quia nec quotidie, nec prima diei hora adorat. Quod si nulla die, nulla hora, aliquis regum Solē adorat: falsum est & illud, quod Iudæus subiunxerat, punctum primæ horæ, qua Deus irasci consueuerat, Balaā siue gallū agnoscere. Neque enim Balaā siue gallus, scire possunt punctū horæ illius quę nō subsistit: neque hora diei illius dici potest, quæ in nullo cursu tēporis est. Exclusa igitur causa, excluditur & effectus, quia nō habet iam Deus vnde irascatur, cū nullus regum in orbe terrarum cultor Solis inueniatur. Falsa sūt ergo omnia quæ ab aduersa parte proposita fuerāt, vel quod Deus quotidie irasceretur, vel quod reges iniquitatis sibi diademata imponerent, & Solem adorarent. Iam cur tanta de vobis Balaam et gallus meruerint, & Iudæi, præ cæteris hominibus & auibus Dei, miror & interrogo. Interrogo inquam, cur tanta de vobis meruerint, vt his tantum duobus, nullisque aliis præter hos duos, iræ diuinæ cognitionem, ipsiusque horæ, qua Deum irasci dicitis, notitiam tribuere voluistis. Magna plane prærogatiua, maximum priuilegium Balaam & galli, quo & ille omnes homines, & iste superat omnes aues. Mirum certe nobis, mirum est & vniuersis præter vos, qui quoniam cuncta miranda dicitis, nihil iam mirari potestis: si Balaam Moysi, si Dauidi, si Salomoni, si Esaiæ, si cunctis Prophetis, si tandem cunctis sapientibus & diuinis hominibus in sæpedictæ horæ cognitione præfertur. Nonne mirum si Balaam ei præfertur, de quo Deus ad Aaron & Mariam, Si quis fuerit inter vos Propheta Domini, in visione apparebo ei, vel per somnium loquar ad illum: at non talis seruus meus Moyses, ore enim ad os loquar ei, & palam, non per ænigmata & figuras Dominum videt? Nonne mirum si & illi præfertur, qui Deo loquitur, Incerta & occulta sapientiæ tuæ manifestasti mihi? Nonne mirum si & illi præfertur, ad quem Deus, Dedi tibi, inquit, cor sapiens & intelligens intantum, vt nullus ante te similis tui fuerit, nec post te surrecturus sit? Nonne mirum si, & illi in cognoscendis secretis Dei Balaam præfertur, qui & Dominum sedentem super solium excelsum & eleuatum, & Seraphin stantia super templum, & alis suis Dei faciem ac pedes velantia cernere: & Sanctus, sanctus, sanctus clamantia audire potuit? Sed forte idcirco omnibus his vobis præferendus videtur: quia & aliqua vera prædixit, et cum asella sua confabulatus est. Sed nunquid celsiora, nunquid diuiniora, nunquid plura prædixit quam Prophetæ? Nunquid quia semel cum homine verbis humanis asina loquuta est, præfertur tantis tamque mirandis signis, quæ Moyses operatus est? Sed vt in aliquo vobis satisfaciam, ne forte me semper hostem esse causemini: concedo quod etiam inferioris meriti vel Propheta, vel Diuinus, vel Ariolus Balaam aliquid singularis gratiæ præ cæteris, licet maioris meriti viris, meruerit. Habuit ergo hanc gratiam, vt horam vel punctum iræ diuinæ cognosceret. Hanc gratiam habuit, sed quamdiu Deo placuit. Sed nunquid postquam displicuit? Nunquid habuit hanc gratiam, postquam Deo displicuit? postquam dictum est ei ab Angelo Dei, Peruersa est via tua, mihique contraria? postquam rediens ad populum suum dedit contra populū Dei peruersum consiliū? postquā a patribus vestris, o Iudæi, nō vt Propheta Dei honoratus est, sed vt in Deū impius, & vt hostis publicus interfectus est? Credo quod nō hic adeo desipitis, nō adeo ratione humana caretis, vt impios homines maxime post mortē Dei secretis vel cōsiliis interesse credatis. Hoc si verū est, quod Balaā iræ diuinæ horā vel punctū quotidie possit agnoscere, falsum est. Iam quod gallū consiliis diuinis admiscetis, quod secretorum Dei conscium dicitis: videat mundus, iudicet orbis terrarū. Videat & iudicet, si ad secreta vel acta diuina agnoscēda gallus admittendus est, ad quę vix aliquis hominū vnquam admissus est. Sed quia mos Iudaicus est, abuti semper scripturis: sicut ad quotidianā iram Dei ostendendam illo supradicto Psalmi versu abusi estis, Deus iudex iustus, fortis & patiens, nunquid irascitur per singulos dies? fortassis & ad galli vestri singularem sapientiam demonstrandam, versu illo libri Iob abutimini, quo dicitur. Quis posuit in visceribus hominis sapientiam, aut quis dedit gallo intelligentiam? Hic forte robur vestrum constituistis, hanc velut fortissimā Iudaici sensus turrim, expugnari nō posse præsumitis: hinc galli præcellentē intelligentiā, intellectibus cunctorū hominum antefertis. Sed si inde præferendus est gallus cunctis auiū, pecorum, & hominū intellectibus, quia de eo legitur, Quis dedit gallo intelligentiam? quid sentietur de sensu bouis, quid de intellectu asini, de quibus Propheta scribit, Cognouit bos possessorem suum, & asinus præsepe Domini sui? Quid dicetur de miranda quarundam auium sollertia, de quibus alter Propheta ait, Turtur & hirundo, & ciconia, custodierunt tempus aduentus sui? Quid, vt de maiorum animalium diuersis ac miris intellectibus taceam, quid, inquam, de apicula, tam sagaci labore & industria mella conficiente? quid de ipsa nullius pene corporis formica sentietis, dicetis, quā Salomon vester adeo prædicat, vt ad eius discendā sapientiam etiā homines mittat? Quid certe de illa scribit? Vade ad formicam, o piger, & considera vias eius, & disce sapientiam, & reliqua. Sed quæ est hæc galli vestri intelligentia? Vt prætermittā spiritualem intellectum, qui ad vos non pertinet, quibus non est datū nosse mysterium regni Dei. Hęc plane galli, de quo scriptura loquitur, intelligētia est, quod omnes cernimus, quod assidue videmus, vt cantibus suis vel diu intermissis, vel frequētius iteratis, in nocturnarum profundis tenebrarū, proximū lucis aduentū se quadā naturali & insita intellectus viuacitate sentire denunciet. Nunquid quia hoc potest, quia hoc intelligit, statim ad cōsilia Dei agnoscenda, statim ad ignotam cunctis mortalibus iræ diuinæ horam eum admittetis? statim galli intelligentiam cunctorum, non solum hominū, sed & ipsorum Angelorū sapientiæ præferetis? Præferantur ergo similiter istis omnibus volucres, quas supra exempli causa cōmemoraui, turtur, hirundo, & ciconia: præferantur bos & asinus, præferantur apes & formicæ: & quæcūque animalia aliquid præ cæteris ad quamlibet intelligentiā pertinēs spirituale, naturæ propriæ inditum habere videntur. Admittātur statim & vsque ad tertiū cœlum, quo Apostolus noster etsi nō creditis, raptus est, rapiātur, nec volucrem, aut quadrupedē vltra aliquid in diuinis mysteriis lateat, postquam aliquid cuiuslibet intelligentiæ proprium iure naturæ sibi præ cæteris vendicare potuerit. Sed credo nullum esse rationale animal, non solū in cœlis, non solū in terris, sed nec apud inferos: qui hunc Iudaicum sensum non expuat, non derideat, non execretur. Sufficiant ergo ista de istis, & vt Propheta vester ait, ad verborū abominationes & blasphemias longe maiores his videndas, quia tot nefandis diu immorari tædet, celer transitus fiat.	Dicitis, & in cœlesti illa & veracissima scriptura vestra Talmuth legitis, Deū quotidie semel in die plorare, & ab eius oculis duas prodeuntes lachrymas in magnū mare decidere, & has illum affirmatis esse fulgorē, qui tempore nocturno cadere videtur de stellis. Fletus quoque ipsius, quem Deo ascribitis, causam, Iudæorum captiuitatē esse dicitis. Quin etiam propter dolorem, eū ter in die, vt leonem rugire, & ea de causa cœlū pulsare pedibus more calcantiū in torculari asseritis. More insuper columbæ, quendā susurrij sonitū dare, & quaque vice caput mouere, & dolentis dicere voce. Heu mihi! heu mihi! Vt quid domū meam in desertū redegi, & templum meū cremaui, & filios meos in gentes transtuli? Heu patri, qui transtulit filios suos! & heu filiis, qui translati sunt de mensa patris sui! Dicitis etiā, quod quidam doctorum vestrorū hanc audierint vocem in quodam ruinoso loco, propterea quod tanquā prurientes inuicem collidat pedes, & more dolentis manibus plaudat: & quia quotidie orat, vt misericordia eius sit super irā eius, & vt eat in populo suo in misericordia. Quid expectas lector? quid præstolaris? Putas me de istis acturum contra Iudæos? Absit, vt de istis contra illos agam: absit, vt canibus impudentissimis & porcis spurcissimis, velut rationis capacibus respondeam, & eos super his aliqua cuiuslibet responsione dignos ostēdam. An responsione mea, vel cuiuslibet digni sunt, qui velut tantūmodo ad blasphemandū Deū nati, in pabulo igni æterno dati sunt? Qui etsi eos canes vel porcos vocaui, in nullo excessi. Nam licet per hęc animalia in sacris scripturis carnalis immundicia soleat designari: quæ tamen mala carnalia non superat, tāta tamque totiens repetita blasphemia? Nolo ergo contemptor esse verborū Domini mei, vt margaritas diuinas talibus bestiis conculcandas exponam. Quod licet in superiorib. fecisse videar, fuit tamen causa, quam & ipse præfatus sum: vt etsi nō omnibus, etsi non multis, saltem paucis, quos aliquando ad Deum conuerti videmus, Iudæis, qui hac peste aut imbuti fuerunt, aut imbui potuerūt, mea hæc scriptura prodesset. At quoniam inauditis intoleranda succedunt, non est dignum vt sic agatur cum ista dicentibus, quasi cum hominibus ratione vtentibus. Sunt equidem eorum infinitæ fabulæ, & traditiones a lege Dei prorsus alienę, de quibus in Euangelio Dominus Pharisęis. Reliquistis, inquit, mādata Dei propter traditiones vestras. Lōge tamen tolerabiliores sunt illæ, quæ etsi multa absurda dicunt de hominibus, aut de humanis rebus: res tamen diuinas illibatas seruātes non tangunt. Sed prorsus illæ execrandæ, illæ nullomodo sunt tolerandæ, quę in tantā prorūpunt insaniam, vt ea de Deo audacter prędicent, quæ aures humanæ vix tolerant. De quarū traditionū numero & istud est, quod recitatū est. Quis ergo hæc dicētibus vel respōdere debeat, vel dignetur? Quis respondere dignetur blasphemæ, stultæ, & impiæ voci, quę Deum dicit quotidie semel in die plorare, duas eius lachrymas in magnū mare decidere: ter in die, vt leonē rugire, vt iratū, immo pene furentem, pedibus cœlū crebris ictibus pulsare: ut columbam gemere, vt indignantē caput mouere, vt acriter anxium inuicē manus, pedesque collidere: vt misere dolentem dicere, Heu mihi! heu mihi! Responderē tamē, vt superius feci, si in omnibus his vel parum quid sani intellectus haberēt: si vel fletū, vel rugitū, vel gemitū, vel dolorē, quę iuxta literæ sonū horrēda Deo blasphemia ascribunt: si, inquā, aliquid horū iuxta scripturæ sacræ sensum exponerēt. Nam licet fletum diuinū, licet columbinum, quantū ad Deum, gemitum nusquam in veteri scriptura me legisse recorder: lego tamen rugientem, lego dolentem, lego vociferantem: & quod magis mirum esset, si sanus intellectus deesset, lego sibilantem, lego stridentem. Rugientem, vt in Amos. Dominus de Sion rugiet, & de Hierusalem dabit vocem suam. Dolentem, vt in libro Iudicum. Clamauerunt filii Israel ad Dominum, qui doluit super miseriis eorū. Vociferantem, vt in Esaia. Vociferabitur, & clamabit, & super inimicos suos confortabitur. Sibilantem, vt in eodem. Sibilabit Dominus muscæ quæ est in extremo fluminum Ægypti, & Api quæ est in terra Assur. Stridentem, vt in Amos. Ecce ego stridebo subter vos, sicut stridet plaustrum onustum fœno. Si in aliquo horum vel similium (nam multa similia in sacris literis de Deo dicta inueniuntur) si plane in aliquo horum Iudaicus sensus Christiano, vel si hoc abhorrent, rationabili intellectu cōsonaret: responderem adhuc, vt prius feci Iudæis, nec cum ipsis loqui de talibus dedignarer. Sed cū nec metaphoram, nec allegoriam, nec aliquem de vsitatis & multis loquēdi modis, per quos omnia ista digne Deo adaptātur, Iudæi suscipere velint, sed solam in his literam occidentem intelligant, quid loquerer? Quid Deum a stulto fletu, quid ab insano rugitu, quid a misero gemitu, quid a reliquis monstruosis & furiosis illi obiectis moribus inaniter excusarem? Quis enim nesciat sanum sapiens, vel saltem non ex toto desipiēs, fletum, rugitum, gemitū, & reliqua quæ iam dicta sunt, portētuosissima, in Deum cadere non posse, diuināque naturam prorsus ab istis omnibus existere alienam? Quis ignoret naturā incorpoream, simplicem, incircunscriptā, ab omni corporalium elementorum complexione, vel cōpositione longissime segregatam: cui nec capitis, nec corporis, nec quorumlibet humanorum membrorum vlla similitudo vel distinctio est, ab his omnibus quæ illi detestandus Iudaicus error importat, esse immunem. Nā quis flet sine oculis? Quis rugit, sine voce? Quis manus pedesque collidit, si non habeat? Quis tādem absque quorumlibet membrorum instrumentis officia membrorum exercet? Taceo furorem irascentis, tristitiam dolentis, miseriam clamantis, Heu mihi! Heu mihi! Taceo quod Iudaica sapiētia omnipotentem fecerit impotentem, quod soluere volens diutinam Iudæorum captiuitatem non possit, quod idcirco fleat, idcirco rugiat, idcirco mugiat, idcirco gemat, idcirco doleat, idcirco manus pedesque collidat. Nam, heu mihi dicere Deum, quis vnquam excogitare, quis asserere ausus est, præter Iudæum? Lego quidem eum dicentē per Prophetam. Heu! consolabor super hostibus meis, & vindicabor de inimicis meis. Sed illud heu, licet prolatum a Deo, non est Dei, sed hominum: non est Dei, sed eius inimicorum. Videant ergo inimici Dei, quā absurda imputent maiestati Dei. Nā heu mihi dicere, non est nisi miseri: heu mihi dicere, nō est nisi propriā miseriā deflere. Iudæus igitur cum heu mihi dicere Deum dicit, vtique Deū miserum esse dicit. Miserum autē Deū, non solū vocare: sed præter Iudęū, quis non exhorreat cogitare? Et vere miserū genus hominū, vere gens de capite conuersa in caudam omniū gentium, qui Deū quantū ad deitatis essentiā, sibi velut hominē fingunt, qui eū per humanorū membrorū diuisionē distinguunt, qui ipsis quasi humanis mēbris officia humana distribuūt: qui non solū humanos, sed etiā belluinos gestus, rugitus & gemitus Deo ascribūt. Non hoc sensit de Deo Moyses eorū, non hoc dicit, non hoc in vltimo Pentatheuci sui libro scriptum reliquit. Non vidistis, ait ille Iudæis, aliquam similitudinem in die qua locutus est vobis Deus in Oreb de medio ignis: ne forte decepti faciatis vobis sculptā similitudinem omnium iumentorum quæ sunt super terram, vel auium sub cœlo volantium, atque reptilium quæ mouentur in terra, siue piscium qui sub terra mouentur in aquis: ne forte oculis eleuatis ad cœlum, videas Solem & Lunam, & omnia astra cœli, & errore deceptus adores ea & colas, quæ creauit Dominus Deus tuus in ministerio cunctis gentibus, quæ sub cœlo sunt. Et quid potuit apertius dicere stulto populo, & ad omne nefas cogitandum & credendum semper parato? Vnde potuit homines illos apertius monere, ne idololatrę fierent, ne aliquam in Dei natura imaginem, aut similitudinē masculi vel feminæ, iumentorum vel auium, reptiliū vel piscium, Solis, Lunæ, vel astrorum crederent? Negauit plane in his verbis, nec prorsus intelligi permisit Deum masculum esse vel feminam, iumentum vel auem, reptile vel piscem, Solem, Lunam, vel astra. Nō autem Moyses prohibuisset Iudæos facere horum sculptam similitudinem aut imaginem, si talem diuinæ naturæ cognosceret veritatem. Quod quia prohibuit, nullis horum animalium vel animantium, Solis, Lunæ, vel astrorum naturis Dei naturā similem intellexit. Quæ ergo auctoritas, aut ratio constat Iudæo, vt Deum (quantum vt iam dictum est, ad Dei naturam spectat) hominem fingat, vt humana membra ei ascribat, vt humanos, siue belluinos, gestus vel affectus ei assignet: vt eum sicut leonem rugire, sicut columbam gemere dicat? Recordentur miseri, ea de causa Deum præcepisse, ne aliquam quorumlibet animalium similitudinē artifices tabernaculi sub Moyse, artifices templi sub Salomone, vel in tabernaculo texerent, vel in templo simul aut tabernaculo sculperent, funderent, pingerent, fabricarent, exceptis duobus Seraphin, quæ in similitudine quidē ex parte facta sunt hominum, sed ad memoriam & reuerentiam Angelorum: vt hoc saltem aspectu commoniti, intelligerent duri Iudæi Deum præferēdum esse, non solū terrenis hominibus, sed cœlestibus etiam virtutibus. Recolant & ipsum æneum serpentē fabricatū iussu Dei a Moysis, longoque postmodū tēpore reseruatū, fractū a bono rege Ezechia, ne Iudæi qui nulla pene vera credebant, cuncta pene falsa vera esse putabant, Deū quandoque serpentē esse crederent: cui iam ipsi ab aliquanto tēpore vt Deo crediderant, eique vt Deo hostias immolauerant. Excluso igitur a Deo omni corpore, omnique corporearū rerū similitudine, credo propositā Iudaicā fabulā iā ex integro interisse. Natura enim, cui cū rebus corporeis nihil cōmune est, cui impotētia, dolor, miseria, ascribi non potest, ab omnibus etiā reliquis rerū corporaliū affectionibus libera est. Falsum est igitur, quidquid de talibus a blasphemis Iudæis supra propositū est. Sed iam a lectoris colloquio ad Iudæum redeo, vt qui de obiectis Deo blasphemiis, quia indignum videbatur cū eo agere nolui, de magnis quidē, non tamen ad Dei naturā pertinētibus errorib., more solito cū eo agā. Dic ergo Iudæe, illud quod de Og rege Basan Talmuth tuū refert, verū esse putas? Noui, quia non solum putas, sed & plusquā legalia vel prophetica verba, verū esse credis. Veniat ergo illud qualecunque sit in medium, & clarissima veritate præfulgeat, videatur. Og rex Basan, ait Talmuth, videns ingentē exercitum Israel, sexcenta scilicet & quatuor millia, & quingētos viros a triginta annis & supra exceptis mulieribus & paruulis, qui supputari non poterant, molem inauditæ magnitudinis capiti suo imposuit, & cū ea expeditionem totam prosternere voluit. Hoc eo meditante vpupa auis minima moli ipsi superfedit, & tam diu rostro suo eam contudit, donec foramine magno iuxta quantitatē capitis eiusdem regis facto, moles caput trāsiliens, super ipsius regis humeros insedit: quo facto, mole eadem super eius humeros insidente, & regis capite supra molem eminente, ne eā vltra posset deponere, subito adaucti dentes longissimi prohibuerunt. Quod Moyses intuens, cuius corpus decē cubitorum fuit, & totidem virgæ suæ longitudo habuit, erexit se in morem salientis decem cubitis super terram, vt eum virga percuteret in aliquo loco corporis. Qui cū in tantum saltu eleuatus esset a terra, virgæ tamen summitas, qua eum intendebat percutere, nequaquam vltra attingere potuit, quam ad eum nodum, quo crus pedi iungitur, & vulgo cauilla vocatur. In quo cum Og regem Moyses percussisset, continuo cadens expirauit. Hæc est certe nobilis fabula vestra. Sed videte, quantum stultiores, vel sapientiores sitis omnibus gentibus. Finxerunt quidem multi antiquorum gentiliū, multas & varias de diuersis rebus fabulas, sicut Æsopus apud Græcos, Naso apud Latinos. Finxerunt vere multa & ridenda, sed ea nec ipsi auctores fabularum, iuxta id quod scripsere, senserunt: sed vel rebus physicis, vel moribus humanis ea adaptari voluerūt. Inde est quod Athlantē cœlū sustinere, Typhœū gigantē & centimanū, hoc est centū manus habētem, montes montibus imposuisse, ac de summo eorum contra cælū, Iouemque pugnasse dixerūt. Quē post diutinā contra cœlestes Deos pugnam, fulminibus Cyclopum a Ioue iactis depositū, ac prostratrū, non tamen interemptū, magnā Siciliæ insulā, ne denuo ad conserenda cū diis prælia resurgere posset, ei impositā, indeque frequentem terræ motum insulæ accidere, eo quod rursus resurgere & contra Deos pugnare nitatur, asseruerunt. Sic & Orpheum miris cantibus, & inaudita citharæ melodia, quod post se syluas currere mobiles, amnes stare coegerit: Herculē aduersus hydrā multorū capitū pugnasse, sed pro vno capite ab eo præciso, centū subito capita orta esse, ac tādem Græco igne immisso, monstrū illud cū Lerna palude, in qua morabatur, cremasse scripserunt. Hinc & filiū Solis Phaetōtē, male currus paternos regentē, pene orbē succendisse: filiā eiusdē Solis Circē in lupos, leones, & tygrides, diuersique generis bestias, herbis & carminibus socios Vlyssis mutasse: draconē peruigilē, vellus aureū arietis asseruātē, homines in Deos, feminas in stellas, vulpes, gallos, lepores, anseres, reliquasque bestias vel aues, humanis verbis inuicem loquentes multaque in hunc modū ridenda literis tradiderunt. Sed licet hæc dixerint, licet hæc scripserint, longe tamen aliter, vt dictū est, ista & senserūt, & ab aliis sentiri & intelligi voluerūt. Homines enim erant, & rationabiles, & licet a cultu diuino remoti, quæ nondū mundus cōprehendere poterat, sapientes. Quem eorū in talibus fabulis intellectū, clare per singula exponerē, nisi plus iusto opus hoc protrahere, & ad rē propositā hoc non pertinere viderē. Vnde valde mirū non esset, si & vos Iudæi fabulas haberetis, & earū intellectū in aliquā rem veracē & vtilē conuerteretis. Nam habet hoc ipsa pagina verax & sancta, quæ quandoque aliqua narrat, quorū quidem textus iuxta literā falsus est, sed eorū intellectus verax & necessarius est. Inde in libro vestro, qui Iudicum dicitur, legitis, quod ierint ligna, vt vngerent super se regē: & quod locuta fuerint ad oliuā, & ficū, & vitē, & ad rhamnum. Quod iuxta literā verū non esse quicunque ligna loqui nō posse nouit, agnoscit. Quod tamē iuxta rei veritatē, quæ ab insensibilibus fructetis a quodā simili tracta est, quicunque talē vsum locutionis in omni scriptura frequentari non dubitat, aduertit. Hinc doctus in his intelligit per vitē, & oliuā, & ficū, fructuosa arbusta, filios Gedeonis: per rhamnū infructuosum & asperū, Abimelech fratricidā signari. Hic sensus, & in aliis diuini Canonis vestri parabolis sæpe inuenitur, vt est illa quā post cōmissū a Dauid in vxore Vriæ adulteriū Nathan propheta ei proposuit. Non enim verū fuerat ad literā, quod ei ipse dixerat, vel de diuite & centū ouibus eius, vel de paupere & vna oue ipsius, vel quod diues centum ouibus suis perpecisset: & de vna pauperis oue violenter sublata, hospiti suo cœnā parasset. Verū tamē fuit, quod Propheta in verbis illis senserat, Dauid diuitē, Vriā cōparatione regis pauperē, vnā illius ouē eius vxorē, peregrinū hospitē regis concupiscentiā, de oue hospiti cœna paratā mulierē illicitæ concupiscentiæ prostitutā. Multa similia in hunc modū. Si sic, o Iudæi, fabulas vestras interpretaremini, si sic eas sapienter intelligeretis, si sic eas vtiliter exponeretis, etsi non laudarē, non mirarer: Non laudarē, quia extra sacrū Canonē vestrū quicquā vos pro authētico suscepisse, vel suscipere non approbo. Non mirarer, si aliqua præter legē, præter Prophetas, siue alios vobis antiquitus traditos diuinos libros, ad quālibet vtilē instructionē, etiā fabuloso velamine tecta vos approbare viderē. At cū his omnibus careant fabulæ vestræ, cū nihil prorsus in eis vtile lateat, sed totū stultū, totū impiū, totū blasphemū appareat: non est in quo vobis parcere debeat stylus meus, quia nec parcit & ipse Deus. Superant enim Iudaicæ fabulæ omnes fabulas seculorum, quia quod a seculis auditū nō fuerat, hoc Talmuth Iudaicarū fabularū sacer textus enarrat. Et, o stupenda Iudaicę gentis a Deo auersio! qui ea sub cultu diuino, cui se deseruire putāt, de Creatore eiusque natura sentiunt, quæ nec ipsi idololatræ vnquā credere vel fingere potuerūt. Cōpletum est in vobis & de vobis, o perdita gēs! quod Apostolus natura vester, doctrina noster, de talibus dicit. Erit tēpus cū sanam doctrinā non sustinebunt, sed ad sua desideria coaceruabunt sibi magistros prurientes auribus. Et a veritate quidem auditum auertent, ad fabulas autem conuertentur. Ecce vere tempus illud, in quo hanc Apostoli sententiam completam cernimus. Ecce tempus, in quo sanam doctrinam vos nō sustinere videmus. An dicetis vos sustinere sanam doctrinam, qui Lege Dei & Prophetis abiectis, peregrinas nænias cœlestib. verbis præfertis? Sed hoc facit pruritus aurium vestrarū, quod fastidientes vsitata, inaudita amatis, & antiquorum pertæsi, nouos vobis magistros coaceruastis. Vere coaceruastis, vere magnū aceruū magistrorū fecistis: ita vt pene nullus videatur numerus veterum, ad comparationem magistrorum nouorum. Sed quorum magistrorum? Non vtique salutis, sed perditionis: non veritatis, sed falsitatis. Vnde & sequitur Apostolus. Et a veritate quidem auditum auertent, ad fabulas autem conuertentur. Nonne sic? Vere sic. A veritate, toto mundo teste, auditum auertistis: ad fabulas autem, vt dixerā, conuersi estis. De quibus est & illa, quā tractandam præmiseram: Og scilicet regis Basam. Quid enim magis fabulosum, mendosum, derisorium dici potest, quam quod solius eius pedis solam altitudinem triginta cubitorū fuisse & legitis, & creditis? Hoc quomodo? Quia longitudinē corporis Moysi decē cubitorū, longitudinē quoque virgæ eius decē cubitorum: ipsum Moysem, quādo summitate virgæ gigantē in iunctura cruris ac pedis percussit, a terra decē cubitus saltu eleuatū fuisse asseritis. Ea de causa decē cubiti corporis Moysi, decē cubiti virgæ Moysi, decem cubiti saltus Moysi, simul iuncti triginta cubitos faciunt: excepta ea lōgitudine extensi brachij, quæ inter caput eiusdē, & inferiorē virgæ summitatē, quā manu tenebat, denotari potest. Hoc si verū est, secundū humani corporis vsitatā mensurā, solū crus eius a pede vsque ad suræ principiū, vt minus dicam, centum & quinquaginta cubitorū extitit. Vnde nec dubium est, quod eadē sura, quæ crure longior est, a genu vsque ad semoris iuncturā, iuxta naturalē, vt dixi, corporis dimensionē, ad minus ducentorum cubitorū fuerit. Inde si iusta dimensio vsque ad summitatē spinæ, quæ collo adhæret, procedat, plusquam ducentos & triginta inuenies: & hoc præter colli & capitis magnitudinem, in quibus non minus octoginta reperies, qui simul iuncti septingentos cubitos, decem minus, perficiunt. Videtis igitur, Iudæi, quod iuxta hanc non nostrā, sed vestram dimensionē Og regis Basan statura, vsque ad sexcentos nonaginta cubitos in lōgum processerit, iuxta quam etiam latitudo eiusdem vsque ad centū viginti peruenit. Quis ergo præter vos tale monstrū vnquam inuenire potuit? Quis, inquā, præter vos cōmentari potuit, hominē longū sexcentis nonaginta cubitis, & latū centū viginti cubitis? Contra quam vestrā insaniā quia non est diu disputandū, sed ridendū, cū tā clara sit, vt nec cęcos lateat: illud vnū tantum propono. Creditis Moysi? Noui, quia creditis. Quandoquidem ergo Moysi creditis, quare tam absurdā rem cōtra verba Moysi credere potuistis? Scribit quippe ipse in libro Deuteronomij, quē librū si Iudæi estis, nescire non potestis. Solus, inquit, Og rex Basan restiterat de stirpe gigantum. Mōstratur lectus eius ferreus, qui est in Rabath filiorū Amon, nouē cubitos habēs lōgitudinis; & quatuor latitudinis, ad mensurā cūbiti virilis manus. Solet autē semper lectus longitudine, ac latitudine maior esse iacente. Qui ergo lectū gigantis illius nouē cubitis lōgum, & quatuor latū esse dixit, vtique aliquid eū minus lecto in longitudine, ac latitudine habuisse ostendit. Patet ergo quod rex ille nec integris nouem cubitis longus, nec integris quatuor cubitis latus extiterit. Sed concedo quod nihil ei de longitudine nouem cubitorum, neque de latitudine quatuor cubitorum defuerit. Nunquid longior, aut latior lecto proprio fuit? Credo quod hic lis Iudaica conquiescit. Falsum est igitur, quod tantæ proceritatis hominē illū fuisse dixistis. Nec minus illud falsum est, quod Moysen ipsum decē cubitis longū fuisse dixistis. Nō enim velut pro mōstro inusitato scripsisset, quod lectus Og gigantis nouē cubitorū fuisset. Nam si ipse decē cubitorū fuit, qua ratione lectū hominis nouē cubitorum mirari videtur? Magis enim iure mirari debere videretur, seipsum hominē decē cubitorū, quā lectū alterius hominis nouē cubitorū. Verum, ne istud diutius quā oportet, protrahā, sic finio. Si Moysi, lectū Og regis Basan nouē tantū cubitos habuisse dicenti creditis, credo quod non eū lecto suo maiorem esse potuisse dicetis. Sed, vt iam dixi, noui vos in hac parte credere Moysi. Certū ergo vobis amodo esse debet, non sexcentorū octoginta, sed nouē ad plus cubitorum sæpe nominati gigantis staturam fuisse. Et vt sequentia fabulę attexam, quomodo potuit, licet maioris corporis, quā nostra sint, homo, tam insolitæ & inuisæ magnitudinis molem capiti suo imponere: vt iactu eius sexcenta & quatuor millia armatorum, & quingentos viros Iudaci exercitus, exceptis innumeris mulieribus & paruulis, se prosternere posse putaret? Ad hoc enim explendum, vt aliquid ipse fabulis vestris simile dicam, aut Olympus ei in aera subleuandus, aut noster mons Iouis, licet quantū ad illū transmarinus, eius capiti imponendus, vel Taurus Ciliciæ, vel aliquis montiū Armeniæ, quę ipsi magis proxima erat, esse sine dubio radicitus eruendus. Qui & si spem victoriæ in mole illa posuerat, frustra tantū exercitū cōtra Moysen, & populū Dei pugnaturus produxerat. De quo exercitu ait ipse Moyses. Occurrit eis Og rex Basan, cum omni populo suo, pugnaturus in Edrai. Sed ecce moles tāta, ecce tā maxima regio capiti imposita. Quid post? Quid dicit post optima scriptura? Vpupa, inquit, auis minima, moli ipsi insedit & tādiu rostro suo eā cōtudit, donec foramine magno, iuxta quantitatē capitis eiusdē regis facto, moles caput transiliens, super ipsius regis humeros insedit. In rebus ineffabiliter mirandis, quid magis mirer, non inuenio. Quid enim plus aut minus mirari debeo vpupam auem paruulam, rostro minore tantam molem ad perforendum aggressam, tam diu eam tutudisse, donec foramen in ea gigantei capitis capax faceret: an hominis illius patientiam vel virtutem, qui tantam molem suo capiti insidentem, tam diu supportarit, donec auis modica breui rostro, paulatim inualidis ictibus, tam enormis corporis, tam spissam duritiem penetraret? Et hoc adeo, donec iuxta quantitatem regij capitis, facto foramine, moles iam super caput consistere non valens, naturali pondere lapsa, miseri hominis diffusioribus humeris, quos, quātum ad eorūdem latitudinem, angustiore foramine transire non poterat, ne infra laberetur, retenta est? Et quid sequitur? Quo facto, mole eadem super eius humeros insidente, & regis capite supra molem eminente, ne eam vltra posset deponere, subito adaucti dentes longissimi prohibuerūt. Et lego quidem non Iudaicam, sed paganam fabulam, quæ dentes draconis satos, & de his Thebæos populos, non inermes, sed armatos, cum galeis, loricis, clypeis, & ensibus, & omni militari armatura ornatos esse confinxit. Sed, vt supra dixi, in his & similibus Pagani fabulas, nō res gestas se scripsisse non dubitabant: nec eas veras esse, sed aliqua rerum iam gestarum eas significare credebant pariter & docebant. Nam quod de draconis dentibus gentem iam dictam exortam esse dixerunt, venenosi & furentis animantis similitudine, pertinacem & infractum in malitia populum intelligi voluerunt. Quod armatū ex terra processisse, bellicosum & in armis semper futurū esse signarunt. Si tale quid dentes gigantis vestri post lapsam super eius humeros molem, o Iudæi, signassent, sicut supra præmisi, ferendū vtcunque esset. At cum nil mysticum in diuinis, cum nil significatiuum in rebus humanis, sicut nec aliæ fabulæ vestræ, hæc fabula, vel in cortice, vel in medulla contineat, quid dicam? Quid dicam videns hominem, quem vere somno profundæ stultitiæ sepulti somniastis, molem, immo regionem maximam super humeros ferentem, de capite supra eminente, immensæ magnitudinis plusquam apri more dentes protendentem, nec humeris infra prohibentibus, nec dentibus supra obuiantibus, eam deponere valentem? Sed cur tanta iuxta vos miracula tacuit Moyses? Cur tacuit tanta, qui licet multa & magna scripserit, tamen multa minora scripsit? Cur tacuit vpupam paruam, fragili rostro sæpe fatam molem, tam spissam, tam durā penetrasse? Cur tacuit adauctos gigantis dentes? Cur tacuit, quod eum solus aggressus fuerit, quod stupendo saltu a terra eleuatus fuerit, & eum leui tactu virgæ ad terram deiecerit, prostrauerit, extinxerit? Mirū, quod ille qui eandem virgam coram Pharaone, virtute diuina in draconem mutauit, qui eadem aquas Ægyptias in sanguinem vertit, mare diuisit, aquam de rupe produxerit, hoc tam insigne miraculum reticuit. Non hoc certe reticuit, quasi nolēs scribere quod factum est: sed reticuit, sicut nolens scribere quod nunquam factum est. Non reticuit vitando scribere quod verum est, sed nolendo scribere quod falsum est. Et quid dico nolendo? immo quod nūquam fuerat, quod inauditum erat, scribere non valendo. Et quia per singula digne hoc execrari nulla lingua sufficit, festinet sermo ad similia. Audiant nostri, o Iudæi, sacramenta vestra, penetrent profunda mysteria vestra, vt reueletur cunctis sapientia vestra. Audiant sequentia preciosi libri Talmuth.	Fuit apud Iudæos vir quidam, qui apud ipsos nuncupatur Iozah Ben Leui, quod nos dicimus Iosue filius Leui, vir, vt aiunt, religiosus, ac timens Deum, libro huic ab infantia sua, vsque ad decrepitam ætatem vacans, vt sic mortem posset effugere. Quod cum videret Dominus, volens animā eius auferre, vt cum Iudæis amicis Domini omni vita sua Talmuth studētibus cōgratularetur: Angelo percutienti præcepit, vt illuc iret, & illius animam auferret. Statim Angelus gaudens, iussioni Domini paret. Venit, ac supra tectū domus illius non longe ab eo stetit. Eleuatis autem Iosue oculis cum eum videret, quod pro anima illius venerit statim cognouit. Et ait. Quid quæris? Pro anima (inquit) tua me misit Dominus. At ille ait. Frustra te misit Dominus, cū ego Talmuth reuoluā, & legam. Sed coniuro te per librum istum, vt non potestatem habeas tollendi animam meam. Reuersus autem Angelus, nunciauit hæc Domino. Reuertere, inquit ad eum Dominus, & dic vt veniat, gaudeat, epuletur nobiscum: & sibi huc melius fore, quam illuc cognoscat. Reuersus Angelus, quid Dominus præciperet, nunciat. Nuncianti autem Iosue respondit, se nullomodo iussioni Domini parere, nisi sibi petitionem quam ab eo postulasset, concedere vellet sub fœdere. Quod cum Domino retulisset, quod peteret, quāuis inuitus, concessit. Angelus autem quod Dominus concessisset, cito nunciat. Quod audiens Iosue, dixit se claustra inferni & paradisi in vita sua velle inuisere. Ascende (inquit Angelus) super me, & ducam te quocunque volueris. Non ascendam, inquit Iosue, neque vadam tecum, nisi mihi gladium dederis: timeo enim, ne me in via interficias. Dedit autem statim gladium. Et cum ascendisset dixit. Quo vis ducam te? Respondit. Ad claustra inferni, vt postea delecter in visione paradisi. Quo deductus, plurimas vidit gentes, ex omni natione, quæ sub cœlo est: Christianos, Amorrhæos, Iebusæos, Euæos, & Ethęos, & Pherezæos, Moabitas, Ammonitas, Arabes, ac Philistæos. Reges quoque Pharaonem, Seon, Og & omnes alios qui interfecti sunt a Iosue, Iabin, & ducē eius Sisara: Eglon, qui interfectus est ab Aioth, Nabuchodonosor, & Olophernem ducem eius. Quorū damnationis causa cum ab eo sigillatim quæreretur, dixit Iosue. Cur Christiani damnati sunt? Ait. Tu nescis? respondit. Scio, sed a te audire desidero. Ait. Quia credunt in filium Mariæ, & non obseruāt legem Moysi: & maxime, quia non credunt Talmuth. Causam damnationis cæterarum gentium, vel regum, longum est enarrare: sed tantum hęc est causa, quia non credunt Talmuth, vel quia oppugnauerunt filios Israel. Erat autem Pharao prostratus iacens in inferno: caput subter limen portæ inferni tenens, cuius portæ cardo fiebat ipsius oculus. Porta autem ad introitū animarum circumquaque vertebatur super oculum ipsius. Interrogavit vero Iosue, cur tantam pateretur pœnam. Ad quem Angelus. Quia afflixit filios Israel in terra Ægypti, & post afflictionē persecutus est vsque ad mare. Visis omnibus tormētis, quæ in inferno fiebant, Duc, inquit, me ad paradisum. Fertur autem paradisus vndique muro vallata. Ad quam cum eum deduxisset, tali loco posuit, vt vix videre paradisum posset. Duc me, inquit Iosue, altius. Oculi enim mei obcæcati, & sensus hebetati sunt ex sumo inferni. Duxit eum superius aliquantulum. Ad quem Iosue. Nisi me super murum posueris, ita vt loca delectabilia & animas sanctas videre valeam, scias quod non petitionem meam compleueris. Posuitque eum super murum. Qui intro prospiciens, plurimas vidit sanctorum animas, Patriarcharum, Prophetarum, & aliorum, quorum facta Deo in vita sua placuerant. Quorum inter cæteros filiam Pharaonis excellentissimo throno residentem vidit. Interrogauit ergo Iosue, quo opere, quo seruitio tantum præmium meruisset. Dixitque Angelus. Eo quod Moysen a morte seruauit, & nutriuit, & eum sapientia Ægyptiorum docuit. Postea cum plurimos vidisset alios, qui præ cæteris honorabantur, interrogauit, quare tantam gloriam meruissent. Respondit, quia isti sunt viri, qui ex corde suo inuenerunt & composuerunt Talmuth, & successores eorum, qui studuerunt Talmuth. Dixitque Angelus, vt de muro descenderet. Respondit. Adhuc magis videre volo. Quod cum dixisset, per murum se infra cum gladio proiecit. Clamauit autem Angelus ad eum, Decepisti me. Respondit. Sis deceptus, an non, non curo. Dixit, vt quam citius exiret. Ille vero cum iuramento se non inde amodo exiturum respondit. Quem cum vidissent, qui paradisum incolebant, mirati sunt hominem vestitum, viuum, sic paradisum introisse cum gladio. Quo cum sedem non reperisset, stetit, & ad filiam Pharaonis accessit. Surge, inquit, vade, ecce pater tuus ad portam est. Surrexit velociter, & ad portam properauit. Iosue vero sedē illius statim arripuit. Cumque illa patrē suum non inuenisset, reuersa est, & Iosue ait. Cur mihi mentitus es? Non, inquit, mentitus sum: pater enim tuus ad portam inferni est. Cur, inquit, mihi locum meum subripuisti? Ait, quia sic mihi Dominus concessit, & meus amodo erit. Interea Angelus ad Deum reuersus, quod acciderat nunciauit. Dominus autem, vt cito exiret, præcepit. Et cum hoc ei Angelus ex parte Dei imperasset, ait. Per ipsum Deum, & per sanctum Talmuth, quia hinc vlterius non exibo. Cumque hoc eius iuramentum Angelus retulisset: reuoluatur, inquit Deus, tota bibliotheca, & si vnquam peierasse repertus fuerit, oportet vt exeat. Sin autem, concedendum est ei vt maneat, vel propter eius religionem, vel quia semper studuit Talmuth. Reuoluta est bibliotheca, eumque mentitum fuisse vel peierasse non est inuentum. Vnde Dominus, vt inde vlterius non exiret concessit. Accessit autem ad Iosue Angelus, & gladium ab eo quæsiuit, quo homines vbicunque eos inuenisset, occidere consueuerat. Responditque Iosue, non se illi gladium redditurum, nisi sibi iurasset, vt sic homines non interficeret amodo. Reuersus Angelus ad Dominum, quid Iosue diceret, nunciauit. At Dominus eius petitionem fieri, & si inuitus voluit. Reddiditque Iosue Angelo tali conditione gladium.	Longa fabula lecta est, & quæ vel per oculos legentium, vel per aures audientium, eorum ora risu, eorum corda subsannatione replere potuit. Quis enim risum continere, quis subsannationem reprimere potest, audiens ab hominibus, quæ nec ab ipsis audire posset dæmonibus? Cui enim vnquam mortalium, quod in hac vita posset nō mori, aliquis persuasit, vel persuadere conatus est? Cui dixit, lege aliquid, dic aliquid, fac aliquid, & non morieris? Hæc vos, o Iudæi, hominibus conamini persuadere, & supra nominata nefanda scriptura, iam vestris persuasistis? Affirmatis enim nullum morti posse subiici, qui literam libri Talmuth meditetur, aut legat. De quorum numero istum, de quo fabula texitur, creditis fuisse, Iosue scilicet filium Leui. Sed quid ego totam fabulam per singula persequens, lectori forte prolixitate superflua tædium importarem? Non igitur cuncta prosequar, sed aliqua ex hac spinosa congerie decerpens, in æternam flammam cum suis auctoribus merito concremanda proiiciam. Vnde principium huius fabulæ intermittēdum censeo, quia quod hic de hoc Iosue filio Leui legitur, idem pene de Rabbi Neemia, in huius quinti contra vos, o Iudæi, Capituli fabula prima narratur. Non est igitur responsio iteranda, quæ contra similes nugas fortassis ad vnguem superius est descripta. Nā quod vterque ne moreretur, lectione Talmuth Deo, eiusque Angelo restiterit, similis fabula est. In hoc tamen dissimilis, quod ad illum occidendum Deus fraude præualuit, hunc autem velut astutiorem (multis licet exquisitis dolis) decipere non potuit. Illū, vt supra scriptum est, terrore aerij turbinis a lectione Talmuth semouit, sicque in illo interuallo eius animā rapuit. Istū in lectione pertinacem, & contra diuinas & angelicas insidias circumspectum, cum nihil ei assidue Talmuth legenti facere posset, viuere inuitus permisit. Vnde ille velut securus, Angelo percutienti, atque dicenti, Pro anima tua tollenda misit me Dominus, respondit. Frustra te misit Dominus, cum ego Talmuth reuoluā & legam. Vnde coniuro te per librum istum, vt non habeas potestatem tollendi animam meam. Et quamuis Deus per eundem Angelum remandauerit, vt veniret, gauderet, epularetur cum eo, quia melius esset ei apud ipsum, quam in mundo: non potuit tamen falli homo sapiens, nec fraudibus diuinis in aliquo cessit. Sciens autem Deum auidum mortis suæ, timensque ne quandoque & ipsum quolibet ingenio, sicut Neemiam fefellerat, falleret: astutissime Deo inuito, dolosque non præcauente, paradisi sibi habitationem prouidit. Exorta namque a Deo conditione tali, quod nullo modo ei in moriendo pareret, nisi sibi petitionem, quam ab eo postulare vellet, concederet: dixit se claustra inferni & paradisi antequam moreretur velle inuisere. Hoc quale sit, qualiter infinitam Dei sapientiā humanis dolis euincere potuerit, videāt lectores. Nam ego nihil inde agam. Frustra enim & superfluo hoc facere, vt puto, viderer: si Deum Iosue potentiorem, si sapientorem, si meliorem ostendere laborarē. Nam non æstimo adeo inertes esse, & stultos lectores, qui de his sermonem meum exigant: qui me talibus næniis respondere debuisse dicant. Sed accedo ad id, quod sequitur. Ascende, inquit Angelus, super me, & ducam te quocunque volueris. Non ascendam, inquit Iosue, neque vadam tecum, nisi mihi gladium quē portas dederis. Timeo enim, ne me in via interficias. Dedit autem statim gladium. Et cum ascēdisset ille super Angelum, dixit Angelus. Quo vis ducam te? Qui ait. Ad claustra inferni, vt postea delecter in visione paradisi. Et de istis quid dicam? vbi sunt humeri, vbi dorsum, vbi corpus Angelicum, super quod homo ille ascendit: quo, veluti iumento ad inferni horrēda, & paradisi amœna videnda subuectus est? Vbi sunt & ipsæ angelicæ alæ, sine quibus quia nunquam eos pictos cernitis, idcirco his eos nunquam carere putatis? Nunquid hi, qui ab omni elementorum natura, quantum ad propriam essentiam attinet, seiuncti sunt, qui omni corporum complexione & forma carent, corpora corporibus terrenorum animalium similia, vel partes corporum habere credendi sunt? Non vtique hoc credent homines, etiam si hoc putauerint bestiæ. Sed etsi Angelus paratus obedire Deo, corpus quale eum habere putatis, o Iudæi, aptare voluit ad Iosue subuehendum, non tamen ille incautus extitit ad ascēdendum. Noluit plane super Angelum ascendere, nisi gladium, quem ferebat, redderet: ne eum in via forte interficeret. Cautissimus nimium, vt dixi, homo, & ad cauendos dolos Angelicos sagacissimus: qui metuens ne forte contra pactum, quod cum eo Deus fecerat, aliquid insidiarū per suum Angelum aduersus eum moliretur, non ei se credidit, donec gladium ab eo suscepit. Quo accepto, velut securus, quod iam ab eo non posset interfici, super nobile, plusquam hominem deceat, iumentum ascendit. Hæc si ita se possint habere, dicant legentes, iudicent audientes. Sed procedo. Angelico vehiculo ductus est ad inferna, ductus est ad cernenda paradisi amœna. Et quid post hæc? Quo, id est prius ad infernum deductus, plurimas vidit gentes ex omni natione, quæ sub cælo est: Christianos, Amorrhæos, Iebusæos, Euęos, Ethęos, & Pheresęos, Moabitas, Ammonitas, Arabes, & Philistæos. Reges quoque Pharaonē, Seon, Og, & omnes alios qui interfecti sunt a Iosue, Iabin & duce eius Sisara: Eglon qui interfectus est ab Aioth, Nabuchodonosor, & Olophernem ducem eius. Sed hic vos, o Iudæi, interrogo, qui hos Reges & has gentes illi olim terræ vestræ inimicas & contiguas in inferno vidit, Gallos, Hiberos, Afros, Germanos, Dacos, Noricos, Scythas, & vt nec orientales pręteream, Persas, Indos, & reliquas orbis gentes cur prætermisit? Nunquid eorum ingentem multitudinem in inferno non conspexit? Nonne de talibus Ezechiel propheta vester dixit, Ibi Elam, ibi Assur, & omnis multitudo eius, in circuitu illius sepulchra eius, & multa similia? Sed forte nō habuit tam perspicacem oculum vt Propheta, vt posset cuncta corporalibus oculis cernere, quæ vidit spirituali intellectu Propheta. A qua opinione nec ego dissentio. Sed qui potuit multos externos ibi videre, cur non potuit & multos domesticos ibidem agnoscere? Qui Christianos, quos imprimis nominat, illic conspexit, quare Dathan & Abiron, rebellem Chore, & omnem congregationem eius, quos terra absorbuit, ducentos viros, quos ignis cælestis in deserto exussit, innumera milia Iudæorum, quos diuerso tempore vel pro idololatria vel pro diuersis criminibus ira superna consumpsit: hos, inquam, omnes gentis suæ homines, vel saltem aliquos horum, summus ille paradisi atque inferni scrutator cur in inferno non recognouit? Et certe illi absque aliqua quæstione in inferno erant, de quibus scriptura sacra in libro Numeri loquitur. Et descenderunt viuentes in inferno, operti humo. Quid plane causæ fuit, quod proprios indigenas ibi videre non potuit, & Christianos alienigenas tam clare cognouit? Sed cur, o Iudæi, a vestris doctoribus confictum sit, non indiget expositore. Sed prętereunda causa tantæ damnationis non est. Cur, inquit Iosue ad Angelum, Christiani damnati sunt? Ait Angelus. Quia credunt in filium Mariæ, & non obseruant legem Moysi, & maxime quia non credunt Talmuth. Possem & ego ab aliquo interrogatus, cur Iudæi omnes a temporibus Christi nostri, exceptis illis, qui in eum crediderunt, in inferno sint, veracius respondere. Quia non credunt in filium Mariæ, & non seruant eius Euangelium, & maxime quia assidue blasphemant ipsum. Nec mihi multus labor esset dicere vera dicenti: nec tibi Iudæe, multus labor est ea dicere falsa fingenti. Facile dico ego istud, facile dicis & tu illud. Sed cuius nostrum sententia verior sit, hic non ago, quia superius egi. Egi hoc in præcedentibus quatuor Capitulis, quibus Christum nostrum, & Dei filium, & Deum, & regem non temporalem, sed æternum, & non vt putatis venturum, sed iā venisse auctoritatibus innumeris, & rationibus probaui. Ea si, vt a me expressa sunt, vera sunt, immo quia sunt: falsum est, quod dixistis, Iosue vestrum vidisse Christianos in inferno, quia credunt in filium Mariæ, & non obseruant legem Moysi, & quia non credunt Talmuth. Procedo ad sequentia visionis. Erat autem Pharao prostratus, iacens in inferno, caput subtus limen portæ inferni tenens, cuius portæ cardo fiebat ipsius oculus. Portæ autem ad introitum animarum circumquaque vertebantur super oculum ipsius. Et, o miseri homines! nam, quia mira semper audio, exclamare, vel declamare sæpe compellor: miseri, inquam, homines, nihil ne vnquam, nisi bestiale sentietis? Nihil vnquam, nisi quæ in terris didicistis, apud superos vel inferos esse posse credetis? Cur non capitis, quia sicut longe distat a corporibus natura spirituum, sic & longe refert a statu corporalium, esse spiritualium rerum? Neque enim talis ibi lux qualis hic, tales ibi tenebræ quales hic, talis ibi requies qualis hic, tales ibi pœnæ quales hic, tales ibi domus, tales ibi portæ quales hic: & prorsus cuncta, excepta substantiarum veritate, alterius generis, alterius qualitatis quam hic. Et vt reliqua taceam, quæ ad pręsens negotium non spectāt, sicut alius est carcer ille infernalis quam iste, ita & longe aliud quam iste. Nam carcer humanus, aut ex lapidibus construitur, aut ex lignis, aut ex qualibet terrena materia. Fiunt in eo portæ firmissimæ, vt aditus pateat intrandi, & clausis facultas non pateat exeundi. Nunquid hoc de infernali carcere Deus timet, ne forte aliquis clausorum absque eius voluntate exeat, vt hac cautela aditum eius portis obstruxerit? An animę, an Angeli, vel boni vel mali, illius essentiæ sunt: vt per corpora non nisi remotis corporibus transire non possint? An nisi porta illa, de qua agitis, infernalis aperiatur, non potest animabus vel dæmonibus liber ad illa loca esse introitus vel exitus? Vere pauperrimi intellectu, qui ratione consulta aduertere non potestis, quod valde alterius qualitatis sint incorporea quam corporea, quod nihil corporale spiritibus obstare possit: quod etiā quando vndique clausis ostiis, in domo iacemus, per ostiorum, fenestrarum, ipsorumque murorum corpora, spiritibus sicut per ipsum aera, iter ad nos peruium sit. Hoc cum verum sit, cum nihil corporeum obstare spiritibus possit, cum de Deo dicatur, Non est qui de manu eius possit eruere, remoueatur ab introitu inferni vestra non necessaria porta, surgat & Pharao de sub limine, & qui per tot secula, tam grauis portæ cardinem, tormento tam horribili, oculo solo sustinuit, nostra misericordia liberetur. Sed audiamus causam tanti tormenti. Quia, inquit Angelus, afflixit filios Israel in terra Ægypti, & post afflictionem persecutus est eos vsque ad mare. Ex hinc parum videmini scrutati esse scripturam illam: nam non solus ille Pharao, qui in mari periit, afflixit filios Israel in terra Ægypti: nam & alter Pharao eosdem ante afflixerat, de quo ait verax illa scriptura. Post multum temporis, mortuus est rex Ægypti. Et ingemiscentes filij Israel propter opera, vociferati sunt. Sed forte in hoc distinguitis istum ab illo, quia dixit Angelus, & persecutus est eos vsque ad mare. Verum nunc tandem exeamus de inferno vestro, & veniamus ad paradisum nostrum. Fertur, inquit Talmuth, paradisus vndique muro vallata. Et bene. Videndum est enim incolis paradisi, ne sicut gens super gentem, & regnum contra regnum sæpe consurgere solet, gens aliqua aduersus ipsam forte consurgat. Quod si contigerit, armis primo longe, deinde si adeo præualere potuerit, ne vsque ad ipsum paradisum accedat, muro repellenda est. Remoueatur ergo Cherubin & flammeus gladius, quem ad custodiā paradisi, eiecto Adam posuerat Deus. Quid enim ibi faciat cum ad muniendum paradisum murus ille sufficiat? Qui si forte etiam cum muro necessarius est, maneat: & saltem muri adiutorio sanctos paradisi incolas hostili metu liberet. Et nos quidem Christi morte eum remotum credimus, & flammeum gladium iam sanguine ipsius extinctum. Sed quid inde? Reuertatur ad custodiā, vt eius circuitu sancti illic quiescentes securiores reddantur. Succedat iam fraus extollenda, & hominē inuito Deo paradisum incolentem totus mundus admiretur. Baiulus hominis Angelus, coactus ex pacto, quod ille cum Deo fecerat, eum ad paradisum deduxit: & primo longius, deinde propius, tandem super ipsum paradisi murum, dolos callidi hominis præcauere nescius deposuit. Cumque multas quæstiones de his qui paradisum incolebant, quosque iam proximus videbat, super murum constitutus Angelo faceret, illeque ei de singulis congrue responderet: Angelum verbis mutuis a mente sua auocatum fefellit, seque illo eius custodiam negligente, cum gladio mortis, quem ei Angelus crediderat, subito de muro paradisi in paradisum deiecit. O stultum Angelum! o sapientem hominem! Angeli in sapientia superare homines solebant: nunc homines Angelos superant. Cur homini, quem semel ac bis dolosum esse expertus fuerat, rursum credidit? cur ne se deciperet, ne de se risum populis præberet, stultissimus omnium Angelorum Angelus non præcauit? Ecce totiens deceptus Angelus, ecce totiens deludens Angelum homo. Doluit tandem Angelus vix ad cor reuersus, sese delusum, & homini iam paradisum eo inuito possidenti, non leui voce, sed sicut valde commotus solet, vociferans dixit. Decepisti me. A quo congruum audiuit responsum. Sis deceptus an non, non curo. At Angelus præcipiendo subiunxit, vt quam citius exiret. Iurauit ille, seque per idem iuramentum inde deinceps non exiturum respondit. Quem cum vidissent qui paradisum incolebant, mirati sunt hominem vestitum, viuum, sic paradisum introisse cum gladio. Et quid dicam? Dicat quisque quod potest. Ego iam me nil dignum de his dicere posse profiteor. Lego quidem in Euangelio Christiano, cui vos, o miseri, non creditis, quod regnum cælorum vim patitur, & violenti rapiunt illud. Sed nunquid armis? Nunquid fraudibus? Nunquid mendaciis? Non. Quomodo ergo? Pœnitentia, humilitate, continentia, veritate. A quibus virtutibus longe iste alienus, tamen in paradisum labitur, paradisum possidet, paradisum retinet. Hoc quomodo? Volente Deo? immo nolente, immo contradicente. Sed forte assentiente Angelo, immo dolente, immo reclamante, immo ne fieret quantis poterat vocibus prohibente. Talis ergo homo, inuito Deo, inuitis Angelis, inuitis hominibus, paradisum possidet. Hoc quale sit, dicant alij. Nam ego ad reliqua propero. Hoc tamen vnum dico, mirum non esse, si coloni paradisi hominem vestitum, viuum, gladiumque tenentem, paradisum introisse mirati sunt. Ex quo enim Adam inde eiectus est, nullum in carne viuentem, nullum nec ipsum antequam eiiceretur Adam, vestitum humanis vestibus, nullum cum gladio incolam eius esse posse didicerant. Sed sequantur alia. Homo sic paradisum occupans, cum sedem ibi (ait Talmuth) non reperisset, stetit, & ad filiam Pharaonis accessit. Quę sedem excelsam in paradiso meruerat, quia Moysen a morte seruauerat, quia nutrierat, quia omni sapientiæ Ægyptiorum doceri fecerat. Ad hanc ille accessit, & dixit. Surge, vade: ecce pater tuus ad portam est. Surrexit velociter illa, & ad portam properauit. Iosue vero sedem illius statim arripuit. Cumque illa patrem suum non inuenisset, reuersa est, & Iosue ait. Cur mihi mentitus es? Non, inquit, mentitus sum, quia pater tuus ad portam inferni est. Cur mihi, inquit, locum meum subripuisti? Ait. Quia sic mihi Dominus concessit, & meus amodo erit. Hunc dolum quis dolebit? Non ego certe dolebo. Doleat si vult filia Pharaonis. Doleat se fuisse tam stultam, tam improuidam, vt cum doceri fecerit Moysen omni sapientia Ægyptiorum: ipsa tamen ab inferioris sapientiæ homine quam fuerit Moyses, si tamen hoc vos, o Iudæi, conceditis, se tam facile deludi permisit, & sedem suam, quæ in paradiso sibi data fuerat, tam leui persuasione amisit. Prosequor quæ sequuntur. Interea Angelus ad Dominum reuersus, quid acciderat nunciauit. Dominus autem vt cito exiret, præcepit. Ad quem Angelus. Per temetipsum & Talmuth se non inde exiturum iurauit. Reuoluatur, inquit Dominus, bibliotheca. Quod si vnquam vel periurium vel mendacium incurrit, exire eum oportet. Sin autem, concedendum est ei vt maneat, vel propter ipsius religionem, vel quia semper studuit Talmuth. Reuoluta est bibliotheca, & eum mentitum fuisse vel peierasse non est inuentum. Vnde Dominus, vt inde vlterius non exiret, concessit. Quia tam frequenter ironicæ locutionis modum itero, forte aliqui lectorum, qui in talibus docti sunt, admirabuntur. Mirabuntur etiam fortassis, quia non omnibus nugis istis per singula velut ex ratione respondeo. Et quid aliud agere possum? Quid aliud facere debeo? Respondi quibusdam superioribus fabulis, & eas partim auctoritate, partim ratione confutaui. Hoc autem iccirco, ne si semper hoc modo, quo nunc frequenter vtor, vterer: aliquis simplicium lectorum me nihil aliud in his contra Iudæos habere quid dicerem, æstimaret. Nam nisi hæc ratio coegisset, nunquam auctoritatem aliquam contra eos in hac disputatione produxissem. Ostendissem tantum modo quo dixi eis respondendo, non esse eos dignos rationabili responsione, sed sola & summa præ cunctis fabulosis hominibus derisione. Hæc est ratio, qua frequentius quam vsitatum est, non velut ex ratione, sed quia hoc præ cunctis mortalibus meruere, ironice eis respondeo. De illo autem genere fabularum, quibus sic respondendum videtur, & ista est, quæ præ manibus est. Quid enim aliud quam risus & derisio hanc fabulam decet, quæ dicit stultum Angelum a sapiente homine delusum, postquam se deceptum vidit, cum homo ille iam inuito Deo paradisum possideret, ad Deum reuersum, nunciasse quid accidisset? Nescius plane rerum gestarum Deus, ignorabat quid accidisset. Necessarium ergo fuit, vt Angelus ab ipso missus, ad ipsum reuerteretur, vt quod acciderat nunciaret. Nam forte tunc Deus oblitus erat sapientiæ suæ, qua nouit omnia etiam antequam fiant. Quod si antequam fiant, nonne & quando fiunt? Perierat & illa sapientia, de qua scriptum est. Omnia in sapientia fecisti. Perierat & eadem, de qua dictum est. Sapientiam Dei comprehendentem omnia quis inuestigabit? Arenam maris, & pluuiæ guttas, & dies seculi quis dinumerat? Numquid dolos eius qui paradisum suam dolose furatus fuerat, ignorare poterat? Ad quid ergo Angelus ei quod iam gestum fuerat nunciauit? Sed quia audiuimus quomodo desipiat Dei sapientia, videamus & quomodo langueat potentia. Dominus autem, inquit, vt cito exiret, præcepit. Fraude, ait, vbique te delusit. Fraude omnia quæ locutus est dixit, fraude se in paradisum meam deiecit. Sed nihil ei prosit quod fecit, nihil apud nos fraude lucretur, exeat, recedat, paradisum nostram nobis homo dolosus dimittat. Ad quem Angelus. Per temetipsum, inquit, & Talmuth, se non inde exiturum iurauit. Hoc est. Quid est, Domine, quod loqueris? Præcipis vt de paradiso homo ille egrediatur. Sed hoc impossibile est. Impossibile est, vt verbum tuum eius verbo præualeat, vt sententia eius tuo imperio commutetur. Homo tantæ virtutis est, vt ei te cedere oporteat: tantæ veritatis, vt eius veritas tuæ veritati iure præualeat. Nam per temetipsum & Talmuth se non inde exiturum iurauit. Necesse est ergo, vt quia per temetipsum iurauit, contra temetipsum facias, & verbo tuo sermonem eius præponas. Adhuc amplius. Nam iurauit & per Talmuth. Si temetipsum despicis, Talmuth tibi seruandus est. Si contemnis quod iurauit per temetipsum, non potes contemnere quod iurauit per Talmuth. Maior est enim Talmuth quam tu. In tantum enim maior est Talmuth quam tu, vt etiam si præcipias mori homines, Talmuth resistat: si mittas Angelos tuos ad rapiendas hominum animas, Talmuth resistat: si accersitur aliquis a te per quoslibet nuncios, Talmuth resistat, neque eum venire permittat. Istis de causis maior est Talmuth quam tu. Vnde huic frustra præcipis, vt de paradiso exeat, cui Talmuth præcipit vt non recedat. Verum est, vt ait Dominus Angelo, quod dicis. Non potest homo ille exire de paradiso, etiam me præcipiente, nisi Talmuth permittat, nisi & post iussionem meam eum exire concedat. Sed quoniam aliud consilium non est, reuoluatur vitæ illius bibliotheca. In qua si inuentum fuerit, quod vnquam peierauerit, vel mentitus fuerit, exire eum de paradiso oportebit. Sin autem, concedendum est ei vt maneat, vel propter ipsius religionem, vel quia semper studuit Talmuth. His respondebo? Dignus est, vt supra dixi, Iudæus, tam pessimus hostis Dei & meus, mea responsione? Dixit ille prius infatuatam Dei sapientiam, dicit nunc enēruatam Dei potentiam. Quid est ergo quod dicit scriptura sancta, Dominabitur a mari vsque ad mare, & ad flumine vsque ad terminos orbis terræ? Sed forte a mari vsque ad mare, hoc est, in hac terra nostra dominatur potestas eius: sed non peruenit vsque ad nobis incognitum paradisum eius. Verum si inde quæstio oritur, inde solui potest, si paradisus in terra esse probatur. Sed in terra esse probatur, dicente scriptura. Plantauit Dominus Deus paradisum voluptatis a principio. Et apertius deinde, quod in terra, immo terra fuerit. Produxit Deus de humo, inquit, omne lignum pulchrum visu & ad vescendum suaue, lignum etiam vitæ in medio paradisi. Quod si de humo ligna illa produxit, vtique de terra produxit. Nam humus licet aliud nomen habeat, non nisi terra est. Terra autem de qua producta sunt ligna illa, paradisus est. Igitur paradisus & terra, & in terra est. De terra vero Psalmus dicit. Omnia quæcunque voluit Dominus fecit, in cælo & in terra. Si ergo paradisus est terra, & Deum facit omnem voluntatem suam in cœlo & in terra, vtique & in paradiso facit voluntatem suam, quia est terra. Falsum est ergo quod Iudæus dicit, hominem illum non obedisse voluntati & præcepto Dei, volentis & præcipientis vt de paradiso exiret. Falsum est, quod nominis diuini interpositione & libri Talmuth additamento se ne egredi compelleretur defendisset. Sed forte verum est quod sequitur, Deum præcepisse, vt bibliotheca vitæ illius reuolueretur: vt si in ea nunquam periurium, aut mendacium incurrisset, diligens lector perscrutaretur. Si peierasse vel mentitus fuisse, ex scriptura illa conuinceretur, de paradiso expelleretur. Sin autem, maneret, nec ab aliquo deinceps se de paradiso expelli posse metueret. Reuoluta est bibliotheca, eumque a periurio & mendacio excusauit. Eo merito, paradisi colonus Deo concedente remansit. Non poterat Deus rerum gestarum recordari absque libro? nec fugax eius memoria absque suffragio biblorum, vel pellium reuocari. Ideo processit edictum, vt vitæ hominis illius bibliotheca reuolueretur. Sed si in gestis hominis vnius, Dei memoria languit, quomodo in gestis cunctorum mortalium retinendis vigere poterit? Quæ pelles sufficient? Quæ secula non deficient? Et scio quidem, & hoc ex libro Iudaico habeo, Salomonem dixisse. Cuncta quæ fiunt, adducet Deus in iudicium pro omni errato, siue bonum, siue malum sit. Sed nunquid ex libris? Nunquid cuncta illa hominum facta in libris releget, aut ex libris proferet? Itane periit, vel peribit Dei memoria? Et quis est, qui in quodam libro vestro per quendam sapientiem loquitur, Memoria mea in generationes seculorum? Nonne Deus? vtique Deus. Nec innumeras, & similes reuoluo sententias, æternæ Dei memoriæ testimonium dantes: quia hæc sola, etsi non Iudæo, cui nihil sufficit, tamen omni homini præter Iudæum sufficit.	Quid de reliquis sequentibus? Reuoluta est bibliotheca, & quia relectum est, eum nec peierasse, nec mentitum fuisse, homini adhuc in carne mortali viuenti ne vltra moreretur, indultum est: & ne vnquam deinceps de paradiso egredi compelleretur, concessum est. Magnum meritum hominis, vniuersis absque dubio vestris Patriarchis & Prophetis præferendi, cui hoc datum est, quod non potuit mereri Dauid: de quo in Malachim vestro scriptum est, Dormiuit Dauid cum patribus suis, quod non potuit mereri Moyses: de quo in Deuteronomio dictum est, Mortuus est Moyses seruus Domini, & sepeliuit eum Dominus: quod non potuit mereri ipse Abraham, de quo Genesis, Mortuus est Abraham senex, & plenus dierum. Non hoc senserunt antiqui Iudæi, neque ipsi impietatis vestræ præseminatores. Nam dicente Saluatore nostro Iudæis patribus vestris, Amen, amen dico vobis, si quis sermonem meum seruauerit, mortem non videbit in æternum: longe tamen alio quam illorum vel vestro intellectu, responderunt. Nunc cognouimus, quia dæmonium habes. Abraham mortuus est, & prophetæ, & tu dicis, Si quis sermonem meum seruauerit, mortem non videbit in æternum? Nunquid tu maior es Patre nostro Abraham qui mortuus est? Et prophetæ mortui sunt. In tantum certe homines illi, licet impij, execrati sunt hunc intellectum vestrum, quo dicitis hominem illum fraudibus a Deo extorsisse, ne moreretur; fraudibus extorsisse, vt etiam inuito Deo, ipsi in carne mortali viuenti habitatio in paradiso perpetua cōcederetur. Pœniteat ergo vos, quod tamen frustra dico, hoc credidisse, hoc dixisse: cum audiatis, videatis, patres vestros Deo & Redemptori nostro, in re, quam ille tamen aliter sentiebat, tam aspera respondisse. His licet valde mirandis præmissis, plus adhuc miranda succedūt. Homo ille, tali iam fraude Deo, vt iam dictū est, inuito, paradisum possidens, quia magna sibi bene processerant, maiora molitur. Non suffecit ei nobiliore se vehiculo, quam Helias in cœlum raptus fuerat, in paradisum subuectū esse, cum ille curru igneo in cælum, hic cœlesti Angelo in paradisum delatus sit: non suffecit, quod Deo victo, eius paradisum victor incoleret: non suffecit, quod hoc priuilegiū meruerat, vt solus inter mortales mortē effugere potuerit. Illectus optimo rerū gestarū successu, etiā alios omnes immortales facere conatur. Nam repetente Angelo quem commendauerat gladium, quo homines vbicunque eos inuenisset, vt ait vrbana scriptura illa, siue in via, siue in macello, occidere cōsueuerat, respondit. Quid? Respondit plane Iosue, se gladium ei non redditurū, nisi ei iuraret, quod homines eo vlterius nō occideret. Pius vere homo, & mortalibus assidue morientibus cōpatiens, eisque ne vltra mori possent, benigne prospiciens. Idcirco gladium mortis instrumentum reddere noluit, nec Angelo mortis humanæ auido in repetitione illicita cessit. Delusus totiens Angelus ad Deum rediit, quid respondisset Iosue, nunciauit. At Dominus eius petitionem fieri, etsi inuitus, concessit. Reddiditque Iosue tali conditione Angelo gladiū. Hic inter multa quæ quærenda sunt, hoc vnū requiro. Cum Angelus adeo stultus fuerit, vt dolum hominis callide gladiū mortis ab eo extorquentis cauere non potuerit, cur ab eo illum vltra repetiit? Nunquid gladio illo iam ita perdito, alterum fabricare non poterat? Nunquid diuina potentia adeo eget, vt si aliquid stultitia fatui nuntij perditū fuerit, nihil vltra simile recuperari possit? quæ necessitas cōpulit, vt a doloso homine fraude sublatū gladium emendicaret, cum multos, vt puto, gladios fabricare potuisset? Nūquid vno semper & ferreo gladio, boni vel mali Angeli, præcepto diuino hominū occisores, semper vti consueuerūt? Lego Angelum tot Ægyptiorum primogenita vna nocte percutientem, vt in tota & maxima Ægypto, non esset domus, vbi non esset mortuus. Lego & de exercitu regis Assyriorū, centū octoginta millia, sed breui spatio vel momento, iussu diuino esse extincta. Lego, & quædā alia istis similia. Nūquid hi omnes, vno tantū & solo Dei gladio interfecti sunt? Et quid facerent illi Angeli, qui tunc tanta hominū millia peremerunt, si iam gladiū occisorium perdidissent? Vnde vel quo instrumēto perimere tot populos, gladio perdito, potuissent? Satis bene præcautum est eis, ne prius Iosue diuini gladij præreptor nasceretur, quā omnes præscripti eodē gladio perimerētur. Nā si ante præreptus esset, implere Dei imperiū Angelus mortis minister, gladio sublato, non posset. Quo tamē gladio a temporib. Iosue, postmodū tā innumera hominū millia iussu Dei perempta sunt? Quo, inquam, gladio, priore perdito cęsa sunt? Hic respōdete Iudæi. Hic artant vos, sed non nunc primū, a quibus nunquā eruendi estis, angustiæ. Aut reddite Deo gladiū, quē male Iosue vester subripuit, vt homines pro velle suo more solito occidere possit: aut si hoc non facitis, de mortalibus immortales facite, & ne vltra mortē timeant vniuersos monete. Sed ne forte nobis mirū, vel falsum videatur: hominē tali, vt dictū est, modo immortalē factū, paradisum incolere, vultis consolari nos, & ad credendū nobili & veraci exēplo prouocare. Dicitis credi debere, quod sic Iosue paradisum obtineat, cū Eliezer quoque seruus Abrahā, similiter morti subtractus, etiam cœlū, quod maius est, possideat. Hoc qualiter contigerit, sic libro sæpe nominato docēte narratis. Post meridiē Isaac ad meditandū egressus in campū obuiū habuit seruū Eliezer, de Mesopotamia, quo eū Abrahā miserat, cum Rebecca reuersum. Cumque interrogasset Rebecca seruum, quis esset cui obuiauerat, hic est, inquit, Dominus meus Isaac. Quo audito Rebecca, iuxta veracē scripturā nostrā operuit se linteo, ac de camelo celerrime descēdit, iuxta falsam vero vestrā in descensu illo signa virginitatis amisit. Ventum est ad copulā. Non agnitis vir signis virginitatis in coniuge, aggressus est culpare seruū, quod vxorē suā, vt proditor, corruperit. Hoc illo cū iuramēto negante, ait Isaac. Vtinā sic cœli visione fruereris, prout verum est, quod fateris! Hoc vt dixit Isaac, statim Eliezer in cœlū sublatus est. Quis ergo vltra audebit negare verū esse, quod de Iosue dicitis, quādo tātum quid de seruo Abrahæ profertis? Quia absque dubio cōstat, quod Eliezer immortalis cælū obtineat, quis vobis obuiare, o Iudæi, audebit, quod Iosue vester paradisū incolat? Absque aliqua prorsus deinceps quæstione credatur, quod tā valido & indissolubili exēplo probatur. Credatur & illud quod creditis, collectis iam ab vniuersis mūdi partibus, & in vestra vestræ repromissionis terra, cōgregatis a vestro Messia Iudæis, impleri illud, quod olim Abrahæ Deus promiserat. Multiplicabo semen tuum sicut stellas cœli, & velut arenam, quæ est in littore maris. Hoc autē, ita vt vnaquæque mulier vnoquoque die vnū filium pariat, & sic per vnius tātum anni spatiū trecētos sexaginta & sex filios generet. Magna fœcūditas, & cita multiplicatio seminis Abrahæ. Nō tamen tanta, etsi omnis mulier a prima Eua vsque ad vltimā, quæ in fine mūdi futura est, omni seculi huius die vnū infantē pareret, quāta est vel stellarū cœli, vel arenę maris. Infelices vere mulieres, quę, si maledictio diuina in feminas prolata permanserit, sicut quotidie parient, sic acerrimo illo parientiū dolore quotidie torquebūtur. Puto, quia, mallent nunquā concipere, quā cum tam acribus, ac frequētibus doloribus parturire, vel parere. Quid tamen fiet de capitulo illo legis, quo præcipitur, vt mulier masculū pariens quadraginta, feminam octoginta diebus a copula viri abstineat? Sed transeo. Talibus enim nō semper immorādū est. Nec illud tamē ex toto præterire decreui, in quo sapiēter & caute scripturas sanctas vobis interpretari datū est. Volo enim a vobis audire, quomodo illū Psalmi vestri versū exponatis, quo dicitur. Ascendisti in altum, cepisti captiuitatē, dedisti dona hominibus. Ascendisti in altum. Quis ascendit? Moyses, vt dicitis. Ascendit in cœlū ex iussione Dei. Videntes eū Angeli, voluerūt interficere. Moyses tremefactus clamauit ad Dominū. Quod audiens Dominus, cōminatus est Angelis. Vt quid, ait Dominus, seruū meū vultis occidere? Seditionē cōtra me facitis. Erubuerunt Angeli, & dixerunt. Non seditionē facimus, sed dolemus quod homo terrenus & pollutus cœlū ascendit. Non, inquit Dominus, immundus & pollutus est, quia antequam cœlum ascenderet, & ab immundicia eū sanctificauimus. Conqueruntur adhuc non solū de hoc sancti Angeli, verum etiā quia legē sanctam & immaculatā prius dedit Deus hominibus pollutis, quam sibi, quibus deberet primū dari. At Dominus. Vos cōtra præcepta mea stulte agitis. Hic namque nulla perpetrātur vicia, nulla flagitia. Non ergo hic lex est necessaria, sed hominibus, qui homicidia & adulteria, & cætera mala agunt. Tunc Angeli pacē cum Moyse statuerunt, & ei de sapiētia sua dimidiā partē ad maius dederunt. Cepisti captiuitatē, id est, sapiētia Angelos expoliasti, & cœlū. Dedisti dona hominibus, id est, sapientiā illā dedisti filiis Israel ad terrā descendens. Etenim non credentes inhabitare Dominū Deum, id est, Gentiles & Christiani non credunt Dominum habitare in Moyse. Quid deriderē ista? Quid detestarer? Quid conculcarem? Statim, immo plenissime, ipsa ex se ipsis quā deridenda, quā detestanda, quā conculcanda sint, declarant. Declarant & illud, quomodo talibus doctoribus, tam subtiliter, tam veraciter scripturas sacras exponentibus credendū sit.	Quid dicam de clauibus Chore? Quas tanti numeri dicitis fuisse, vt trecentos camelos illis clauibus oneratos, vixque immensum illarū onus ferentes, in deserto, vbi Moyses ductor Hebræorū erat, habuerit: quæ vt leuius ferri possent, non ex ferri, vel ex ligni, seu alia qualibet materie, sed de vaccarum siccis coriis factæ fuerant. Quæ claues solos thesauros prædicti Chore, in specubus vel antris diuersis repositos asseruabant. Ditissimus omniū hominū homo, cuius pecunia toti generi humano per infinita secula sufficere posset! Sed lugenda perditio tantorū thesaurorū, quoniā cum Dathan & Abiron, & aliis rebellibus, ipse etiam Chore cum filiis & filiabus, cum ipsis tabernaculis, omnique substātia nutu diuino absorptus est.	Quid dicā & inde, vnde similis fabula præmissa est? Quod scilicet cum filij Iacob patrem suum mortuum ad sepulcrum deferrent, filij Esau similiter patrē suum defunctum ad idem sepulcrum deferentes, cum magno comitatu eis occurrerūt, & lites maximas pro vendicādo sibi sepulcro hinc inde conseruerunt. Quid & inde, quod Dan filius Iacob montē ascenderit, quod tātæ magnitudinis lapidē, quantæ erat totus exercitus Esau, de mōte præciderit: quod ipsum capiti suo imposuerit, vt vno lapidis iactu totum illum prosterneret? Quid & inde, quod rediens, cum iam vtrumque exercitu concordē inuenisset, ingentē illam molem in mare proiecerit: cuius magnitudine repulsū mare terminos suos excesserit: duasque excessu suo ciuitates subuerterit, Phiton, & Remese? Quas post quadringentos fere euersionis annos, vt aliquid simile veri dicere videamini, Pharao, vt dicitis reædificauit, & in earum reædificationem, patres vestros duris luti, & lateris operibus afflixit. Infinita sunt hęc, nec longissimo tēpore explicanda, si velim similes Iudæorū nænias persequi, & ad vnguem vniuersa referre. Quis enim tantis voluminibus nugarum, quibus armaria sua iam pene a duobus millibus annorum perditi homines impleuerunt, respondere, & singula velut ex ratione posset refellere? Et posset quidem quantum ad rationem pertinet, respondere his etiā quilibet valde brutus, nec in inueniēdio, paruo saltē opus esset labore: sed vix tempus sufficeret, nec omnino rationabile esset. Quæ enim ratio permittit vltra modum protrahi de talibus sermonē, quæ omni disputatore tacente, omnis humanus animus intelligit falsa, sentit ridenda, agnoscit execranda? Festinet ergo stylus ad finē, nec vltra diu differat.	Vnde immensa congerie similium fabularum, velut multo pulueris aggere ventis tradita, vnam tantū de filia Hieremiæ, & eius filio, fabulā replicabo: & sic opus Iudaicum, immo contra Iudæos Christianū, per Christi gratiā consummabo. Sed quomodo loquar? Quibus verbis vtar? Indicit pudor silentium, & ne inhonesta proferens, minus in verbis honestus videar, pertimescit. Confunditur turpia ingerere auribus pudicorum, audire sancta & cœlestia assuetis infundere tam nefanda veretur. Sed quid? Deponat inconsultum ruborem Christianus & sobrius sermo, & impios inhonestos redarguens, saltem in his erubescere cogat. Facit hoc sæpe Deus in lege prima, & in secunda id ipsum non tacet. Et quia homines a malis vix nominandis corrigere cupit, ipsa etiā magis ignominiosa prohibendo proponit. Facit hoc & Apostolus noster, vt notum est orbi terrarum, vixque de his quæ in mortalibus corrigēda cernebat, aliquid licet turpissimum intactum reliquit. Vnde nec ego istud intentatū relinquā, vt magis ac magis inimici Christiani nominis confundantur, & quam execrandi sint, qui tam execrandis credunt, etiā post præmissa sole clarius videatur. Quodam tēpore, inquiūt, cū iuuenes, vt assolet fieri, mixtim balneis vterentur: libidinose se ipsos attrectantes, sperma virile in aquam fundebant. Quo cum necessitate itineris tractus, Propheta Hieremias venisset, illosque talia operantes videret: indoluit, & eos increpans, quod scelus nefarium operarentur, clamabat. Illi hæc audientes, vt idem quod ipsi faceret, & verbis hortabantur, & vi compellebant. Cum ille primo renueret, & se ante mori velle, quā ista operari diceret: tādem ab eis coactus assensit, & in aquam, vt illi, sperma effudit. Cumque diu illud in aqua mansisset, accessit filia Hieremiæ, quæ lauacris illis forte intererat, & casu spermati obuians, muliebri receptaculo illud excepit, statimque grauida facta est. Venit tempus pariendi, & peperit, & vocauit nomen eius Bencera. Hic mox, vt natus est, loqui exorsus, panem calidum & carnem pinguissimam, butyrum & mel petiit. Quod cum mater miraretur: Cur, inquit, talia petis, cum lac deberes accipere? Magis, inquit, tales cibi mihi placent, quā lac tuū. Hoc sapientissimis hominibus cum mater eius ostenderet, & ad puerum videndum vocaret plurimos conflictus disputationis inter se habentes, omnes deuincebat puer. Quod mater eius magis stupens, ait. Quid est, fili, quod agis? Vnde tibi tanta sapientia? Vnde tibi tot modi disputationis, cum literas non didiceris? Filius sum, inquit, Hieremiæ. Quod qualiter acciderit, narrauit. Quid dicam lector? Nunquid de istis & contra ista, me aliquid loqui, vel os aperire necesse erit? Audio a Iudæo, quod nec a diabolo audire possem. Superat ille mendacijs suis mendacij Principem: & eum, qui non solum mendax, sed & pater & magister mendacij est, pene filium ac discipulum facit. Et quidem ille (vt ait noster Apocalypsis) accusator fratrum nostrorum accusans eos ante cōspectum Dei nostri die, ac nocte. Accusat eos aliquando veraciter, accusat eos aliquando mendaciter. Sed numquid tam mendax est in accusationibus fratrum Satanas, vt Hieremiam de fornicatione ante conspectum Dei accuset, vt eum velut fornicatorem arguere coram summo iudice auderet? Sed numquid coram hominibus? Nec illud puto. Quomodo enim hoc auderet? Quomodo plane auderet, illum vocare fornicatorem, dicere immundum, de cuius mundicia & sanctitate audit Dominum loquentem ad ipsum, Priusquam te formarem in vtero, noui te, & antequam exires de vulua, sanctificaui te? Audit hoc plane diabolus, quamuis non audiat Iudæus. Scit pro certo, quamuis non desit ei voluntas fallendi, si de his mentiri vellet, neminem sibi contra diuina oracula crediturum: & idcirco ne impudenter mendax appareat, minusque inde homines fallere possit, maliciæ suæ, non quidem sapienter, sed dolose prouidet. At non ita Iudæus, qui vt in nullo sibi aliquis adquiescat, totum se plusquam diabolicis mendaciis consecrauit. Nihil plane iam reliqui sibi fecit, vt ei pręter authentica verba, etiam si qua vera quādoque proferret, aliquis credat. Nec hoc mirum de tāto mendace. Nam, quod longe minus est, semel in iudiciis falsa allegans, vel semel falsus testis inuentus, & ab actionibus repellitur, & a testimoniis remouetur. Quod ergo fit de semel mentiente, non debet fieri de semper mentiente pariter & fallente? Mentitur etenim Iudæus, quando quod falsum est astruit: fallit, quando alios mēdaciis suis, licet hoc raro contingat, seducit. Sed credo, quod nullum Iudæus nisi Iudæum, in hoc, de quo agitur, sermone fallere possit, nec ipsum, quem similibus fabularum somniis imbuit, suum olim discipulum Machumeth. Nullum vero fallere poterit, vt vel credat, vel tenuiter suspicetur, tantum virum, tantum Prophetam Dei, vsque ad sanguinem, vsque ad mortem, pro veritate, pro iustitia, contra mendaces, contra impios, non alios quam Iudæos certantem, tam immane scelus incurrisse: vel ad illud perpetrandum, terrore aliquo, violentia aliqua, compelli potuisse. Maluisset prius Ægyptios lapides Iudaicis manibus iactos perpeti, nec quod postea pro veritate passus est, ne immundis iuuenibus assensu aliquo sociaretur, pati differre. Non adeo excors factus fuerat, vt qui a puero Dei confabulatione dignus apparuit, iam iuuenis vel maturus tantam gratiam negligeret, & criminis aliqua sorde, se ipsum diuinæ familiaritatis pręrogatiua fraudaret. Non ille quamlibet ætatum differentiam, mundamque ab omni crimine innocentiam aliquo tali næuo fœdauit, cui dicenti. Ecce nescio loqui, quia puer ego sum, a Deo responsum est. Noli dicere quia puer sum, quoniam ad omnia, quæ mittam te, ibis; & vniuer sa quæ mandauero tibi, loqueris. Ac deinde, Ecce constitui te hodie super gentes, & regna, vt euellas, & destruas, & disperdas & dissipes, & ædifices & plantes. Numquid iste a Deo, etiam adhuc puer, mitteretur? numquid uniuersa quæ sibi mandanda erant locuturus, pronuntiaretur? numquid gentibus & regnis ad euellendum & destruendum, & rursus ad plantandum & ædificandum præficeretur: si talis a Deo futurus, qualem eum, o Iudæi, facitis, præuideretur? Sed vbi & hoc legitis, eum habuisse filiam? Aut ergo proferte non ex nugis solitis, sed ex scripturis sanctis, eum habuisse filiam: aut ego ex eisdem diuinis scriptis proferam, eum nec filiam habuisse, nec filium. Sed, vt æstimo, deficietis. At ego non deficiam. Ait namque Dominus ad Hieremiam. Et tu non accipies vxorem, nec generabis filios & filias. Relegite librum ipsius Prophetæ. Vbi postquam hoc legeritis, aut si nesciebatis discite, aut si obliti eratis, recolite: Hieremiam Prophetam non habuisse vxorem, nec generasse filios vel filias. Non potuit enim tantus vir, tam studiosus diuinorum præceptorum seruator, diuinum mandatum negligere, & post interdictum vel vxorem accipere, vel filios & filias generare. Nam de alia muliere quam de vxore, eum filium vel filiam generasse, quis asserere audebit, nisi qui eum incontinentem & turpem probare contenderit? Et puto, quia nemo præter Iudæum audebit. Quod si nec vxori, nec cuilibet mulieri, Hieremias quolibet vnquam tempore mixtus est, vtique sicut nec filium, ita nec filiam generauit. Recedat ergo filia hæc, quam, o Iudęi, Hieremiæ dedistis, de medio, & alium sibi patrem requirat. Sed forte non fuit ei ad generandum necessaria sexuum coniunctio, cuius seminis iuxta vos tanta vis extitit, vt etiam eo longe remoto, sicut hic contigisse dicitis, & grauidare posset, & generare. Cui vestro turpissimo miraculo, quod scilicet semen effusum in aquam nec elementi liquiditate dissolui potuerit, nec generatiuam virtutem amittere, non disputando respondeo, sed conspuendo. Iam reliquis Prophetæ pueri miraculis, quod natus statim loqui cœperit, panem calidum, carnem pinguissimam, butyrum & mel petierit: quod comederit, quod sapientes homines disputando vicerit, immo quod nihil horum fecerit, iam absque excusatione stolidum esset velle probare. Quid enim probaret aliquis, eum ista nec dixisse, nec fecisse, quem certum est numquam fuisse? Quod vt certum habeatur, adhuc istud vnum ad eamdem fabulam pertinens adiungo. Audiens Nabuchodonosor huius prædicti pueri tantam famam, misit ad eum mille viros armatos, quorum vnusquisque militem vnum deferebat super vnguem digiti sui, volens cognoscere vtrum verum esset, quod de eo ferebatur, & vt ad se veniret mandauit. Qui venire renuit, sed leporem ad eum misit, & quæcumque ab eo quærere volebat, vel interrogare, in fronte leporis scripsit. Quod videns Nabuchodonosor, hunc esse omnibus sapientiorem cognouit. Hæc fabula licet non de Talmuth, non tamen de minoris auctoritatis libro, quam est Talmuth apud Iudæos, excerpta est.	Hæc sunt mysteria vestra, o Iudæi, hæc intima sacramenta, hæc sapientia, omni sapientiæ etiam diuinæ præferenda. Vere nunc apparet in vobis impletum, quod sæpe supra nominatus Esaias iam non vester, sed noster Propheta, inter multa similia de vobis ait. Oua aspidum ruperunt, & telas araneæ texuerunt. Qui comederit de ouis eorum morietur, & quod confotum est, erumpet in regulum. Et telæ eorum non erunt in vestimentum, neque operientur operibus suis. Non sunt oua quæ fouetis ouis gallinarum similia, vt vel per se sint vtilia ad escam, vel inde aliquod volatile humanis commodis aptum procedat: sed sunt oua aspidum, quæ a vobis rupta, & mortifero vos impietatis veneno inficiant, & tandem quod iuxta seculi finem futurum est, omnium impiorum regem Antichristum, velut omnium venenatorum animantium principem regulum, diu a vobis male fota producant. Ad talem fructum pessimo talium doctrinarum tepore, diu mortiferum ouum fouistis: vt & vos ruptum perimat, & ad vltimum (vt dictum est) supremum inde maliciæ germen, toti noxium mundo erumpat. Non sunt telæ vestræ, in quibus longo tempore laborastis, telis textricum vel texentium similes: vt inde vestis aliqua, vel operimentum quodlibet fieri possit. Non sunt plane, iuxta Prophetam, in vestimentum, neque operiemini ex eis. Quare? Quia in cunctis operibus vestris, in vniuersis laboribus vestris, in omni contexu impiarum doctrinarū, nihil mortalibus vtile perfecistis, quia telas araneæ texuistis. Vere irritus, vere cassus labor tantorum seculorum, in quibus a Prophetarum tempore, id est, ex quo Propheta in Israel nō apparuit, nihil aliud texuistis, nihil aliud operati estis, nulla alia doctrina libros Iudaicos implestis: nisi blasphema, sacrilega, ridiculosa, & falsa. Pugnastis tanto tempore contra diuinos libros diabolicis libris, & cœlestem doctrinam infernalis putei fumo suffundere & obfuscare laborastis. Nisi estis irretiti telarum vestrarum retibus, animalia stulta, & aues incircumspectas dolosis laqueis aucupare conati estis. Sed non est tale, non est tale vestrum commentum, non est illius artis vel virtutis Iudaica textura, vt quadrupedem vel auem saltem vltimam illaqueare valeat. Non viriles vel muliebres telas orditi estis, non viriles vel muliebres perfecistis: sed iuxta veridicum Prophetam, in iam dictis & similibus fabulosis næniis, aranearum solummodo telas texuistis. Quæ multo longoque labore compactæ, nimia fragilitate sui, nullum pręter Iudæum velut muscam vilissimam fallere vel capere potuerunt. Vt ergo huic iam quinto contra vos capitulo tandem finis congruus imponatur, breuiter præcedentia replico. Libris diuinis prius, post modum fabulosis, contra nos agere nisi estis. Libris diuinis vos vicimus. Fabulosos nullius momenti esse ostendimus. Quid igitur restat? Hoc scilicet, vt fabulosis abiectis, diuinos sic intelligatis, vt in eis & ex eis Christum, hoc est iuxta vos Messiam, non fallacem, sed veracem: non venturum nisi ad iudicium, sed eum qui iam venit, qui iam de virgine natiuitate sua, absque aliquo peccato in mundo conuersatione sua, cœlesti prædicatione sua, diuinis miraculis suis, non vili vt putatis, sed preciosa morte, resurrectione, ascensione sua, mundum ad æternam vitam prædestinatum redemit, saluauit, glorificauit, credatis, adoretis, glorificetis. Credo enim iam vos tantis testibus, tantis rationibus ita obrutos, confutatosque esse ipsa veritate: vt nihil vltra repugnare, nihil quærere debeatis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS ABBATIS CLVNIACENSIS IX EPISTOLA, DE TRANSLATIONE SVA, QVA FECIT TRANSFERRI ex Arabico in Latinum, sectam, siue hæresim Saracenorum, anno MCXLIII. Singulari veneratione colendo, totis charitatis brachiis amplectendo, indiuiduo cordis nostri hospiti, Domino Bernardo Clareuallis Abbati, frater Petrus humilis Cluniacensis Abbas, salutem, ad quam suspirat, æternam.	??	??	MITTO vobis, charissime, nouam translationem nostram, contra pessimam nequā Machumet hæresim disputantē. Quę nuper dum in Hispaniis morarer, meo studio de Arabica versa est in Latinā. Feci autē eam transferri a perito vtriusque linguæ viro magistro Petro Toletano. Sed quia lingua Latina non ei adeo familiaris, vel nota erat, vt Arabica, dedi ei coadiutorē doctum virum dilectum filium & fratrem Petrum notarium nostrum, Reuerentiæ vestræ, vt extimo, bene cognitum. Qui verba Latina impolite vel cōfuse plerumque ab eo prolata poliens & ordinās, epistolam, imo libellum multis, vt credo, propter ignotarum rerum notitiam perutilem futurum perfecit. Sed & totam impiam sectam, vitamque nesarij hominis, ac legem, quam Alcoran, id est, Collectaneum præceptorum, appellauit, sibiq. ab Angelo Gabriele de cœlo collatā miserrimis hominibus persuasit: nihilominus ex Arabico ad Latinitatem perduxi, interpretantibus scilicet viris vtriusque linguæ peritis, Roberto Retenensi de Anglia, qui nunc Papilonensis Ecclesię Archidiaconus est: Hermano quoque Dalmata acutissimi, & literati ingenij scholastico. Quos in Hispania circa Hiberum Astrologicæ arti studentes inueni, eosque ad hæc faciendum multo precio conduxi. Fuit autem in hoc opere intentio mea, vt morem illum Patrum sequerer, quo nullam vnquā suorum temporum vel leuissimam, vt sic dicam, hæresim, silendo præterierunt, quin ei totis fidei viribus resisterent, & scriptis atque disputationibus esse detestandam ac damnabilem demonstrarent. Hæc ergo de hoc pręcipuo errore errorum, de hac fæce vniuersarū hæresum, in quam omnium diabolicarum sectarū, quæ ab ipso Saluatoris aduentu ortæ sunt, reliquiæ confluxerunt, facere volui: Vt sicut eius lethali peste dimidius pene orbis infectus agnoscitur, ita quam execrandus & cōculcandus detecta eius stultitia & turpitudine a nescientibus agnoscatur. Agnoscetis ipsi legendo, & sicut arbitror, vt dignum est, deflebitis, per tā nefarias & abiectissimas sordes tantam humani generis partē deceptam, & a conditore suo per spurcissimi hominis sectam nefariam, etiam post Redemptoris gratiam tam leuiter auersam. Specialiter autem vobis ista omnia notificaui, vt & tanto amico studia nostra cōmunicarem, & ad scribendum contra tā perniciosum errorem, illam vestrā, quam nostris diebus vobis Deus singulariter contulit, doctrinæ magnificentiam, animarem. Nam licet hoc perditis, vt existimo, prodesse non posset, responsionem tamen condignam, sicut cōtra alias hæreses, ita & contra hanc pestem Christianū armarium habere deceret. Quam si superfluam esse quibusdam visum fuerit, quoniam quibus resistere debeant, talibus armis immuniti nō assunt: noscitur in Repub. magni Regis quædam fieri ad tutelam, quędam fieri ad decorē, quędam ad vtrumque. Nam ad tutelā facta sunt a Salomone pacifico arma, licet tempore suo minus necessaria. Pręparati sunt a Dauid sumptus, parata & ornamenta templi diuini constructioni & ornatui deputata. Sed nec illa eius tēpore alicui vsui profecerūt: sed in vsus diuinos post eius tēpora transierunt. Manserunt itaq. ista aliquanto tempore ociosa: sed incumbente necessitate, apparuerunt, quę diu vacauerunt, fructuosa. Nec tamē, vt mihi videtur, opus istud etiam hoc tempore ociosum vocare debeo. Quia, iuxta Apostolum, vestrū est, & omnium doctorum virorum, omnem scientiam extollentē se aduersus altitudinem Dei, omni studio, verbo, & scripto impugnare, destruere, conculcare. Quod si hinc errantes conuerti nō possunt, saltem infirmis Ecclesiæ, qui scandalizari, & occulte moueri leuibus etiam ex causis solent, consulere & prouidere doctus, vel doctior, si zelum habet iustitiæ, nō debet negligere. Propono inde vobis Patres omnes, & præcipue Patrem Augustinum. Qui licet Iulianum Pelagianū, licet Faustum Manichæum verbis & labore suo ad fidem rectam conuertere nequiuerit, non tamen quin de eorum errore magna contra eos volumina conderet, omisit. Sic de reliquis sui temporis, & non sui temporis, hæreticis, sic de Iudæis, sic de Paganis faciens, non solum contra eos sui temporis homines armauit, sed etiam ad nos, & ad posteros omnes maximæ ædificationis & instructionis charisma transmisit. Si igitur reuerentiæ vestræ in his laborandi Deo adspirante voluntas fuerit, (nam facultas per eius gratiam deesse non poterit) rescribite, & mittemus librum, quemadmodum misimus, vt per os vestrum ipsius laude repletum, spiritui nequitiæ spiritus benignus respondeat, & Ecclesiæ suæ thesauros gazis vestræ sapientiæ suppleat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SVMMVLA QVÆDAM breuis, Contra Hæreses & sectam Diabolicæ fraudis Saracenorum, siue Ismahelitarum.	??	??	SVMMA totius hæresis, ac diabolicæ fraudis sectæ Saracenorum, seu Ismahelitarum, hæc est. In primis, primus, & maximus ipsorum execrandus est error, quod Trinitatem in vnitatate Deitatis negant. Sicque dum in vna diuinitatis essentia trium personarum numerum non credunt, in vnitate numerum euitantes, dum ternarium numerum, inquam, omnium formarum principium atque finem, sicque rerum formatarum causam & originem atq. terminum non recipiunt, Deum licet ore confitentes, ipsum penitus nesciunt. Ipsi autem deuij, ipsi variabiles, principium varietatis, & alteratis omnis, videlicet binarium solum in vnitate confitentur, scilicet ipsam diuinam essentiam, & eius animam. Vnde Deum pluraliter loquentem introducit suum Alcoran, quo nomine legem suam nuncupant. Et interpretatur Alcoran ex Arabico, Collectio præceptorum. Illi autem cæci Deum creatorem patrem esse negant: quia secundum eos nullus fit pater sine coitu. Christum itaque licet ex diuino spiritu conceptum, Dei filium esse non credunt, nec etiam Deum, sed Prophetam bonum, veracissimum, omnis mendacij atq. peccati immunem, Mariæ filium, sine patre genitum, nunquam mortuum, quia morte non est dignus. Imo cum illum Iudæi interficere vellent, de manibus eorum elapsum, ascendisse ad astra: ibique nunc in carne viuere in præsentia Creatoris, vsq. ad aduentum Antichristi. Quem, dum venerit, Christus idem gladio suæ virtutis interficiet, & Iudæos residuos ad legem suam conuertet: Christianos autem, qui iam a longo tempore legem eius atque Euangelium perdiderunt, tum propter eiusdem discessum, tum etiam propter Apostolorum atque discipulorum mortem, legem suam perfecte docebit. In qua omnes Christiani, sicut & illi primi discipuli, saluabuntur. Cum quibus simul & omnibus creaturis, Seraphim, quem ipsi dicunt Archangelum vnum, sonante buccina, morietur & ipse Christus: postea resurrecturus cū cæteris, & ad iudicium suos ducturus, eisque auxiliaturus, sed nequaquam iudicaturus. Deus enim solus iudicabit: Prophetæ vero & legati singuli cū suis, & pro suis, intercessores aderunt, & auxiliatores. Sic enim docuit eos miserrimus atque impiissimus Machumet, qui omnia Sacramēta Christianæ pietatis, quibus maxime homines saluātur, abnegans, iam pene tertiam humani generis partem, nescimus quo Dei iudicio, inauditis fabularum deliramentis diabolo & morti æternæ contradidit. De quo, quis fuerit, & quid docuerit, propter eos qui librum istum lecturi sunt, vt scilicet quod legerint, melius intelligant, & quam detestabilis tam vita quam doctrina ipsius extiterint, sciant, dicendum videtur. Putant etiam quidam hunc Nicolaum illum, vnum ex septem diaconibus primis extitisse, & Nicolaitarum ab eo dictorum sectam, quæ & in Apocalypsi Ioannis arguitur, hanc modernorum Saracenorum legem existere. Somniant & alij alios, & sicut lectionis incuriosi, & rerum gestarū ignari, sicut & in aliis casibus falsa quælibet opinantur. Fuit autem iste, sicut etiam Chronica ab Anastasio Romanæ Ecclesię Bibliothecario de Gręco in Latinum translata apertissime narrat, tempore Imperatoris Heraclij, paulo post tempora magni & primi Gregorij Romani Pontificis, ante annos quingentos fere & quinquaginta, Arabs natione, vilis genere, antiquæ primum idololatriæ cultor, sicut & alij Arabes tunc adhuc erant, ineruditus, nullarum pene litterarum. Strenuus in singularibus, & calliditate multa, de ignobili & egeno in diuitem & famosum prouectus. Hic paulatim crescendo, & contiguos quosque ac maxime sanguinis propinquos insidiis, rapinis, incursionibus frequenter insistēdo: quos poterat furtim, quos poterat publice occidendo, terrorem sui auxit. Et sæpe in cōgressionibus factus superior, ad regnū suæ gentis aspirare cœpit. Cumque vniuersis pari modo resistentibus, eiusque ignobilitatem contemnentibus, videret se hac via non posse cōsequi quod sperabat: quia vi gladij non potuit, religionis velamine, & diuini Prophetæ nomine, Rex fieri attentauit. Et quia inter barbaros barbarus, inter idololatras & ipse idololatra habitabat, atque inter illos, quos, vt pote præ cunctis gentibus, tam diuinæ quam humanæ legis expertes & ignaros, faciles ad seducendum esse nouerat, conceptæ iniquitati dare operā cœpit. Et quoniam Prophetas Dei magnos fuisse homines audierat, Prophetā eius se esse dicens, vt aliquid boni simularet, ex parte illos ab idololatria, nō tamen ad Deum vnum, sed ad suæ, quam parturire iam cœperat, hæresis fallaciam, traducere conabatur. Cum interim iudicio illius, qui terribilis in consiliis dicitur super filios hominum, & qui miseretur cui vult, & quem vult indurat, dedit Satan successum errori, & Sergium Monachum hæretici Nestorij sectatorem ab Ecclesia expulsum ad partes illas Arabiæ trāsmisit, & Monachum hæreticum pseudoprophetæ coniunxit. Itaque Sergius coniunctus Machumet, quod ei deerat, suppleuit, & scripturas sacras tam veteris Testamenti quam noui, secundum magistri sui Nestorij intellectum, qui Saluatorem nostrum Deum esse negabat, partim prout sibi visum est, ei exponēs, simulque apocryphorum fabulis eum plenissime imbuens, Christianum Nestorianum effecit. Et vt tota iniquitatis plenitudo in Machumet conflueret, & nihil ei ad perditionem sui vel aliorum deesset, adiuncti sunt Iudæi hæretico. Et ne verus Christianus fieret, dolose præcauentes homini nouis rebus inhianti, non scripturarum veritatem, sed fabulas suas, quibus nunc vsque abundat Machumet, Iudæi insibilant. Sic ab optimis doctoribus Iudæis & hæreticis Machumet instructus, Alcoran suum condidit, & tam ex fabulis Iudaicis, quam ex hæreticorum næniis confectam nefariam scripturam barbaro illo suo modo contexuit. Quod paulatim per tomos a Gabriele, cuius iam nomen ex sacra Scriptura cognouerat, sibi allatū mentitus, gentem Deum ignorantem lethali haustu infecit, & more talium, oram calicis melle liniens, subsequente mortifero veneno, animas & corpora gentis miseræ, proh dolor! interemit. Sic plane ille impius fecit, quando & Christianam & Iudaicam legem collaudans, neutram tamen tenendam esse confirmans, propriando, & repropriauit. Inde est quod Moysem optimum Prophetam fuisse, Christum Deum maiorem omnibus extitisse confirmat, natum de Virgine prædicat, Nuncium Dei, Verbum Dei, Spiritum Dei fatetur: nec Nuncium, Verbum, aut Spiritum, vt nos, aut intelligit, aut fatetur. Filium Dei dici, aut credi, prorsus deridet. Et de humanę generationis similitudine vaccinus homo filij Dei æternam natiuitatem metiens, vel gignere, vel generari Deum potuisse, quanto potest nisu, denegat, & subsannat. Resurrectionem carnis sæpe replicādo adstruit. Iudicium esse in fine seculi nō a Christo, sed a Deo exercendum esse non negat. Illi tamen iudicio Christum, vt omnium post Deum maximum, ac seipsum, ac gentis suæ præsidium affuturum, væsanit. Inferni tormenta, qualia sibi libuit, & qualia adinuenire magnum pseudoprophetam decuit, describit. Paradisum non societatis Angelicæ, nec visionis diuinæ, nec summi illius boni, quod nec oculus vidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascēdit: sed vere talem, qualem caro & sanguis, immo fæx carnis & sanguinis cōcupiscebat, qualemque sibi parari optabat, depinxit. Ibi carnium & omnigenorum fructuum esum, ibi lactis & mellis riuulos, & aquarū splendentium, ibi pulcherrimarum virginū & mulierum amplexus, & luxus, in quib. tota eius paradisus finitur, sectatoribus suis promittit. Inter ista omnes pene antiquarum hæresum fæces, quas diabolo imbuente sorbuerat, reuomens, cum Sabellio Trinitatem abnegat: cum suo Nestorio Christi diuinitatem abiicit, cum Manichæo mortem Domini diffitetur, licet regressum eius non neget ad cælos. His & similibus non acquisitionis, sed perditionis, populum imbuens, a Deo plenissime auertit. Et ne Euangelicus sermo vltra in eis possit habere locum, velut omnia quæ sunt Euangelij & Christi sciētibus, cordis eorum aditum ferreo impietatis obice obturauit. Circumcisionē insuper velut ab Ismahele gentis illius primo sumptam, tenendam esse docuit. Et super hęc omnia, quo magis sibi allicere carnales mentes hominum posset, gulæ ac libidini fræna laxauit, & ipse simul decem & octo vxores habens, atque multorum aliorum vxores, velut ex responso diuino, adulterans, maiorem sibi, velut exemplo prophetico, numerum perditorum adiunxit. Et vt non ex toto inhonestus proderetur, studium eleemosynarum & quædam misericordiæ opera cōmendat, orationes collaudat. Et sic vndiq. monstruosus, vt ille ait, humano capiti ceruicem equinam & plumas auium copulat. Qui quoniam suadente iam dicto Monacho, ac præfatis Iudæis, idololatriam ex toto & reliquit, & relinquendam quibus potuit persuasit, atque vnum Deum, Deorum multiplicitate relicta, colendum esse prædicauit, hominibus agrestibus & imperitis inaudita dicere visus est. Et quia rationi eorum hæc prædicatio concordabat, Propheta Dei primo ab eis creditur. Dehinc processu temporis & erroris in Regem ab eis, quod concupierat, sublimatus est. Sic bona malis permiscens, vera falsis confundens, erroris semina seuit, & suo partim tempore, partim & maxime post suum tēpus segetem nefariam igne æterno concremandam produxit. Nam statim Romano languescēte, imo pene deficiente imperio, permittēte eo per quem Reges regnant, Arabum vel Sarracenorum hac peste infectorum surrexit principatus. Atque vi armata, maximas Asiæ partes, cum tota Africa, ac partem Hispaniæ paulatim occupans, in subiectos sicut imperium, sic & errorem transfudit. Hos licet hæreticos nominem, quia aliqua nobiscum credunt, in pluribus a nobis dissentiunt: fortassis rectius paganos aut ethnicos, quia plus est, nominarem. Quia quamuis de Domino vera aliqua dicant, plura tamen falsa prędicant, nec baptismati, sacrificio pœnitentiæ, vel alicui Christiano sacramento, quod numquam vllus, præter hos hæreticos fecit, communicant. Summa vero huius hæresis intentio est, vt Christus Dominus, neque Deus, neque Dei filius esse credatur: sed licet magnus, Deoque dilectus, homo tamen purus, & vir quidem sapiens, & Propheta maximus. Quæ quidem olim diaboli machinatione concepta, primo per Arrium seminata, deinde per istum Satanam, scilicet Machumet, prouecta, per Antichristum vero ex toto secundum diabolicam intentionem complebitur. Cum etiam dicat beatus Hilarius, Antichristi originē in Arrio extitisse. Dicit quod ille cœpit, vnum filium Dei Christum esse negando, & creaturam esse dicendo: Antichristus tandem nullo modo illum Deum, vel Dei filium, sed nec etiam bonum hominem fuisse asserendo consummaturus est. Merito impiissimus Machumet inter vtrumque medius, a diabolo prouisus ac præparatus esse videtur, qui & Arrij quodammodo supplementū, & Antichristi peiora dicturi apud infidelium mentes maximum fieret nutrimentum. Nihil quippe ita contrarium humani generis inimico, sicut fides incarnati Dei: per quem præcipue ad pietatem excitamur, ex Sacramentis cælestibus renouati, Spiritus sancti gratia operante, illuc, vnde nos deiecisse gloriabatur, ad visionem scilicet Regis & patriæ nostræ ipso Rege, & conditore nostro Deo ad nostrum exilium descendente, nosque ad se meritum reuocante, iterum redire speramus. Hanc pietatis & diuinæ dispensationis finem pariter & amorem, simpliciter ab initio in cordibus hominum molitur extinguere. Hanc etiam in principio adhuc nascentis Ecclesiæ, si tunc permittetur, subtilitate versutissima, & pene hoc eodem modo quo postea gentem istam infelicissimam seducere permissus est, eradicare tentauit. Dicit etiam beatus Augustinus Porphyrium Philosophum postquam a Christianitate miserabiliter apostatauit, hoc in libris suis, quos aduersus Christianos edidit, retulisse, quod scilicet oracula Deorum consuluerit, & de Christo, quid esset, interrogauerit. Responsum vero a dæmonibus fuisse, quod Christus quidem bonus vir fuerit, sed discipulos eius grauiter peccasse, qui ei diuinitatem ascribentes, rem, quam ipse de se non dixerat, confinxissent. Quæ sententia pene iisdem verbis in istis fabulis inuenitur sæpissime. Quanta autem hæc diaboli subtilitas extitit, vt de Christo aliquid boni diceret? de quo si ex toto male dixisset, nullatenus iam sibi credi sciebat, non curans quicquid Christus putaretur, dūmodo diuinitas, quæ maxime saluat homines, in illo non crederetur. Si quis plenius vult intelligere, legat xviij. librum eiusdem Patris Augustini, & xix. de Ciuitate Dei, & j. de Consensu Euangelistarum. Ibi enim, si boni ac studiosi ingenij est, coniiciet pro certo, & quid diabolus tūc machinatus sit facere, sed non permissus: & quid tandem occulto iudicio permittente, in hac sola miserrima gente fecerit relaxatus. Nullo enim modo tales fabulas, quales hic scriptæ sequuntur, aliquis mortalium, nisi diabolo præsentialiter cooperāte fingere potuisse. Per quas post multa ridicula, & insanissima deliramenta, hic præcipue omni modo Satanas intendit perficere, ne Christus Dominus Dei filius, & verus Deus humani generis esse conditor & redēptor credatur. Et hic est vere, quod per Porphyrium tunc persuadere voluit, sed per Dei misericordiam ab Ecclesia eo adhuc tempore Spiritus sancti feruente primitiis exsufflatus, tandem miserrimo homine isto Machumet, & vt fertur a multis, arreptitio & cadente, quasi instrumēto & organo sibi aptissimo vsus, proh dolor! gentem maximam, & quæ iam pene dimidia pars mūdi reputari potest, secum in æternam perditionem demersit. Quod quare isti permissum sit, ille solus nouit, cui nemo potest dicere, Cur ita facis? & qui de multis vocatis paucos electos esse dixit. Vnde ego magis eligerem contremiscere, quam disputare. Ista breuiter prænotaui, vt qui legerit, intelligat. Et si talis est, qui cōtra totam hęresim istam scribere & velit & possit, cum quali hoste pugnaturus sit, agnoscat. Erit fortaue adhuc, cuius spiritum Dominus suscitabit, vt Ecclesiam Dei a magna, quam inde patitur, ignominia, liberet. Quia scilicet cum omnes siue antiquas, siue modernas hæreses vsque ad nostra tēpora respondendo cōfutauerit, huic soli, quæ super omnes alias tam in corporibus quam in animabus infinitam humani generis, ruinā dedit, non solum nihil respondit, sed nec quid tanta pestis esset, aut vnde processerit, inquirere saltem vel tenuiter studuit. Nam & hæc tota causa fuit, qua ego Petrus sanctæ Cluniacensis Ecclesiæ minimus Abbas, cum in Hispaniis pro visitatione locorum nostrorū, quæ ibi sunt, demorarer, magno studio & impensis totam impiam sectam, eiusque pessimi inuentoris execrabilem vitam de Arabico in Latinum transferri, ac denudatam ad nostrorū notitiam venire feci; vt quam suspecta & friuola hæresis esset, sciretur, & aliquis Dei seruus ad eam scripto refellendam sancto inflammante Spiritu incitaretur. Quod quia, proh dolor! iam pene huiusmodi studiorum sanctorum vbique in Ecclesia tepefacto feruore, non est qui faciat: (expectaui enim diu, & non fuit, qui aperiret os, & zelo sanctæ Christianitatis moueret pennam, & ganniret) ego ipse, saltem si magnæ occupationes meæ permiserint, quandoque id aggredi, Domino adiuuante, proposui. Simpliciter tamen, a quocumque altero melius, quam a me deterius, hæc fieri, gratum haberem.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	ROBERTI RETENENSIS Præfatio in libro Legis Sarracenorum, quam Alcoran vocant, a se translato. Ad Domnum PETRVM Abbatem Cluniacensem. Domino suo Petro diuino instinctu Cluniacensi Abbati, Robertus Retenensis suorum minimus in Deo perfecte gaudere.	??	??	VBI sæpius, atque serio, percepi, qualiter, quantumue tuus animus solius & totius boni studiosus, sitiuit sterilem paludem Sarracenæ sectæ nondum visæ fertilem efficere, suumque puteum exhaurire, propugnaculaque prorsus diruere: ego peditis tantum officio præuij functus, vias & aditus diligentissime patefeci. Quis enim gressum dilatabit? Quis non citissime curret, vt hostis errorem, ipsumque victum, semetipsum autem tenere sententiam vbique firmam atque victricem agnoscat? Latinitas tamen omnis hucvsque non dicam perniciosis incommodis ignorantia, negligentiave pressa, suorum hostium causam & ignorare, & non depellere passa est. Tua vero peruigil prouidentia, sanctissimos, & præelectos Ecclesiæ Doctores semper aspiciens, hoc nullatenus uoluit. Cum illum itaq. Patrem atque doctorem, cuius omnis hæreditas omni pro sua facultate venalis statuitur, vt discipulus atque filius imiteris: nusquam alias reflexus, speraui me, licet omnium tuorum minimum, tuam gratiam promereri posse, si mundani somnij, militiæque voto postposito, tuis studiose nutibus inuigilarem. Vnde quāquam te velut alumnum, & hæredem sapientiæ cohors sapientiū circumflua cōstipet, suas manus tuis nutibus benigne conferens, quorum conuētu me minime dignum adhuc sentio, vestrum tamen munusculum, puteum pręsignatum pandens, saltē semel nō oblique tuus perspicax intuitus, quæso, dignetur aspicere. Quanquā enim in effragili fulcitū ingeniolo plura pręcesserunt incōmoda, tum hinc eloquij penuria, illinc sciētiæ tenuitas, tū id quod ad nil agendū est efficacius, secordiæ videlicet, negligentiæq. mater desperatio multiplex ob trāslationis nostræ vilem & dissolubilē, ac incompaginatā materiam, pro sui modo prorsus, Arabico tantū semoto velamine, tuæ maiestati præbēdam, non minus tamen obnixe tuum obsequium agressus sum: confisus nil effectu quassari, quo tuum votum igne diuino plenum adspirat. Lapides igitur & ligna, vt tuum deinde pulcherrimum & commodissimum ædificium coagmentatum, & indissolubile surgat, nil excerpens, nil sensibiliter, nisi propter intelligentiam tantum, alterans, attuli: Machometique fumum, ad ipsius tuis follibus extinctum, & puteum ad illius exhaustum tuo vase, ignisq. vestri tuo ventilabro fomentum atque feruorem, nostriq. fontis eductu tuo discursum, patefeci. Ius igitur exigit, vt hostiū castrum, imo caueam delendo, puteum exsiccando, cum tu sis dextra mundi pars optima, cos religionis acutissima, charitatis manus largiflua, tuorum munimen corrobores, tela diligenter acuas, fontemque suum fortius emanare, suæque charitatis vallum protensius atque capacius efficias. Si quis me vilitatis & incompositionis rerum atque verborum arguat, licet iuste forsan; obsecro tamen, vt cesset, sciens meum nunquam hic fuisse propositum, floribus venenum tegere, remque vilem & abiiciendam deaurare. Quod & animi tui lux admirabilis, mira facundia pollens, manu fortissima vigens, mihi inde sæpius & studiose deliberanti, summatimque dicere volenti clarificauit. Lex tamen ista, licet lethifera multis in locis, maximum testimonium, argumentumque firmissimum sanctitatis & excellentiæ nostræ legis, vidētibus & electis præbet. Istud quidem tuam minime latuit sapientiam, quæ me compulit interim Astronomiæ Geometriæque studium meū principale prætermittere. Sed ne proœmium fastidium generet ipsi finem impono, tibique cœlesti, cœlum omne penetranti, cœleste munus voueo, quod integritatem in se scientiæ complectitur. Quæ secundum numerum, & proportionem, atque mensuram, cœlestes circulos omnes, & eorum quantitates, & ordines, & habitudines, demum stellarum motus omnimodos, & earumdem effectus atque naturas, & huiusmodi cætera diligentissime diligentibus aperit, nunc probabilibus, nonnumquam necessariis argumentis innitens.	Totam ipsam Alcorani Translationem hic attexere, superfluum. Confutauit eam & ipse Petrus Venerabilis Libris quinque; quos, quia necdum, licet diligenter quæsiti, reperiri potuerunt, Lector hic etiam desiderabit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS ABBATIS CLVNIACENSIS IX EPISTOLA, SIVE TRACTATVS, ADVERSVS PETROBRVSIANOS HÆRETICOS. PRÆFATIO. Dominis & Patribus, Magistris Ecclesiæ Dei, Arelatensi, Ebredunensi Archiepiscopis, Diensi, & Wapicensi, Episcopis, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, Salutem & obsequium.	??	??	SCRIPSI nuper Epistolam reuerentiæ vestræ, contra hæreses Petri de Bruis disputantem, sed innumeris & magnis negotiis a dictando animum, a scribendo stylum retardantibus, huc vsque mittere distuli. Mitto nunc tandem eam prudentiæ vestræ, vt per vos hæreticis, contra quos scripta est, & etiam Catholicis, quibus forsitan prodesse poterit, innotescat. Vobis eam mitto, quoniam in partibus vestris, aut circa easdem, stulta illa & impia hæresis more pestis validæ multos interfecit, plures infecit, sed gratia Dei concitante & adiuuante studia vestra, a vestris regionibus sese paululum remouit. Migrauit tamen, sicut audiui, ad loca satis vobis cōtigua, & a Septimania vestra, vobis persequentibus, expulsa, in Prouincia Nouempopulana, quæ vulgo Gasconia vocatur, & in partibus ei adiacentibus, sibi foueas præparauit. In quibus nunc se timore occultans, nunc de ipsis audacia assumpta prodiens, quos potest decipit, quos potest corrumpit, & nunc istis, nunc illis, lethalia venena propinat. Vestrum est igitur, ad quos præcipue tam ex officio, quam ex singulari scientia in partibus illis cura Ecclesiæ Dei spectat, & quibus ipsa velut fortibus columnis maxime innititur: vestrum est, inquam, & a locis illis, in quibus se latibula inuenisse gaudet, & prædicatione, & etiam si necesse fuerit, vi armata per laicos exturbare. Sed quia maiorem operam eos conuertendi quam exterminandi, adhibere Christianam charitatem decet, proferatur eis auctoritas, adhibeatur & ratio, vt si Christiani permanere volunt, auctoritati: si homines, rationi cedere compellantur. Proderit eis fortassis ad ista, si attendere voluerint, ea, quam vobis contra ipsorum errores scripsi, Epistola, & si contentiosi & pertinaces esse nolunt, fortassis ea studiose perlecta, licet valde desipuerint, a tanti erroris stultitia resipiscere poterūt. Quod si in reprobum sensum dati fuerint, & magis desipere quam sapere, perire quam saluari, mori quam viuere elegerint, satisfaciet forsitan lecta Epistola occultis aliquorum Catholicorum cogitatibus, & mentes eorum aut ab ignoto hominibus fidei languore sanare, aut contra eos, quorum lingua a Propheta gladius acutus dicitur, præmunire poterit. Hoc enim quod in vltimo posui, maior mihi fuit causa scribendi, vt & si hæreticis scriptura illa prodesse non posset, Ecclesiæ tamen Dei aliquibus vtilitatibus inseruiret. Nam istud, sicut sapiētiæ vestræ notum est, per retroacta secula semper facere consueuit, vt de tot tantisque hæresum varietatibus, quæ eius synceritatem frequenter fermentare conatæ sunt, nullam vnquam silentio præteriret, sed ad cautelam sui, & ad perpetuam omnium instructionem auctoritatibus sacris & etiam rationibus, omnium hæreticorum blasphemias expurgaret. Quod ego, licet de minimis corporis Christi, hoc est, eius Ecclesiæ membris, ista scribendo facere nisus sum, vt quod scripsi, hæreticis, si fieri posset, prodesset: Catholicos, in quorum manus incideret, contra nefandum dogma vel similia, cautiores redderet. Et quia prima erronei dogmatis semina a Petro de Bruis per viginti fere annos sata & aucta, quinque præcipua & venenata virgulta produxerunt, contra illa maxime, vt potui, egi, vt circa ea se animus & verba intentius occuparent, in quibus maior fidei læsio, maius monstrabāt esse periculum. Vnde quoniam opus ipsum diffusius est, nec vobis circa plurima Ecclesiæ negotia occupatis, longum forte legendi spatium datur: breuiter capitula illa replico, & contra quos errores lōga illa illius Epistolæ series agat, ostendo.	Primum hæreticorum Capitulum, negat paruulos infra intelligibilē ętatem constitutos, Christi baptismate posse saluari, nec alienam fidē posse illis prodesse, qui sua vti non possunt, quoniam iuxta eos, non aliena fides, sed propria cum baptismate saluat, Domino dicente, Qui crediderit & baptizatus fuerit, saluus erit. Qui vero non crediderit, condemnabitur.	Secūdum Capitulum dicit, templorum vel Ecclesiarum fabricam fieri non debere, factas insuper subrui oportere, nec esse necessaria Christianis sacra loca ad orandum, quoniam æque in taberna & in Ecclesia, in foro & in templo, ante altare vel ante stabulum inuocatus Deus audit, & eos qui merentur exaudit.	Tertium Capitulum, cruces sacras confringi præcipit, & succendi, quia species illa vel instrumentum, quo Christus tam dire tortus, tam crudeliter occisus est, non adoratione, nō veneratione, vel aliqua supplicatione digna est, sed ad vltionem tormentorum & mortis eius, omni dedecore dehonestanda, gladiis concidenda, ignibus succendenda est.	Quartum Capitulum non solum veritatē corporis & sanguinis Domini quotidie & continue per sacramentum in Ecclesia oblatum negat, sed omnino illud nihil esse, neque Deo offerri debere decernit.	Quintum Capitulum sacrificia, orationes, eleemosynas, & reliqua bona pro defunctis fidelibus a viuis fidelibus facta, deridet, nec ea aliquem mortuorum vel in modico posse iuuare affirmat. His quinque Capitulis, prout Deus dedit, in illa sanctitati vestræ a me missa Epistola respondi: & qualiter perfidorum impietas, aut conuerteretur, aut confunderetur, & etiam piorum credulitas firmaretur, vtcumque sategi.	Sed post rogum Petri de Bruis, quo apud sanctum Ægidium zelus fidelium flammas Dominicæ Crucis ab eo succensas, eum concremando vltus est, postquam plane impius ille de igne ad ignem, de transeunte ad æternum, transitum fecit, hæres nequitiæ eius Heinricus cum nescio quibus aliis doctrinam diabolicam non quidem emendauit, sed immutauit, & sicut nuper in Tomo, qui ab ore eius exceptus dicebatur, scriptum vidi, non quinque tantum, sed plura Capitula edidit. Contra quæ animus accenditur rursus agere, & verbis dæmonicis, diuinis sermonibus obuiare. Sed quia eum ita sentire vel prædicare nondum mihi plene fides facta est, differo responsionem, quousque & horum quæ dicuntur, indubiam habeam certitudinem. Quod si forte inde per cautæ inquisitionis vestræ sapientiam certificari mererer, darē quam possem operam, vt mortis calix, quem miserrimi hominum cōsimilibus miseris propinant, qui iam ex aliqua parte exhaustus est, per innouatas respōsiones omnino residuis fæcibus exhaurirerur. Interim, si placet, Epistolam ad vtilitatem legētium editam, & per vos his quibus necesse fuerit tradēdam, sicut tempus & locus se obtulerit, notam facere, vt sicut dixi, aut aliquos hæreticorum, contra quos scripta est, corrigere, aut Catholicos, pro quibus scripta est, in his & similibus, cautiores reddere valeat. Si cui vero eam transcribere placuerit, hanc etiam minorem Epistolam loco Præfationis anteponere non omittat, quia in hac totius illius magni operis & causa & materia breuiter indicantur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	INCIPIT EPISTOLA. Præclaris & in Christi corpore plurimum honorandis Dei Sacerdotibus, Guillelmo Ebredunensi, Vldrico Diensi, Guillelmo Wapincensi, Frater Petrus humilis Cluniacensium Abbas, salutem.	??	??	QVONIAM inter omnes totius Prouinciæ Septimaniæ, seu Alpium maritimarū Episcopos, religione, scientia, eruditione, ac pastorali sollicitudine, diuina dispositio specialiter per vos Pontificale cacumen exornat: insedit animo reuerentiā vestram & singulari prę cæteris semper affectu excolere, & motus animi mei vobis familiarius aperire. Moueri me nullo temporaliū rerū commodo, nullo ad præsens incommodo suspicemini, sed illam motus huius totam causam esse sciatis, quæ & vos sæpenumero mouit, & propter quam vestra pastoralis sollicitudo non parum hactenus laborauit. Vnde gratias Deo, qui laborem vestrum non omnino irritum fecit, sed sicut ipsa rerum experientia docet, inimicos fidei Christianæ, & idcirco hostes salutis humanæ, vestris sudoribus pene deleuit. Pene, inquam, deleuit, quoniam nuper per diœceses vestras iter faciens, sicut ex plurima parte erroneum dogma cum suis auctoribus a Prouinciis illis expulsum reperi, ita nōnullas eius reliquias, in multis, sed occultis, non tam defensoribus quam susurratoribus inueni. Inueni cōtritum colubri caput, victrici rursum calcaneo insidiari, & nefandum guttur in necem hominum reparata venena frequentibus sibilis præsagari. Quod in talibus exercitatis animis vestris non est aliquatenus contemnendum, quia multo citius rebus pessimis quam optimis incrementa succedunt, longe facilius & feracius zizania diaboli quam triticum Dei in eius agro sese dilatat. Nec quia semel deuictus creditur, velut nil vltra ausurus hostis pertinax contemnatur: quoniam secundum Poetam, Victorem a victo superari sæpe videmus, & febrem diuturno medicorum labore ab ipsis medullis exclusam, acrius irrepsisse, & plerumque animam extorsisse, parua languentis seu medentis incuria, sæpius experti sumus. Oportet quidem, quod non docens, sed consulens dico, aduersus multiformes luporum insidias pastoralem oculum vigilare, & ne in aliquo grex Dominicus lædatur, irrequieto studio satagere. Sed longe studiosius morsus ille ab ouili Christi est repellendus, multo vehementius dens ille belluinus pastorali baculo conterendus, qui oues eius nō quærit laniare, sed iugulare, non crus frangere, sed strāgulare. Hæc est illa non qualiscumque læsura, sed ipsius totius salutis iactura, quam illi præ aliis incurrunt, qui ab itinere rectæ fidei aberrantes, per deuia errorum in barathrum profundæ perditionis ruunt. Si res agitur de adulterio, si de furto, si de periurio, si de fraude, si de homicidio, si certe de quolibet alio crimine lis exorta fuerit, fide integra permanente, ad vitam aditus per eam patebit. Nam si secundum scripturam iustus ex fide viuit, peccator ad vitam per fidem redibit. Nec obesse illi poterunt quantalibet suscepta vulnera, cui vita fidei, quæ per dilectionem operatur, fuerit reseruata. Inde vulneratus a latronibus curari potuit, quia non ex toto mortuus, sed post vulnera peccatorum, fidei vita viuus remansit. Qui si & fidem cum operibus perdidisset, curationis spes vlterius nulla fuisset. Noui equidem quod & infidelis etiam post apostasiam sæpe fidem resumit, sed dum infidelis permanet, quo post pericula recurrat, non habet. Hinc filij Edom Hierusalem persequentes, dicunt. Exinanite, exinanite, vsque ad fundamentum in ea. Exinanitur enim vas quodlibet liquore suo, sed non vsque ad fundamentum, quando peccator quilibet, etsi malis superuenientibus, bonis prioribus diminuitur, vsque ad fundamentum tamen fidei non vacuatur. Quod si & illud exhauritur votis iam hostilibus adimpletis, immundis spiritibus, Deo prorsus Hierusalem vacuata repletur. Liberet in laude fidei diutius immorari, vt & maxima eius vtilitas, & pessima ei detrahentium impietas clarius eluceret, vt quanto ea laudabilior, tanto ei contradicens hæreticus damnabilior appareret. Sed quia scripturarum campi eius vbique floribus respersi sunt, reprimendus est stylus, ne si in superfluis moratus fuerit, ad necessaria tardus veniat. Superfluam vero idcirco dixi de laude fidei disputationem, quia quod omnibus pene fidelibus notum est, velut de re ignota diutius tractare superfluum est. Quis enim tam surdus vt non audierit? quis tam lethargicus vt non meminerit, Christum in Euangelio frequentibus fidem laudibus extollentem, & pene assidue, infirmis peccatoribus, ac singulis dicentem, Fides tua te saluum fecit? & discipulis, Si habueritis fidem, dicetis monti, transi, & transiet. & iterum, habete fidem. dicitur & Petro. Modicæ fidei, quare dubitasti? &, qui non credit, iam iudicatus est. &, qui credit in me, opera quæ ego facio & ipse faciet, & maiora horum ipse faciet. Quis literatus non a puero audiuit Apostolum clamantem, Sine fide impossibile est placere Deo? Et Psalmistam, Omnia opera eius in fide? Et Esaiam, Si non credideritis, non permanebitis? Quis tonitrua Apostoli ad Hebræos obturata aure transire potuit? quibus fide testimonium consequutos fuisse senes, fide aptata esse secula verbo Dei, fide plurimam hostiā Abel quam Cain obtulisse, fide Enoch translatum ne videret mortem, fide Noe respōso accepto de his quæ adhuc non videbantur, aptasse arcam in salutem domus suæ, fide Abraham obedisse & Isaac obtulisse cum tentaretur, & vniuersos quicunque fuerunt ab initio seculi vsque ad tempus gratiæ sanctos, per fidem deuicisse regna, operatos iustitiam, adeptos repromissiones, copiosissime narrat. Quosdam vero ex ipsis fide obturasse ora leonum, extinxisse impetum ignis, effugasse aciē gladij, conualuisse de infirmitate, fortes factos in bello, alios ludibria & verbera, vincula & carceres expertos, lapidatos, sectos, tentatos, in occisione gladij mortuos, alios circuisse in melotis, in pellibus caprinis, egentes, angustiatos, afflictos, & reliqua. Post quæ omnia ita laudem fidei concludit. Et hi, ait, omnes testimonio fidei probati non acceperunt repromissiones, Deo pro nobis aliquid melius prouidente ne sine nobis consummarentur. Et post quædam. Curramus inquit, propositū iter, aspicientes in auctorem fidei & consummatorem Iesum. Hæc breuiter venerandi Patres & Sacerdotes Domini, de sacræ fidei laude atque profectu, non tam explicaui quam commemoraui, vt ex paucis istis plurima doctis mentibus vestris occurrant, & quantum malum tanto bono neglecto sequatur, aduertant. Quod vos iam plus nimio expertos esse, nullum fere occidui orbis angulum latet: quando ad iniuriā diuinitatis & contemptum sacræ legis, nouo & apud Christicolas inaudito scelere, in partibus vestris populi rebaptizati, Ecclesiæ prophanatæ, altaria suffossa, cruces succensæ, die ipso passionis dominicæ publice carnes comestæ, sacerdotes flagellati, monachi incarcerati, & ad ducendas vxores terroribus sunt ac tormētis compulsi. Et harum quidem pestium capita, tam diuino auxilio quam Catholicorum Principum adiutorio a vestris regionibus exturbastis: sed supersunt, vt iam dixi, membra, lethifero adhuc, sicut ipse nuper sensi, veneno infecta, ad quæ curanda Dei est misericordia inuocanda, & vestra medicinalis diligentia adhibenda. Quod fortassis fieri poterit, si post alia sapientiæ vestræ concilia, inquantum licuerit, auctoritas religiosis, ratio curiosis non defuerit. His enim duobus omnis tam diuinarum quam humanarum rerum quæstio soluitur, vt iam non homo, sed bestia dici possit, quisquis auctoritati vel rationi non cedit. Eapropter quoniam veritatis discipulis Apostolica voce præcipitur, vt parati sint reddere rationem omni poscenti de ea quæ in nobis est, spe & fide, visum est mihi ratione, & maxime auctoritate, cui præcipue fides innititur, hæreticis calumniis respondere, ne si nemo responderit, iactent vel æstiment erronei homines, non consilio, sed respondendi inopia Catholicos siluisse. Et quidem doctis iam & eruditis in fide Christiana nostris temporibus, magis contemptui habenda, quam responsione digna, hæresis nefanda videretur, nisi & publica pericula & animarum damna, & pertinax erroris ipsius iam per viginti annos perseuerantia, nō dissimulandam, sed increpandam, conuincendam ac detestandam admonerent. Incitat magis ad hæc, & velut adiectis dorso stimulis acrius instigat fama nuper relata, quod scilicet anguis lubricus de regionibus vestris elapsus, immo vobis prosequētibus expulsus, ad Narbonensem Prouinciam sese contulerit, & quod apud vos in desertis & villulis cum timore sibilabat, nunc in magnis Conuentibus & populosis Vrbibus audacter prædicat. Putabam Alpes gelidas, & perpetuis niuibus opertos scopulos incolis vestris barbariem inuexisse, & dissimilem terris omnibus terram dissimilem cæteris omnibus populum creauisse: itaque agrestibus & indoctis hominum moribus, peregrinum dogma facilius irrepsisse. Sed hanc opinionem meam vltima rapidi Rhodani littora, & circumiacens Tolosæ planities, ipsaque vrbs vicinis populosior expurgat, quæ aduersus falsum dogma tanto cautior esse debuit, quanto assiduitate frequentantium populorum, & experientia multiplicium doctrinarum doctior esse potuit. Suscepit enim, quod non improperans, sed condolens, non bonis detrahens, sed malos a malis suis extrahere cupiens dico: suscepit, inquam, nobilis ex se, ignobilis ex errore ciuitas, contra Christum Antichristi præambulos, & oblita diuini lactis, quo imbuta, quo enutrita, quo in robur virile prouecta est, aquas furtiuas dulciores, & panem absconditum suauiorem iudicauit. Non est recordata, iuxta Prophetam, dierum adolescentiæ suæ, nec tantorum testium, Christi in se fusis cruoribus fidei Christianæ testificātibus acquieuit, sed facta est quasi mulier fastidio augens precium, quæ super virum suū inducit alienos. Et o oues Christi, hæccine de vobis meruit Pastor vester, qui posuit animā suam pro vobis? Hæccine de vobis meruit, qui relictis nonaginta nouem ouibus in deserto, venit quærere & saluum facere quod perierat? Ista de vobis sanguine suo lucratus est, vt dimisso bono Pastore, lupis rapaciter vos dissipantibus adhæreatis? Sed quid ego vos oues nomino, nisi forte vt illos, de quibus dicitur, Sicut oues in inferno positi sunt, mors depascet eos? Nam si vere simplicitas & obedientia ouium Christi in vobis perseuerasset, a lupis refugeretis, ad Pastorem confugeretis, impleretur in vobis vox ipsius Pastoris dicentis, Oues meæ vocem meam audiunt, & ego Dominus agnosco eas, & sequuntur me, & ego vitam æternam do eis, & non peribunt in æternum, & non rapiet eas quisquam de manu mea. Qui & de lupis vel mercenariis ait. Alienum autem non sequuntur, sed fugiunt ab eo, neque audiunt vocem alienorum. Et, o miseri quicunque estis homines, qui omni veritate & grauitate vacuati, vanitate & leuitate omnem paleam & stipulam supergressi, circunferimini omni vento doctrinæ, & ad singula nouarum spiramēta aurarum, nil solidum vel stabile habentes, vt sidera, secundum Iudam Apostolum errantia, per errorum passim inania raptamini. Si mortis periculū & vltima necessitas vos vrgeret, si cruentus persecutor ignibus, gladiis, & tormentis, vt olim, excogitatis instaret, si ipse, cuius est aduentus in omni virtute, signis & prodigiis mendacibus, qui aureis aggeribus sanctorum paupertatem, qui seculi luxibus frugalitatem, qui tormentis constantiam, qui miraculis fidem, longe aliis ferocius persecuturus est, vrgeret: quid vos? Quid vos, inquam, quid vos tūc ad illa? Qui ad leuis auræ spiritum arundinea fragilitate mouemini, quādo tantos turbines, annosas etiam quercus, & elatas in cœlum abietes auellentes, immoti pateremini? Quando vos pro Christo vestro sapientibus Græcis, potentibus Romanis, crudelibus Persis, prodigiosis Antichristi temporibus resisteretis: qui non multis gentibus, sed duobus tantum homuncionibus, Petro de Bruis, & Heinrico eius pseudo-Apostolo tam facile cessistis? Quorum nulla vos sapientia conuicit, nulla potentia subegit, nulla tormenta terruerunt, nulla vel magica tormenta deceperunt. Sed facti estis velut columba seducta non habens cor, & velut bos ductus ad victimam, qui iam iamque immolandus bruto pectore ad mortem velut ad pascua pinguia currit. Verum quia zelus domus Dei, & tam leuiter desertus a Christianis Christus me paululum digredi, & aliquantum extra metas currum agere coegit: ad propositum stylus recurrat, & quod diu parturiuit, nunc tandem pariat. Vos igitur, vos, quos supranominaui, magistri errorum, & cæci duces cæcorum, fæces hæresum, reliquiæ schismaticorum: vos ego, inquam, seductorum seductores cōuenio, & vt de latibulis vestris ad publicum nostrum prodeatis inuito. Non habet, vt vulgo dicitur, veritas angulos, nec lumen sub modio vult latere, nec ea quæ Catholica dicitur, amat fieri singularis, quia quæ per totum mundū Christi præcepto diffusa est, mundis partibus contenta non est. Venite a maritimis Septimaniæ ad vocem vos vocantis Ecclesiæ, & si quid, vt ipsi dicitis, pro ea, vel, vt nos credimus, contra eam affertis, edicite. Agam & ego econtra, non vt aliis sapientior, sed forte vt effrenatior, paratus pro modulo meo veritati quæ innotuerit cedere, falsitati obuiare.	Prima propositio nouorum hæreticorum.	Mittens, inquiunt, Christus discipulos suos ad prædicandum, ait in Euangelio. Ite in orbem vniuersum, prædicate Euangelium omni creaturæ. Qui crediderit & baptizatus fuerit, saluus erit. Qui vero non crediderit, condemnabitur. Ex his Domini verbis aperte monstratur nullum nisi crediderit, & baptizatus fuerit, hoc est, nisi Christianam fidem habuerit, & baptismum perceperit, posse saluari. Nam nō alterum horum, sed vtrumque pariter saluat. Vnde infantes, licet a vobis baptizentur, quia tamē credere obstante ætate non possunt, nequaquam saluentur. Ociosum igitur & vanum est, quando eo tempore homines aqua perfunditis, quo carnem quidem eorum a sordibus humano pro more abluere, sed animam a peccatis minime mundare potestis. Nos vero tempus congruum fidei expectamus, & hominē postquam Deum suum agnoscere, & in eum credere paratus est, non, vt nobis imponitis, rebaptizamus, sed baptizamus, quia nunquam baptizatus dicendus est, qui baptismo, quo peccata lauantur, lotus non est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Responsio contra id, quod dicunt hæretici, paruulos non posse baptizari.	??	??	ET, o dicti homines, insipientibus & indoctis nunc tandem quod intelligere hactenus non potuerant exponentes, itane desipuere præterita secula, vt tot millibus paruulorum per mille & eo amplius annos illusorium baptisma tribuerent, & a Christi temporibus vsque ad vos, non veros ei Christianos, sed phantasticos crearent? Siccine cæcatus est orbis terrarum, tantaque hucusque caligine inuolutus, vt ad aperiendos oculos suos, & ad tam diuturnam noctem illustrandam, post tot Patres, Martyres, Pōtifices, & vniuersarum Ecclesiarum Principes, vos tandiu expectarit, & ad corrigendum longum errorem suum, Petrum de Bruis & Heinricū eius asseclā, velut Apostolos nouissimos elegerit? Itane vsque ad nouos seculi reparatores mundus periit, & apud filios lucis & veritatis omnia in tenebris & falsitate gesta sunt, vt cum pene omnes nostræ ætatis vel memoriæ in infantia baptizati sint, & Christianū nomen assumpserint, ac congruo tempore in diuersis gradibus Ecclesiæ prælati sint, nullus Episcoporū Episcopus, nullus Presbyter, nullus Diaconus, nullus Clericus, nullus Monachus, nullus vt sic loquar, ex tam innumerabili numero saltem Christianus fuerit? Nam qui Christi baptismate baptizatus non fuit, Christianus non fuit. Si Christianus non fuit, nec de clero, nec de populo, nec de Ecclesia esse potuit. Quod si ita est, quanta absurditas sequatur manifestum est. Cum enim tota Gallia, Hispania, Germania, Italia, ac vniuersa Europa, a trecentis vel quingentis fere annis nullum nisi in infantia baptizatum habuerit: nullum Christianum habuit. Si nullum Christianum habuit, nec Ecclesiam habuit. Si Ecclesiam nō habuit, nec Christum habuit. Si Christum non habuit, certum est quia periit. Periere igitur Patres nostri, quia in infantia nō potuerunt Christi baptismate baptizari. Peribimus & nos, qui viuimus, qui residui sumus, nisi post Christi, etiā Heinrici baptismate baptizemur. Detrahentur de supernis cœlorū vsque ad ima infernorum innumerabiles Sācti, quos in infantia baptizatos, & vita sanctitate, & mundus testimonio, & diuinitas miraculis commendarat. Efficientur collegæ dæmonum, qui erant socij Angelorum, & qui iam pro piis laboribus æternam perceperant vitam in mortem subito ruent perpetuam. Dies festi nostri conuertentur in luctum, sabbata in opprobrium, honores in nihilū. Quis ista ferat? quis audiat? quis non aut aures obturet, aut in nouos hęresiarchas cū toto, quem dānare laborant, mūdo insurgat? Sed venite, venite, inquam, ad me vos, cum quibus mihi sermo est, venite & resipiscite a tanto prodigio, magisque eligite ab Ecclesia Dei discere vera, quam per erroris spiritum docere falsa. Dicite paruulis nostris nullatenus fidem, qua saluentur deesse, quia non possunt dici filij infideles, pro quibus interuenit matris Ecclesiæ fides. Sed scio quia hoc deridetis, & aliena fide alium posse saluari, cum multa inter rusticos & imperitorum greges subsannatione negatis. Ad quam vestram brutam & impiam hæresim refellendam, innumera mihi doctorum Ecclesiasticorum testimonia suffragantur, sed vestra auctoritas & sapientia tanta est, vt eos coram producere non præsumam, maxime cum didicerim, Hilariū, Ambrosium, Augustinū, Hieronymum, Leonē, Gregorium, & cæteros iudicio maiestatis vestræ esse damnatos. Cumque Latinos omnes & a cathedra Doctorum, & a regno cœlorum excluseritis, nescio si Græcis vel alterius linguæ hominibus peperceritis. Quod si forte vel illi sobrietate vestri examinis peremptoriam sententiam euadere potuerunt, mihi quid? Quantum ad præsens negocium spectat, aut parum aut nihil prodest, cum homo tantum Latinus, peregrinæ linguæ, quam ignoro, testimoniis, quibus vos aut conuertere possim aut conuincere, vti non valeam. Viderint Catholici huius operis lectores, quid pro solo isto, quod nunc commemoraui Capitulo, mereamini, qui Ecclesiam Dei armis suis spoliare, & inter hostes inermē constituere decreuistis, immo quantum ad vos, iam telis & gladiis hostilibus exposuistis. Sed quoniam non inuehendi, sed disputandi ad præsens contra vestros errores officium suscepi, reprimendus est sermo, & vobiscum auctoritate pariter & rationę agendum. Vnde quia sanctis Ecclesiæ Doctoribus fidem præbere dedignamini, ad purissimum riuulorum omnium fontem mihi est reuertendum, & de Euangelicis, Apostolicis, seu Propheticis dictis, testimonia, si tamen vel illa suscipitis, sunt proferenda. Videndum est, vtrum hi, qui tantis orbis terrarum Magistris non cedunt, saltem Christo, Prophetis, vel Apostolis adquiescant. Hoc ideo dico, quoniā nec ipsi Christo, vel Prophetis, aut Apostolis, vos ex toto credere fama vulgauit, ipsique maiestati veteris, ac noui Testamenti, quæ iam ab antiquo totum orbem subdidit, vos detrahere, si tamen verum est, indicauit. Sed quia fallaci rumorum monstro non facile assensum præbere debeo, maxime cum quidam vos totum diuinum Canonem abiecisse affirment, alij quædam ex ipso vos suscepisse contendant, culpare vos de incertis nolo, sed necessario totum Canonem, qui ab Ecclesia suscipitur, vos suscipere debere certis auctoritatibus probo.	Probatio totius noui Testamenti ex Euangelio.	Si enim, quod omnes affirmant, Euangelium etiam tantum suscipitis, necessario, vt dictum est, & reliqua omnia suscipietis. Nec enim potestis Euangelio credere, & de his, quæ idem Euangelium suscipit, dubitare. Et quoniam totus textus cœlestis oraculi, quo Deus aut per se, aut per alios hominibus locutus est, in veteri & nouo Testamento consistit, veniat primo ad mediū nouum Testamentum, nō quia prius est, sed quia dignius est. Quod idcirco Testamētum dicitur, quia sicut vetus vituli morte & sanguine dedicatum est, ita nouum morte & aspersione sanguinis Iesu Christi cōsecratum est. Eius principium sanctū est Euangelium, cui sicut Catholici, sic & vos, vt fama consonans probat, integram fidem, & debitam reuerentiam exhibetis. Ea propter eo tam apud vos, quam apud nos in sua diuina & stabili dignitate manente, ad Euangelicos & Apostolicos libros sermo transeat, eosque ex ipso Euangelio Euangelicos vt dixi & authenticos comprobet.	Horum primus liber Actuum Apostolorū est, quem vere totum, Euangelicum, & post Euangelium præcipuæ auctoritatis esse, cum multa vndique consonent, hinc in primis & maxime ostenditur, quod non alium quemlibet, sed ipsum Euangelistam scriptorem habuisse probatur. Nam ille cæteris studiosior humanitatis Christi relator Lucas eum cōscripsit. Fatetur hoc ipse in ipsius libri exordio, cum scribens Theophilo, ad quē & Euangelium ante scripserat, ait. Primum quidem sermonem feci de omnibus o Theophile, quæ cœpit Iesus facere & docere, vsque in diem, qua præcipiens Apostolis per Spiritum sanctum, quos elegit, assumptus est, cuius primi sermonis, hoc est Euangelij exordium, tale est. Quoniam quidem multi conati sunt ordinare narrationem rerum quæ in nobis completæ sunt, sicut tradiderunt nobis, qui ab initio ipsi viderunt, & ministri fuerunt sermonis, visum est & mihi assecuto a principio omnia diligenter ex ordine tibi scribere optime Theophile, vt cognoscas eorum verborum de quibus eruditus es, veritatem. Hoc vt dixi, primi sermonis eius exordium est. Finis vero talis, qualem eum in secundo sermone se dixit fecisse. Vsque in diem, inquit, qua præcipiens Apostolis per Spiritum sanctum quos elegit, assumptus est. Eduxit, inquit, eos foras in Bethaniam, & eleuatis manibus suis benedixit eis. Et factum est dum benediceret illis, recessit ab eis, & ferebatur in cœlum, & ipsi adorantes reuersi sunt in Hierusalem cum gaudio magno, & erant semper in templo laudantes & benedicentes Deum. Ecce & stylus idem vtriusque libri quo scripsit, & persona eadem cui vtrumque librum scribit, & eadem materia de qua vtrumque scribit, luce clarius demonstrant, qualiter eadem sit persona quæ vtrumque conscribit. Eandem vero dixi materiam, quoniam sicut Christum in cœlum assumptum in fine Euangelij sui narrat: sic de eadem Assumptione quæ omiserat in Euangelio, in hoc suo secundo & vltimo sermone perfectissime supplet. Nam paululum retro rediens, & a Christi resurrectione incipiens, & quæ dixerat, iterat, & quæ non dixerat addit. Sed mirari non sufficio, vnde dubietas hæc quibuslibet Christianis animis, & saltem mediocriter doctis innasci potuit, cum liber iste, sicut omnibus eum legentibus patet, licet non nominetur Euangelium, eius tamen omnia Euangelica sint. Nam post expositos in Euangelio actus, & verba Iesu Christi, & eius multa in Euangelio promissa hic completa esse ostendit, & inde ad narrandos actus & sermones Apostolicos transit. Quod si aliquis tam stultus, aut infidelis, vel pertinax est, vt verbis eius non dico qualemcunque, sed integram & robustā fidem adhibere detrectet, ostendat, vt primo de prima ipsius libri serie loquar, vbi vel quando aduentus Spiritus sancti super Apostolos promissus a Christo impletus sit, vbi eum in igne descendisse, vbi vniuersarum linguarum eis gratiam cōtulisse, vbi tam solennem non solum a tota totius mundi Ecclesia, sed & ab ipsis Apostolis celebratam diem Pentecosten celebrari debere legerit, cum nisi libro huic auctoritas tribuatur, non dico Iudaica veteris legis, sed Christiana nouæ legis Pentecostes perierit. Et vbi erunt verba veritatis tam frequenter prædicentis discipulis & promittentis, Cum venerit Paraclitus quem ego mittam vobis a Patre spiritum veritatis, qui a Patre procedit, ille testimonium perhibebit de me? Vbi est quod in eodem Euangelio de eodem Spiritu dicit, Paraclitus autem Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia? Vbi est, quod eos consolans ait. Si non abiero, Paraclitus non veniet ad vos: si autem abiero, mittam eum ad vos? Vbi est quod item ait. Ego rogabo Patrē, & alium Paraclitum dabit vobis, vt maneat vobiscum in æternum Spiritum veritatis? Vbi quod per alium Euangelistam eosdem discipulos admonet? Vos autem sedete in ciuitate quoadusque induamini virtute ex alto. Si, inquam, sicut dixi, liber iste abiicitur, & hæc vniuersa promissa Christi irrita videbuntur: oportebit ergo aut veritatem fallacem fateri, quod vel cogitare, nedum dicere nefas est: aut vbi vel quando, tanta, tam solennis, tamque frequenter repetita promissio impleta sit, demonstrare. Necesse erit & illud probare, qualiter Apostoli & cæteri discipuli Christi præceptum eius illud vltimum, & generale implere valuerunt, quo eis iussum est. Ite in orbem vniuersum prædicantes Euangelium omni creaturæ. Necesse erit, inquam, probare, qualiter simplices idiotæ absque literis, & vnius tantum, hoc est Hebraicæ linguæ homines, & in ipsa pene elingues, tam multis, tam diuersis, tam Barbaris vniuersi orbis linguis, iniunctum a Christo regni æterni Euangelium prædicare potuerint. Quibus signis sensa sua alienis sensibus communicare valuerint, si linguarum gratia eis a Spiritu sancto collata negatur, si nobile illud noui Testamenti miraculum contemnitur, si libro, vbi hæc scripta legūtur, non creditur? Negatur plane hæc collata Apostolis gratia, quando scripturæ, quæ sola illud continet, renunciatur. Nam qui libro illi absque exceptione se non credere dicit, & cunctis quæ liber cōtinet, contradicit. Quod cum ita sit, dicant negatores scripturarum, vtrum silentio mundus ad fidem conuersus sit. Nam quibus gentium linguas auferunt, eis vtique ne gentibus prædicent, silentium imponunt. Frustra igitur Christus ad prædicandum Euangelium diuersis linguis & populis discipulos misit, si eos, vt prædictum est, elingues transmisit. Et quid est quod ait Psalm. In omnem terram exiuit sonus eorum, & in fines orbis terræ verba eorum? Quid est quod ipse Christus ait, Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine? Quid est quod alibi idem ait. Oportet Euangelium prædicari in toto mundo, & sic veniet consummatio? Aut igitur negate Pentecosten Christianorum, negate Spiritum sanctum ea die Apostolis infusum, negate linguarum gratiam ab eodem Spiritu eadem die ipsis collatam: aut si hoc refugitis, scripturam ista referentem suscipite, & Ecclesiæ Dei, a qua hactenus desciuistis, a modo concordate. Et licet hæc, quæ dicta sunt, ad vos cōuertendos, aut contemnendos sufficiāt: redeat tamen parum stylus retrorsum, & de eodem libro Matthiam locum proditoris Apostolica electione complesse, & duodenarium numerum a Christo institutum, implesse demonstret. Quod vbi alibi factum esse legatur, vbi duodecimus iste Apostolus sorte diuina vndecim Apostolis annumeratus præter hunc librum inueniatur, si potestis, dicite, si non potestis, quod credimus credite. Nullatenus enim auctoritas vel ratio patitur, vt Apostolicus a Christo electus, vt dixi, numerus mutilatus, vel imminutus permanserit, maxime cum ipse Apostolis dixerit. Sedebitis super sedes duodecim. Qui cum super duodecimam sedem sacrilegum Iudam sessurum nō esse præuideret, vtique non ei successurum, nisi Matthiam prædicebat, eique Apostolicum solium præparabat. Quod si forte opponitis thronū illum duodecimum, ad quem electus proditor Iudas fuerat, Paulo Apostolo collatum, ne tantus Apostolus Apostolico throno carere videatur, respondete, Paulo in duodecima sede collocato, cum nō nisi duodecim sedes a Christo promissæ videantur, quis Barnabæ, Timothæo, Silæ, multisque aliis prioris Ecclesiæ Apostolis sedes fabricare poterit? Non est in tantū artificij sui omnipotens artifex oblitus, vt præter illas duodecim sedes mille etiā, si necesse fuerit, non valeat præparare. Nam neque soli illi, qui dicuntur Apostoli, cum Christo mundū iudicaturi sunt, dum quicunque mundum vere cōtempserit, ad mundum, quem contempsit, cum Christo & Apostolis iudicandum veniat. Vnde colligitur, & indubia ratione probatur, Matthia, de quo agitur, Apostolo promissæ duodecimæ sedi imposito, non inferiorem maximo Apostolorum Paulo præparatam, super quam in Christi iudicio sedeat, & nullo inferior mundum cum Christo iudicet. Necesse enim, vt si plusquā duodecim iudices ad iudicandum venturi sunt, etiam plusquam duodecim sedes multiplicatis iudicibus præparādæ sint. Oportebit ergo vos aut Matthiam Apostolū negare, aut librum, in quo solo Apostolatū meruisse legitur suscipere. Veniat & primus noui Testamenti martyr Stephanus, quem in summa post Apostolos auctoritatis arce, vt præcipuum testem Christi, ab ipso tempore Christi eius Ecclesia cōstituit: cuius vitam, doctrinam, exempla, miracula, passionem, cum nulla præter hanc scripturam historia referat, aut negate illum saltem fuisse, aut scripturam hanc vt diuinam suscipite. Sed quo ausu negabitis, cum videatis nomen, famamque martyris terra, marique diffusam: nullumque in toto orbe angulum, nec inter ipsos infideles remansisse, vbi non nomen protomartyris Stephani resonet, aut cum veneratione apud Christicolas, aut cum admiratione apud Ethnicos? Hoc Græcus, hoc Latinus, hoc Barbarus, hoc Oriens, hoc Occidens confitetur. Occidens dico, cuius ex maxima parte principales Ecclesiæ huius martyris nomine, & moderno, & ab ipso pene Apostolorum tempore, immo vt fertur, ab ipsis Apostolis consecratæ, satis, supraque satis indicant, non contemnendam, non falsam, non apocrypham esse illam scripturam, cuius relatione sola, tantam dignitatis eminētiam apud vniuersos Martyr ipse obtinuit. Quæ si negatur, honor, fama, simulque nomen tanti tamq. famosi Martyris annullatur. Necesse est igitur, vt præfatus sum, aut toti mūdo Martyrem suscipienti contradicere: aut scripturam, per quam solam nomen meritumque Martyris eidem mūdo innotuit, suscipere. Post hos ad roborandam magis magisque libri Euangelici dignitatem, veniat Apostolorum nouissimus, sed omnium post Petrum Apostolorum maximus Paulus, & magis ostentui habendos quam saltem audiendos, tā diuinæ historiæ contradictores ostendat. Cuius nomen famaque cum cœlum pariter ac terram impleuerit: cum eius maxime laboribus & doctrina, magnum illud ac toti orbi dominans Romanum imperium Christo subiectum sit: cum vniuersum mūdum eius excellentior, clarior, ac sublimior prædicationis tuba, ad ipsum a quo auersus fuerat, mundi dominum cōuerterit: cum eius nomen non magis apud homines famosum, quam apud dæmones formidolosum sit, teste illo qui exorcistis dicebat, Iesum noui, & Paulū scio: vos autem qui estis? dicite vos, dicite, inquā, huius, quod sæpe nominaui, voluminis negatores, unde hunc tātum tamque sublimē Apostolum habetis, qui librum, a quo pene solo eius notitiam mundus habet, negatis? Vbi enim, vel in quo alio libro textum eius cōuersionis, persecutionis, prædicationis, legistis, vel legere potestis? vbi eum cæcatum, illuminatū, baptizatum, totius mundi Apostolum cōstitutum, regibus, regionibus, Iudæis legatum directum, dicēte Domino ad Ananiā, Vas electionis mihi est iste, vt portet nomen meum coram regibus & gentibus, & filiis Israel? vbi plane ista omnia præter hunc Librum legistis audistis, inuenistis? Vbi eius vincula, flagella, naufragia, discursus, discrimina, pericula, fructus maximos periculorum, gentes innumeras ad Christum per ipsum conuersas, nisi aut in hoc libro reperistis, aut de ipso ab aliis audistis? Sed quid de illa illius cū Iudæis & gentibus apud Hierosolymam quantum ad hunc librum spectat, vltima pugna, vbi in ipso templo comprehensus, verberatus, alligatus, cum ipsis vinculis ad vrbem caput orbis, cuius Apostolus erat, a tribuno ad præsidem, a præside ad Cæsarem missus est? Nam æquum erat, vt maximæ vrbi maximus Apostolus mitteretur, cuius miraculis & doctrina ex non minima parte in ipsa vrbe Roma Romanis conuersis, prædicatione expleta, passione impleta, ab ipsa vrbe velut in orbis vertice eius corpus perpetuo seruaretur, & hæretica perfidia Apostolum, vel Apostolo nō credentium tam insigni testimonio, conuinceretur. Ecce vniuersa hæc cogunt, ac violenter compellunt, quamlibet obstinatam perfidiam vestram, aut contra tanta diuina & humana testimonia tantum Apostolum abiicere, aut eum Apostolum & eius historiam veracem confiteri. Nec illud omnino trāseundum, vel negligenter prætereundum est, quod Petrus, Iacobus, Ioānes, ac cæteri Apostoli persecutiones in Euangelio a Christo promissas, hic singulariter experti esse legentur, dum dicit de eis illa scriptura. Ibant gaudentes a conspectu consilij, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliā pati. Hic etiam, quod nusquam alibi legitur, circumcisioni seruandæ, sabbato colendo, sacrificiis & obseruātiis veteribus, Spiritus sancti auctoritate finem imposuerunt. Visum est, inquiunt, Spiritui sancto & nobis, nihil vltra vobis oneris imponere, quam hæc necessaria, vt abstineatis ab immolatis simulacrorum, & a sanguine & suffocato & fornicatione, a quibus custodientes vos bene agetis. Ecce non solum Gentiles, sed & ipsos ad fidem Christianam conuersos Iudæos, a carnali obseruantia legalium præceptorum exonerant, & qua auctoritate Iudæos si ad Christum cōuersi fuerint Ecclesia non circuncidat, ostendunt. Cum ergo auctoritas hæc, nusquam nisi hic præter Apostoli Epistolas, quibus forte non creditis, inueniatur: necesse iā vobis erit, aut Iudæos conuersos circuncisioni & cæteris legis decretis subdere, aut libro, cuius lectio hoc prohibet, canonicam auctoritatem annuere. His vniuersis auctoritatibus, vel rationibus ostendimus, immo compellimus, sæpefato Actuum Apostolorum libro, vos dignitatem authenticā a modo exhibere, neque vltra Ecclesiæ Dei de eo non suscipiendo, vel in modico contraire.	Hinc ad eiusdem Apostoli Pauli, Iacobi, Petri, Ioannis, Iudæ Apostolorum Epistolas vel libros, in quibus scriptura noui testamenti finitur, sermo transitum faciat, & eas Euangelicæ ac canonicæ dignitatis, congruis auctoritatibus vel rationibus probet. Et quia Pauli Epistolæ non solum maioris voluminis, sed & sublimioris doctrinæ sunt, licet non sic ordinentur in Canone, in hac tamen nostra disputatione eas cæteris anteponat. Quod ex præcedenti libro primum probetur, vt quia ipse iam canonicus factus est, eas canonicas faciat: & non inferiorem, sed eandem prorsus, quam obtinuit, auctoritatem, eis conferat. Sed hoc fortasse clarius ostenditur, si huius & illarum verba non dissimilia, sibique inuicem attestantia, proferantur. Nam quod in illo suo libro Lucas de Paulo refert, hoc Paulus in Epistolis suis, diuersis Ecclesiis & populis scribens, confirmat. Scribit Lucas, vt supra dixi, Pauli persecutiones, conuersionem, prædicationem, miracula, passiones. Fatetur eadem de se & Paulus, & pene quicquid de eo Euangelici hominis volumen replicat, idem totum Apostolica scriptura narrat. Et vt aliqua ad reliquarum rerum euidentiam testimonia proferantur, quod Lucas de persecutione ab eo facta ait, Saulus adhuc spirans minarum & cœdis in discipulos Domini, & reliqua: hoc Paulus, Qui prius, inquit, sui blasphemus, & persecutor, & contumeliosus. Et item. Nō sum dignus vocari Apostolus, quia persecutus sum Ecclesiā Dei. Quod Lucas de eius conuersione, Domine, quid me vis facere? & Dominus ad eum. Surge & ingredere ciuitatem, & dicetur tibi quid te oporteat facere, hoc Paulus, Cum autē complacuit ei, qui me segregauit ex vtero matris meæ & vocauit per gratiam suam, vt reuelaret in me filium suum in gētibus, & reliqua. Quod Lucas de eius prædicatione, Ingressus Paulus in synagogas prædicabat Iesum, & item, Loquebatur quoque gentibus & disputabat cū Græcis, & mille talia: hoc Paulus, A Hierusalem vsque in Illyricum, repleui omnia Euāgelio Christi. Quod Lucas de eius miraculis, Tacuit autem omnis multitudo & audiebant Barnabam & Paulum narrantes, quāta fecisset Deus signa & prodigia in gentibus per eos: hoc Paulus, Non enim audeo, inquit, aliquid loqui eorū quæper me non efficit Christus, in obedientiam gentium, verbo & factis, in virtute signorum & prodigiorum, in virtute Spiritus sancti. Item in alia Epistola. Tamet si nihil sum, signa tamen Apostolatus mei facta sunt super vos, in omni patiētia, signis, & prodigiis, & virtutibus. Quod Lucas de eius laboribus, carceribus, lapidationibus, plagis, naufragiis, vinculis, insidiis, & multimodis mortium generibus: hoc Paulus, Plus ego in laboribus plurimis, in carceribus abundantius, in plagis supra modum, in mortibus frequēter, & reliqua, quæ series Epistolæ enumerat. Quæ & ipse enumerarem, nisi frequenti Ecclesiæ lectione, pene omnibus nota crederē. Hęc pauca de multis. Cum ergo tanta euidentia Euangelistæ & Apostoli verba conueniant, vt quod ille historico, hoc iste Epistolari stylo gestum reserat, & vterque tam concors sibi inuicem veritatis testimoniū perhibeat, quid vltra quæritis? Nonne sufficientem auctoritatem Euangelicus liber Apostolicis literis conferre videtur? Sed quid de singulari fama, & celebri earundem Epistolarum auctoritate dicetur? Nonne sua cœlesti, & quæ super hominem est, doctrina, ad eum verticem dignitatis illa Epistolarum scriptura prouecta est, vt post Euangelium, cæteris veteribus ac nouis scripturis clarius per totum modum resonet, firmius credatur, solennius recitetur, deuotius audiatur? Nonne apud ipsos prædecessores vestros, antiquos dico hæreticos, tanti habita est, vt ex tam multiplicibus præteritorum seculorum hæresibus, nulla vnquā hæresis hanc temerare ausa fuerit? Hoc non Apelles, non Cherinthus, non Montanus antiquiores, hoc non Arrius, non Nouatus, nō Sabellius recentiores hæretici, nec ipse cæteris detestabilior Manichæus, qui cum inanissimis fabulis intentus, in cogitationibus suis euanuisset, & cum toto veteri Testamento ipsum ex maxima parte Euangelium abiecisset: Apostolo tamen Paulo, & scriptis eius se credere nō negabat, eiusque Epistolas cum honore suscipiebat. Sed quid de hæreticis loquor? Nonne & ipsos Paganos, immo & eos, qui inter illos magis studere sapientiæ videbantur, Philosophos, hæc Apostolicarum Epistolarum, vt legitur, lectio percellebat? Nonne ipsi Paulo famosus ille Philosophus Seneca dixit, nullas se credere suffecturas ætates, ad literarum illarum altitudinem capiendam? Nonne & illa crudelis bestia Nero, his eodem Philosopho recitante auditis, mirari se dixit, vnde homini, vt dicebat, indocto, tanta scientia inesse potuit? Hoc certe, hoc solum vestra mendacia veritati subiicit: hoc vires omnes hæretici corporis eneruat, vt in quo tota totius mundi Ecclesia, & ipsorum etiam qui extra Ecclesiam sunt, pars consentit, ab illo paucorum & pene nullorum hominum temeritas aliqua dissentire non audeat. Si autem quod tantis auctoritatibus munitum est, etiam ratione roborari quæritis, audite. Euangelium, vt supra dixi, vos suscipere, fama cōsonans est: alias Canonis diuini scripturas vos aut renuere, aut dubias dicere certum est. Sed interrogo vos. Epistolas Apostoli Pauli & aliorum Apostolorum, vt interim de aliis diuinis libris taceam, cur non suscipitis? Respondetis. Quia non adeo certa nobis earum est auctoritas, vt fidem eis dare velimus. Et non videtur vobis certa earum auctoritas, cum Apostolicæ dicātur, & ab eis scriptæ credātur? & hic dicitis, Si cōstaret certa auctoritate, vel ratione, eas Apostolicas esse, nobis suscipere esset necesse. Sed si dicuntur vel creduntur Apostolicæ esse, & non sunt: a nobis suscipiendæ non sunt. Quod si a talibus dicuntur, & credūtur esse Apostolicæ quibus sicut ipsis Apostolis credi debeat, quid? Quid inquam? Nonne a vobis, hoc probato suscipiendæ erunt? Suscipiendæ plane.	Sed vbi inuenietur, cui, sicut ipsis Apostolis, credere debeamus? Inuenietur plane. Et ne vos suspendam, Ecclesiam dico, cui sicut ipsis Apostolis, vos prorsus credere debere affirmo. Item fortasse dicitis. Et quæ est ista, quam dicis, Ecclesia? Quid vos, inquam, ignorare hoc nomen dicitis, cum id vobis olim nimium nimiumque notum fuerit, cum eius corporalem fabricam destrueretis? Tūc enim vos dicebatis, idcirco Ecclesiarum ædificia destruere, quod nomen Ecclesiæ non structuram parietum, sed congregationem fidelium signaret. Quod si aut obliti estis, aut scire vos dissimulatis, breuiter exponam. Dicitur Ecclesia, vt ipsi dixistis, congregatio, sed non auium, non pecorum, sed hominum. Nec omnium hominū, sed fideliū, bonorū, iustorū. Quod si aliqui inter bonos illos mali, inter iustos iniusti, aut latent, aut patent, non idcirco minus Ecclesia dicitur. Hæc est illa, quæ innumerabili multitudine per totum orbem Christi Domini sui præcepto diffusa, vsque ad nos peruenit, nec minus quam olim, totum mundum, vt cernitis, replet. Huic, sicut dixi, vere, vt ipsis Apostolis, credere debetis: cui Christus ipse, quantum ad hoc spectat, non minorem contulit auctoritatem. Nec dico, vt Apostolico labore satam & auctam Ecclesiam Apostolis æquem, sed dico, quod eius testimoniis sicut Apostolicis absque vlla contradictione adquiescendum est. Quod si & hinc Euangelicam auctoritatem vultis, audite Christum dicentem. Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, vsque ad consummationem seculi. Sed vsque ad consummationem seculi Apostoli in seculo non manserunt. De ecclesia ergo intelligendum est, quæ vsque ad consummationem seculi in seculo futura est. Item. Ego rogabo Patrem, & alium Paraclitum dabit vobis, vt maneat vobiscum in æternum, non vtique cum solis Apostolis, sed cum Ecclesia ventura, cui rogatu filij Dei a Patre Deo datus est Spiritus Dei: vt maneat cum ea in æternum, in hac vita consolando, in futura glorificando. Sed ne forte dicatis, hanc meam expositionem, non Christi intellectum esse: audite eum in alio Euangelista, Non pro his, inquit, rogo tantum, sed & pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me, vt omnes vnum sint, sicut tu Pater in me, & ego in te: vt & ipsi in nobis vnum sint, & mūdus credat, quia tu me misisti. Et ego claritatem quam dedisti mihi, dedi eis, vt sint vnum, sicut & nos vnum sumus. Videtis Dei filium non pro Apostolis tātummodo Patrem rogare, sed & pro eis qui adhuc quando hæc loquebatur credituri erāt per verbum Apostolorum in eum? Et qui sunt illi? Nonne hæc, de qua loquimur, Ecclesia? Qui enim alij in Christum credunt & credituri sunt, nisi hęc quæ vocatur Ecclesia, hoc est in Christum credentiū congregatio? Quos omnes non propter varia tempora diuidit, non propter diuersa loca separat: sed omnes, præcedentes scilicet & sequētes, vnum esse vult; nec aliter, sed tam solemniter sicut Pater in ipso, & ipse in Patre est. Quos non paucos, sed innumerabiles esse ostendit, quando subdit. Vt mundus credat quia tu me misisti. Non debet ergo credi testimoniis Ecclesiæ, cui indiuisibiliter Christus cohabitat vsque ad cōsummationem seculi? Non debet credi testimoniis Ecclesiæ, cū qua Spiritus sanctus inseparabiliter permanet, non hic tantum, sed in æternum? Nō debet credi testimoniis Ecclesiæ, quæ vnum cum Patre & Filio est, sicut Pater in Filio, & Filius in Patre, cui eam claritatem Filius Dei dedit, quā accepit a Patre? Non debet credi testimoniis Ecclesiæ, de qua, hoc est de electis & prædestinatis, dicitur, Pater, quos dedisti mihi, volo, vt vbi sum ego, & illi sint mecum: vt videāt claritatem meam quam dedisti mihi, quia dilexisti me a constitutione mundi? Quomodo ergo potuit, nō dico tanto, sed saltem paruo tempore, quomodo, inquam, potuit tantum errorem tanto tempore sequi? quomodo potuit plusquam per mille annos & falli & fallere Ecclesia, cū qua verax Pater, cū qua veritas Filius, cum qua veritatis spiritus perpetuo māsit? Sed cum hoc omnino impossibile sit, colligitur quod eius traditionibus omnibus, sicut Apostolicis, omnimoda ab omnibus fidelibus fides exhiberi debeat. Si enim doctrina vel traditio Ecclesiæ ab Apostolis suscepta est, si eadem a Christo in Apostolos deriuata est; constat, quia verax & a veritatis filiis suscipienda est. Sed quod hanc Apostoli a Christo susceperint, nulli dubium est. Quod autem Ecclesia ab Apostolis, auctoritate pariter & ratione probatum est. Sequitur ergo, quia doctrina vel traditio Ecclesiæ, ab omnibus suscipienda est. Debetis igitur credere testimoniis Ecclesiæ, si nō vultis permanere hostes Christi & Ecclesiæ. Hæc autē Ecclesia attestatur, Epistolas, de quibus agitur, Apostolicas esse, idque sibi a præcedentibus Patribus, & ipsis viris Apostolicis traditum, se fixe & immobiliter retinere. Sed respondetis. Testimoniis quidem Euangelicis resistere non possumus, sed hoc nos dubios reddit, quod nullum, nec in tota, de qua sermo est, Ecclesia, more testium testimonium afferentium inuenire valemus. Testibus enim, non testimoniis credēdum esse, lex ipsa seculi iubet. Testium vero officium est, audita vel visa, nō ab aliis sibi narrata testificari. Testimoniorū autē mos est, ab aliis sibi narrata referre. Ecclesia vero cui inniteris, & ad cuius dignitatis eminentiam comprobandā, tot & tāta testimonia affers, nō vice testiū, sed testimoniorum vtitur, quia non visa vel audita, sed ab aliis sibi tradita narrat, & libris, de quibus agitur, non quod sciat, sed quia credit, Canonicam auctoritatem dat. Ecce, ecce, nunc tandem foueam vobis fodistis, in quam statim præcipitandi estis. Vincula fabricastis, quibus alligandi estis. Laqueum tetendistis, quo primi capiendi estis. Si enim hoc verum est quod attulistis, non tantum libros, quos nos defendimus, sed & ipsum Euangelium, quod suscipitis perdidistis. Nam si non nisi visis & auditis assentiendum est, non solum libris aliis, sed nec ipsi Euangelio credendum est. Dicite enim vos primi, & pro Euangelio quod tantum superest, vobis, agite, vtrum aliqua quæ in Euangelio legitis, aut de Euangelio creditis, oculi videritis, auribus audieritis? Vt enim innumeris omissis, hæc breuiter obiiciam, in quibus tota Euangelij summa consistit. Audistis vel vidistis Archangelum Gabrielem Filij Dei conceptum, Spiritus sancti aduentum matri Virgini nunciantem? Vidistis, vel audistis Christum natum, pastores inuisentes, Magos adorantes? Vidistis, vel audistis Christum baptizatum, prædicantem, solemnia illa miracula facientem, eandem prædicationem discipulis iniungentem, eandem mirandorum operum potentiam eisdem cōferentem? Et quid multa? Vidistis vel audistis passum, crucifixum, mortuum, sepultum, resurgentem, ascendentem? Vidistis, vel audistis quod nondum factum est, sed futurum est, & licet in Euangelio cui creditis, nescio tamen si creditis, omnes mundi mortuos resurgentes, Christum iudicantem, infernum hiantem, cœlum reseratum, impios in combustionem æternam, pios in vitam æternam intrantes? Et vbi est, quod tenebatis? Euangelium habebatis, sed eo iam perdito, Christum amisistis. Nam si Euangelium non habetis, nec Christum habetis. Si Christum non habetis, Christiani non estis. Ecce fouea, ecce vincula, ecce laqueus, quæ vos ad vestram pernitiem iam præparasse dixeram. Hoc modo Euāgelio cum Christo sublato, etiam omnes Prophetæ, omnes Apostoli de medio facti sunt: eorumque vniuersa opera, vniuersa scriptura, cum ipsis pariter deleta sunt. Necesse igitur iam vobis erit, aut libris, quos proponimus, abiectis, Euangelium, vt dixi, Christum, Christianam fidem, spem salutis & vitæ æternæ abiicere: aut libris nostris susceptis, Euangelium & Christum, atque enumerata omnia conseruare. Cum enim non ex visis, neque auditis, sed ex Ecclesiæ & Patrum traditione, hæc vniuersa mūdus credat, speret, diligat, nec vos ex visis vel auditis, sed ex eiusdem Ecclesiæ, & eorumdem Patrum traditione, Euangelium teneatis, quod nullomodo negare potestis, inuicta ratione cogente, aut quod simul absque aliqua exceptione ab eadem Ecclesia nobis pariter & vobis traditum est, suscipietis, & Euangelium cum Epistolis Apostolorum & libris omnibus, quos negabatis, retinebitis: aut nostris libris abiectis, Euangelium pariter, quod solum vobis remanserat, amittetis. Quo amisso, non iam nobis vt Christiani hæretici, sed sicut Ethnici & Publicani eritis. Hac ratione Pauli, Iacobi, Petri, Ioannis, Iudæ, cum vltima eiusdem Ioannis Apocalypsi, in noui Testamenti Canone susceptis, imo eadem noua ac veteri scriptura eadem ratione firmissime roborata, ad veteris Testamenti libros sigillatim discutiendos, & Euangelica atque Apostolica auctoritate firmandos, transitus fiat.	Probatio totius veteris Testamenti ex Euangelio.	Evangelium enim toti veteri Instrumento testimonium dat, & eius insuper auctoritatibus ea ipsa, quæ prædicat, confirmat. Nonne Christus in Euangelio auctoritatem veteris Testamenti sua auctoritate firmauit: quando post resurrectionem discipulis omnibus apparens dixit, Oportebat impleri omnia quæ scripta sunt in lege Moysi, & Prophetis, & Psalmis de me? Nonne eandem indissolubili vinculo confirmauit, quando eisdem discipulis suis aperuit sensum, vt intelligerent scripturas? Nonne eandem confirmauit, quando duobus discipulis in Emaus euntibus dixit. O stulti & tardi corde ad credendum in omnibus quæ locuti sunt Prophetæ! Et quid vltra exigetis? An non sufficit vobis tanta tamque clara auctoritas qua Christus legi Moysi, qua Prophetis, qua Psalmis, non confuse, sed distincte testimonium perhibuit, quando primo Legis, deinde Prophetarum, ad vltimum Psalmorum scripta de se, & in se impleri oportuisse docuit? Sed licet, quod præmisi, ad veteris scripturæ auctoritatem confirmandam plene sufficiat, profero tamen de eodem, cui creditis, Euangelio, quamuis ex superabundanti sigillatim testimonia diuinis libris attestantia, quibus auditis non solum eos diuinos credatis, sed insuper vos de ipsis vel in aliquo dubitasse erubescatis.	Et vt a capite eorumdem sacrorum Librorum incipiam, recolite si non meministis, libro Geneseos Christum testimonium dantem, & ad confirmanda verba sua, de eo testimonia plurima proferentem. Sicut, inquit, fuit in diebus Noe, ita erit aduentus Filij hominis. Edebant, & bibebant: vxores ducebant, & dabantur ad nuptias, vsque in diem qua intrauit Noe in arcam, & venit diluuium, & perdidit omnes. Item. Sicut factum est in diebus Loth, emebant & vendebant, plantabant, ædificabant. Qua die autem exiit Loth a Sodomis, pluit ignem & sulphur de cœlo, & omnes perdidit. Hoc & initium Euangelij secundum Matthæum affirmat, & eidem libro testimonium dat: quando librum generationis Iesu Christi per Abrahā, Isaac, & Iacob, Iudam & Phares, qui omnes ex eodem Genesis libro sumpti sunt, congrua narratione contexit. Accedite inde ad Exodū, & audite Christum contra Saducæos eodem libro testimonium assumentem. Quia, inquit, resurgant mortui, Moyses ostendit secus rubum, cum dicit Dominum Deum Abraham & Deum Isaac, & Deum Iacob. Idem de eodem Patres vestri manducauerunt in deserto manna, & mortui sunt. Nam liber ille ante omnes alios narrat, Deum xl. annis pluisse manna Hebræis. Rursus in ipso. Os non comminuetis ex eo. Et item Apostolus. Neque idololatræ efficiamini, quemadmodum scriptum est. Sedit poputus manducare & bibere, & surrexerunt ludere. Venite dehinc & ad Leuiticum, & audietis Christum leproso, quem mundauit, dicentem. Vade ostende te sacerdoti, & offer munus quod præcipit Moyses in testimonium illis. Inde ad librum Numeri gressum extendite, & audietis Christum passionis suæ de eo testimonium & similitudinem assumentem. Sicut, ait, Moyses exaltauit serpentem in deserto, ita exaltari oportet filium hominis. Et Apostolus. Neque, inquit, tentemus Christum, sicut quidam eorum tentauerunt, & a serpentibus perierunt. Neque murmuraueritis, sicut quidam eorum murmurauerunt, & perierunt ab exterminatore. Accedite & ad vltimum Pentatheuci, hoc est legis Mosaicæ librū, qui Deuteronomium, id est secunda Lex, dicitur: & audietis de ipso plurima Christum in Euangelio testimonia producentem. De quibus illa sunt, quæ diabolo tentanti respondit, Scriptū est. Non in solo pane viuit homo, sed in omni verbo Dei. Et item. Scriptum est. Non tentabis Dominum Deum tuum. Ac deinde. Vade Satana. Scriptum est enim. Dominum Deum tuum adorabis, & illi soli seruies. Et illud. Domus mea domus orationis vocabitur. Videtis adhuc non esse repudiandos libros, quos sic Christus approbat, non esse mendaces vel apocryphos, de quibus Veritas testimonium profert, non esse abiiciendos, de quibus verba sua ipsum Verbum æternum, ipsa Dei Sapientia communit? Sequātur post hos & alij diuini & prophetici libri, quorum primus est ille qui dicitur Iesu Naue, cui auctoritatē dat ipsum & proximū quod ab Euangelio auctoritatē meruit, Deuteronomiū. In eo enim scriptum est. Præcepit Dominus Iosue filio Nun, & ait. Confortare, & esto robustus. Tu enim introduces filios Israel in terram quam pollicitus sum, & ego ero tecum. Dant ei auctoritatem & Psalmi, qui (sicut supra dixi) de Christo, eodem Christo teste, scripti sunt, & ei veritate prophetica testimonium ferunt. Nam in eis scriptum est. Et eiecit a facie eorum gentes, & sorte diuisit eis terram in funiculo distributionis. Item in eisdem Psalmis. Mare vidit & fugit, Iordanis conuersus est retrorsum. Et versu interposito. Quid est tibi mare quod fugisti? & tu Iordanis, quia conuersus es retrorsum? Fugit enim mare virtute Dei per Moysem: Iordanis conuersus est retrorsum, eodem Deo operante, per Iosue. Quod nusquam, nisi in ipso, de quo agitur, Iesu Naue libro, legitur. Sed & alibi in iam dictis Psalmis, licet in figura, dictum legitur. Memor ero Raab, & Babylonis, scientium me. Quod ipsum Euangelium non figurate, sed historice confirmat. Naason, inquit, genuit Salmon, Salmon autem genuit Booz de Raab. Quæ Raab in solo isto Libro legitur, nuntios Iosue, exploratores scilicet terræ Chanaan, abscondisse, & astu seu consilio suo, ad eum qui miserat, saluos remisisse; & ob hoc salutem cum domo integra & consortium Israelitici populi meruisse. Sequitur hunc Iudicum liber, quem Canonicum facit proximus, & præcedens eum, de quo egimus, liber, quia supra scriptis testimoniis iam de Canone esse probatus est. Sic enim in eo scriptum est. Seruiuit Israel Domino cunctis diebus Iosue & seniorum, qui longo post eum vixerunt tempore, & qui nouerant omnia opera Domini quæ fecerat in Israel: vtique Principes & Iudices, qui post eum Israeli principati sunt, designans. Huic Iudicum libro & sæpe nominati Psalmi auctoritatis testimonium dant, cum alienigenas & in illo Iudicum tempore oppressores populi Dei ex parte enumerant. Nam sic in eis legitur. Simul aduersus te testamentum disposuerunt, tabernacula Idumæorum & Hismaelitæ. Moab & Agareni, Gebal, & Amon, & Amalech: alienigenæ cum habitantibus Tyrum. Etenim Assur venit cum illis, facti sunt in adiutorium filiis Loth. Fac illis sicut Madian & Sisaræ: sicut Iabim in torrente Cison. Disperierunt in Endor, facti sunt vt stercus terræ. Pone principes eorum sicut Oreb, & Zeb, & Zebee, & Salmana. Quod si & Apostolus consulatur, cuius verbis omnibus vos fidem integram dare, sicut supra probatum est, necessitas ipsa compellit: audietis eum in Epistola ad Hebræos inter alios Patres, fidem Iudicum istorum prædicantem, & eidē libro auctoritatem canonicā dantem, cum dicit. Et quid adhuc dicam? Deficiet enim me tempus enarrantem de Gedeon, Barach, Samson, Iepte, qui certe antequam Reges Iudæis præessent, eisdem Iudæis non Regum, sed Iudicum nomine præsuerūt. De hinc paruus, sed ab ipso Euangelio confirmatus liber Ruth sequitur, sicut in genealogia legitur Saluatoris. Booz inquit, genuit Obeth ex Ruth. Quę cum alienigena esset, qualiter viro Iudæo iuncta sit, liber tantum ille exponit, qui sicut dictum est Canonicam auctoritatem ab Euangelio meruit. Hinc ad Samuelis & Regum libros, stylus festinet, & credētibus pariter atque incredulis, eos nō tantum prophetica, sed & Euangelica auctoritate firmissime subnixos esse demonstret. Nonne solo principio Euangelij quantalibet vel quātumlibet munita resistentium hostium machina euertitur, cū per totum orbem Euāgelica ac cœlesti voce legitur Liber generationis Iesu Christi filij Dauid? Nam cum filius Dei filius Dauid esse prædicatur, quid sublimius vel ipsum Dauid extollit, vel de eo scriptam historiam cōmendat? Sed licet magnum sit ad commendandā personam, & de eo scriptam historiam quod Euangelista Iesum Christum Dauid filiū esse narrat: maius tamē, immo maximum est, quod idem Dei filius, eius se filium confirmat. Nā interrogans Pharisæos, cuius Christum filium dicerent, respondētibus illis Dauid, proposuit de diuinitate Christi ænigma: quod quia illi non intelligentes soluere non potuerunt, vt Euangelium loquitur, nemo poterat respondere ei verbum. Non, inquam, ad plenissimam librorū illorum auctoritatē sufficit, quod de tanto viro tam sublimi rege, tam diuino Propheta tota pene series eorum respersa est, vel quod tota genealogia Saluatoris ab ipso Dauid sicut in Euangelio, sic in eisdem libris vsque ad Babylonis transmigrationē descripta est? An necesse erit ipsa verba Saluatoris in mediū producere, & de ipsis auctoritatem illorum firmare? Sed quid fatigat nos impudens aut imprudens temeritas? Ad eam igitur magis magisque confundendā & confutandam, veniant: veniant, inquā, saluatricis Veritatis verba; & perdendis, nisi resipuerint, mendacibus, de libris veracib9 testimonia proferāt. Nōne quando pueri in templo clamabant, Osanna filio Dauid? & Pharisæi Christo dicebant, Audis quid isti dicunt, ipseque eis respondebat, Nunquid legistis? Ex ore infantium & lactentium perfecisti audem, & puerorum verba confirmabat, & se Dauid filiū esse docebat, & Dauid extollebat, & libris, qui gesta eius continent, auctoritatem canonicam conferebat? Audite tamen eum etiam testimonia de eisdem libris proferentem, & inde magis magisque eorum auctoritatem commendantem. Nam discipulis eius euntibus sabbato per sata, ac vellentibus spicas, & manducantibus, Pharisæisque dicentibus: Ecce discipuli tui faciunt quod non licet eis facere sabbatis, respondit, Nonne legistis quid fecerit Dauid quando esuriit & qui cum eo erant, quomodo intrauit in domum Dei, & panes propositionis comedit, quos non licebat edere nisi solis sacerdotibus? Item in alio loco eisdem Pharisæis. Dico vobis, multæ viduæ erant in diebus Heliæ in Israel, cum facta esset fames magna in terra, quando clausum est cœlum annis tribus, & mensibus sex: & ad nullam illarum missus est Helias, nisi in Sarepta Sidoniæ ad mulierem viduam. Et multi leprosi erāt sub Helisæo Propheta in Israel, & nemo eorum mundatus est, nisi Naaman Syrus. Ecce ista omnia de libris Regum veritas protulit, & idcirco eos veraces esse ostēdit. Currat inde sermo ad Prophetas, ac primo Euangelico Prophetæ Esaiæ ipsum Euāgelium testimonium ferat. Venit, inquit, Iesus Nazareth vbi erat nutritus, & intrauit secundum consuetudinem suam die Sabbati in synagogam. Et surrexit legere, & traditus est illi liber Esaiæ Prophetæ. Et vt reuoluit librum, inuenit locum, vbi scriptum erat. Spiritus Domini super me, propter quod vnxit me, euangelizare pauperibus misit me, sanare contritos corde, & prædicare captiuis remissionem & cæcis visum, dimittere confractos in remissionem, prædicare annum Domini acceptū, & diem retributionis. Et cum plicuisset librum, reddidit ministro, & sedit. Et omnium in synagoga oculi erant intendentes in eum. Cœpit autem dicere ad eos. Quia hodie impleta est hæc scriptura in auribus vestris. Item de eodem libro alius Euangelista. Iesus, inquit, sciens recessit inde, & secuti sunt eum multi, & curauit eos omnes. Et præcepit eis ne manifestum eum facerent, vt adimpleretur quod dictum est per Esaiam Prophetam dicentem, Ecce puer meus quem elegi, in quo bene complacuit animæ meæ. Ponam super eum spiritum meum, & iudicium gentibus nunciabit. Non contendet, neque clamabit, neque audiet aliquis in plateis vocem eius. Arundinem quassatam nō confringet, & lignum fumigās non extinguet, donec eiiciat ad victoriam iudiciū, & in nomine eius gentes sperabunt. Item alius Euangelista. Cum autem tanta signa fecisset coram eis, non credebant in eum, vt sermo Esaiæ Prophetæ impleretur, quem dixit. Domine quis credidit auditui nostro, & brachium Domini cui reuelatum est? Et item Propterea non poterant credere, quia iterum dixit Esaias, Excæcauit oculos eorum, & indurauit cor eorum, vt non videant oculis, & intelligant corde, & conuertantur, & sanem eos. Hæc dixit Esaias quando vidit gloriam eius, & locutus est de eo. Nonne putatis istum suscipi debere, quem Christus ita suscipit, cuius librum legit, cuius verba prophetica in se impleta esse ostendit, cuius Euāgelistæ tam frequentibus & multiplicibus testimoniis vtuntur, cuius verbis propheticis sua Euangelica tātopere affirmant? Sequitur Hieremias, quem vere Prophetam & cuius verba vt prophetica suscipienda esse, Euangelium non tacet. Nam interrogante discipulos Domino, quem dicerent homines esse Filiū hominis, responderunt, Alij Ioannem Baptistam, alij Heliam, alij Hieremiam, aut vnum ex Prophetis. Rursum de proditoris Iudæ proiecto argento, & inde agro figuli in sepulturā peregrinorum a sacerdotibus empto, ait Euāgelista. Tunc impletum est, quod dictum est per Hieremiam Prophetam dicentem. Et acceperunt xxx. argenteos precium appreciati, quod appreciauerunt a filiis Israel, & dederunt eos in agrum figuli, sicut constituit mihi Dominus. Cui testimonio simile quiddam & in Zacharia inuenitur. Et de interfectione innocētium puerorum ait idem Euangelista. Tunc impletum est quod dictum est per Hieremiam Prophetam. Vox in Rhama audita est, ploratus & vlulatus multus. Rachel plorans filios suos, & noluit consolari, quia non sunt. Ezechielē etiam canonicum Apostolica Pauli verba faciunt, qui in Epistola secunda ad Corinthios ex eodem Propheta introducit Deum loquentem. Quoniam inhabitabo in illis, & inambulabo, & ero illorum Deus, & ipsi erunt mihi populus, & in Epistola ad Roman. vsus verbis eiusdem Prophetæ quasi suis idem Apostolus ait. Nomen Dei per vos blasphematur inter gentes, sicut scriptum est, subaudi in eodem Propheta. Danielem quoque inter Prophetas vos suscipere, eiusque scripta esse prophetica negare, eadem vos & sæpe nominata Euangelica auctoritas cogit. Cum inquit Christus in Euāgelio, videritis abominationem desolationis quæ dicta est a Daniele Propheta stantem in loco sancto, qui legit, intelligat. Post hos magnos & velut principales Prophetas, procedamus simul & ad xij. qui minores dicuntur, non inferiori auctoritate, sed librorum quantitate, & vniuersos nō simul, neque confuse, sed sigillatim, & distincte canonicos esse probemus. Et vt eo ordine quo a Patribus ordinati sunt, & quo ab Ecclesia recitantur singuli proferantur, proferat misericors Saluator in Euāgelio, cōtra immites Pharisæos de Osee Propheta misericordiæ testimonium. Euntes, ait, discite quid est, misericordiam volo, & nō sacrificium. Quod Propheta ille ita intulit. Quia misericordiam volui & nō sacrificium, & scientiam Dei plusquam holocausta. Et Apostolus de eodem. Vocabo non plebem meam, plebem meam, & non misericordiam consecutam, misericordiam consecutam. Et erit in loco vbi dictum est eis, non plebs mea vos: ibi vocabuntur filij Dei. Sed & de Ioel, qui hunc sequitur post effusionem Spiritus sancti a Christo in Euangelio discipulis promissam, & die Pentecostes exhibitam: ait Iudæis Petrus Apostolus in Actibus Apostolorū. Hoc est quod dictum est per Prophetā Ioel. Erit in nouissimis diebus, dicit Dominus, effundam de spiritu meo super omnem carnem, & prophetabunt filij vestri & filiæ vestræ. Iuuenes vestri visiones videbunt & senes vestri somnia somniabunt, & reliqua quæ prolixitatis causa non scribo. Amos Prophetæ qui huic iungitur, liber ille Regū sæpe dictus, & Euangelica auctoritate firmatus, testimoniū dat. Nam quod in hoc Propheta factum, in libro illo legitur prædictum. Sic enim ait iste. Super tribus sceleribus Damasci, & super quatuor non conuertam eum, eo quod triturauerit in plaustris ferreis Galaad: & mittā ignem in domū Azahel, & deuorabit domos Benadab, & conteram vectem Damasci. De his in libro Regum sic loquitur ipsi Azaheli Helisæus Propheta, Scio, inquit, quæ facturus es filiis Israel mala. Ciuitates eorum munitas igne succendes, & iuuenes eorum interficies gladio, & paruulos eorū elides, & prægnantes diuides. De Benadab quoque & Damasco, & malis Azahelis, quibus pene attriuit Israel, plene ibidē legitur. De Abdia etiam ait idem Apostolus in I. Epistola ad Corin. Perdam sapientiam sapientium, & prudentiam prudentium reprobabo. De Iona vero quis non audiuit, quis non imo pectore recondidit, quod Saluator in Euangelio mortē & resurrectionem suam naufragio, & euasioni eius comparans, ait Iudæis. Signum non dabitur vobis nisi signum Ionæ Prophetæ. Sicut enim fuit Ionas in ventre ceti tribus diebus & tribus noctibus, ita erit filius hominis in corde terræ, tribus diebus & tribus noctibus? Et rursum. Viri Niniuitæ surgent in iudicio cum generatione ista, & condemnabunt eam, quia pœnitentiam egerunt in prædicatione Ionæ. Et ecce plusquam Ionas hic. Quæ autem inter omnes de Christo prophetias, Michææ prophetia in Euangelio clarius resonat, quam nato Christo in Bethleem, Principes sacerdotū & Scribæ populi Herode interrogante, protulerunt. Et tu Bethleem terra Iuda, nequaquam minima es in principibus Iuda. Ex te mihi egredietur qui sit dominator in Israel, & egressus eius ab initio a diebus æternitatis. Veniat post hos & Naum Propheta, cuius testimonio Apostolus in Epistola ad Roman. vtitur. Quam speciosi, inquit, pedes euāgelizantium pacem, euangelizantiū bona? Licet paucis mutatis verbis, iste dicat, Ecce super montes pedes annuntiantis & euangelizantis pacē. Quod testimonium Esaias pene eisdem verbis, sed tamē vno eodemque versu protulit, quia non multiplex vel diuersus, sed vnus & idem Spiritus est, qui per Esaiam & Naū, & per omnes locutus est Prophetas. Vnde quia per eūdem Spiritum idem vterque locutus est, hoc de vtroque testimonium ab Apostolo sumptum est. Cui vero in toto orbe Abacuc Prophetæ auctoritas nō innotuit, cum & frequenter legatur, & libenter audiatur translatus ab Angelo per cincinnū capitis de Iudæa in Babylonem, ibique Danieli in lacu leonum clauso prandium quod messoribus parauerat exhibuisse? Quod si istud iuxta beatū Hieronymum, quia in Hebraicis libris non legitur, insufficiens videtur, veniat more suo Apostolus, eumque diuinum & veracē non pseudo-Prophetam esse, sumpto de eo testimonio comprobet, sicut in Epistola ad Roman. & illa ad Hebræos dicit. Sicut, inquit, scriptū est, vtique apud hunc Prophetā, Iustus autem ex fide viuit. Sed & tam de Sophonia, qui post hunc venit, quam de Esaia, Apostolus in Epistola ad Roman. Reliquiæ, inquit, filiorum Israel saluæ fient. Sophonias autem sic eandem sententiā suis verbis explicans. Sperabunt, ait, in nomine Domini reliquiæ Israel. Esaias autem sic. In veritate reliquiæ conuertentur, reliquiæ, inquam, Iacob, ad Deum fortem. Iam vero Aggæo Prophetæ, ipsa Euangelica veritas testimonium dat, cum ait. Post transmigrationem Babylonis, Iechonias genuit Salathiel. Salathiel autem genuit Zorobabel. Ad quem Zorobabel missus a Deo iste Propheta, ait. Confortare Zorobabel, dicit Dominus, & confortare Iesu fili Iosedech sacerdos magne, & confortare omnis popule terræ, dicit Dominus exercituum, & facite, quoniam ego vobiscum sum, dicit Dominus exercituum. Nam mittebatur Propheta Domini, vt confortaret principem & populum, ad construendam, quam Chaldæi destruxerant, domum Dei. Sed & Apostolus in Epistola ad Hebræos, ad confirmanda magna quædam, de quibus tractabat, nobile de textu eius testimonium profert. Adhuc, inquit, vnum modicumque, & ego commouebo cœlum & terram, & mare & aridam, & mouebo omnes gentes, & veniet desideratus cunctis gentibus. Huic eius socium Zachariam, ordo ipse librorum & temporis coniungat. Cuius testimonium Euangelium solemniter proferens ait. Exulta satis filia Sion, iubila filia Hierusalem. Ecce rex tuus venit tibi iustus & Saluator. Ipse pauper & ascendens super asinam, & pullum filium asinæ. Et Dominus ipse in eodem Euangelio proximus passioni, eiusdem Prophetæ verba assumens, ait discipulis. Scriptum est, Percutiam pastorem, & dispergentur oues. Item de eodem Propheta Euangelium. Videbunt in quem transfixerunt. Vltimus in ordine duodecim Prophetarum, sed auctoritate non inferior, Malachias sequitur. Cuius Prophetæ pene prima verba Apostolus in Epistola ad Roman. festiue commemorat dicens. Iacob dilexi, Esau autem odio habui. Et Saluator ipse in Euangelio de Ioanne Baptista loquens, turbis & discipulis ait. Hic est de quo scriptum est. Ecce mitto Angelum meum, qui præparabit viam ante faciem meam. Quo testimonio Saluator vsus, ostendit non esse repudiandum, quem ipse non in occulto, sed in publico iudicauerit suscipiendum. Hinc ad Iob mirabilem, & licet nō Iudæum, sed Gentilem, ore tamen Dei excellenter laudatum sermo decurrat: & post Prophetas viro Prophetico, vox Apostolica testimonium ferat. Dicens enim Apostolus, Sapientia huius mūdi stultitia est apud Deum, subiunxit. Scriptum est enim. Comprehendam sapientes in astutia eorum. Quod certe non de alia scriptura, quam de libro Iob protulit. Ezechiel quoque, quem iam auctenticum esse probauimus, iustitiæ Iob mentionem faciens, eius libro attestatur, ex persona Domini loquens. Si pestilentiam immisero super terram, & effudero indignationem meam super eam in sanguinem, vt auferam ex ea hominem & iumentum: & Noe, Daniel & Iob fuerint in medio eius, viuo ego, dicit Dominus Deus, quia filium & filiam non liberabunt, sed ipsi iustitia sua liberabunt animas suas. Iam vero Psalmorum auctoritatem licet superius plene ostenderim, quia tamen series diuinorum librorum hoc in loco eos obtulit, addantur adhuc ex Euangelio testimonia maiestati eorum magis magisque attestantia. His Saluator sæpe vtitur, & cum ad credulitatem verborum suorum nullius testimonio egeat; ea tamē de Psalmis, vt supra dictum est, sæpe confirmat. Hinc est illud, quod, sicut prædixi, Pharisæis obiecit. Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis. Donec ponam inimicos tuos, scabellum pedum tuorum. Sed & illud inde est, quod post parabolam vineæ, & hæredis interfecti, & homicidarum perditionis, eisdem Pharisæis dicentibus, malos male perdet: respōdit. Numquam legistis, Lapidem quem reprobauerunt ædificantes, hic factus est in caput anguli? A Domino factum est istud, & est mirabile in oculis nostris? De his & Euangelista testimonium assumens, dignitatem eorum corroborat, cum dicit. Hæc omnia locutus est Iesus ad turbas in parabolis, & sine parabolis non loquebatur eis: vt impleretur quod dictum est per Prophetam. Aperiam in parabolis os meum, eructabo abscondita a constitutione mūdi. Et quia Psalmorum auctoritas, tam his quam innumeris aliis testib. & testimoniis, velut a summo cœli cardine fulget: post Dauid & Psalmos eius ad Salomonem & libros eius stylus festinet, eiusque Sapientiæ Christum in Euangelio attestantem ostendat. Regina, inquit, austri surget in iudicio cum generatione ista, & condemnabit eam: quia venit a finibus terræ, audire sapientiam Salomonis. Et ecce plusquam Salomon hic. Libris quoque eius idem Saluator testimonium reddidit, cum in die magno festiuitatis stans in templo clamabat, dicens. Si quis sitit, veniat ad me, & bibat. Et de libris Salomonis sumpto testimonio. Qui credit in me, inquit, sicut dicit scriptura, flumina de ventre eius fluent aquæ viuæ. Et Apostolus in Epistola ad Hebræos, de Prouerbiis quædam assumens, ait. Fili mi, noli negligere disciplinam patris tui, neque fatigeris dum ab eo argueris. Quem enim diligit Deus, castigat. Flagellat autem omnem filium quem recipit. Itemque idem de eisdem Salomonis libris, in Epistola ad Romanos. Mihi vindictam, & ego retribuam. Sed & Regum liber, quem, sicut superius ostendi, in arce Canonica Christus constituit, eidem Salomonis singulari sapientiæ ac sæpe dictis eius libris testimonium reddit Salomoni, vt est illud. Dedit Deus sapientiam & prudentiam Salomoni multam nimis, & latitudinem cordis quasi arenam, quæ est in littore maris. Et præcedebat sapientia Salomonis sapientiam omnium Orientalium, & Ægyptiorum, & erat sapientior cunctis hominibus. Sapientior Ethan Ezhraita, & Eman, & Chalcal, & Dordan, filiis Maol. Libris vero eius, hoc est Prouerbiis, Ecclesiasti, Carminibus, id est Canticis Canticorum, & reliquis, tale testimonium dat. Locutus est, ait, Salomon tria millia parabolas, & fuerunt carmina eius quinque millia: & disputauit super lignis, a cedro quæ est in Libano, vsque ad hyssopum quæ egreditur de pariete. Et disseruit de iumentis, & reptilibus, & volucribus, & piscibus. Libro quoque illi, qui Hebraice Debreiamin, Græce Paralipomenon, Latine, Verba dierum, dicitur, sępe nominatus Regum liber attestatur: eique parem sibi auctoritatem tribuit, dum ad eum se legentes frequenter transmittit. Tractans enim & narrās acta regum Iuda & Israel, fere de omnibus subdit. Reliqua vero sermonū illius, vel illius regis, nonne hæc scripta sunt in libro verborū dierum regum Iuda, vel in libro verborum dierum Israel? Esdræ etiam volumen, maximus Prophetarum Esaias, canonicum comprobat: cum ea quæ ipse ante multa secula prædixit, hic facta esse ostendit. Ait enim Esaias, Deum introducens loquentem. Qui dico Cyro, Pastor meus es, & omnem voluntatem meam complebis. Qui dico Hierusalem, Ædificaberis: & tēplo, Fundaberis. Et subsequēter. Hæc dicit Dominus Christo meo Cyro. Et quibusdam de ipso Cyro interpositis, ad ipsum Cyrum Deus verba conuertit, eique loquitur. Ego ante te ibo, & gloriosos terræ humiliabo. Portas æreas conteram, & vectes ferreos confringam. Et dabo tibi thesauros absconditos, & arcana secretorum. Subditque causam, cur tantam ei potentiam cōferat: Vt scias, ait, quia ego Dominus, qui voco nomem tuum Deus Israel, propter seruum meum Iacob & Israel electum meum. Vt scilicet septuagenariam Babyloniæ captiuitatem absoluat, & populo Israel ab eo ad patriam remisso, vrbem Hierusalem, & templum a Chaldæis destructum, rursus ædificari & fundari faciat, sicut præmissum testimonium confirmat, quo ait Deus. Qui dico Hierusalem, ædificaberis: & templo, fundaberis. Hæc omnia sic impleta, liber Esdræ seriatim exponit, totumque inde historiæ suæ textum contexit. Quam ciuitatis & templi reædificationem post lxx. captiuitatis annos, & Hieremias prædixerat, sicut legentibus clarum est. Prophetiam igitur Esaiæ & Hieremiæ Esdras suo tempore completam narrat, quod in solo eiusdem libri principio satis apparet. In anno, inquit, primo Cyri regis Persarum, vt compleretur verbum Domini ex ore Hieremiæ, suscitauit Deus spiritum Cyri regis Persarum, & transduxit vocem in vniuerso regno suo, etiam per scripturam dicens. Hæc dicit Cyrus rex Persarum. Omnia regna terræ dedit mihi Dominus Deus cœli, & ipse præcepit mihi, vt ædificarem ei domum in Hierusalem, quæ est in Iudæa. Quis est in vobis de vniuerso populo eius? Sit Dominus Deus illius cum ipso. Ascendat Hierusalem, quæ est in Iudæa, & ædificet domum Domini Dei Israel. Ipse est enim Deus, qui est in Hierusalem. Et omnes reliqui in cunctis locis vbicumque habitant, adiuuent eum viri de loco suo, argento, & auro, & substantia, & pecoribus: excepto quod voluntarie offerunt templo Dei, quod est in Hierusalem. Vltimus in agiographis, hoc est sanctæ scripturæ libris, sequitur liber Hester, cui auctoritatem aliorum agiographorum auctoritas confert. Si enim illi ab Hebraica veritate originem trahentes hunc socium, & paris auctoritatis in eodem Hebraico Canone habuerunt: sequitur, quia nullo eorum librorum excepto, omnes pari modo suscipi debuerunt. Sed non solum Christianis, sed & ipsis Iudaicis literis attestantibus, omnes iuxta suprascriptum ordinem libri, a libro Iob vsque ad hunc, de quo agitur, librum Hester, eo scilicet non excluso, sed addito, paris auctoritatis sunt. Igitur absque distinctione aliqua, omnes ęqualiter suscipi debuerunt. Quod quia ita est, cum Christus, Apostoli & Prophetæ auctoritatem præcedentibus, & huic libro paribus libris suis testimoniis dederint, indubia ratione cogente, huic quoque libro dignitatem similem contulerunt. Restant post hos authenticos sanctæ scripturæ libros, sex non reticendi libri, Sapientiæ, Iesu filij Sirac, Tobiæ, Iudith: & vterque Machabæorum liber. Qui & si ad illā sublimem pręcedentium dignitatem peruenire non potuerunt: propter laudabilem tamen & pernecessariam doctrinam, ab Ecclesia suscipi meruerunt. Super quibus vobis commendandis, me laborare opus non est. Nā si Ecclesia alicuius precij apud vos est, eius auctoritate aliquid, saltē parum quid, a vobis suscipiendum est. Quod si (sicut Iudæis de Moyse Christus dixit) eius Ecclesiæ nō creditis, qūomodo verbis meis credetis? Ecce qui non nisi soli Euangelio vos credere dicebatis, iam rogo vt non nisi soli Euangelio credatis. Nam sicut in primis dixi, Si soli Euāgelio creditis, necessario toti huic quod auditis, veteri Instrumento credetis. Fert enim Euangelium omnibus, quos supradixi, testimonium, eisque auctoritatem canonicam dat, cum sermones suos eorum sermonibus confirmat. Sed forte dicetis, nō de omnibus præcedentibus libris sumpta ab Euangelio testimonia. Sed numquid non ab Euangelio sumūtur, quæ ab his libris, a quibus idem Euangelium testimonia producit, trahuntur? Numquid non verax & canonicus liber ille iudicabitur, qui ab eo, cui veritas testimonium perhibet, veritatis laudē meretur? Si, inquam, Prophetę & Psalmi non tantum a seipsis, sed etiam ab Euāgelio canonicam auctoritatem obtinent: cur nō & eis libris quibus testimonium ferunt, eādem tribuere valent? An forte Euangelium Prophetis vel Psalmis testimonium ferendo non fallitur: & Prophetæ vel Psalmi aliis testimonium ferendo mentiuntur? Nonne & ipsa secularia testimonia hoc habent, vt qui laudabilis probatus fuerit, etiā alios laudabiles esse suo probare testimonio possit? Hac ratione libros ex libris, præcedentes ex sequētibus, sequentes ex pręcedentibus, diuinos, canonicos, authenticos esse probamus: & eorū auctoritate iuxta Apostolum, omnem scientiam extollentem se aduersus altitudinem Dei abiicimus, destruimus, conculcamus. Hoc modo cum omnibus his, de quibus egimus, libris credideritis: soli, vt dixistis, Euangelio credetis. Probatis igitur ex Euangelio, cui soli credebatis, reliquis libris noui Testamenti, & ex ipso nouo Testamento, omnibus libris veteris Testamenti authentica auctoritate attributa: iam id vnde vobiscum cœperam, spiritu Dei præuio exequendum est.	Sequitur in ordine probatio præmissi primi Capituli.	Et quia quinque propositis Capitulis, illud primum erat, quod de paruulorum baptismo disputat, ad idem sermo redeat: vt tam isto quam cæteris Euangelica, Apostolica, atque Prophetica auctoritate, quia iam his non valetis resistere, cōfirmatis, error hæreticus conquiescat. Hoc certe videndum est, si fide, quod negatis, alterius, alter saluatus est. Regulus in Euangelio pro sanitate filij rogans, audiuit a Domino. Vade, filius tuus viuit. Credidit homo sermoni quem dixit ei Iesus, & ibat. Et quid sequitur? Iam autem eo descendente serui occurrerunt ei, & nunciauerunt dicentes, quia heri hora septima reliquit eū febris. Quid deinde? Cognouit ergo, inquit, homo, quia illa hora erat, in qua dixit ei Iesus: filius tuus viuit. Centurioni pro puero paralytico deprecanti post laudatam egregie fidem ipsius, ait idem Saluator. Vade, & sicut credidisti, fiat tibi. Et mox subditur. Et sanatus est puer in illa hora. Archisynagogo pro filia morti proxima deprecanti, ait. Crede tantum, & salua erit. Ad quam post paululum ingressus, & iam mortuæ manum tenens, dixit. Puella surge. Et surrexit, & iussit illi dari manducare. Alteri pro dæmoniaco filio exoranti, ait. Si potes credere, omnia possibilia sunt credenti. Et ille. Credo Domine, adiuua incredulitatem meam. De quatriduano Lazaro Marthæ dicenti. Domine iam fœtet, quatriduanus enim est, inquit. Nonne dixi tibi, quia si credideris, videbis gloriam Dei? Mulieri Chananææ pro filia exoranti, ait. O mulier, magna est fides tua: fiat tibi sicut vis. Et sequitur Euangelium. Et sanata est filia illius, ex illa hora. Sed forte dicetis. Cum de animabus baptizatorū paruulorum sermo sit, vtrum per baptismum a peccatis mundentur: quid nobis corporum sanitates opponis? Iuste, inquam, quoniam qui aliena fide aliorum corpora curata demōstro: ab eodem animarum & corporum conditore, aliorum fide, aliorum animas purgari ostendo. Nesas est enim credere, vt relictis animabus, corpora Saluator saluauerit: cum & maxime animarum Saluator dicatur, & gratia animarum omnis ab illo inter homines celebrata fuerit curatio corporum. Tamen nec istud mihi Deo donante deerit, vt sicut carnem, sic & spiritum humanum ab ipso, probem fuisse saluatum. Quod doctorum sanctorum verbis ostenderem, nisi accepto a vobis libello repudij, de medio recessissent. Docebat aliquando turbas Christus in domo, & Verbum Dei ipsum verbum Dei mortalibus prædicabat. Venerunt quidam, attulerunt hominem paralyticum, in lecto iacentem. Cumque, vt ait Euangelium, non possent illum inferre præ multitudine hominum, ascenderunt super lectum, & per tegulas submiserunt eum in medium ante Iesum. Quorum fidem vt vidit, dixit. Remittuntur tibi peccata. Cumque super hoc verbo quidam scandalizarentur, dixit. Vt sciatis quia filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata, ait paralytico. Surge, tolle lectum tuum, & vade in domum tuam. Et surrexit, & abiit in domum suam. Quid vos ad ista? Ecce hoc non de Augustino, sed de Euangelio protuli. Cui cum maxime vos credere dicatis, aut aliorum fide alios tādem posse saluari concedite, aut de Euangelio esse quæ posui, si potestis, negate. Ecce Reguli fides non pro se, sed pro filio rogans auditur. Centurionis fides non pro se, sed pro puero humiliter interueniens, non tantum auditur, sed & singulari laude effertur. Archisynagogi filia, non sua, sed patris fide resurgit. Dæmoniacus nō sua, sed patris fide curatur. Martha quia credit, Dei gloriam resurgente Lazaro videt. Chananæa non pro se, sed pro filia male a dæmonio vexata orans, audit, Fiat tibi sicut vis. Fide illorum qui attulerant, Christus paralyticum non tantum curat, sed etiam peccata ei remittit: plenaque misericordia Saluator non dimidium, sed totum hominem saluat. Vnius, inquam, fidelis fide, tanta aliis Christus impartit, & totius Ecclesiæ fides baptizatis paruulis nihil valebit? Et quid est quod suprascripsi, dixisse Dominum, omnia possibilia credenti? Quid est & illud quod alibi ait. Si quis non hæsitauerit in corde suo, quia quodcumque dixerit, fiat, fiet ei? Quid & illud, Amen dico vobis, quia quicquid orantes petitis, credite, quia accipietis, & fiet vobis? Quid & illud notissimum. Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis monti, transi in mare, & transibit? Si omnia certe vni credēti possibilia sunt, vniuerso orbi pro paruulis baptizatis credenti & oranti, impossibilia esse nō possunt. Credit Regulus, & saluatur filius eius. Credit Martha, & suscitatur Lazarus. Credit mundus, & saluatur paruulus. Credit pater, & surgit filia. Credit Chananæa, & a dæmonio purgatur filia. Credit Ecclesia, & a peccatis mundatur anima. Credit Centurio, & nō solum puer eius curatur, sed & fides eius Israeli præponitur. Credunt paralytici delatores, posse a Christo eius curari corpus, & curatur eius & anima & corpus. Credunt quotidie paruulorum delatores pro eis, & dum perfunditur visibili baptismate corpus, mundantur a peccatis animæ inuisibili virtute spiritus. Et quis potest vniuersa his similia de Euangelio colligere? Orat astantium fides pro febricitante socru Petri, Dominum: qui stans super illam imperat febri & dimittit eam. Et quid sequitur? Cum Sol autem occidisset, omnes qui habebant infirmos variis languoribus, ducebant illos ad eum, & curabantur. Neque hic in tāta infirmorum multitudine, aliquorum propria fides manifeste monstratur, sed eos ad salutis largitorem adducentium credulitas aperte cōmendatur. Videtis igitur non tantum paucos, quos supra memoraui, diuerso tempore infirmos: sed etiam multos momento temporis aliena fide a Christo sanatos. Iam si post Euangelia ad Apostolorum Actus sermonem cōuertam, occurrit primus Apostolorum Petrus: qui rogatu discipulorum, fide ac precibus viduarum, Thabitam mortuam suscitauit, & ipse post modum de Herodis custodia & catenis, Ecclesiæ fide & oratione exiuit. Quantum plane fides aliena aliis prodesse valeat, Hierusalem plateæ indicant, in quas, vt scriptura illa ait, Multitudo credentium virorum ac mulierum eiiciebant infirmos, & ponebāt in lectulis & grabbatis, vt veniente Petro, saltem vmbra illius obumbraret quemquam illorum, & liberarentur ab infirmitatibus suis. Et subdit. Concurrebat autem & multitudo vicinarum ciuitatum Hierusalem, afferentes ægros & vexatos a spiritibus immundis, qui curabantur omnes, non vtique tantum propria, quantum afferentium fide populorum. Saluatur, ait Apostolus, vir infidelis per mulierem fidelem, & saluatur mulier infidelis per virum fidelem. Quod si viri fide infidelis mulier, & mulieris fide infidelis vir saluatur: cur viri pariter & mulieris fide, vtriusque filius non saluabitur? Si illi gemina constricti catena, mutua fide soluuntur: cur originali solum nexu compeditus, quantum ad se innocens paruulus, vtriusque parentis & totius, vt dixi, Ecclesiæ fide non soluitur? Alioquin secundum hunc etiam intellectum, filij eorum immundi essent. Nunc autem sancti sunt. Immundi enim essent, si nullum parentem, vel pro parente haberent, quo mediatore sacramentis fidei imbui, & ab immunditia peccatorum expurgari valerent. Si vero ad vetus Testamentum accedam, ostendam vnius Abrahæ fide gentem maximam a Deo electam, assumptam, saluatam: vnius Moysi fide & precibus, eandem sæpe a morte ereptam: vnius Dauid fide & deuotione, tribum & genus ipsius aliis tribubus & toti genti prælatam: Samuelem, Esaiam, Hieremiam, Danielem, & cæteros fide & conuersatione sua, infidelis populi incredulitatem & prauitatem supportantes: Iob sanctum pro filiis fide & quotidianis hostiis Deo supplicantem: Machabæos pro populo Dei fideliter præliantes, & omnes omnino vtriusque testamenti Patres hoc studuisse, vt perfectione fidei & charitatis suæ, imperfectiones imperfectorum perficerent, & quod aliis deerat, ipsi supplerent. Iam igitur ipsam vestram propositionem ratio perscrutetur. Dixistis. Nec baptismus sine propria fide, nec propria fides sine baptismo aliquid potuit. Neutrum enim sine altero saluat. Ad quod ego. Quod baptismus aliquando sine propria fide saluare possit, sapientibus arbitror persuasum. Quod vero propria fides aliquando sine baptismate saluet, auctoritate vel ratione existimo persuadendum. Legimus Martyres plurimos passionis interuentu præoccupatos, ad baptismum peruenire non potuisse: & ante lauacrum salutare, feruenti fide morti pro Christo animas exponentes, de vita excessisse. Quid ergo vos, Doctores egregij, quid Euangelicorum verborum veneratores ad ista dicetis? Numquid cum omni temeritate vestra, etiam Martyres sanctos condemnare audebitis? Numquid præclaros cœli incolas de supernis descendere, & apud inferos exulare cogetis? Parcite, inquam, parcite, saltem istis: nec Christum Belial, nec lucem tenebris, nec sanctos impiis commiscere velitis. Hoc si non placet, audite Christum dicentem. Quicumque confessus fuerit me coram hominibus, confitebor & ego eum coram patre meo. Et, qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam æternam custodit eam. Et, beati eritis cum vos oderint homines, & persecuti vos fuerint. Et, gaudete in illa die, & exultate: ecce enim merces vestra multa est in cœlo. Et vnum de senioribus, in Apocalypsi Ioannis Apostoli, loquentem. Hi sunt qui venerunt de tribulatione magna, & lauerunt stolas suas, & dealbauerunt eas in sanguine agni. Ideo sunt ante thronum Dei, & seruiunt ei die ac nocte in templo eius, & reliqua. Cum enim in omnibus sententiis istis nihil Christus de baptismate loquatur, necesse est, vt sola fideli passione, qui baptizari non quidem contempserunt, sed non occurrerunt, saluentur. Nam nec illos, quos se hic confitentes coram patre suo Christus confitetur, aut qui odientes animam suam, id est contemnentes mortalem vitam, in vitam æternam eam custodiunt, hoc est æternaliter viuunt, vel beatos illos, quos odiunt homines & persequuntur, siue quorum in cœlo multa merces esse dicitur, vel qui sunt ante thronum Dei, & seruiunt ei die ac nocte in templo eius: qualibet audacia a regno cœlorum, vt credo, excludere præsumetis. Quod si forte ad istud, quoniam cuncta de vobis blasphema suspicari cogimur, temeritate solita proruperitis, vt Christi & Euangelij eius negatores, non iam nobis sicut Hæretici, sed vt supra dictum est, sicut Ethnici & Publicani eritis. Si vero istud vitatis, necesse est vos Christo & eius Euangelio credere: & sine corporali baptismate, sola fide ac martyrio martyres, eo quo dixi modo, saluari valere. Neque enim stolas immundas habere potuerunt, qui eas in sanguine Agni, & ab immunditia lauerunt, & a peccatorum nigredine dealbauerunt. Iam si hoc conceditis, propria fide absque baptismate aliquos posse saluari dicetis. Quod si propria fide absque baptismate aliquos posse saluari dixeritis: cur non baptismate absque propria fide aliquos posse saluari credetis? Si Martyres fide propria absque baptismo saluantur: cur paruuli baptismo, absque propria, vt dixi, fide non saluabuntur? Aut enim secundum nouam hæresim vestram, sine propria fide & baptismate nullus saluabitur: aut si propria fide, absq. baptismate aliquis saluatur, consequēter baptismate, absque propria fide aliquis saluabitur. Paria quippe sunt, nec pręponderare sibi inuicem possunt: quoniam & coniuncta eadem operantur, & disiuncta non dissimiliter prædicantur. Si ergo secundum ea, quæ proposita sunt, alterum sine altero saluat: quassatur vestra propositio, qua dixistis: neutrum enim sine altero saluat. Quod si Iudaico more omnino literæ adhęrere decreuistis, quę, nisi caute accipiatur, etiam in Euangelio occidit: exponite huius saltem capituli quod proposuistis præcedentia. Sic enim se habet litera. Ite in orbem vniuersum, prædicate Euangelium omni creaturæ. Eia. Prædicandum est igitur omni creaturæ iuxta sonum literæ, tam rationali quam irrationali, tam sensibili quam insensibili. Prædicandum est cœlo & terræ, Soli & Lunæ, mari & aeri, auibus & pecoribus, herbis & arboribus, lignis & lapidibus. Prędicandum est absque vlla discretione omni omnino mundanæ creaturæ, ne Christo non obediatur, qui præcepit prædicari Euangelium omni creaturæ. Quid hoc insanius? Neque enim, vt æstimo, ita sensum perdidistis, vt aliis quam hominibus Christum Euangelium prædicasse vel prædicari voluisse credatis. Quod si ita est, iam sonus literæ sequendus non est, sed sane atque Catholice suscipiendus & exponendus est. Aut enim secundum Doctores Ecclesiæ, quos, vt dixi, nefando ausu abiecistis, quia omnis creaturæ aliquid habet homo, omnis creaturę nomine signatur homo: aut eo locutionis notissimo & vsitato modo, quo totum pro parte accipitur, & quo pene assidue ipsum vulgus vtitur, tota massa totius creaturæ, solus qui Euangelio saluandus erat, declaratus est homo. Nam quis in loquendo hunc modum non quotidie frequentat, immo continuat: totum perdidisti, totum confudisti, totum reparasti, totum saluasti, omne bonum facis, omne bonum fecisti, omnes te requirunt, omnes te amant: cum ille qui hoc dicit, & ille cui dicitur, simul intelligant, hoc non vniuersaliter, sed particulariter dici? Scit plane & loquēs & audiēs, nec totum quicquid est, ab vno homine perditum, nec totum confusum, nec totum reparatum, nec totum saluatum, nec omne bonum ab illo vno factum, nec ab omnibus illum vnum requiri, nec ab omnibus amari: sed nomine vniuersitatis quandam intelligit excellentiam partis. Hinc & similes locutionum modos ab humana consuetudine tractos, & seculi sapientes Poetæ & Philosophi, & diuini scriptores, Prophetæ, & Apostoli, conseruauerunt. Isto Christus vsus est, quando dixit. Prædicate Euangelium omni creaturæ. Iam si istud conceditis, quod non concedere nisi negato Euāgelio non potestis, soli homini prædicandum esse Euangelium necessario concedetis. Hoc concesso, a litera occidente ad spiritum viuificantem transibitis, & non semper sonum literæ, sed magis quandoque sensum literæ sequendum esse aduertetis. Ad quid ista? quoniam si istud attendere, si sensum vestrum scripturis, non sensui vestro scripturas inclinare: si cum timore, non cum tumore, ad eas intelligendas accedere maluissetis, (neque enim paruum quid vel commune negocium est eas intelligere, cum resurgens Christus a mortuis, non quibuslibet, sed Apostolis aperuerit sensum vt intelligerēt scripturas,) si istud, inquam, aspernati non fuissetis, nec nouam hæresim condere, nec vosipsos famosos hæresiarchas constituere, vobis aliquatenus libuisset. Sed nec illam, quam sæpe iteraui, Euangelij sentētiam, de qua hæc vestra hæresis orta est, errori vestro ancillari, & humanæ perditioni seruire cogeretis. Sicut enim corpus Domini indigne sumentibus, sic verbum Domini praue intelligentibus mortem operatur æternam. Quam & vos seductores, & a vobis seducti, nisi resipiscatis, pariter incurristis: quando contra vnicum Ecclesiæ baptisma, homunciones miserrimos rebaptizastis. Ad tam immane quippe scelus, quid vos aliud, quam peruerse accepta Euangelica sententia impulit, Qui non crediderit, condemnabitur? Putastis enim teneri paruulos isto vinculo, vt quia credere non valebant, nec eis aliquid baptizari valeret. Sed non ita est. Ostendunt hoc ipsa sacra verba, ostendunt non cæcis, sed videntibus: ostendunt humilibus, non superbis. Ite, ait Dominus, in orbem vniuersum, prædicate Euangelium omni creaturæ. Qui crediderit & baptizatus fuerit, saluus erit. Qui vero non crediderit, condemnabitur. Terrent verba ista contumaces, non condemnant innocentes. Feriunt iniquitatem, brutam non accusant ætatem. Perimunt contemptores gratiæ, non condemnant simplicitatem naturæ. Hoc indicat verbum quod dicitur, prædicate. Quomodo enim paruulis prædicandum est Euangelium, quod non intelligunt, nuntiandum quod non percipiunt, intimandum quod non aduertunt? Quomodo, vt ait Apostolus de maioris ætatis hominibus, inuocabunt in quem nō crediderunt? Aut quomodo credent ei, quem non audierunt? Si vtique credere non possunt qui non habent prædicatorem, nec credere possunt qui non habent credendi ętatem. Quod si illi a culpa perfidiæ excusantur, propter prædicatoris absentiam: excusantur & isti, propter minus accōmodam prædicationi infantiam. Nam si fides ex auditu, auditus autem per verbum Dei, non potuit esse fides, vbi non fuit auditus: nec auditus esse potuit, vbi non sonuit verbum Christi. Impedit quidem a salute non baptizatos paruulos peccatum originale, propellit multomagis ab ea, superadditum actuale, sed spretę fidei reatus, quam quia non audierunt, neque spernere potuerunt, neutros præualet condemnare. Iustus est enim Dominus, & iustitias dilexit, qui numquam ab aliquo exigit quod non commisit, nec compellit aliquem indebita soluere, qui sæpe solet maxima etiam debita indulgere. Temperate igitur nimiam, quam assumpsistis, seueritatem, neq. iustiores illo videri velitis, cuius omnes viæ, misericordia & veritas, neque paruulos excludatis a regno cœlorum, de quibus ipse dicit. Talium est enim regnum cœlorum. Valde enim indecēs & impium est, vt hoc negemus paruulis Christianorum, quod concedimus paruulis Iudæorum. Scelestum plane est, non tribuere hoc tempori gratiæ, quod datum est adhuc filiis iræ: peruersum est ea priuilegia dare populo seruitutis, quæ negantur filiis libertatis. Neque enim lex Euangelio, vel Moyses Christo præponderare potuit: cum ille vt fidelis seruus, hic iuxta Apostolum, vt vnicus fuerit filius in domo. Circumcidebantur præcepto diuino octaua die Hebræorum paruuli, & purgabātur peccato originali. Quæ ibi fides puerorum? Quis erga suscepta sacramēta intellectus eorum? Quæ diuina cognitio? Quæ oris professio? Vbi estis, qui paruulos Christianos damnatis? Saluantur paruuli Iudæorum sacramēto circumcisionis, & non saluabuntur paruuli Christianorum sacramento baptismatis? Credit Iudæus, & a peccato mundatur filius eius: credit Christianus, & a simili reatu non soluetur filius eius? Nulla est fides in paruulis Christianorum, sed nec est aliqua fides in paruulis Iudæorum. Saluantur tamen aliena fide cum suscepta circumcisione, saluantur & isti aliena fide cum suscepto baptismate. Quæ ergo vobis vltra vox esse poterit? Numquid tantæ auctoritatis mole oppressa, vnquam deinceps musitare audebit? Si homines estis, rationi cedite. Si Christiani, auctoritati adquiescite. Si vidētes, lumen agnoscite. Si cæci, etiam in tenebris palpate. Tam euidens sane est veritas vos conuincens, vt non tantum probari; sed si velitis, etiam possit palpari. Vicem baptismi circumcisionem tenuisse, omnibus notum est. Quod enim baptismus in Euangelio, hoc in veteri testamento circumcisio conferebat: nisi, quod regnum cœlorum non statim circumcisis aperiebat. Seruabatur hoc illi, qui educit vinctum de domo carceris, qui aperit & nemo claudit, claudit & nemo aperit: qui solus erat expectatio gentium, & qui rex erat regni cœlorum. Mutatum est Christo adueniente, sacramentum sacramento, & ab auctore gratiæ iugum legis leuiatum: vt sicut carnis pœna carnis culpam expiabat, sic absque carnis vulnere, leuis aquæ aspersio peccata purgaret. Adauctum est superna largitate collatum beneficium, vt sicut circumcisione totus populus Iudęorum, ita Christi baptismate totus saluetur orbis terrarum. Vnde quia non potuit vmbra corpore, figura veritate, aliquo pacto excellentior apparere, necessario vos oportet cōfiteri, Christianorum paruulos saluari baptismate, cum fateamini Iudæorum paruulos saluari circumcisione. Et quia secundum Apostolum, sine fide, vel in circumcisione, vel in baptismate, impossibile est placere Deo, quoniam iuxta Psalmum tricesimum primum, omnia opera eius in fide, quia paruulus Iudæorum non potuit saluari fide propria, saluatus est aliena: & quia paruulus Christianorum non potuit saluari fide propria, saluatur quotidie aliena. Sacramento igitur circumcisionis, & aliena fide saluabatur Iudæus: sacramento baptismi, & aliena fide saluatur per Christi gratiam Christianus. Falsum est ergo quod proposuistis, nec baptismus sine propria fide, nec propria fides sine baptismate saluat. Et vt multo aggere sententiarum nefanda sententia obruatur, audite adhuc Apostolicam tubam, tanto sonitu inclamantem: vt cum in omnem terram sonus eius exierit, valde sit mirum si aures vestras præterire potuit. Disputans enim de reatu primi Adæ mundum condemnante, & de iustitia secundi Adæ mundum saluante, ait inter cætera in Epistola ad Romanos. Si enim vnius delicto mors regnauit per vnum, multomagis abundantiam gratiæ, & donationis, & iustitiæ accipientes in vita regnabunt per vnum Iesum Christum. Igitur sicut per vnius delictum in omnes homines in cōdemnationem, sic & per vnius iustitiam in omnes homines in iustificationem vitæ. Et in Epistola ad Corinth. prima. Per hominem mors, & per hominem resurrectio mortuorum. Et, sicut in Adam omnes moriuntur, ita & in Christo omnes viuificabuntur. Quid nunc? nonne iam obstructum est os loquentium iniqua? An hoc vno, & solo Apostolico telo caninum guttur confossum, vnquā deinceps latrare audebit? Mortem dicit regnasse per vnum, accipientes vero abundantiam gratiæ in vita regnare per vnum Iesum Christum. Per vnius hominis delictum, omnes homines condemnatos: per vnius iustitiam, omnes homines iustificatos. In Adā omnes mortuos, in Christo omnes viuificatos. Attendite, & perdentem vos pertinaciam deponite. Omnes dicit, nullum excipit. Vniuersaliter loquitur, non particulariter. Non est hic figura de qua superius egi, qua totum pro parte accipitur. Quam vt hinc excluderet, similitudinem dedit. Sicut, ait, in omnes homines in condemnationem, sic in omnes homines in iustificationem vitæ. Et sicut omnes moriuntur, ita omnes viuificabuntur. Vnde iuxta verbū & intellectum Apostoli, sicut omnes condemnari, sic omnes iustificari: & sicut omnes mori, ita omnes necesse est viuificari. Cogit enim similitudo, vt quod de dānatis accipitur, hoc de iustificatis accipiatur: & quod de mortuis creditur, hoc nihilominus de viuificatis credatur. Sed nec vos præcedentem particulam negatis, omnes scilicet homines absque vlla exceptione in Adam mori, omnes condemnari. Quod si & secundum vos, & secūdum Apostolum omnes in Adam condemnantur, omnes moriuntur: secundum eumdem Apostolum omnes in Christo iustificantur, omnes viuificantur. Nam verum est quod dixit, sicut per vnius delictum in omnes homines in condemnationem: sic & per vnius iustitiam in omnes homines in iustificationem vitæ: & verum est quod dixit, sicut in Adam omnes moriuntur, ita & in Christo omnes viuificabuntur. Quod si ita est, sicut per vnius delictum omnes homines condemnati, ita & paruuli homines condemnati. Et sicut per vnius iustitiam omnes homines iustificati, ita & paruuli homines iustificati. Et sicut in Adam omnes moriuntur, ita paruuli omnes moriuntur: & sicut in Christo omnes viuificantur, ita & paruuli omnes viuificātur. Hæreticum est ergo & impium, excludere baptizatos paruulos a numero saluandorum. Hæreticum, quia contra rectam fidem: impium, quia cōtra pietatem. Et ne vel paruus insidiis vestris angulus relinquatur, dictum est, omnes quidem paruulos in Adam mori, sed nullos nisi in Christo viuificari. Neque enim paruuli Iudæorum, Ethnicorum, vel eorum qui Christianæ dispensationis fidem vel sacramenta contemnunt, saluantur: quia in damnatione sua remanēt, non subueniente Christi iustitia, & in morte, non eos refuscitante Christi vita. Quod aperte monstrat quando dicit, per vnius iustitiam omnes iustificari, & apertius quando dicit in Christo omnes viuificari. Cum enim omnes paruuli in Adam condemnentur, nisi in Christo iustificentur, pereunt. Et cum in Adam moriuntur, nisi in Christo viuificentur, nullo modo a morte resurgunt. Non habent ergo iustitiam paruuli, nisi in Christo iustificentur: neque vitam, nisi in Christo viuificentur. Sed si sacramentis a Christo institutis, eis subuentum fuerit: iniusti non remanent, quia secundum pręmissas auctoritates, per vnum Christum omnes homines iustificantur: neque mortui perseuerant, quia in Christo omnes viuificantur. Aut ergo negate hanc condemnationem & iustificationem, mortem & resurrectionem omnium hominum esse, & excludetis paruulos: aut si omnium esse conceditis, inter omnes necessario admittetis & paruulos. Admittetis inquam paruulos, quos, vt ipse beatus Apostolus inter saluandos admitteret, inter damnandos primo constituit. Sic enim decebat, vt propheticum Apostolum, etiam post tanta tempora nascitura hæresis non lateret, eamque non tantum communibus iaculis, sed & singulari spiculo terebraret. Nam sic ait. Regnauit mors ab Adam vsque ad Moysem, etiam in eos qui non peccauerunt in similitudinem præuaricationis Adæ. Qui sunt qui non peccauerunt? Nonne de ipsis paruulis ait sermo diuinus, Non est super terram sine peccato, nec infans vnius diei? Nonne & ab ore magni illius hominis in ora omnium Christianorum deriuatum est. Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, & in peccatis concepit me mater mea? Et quid necesse est rem patētem multis testimoniis cingere? Vtique nullus absque peccato, si nec infans vnius diei absque peccato, nec in ipso matris vtero conceptus infans absq. peccato. Nam cum dicit, in iniquitatibus conceptus sum, non solum iniquitatem parentum concipientium notat, sed & cōcepti peccatum a parentibus tractum pœnitendo commemorat. Nec enim inde sibi misereri Deum rogaret, vbi peccati miseriam non recognosceret. Ergo cum nullus absque peccato esse possit, actuale autem peccatum in paruulis inueniri non possit; quoniam omnis quicumque peccat, aut originaliter aut actualiter peccat: paruuli qui actualiter peccare non potuerunt, vtique originaliter peccauerunt. De illis ergo dictum est. Regnauit mors ab Adam vsque ad Moysem, etiam in eos qui non peccauerūt, hoc est, qui non peccauerunt peccato actuali, sed peccauerunt peccato originali. Hanc originem a primo homine tractā, & in omnes homines transfusam docet, cum subdit. In similitudinem præuaricationis Adam. Non enim propria præuaricatio paruulos reos facit, sicut ipsum pręuaricatorem Adā, sed similitudo præuaricationis Adæ. Quia igitur regnat mors etiam in paruulos qui non peccauerunt, dic, sancte Apostole, vtrum hi paruuli in regno mortis sint perpetuo permansuri, an inde aliquo alicuius suffragio eruendi? Nam cum loquereris de damnatione omnium hominum, non sine causa addidisti etiam damnationem paruulorum hominum. Ego, inquit Apostolus, idcirco tam magnos quam paruos homines ostendo in Adam impios, vt in Christo ostendam iustificatos. Ostēdo in Adam damnatos, vt in Christo ostendam saluatos. Ostendo in Adā mortuos, vt in Christo ostendā viuificatos. Ostendo damna pristina per Christum non solum reparata, sed & superabundate gratia, etiam beneficia adaucta. Non enim sicut delictum, ita & donum. Si enim vnius delicto multi mortui sunt, multomagis gratia & donum Dei in gratia vnius hominis Iesu Christi, in plures abundauit. Et non sicut per vnum peccatum, ita & donū. Nam iudicium ex vno in cōdemnationem, gratia autem ex multis delictis in iustificationem. Et ne sigillatim hæc Apostolica verba discutiens, legentibus plus iusto prolixus esse videar: breuiter dico hanc summam Apostolicorum esse verborū, magis scilicet abundasse Christi gratiam ad saluandum, quam peccatum Adæ abundauerit ad damnādum. Illius enim culpa totam stirpis suæ propaginem in ipsa radice corrupit, & vniuersam simul humani generis massam originali tantummodo vulnere strauit. Christi autem iustitia, donum & gratia, non solum ab illa originali, quæ sic vocatur, peste, qua ille mundum infecerat, sed & ab omnibus peccatis actualibus quæ mundus addiderat, saluauit. Ea de causa Apostolus paruulorū, qui non peccauerunt, mentionem facit, & eos massæ peccatrici admiscet: vt qui inter damnatos per Adam numerantur, inter saluatos quoque per Christum pariter reputētur. Et cum superabundās saluatrix gratia non solum originalia mundi mala remiserit, sed etiam actualia indulserit: quisquis Apostolum legit, intelligat paruulos simplici vinculo astrictos, insolubiles nō manere, cum duplicis culpæ catena cæteros non potuerit retinere. Hoc mundus discat, hoc hæreticus sapiat, hoc catholicus recognoscat: a Saluatoris populo, qui saluat populum suum a peccatis eorum, ipsa ratione cogente, paruulos peccatores nō posse excludi: cum infra amplissimum eius misericordiæ sinum, meruerint etiam magni peccatores admitti. Et, o quanta diuersitas inter benignitatem & malitiam, inter pietatem & impietatem, inter Christum benigne paruulos suscipientem, & hæreticos impie paruulos repellentes. Fecerunt olim nō quidem tale quid, sed simile quid, paruulos a Christo repellendo, Christi discipuli: sed ne facerent, sunt a magistro correpti. Offerebāt, ait Euāgelium, quidam illi, hoc est Christo, paruulos, vt tangeret illos. Discipuli autem comminabantur offerentibus. Nunc iam Domine Iesu, nunc iam bone magister, doce verbo: immo, vt plus audeam, ostende exemplo, vtrum paruuli non propria fide ad te venientes, sed aliena tibi oblati, a te sint suscipiendi, vt Ecclesia tua docet: an repellendi, vt nouorum hominum temeritas iubet. Discipuli certe tui, vt Euangelium tuum loquitur, comminabantur offerentibus: sed tu comminantes quomodo accepisti? Quod cum videret, inquit, Iesus indigne tulit. Quia ergo discipuli tui comminabantur paruulos offerentibus, indigne tulisti: sed quid comminatoribus illis dixisti? Sinite paruulos venire ad me, & ne prohibueritis eos. Talium est enim regnum cœlorum. Hoc quidē dixisti, sed quid fecisti? Complexans, inquit Euangelium eos, id est, paruulos, & imponens manus super illos, benedicebat eos. Quid vos ad ista crudeles paruulorum expulsores dicetis? Ecce quia a se repellebantur paruuli, indigne tulit Iesus: vt sinerentur paruuli venire ad se, & non prohiberentur, præcepit Iesus: talium esse regnum cœlorum dixit Iesus. Complexabat eos Iesus, imponebat manus suas super eos Iesus, benedicebat eos Iesus. Numquid vltra innocentiam puerilem, non virili constantia, sed pertinaci malitia a Christo repellere audebitis? Numquid ab amplexante paruulos Christo, ab imponente super paruulos manus Christo: a benedicente paruulis Christo, inuito ipso Christo, paruulos auelletis? Videat Ecclesia, iudicet orbis terrarum, quibus magis obserandum sit regnum cœlorum, vobis, qui contradicitis verbis regis cœlorum, an paruulis, de quibus ipse rex ait, Talium est enim regnum cœlorum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Contra reliqua Capitula Petrobrusianorum.	??	??	SI de his satis est, ad sequentia nefandi Euāgelij secundum vos, iam veniatur: & qualiter optimi Christiani, Christi sui Ecclesiam ædificare studeāt, videatur. Vos enim non tātum fidem Ecclesiæ illæsam esse non sinitis, sed ipsa quoque ædificia suffodere laboratis. Et cum Christus dicat, Super petram ædificabo Ecclesiam meam. Et Petrus. Et vos tamquam lapides viui superædificamini. Et Paulus. Sicut sapiens architectus fundamentum posui. Et Dauid. Fundamenta eius in mōtibus sanctis. Et mille talia, vos & tantorum opificum spiritualia opera, & ipsorum latomorum sudore elaboratos parietes, pari ruina, vnoque virtutis vestræ impulsu, simul subruere conamini. Nam nec fidem Ecclesiæ, vt dixi, illęsam, nec muros integros diu tolerare potestis. Prędicatis enim templa superfluo fabricari, cum Ecclesia Dei non constet multitudine sibi cohærentium lapidum, sed vnitate congregatorum fidelium. Dicitis crucem Domini honorandam vel adorandam non esse, quoniam species, quæ Dominicorum cruciatuum & mortis instrumentum fuit, abiicienda, non veneranda; ignibus concremanda, non stultis supplicationibus res insensibilis inuocanda est. Asseritis corpus Domini in sacramento altaris Ecclesiam non habere, & quicquid in eo a sacerdotibus fit, inane prorsus & absque aliquo veritatis effectu, quoniam Christus nō futuris Christianis semper, sed præsentibus tantum discipulis illud semel dederit. Affirmatis vanum esse orare vel quicquam boni facere pro defunctis, quia eos viuorum bona iuuare non possunt, qui totum meritum suum, cui nil addi possit, secundum quando hinc transiere, tulerunt. Additis irrideri Deum cantibus Ecclesiasticis, quoniam qui solis sanctis affectibus delectatur, nec altis vocibus aduocari, nec musicis modulis potest mulceri. Currat ergo iuuante Deo stylus per singula, & eo quo proposita sunt ordine sigillatim cuncta discutiat. Agnoscetis vos ostensis auctoritatibus, si quidem resipiscere potueritis, aut nimium cæcos qui tantam lucem videre, aut nimium stultos qui tam aperta intelligere, aut nimium pertinaces fuisse, qui tantis testibus credere non potuistis.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Contra id quod dicunt, Basilicas vel Altaria fieri non debere.	??	??	Ecclesiam Dei vnitate fidelium congregatorum constare, & vos, vt audio, dicitis, & omnibus clarum est. Locorum autem sacrorum ædificia fieri non debere, & facta subrui oportere, vos quidem affirmatis: sed nos toto mundo nobis adiuncto, contradicimus. Et ne putetis terrore magni nominis veritati, si qua apud vos est, me vim inferre conari: audite, cui maxime Christiana subdi colla oportet, auctoritatem. Vt igitur ea qua sacra scriptura edita est, serie, testimonia proferantur: Noe post diluuium ędificasse altare Domino, ac super illud obtulisse sacrificium, Deumque odoratum odorē suauitatis: Abraham quando præcipiente Deo Isaac filium suum immolare voluit, altare prius construxisse, ac desuper ligna composuisse: Iacob erexisse lapidem in titulum, & fudisse oleum desuper, ac dixisse, Vere Dominus est in loco isto, & non est hic aliud nisi domus Dei & porta cœli, Genesis in diuinarum literarum primordio narrat. Exodus quoque ne exercitui Dei sacer locus ad orandum vel sacrificandum deesset, quod solum in procinctu constitutis congruere poterat, tabernaculum portatile ex multis speciebus diuino præcepto a Moyse compositum, & a Deo etiam visibiliter consecratum, memorat. Postquam vero terra Chanaan & aliarum gentium hostibus extinctis, ab Hebræis possessa est, cum innumeris abundarent ciuitatibus & castellis, non nisi primum in Silo, ad vltimum in Hierusalem, ad orandum vel sacrificandum Dei præcepto conuenire poterant. In quibus tantum locis, testante scriptura, tabernaculum pellium & cortinarum mansit, quousque templum lapideum ei successit. Quod cum ædificare Dauid rex cogitasset, contra hunc vestrum nostris diebus exortum errorem ante tot secula disputans Deus: quia hoc, inquit, cogitasti, bene fecisti, hoc ipsum mente pertractans. Sed non tu ædificabis mihi domum, quia vir sanguinum es: sed filius qui egredietur de vtero tuo, ille ædificabit mihi domum. Bene, ait, fecisti, hoc ipsum mente pertractans. Quid ipsum? Deo scilicet ædificare templum. Quod si bene fecit Dauid etiam tantum cogitando ędificare templum Deo: male fecistis vos etiam tantum cogitādo destruere templum Dei. Si, inquam, bene fecit ille, optādo templi Dei constructionem, male facitis vos in corde versando sacrorum templorum euersionem. Quod si malum est, saltem hoc cogitare: quanto magis prædicare? Si malum est cogitare, quanto magis cogitata implere? Si malū est mente de ruina Ecclesiarum tractare, quanto magis diruere? Si mala est destructionis cogitatio, quanto peior ipsa destructio? Quod Christo Iudæi pro crimine obiecerunt, hoc Christiani Iudæis peiores nouo sacrilegio commiserunt. Accusabant illi falso dixisse Dominum, Ego destruam templum hoc manufactum, accusamus nos veraciter vos non solum dixisse, sed & scelestis manibus templa Domini destruxisse. Non fuit leue, etiam apud iniquos, quemlibet templo Dei ruinam minari, quam nostri temporis & nominis homines Ecclesiis eius non timuerunt inferre. Videte, videte templi Domini destructores, quid destruendo commisistis: cum ab eius constructione inhibitum magnum regem & Prophetam Dauid videatis? Ille, ille certe inhibitus est, de quo diuina voce dictum est. Inueni Dauid virum secundum cor meum: & qui dicere potuit, Ab omni via mala prohibui pedes meos, & omnem viam iniquam odio habui, & dilexi mandata tua super aurum & topazion. Quod si tanti viri manus ad cōstruendum templum Dei admitti non meruerunt, numquid vestræ manus ad destruendum impune parare se potuerunt? Subleuare voluit inclinatam arcam Dei Oza, & periit: & vos toto conatu Ecclesiā Dei Israel subuertere quæritis, & salui eritis? Si occisus est qui sustētabat, numquid viuet qui præcipitat? Aduertite studiosi tēplorum subuersores, quam contrarius vos Deo spiritus agat, qui opus eius euertere, qui fabricā iussu eius erectā conamini destruere. Iussu autem eius erectam prioris templi fabricam, & supra audistis, & adhuc recolite. Non tu, ait Deus ad Dauid, ædificabis mihi domum, sed filius tuus quem dabo pro te super solium tuum, ipse ædificabit domum nomini meo. Et ne putetis solius constructionis Deum fuisse auctorem, videte sanctificatorem. Perfecto enim templo cum multiformi ornatu a Salomone, & inducta arca Dei a sacerdotibus in locum suum, ait eadem verax scriptura. Factum est cum exissent sacerdotes de sanctuario, nebula impleuit domum Domini. Et non poterant sacerdotes stare, & ministrare propter nebulam. Impleuerat enim gloria Domini domum Domini. Tunc ait Salomon. Dominus dixit, vt habitaret in nebula. Et vt sanctificati a Deo templi ipso teste vtamini, audite eum apparentem Salomoni, & dicentem. Exaudiui orationem & deprecationem tuam, qua deprecatus es coram me. Sanctificaui domum hanc quam ædificasti, vt ponerem nomen meum ibi in sempiternum: & erunt oculi mei, & cor meum ibi cunctis diebus. Iudicate ergo, cui magis credendum sit, Deo templi sui constructionem præcipienti, an vobis destructionem suadentibus: Deo consecranti, an vobis prophanantibus: Deo cōgruum locum ad preces & sacrificia designanti, an vobis absque templis & sacrificiis Christianos esse iubentibus. Vere antiqui erroris noui reparatores, qui Deum non in templo suo, sed Baal in omni colle excelso, & sub omni ligno frondoso coli præcipitis, cum agros & nemora sanctificatis ab eo locis præponitis. Qui quantum hoc ei contrarium esset ostēdens, non nisi in loco, quem se ad hoc elegisse dixit, sacrificia offerri voluit. In quo ter in anno totius gētis conuentus fieri mandauit, vbi & Deum adorarent, & vota soluerent, & quę de lege dicenda erant audirent. Et quamuis secundum Salomonis orationem, Deus domo non egeat, quem cœlum & cœli cœlorum capere non possunt, & iuxta Psalmum Dauid dicentis, In omni loco dominationis eius benedic anima mea Domino, vbique adorandus sit: in tantum tamen singulare voluit habere priuilegium domum sibi singulariter dedicatam, vt ibi precantibus populis gratiam maiorem infunderet, & preces efficacius exaudiret. Vnde ad commendandam gratiam, & dignitatem noui Christianorum sacrificij, quod dum animales & superbi fueritis non capietis: non nisi in loco illo ad hoc, vt dixi, electo, sacrificia fieri permisit: in tantum, vt pro magno delicto imputet scriptura etiam bonis & laudatis regibus Iudæ, quod cum idola & eorum cultum omnino in regno proprio annullassent; in excelsis tamen, in aliis scilicet locis quam templo, subiectum populum, non quidem idolis, sed Deo ipsi sacrificare permisissent, Inde culpans vnumquemque eorum scriptura, dicit. Verumtamen excelsa non abstulit. Adhuc populus sacrificabat, & adolebat incensum in excelsis. Sic nō cultum, sed locum culturæ culpando ostendit scriptura, noluisse Deum passim vbique sacra illius temporis celebrari, quibus & certos ministros deputare, & certum locum voluit dedicare. Ad hunc Iudæi omnes multique Gentilium, ad hunc magni reges & Prophetæ vel iussas hostias, vel vota Deo propria oblaturi veniebant. Ad quem vtrum rex Ezechias post ægritudinem esset ascensurus, inuisam seculis omnibus Solis retrocessionem, a Deo per Prophetam Esaiam in signum accepit. Hunc a rege Chaldæorum destructum Principes Zorobabel & Salathiel, sacerdotes Esdras & Iesus, Prophetæ Aggæus & Zacharias repararunt: rursumque ab Antiocho prophanatum, Machabæi sanctificarunt. In hoc finis legis & initium Euangelij Christus, puer adhuc a parentibus oblatus, ritum omnem impleuit: & quid reuerentiæ sacris locis debeatur, prius tacens exemplo, quam docēs verbo clamauit. Et ne in aliam partem pertinacia qua cœpistis, etiam istud interpretari velitis: legite Euangelium, & videte quotiens in Pascha, in Scœnophegia, in Encæniorum solemnitate, Hierosolymam veniens in templum ascenderit: qualiter ibi verbum vitæ, quod ipse erat, populis palam prædicauerit, sedens iuxta gazophylacium offerentes Deo munera, & maxime viduam laudauerit: offerri munus quod præceperat Moyses curato a se leproso præceperit, accedentes ad se in templo cæcos & claudos, locum diuinis miraculis honorando, curauerit. Recolite & illud, quo solo velut ariete tota insani dogmatis vestri machina subuertitur. Illud, inquam, recolite, quid iam proximus passioni fecerit, quando facto flagello de funiculis, vendentes & ementes de templo eiecit, cathedras vendentium columbas euertit, & Deuteronomij assumpto testimonio increpans dixit. Scriptum est, Domus mea, domus orationis est. Vos autem fecistis illam speluncam latronum. Ad quid tot ista? vt tandem pudeat vos stultissimi erroris, quem nec Iudæus, nec Paganus, nec Christianus alter, præter vos, inuenire potuit. Vult enim omnis religio locum, vbi sacra sua venerari, & vbi familiarius institutis suis valeat deseruire. Hinc Iudæi in tēplo Dei, hinc Pagani in sanis, licet profanis, tantum hostias immolabant. Hinc Christiani vsque ad vestra tempora, a Deo institutas, quas subuertere quæritis, Ecclesias habebant. Quodcirca dum in his permanseritis, merito extra numerum omnium hominum eritis: quin in his, legibus omnium repugnatis, & expulsi a fidelibus, nec apud infideles latibulum inuenietis. Redite ergo præuaricatores ad cor, & qui diu desipuistis, iam tandem sapere incipite. Videte Deum templi sui fabricam erigentem, erectam sanctificantem: Prophetas diruta restaurantes, restaurata consecrantes: Christum ipsum templi Dominum, templum cœlesti verbo & sublimibus miraculis honorantem, negociatores de illo verbis & verberibus eliminantem, domum Dei, domum Patris sui, domum orationis esse, dicentem. Nolite vltra destruere, quod Deum ædificare cernitis: nolite prophanare, quod eum dedicare videtis: nolite contemnere, quod eum honorare conspicitis. Intelligite Deum Christianorum, Deum fuisse Iudæorum: qui sicut tunc sine templo esse noluit; ita nūc sine Ecclesiis esse non vult. Quod si quæritis, quare tunc nō nisi vnum a Iudęis, nunc vero multa sibi a Christianis fieri templa velit: patet ratio, quia vni & circumpositæ genti templum vnum de proximo sufficiebat: & ne dæmonum sacrificiis, quæ vbique fiebant, paulatim illectus iungeretur, prono ad idololatriam populo prospiciebat. Est & illud sublimius, si tamen Iudaizando figuras non abiicitis, quod illo vno tēplo, vna Ecclesia, illius vnius templi sacrificiis, vnicum Ecclesiæ sacrificium designabatur. Quod cum sit, remota veteri multiplicitate, vnum non nisi in vna Christi Ecclesia fieri potest: quoniam locus veri sacrificij extra Catholicam Ecclesiam non est, quia vnus Dominus, vna fides, vnum baptisma, vna Ecclesia, vna hostia. Hæ sunt causæ, quæ ad præsens occurrere potuerunt, cur vno tantum tēplo a Iudæis colebatur, qui a Christianis nunc innumeris, quantum ad ædificia pertinet, Ecclesiis honoratur. Quæ si sufficiunt, bene. Si non, aperiat vobis sensum intelligendi scripturas, vt agnoscatis secundum Apostolum, omnia illis in figura contigisse, & scripta esse ad correctionem nostram: quæ sicut multos a suis erroribus correxerunt, vtinam & vos a vestris corrigere possint! Cur vero post illam Iudaici templi vnitatem, hæc Christianarum Ecclesiarum multiplicitas orta sit, ex supradictis lucide demonstratur. Vnum enim templum, quod vni populo sufficiebat, vniuerso iam mundo sufficere non potest. Impletum namque est, quod Ecclesiæ per Esaiam dictum est. Ne parcas, longos fac suniculos tuos, & clauos tuos consolida. Dilata locum tentorij tui. Dilataberis ad orientem & occidentem, ad aquilonem & ad austrum. Inde & Malachias. Non est mihi, ait Dominus, voluntas in vobis, neque accipiam sacrificium de manibus vestris. Ab ortu enim Solis vsque ad occasum, magnum est nomen meum in gentibus, & in omni loco offertur nomini meo oblatio munda. Quam Prophetæ sententiam ad vnguem exequens Dominus, ait Samaritanæ in Euangelio. Mulier, venit hora quando neque in monte hoc, neque in Hierosolymis adorabitis Patrem. Et post quædam. Venit hora quando veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu & veritate. Quid clarius, quid manifestius, quid apertius requiritis? Ecce in Iudæorum reprobatione & Gentilium electione, sacrorum, de quibus agitur, locorum quæstio soluitur: & quod vni sacrificiorum templo multa oblationum loca succedere debeant, euidenter monstratur. Et, o in diuersis temporibus mirabiliter consonans Prophetæ Christique præsagium! Quod enim ille ait. Non accipiam sacrificium de manibus vestris: hoc iste, venit hora quando neque in monte hoc neque in Hierosolymis adorabitis Patrem. Et quod ille, in omni loco offertur nomini meo oblatio munda: hoc iste, veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu & veritate. Ecce hora, de qua Dominus dixerat, Venit hora, quando, sicut oculis cernimus, neque Iudæi Hierosolymis, neque Samaritæ in monte suo: quæ tantum loca sacra putabant, ritu antiquo adorant, quia non accipitur a Deo sacrificium vmbratile, succedente veritate, nec necessarius est agnus, aries, aut vitulus, cum pro omnibus vnus sufficiat immolatus Christus. Hoc certe est tempus, quando veri adoratores adorant Patrem in spiritu & veritate, quando non in vno tantum, sed in omni loco offertur nomini eius oblatio munda. Quæ quia munda est, oportet & loca, in quibus offertur, mundari. Quod tunc fit, cum spiritu sanctificationis per humanum ministerium sanctificantur loca, ac de communibus fiunt diuina: & inuocato nomine Domini, eius solum ibi habitatio præparatur, cuius singularis essentia consortem habere non patitur. Mundantur ergo prius loca, & sic in mundatis locis offertur nomini eius oblatio munda. Sic in hoc tempore Christianæ gratiæ, secundum hanc propheticam vocem, & in omni loco offertur nomini eius oblatio munda: & non nisi in certis sanctificatisque locis offertur illa oblatio. Cum enim de vtriusque testamenti sacrificio agens Apostolus dicat, necesse est, exemplaria quidem verorum his mundari, ipsa vero cœlestia melioribus hostiis quam istis. Quis sani capitis vel suspicari possit, inferiores hostias, quibus exemplaria verorum mundantur, non nisi in sacris locis, meliores vero hostias quibus ipsa cœlestia mundatur, passim in non sacris licere offerri? Ibi bos non nisi in sacro templo mactatur, & hic Agnus Dei in nemore vel agro, domo vel foro, stabulo vel taberna, immolabitur? Ibi ad pecudum cruorem effundendum tanta cura tabernaculum vel templum iussu Dei construitur, ornatur, consecratur: & sanguis Iesu Christi, qui, vt ait Ioannes Apostolus, dilexit nos, & lauit nos a peccatis nostris in sanguine suo, nec apud redemptos locum merebitur? Præparat ingenti cura seruilibus sacrificiis templum Iudęus: & non parabit liberatrici hostiæ Ecclesiam Christianus? Damnatur ibi, qui extra designatum locum vel Deo obtulerit sacrificium: & impunitus esse poterit, qui in loco alieno finem omnium sacrificiorum immolauerit Christum? Sed scio, vt supra dixi, quia & hoc nostrum sacrificium contemnitis, & prorsus nunc in Ecclesia esse negatis. Contra quam hæresim me superius agere promisi, & suo loco, Deo adiuuante, promissa exequar. Interim etsi non ad sacrificandum, ad orandum tamen templa vel Ecclesias fieri debere, negare non potestis: cum & in Pentatheuco & in Euangelio, hoc est, in veteri testamento & nouo, audiatis Dominum dicentem. Domus mea, domus orationis est. In qua domo constitutus matri se quærenti, & conquerenti, respondit. Nesciebatis, quia in his quæ patris mei sunt, oportet me esse? Qui & duos homines ascendisse in templum vt orarent, & vnum exauditum, alterum reprobatum, narrat. Et Lucas Euangelista Annam vsque ad annos octoginta quatuor viduam, in tēplo ieiuniis & orationibus nocte ac die seruisse commemorat. Agnoscite ergo saltem domum orationum, vt postea cognoscatis & sacrificiorum. Quod si de his etiam Apostolicum testimonium quæritis, audite Ioannem scribentem septem Ecclesiis quæ sunt in Asia: & Lucam in Actibus Apostolorum, sicut incrementa Ecclesiæ, sic & nomen Ecclesiæ celebrantem. Qui etiam in Euangelio testatur Apostolos post Ascensionem Domini in templo semper fuisse, laudantes & benedicentes Deum. Petrum quoq. & Ioannem in Actibus Apostolorum ad horam orationis nonam, non forum petentes, sed in templum ascendentes. Recolite etiam Epistolas Apostolorum, & ipsius Pauli, diuersis Ecclesiis missas. Si vero appellatione Ecclesiarum spiritualem magis fidelium congregationem quam corporalem structuram significari dixeritis: videte quid Paulus Corinthios corripiens dicat, Conuenientibus, inquit, vobis in Ecclesia, audio scissuras esse, & ex parte credo. Et post pauca. Numquid domos non habetis ad manducandum & bibendum, aut Ecclesiam Dei contemnitis? Quidam enim Corinthiorum escas suas, quibus domi vesci potuissent, ad Ecclesiam deferebant: & vbi Dominicam tantum cœnam comedere deberent, domesticos cibos edebant: & ditiores qui sibi parare poterant, pauperibus qui non poterāt, pudorem inferebant. Et rursum Apostolus. Conuenientibus, inquit, vobis in vnum, iam non est Dominicam cœnam manducare. Vnusquisque enim suam cœnam prœsumit ad manducandum. Et alius quidem esurit, alius autem ebrius est. Ecce nō tantum conuentus Ecclesię, sed & structura Ecclesię his verbis aperte mōstratur. Locus plane ad conueniendum certus, & sacratus monstratur, in quo Dominicam solummodo cœnam licere manducare Apostolus dicit: & a quo Corinthiorum cœnas siue conuiuia duris increpationibus repellit. Inde illos de schismate arguit, inde Ecclesiæ Dei contemptores, inde præsumptores vocat. Vnde & epulones illos ad domos proprias remittit, cum dicit. Numquid domos non habetis ad manducandum & bibendum? vt scilicet in suis domibus illis cibis vtantur, quibus absque reatu in domo Dei vti non poterant. Docet summus post Christum Ecclesiæ Magister, domorum, & domorum distantiam: & quid domui diuinæ, quid humanæ conueniat, more suo lucide manifestat. Non patitur crimina carnis in domo spiritus celebrari, sed vult Christianos in domibus suis communes cibos edere, in domo autem Domini Dominicam tantum cœnam māducare. Instruit eos, vt sicut in illis victum corporis, sic in ista victum animæ quærere discant: & sicut in illis vitam mortalem, sic in ista vitam sibi prouideant sempiternam. Imitatus est magistrum discipulus Christum, in quo loquebatur Christus. Et sicut ille templum Dei noluit esse domum negociationis, sic iste Ecclesiam Dei non est passus fieri domum comestionis. Sic ille negociatores, hic repellens comestores, docent & sacra fuisse loca illa, in quibus nec vitæ humanæ necessaria exercere licebat: & semper Christianis talia prouidēda, in quibus solum orationis negotium fiat, & in quibus Dominicam tantum cœnam manducare liceat. Iam si cum Christianis mihi sermo est, Christo & eius Apostolo vos credere oportebit, & sacrorum ædificiorum non iam ruinam, sed ædificationem: non detrimenta, sed incrementa quærere, auctoritas inuicta compellet. Insulsa sane & bestialis hæresis vnde exoriri potuerit, non satis mirari sufficio. Ita enim omni auctoritate vel ratione destituitur, vt nisi simplicium animarum periculum cogeret, contra tam viles nænias vel os aperire animus nausearet. Quid enim? Numquid per viginti quinque annos, quibus Romæ Petrus Apostolus sedit, absque templo vel Ecclesia, id est orationis domo, vel paruo saltem oratorio fuit? Nonne vt gestorum veracium series narrat, si tamen præter diuinum Canonem gestis aliquibus assensum datis, primus ipse princeps Apostolorum Petrus, in vrbe orbis capite templum Christo inter innumera gentilium templa construxit: & iuxta quod beatus & magnus Papa Leo nobili sermone pronuntiat, trophæum crucis Christi Romanis arcibus inuexit? Nonne & nosipsi Romæ positi frequenter vidimus in criptis antiquissimis oratoria & altaria, qualia eo tempore fieri poterant: quæ ab eodem Apostolo constructa & sanctificata, sicut per successionem fama consentiens, ac celeberrima protestatur, in monumentum tantæ sanctitatis fidelibus ostenduntur, & ab eisdem fidelibus dulcissime ac deuotissime deosculantur? Numquid apud Arelatem, quam necdum per Dei gratiam vester sordidus error infecit, Pauli Apostoli discipulus Trophimus de cuius fonte, vt Papa Zosimus scribit, omnes Galliæ fidei riuulos acceperunt: semper in campo aut in foro prædicauit, baptizauit, orauit: & numquam domum orationis vel ipse habuit, vel alios habere instituit? Et vnde tot sancti successores eius hoc præsumere ausi sunt, quod ille non docuit, a quo fidei riuulos acceperunt? Sed vt de primis Galliæ nostræ Apostolis, quos vestra impia fatuitas, & fatua impietas, hactenus scire non meruit, aliquid plenius dicam: sicut ipsa testatur antiquitas, a sanctis viris nobis relictæ tradunt historiæ: non solum nos, verumetiam omnes Christiani populi, pusilli cum maioribus, senes cum iunioribus, vestram insaniam irridentes, certissime tenent: quod Hireneus Lugduni, Crescens Viennæ, Vrsinus Biturigis, Paulus Narbonæ, Saturninus Tolosæ, Austremonius Aruernis, Martialis Lemouicis, Burdegalæ, & Pictauis, Fronto Petragoris, Eutropius Xanctonis, Gatianus Turonis, Iulianus Cenomannis, Parisij Dionysius, Senonis Potentianus & Sauinianus, Beluaci Lucianus, Æduæ Andochius, Lingonis Benignus: & quis omnes gloriosissimos fidei nostræ patres, & Apostolos enumerare sufficiat? Isti certe, isti, vbicumque nomen Domini annunciauerunt: statim idolorum delubra, prout fas fuit, euertentes, aut nouas Ecclesias fundauerunt, aut ipsa templa in Ecclesias conuerterunt: adeo vt hodieque in plerisque locis, sicut ipsi nostris oculis inspeximus, Ecclesiæ vel Basilicæ ab eis constructæ, altaria manibus eorum fundata & consecrata, in memoriam antiquitatis & sanctitatis eorum a fidelibus populis reseruata monstrentur: quamque ridendi & detestandi sitis omnibus hominibus, quadam viua voce loquantur. Et vt ad orientem & cæteras mundi partes transitum faciam, quis Illyricum, Græciam, Scythiam, nisi Paulus & Andreas? quis Asiæ maximas partes nisi Ioannes & Philippus? quis persica regna cum proximis gentibus, nisi Simon & Iudas? quis Indicas partes & Solis ortui contiguas terras, nisi Thomas & Bartholomæus? quis totam Æthiopiam, nisi Matthęus, primi & nouissimi Apostoli Christi, vetustæ superstitionis templa destruentes, nouæ gratiæ Ecclesiis impleuerunt? Ita vniuersi veteris, & nouæ legis auctores vnanimi studio vobis aduersantur: vt necesse vobis sit, aut tantis testibus adquiescere, aut sine Christo, Prophetis & Apostolis, Christianos fallaciter permanere.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Contra id quod dicunt, Crucem Domini nec adorandam, nec venerandam: sed magis confringendam, & conculcandam esse.	??	??	Hinc ad defendendam Crucem Domini contra secures vestras & gladios sermo festinet, licet iam non nisi tardus accedere possit. Præuenistis scelestis operibus celeritatem verborum, & profundis in religionem odiis, quod vel cogitare scelus fuerat, insigne nostræ fidei tollere attentastis. Quod tunc factum est, quando ad inauditam diuinitatis contumeliam, magno de crucibus aggere instructo, ignem immisistis, pyram fecistis, carnes coxistis, & ipso passionis Dominicæ die Paschalem Dominicam præcedente, inuitatis publice ad talem esum populis, comedistis. Sic sacris lignis sacrilegos ignes alentes, credo iuxta Prophetam Esaiam, cum idololatris dixistis. Vah! calefactus sum, vidi focum. Ita ignibus calefacti, carnibus impinguati, medullatum vos ipsos sacrificium non Deo, sed diabolo obtulistis, & sicut de præuaricatore populo Moyses dicit, Incrassatus est dilectus, & recalcitrauit: incrassatus, impinguatus, dilatatus, dereliquit Deum factorem suum, & recessit a Deo salutari suo. Recessistis plane & vos, si adquiescere non vultis, Crucem negādo, a Deo salutari vestro: a quo nullo pacto salutem consequi poterit, quisquis Crucem, in qua maxime salus est constituta, contempserit. Credo astu hæretico hoc vos consilium inuenisse, immo nequitiæ Principē per proprios vernulas fallaciæ suæ optime prouidisse, vt hoc vno iaculo, si vulnus incautis infligere posset, leui negotio, non tātum sospitatem, sed & vitam auferre valeret. Nam sublato de medio crucis nomine, vbi crucifixi mentio remanebit? Subtracto crucifixi vocabulo, vbi mortis vel passionis recordatio permanebit? Ablata mortis vel passionis memoria, quę redemptis spes salutis, euacuato redemptionis precio, supererit? Sed noui dolere vos vices sociorum, & homines hęreticos, dęmonum iniurias velle vlcisci. Fugantur apostatæ spiritus apparente crucis signo, & superbi Angeli, qui contra ipsam inuictam maiestatem caput erigere nisi sunt: isto, quod sic contemnitis, abiectionis indicio, vt nebula matutini Solis radiis discussa, vanescunt. Hac vos permoti iniuria, iurata contra crucem Domini bella suscepistis, & homines nequiores dæmonibus eorum pati dedecora non potestis. Non potestis certe quod odiunt diligere, quibus & in hac vita mores, & in futura ignes, nihil aduersum, nihil diuersum esse designant. Moribus ergo modernis, & ignibus æternis concors parilitas, nil nos mirari faciunt, si & quod volunt vultis, & quod nolunt respuitis. Sed quos minamur ignes forsitan vos non terrent, quoniam iuxta Esaiam, pepigistis fœdus cum morte, & cum inferno fecistis pactum. At secundum eumdem, fœdus vestrum cum morte dissipabitur, & pactum vestrum cum inferno non stabit. Nam, vt Poeta ille ait,	Nulla fides regni sociis,	& vt Christus in Euangelio Omne regnum in seipsum diuisum, desolabitur. Vnde quoniam commune cum dæmonibus regnum delegistis, soluetur cito male parta concordia, & impiorum pax diuturna esse non poterit: quia nō est pax, dicit Deus meus, impiis. Fiet igitur lignum vitæ vobis lignum mortis, vt quos semel de eiusdem sacri ligni frustis succēdistis focos, vobis perpetui perseuerent: & sicut ipsis vos immortales, sic illi vobis inextinguibiles permanebunt. Sed ne moram faciam, spiret iam serpēs sibila sua: et quibus diu tumet, venena profundat. Stultum est, inquit, & prophanum adorare vel venerari crucem: quia lignum quod Christi membra torsit, magis est conterendum vel comburendum, quam venerandum vel adorandum. O præclara sapientia! o ratio de intimis eruta philosophiæ! Non digno supplicio cruciatus Dominicos vindicatis, nec tātum scelus congrua vltione damnatis. Mors Domini nō est horario expianda tormento, iniuria cōditoris non nisi pœna perpetua est punienda. Non est necesse repetitis ictibus retundi secures vestras, nec feriendo membra lassare. Extinguite ignes succēsos, congestum aggerem crucium dissipate: est qui vlciscatur iniurias suas. Creator ipse qui passus est, impiam crucem se torquentem torquebit: & cum Herode ac Pilato, Iuda vel Caipha, eam in gehenna retrudet. Erit eis commune supplicium, quibus fuit par reatus: & quia Deo simul tormenta intulerunt, pariter in inferno ardebunt. Sic plane, sic iustum est, vt qui de morte Dei cœli arguitur, non minore quam inferni supplicio puniatur. Hac iustitia quicquid contumelię vel indignitatis Deo homini materia fuit, condemnandum est. Inde loca ipsa passionis execranda, ciuitas euertenda, sepulchrum eruendum: in quo licet quieuerit, Deo tamen sepeliri iniuria extitit: mors eius insuper detestanda, passio conculcanda, &, vt breuiter multa dicam, tota saluatricis humilitatis dispensatio contemnenda. Vt quid sic loquor? vt tanta vobis absurditate obiecta, erubescatis: & nulla pœna vel contumelia dignam esse rem, in qua culpa non potest cadere, cognoscatis. Inesse enim culpa non potest, vbi ratio non est. Ratio vero non nisi in animali est. Sed crux animal non est, vnde in ea ratio non est. Et quia in ea ratio non est, neque culpa, vt dixi, est. Quod si culpa nulla in ea est, nec reatus mortis Christi ei imputandus est. Hoc si verum est, non erat ei velut pro pœna culpæ, inferenda contumelia: non erat cædenda securibus, non ignibus concremanda. In cruciatibus enim vel morte Saluatoris, praua tantum voluntas prauorum hominum cōdemnatur: quia solus creaturæ rationalis affectus, creatoris gratia adiutus vel desertus, semper aut remuneratur aut condemnatur. Excusatur ergo hac gemina ratione crux a reatu cruciatuum: qui vbi sensus non fuit, nec assensus criminis esse potuit: & quia reliqua passionis loca ob salutarium pœnarum quam contrahere non potuerunt, culpam, nec vosipsi, vt æstimo, nec quilibet iudicat execranda. Male igitur factum est, quando innoxium lignum quasi nefandi sceleris obnoxium, præsumptuosis manibus vestris confractum est, male quando iniustis ignibus combustum est. Sed vos adhuc. Si quis, o viri, laqueum quo patris guttur fregisset, gladium quo amicum vel fratrem necasset vobis afferens, honorare vel adorare vos illa moneret: nonne in monitorem, si facultas daretur, toto motu animi insurgeretis? nonne oblata aut flammis absumeretis, aut quo fieri posset modo, pessundaretis? Ista cum in Capitolio Senatorum, quales vos aggregare soletis, de consulari vel regio tribunali, declamatorio ore gestuque terribili vobis proferre moris sit: adducto statim in sententiam vestram eruditissimorum illorum cōuentu, inuictæ orationi subito acclamatur: altis omnes vocibus cognitæ tandem per vos veritati adgaudent, conflantur immensa in crucem odia, ad vindicanda crucifixi tormenta, contra crucem gladiis & ignibus vniuersi armantur. Et quis vnquam præter vos, o asinina stoliditas! paternam necem vel fraternum sanguinem a laqueis vel gladiis, & non magis a suspensoribus vel necatoribus exegit? Quis vnquam, præter vos, in vindictam sanguinis laqueos combussit, gladios confregit? Quis vnquam præter vos, peremptoriis instrumentis, & non potius perimentibus impiis iratus est? Quis vnquam præter vos, aduersus arma, & non magis aduersus armatos armatus est? O tempora! o mores, qui talia vel audire potestis! Indignabor prostrato exercitu contra tela inimicorum, & perempto patre, aduersus gladios bella suscipiam. Irascar occiso fratre, telo perimenti: & suspenso amico, in laqueum stomachum commouebo. Luent facta inimicorū res innocuæ, & pro sceleribus impiorū innocens creatura damnabitur. Inferetur pœna non sentienti, & brutæ rei contumelia irrogabitur. Dessecabitur illa gladiis, nec dolebit: cōburetur ignibus, nec curabit: deformabitur ludibriis, nec erubescet. Pascetur his tormentis inimicus animus, & egregia vindicta satiatus, a furore concepto paulatim detumescet. Exardescet odium nostrum contra gladios hostium, & adepta victoria sicut hostes perimi, sic istos necesse erit confringi. Non sic, vt aliquid auctoritatis addam, non sic famosus ille pugnator Dauid fecit. Non, inquam, execratus est vel confregit Golię gentilis gladium, quem aduersum se ille produxerat, quo elatus, agminibus Israel exprobrauerat, acies Dei viuentis blasphemauerat: sed eo armatus & tunc caput inimicum abstulit, & post, eumdem de sanctuario a sacerdote accepit. Qui nec inter sacra reponeretur, nec a Propheta in vsum bellandi acciperetur: si iuxta vestram sapientiam, execrandus vel confringendus iudicaretur: nec diceretur de illo, Da mihi illum, non enim est hic alius similis illi. Sed & de Iuda Machabæo optimo Hebręorum duce, verax scriptura cōmemorat: quod deleto Pagano exercitu, gladium Apollonij ducis a se interfecti abstulit, & erat pugnans in eo omnibus diebus. Sic certe Christus, o hæretici, sic plane Christus, cruce sua contra mundi principem vsus est. Produxit ille procedens ad singulare certamen cōtra Christum crucem Christi, qua eum occideret: sed diabolico astu diuina sapientia permutato, cruce, qua eum appetiit, eadem excruciatus est: & morte, qua eum extinxit, eadē ipse occisus est. Tunc impletum est quod in Psalmo quondam Presbyteri sæpe cantastis. Conuertetur dolor eius in caput eius, & in verticem ipsius iniquitas eius descendet. Sed liceat & mihi in conuentum vestrum illum intrare, & plebeculæ a vobis deceptæ, iuxta deceptorium idioma locutionis vestræ pauca proponere. Si quis, o viri, laqueum vel gladium præ manibus habēs vobis diceret: Ecce laqueus, quo suspēsor patris vestri suspensus est: ecce gladius, quo necator fratris vestri vel amici charissimi necatus est: confringite, comburite, dissipate, quid vos? Numquid ista suadenti crederetis? nonne huiusmodi hominem aut insanire, aut inimico animo agi iudicaretis, qui vos & insensibilia torquere, & in res violatæ pietatis vindices exardescere admoneret? Sic isti non veritatis, sed erroris: non salutis, sed perditionis vestræ magistri faciunt, qui crucem Domini, per quam ille, qui secundum Euangelium, cui se credere dicunt, homicida erat ab initio, peremptus est, vos confringere, comburere, & perdere persuadent. Sic vere isti faciunt, qui Patrum vestrorum, qui vestri, qui ipsius Christi quantum ad corpus, interfectorem diabolum vlcisci cupient, vt ipsi fatentur: dum crucem, per quam maxime ille periit, tantopere perire concupiscunt: cum instrumentum, quo ad salutem vestrā Saluator vsus est, ipsa cogente ratione magis suscipiendum quam confringendum, venerandum quam comburendum, exterminare contendunt. Et, o iustitia, rem, vt dixi, absque reatu damnare! o vltio, rem insensibilem tormentis subiicere! effundere furorem in truncum aridum, & in lignum nil sentiens nefanda odia exhaurire. Ista ratione nimium Christo fideles Christiani cōtra cruces Petri & Andreæ zeli gladio accingentur: craticula Laurentij, licet ferrea, suis ignibus comburetur: lapides Stephani in calcem conuertentur: eculei, laminæ, vngulæ, flagella, catenæ, vincula, carceres, compedes martyrum, ne quod fecerunt ab istis patiantur, fuga celeri euanescent. Hac lege quæcumq. molesta sunt humano corpori, humanis odiis digna erunt, infestas inimicorum manus vbi occurrerint non euadent. Tali modo aduersus ignem vrentem, aerem corrumpentem, aquam suffocantem, terram collidentem, nostra indignatio succendetur: solem æstate feruentem, gelu hyeme torquēs abominabitur. Et quia nihil corporeum est, quod non misero homini reatu suo quolibet modo vertatur in pœnam, totus homo contra totum mundum omni annisu consurget: & totis viribus vbi facultas data fuerit, habitaculum suum ipse habitator destruet. Sed forte vos animosam Cyri regis arrogantiam æmulati, imitari proposuistis, qui absorptum maximo flumine, qui Ganges dicitur, dilectum equitem vlcisci cupiens, exarsit in flumen: & peruium se peditibus facturum comminās, impleuit promissa. In trecentos enim, & eo amplius alueos tumentes vndarum moles dispartiens, superbiam fluminis superbus imminuit, & per plures tramites vnius magnitudinem deriuans, naualem vix pompam dignantem, siccis, vt dixerat, pedibus fluuium meabilem fecit. Sed ille licet insano zelo, mortem militis sui vindicare voluerit, tamen ne & alij simili casu affecti morerentur, prouidit. At vos econtra. Qui cum certum teneatis in morte Christi, quæ per crucem acta est, vitam vniuersorum consistere: dum crucem de medio auferre vultis, vitæ omnium inuidetis. Cernitis adhuc solenne & pecoribus ipsis tam notum inconueniens? Videtis non mereri pœnam res sine culpa, tormenta insensibilibus non inferenda? Videtis quia & iniuste pœna innocenti, & stulte tormenta irrogātur non sentienti? Quæ cum ita sint, si libet vobis tantopere Redemptoris vindicare tormenta, quærite reum qui mereri, & sensibilem qui possit illatam pœnam sentire. Cumque in tota visibili creatura solus simul, & reus, & sentiens apparuerit homo: agnoscetis tandem vos bestialiter desipuisse, & apri vel vrsi more, elapso venatore in venabulum inaniter morsibus & vnguibus desæuisse. Agnoscetis certe innocuas creaturas iniuste & ridicule belluino dente vestro vexatas, cum nec pœnam sentire potuerit nisi sensibilis, nec damnari debuerit nisi culpabilis. Apparebit vobis, vt dixi, solus reatui, & ideo iure tormentis subditus homo: quem solum & iuste pro commissis arguere, & a quo solo debitam vindictam merito reposcere possitis. Quo facto, nec vniuersitas creaturæ insensibilis vel irrationalis indignationem vestram pro quibuslibet hominum molestiis incurret: & crux Domini ignes vestros & gladios, sub quibus tremebat, hac ratione compellente euadet. Euadet, inquam, vt innocens culpam, euadet vt insensibilis pœnam, & de morte Christi iam non vt rea damnabitur, vel vt sensibilis punietur: sed suas lineas repetente iustitia, & qui delinquere potuit inuestigabitur, & non nisi qui deliquit condemnabitur. Ea æquitate, cum (sicut præmisi) solus inter mundanas creaturas inuentus fuerit delinquere potuisse homo: ille tantum damnabitur qui huius tanti criminis reus apparuerit homo. Sic plane, sic exigit lima veritatis: vt sicut omnem non reum saluat iustitia, sic omnem iniustum damnet iniustitia. Inde cum non omnem hominem, sed quosdam hominum, reatus suppliciorum seu mortis dominicæ reos ostenderit: aliis indemnatis ipsi damnabuntur, aliis impunitis, illi tantūmodo, quos praua voluntas reddidit noxios, punientur. Nec ipsi etiam omnes punientur, quia mutatis quidem affectibus ad Christum conuersi, iustitia eius a culpa mundati, & morte eius, quam ipsi intulerant, sunt a morte erepti. Ad quid istud? vt videntes vere reos dominicorum cruciatuum, mortem & digna supplicia, pœnitentiæ remedio euasisse: videntes (inquam) aliquando etiam reos homines saluari, nunquam ream crucem Domini erubescatis damnare. Quæ cum ita sint, non valet parabola vestra, quam ad cōdemnandam crucem Domini, rusticissimis & imperitissimis hominum quisquiliis proponere soletis. Nam secundum ea, quæ proposita sunt, nec laqueus pro fracto gutture patris succendendus, nec gladius pro perempto fratre vel amico fuerat cōfringendus. Vnde si ista pro vltione patris, amici vel fratris non fuerant pessundanda, nec crux Saluatoris velut pro vindicta sanguinis ac mortis eius confringenda fuerat, vel comburenda. Quoniam, vt sæpe iam dictum est, nec delinquere potuerunt, quia erant irrationabilia, nec rursum delinquere vel sentire, quia erant insensibilia. Stultissime igitur & praue factum est, quando crux Domini, quæ nil deliquerat, nil sentiebat, tormentis subacta est. Hæc inuicta ratio, salutari ligno iniuste quidem a vobis factam contumeliam ostendit: sed nondum honore, quo illud colimus, dignum probauit. Veniat ergo auctoritas, succedat & ratio, & crucis lignū non iam contemptibile, sed gloriosum, Catholicis pariter & hæreticis declaret. Veniat igitur primus in Canone, primus & in nostra oratione Moyses, signet agni sanguine in modum crucis Hebræorum ostia, & superliminare domus, & vtroque poste linito, ingressum Angeli percutientis prohibeat. Mittat deinde in deserto lignum huius ligni præmonstratiuum in aquam, & eam de amara dulcem, de inutili potabilē faciat. Rursus percutiat virga bis silicem, Iudæo bis inclamāte, Crucifige: & exeāt de percussa silice, hoc est, crucifixo Redemptore, aquæ largissimæ, quæ totum mundum baptismate & doctrina abluant, & populum ac iumenta, salutaris scilicet verbi longa siti deficientes, astutos pariter ac stultos reficiant. Colligat & vidua de Sarepta duo ligna, & aptet ea in crucem, qua per ignem passionis panem vitæ decoquat, cui & oleum sancti Spiritus addat, quibus tandiu sustentetur, donec famelico præsentis vitæ tempori saturitas æterna succedat. Dehinc in Ezechiele Propheta frontibus virorum gementium & dolentium super iniquitatibus, Thau litera imprimatur, vt eo signo ab aliis discreti, mortem euadere possint. Intelligatur hoc elementum præ omnibus Hebræis literis non frustra ad signandas frontes assumptum: cum tali nota crux non iam præmonstretur, sed exhibeatur; qua quicumque insigniti fuerint, a mundi interitu soli eruantur. Quibus iam communis interitus obesse non poterit, quos & damnata fletibus iniquitas, & diuina per crucē subueniens pietas, ab aliorum morte secernit. Ista si vos de hæresi ad Iudaismum transitum facientes, in alios intellectus distorquere, distortis sensibus volueritis: respondete, quæ necessitas signari postes domorum agni sanguine, notari frontes hominum nota iam dicta coegerit. An non possent aliter vel illi Angelum percussorem, vel isti gladium vltorem euadere? Erraret forsitan cœlestis vindicta, nec inter Hebræos & Ægyptios, inter iustos & peccatores discernere posset, nisi & illos non esse Ægyptios in ostiorum postibus legeret, & hos a damnatis impiis secernendos frons signata doceret. Et quid est quod ibi tinctura sanguinis cunctis Ægyptiorum coloribus antefertur, cum sanguinis litura vix ad momentum, aut colorem conseruare, aut quid infecerit valeat demonstrare? Quid est, quod non solum superliminare, nec soli postes, sed & superliminare & postes signantur? Quid est quod & sanguine, vt dixi, signantur, & non nisi sanguine agni signantur? Hæc quia superfluo iussa vel facta, nec Christianus audet dicere, nec Iudæus: aliquid præter quod tunc videbatur, ea prætendere, nec Christianus negabit, (vt arbitror) nec Iudæus. Et quia cum Christianis, licet malis, nūc mihi sermo est, & cum iis qui se maxime Euangelio credere dicunt, nil credo congruentius ad hoc ænigma dissoluendum afferre poterunt, quam agnum illum esse, de quo Ioannes Baptista in Euangelio. Ecce agnus Dei. & Propheta, Sicut agnus coram tondente se obmutescet, & non aperiet os suum. Immolatum agnum ad vesperam, occisum Christum in fine seculi. Vnde Apostolus. Pascha nostrum immolatus est Christus, & vnde Dauid, Eleuatio manuum mearum, sacrificium vespertinum. Sanguinē agni, de quo Apostolus, Si sanguis hircorum & taurorum inquinatos sanctificat, quanto magis sanguis Christi? Qui quoniam in ligno fusus est, ligni postes eo liti sunt. Et quia in cruce dextra, ac sinistra, superiorque pars intincta est. Sed nec inferior ad perfectum modum crucis exprimendum defuisset, nisi non conculcandum sanguine Testamenti æterni, Spiritus Dei, qui loquebatur hoc, silentio declarasset. Cur etiam litera illa præ cæteris literis vel notis omnium gentium, ad signandas frontes gementium & dolentium electa est? Dicat Iudæus, dicat hæreticus si quid potest. Cumque vel tacuerint vel in commentis suis vterque defecerint, dicat Catholicus Prophetam volentem prædicere saluandos a communi interitu Christianos, signandos esse signo crucis, non potuisse apertius exprimere, quam ipso signo crucis. Hoc non in qualibet corporis parte, sed in ipsa fronte depinxit, vt neq. de opprobrio Christi cum Iudæis erubescamus, neque cum hæreticis crucem eius non iam contumeliæ, sed honoris insigne, abiiciendam vel concremandam iudicemus. Nam & hæc litera, quæ Thau dicitur, formam crucis habens, nō tantum apud Hebræos, sed etiam apud Græcos, & nomen retinet & figuram conseruat. Et apud Graecos quidem, quod ab initio habuerat, nec nomen nec figuram mutauit. Apud Hebræos vero licet formam mutauerit, vocabulum tamen hucusque seruauit. Si causa mutati elementi quæritur, in libris Ecclesiasticis & Hebraicis inuenietur. Ascendit, ait scriptura, Esdras de Babylone, & ipse scriba velox in lege Moysi. Velox non sensus vel nomina Hebraicarum literarum mutando, sed aptiores & ad scribendum habiliores characteres inueniēdo. Seruabatur, teste beato Hieronymo harum linguarum doctissimo, forma huius literæ apud Samaritanos adhuc suo tempore, & forte adhuc vel apud ipsos vel apud quoslibet conseruatur. Nam mutātibus Iudæis literas suas, gens illa elementa, quæ a Iudæis acceperat, mutare noluit, sed sicut ei primo tradita fuerant, litterarum signa & nomina illibata seruauit. Verba vero sancti Hieronymi, si tamen ea suscipere dignamini, in commentario super Prophetam Ezechielem ita se habent. Antiquis, ait, Hebræorum literis, quibus vsque hodie vtuntur Samaritani, extrema Thau litera crucis habet similitudinem, quæ in Christianorum frōtibus pingitur, & frequenti manus impressione signatur. Hoc beatus Hieronymus. Militat ergo fidei nostræ, & non parum crucis gloriam hoc propheticum elementum extollit: quod nō ab Esdra licet magno homine, vel ab alio quolibet, sed ab ipso & maximo legislatore & scriptore Moyse inuentū & traditum est. Nam de Christo, teste ipso Christo, Moyses scripsit. Vnde quia iuxta beatum Apostolum, omnia in figura contingebant illis, sicut totum corpus legis Christum sonabat, sic & istud elementum legis Christi crucem prædicabat. Nec tantum prædicabat, sed & ipsa forma visibili legentium oculis ingerebat. Ingerebat, inquam, litera hæc forma sua legētium oculis Christi crucem, prædicabat & nomine suo Christi in cruce passionem. Nam cum Thau lingua Latina consummatio dicatur, nonne iam hoc nomine suo Christi vocem vltimam in cruce sonabat, qua dixit, Consummatum est? Nonne vniuersa de Christo ante prædicta, per Christi crucem implenda & consummāda esse, hoc suo nomine testificata est? Nonne iuxta Apostolum, quæ in cœlis & in terra sunt, pacificanda esse per sanguinem filij Dei, qui in cruce fusus est, hoc suo nomine apertissime demonstrabat? Illud quoque huic intellectui seruit, quod hæc litera nec prima nec media, nec quolibet modo interposita, sed vltimo loco in literarum Hebraicarum ordine scribitur, vt formā crucis habens litera, dum finem præcedētibus literis ponit, Christum sacramento mortis suæ, quam in cruce passus est, prioribus sacramentis finem perficientem per crucem imposuisse declaret. Sic litera prophetica & cruci Christi eiusque passioni famulans, cum vel forma vel nomine Hebræos, Græcos, Latinosq. occupauerit, quid aliud quam per tres principales linguas omnibus linguis & gentibus Christū per crucem principaturū signauit? Signauit plane Christum per crucem dominaturum orbi terrarum, sicut & Apostolus ipse confirmat, dicens, Christus factus est pro nobis obediens vsque ad mortem, mortem autem crucis. Propter quod & Deus exaltauit illum, & dedit illi nomen quod est super omne nomen, vt in nomine IESV omne genu flectatur cœlestium, terrestrium & infernorum, & omnis lingua confiteatur, quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris. Quæ cum ita sint, quis non videat non solum non esse contemnendam, immo maxime honorādam crucem Domini: cum ipse Spiritus Domini, qui locutus est per Prophetas, tanto eam honore dignam iudicauerit? Iudicauit plane multo eam dignam honore, quando tanto ante crucem tempore, nec Hebræos ab Angelo interfectore, nec flentes iustos ab impiorum interitu, absque eius signo saluauit. Iudicauit multo eam dignam honore, cum eius signum non in abscondito vel obscuro, sed in aperto & in lumine posuit, quando eo & ostia, vt dixi, domorum, & frontes hominum, quæ magis se intuentium conspectibus offerunt, insigniuit. Indicauit per cruces ostiorum, totam sibi per crucem mundi domum cessuram. Ostendit per cruces frontium, totum sibi hominem per crucem vendicaturum. Cum ista ad gloriam crucis magna sint, accedant adhuc maiora, & de noui Testamenti corpore exempla vel testimonia crucis gloriæ famulentur. Ad quam absque reclamatione approbandam more suo Apostolus veniat, & garrulis stultis, solo aduentus sui terrore silentium imponat. Audite saltem eum vos, qui nos audire dedignamini: & contra tubam cœlestem, si audetis, rauco vestro murmure musitate. Audite amicum crucis, inimici crucis, & quid de vobis sentiat diligenter aduertite. Multi, ait, ambulant, quos sæpe dicebam vobis, nunc autem & flens dico, inimicos crucis Christi: quorum finis interitus, quorum Deus venter est, & gloria in confusione ipsorum. Quid ad hæc miserrimi hominum dicitis? Flet Apostolus ante tot secula interitum vestrum. Flet nōdum natos inimicos crucis Christi. Flet gloriam vestram versam in confusionem. Flet, & vos ridetis: plorat, & vos gaudetis: dolet, & vos lætamini. Quare hoc? quia iuxta flentis Domini vocem, in hac die vestra, quæ ad pacem vobis: nunc autem abscondita sunt ab oculis vestris. Sed patent oculis Apostolicis, & quis finis inimicos crucis Christi sequatur, denuntiat, Quorum, ait, finis interitus. Infelix sors vestra. Habent alij secundum eundem Apostolum, fructum suum in sanctificationem, finem vero vitam æternam. Habetis vos gloriam in confusionem, finem vero interitum sempiternum. Quod si tanta meruerunt, qui non, vt vos, cruci Christi inimicabantur, sed quia quædam cruci, id est, mortificationi spirituali contraria & faciebant & dicebant, inimici crucis dicuntur: quid vos mereri potestis, qui non tantum sacris virtutibus, quæ per crucem signantur, aduersamini: sed & ipsum crucis nomen crucifixi cultoribus auferre conamini? Sublata enim, vt supra dixi, cruce, vbi erit crucifixus? Crucifixo recedente, quis erit vester Deus? ille certe, de quo subdit. Quorum Deus venter. Credo Apostolum in Spiritu præuidisse, ventres vestros carnibus igne crucium coctis distentos, & idcirco optimum vobis Deum ventrem instituisse, vi qui crucem incendendo crucifixum abnegastis, ventrem pro ipso Deum iam saturi haberetis. Hinc laudes crucis qui cœpit perficiat, & post deploratam iniuriam Doctor summus Ecclesiæ gloriam eius aperiat. Absit, inquit, mihi gloriari, nisi in cruce Domini mei Iesu Christi. Puto quod non contumeliis vel incendiis dignam iudicat, quam sic gloriosam prædicat, vt alibi quam in ipsa gloriari, alibi quam in ipsa gloriam suam constituere, nefas ducat. Absit, inquit, non contingat, nunquam sit, longe fiat a me hæc meditatio, hæc voluntas, hæc cogitatio. Quæ vt intentionis meæ finem, laborum meorum requiem, passionum mercedem, totam illam, quam expecto gloriam, alibi quam in cruce Domini ponere, aliunde quam a cruce Domini recipere velim. Non quod cruci, quantum ad crucem pertinet, aliud quam cruciatum inesse intelligam: sed quia cruciatu crucis mihi salutem, ignominia crucis gloriam, morte crucis vitam mihi a Christo datam agnosco. Inde est quod & glorior in infirmitatibus meis, non propter infirmitates ipsas, sed vt habitet in me virtus Christi. Hunc Apostolicum intellectum & beatitudines Euangelicæ probant, cum beati pauperes, & beati qui lugent, & beati qui esuriunt, & beati pacifici, & qui persecutionem sustinent, appellantur: non quod pauperies, aut luctus, aut esuries, aut patientia beatos faciant, sed quia regnum cœlorum pauperibus, consolatio lugentibus, saturitas esurientibus, Dei filiatio pacificis datur. Sic & de cæteris. Vnde sicut virtutes hæ, quæ licet torqueant, tamen glorificant, non sunt contemptibiles, sed gloriosæ, ita crux Domini quamuis eum torserit, quia tamen torquendo gloriam peperit, gloriosa esse promeruit. Idcirco gloriatur in cruce Apostolus, & non in ipsa gloriantes, de quibus & vos estis, inuehendo notat. Gloriatur, inquam, in cruce, & eam gloria dignam prædicat, dum rursus in Epistola ad Ephesios, Christum reconciliasse ambos, hoc est, Iudæum & Gentilem in vno suo corpore, Deo per crucem, & interfecisse inimicitias in semetipso asserit. Gloriatur in cruce, & eam gloria dignam prædicat, quando in subsequentibus flectere se genua ad Deum patrem dicit, vt inter alia, quæ eis dari postulat, det eis comprehendere cum omnibus sanctis, quæ sit crucis eiusdem latitudo, longitudo, sublimitas & profundum. Videtis Apostolorum summum post Christum Christianorum magistrum, tot tantisque testimoniis suis omnino & per omnia sensui vestro contraria sapere, prædicationi vestræ dissona prædicare? Cernitis eum non tantum crucifixum, sed & crucem eius maximis salutis humanæ mysteriis tantopere adaptare? Aduertitis formam eius, quæ adeo vobis contemnanda videbatur vt flammis digna iudicaretur, quanto ille cœlestium arcanorum scrutator honore dignam existimauerit, dixerit, scripserit? Non ille aut partem eius aliquam, aut totam simul, sed sigillatim ac studiose partes vniuersas crucis enumerat, & non minus mysticis sacramentis, quam ipso Christi crucifixi corpore grauidam velut multiplici fructu vitæ arborem signat. Vocat latitudinem lignum in transuerso positum, in quo dominicæ manus fixæ fuerunt. Longitudinem illud, quod ab ipso protenditur vsque ad terram, in quo pedes ipsius confixi sunt. Sublimitatem illam ligni partem, quæ supra caput eius eminens, titulum causam eius continentem inscriptum habuit. Profundum quod in imis occultatum, oculis penetrari non poterat. Hæ sunt crucis partes, quas describit. His illa crux Dominica constans, has magnis sacramentis ditatas affirmat. Inde genua flectit, inde vt hæc illi possint apprehendere supplicat, inde, vt dixi, latitudinem, longitudinem, sublimitatem & profundum crucis non odiosa hominibus, sed preciosa esse debere declarat. Quod si partes crucis apostolico testimonio laudabiles sunt, credo quod ipsa tota crux, quæ ex illis partibus constat, non contemnenda, sed laudanda & honoranda est. Hoc si ita est, non solum a contumeliis vestris crux Domini libera debere esse monstratur: sed & laudibus, & gloria digna esse probatur. Quod si forte quæritis, quid latitudo ab Apostolo proposita, quid longitudo, quid sublimitas, quid profundum, mysterij contineant, non est hoc huius loci exponere, quia non docentis supra vos, sed disputantis contra vos officium assumpsi. Sed si de impietate ad pietatem mutatis in melius studiis, conuerti volueritis, poteritis & vos hoc comprehendere cum omnibus sanctis, vt non blasphemando, sed humiliter & modeste petendo accipiatis, quærendo inueniatis, ac pulsando aperiatur vobis. Post Apostolum veniat & Dominus Apostolorum, & quid erga crucem suam animi gerat, expectantibus nobis aperiat. Nō puto cruciatibus crucis aliquē eo magis debere irasci, cum ipse tantum his non alius tortus fuerit, & cum pœnas vel præmia dispensare, non alterius, sed ipsius proprium sit. Audite ergo post alia de cruce etiam crucifixi sententiam, & eius saltem iudicio, vel honore, vel contumelia dignam credite. Venturum se in fine seculi ad discutienda vel iudicanda mortalium facta, in Euangelio denuntians, Virtutes, inquit, cœlorum mouebuntur, & tunc apparebit signum filij hominis in cœlo. Quid rogo hic dictum signum filij hominis putatis? Nunquid ipsum filium hominis? Sed signum non est res eadem, cuius est signum. Aliud est enim signum, aliud illud cuius est signum. Vnde non potuit esse signum filij hominis, quod est ipse filius hominis. Quid ergo erit? Cogitate, quærite, vestigate. Quod erit tanti pretij, tantæ gloriæ, tantæ sublimitatis signum, vt tunc appareat in cœlo, quando ipse filius hominis cum virtute multa & maiestate descendet de cœlo? Sed quid laboratis? Nolite leuitatem ventorum, vanitatem vmbrarum, fantasmata somniorum, distortas persequi semitas errorum. Abiicite mendacia, in quibus nihil stabile: assumite veritatem, in qua nihil est mobile. Illud, illud est signum filij hominis, quod eū magis declarat esse filium hominis. Quid vero eum adeo declarauit esse filiū hominis quam mors, quam nullus vnquam euadit filius hominis? Quam quia in hac, de qua sermo est, cruce, Christus pati voluit, licet esset filius Dei, filium tamen se esse hominis, per crucem moriendo signauit. Signando verum filium hominis dicitur crux vere signum filij hominis. Huic verbo Euangelico & Euangelicus Propheta Esaias congruit, cum dicit. Et leuabit Dominus signum in nationibus. Sed & quod idem Propheta subiungit. Et congregabit profugos Israel, & dispersos Iuda colliget a quatuor ventis. Videte quam apte huic Euangelico capitulo conueniat. Nam cum dixisset Dominus, Et tunc apparebit signum filij hominis in cœlo, vno versu interposito ait, Et mittet filius hominis Angelos suos cum tuba & voce magna, & congregabit electos eius a quatuor ventis, a summis cœlorum vsque ad terminos eorum. Sic certe, sic non solum in sententia, sed & in verbis Propheta & Euangelista conueniunt. Quod enim ille, leuabit Dominus signum in nationes, hoc iste, apparebit signum filij hominis in cœlo. Quod ille, congregabit profugos Israel, & dispersos Iudæ colliget a quatuor ventis, hoc iste, mittet Angelos suos cum tuba & voce magna, & congregabit electos eius a quatuor ventis. Nisi quod Propheta magis de primo Christi aduentu hoc dicere videtur: Euangelista vero de secundo hoc apertissime dicit. Sed siue in primo, siue in secundo, signum leuatum in nationes crux est, & apparens signum filij hominis in cœlo crux est. Quæ quia & hic in signum a Christo leuata, nationes orbis ad fidem salutis æternæ a quatuor ventis congregat: & in vltimo Christi iudicio ad eandem æternam salutem & gloriam a quatuor ventis, hoc est, de toto mundo, electos in cœlo apparens conuocat, summo ab eis honore colenda creditur, dicitur, prædicatur. An dignum est, vt quam ad salutis humanæ causam commēdandam cœlum exhibet, terra respuat? An dignum est, vt eam homines abiiciant, quam Angeli honorant? An non honorant, quando commotis ad iudicium cœli virtutibus, ipsam mundo iudicando, secum pariter repræsentant? Nam qui dixit, Virtutes cœlorum mouebuntur, ipse subdidit, & tunc apparebit signum filij hominis in cœlo. Cumque, vt dictum est, hoc signum crux Christi sit, cum virtutes cœlorum, hoc est, ordo totus cœlestium spirituum desuper veniens apparuerit, tunc & ipsa pariter in cœlo fulgebit. Fulgebit in cœlo, vt discant terrigenæ non posse sibi conscensum esse ad cœlos, nisi per ipsam: & agnoscant filij hominum, non nisi per ipsam se posse fieri socios angelorum. Non est igitur honoranda ab hominibus, quæ angelicum eis honorem præparat? Non est glorificanda a mortalibus, quæ immortalem eis gloriam præstat? Non est vt vitalis & salutifera adoranda, quæ vitam mortuis beatam, quæ salutem perditis conferet æternam? Et plane velint nolint hæretici, vitalis, quia vitam: salutifera, quia salutem: honorabilis, quia honorem: amabilis, quia amorem; admirabilis, quia admirationem: felix, quia felicitatem: nobilis, quia nobilitatem: beata, quia beatitudinem: gloriosa, quia gloriam præstat æternam. Qui ergo crucem odiunt, quia Dominum torsit: diligant eam, quia non solum nobis, sed & ipsi gloriam peperit. Peperit ei gloriam, de qua ait Apostolus. Vidimus Iesum propter passionem mortis gloria & honore coronatum. Peperit, inquam, gloriam crux crucifixo, sicut & alibi idem Apostolus ait. Factus est obediens vsque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod & Deus exaltauit illum: & reliqua, sicut superius in alio loco posuimus. Hāc quia gloriam huiusmodi illi a Deo assumpto peperit, & nobis insuper vitam & gloriam æternam contulit, gloriosa esse promeruit.	Cum ergo irrefragabili auctoritate & inuicta ratione honoranda, collaudanda, glorificanda crux Christi a Christianis esse probetur: quod & adorari debeat, sicut a quibusdam hæreticis negatur, sic vtrum fieri debeat, a quibusdam Catholicis quęritur. Hoc autem pro intellectu quem nobis Dominus dare dignatur, pro facultate quam ipse largitur, videndum atque discutiendum est. Est honor, qui creaturæ impenditur: & est honor, qui tantum creatori debetur. De honore, quem sibi inuicem rationalis creatura exhibere debet, scriptum est. Honora patrem tuum & matrem tuam: &, honore inuicem præuenientes: &, regem honorificate: &, presbyteri maxime qui in verbo laborant, duplici honore digni sunt: &, honorabile connubium in omnibus, & mille talia, quæ secundum personarum, graduum, officiorum diuersitatem, vel magis vel minus obseruari iubentur. De honore, qui Deo tantum exhibendus est, ait scriptura. Dominum Deum tuum adorabis, & illi soli seruies, & non erunt tibi dij alieni præter me; & non facietis vobis sculptile atque constatile: neque ponetis in ignem vt adoretis ea: &, honora Dominum de tua substantia: &, gloriam meam alteri non dabo, neque laudem meam sculptilibus, & alia sexcenta, in quibus iuxta quod dicitur in libro Sapientiæ, incommunicabile nomen & solitariæ deitati singulariter seruitus exhibenda aperte monstratur. Quæ secundum beatum patrem Augustinum, vt significantius exprimatur, Græce latria dicitur, & Latine Dei cultus vocatur. Ad hanc diuinam seruitutem, ad hunc Dei cultum pertinent & sacrificia, quæ ante legem a Patriarchis facta sunt, quæ in lege a Moyse instituta sunt, quæ in tempore gratiæ a Christo præcepta, & a Christianis vsque ad finem seculi obseruari ab ipso iussa sunt. Ad hunc Dei cultum pertinet & verbum hoc adorationis, de quo agitur: sed tunc proprie, quando adorans Deum tātum auctorem & rectorem suum esse intelligit: quando eum vt Deum agnoscens sicut Deum glorificat, & gratias agit: quando totam spem suam in eo constituens, necessaria vniuersa se ab ipso solo accipere credit: quando auxilium suum non a quolibet montium, hoc est, sanctorum vel quorumlibet aliorum, sed a Domino qui fecit cœlum & terram, esse, omni remota ambiguitate confidit. Hanc seruitutem, hunc cultum sibi debitum, hoc, vt dixi, incommunicabile nomen, nec cœlestibus spiritibus, nec terrenis hominibus, nec alicui creaturæ, nec ipsi omnium creaturarum beatissimæ matri suæ ac virgini, creator largitus est, quia sicut ordine ipso creationis, creator creaturæ, quam creauit, merito iusteque præfertur; sic decebat vt prælatio ipsa aliquo signo congruo signaretur. Signatur igitur prælata creaturis Deitas sacrificiorum, signo signatur isto, signatur multiplici, quod nunc agitur, Christiani populi sacramento. Hoc quicunque sibi arrogare concupiuit, & illud quod habebat amisit. Hinc primus Archangelus, quia similis Deo esse conatus est, sicut fulgur de cœlo cecidit. Hinc Adam illum per damnatorem sobolis suæ, quia deceptæ coniugi adquieuit, Deitas respuens socium, de paradiso eiecit. Hinc & illos, qui latriam, quam cultum diximus, idolis exhibebant, scriptura Christiana idololatras vocat, & sicut diuini honoris & ordinis peruersores condemnat. Huiusmodi Deitatis honorem nec ipse homo a Deo assumptus habuisset, nisi cum eo vna eademque persona fuisset. Sed quia ipse dicit, Cœlum mihi sedes, terra autem scabellum pedum meorum, & Psalmus præcipit, Adorate scabellum pedum eius, quoniam sanctum est. Terram corporis nostri in Dei filio adoramus, neque vt aliquid ab ipso remotum, sed ipsi ita vnitum, vt salua naturarum proprietate, idem quod ipse sit, honore Deo debito veneramur. Adoramus igitur hac adoratione Christum, non tantum Dei, sed & hominis filium: adoramus & crucem, immo in cruce ipsum, qui Deus & homo est, crucifixum. Neque quantum in ipso est, aut lignum colimus, aut lignum adoramus, quia manet sententia, Dominum Deum tuum adorabis, & illi soli seruies. Sed dum crucem me adorare dico, crucifixum Dominum Deum meum esse, meque illi soli seruire debere profiteor. Huic intellectui & illud attestatur, quod non solum Crucem Domini, sed & Passionem eius, mortem & Resurrectionem, & his similia, Catholica Ecclesia laudabili deuotione se adorare pronunciat. Sed mortem Domini, Passionem, Resurrectionem, atque Ascensionem eius esse præterita, nec iam existentia, omnibus certum est. Fuerunt enim illa temporaliter Deo huiusmodi accidentia, quæ sicut illi cum prius non inessent, cum tempore aduenerunt, sic & cum tempore abscesserunt. Nam certo & finito temporis spatio moriens, certo & finito resurgens, certo & finito ascendens, docuit illa præterisse, se autem in perpetuum permanere. Vnde illa sicut iam non existentia, adorari, vt dictum est, non possunt. Sicut igitur illa non adorari, certa nullius substantiæ vel subsistentiæ ratio prohibet, quod tamen rationabilis ex deuotione vsus exigit: sic crucem Domini, quam ex se non adorandam esse auctoritas præcipit, ratio docet, ex Christo & in Christo ipsam, immo magis Christum in ipsa venerandum & adorandum esse, Deo prorsus subditus & deuotus Christicolarum affectus inuenit, seruauit, instituit. Etenim cum dico mortem Domini, Resurrectionem Domini, Ascensionem Domini adoro, non aliud quam mortuum Dominum, resurgentem Dominum, ascendentem Dominum, immo Dominum qui mortuus est, Dominum qui resurrexit, Dominum qui ascendit, adorare me profiteor. Simili intellectu cum ante crucem humiliatus prosternor, eum qui in ipsa olim pro requie nostra tortus, pro vita nostra mortuus est, vt Deum & Dominum, cui hoc soli debetur, adoro. Idcirco autem hoc priuilegium cruci Dominicæ datum est, vt in creaturis sola post filium hominis, qui & filius Dei est, adoranda esse credatur: quatinus in morte Domini, quam in cruce passus est, finem summamque salutis humanæ constitutam esse sciamus, & nequaquam more infidelium de cruce, ac morte eius non erubescere, certis ac præcipuis humilitatis indiciis doceamus. Quia enim, sicut a bono viro dicitur, nihil nobis nasci profuit, nisi redimi profuisset: nec confitentes confessores, nec testificantes martyres, nec nunciantes Apostolos, nec prænunciantes Prophetas, nec ministrantes Angelos, nec ipsam, summi regis reclinatorium, summi Dei sacrarium, matrem eius scilicet ac Virginem adoramus: quoniam etsi per omnes illos salus iam dicta suis modis administrata est, per nullum tamen eorum nisi per crucem consummata est. In cruce ergo & per crucem consummata est, in qua inclinato in mortem capite a Christo dictum est, Consummatum est. Adoramus igitur eam præ cæteris propter salutem, quæ præ cæteris electa est ad salutem. Adoramus eā, vt dixi, præcipuo humilitatis indicio, ne cum Iudæis, quibus scandalum: ne cum gentibus, quibus stultitia: ne cum hæreticis, quibus insania videtur, sapere videamur. Hoc præcipuo humilitatis indicio, mundi præcipuam saluatricem Christi humilitatem commendamus: quam nemo Principum huius seculi nouit, & quæ abscondita est a sapientibus & prudentibus, & reuelata tantum paruulis. Commendamus eam quando maxime indignitati, crudeli tormēto, publicæ ignominiæ colla submittimus, & mundum elati hominis superbia condemnatum, hac humiliati Dei humilitate saluatum, crucem eius humiliati adorantes, prædicamus. Sed est & alius adorationis modus, qui licet eodem nomine quo & ille diuinum cultum significans, vocetur, non tamen eo nisi humana, & vt supra dictum est, hominibus impendenda reuerentia signatur. Hoc magnus ille Patriarcha Abraham adorauit populum terræ, filios videlicet Eth. Hoc Loth testimonio quoque Petri Apostoli iustus subuersores Sodomorum Angelos adorauit. Hoc fratres Ioseph eum prostrati in terram. Hoc Iosuæ principem militiæ Domini Angelum. Hoc Propheta Nathan Dauid Regem. Hoc fortassis etsi malus Nabuchodonosor Prophetam Danielem adorauit. Neque enim credendum est, sanctos homines vel sanctos Angelos cultum Deo tantum debitum aut hominibus impendisse, aut sibi impendi æquanimiter tolerasse. Vnde clarum est modum hunc non esse adorationis diuinæ, sed venerationis humanæ: nec esse singulare illud insigne Deitatis, sed officiosam & communem exhibitionem honoris. Sed speciale illud omnem creaturam refugit: generale istud tam creatori quam creaturæ rationali inseruit. Nam irrationali honorem vel modicum exhibere, & auctoritas prohibet, & ratio dissuadet. Cum tamen vel sanctorum pignoribus, vel sacris locis, vestibus vel vasis, seu quibuslibet talibus rebus honor defertur, non quia sunt insensibilia, pulchra, suauia, preciosa, vel quolibet modo corporaliter hominibus accommoda, fieri creditur: sed quia Deo vel sanctis eius perpetuo cum eo victuris, in his honor congruus exhibetur. Si igitur & hoc modo crux Domini adoranda, id est, honoranda suscipitur, nec impium est nec erroneum, sed pium & salutiferum. Pium, quia a rectæ fidei tramite non discordat. Salutiferum, quia salutem piis adoratoribus, seu veneratoribus comparat. Licet ergo isto vel illo modo crucem Domini adorare, vt in illo non tam ipsa quam Deus adoretur, in isto non tam ipsa quam Deus honoretur. Illo colatur in cruce crucifixus, isto veneretur in ligno auctor eius. Illo cultus diuinus ipsi Deo per crucem exhibeatur, isto communis multorum honor, per eamdem crucem eidem Deo, cui debetur omnis honor & gloria, impendatur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Contra id quod dicunt, Missam nihil esse, nec celebrari debere.	??	??	Post baptismum negatum, post cruces exustas, post templa destructa, vt nihil sacrum punienda vestra temeritas intemeratum relinquat: quarto iam loco ad ipsum crucifixum & templorum Dominum, & baptismi largitorem se extendit, & non tantum quæ eius sunt, sed & ipsum Ecclesiæ suæ auferre molitur. Negat corpus Christi & sanguinem diuini Verbi virtute vel sacerdotum ministerio confici, totumque inane ac superuacuum esse quicquid in altaris sacramento altaris ministri agere videntur, affirmat. Sed quia vestrorum nolo relator esse verborum, ipsi vestra proponite, quodque de his seducto a vobis populo prædicare soletis, lectoribus nostris & auditoribus aperite. Verba vestra, quæ ad nos peruenire potuerunt, ista sunt. Nolite, o populi, Episcopis, Presbyteris, seu clero vos seducenti credere, qui sicut in multis, sic & in altaris officio vos decipiunt, vbi corpus Christi se conficere, & vobis ad vestrarum animarum salutem se tradere mentiuntur. Mentiuntur plane. Corpus enim Christi semel tantum ab ipso Christo in cœna ante passionem factum est; & semel, hoc est tunc tantum, discipulis datum est. Exinde neque confectum ab aliquo, neque alicui datum est.	Audite quicunque aures ad audiendum habetis, audite doctrinam inuincibili ratione subnixam. Audieram nouorum Apostolorum sententiam, & quia tam noua est, vt hos primos prædicatores habuerit, expectabam eam magnis auctoritatibus muniri, validis rationibus roborari. Sed ecce portentuosus sermo, & humanas non tam penetrans quam terebrans aures, sic audacter & nudus omni ratione, destitutus omni virtute, se nobis non occulte, sed palam ingessit, vt vel Delphicus Apollo Paganis, vel Moyses Iudæis, vel Christus Christianis, responsa dare videantur. Quorum verba quia apud cultores suos, diuina credita sunt, aut creduntur, ratione non egent, quoniam auctoritate plenissima vigent. Vbi enim Deitas creditur, ratio non quæritur. Sufficit ipsa sibi, nec rationem de operibus suis seu verbis, reddere compellitur, quam nihil iniuste agere, nihil absque ratione posse præcipere, certum tenetur. Sic doctores isti, sic, inquam, audacissimi hostes Christi, veneniferum dogma orbi Christiano propinant, & absque compage auctoritatum, absque neruis rationum, nugas suas, nugaces homines vestris, o auditores, sensibus infuderunt, ac si eis fidem dare, velut sacris oraculis cogeremini. Quod si nullius diuinitatis sibi conscij, hæc & ita protulerunt: patet, quia hæc & ita proferentes, sine sensu dæmonico non fuerunt. Sed iam ad ipsos verba vertantur, & non diuino spiritu admonitis, sed dæmonico instigatis; immo ipsi per eos loquenti maligno spiritui, benignus sapientiæ spiritus respondeat, & non liberet maledictum a labiis suis. Venite ergo, venite vos, cum quibus mihi communis campus est, pugiles mei: & post ictus, quos intulistis, eam, quam potero, vicem referte. Aderunt testes pugnæ nostræ, ipsi qui circunsteterint pugnatores: aderit & supernus inspector, qui non vires, sed causas pugnantium examinans, more suo non nisi iustitiæ palmam dabit. Si hæresis hæc vestra Berengarianis limitibus contenta esset, quæ veritatem quidem corporis Christi, sed non sacramentum vel speciem aut figuram negabat: facile me huius capituli labore expedirem, & non dico ad Ambrosium, Augustinum, Gregorium, antiquos & sanctos Ecclesiæ Doctores, quos abiecistis, sed ad moderni temporis doctos & Catholicos viros, Lanfrancum, Guitmundum, Algerum, vos mitterem, si saltem vel hos non pro maiori auctoritate, sed pro temporis vicinitate & domestica cognitione, dignaremini legere, vel pateremini audire. Quorum alter Archiepiscopus Cantuariensis, alter Episcopus Auersanus, tertius ante canonicus & magister Leodiensis, dehinc nostro tempore monachus & presbyter in monasterio Cluniacensi, vbi etiam liber eius habetur, puræ ac deuotæ conuersationis extitit. Horum primus de veritate corporis & sanguinis Christi, quæ sacramentorum velamine tegitur, bene, plene, perfecte: sequens melius, plenius, perfectius: vltimus optime, plenissime, perfectissime disseruit, adeo vt nihil etiam scrupulosissimo lectori quærendum reliquerit. Istorum libri si a vobis legerentur, & lecti intelligerentur, vos vere a stulta pertinacia resipiscere cogerent, vtpote qui multos errantes reuocauerunt, multos dubios instruxerunt, multos etiam fideles in rectæ fidei regula confirmauerunt. Isti, inquam, libri vos & corrigere, & ad resipiscendum cogere possent, si (vt supra dictum est) nihil deterius Berengarianis hæreticis sentiretis. Sed quia, vt dixi, errorem errore, hæresim hæresi, nequitiam nequitia superastis: non tantum veritatem carnis & sanguinis Christi, sed & sacramentum, speciem, ac figuram negatis; & sic absque summi & veri Dei sacrificio, eius populum esse censetis. Eapropter sicut nouus languor noua medela curandus, sic nouus error nouo opere confutandus est, vt quod a magnis viris fuerat præteritum, quia nec auditum, quia nunc primum sonuit, nequaquam remaneat indiscussum. Respondet ergo vobis, o hostes Dei, Ecclesia Dei: se neque absque sacrificio esse, nec illo suo sacrificio aliquid aliud quam corpus & sanguinem sui Redemptoris offerre. Offert quidem illa Domino Deo suo sacrificium spiritus contribulati, de quo Propheta, Sacrificium Deo spiritus contribulatus. Offert sacrificium iustitiæ, de quo idem, Tunc acceptabis sacrificium iustitiæ. Offert & sacrificium laudis, de quo qui supra, immola Deo sacrificium laudis. Sed longe acceptabilius offert sacrificium, eum scilicet, qui iuxta Apostolum per Spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo, vt emundaret conscientiam nostram ab operibus mortuis, ad seruiendum Deo viuenti. Offert Agnum Dei qui tollit peccata mundi, qui nec immolatus moritur, nec diuisus minuitur, nec comestus consumitur. Offert ipsum pro se ipsa, qui se obtulit pro ipsa, & quod ille fecit semel moriēdo, hoc illa facit semper osserendo. Sed quia noui hæc magis dicenda esse fidelibus venerantibus, quam infidelibus irridentibus: recondantur interim margaritæ, ne a porcis conculcentur, & cur sacrificare Deo cœli terrigenas prohibeatis, quāto nisu potestis, astruite. Cumque hoc sit cultus diuini & subditi Deo animi præcipuum, & ab ipso Deo constitutum indicium, afferte si qua pro vobis sunt, quæ nulla vt credo sunt: cur seruos Domino, homines Deo, conditori condita, redemptori redempta, famulari non vultis, eique soli debitum & ab istis exhibendum venerationis genus reddi, quantis potestis nequitiæ viribus, non sinatis. An forte, quia parum emolumenti presbyterium vestrum, dum vt presbyteri ministraretis, vobis afferebat, prophanare, pessundare, & distrahere cuncta Ecclesiastica mysteria, & ministeria deliberastis? Vt quia pueros baptizare pigebat, eorum baptisma negaretis: quia laboriosum erat cruces dolare, crucifixos pingere vel sculpere, idcirco eos incenderetis: quia sumptuosum erat Ecclesias fabricare, eas destrueretis: quia non ad votum parochiani vestri nummis vel cereis manus vobis & sinus farciebant, altaris sacrificium annullaretis? An quia alter vestrum de Ecclesia, quam tenebat, scit ipse quare eiectus, alter monachum deserens apostata factus est: iniurias illatas vlcisci cupientes, vt Porphyrius Philosophus a Christianis cæsus, in Christum blasphemi, in Christianos seductores & impij esse proposuistis? An quia tenebræ vos ignobilitatis tegebant, vt antiquus ille templi Dianæ succensor, de obscuris clari, de ignotis noti, de contemptibilibus famosi, astu non sensu, audacia non virtute, iniquitate non probitate, fieri delegistis? Sed retineatur impetus indignantis animi, ne illo nimium effluente proposita differātur. Dicite quæso, cur sacrificia Christiana vobis Christianis, si tamen hoc estis, non placet, cum signo sacrificiorum semper suos Deus ab alienis secreuerit, cū diuinam seruitutem ab humanis obsequiis hoc signo discreuerit, cum honorem Creatori singulariter debitum ab eo honore quo se inuicem rationalis creatura præuenire, iuxta Apostolum, debet, hoc maxime signo distinxerit. Recolite antiqua secula, generationem sanctorum ab Adam vsque ad Christum discutite, inuenietis aut nullos aut raros absq. ritu sacrificiorum Deum coluisse: quia quicunque iustitia Deo placebant, statim eum sacrificiorū veneratione colebant. Videbitis certe primum illum & iustum Abel Deo munera offerentem, Deum super eius munera inflammantem: Noe post diluuium, noui seculi primordia sacrificiis dedicantē: Abraham post vaccam triēnem, capram trimam, & arietem trium annorum, turturem quoque & columbam, quæ Deo obtulit, etiam filium colligatum in altari super struem lignorum, ad immolandum collocasse; sed ne vota cōpleret, ab ipso, qui hoc præceperat, prohibitum fuisse: Post Abraham offerentem & Isaac oblatum, videbitis & Iacob motum visione Dei & Angelorum, in diuinitatis, quam viderat, honorem, erexisse lapidem, & fudisse oleum desuper, ac dixisse. Vere Dominus est in loco isto, & hæc domus Dei est, & porta cœli. Cognoscetis & in terra Hus, hoc est inter Gentiles, cui non erat similis suo tempore super terram, simplicem & rectum Iob diluculo cōsurgentem, & pro singulis filiis holocausta offerentem, dicentemque, Ne forte peccauerint filij mei. Procedetis inde vsque ad magni Moysi tempora, & totam Hebræorum stirpem, de qua Saluator, cui repugnatis, secundum carnem nasciturus erat, inuenietis a Deo per Moysen sacrificiorum diuersis ritibus & innumeris substratam: & pro peccato, & pro delicto, pro purgatione, pro emundatione, boum, vitulorum, agnorum, ouium, arietum, hircorū, turturum, columbarum, diuersorū quadrupedum & volucrum, hostias pene assidue offerentem: in tantum vt, iuxta quod Apostolus ait, sine sacrificiis & sanguinis effusione nō fieret remissio peccatorum. Legite Leuiticum, si tamen vel eius nomen vobis notum est, immo legite totum Pentatheucum, qui lex proprie dicitur, totamque veteris testamenti seriē recēsete: quæ docebit quod ignoratis, sanctis regibus, ducibus, prophetis, sacerdotibus, Deum per sacrificia frequentia respōsa dedisse, eique hostias eorum gratas acceptasq. fuisse: aut fumo quo adumbrabat, aut nebula qua tegebat, aut igne quo absumebat, aliisque indiciis declarasse. Hinc in Salomonis dedicatione & sacrificio, quando ouium centum millia, boum viginti millia oblata sunt: per nebulam gloria Domini impleuit domum Domini. Hinc super Heliæ holaucaustum cœlestis flamma descendēs, non solum bouem oblatum, sed & ligna altaris & lapides vsque ad cinerem consumpsit, talique signo acceptum Deo Helię sacrificium monstrauit. Hinc in consecratione heremitici Tabernaculi, legitur. Postquam omnia perfecta sunt, operuit nubes Tabernaculum testimonij, & gloria Domini impleuit illud: nec poterat Moyses ingredi tectum fœderis, nube operiente omnia, & maiestate Domini coruscante, quia cuncta nubes operuerat. Quod profecto Tabernaculum, non nisi ad adorandum Deum, & sacrificandum ei ab ipso Deo per Moysen constructum, erectum, & sanctificatum fuerat. Hinc Esaias in visione quamuis spirituali, solij excelsi & eleuati, post alata Seraphin & clamantia, Sanctus, Sanctus, Sanctus, Commota sunt, inquit, superliminaria cardinum a voce clamantis, & domus impleta est fumo. Habetis si aduertitis, antiquorum sacrificia in tantum Deo placuisse, vt non solum ipsa, sed & loca in quibus fiebāt, cōstrueret, benediceret, consecraret: & constructa, benedicta, consecrata, sumo, nebula, igne, aliisque, vt dixi, indiciis, glorificaret. Neque enim sacrificia propter templum vel altare celebrātur, sed templum & altare propter sacrificia cōstruūtur, cōsecrātur, ornantur, glorificātur. Ipsa vero sacrificia ad illū tantūmodo referūtur, cui soli absq. alio cōparticipe exhibētur. Hæc enim sacrificiorum seruitus, hic soli deitati deferendus honor, hic diuino tantum nomini exhibēdus cultus, omnem pro creatore respuit creaturā: quia sicut incommunicabilis est maiestas cui offertur, sic omnem respuit communionem etiam quod offertur. Signatur hac seruitutis proprietate soli Deo subditus homo, vt nihil supra se iuxta originis suæ conditionem nisi Deum intueatur, a quo solo initium, & in quo indeficientem finem se habere cognoscens, vt auctori, rectori, remuneratori subdatur, obediat. Signatur hoc exteriori obsequio interior animi affectus, qui nullatenus agnosceretur, nisi signis extrinsecis indicaretur. Signatur hoc officio vtraque hominis substantia subiecta Deo, vt cū illa deuotione Deū amplectitur, ista operatione Deo famulatur, totus homo ei subiectus esse monstretur: & vt veraciter dicere possit, Nonne Deo subiecta erit anima mea? &, Cor meum & caro mea exultauerunt in Deum viuum. Idcirco nulli creaturæ, non dico inanimatæ, non dico insensibili, non dico irrationali, sed nec ipsi rationali & beatæ, sacrificiis honorari concessum est. Non angelo, non homini, nec ipsi altissimo ordini Seraphin hoc datum est: quia signum quod inter mortales conditorem a conditis secernit, merito semper incommunicatum permansit. Nouerant hoc beati Apostoli Barnabas & Paulus, qui volentes sibi sacrificare Lichaonios cum detestatione prohibuerunt: & quia hostias iam parauerant, vestimenta sciderunt. Sciebant hoc nulli concessum, sciebant etiam minaciter ab ipso Deo prohibitum, qui tam de his qui non Deo sacrificant, quam de his quibus sacrificant, per scripturā suam ait. Sacrificans diis eradicabitur, nisi Domino soli, Et, in diis Aegypti faciam vltionem. Et de vtrisque, Similes illis fiant qui faciunt ea, & omnes qui confidunt in eis. Nam superbi & a Deo refugæ spiritus diuinitatem Deo inuidentes, sibi vsurpantes: vt cæcos homines, & longo exilij sui tempore Dei factos immemores, plene a Deo auerterent, quod solius Creatoris, vt dictū est, erat, creaturæ exhiberi persuaserunt: & tam sibi quam mortuis hominib. sacrificia publica instituerunt. Et vt maioribus contumeliis imaginem Dei ad eius dedecus deludendo subiicerent, etiam creaturis irrationalibus miseros homines seruire coegerunt: itaque in rationali animante rationem sopierunt, vt canibus, volucribus, bestiis repentibus seruientes, & quibus prælati fuerant, se sponte subdentes, nec homines se esse recordarentur. Vnde Apostolus. Mutauerunt, inquit, gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem corruptibilis hominis, & volucrum, & quadrupedum, & serpentium. Nec his contenti, ad ignobiliora eos traxerunt, & seruos eos etiam insensibilium effecerunt. Inde liber sapientiæ. Etenim, ait, in erroris via diutius errauerunt, Deos æstimantes hæc quæ in animalibus sunt supernacua, infantium insensatorum more viuentes. Propter hoc tanquam pueris insensatis, iudicium in derisum dedisti. Et item. De his quæ videntur bona, non potuerunt intelligere eum qui est, neque operibus attendentes, agnouerunt quis esset artisex: sed aut ignem, aut spiritum, aut citatum aerem aut gyrum stellarum, aut nimiam aquam, aut Solem, aut Lunam rectores orbis terrarum, deos putauerunt. His omnibus decepti homines, Dei gloriam tribuebant, eaque cultu diuino ac sacrificiis honorabant: contra eum qui dixit, Gloriam meam alteri non dabo, neque laudem meam sculptilibus. Quorsum ista? vt videntes patres antiquos, & omnes priorum temporum iustos, Deo per iustitiam & sacrificia placuisse, vt attendentes Deum sibi soli ea fieri præcepisse, vt audientes eum diis alienis sacrificantes eradicasse: agnoscētes, inquam, per sacrificia maxime, Deo deitatis honorem a sanctis omnibus, seculis omnibus exhibitum, concedatis quod hactenus prohibuistis, & debitum Deo sacrificiorum munus offerre nostri seculi homines permittatis. Vt quid enim prohibentur filij sequi patres suos? Cur quos fide imitantur, præcipuo fidei signo imitari non sinuntur? An forte Iudæorum sacrificia Deus approbat, & Christianorum reprobat? Nonne magis circa eorū sacra nauseat, dicens per Esaiam, Plenus sum, holocausta arietum, & adipem pinguium, & sanguinem vitulorum, & agnorum, & hircorum nolui? Nonne & per alium Prophetam ait, Non accipiam de domo tua vitulos, neque de gregibus tuis hircos? Nonne & per Malachiam loquitur, Non est mihi voluntas in vobis, & munus non suscipiā de manu vestra? Quod dicens, non sacrificia illi tempori data respuit, sed prauam vitam ea offerentium arguit. Vnde & per Esaiam subdit. Manus enim vestræ sanguine plenæ sunt. Mirum valde si præcipuus, vt iam dictum est, deitatis cultus, Deo nostro tēpore non defertur, qui omni ante nostra tempora tēpore, summo studio, sollicita deuotione frequentabatur. Mirum si Christiani a sacrificiis vni Deo offerendis arcentur: cum Patriarchæ, Prophetæ, Iudæi, Gentiles, Fideles, ab ipso Deo ipsi Deo sacrificare cogantur. Mirum nunc primum de mūdo diuina auferri sacrificia, cum nunquam mundus in retroactis generationibus suis absque sacrificiorum sacris fuerit. Nam nec in profundis ignorātiæ & nequitiæ suæ tenebris ita a Deo periit, vt non haberet aliquos, etsi paucos, qui & per iustitiam Deum colerent, & per sacrificia eum se colere demonstrarent. At nunc si nouam vestram doctrinam mundus exaudiat, faciet quod nunquam fecerat, & more captiuati illius populi, sedebit absque lege, absque rege, absque sacerdotio, absque Ephoth, & Theraphin. Cumque Deo sacrificare cessauerit, & ipse Dei esse cessabit. Erit his tēporibus gratiæ, quod nunquam fuit nec tempore iræ, vt Christianis. Deo sacrificare cessantibus, cultus qui semper in mundo fuerat, omnino de mundo pereat, & qui Deum ritu suo colens, Deo esse subditus probatur, cultum eius abiiciens, absque aliquo Deo prorsus esse videatur. Nam cum sint his nostris diebus quatuor in mundo præcipuæ diuersitates sectarum, hoc est Christianorum, Iudæorum, Sarracenorum, & Paganorum: si Christiani non sacrificant, iam nullus in mundo sacrificat. Iudæi enim more suo bouinis oculis omnia intuentes; & more asinino legis Dei onera serentes, non fructum capientes, nusquam sacrificant: quia Hierosolymis tantum dicunt esse locum, vbi per sacrificia Deum honorare & adorare oportet. Quam quia Deo eis contrario per mille & centum annos, inhabitare prohibiti sunt, sacrificare desierunt. Sarraceni ab omnium seductorum sublimissimo seductore seducti, & inter Iudaicam & Christianam legem submergendi fluctuantes, circuncisionem suscipiunt, lauacris frequentibus vtuntur, certis horis die, certis nocte, orationi, maxime post cibum & potum, vt fertur, incumbunt, luxui omnino frena relaxant. Cumque his & innumeris superstitionibus tota pene Orientalis & Africana regio ab illo nequam Mahumet decepta, per quingentos & fere quinquaginta annos inseruiat: & Christum Deum flatu, vt aiunt, diuino, natum de Virgine, sancte vixisse, vera docuisse, mira fecisse fateantur: de sacrificiis apud nos nec præcepta aliqua habentur, nec aliqua licet parua ab eis pro sacrificio offeruntur. Omnipotentem tamen Deum rerum omnium conditorem se adorare dicunt, cui tamen, vt dixi, nullos sacrificiorum ritus exhibent. Pagani licet pauci & orbi terrarum incogniti, cū in Aquilonis extremis finibus, atque sub gelido axe lateant, & loca, vt fertur, Męotidis paludibus vicina inhabitent: quoniam ignorant ipsos idolorum errores, & nomina, ritus, sacrificia incognita habent, equos, asinos, porcos, gallos vel quodcunque mane de lectulo surgenti occurrerit, toto illo die pro Deo adorant: sicque non perpetuos, nec saltem annuos, sed, vt ita dicam, Deos diarios vel horarios colunt. Et cum flendi homines ignominiosius aliis a diabolo his & multis modis nobis ignotis deludantur: sacrificia tamen nec Creatori nec creaturæ exhibent; sed quod innatus error docuit, absque omnium sacrificiorum notitia custodiunt. Cum ergo nec apud Iudæos, nec apud Sarracenos, nec apud Paganos sacrificia obseruentur: si nec Christianis conceduntur, signum illud singulare deitatis, quo ab initio, vt iam dixi, diuina seruitus ab humana secernitur, periit; cum in nulla gente, in nulla parte orbis terrarum inueniri iam possit. Sed forsitan minus Deo obnoxia sunt moderna tempora quam priora; vt honorem, quem antiqua secula Deo exhibuerunt, soluere isti contemnant. Et iuste. Iuste, inquam, iuste, quæ maiora acceperunt, minora reddere debent: quæ numerosiore summa debiti constringuntur, minimam quantitatem soluere compelluntur, & contra Iesu Christi vocem quæ dicit, Cui minus dimittitur, minus diligit, & contra opinionem Simonis Pharisæi dicentis, quia is donatorem debiti plus diligit cui plus donauit: vnde dictum est, recte iudicasti. Contra has Domini & Pharisæi sententias, minus Deo debet Christianus quā Iudæus, minus tempus Apostolicum quā propheticum, minus totus orbis substractus voci Euāgelicæ, quā vnus populus subiectus legi Mosaicæ. Et vbi est Saluator gentium illis promissus, nobis exhibitus: illis oblatus, nobis natus: illis ablatus, nobis datus? Vbi est sanguis Testamenti æterni, qui ab illis ad nos defluxit, qui per illorū fistulam ad nos decucurrit, qui limosam, per quam currebat, derelinquens canalem; nos de limo factos & canali suppositos, ab omni limo & sorde purgauit? Vbi est, secundum Apostolum, mysterium quod absconditum fuit a seculis & generationibus, nunc autem manifestum est sanctis eius, quibus voluit Deus notas facere diuitias gloriæ sacramenti huius in gentibus, quod est Christus spes gloriæ? Vbi est, iuxta eundem, virtus sacramenti Dei tēporibus æternis taciti? Vbi velum tēpli scissum, & quæ diu velata fuerāt reuelata? Vbi regnū cœlorum, de quo rex cœlorum. Pœnitentiam, inquit, agite, appropinquabit enim regnum cœlorum? Nunquid hæc tam felicia tēpora, &, vt verbo poetico vtar, aurea secula, quibus Pater mundi misertus, quibus Filius pro mundo oblatus, quibus Spiritus Altissimi mundo infusus, quibus mors extincta, quibus vita reddita, quibus iustitia reparata, quibus resurrectio præparata, minus aliquid prioribus seculis Deo debēt? Non plane, nō toto mundo conclamāte, non minus ei debent, cui non solum ex conditione, sed, quod carius est, ex redemptione, & se & quæ iure possunt omnia debent. Quod si omnia, tunc & sacrificia. Ratione igitur necessaria cogēte, quę auferre Catholicis volebatis, necessario, o hæretici, sacrificia reddetis. Reddetis ea ratione, reddetis ea, quod apud nostros robustius est, auctoritate non ficta, sed veraci: non terrena, sed cœlesti: non humana, sed diuina. Irritatus Deus diuturnis malis Iudaici populi, quibus & in Deum impij & in homines erant iniqui, nec ferens vltra promissiones spirituales ac cœlestes a terrenis & carnalibus cōculcari: elegit eis successores, qui quod illi respuebant susciperent, qui quod nolebant vellent, qui vineæ fructum redderent temporibus suis. Elegit pro vno populo omnes gentes, pro particula Syriæ vniuersum orbem terrarū, atque per filium suum huius magni confilij Angelum, legem suam, cultum suum, sacrificia ei tradidit: & eo mediante mundū a morte eripiens, immortali vitæ restituit. Hæc vt absque scrupulo aliquo vera esse crederentur, & suo tempore susciperentur, per nuncios suos multifarie multisque modis prædixit. Et quis vniuersa enumeret? Sed quod ad cultū, de quo agitur, pertinet, audite Dauid in spiritu Dei loquentē. Omnes ait, gentes quascunque fecisti, venient & adorabunt coram te Domine. Et, adorabunt eum omnes reges, omnes gentes seruient ei. Et, omnes gentes plaudite manibus. Et, regnabit Deus super gentes. Et, dicite in nationibus, quia Dominus regnauit, & centum similia. Sed hoc de adorando Deo. Item de sacrificando. Afferte Domino patriæ gentium, afferte Domino gloriam & honorem: afferte Domino gloriam nomini eius. Tollite hostias & introite in atria eius. Et Esaias, Veniet omnis caro vt adoret coram facie mea, dicit Dominus. Et Malachias. Ab ortu Solis vsque ad occasum, magnum est nomen meum in gentibus: &, in omni loco offertur nomini meo oblatio munda, quia magnum nomen meum in gentibus, dicit Dominus exercituum. Et quid vltra vobis, o bruti homines, restat quærendū? Nonne videtis sicut legē, sic sacra, sic sacrificia, sic cultū omnē diuinū, a Iudæis ad gētes translatū? Etsi nō eodē ritu celebrantur apud nos sacra, sunt tamen sacra: si non eodem ordine constant sacerdotia, sunt tamen sacerdotia: si non de eisdem rebus fiunt sacrificia, sunt tamen sacrificia: quia alio quidem modo, sed non alij Deo sacrificia celebrantur, sacerdotia ordinantur, sacrificia exhibentur. Cessate ergo, cessate iam insanire: quia nulla auctoritas, nulla ratio patitur, vt minus Deo honoris deferant Christiana tempora quam Iudaica: quoniam quæ plus munerum acceperunt, non minus, sed magis obsequi debent eorumdē munerū largitori. Vnde, vere dignum & iustum est, vt qui ei hoc gratiæ tēpore aliis, sed non inferioribus ritibus famulantur, eum hoc supremo & diuino sacrificiorum cultu deuotius venerētur. Iam quia per Dei gratiam constat Christiana sacrificia non tollenda, vtrum talia esse debeant qualia offeruntur, nihilominus est videndū. Sacrificium Christiani orbis nō multiplex est, sed simplex; non plura, sed vnum: quia sicut in toto mundo vnus tantum est populus Christianus qui illud offert, & vnus Deus cui offert, & vna fides per quam offert, ita & ipsum vnū est, quod offert. Cessit pluralitas Iudaicarū hostiarum vnitati victimæ Christianæ, quæ quia non poterat perfectum facere seruientem multiplicitate sua: prouisa est a Deo hostia, quæ offerentes mundaret, sanctificaret, perfectos faceret simplicitate sua. Bos, vitulus, aries, agnus, capra, hircus, carnibus & cruore implent altaria Iudæorū: solus Agnus Dei, qui tollit peccata mūdi, altari superponitur Christianorum.	Audite non me, sed Apostolum Dei, Pascha, inquit, nostrum immolatus est Christus. Hoc est, Pascha Iudæorum est immolatus agnus. Pascha vero nostrum, hoc est Christianorū, est immolatus Christus. Hoc ergo vnicum Christianorū sacrificium, Christus est. Hoc sacrificium, Christiano tēpori seruabatur. Hoc, inquā, seruabatur tēpori gratiæ, quod congruum non fuerat dari in tempore iracundiæ. Habuit Bouem Iudæus, habet Christum Christianus: cuius sacrificium tāto Iudaicis victimis excellentius est, quanto Christus boue maior est. Congrua tunc fuit seruilis hostia seruis: seruata est nostris diebus liberatrix victima iam filiis & amicis, quibus in Euangelio dicitur. Filioli, adhuc modicum vobiscum sum. Et, iam non dicam vos seruos, sed amicos. Respersus est textus diuinæ legis innumeris testimoniis, quod multiplicitas antiquarū hostiarum hanc vnā Euangelij hostiam designabat. Et quia impossibile erat sanguine agnorū & hircorū auferri peccata, ipsa lex, quæ multa illa mandauerat, omnes ad hanc vnam victimā transmittebat. De hac Dauid. Eleuatio manuum mearum, sacrificium vespertinū. Et Esaias. Oblatus est, quia ipse voluit. Et Petrus. Non auro vel argento redempti estis, sed precioso sanguine quasi agni incontaminati & immaculati Iesu Christi. Et Paulus. Hoc fecit semel se offerendo Dominus Iesus Christus. Sed scio nomine oblationis, sacrificij, victimæ, holocausti & similium, passionem ac mortem Domini designari, nec vos hoc vnquam negasse audiui. Et ideo his nominibus mors eius signatur, quia sicut morte animalium oblatorum peccata purgari dicebantur, sic morte ipsius totius mundi peccata tolluntur. Et quia dicit Apostolus, Semetipsum obtulit immaculatum Deo. Dicitur ipse offerre seipsum, quoniam non coactus, sed sponte tradidit in mortem animam suam. Deo vero seipsum hoc modo obtulit, quia mors æterna hominis non nisi temporali morte Dei & hominis dissolui poterat. Benignus enim Deus, cuius vniuersæ viæ misericordia & veritas, sic existens iustus vt non desinat esse misericors, sic misericors vt iustus semper permaneat; in rebus, quas creauit, nec etiam mala, quæ non creauit, inordinata esse permisit. Vnde peccatum hominis, quod velut aliunde in regnum eius se nō iuste immiserat, iuste ordinans, peccatorem damnauit: ac sempiternæ felicitatis profugum, miseriæ ac morti æternæ contradidit. In tantum quippe reus factus fuerat, vt omnino culpa eius in regno eius ordinatissimo inordinata remaneret, si minore quam æterno supplicio Dei iustitia peccatorem puniret. Nec iam iustitia dici posset, quæ meritis condigna non redderet. Ea de causa propago humani generis in radice corrupta, sicut vicium, sic & eius damnationem ab origine traxit, & tota simul per longa secula lege iustitiæ morti æternæ subiacuit. Misertus tandem Deus essentiali bonitate sua perdito homini, & eum saluare volēs, sed nisi iuste nec volens nec valens, dum in æterno consilio suo quæreret qualiter misero salua iustitia, misereri valeret, hoc potissimum occurrit, quo & iustitia seruaretur, & homo liberaretur, & gratia augeretur, & Deus glorificaretur. Misit itaque Deum filium ad filios hominum, vt humanā naturam induens, & humanis viciis medens, in carne assumpta, non peccatum, sed pœnam peccati, mortē scilicet corporalem susciperet: & ita simplici sua illius duplam, horaria sua illius sempiternam excluderet. In qua dispensatione, misericordia misereretur, iustitiæ nil detraheretur: dum pro æterno supplicio hominis temporale supplicium Dei & hominis, pro ęterna morte hominis temporalis mors Dei & hominis ei offeretur. Quæ tanti ponderis in ipsa ipsius iustitiæ lance esse cognoscitur, vt ad iuste ordinanda mundi peccata longe magis præponderet mors transitoria filij Dei, quam æterna filiorum hominum. Plus plane redditum est iustitiæ quando Christus mortuus est, quam sit recompensatum quando homo damnatus est. Habet ergo iustitia quicquid suum est, quia Dei filius pro peccatis hominum mortuus est. Ita iustitia quæ diu saluti humanæ obstiterat, tandem misericordiæ cessit, & quæ per aliquot millia annorum diuerso itinere incesserant, misericordia & veritas in via (quæ Christus est) obuiauerunt sibi: & quæ velut sibi aduersæ fuerant homine condemnato, eo iam saluato, iustitia & pax se osculatæ sunt. Sic iuxta Ioannem Baptistam, agnus Dei tulit peccata mundi. Sic iuxta Petrū Apostolum, peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignū, vt peccatis mortui, iustitiæ viuamus: cuius, iuxta prophetam Esaiam, liuore sanati sumus. Hoc est nostrum sacrificium, hoc legis Euangelicæ, hoc noui Testamenti, hoc noui populi holocaustum: quod tunc semel in cruce a Dei & hominis filio Deo oblatum est; & quod semper in altari ab ipsius populo offerendum, ab eodem præceptum & institutum est. Non enim aliud tunc oblatum est, aliud nunc offertur: sed quod dictum est, semel Christus obtulit, hoc semper Ecclesiæ suæ offerendum reliquit. Et quia iam expeditior via se prębuit, per quam liberior sermo ad ostendendum & confutandum stultissimum errorem decurrat: audite non me, sed Dominum; non Christianum, sed Christum; non hominem tantum, sed Deum. Audite eum, quem qui non audierit, exterminabitur de populo suo. Dic Domine Iesu, Deus noster, Saluator noster, Sacerdos noster, Hostia nostra. Dic, responde aduersarijs Testamenti tui, qui volunt rescindere quod statuisti, eradicare quod plantasti, destruere quod constituisti. Dic, forsitan adquiescent tibi qui Ecclesiæ tuæ resistunt, verebuntur faciem tuam qui tuis irreuerenter obuiant, & si oues tuę sunt, vocem tuā audient. Ignosce & mihi præsumptuose interroganti, sed tamen pro Ecclesia tua, columba tua, sponsa tua, quam isti violare conantur, zelanti. Plane isti Redemptorem te negant, qui pretium redemptionis humanæ, quod nobis dedisti, corpus dico tuum, redemptis auferre contendunt. Volunt rursum vincire a te olim solutum nodū captiuitatis, dum largitorem respuunt libertatis. Dic ergo Domine testator noui & æterni Testamenti, vtrum Testamentum hoc vnius diei, sicut isti dicunt, esse volueris, an potius æternum esse decreueris. Audiant isti non me, sed te: vt conuertantur non ad me, sed ad te. Quid ergo? In cœna vltima, quam cum discipulis tuis vetus Pascha nouo commutans celebrasti: accepisti panem, gratias egisti, fregisti, dedisti discipulis tuis. Sed quid dixisti? Accipite, hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur. Et quid addidisti? Hoc facite in meam commemorationem. Similiter & calicem postquam cœnasti, dicens. Hic est sanguis meus noui Testamenti, qui pro vobis & pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Audistis? Nolite fieri simulacra, quæ oculos habent, & non vident, aures habent & non audiunt. Auditis hoc non a quolibet Doctore, sed ab illo, de quo Pater clamans præcipit, Ipsum audite. Auditis eum dantem corpus. Sed quod corpus? Sunt enim corpora cœlestia & corpora terrestria: & quicquid visui, auditui, olfactui, gustui, tactui hic subiacet, corpus est. Vnde ne quis putaret animalis cuiuslibet, aut hominis cuiuslibet hoc esse corpus; ad excludendum omne aliud sensibile, vel insensibile corpus, postquam dixit, accipite, hoc est corpus, adiunxit, meum. Suum ergo, non alterius corpus discipulis dedit. Rursus ne forte alicui cogitatio occulta subreperet, potuisse creare in manibus suis corpus, quod suum quidē esset, sed tamē quod ipse erat, non esset; addidit, quod pro vobis tradetur. Ac si diceret. Nolite dubitare, nolite hoc vel illud vobis fingere, nolite aliud & aliud cogitare: quia hoc est corpus, non alterū, aut alterius, sed meum: non permutatum, vel nouiter creatū: sed quod pro vobis tradetur, pro vobis crucifigetur, pro vobis morietur. Sic & de calice. Hic est, ait, sanguis. Non bouis aut arietis, non agni aut cuiuslibet hominis, sed meus: nō alius, vel noua creatione productus, sed qui pro vobis fundetur, flagellis prouocatus, clauis extortus, lancea excussus. Quid ad demonstrandā veritatem corporis & sanguinis Domini, dici potuit clarius, lucidius, manifestius? Nōne & longe ante passionē commendās magnificū & salutare sacramentum, discipulis & Iudæis sæpe dicebat, Nisi manducaueritis carnem filij hominis, & biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis? &, panis quem ego dabo, caro mea est? &, caro mea vere est cibus, & sanguis meus vere est potus? Hoc quare? vt si nomine corporis circa diuersa corpora cogitando vagaris, audito carnis nomine, ab innumera corporū multiplicitate reuoceris. Rursus audito nomine filij hominis, non alterius alicuius carnē existimes, nisi illius, qui cū esset Dei filius, singulari gratia, solitaria operatione factus est hominis filius. Vnde quia tenacissime recolendum, quia vnice amplectendum est, tantum tantæ misericordiæ opus, tacito sæpe nomine filij Dei quod per se est, nomen filij hominis frequentat quod pro nobis est. Idcirco vocat carnem, nē quodlibet corpus putetur: idcirco filij hominis, ne alterius quam sua æstimetur. Sed forte impossibile putatur, vt vel panis in carnem, vel vinum commutetur in sanguinem. Fortassis & hoc cogitatur, illius vnius corporis Christi finitam satisque modicam quantitatem morsibus totius mundi per tanta secula non posse sufficere. Hoc enim est, quod quondam Berengarium dixisse audiui. Nam forte Andegauis constitutus, & de hoc corporis Christi sacramēto cum quibusdam agens, Si, inquit, corpus Christi tantę fuisset magnitudinis, quantæ turris hæc quæ in conspectu nostro immēsa mole attollitur, a tot totius orbis populis comestum, ante multa iam annorum spatia defecisset. Quantum peruersus, tantum peruersa locutus. Sed quid respondendum est eis, qui nihil volunt Deum posse, nisi quod possunt, nihil scire nisi quod sciunt, nil agere nisi quod agunt? Quid respondebitur eis, qui æternæ sapientiæ altitudinem, qui diuinæ virtutis omnipotentiam sic coartare nituntur, vt si eis assensus præbeatur, sapientia Dei & omnipotentia pereunte, Deus iam Deus esse non possit? Quid dicetur surdis, & audire nolentibus Prophetam clamantem, Quis cognouit sensum Domini, aut quis consiliarius eius fuit? & in alio loco, Quæ est via sapientiæ, aut quis locus intelligentiæ? abscondita est ab oculis omnium viuentium. Et alius, Quis transfretauit mare & adduxit eam, & attulit super aurum electum? Nonne a mari vsque ad mare, & ab ortu Solis vsque ad occasum, totus mundus insonat, Omnia quæcunque voluit Dominus fecit in cœlo & in terra, in mari, & in omnibus abyssis? Et quis vniuersa enumeret? Sed aspice teipsum quicunq. supernis miraculis nō credis, o homo: attende prius sapientiā & virtutem tuam, & demum incipe pensare diuinam. Certe gradus faciens in creaturis suis Deus, & alias alijs præferens, alias alijs subdens, omnem tibi corpoream creaturā subdidit, & ratione quod nulli corporeæ substātię præstiterat insigniuit. Vnde virtute plurimas, sapientia vniuersas exsuperas. Quantis enim repentibus, volucribus, quadrupedibus, potentia superior sis, agnoscis, Quod terrenis omnibus scientia antecellas, non dubitas. Prælatus es ergo mundo, sed prælatus est tibi conditor mundi. Prælatus est tibi sapientia, prælatus est tibi potentia. Sapientia, quia tua maximis angustijs coartatur: illius vero attingit a fine vsque ad finem fortiter, & disponit omnia suauiter. Potentia, quia tua quotidie & multiformiter succumbit: illius, vt dictum est, quæcunque voluit fecit. Esto ergo Deo tuo, quod est iumentum tuum tibi. Non nititur illud perscrutari secreta tua, non coneris temerare arcana Dei tui. Nescit illud quomodo disponas iter, qualiter ordines bellum, quos primos, quos medios, quos vltimos in certamine cōstituas: quo consilio post multum sanguinem paci adquiescas, quomodo rei familiari, domui, coniugi, natis, familiæ ne egeant prouideas. Et vt maiora, quia sic res postulat, aggrediar, ignorat quo tēpore semina seri, quo sata & aucta meti debeāt, quo vites plantari, quo putari & purgari oporteat: quid ver, æstas, autūnus, & hyems inuicem cōmune, quid proprium habeant. Non aduertit qualiter mentis viuacitate non tantum terrena, sed & cœlestia cōprehēdas: Lunæ, Solis, Mercurij, Veneris, Martis, Iouis, Saturni, quæ sunt antiquæ superstitionis vocabula, aliorumque siderum cursus, loca, tempora distinguas: annorum, mensium, dierū, horarum, particularum, punctorum quātitates & spatia diiudices: qualiter calore, frigore, humore, siccitate, vel dilatent, vel cōtrahant, vel humectent, vel desiccent res humanas, rationis subtilitate discernas. Non disputat de cogitationib9 tuis, non de verbis tuis, non de operibus tuis. Iudicat non intellectu, sed natura aliquid tibi concessum esse, quod ipsi penetrare non liceat. Et idcirco quāuis nihil horum intelligat, non murmurat, nō recalcitrat, non sibi vniuersa pādi ratione expostulat: sed tibi Domino obediens imperanti, absq. quęstione his quæ iubētur obtēperat. Docet, vt de vilioribus animalibus loquar, asin9 tuus, quid te velit facere Dominus Deus tuus: cuius si secreta penetrare volueris, eius iumentū esse nō poteris, de quo Psalmus, vt iumentū factus sum apud te. Serua ergo Deo tuo quod tibi vis seruari vis ab asino tuo, neq. altiora te quęsieris, vel fortiora te perscrutat9 fueris, sed ea cogita semper quæ Deus pręcipit, & in multis operibus eius ne fueris curiosus. Et sicut itē Salomō ait, Comede mel quod sufficit: ne forte satiatus euomas illud, quia secund eūdē, Qui scrutator est maiestatis, opprimetur a gloria. Itemque, Auerte oculos tuos a me, quia ipsi me auolare fecerunt. Et iuxta Dauid. Accedet homo ad cor altum, & exaltabitur Deus. Hæc omnia maiestati Dei superbiam tuam, sapientiæ Dei stultitiam tuam, virtuti Dei infirmitatē tuā vt dignū est subiiciūt: neque aliquid cōtra ipsum stultum loqui, vel non audendū audere permittunt. Sed licet auctoritatibus & ratione obstructū iam debeat esse os loquentiū iniqua, ne insipientiam vel imbecillitatem creaturæ creatoris sapientię, vel virtuti audeāt cōparare: subiiciantur tamen exēpla, quibus, si omnino bestiæ aut impii nō sunt, eorū non solū auribus, sed & oculis satisfiat. Vide igitur, quisquis in sacramento Ecclesiæ panē in Christi carnē, vinū in eius mutari sanguinē, aut nō credis, aut dubitas: quia vel de voluntate eius, vel de potentia, vel de vtroq. diffidis. Nulla enim res alia te vel ad non credēdum, vel dubitandū impellit. Aut enim voluit & non potuit, aut potuit & non voluit, aut neque voluit neq. potuit. Sed quod voluerit, si Euāgelio credis, dubitare non potes. Nā in sui memoriā hoc fieri nō pręciperet, si hoc fieri noluisset. Quod vero potuerit, si prophetę credis, certū tenebis. Nā si omnia quæcunq. voluit fecit, vtiq. & hoc, quia voluit, fecit. Voluit ergo & potuit, vt panis in carnē suam, & vinū conuertatur in sanguinē suum. Et quia voluit & potuit, idcirco & fecit. Si enim Deus omnipotens est, & Christus Deus est: sequitur, quia ad conuertendum panem in corpus suum, & vinum in sanguinem suum, omnimode sicut & ad vniuersa potens est. Et quamuis omnipotentia Dei cuncta hostilia munimenta dissoluat: sequantur tamē, vt dictum est, exempla, quibus etiam brutæ pecudes adquiescere cogantur. Quid, inquam, dicis, qui veritati tam lucidæ contradicis? Non credo, ait ille; dubito, dicit iste, quod panis altaris in carnem, vinum conuertatur in Christi sanguinem: quia alterius generis substantiam in alterius substantiæ genus conuerti, mihi nouum atque insolitum est. Nouum, quia nunquam factum est: insolitum, quia nunquam visum est. Si recolere, inquam, volueris præcedentia tempora, quod dixisti nouum, vetus esse reperies: quod dixisti insolitum, vsitatum esse cognosces. Relege, vt ait Ambrosius, virgam Moysi mutatā in serpentem, recole aquas Ægyptiacas mutatas in sanguinem: & si agnoueris diuersas substantias virgæ & serpentis, aquarum & sanguinis, ab opinione male concepta resipisce. Nec poteris dicere magica illa fuisse figmenta, quia nec Deus erat, vt magister magicarum artium Satanas, nec Moyses vt lamnes & Mambres. Licet enim illi dracones fecerint, aquas mutauerint, muscas maiores produxerint: ad minores tamen muscas, hoc est cyniphes, deficientes dixerunt, Digitus Dei est hic. Non enim quæ faciebāt, vera erant, sed fantastica: quia non res veras, sed earum imagines humanis oculis potentia magica ingerentes, hominibus imperitis & infidelibus illudebāt. Quę vero per Moysen a Deo fiebant, non falsa erant, sed vera: non imaginaria, sed realia: quoniam & ab auctore veritatis veracia, & a patre mendacij mendacia signa fieri oportebat. Idcirco & falsus anguis magorum fuit: & verus serpens, & verus cruor a Moyse de virga & flumine mutatus extitit. Recole & Saluatoris illud primū & singulare totique mundo notissimum miraculum, quo aquas in vinum non fantasticum, sed verum & bonum mutauit, teste Architriclino, qui dixit sponso. Seruasti vinum bonum vsque adhuc. Huius generis miraculis, veteris ac noui Testamenti initia, omnipotentis prouidentia ideo insigniuit, vt contra vtriusque legis maiestatem se agere cognosceret, quisquis res in res, hoc est substantias in substantias, virtute diuina posse mutari negaret. Post Moysi & Christi tam solennia & nota miracula, perhibeat mundus ipse testimoniū veritati, & ad hoc ostendendum niues & grandines, nubes & elementa producat. Arguat incredulos, & iam eos non auribus credere, sed oculis cernere dubitata compellat. Ostendat alia atque alia ex aliis atque aliis multimode & multiformiter assidue creari, immo ex creatis in alias & alias creaturas mutari. Doceat aeriam puritatem quotidie in nubium crassitudinem dēsari, nubes ipsas pene assidue defluere in imbres, mollescere in niues, durari in grandines, flammari in ignes & in his omnibus diuersas ex substantiis substantias, varias ex speciebus species, non tantum videntibus ad cernendum, sed etiam cæcis ad palpandum creari. Descendat hinc de cœlis ad terram curiosus oculus, & miracula quotidiana, quæ non miratur, obstupescat. Videat quam sit stulta incredulitas, quam cæca dubitatio, vel non credere, vel dubitare panem in Christi carnem, vinum mutari in eius sanguinem, virtute diuina; cum per eandem multa sæpe commutentur in aliud, in rerum natura. Nonne coralius lapis de igne fit lapis, cum diuersa sit substantia ignis & lapidis? Nonne reguli puluere æs in aurum mutatur, quæ duo licet in metalli nomine conueniant, in natura tamen valde disparia sunt? Nonne phœnix quingentorum annorum, vt dicitur, auis, inter aromata succensa moriens, de solo puluere reuiuiscit; cum alia pulueris, alia iam sit substantia auis? Et ne forte ista inusitata vel incognita sibi esse causetur, attendat vsitatissima & quotidiana: & sic, etiam si negligenter attenderit, dubitare cessabit. Et vt melius suis manibus quam alienis operibus adquiescat, de fœno vel silice notissima arte diuersissimæ naturæ vitrum conficiat: sicque, vt sic dicam, non diuina, sed sua miracula admiretur. Cernat liquidissimum & fluidum aquæ elementum, brumali apud nos, omni autem tempore apud Noricos & Scythas, in glacialem testam tenacissime congelari, in Alpibus etiam & multis terrarum partibus vsque adeo obdurari, vt de aqua lapis fiat, & crystallus dicatur, quę est glacies multos durata per annos. Consideret de eodem crystallo vel vase vitreo & perspicuo aqua repleto, cum solis radio opponitur, contra complexiones elementorum, ignem exire: cum crystallus frigidus & siccus, aqua, quod plus est, frigida & humida, ignis calidus & siccus esse probetur. Intueatur ipsum simul orbem terrarum, qualiter de hoc informi & infirmo terræ elemēto tam diuersa in substantiis, varia in qualitatibus, in coloribus multiformia, in virtutibus multiplicia, iussu conditoris assidue procreentur: quæ si per singula considerentur, victus rerum infinitate ante considerator quam consideranda deficient. Sed quid ad comprobandam veritatem de pane mutatæ carnis, & de vino mutati sanguinis Christi, exemplis immoror: cum quotidie ipsum, de quo agitur, panem in humanam carnem conuerti, vinum in humanum sanguinem mutari videam: itaque hoc manifestum sit, vt ad hoc asserendum non fidem consulere, sed oculos aperire necesse sit? Testis est mundus, testis est omnis homo: maxime cum sine hac mutatione panis in carnem, & vini in sanguinem, nec vnus possit subsistere homo. Sunt quidē multi qui absque pane, sunt item plures qui absque vino vitam mortalem transigunt: sed longe pauciores illis, qui semper pane, interdum vero & vino vtuntur. Idcirco propter maiorem partem totum significari volui, cum dixi absque mutatione panis in carnem, & vini in sanguinem, nec vnum posse subsistere hominem. Re enim vera maior pars humani generis pane principaliter viuit, vino solennius vtitur: quod & omnes homines facerent, nisi quibusdam in regionibus frigidis vites, in frigidioribus fruges, terrarum sterilitas ademisset. Hoc tamen certum est, omnes homines nisi infra annos sint, aut valitudine teneantur, aut vti, aut posse vti pane & vino. Sed qui infra annos sunt, aut contraria valitudine detinentur, non possunt quidem per imbecillitatem, sed possunt tamen per naturam. Hoc igitur aut illo modo, pane & vino vtitur omnis homo. Vnde in omni homine natura operatur, quod de solo Christo homine, aut scrupulosi dubitant, aut infideles non credunt. In omni plane homine per digestionem congruam natura operatur, quod de Christo solo homine per consecrationem diuinam fieri dubitatur. Operatur sane natura per digestionem in corpore humano, vt panis in carnem, vinum conuertatur in sanguinem: dum (sicut sciunt hi qui vel leuiter rerum humanarum scientiam attigerunt) defæcatiorem, ac puriorem suscepti cibi vel potus partem a fæculenta segregans, singulis corporis membris ad nutriendam, confouendam, adaugendam carnis & sanguinis substantiam impertit: ignobiliorem, nec corpori necessariam partem, per egestionem ordinatam respuit. Fit igitur hoc modo omnibus notissimo de pane caro, de vino sanguis, & hoc non in vno homine, sed in omni homine: nec in vno tempore, sed in omni tempore. Quare ergo non creditur, quare dubitatur, Deum hoc posse per virtutem, quod potest natura per digestionem? An potuit illud Deus dare humanæ origini, & non potuit restaurationi? An potuit illud constituere creans hominem, & non potuit hoc facere redimens hominem? An debuit illud fieri cum homo a Deo plasmatus est, & non debuit cum homo a Deo susceptus est? Cesset ergo infidelitas, sanetur dubietas: quia omnipotens verbum Dei, per quod omnia facta sunt, sicut quotidie facit, vt per comestionem & digestionē humanam, panis in carnem, & vinum vertatur in sanguinem multorum filiorum hominū: sic quotidie facit, vt per consecrationem & virtutem diuinam, panis & vinum commutetur in carnem & sanguinem suum, hoc est, vnius filij Dei & hominis, non multorum filiorum hominum. Qui enim dixit & facta sunt, mandauit & creata sunt, qua potentia facit hoc vniuersaliter in aliis, eadem potentia facit hoc singulariter in seipso: vt mutatio substantiarum, quæ hominibus solebat conferre mortalem vitam, nunc eisdem hominibus, sed fidelibus conferat sempiternam. Sed quid mirantur homines Deum facere aliquid de aliquo, cum in principio creauerit cuncta de nihilo? Nam longe maius est, vt dicunt sancti patres Ecclesiæ, non subsistentia creare, quam ex subsistentibus alia & alia formare.	Sed forte aliquis econtra. Non potest quidem negari res in res multis modis conuerti: sed in his quando substantiæ in substantias mutantur, species quoque pariter conuertuntur. In hoc autem sacramento, etiam si substantia mutetur, forma tamen non mutatur. Et possem quidem dicere fastidiosissime ista requiri, cum totam omnipotentiam sibi vendicare velit impotentissimus homo, & totam sapientiam insipientissimus homo: maxime cum certa ratio sit, & pene omnibus manifesta, cur mutata substantia, non mutetur pariter & forma. Sed quia necesse est, talia cuncta pati, vt hominibus tertij cœli arcana rimātibus satisfiat: dentur & inde exempla, vt sicut ostensum est mutari in rerum natura species cum substantia, sic etiam ostendatur mutari aliquando substantias non mutata pristina forma. Et ne sit necesse ad inquirenda peregrina exempla qualescunque vires animi fatigare, de quibusdam suprascriptis, & ad præcedentia probanda prolatis, exempla trahantur. Ex quibus inuisibilium fides rerum visibilium exemplis, vera esse, vt creditur, ipsis corporis sensibus demonstretur. Consule ergo ipsos carnales oculos tuos quicunque carnem Christi sub sacramento panis, quicunque sanguinem Christi sub sacramento vini latentem miraris: & non mutata panis ac vini specie ipsarum rerum mutatam in aliud naturam stupescis: consule, inquam, oculos tuos, & licet indignum sit, eorum iudicio iuxta ipsa visibilia veritati inuisibilium adquiesce. Aspice aquam in glaciem commutatam, glaciem in crystallum alteratam, & cernes in his aperte substantias permutari, formas substantiarum seu species reseruari. Annon vides glaciem ex aquæ frigore obduratam, glaciem ipsam in crystallinum lapidem eodem diutius continuato rigore permutatam: substātiam in aliud, quam fuerat translata, formam pristinam conseruare? An nō cernis præter glacialē duritiā, præter lapideam firmitatem, quantum ad speciem vel perspicuitatem iam dicti elementi pertinet, nihil vtique substantiæ detractum? Non vides hic in testam vel lapidem commutatam priorē substantiam, illic formæ vel speciei prioris claritudinem conseruatam? Quod si curiosius quod dico, cognoscere libuerit: admoue manus, acue oculos, simul coram positis aqua, glacie, vel crystallo: quæ tamen non de limosa vel lutea, sed de lucida & defæcata aquarum stilla concreta fuerint: cum æque perspicua cuncta perspexeris, agnosces tactu, mutatam esse substantiam, agnosces visu, reseruatam esse pristinam formam. Quod si hæc tria seorsum posita, ad probanda, quæ dico, non tibi integre satisfecerint: iam ea seorsum noli ponere, sed ipsam glaciem vel crystallum, fluidæ aquarum puritati, vel integra, vel fracta commisce: & cum eandem claritatem lucido lapidi, quā fluido elemento inesse perspexeris, substantiam mutatam intellige, originalem formam agnosce. Hinc Hieronymus noster, quem ne vester esset, o hæretici, respuistis, in libro XV. super Esaiam. Portæ autem istius Ciuitatis, de lapide sunt crystallo, qui sculpitur variis modis, quo lapide nihil purius est. Denique vehementissimis Alpium frigoribus, & inacessis Soli speluncis concrescere aquæ dicuntur in crystallum, & tactu quidem lapidem, visu aquas esse.	Simile quoddam in Orientalibus Hispaniæ partibus rerum natura profert exemplum, immo quantum ad remotiorem hominum cognitionem proponit miraculum, quod prius audiens vix credidi: sed post, quod audieram videns, dubitare non potui. Extant in regionibus illis salita, vt ita dicam, vel falsa montana, quæ pro saxis vel rupibus lapideum sal continent, sicque perlucidum, vt quia gemmeam preciosorum lapidum claritatem æmulatur, salis gemma vocetur. Quod tam perspicuitate quam vtilitate, marino, puteali, omnique sali præpositum, de montanis illis multo labore ab incolis eruitur: & remotis quibusque pro magno munere datur, aut pro magno lucro venditur. De quibus montibus cum diutinus rusticorum labor lucri auidus, multam lucidi illius lapidis quantitatem eruerit: & eruendo fossas multas eo sale inanes reliquerit, processu tēporis pluuiali inundatione fossarum illa vacuitas repletur, ac repleta post paululum in naturam illius, cui admiscetur, lapidis commutatur. Tali recompensatione effossus mons pene annuatim damna illata restaurat: & quicquid de lapide amisit, aqua in lapidem conuersa compensat. Fit ergo cœlestis aqua lapis terrenus, quæ licet naturalem mollitiem in lapideam duritiam commutās, in alienam substantiam transeat: formam tamen priorem & speciem, sicut de crystallo supra dixi, conseruat. Sed sicut nec de omni glacie, nec de omni crystallo, hæc dixi: sic nec de omni montis illius lapide hoc dico, sed de illo qui non de cœnosa, sed de limpidissima concretus aqua, originis suæ claritatē etiam in aliud mutatus nō mutat.	Addatur & aliud non contemptibile, immo rei, de qua agitur, satis cōgruens de aceto exemplum: vt quod in sacramento passionis Christi, vtpote ad aliquid necessarium, non defuit, in sacramento quoque corporis Christi, de quo sermo est, vtique ad aliquid vtile non desit. Apparet enim in illo quædam, etsi non substantialis, tamen accidentalis mutatio: quia dum ex naturali vel dulci mero, innaturali acredine assumpta acescit, non substantiam, vt dixi, sed qualitatem commutans, accidentia sola permutat, speciem priorem reseruat. Nam quod erat prius calidum & siccum, vna qualitate mutata, fit frigidum & siccum. Vnde si visus iudicio adquiescatur, non nisi vinum naturale credetur. Si gustus accedat, acetum innaturale probabitur. Quæ ergo causa vel non credendi, vel dubitandi tibi, o cœlestium arcanorum scrutator, iam remanet: cum quod de altaris sacramento credendum fides interior imperabat, exemplis indubitatis sensus exterior non iam credere, sed dubitata cernere compellat? Fit de aqua glacies, de glacie lapis: fit rursus de eadem aqua salitus vel falsus, vt supra dictum est, lapis: in his omnibus substantia mutata, specie reseruata. Fit de vino acetum qualitate, vt dictum est, mutata, specie reseruata, voluntatis diuinæ iussu sic operante: & non poterit de pane caro, de vino sanguis Christi fieri, substantia, vt in illis permutata, specie reseruata, omnipotentis Verbi Dei, per quod omnia facta sunt, voluntate sic & imperio ordinante? An omnipotens ad illa potēs creditur, & ad ista impotens iudicabitur? An natura naturæ auctore potentior ad illarum rerum substantiam permutandam, & speciem reseruandā censebitur: & ipsius naturæ conditor ad substātiam panis & vini in aliud quam fuerat permutandam, & speciem quam habuerant reseruandam, infirmior æstimabitur? Et quia hoc sacrum & salutare sacramentū aliud esse videtur, & aliud est: per virtutem Verbi diuini substantia, vt iam sæpe dictum est, mutata, specie reseruata. De mutatione, quæ proposita sunt exempla, sufficiant. Sed de his adhuc aliqua proponantur, quæ in rerū natura aliud esse videntur, & aliud sunt. Nonne cum vino perfunderis, vel illud gustu hauris, tactus renunciat, gustus affirmat, esse illud frigidum & humidum: cum in sui complexione vel natura, nullo experto contradicente, sic calidū & siccum? Nonne cum remum, virgam, vel baculum, vel quælibet similia aquæ immitis: eam, quæ infra aquam est, partem, visus fractam esse renunciat; natura tamen quæ fracta esse videntur, integra, vel infracta conseruat? Nonne cum vultum proprium vel alienum, cum Solem vel Lunā, cœlum vel sidera, picturam vel corpus aliquod speculo lucido vel aquæ quietæ opponis, cuncta opposita in his tibi videre videris: cum nihil in his, quantum ad rerum veritatem pertinet, nisi speculi vel elementi corpora videas? Quod si licitum est, de illicitis artibus aliqua ad sacra cælestia probanda proferre: nōne mechanica vel magica ars, quadā indulta a Deo potentia, humanos oculos præstringens, quod non est esse mentitur, & quod est non esse fatetur? Nonne etiam ipsa somnia sopitis exterioribus sensibus humanas animas assidue fallunt: dum pene incessabiliter infinitas imagines, & fantastica ludibria eis ingerentes, velant dormientibus ea quæ sunt, & prætendunt ea quæ non sunt? Quia igitur vinum aliud esse videtur, & aliud est, (nam cum tangitur, vel gustatur, videtur esse frigidum & humidum, quod non est: & non sentitur calidum & siccum, quod est): quia remus aquæ immersus fractus videtur esse quod non est, & integer non videtur esse quod est: quia corpus speculo vel aquæ oppositum corpus esse videtur quod nō est, & non videtur quod est: quia magica vis, occulta arte fantasticam diuersarum imaginum infinitatem oculis ingerit quæ non est, & rerum veritatem talibus tegumentis celat quæ est: quia somniorum visio non sensibus corporis, sed ipsi animo omne corpus per multiplicē visionem repræsentat quod non est, & talibus inuolucris tegit illud quod est: quid mirum si omnipotētis misericordia Dei, misereri miseri hominis & hoc modo disponens, in altaris sacramento panis & vini speciem humanis sensibus reseruat: vt appareat in ipso sacramento panis & vinum quod non est, & lateat oculos carnis caro & sanguis quod est? Possent dari de his & alia innumera exempla: sed quia longus esse refugio, nec ad assumptum propositum hoc pertinet, sufficiant quæ dicta sūt. Quæ si cui non sufficiunt, consulat & perlegat de hoc sacramento magnorum voluminum conditores. Quod si forte nec ipsi curioso animo satisfecerint, nescio quid aliud vtilius persuadere possim, quam vt si Christianus est, Christianæ fidei colla submittat: & si intelligere non potest, secūdum sacræ scripturæ pręceptum, credat vt intelligat. Quia in his crassis tenebris ignorantiæ humanæ, non fides intelligentiæ fructus, sed intellectus fructus fidei est: soluat ei omnes dubietatis nodos, de qua superius egi, potentia Dei. Quia incredulitati nihil reliqui esse potest, vbi omnipotens mortalibus consulens, sic voluit, sic potuit, sic præcepit, sic fecit: cuius voluntas ratio, cuius omnipotentia indeficiens, cuius præceptum miseratio, cuius opus misericordia est. Sed quia de his iam satis esse potest: ad ea, quorum causa ista tetigimus, reuertamur. Agite ergo, o socij certaminis, quod cœperatis: & ne mente exciderint, quæ dicta fuerant iterate. Et quia de veritate sacrificij Christiani sufficientia, vt credo, dicta sunt, dicite cur idem sacrificium, hoc est, vt iam dixi, corpus, & sanguinem Redemptoris cæteris inuidentes, discipulis qui cœnæ Domini illi famosæ & vltimæ ante passionem interfuerunt, tantū & nunquam postea nisi tunc datum concedatis. Quod si differtis, sicut nunc vsque distulistis, probo nec illis tantum, nec nunc tantum hoc datum: sed fidelibus cunctis largū munus a largitore omnium munerum, vsque ad consummationem seculi præparatum. Sed ineffabiliter admiror, & admirans obstupesco, vnde opinio hæc innasci hominibus Euangelio Dei, vt dicunt, credentibus potuit: cum Christi verba huic nouæ hæresi contraria sic ibi posita sint, vt si ea dubia vel obscura putantur, nulla eius eloquia, vel præcepta certa, vel perspicua esse videantur. Quid enim certius, quid clarius dici potuit contra eos qui corpus Christi & sanguinem per sacramentum tunc tantum facta, tunc tantum data astruunt: quam quod ipse Christus discipulis suis præcepit, dicens, Hoc facite in meam commemorationem? Nam postquam dixit, Accipite & comedite, hoc est corpus meum: &, accipite & bibile, hic est sanguis meus: statim quod dixi, adiunxit. Hoc facite in meam commemorationem. Quomodo ergo potest dici semel tantum factum, & semel præsentibus datum sacramētum, cum nullum Apostolorum excludens, nullum tempus excipiens, Christus dixerit, Hoc facite in meā commemorationē? Quomodo igitur audet hæreticus dicere, Nolite hoc facere: cū Christus imperet, dicēs, Hoc facite? Hoc plane, non aliud, hoc idem quod accipitis ad comedendum, quod sumitis ad bibendum, corpus scilicet meum & sanguinē. Hoc, inquam, facite in meam commemorationē. Quid vltra? quid vltra certe quæretis? Ecce hoc solum & breuissimum verbum, multa & prolixissima erroris verba destruit: vt nisi ex superabundanti non sit vlterius necesse quærere, vnde nequam hostis debeat interire. Non enim solummodo dixit, Accipite & comedite, vel, accipite & bibite: sed addidit, quod accipitis & comeditis, quod accipitis & bibitis, hoc facite. Si hoc ita est, falsum est, quod a vobis, o hæretici, dictum est, tunc tantum hoc sacramentum a Christo datum, tunc tantū ab Apostolis susceptum: quia quod fecit, eos facere præcepit; quod eis distribuit, hoc eos aliis distribuere voluit. Sed fortasse his qui præsentes tunc erant, & a Christo ista audiebant, non aliis, hęc huius sacramenti conficiendi & dispensandi potestas data est. Quod si verum est, Apostolis tantū, & his qui a Saluatore audierunt, præceptum est. Ite in orbem vniuersum, prædicate Euangeliū omni creaturæ: nec docere omnes gētes, nec baptizare alicui post Apostolos licuit. Sicut enim dictum est. Ite, docete, baptizate, prædicate: sic dictum est, Hoc facite. Vnde quicunque post Apostolos prædicauit, docuit, baptizauit, quia nulli alij quam præsentibus tantum a Christo iussum fuerat, male fecit: quia nec eius doctrina Christi fuit, nec eius baptismus Christi fuit. Nam quod a Christo præceptum, aut suasum non est, constat quia Christi non est. Sicut enim dicit Apostolus. Quomodo prædicabunt nisi mittantur? sic etiam quomodo baptizabunt nisi iniungatur? Quia ergo nihil in præceptis istis, vel similibus a Christo discretum est, aut date omnia hæc solis tunc præsentibus, & auferetis sequentibus cum baptismo, & altaris sacramēto totū Euangelium: aut si baptismum & Euangeliū sequentibus concesseritis, necessario & altaris sacramentum concedetis. Si enim, vt dictum est, nulla discretio in præceptis istis facta est, aut simul omnia præsentibus tantum iussa sunt, & sequentes exclusi sunt: aut si sequentibus aliquid horum præceptum est, constat quia & totum iniunctum est. Aut igitur dabitis solis illis altaris sacramentum, & auferetis baptismum: aut si istis dederitis baptismum, velitis, nolitis, dabitis & altaris sacramentū. Sed quid operosæ disputationi operam impendo, cum tanta de facili suffragetur auctoritas: vt ea apparente, statim vana loquens conticescat impietas? Quid enim? Nunquid Apostolus Paulus cœnæ illi Dominicæ, de qua loquimur, interfuit? Nunquid quando discipulis dictum est, Accipite & comedite, hoc est corpus meum: &, accipite & bibite, hic est sanguis meus: &, hoc facite in meam commemorationem, præsens affuit? Quid tamen in Epistola prima ad Corint. dicit? Audite. Calix, inquit, benedictionis, cui benedicimus, nōne cōmunicatio sanguinis Christi est? Et panis quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est? Nunquid & ipsi Corinthij cœnæ illi iam dictæ interfuerunt? His tamen ait ipse Apostolus. Non potestis calicem Domini bibere, & calicem dæmoniorum. Non potestis mensæ Domini participes esse, & mensæ dæmoniorum. Videtis Apostolum post ascensionem Domini ad fidem conuersum, calici benedictionis benedicere, eundemque calicem communicationē sanguinis Christi vocare? Cernitis eundem panem frangere, & ipsum panem participationem corporis Christi dicere? Auditis Corinthios posse quidem calicem Domini bibere, sed non cum calice dæmoniorum? Posse mensæ Domini participes esse, sed non cum mensa dæmoniorum? Nec Apostolus tamen Paulus consecrans corpus & sanguinem Domini, cœnæ Domini interfuit: neque Corinthij idem corpus & eundē sanguinem de mensa Domini accipientes, eidem cœnæ interfuerunt. Sed parum est audire de fractione cœlestis panis loquentem, nisi videatis & frangentem. Vna die, ait beatus Lucas in Actibus Apostolorum, cum conuenissemus ad frangendum panem, & Paulus disputabat cum eis profecturus in crastinum. Et quibusdam interpositis: Ascendens, inquit, Paulus, frangensque panem & gustans, satisque allocutus vsque ad lucem, in crastinum profectus est. Sed siue hoc, quod vltimum posui, de cœlesti, siue de communi pane dictum sit: videte, vt dixi, Apostolum, videte Corinthios, qui cœnæ illi, de qua agimus, non interfuerunt; & tamen corpus & sanguinem Domini acceperunt. Quod si non tantum de Apostolo, & Corinthiis, sed de vniuersis auctoritatem Apostolicam vos conuincentem audire vultis, auscultate. Quicunque, ait, manducauerit panem vel biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis & sanguinis Domini. Et consequenter. Probet autem, inquit, seipsum homo, & sic de pane illo edat, & de calice bibat. Quid vos ad ista? quicunque, inquit, manducauerit, quicunque biberit. Non hic vel ille, sed quicunque. Et probet seipsum homo, non tantum Corinthius homo, non Romanus homo, non Græcus homo, non Latinus homo, sed homo. Et quid aliud quam omnis homo? Nam quod indefinite posuit, quid aliud quam infinitum hominem ostendit? Ostendit igitur non vnum hominem, sed omnem hominem, quia in singulari hominis numero, pluralitatem intelligi voluit omnium hominum. Quod si ita est, immo quia ita est, error impius non tantum mortuus, sed etiam sepultus est. Si enim constat hoc nō de quolibet homine, sed de omni homine ab Apostolo dictum: falsum est quod a vobis dictum est, de his tantū qui cœnæ Domini interfuerunt hoc dictum. Sed verum est, auctoritate Apostolica hoc docente, non hos tantū, de quibus conceditis, sed quēcunque, hoc est, omnem hominem posse manducare panem Domini, & bibere calicem Domini, hoc est secundum eundem Apostolum, corpus & sanguinem Domini. Igitur falsum est quod dixistis, illos tantum qui cœnæ Paschali interfuerūt, potuisse accipere corpus & sanguinem Domini. Et licet in hoc quod probatum est de omni homine, probatū sit & de omni tempore: audite tamen vtrum huius sacramenti conficiendi & sumendi potestas illi tantum tempori, quo cœna illa celebrata est, data sit. Loquens enim idem Apostolus de hoc sacramento, & inde fidem pariter & mores instruens, introducit Christum discipulis dicentem. Hoc facite quotienscunque sumitis, in meam commemorationem. Et subiungit Apostolus verba sua, & dicit his quibus loquebatur. Quotienscunque enim manducabitis panem hunc, & calicem bibetis, mortem Domini annunciabitis donec veniat. Quid dicetis ad hæc, qui dicitis semel tantum hoc factum & datum sacramentum? Dicitis vos semel tantum, dicit Christus & Apostolus eius, non semel, non bis, non ter, aut quater, non centies, aut millies tantum, sed quotienscunque. Multa diuersitas inter semel & quotienscunque. Hic numeri principium, ibi numerus omnem superans numerum. Hic singularitas, ibi multiplex infinitas. Sed, vt dixi, vos dicitis semel, Christus & Apostolus eius quotiēscunque. Vnde videndum, nec multo conamine opus est, cui melius credendum sit, vobis an Christo: hominibus an Deo, veritati an mendacio. Sed quid multa? Audistis hoc corporis & sanguinis Christi sacramentum omni fideli homini datum, audistis absque numero datum: audite & omni præsenti tempori datū. Quotienscunque, ait Apostolus, manducabitis panem hunc, & calicē bibetis, mortem Domini annunciabitis donec veniat. Suffecerat, Apostole Dei, ad confundendum & destruendam nouam hæresim, quod dixeras Christum dixisse, Hoc facite quotienscunque sumetis, in meam commemorationem. Suffecerat quod ipse Domini tui verba sequendo, exponendo subiunxeras, quotienscunque manducabitis panem hunc, & calicem bibetis, mortem Domini annunciabitis. Sed quid adiunxisti? Donec veniat. Quis veniat? An forte mors Domini? Non. Nam hoc & tu apertissime negas, cum dicis. Christus resurgens ex mortuis iam non moritur. Quis ergo veniat? certe ipse Dominus, quem nominaueras, cum dixisti, Mortem Domini annunciabitis. Sed quando veniat? Quando, nisi quando venturus est iudicare viuos & mortuos, sicut ipse prædixit, & Ecclesia eius credit? Sed & hoc quando? Quādo iuxta quod & ipse dicit, venerit in fine seculi in maiestate sua, & omnes Angeli cum eo. Donec ergo veniat in fine seculi, dedit hoc sacramentum corporis & sanguinis sui fidelibus per omne tempus huius seculi, id est vsque ad consummationem seculi. Obmutescat ergo hæresis quæ dicebat, datum hoc esse tātum in cœna Domini. Si enim vsque ad consummationem seculi, nō tantum in cœna Domini, sed cogentibus prædictis auctoritatibus datum est vsque ad consummationem seculi. Non igitur tantum in cœna Domini.	Iam illud quod nō modo ab incredulis opponitur, sed & a fidelibus quæritur: cur hoc sacrificiū toties iteratur, cum Christus semel in cruce oblatus ad tollenda totius mundi peccata sufficiat: maxime cum non hic aliud, & ibi aliud, sed hic & ibi idem prorsus sacrificium, hoc est, idem Christus offeratur, videndum est. Si enim illud in cruce suffecit, superfluum hoc in altari videtur. Sed non est superfluum, quia certa de causa a Dei filio, qui est iuxta Apostolum Dei Sapientia, factum & traditum est. Quæ Sapientia, quia summe rationabilis, immo totius rationis fons & perfectio est, nihil agere, nihil iubere irrationabiliter potuit. Vnde cum hoc dixit, cum hoc sacramentum suis tradidit, non absque certa ratione, vt certum est, fecit. Quæ sola ratio omnibus satisfacit, quicunque Christum huius sacramenti auctorem, Deum & Dei esse Sapientiam credunt. Placuit tamen largitori tāti muneris causam reddere tantæ largitionis. Quam causam, dando ipsum sacramentum aperuit. Nam postquam dixit, Hoc facite, statim addidit, in meam commemorationem. Hæc est ergo causa sacramenti, commemoratio Christi. Nouerat Saluator quid fecerat, quid facturus erat propter hominem: nouerat singulare opus quod gesserat induendo hominem, nouerat stupendum quod gesturus erat moriendo propter hominem. Sciebat hoc se opere saluaturum hominem, sed absque huius operis dilectione nullum saluari posse hominem. Sciebat quia humanitatis & mortis suæ opus, sicut super omnia opera sua summe celebratum: sic mortalibus, pro quibus fiebat, summe erat commendandum. Commendandum erat, vt pote cuius caro pro illis torquebatur, cuius anima pro ipsis tristabatur, cuius nouissime mors illorum vitæ ministrabatur. Hoc certe solemniter commendandum erat, vt Christus diligeretur, dilectus haberetur, habitus nunquam perderetur. Sed hæc eius dilectio ab hominibus seruari non poterat, memoria pereunte: nec fugax memoria diu retineri valebat, nisi signo congruo apparente. Ne igitur a corde fugeret, quod maxime cordi inesse oportebat, signo rei congruente veluti fune insolubili colligata est cordi memoria: quo fortiter vinciente, semper redemptus redemptionis precium cogitaret, indeque Redemptori agens gratias, fide quæ per dilectionem operatur, nequaquam se ingratū tantæ gratię demonstraret. Et posset quidem mentibus humanis huius rei vtcunque absque signo visibili inesse memoria, sicut multarum rerum tam diuinarū quam humanarū recordatio, fama, lectione, doctrina, in eis, aut gignitur, aut conseruatur, sed quia iuxta quemdam,	Segnius irritant animos demissa per aurem,	Quam quæ sunt oculis subiecta fidelibus,	& res tanta erat, vt ad eam cogitandā, amandam, amplectēdam, non segniter, sed insigniter humani animi mouendi essent: dignum & iustum fuit, vt humanitatis & mortis Christi memoria non tantū audiretur per aures, sed etiā visu per oculos iuuaretur. Ea de causa signum hoc a Christo propositum est: quod ita signum est, vt sit tamen idem quod signat. Hoc autem contra veteris sacrificij multiplicitatem, quæ in nullo erat idem quod signabat, pręter hoc quod illud sacrificium erat, & istud sacrificium est: & illud Deo offerebatur, & istud eidem Deo offertur. Signabat vero hoc nostrū nostri temporis sacrificium, sed non erat hoc quod istud: quia illud vmbra, hoc corpus: illud figura, hoc veritas: illud de cadaueribus & cruore animalium, hoc de corpore & sanguine filij Dei. Idcirco non erat idem quod signabat. Sed istud nostri sacrificij signum non aliud, sed ipsum est, quod signat. Ita vero est idem quod signat, vt quantum ad corpus, id est ad veritatem carnis & sanguinis Christi pertinet, sit idem quod signat. Neque enim ibi Christus, vt olim, dolores aut mortem patitur: cum tamen immolari dicatur. Dicitur autem immolari, cum licet inuiolabiliter in altari frangitur, diuiditur, comeditur: cum his & quibusdam aliis signis inquantum fieri potest, mors Domini maxime repræsentatur. Vnde sicut dixi, quantum ad veritatem corporis & sanguinis Christi pertinet, est idem quod signat, quā tamen maxime signat. Maxime autē dixi, quia hoc apertissime Apostolus dicit in versu, quem supra commemoraui. Quotiens, ait, manducabitis panem hunc, & calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis. Quare hoc? quare non similiter, o Apostole Dei, dixisti, Incarnationem Domini, Natiuitatem Domini, Circuncisionē Domini, Baptismum Domini, vel quod maius videretur, Resurrectionem Domini, Ascensionem Domini, quando dixisti mortē Domini? Quare illa, quæ gloriosa videntur, dimisisti, & quod erat ignominiosius elegisti? Vt, inquit, ostenderem in morte Domini singulariter constare salutem mundi, vt ostenderē istud opus eius præponderare omnibus operibus eius, vt ostenderem tormento illo requiem, ignominia illa gloriam, morte illa mortuis redditam vitam. Ita plane, ita iuxta Apostolum, quando manducatur panis Domini, id est corpus Domini, quando bibitur calix Domini, id est sanguis Domini, annunciatur, hoc est repræsentatur mors Domini quam passa est in cruce, non alia, sed eadē quæ præsens est caro Domini, qua fusus est non alius, sed idem qui sumitur sanguis Domini. Quod cum fit, ad hoc vtique fit, vr mens longe vehementius excitata corporis Domini susceptione, quam posset excitari verbi Domini admonitione, in amorem eius, quem non tantum audit, sed etiam videt & suscipit, inardescat: & videns Verbum carnem factum vt habitaret in nobis, habitans etiam corporaliter & in se, obliuisci iam nullatenus possit, quem fide credit, amore amplectitur, manu contrectat, ore suscipit. Quem quondam pro se mortuum ipsa susceptione recolens, & morte illa vitam sibi paratam agnoscēs, a mortis operibus abstineat: & sic eidem Christo Domino suo immortaliter iam viuenti in sempiternum conuiuat. Hoc igitur Ecclesiæ sacramentum, quoniam sic assidua sui repræsentatione memoriam innouat, fidem auget, spem roborat, charitatem confirmat: non superfluum, sed valde necessarium est. Ea propter, vt dictum est, Dominus hoc in sui commemoratione fieri iussit. Ea de causa mortem Domini isto sacramento denunciari Apostolus docuit, vt Christi ac mortis eius memoria auelli de cordibus humanis, nulla mundi inquietudine, nulla temporum prolixitate valeret. Quæ memoria amorem excitans, de animi recessibus mala omnia effugaret, virtutibus vniuersa repleret: sicque quotidie per hoc sacramentum innouans redemptionem, quotidianam pœnitentibus peccatorum gigneret remissionem. Soluit quidem & plene tollit peccata mundi Agnus Dei in cruce immolatus: nec tamen idcirco, vt dixi, superfluus est in altari oblatus. Et vt in teipso a teipso hoc dicas, aduerte quicunque hæc legis, teque ipsum interroga, quando magis mouearis, si tamen quod profiteris firmiter credis, vtrum quando dicitur, Christus olim inter homines apparuit: an quando dicitur, Christus nunc inter homines conuersatur: quādo dicitur, Olim in cruce pependit: an quando dicitur, nunc in altari offertur: vtrum, inquam, te magis moueat, & ad admirandum & amandum accendat eius prædicata absentia, quam demonstrata præsentia. Sed scio quia non diffiteris quod verum est, magis humana corda moueri præsentibus quam absentibus rebus: quia istis plerumque non creditur, de illis vel in modico dubitare animus non sinitur. Mouetur igitur magis ad præsentē quam ad absentē, mouetur magis ad visum quam ad auditum Christum: mouetur ad admirandum, mouetur ad amandum: quo amore, amanti generatur remissio peccatorum. Cui quantus erga Christum amor est, tanta est & indulgentia: ipso Domino attestante, qui de peccatrice Maria sic ait, Dimissa sunt ei peccata multa, quoniam dilexit multum. Et cum rursus scriptum sit, Charitas operit multitudinem peccatorum: quantam multitudinem peccatorum operit Charitas in Christum, si tantam operit charitas in proximum? Non est ergo, vt dictum est, superfluum Christi corporis & sanguinis sacramentum, quo viuacior memoria excitatur, quo feruentior dilectio prouocatur, quo plenior peccatorum remissio comparatur. Non est superfluum, quia non tantum per id quod Deus est, sed etiam per id quod homo est, nobiscum est vsque ad consummationem seculi. Non est superfluum, quia qui per corpus suum redemit nos, per idem corpus suum reficit nos: vt redempti per corpus eius, & refecti corpore eius, nutriamur & pascamur humanitate eius, donec satiemur deitate & gloria eius. Inde est quod in speciebus humano victui & vitæ magis congruētibus, hoc sacramentū constituit, vt agnoscerent aduertentes, per speciem quidem panis terreni, sed per veritatem panis cœlestis, non mortalem quam solet ille, sed vitam datam hominibus immortalem. Vnde solitario & stupendo miraculo, latet in illo sacramento quod est, & patet quod nō est: ne cruda carne, ne viua & maxime humana vesci homo contra usum & naturam refugiat: quod olim quidam etiā ex discipulis execrantes, nec quod inde a Domino dictum fuerat capientes, dixerunt, Durus est hic sermo, Et quis potest eum audire? Sed non est durus, immo lenis & suauis sermo: quia etsi hominis Christi caro comeditur, non tamen læsi aut detruncati, non imminuti aut mutilati, non nolentis neque dolentis, sed volentis & consulentis caro comeditur, & sanguis bibitur, ipso, iuxta beati Apostoli Andreæ verba, in suo regno, integro, intacto, inuiolato, immortali, incorruptibili, immo specioso, glorioso, adorando permanente, & mortales per iam immortale corpus suum ad eādem immortalitatem perducente. Non est ergo durum, crudele, sed pium, & amabile: quia non nolens, neque coactus, sed volens & spontaneus hominibus carnem suam ad manducandum, sanguinem ad bibendum dedit. Nec irrationabile, quia vnde peccatoribus venia, inde largitori tantæ gratiæ debetur & gloria. Manet tamen tecta veritas & carnis & sanguinis honesta panis & vini specie: vt & vsui humano condescendatur, & fides exerceatur, & meritum augeatur. Inde est quod sacramentum, mysterium, species & figura vocatur: quia intra hoc quod exterior forma nūciat, virtus diuina verum corpus & sanguinem Redemptoris occultat. Sed adhuc carnalis animus, & nondum plene ab humana consuetudine defæcatus, obiicit & dicit. Verum quidem corpus & sanguinem Redemptoris sub panis ac vini specie in altaris sacramento dari fidelibus scio: sed cur ad manducandū vel bibendum detur, si liceat quærere, quæro. Nam si ad honorandū, si ad adorandum tantummodo daretur, quæstio non esset. Sed quia etiam ad manducandum datur, animum nondum perfecte sublimia sapientem mouet. Quem enim non moueat, sicut quondam illos Christi discipulos mouit, contra humanum morem, contra pietatem, carnem Christi vel sanguinem, immo Deum & hominem ab hominibus, magistrum a discipulis, dominum a seruis, Christum a Christianis, manibus frangi, dentibus atteri, & velut escarum more communium deuorari? Hæc, inquam, qui obiicis, sicut ipse fateris, a primis Christi discipulis Christo obiecta sunt, quando ab eis dictum est, Durus est hic sermo. Et quis potest eum audire? Hæc a Iudæis incredulis, & de hac re litigantibus, dicta sunt. Quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum? Hæc certe quæstio non noua, sed antiqua; non recens, sed vetustissima est: quæ sicut in ipsis Christianæ fidei fundamentis exorta est, sic non a quolibet doctore, sed ab ipso Saluatore, vt sanctum Euangelium loquitur, extincta est. Cumque simul ac pene eodem momento & ortum habuerit & occasum, nimiū rudis Christianus videtur, qui talibus quæstionibus ante mille annos sepultis mouetur. Quia tamen nihil contemnendum est, quod vel fidem lædere, vel ad scandalum quorumlibet possit corda mouere, ferat hoc etiam æquanimiter quæ omnia suffert, charitas, vt membrorum Christi per eius patientiam sanetur infirmitas. Nam & hoc Saluator ipse, medicus videlicet cœlestis, de talibus infirmis faciendum esse docuit: quando rudibus adhuc discipulis & propter huiusmodi verba scandalizatis, non aspere corripiens, sed benigne admonens, dixit. Hoc vos scandalizat? Si ergo videritis filium hominis ascendentem vbi erat prius? spiritus est, qui viuificat, caro non prodest quicquam. Quibus breuibus verbis totum hoc ænigma si attendas, sole clarius sapientia Dei dissoluit, quia spirituali lumine carnalium cogitationū nebulas effugauit. Si, inquit, videritis filium hominis ascendentem vbi erat prius: spiritus est, qui viuificat, caro non prodest quicquam. Hoc est, quia me hominem inter homines videtis, nihil de me adhuc, quantum ad hoc sacramentum spectat, plusquam de alio homine sētire potestis: & ideo carnaliter sapientes, velut per frusta concisam carnem meam me vobis velle dare creditis. Sed postquam in cœlum ascendero, postquam hanc carnem, de qua agitur, adhuc mortalem, in Deum glorificauero: tunc intelligetis, quia spiritus est qui viuificat, hoc est, verba mea spiritualiter accepta viuificant: caro autem non prodest quicquam, quia carnaliter intellecta, mortificant. Dabo enim carnem meam hominibus, non more cadauerum detruncandam, minuendam, consumendam, quia sic accepta caro mea non prodesset quicquam: sed dabo eam absque dolore diuidendam, absque immunitione partiendam, absq. consumptione comedendam, quia spiritus est qui viuificat: & quia sic intellecta & accepta caro mea vitam non mortalem, sed æternam percipiētibus donat. Sed adhuc vrges & dicis. Et si data est caro Christi hominibus immortaliter & inuiolabiliter, ad honorandum, ad adorandum: quare ad comedendum? Quod enim honorari, quod adorari debeat, fidelibus omnibus certum est: quod autem & comedi, quia comestionis ratio non videtur, profecto admirabile & super omnia stupendū est. Fateor plane & ego, fatetur & omnis sanum sapiens: hoc super omnia miracula stupendum & admirabile esse. Sed nunquid tu, qui rationem tāti sacramenti exigis, cuncta reliqua sacramenta Dei ratione comprehendis? Nonne sola voluntas Dei omni humana ratione rationabilior est? An non intelligis hoc voluntatem Dei esse quod rationem: cum omnis voluntas Dei sit ratio, & omnis ratio sit eius voluntas? Nam sicut eius voluntas non potest esse irrationabilis, & ita & ratio non potest non esse illius voluntatis. Cum hæc ita sint, omni rationi & rationabili menti sufficit voluntas eius, etiam non exposita ratione voluntatis eius. Vnde in hoc sacramento sicut & in cęteris, sufficit voluntas & præceptum eius: cum constet, nec summam sapientiam errare, nec summam rationem aliquid irrationabiliter agere posse. Sufficit ergo, & omnino abundanter sufficit ad rationem Christum Dominum hominibus carnem suam ad manducandum, & sanguinem suum ad bibendum dedisse. Sed licet, vt dictum est, sit contra rationem, Dei cognita voluntate, eius quærere rationem: ne tamen hic Catholicis deesse, vel eos latere putetur, quod de tanti sacramenti ratione institutor Deus aperit, aperiatur.	Dat plane carnem suam, dat sanguinem suum, non solum ad honorandū, non solū ad adorandū, sed etiam ad manducandum, & bibendum Christus hominibus: vt sicut absq. carnali cibo & potu nullum mortalium mortalem & miseram vitam posse transigere cernitur; sic absque ista spirituali esca & potu, neminem immortalem & beatam assequi posse credatur. Quomodo enim melius, quomodo apertius, commendare potuit mūdo se esse vitam hominum: quam exemplo illarū rerum, in quibus est vita hominum? In cibo enim & potu, vita est omnium hominum, atque inter multiformes escas & pocula, quibus vita sustentatur hominum, principalem locum obtinent panis & vinum: quibus salubrius & solennius vita quotidie recreatur, & reformatur hominum. Vnde has solennes & ad vitam temporalem hominū conseruandam principales substantias, ad vitam sempiternam hominibus restaurandam, Dei sapientia fortiter suauiterque disponens omnia, assumere voluit: eaque de causa in illarum specie carnem suam ad manducandū, sanguinem suum ad bibendum, hominibus dare decreuit. Ostendit in istis, & longe clarius hoc sacramento, quā verbis edocuit, non esse aliam vitam æternam hominum, nisi seipsum: dum similitudine eorum escæ carnalis, ad escam eorum & potum spiritualem, nihil aliud dare voluit quam seipsum. Nam dicit, Ego sum via, veritas & vita. Itemque cum ait. Hæc est vita æterna, vt cognoscant te verum Deum, & quem misisti Iesum Christum: vitam eum esse æternam discunt homines audiendo. Sed cum dicit, Nisi manducaueritis carnem filij hominis, & biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Itemque cum ait. Panis quem ego dedero, caro mea est pro mundi vita: vitam eū esse hominum sempiternam discunt homines comedendo. Comedendo ergo melius quam audiendo discunt eum homines suam esse vitam immortalem, sicut escis corporalibus suam enutriunt vitam mortalem. Vt ergo non tantum verbis discerent, sed etiam familiaribus factis sentirent homines, se mori perpetuo seiunctos a Christo, se non posse semper viuere nisi coniunctos & vnitos Christo, ad similitudinem escæ & vitæ carnalis accipiunt corpus Christi, bibunt sanguinem Christi: non ab alio data, non ab alio suscepta quam ab ipso Christo, qui eorū post hanc vitam futurus est esca, hoc est vita & beatitudo æterna. Hoc vt ostēderet, vt propter hoc carnem suam ad manducandum, sanguinem suum ad bibēdum omnibus se dare velle signaret: ducta ab heremitico manna similitudine, ait in Euangelio Iudæis se de suo manna iactantibus. Non Moyses dedit vobis panem de cœlo, sed pater meus dat vobis panem de cœlo verum. Panis enim Dei est, qui descendit de cœlo, & dat vitam mundo. Panis enim ille non cœlestis fuerat, sed aerius, hoc est, de aere Deo ibi eum creante delapsus: licet aer improprie cœlum dicatur, ac propter hoc manna inde delapsum, panis cœlestis vocetur. Sed non fuit tamen illud manna panis cœlestis, sed est Dei filius de cœlo descendens, vt ipse fatetur, panis cœlestis, qui etiam antequam de cælo descenderet, panis, hoc est, vita erat Angelorum, & postquam de cœlo descendit, panis, hoc est, vita factus est hominum. Vnde se non mortuum, sicut manna fuit, sed viuum panem vocat, quia illud mortuum reficiebat moritura corpora Iudæorum, iste autem panis viuus in æternum victuras animas reficit Christianorum. Quod autem effectus ipse viuendi, quem panis viuus præstat, in præsenti non confertur, sed in futuro differtur, hæc est causa: quia sacramentum quidem corporale est, quia verum corpus & verus Christi sanguis est, sed res sacramenti, id est, salutis quæ sequitur effectus spiritualis est. Ideo ipsum sacramentum, hoc est esca corporis Christi, & potus sanguinis Christi, licet sint corporalia, hoc est, vere corpora: dicuntur tamen spiritualia, hoc est, spiritualiter effectum salutis operantia, sicut docet Apostolus de Patribus loquens. Omnes eandem escam spiritualem manducauerunt, & omnes eundem potum spiritualem biberunt. Quod quia neque de manna Iudaico, neque de aqua ex petra producta senserit, sed de Christo, hoc est, eius corpore & sanguine, de quo & Moyses scripsit, scripserit, clarissime demonstrat, cum addit. Bibebant autem de spirituali sequente petra: petra autem erat Christus. De petra ergo, quæ eos secutura erat, id est, de Christo qui post eos venturus erat, hoc dixit. Qui spiritualem escam & spiritualem potum, hoc est, corpus suum & sanguinem vitam æternam hominibus spiritualiter conferentem, in sacramento sæpenominato donauit. Quod tantæ virtutis fuit, vt non solum Christum sequentes, sed etiam ab initio mundi ipsum præcedentes fideles; non quidem corporaliter sicut post illum vniuersi, sed tamen spiritualiter sicut vniuersi, Omnes eandem escam spiritualem manducauerunt, & omnes eundem potum spiritualem biberunt, hoc est, eundem salutis effectum, quem post Christum Christiani, eundem & omnes illi de Christi corpore & sanguine reportarent. Idcirco, vt iam dictum est, omnes tam primi quam vltimi ad corpus Christi, & ad salutis æternæ mysterium pertinentes, omnes omnino eandem escam spiritualem manducauerunt, & omnes eundem potum spiritualem biberunt. Vt igitur vita æterna spiritualiter & inuisibiliter mūdo in præsenti collata, corporaliter & visibiliter in futuro conferenda signaretur, data est caro Christi sub specie panis ad comedendum, datus est sanguis Christi sub vini forma hominibus ad bibendum: vt sicut pane & vino ad vitam mortalem principaliter homines vtuntur, sic ad vitam immortalem, quæ est ipse Christus, corpore Christi & sanguine hic spiritualiter, postmodum vero tam spiritualiter quam corporaliter in æternum pascantur. Claret igitur ratio non solum in futuro, quando intrandum est in sanctuarium Dei, & intelligendum in nouissimis eorum, sed etiam in præsenti, quando adhuc sub nubilo cuncta fiunt: claret, inquam, cur non tantum ad honorandum, non tandum ad adorandum, sed insuper ad manducandum carnem suam, & bibendum sanguinem suum, Christus Christianis, Dominus seruis, Deus hominibus dare voluit. Nemo ergo opponat impietatem velut læsi vel comesi Domini, nemo crudelitatem velut truncati vel dolentis corporis, nemo stultitiam velut homines humanam carnem absque ratione edentes, quia non est impium vbi omnis pietas, non est crudele vbi nulla passio, non est irrationabile vbi summa sapientia, quæ de sectione sua nullum dolorem, de participatione sua nullum imminutionem, de comestione sua nullam patitur consumptionem: immo comedētibus æternam inde prouidet & præparat reparationem, quatinus & in hoc seculo & in futuro panis & vita sit hominum, qui semper beatorum panis est, & refectio Angelorum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Contra id quod dicunt, viuorum beneficia nihil prodesse defunctis.	??	??	Qvinto dehinc & vltimo Capitulo, iaculum aduersariorum amento hæretico intortum, quod in pernitiem Ecclesiæ iam aduolat, scuto veritatis falsitati opposito repellendum est. De quo Propheta. Scuto circumdabit te veritas eius, non timebis a timore nocturno, a sagitta volante. Excreuit enim malitia perfidorum, & quasi ex adipe iniquitas eorum prodiit, cum non solum viuorum saluti, sed etiam mortuorum spei inuident, & vniuersorum communes & publici hostes effecti, non tantum viuos occidere, sed & ipsos mortuos, si possibile esset, rursus extinguere moliuntur. Instant mortalibus, vt cito moriantur: mortuis ne ad vitam respirare audeant, aditum intercludunt. Non parcunt miserandæ hominum forti, & post ærumnosam vitam denuo sub diuino iudicio laborantibus humanis speciebus, velut nunquam morituri misereri nesciunt, & vere impij, quia absque pietate Christum pietatem benigne commendātem, vt surdi audiunt, Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Quam quia aliis nec affectu retinent, nec effectu exhibent, non vt beati, sed vt miseri, nunquam eam consequentur. Liberales certe homines, & de suo munificentissimi iudicandi, qui nec de alieno dapsilitatem fieri, æquis intueri oculis, vel tolerare aliquatenus possunt, & diuitias bonitatis Dei ac patientiæ ignorantes, qui secundum Apostolum, diues est in omnes qui inuocant eum: & iuxta alium, dat omnibus affluenter, & non improperat, leges diuinæ largitati præscribunt, & ne mortuis liber inter mortuos misereatur, cœlestis censuræ iudices interdicunt. Hoc faciunt quando altaris sacrificia, oblationes, orationes, eleemosynas, vel reliqua bonorum bona viuorum bonis mortuis prodesse non posse contendunt, & Ecclesiæ Christi tam celebrem, tam antiquum ab ipso Christo, immo ante Christum ab eius cultoribus obseruatum morem, vniuerso orbe reclamante contemnunt. Vnde quam non contemnendus, immo quanto studio hic error refellendus sit, etiam negligenter attendentes aduertere possunt. Quis enim, o Catholici lectores, non aduertat satanam, cuius cogitationes iuxta supradictum Apostolum, non ignoramus, hoc cogitasse, vt tot bona a tantis bonis assidue per orbem pro mortuis facta, hoc astu auerteret, & iuges eleemosynas, continua sacrificia, irrequietas orationes, & his similia, quæ & viuis comparant meritum, & defunctis requiem, consilio infernali auferret? Sed spiritus consilij eius dolos retegens, & vultum fallaciæ nubilo opertum denudabit, & Ecclesiæ suæ magis lucrosam quam damnosam eius extitisse tentationem monstrabit. Nam quod magnus Apostolus ante multa secula ait, oportet hæreses esse, vt qui probati sunt, manifesti fiant, hoc non solum patrum temporibus, sed etiam nostris diebus experimur, quia sicut semper extrinsecus hostium persecutionibus dilatatur, sic intestinis falsorum fratrum tentationibus magis magisque purgatur. Dilatabitur ergo, non angustabitur: purgabitur, non inficietur auxilio diuini Spiritus Ecclesia: cum illud, quod ab aduersa parte opponitur, studiosius discutietur, subtilius inuestigabitur, perfectius inuenietur, robustius defensabitur. Et ne diu differam, quid est, o hæretice, quod proponis? Non, inquit, prodesse possunt bona viuorum mortuis, quia translatis e vita nec augeri queunt merita, nec minui: quia extra vitam hanc non potest iam locus esse meritorum, sed retributionum; nec ab aliquo potest sperare mortuus, quod dum in seculo esset, non obtinuit viuus. Idcirco inania dico quæcumque a viuis pro mortuis fiunt: quia dum mortales per mortem vniuersæ carnis viam ad statum futuri seculi transeunt, secum totum meritum suum, cui nihil possit adiici, ferunt. Nouit, inquam, vniuersa Ecclesia Dei, & ego qualiscunque eius alumnus non ignoro, sapientiam Dei per Salomonem dixisse. Cuncta quæ fiunt adducet Deus in iudicium pro omni errato, siue bonum siue malum sit: & Apostolum, Vnusquisque onus suum portabit, & Oportet nos stare ante tribunal Christi, vt referat vnusquisque prout gessit in corpore, siue bonum siue malum: & Dauid, Duo hæc audiui, quia potestas Dei est, & tibi Domine misericordia: quia tu reddes vnicuique iuxta opera sua: & Christum Dominum, Filius hominis venturus est in gloria Patris sui cum Angelis suis, & tunc reddet vnicuique secundum opus eius. Noui plane ista, & adhuc plura, nec quam dixi Ecclesiam fallere potuerunt tanta tamque clara testimonia, nec tam cæcus esse potuit totus mundus, vt non posset cernere quod potuit videre rarus hæreticus, vnumquemque scilicet ex suis operibus aut iustificari, aut condemnari. Vidit certe ista, nec ad videndum multo conamine opus fuit. Vidit quicquid tu videre potuisti, sed quicquid ipse vidit, tu hæretice non vidisti. Vidit fines beatitudinis ac miseriæ sempiternæ ex vita mortalium pendere, vnde pro eius qualitate agnouit omnipotentis misericordiam, aliorum piis operibus etiam post mortem mortuis subuenire. Nam etsi aliena videntur viuentium opera, vt tamen mortuis prodesse valerent, mortuorum, dum viuerent, sunt meritis comparata. Idcirco nec aliena esse iudicanda sunt, quæ mortuorum præcedentibus meritis propria facta sunt. Orat ea de causa Ecclesia pro requie vel gloria membrorum suorum ad statum vitæ alterius translatorum, & quos fide ac charitate ad membra Domini sui pertinere cognoscit, a fructu suorum bonorum operum non excludit. Non excludit eos, immo vt dignum est, plenissime admittit, vt sicut abiectos a facie Dei concordans iustitiæ Dei a memoria sua abiicit, sicut perfectos coram facie Dei, certa de misericordia Dei auxilio suo non indigere cognoscit: sic laborantes sub iudicio Dei, confisa de diuitiis bonitatis Dei, quibus potest modis iuuare contendit. Habet inde auctoritatem ex verbis Domini Dei sui, a quo per Euangelium audit, remitti peccata non solum in hoc seculo, sed etiam in futuro. Quando enim de blasphemia spiritus loquens ait, qui dixerit verbum contra Spiritum sanctum, non remittetur ei neque in hoc seculo, neque in futuro, ostendit veniam quidem peccatorum in hoc seculo semper dignis concedi, remissionem tamen pœnarum quas peccata exigunt, in futuro seculo aliquando differri. Quæ secundum nobis occultas dispensationes iustitiæ & misericordiæ Dei, piis operibus bonorum viuorum, aut tempore breuiantur, aut qualitate mitigantur, ad remedium bonorum, sed imperfectorum mortuorum. Quos bonos vocaui, quia non excidunt a salute: imperfectos, quia indigent purgatione. Quæ purgatio ab æterna damnatione secernens, aut per occultum Dei iudicium reis illis pro qualitate reatuum exhibetur, aut per inexhaustam eius bonitatem, Ecclesiæ sacrificiis, orationibus, eleemosynis, & his similibus recompensatur: quia manet verax veritatis sententia, remitti peccata, hoc est, pœnam peccatorum, aliquando in hoc seculo, aliquando in futuro. Sed iam latissimis scripturarum exemplis vtamur, quibus Sole clarius elucescat, non damnosam, sed lucrosam nobis hæreticam propositionem fuisse, probando quod non solum bona viuorum mortuis, sed etiam bona mortuorum mortuis, & bona viuorum viuis, & bona mortuorum mortuis, & olim profuerint, & quotidie prodesse vel proficere possint. Ad quod asserendum, ipse in primis auctor & saluator hominum Iesus Dominus veniat, cuius adhuc inter homines viuentis bona viuis, mortui mortuis, viui mortuis, mortui viuis profuisse, nulli dubium vel obscurum, sed certum & perspicuum est. Quando enim eius bona numerari poterunt, quæ cum adhuc mortalis inter mortales viueret, eisdem mortalibus non tantum spiritualiter, sed etiam corporaliter profuerunt? Spiritualiter autem dixi, cum mulieri peccatrici diceret, Fides tua te saluam fecit, vade in pace: cum Paralytico, Fili remittuntur tibi peccata: cum de Zachæo, Hodie salus domui huic facta est: quando conuersus respexit Petrum, quando latroni ait, Hodie mecum eris in paradiso, & alia quingenta. Corporaliter vero dixi, cum leproso diceret, Volo, mundare, & statim mundata est lepra eius: cum aliis decem leprosis simul occurrentibus præciperet, Ite, ostendite vos sacerdotibus, & dum irent mundati sunt: dum cæco nato iuberet, Vade ad natatoria Syloe, & laua, & ille abiit, & lauit, & vidit: cum alio cæco diceret, Respice, fides tua te saluū fecit, & confestim vidit: quando accesserunt ad eū multi cæci & claudi in templo, & curauit eos omnes: quādo Sole occidente omnes qui habebant infirmos variis languoribus, ducebāt eos ad ipsum & curabantur: quando præcepto eius exibant dæmonia a multis clamantia, & dicentia: quia tu es filius Dei, & mille similia, tam per se quā per discipulos facta. Hoc ergo modo bona viuentis Domini viuis profuisse monstraui. Bona autē mortui Domini mortuis profuisse quis dubitat, quicumque in symbolo Christiano credit & confitetur, passum sub Pontio Pilato, crucifixum, mortuum, sepultum, descendisse ad inferna? De quibus innumerabiles sanctorum animas eruens, & beatitudini æternæ restituens, impleuit quod solennis Prophetia prædixerat. De manu mortis liberabo eos, de morte redimam eos, ero mors tua o mors, morsus tuus ero inferne, & quod alius, Deus vltionum, Dominus Deus vltionum libere egit, quodque Apostolus, qui constitutus est, inquit, a Deo iudex viuorum & mortuorum. Sed quid mirabile, si mortuus Dominus morte sua mortuis fidelibus subuenerit, cum exinde mortuis seu morituris vsque ad cōsummationem seculi Christianis omnibus ad vitam præordinatis, quod est mirabilius, eadem morte quotidie subueniat? Bona ergo mortui Domini, mortuis hominibus hoc modo & profuisse & prodesse monstraui. Viuentis autem Domini bona mortuis profuisse, vnde clarius quam ex ipsa mortuorum resurrectione probatur? Nonne hoc illa trina & notissima mortuorum resurrectio attestatur, puellæ in domo, adolescentis in porta, Lazari de sepulchro? Nonne & illud iam viuentis, quia a morte resurgentis, tam insolitum, tam nobile, tam famosum miraculum idem confirmat, quando eo, vt dixi, resurgente, & immortaliter iam viuente, multa corpora sanctorum qui dormierant surrexerunt? Nec mirum hoc etiam si viuentis virtute mortuorum corpora surrexerunt, quando eiusdem viuentis dicta omnia, facta omnia ad resurrectionem non tantum corporum, sed etiam, quod primum est, animarum omnium fidelium hominum profecerunt. Ostensum est igitur viuentis Domini bona mortuis profuisse. Sed ad supplementum omnium demonstretur, mortui insuper bona viuentibus potuisse prodesse. Ad quod non expectata responsione mea, totus orbis terrarum conclamat, vociferans se bono mortis Domini a morte æterna ereptum, saluti redditum, vitæ perpetuæ restitutum. Hoc duodecim Apostoli, hoc septuaginta duo discipuli, hoc quingenti fratres, quibus simul resurgens apparuit, hoc innumera multitudo credentium vel non credentium, qui dum ipse temporaliter carne mortuus esset, ipsi etiam temporaliter in carne viuebant. Hoc, inquam, omnes isti attestantur: quos, vt dixi, in corpore mortali viuentes, in corpore mortali eodem tempore mortuus saluauit, & ipsis viuentibus bona mortis suæ profuisse monstrauit. Quæ cum ita sint, nullo sani capitis, vt æstimo, reclamante, bona viuentis Domini viuis, mortui mortuis, viui mortuis, mortui viuis profuisse, probatum est. Sed quoniam vt dignum erat, hoc in Domino Saluatore velut in capite corporis sui, quod est Ecclesia, ostensum est, subsequenter in eodem corpore eius, hoc est fidelibus eius, prout ipse dederit, ostendendum est. De ipso enim Saluatore, ad quem singulariter pertinebat, vt eius vita vel mors saluti viuentium, & mortuorum impenderetur, nullus fidelium dubitare permittitur. De reliquis vero, quod scilicet bona viuorum mortuis prodesse valeant, & hi hæretici negant, & quidam etiam Catholici dubitare vidētur. Propter quos maxime hoc demonstrandum est, vt hæreticus si fieri potest, fidem quam abiecit resumat, & Catholicus in fide, quam confitetur, nequaquam vltra languescat. Et vt eo ordine quo de Domino illa superius ostensa sunt, eodem quoque ista inferius de seruis fidelibus ostendantur, probandum est bona viuorum viuis, bona mortuorum mortuis, bona viuorum mortuis, bona mortuorum viuis, & profuisse in præteritis seculis, & posse prodesse vsque ad consummationē seculi, etiam in futuris. Quando autem dies sufficere poterit, si vndique occurētia & certatim se ingerentia exempla profundere voluero, demonstrando bona viuorum viuis profuisse, & inuicē se bonos omnes mutuis beneficiis adiuuisse ante legem, sub lege, sub gratia, in Heptatico, in Prophetis, in Psalmis, in Euāgeliis, in Apostolorum Actibus & Epistolis, in omni ad vltimum lege diuina, tam ea quæ dicitur vetus, quam ea quæ dicitur noua? Sed quia non est necesse cuncta huiusmodi de scripturis eruta in vnum colligere, quæ sufficiant proponantur, quibus quę proposita sunt robustissime defendantur. Proposita autem sunt, quod bona viuentium viuis prodesse possint. Et possem quidem dicere ad remotiora secedens, Abraham pro Ismaele, Isaac pro sterilitate Rebeccæ, Iacob pro nepotibus, Moysen pro Iudæis, eundem contra Amalech, contra Dathan & Abyron, contra plures rebelles & seditiosos: hos, inquam, magnos Patriarchas vel pro aliis vel contra alios deprecantes & exauditos fuisse, Dauid precibus suis a morte populi Angelum auertentem, Samuelem paulo superiorem eidem Iudaico populo dicentem. Absit a me peccatum hoc vt cessem orare pro vobis. Esaiam & Hieremiam Prophetas, tam precibus quam meritis, Ezechiam & Iosiam reges, ab eadem gente sæpe iram commoti Domini auertisse. Præter hos innumerabiles alios, quos breuitatis studio intermitto, possem producere, qui virtute sua infirmitatem, qui iustitia sua iniquitatem, qui bonis suis mala priorum temporum supportabant, & Deum iniquitates hominum ferire disponentem, quasi vim inferentes, supplicationibus retrahebant. His ergo dimissis, ad nostra Euangelica tempora veniendum est, in quibus maximum in Apostolis, vt sæpe dictum est, Paulum sermo producat, & ex eo maxime viuentium bona viuentibus prodesse ostendat. Ait enim in Epistola sua Romanis. Testis mihi est Deus, cui seruio in spiritu meo in Euangelio filij eius, quod sine intermissione memoriam vestri facio semper in orationibus meis. Item Ephesiis. Flecto genua mea ad Patrem Domini mei Iesu Christi, ex quo omnis paternitas in cœlo & in terra nominatur, vt det vobis secundum diuitias gratiæ suæ virtute corroborari per spiritum eius, & reliqua. Item Colossensibus. Orationi instate, vigilantes in ea in gratiarum actione, orantes simul & pro nobis: vt Deus aperiat nobis ostium sermonis, ad loquendum mysterium Christi, vt manifestem illud ita vt oportet me loqui. Rursus in iam dicta Epistola Romanis. Obsecro vos fratres per Dominum nostrum Iesum Christum, & per charitatem Spiritus sancti, vt adiuuetis me in orationibus ad Deum, vt liberer ab infidelibus qui sunt in Iudæa, & obsequij mei oblatio accepta fiat in Hierosolyma sanctis. Item ad Timotheum. Obsecro primum omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus, pro regibus & omnibus qui in sublimitate sunt, vt quietam & tranquillam vitam agamus, in omni pietate & castitate. Hoc enim bonum est, & acceptum coram Saluatore nostro Deo. Hinc lacobus postquam dixit, Confitemini alterutrum peccata vestra, addidit: & orate pro inuicem vt saluemini. Quod fieri debere Prophetico testimonio comprobat, cum Heliam introducit orasse vt non plueret super terram, & nō pluisse annos tres & menses sex: & rursum orasse, & cœlum dedisse pluuiam, & terram dedisse fructum suum. Quid vltra? quid vltra certe, aut me loquendo, aut te, o lector, fatigarem legendo? Ecce his paucis plenissime, his breuibus exemplis largissime monstratum est, bona viuorum viuis, iuxta quod gratia diuina dispensat; & vtriusque partis meritum postulat, & olim profuisse, &, vt dictum est, semper dum hic viuitur posse prodesse. Dum enim Paulus Romanorum in suis orationibus memoriam facit, dum pro Ephesiis ad Deum genua flectit, dum rursum Romanos, per Iesum Christum, & per charitatem Spiritus sancti obsecrat, vt adiuuent se in orationibus ad Deum, dum Colossenses monet vt orationi instent, orent etiam simul & pro ipso: dum Timotheo loquitur obsecrare se vt fiant obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones, pro regibus & omnibus qui in sublimitate sunt: nec tantum pro illis, sed sicut præmittit: pro omnibus hominibus: dum Iacobus hortatur duodecim tribus, quæ sunt in dispersione, & in illis totius mundi fideles, vt orent pro se inuicem; subditque causam, vt saluentur: dum Heliam etiam pro impiis orasse & exauditum fuisse memorat; quid, inquā, in his omnibus tantis tamque solennibus sacræ legis testimoniis? quid certe aliud docetur quam omnia Christi membra, omne sibimetipsis auxilium inuicem ferre, pro invicem orare, & vt lex Christi, quæ charitas est, impleri valeat, alterum alterius onera vel spiritualia vel corporalia, spiritualibus aut corporalibus subsidiis portare debere? Iam sequentis particulæ probatio, vnde melius quam ex præcedentis probatione probatur? Sacris enim auctoritatibus multipliciter probatum est, viuentium bona viuentibus, si digni sunt, posse prodesse. Inde ergo colligitur mortuorum hominum bona mortuis hominibus, si & ipsi digni sunt, ad salutem seu ad malorum leuamē posse proficere. Cum enim bonorum viuentium oratio viuentibus profuerit, cur eorumdem vel similium mortuorum deprecatio mortuis prodesse non poterit? An apud piissimam maiestatem plus possunt viuentes iusti, minus mortui iusti? An maioris apud Deum pretij sunt preces bonorum viuentium quam bonorum supplicationes mortuorum? Nunquid excellentioris meriti sunt apud Dominum suum sancti in corpore constituti, & inferioris mortalitate exuti? Nūquid maioris gradus vel gratiæ sunt adhuc in carne positi, & minoris iam Deo coniuncti? Non hoc, non hoc, inquam, ratio vel iustitia patitur, vt quando debent esse robustiores, fiant infirmiores, quando debent esse potentiores, sint impotentiores, quando debent esse perfectiores, sint imperfectiores, quando solet talibus adaugeri gloria, minuatur gratia, quando supernæ largitatis erga tales dona solent ineffabiliter accumulari, quæ prius collecta fuerant, videantur auferri. Potuit certe Paulus orare pro Romanis, genua flectere pro Ephesiis, dum in misera carne viueret: &, vt par est credere, exauditus est, & nunc omni miseria exutus, beatitudini sempiternæ coniunctus, pro eisdem vel quibuslibet digne deprecabitur, & non exaudietur? Orauit, vt dictum est, Helias pro pluuia tollenda, orauit & pro eadem reddenda in corpore manens; nec precum effectu vel in modico frustratus est, dum exutus corpore fuerit (nam adhuc in corpore viuit), pro quibuslibet dignis tamen orabit, nec quod orauerit obtinebit? Rogant Apostoli Dominum pro Chananæa dicētes, Dimitte eam Domine, quia clamat post nos, & audiuntur. Orant Martha & Maria, vt resurgat frater earum Lazarus, & Christo eas exaudiente resurgit. Hoc, inquam, sanctæ mulieres sanctique discipuli adhuc miseri obtinuerunt, si quid dignum petierint iam beati non obtinebunt? Facta est oratio ab Ecclesia adhuc peregrina ad Deum pro Petro, vt de carcere erueretur, & misso Angelo ereptus est: orabit iam coniuncta Ecclesia Deo, vt pro aliquibus obtinendis audiatur, & non exaudietur? Et certe rationi huic auctoritate sua eadem Ecclesia attestatur, mortuis videlicet aliorum mortuorum bona posse prodesse, dum quotidie per vniuersum mundum cum signo fidei exeuntes de corpore & somno pacis dormientes mortuos suos, perfectioribus mortuis, hoc est, sanctis martyribus aliisque summe iustis commendat, quos scilicet iam mortuos mortuis aliis non commendaret, nisi mortuorum in bonis perfectorum bona bonis mortuis, sed imperfectis posse prodesse confideret. De qua Ecclesiastica consuetudine, nec Catholicus dubitasse, nec hæreticus inuentus est illi aliquando restitisse. Adiuuat ista & libri Machabæorum lectio, quæ sicut in sequentibus loco proprio clarius exponetur, summum sacerdotem Oniam, magnumque Prophetam Hieremiam iam mortuos orasse & exauditos esse pro viuētibus introducit. Cum igitur & viuentes pro viuentibus orare præcipiantur, & mortui pro viuentibus exauditi esse legantur: cur mortui mortuis posse prodesse sanctis supplicationibus dubitantur.	Quod si quis forte opposuerit, bona mortuorum idcirco mortuis prodesse non posse: quoniam in statu illo futuri seculi non est locus bonorum vel malorum meritorum, sed bonarum vel malarum retributionum. Respondeo esse quidem hic locum meritorum, ibi retributionum, sed sicut malorum & malorum varietatem distingui, sic bonorum & bonorum diuersitatem oportere discerni. Sicut enim diuerso respectu voco malum quod est peccatum, & malum quod est pœna peccati: de quo primo malo ait Propheta, Peccatum meum coram me est semper. Tibi soli peccaui & malum coram te feci: de sequenti vero Deus ipse, Ego Dominus faciens pacem & creans malum. Itemque, si est malum in ciuitate quod Dominus non fecerit, sic diuerso intuitu voco bonum opus eius, voco bonum mercedem eius. De quo primo bono præcipit homini scriptura sacra, Fac bonum: de sequenti vero dicit, Credo videre bona Domini. Primum ergo bonum meritum est, secundum bonum, merces meriti est. Primum bonum laboriosum est: sequens bonum delectabile est. Primū bonum amaritudinis est, sequens bonum dulcedinis est. Primum bonum cum miseria temporali est, sequens bonum cum felicitate æterna est. Primum ergo bonum in præsenti tantum vita exercetur, sequēs bonum in futura perpetuo retinetur. Illud igitur bonum meritum comparans, quod laboris, amaritudinis, & miseriæ esse dixi, a sanctis vel iam beatis omnino remoueo: illo vero quod delectabile, quod dulcedinis, quod felicitatis æternæ bonum vocaui, eos tantummodo frui affirmo. Nec enim vltra beatos illos esse pauperes oportebit, nequaquam esurire corporaliter vel sitire, nequaquā flere vel gemere, nequaquā persecutionem pro iustitia pati eis vltra necesse erit, & his similia bonum, vt dixi, meritum cōparantia: sed tantū excellētius bonum, quod mercedem præcedentiū bonorum vocaui, eis deesse nō poterit, quod beatus ille quicūque fuerit cœlicola, æternaliter obtinebit. Hoc est bonum illud quod beatitudo vocatur, cuius beatitudinis vel præcipua, vel tota causa est, conditoris contemplatio, amor, delectatio. Quæ contemplatio amori, vt dixi, creatoris adiuncta, totam illam rationalem & beatā creaturam implebit, eamque ex integro sibi vendicans, ad infatigabilem laudem creatoris æternaliter animabit. Inter quæ bona sua quamdiu necesse fuerit etiam hoc bonum habebit, vt in miseria temporali adhuc laborantibus conseruis benigne subueniat, & meritis felicibus, non miseris lamentationibus eos ad suæ beatitudinis consortium pertrahat. Ea propter affectus quo mortui pro mortuis Deo supplicant, non de miseria est, sed de beatitudine, non de laboriosis supplicationibus huius vitæ, sed de riuo in eis deriuato charitatis & beatitudinis sempiternæ. Hoc igitur modo mortui perfectiores pro imperfectioribus supplicant, quando Deum non sicut in hac vita miseris gemitibus, sed sanctis affectibus, sicut vitam illam decet, pro dignis exorant. Non enim eos in precibus necesse est laborare, quorum sancta merita vel affectus non potest æterna sapientia, quæ illa contulit, ignorare, non potest summa benignitas non exaudire. Nec enim ipse Dominus tales illis affectus conferret, si eos exauditurus non esset. Hoc igitur modo bona mortuorum mortuis posse prodesse, & auctoritas docet, & ratio persuadet. Ista (inquam) bona sanctorum non minuent beatitudinem, sed aliorum, vt dictum est, iuuabunt imperfectionem. Nec vocabitur bonum adaugens meritum, sed dicetur bonum remunerans meritum. Iam si hinc auctoritas scripturæ vel a credentibus vel a dubitantibus quæritur, iuuante eo qui adiutor est in opportunitatibus, deesse non poterit. Deesse certe non poterit, vt non solum ratione supra scripta, non tantum institutione Ecclesiastica, sed etiam auctoritate diuina vndique nostra vallata assertio, nullum casum trepidans, immota consistat. Adducatur auctenticus & Euangelicis testimoniis roboratus liber, qui dicitur Regum, in medium: & mortuorum bona mortuis, vt sæpe dictum est, posse prodesse, mirando ac iocundo exemplo confirmet. Veniat ad hoc astruendum magnorum & mirandorum operum patrator magnus ille & nominatus Helisæus Propheta, super quem Heliæ spiritus requieuit, qui eiusdem eundem tanti Prophetæ spiritum, eo ad sublimia curru & equis igneis rapto, duplicem accipere meruit. Huius certe Helisæi non viuentis, sed iam mortui & sepulti ossa mox vt mortuum alium contigerunt, vtrum bona mortuorum mortuis prodesse valeant, ostenderunt. Quidam enim, ait scriptura illa, sepelientes hominem, viderunt latrunculos, & proiecerunt cadauer in sepulcrum Helisæi. Quod vt tetigit ossa Helisæi, reuixit homo, & stetit supra pedes suos. Quid mirabilius, quid clarius ad rem, de qua agitur, affirmandam, præscia cunctorum diuinitas ostendere potuit? Vnde lucidius mortuorum bona mortuis posse prodesse, cuncta prouidens æterna sapientia monstrare valuit? Quis vnquam nobile hoc miraculum cōsiderans, quod mortuorum bona mortuis prodesse valeant, non dico contradicere, non dico musitare, sed vel in modico dubitare poterit? Idcirco autem hæc aperta miracula alterius temporis hominibus a Deo demonstrata sunt: vt omnium temporum homines instruerentur, & quid credere, quid agere deberent, non tantum verbis diuinis, sed etiam rebus mirabilibus admonerentur. Hoc autem corporale beneficium a mortuo Propheta mortuo homini collatum, docet Deum non solum corporalibus mortuorum hominum beneficiis quæ ipse contulit, mortuis aliis succurrere: sed & spiritualibus bonis eorundem mortuorum, mortuis aliis sicut adiuncta iustitiæ misericordia postulat, spiritualiter subuenire. Cum hæc itaque tam magnis auctoritatibus, tantis rationibus, tam firmiter innitantur: procul explosa omni dubietate, mortuorum bona mortuis prodesse posse, luce lucidius demonstratur.	Hinc ad tertiam diuisionis nostræ particulam defendendam, quam solam hæretici nostri impugnant, de qua sola hoc nostrum quintum Capitulum exortum est, spiritu Dei causam suam defendente, procedendum est. Est autem hæc, qua Dei Ecclesia bona viuorū mortuis posse prodesse, & verbis docet, & quotidianis, quæ moruis exhibet, misericordiæ operibus confirmat. Quam eius consuetudinem & nobis ab eadem Ecclesia traditum morem, vos o hæretici, cum quibus præcipue de hac re mihi sermo est, nulla ratione temerare potestis, quia rationi longe suprascriptæ, & argumento inuincibili resistere non valetis. Quæ vero sit illa ratio, quodve illud argumentum, ne mente exciderit, breuiter replicabo. Superius enim dixistis, nullos vos libros, nullas traditiones Ecclesiæ ab Ecclesia præter Euangelium suscipere, sed illi tantum, hoc est Euangelio fidem vos firmissimam conseruare. Ad quod ego respondi. Si indifferenter ab Ecclesia tam Euangelium quam alios libros, quos Canonicos dicimus, cum aliis authenticis traditionibus suscepistis, indifferenter aut omnia suscipere, aut omnia respuere debetis. Quod enim indifferenter ab Ecclesia tam nobis quam vobis traditum est, aut indifferenter totum suscipiendum, aut totum reiiciendum est. Sed Euāgelium reiiciendum esse vos non conceditis. Quia ergo Euangelium reiiciendum esse non conceditis, quicquid cum Euangelio ab eadem Ecclesia, quæ Euangelium tradidit, traditum est, inuicta ratione cogente a vobis suscipiendum est. Traditum autem ab ea, quam dixi, Ecclesia, in Ecclesia inuenistis, vt diuinis sacrificiis, sacris orationibus aliisque pietatis operibus fideles in carne viuentes, alios cum signo fidei & spei Christianæ carne exutos, iuuare studeant, vt quod bonæ quidem eorum vitæ sed imperfectæ defuit, de supereffluente conditoris pietate pie præsumentes, supplere contendant. Quod quia sic vobis ab Ecclesia iam dicta sicut Euangelium traditum est, prorsus tam a vobis quam ab vniuersis sicut Euāgelium suscipiendum est. Succedat tamen sacrorum librorum auctoritas, & tam Canonis diuini quam aliorū voluminum ei cohærentium & ab Ecclesia traditorum clarifluus sonus, & erroris tenebras luce sua discutiat, & surdis hominibus aures hactenus obturatas aperiat. Ac primo omnium Machabæorum liber secundus in medium adducatur, ex quo samosissimam lectionem & in sacrificiis diuinis, quæ assidue per totum mundum pro mortuis offeruntur, quotidie frequentatam, contradictor hæreticus audiat, & audiens pietatis verba pie per orbem terrarum vbique resonantia, inter innumerabiles pios pietati diuinæ pro mortuis supplicantes, pene solus impius esse erubescat. Audiat a fortissimo Iuda factam collationem duodecim millium drachmarum, missasque Hierosolymam vt ibi offerrentur pro peccatis quorundam in bello paulo ante acto mortuorum: quorum peccatum tam graue describitur, vt vix venia dignum inueniatur. Sequenti die, ait scriptura illa, venit cum suis Iudas vt corpora prostratorum tolleret, & cum parentibus poneret in sepulcris paternis. Inuenerunt autem sub tunicis interfectorum de donariis idolorum quæ apud Iammam fuerant, a quibus lex prohibet Iudæos. Omnibus ergo manifestum factum est, ob hanc causam eos corruisse. Omnes itaque benedixerunt iustum iudicium Domini, qui occulta fecerat manifesta, atque ita ad preces conuersi rogauerunt, vt id quod factum erat delictum obliuioni traderetur. Tam graue, inquam, erat delictum, vt donaria idolorum inuenirentur sub tunicis interfectorum. De hoc tam graui delicto Iudæi fideles ad preces conuersi, rogauerunt vtique Deum, vt id quod factum erat delictum, obliuioni traderetur. Rogant ergo fideles Iudæi Deum pro delictis tam grauibus defunctorum, vt quod fecerant obliuioni traderetur: & non rogabunt fideles Christiani pro defunctis in spe bona fidelibus eundē Deum, vt eis nondum plene laxata peccata remittantur? Rogauerunt hoc illi adhuc in tempore iræ, & non rogabunt hoc isti in tempore gratiæ? Obtulit Iudas, quia ad offerendum misit duodecim millia drachmas argenti pro peccatis mortuorum Iudæorum: & non offeret noster Iudas, id est, pietatem tenens & confitens Christianus, super aurum & argētum incōparabiliter preciosum Christi corpus & sanguinem, pro peccatis Christianorum mortuorum? Bene ille & religiose de resurrectione cogitabat, bene & religiose considerabat, quod hi optimam haberent repositam gratiā, qui cum pietate dormitionem acceperant Iudæi: male & irreligiose cogitant qui considerant quod eandem & meliorem habeant repositam gratiam hi qui cū pietate dormiunt Christiani? Non prorsus, non: quia vt bona illa scriptura subsequitur, sancta & salubris est cogitatio pro defunctis exorare, vt a peccatis soluantur. Adiungatur huic Machabæorum exemplo totus diuinus & Euangelicus Propheta Esaias, cuius veritatem vel dignitatem superfluum est efferre: cum Apostoli, cum Euangelistæ, cum Saluator ipse eum inueniantur frequētissime legere, prædicare, & verba sua eius sermonibus roborare. Loquens quippe Iudaico populo, ad quem missus erat, eosque corripiens & instruens: Cum dixerint, inquit, ad vos, quærite a Pythonibus & a diuinis qui stridunt in incantationibus suis: nunquid non populus a Deo suo requiret pro viuis ac mortuis? velut si diceret. Cum dixerint ad vos deceptores, vt ea quæ tantum a Deo requirenda sunt, quærantur contra Deum a Pythonibus & a diuinis, qui more talium incantando stridunt & sibilant: respondete. Nunquid non populus? hoc est, nunquid non est hic mos omnium populorū, vt a Deo suo quem colit, requirat ea quæ quærenda sunt, siue pro viuis, siue pro mortuis? Ea propter non vt vos dicitis, quæremus ista a Pythonibus & a Diuinis, sed more omnium populorum, qui a Deo suo requirunt tam pro viuis quam pro mortuis quæ requirenda sunt, & nos similiter faciemus, a Deo nostro requirendo si qua quærenda sunt pro viuis, vel si qua quærenda sunt pro mortuis. Nonne vides quicunque hæc legis, Prophetam Esaiam apertissime prædicare, Deum a populo suo requirendum, id est, consulendum esse tam pro viuis quam pro mortuis? Quod si consulendus, si orandus est Deus, tam pro viuis quam pro mortuis: quid respondent qui dicunt non esse orandum pro mortuis? An illud concessum fuit vni populo Iudæorum, & nunc negatur Christiano orbi terrarum? Docetur populus ille, vt respondeat seductoribus inquirendum vel deprecandum Deum pro viuis ac pro mortuis, & non docebitur populus Christianus conculcandos esse hæreticos, qui negant Deum orandum pro mortuis? Quod si dixerint in aliquibus exemplaribus non haberi, nunquid non populus a Deo suo requirit pro viuis ac mortuis, sed pro viuis a mortuis, hoc est, pro viuis hominibus a mortuis simulachris? Respondeo dictum quidem & illud, si tamen ita est, ad exprobrandum idololatris, qui quod pro salute viuorum siue defunctorum ab vno & vero Deo tātum quærendum erat, a falsis & innumeris, secundum ipsos, diis quærebant, secundum quod Ochoziæ regi dicitur. Quasi non esset Deus in Israel misisti ad consulendum Beelzebub Deum Acaron, idcirco de lectulo super quem ascendisti non descendes, sed morte morieris. Dico, inquam, ad deridendos idololatras hoc dictum fuisse, sed quod a Deo vero populus eius salutem viuorum seu mortuorum quærere debeat, Prophetam sensisse. Hoc qui studiose legerit intelliget, & erroneis hominibus ista negantibus contradicet. Nam & quod sequitur, ad legem magis & ad testimonium, ostendit de his & similibus legem diuinam eiusque testimonia consulenda, hisque magis quam Phytonibus vel diuinis esse credendum. Sed & illud quod additur, si non dixerint iuxta verbum, hoc non erit eis matutina lux, comminatur negantibus vel contradicentibus hæreticis, si non dixerint iuxta verbum hoc, hoc est, consulendum vel orandum esse Deum pro salute viuorum ac defunctorum, non esse eis matutinam lucem: hoc est, nunquam eos peruenturos ad mane æternum, de quo postquam Propheta dixit, Ad vesperum demorabitur fletus, subdidit, & ad matutinum lætitia. Sed transeat a Propheta sermo ad Apostolum, vt quid de his sentiat summus post Christum magister Ecclesiæ, more suo non tantum discipulis, sed & discolis istis aperiat. Tractans quippe in Epistola ad Corinthios prima de mortuorum resurrectione, & eam multipliciter astruens: Alioqui, ait, quid faciunt, qui baptizantur pro mortuis? Si omnino mortui non resurgunt, vt quid & baptizantur pro illis? Baptizabantur enim tunc temporis quidam bona, sed non sana voluntate pro mortuis non baptizatis: æstimantes baptismum, quod dum viuerent non perceperant, si pro ipsis viui baptizarentur, mortuis posse prodesse. Quod Apostolus sic de hoc eorum opere loquens temperat, vt baptismum tale non approbet, & baptizatorum voluntatem collaudet. Non approbat sane alterius baptismum alteri viuenti vel mortuo quantū ad baptismum spectat posse prodesse: sed plane intentionem illorum baptizatorum approbat & cōfirmat, qui bonis operibus viuorum, mortuos posse iuuari, huiusmodi opere, hoc est, tali baptismate, videbantur sentire. Abiicit igitur Apostolus quod abiiciendum esse, suscipit quod suscipiendum esse cognoscit: vt non quidem baptismatis opere quod vnicum est, sed omni alio bono opere quod multiplex est, mortuos a viuentibus posse iuuari admoneat. Hinc sententiam, quam præmisi, tam constanter in resurrectionis assertione pronunciat, & vt melius commendet iterat, cum dicit. Alioqui quid faciunt qui baptizantur pro mortuis? & statim. Si omnino mortui non resurgunt, vt quid & baptizantur pro illis? quasi diceret. Si non est resurrectio, quid prodest bonum opus, vel bona pro mortuis viuorum intentio? Quid prodest pro mortuis bona voluntas viuorum, si mortem carnis non sequitur resurrectio mortuorum? Quid prodest pro mortuis bonum viuentium opus, si ad vitam sempiternā post communem casum, humanum non creditur posse resurgere corpus? Sed quia hoc patet, quod mortui resurgunt: neque hoc latet, quod mortuis bona viuentium prodesse possunt. Quia hoc clarum est, quod bonum resurrectionis reseruatur carni humanę: & hoc perspicuum est, quod bonum orationis, quo a viuentibus Deo pro mortuis supplicatur, animæ nihilominus reseruatur humanæ. Quia hoc constat quod corporalis substantia aut de cadauere, aut de puluere, aut de nihilo reparabitur: & illud certum est, quod interim spiritualis substantia bonis viuorum operibus adiuuabitur. Si enim omnino absque spe reparationis humana natura deficeret, sicut non esset vnde repararetur, ita non esset vnde adiuuaretur. Sed quoniam per resurrectionem constat eam in melius reformandam, non quidem per baptismum, sed per alia bona viuentium opera, si pro ea facta fuerint, eam certum est adiuuandam. Hic plane hic sensus, hic intellectus est Apostolicus: cui qui concordat, catholicus: qui ab hoc discordat, hæreticus esse probatur. Hinc enim & sequitur. Vt quid & nos periclitamur omni hora? Quotidie morior per vestram gloriam fratres. Vides, lector, Apostolū periculis suis, quotidianæ morti suæ, paria fecisse baptismata eorum qui baptizabantur pro mortuis: hoc est, bona quę faciebāt viui pro mortuis? non quidem quantum ad dignitatem, qua incomparabiliter opera sua illorum operibus præcellebant, sua opera eorum operibus paria fecit: sed quantum ad argumētum probandæ mortuorum resurrectionis spectabat, facta sua & illorum æquauit. Dixit enim inaniter baptizari viuos pro mortuis, si mortui non resurgerent: dixit inaniter se periclitari omni hora, si mortui non resurgerēt: inaniter quotidie se mori, si mortui non resurgerent: inaniter se ad bestias pugnasse Ephesi, si mortui non resurgerent: & frustra hæc omnia vel similia facta fuisse vel fieri, si mortui non resurgerent. Quod si mortui resurgerent, neque se ista omnia frustra pati aut facere, neque viuos qui pro mortuis baptizabātur, quantum ad intentionem, vt supra dictum est, pertinet, frustra pro mortuis baptizatos esse: quia & illa sua opera non tantum viuentibus, sed & mortuis proderant, & aliorum viuentium bona, quæ pro mortuis pie fiebant, absque dubio mortuorum saluti proficiebant. Huic argenteæ columnę, hoc est, splendidæ & forti Apostolicæ sententiæ, operis huius ædificio firmiter innixo, & quod viuorum bona, si digni fuerint, mortuis prodesse valeant, inde probato; ad Actus ipsius Apostoli & aliorum Apostolorum sermo transiliat, & adiuuante eo, cuius causa agitur, de libro illo nō Euangelio, sed Euangelico, quod ex aliis astruit, verum esse ostendat. Viuebant certe in carne duo magni & summi Apostoli, Petrus & Paulus. Quorum primus, vt breuiter dicam, viduarum precibus & lamentis Tabitam mortuam, alter lapsum de fenestra Euticum, miseratus casum studiosi erga verbum Dei adolescentis, suscitauit. Viuebat, inquam, in carne Petrus: mortua erat quantum ad carnem Tabita. Hoc ne quis dubitet, sancta illa scriptura testatur. Factum est, inquit, in diebus illis, vt infirmata, scilicet Tabita, moreretur. Quam cum lauissent, posuerunt in cœnaculo. Quid de Petro? Petrus, ait, ponens genua, orauit. Et post pauca. Cum vocasset, inquit, sanctos ac viduas, assignauit eam viuam. Quid de Paulo? Quidam, inquit, adolescens nomine Euticus, ductus somno cecidit de tertio cœnaculo deorsum, & sublatus est mortuus. Ad quem cum descendisset Paulus, incubuit super eum, & complexus ait. Nolite turbari. Anima enim ipsius in eo est. Et versu interposito. Adduxerunt autem puerum viuentem, & consolati sunt non minime. Ecce viuens Petrus, ecce absq. dubio mortua mulier. Ecce viuens Paulus, ecce absque dubio mortuus adolescens. Quia tamen Petrus ponens genua orauit, resurrexit mortua mulier. Et quia super hunc Paulus incubuit, eumque complexus est, resurrexit mortuus adolescēs. Quid vltra quęritur? Quid negatur vel dubitatur, viuentium bona defunctis posse prodesse: cum tam sublimibus exemplis doceatur, tantorum Apostolorum precibus præscriptos mortuos surrexisse? Quis iam vel musitare audebit, frustra Ecclesiam pro mortuis orare: cum videat summos magistros eius, & animas mortuorum ab occultis iudiciorum Dei sedibus inuisibiliter reuocare, & ipsa eorum corpora visibiliter suscitare? Sufficit, sufficit plane, & hæreticis negantibus, & Catholicis dubitantibus, hoc etiam si aliud non esset exēplum, iuste & Ecclesiam orare pro mortuis; & si hoc præcedens vita mortuorum exigit, eius pias preces vel opera posse prodesse mortuis. Sed ne hæc gratia illis tantum magnis Apostolis collata videatur, accedant & inferiores, & eis similium operum potestatem a Christo concessam, ipsum Euangelium iam loquatur. Accedant non tantum certe duodecim Apostoli, sed & lxxij. discipuli: & inter cætera quæ pręcepta sunt, audiant a Christo, mortuos suscitate. Et ne his etiam solis tam mirandorum operum potentia data videatur, attendant, hi cum quibus mihi sermo est, nō specialem aliquorum, sed generalem vniuersorum super his sententiam Domini. Qui credit, inquit, in me, opera quæ ego facio & ipse faciet: & maiora horum faciet. Ad quid istud? Vt ostendam mortuorum resuscitandorum potestatem non solum duodecim Apostolis, non solum septuaginta & duobus discipulis, non solum aliis fidelibus qui Christum in carne viderunt: sed & omnibus vere credentibus, quando certa salutis humanæ causa exigeret, esse concessam. Ad quid & istud? Vt in mortuorum resurrectione, viuentibus a Deo cōcessa gratia cognoscatur: & per orbem terrarum viuorum precibus resurgentibus mortuis, quod bona viuorum mortuis prodesse valeant, nequaquam vlterius a viuētibus dubitetur. Cum plane Apostolos, cum antiquos Prophetas, cum innumerabiles sub tempore gratiæ sanctos, tam frequenter mortuos suscitasse audiatis, cum non malis suis, sed bonis suis, cum non suis maleficiis, sed Dei beneficiis, eos hoc fecisse cognoscatis: bona viuentium mortuis posse prodesse, nequaquam aut vos hæretici negabitis, aut vos vltra Catholici dubitabitis.	Quod si opponitis, in veteri scriptura de Helia & Helisæo, in libris nouæ gratiæ de Petro & Paulo tātummodo quod mortuos suscitauerint inueniri. Respondeo, in Canone quidem plura his exēpla non legi, sed verba vel præcepta Domini quæ præmisi, sufficientissime pro exemplis debere haberi. Quid enim? numquid quando legitur Christus imperasse discipulis, mortuos suscitate: quando legitur de omnibus credentibus dixisse, Qui credit in me, opera quæ ego facio & ipse faciet, non creditur resurrectionem multorum mortuorum per discipulos prædixisse? Nam si ab eis mortui suscitati non sunt, aut quod præcepit Christus discipuli neglexerunt, aut quod pręcepit non impleuerunt. Sed vt ad vnguem prosequar tergiuersantes, concedo eos mortuos nō suscitasse: sed affirmo quod vos hæretici negare non potestis, suscitandorum mortuorum potestatem plenissimam accepisse. Quod si acceperunt, re vera aut vti, aut non vti potuerunt. Qui si ea vsi sunt, mortuos suscitauerunt. Si ea vsi non sunt, non quidem suscitauerūt, sed suscitare mortuos potuerunt. Horum quodlibet concedatis, quod affirmamus negare non potestis. Nam si mortuos suscitauerunt, vtique præcepto Domini & bonis suis precibus suscitauerunt. Si non suscitauerunt, eodem eiusdem Domini præcepto, & eisdem bonis suis precibus suscitare potuerunt. Hoc quia constat, sicut si mortuos suscitassent, bona eorū mortuis profuissent: ita & si non suscitauerunt, bona tamen eorum si voluissent, mortuis prodesse potuerunt. Istis omnibus eo res peruenit, vt in accepta potestate suscitandorum mortuorum, siue suscitauerint mortuos, siue non suscitauerint: hoc ostendatur præcipuis sancti Euangelij testimoniis, bona quælibet viuentium posse prodesse mortuis. Sed falsum est tamen talem mortuorum resurrectionē Christum & præcepisse & prædixisse, & præcepta & prędicta impleta non esse. Multi enim & innumerabiles Christi discipuli extiterūt, qui per vniuersum orbem terrarum, inter alia infinita & stupenda opera sua, ea quę a Christo de suscitandis mortuis iussa sunt seruauerunt, quæ prædicta fuerant impleuerunt. Quibus cœlestibus & mirādis operibus, sapientiam mundi stultam facientes, potentiam mundi Deo subiicientes, a morte æterna homines eruerunt, vitæ sempiternæ, quam amiserant, restituerunt. Et quis eos enumerat? Dinumerabo eos, ait ille, & super arenam multiplicabuntur, quia a nullo mortalium numerabuntur. Opera, inquit Christus, quæ ego facio, qui credit in me, faciet: vt inter alia mirabilia, quia ego suscito mortuos & ipse suscitet. Et maiora, inquit, horum faciet. O excellens gratia! o superabundans benignitas! Maiora Christo Christianus faciet, maiora Saluatore saluatus operabitur, maiora Deo homo implebit. Quare hoc? quia ego ad Patrem vado, quia a mūdo corporaliter recedo, quia mortalibus oculis præsentiam meam subtraho: ne putet mundus, quod cum præsentia mea, subtrahatur ei & gratia mea: ne ęstimet me sui oblitum, quia se videt corporaliter derelictum: ne arbitretur me ex toto hinc abisse, quia videt humanam formam in cœlum secessisse: idcirco maiorem gratiam terris infundo, idcirco alium Paraclitum meis mitto, qui maneat cum eis in æternum, qui eos doceat omnem veritatem. Idcirco maiorem plenitudinem spiritualium munerum, idcirco maiorem efficaciam mirandorum operum eis largior, vt & de mea visibili absentia consolentur, & ad ardenter exoptandam æternam meam præsentiam multipliciter animentur, Ideo qui credit in me, non solum opera quæ ego facio & ipse faciet, sed & maiora horum faciet. Nam vt de cæteris admirandis hominibus, & mirabilibus eorum operibus taceam: numquid non Eucharius ab Apostolo Petro ad prædicandam Germaniam directus, maiore miraculo quam Christus mortuum suscitauit? Suscitauit Christus quatriduanum Lazarum, suscitauit Eucharius a Petro directus quadragenarium mortuum. Iacuerat exanimis Lazarus in sepulchro quatuor diebus, fuerat & hic mortuus in sepultura xl. diebus. Maiora igitur fecit Eucharius quam Christus, sed quia hoc voluerat & dixerat ipse Christus. Quod quidem & de multis aliis dicere possem, sicut verbi gratia de sancto Frontone Petrogorensi: & Maurilio Andegauensi Episcopis. Quorum primus cum & ipse ab eodem sępe dicendo Petro Apostolo ad partes Aquitanicas mitteretur, Georgium socium iam vltra decem dies in via mortuū, per ipsius Apostoli baculum de morte recepit. Alter vero longe post Apostolorum tempora, puerum quem propter hoc etiam postea Renatum vocauit, septem annos integros iam in monumento habentem, excellentissimo miraculo suscitauit. Quid hoc ad proposita? Vt ostendatur Christum hoc præcepisse, vt per viuos mortui resurgerent: & inde doceatur, bona viuorum mortuos proculdubio iuuare posse. Hęc de sacro Canone, præter id quod de Euchario, Frontone, siue Maurilio, propter celebrem eorumdem sanctorum famam posui, maxime contra hæreticos, qui non nisi Canoni se dicunt credere, dicta sufficiant. Nam propter Catholicos, qui sanctos Patres & Ecclesiæ Dei Doctores debita reuerentia suscipiunt, ponenda mihi videntur ex eorum dictis & factis aliqua exempla & testimonia: vt qui fortasse hactenus eos minus studiose legerunt, amodo studiosius legant, eosque contra hanc etiam hæresim, ante multa secula vigilasse cognoscāt. Propter Catholicos autē dixi, quia in quibusdam regionibus etsi non multi, aliqui tamen esse dicuntur: qui etsi huic præmissæ veritati aperte vt hæretici, non contradicunt, ex his tamen quę cum aliis conferunt, de ea dubitare se probāt. Quorum ad hoc dubitatio dicitur processisse, vt consulti de his ab aliis tepide respondeant, & tam in sacrificiis Deo pro mortuis offerendis, quam in eleemosynis erogandis, & in cæteris pietatis operibus more Ecclesiastico exercendis, aut deficiant, aut languescant. Istos nec hæreticos vocare debeo, quia in his nec publice, nec pertinaciter Ecclesię resistunt. Sola enim pertinacia, Ecclesię doctrinæ resistens, hæreticum facit: nec secure fideles nominare audeo, quia erga statuta Ecclesiastica languere vel tepere conspicio. Sunt equidem innumerabiles & diuersissimæ diuersarum Ecclesiarum ad vnam Catholicam pertinentium consuetudines: vt pene tanta sit varietas vsuum, quanta multiplicitas Ecclesiarum. Sed non damnat aliquem diuersa institutio, quæ & veræ fidei inseruit, & charitatis compaginem non dissoluit. Vbi vero aut fides læditur, aut charitatis vnitas periclitatur, si occulte fit, damnabile est: si publice, damnabile simul & hæreticum est. Istud ad hoc intuli, vt qui bona viuorum mortuis, qui digni sunt, prodesse denegat: non ad eam, quā pręmisi, bonorum vsuum varietatem, sed ad communis fidei læsionē pertinere cognoscat. Et quia hoc ad læsionem fidei pertinet, sicut publica pestis hæretica expellenda, sic occulta languentium passio si poterit fieri, remediis medicinalibus est curanda. Medicinalia autem remedia, Patrum Catholicorum exempla & monita dico, vt quæ hæreticis prodesse non possunt, a quibus non audiuntur, prosint vel istis a quibus suscipiuntur. Nam non paruum vel in regno cœlorum vel in Ecclesia Dei locum, Doctores tenent Ecclesiæ Dei: cum vel de regno cœlorum, vel de Ecclesia Dei dicat ipse Deus, Qui fecerit & docuerit, magnus vocabitur in regno cælorum: Et Apostolus in Epistola ad Corinthios, in sublimi, hoc est, tertio post Apostolos & Prophetas gradu, eos constituit, cum dicit. Quosdam quidem posuit Deus in Ecclesia, primum Apostolos, secundo Prophetas, tertio doctores, deinde virtutes, exinde gratias curationum, opitulationes, gubernationes, genera linguarum, interpretationes sermonum. Audite igitur quicumque talium aliquid animo versatis, audite magnos sanctos, & post Apostolos & Prophetas præcipuos Doctores Ecclesiæ: & si filij eorum estis, patribus; si discipuli, magistris adquiescite. Nec quamlibet acutos, quamlibet subtiles intellectus vestros præpostero ordine eorum velitis sensibus anteferre: quia, vt Veritas ait, perfectus omnis erit, si sit sicut magister eius. Nos tamen quoniam, prout res ipsa patitur, breuitati operam damus, nequaquam de omnibus qui in Ecclesia celebre nomen doctorum obtinent, & quos vel Græcos, vel Latinos testes habere possemus, exempla posuimus. Sufficere namque debere iudicauimus, si illorum tantum qui in arce Latinitatis, cuius linguæ homines sumus, auctoritate & scientia cæteris eminent, testimonia producamus.	Beatus ergo Ambrosius Mediolanensis Episcopus, quem, sicut de ipso antiquitus dictum legitur, ne inimicus quidem vnquam ausus est reprehendere: in Sermone quem de obitu magni Theodosij Imperatoris ad populum habuit, Dilexi, inquit, virum, qui me in supremis suis vltimo spiritu requirebat. Dilexi, & præsumo de Domino quod suscipiat vocem orationis meæ, qua prosequor animam piam. Et post aliqua. Conteror corde, quia ereptus est vir, quem vix possumus inuenire. Sed tamen tu solus Domine inuocandus es, vt eum in filiis repræsentes. Da requiem Domine perfectam seruo tuo Theodosio, requiem illam quam præparasti sanctis tuis. Illo cōuertatur anima eius vnde descendit, vbi mortis aculeum sentire non possit: vbi cognoscat mortem hanc non naturę finem esse, sed culpæ. Item post modicum. Dilexi, inquit, & ideo prosequor eum vsque ad regionem viuorum: nec deseram donec fletu ac precibus inducam virum, quo sua merita vocant, in montem Domini sanctum. In libro autem, quē de consolatione Valentiniani & Gratiani Imperatorum scripsit, orans pro ipso Valentiniano in bona fide defuncto. Ne quæso, ait, Domine, a fratre seiungas, nec iugum hoc piæ germanitatis abrumpe. Dona patri filium, fratri germanum suum, quorum vtrumque imitatus est: alterum fide, alterum deuotione pariter atque pietatē. Et post aliqua. Et huic, inquit, adhuc intercessionem adscisco, cui remunerationem præsumo? Date manibus sancta mysteria, pio requiem eius poscamus affectu. Date sacramenta cœlestia. Animam piam nostris oblationibus prosequamur. Extollite populi mecum manus in sancta, vt eo saltem munere, vicem eius meritis rependamus. Non ego floribus tumulum eius aspergam, sed spiritum eius Christi odore perfundam. Spargant alij plenis lilia calathis, nobis Christus est lilium: hoc reliquias eius sacrabo, hoc eius commendo gratiam. Numquam ego piorum fratrum separabo nomina, vel merita discernam. Scio quod Dominum commemoratio ista conciliet, & copula ista delectet. Dehinc post plurima. Beati, inquit, estis ambo, si quid meę orationes valebunt. Nulla dies vos silētio præteribit, nulla inhonoratos vos mea transibit oratio. Nulla nox non donatos aliqua precum mearum contextione transcurret. Omnibus vos oblationibus frequentabo. Idem in libro primo de excessu fratris sui Satyri. Fleuerunt, ait, pauperes, & quod multo preciosius est, multoque vberius, lachrymis suis eius delicta lauerunt. Illæ sunt lachrymæ redemptrices, illi gemitus qui dolorem mortis abscondunt. Ille dolor, qui perpetuæ vbertate lætitiæ, veteris sensum doloris obducat. Item in fine libri eiusdem. Tibi, ait, nunc omnipotens Deus, innoxiam animam commendo, tibi hostiam meam offero: cape propicius ac serenus fraternum munus, sacrificium sacerdotis. In secundo autem libro. Nos quoque ipsi, inquit, natales dies defunctorum obliuiscimur, & eum, quo obierint, diem celebri solemnitate renouamus. Et in eodem post aliqua parentes ad eleemosynas pro defunctis filiis faciendas exhortans. Nec tu, inquit, perdidisti hæredem, quem adiuuas cohæredem. Habes qui tibi repræsentet hæredem. Da pauperi quod debetur hæredi, vt non solum maternæ aut patriæ senectutis, sed etiam vitæ propriæ sit superstes. Plus successori tuo mortuo relinques, si portio eius non ad luxum præsentium proficiat, sed ad precium futurorum. Ecce magnus & per totum orbem Christianum nominatus Ambrosius, non solum orare & eleemosynas facere pro defunctis fidelibus docet: sed etiam ipse orat, sacrificia offert, lachrymas fundit, &, vt idem hic fatetur, anniuersaria celebrat quatinus tanta sacerdotis Dei tuba hæretica impietas increpata vlterius mutire non audeat.	Gloriosus vero, ac post Paulum Apostolum, singularis magister Ecclesiæ Augustinus, cum Paulini quæstionibus de cura pro mortuis agenda responderet: inter alia multa, quæ ibi ad huius rei assertionem valde probabilia, diserta atque fortissima scripsit: Genere, inquit, vitæ, quod gessit quisque per corpus, efficitur, vt prosint vel non prosint quæcumque pro illo pie fiunt, cum reliquerit corpus. Ita fit, vt neque inaniter Ecclesia, vel suorum cura pro defunctis quod potuerit religionis impendat: & tamen ferat vnusquique secundum ea quæ per corpus gessit. Dehinc post pauca. Cum itaque, inquit, recolit animus, vbi sepultum sit charissimi corpus, & occurit locus nomine Martyris venerabilis: eidē martyri animam dilectam commendat, recordantis & precantis affectus. Qui videlicet affectus, cum defunctis a fidelibus charissimis exibetur: eum prodesse non dubium est his, qui cum in corpore viuerent, talia sibi post hanc vitam prodesse meruerūt. Nec sunt prætermittendæ supplicationes pro spiritibus mortuorum, quas faciendas pro omnibus in Christiana & Catholica societate defunctis, etiam tacitis nominibus eorum suscepit Ecclesia: vt quibus ad ista desunt parentes aut filij, aut quicumque cognati vel amici, ab vna eis exhibeatur pia matre communi. Et si non possit religiosus animus vbi eligit humare quem diligit: nullo modo tamen debet a supplicationibus necessariis in eius commendatione cessare. Nec ęstimemus ad mortuos, pro quibus curam gerimus, peruenire: nisi quod pro eis siue altaris, siue orationum, siue eleemosynarum sacrificiis solemniter supplicamus. Quamuis non pro quibus fiunt omnibus prosint: sed eis tantum, a quibus dum viuunt, comparantur vt prosint. Sed quia non discernimus qui sint, oportet ea pro regeneratis omnibus facere: vt nullus eorum prętermittatur, ad quos hęc beneficia possint vel debeant peruenire. In libro quoque Enchiridion, quem ad Laurentium scripsit. Neque negandum est, inquit, defunctorum animas pietate suorum viuentium releuari: cum pro illis sacrificium mediatoris offertur, vel eleemosynæ quæ in Ecclesia fiunt. Sed eis hæc prosunt, qui cum viuerent, hæc sibi vt postea possent prodesse, meruerunt. Est enim quidam viuendi modus, nec tam bonus vt non requirat ista post mortem: nec tam malus vt ei non prosint ista post mortem. Est & talis in bono, vt hæc non requirat. Et est rursus talis in malo, vt nec his valeat adiuuari. Quocirca hic omne meritum comparatur, quo possit post hanc vitam releuari quispiam vel grauari. Non igitur ista, quæ pro defunctis commendandis frequentat Ecclesia, illi Apostolicę sunt aduersa sententiæ, qua dictum est, Omnes enim astabimus ante tribunal Christi, vt referat vnusquisque prout gessit in corpore, siue bonum, siue malum: quia etiam hoc meritum sibi quisque dum viueret comparauit, vt ei possint ita prodesse. Cum ergo sacrificia, siue altaris, siue quarumcumque eleemosynarum, pro baptizatis defunctis omnibus offeruntur: pro valde bonis gratiarum actiones sunt, pro non valde malis propitiationes sunt: pro valde malis, etiam si nulla sunt adiumenta mortuorum, qualescumque tamen viuorum consolationes sunt. Quibus autem prosunt, aut ad hoc prosunt vt sit plena remissio, aut certe vt tolerabilior fiat ipsa damnatio. Sed & in libris Confessionum quid de hac re tantus homo Dei senserit, cum vitam & obitum beatæ matris suæ narraret, lucidissime expressit, inter alia sic referens. Cum ecce, ait, corpus elatū est, imus, redimus sine lachrymis. Nam neque in eis precibus quas fudimus cum offerretur pro ea sacrificium precij nostri, iam iuxta sepulchrum cadauere posito, fleui. Deinde in fine orationis quam pro eadem matre defuncta in eodem libro affectuosissime fundit. Inspira, inquit, Domine meus, Deus meus inspira seruis tuis, fratribus meis, filiis tuis, dominis meis, quibus & voce, & corde, & litteris seruio: vt quotquot hæc legerint, meminerint ad altare tuum Monicæ famulæ tuæ, cum Patricio quondam eius coniuge, per quorum carnem introduxisti me in hanc vitam. Meminerint cum affectu pio parentum meorum in hac luce transitoria, & fratrum meorum sub te patre in matre Catholica, ciuium meorum in æterna Hierusalem, cui suspirat peregrinatio populi tui ab exitu vsque ad reditum: vt quod illa a me poposcit extremū, vberius ei præstetur in multorum orationibus, tam per confessiones quam per orationes meas.	Quid autem beatus & magnus Papa Gregorius de hoc vel scripserit, vel dixerit, vel ipse in suo monasterio Romæ fecerit: quoniam & vita eius, & Homiliæ, & Dialogus eius, ab innumerabilibus minusque etiam eruditis ac simplicibus fratribus, quotidie ac pene sine intermissione & recitantur & audiuntur, & leguntur, & intelliguntur, non nobis videtur necessarium per singula enarrare. Verumtamen Paulinum beatissimum Nolanum Episcopum, quem & ipse magnus Gregorius patrem antiquum nominat, & de quo rem mirabilem ac singularem in suo Dialogo refert, qui etiam supradictorum patrum Ambrosij & Augustini contemporaneus, notusque ac familiaris extitit, nullatenus intermittam: & quid in suis Epistolis, quas vt vir, teste præmisso Papa Gregorio, exterioribus quoque studiis eruditus ad diuersos scripsit, de beneficiis quæ pro defunctis fidelibus in Ecclesia fiunt senserit, verba ipsius ponendo edisseram; vt videlicet tantorum quatuor sanctorum & Episcoporum, id est, Ambrosij, Augustini, Gregorij, Paulini testimonio, vice quatuor Euangelistarum, qualem ab antiquo sententiam de hoc vnde agimus, vniversalis Ecclesia teneat, vel tenere debeat, tam futuris quam præsentibus Christianis, auctoritate clarissima elucescat. Ait igitur antiquus & nobilis Paulinus, in Epistola ad Delphinum Burdegalensem Episcopum, suum scilicet spiritualem in baptismate patrem: rogans eum orare pro quodam fratre suo carnali defuncto, qui moriens minus prouide, quantum ad animam, res suas disposuerat. Breues, inquit, sanctæ affectionis tuæ literas, magno affectu nobis copiosas, in toto quo desiderauimus corde suscepimus. Sed quia omni rei tempus est, nunc in tempore contristationis, tempus etiam breuiandi sermonis esse visum est. Contristatos autem nos vehementer fatemur, non tam de obitu corporali fratris nostri, quantum de negligentia eius spirituali, qua relinquendarum istic potius curarum, quam prouidendorum illic remediorum memor, posthabenda præposuit, & præponenda posthabuit: quem oportuerat & illa potiora pro se curare, & hæc temporalia pro filiis non prætermittere. Vnde petimus, vt paterna affectione huic nostro dolori compatiens meminisse digneris: & illum quondam spiritualem tibi filium gratia Dei fuisse progenitum, & ideo tuæ specialiter curæ hanc esse causam, ne pietatem tuam quæ nobis filiis gloriabatur, dilapidata hæreditariæ portionis substantia confundamus, sed potius vt orationibus tuis condonetur tibi: vt & illius animam vel de minimo sanctitatis tuæ digito distillans refrigerij gutta respergat, & nobis dum tempus est, recurrentibus ad te, diuina miseratio te interueniente succurrat. Idem in Epistola ad Amandum Episcopum, de eadem, & pro eadem re. Sermo, ait, vester dulcedinem simul ac vigorem verbi cœlestis tenet, & nobis ministrat, vt nos etiam vestræ prudentiæ sale condiamur. Et ideo nos quoque imitabimur in hac Epistola parsimoniam sermonis vestri, & si plenitudinem sensus non valemus imitari, hoc tantum respondentes, quod præcipua cum hæc scriberemus cura nobis erat, ex recenti dolore fraternæ diuulsionis: quem & si temporaliter ab hoc seculo sciamus assumptum, tamen ea verius causa obisse lugemus, quia ex his quæ gesta ab ipso in finem vel ordinata sunt, peccatis magis nostris quam votis congrua egisse perspeximus; vt mallet ad Dominum debitor transire quam liber. Ob hoc impense rogamus, vt quasi frater, quod nobis in Domino esse dignaris, vnanimos fratres iuuans, & hanc meritis fidei tuæ mercedem accumules: vt pro eo infirmitati nostræ compatiaris, & orandi labore conspires: vt miserator & misericors Dominus, qui facit omnia quæ vult in cœlo, & in terra, & in mari, & in abyssis, refrigeret animam eius stillicidiis misericordiæ suæ per orationes vestras. Quia sicut ignis accensus ab eo ardebit vsque ad inferos deorsum, ita proculdubio etiam ros indulgentiæ eius inferna penetrabit, vt roscido pietatis eius lumine in tenebris ardentibus æstuantes refrigerentur. Ora & pro nobis, ne in peccatis nostris moriamur. In Epistola vero quam ad Pamachium vrbis Romæ Senatorem, super vxoris obitu consolatoriam scripsit, prædicans ac summis laudibus efferens, quam in pauperes pro requie defunctæ coniugis eleemosynam prædictus Senator erogare studuerat. Veniam, inquit, ad prædicationem operum tuorum, & ad pios actus de lachrymarum sanctitate transibo. Sua enim cuique parti debita persoluisti: lachrymas corpori fundens, eleemosynam animæ infundens. Vere conscius veritatis, & filius lucis. Vbi mortem sciebas esse, fleuisti: vbi vitam credis, operatus es: vacuis inania, viuis viua dependens. Dehinc post multa talia & his similia, Epistolam in laude pij operis claudens, Habes, inquit, iam in Christo magnum tui pignus, & ambitiosum suffragium: coniugem scilicet, quæ tibi tantum gratiæ in cœlestibus parat, quantum tu illi in terris opulentiæ suggeris. Non illam, vt dixi, cassis luctibus honorans, sed viuis muneribus accumulans, quibus illa nunc gaudet. Iamque illi huius operis tui vsus in fructu est, cuius adhuc tibi munus in semine. Iam honoratur tuis illa meritis, iam pascitur tuis panibus, & affluit tuis opibus. Non eget alienæ manus digito refrigerari, propriis ipsa digitorum suorum roribus, id est dextræ tuæ operibus infusa. Non æque ampla dote nubentem locupletaueras, vt nunc ditificas quiescentem. Quantam tunc partem tuorum munerum cepit, cum eo solo quod poterat induere frueretur? Nunc quantumcumque contuleris, totum simul omnium sensuum voluptate diues anima possidebit. Beata cui tam numerosa apud Christum suffragia sunt, & cuius caput tam multiplex ambit illustrium corona gemmarum. Non alienis intexta floribus, sed domesticis corusca luminibus. Nec certe sanctum presbyterum Hieronymum nobis vllo modo deesse patiemur, vt scilicet singularis eloquentiæ spiculo, sicut olim antiquorum, sic etiam nostri temporis hæreticorum pectora venenata transfodiat. Qui cum ad eumdem supra nominatum Pamachium senatorem, eodem tempore, & super eadem causa consolatoriam Epistolam scriberet, eleemosynam pro defuncta coniuge factam, solito eloquij splendore multipliciter extollens, inter cætera sic ait. Cæteri mariti super tumulos coniugum spargunt violas, rosas, lilia, floresque purpureos, & dolorem pectoris his officiis consolantur. Pamachius noster sanctam fauillam, ossaque veneranda, eleemosynæ balsamis rigat. His pigmentis atque odoribus fouet cineres quiescentes, sciens scriptum, Sicut aqua extinguit ignem, sic eleemosyna extinguit peccatum. Hæc igitur, & his similia sancti Doctores Ecclesiæ dicentes, quid aliud quam bona viuorum mortuis prodesse, luce clarius ostendunt: & impiam hæresim diuini verbi gladio trucidantes, etiam nostrorum quorumdam, quos supra tetigimus, circa pietatem languentium somnolentiam reprehendunt? Caueat ergo quisquis est, ne nimium sibi ipsi iustus, contra hanc pietatis & misericordiæ doctrinam, non sine Spiritus sancti auctoritate tantis ante nostra tempora seculis ab vniuersa Ecclesia vnanimiter susceptam, & pia consuetudine roboratam, vlterius cogitare vel disputare audeat: ne & aliorum erga defunctos fratres misericordiam, sua nimis restricta iustitia impediat; & cum ipse forte indiguerit, a misericordia, quam aliis interdixit, alienus existat. Beati enim, sicut longe superius a Domino dictum commemorauimus, misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur.	Hinc ad partitionis nostræ vltimam particulam stylus festinet, & sicut bona viuorum mortuis posse prodesse ostendit, sic mortuorum bona viuentibus proficere posse, demonstret. Refert præmissus secundus Machabæorum liber, bellicosum illum, Deoque fidelem Iudam Machabæum, cum Nicanore Pagano Principe dimicaturum, oratione diuina & constanti ad pugnam exhortatum esse socios: & inter cætera somnio diem belli præcedente viso, ad spem victoriæ multo magis animasse. Erat autem, vt scriptura loquitur, huiusmodi visus. Oniam, qui fuerat summus Sacerdos, virum bonum & benignum, verecundum visu, modestum moribus, & eloquio decoratum, & qui a puero in virtutibus exercitatus sit, videbat manus protendentem orare pro omni populo Iudæorum. Post hæc apparuisse & alium virum ætate & gloria mirabilem, & magni decoris habitudinem circa illum. Respondentem vero Oniam, & dixisse. Hic est fratrum amator, & populi Israel. Hic est qui multum orat pro populo & vniuersa sancta ciuitate, Hieremias Propheta Dei. Extendisse autem Hieremiam dexteram, & dedisse Iudæ gladium aureum, & dicentem. Accipe sanctum gladium, munus a Deo, in quo deiicies aduersarios populi mei Israel. Quo ergo exemplo, quod bona mortuorum viuentibus prodesse valeant, clarius elucere potuit? Nonne tibi videtur quicumque hæc legis, visionem hanc bono viro illi Iudæ Machabæo idcirco ostensam, vt more consueto per tempora Iudaica docerentur tempora Christiana? Numquid non aduertis diuinam arcem sapienter suis omni tempore prouidentem, ea visione & suis Iudæis eo tempore victoriam de hostibus contulisse, & suis Christianis nostro tempore triumphum de resistentibus prouidisse? Ecce orat iustus, & iam pro iustitia Hierosolymis occisus sacerdos Onias: ecce orat sanctus, & pro veritate in Ægypto lapidatus Propheta Hieremias. Orant certe iusti isti iam mortui Deum pro Iudæis adhuc viuentibus: & non est credendum preces sanctorum mortuorum posse prodesse viuentibus? Necesse est ergo vt aut cedatur libro qui diuinus esse creditur, & in eo suscipiantur ista: aut si Ecclesiæ sumpta auctoritate iste reiicitur, in illo reiiciantur & ista. Sed si Ecclesiæ auctoritati istum suscipienti defertur, necessario a fidelibus suscipietur. Quod si admissus fuerit, in illo etiam dicta visio admittetur. Sed forte aliquis hoc somnium fuisse, & vt vana somnia contemnēdum esse causabitur. Non nego plane, sicut sæpe vana somnia, sic sæpe esse etiam contemnenda. Nec immemor sum Sapientiæ quæ dicit, Multas curas sequuntur somnia. Nec mente excidit Deuteronomij præceptum, quo dicitur, Non augurabimini, nec obseruabitis somnia. Sed sicut non semper vera, ita non semper falsa: sicut non semper approbanda, ita non semper reprobanda somnia esse confirmo. Quod profecto nemo sanæ mentis negabit, quicumque Pharaonis & Nabuchodonosoris Regum, quicumque Ioseph de Genesi, & Ioseph de Euangelio recordatus fuerit. Scrutetur insuper omnem historiam veteris & nouæ legis, & si vel vnum in ea somnium vanum esse inuenerit, cuncta absque exceptione somnia vana esse diiudicet. Sed forte effectus victoriæ non est subsequutus, ideoque visio contemnenda. Non ita est. Victus est enim in crastino a populo Dei paganus exercitus, & aureo gladio præclarum victoriæ triumphum signante, dux ipse prostratus: caput eius truncatum, dextra superba præcisa, lingua blasphema euulsa, & frustatim in pastum auibus data. Et licet propositum exemplum ad ostendendum quod mortuorum bona viuentibus possint prodesse, plene sufficiat: accedat tamen & Apostolicæ Reuelationis, quæ Græce Apocalypsis dicitur, dignius testimonium: & inde mortuorum querelas de viuentibus factas, & a Deo in æternum viuente exauditas, veridica relatione demonstret. Cum aperuisset, inquit, agnus sigillum quintum, vidi sub altare Dei animas interfectorum, propter verbum Dei, & propter testimonium quod habebant, & clamabant voce magna dicentes. Vsquequo Domine sanctus & verus, non iudicas, & vindicas sanguinem nostrum de his qui habitant in terra? Et quid sequitur? Datæ sunt illis singulis stolæ albæ. Sed quid responsum est? Dictum est illis, vt requiescerent, tempus adhuc modicum, donec impleantur conserui eorum, & fratres eorum qui interficiendi sunt sicut & illi. Cernis lector, dilatas quidem, sed exauditas a Deo querelas martyrum sanctorum? Mortui tamen erant illi qui querebantur, viuebant de quibus querebantur. Vnde vt illi mortui ostendantur, animæ interfectorum clamasse dicuntur. Et vt isti viuentes probentur, habitantes in terra vocantur. Mortui ergo qui de viuentibus conqueri potuerunt, pro viuentibus si voluerint rogare non potuerunt? Licebit eis conqueri, & non erit licitum deprecari? Vindictam sanguinis poterunt exigere, & pro mitiganda scelerum vindicta non poterunt exorare? An eam libertatem orandi quod iustum fuerit amittent sancti in cœlo, quam nec perditus diues perdidit in inferno? Ardebat ille in flammis infernalibus, & pro parentibus, qui adhuc in mundo viuebant, orabat: ac licet dignus non fuerit exaudiri, potuit tamen pro eorum salute Abraham deprecari. Indicat hoc responsio Abraham ad ipsum, quod quamuis iustum non fuerit vt ille audiretur: non tamen esset contra iustitiam vt pro viuentibus iustus quilibet precaretur. Nō enim dixit ei, Tace, orare non debes, non es exaudiendus, nec etiam audiendus: sed rationem reddens petenti vt mitteret Lazarum in domum patris sui, vt testaretur fratribus suis, ne & ipsi venirent in locum illum tormentorum, subiunxit. Habent Moysem & Prophetas, audiant illos. Ac si diceret. Si Moysem & Prophetas audiunt, non venient in locum hunc tormentorum. Cumque ille repeteret: Non pater, sed si quis ex mortuis ierit ad eos, pœnitentiam agent: rursus eum ratione repellens Abraham, ait. Si Moysem & Prophetas non audiunt, neque si quis ex mortuis resurrexerit, credent. Non exaudiuit ergo Abraham diuitem deprecantem, quia exaudiendus non erat: sed quia hunc ratione, non imperio repulit, quod aliquando pro viuentibus exaudiri possent mortui, indicauit. Scio equidem, nec adeo brutus sum, vt tam aperta non videam, tam clara non intelligam: alio modo hic positos, alio hinc translatos sanctos Deum pro aliis deprecari: quia hic in orantibus pro salute aliorum sanctis, est pietas iuncta miseriæ, ibi misericordia nihil detrahens gloriæ. Communicat iustus hic quodammodo aliorum miseriis, quando misericorditer orat pro miseris: sed postquam miseria commutatur in gloriam, non potest fundi miseranda oratio, quam comitatur incommutabilis beatitudo. Non est igitur necesse eos genua flectere, non lachrymas fundere, non fundendo verba multiplicia laborare: qui in ciuitate illa, quæ propter singularem preciositatem auro mundo, quæ propter lucifluam perspicuitatem vitro mundo comparatur, sicut pij affectus Deo noti sunt, sic eos Deo exaudiente, sola sui repręsentatione quibuslibet dignis subueniunt. Qui quoniam iam nihil velle possunt, quod a Dei discordet iustitia, statim pro aliis eorum exauditur misericordia. Hoc igitur modo non misero, sed beato, ibi sancti orant pro aliis, vbi eorum oratio sanctum est desiderium, vbi precum exauditio est indultum beneficium. Hinc illa cœlestis, & beata a spiritu Dei in Ecclesiam deriuata est cōsuetudo: vt quos vere sanctos, & Deo coniunctos æstimat, adhuc in præsenti agone desudans Ecclesia, vt sibi subueniant, interpellet. Inde assiduæ preces, inde frequentes letaniæ, inde continuata supplicatio: quibus omnibus non solum Deum repropitiari sibi supplicat, sed & sanctos, vt impetrare hoc eis mediantibus possit, exorat. Hac sua auctoritate & sancta consuetudine, cui ab antiquo orbis vniuersus nullo contradicente cessit: hoc admonet, hoc præcipit, hoc suadet credere: bona scilicet mortuorum viuentibus posse prodesse, dum se suosque in carne viuentes beatis mortuis assidue non desinit commendare. Intelligit Christo suo docente instructa, mortuos illos quibus supplicat, Deo viuere, cum audit eum sumpto de Exodo testimonio in Euangelio dicentem. Deus non est mortuorum, sed viuorum: omnes enim viuunt ei. Recordatur & sanctos antiquos, mortuorum meritis Deum viuentibus repropitiari postulasse: sicut in eodem pro idololatra populo Deum deprecans Moyses dicit. Quiescat ira tua Domine, & esto placabilis super nequitia populi tui. Recordare Abraham, Isaac & Israel seruorum tuorum. Ecce Moyses bonis meritis Abraham, Isaac, & Israel mortuorum Deum populo repropitiare contendit & obtinet: & quod bona mortuorum aliquando viuentibus possint prodesse, docet. Accedat huc & ipsa vox Domini, dicatque Salomoni peccanti. Quia habuisti hoc apud te, & non custodisti pactum meum, & præcepta mea quæ mandaui tibi: disrumpens sciendam regnum tuum, & dabo illud seruo tuo. Verumtamen in diebus tuis non faciam, propter Dauid patrē tuum. De manu filij tui scindam illud. Nec totum regnum auferam, sed tribum vnam dabo filio tuo, propter Dauid seruum meum, & Hierusalem quam elegi. Itemque per Aiam Siloniten Prophetam. Non auferam regnum de manu eius, sed ducem ponam eum cunctis diebus vitæ suæ, propter Dauid seruum meum quem elegi, qui custodiuit mandata mea, & præcepta mea. Et versu intermisso. Filio autem eius dabo tribum vnam, vt remaneat lucerna Dauid seruo meo cunctis diebus coram me, in Hierusalem ciuitate quam elegi, vt esset nomen meum ibi. Et quis tam lucidæ veritati recalcitrare audebit? Ecce peccanti, immo quod omnibus peccatis deterius est, idololatræ Salomoni iustitia patris mortui regnum reseruat: & ne cunctis diebus vitæ eius saltem imminuatur, excusat. Filium quoque eius, totamque in æternum progeniem, ne ex toto a regno decidat, defendit: eique regiam & perennem potestatem, præcelsis meritis etiam delinquenti conseruat. Et quæ sunt merita illa? propter Dauid, ait Deus, seruum meum quem elegi, qui custodiuit mandata mea & præcepta mea. Ecce qui custodiuit Dauid mandata Dei, & præcepta Dei, non solum sibi profuit, sed & filiis & hæredibus suis regalem, vt dixi, potentiam apud Deum, etiam peccantibus ipse mortuus conciliauit. Exclusa est ergo dubietas, & sacris oraculis infidelitas omnis explosa: vt si Patriarchis, si Prophetis, si Deo ipsi creditur, quod mortuorum bona viuentibus prodesse valeant, a nullo vlterius dubitetur. Veniat tamen in tribus illis nominatis pueris Hebræis medius Azarias: & quid in fornace Babylonica constitutus, eamque potenti virtute exuperans de his senserit, attestetur. Ne quæsumus, inquit, Domine tradas nos in perpetuum propter nomen tuum, & ne dissipes testamentum tuum, neque auferas misericordiam tuam a nobis, propter Abraham dilectum tuum, & Isaac seruum tuum, & Israel sanctum tuum. Ecce hi in tanto periculo positi, igneis globis & flammarum volumine circumsepti, horrendam mortem suam non de proximo expectantes, sed pręsentem intuentes, nullum sibi tutius refugium, quam sanctorum mortuorum merita credunt: eisque non tantum sibi ab ignibus ereptionem, sed & sibi, & toti generi suo ab instanti captiuitate & miseriis implorant liberationem. Et vt ostenderet Deus bonorum mortuorum merita, viuorum posse pericula mitigare: tam fide sua quam meritis sanctorum mortuorum, quos inuocauerant, & illos illæsos cum vestibus intactis ab ignibus eripuit, & quid de mortuorum meritis viui sentire deberent, monstrauit. Idem & boni qui tunc temporis in Iudæa erant Iudæi, fratribus suis per Ægyptum constitutis, in exordio suprascripti Machabæorum libri, sic mandant. Bene faciat, inquiunt, vobis Deus, & meminerit Testamenti sui: quod loquutus est ad Abraham, Isaac, & Iacob seruorum suorum fidelium. Ac si diceret. Vt vobis viuentibus Deus bene faciat, meminerit bonorum illorum mortuorum, Abraham, Isaac, & Iacob, & tam pacto testamenti sui, quam meritis ipsorum, det vobis cor vt colatis eum, & faciatis eius voluntatem corde magno, & animo volenti. Adaperiat cor vestrum in lege sua, & in pręceptis suis, & faciat pacem. Exaudiat orationes vestras, & reconcilietur vobis, nec vos deserat in tempore malo. Ista certe omnia bona vobis viuentibus illorum mortuorum bonis meritis faciat, & quod bona mortuorum sæpe viuentibus prodesse possint, ostendat. Habentur his quæ posui exemplis, in sacris literis multa similia: sed quia hæc legentibus plene sufficere posse putaui, ne insuper plus nimio multiplicata tædium generent, ea ponere recusaui. Auctoritate igitur, quæ maxime in diuinis præcellit, & ratione, quæ tam in diuinis quam in humanis bonum a malo, iustum ab iniusto, verum a falso discernit, sufficienter probatum, & tam hæreticis quam Catholicis persuasum esse arbitror: quod sicut partitionis præmissæ membra se habent, bona viuorum viuis, bona mortuorum mortuis, bona viuorum mortuis, bona mortuorum viuis aliquando possint prodesse, nec iuste vel rationabiliter hoc aliquem posse negare. Quæ cum ita sint, & ego teste conscientia mea ad vtilitatem Ecclesiæ Dei, cui quod possum debeo, hoc scribere decreuerim: vt pote in cuius gremio ab vtero educatum me esse scio, & sub cuius fidei & charitatis alis me saluandum, & ad ea quæ spero, quandoque subleuandum esse confido: rogo lectorem, moneo auditorem, vt quod pro vtilitate, vt dixi, Ecclesiæ scribere volui, vtiliter legant, salubriter audiant. Ad quid hoc dixi? quia, vt ipse expertus sum, sicut sunt quidam nimium diffidentes, ita sunt quidam nimium confidentes: ita vt & illi desperatione sua, & isti nimia, vt sic dicatur, spe sua, vel pēriclitari, vel prorsus a salute excidere videantur. Nā sicut illi contra quos egi, hæretici bona viuorum mortuis nullo modo prodesse astruūt: sic isti quos noto, nimiū, si dici potest, Catholici, de bonis, quæ ab Ecclesia viuentium pro mortuis fiunt, inordinate præsumunt. Adeo autem quidā talium inordinate præsumūt, vt confidētes in his vel precibus piis, vel operib. bonis quæ a viuentibus pro mortuis fiunt, ipsi a precū & operū bonorū feruore tepescant: & quod ad vniuersorum salutē institutum est, in suam decepti perniciem vertant. Hi plane de antidoto venenum, de salute exitium, de vita mortem, stulto sibi commercio emunt, & cū Apostolus dicat, Expectantes beatam spem: &, spe salui facti sumus, cum spe saluari debuerint, cōtra spem spe pereunt, quia qualiter vti spe debeant, non attendunt. Non attēdunt sane, quod non alienis bonis, sed propriis operibus, pręcedente & comitāte gratia, vita principaliter adquiritur æterna. Principaliter autem dixi, quoniam tanta viuentis propria saltem debent esse merita, vt ei iam mortuo prodesse debeant aliena. Prodesse vero non poterunt, nisi tanta fuerint viuentis bona, vt eis tam iuste quam misericorditer vita debeatur æterna. Nam si ad vitam æternam gratia Dei, & subsequentibus meritis prædestinatus est, vtique in libro vitæ ascriptus est. Quod si in libro vitæ ascriptus est, iuxta Saluatoris verba, filius Dei, & filius resurrectionis est. Hoc quicumque obtinet, fide, quæ per dilectionem operatur, hoc obtinet. Fide ergo & dilectione hoc eum dum viuit, oportet agere: vt ad filios Dei, & hæredes pertineat vitæ æternæ. Hoc postquam habuerit, si in hoc statu ex hac luce migrauerit, poterunt quamlibet aliam eius imperfectionem multimoda viuentium bona perficere: ea quæ purganda remanserant purgare, & ad expiandas, vel leuiandas grauioris purgationis pœnas, & ad eradendam omnem reliquorum peccatorum rubiginem, adiuuare. Nam preces viuorum omnimode perditam mortuorum substantiam restaurare non possunt: deformatum vero speciei decorem, integra permanente substantia, reformare possunt. Perditam autem substantiam mortuorum, perditos pro suis criminibus homines, deformatam vero speciem vocaui, imperfectos peccatis leuioribus homines. Dixi substantiam perditam non posse restitui, hoc est, damnatos homines, nullo viuentium bono saluari. Dixi deformatum speciei decorem posse reformari, hoc est, reos non de criminalibus, sed de venialibus peccatis mortuos, per viuentium bona velocius saluti posse restitui. Sciat ergo mortuus, tunc sibi viuentium bona posse prodesse, si ex vita præterita meruerit particeps esse vitæ æternæ. Tunc enim quæcumque illum ad eam adipiscendam adhuc impediunt, & orationibus, & piis operibus viuorum remoueri per largam Dei misericordiam poterunt. Quod si dum hinc exiuit, ad eos qui hæreditatem capiūt salutis pertinere non meruit, iam de viuentium bonis sibi blandiri non poterit: qui dum viueret, infra prædestinatorum numerum computari non studuit. Ne igitur male diffidat, vel insuper etiam peius confidat, dum viuit & licet, hoc promereri laboret: vt si hinc imperfectus transierit, mereatur alienis operibus adiuuari, immo quod melius est, ea viuus agere studeat, vt mortuus viuentium bonis non egeat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Contra id quod dicunt, Deo non esse cantandum.	??	??	Iam vero ad illud quod addunt hęretici, irrideri scilicet Deum cantibus Ecclesiasticis; quia qui solis piis affectibus delectatur, nec altis vocibus aduocari, nec musicis modulis potest mulceri: ad tales, inquam, nænias respondere animus nauseat, quia quod nec brutis hominibus negantibus, sentire brutum & stolidum est, hoc velle velut ex ratione refellere, pene indissimiliter stultum est. Vnde quia sapientia præcipit, Ne respondeas stulto iuxta stultitiam suam, ne efficiaris ei similis, ex parte lingua taceat: & quia rursus imperat, Responde stulto iuxta stultitiam eius, ne sibi sapiens esse videatur, quæ reticenda non sunt, breuiter eloquatur. Sed numquid, o stultissimi hominum, qui hæc dicitis, non erubescitis, quod ab exordio tam profusæ disputationis nostræ vsque ad instantem finem, quicquid ab ore vestro exiuit, & auctoritate vacuum, & omni apparuit ratione destitutum? Sic enim in vanum verba funditis, sic in ventos & nubila verba iactatis: vt more dementium, os ad verba aperire tota sit vtilitas, ratio tota aerem percussisse. Numquid o brutissimi, quando hoc cogitare cœpistis, vel dicere inchoastis, nulla mentibus vestris ex innumeris auctoritas diuina occurrit? Cur saltem Psalmi, qui ab omni clero Ecclesiæ Dei, & maxime a presbyteris, quod ipsi fuistis, frequētantur: quādo hoc cogitastis, dixistis, prædicastis, aliquando non occurrerunt? Nonne in eisdem sæpe aut pene assidue legitis, & remota altioris mysterij maiestate, etiam ad literam dictum aduertitis, si sapitis, si sentitis. Cantate Domino canticum nouum, cantate Domino omnis terra. Cantate Domino, & benedicite nomini eius. Et iterum. Cantate Domino canticum nouum, quia mirabilia fecit. Et rursus. Omnes gentes plaudite manibus, iubilate Deo in voce exultationis. Et in eodem. Psallite Deo nostro, psallite: psallite regi nostro, psallite: quoniam rex omnis terræ Deus. Psallite sapienter, & bene psallite ei in vociferatione, & mille talia? Hoc quidem de cantu vocis humanæ. Quid de instrumentis variis, & diuersa modulatione? Quare quæ toti orbi notissima sunt, vobis solis occurrere non potuerunt? Nam de instrumentis musicis & corporalibus ait in eisdem Psalmis vox diuina, Psallite Domino in cithara, in cithara & voce Psalmi: in tubis ductilibus, & voce tubæ corneæ. Et iterum. Laudate eum in sono tubæ, laudate eum in psalterio & cithara. Laudate eum in tympano & choro, laudate eum in chordis & organo. Laudate eum in cymbalis bene sonantibus, laudate eum in cymbalis iubilationis, & mille similia. Numquid qui hæc dixit, qui scripsit, qui hæc instrumenta pręcipue composuit: qui sonuit, qui cantauit, dicendo, scribendo, sonando, cantando, Deum irridere voluit? Nonne ipse primæ legis lator Moyses, tubas argenteas ad bellandum, ad quiescendum, ad castra leuanda, ponenda, ad insonandum coram arca Domini, in deserto, in tabernaculo, in iubileo, fieri mandauit? Nonne tam ipse quam sacerdos Aaron, nonne iam dictus Rex ac propheta Dauid, nonne Salomon, nonne Esdras, nonne multi sanctorum Regum ac Prophetarum musica instrumenta fecerunt, millia cantorum instituerunt, ipsimet ea sonuerunt, cantauerunt, saltauerunt? Numquid autem hæc omnia ad irridendum, contemnendum, subsannandum Deum fecerunt? Non, inquam, stulti, non ad ista, sed ad laudandum, adorandum, honorandum, glorificādum. Quod si talium cantantium, psallentium, organizātium, etiam apud homines manifestam vtilitatem quæritis: audite quod vt puto nescitis, in sacra scriptura talibus modis dæmones effugari, morbos mitigari, Deum aduocari: & per hæc eum consultis hominum respondere, & postulata præstare. Ait enim supra nominata regum scriptura. Igitur quandocumque spiritus Dei malus arripiebat Saul, tollebat Dauid citharam, & percutiebat manu sua: refocillabatur Saul, & leuius habebat. Recedebat enim ab eo spiritus malus. Audistis Dauid cum cithara psallentem, audite coram Helisæo psaltem canentem. Nunc, ait Helisæus, adducite mihi psaltem. Cumque caneret psaltes, facta est super eum manus Domini, & ait. Hæc dicit Dominus. Facite per alueum torrentis huius, fossas & fossas. Hæc enim dicit Dominus. Non videbitis ventum, neque pluuiam, & alueus iste replebitur aquis; & bibetis vos, & familiæ vestræ, & iumenta vestra. Parumque hoc est in conspectu Domini. Insuper tradet etiam Moab in manu vestra, & percutietis omnem ciuitatem munitam, & omnem electam, & vniuersum lignum fructiferum succidetis, cunctosque fontes aquarum obturabitis, & omnem agrum egregium operietis lapidibus. Dum igitur coram Saul citharizabat Dauid, recedebat ab eo spiritus malus. Dum coram Helisæo canit Psaltes, aduocatur Spiritus sanctus. Ille enim tunc per Helisæum responsa dabat, qui per omnes Prophetas loqui consueuerat. Cantu ergo musico fugatur spiritus malus, cantu musico aduocatur Spiritus sanctus. Et poterat quidem Deus absque cantu huiusmodi, sonoque musici instrumenti, & morbo regis mederi, & dare responsa Prophetæ: sed quia voces pie cantantium, & sonos religiose organizantium benigne susciperet, & inter alia diuina obsequia hæc quoque deuote exhibita approbaret, tantorum Prophetarum tam sublimibus exemplis voluit indicare. Et vt huiusmodi cantuum religiosorum seruitutem, non solum in lege priori, sed & in sequenti Euangelio sibi placere monstraret: cantantibus in templo pueris, Osanna filio Dauid, & inde Pharisæis indignantibus, eique dicentibus, audis quid isti dicunt? reprehendens æmulantium Pharisæorum indignationem, laudans puerorum cantantium deuotionem, etiam ex scriptura respondit, Numquid non legistis, Ex ore infantium, & lactentium perfecisti laudem? Quia ergo vltimæ & insulsæ hæreticorum obiectioni, & breuiter, vt æstimo, & plene responsum est, atque, vt credo, totius pręscripti erroris machina inuicta Dei virtute subuersa est: ad vos o sancti Episcopi, & sacerdotes Domini, quibus hanc Epistolam scripsi, verba conuerto: & vt tam hæreticis quam Catholicis, pro quibus scripsi, studiose hoc notum faciatis, exoro. Vere enim, vere zelus domus Dei, & tantarum animarum perditio, me ad hæc scribenda impulit: vt sicut in exordio Epistolæ præmisi, more Ecclesiæ Dei, quæ semper hæreticas calumnias hoc maxime modo repressit, auctoritas religiosis, ratio non deesset exigentibus curiosis. Quod vero post hęreticos, etiam terrę vestræ Catholicis scripturam hanc per vos manifestari rogaui, hæc causa est: quoniam nuper in partibus illis, & per diœceses vestras iter faciens, hæreticos quidem publicos, vobis maxime expellentibus, ad alia licet proxima sola demigrasse; sed tamen in eisdem vestris regionibus non parua semina reliquisse cognoui, quæ si neglecta fuerint, in frugem inimicam exurgere, & sicut prius fecerunt, Dominicam segetem zizaniorum more non parum lædere poterunt. Est & illud, quod hoc remedio occulti etiam bonorum Catholicorum cogitatus, si potest fieri purgandi sunt: qui etsi hæreticis calumniis non adquiescunt, scandalizari tamen inauditis quæstionibus possunt. Ne igitur aut ora hæreticorum blasphemiis, aut corda Catholicorum facile talibus scandalis pateant: vt & illa tali obice obturentur, & ista tali medela, si fieri potest, sanentur: scripturam hanc velut paruum fidei meæ pro fide munusculum, Iesu Christo Domino meo obtuli, & per vos Ecclesiæ eius intimandam transmisi. Nec enim per aliquos rectius, iustiusve hoc fieri debere putaui, quam vt per dispensatores tritici, hoc est verbi diuini, quod ipsi estis, hæc qualiscumque sacri verbi mensura, familiæ vobis a summo Patrefamilias commissæ erogetur, & pro tempore singulis vel omnibus impertiatur. Decet enim Apostolicos viros Apostolicam præ cæteris doctrinam tueri, vt qui cœlesti gratia dispensante, Apostolis officio successitis, fidē Apostolicam præcipuo studio defendatis. Nam ille idem Christus, qui per Apostolos dum viuerent, peregrinanti Ecclesiæ suæ prouidit: vos ipsorum loco ad ei prouidendum vestro tempore præparauit. Vnde quoniam non solum communi charitate, quod ad omnes, sed etiam singulari officio, quod ad solos Episcopos pertinet, Ecclesia Dei vobis comissa si languet, curanda; si errat, reuocanda; si tepet, accendenda; si nutat, confirmanda; si cadit, releuanda; si dubitat, instruenda; si aliquid necessarium ignorat, a vobis edocenda est: Idcirco vos singulariter ad hanc scripturam Ecclesiæ Dei commendandam elegi, quos officio ad hoc constitutos, quos sapientia ad hoc idoneos, quos labore ad hoc exercitos esse cognoui: vt terram quam ab hæresi nequissima spiritu Dei, vestrisque sudoribus expurgastis, ne aduersus eam putridæ reliquiæ reuiuiscere queant, summo studio defendatis. Erit hoc apud benignū bonorum omnium remuneratorem Episcopatus vestri insigne: cum aduersus oues boni Pastoris vobis ab ipso commissas, luporum rabies vestra instantia non potuerit præualere.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS, ABBATIS CLVNIACENSIS IX. DE TRANSFIGVRATIONE DOMINI SERMO, MS.	??	??	HODIE, dilectissimi, solito serenior nobis dies illuxit, quādo cœleste lumē in terris emicuit, quādo vera lux mortaliū tenebras illustrauit, quādo diuinus fulgor humanis seculis se visibilem etiam corporaliter demonstrauit. Hodie æternus sol carneæ infirmitatis paululum remota caligine, per mortale adhuc corpus nouo & stupēdo miraculo mirabiliter radiando effulsit. Hodie Verbū caro factum, carnis eiusdē sibi vnitæ deificationem, vultus & vestium clarificatione ostendit. Hodie vidimus gloriam eius, gloriam quasi vnigeniti a patre: voce delapsa ad eum huiuscemodi a magnifica gloria. Hic est filius meus dilectus in quo mihi complacui, ipsum audite. Hæc est gloria Vnigeniti a Patre, cum Pater vnigenitum recognouit, cum eum ignorantibus reuelauit, cum eum diuinis operibus suum esse filium demonstrauit: cum singulariter hodie clarificauit, cum ab adoptiuis eum discernens suum proprie esse filium, de cœlis clamauit, dicens, Hic est filius meus dilectus. Hic est, inquit, filius meus. Sunt quidem mihi & alij multi filij per gratiam: sed meus iste filius est per naturam. Sunt ex tempore, est iste ante tempora. Sunt alij facti, est iste genitus. Qui sic est genitus, vt sit & vnigenitus. Et idcirco vnigenitus, quia de mea substantia, & non plures: sed ipse vnus est genitus. Hanc gloriam quasi vnigeniti a Patre Ioannes vidit, cum ex Deo Deum cognouit: cum & ipsum in gloria transformatum conspexit, & Patrem de Filio homines instruentem audiuit. Ideo ait, Vidimus gloriam eius, gloriam quasi Vnigeniti a Patre. Vidit ipse, viderunt & alij. Audiuit ipse, audiuerunt & alij. Nam & Petrus dixit, Hanc vocem nos audiuimus, cum essemus cum illo in monte sancto. Quæ vtrum viderint, vtrum audierint, etiam sancti Euangelistæ Matthæus, Marcus, & Lucas testantur. Assumpsit, inquiunt, Iesus Petrum, & Iacobum, & Ioannem, & duxit illos in montem excelsum seorsum, & transfiguratus est ante eos. Tertius enim tantæ visioni testis Iacobus additur, quia secundum eiusdem Domini sententiam, In ore duorum aut trium testium stabit omne verbum. Tantum igitur verbum, tanta visio, tam excellens negotium, trium & summorum Apostolorum confirmandum erat testimonio. Bene ergo Saluator tres assumit discipulos, vt deitatis Trinitas quæ apparebat, ternario discipulorū numero signaretur. Apparuit quippe ibi Pater in voce, Filius in glorificata carne, Spiritus sanctus in lucida nube. Ecce, ait, nubes lucida obumbrauit eos. Vere nubes Spiritus sanctus. Nubes quia ab æstu carnalium voluptatum, mentes quas obumbrat, refrigerat: quia imbre superno quas aridas inuenit fœcundat. Lucida, quia suo fulgore obscura tenebrarum illustrat. De cuius nubis obumbratione & Virgini matri dicitur. Spiritus sanctus superueniet in te, & virtus Altissimi obumbrabit tibi. Videte, fratres gloriam solēnitatis, videte opus Trinitatis, videte mysterium Resurrectionis. Et quare dixi, Resurrectionis? Clamat Pater, radiat Filius, obūbrat Spiritus sanctus. Vident hoc Apostoli, sed non nisi post octo fere dies. Sic namque ait Lucas Euangelista. Post hæc verba fere dies octo, & assumpsit Iesus Petrum, & Iacobum, & Ioannem. Nostis, qui Scripturis Sacris animā applicastis, quod senarius numerus malorum præsentium passionem, septenarius animarum requiem, octonarius carnis designat resurrectionem. Nam & sexta die homo conditus ad laborem nascitur, & Christus probra, flagella, crucem & mortem patitur: & septima a laboribus vacare Deus præcepit, ipseque in assumpta carne liber a passionibus in sepulchro quiescit: & octaua resurgens spem nobis resurrectionis & immortalis vitæ contulit. Hinc igitur non plene post octo dies, sed fere post octo dies, id est, nōdum transacto octauo die, sed adhuc existente, cœlestem Magistri visionem discipulis manifestat: ad spem resurrectionis æternæ informat, sperare de se quod in ipso vident exemplis melius quam verbis suadet. Propter hoc facie refulsit, vt sol, & vestimenta eius facta sunt alba sicut nix. Mathæus & Marcus ita scripserunt, Et post dies sex assumpsit Iesus Petrum, & Iacobum, & Ioannem. Quare Lucas post octo fere dies, isti post sex dies transfiguratum Dominum dixerunt? Sicut iam dictum, creationi mūdanæ sex dies in initio deputati sunt, vnde omne tempus pręsentis vitę operationi aptū designant. Nam sicut illis tantum sex diebus Deus omnia operatus est, & sic ab omnib. requieuit: ita istis sex ætatibus quæ a mundi initio vsq. in finem extenduntur, hoc est toto quo hic viuitur tēpore, quasi vna die, operibus quibus æterna acquiritur requies, insistēdum est. De quo die ait ipse Dominus. Me oportet operari opera eius qui misit me, donec dies est. Venit nox in qua nemo potest operari. Post sex igitur dies discipuli Domini gloriam eius contemplantur: quia illi æterna tantū Dei visione digni erunt, qui istis sex diebus illud sabbatum præcedentibus non neglexerint, qui operibus diuinis institerint, qui hanc diem sibi ad operandum datam vocando in noctem obscurari non siuerint. Oportet ergo illos sex dies laborando integros trāsire, & Deum Deorum in Sion, & Regem in decore suo videre. Vnde bene duo Euangelistæ post sex dies dixerunt. Lucas vero post octo fere dies dixit, quia sicut præmissum est, præcedente sex dierum in hac vita labore, subsequente in sabbato sanctarum animarum requie, veniente in octaua carnis resurrectione, rapientur sancti in nubibus obuiam Christo in aera, & sic semper cum Domino erunt. Non igitur post octo, sed fere post octo dicitur. Qui ergo fere post octo dies dixit, nondum finitum octauum diem dicit. Nondum igitur finito, sed adhuc existente octauo, seipsum glorificatum Dominus discipulis ostendit. A die namque promissionis, qua dixit, Sunt quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem, donec videant filium hominis venientem in regno suo, vsque ad diem redditionis quod promissum fuerat, annumerato primo illo promissionis & vltimo redditionis, octo dies cognoscuntur. Duobus autem illis remotis sex tantum extitisse probantur. Nihil ergo dissonum Euangelistæ, sed omnia consona, omnia conuenientia, in horum dierum tam historia quam significatione dixerunt. Assumpsit eos, inquit, & duxit in montem seorsum. Si Domini transfiguratio sanctorum est futura resurrectio, quid mons excelsus, nisi superna habitatio? quid quod seorsum ducuntur, nisi illorum est ad ipsam conscensio? De quo monte, & de qua ascensione ait Propheta in Psalmis, Domine quis habitabit in tabernaculo tuo, aut quis requiescet in monte sancto tuo? Item in alio Psalmo. Quis ascendet in montem Domini, aut quis stabit in loco sancto eius? Recte ergo a Christo in montem discipuli ducuntur, quia post resumpta iam immortalia corpora, ab imis ad sublimia, ab humilibus ad excelsa, a terrenis ad cœlestia sancti ab ipso subleuantur, & ei numquam ab eo dissociandi in æternum sociantur. Tunc vere ducentur seorsum, quia commixta tritico vltra zizania non latebunt, sed ab Angelis messoribus ad comburendum in fasciculos alligabuntur: triticum autem Domini iussu seorsum in eius horreum recondetur. Tunc vere ducentur seorsum, quando secundum similitudinem sagenæ missæ in mare, & ex omni genere piscium congregantis, eligentur in consummatione seculi boni pisces in vasa, mali autem foras mittentur. Tunc vere ducentur seorsum, quando in illa resurrectione, in illo vltimo discrimine, Filius hominis, cui omne iudicium dedit Pater, separabit bonos a malis, sicut segregat Pastor oues ab hædis. Sed qui sunt fratres qui in montem excelsum seorsum ducuntur, Petrus, Iacobus, & Ioannes? Nullus ergo ducitur, nisi Petrus, Iacobus, & Ioannes. Quare? Nomina ipsa perquirite, & causa protinus apparebit. Petrus enim agnoscens, Iacobus supplantator, Ioannes Dei gratia interpretatur. Congruunt autem nomina authoribus. Quis namque melius Christum agnouit, quam Petrus? Qui ipsi interroganti quem discipuli sui eum esse dicerent, respondit, Tu es Christus filius Dei viui? Et alio in loco, Domine ad quem ibimus? Verba vitæ æternæ habes, & nos credidimus & cognouimus, quia tu es Christus filius Dei. Agnouit ergo Petrus Dominum, vnde agnoscens iure vocatur. Quis vero sapientius mūdum supplantauit quam Iacobus, qui mundano quæstui cum patre & fratre piscando intentus, mox vt a Christo de naui vocatus est, corporalem in spiritalem, transitorium in æternum, mundanum in diuinum quæstum mutauit, & de piscatore piscium piscator hominum fieri meruit. Mundi ergo supplantator non immerito Iacobus dicitur. Quis autem rectius Dei gratia vocabitur, quam Ioannes, qui in tantum eius gratia donatus est, vt inter alia ipsius gratiæ insignia, Virginis matris filius & minister ipsius commendatione fieri mereretur: qui supra pectus eius recumbere, qui deitatis arcana, quantum homini licere potuit, mundo reuelare: qui præ cæteris a magistro diligi, qui quasi proprio quodam vocabulo Discipulus quem diligebat Iesus vocari dignus fuit. Apparet ergo quod qui tam excellenter Dei gratiam consecutus est, Dei gratia consequenter vocatus est. Vnde quoniam ista dona in eis singulariter effulserunt, specialiter ad videndam Dei gloriam in montem assumi meruerunt: neque alios, nisi qui tales fuerint, ad talem gloriam contemplandam in futura resurrectione assumendos esse docuerunt. Nullus namque assumetur nisi Petrus, Iacobus, & Ioannes, hoc est nisi agnoscens, supplantator, & Dei gratia. Qui vult ergo tunc assumi, fiat Petrus, agnoscat necesse est Dominum suum, agnoscat necesse est seipsum: agnoscat eum creatorem, agnoscat se creaturam: Agnoscat opificem, agnoscat se opus: agnoscat Dominum, agnoscat se seruum: agnoscat iustum, agnoscat se iniquum: agnoscat sanctificatorem, agnoscat se peccatorem: agnoscat Redemptorem, agnoscat se redemptum. Ne dicat vt Pharao, Nescio Dominum, ne forte & sibi cum aliis in fine dicatur. Amen dico vobis, nescio vos. Sed totis viribus annitatur hæc omnia fide agnoscere, quia sine fide impossibile est placere Deo: & quia iustus ex fide viuit, vt sit de ouibus boni Pastoris, de quibus ipse ait, Oues meæ vocem meam audiunt, & ego Dominus agnosco eas. Et de quibus alibi. Et cognosco meas, & cognoscunt me meæ. Et de quibus Apostolus. Cognoscentes Deum, imo cogniti a Deo. Et quoniam non sufficit fides agnitionis, absque opere dilectionis, nam ociosa est fides, nisi assit talis fides quæ per dilectionem operatur: sit Iacobus vt supplantet supplantare volentem, decipiat decipere cupientem: diabolum, mundum, peccatum. Diabolus quippe tentat, mundus illicit, peccatum occidit. Vnde quia delectando vult fallere, fallendo necare, cauti dolosum discamus vitare, vt deprehensa prudenter blandi hostis nequitia, cum Apostolo possimus dicere, Non enim ignoramus cogitationes eius. Quibus agnitis & Dei virtute deuictis, miles Dei de hoste pessimo gloriose supplantans eum triūphabit, & cū Propheta cantabit. In te inimicos nostros ventilabimus cornu, & in nomine tuo spernemus insurgentes in nobis. Istis duobus adiungendus est & tertius Ioannes, vt rimator cœlestium visionum aduertat nihil se potuisse aut posse, nihil se digne credere aut operari absque Dei gratia, sicut ipse Deus fatetur in Euangelio loquens discipulis. Sine me nihil potestis facere. Quod Apostolus Paulus cōfirmat. Gratia dei sum id quod sum, & gratia eius in me vacua non fuit. Et Psalmista. Deus meus, misericordia eius præueniet me: & misericordia tua subsequetur me. Quod si misericordia Dei vniuersa bona hominis præuenit & subsequitur, nullum bonū hominis absque gratia eius posse cognoscitur. Sic Petrus fide Deum agnoscens, sic Iacobus sanctis eum operibus deluso mundo glorificans: sic Ioannes, quod in fide & operibus habet, non a se, vel ab alio, sed eius gratia, a quo est omne datum optimum, & omne donum perfectum, se accepisse cognoscens, & gratias agens, nullo alio admisso diuinæ gratiæ secreta soli contemplari merentur. Hi tantum ad æternæ resurrectionis gloriam peruenire, hi in montem excelsum conscendere, his transfiguratum in Maiestate Christum videre poterunt: quoniam reformabit corpus humilitatis nostræ configuratum corpori claritatis suæ; quando occurremus omnes in vnitatem fidei, & agnitionis Filij Dei in virum perfectum in mensuram ætatis plenitudinis Christi. Tunc multo melior atque perfectior Petro aderit cognitio veritatis, quia sicut Deus per Prophetam ait, Non docebit vir fratrem suum, & vir proximum suum, dicens, Cognosce Dominum: omnes enim cognoscent me a minimo vsque ad maximum. Tunc Iacobus supplantator, & victor viciorum gloriosior apparebit, quia nequaquam vltra terra corporis nostri spinas, & tribulos carnalium voluptatum germinabit: quæ absque vllo in æternum belli periculo a sanctis possidebitur, sicut dicitur. Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. Tunc enim fiet sermo qui scriptus est. Absorpta est mors in victoria. Vbi est mors victoria tua? Vbi est mors stimulus tuus? Tunc Dei gratiam longe excellentius Ioannes obtinebit: quia sicut ipse scripsit, De plenitudine eius nos omnes accepimus, & gratiam pro gratia: pro gratia actionis, gratiam retributionis: pro gratia operationis, gratiam glorificationis. Sed & illud ab hac intelligentia non dissentit, quod Princeps Apostolorum, quod Pastor singularis ouium Christi, quod summus post Christum Magister Ecclesiæ Petrus, quod Boanerges, id est, filij tonitrui, Iacobus & Ioannes, vt hæc viderent electi sunt: vt & Petri authoritas ad hoc testificandum dignior fide videretur, & tota Ecclesia in summo Pastore suo, ad videndum Deum subleuanda signaretur, & intonantem de cœlis Patrem audientes Iacobus & Ioannes congruenter filij tonitrui vocarentur.	Propter omnia ista assumpsit solummodo Iesus Petrum & Iacobum & Ioannem, & duxit eos in montem excelsum seorsum, & tranfiguratus est ante eos. Et resplenduit facies eius sicut sol: vestimenta autem eius facta sunt alba sicut nix. Quid tu ad ista, o homo? An surdis hæc auribus audis? An tanta tui conditoris beneficia ingratus prospectas? An non ita erga te sollicitam diuinitatem stupendo miraris? Te cum non esses, gratuita bonitate, vt sempiterne illi adhærendo beatus esse posses, creauit: tibi cœlum, terram, mare: tibi omnia quæ in eis sunt, tibi vniuersam molem mundi fecit atque subiecit: tibi, quod his omnibus longe excellentius fuit, æternæ morti subdito, & inter mundi mala innumera deficienti, natus in tua carne, passus, & mortuus est. Et vt salutaribus Domini & Dei tui monitis credere nō differres, mirandis, operib. sibi a te dari fidē coegit. Inde est quod cæcos illuminauit, quod leprosos mūdauit, quod omnes hominum morbos curauit, quod ipsos quoq. mortuos suscitauit: quod super tumentes marinarū vndarū moles illapso gressu deambulauit, quod elementis imperauit, quodque hanc eandem miraculorum potentiam omnibus in se vere credentibus concessit. Hinc est, quod hodie, vt dixi, in carne corruptibili transformatus, tuum quoque corruptibile incorruptionem, tuum mortale immortalitatem induere posse monstrauit. Nam sicut ipse facie refulsit vt sol, ita te posse fulgere ostendit, vbi ait, Tunc iusti fulgebunt sicut sol in regno Patris sui. Si igitur iustus fueris, fulgere & tu sicut ipse poteris. Facta est facies eius sicut sol. Quid mirum, si facta est facies eius sicut sol, cum ipse sit sol? Quid mirum si Solis facies facta est vt sol? Sol erat, sed sub nube latens, & nunc nube remota ad modicum refulgens. Quid est nube remota? Non carne, sed carnis infirmitate ad momentum sublata. Hæc est nubes, de qua Propheta ait, Ecce Dominus ascendet super nubem leuem. Nubes, caro tegens diuinitatem: leuis, nullam ferens iniquitatem. Nubes, celans diuinum fulgorem: leuis, in æternum & ipsa leuata splendorem. Nubes, quia vt in Canticis legitur, Sub vmbra eius, quem desideraueram sedi: leuis, quia caro est Agni qui tollit peccata mundi. Quibus sublatis leuatur mundus in alta cœlorum, nullo iam pressus pondere peccatorū. Hac carnis nube textus Sol, non iste sol qui oritur super bonos & malos, sed Sol iustitiæ qui oritur tantum timentibus Deum. Hac certe carnis nube adoperta lux, quæ illuminat omnem hominem, hodie resplenduit, hodie ipsam carnem glorificans, & deificatam ostendens Apostolis per seipsum, & per Apostolos mundo reuelauit. Huius solis contemplatione, & tu beata Ciuitas, in æternum perfrueris, quando descendens de cœlo a Deo parata, sicut sponsa viro ornaberis. Iste Sol vltra tibi non occidet, sed eidem semper manens perpetuum mane serenat. Iste Sol iam nulla nube tegitur, sed indefesse rutilans assidua te luce iocundat. Iste Sol non iam tuos oculos reuerberat, sed ad se videndum confortans, diuino sulgore delectat. Iste Sol nullam eclypsim patitur, quia fulgor eius nullo tuo dolore interrumpitur. Nam non erit vltra neque mors, neque luctus, neque dolor, neque clamor, quæ obscurare possint a Deo tibi datum splendorem, quia sicut Ioanni de cœlo dictum est, Hæc prima abierunt. Iste est Sol, de quo per Prophetam dicitur, Non erit tibi Sol ad lucendum per diem, nec splendor Lunæ illuminabit te: sed Dominus Deus tuus erit tibi in lucem sempiternam. Hæc est tibi lux sempiterna, quæ de Domini facie refulget. Audis Domini vocem, audis vt sol fulgentem Domini faciem: in facie per quam quisque cognoscitur, eius agnitionem, in fulgore agnoscentium intelligite illuminationem. Hic enim fide a te creditur, ibi ipsa cognoscetur. Hic intellectu capitur, ibi comprehendetur. Hic vides per speculum & in ænigmate, ibi autem videbis facie ad faciem. Tunc eum vere sicuti est agnoscens æterno huius Solis splendore sempiterne irradiaberis, feliciter illuminaberis, excellentissime illustraberis. Tunc ita vultu Domini super te resplendente implebitur quod optauerat ante Propheta, dicens, Illuminet vultum suum super nos. Sed quomodo vultus eius illuminabitur, qui nūquam lumine caruit, qui ipsum lumen est, quod illuminat omnem hominē? Non, inquam, illuminabitur vultus Dei in se, sed illuminabitur super te; super te illuminabitur, quia tibi lucebit, tibi fulgebit, tibi splendebit. Propterea distincte protulit hoc Propheta, dicens, Illuminet super nos. De hoc lumine & alibi ait, Domine, in lumine vultus tui ambulabunt. Hic ergo vultus est facies Domini, quæ vt sol in monte resplenduit, quæ vt sol in cœlo fulgebit. In cuius veræ agnitionis lumine perpetuo vt dictum est exultabis. In cuius lumine infatigabiliter ambulabis. In cuius lumine perpetuum lumen videbis. Propter hoc ait Euangelium, Facta est facies eius vt sol, & vestimenta eius facta sunt alba sicut nix. Quid Christi vestimentis nisi proxime illi fide & moribus adhærentes signātur? Qui licet non sint quod ipse, sunt tamen vbi & ipse. Vnde & alibi Patri ait, Pater, volo vt vbi ego sum, & illi sint mecum. Sunt autem alba ipsa vestimenta sicut nix. Non enim tāta faciei claritas aliquid circa se obscurum recipit. Fulget facies, nitent vestimenta. Quo nitore? Tanto fulgori congruo. Et quis nitor tanto fulgor congruit? Quis nisi niueus? Quid namque sole fulgentius, quid niue candidius? Hoc candore niteant necesse est vestimenta: sed candor vestibus multo studio & labore acquiritur. Non possunt plane vestes ad candorem congruum peruenire, nisi igne coquantur, aqua abluantur, herbarum succo inficiantur. Hæc tria sicut sunt necessaria carnis indumento, ita sunt adhibenda Christi vestimento. Dixi vestem Christi esse fideles Christi. Quis est ergo huic vesti necessarius ignis, quæ est aqua, quæ sunt herbæ? Ignis est ille comburens noxia, illuminans tenebrosa. Quis ille? De quo Ioannes, Ego baptizo vos aqua, ille autem baptizabit vos Spiritu sancto & igni. Quis vero iste sit ignis, ascensurus in cœlum Dominus discipulis indicat, dicens, Quia Ioannes quidem baptizauit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu sancto. Iste igitur ignis est Spiritus sanctus. Quæ aqua? Baptismatis & lachrymarum. De baptismatis aqua Dominus in Euangelio, Nisi quis renatus fuerit ex aqua & Spiritu sancto, &c. De lacrymarum aqua Psalmista, Lauabo per singulas noctes lectum meum, lacrymis meis stratum meum rigabo. De vtraque alius Propheta, Effundam super vos aquam mundam, & mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris. Igne ergo spiritus accenduntur corda, feruescunt in Deum desideria, curritur primo ad baptismum, feruet aqua ad vestem mundandam ignis ardore, sanctificatur & ista ad animam purgandam spiritus virtute. Abluitur aqua illa quicquid sordium animæ adhæserat, redditur homo nouus, albis nouisque induitur vestibus, vt & ipse in spiritu candidatus, & renouatus, aptus appareat in Christi corporis vestimento. Hæc vestis sic mundata, si postmodum inquinetur, non aqua baptismatis, quæ non nouit nisi semel mundare, sed secundo lachrymarum fonte purganda est, qua & Petrus negationis maculas abluit, & Maria Domini pedes rigando, vitiorum flammas extinxit; & Dominus ipse sororum lacrymis Lazarum ipsarum fratrem mortuum suscitauit. Sed sicut primus fons sine spiritu nihil potest operari, ita nec secundus sine illo quicquā valet impetrare. Quod enim sine spiritu nihil sit illud, innuit Dominus, qui cum dixisset, Nisi quis renatus ex aqua & spiritu. Postmodum nullam aquæ faciens mentionem, adiunxit, Quod natum est ex spiritu, spiritus est, authorem illius regenerationis ostendens spiritum, & sine spiritu nihil esse aquam nisi frigidum & humidum elementum. Quod vero pœnitentiæ lacrymæ non nisi ex eodem spiritu fundi possunt demonstrat Apostolus dicens, ipse spiritus pro nobis postulat gemitibus inenarrabilibus.	Agnouimus ignem, agnouimus aquam, vestem Christi purificantem, & rursus inquinatam mundantem. Perquiramus & herbam huic operi necessariam. Quæ ergo esse poterit, nisi illa de qua ait Propheta, Asperges me hyssopo, & mundabor. Et quare illam præ cæteris elegit? Quia est herba humilis, non petit alta, fastidit celsitudinem, amplectitur humiliationem. Quod igitur habet illa ex natura, hoc mundandum oportet habere ex gratia. Sicut enim nullū per aquam mundat Spiritus nisi pœniteat, sic nullus pœnitet, nisi qui se humiliat. Est ergo herba humilitas, qua per aquam & spiritum omnis deletur iniquitas. Istis mundari necesse est vestem Christi: istis purgari expedit indumentum Domini. Istis candidari oportet velamētum illud, quo Dei filius in claritatis diuinæ maiestatem transformatus ornandus est. Et tu igitur qui Christo adiungi exoptas, labora, exerce teipsum, castiga corpus tuū, & seruituti subiice: ablue quicquid fœdum, quicquid immundum, quicquid tegumēto corporis Christi indignum est, & remotis vitiorum omnibus informitatibus niueum tibi virtutum adhibeto candorem, dicens Deo cum Propheta, Lauabis me & super niuem dealbabor. Nec mireris si nondum gloria huius beati candoris in te manifestatur, quoniam per fidem ambulamus, non per speciem, & scimus quia nondum apparuit quid erimus: sed cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est, & cum Christus apparuerit vita nostra, tunc & nos apparebimus cum ipso in gloria. Hoc innuens Marcus ait, Et facta sunt vestimenta eius alba, qualia fullo super terram non potest cādida facere. Super terram quippe hæc gloria acquiritur, sed nō super terram redditur. In cœlo igitur, non in terra, expectanda sunt ista: in resurrectione, non in mortalitate accipienda sunt ista, quando qui promeruerunt, erunt sicut Angeli Dei in cœlo, quando suos sibi vt vestimentum aptabit Christus ad gloriam & decorē, quando implebitur quod per Prophetam dictum est. His omnibus velut ornamento vestieris. Huic tamen Christi indumento, vnde candor accidit videte. Qualia, inquit, fullo non potest facere. Nostis frequenti fullonis percussione, assidua conculcatione vestibus addi candorem. Fullonis ergo cōculcatio est, superborum qua sanctos contemnunt despectio, de qua Propheta in Psalmo, Multum repleta est anima nostra, opprobrium abundantibus, & despectio superbis. Eius ergo continuata percussio est iniquorum, qua eos quotidie atterunt, persecutio. Sed hac compressione, hac persecutione, licet multum in præsenti affligantur, ad Domini tamen ornamentum eisdem suis proficientes, candificantur, & vt in regni manifestatione Regi suo, vt regia byssus adhæreant, adaptantur. Vnde & de iis dicitur. Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum cœlorum.	Et ecce apparuerunt Moyses & Helias cum eo loquentes. Apparent Moyses & Helias cum Christo, iunguntur Lex & Prophetæ Euangelio. Alloquuntur præsentem quem ante prædixerant absentem. Et narrabant, ait Euangelista, excessum eius quem habiturus erat in Hierusalem. Agnosce quod non iccirco excessum suum Domino narrabant, vt eum docerent quod ignorabat, qui nihil ignorare poterat, sed vt illos esse aduerteres, de quibus ipse Dominus post excessum & resurrectionem suam discipulis dixit, Oportebat impleri omnia quæ scripta sunt in Lege & Prophetis de me. Quod enim Moyses de eo scripserit, testatur ipse loquens ad Iudæos, Si crederetis Moysi, crederetis forsitan & mihi: de me enim ille scripsit. Quod vero Helias primum eius aduentum sublimiter prophetando præcucurrerit, certum est. Sed quod secundum sublimius præcursurus sit, vox Dei per Prophetam loquens indicat. Ecce ego mittam vobis Heliam Prophetam, antequam veniat dies Domini magnus & horribilis. Et Dominus ad discipulos, Helias venturus est, & ipse restituet omnia.	Apparent, inquit, Moyses & Helias cum eo. Attendite, fratres, magnum sacramentum. Attendite, & admiramini nouum miraculum. Videte cur præ cæteris Patribus & Prophetis, in hac cœlesti visione hi specialiter Domino adiungātur. Scriptū est de Moyse. Erat Moyses vir mitissimus inter omnes homines qui morabantur in terra. Cuius admirabilis mansuetudinis quis melior quam ille Iudaicus populus erit assertor? Quē cum ipse iussu Dei per terrifica signa de Ægypto eductū pedestri itinere per mare transduxisset, cum super littus maris diuina virtute extinctos inimicos ostendisset, cum eum per tātum temporis in deserto manna cœlesti pauisset, aqua sæpe de petra producta potasset, carnibus vento famulante allatis saginasset, pro eis innumeris se mortibus obiecisset: post ista, inquā, omnia, quid ab illis gratiæ meruerit audistis. Congregati pariter in eum irruerunt, contumeliis plurimis eum affecerunt, lapidibus impetierunt, confugere ad tabernaculum Domini compulerunt. Qui nisi potēter a Deo ereptus fuisset, absque dubio ab impiis peremptus interiisset. Cumque frequenter ab illis similia pateretur, & Deus interitū peruersæ gentis pro his & innumeris malis suis minaretur, pro eis vltioni se opponebat, & ne hi qui eum perdere quærebant perirent, quantum poterat satagebat. Nam dicente Deo, Dimitte me, vt irascatur furor meus contra eos, & deleam eos, faciamque te in gentem magnam, Respondit, Si dimittis eis peccatum, dimitte; sin autem, dele me de libro quem scripsisti. Audistis Moysi mansuetudinem, audite & Heliæ seueritatem. Regis idoloatræ & populi nimiis impietatibus prouocatus cœlo aquas religauit, & ne reproba tellus fœcundaretur, tribus annis & dimidio pluuiam verbo suspendit, dicens, Viuit Dominus, si erit ros, aut pluuia nisi iuxta oris mei verbum. Quadringētos Prophetas Baal cum trecentis aliis ad flumen deductos interfecit. Quinquagenarios duos cum quinquaginta suis igne cœlesti consumpsit, ad vtrosque dicens. Si homo Dei sum, descēdat ignis de cœlo, & deuoret te, & quinquaginta tuos. Multum ergo ille mansuetus, multum iste seuerus. Duo ergo isti Patres alter mitissimus, alter immitissimus apparent cum Domino. Quare? quia, misericors & miserator Dominus. Quia, iustus Dominus, & iustitias dilexit. Quia, vniuersæ viæ Domini misericordia & veritas. Quia misericordiam & iudiciū cantat Domino Propheta. Quia misericordia, quæ Christus est, & veritas obuiauerunt sibi: iustitia & pax osculatæ sunt. Misericors ergo misericordem, iustus iustum designat. Vnde & cōgrue scriptura nō prius Heliam, & postea Moysen, sed antea Moysen, & postmodum Heliam ponit: non tantum attendēs ordinem temporis quo alter alterum præcessit nascendo, quantum modum rationis, quo ille istum præuenit significando, Moyses enim primum, Helias secundum Domini signat aduentum. Venit quippe primo cum misericordia, venit cum mansuetudine, quia venit Saluator, venit Redemptor, venit Liberator, sicut ipse Nicodemo ait, Non enim misit Deus filium suū in mundum, vt iudicet mundum, ed vt saluetur mūdus per ipsum. Hinc & discipulis alio in loco indignantibus quod eū quidam hospitio suscipere noluisset, & dicentibus ei, Vis dicamus, vt ignis descendens de cœlo consumat eos sicut Helias fecit? Respondit. Nescitis cuius spiritus estis. Filius hominis non venit animas perdere, sed saluare. Et Zachæo inter cætera. Venit enim filius hominis quærere & saluum facere quod perierat. Cuius salutis cum se authorem diuinis operibus demonstraret, cum omnium languores curaret, mortuos suscitaret, quā plurima alia infideli populo etiam temporaliter bona conferret, & quod numquam Moyses potuit, æterna promitteret, & in se credentibus daret, ab ingratis & perditis nefando ausu alienigena, dæmonium habens, homo vorax, potator vini, amicus publicanorum & peccatorum vocatus, lapidibus sæpe vt Moyses impetitus, ad vltimum crucifixus, pro crucifixoribus orans Patrem dicebat, Pater ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Ecce Moysem nostrum mansuetum, ecce mitem, ecce misericordem, ecce omnibus indulgentem. Videte nunc Heliam, aspicite iustum, intuemini terribilem, tormenta peccatoribus inferentem. Pertimescite ignem, non centum solummodo homines, sicut tunc, sed totum mundum comburentem. Hunc homo Dei Helias, hoc est filius hominis Iesus in maiestate sua de cœlis ad iudicādum veniens, si super impios deponet, quando Deus manifeste veniet, Deus noster, & non silebit. Quando ignis in conspectu eius exardescet, & in circuitu eius tempestas valida. Quando aduocabit cœlum desursum, & terram discernere populum suum. Quando in fortitudine veniet, & brachium eius dominabitur. Quando vociserabitur & clamabit & super inimicos suos confortabitur. De quo suo aduentu ipse in Euangelio, Tunc si quis vobis dixerit, Ecce hic est Christus, aut ecce illic, nolite credere. Sicut enim fulgur exit ab Oriente, & paret vsque in Occidentem: ita erit aduentus filij hominis. Et post pauca, Et tunc apparebit signum filij hominis in cœlo, & tunc plangent omnes tribus terræ, & videbunt filium hominis venientem in nubibus cœli cum virtute magna & maiestate. Et Ioannes in Apocalypsi, Et videbit eum omnis oculus, & qui eum pupugerunt & plangēt se super eum omnes tribus terræ. Qui igitur, vt dictum est, in primo fuit mitis Moyses, in secūdo apparebit Helias. Qui in primo humilis, in secundo sublimis. Qui in primo despectus, in secundo tremendus. Qui in primo occultus, in secundo manifestus. Qui in primo mansuetus, in secundo seuerus. Qui in primo iudicatus, in secundo iudex. Qui in primo Saluator, in secundo non solum Saluator, sed etiā condemnator. Redditum est nunc Moysi, quod ei longe ante fuerat promissum. Qui cum flagrabat spiritu diceret, Si inueni gratiā in conspectu tuo, ostende mihi faciem tuam, audiuit, Inuenisti gratiam in conspectu meo, & teipsum noui ex nomine, sed non poteris videre faciem meam; Non enim videbit me homo, & viuet; sed dum transiero, videbis posteriora mea. Quæ sunt, fratres, Dei posteriora? Videte quæ sunt anteriora, & sic videbitis posteriora quæ sunt. Quid enim Dei anterius est, nisi illud, quo omne quod est posterius est? Quid namque est anterius ipso Deo? quid non posterius illa substantia cui dicitur, Ex vtero ante Luciferum genui te, & quæ loquitur, Ante colles ego parturiebar: Adhuc terram non fecerat, & flumina, & cardines orbis terræ: Et quę ita erat in principio apud Deum, vt omnia per ipsum facta sint, & sine ipso factum est nihil? Quibus vtique rebus a se factis ipsam anteriorē, ipsas necesse est esse posteriores. Creator enim creatura anterior: creatura Creatore semper est posterior. Anterior ergo est creatrix substātia, posterior creata natura. Nūquid Moysi quærenti videre Creatorem, loco magni muneris pro Creatore moles totius creaturæ indifferenter videnda promissa est? Absit. Non enim omnis, sed quædam creatura ei pro magno videnda promissa est. Hæc est, inquam, illa singularis creatura. Hæc est, inquam, illa singularis humanitas, quæ in vtero Virginis, absque vlla peccati corruptione, ab ipso Deo suscepta, & Verbo Dei vnita non iam creatura, sed Creator pro vnius cum ipso vnitione personæ vocatur. Quæ quia secundum modum Creatoris, & secundum ordinem temporis, quo iuxta Apostolum, in consummatione seculorum, ad destructionem peccati apparuit, Deo posterior est, posteriora Dei Moysi ante promissa hodie ostensa sunt. Nam sicut probatum constat, Dei anteriora ante omnia existens est diuinitas, Dei posteriora postmodum assumpta humanitas. Huius humanitatis hodiernam glorificationē Moyses intuens, quod promissum fuerat, sibi redditum gauisus est, nec immerito. Agnoscebatur enim quod ante prædixerat, & se mundumque saluandum eiusdem humanitatis humilitate gaudebat. Vnde & sibi olim dictum recolebat, Cum pertransiero videbis posteriora mea. Cum pertransiero, inquit. Quid namque tunc aliud Christus in mundo, nisi quendā transitum faciebat? Non enim vt hic maneret, sed vt hinc transiret, aduenerat. Transibat quippe de morte ad vitā, transibat de corruptione ad incorruptionē, transibat de humilitate ad glorificationem, transibat de mundo ad Patrem, sicut Euange lista ait. Sciens Iesus, quia venit eius hora, vt transiret ex hoc mundo ad Patrem, cum dilexisset suos, qui erant in mundo, in finem dilexit eos. Et post pauca. Exiui a Patre, & veni in mundum: iterum relinquo mundum, & vado ad Patrem. Et in Psalmis, Singulariter sum ego donec transeam. In hoc transitu Moyses Iesum vidit, quia adhuc secundum carnem mortali, adhuc corruptibili, licet ad tempus tunc glorificato, cum eo in monte apparuit. Et quid miraris quod Moyses Iesum in carne Deificatum vidit, cū prior Moyse Abrahā exultauit vt videret diē eius, vidit & gauisus est?	Visi sunt, inquit Lucas, Moyses & Helias in maiestate. In maiestate tā Christi quam sua visi sunt. Quia cū glorificato & ipsi glorificati sunt. Ille vt Deus, isti vt homines. Ille vt Dominus, isti vt serui. Ille vt vnicus, isti vt adoptati. Sed quid adhuc Moyses & Helias cum Christo apparentes significēt, videte. De Moyse namque sicut de aliis Scriptura loquitur quod mortuus sit. Mortu9 est, inquit, Moyses seruus Domini, & sepeliuit eum Dominus. De Helia vero quod nō mortuus, sed equis igneis raptus sit, & quod adhuc viuat, & suo tēpore moriturus sit testatur. Qui vero per mortuū Moysem, nisi mortui, & qui per viuum Heliam nisi viui signātur? Vidētur ergo hi duo in figura Resurrectionis cū Domino, vt ostendant viuos & mortuos in ipsa Resurrectione iudicandos a Deo. Quod Apostol9 cōfirmat in Epistola dicēs. Dominus in iussu & in voce Archangeli & in tuba Dei descendet, & mortui qui in Christo sunt resurgent primi. Deinde nos qui viuimus, qui relinquimur, rapiemur simul cum illis in nubibus obuiā Christo in aera, & sic semper cum Domino erimus. Quod quamuis de electis tantū viuis & electis mortuis dicere videatur, alibi tamen tam de electis quā reprobis, viuis & mortuis, hoc aperte denunciat dicens, In hoc enim Christus mortuus est & resurrexit, vt viuorum & mortuorum dominetur. Merito ergo de viuis & mortuis iudicat, quia mortuus est propter peccata nostra, & resurrexit propter iustificationē nostrā. Respondens autem Petrus dixit Iesu: Domine bonum est nos hic esse, si vis faciamus hic tria tabernacula, tibi vnum, Moysi vnū, & Heliæ vnum. Quid est Petre quod loqueris? Vt quid terrenū tabernaculum quæris? Quid hic eum remanere exoptas, cum migraturus aduenerit? Quid illi qui habitat in cœlis habitaculū temporale procuras? Nō ad hoc venit vt domū in terra susciperet, quia habere noluit vbi caput reclinaret. Nō ad hoc venit vt tu ei in terris habitaculum construeres, sed vt ipse tibi in cœlis locum præpararet. Non ad hoc venit vt a te constructā hic domum inhabitaret, sed vt te post se ad præparatā quæ sursum est subleuaret. De qua ipse discipulis dixit, Et si abiero, & præparauero vobis locum, iterum veniā, & accipiam vos ad meipsum, vt ubi sum ego, & vos sitis. Vbi nam ipse est, te oportet esse, nō vbi tu vis, eum decet remanere. Bonum est, ait, nos hic esse. Et vbi, quęso, mors? Vbi passio? Vbi mūdi redemptio? Vbi resurrectio? Vbi in cœlis ascensio? Vbi est quod ait Propheta, A sūmo cœli egressio eius, & occursus eius vsque ad summum eius? Si enim tecū, vt tu optas, remanserit, nec ista omnia propter quæ implenda venerat, adimplebit, nec illuc, vnde venerat, redibit. Bonum est nos hic esse. Si bonum est, Petre, vt dicis, hic esse, longe melius est quo frueris in patria. Si bona est momentanea iocunditas, multo melior æterna felicitas. Si te delectat Christi ad tempus glorificata humanitas, incōparabiliter excellentius delectabit eius æternaliter conspecta diuinitas: Illa inquam diuinitas, in quā desiderant Angeli conspicere, a qua nunquam intuitum patiuntur auertere, quæ mundis corde promittitur, & eis in fine quandoq. reddetur. Hac & tu perfrueris, sed sicut pro te Christus, ita & pro Christo ante patieris. Oportet enim te primū eius fieri socium passionis, vt sic postmodum eius possis & consolationis. Ibi ipse te suosque in æterna tabernacula suscipiet. Ibi vere non vt hic, tria tabernacula, Christo, Moysi, & Heliæ, sed vnum tabernaculum Patri, & Filio, & Spiritui sancto, teipsum præparabis, quādo erit Deus omnia in omnibus: quando secundum Apocalypsin, tabernaculum Dei erit cum hominibus & habitabit cum illis: quando ipsi populus eius erunt, & ipse Deus cum eis erit eorum Deus.	Adhuc eo loquente, ecce nubes lucida obumbrauit eos, & ecce vox de nube dicens, Hic est Filius meus dilectus in quo mihi complacui, ipsum audite. Huc venite gentes, huc occurrite populi, huc accedite vniuersi, huc properate infideles & cōuertimini, hic adestote fideles & erudimini. Voluistis certificari de Dei Filio, iam non dubitetis tanto accepto testimonio. Præmissi sunt ad hoc testificandum Patriarchæ, subiecti sunt Prophetæ, qui hunc per Spiritum venturum viderūt, & antequam nasceretur mundo annunciauerunt. Viderunt & Apostoli, non iam vt illi tantum per spiritum, sed per carnem viderunt, in qua non iam nasciturum, sed natum viderunt, non prædicaturum, sed prædicantem viderunt, non diuina opera facturum, sed faciētem, & vniuersa quæ de eo dicta fuerāt, & propter quæ venerat, adimplentem. De quibus, vt dictum est, Petrus & Iacobus ab eo in montem ad hoc videndum ducti fuerunt. Sed & Ioannes, qui Verbum, quod ab initio fuit, se non solum vidisse, sed & manibus contrectasse fatetur dicens, Quod fuit ab initio, quod audiuimus, quod vidimus oculis nostris, & manus nostræ contrectauerūt de Verbo vitæ. Affuit & Moyses ab inferis, aduenit & Helias a superis, vt cognosceretis Christo Dei filio in Helia cœlestia, in Apostolis terrestria, in Moyse inferna testimoniū dare, ipsumque esse quem in assumpta carne Deus exaltauit, & cui dedit nomē, quod est super omne nomen, vt in nomine IESV omne genu flectatur, cœlestium, terrestrium, & infernorum, neque esse aliud nomen sub cœlo datum in quo nos oporteat saluos fieri. Audistis horum testimonium, audite & illius, cuius in creaturis maius inueniri non potest. Maius, inquam, illius testimonio, nullius hominis inueniri testimonium potest, quia nec illo maior in omnibus hominibus inueniri potest, Ioannis dico qui missus est a Deo in testimonium, vt testimonium perhiberet de lumine, vt omnes crederent per illum. Illius certe testimoniū est, Qui habet sponsam, sponsus est, &, medius vestrum stetit, quem vos nescitis, cuius non sum dignus soluere corrigiam calciamenti, &, Qui incredulus est filio, non habebit vitam, sed ira Dei manel super eum, &, Ecce Agnus Dei qui tollit peccata mundi, &, ego vidi, & testimonium perhibui. Hoc est, inquam, testimonium magni Ioannis, quo maius, vt dictum est, in hominibus inueniri non potest. Habet tamen Christus, (vt ait ipse Christus) testimonium maius Ioanne. Et quia maius Ioanne, non iam humanum, sed diuinum, non ab homine, sed a Deo: non de terris, sed de cœlis. Hoc est illud quod hodie de nube insonuit, Hic est filius meus dilectus. Et quid vltra exigetis? Ecce Patriarchæ, ecce Prophetæ, ecce Apostoli, ecce viuentes, ecce defuncti, ecce mundus & inferus, ecce qui super omnia est, ipse Deus, ipse author luminis, ipse fons Deitatis, ipse glorificati filij pater de cœlis clamat, Hic est filius meus. Audistis de illo testimonium Prophetarum, audistis de illo testimonium Apostolorum, audistis de illo testimonium Ioannis: audite & meum de illo testimonium, Hic est Filius meus. Si credidistis hominibus, multo magis credendum est vobis Deo dicēti, Hic est Filius meus. Si credidistis aliis de Filio meo, multo magis mihi eius Patri credere debetis, a quo audistis, Hic est Filius meus. Noui enim quem genui, quia, nemo nouit Filium nisi Pater, noui quem generaui, noui quē de meipso protuli, noui quem non de nihilo, quem non aliunde, sed de mea substantia produxi Deus Deum, Creator Creatorem, omnipotens omnipotentem, inuisibilis inuisibilem, incomprehensibilis incōprehensibilē, immortalis immortalem, æternus æternū, omnia sciens omnia scientem, omnia continens omnia continētem. Neque enim aliud esse potuit a me genitus quam ego sum, a quo est genitus: & ideo, Hic est filius meus. Non me fallit caro suscepta, sicut falluntur qui non vident nisi extra. Non me fallit quā cernitis humanitas, quam creauit mea, quæ omnia creat, diuinitas, quam suscepit huius filij mei obediens humilitas, qua redditur mortalibus olim amissa æternitas. Hanc feci, non genui. Quia tamen illi sempiterne vnita est quem genui, nihil diuidens, nihil discernens, sed hominem assumptum a Deo assumptione ipsa Deificatum ostendēs, indifferēter dico, quod hic est filius meus. Non Moyses filius meus, non Helias filius meus, non Petrus, Iacobus, aut Ioannes filius meus, sed hic est filius meus. Et vt sciatis quod nō illi, sed iste est filius meus, hanc vocem Petrus, & Iacobus, & Ioannes audientes concidunt; Moyses & Helias abscedunt, quia hanc vocem ad se non pertinere cognoscunt. Iesus solus nec concidit, nec abscedit, quia filium meum se solum verū esse ostendit. Nolite, inquam, in aliquo de illorum testimonio, qui hunc præcesserunt, & hunc filium meum esse dixerunt, dubitare: quia ecce ego illis attestor, quod hic est filius meus. Credite & ipsi de se testimonium danti & dicenti, Si ego testimonium per hibeo de meipso, verum est testimonium meum, quia scio vnde venio, & quo vado. Credite & Spiritui sancto, de quo & ipse filius discipulis ait, Cum venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre Spiritum veritatis, ille testimonium perhibebit de me, vt in nostra Trinitate nihil diuersum, nihil sentiatur esse discretum: sed quod vnius personæ facit singula proprietas, in hoc tota communiter cooperari intelligatur Trinitas. Propter ista omnia, scitote, quia hic est filius meus. Et si forte aliquos huic veritati contradicere audieritis, ne scandalizemini, ne moueamini, ne quolibet falsæ doctrinæ vento circumferamini, quia vt vos probemini, illi excitantur, vt vos purgemini, illi accenduntur: sed vobis purgatis illi extinguntur, vobis splendentibus illi obscurantur, vobis viuificatis illi moriuntur, vobis coronatis illi perpetuo puniuntur. Nolite ergo illis credere. Nolite falsitati acquiescere: sed meæ incommutabili veritati credite, & absque dubio agnoscite, quod hic est filius meus. Neget infidelis, & dicat. Non est filius Dei. Ego Deus Pater eius dico, Hic est filius meus. Merito igitur negantes falsitatem, confitentes veritatem, audietis & credetis, quod hic est filius meus. Et addidit, dilectus. Dilectus est mihi, quia dilectum genui, quia nec gignere potui, nisi dilectum, nec sic aliquid diligere sicut genitum. Nam sicut nobis est natura singularis, sic est eiusdem naturæ singularitas dilectionis. Sicut est filij mei de me singularis generatio, ita est & mea ad ipsum singularis dilectio. Et idcirco licet suo modo diligam quod creaui, tamen hunc super omnia diligo, quem genui. Vnde hic est filius meus dilectus. Est adhuc propter hoc specialiter dilectus, quia per ipsum erga miseros mortales mea ira compescitur, mea indignatio sedatur, mea illos condemnans sententia commutatur. Et ideo eorum in nos, quæ friguerat, dilectio reaccenditur, amor excitatur, affectus prouocatur, itaut eos pudeat vitæ veteris, & conuertantur a via erroris, & per viā hominem filium meum perueniant ad vitam, hoc est ad ipsum Deum filium meum. Et quoniam sic aduersos homines a dilectione mundi trahit post se, ad dilectionē mei, sine qua numquam est filius meus, nec esse vnquā potest seruus meus. Ideo est filius meus dilectus, ideo impletur illud quod ipse me Patrem orans dixit. Vt dilectio qua dilexisti me in ipsis sit, & ego in ipsis. Sic plane dilectio, qua filium dilexi, in hominibus fuit, quia ad hoc eū dilexi, vt alios vocaret. Ad hoc eum dilexi, vt vocatos iustificaret. Ad hoc eum dilexi, vt iustificatos magnifaceret. Et quia taliter hac dilectione per ipsum & alij saluantur, quoniam prior eos diligens, ipse quoque ab eis diligitur. Est hic filius meus dilectus.	In quo mihi bene complacui. Quod de isto nunc dico, de nullo dicere potui, quoniam in nullo præter istum mihi bene complacui. Non in illo patre omnium Adam, quem optimum creaueram. Quem quia in illo mihi non cōplacui, de paradiso eieci. Non in illis, sicut naturam, ita & vicium de eo contrahentib. de quibus quia mihi in eis non complacui, dixi. Pœnitet me fecisse hominem, delebo hominem quem creaui a facie terræ. In nullo certe eorum mihi complacui, & ideo vniuersos diluuio deleui. Sed nec in aliquo subsequentium mihi complacui: quia omnes beneplacito meo resistentes in inferna demersi. Quod si quilibet inter eos me fide agnouit, operibus coluit: in illo quidem mihi complacui, sed non adeo vt in isto bene mihi complacui. Nam sicut fuit in illo quolibet iusto, in quo mihi complacui: ita fuit in quo non complacui. Quia etsi viam iustitiæ pro posse seruauit: ab ipsa tamen in aliquo deuiauit. In quo etsi mea multum viuit gratia, subrepsit tamen ei aliquid ex corrupta natura. At in isto qui omnia mandata seruauit, qui in nullo a iustitia deuiauit, qui vt ipse dixit, ea quæ mihi placita sunt, semper facit, non tantum complacui, sed & bene complacui. In illis quippe, quæ semper contraria iustitiæ operati sunt, in nullo vnquam mihi complacui: in illis vero quæ ex maxima parte seruauerunt, sed tamen in aliquo limitem eius excesserunt, non bene quidem propter negligentiam, sed tamen in illis complacui propter seruatam iustitiam: in isto autem & complacui, & bene complacui, propter integre seruatam innocentiam, & propter summe conseruatam iustitiam. Iste namque est, de quo ante per Prophetam dixi. Ecce puer quem elegi, electus meus, complacuit sibi in illo anima mea. Vnde licet beneplacitum sit Deo, super timentes eum, tamen iste est in quo sibi complacuit anima mea, præ omnibus timentibus Deum. Cognoscite ergo quia hic est filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui, ipsum audite. Quoniam hic est filius meus, non adoptiuus, sed proprius: non temporalis, sed æternus: non inferior, sed æqualis: non aliunde, sed consubstantialis. Quoniam hic est dilectus æternaliter, quia mihi dilectus vnicus singulariter, quia mihi multos filios congregat dilectus generaliter, quia hic est mihi in quo bene complacui in innocentia, bene complacui iustitia, bene cōplacui superabundanti gratia. Idcirco o homines, quos huc vsque propter mala vestra contempsi, quos propter scelera nimia exosos habui, quos ita vt nunc, meo colloquio huc vsque dignatus non fui: ipsum audite, ipsi credite, ipsi in cunctis quæ vobis dixerit acquiescite. Gratias tibi summa Trinitas, gratias tibi vera vnitas, gratias tibi sola bonitas, gratias tibi benigna deitas, gratias tibi agit homo humilis factura tua, sublimis imago tua: gratias tibi agit, quod eum perire non pateris, quod eum de massa perditionis eripis, quod viscera misericordiæ tuæ super eū largiter fundis. Immolat tibi pro posse suo hostiam laudis, offert incensum deuotionis, libat holocausta iubilationis. Mittis tu Pater Filium, venis tu Fili per carnem in mundum: ades & tu sancte Spiritus in concipiente Virgine, ades per columbam in Iordane, ades in nube in monte. Cooperaris tota Trinitas Deus indiuisibiliter salutem humanam, vt homo se saluatum agnoscat per virtutem diuinam. Idcirco confitetur tibi, o summe Pater, homo saluatus, & a te per filium liberatus. Confitetur tibi, quod illum, quem signaculum tuæ similitudinis feceras, iustus perire pateris, & sibi pereunti misericors compateris. Nam vides eum vt fulgur cum sociis de cœlo cadentem, nec curas: vides hominem de paradiso eiectum, & reuocas. Dicunt illi filio tuo, Venisti ante tempus torquere nos: dicit de homine idem filius tuus, Venit filius hominis quærere & saluum facere quod perierat. Torquentur cælestes Angeli, & taces: ne cum eis torqueantur homines, de cœlo clamas, Hic est Filius meus in quo mihi bene complacui, ipsum audite. Iterum atque iterum gratias tibi, quod ad nos dilectum filium tuum misisti, & eum nobis magistrum dedisti. Hodie, inquam, nobis eum perfecisti, hodie eum gloria & honore coronasti: hodie eum super opera manuum tuarum constituisti, hodie omnia sub pedibus eius subiecisti. Nam per oues, & boues, & pecora campi, terram, & quæ in ea sunt: per pisces maris, mare, & quæ in eo sunt: per volucres cœli, cœlum, & quæ in eo sunt, omnia scilicet corporea & incorporea ei subdita ostendisti. Vel per pecora terrenos terrenis inhiantes; per pisces nunc summa petentes, nunc ad ima corruentes: per volucres, in cœlestibus conuersantes signasti. Gaude preciosa portio creaturę cœli: lætare quia non viluisti in conspectu Dei, quoniam tibi datus est magister filius Dei. Noli vltra sequi viam erroris, a qua te reuocat præceptum doctoris. Esto docilis auditor, quia perfectus est tibi datus præceptor. Ne contemnas tantum Doctorem, ne experiaris sui contemptus vltorem. Acquiesce in terra docenti, vt conregnare possis in cœlo sedenti. Neque enim aliter ibi Regis obtinere poteris gloriam, nisi hic audias Magistri doctrinam. Nam qui ibi Rex apparebit excelsus, hic primum apparuit Magister benignus. Magister apparuit, sicut ipse cælestis Magister discipulis ait. Non vocemini Magistri, quia Magister vester vnus est Christus. Hunc tibi hodierna die Magistrum dedit Pater, quando de cœlis clamauit, Ipsum audite. Audite, inquit, eum, vt filium meum, audite eum vt vere Deum: audite vt summum doctorem, audite eum vt vitæ largitorem. Audistis olim serpentem, & amisistis paradisum: audite nunc saluatorem, & possidete cœlum. Audistis hostem, & incurristis mortem: audite vitam, & redite ad vitā. Est enim vera vita, iste filius meus, quia est vt ego & ipse verus Deus. Credidistis tunc illi falsam promittenti Diuinitatem, credite nunc isti veram danti felicitatem. Audistis callidum deceptorem, audite benignum præceptorem. Audistis pessimum proditorem, audite piissimum Redemptorem. Audistis nequam peremptorem, audite æternum Saluatorem. Obturastis tunc aurem veritati, & reserastis falsitati. Occlusistis eā summæ benignitati, & aperuistis impiæ malignitati. Datur vobis adhuc locus resipiscēdi, proponitur adhuc via obediendi, vt per eā pateat aditus ad vitam reuertendi. Interdicta vobis est in Paradiso arbor scientiæ boni & mali, sed non acquieuistis, & effecti estis de bonis mali. Voluistis certe experiri quid esset malum. Ecce experti estis quantum sit malum non obedire. Melius, inquam, fuerat solum nosse bonum, vt non esset quod timeretur malum. At quia quid sit malum sentiendo experti estis, agnoscite saltem infelici experientia, quantum sit malum inobediētia, quam iuste sequatur tanta miseria. Miseria certe amissæ incorruptionis, amissæ immortalitatis, amissæ æternitatis. Quam si vultis vitare, tanta bona si vultis recuperare, huic, quem hodie vobis Magistrum constituo obedire curate. Huic absque contradictione. acquiescite, hunc in omnibus, vt Filium meum dilectum, audite. Hunc audite, quia qui non audierit illum, vt ait Moyses, exterminabitur de populo suo. Qui vero, vt ait Dauid, obauditu auris obaudierit ei, in memoria æterna erit, & ab auditione mala nō timebit, quando eis dicitur, Ite maledicti in ignem æternum. Sed potius cum Sanctis lætus audiet, Venite benedicti Patris mei, percipite regnum, in quo suo Domino in æternum coniunctus, exultabit & gloriabitur, per omnia secula seculorum, Amen.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS, ABBATIS CLVNIACENSIS IX. DE MIRACVLIS, LIBRI DVO. CAPITVLA LIBRI PRIMI. / De miraculo quod in Aruernico territorio contigit. - j. / De quodam Presbytero diuina mysteria indigne tractante. - ij. / De illo qui Dominicum corpus retinere non potuit nisi prius facta confessione. - iij. / De obitu fratris cuiusdam, & ad vltimum facta confessione. - iiij. / De alterius cuiusdam ficta confessione. - v. / De illo qui per veram confessionem liberatus est a diabolo. - vj. / Quomodo dæmones aqua benedicta fugati sint. - vij. / De Gerardo puræ & simplicis vitæ monacho. - viij. / De his quæ in Cluniaco vel circa contigerunt. - ix. / De Stephani, qui Blācus dicebatur, apparitione mirabili. - x. / De simili apparitione Bernardi qui Grossus dicebatur. - xj. / Quanta semper inuidia diabolus contra Cluniacum fremuerit. - xij. / De fratre quem sub Abbatis specie decipere voluit. - xiij. / De illo qui dæmones audiuit flagitia sua iactantes. - xiiij. / Quid beatus Hugo narrauerit in capitu. vigil. natiuita. Domini. - xv. / De fratre qui dæmones vidit quasi religiose incedentes. - xvj. / De Algero sene religioso. - xvij. / De Armano nouitio quem diabolus in specie vrsi perterruit. - xviij. / Quod Angelus locum vbi fratres defunguntur, cruce Christi signauerit. - xix. / De illo qui moriens albatorum multitudinem vidit. - xx. / De Turquillo priore Marciniacensium sororum. - xxj. / Miraculum quod in eodem Marciniacensi monasterio contigit. - xxij. / De defuncto milite, qui ter apparuerit cuidam Presbytero. - xxiij. / De Guidone Gebennensi Episcopo. - xxiv. / De quodam presbytero terribiliter mortuo. - xxv. / De Gaufrido Sinemurensi Domino. - xxvj. / De milite mortuo qui apparuit Humberto Beliocensi. - xxvij. / Item de apparitione cuiusdam in Hispania. - xxviij. / INCIPIT LIBER PRIMVS. PROLOGVS.	??	??	CVM inter Spiritus sancti charismata gratia Miraculorum non paruam obtineat dignitatem vtpote quæ tantam in se continet vtilitatem, vt maxime per illam & mundus ab infidelitatis tenebris liberatus, & æterno lumine veritatis donatus sit: & adhuc in multorum fidelium cordibus, quibus aliquando hoc videre datur, per eā fides augeatur, spes crescat, veritas confirmetur: Indignari sæpe soleo, cur ea quæ nostris temporibus proueniunt, cum nō sit qui ad illa scribenda animum applicet, quæ prodesse legentibus manifestata poterant, infructuoso silentio tecta dispereāt. Vnde quoniam nullum ad hæc nisi me cogere poteram, malui quolibet stilo ea aggredi, non pauens de præsumptione tantæ rei iudicari: & vt ante a quodam dictum est, ad tam vtilem rem explicandam, me magis esse volui quam neminem. Et ne diu suspensum lectorē teneam, a digniori parte incipiens, quæ de corpore Domini moderno tempore facta miracula ad me peruenire potuerunt, narrare incipiam.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Miraculo quod in Arue nico territorio contigit. CAP. I.	??	??	ERAT in Aruernico territorio rusticus quidam habens aluearia, in quibus examina apum melleam fauorum dulcedinem cōficere solent. Quas iam dictus rusticus aut euolare, aut emori, aut aliquo casu sibi deperire pertimescens, vsus prauo sortilegorum consilio, qui diabolica operatione, etiam de beneficiis Dei maleficia facere consueuerunt, & (quod est dictu intolerabile) ipsis quoque diuinis sacramentis per artes magicas abutuntur: accessit ad Ecclesiam, & sumpto a sacerdote (vt mos est Christianorum) corpore Dominico, illudque ore retinens, nec glutire volens, vt iam doctus fuerat, ad vnum de iam dictis aluearibus, in quo apes cōtinebantur, accessit, atque foramini quod in eo erat ore adaptato, sufflare cœpit. Nam dictum sibi fuerat, quod si corpore Domini ore retēto apibus in vase constitutis insufflaret, nulla deinceps moreretur, nulla recederet, nulla deperiret: sed omnibus integre conseruatis, de augmento fructus multo amplius quam ante gauderet. Fecit igitur vt dictum est, & ore applicito flatum ad interiora toto conatu mittebat. Cumque auidus lucri anhelitum protrahens vehementer sufflaret, ipso linguæ & aeris impulsu, iactum Dominicum corpus, iuxta vas illud ad terram corruit. Cum ecce omnis illa apum multitudo de intimis egressa, ad corpus Domini sui reuerenter accurrit, atque in morem rationabilium creaturarum de terra subleuatum, habitaculis suis cum multa veneratione, homine illo conspiciente, induxit. Quod cernens homo, aut negligens aut paruipendens quod acciderat, ad alia agenda, ad quæ domestica cura eum vocabat, gressum conuertit. Sed dum iter ageret, repentino, &, vt ipse post narrabat, intolerabili timore turbatus, se nequiter egisse tandem mente sanior cogitare cæpit. Vnde compunctus, immo vi interna compulsus, mox retro pedem tulit, atque in vindictam sceleris sui apes quarum vitam opere nefario conseruare voluerat, superiniecta multa aquæ violentia, enecauit. Quibus extinctis, dum intima fauorum, quos sibi recondere & conseruare volebat rimaretur, ecce, mirabile dictu, conspicit corpus Dominicum, quod ex eius ore lapsum fuerat, in formam speciosissimi pueri veluti cum recens nascitur immutatum, inter fauos & mella iacere. Ad quod miraculum vt dignum erat, stupefactus intremuit, sed quid inde agere deberet aliquandiu hæsitans, hoc apud se inuenit consilium, vt eum in manibus accipiens, ad Ecclesiam deferret, & quia sibi exanimis videbatur, nullo sciente solus Deum puerulum tumularet. Quod dum agressus esset, eumque in manibus sumens ad Ecclesiam quasi secreto tumulandum portaret, subito ab indigne ferētis manibus inuisibiliter ereptus, disparuit. Quæ nuper gesta, ipse quidem ita per ordinem proprio presbytero, presbytero autem suo Claromontensi Episcopo, ille vero mihi, ego quoque omnibus istud legentibus scribendo intimare curaui. Nec vero tanti piaculi ex toto in posterum dilata vltio fuit, sed in breui locus ante populosus, vario casu habitatore pereunte, in solitudinem redactus est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De quodam Presbytero diuina mysteria indigne tractante. CAPVT II.	??	??	Item in Teutonicis partibus presbyter quidam, dum religiosam agere vitam videretur, & pene quotidie sacra Missarum solemnia celebraret, dumque sibi minus caute prouideret, hostis antiqui insidias incurrit, & in turpem, sed occultam peccati foueam, carnis delectationem delapsus est. Sanctimonialem namque quandam dum in primis gratia visitationis adiret, ad postremum assiduitate colloquij & incauta familiaritate allectus, miserabili casu in illam incurrit. Qui cum post lapsum ad cor redire, & quam cito resurgere debuisset, propriis fęcibus delectatus, diu conuerti distulit, & peccatū peccato adiungens, vsum peccandi fecit, sicque lōgum funem quo arctius stringeretur, assidue peccando contexuit. Cumque in luto scelerum volutaretur, non verebatur tamen ad altare Domini irreuerenter accedere, & sacramenta redemptionis nostræ, Missam frequentius celebrando, temerare. Quod cum longo tempore abiecto Dei timore agere non formidaret, irā pariter & misericordiam Domini, vt subiecta declarant, erga se mirabiliter persensit. Nā cum & scelus nō desereret, & sacra diuina impuris manibus, vt sæpe dictum est, attrectaret, contigit quadā die dum vsque ad perceptionē sacri corporis Christi, totam de more Missam explicasset, iamque se ad sacramenta ipsa sumenda pararet, repente caro Christi cum sanguine, tam immundū vltra non ferens habitaculum, ab ipsius iam pene tenentis manibus euanuit. Admirans ille & obstupescens, ab altari citissime Missa finita recessit. Cumque indignationem Domini, tā euidentis signi ostensione, circa se commotam agnosceret, volens tamē hoc certius comprobare, secūdo Missam aggressus est. Cui vniuersa vt prius peragenti, cum ad sumenda sacramenta ventū esset, simul omnia vt prius subtracta sunt. Iam vero vt dignum erat in metum & trepidationem non modicam perductus, vt de toties repetito miraculo iam absque vlla hæsitatione certissimus redderetur, tertio quoque quod iam bis contigerat, attentare veritus non est. Sed cum omnibus vt ante peractis, iam sollicitior quæ apposita erant oculis obseruaret, & manibus contrectaret, osque ad sumēdum aptaret: subito oculis, manibus, & ori, tertio inuisibiliter sublata disparuerunt. Tandem igitur tam euidenti miraculo tremefactus presbyter, se pessime egisse, seque terribilem iram Domini incurrisse absque vlla dubitatione cognoscens, cor mutauit, & qualiter euadere a tanto periculo posset, sollicitus cogitare cœpit. Vltimum ergo peccantibus remedium pœnitentiam esse sciens, ad eam toto corde confugit, & proprium Episcopum adiens, ei cuncta quæ fecerat, quæque contigerant cum multis lachrymis patefecit, impositumque sibi ab eo laborem pœnitendi, toto animi nisu tam deuote quam constanter exercuit. Ieiuniis namque & vigiliis, verberibus etiam & variis cruciatibus, iumentum lasciuiens, hoc est corpus suum, secundum Apostolum, castigans, qui concupiscentias suas sequendo reprobus factus fuerat, eas in se ipso damnando, electorum numero adiungi laborabat. In qua corporis ac cordis contritione multo tempore emenso, cum eius mentem de venia præsumere securior iam conscientia suaderet, adiit Episcopum, & quid egerit indicans, vtrum vt ante consueuerat ad sacra accedere auderet, consuluit. Qui nondum plene Deo reconciliatum metuens, vt adhuc pœnitentiæ insisteret, admonuit, quatenus dignis pœnitentiæ fructibus Deo exhibitis, purgatior & securior, congruo tempore altaris sacramenta non ad iudicium, sed ad salutem percipere posset æternam. Acquieuit ille salubri admonitioni, & ad propositum pœnitentiæ reuersus, tota carnis ac spiritus virtute, ad fores diuinæ pietatis pulsabat, & spiritu contribulato lachrymisque indeficientibus iram Domini in misericordiam cōuerti cogebat. Quid multa? Longo rursus temporis spatio in hac pœnitudine transacto, ad Episcopum rediit, eique vt patri secreto cuncta pandens, vt sacramentorum esse particeps mereretur, humiliter deprecatus est. Cuius conuersionem iam Deo acceptam tam ex his quæ ab eo audierat quam ex his quæ in eo videbat confidens, vt sacerdotale officium aggrederetur assensit. Quod ille de Domini bonitate & conscientiæ testimonio confisus, non iam præsumptione, sed deuotione implere curauit. Accedens itaque ad altare totumq. se lachrymis & contritione cordis immolans Deo, vsque ad perceptionem sacramentorum vniuersa rite peragens, peruenit. Et ecce nouo & inaudito nostris dumtaxat seculis miraculo, trium ante dictarum Missarum panes, qui indigne sumere volenti sublati fuerant, cælitus allati sunt, eoque iam diuino iudicio ad hæc sumenda digno facto, ante eum super altare positi apparuerunt. Cumq. etiam oculos in calicem admouisset, conspexit pene vsque ad summitatem sanguine repletum, & illarum Missarum detrimenta ad istius prouenisse augmenta. Admirans igitur & toto hominis interioris iubilo Deo gratias agens, suamque pœnitentiam susceptam, ac Domini maiestatem placatam agnoscens, certus factus est de Domini misericordia, & qui vnum apposuerat quatuor panes, immo vnum Christi corpus & sanguinem cum multa vt dignum erat, exultatione percepit. Hoc quoque præfatus Claromontensis Episcopus mihi retulit, in præsentia plurimorum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De illo qui Dominicum corpus retinere non potuit, nisi prius facta confessione. CAPVT III.	??	??	Sed & illud quod apud eundem locum de re simili contigit, silendum non est. Erat ibi iuuenis mundanæ vanitati deditus, & vt in illa ætate homines solent, voluptati frena relaxans. Cui cum diu deseruiret, contigit eum super quadam mirata muliere infamiæ nota aduri. Cumque per aliquantum temporis hac suspicione apud vicinos quosque teneretur, accidit, vt incurreret tantam ægritudinem quæ de vita eius homines cogeret desperare. Qui cum lecto decumberet, & iam iamque morti proximus fieret, inuitatus est ad eum more Ecclesiastico Presbyter, vt eius confessionem susciperet, & ei morienti viaticum salutis humanæ præberet. Cum vero venisset, hortari eum cœpit & commonere instanter, vt peccata sua confiteri non erubesceret, crimenque illud vnde specialiter infamatus fuerat, salubri confessione manifestaret. Acquieuit ille, & confiteri scelera sua studiose aggressus est. Quod dum explesset, & rursus super præfato crimine a presbytero interrogaretur, mentitus est, dicens se inde nullatenus reum esse. Cumque Presbyter diutina hominis infamia, suspicione actus, ab inquisitione non desisteret, ait ille. Sic, inquit, hoc Domini corpus quod attulisti ad salutem suscipere merear, sicut huius rei quæ mihi obiicitur aliquando culpam non incurri. Hac presbyter responsione credulus redditus, Dominicam ei communionem iam securus tradidit. Qua ore suscepta glutiendi virtus ægro protinus ablata est. Nam cum paulo ante quibuslibet etiā grossioribus cibis facilis esset ad ima descensus, hoc paruissimum corporis Christi fragmen, non dicam stomachum, sed nec etiā guttur vel paululū attingere potuit. Hoc sentiens ille, niti quantū potuit cœpit, vt illud glutire valeret. Quod dū multoties conaretur, & frustrari semper suos conatus cerneret, coactus ipsa glutiendi impotentia, iuxta lectum quo decumbebat illud exspuēdo proiecit. Cuius rei euentu valde territus, Presbyterum qui discesserat ad se reuocari rogauit. Rediit ergo Presbyter, & infirmū reuisens, cur se reuocasset quæsiuit. At ille spiritu Dei agente compunctus, confessus est se male egisse, se Deo mentitum fuisse, verumque quod ante negauerat, esse. Quem cum multo gemitu pœnitentem & satisfacientem, is qui aduenerat Presbyter intuens, compassus conficienti & mœrore confecto, eum vt moris est, absoluit, atque rursus Dominico corpore refecit. Quo suscepto, cū tanta illud libertate glutiuit, vt vere tūc appareret, non casu, sed virtute diuina, ne ante hoc suscipere posset, prohibitum fuisse. Post hāc igitur reatus confessionem, & corporis Christi perceptionē paululum superuiuens, in pace quieuit. Hoc non a duobus tantum aut tribus testibus didici, sed a Priore iam dicti loci, honesto & fide digno viro, & fratribus eiusdem Monasterij, ac multis aliis quorum quidam se hoc vidisse, alij a Presbytero se audisse testati sunt. Et quia de confessione sermo incidit, quanta in ea sit animarum vtilitas, alio adhuc exemplo monstrare curabo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De obitu fratris cuiusdam, & ad vltimum facta confessione. CAPVT IIII.	??	??	Ad monasterium sancti Ioannis Angeliacensis, quod in Xantonensi pago situm est, Presbyter quidam Gilbertus nomine ad conuersionem venit, atque ibi per aliquātum temporis quoad vixit, deuote conuersatus est. Contigit autem non multo temporis elapso, eum ex infirmitate quam incurrerat ad extrema venire. Cumque sicut mos Christianorum est, & maxime Monachorum, in substrato cilicio & cinere a fratribus compositus iaceret, atque horam vocationis suæ expectaret, fratres monasterij vt eius exitum orationibus commendarent venerunt, & eum vndique psallēdo circunsteterunt. Qui cum vt defungeretur expectarent: ecce subito resumpto spiritu & apertis oculis, acclamare cœpit professionem fidei quæ quotidie decantatur, hoc est, Quicumque vult saluus esse, & cætera. Et cum prius idiota & imperitus literarum fuisse ab omnibus agnosceretur, ita distincte & aperte singula proferebat, vt a nescientibus si forte adessent, peritissimus in talibus extitisse crederetur. Qua de causa omnes qui astabant stupefacti, euentum rei admirabantur. Qui cum diu admirantes hæsissent, tandē Prior Gregorius nomine, cui præ cæteris hoc incumbebat, vir bonæ religionis, intelligens eum aliquid in occulto vidisse, ad eum se inclinauit, & quæ causa clamoris esset, vel si quicquam quod eos lateret vidisset, interrogauit. Ad quod ille. Vidi, ait, personam reuerendæ formæ, candidi habitus & venerandæ caniciei, paulo ante vas cum aqua afferre, mihique dicere. Noueris causam aduentus mei ad te hanc esse, vt pedes tuos qui inquinati sunt abluam, & eis ablutis totum te mundatum reddam. Cumque admirari me super his quæ dicebat cerneret, adiecit. Non nosti, ait, ad purgationem tui hanc aquam esse necessariam, qui tale quod ipse nosti crimen commisisti, quod de industria celans, nulli hactenus reuelare voluisti? Vnde scias te nullatenus posse saluari, nisi quod perniciose celaueras, salubriter studeas confitendo manifestare. Deus vero multa sua misericordia, neque pro tanto etiam reatu te perire permittens, ad sensus corporeos te redire permittit: vt de tanto crimine confitendo pœnitere, & pœnitendo salutem consequi merearis. Hac igitur de causa & a vobis abfui, & ad vos redire permissus sum. His ita dictis aliis remotis Priorem aduocans, peccatum illud ei confessus est. A quo huius & omnium peccatorum suorum absolutione suscepta, sequenti die, prima hora diei, astantibus & orantibus fratribus, læto vultu, bono fine quieuit. Hoc non ab alio, sed a monacho eiusdem monasterij, Lecto nomine, qui hæc omnia viderat & audierat, agnoui. Hic enim postea Cluniacum gratia deuotionis veniens, scriptor noster & filius in Christo charissimus fuit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De alterius cuiusdam ficta confessione. CAPVT V.	??	??	Erat pene eodem tempore frater quidam in monasterio quod in Francia apud Turrim super Maternam sub iure nostro est, cui cura eiusdem loci commissa fuerat.] Qui diuturnæ ægritudinis necessitate coactus, Rodulfum tunc Abbatem monasterij Catalaunensis propter medelam tam animæ quam corporis, quarum ille rerum non ignarus erat, ad se venire rogauit. Ad quem ille caritate prouocatus venire non distulit: & veniens mox ægrum visitare curauit. Cumque non mediocriter eum grauari infirmitate cerneret: hortari eum ad confitendum cœpit. Quod ille se libenter agere professus, confiteri peccata sua, sed non in simplicitate spiritus, aggressus est. Nam grauiora & mortifera stulto pudore reticens, quotidiana tantum & quæ leuia videbantur, timore Dei postposito fatebatur. Qua palliata confessione completa, corpus Dominicum sibi afferri deprecatus est. Quo allato, & præsumptuoso ore suscepto, cum diu multumque illud traiicere conaretur nec valeret, cū vino quod susceperat frusta omnia cōminuti corporis Christi in vas, quod ori eius suppositum fuerat, refundere coactus est. Hoc casu, immo diuino iudicio Abbas qui aduenerat permotus, & ægrum non plene confessione purgatum ratus, rursus eum admonere cœpit: vt si aliquod facinus reticuisset, vera sibi confessione reuelare non erubesceret. Qui & hortatu eius & diuino instinctu compunctus, ad cor reuersus est, & quicquid pestis intus latebat euomens, crimina quæ ante lethali pudore celauerat, vitali & vera confessione, non iam ficte, sed veraciter corde contrito & humiliato patefecit. Cumque omni fæce iniquitatis per antidotum pœnitentiæ purgatus fuisset, & vera confessione per Abbatem prædictum absolutionem meruisset: Eucharistiam quam prius reiicere cōpulsus fuerat allatam deuote suscepit, & absque vlla difficultate vt sanctissimus aliquis deglutiuit. Et vt de miraculo omnis dubitatio tolleretur, qui particulam corporis Christi quam deglutire non potuit reiicere per frusta compulsus fuerat: post confessionem non solum corpus Domini, sed etiam cibos alios absque vllo impedimento suscepit. Sic igitur confessione, absolutione, sacramenti susceptione frater ille in Domino confortatus: tribus postea tantum diebus superuixit, & sic defunctus est. Hoc ab eodem Radulpho Abbate cognoscens, cunctis legentibus vel audientibus communicare curaui.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De illo qui per veram confessionem liberatus est a diabolo. CAPVT VI.	??	??	Addendum iam videtur illud non contemnendum miraculum quod ipse cum pluribus, vt sequentia docebunt, conspexi. Causa suit satis omnibus illius temporis hominibus nota: qua cum pluribus nostrorum Romam adij. Rediens inde, Romanas febres satis acerbas mecum retuli. Pro quibus curandis fuit consilium, vt patrium solum & natiuum repeterem aerem. Ea de causa Celsinanias nobile Cluniacense Monasterium petij: atque ibi totam quadragesimam, longe molestiorem febrium ardoribus, quam ieiuniorum laboribus transegi. Interea dum in sequestrata domo, toto illo tempore decumberem: ecce cuiusdam fratris infirmi in inferiori & proxima domo iacentis clamoribus pene continuis excipior, & de die in diem magis magisque molestor. Vociferabatur sane in primis, quæcunque turbato morbis animo confuse occurrere poterant. Ad postremum vero hoc vnum semper & solum, absque aliqua interpolatione, toto annisu inclamabat: Et o fratres, quare non succurritis? Cur non miseremini? cur non remouetis a me maximum & terribilem, vt verbo ipsius vtar, runcinum istum, qui posterioribus pedibus contra me versis, calcibus caput meum conquassat, faciem dissipat, dentes conterit? Remouete Domini, remouete eum: rogo vos per Dominum, remouete eum. Et conuersa voce ad eum, quem in forma equi conspiciebat, dæmonem cunctis audientibus loquebatur. Verba autem eius quantum imitari valeo, dicturus sum. Per dominam meam sanctam Mariam matrem Domini, & per sanctos Apostolos adiuro te, ne me torqueas, sed me in pace dimittas. Fuerat autem idem frater ante conuersionem miles secundum seculum strenuus, mihique in monastico ordine per multum temporis satis notus bonæ vir fidei, & inquantum hominibus notus esse poterat honestæ conuersationis. Pertuli vtcunque voces has per totam fere quadragesimam: quo toto tempore, nec ipse a clamore cessauit, nec mihi propter infirmitatis incommoditatem, eum adire facultas fuit. In huius autem clamoris cōtinuatione, Paschalis aduenit solennitas. Qua transacta, cum iam aliquantulum conualuissem, adhuc tamen æger ad ægrum accessi, & quid sibi in tam diuturna vociferatione vellet, requisiui. Ad quod ille respōdit: Runcinus ille, ille certe, ille mihi intolerabiliter molest9 est. Vultum meum assiduis ictibus conterit, & inter hæc ostendebat quasi digito locum: murum scilicet cui ipse adhærebat. Interea videntibus quam plurimis qui mecum astabant, cœpit caput huc illucque conuertere, & quasi a ferientis ictibus subducens, nitebatur illud in puluinari vel desubtus abscondere. Miserabamur hominis angustiis, nihil aliud præstare valentes. Afferri itaque benedictam aquam præcepi, infirmum ipsum, & locum quem ostendebat eadem aspersi, post aspersionem vero, vtrum dæmonem illum adhuc videret, quæsiui. Qui se illum & videre, & solita ab eo pati denuntiauit. Sed ne miretur aliquis benedictæ aquæ aspersione dæmonem non fugatum, agnoscat, tabe interius latente, vnguenta exterius adhibita nihil proficere posse. Tabem autem voco lethale peccatum, quod quandiu in interioribus cuiuslibet latuerit, nullius exterius sacramenti perceptio ei prodesse poterit. Quod in præcipuis Ecclesiæ sacramentis, videlicet baptismate & corpore Domini, aperte ostenditur. Si enim malitia interiore manente saluare ista possent, nec Iudas post acceptum cum aliis discipulis corporis Christi sacramentum laqueo se suspenderet, nec Simoni Mago iam baptizato Petrus diceret: Non est tibi pars neque sors in sermone isto. In felle enim amaritudinis & obligatione peccati, video te esse. Sicut enim sacramenta fidei, ita & opera fidei seruari Christus præcepit: vt in hoc eodem baptismatis sacramento agnoscere datur, quod institutor eiusdem sacramenti declarat. Qui enim dixit, Ite, docete omnes gentes: baptizantes eos in nomine Patris, & Filij, & Spiritus sancti, ipse subiunxit, docentes eos seruare omnia quæcunque mandaui vobis. Vtrumque ergo mandauit, vtrumque seruari voluit: neutrum sine altero ad salutem sufficere posse monstrauit. Sic æger iste & aqua salutari potuit aspergi, & tamen propter occultam, vt post apparuit, peccati labem, non potuit a dæmone liberari. Quod statim vt aduerti, eum vt studiose præteritam vitam suam perscrutaretur, & siquid noxium maxime de grauioribus in ea recognosceret, confiteretur, hortatus sum. Hoc postquam concessit, remotis aliis & duobus tantum mihi adhibitis, ante illum consedi: & cruciculam ligneam cum imagine Domini, vt magis ad confitendum animaretur, donec omnia consummata sunt manu tenui. Confiteri ergo cœpit: & confitendo aliquamdiu processit. Et quia multa infirmitas ordinem verborum eius aliquando pertubabat, iuuabam eum interdum: reducendo ei ad mentem, quæque animo occurere poterant. At ille modico meo adiutorio confestim resumpto ordine, quod cœperat, exequebatur. Cumque plurima explicuisset: & iam ad alia explicanda pergeret: ecce rursus auertere faciem & huc illucque conuertere, atque, vt iam dixi, sub puluinari aliquando nitebatur abscondere. Cumque quærerem, quid ille incompositus gestus sibi vellet, ecce ait: Domine, ille qui semper mihi adest runcinus solito acrius instat, & toto nisu calcibus dentes, ac totum caput meum conterit. At ego. Insta ergo & tu frater: malignus spiritus est, impedire festinans salutem tuam, quem, si perstiteris, vinces. Mox ille ad propositum confessionis reuersus, deuotius quam cœperat confitebatur, nihil quod occurrere posset, tam de seculari quam de monastica vita præteriens. Cum ecce subito in ipso narrationis progressu, noua querela exoritur: & vox infirmi mecum loquentis ad nescio quem alterum dirigitur. Quid, inquit, me impedis? Quid verba mea interdicis? Aut dic quod dicere volo, aut me dicere sine. Cum vero interrogarem cui vel quare ista loqueretur, respondit: Astat capiti meo vir prorsus incognitus, a quo omnia quæcunque male gessi, narrari audio; Sic tamen illa memorat, vt me illa proferre non sinat: Vera quidem dicit, sed me ea volentem loqui impedit. Ego & hunc dæmonem esse dicens, ne a proposito desisteret, exhortabar. Ille autem denuo ad priora rediens, ad finem cæpta perducere nitebatur. Sed mirum erat spectaculum cernere; quoties ille verba mutare coactus, nunc mihi peccata sua confitens loquebatur, nunc de dæmonibus aliquando verbis, aliquando verberibus os eius obturare laborantibus, conquerebatur. Quandoque namque runcinum sibi calcibus os contundere, quandoque assidentem capiti suo dæmonem verba intercidere, multo cum gemitu & suspiriis fatebatur. Fere enim, nisi fallor, quadragies hæc confessionis interruptio a dæmonibus facta est. In tantum pertinax hostis & more sibi solito humanæ perditionis auidus, mecum pariter & cum illo certabat. Productum est hoc nostrum prælium, ab hora diei prima vsque ad horam tertiam. Tunc plane hora illa qua maxime se hominibus infundere spiritus Dei solet, eiusdem spiritus auxilio vicimus. Vicimus nos inquam, sed rectius ille vicisse dicitur, sine quo malus spiritus nunquam vincitur. Vicit certe nequam hostem diuina miseratio, & egregiam præteritæ vitæ suæ memoriam atque animositatem proferendi, fratri in extremis iam agenti concedens: perfectam ei purgationem per plenam confessionis satisfactionem largitus est. Et miranda, sed multo magis veneranda atque diligenda supernæ pietatis erga miseros affluentia, quæ ante fratrem istum mundo excedere non permisit: donec quod vere obstare ei ad salutem æternam posset, per pœnitentiæ & confessionis remedia indulsit. Quantæ vero memoriæ in confessione fuerit, ibidem etiam tunc probaui. Dixit enim se ante plures annos altare benedictum cuidam fratri commisisse. Vnde hac occasione vtrum bene memoria vigeret, certificari cupiens: altare illud a fratre quem nominauerat perquiri feci. Quod post inquisitionem, ab eodem, cui commissum fuerat, mihi allatum est. Confessione ergo completa fratres aduocans, ægrum, vt moris est, absolui: pœnitentiamque pro eo fratribus, si ille defungeretur, indixi. Quam absolutionem multa cum deuotione frater ille suscipiens, crucem sibi a me oblatam supplex adorauit, atque salutiferæ passioni Domini animam corpusque suum intentissime commendauit. His omnibus expletis: coram cunctis tam monachis, quam laicis qui astabant, interrogo: quid de runcino illo sæpe nominato, de quo toties questus fuerat diceret: vel si eum adhuc, vt prius, videt. At ille, quasi cum multo timore eleuans caput, & oculos velut iam iamque feriendus ad locum solitum dirigens; indeque ad alia vicina loca circunducens, subito gaudio obortis lachrymis ait, Per animam Patris mei non comparet. Cumque & de illo pessimo consiliario, qui capiti eius tamdiu adhæserat, requirerem; etiam ad eundem locum vbi ante illum conspexerat, intuitum reflectens: & iste, ait, abscessit. Gratias omnes toto corde egimus Deo, qui saluat sperantes in se. Exinde vero studiosius eum obseruari, propriis deputatis custodibus, mandaui. Nec fuit qui postea eum saltem in modico clamantem audiret: cum antea fratres in illa domo iacentes, eius fatigati clamoribus quiescere non valerent. Interrogatus frequenter a fratribus & etiam a famulis, vtrum aliquid illorum videret quæ prius viderat: nihil triste se videre, nihil prorsus molestiæ pati affirmabat. A me ipso de istis postea interrogatus, omnia sibi læta & pro voluntate esse, respondit. Toto illo die cum subsequenti nocte postea superuixit, sequēti circa sextam in pace vitam finiuit: bonam spem salutis suæ, & exemplum veræ pœnitentiæ nobis derelinquens.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quomodo dæmones aqua benedicta fugati sint. CAPVT VII.	??	??	Qvia vero in serie huius miraculi narraui, aquæ more Ecclesiastico benedictæ aspersione, dæmones causa latentis peccati minime effugatos: ad rem pertinere videtur, quid de eadem re in eodem Celsiniensi monasterio contigerit, in medium proferre. Venerat ad eundem locum infirmitate carnis vrgente laicus quidam, & vt fieri solet monachico habitu a fratribus indutus, seculo renuntiauerat. Faciunt hoc multi etiam in extremis constituti, qui licet eorum, quos nulla corporis molestia ad hoc impellit, laudem minime consequi videantur: numero tamen monachorum si ex corde conuertantur, ante æterni iudicis oculos nullomodo excluduntur. Et quāuis maioribus meritis maius debeatur & præmiū: nummum certe quem a prima hora diei in vinea Domini laborantes meruerunt, ad vndecimam quoque venientes acceperunt. Nec enim præiudicat modus conuersionis deuotioni cordis: nec quæritur apud Deum qua ex causa quisque conuersus, sed post conuersionem qualiter fuerit conuersatus. Sed nec quantitas diuturni vel parui temporis attenditur: vbi solus finis operum remuneratur. Susceptus ergo hoc modo iam dictus vir, & ad domum infirmorum delatus: per aliquot dies inter vitæ mortisque confinia laborabat. Nocte itaque obitus sui diem præcedente, in lecto iacebat, & velut morte iam proximus a duobus famulis per vices sibi succedentibus custodiebatur. Et quoniam subsequens narrandi ratio eorum nomina proferri cogit, vnus ex his Stephanus, alter Oliuus dicebatur. Illa igitur noctis vigilia qua iam a nominato Stephano asseruabatur: eundem sibi inuigilantem famulum æger ille vocauit. Qui cum ei astans quid sibi vellet quæsisset: qui sunt (inquit) rustici isti deformes & rostrati, quos huc confluere & paulatim totam hanc domum implere video? Ad quod cum famulus respondisset: Neminem in domo illa haberi, se tantum cum socio ei excubare: admirans ille adiecit; Non cernis ait, tetros homines omne iam huius domus spatium compleuisse: quorum horrenda species & rostris longissimis facies exacutæ, terrorem mihi non paruum important? Tunc demum famulus intellexit (vt sæpe postmodum ipse mihi narrauit) non hominum, sed malignorum spirituum hanc esse frequentiam. Vnde alta voce socium Oliuum, vt surgeret inclamans, vas quod forte cum aqua benedicta in proximo dependebat, fide plenus arripit, & sanctificatum elementum huc illucque confidenter aspergens, omnia illius habitaculi loca infundit. Hoc dum faceret, clamare ille fortiter cœpit. Eia, inquit, eia, fac quod facis: insta, perurge aduersarios, quoniam ecce velut a facie gladij fugientes summa cum celeritate exire contendunt; & quia moras patiuntur, in alterutrum impingentes, primos hi qui sequuntur, violenter impellunt. Quo ille audito, instare acriter: & aqua benedictionis, filios maledictionis a domo excludere contendebat. Quibus penitus (ægro qui hoc solus cernebat testificante) exclusis, & ille a dæmonum infestatione liberatus est, & quantum ad similia valeat salutaris aquæ cum fide aspersio, demonstratum est. Die vero subsecuta, fratribus huius visionis relatione lætificatis, in bona confessione nouus ille monachus obiit: & in illa dæmonum fuga susceptam a Deo conuersionis suæ deuotionem omnibus persuasit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Gerardo puræ & simplicis vitæ monacho. CAPVT VIII.	??	??	Iam incidenter, sed necessario his interpositis, ad proposita me reuerti assumpta principaliter materies cogit. Vnde illa quæ de magnifico & supercœlesti Christi corporis sacramento miracula adhuc dicenda sunt, vltra differenda non sunt. Frater quidam cum honore nominandus, cum dulcedine recolendus Gerardus nomine, magni illius Cluniacensis Monasterij magnus & ipse vitæ merito monachus fuit. Hic a pueritia in clericali habitu ad pedes memorandi sancti Patris Hugonis educatus, virtutum eius imaginem multa ex parte in ipso expressam ostendit. Nam, quod non parum difficile est, in medio seculi constitutus, & in igne non adustus, iuueniles annos absque castitatis naufragio euasit. Coætaneorum quippe lasciuiam innato pudore abhorrens, maturis Clericis siue Monachis adhærebat. Quorum cohabitatione ad potiorem honestatis amorem informatus, ad Ecclesiastica quoque officia frequentanda & amanda, paulatim instituebatur. Vnde contigit vt optimo vsu cum ætate sensim conualescente, tantum erga diuina amorem conciperet, vt præ cæteris virtutibus, hic arctius eius semper animum possideret. In his & huiuscemodi studiis toto pene adolescentiæ tempore decurso, a iam dicto beato Patre Hugone in monachum susceptus est. Qui habitu religionis indutus, seculum se exuisse, bonis & propemodum perfectis actibus demonstrauit. Puræ & simplicis monachus vitæ, vere, secundum Domini dictum, Israelita in quo dolus non est. Iniuriarum immemor patientiam conseruabat: quem si irasci cōtingeret, paulo post iratum fuisse grauiter pœnitebat. Nil simulare nouerat: sed qualis interius existebat, talem se exterius demonstrabat. Ad os eius si accederes, statim quæ dico vera esse comprobares. Diuinarum rerum saporem quem a puero imbiberat, sic tenaciter cōseruabat: vt eius pene vniuersa verba vel facta diligenter considerantibus, nil aliud quam cœlestem fragrantiam redolerent. Ecclesiasticis officiis ita deuotus insistebat, vt nec labor diurnus, nec requies nocturna eum in his aliquando reddere segnē valerent. Graue se incurrisse reputaret delictum, si vel somno coactus, vel cogitationibus aduocatus, de prolixa Cluniacensium psalmodia vnum saltem versum intermitteret. Cumque nihil psalmorum, nihil reliquorum officiorum os eius præteriret, intellectum quoque quem poterat dictis adhibebat, & Deo iugiter immolans sacrificium laudis, iuxta Apostolum spiritu & mente psallebat. Religiosa etiam in exterioribus strenuitate eleganter pollebat: cuius rei gratia in multorum Prioratuum administratione, & subditis vtilis, & omnibus quibus innotescere poterat, carus erat. Obedientiæ singularis conseruator tanto eam affectu colebat, vt nefas duceret, si vel in modico nutum iubentis excederet. Expertus sum ipse magnam in hac virtute eius constantiam: cui cum sæpe grauia, & quæ aliis vix iniungere auderem, facillime imponerem: alacriter iniuncta suscipiebat, & alacrius adimplebat. Romam quodam tempore pergens, illo illisque iter meum comitantibus, Senam quæ de præcipuis Thusciæ vrbibus est, hospitandi causa diuerti. Die sequenti maturius hospitari cupiens, ante lucis exortum iter arripui. Cumque iam duo fere miliaria ex vrbe progressus peregissem, subito post nos vocem currentis equitis velut a longe audiui: eaque audita substiti. Qui cum ad nos se sustinentes peruenisset, insidias nobis in via a duce Conrado quorundam instinctu parari narrauit: eaque de causa reditum persuasit. Quo impetrato, ego quidem cum sociis retro redij: Gerardum vero (quoniam promptior eo ad obediendum non aderat) ad Dominum Papam exigente necessitate direxi. Recedens ille a nobis, nondum plene sex viæ (vt arbitror) miliaribus expletis, insidiantes incurrit. A quibus comprehensus, rebus omnibus ablatis ad deserta & prærupta montium violenter abductus est. Vbi in altissima turri conclusus, multaque incommoda perpessus: postquam pericula carceris euasit, se aliquid propter obedientiam passum fuisse, gauisus est. Super omnia vero salutarium altaris sacramentorum amorem, corpori virtutum suarum velut quendam verticem imposuerat: quo vehementi cordis annisu in alta sublato, ipsa quoque cœli intima penetrabat. Quis enim facile referre valeat, quam claro ille fidei oculo Iesum Dominum sub velamine sacramentorum non velatum admirabatur, sed reuelatum cōtemplabatur? Nullam intellectui eius species exterior caliginem inferebat, sed velut cum Apostolis in terra gradientem, cum beata Virgine in cruce pendentē, cum Maria Magdalene a mortuis resurgētem, intuitu spirituali cernebat. Contulerat ad hoc sacri corporis & sanguinis Christi mysterium totam spem suam, & quotidiana pene oblatione pro suis ac totius mundi peccatis filium patri sacrificans, se quoque ipsum multa cordis deuotione & lachrymarū profusione pariter immolabat. Videres eum assistentem altari, profundo plerumque fletu totum concuti, verba singultibus interrumpi, grauibus pectus suspiriis vrgeri cerneres: vt intelligi daretur prorsus ab humanis alienatum, ad diuina subleuatum, non tantum mente, sed ipso pene corpore sic in cœlestibus cōuersari, vt de illo etiam a Domino dictum videretur, Qui manducat carnem meam, & bibit meum sanguinem, in me manet & ego in illo. Et qui manducat me, & ipse viuit propter me. Et alibi. Panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita. Quam vitam ne quis putaret temporalem, rursum ait: Si quis manducauerit ex hoc pane, viuet in æternum. His Domini nostri promissionibus, vitam in his se sumere certus æternam, insatiabili (vt sic dicam) auiditate, pane cœlesti noster hic Gerardus inhiabat, & beatam animæ suæ esuriem pastu quotidiano recreabat. Istis bonorum operum exercitiis a prima iuuentute ad vltimam vsque fere senectutem perductis, tandem dignus habitus est, cui aliquid secretorum suorum Dominus reuelaret. Quod in his corporis & sanguinis sui mysteriis ideo singulariter agere voluit, vt & eorundem Sacramentorum veritatem ostenderet, & hunc de quo loquimur, non frustra in his spem suam posuisse monstraret. Vnde & animi eius affectionem sibi bene acceptam fuisse ostendit: quando eum congruente eius deuotioni miraculo, tam magnifice decorauit. Testis huius tam admirandi miraculi ipse est, cui vtrum credi debeat, vita præcedens & finis subsequens declarat. Non tamen horum spontaneus relator extitit: sed a me secreto adiuratus, quod prius quasi sub alterius nomine dixerat, sibi reuelatum fuisse indicauit. Et ne aliquis in corde meo scrupulus remaneret, licet de verbis eius simpliciter prolatis in nullo dubitarem: quod de visione aperuit, nominis Dei & Christianæ spei interposita testificatione confirmauit. Extorsit tamen a me prius secreti fidem; vt quoad ipse viueret, alto illud silentio conseruarem. Sed eo iam a vita præsenti morte carnis exempto, oportet ea propalari ad Dei gloriam: quæ ille dū vixit ad sui voluit celari cautelā. Habetur in Cabilonensi Episcopatu villa quæ Bellus mons dicitur, ad ius Cluniacensis monasterij spectans, vbi in honore beatæ Dei genitricis & Virginis est Ecclesia: ob eiusdem singularem memoriam, singularem (vt a multis comperi) orandi dans gratiam. Sunt ibidem & domus paruæ paucis ad manendū monachis satis congruæ. Erat tunc ibi circa natalem Domini iam dictus venerabilis Gerardus, & studiis supra scriptis infatigatus instabat. Aduenerat circuncisionis Dominicæ sacratus dies, & ille nocturnis vigiliis deuote expletis, ad diurna se officia deuotius implenda parabat. Ventum est ad Missam, & more suo vestibus sacris exterius paratus, interius spiritu & fide repletus, ad altare accessit. Cumque cæteris expletis ad Canonem peruenisset, & verba diuina, panis & vini substantiam in Christi carnem & sanguinem commutantia consummasset; paululum ante Dominicam orationem forte oculos ad sacra ipsa conuertit. Et ecce stupeo referens: formam quidem panis quem altari imposuerat non vidit, paruum vero puerulum manibus & brachiis more infantiæ gestientem pro eo conspexit. Hæsit itaque conspiciens debito timore turbatus, & nesciens quid ageret, ad inusitatum & cœleste spectaculum tremens admirabatur. Legi olim quiddam his quæ refero simile, sed dignatio aliquid nostro miraculo voluit addere, propter quod nullum huic inueniretur æquale. Nulla enim ætas præterita hoc conspicere meruit, quod nostris diebus auctor horum sacramentorum Deus Gerardo nostro videndum concessit. Nam dum hoc stupidus miraretur, conuertens oculos ad latus altaris, conspicit mulierem honestissimæ formæ, & vt intellectu conceperat, beatam semper Virginem eiusdem Dei pueruli matrem, diligenti eum & velut materna custodia multa cum reuerentia obseruantem. Iuxta quam cernit angelici decoris virū, immo, vt vere erat, a Deo missum Angelum, cœlestibus sacramentis pariter cum illa astantem. Quantum in corde ista cernentis tunc lætus accreuerit timor, quam multiplicatum fuerit gaudium, qualiter cor eius, & caro eius exultauerunt in Deum viuum, nec ego scribere, nec ille mihi potuit referre. Additur adhuc inaudito miraculo testimonium Angelicum, & eum quem altari videbat assistentem, audit sibi Angelum dicentem. Verba ipsa mihi ab eo sæpe relata, nihil plus minusve continentia, dicturus sum. Quid, inquit Angelus, miraris? hic puer quem conspicis, cœlum gubernat & terram. His dictis, cœlestis visio abscessit. Post hoc dum rursum oculos ad salutaria sacramenta reduxisset, infantem iam videre non potuit. Sed panis speciem vt prius fuerat, altari superimpositam vidit. Hoc tanto miraculo dignus habitus, & eodem Christi corpore quod conspexerat satiatus, missam supernæ gratiæ muneribus donatam ille Dei presbyter consummauit. Et ne forte venerandus vir tanta visione minus dignus ab aliquo fuisse putetur, quiddam non quidem huic miraculo simile, sed tamen non vile per hunc gestum, referendum esse videtur. Regebat aliquando, quod Niuernis habemus, Sancti Saluatoris Monasterium sibi a sancto Patre Hugone commissum. Orta est lis inter eum & quendam suum Præpositum, pro qua, die agendi constituta, ad causam vterque conuenit. Affuit multitudo nobilium, clericorum, & Monachorum non paruus numerus, vulgarium vero constipatio vniuersa replebat. Assedit Prior Gerardus inter medios, reliqui eum vndique ambierunt. Venit & cum suis Præpositus, contra illum causam acturus. Aderant electi iudices, qui vtriusque actione audita, litem iudiciario ordine dirimerent. Rem de qua agebatur nulla nominare necessitas cogit, erat tamen Ecclesiastica, multumque vsibus Monasterij necessaria. Hanc ille, quem dixi, Præpositus, quoniam valde lucrosa videbatur, summo studio sibi vendicare conabatur. E regione Gerardus non acquiescebat, quoniam ad ius sibi commissum Monasterij hanc pertinere sciebat. Data est Gerardo loquendi copia, & coram cunctis qui aderant, vt religiosum decebat, causam suam aperuit. Qui postquam finem dicendi fecit, is qui ei aduersabatur falsa esse quæ ab eo dicta fuerant, exclamauit. Iussus post hæc a iudicibus venire, & ea quæ dixerat comprobare, propius accessit, & iterans quæ dixerat, cœpta temeritate se vera dicere confirmabat. Cumque instaret, rursum ei iudices præceperunt, vt secundum morem regionis illud quod ipsi vocant gadium, rei videlicet ab eo probandæ argumentum, manu propria in eiusdem Gerardi Prioris manu poneret. Qui velut ex bona conscientia audacter gadium in manu eius ponens, ait: huius, vt dixi, rei ego testis sum, aliis quoque testibus vel duello id ipsum probaturus. Sed quia, vt scriptum est, falsus testis non erit impunitus, postquam hæc verba protulit, cunctis qui ad audiendam causam illam conuenerant cernentibus, resupinus ruit, & illico expirauit. Tremefacti omnes surrexerunt, & rem a Deo iudicatam videntes, nihil vltra iudicare præsumpserunt. Nam quidam ex illis prius etiam miserum illum pro certo mentiri nouerant, plurimi suspicabantur, nūc vero vniuersi pariter cognouerunt Deo hunc mentitum fuisse, quem eius iudicio post prolatum mendacium tam subito contigit interisse. In hoc miraculo licet vltrix mendacij diuina veritas magnifice claruerit, cuius tamen meriti Gerardus videri posset, iniuriam eius vindicando monstrauit. Manebat alio tempore in loco Cluniaco proximo, qui Altum-iugum vocatur. Sumpsit autem idem locus nomen ab altitudine, qua omnem circumiacentem terram transcendit. Est enim mons altissimus eleuatus in vertice montium: ipsas sæpe nubium globositates, quando humida qualitate grauatæ ad altiora conscendere nequeunt, sub se conspiciens, vnde & Italiæ Alpes videri, & maxima pars subiectæ Galliæ possit ostendi. Elatus ergo multo in aera spatio mons, & syluarum densitate circumseptus, ventis inclementioribus continue patens, niuibus diuturnis expositus, ascensu & descensu difficilis, popularem habitationem a se longe remouit, & remotiora quærentibus nil vltra se quærere sui solitudine persuasit. Vnde & monachos tantum ad manendum suscepit, quos nec multos esse sui ariditate permisit. Hunc locum Gerardus per diuersas mundi partes obedientia compellente diu fatigatus, circa finem vitæ suæ velut emeritus missione a me impetrata, suscepit. In quo cum paucis fratribus & ipsis Deum timentibus, diuinis operibus solito studiosius occupatus, orationi insistebat, lectioni vacabat, frequenti sacrorum verborum collatione ad diuinum amorem vehementius se accendebat. Sobrio victu contentus, si quid forte in his aliquando deliquerat, parcitate præsenti expiabat. Curis omnibus mundi huius exutus, tanto spiritualibus desideriis Deo fiebat propinquior, quanto ab humanis actionibus factus erat remotior. Ecclesiasticis officiis semper quidem, vt supra dixi, deuotus extiterat: sed tunc eis maxime totis mentis affectibus & corporis viribus deuotissimus insistebat. Altaris sacris pene iugiter assistens, illud suum totius mundi singulare præsidium, corpus scilicet & sanguinem redemptoris, inenarrabili mentis deuotione, & quotidiana Missæ celebratione super omnia percolebat. Diurno tempore sic consummato, nocturnas quoque vigilias obseruabat, & ne intempestiue fratres surgerent, sollicitus prouidebat. Quas semper aut sæpe ipse præueniens, multam noctis partem lachrymis & orationibus exigebat. Quo tempore frequenter in eadem Ecclesia voces cuiusdam cœlestis melodiæ se audisse & mihi retulit, & quibusdam aliis qui postea id mihi dixerunt, narrauit. Nec mirum. Illorum enim est audire cœlestia, quorum aures dedignantur audire terrena. Tanto enim magis sensus humani, quæ supra se sunt percipiunt, quanto minus, his quæ infra sunt, dediti fiunt. Tali Gerardus certamine certans, tali vitæ suæ cursui indefessus insistens, tandem palmam victoribus debitam, brauium perseueranter currentibus promissum adeptus, beato in eodem loco fine quieuit. Qui a vita præsenti subtractus, vitæ se iam æternæ participem, non multo post mortem suam elapso tempore, aperte monstrauit: & veram esse Apostoli sententiam qua dicit, Quæ enim seminauerit homo, hæc & metet; in seipso comprobauit. Nam quia, vt sæpe iam dixi, totam spem suam in corporis & sanguinis Christi sacramento, cum bonę conscientię testimonio collocauerat, ostensum est per eum iam defunctum aliud de sæpe nominando Sacramento miraculum, quo & spes eius non irrita fuisse probaretur, & fides audientium firmaretur. Nondum post obitum ipsius dimidius fluxerat annus, cum fratri cuidam, quem quia adhuc superest, nominare nolo, visio memoranda apparuit. Videbat, & ecce dæmon parui & nigerrimi Æthiopis specie assumpta, lecto eius astabat. Qui portentuosa deformitate terrorem conspicienti intentans, manuum formam per aurium foramina emittebat, igneam linguam de baratro putidi oris eiectam, in immensum protendebat, qua totum corpus fratris illius lingendo, se carnes eius prorsus consumpturum esse dicebat. Tremens ille ad aspectum dæmonis, nil aliud quam mortem iam iamque absumendus præstolabatur. Cumque intolerabili horrendæ visionis terrore turbatus nihil vltra remedij se habiturum speraret, ecce Gerardus constanti animo & splendido, vt frater ille asserebat, vultu ei astitit, & Æthiopem illum manibus comprehensum ad terram elisit, ac guttur nefandum viriliter pede compressit. Qui dum fortiter captiuum hostem premeret, ille velut ex violenta compressione, nec nominandum caput ad instar magni cacabi inflans, lingua flammigera, quasi aratro terram proscinderet, circumposita comburebat. Cuius spectaculi horrore iam pene extra se factum, prædictum fratrem Gerardus alloquitur. Vis, inquit, a dæmone hoc liberari? Ad quod cum frater velle se omnibus modis respondisset, adiecit ille. Si, inquit, vis liberari, perge ad Abbatem, & vt quendam fratrem cui fabrile officium est ad se accersiat, ei ex mea parte dicito: a quo sollicite inquirat, vtrum aliquando de veritate corporis & sanguinis Domini dubitauerit, & quid ei ad tollendam eandem dubitationem ostensum fuerit, & qualiter fides eius illa reuelatione confirmata sit. Quæ postquam cognouerit, litteris mandare studeat, quoniam sicut fratri illi profuit hoc vidisse, ita multis proderit audiuisse. Placet enim Deo conuersatio fratris illius, nec pati voluit huiusmodi tentatione labores illius deperire. Hæc si Abbati te dicturum promiseris, continuo ab hoc dæmone liberaberis. Quo rursum spondente, Gerardus dæmone in fugam compulso, fratrem ab eius infestatione eripuit. Qui a somnio consurgens, postquam ad se rediit, tandem se vere mortem euasisse testatus est. Pauci post hoc transierant dies, & frater cui hoc ostensum fuerat ad me veniens, cuncta quæ supra retuli narrauit. At ego nullam adhuc fidem somnio præbens, de fratris illius qui indicatus fuerat totus relatione pendebam. Quem ad me non nomine, sed artis ac vitæ indicio manifestatum accersiens, vtrum aliquid dignum memoria de corpore Domini vidisset, secreto quæsiui. Qui cum aliquamdiu velut peregrinatione attonitus siluisset, me in virtute obedientiæ ne sibi ostensum verbum absconderet præcipiēte, tandem vniuersa aperuit. Longo, ait, tempore super huiusmodi re antiquus hostis fidem meam tentando vehementer agressus est, & pene ab statu suo, nisi gratia Dei iuuisset, concussit. Quam tentationem multum, & supra quam dicere possim mihi molestam cum diu tolerarem, & ea de causa quantumlibet in religione laborem meum me amisisse putarem, cumque iam in desperationem labi me pusillanimitas cogeret, ad beatam Dei genitricem vltimam spem contuli, & vt a tanto malo miseram animam meam eriperet, totis animi nisibus rogare cœpi. Necdum ab incœptis precibus quindecim exacti fuerant dies, & ego ante maius altare maioris Ecclesiæ mihi astare videbar. Super quod velut vnius anni puerulus residens, me ad se accedere præcipiebat. Cumque illi appropinquassem, vt panem sanctum, quem manu prætendebat, ore susciperem, admonebat. Quod vt expleui, adiecit: Accipe, ait, me, & in brachiis tuis per huius Ecclesiæ spatium defer. Hoc ego licet cum multo timore agressus, eum in manibus suscepi: & ab ipso altari vsque ad extremum chori exitum, multa cum reuerentia portaui. Ab illo die ita cor meum omni qua vexabatur tentatione vacuatum est, vt nec vestigium in eo præteritæ conturbationis remaneret, fidemque salutaris sacramenti incōcussa stabilitate retineret. His a fratre illo auditis, vltra de visione dubitare non potui: quando sic in omnibus concordes vtriusque reuelationis relatores inueni. Nam quicquid ille prior de fratre altero a Gerardo audierat, hic totum vltimus suo ipsius testimonio confirmabat. Cumque præcedens nihil de sequentis cogitationibus sciret, ac subsequens prioris visiones penitus ignoraret, alter alterius reuelatione penitus fidem fecit: quia & ille huius tentationes aperuit, & iste illum vera vidisse ex sua confessione omnibus patefecit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De his quæ in Cluniaco, & circa contigerint. CAPVT IX.	??	??	Illis quæ ad reuerentiam diuinorum sacramentorum, & ad confessionis veræ sinceritatem pertinent prælibatis, ad reliqua quantum ad morum ædificationem spectat, non minus vtilia, adiuuante nos Domino transeamus. In primis vero visionibus siue reuelationibus defunctorum, quæ a diuersis cognoscere potui vt potero explicabo. Hæc enim nostris maxime temporibus frequenter prouenire dicuntur. Nam & defunctorum effigies viuis apparere, eisque persæpe multa vera atque probata nunciare, a quamplurimis & fide dignis viris affirmantur. Talium autem rerum narrationem non ingratam fore legentibus existimo, præcipue illis qui futuræ vitæ amore præsentem fastidiunt, & ad illam recta fide ac piis operibus peruenire contendunt. Horum namque multa est recreatio, & in præsentibus miseriis, in quibus quotidie ingemiscunt, maxima consolatio, quando de patria a qua in hac peregrinatione exulant, & ad quam inhianter suspirant, aliquid quod eorum fidem ac spem magis ac magis excitet, audiunt. Audiui de talibus multa a multis, in quorum narratione nullum temporis ordinem seruo, quia nec illum ex narrantium verbis aperte colligere potui, nec si potuissem seruare curaui. Quæ namque vtilitas est in huiusmodi re nosse, quid prius quidue posterius gestum sit, dum vere constet quod fuerit? Multo enim magis gesta temporum quam tempora gestorum inquirenda fecit. Videtur vero mihi congruum, vt de proximo incipientes ad remotiora pergamus, & idcirco ea quæ in Cluniacensi Monasterio vel circa contigisse audiuimus, primo ad medium deducamus. Est autem Cluniacense Monasterium, religione, disciplina, seueritate, fratrum numerositate, omnique Monastici Ordinis obseruatione, toto pene orbe notissimum, singulare ac commune peccatorum refugium: per quod multa inferis damna illata, & regnis cœlestibus quamplurima lucra collata sunt. Ibi innumeræ hominum multitudines, graues mundi sarcinas ab humeris suis abiicientes, suaui Christi iugo colla submiserunt. Ibi omnium professionum, dignitatum & ordinum personæ fastum luxumque secularem, in humilem & pauperem Monachorum vitam commutauerunt. Ibi ipsarum Ecclesiarum venerabiles patres, etiam Ecclesiasticorum negotiorum onera fugientes, tutius quietiusque viuere, magisque subesse quam præesse elegerunt. Ibi contra spirituales nequitias indefessum luctamen & implacabile quotidianas victoriarum palmas Christi militibus præstat. Huius loci habitatoribus continua concertatione carnem spiritui subiicientibus vere secundum Apostolum Christus viuere est, & mori lucrum. Hinc effusa spiritualium virtutum nardo, impleta est tota mundi domus ex odore vnguenti, dum religionis Monasticæ feruor, qui illo tempore pene refriguerat, illorum virorum exemplo studioque recaluit. Gallia, Germania, transmarina quoque Britannia hoc testatur, Hispania, Italia, totaque Europa fatetur, plena Monasteriis ab eis aut nouiter fundatis, aut ab antiquo senio reparatis. Ibi monachorum collegia in morem cœlestium agminum per ordines suos Deo assistentia, cum aliis sanctarum virtutum exercitiis, diuinis laudibus die nocteque ita insistunt, vt de eis quoque a Propheta dictum possit intelligi: Beati qui habitant in domo tua Domine, in secula seculorum laudabunt te. Sed quid aliquas mundi partes enumero, cum de nostro vltimo Occidente vsque ad ipsum Orientem fama hæc peruenerit, nec aliquem Christiani orbis angulum latuerit? Hæc namque est vinea, hi sunt palmites, qui veræ viti Christo inhærentes, & a patre agricola purgati, secundum Euangelicam sententiam multum fructum afferunt. De hac vinea in Psalmis legitur: Extendit palmites suos vsque ad mare, & vsque ad flumen propagines eius. Quod licet de Iudæorum Synagoga ex Ægypto translata, & maxime de præsenti Ecclesia dictum sit: nihil tamen obstat, vt & de hac Cluniacensi Ecclesia quæ illius vniuersalis non inferius membrum est, intelligatur. Liberet hic diutius immorari, sed quoniam ad propositum opus hoc non pertinet, & tanta materies breui atque ad alia festinanti non potest explicari sermone; necesse est, vt istis ad præsens intermissis, ad ea quę de mortuorum reuelationibus sunt exequenda, vt promisimus, accedamus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Stephani, qui Blancus dicebatur, apparitione mirabili. CAPVT X.	??	??	Qvod vero in primis dicturus sum, ab illis mihi personis relatum est, quorum testimonio non minus quam mihi ipsi credere compellabar. Vita enim vel conuersatio eorum hoc exigebat, vt non magis propriis oculis quam eorum relationi, absque dubitatione aliqua, fidem accōmodarem. Hi ergo mihi hoc retulerunt, fuisse apud Cluniacum quendam fratrem, qui Bernardus Sauinellus dicebatur. De quo referebant, quod licet aliquando in quibusdam leuiter se haberet, correptus tamen, vt regularis disciplinæ moris est, multaque tam verborum quam verberum opprobria passus, patientissime tolerabat, seque mitem post flagella vultus & operis alacritate exhibebat. Is nocte quadam dum fratres in Ecclesia nocturnas Deos laudes decantarent, de choro vbi cum aliis psallebat egressus, dormitorium petiit. Cuius gradus dum conscenderet, repente Stephanum qui vulgo Blancus vocabatur, olim Monasterij sancti Ægidij Abbatē, qui ante paucos dies de vita excesserat, obuium habuit. Quem cum primo aspectu non cognoscens quemlibet alium esse crederet, quo proposuerat festinabat. At illa imago defuncti, quæ apparuerat, prior in verba prorumpens, Quo pergis inquit? Sta, & quæ dicturus sum audi. Frater vero miratus & indignans, quod quasi contra regulam nocturnis horis & loco non congruenti talia monachus loqueretur, eius voces nutibus quibus poterat, comprimebat. Sed cum Abbas ille defunctus, qui non vt taceret, sed vt loqueretur, aduenerat, magis ac magis instaret, compulsus eius importunitate frater substitit, & quis esset vel quid sibi vellet, quæsiuit. Et ille. Sum, inquit, Stephanus dictus sancti Ægidij Abbas, qui in multis & ante Abbatiam & postmodum deliqui, pro quibus modo pœnas acerbas patior, ab illis per ineffabilem Dei misericordiam, si mihi subuentum fuerit, quam citius eruendus. Oro ergo te vt Dominum Abbatem, & omnes fratres mea functus legatione depreceris, quatenus apud omnipotentem Deum pro mea liberatione preces effundant, & me quibus poterunt modis a tantis malis eripere satagant. Cumque frater respondisset, se quidem quod ipse rogabat facturum, nullum tamen suæ relationi crediturum, is qui loquebatur defunctus, adiecit. Vt nemo de his quæ a te referenda sunt in aliquo dubitare possit, noueris te infra hos octo dies de hac vita migraturum. Quod postquam eis prædixeris, subsequentis rei effectus te vera dixisse demonstrabit. Dixit hoc, & statim ab oculis eius euanuit. At vero frater ille a dormitorio ad Ecclesiam rediens, multumque mortis denunciatione non immerito sollicitatus, noctem in huiusmodi meditatione transegit: facto mane, Priori primitus, deinde venerabili ac sancto Patri Hugoni, ad vltimum magno ac reuerendo fratrum conuentui, quæ sibi iniuncta fuerant, patefecit. Quod postquam ad omnium aures peruenit, sicut humanorum ingeniorum vsus est, de eadem re fere semper diuersa sapere, alij quidem credebant, quamplures ficta esse affirmabant: vniuersi tamen mortis illius quam frater denunciauerat indicium per illud ab omni dubitatione purgandi, expectabant. Et ecce sequenti die relator visionis morbo corripitur, sensimque deficiens ad extrema peruenit. Qui vsque ad vltimum spiritum constanter quæ dixerat affirmans, infra dies supradictos bono fine quieuit, sicque morte sua veritatis nuntium se fuisse comprobauit. Fratrum ergo congregatio post obitum relatoris de visione certificata, tam pro Abbate defuncto quam pro eius nuntio multimodas inenarrabili misericordiæ Dei supplicationum hostias obtulerunt, & sacris orationibus, eleemosynarum largitionibus, maxime autem salutaris sacrificij oblationibus pro æterna requie totis viribus institerunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De simili apparitione Bernardi, qui Grossus dicebatur. CAPVT XI.	??	??	Consimile huic, immo pene idē de Bernardo cognomento Grosso miraculum, ab eisdem quo supra memoraui relatoribus accepi. Hic namque nobilitate & potentia seculari illustris, munitiones quasdam Cluniacensi Monasterio proximas possidebat, multaque mala eidem loco atque aliis circumpositis Ecclesiis inferebat. Qui tandem mutato spiritu, malis suis finem imponere deliberans, ad supradictum venerabilem Patrem Hugonem venit, atque pro peccatis suis orationis causa Romam se velle pergere indicauit. Vnde si reditus permitteretur, seculo se renuntiaturum, ac Monachum Cluniaci futurum esse spopondit. Perrexit itaque Romam, vbique apud summorum Apostolorum ac plurimorum martyrum gloriosa corpora, orationibus atque eleemosynis vacans, satisfactione qua poterat præteritæ vitæ crimina expiabat. Exacto vero taliter in vrbe quadragenario dierum numero, qui proprie ad agendam pœnitentiam indici peccatoribus solet, Roma egressus est, & ad patriam regrediens, Sutram vsque peruenit. In qua ciuitate, quæ satis vrbi proxima est, dum moraretur, finem vitæ morbo dudum concepto ingrauescente suscepit. Ibi a sociis, prout in peregrino solo licere potuit, honeste curatus ac tumulatus est. Non multi postmodum fluxerant anni, & cuiusdam villæ quæ Cluniacensi iuri subdita est, Præpositus, per syluam quæ castello de Vsella proxima est, media die iter agebat. Hoc autem castellum ipse Bernardus nouiter construxerat, vnde sæpe raptores erumpentes, quæcumque poterant vndequaque deprædabantur. Dum ergo, vt dictum est, iter ageret, repente eumdem Bernardum obuiam habuit. Quem cum mulo insidentem, ac pellibus vulpinis & nouis indutum vidisset, recordatus defunctum extimuit: compresso tamen timore vtrum esset qui videbatur, vel cur venisset, quæsiuit. A quo tale responsum accepit. Me, ait, noueris esse Bernardum, quondam huius regionis Dominum. Multa certe, vt omnibus hic manentibus notum est, in seculo positus mala egi, pro quibus modo multa patior. Sed præ omnibus torquet me castelli illius iuxta positi ædificatio, quod sicut ipse nosti a me nuper ædificatum est. Quia tamen circa finem vitæ meæ malorum meorum me pœnituit, æternam quidem effugi damnationem, sed multo adhuc adiutorio egeo ad plenariam liberationem. Ea de causa ob implorandam misericordiam ad Abbatem Cluniacensem, venire permissus sum. Cuius comitatum diu prosecutus, quoniam præcedenti hebdomada apud Ansam hospitatus est, nocte inter obsequentes ei famulos mansi. Vnde rogo vt eum adeas, atque vt mei misereatur sollicite depreceris. Cumque homo ille cui loquebatur requireret, cur vulpina veste amictus esset, respondit: Hanc vestem mihi olim recentem emi, & eadem die qua ea primum indutus sum, cuidam illam pauperi dedi. Quæ sicut noua data est, ita semper noua permanet, atque in pœnis inenarrabile mihi refrigerium præbet. Post hæc verba, ille quidem qui apparuerat disparuit, alter ea quæ iniuncta fuerant implere accelerauit. Nam ad beatum virum ad quem missus fuerat veniens, ei per ordinem cuncta narrauit. Qui benigne defuncti mandata suscipiens, plenus charitatis spiritu multa eleemosynarum, multa diuinorum sacrificiorum auxilia laboranti sub æterno iudicio animæ impendit. Per quæ, vt dignum est credere, & a suppliciis ille liberatus, & fidelium requiei, pro modo supernæ dispositionis adiunctus est. Neque enim ratio patitur, vt spiritus ille in abditissimis iudiciorum Dei reconditus, ad homines ob sui liberationem redire permissus sit, & nulla reditum eius vtilitas subsecuta sit. Frustra quippe dimissus videretur. Sed neque Sacramentis, neque sacrorum operum exercitiis se adiuuari petisset, si ea sibi prodesse minime agnouisset. Qui quoniam talibus sibi auxiliis subueniri rogauit, & illa ad subueniendum efficacia, & se illorum subuentione dignum esse monstrauit. Homini autem illi cui hæc visio apparuerat, supradictus Abbas sanctus, mortem proximam esse prædixit. Cum enim huiusmodi defunctorum manifestationes nostris sæpe temporibus prouenerint, vix aliquis mortuo collocutus, mortem longiore tempore distulisse narratur. Vnde iste & visionis horrore, & sancti admonitione prouocatus, statim seculo renunciauit, & factus Monachus, intra paucos dies terminum vitæ suscepit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quanta semper inuidia diabolus aduersus Cluniacum fremuerit. CAPVT XII.	??	??	Licet in præcedenti de reuelationibus defunctorum quæ in Cluniaco vel circa contigerunt, me dicturum promiserim, tamen quia plura alia non minus digna memoria in illo famoso Monasterio nostra ætate prouenisse dicuntur: non incongruum arbitror, si & illa nostro sermone ad vtilitatem legentium proferantur. Vt enim supra tetigi, antiquus hostis non parum illius Cœnobij disciplinam ac diuinorum operum studium semper æmulatus est, multisque indiciis inuidiam suam erga loci ipsius habitatores feruere monstrauit. Quæ si per singula vt ad me peruenire potuerunt enarrare tentarem, & magno volumine legentibus forte vel audientibus tædium incuterem, & ipse longe a proposito deuiarem. Quis enim explicare valeat quanta improbitate cœlestia illa castra semper vel sæpe inuaserit, quam infestus semper Christi militibus sibi repugnantibus fuerit, quam frequentes impetus violenter irrumpere volens dederit? More quippe suo interiorem ciuem, id est spiritum extinguere quærens, quas poterat tentamentorum machinas exterius admouebat, & ab intimis se repulsum dolens quanta valebat extra prælia commouebat. Vnde proprio furore cæcatus, cum semper inuisibiliter omnibus instaret, aliquando quibusdam etiam visibiliter apparebat. Et nesciens quid boni de malo suo Deus facere decreuisset, vnde gregem Domini destruere quærebat, inde inuitus eum multoties ædificabat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De fratre quem sub Abbatis specie decipere voluit. CAPVT XIII.	??	??	Hinc fuit illud quod cum aliquando frater quidam Ioannes nomine, natione Italicus regularis disciplinæ seueritatem fastidiens, etiam fugere de Monasterio cogitaret: ipse ei diabolus Abbatis specie assumpta se obtulit. Nam duobus dæmonibus in specie Monachorum se comitantibus, fratri in quodam secreto Monasterij loco soli residenti, multaque secum voluenti, opportunum fallendi tempus inuenisse se credens apparuit, eique assidens dixit. Ego frater modo huc hospitandi causa diuerti, sed casu te conspiciens, agnoui multa te sollicitudine laborare, multosque in corde tuo cogitationum æstus versare. Quorum causa licet quibusdam referentibus mihi ex parte nota sit, si tamen eam plenius indicaueris, potero forsitan vtile tibi dare consilium. Vnde quis sis & quare mœstus sis, amico quærenti expone. Cumque frater ille ignoto, vt putabat, homini secreta cordis sui aperire formidaret, & se tantummodo natione Italicum esse respondisset; dæmon qui Monachus videbatur, adiunxit: Et ego ipsius regionis Abbas sum, & tibi bene in omnibus auxiliari possum. Noui enim licet tu reticeas quod Abbas Monasterij huius, & cæteri male te tractant, neque vt dignum esset honorant, insuper multis sæpe iniuriis & contumeliis vexant. Vnde admoneo vt tibi consulas, & locum hunc omnimodis perniciosum derelinquens, mecum recedas. Paratus sum enim te ab his malis eripere, & ad Abbatiam meam, quæ Cripta ferrata dicitur, perductum, omni te ibi honore sublimare. Ad hæc frater respondit. Ego hinc exire nullo modo possum, quia & clausura Monasterij prohibet, & fratrum me multitudo circumdat. Tunc diabolus. Nec ego, inquit, quamdiu hic fueris, te in aliquo iuuare potero. Sed fac qualibet arte, vt septa Monasterij transgrediaris. Quod postquam feceris, ego statim adero, teque ad locum meum, vt dixi, perducam. Sed misericors Deus, qui non permittit nos tentari supra quam ferre possumus, non vltra passus est hostem procedere, sed sicut scriptum est, qui fecit illum applicauit gladium eius. Quando namque hoc agebatur, fratrum conuentus in refectorio ex consuetudine hora cœnandi residebat. Qua expleta, a Priore secundum morem vno ictu scilla percussa est. Quo sono audito, mox dæmon qui Abbatem se fingebat, actus diuina virtute, a fratre cui loquebatur se abripuit, & præcipiti cursu ac maximo impetu ad latrinas quæ proximæ erant tendens, vidente fratre iam dicto in earum se inferiora demersit. Sic plane misericordia Dei, & fratrem a nequissimi hostis tentatione eripuit, & immundum spiritum per condignum eius immunditiæ locum a domo sua expulit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De illo qui dæmones audiuit flagitia sua iactantes. CAPVT XIIII.	??	??	Alio quoque tempore alter quidam frater lignorum artifex nocturnis horis, in loco aliquantulum ab aliis sequestrato iacebat. Quem locum vt in Monachorum dormitoriis moris est, lampas accensa illustrabat. Dum ergo ille in lecto nondum soporatus iaceret, conspexit immanem vulturem, immensi corporis onus vix alis pedibusque ferentem, velut ex labore anhelum occurrere, & contra lectum eius astare. Quem dum frater admirans intueretur, ecce duo alij in hominum specie dæmones aduenerunt, & vulturem illum, immo dæmonem ita affati sunt. Quid, inquiunt, hic agis? Potes ne hic aliquid operari? Nihil, ait, possum, quoniā & crucis protectione, & aquæ aspersione, & psalmorum insusurratione ab omnibus repellor. Tota quippe hic nocte laboraui, frustraque vires meas insumpsi. Vnde nihil agere præualens, huc fatigatus deueni. Sed vos iter vestrum mihi narrate, & si quid vobis prosperum cessit, intimate. Nos, aiunt, de Cabilone venimus, vbi militem quendam Gaufredi de Donziaco, cum vxore hospitis sui in adulterium labi compulimus. Item per quoddam Monasterium transeuntes, magistrum scholæ cum vno puerorum fornicari fecimus. Sed tu iners quid agis? Surge, & huius saltem Monachi, qui nos aspicit, pedem, quem inordinate extra lectum tetendit, abscinde. Quod vbi dixerunt, ille dolabro ipsius fratris quod sub lecto latebat arrepto, in ictum totis viribus insurrexit. Sed dum frater eleuatam super se vidisset securim, timore actus pedem retraxit, & sic dęmonis ictus effectu frustratus, in vltimam lecti partem delapsus est. Quo facto statim maligni spiritus disparuerunt. Frater vero qui hæc viderat, sæpe dicto Patri Hugoni mane festinus vniuersa retulit. Qui ad rei certitudinem explorandam Cabilonem atque Trinorchium misit, & subtiliter quæ a dæmonibus dicta fuerant inuestigans, veridicos fuisse mendacij ministros inuenit. Sed dicet aliquis. Cum maligni spiritus malitiæ subtilitate longe humanæ astutiæ calliditatem superent; vtpote quos naturæ leuitas nulla corporis mole depressa, ad omnia expeditos, longaque rerum experientia sagaciores reddit: quomodo nequitiæ suæ consilia seu opera, audientibus hominibus produnt? An non perpendunt, patefactis insidiis suis a quantis eorum laqueis sæpe homines sint eruti, & quoties ipsi earumdem sint insidiarum effectu frustrati? Quomodo ergo audiente fratre supradicto, & ea mala quæ fecerant aperuerunt, & cur alia quæ optabant, facere non posse dixerunt? Ad quod respondendum, quia licet multa eis insit nocendi facilitas, & prompta ad fallendum voluntas, occulta tamen Dei dispositione, ita miris & incomprehensibilibus modis in ipsa sua falsitate plerumque falluntur, vt humanæ saluti, cui sponte semper infesti sunt, inuicti quandoque deseruire cogantur. Cōprehendit quippe, vt scriptum est, vera sapientia falsos sapientes in astutia eorum: vt vnde fallere volunt, inde fallantur, & vnde perimere cupiunt, ipsi potius perimantur. Vtitur eis sane more prudentis patrisfamilias vt malis seruis, qui cum nullo ad seruiendum amore moueantur, seruili tantum terrore dominicis imperiis obsequuntur. Vnde aliquando scientes, aliquando nescientes, semper autem nolentes, ea quæ ad hominum pertinent salutem, operantur. Quod autem semper nolentes operentur, omnibus certum est. Quod vero aliquando scientes Euangelium loquitur, vbi ait: Exibant autem dęmonia a multis, clamantia & dicentia, quia tu es filius Dei. Nam credere Christum esse filium Dei ad salutem hominum pertinere, dęmones ista clamantes non ignorabant. Sed quia hanc confessionem non fidei deuotio proferebat, sed tormentorum acerbitas extorquebat, ipsi indicant dum subiungunt: Venisti ante tempus torquere nos. Nolentes ergo pariter, & scientes salutis humanę præcones fiebant. In Actibus quoque Apostolorum quando per energumenum dæmon clamabat, Iesum noui & Paulum scio; vtique nolens & veritati attestabatur, & quod audientibus prodesse poterat fatebatur. Rursus in Euangelio, rogante legione dæmonum, & dicente ad Dominum, Si eiicis nos, mitte nos in gregem porcorum; & propriam impotentiam testabantur, qui nec porcis nisi permissi dominari poterant, & homines a se pessimis videlicet hostibus salutis suæ fugere, atque ad saluatorem suum confugere, talibus verbis inuiti scientesque monebant. Quod vero aliquando nescientes ea quæ hominibus prosunt operentur, innumera quidem sunt exempla sanctarum scripturarum, sed tamen hoc specialiter beati Iob tentatio & Domini Passio manifestant. Nam neque Iob Sathanas tentasset, si eius se vincendum patientia præscisset, nec Iudæos vt Dominum crucifigerent instigasset, si morte illius se multomagis damnandum, mundumque saluandum pręuidisset. Nam & Apostolus diuinæ incarnationis, & Passionis mysterium absconditum dicit a seculis, quod nemo Principum huius seculi cognouit. Ita ergo vt dictum est, aliquando scientes, aliquando nescientes, semper tamen nolentes nequam spiritus supernę sapientiæ acti dispositionibus, aut loquentes aliquid aut operantes, siue latentes humanos oculos siue coram apparentes, vtilitatibus humanis inseruiunt. Vnde quando Dei ordinatione aliquibus apparentes vel faciunt aliqua vel loquuntur, manet quidem in eis auida nocendi voluntas, sed eam legibus suis subactam, refrænat quæ cuncta moderatur potestas. Quicquid enim furiant cuncta subuertere quærentes aeriæ potestates, sapientia tamen vincit maliciam, attingens a fine vsque ad finem fortiter, & disponens omnia suauiter. Inde namque sapientia fortiter pertingere a fine vsque ad finem dicitur, quia sapientia æterna hostium versutias sapienter capit, & virtus inuicta eorum fortitudinem subigit. Certum est igitur, quod quando supradicto fratri apparentes, ea quæ iam memorata sunt retulerunt: aut scierunt qui boni inde futurum esset, aut nescierunt. Diuinæ tamen voluntati, & aliquorum saluti nolentes inseruierunt. Hoc ad ea quæ de insinuatione dæmonum dicta vel forte dicenda sunt interserui, vt nemo consilia seu opera sua eos quasi sponte prodere miretur: quoniam non ipsorum hoc opus, sed diuinæ dispensationis est consilium, quæ ad ampliorem nominis sui gloriam etiam malis bene vtitur, & de ipsorum malitia, multam erga suos benignitatē operatur. Quomodo enim humana infirmitas tanto hosti resistere posset, de quo dicitur: Non est potestas super terram quæ comparetur ei, nisi se contra tam robustum aduersarium, ille qui Dei virtus dicitur, pro nobis opponeret? Quomodo depressa in imis humanæ mentis stoliditas, tot dolositatis eius versutias cauere valeret, nisi ille qui Dei sapientia vocatur, eas nobis detegeret? Quos eius dolos seu conatus quibus sancto Cluniacensi Cœnobio sæpe irrequietus institisse, aliquantis reuelationibus manifestatus est, dignum videtur, vt cœperam, exequi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quid beatus Hugo narrauerit in capitulo vigilia natalis Domini. CAPVT XV.	??	??	Mos est eiusdē Monasterij natiuitatē Saluatoris cæteris solemnitatibus singulari affectu deuotius agere, & cantuum melodiis, lectionum prolixitatibus, cereorum multiplicium accensionibus, & quod longe præstantius est, speciali deuotione, multaque lachrymarum profusione, cum Angelicis spiritibus alacriter solemnizare. Qua temporis reuolutione redeunte, fratres more solito se suaque omnia parauerunt, & Ecclesias ornando aliaque Monasterij loca aptius componendo, intus & extra festiui apparere satagebant. Supererat adhuc beatus ille ac venerabilis Pater Hugo, vltimo senio morti quidem corporeæ, sed & vitæ post mortem æternæ vicinus. Qui iam instāte ipsa solemnitate, Capitulum vbi fratres conuenerant ingressus, hæc ad omnes protulit verba. Noueritis fratres, Iesum benignum Saluatorem nostrum suæ natiuitatis vestræque liberationis solenniis interesse disposuisse, vestræque deuotionis obsequium multo cum gaudio præstolari. At contra sciatis nequam hostem vestræ felicitati inuidentem, laborare quatenus aliquas tenebrarum suarum nebulas, tanto si possit splendori intermisceat, tantæque festiuitatis gloriam saltem quantulumcunque imminuat. Frater enim, ait, quidam, se vtique dans intelligi, hac ipsa nocte vidit ipsius misericordiæ matrē, perpetuā virginem, filium quem præsenti nocte genuit, dulcissimo gremio continere, eique sanctorum angelorum multitudinem, cum immenso lumine astare. Lætabatur autem idem Deus puer, & immenso gaudio exultabat, atque cordis lætitiam gestu gloriosi corporis, & ipsarum plausu manuū demonstrabat. Et conuersus ad matrem, aiebat ad illam. Cernis mater noctem quæ imminet meæ natiuitatis gaudiis illustrandam, in qua & prophetarum oracula & angelorum præconia renouabūtur, & meo de te exortu, omnia simul cælestia atq. terrestria lætabuntur? Vbi est nunc hostis damnati perfidia, vbi eius potestas, qua ante hoc singulare gaudium mūdo dominabatur? Quo ille impudens audito, de latibulo suo egressus a lōge se præsentabat, & ignominiose deturpatus, cum multo planctu atque eiulatu, vt admitteretur orabat. Quod eo voto dicebat, vt tantæ claritatis gaudia quibus inuidebat, suo more vel in aliquo obfuscare valeret. Et si, ait, in nulla ecclesiæ parte admittor, in aliquo saltem reliquarum officinarum loco suscipiar. Vade (ait filius virginis) furcifer, & ne te mea potentia præiudicatum lamenteris, tenta quod poteris. At ille solutus, arcū capituli petiit, & ingredi conatus non potuit. In tantum namq. & se tumidum, & capituli introitum angustum inuenit, vt nullatenus intrare valeret. Vere vetusta superbiæ peste inflatus, per humilem aditum transire non poterat, quia non idem aditus superbum erectum, & humilem capit inclinatum. Inde ad fratrum dormitorium gressum conuertit, & phantasiis solitis eos se posse inquietare confidēs, introire tentauit. Sed eadem grossitudine sua ab ostio repulsus recessit. Postremum ad refectoriū nocendi spem contulit, ibi propter aliquantam corporum curam, maiorem suspicatus mentium incuriam. Ibi etiam tot obices diuinorum ex lectione verborum, tot trabes ex deuotionibus auditorum, tot repagula offendit ex charitate sibi seruentium, ut nullo modo vltra procedere præualens, retro cogeretur redire. Sic quoque ab omnibus Monasterij officinis reiectus, a conspectu piissimi Redemptoris & gloriosæ Virginis matris, cum ea qua dignus est confusione, pestifer ille recessit. Cauti igitur estote, & immensas gratias omnipotenti ac misericordissimo Saluatori agite, qui & nequissimum hostem a vobis expulit, & ipse nobiscum festum suum celebraturus remansit. Hæc a sancto viro fratribus dicta, furentium aduersus locum ipsum malignorum spirituum ostendunt nequitiam, ac Domini eundem protegentis clementiam. Qui nequam hostes quamuis vniuersis generaliter insidiarentur, nouiter tamē conuersis amplius infesti instabāt. Dolebant quidem veteranorum profectibus inuidentes, sed tyronum superaddita conuersione, quasi recenti suscepto vulnere, acrius indignabantur. Et velut lōgi temporis desperatione, prioris prædæ spolia postponentes, contra ea quæ ab oculis rapiebantur, longe vehementius accendebantur. Hinc aduersus nouitios bella valida commouebant, hinc tentamentorum diuersis telis armati, totis eis conatibus insistebant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De fratre qui dæmones vidit quasi religiose incedentes. CAPVT XVI.	??	??	Et vt de illis aliquid dicam, quæ nostro tempore contigerunt: vidi ego quamplurimos varias mihi erga se dæmonum insidias exponentes. Nec ea dico quæ spirituali bello ex vitiorum suggestionibus gerebantur, sed quæ quasi in aperto certaminibus campo, non paruo vtrorumque sudore fiebant. Exuperans quippe abundantia malitiæ hostis, cum nihil intus tentando proficere valeret, in iram vehementius exardescebat. Et inuisibiliter se victum dolens, si saltem visibiliter cum militibus Christi congrediens, in aliquo posset esse superior, attentabat. Vnde fuit illud, quod frater quidam mihi retulit, vidisse se innumerabilem dęmonum turbam, per domum illam quæ Cella nouitiorum dicitur, transeuntem. Iacebat autem nocte quadam ante matutinas in lecto, & nescio quid de psalmis secum meditabatur. Cum ecce dormientibus cunctis, conspicit nefandum illud collegium in monachorum speciem commutatum, ab ostio quod capiti suo imminebat procedere. Qui capitiis induti, religionis schema simulantes, seriatim & quasi cum multa grauitate incedebant. At ille quid esset intelligens, atque vt in talibus fieri solet, non parum perterritus, (nam semper malignorum spirituum visionem terror comitatur) quantum potuit sub eo quo tegebatur operculo caput abscondit: sed ad exitum rei peruidēdum, parum quid spatij oculis dereliquit. Quos diligenter quid essent facturi obseruās, cōspexit omnem illum sathanæ exercitum, per domum illam fratrum quiescentium transeuntem, nihil suum in ea operari potuisse, sicque per domum latrinarum proximam, sibique satis competentem, exitum habuisse.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Algero sene religioso. CAPVT XVII.	??	??	Frater quoque alius nomine Algerus, vere vt de beato Iob dicitur, simplex & rectus, timens Deum & recedens a malo, sæpe multumque sibi institisse dæmones, mihi frequenter conquestus est. Vt enim plura de his quę mihi retulit præteream, referebat se aliquando in iam dicta nouitiorum domo, multis aliis circum iacentibus dormire. Visum est vero ei, quod signum in ecclesia more solito ad nocturnas laudes fratres excitans pulsaretur. Surrexit ergo, & campanam vt videbatur fortiter resonantem audiens, ad ecclesiam festinabat. Cumque per eandem domum in qua iacebat transiret, lectos fratrum vndique circumspiciebat, & alios iam surrexisse, alios se ad surgēdum parare videbat. Sed cum domo transmissa in claustrum proximum deuenisset, signi sonitus qui ex vicinitate multo magis audiri debuisset, omnino defecisse visus est. Suspicatus autem tarditate sua signum sonare desiisse, omnesque se ad ecclesiam anticipasse, festinantius gradiebatur. Cum vero in maius claustrum peruenisset, pro luminarium claritate, quæ ex consuetudine hora surgēdi omnia illustrant, tenebras offendit. Sed & cum ad ecclesiam appropinquasset, portas quas patentes inuenire solebat, clausas reperit. Ibi quoque admota aure si forte psallentium voces audiret, sūmum vbique silentium aduertit. Admirans itaque & quia ecclesiam ingredi non poterat, ad dormitorium suum regressus, quos prius surrexisse conspexerat, omnes iacentes & dormientes inuenit. In se ergo reuersus, dæmoniacum fuisse illusionē agnouit, qui nullum tempus a malitia sua vacare patientes, cum diuina dispositione a maiori nocēdi possibilitate arcentur, in minoribus quibuslibet exercentur. Nam toto nisu naturæ humanæ inimicantes, cum animabus nocere nequeunt, ipsis saltem corporibus prout possunt molesti existunt. Vnde plerumque ita monachos in somnis inquietant, vt horis somno congruentibus amissis, cum vigilare debent dormiant, & sic sanctarū lucra vigiliarum amittant. Harum inquietudinū multorum multoties querelas accepi, quorum alij opertoria sua noctibus dum dormirent, subrepta sibi atque longius proiecta a dæmonibus dicebant, alij subripere volentibus violenter eadē tegmina se extorsisse, nonnulli dum in remotioribus naturæ satisfacerent, eos sibi derisorie astitisse affirmabant. Præterea quosdam nocturnis horis, aliis quiescentibus sancta orationum furta quærentes, & eadem causa claustrum, & ecclesias peragrantes, multis aliquando terroribus appetebant, ita vt in eorum aliquos visibiliter irruerent, & ad terram verberando prosternerent.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Armanno Nouitio, quem diabolus in specie vrsi perterruit. CAPVT XVIII.	??	??	Vidi ipse quendam fratrem Armānum nomine, qui dum esset nobilis & diues miles in seculo, tactus diuino spiritu, ac mundo renunciare disponens, prius equos ac vestes multi pretij, magnumque argenti pondus, & omnia pene sua Cluniacum direxit, & sic pauper atque peregrinus Hierosolymam petiit. Ibi Domini adorato sepulchro, & sanctissimorum locorum visione aliquāto tempore recreatus, cum vitæ terminum quem ibi summopere adipisci, vt ipse mihi post retulit, desiderabat differri videret, rediit, atque Cluniaco habitum religionis induit. Cum quo & animum ita ab omni mundano affectu mutauit: vt nec communia bona, nec priuata diuersarū exercitationum lucra spirituali cordis eius ardori satisfacere possent. Non ei dies ad orationem, non nox sufficere poterat; vix cibo aut somno, eo studio indulgebat. Admonitus a me sæpe, vt parcius in talibus se haberet, quoniam modum excedere videretur, nimio animi feruore nō acquiescebat. Cōtigit igitur post Domini natalem, nocte quæ diem præcedit beati Ioannis Euangelistæ, vt in supra memorata cella nouitiorum, cum aliis nouitiis ipse adhuc nouitius iaceret. Et ecce clamare terribiliter cœpit, sicque perseueranter, vt omnes de lectis suis surgere, & ad se vndique concurrere cogeret. Venerunt ergo, & eum aliena loquentē inuenerunt. Inde ab me vbi iacebam, multorum fit concursus. Qui quoniam propter regulare noctis silentium loqui non poterant, nutibus nescio quid mirum contigisse ostendebant. Surrexi & ad fratrem patientem cum ipsis perueni. Quem turbatum & vociferantem, & velut maniacū furentem inueni. Perseueraui cum fratribus ante illum vsque ad exortum diei, in quo spatio aliqui pro eo Domino supplicabant, omnes autem non minimum pro eius passione dolebant. Iam vero aurora instante, paulatim clamare cessauit, & ita demum astantibus fratrib. obdormiuit. Post paululum autem expergefactus, iā mecū modeste loqui cœpit. Cumque eū interrogarē, vtrum sciret quid passus esset, vel quæ causa tanti, & tā incompositi clamoris fuisset, respondit. Solitis orationibus fatigatus, cū me in lectū collocassem, & leui somno solutus essem, vrsum tā terribilē mihi incubare persensi, vt omnē humanum terrorē eius incomparabiliter tremendæ visionis horror excederet. Iam autem eadem formidine a somno excitus, quasi somnium quod videram contemnere incipiebam. Sed rursus quem dormiens videram, integre vigilans supra me vrsum conspexi, tanto in aere spatio subleuatum, vt manu si vellem eum contingere possem. Tunc vero eam quæ apparebat speciem, quis enarrare sufficiat? Rictus nefandi oris vltra omnē modum horrendi, vt de eo scriptum est: Per girum dentium eius formido. Vngues lōgissime recurui, & se ad rapiendū auidissime exerētes: tota hirsuti corporis habitudo, quasi in prædam iamiamque rapiendam durissime infremebat. Ergo quid aliud, quam me continuo in frusta discerpendum, & deuorādum suspicarer? Hoc me diu terrore diabolus fatigatum, a mente mea excedere, sicut vidistis, coegit. Iam misericordia Domini liberatus, & quid, vel a quo ista passus sim agnosco, & liberatori meo quas possū gratias ago. Hæc frater ille mihi & omnibus qui astabant, vt dicta sunt, narrauit. Et quia multā ex terrore illo contraxerat debilitatem, conuentui per triduum interesse non potuit, sed eo peracto, ad priora cōtra malignos spiritus certamina ex debilitate valentior insurrexit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quod Angelus Domini locum, vbi fratres defunguntur, Cruce Christi signauerit. CAPVT XIX.	??	??	Qvam antiqui hostis aperta contra Christi milites prælia, in illo memorabili loco exacta, & ab eis subacta narraui; dignum est, vt ipsarū victoriarum palmas quibusdam etiam aperte collatas ostendam: vt quemadmodum aduersus beatos homines, malignorum spirituum monstraui inuidiam, ita de ipsis sollicitam sanctorum Angelorum demonstrē custodiā. Nam quos ab illis tētatos, ab istis sæpe iussu Dei compertū est glorificatos. Igitur sicut de innumeris hostium congressionibus quędā retuli, sic de multis cælestium visionū miraculis pauca narrabo. Teutonicus quidam Eppo nomine, a sæpedicto beato patre Hugone in monachū susceptus, toto quo postmodū vixit, tēpore, religiose cōuersatus est. Qui appropinquāte hora vocationis suæ, infirmitate correptus, in domū infirmorū secundū morē delatus est. Erant ibi & alij fratres, morbis & ipsi diuersis laborantes. Quorum quidam ceteris morti proximiores, vltimum pene spiritū natura succumbēte trahebāt. Interea frater iam dictus valetudine ingrauescente, & ipse ad extrema perductus, inter vitæ mortisque discrimina agonizabat. Adhuc tamen sensu & verbo integer, conspexit infandam dæmonum turbam cum titionibus igne fumigātibus irruentem, per domū illam infirmorum furioso vbique impetu discurrere. Qui cum ita bacchantes huc illucque verterētur, ecce beati Apostoli de cælestibus aduenientes, perterritos fratres ne timerent blande hortati sunt, & mox gloriosa sui aduentus præsentia, latrūculos illos effugauerunt. Verba vero loquentium sanctorum ab astātibus audiebantur, sed personæ minime cernebātur. Sic domo Dei apostolica præsentia ab immūdis spiritibus emūdata, cælestis visionis gloria augmentatur, & beatis Apostolis sancti Angeli coniunguntur. Habetur autem in domo media locus, vnius corporis capax, ad hoc aptatus vt fratres ibidem in cinere & cilicio compositi, extremū Deo inde spiritum reddant. Hunc locum frater huius visionis conspector, quodam inconsiderato timore ita abhorrebat, vt nullatenus ei se appropinquare pateretur. Dum ergo ea quæ dicta sunt cōtemplaretur, respexit, viditque angelum Domini manum in sublime porrigentem, signo sanctæ Crucis locum eundem signasse. Quo facto, visio ab oculis eius subtracta est. Iam omni a corde eius stulto timore sublato, post paululum se in loco eodem reponi fecit, sicque animam suam sanctis qui apparuerant, alacriter tradidit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De fratre nomine Benedicto qui moriens multitudinem albatorum vidit. CAPVT XX.	??	??	Fvit & alius, vt de magno Benedicto legitur, gratia Benedictus & nomine, cui parem in sacris studiis nescio si vnquam viderim. Hic priusquam ad monasterialem ordinem venisset, religiosus valde presbyter extitit, in tantum vt vix ei aliquid ante monachum de monacho deesset. Sed (sicut sanctorum virorum mos est, vt bona quæ faciunt pro nihilo ducentes, ad maiora toto desiderio conscendere semper intendant) mutato apud Cluniacū habitu, verus factus est monachus. Iā si eius per singula vitā describere conarer, non transeunter de illo commemorandum, sed diutius esset immorandum. Nec capitulum breue illum explicaret, cuius sanctæ conuersationi vix liber integer sufficere valeret. Quod quia suscepti operis necessitas prohibet, sit hoc leue saltē beati viri monimentum, ne tam veri tamque perfecti monachi nostris temporibus exemplum ex toto cum eo videatur esse sepultum. Nam quis istis pessimis temporibus, quando iuxta Psalmistam, defecit sanctus, & diminutæ sunt veritates a filijs hominū, cælestibus adeo studiis intentus extitit? Quis tam plene mundum, omniaque mundana calcauit? Quis ita generaliter vniuersa a se genimina vitiorū extirpans, agrū mentis suæ omnium virtutum suauibus atque odoriferis graminibus seuit? Nam quia vt Apostolus ait, coram Deo in Christo loquimur, ipsum ante quem loquimur testem adhibeo, me non aliter loqui quam sentio, viro videlicet isti nullarum propemodum virtutum perfectionem defuisse. Quando enim humilitas eius qua se vniuersis submittebat, & qua se secundū regulæ præceptum omnibus inferiorem & viliorem credebat, explicabitur? quando eius caritas, qua frater omnes ita amplectebatur, vt non sibi, sed omnibus pro mediocritate officij viuere videretur, alicuius sermone declarabitur? Quando eius patientia exponetur, qua singulariter præditus esse videbatur? Namque propter excellentem iustitiæ zelum, quo cum ceteris bonis suis contra negligentium fratrum delicta accendebatur, de illorum numero erat, quos propter maiorem disciplinæ cautelam, circuitores monasterij beatus Benedictus esse præcepit. In quo ministerio cum nulli parceret, & maiores minoribus quantum ad vitiorum reprehensionem spectat, absque vlla personarū discretione æquaret: multas a quibusdam, quia inferre verbera non audebant, verborū iniurias tolerabat. Recordor ego sæpius falsis aut quasi nullis accusationibus in communi fratrum conuentu a talibus impetitum, innumeris vicibus quasi reus existeret in terrā prostratū, cum nihil prorsus deliquisset, culpabilem se tantummodo respondisse. Hunc enim morem habebat, vt quandocunque culparetur, nunquam fere culpam diffiteretur. Silebat perpetuo, nisi cum eum certa & grauis causa loqui cogebat. Verba eius breuissima, a nugis, iocis, atq. omni prorsus ociositate aliena. Si quando vero de spiritualib. sermo erat, nunquā is sine suspiriis, nūquā sine lachrymis fiebat. Psalmodia indeficiēs, scripturarū sanctarū nocte dieque meditatio, propter quod & psalteriū glossatū semper circūferebat, quoniam psalmos non perfunctorie, vt quibusdam moris est, sed sūma cum attentione atque deuotione cantabat. Vbi si quid quod non intelligeret offendisset, ad glossas statim oculum conuertebat. Diem totam psallendo, meditando, noctem vigilando & orando peragebat. Nam vix breuissimo spatio, etiam hyemalium noctiū prolixitatibus in lecto quiescebat. Quando enim ad altaria occulte confugere poterat, quiescendi necessitate vix aliquando lecto retinebatur. Quando vero propter communis obseruantiam ordinis lecto deesse non audebat, magis eo ad sedendum quam ad iacendum vtebatur. Sed erat etiam ipsa sessio non ociosa, quando raro oculi a lachrymis, nunquam vero lingua a psalmodia cessabat. Innumeris confectū suppliciis corpus, toto plene vitæ suę tempore ciliciis asperrimis exasperare consueuerat. Habebat idem beatus vir pro cella domum orationis in turri altissima atque remotissima, in honorem Sācti Michaelis Archangeli consecratam, qui deuotioni eius præ cunctis Monasterij locis specialius famulabatur. In hac diuinæ theoriæ totus nocte dieque intentus, mente cuncta mortalia transcēdebat, & cum beatissimis angelis internæ conditoris visioni pene iugiter assistebat. Hæc indeficientium orationum, hęc assidue inundantium lachrymarum, hæc durissimorum flagellorum, hæc quotidianorum sacrificiorum, sola quidem testis tunc affuit: sed ea tamen nobis prorsus celare non potuit. Nam sancti inter abdita latibulorum opera sua semper celare laborant, sed ea si homines taceant, lapides clamant. Iam si ad habitum corporis eius stilus conuertatur: solus ipse sufficientia loqui iudicabitur. Corpus quippe attenuatum, facies macilenta, capilli incompti, ipsaque canitie venerandi, vultus demissus, oculi vix vnquam patentes, os sine requie sacra verba ruminans, non in terra, sed in cœlo positum hominem indicabant. Huic plane non surdo auditori Apostolus loquebatur: Quæ sursum sunt quærite, vbi Christus est in dextera Dei sedens; quæ sursum sunt sapite, non quæ super terram. Poterat & ipse cum eo dicere, Nostra autem conuersatio in cœlis est. Sed quia (vt supra dixi) propositum meum fuit, nō omnia, quod mihi impossibile fuisset, sed quædam de ipsius sancta conuersatione narrare, ne omnino beati viri memoria sopiretur, his breuiter præmissis, ad gloriosum finem eius sermo cōuertatur. Is igitur in omni virtutum exercitatione vitæ suæ cursu peracto, corporis incommoditate, breui ad extrema deductus est. Fuit autem tempus illud Paschale, quo transacta ieiuniorum quadragesima, purgatiorem gregem suum & velut maturiorem segetem Christus inueniens, multos ex hac luce subtraxit, & sicut electa grana, horreis cœlestibus recondidit. Multi namque illo tēpore leui morbo pulsati, quasi nutum vocantis Domini illico sequebantur. Inter quos iste vir Domini (vt dictum est) ægritudine decumbens, postquam & sacri olei vnctione, & salutari Christi corporis perceptione, atque communi fratrum absolutione, ad iter cæleste scandendum idoneus factus est, aduenit dies laboris vltima, mercedis prima. Iacebat vero in lecto, & lampadem plenā oleo, id est, conscientiam plenam virtutum testimoniis habens, sponsum expectabat, & vt arbitror cum Apostolo dicebat: Gloria nostra habere testimonium conscientiæ nostræ. Respiciens ergo, vidit infinitam multitudinem albatorum aduenire, & paulatim omne domus illius spatium complere. Cumque domum præclarissimis illis spiritibus repletam vidisset, fratrum conuentum esse suspicatus, custodem infirmorum bonæ religionis virum Otgerium nomine, vocauit, eique dixit: Frater Otgeri, hiccine ordo noster est, vt conuentus albis indutus, in infirmariam veniat? Crede mihi, hodie video, quod nunquam retro contigisse audiui. Vere licet corpus beati viri suis viribus destitutum fuisset, mentis tamen vigor, & zelus domus Dei sicut semper fuerat, adhuc in eo vigebat. Sed cum frater ille nullum albatorū in infirmaria illa esse affirmaret, adhuc in eadem opinione persistēs, adiecit: Miror valde quomodo hoc dicere potes, cum non pars domus, sed tota eisdem albatis viris plena sit, & te ipsum vbi nunc loqueris, ex omni parte iidem circundent. Tunc tandem intellexit cui hoc dicebat, non hominum illum conuētum, sed beatorum esse angelorum. Qui ad hoc absque dubio de supernis descenderant ad conciuem suū, qui semper mente cum eis conuersatus fuerat in terris, vt per ipsam spiritus sui præsentiam, eis sēpiterne cohabitaret in cælis: & qui per speculum & in ænigmate, secundum Apostolum, hic Dei desiderabilem vehementer esurierat speciem, manifestata ipsius gloria satiatus, videret eum facie ad faciem. Parum interualli successerat, & seruus Domini ab illis quos viderat albatis & gloriosis spiritibus accitus obiit, beatamque animam eis tradens, ad regna cælestia (vt dignum est credere) cum ipsis peruenit. Sed ne quis temere me hoc affirmare suspicetur, quod quasi absque purgatoriis pœnis eius animam ad cœlos euectam dixerim: intelligat, nulla eos purgatione indigere, in quib. nihil purgandum constat remanere. Quod quia nemo negare potest, vtrum iste sic purgatus fuerit, fortassis inquirere festinabit. Ego vero, quantum hominibus cognoscere datur, dico istum sic in hac vita per gratiam Dei animum suum diuersis sanctorum operum exercitiis emundasse, vt nihil in eo mundandum crediderim remansisse. Nā si hoc de multis etiam sine martyrio conceditur, quare non & de isto concedatur? Cuius enim crimina nulla, cuius veniales etiam culpæ vix aliquādo deprehendi poterant, tot cruciatibus corporis sui, tanta sacrorum studiorum instantia, ne ignibus futuri seculi torqueretur, expiari non potuit? Potuit plane. Nequaquam enim vltrices scelerū flammas experiri debuit, qui in se omnium concupiscentiarum feruorem compescuit. Nec pœnalis in eo ignis, quod decoqueret inuenit, quem ignis diuinus ad purum vsque purgauit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Turquillo, Priore Marciniacensium sororum. CAPVT XXI.	??	??	Alter etiam frater Turquillus nomine, vir nihilominus in omni virtutum synceritate & veritate probatus, ab adolescentia vsq. ad vltimā senectutem iugum monastici ordinis māsuetissime portans, ipsa miti & humili corporis & vultus sui specie, quiddam cæleste prætendens, curam sororum Marciniacensium a me sibi iniunctam agebat. Quam cum per aliquantum temporis religiosissime administrasset, carnis ingruente incommodo, ad soluendum commune mortis debitum appropinquare cœpit. Cumque illum in cinere & cilicio positum, fratres vndique circunstarent, repente ab eis spiritu raptus obmutuit. Qua de causa frater quidam ex his qui astabant Vnfredus nomine, honestæ vir conuersationis, ausu familiaritatis qua præ cæteris ei sēper adhæserat, ad eum se inclinauit, & si aliquid spiritualium rerum vidisset, quęsiuit. Ad quem ille his verbis. Vidi, ait, Dominum, & dulce consortium eius. Hoc cum non vulgaribus, sed ita vt expressi verbis Latinis dixisset, paruo interueniēte temporis spatio, defunctus est. Et quia de Marciniaco mentionem feci, miraculum quod ibi diuina virtute aliquando contigit, nullo modo tacendum est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Miraculum quod in eodem Marciniacensi Monasterio contigit. CAPVT XXII.	??	??	Est idem locus inter alia sanctimonalium sancta loca, singularem gratiam obtinens, & velut inter fulgentia cæli sydera, quodam suo proprio fulgore præfulgens. Ibi nobilium mulierum multitudo, & quæ de ipsius regij sanguinis sublimitate descendunt, spernunt diuitias, honores cōtemnunt, calcant superbiam, luxuriam subigunt, Christique sequentes pauperiem, proprio mundum cum principe vincunt: de quarum numero plurimæ virorum morte destitutæ, secundas iterare nuptias refugerunt, aliæ incolumes maritos deseruerunt, quædam ab omni carnis corruptione immunes, angelicum virginitatis honorem carnalibus voluptatibus prætulerunt. Omnes tamen in commune, viri constantia femineam molliciem supergressæ, non solum mundana omnia, sed & seipsas sibi subiugant, opere manuum, psalmodia, oratione assidua, fletuque deficiente, aut præteritæ vitæ næuos abluunt, aut meritorum cumulos augere contendunt: cunctaque prorsus visibilia contemnentes, ad amorem inuisibilium certatim semetipsas accendunt. Inter quæ vniuersa bona sua, singulari pene & ante inaudita gratia, perpetuo se carcere damnant: ita vt postquam semel facta secundum regulam professione, corpori monasterij sociatæ fuerint, nunquam qualibet necessitate non dico septa murorum, sed nec ipsas in quibus commorantur regulares domos, transgrediantur. Hāc ipsæ sibi idcirco more aliarum sanctimonialium equitandi vel deambulandi licentiam præcepto Abbatis sui interdixerunt: ne aliqua occasione vel mundus in eis videat quod concupiscat, vel ipsas aliquid noxium saltem in excursu videre seu audire compellat. Nam eum quem a mentis suę intuitu prorsus abegerunt, ipsis quoque corporalibus oculis videre contemnunt. [Sic enim iuxta Apostolum mundus eis mortuus est, & ipsæ mūdo, quod nūquā qualibet occasione ab aliquo videri possunt, quia ab ipso ingressu, quo ad religionem suscipiuntur, velo quod eis ex more imponitur oculos habent velatos, & facies circuntectas, ipsū velū quasi pro sudario vsque ad diem obitus in memoriam & præparationem exitus sui circunferentes.] Eapropter claustro salutari conclusæ, & vt sic dicam vitali obrutæ sepultura, pro præsenti coarctatione, sempiternam latitudinem; pro sepulchro, beatam resurrectionem expectant. Vnde prius mori quam egredi, ante occūbere quam limen designati ostij transgredi elegerunt. Quod tunc apparuit, quando in circumpositis villæ domibus, casu, quodam tempore ignis exarsit. Ferebantur in sublime globi flammarum, & exustis circūquaque omnibus, sanctarum illarum habitaculis appropinquabant. Tollitur in altum clamor populi, ne sacræ domus comburerentur, magis quam de propriis damnis solliciti. Fit concursus omnium ad muri eas ambientis propugnacula, & super domorum tecta conscendentes, totis viribus obuiam ire ignibus parant. Arentem materiam quam super inueniunt longe proiiciunt, conuectam certatim aquam flammis iniiciunt, nihil quod ad igneam vim repellendam possit valere, intentatum dimittunt. Sed nequicquam. Aer enim vento commotus, multiplicatas vires ignibus dabat, & fumum flammeo vapori admixtum, vultibus atque oculis defensantium inferens, ne defenderent prohibebat. Cumque aliquandiu restitissent, victi tandem violento elementorum cōflictu, tecta relinquunt, & se passim ad terram præcipitantes, non iam domos, sed propria corpora saluare contendunt. At ignis obstaculo remoto libere omnia peruagatur, & partem ædificiorum sibi propinquiorem inuadens, horrisono strepitu, maximas lignorum moles consumit. Cum vero luctuosa vniuersorum vox confuso clamore omnia replet, & totius ignari consilij, nil nisi extremum ancillarum Dei exitium præstolantur. Erat tunc forte in loco Lugdunensis ecclesiæ Archiepiscopus Venerabilis Hugo, multa morum probitate & religiosa conuersatione a Domino Papa Vrbano cunctarum ferme Galliarum constitutus Legatus. Ad quem velut ad patrem omnes confugiunt, & vt in perturbatis rebus fieri solet, anxie ab eo consilium exposcunt. Precantur præcipue, vt inclusis sanctis mulieribus exitum persuadeat, neque tantum ouium Christi gregem ignibus Pastor perire permittat. Motus Archiepiscopus, cursim claustrum ingreditur, omnesque sub celeritate congregans, summa instantia vt periculo cedant, hortatur. Cumque illę omnino renuerent, & prius se posse mori quam propositum infringere constanter affirmarent, ait Episcopus. Auctoritate beati Petri & Domini Papæ, cuius vice fungor, atq. ex Abbatis nostri obediētia, vobis præcipio, vt ad præsens hinc exeatis, neque vos cum habitaculis vestris hic incendio concremari sinatis. Ad hæc quædam maximæ nobilitatis & singularis conuersationis soror Gisla nomine, quam & ipse multoties vidi, spiritu & fide succensa, respondit. Nos, Pater, timor Dei & præceptum Abbatis nostri, vt ignem æternū euadere possemus, infra hos quos cernis limites vsque ad mortē permansuras inclusit. Vnde nullo pacto fieri potest vt aliqua necessitate præfixos nobis pœnitentiæ terminos saltem pedis passu transgrediamur, nisi ab illo qui in nomine Domini in hoc nos inclusit loco soluamur. Noli ergo, Domine, si placet, hoc iniungere, quod nobis agere non licet, sed sicut nos ignem præcipis fugere, ita magis igni vt a nobis fugiat virtute Christi Domini nostri armatus iniunge. Ad quā mulieris fidem stupefactus Archiepiscopus, ac subito & ipse fide replet9, foras exiit, & corā cunctis qui aderāt flāmas intuēs, ac lachrymis ora perfusus, ait: In nomine Domini, & per virtutē fidei huius, quę nunc locuta est, mulieris, recede ignis pestifer ab ancillarū Dei habitaculis, nec damna aliqua vltra inferre præsumas. His a pontifice verbis prolatis, sicut mihi testificati sunt qui viderunt, repēte immensitas flāmarū inuisibili virtute repressa, velut ferreo muro obstāte vltra procedere nō potuit, & absque vllo humano subsidio, absque aliqua pluuiæ gutta, incredibili celeritate semetipsam extinxit. Sic magnifico atque insperato miraculo, sanctarum propositum mulierum sibi bene acceptū esse, diuina pietas comprobauit: & veræ fidei merito, omnia possibilia credenti, sicut in Euangelio promiserat, demonstrauit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De defuncto milite, qui ter apparuit cuidam Presbytero. CAPVT XXIII.	??	??	Memini me superius promisisse, quod visiones siue reuelationes defunctorum, quas in Cluniaco vel circa contigisse audieram, primo ad medium deferrem: & sic illis, quæ de proximo cognoueram præmissis, pedetentim ad remotiora stilum transferrem. Quod quidem vt institueram agere cœpi, sed aliis de eodem loco narrandis miraculis inuitatus, aliqua non minoris vt credo vtilitatis interserere volui. Quibus explicitis, iam ad ea quæ proposuerat stilus ordinate recurrat. Superest adhuc in Viennensi pago Presbyter Stephanus nomine, vir inter multos sui ordinis viros honestatis & religionis fama præcellens, qui mihi ea quæ dicturus sum vera esse, fide interposita coram multis, qui mecum erant fratribus, retulit. Quæ quia se vidisse dicebat, ipsum introduco loquentem, vt non a me, sed quasi ab ipso qui mihi primo retulit, audiatur. Miles, ait, quidā de castello Moras Guido nomine, in prælio vulneratus, indeque domum reportatus, ad extrema peruenit. Ad quem cum lecto decumberet, proprius eius Episcopus, Viennensis scilicet Archiepiscopus Guido, qui postmodum Romanæ Sedi præfuit, visitandi gratia venit, atque pastorali solicitudine, vt peccata sua confiteretur, admonuit. Aderam & ego, ad quem cura illius post Archiepiscopū spectabat, & quem secum ad illam confessionem audiendam retinuerat. Confessus est æger fideliter peccata sua, quantum ei ad confitendum memoria suffragari potuit, atque a Domino Archiepiscopo solēniter absolui meruit. Qui paucis interpositis diebus defunctus est, & iuxta quandā Cluniacensis iuris ecclesiā Mantulam nomine, tumulatus. Contigit post hæc, non multo tempore elapso, iuxta syluam, quæ supra dicto castro de Moras adiacet, meridianis horis me iter agere, cum ecce subito quasi immēsi exercitus strepitum post terga mea audio. Cuius timore perterritus, contiguā syluam occultandus ingredior. Cumque in condensa illius me immergens, tali vt putabam in loco resedissem, vnde videre transeuntes, nec videri a transeuntibus possem: multo armatorum agmine prætereunte, astitit repente coram me miles quem supra defunctum commemoraui equo insidens, scuto pectori anteposito, hastæ militari innixus. Quem vt vidi primo, exhorrui. At ille me perterritum intuens: noli, ait, metuere, quia nō ad incutiendum tibi timorem, sed ad rogandam misericordiam huc veni. Pro peccatis meis dira tormenta patior, & maxime pro duobus, quæ dum cetera confiterer, oblitus sum. Horum vnum hoc est, quod olim cum quibusdam aliis militibus cimiterium quoddam, in quo quam plurimi vulgarium ob maiorem securitatem se ac sua contulerant, infregi, ac bouem vnum rustico cuidam violenter abstuli. Item terræ quæ mei iuris non erat, iniustas exactiones imposui, quas ab inhabitantibus multo tempore mihi reddi coegi. Rogo ergo vt fratrem meum Anselmum adeas, eumque ex me depreceris, quatenus ablata vice mea restituat, eisque quibus iniurias intuli, pro me satisfaciat. Quod si fecerit, a pœnis quas patior absque dubio liberabor. Sed noui ego fratris duriciam, & quod tibi ista referenti nullatenus acquiescet. Sit ergo quod dicturus sum tam tibi quam illi in signum, vt de rei certitudine nulli vestrum liceat dubitare. Scis ipse pecuniam, quam in arca repositam habebas, & qua ad sanctum Iacobum ire disponebas? Hanc cum domum redieris, inuenies furto sublatam. Apparui insuper antequam ad te venirem, Guilielmo noto tibi militi de castello Moras in ipsa domo sua, a quo vniuersa quæ tibi nūc a me dicta sunt, postquam requisieris, audies. Dixit hæc, & statim ab oculis meis euanuit. At ego timore cumulatus, & quia cum mortuo verba contuleram de vita diffidens, inde quam citius potui, recessi. Domum vt veni, arcam meam fractam, & pecuniam, quam dixerat, sublatam inueni. Militem cui se loquutum indicauerat adij, & ab eo cuncta quæ dicta fuerant, vera esse cognoui. Fratrem autem defuncti adire facultas nō fuit, quia per dies aliquot absens extitit. Interea dum quadam die re familiari vrgente, iter agerem, diuerti in amœnum locum secus viam, vbi salicum magna multitudo quasi cuiusdam syluę secretum æmulabatur. Ibi ergo paululum requiescere volens, consedi. Nec mora conspicio iam dictū militem arma solita præferentem, mihi astare. Cumque ego duplicato timore turbatus, in verba prosilire tentarē, prior ille: Ha, inquit, Domine Stephane, quam bonum nuncium quem pro salute mea fratri dirigerē, vos elegi! Putabam equidem vos mihi cōpati, sed vt video, quomodolibet me habeam vos non curatis. At ego multomagis adaucto timore, vt potui respondi. Nō, inquam, dissimulando quæ rogaueras distuli, sed quia fratrem cui me direxeras non inueni. Iam vero vt discesseris, absque mora aliqua ad eum ibo, & quæ primo rogaueras indicabo. Obsecro tantum, vt celeriter discedas, quia valde cor meum tui visione turbatur, neque me tecū diutius confabulari patitur. Nihil (ait) tibi formidandum est, quia vt iā dixi, non vt ego tibi noceam, sed vt tu mei miserearis ad te venire permissus sum. His dictis, disparuit. Ego autem multa formidine compulsus, & nequaquam vltra legationem iniunctam differre audens, ad sæpe nominatum fratrem defuncti cum milite cui se reuelauerat accessi, eique cūcta per ordinem quæ frater mandauerat narraui. Ille vero, vt homo totus mundo deditus, aut non credens, aut paruipendens quæ a me audiebat, respondit. Quid ad me de anima fratris mei? habuit ille sua quamdiu vixit. Quare non pro se his quibus iniurias intulerat, satisfecit? Videat sibi. Ego peccatorum eius pœnitentiam agere nolo. Hoc ab illo accepto responso, discessimus. Pauci dies transierant, & ego in domo mea solus residens, ea quæ videram mecum mente versabam. Cum ecce subito sæpe nominatus defunctus non iam in equo, sed pedes, non armatus, sed inermis mihi assistere visus est. At ego nimio terrore fere in amētiam versus, in hæc verba prorupi. Ex parte omnipotentis Dei & omnium sanctorum eius, adiuro te quicunque es spiritus, vt discedas, meque tantis terroribus exagitare desistas: & ille. Quia, inquit, taliter de aduentu meo turbaris, scito quia me vlterius in hoc seculo non videbis. Adhuc tamen tertio me tibi Deus apparere voluit, vt quod per fratrem nequeo, per te consequi merear. Debes & tu si bene perpendas, plus fratre, mei misereri. Ille enim frater carnalis, tu pater in Deo fuisti spiritualis. Et ego. Faciam, inquam, & ipse pro te quod potero, festinato tantum, oro, discede. Post quæ verba, statim ab aspectu meo subtractus est. Mox ego inde discedens, ad rusticum, cuius se bouem abstulisse dixerat, iui, eique bouis ipsius pretium reddidi. Nam & quis esset dixerat, & vbi maneret indicauerat. De sequenti autem negocio, quoniā vires meas excedebat, nihil agere præualui. Collecta tamen Presbyterorum multitudine, in dicta die, solennia Dei offerri sacrificia feci, eleemosynasque pauperibus pro posse distribui, multosq. tam clericalis quam monastici ordinis viros, vt pro eo Domino supplicarent oraui.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Guidone Gebennensi Episcopo. CAPVT XXIIII.	??	??	Post hanc quam præfatus sum visionem, Gebēnensis Episcopus Guido in medium adducatur, & quid huic miraculo simile de eo contigerit, exponatur. Fuit hic magnæ secundum seculum nobilitatis, & ideo multo plus quam Episcopum decuisset, vitæ dissolutioris. Nam cum esset frater Aimonis eiusdem vrbis Comitis, tam seculari generositate quā ecclesiastica dignitate confisus, potentia atque diuitiis vndique circunfluus, plus mundo quam Deo, magis carnalibus quam spiritualibus actionibus inseruiebat. Cumque multa agenda negligeret, nec facienda faceret, misericordię tamen operibus toto annisu instabat, eleemosynam largiter egentibus distribuens, esurientes reficiens, nudos vestiens, querelas afflictorum patiēter audiēs, & multis pro posse benigne subueniens. Ecclesiasticas personas, & maxime quos religiosiores esse audiebat, magnifice honorabat, Monachis præcipue totum cordis sui affectū impendebat. Quibus non solum venerationis obsequium, sed multa & de rebus propriis cōferebat. Inter quos singulari amore fratres Cluniacenses amplectebatur, & eis ob spem æternæ mercedis plurima largiebatur. Nam vt reliqua taceam, quæ eis vir nobilis liberaliter contulit, sexaginta & eo amplius Ecclesiarū redditus, diuersis ad Cluniacū pertinentibus monasteriis in perpetuum dedit. Hoc modo temporalis vitæ cursu trāsacto, in bona confessione, cum peccatorum pœnitudine ac cordis contritione, sicut mihi testati sunt qui adfuerunt, ab hac luce recessit. Hunc post mortem diuerso modo plurimis apparuisse, quidam referunt. Quarum visionum quia certum auctorem inuenire non valui, idcirco dubia scribere recusaui. Vnam tantum de omnibus elegi, quam propter rei probatæ fidem, dignam hic inseri iudicaui. Successor ipsius Episcopus synodum Gebennis vix anno post eius decessum exacto celebrabat. Veniebant ad eādem synodum presbyteri more ecclesiastico, inter quos quidam boni testimonij presbyter properabat. Hic in itinere casu, immo diuina voluntate a sociis aliquanto spatio separatus, obuium habuit iam nominatum defunctum Episcopum. Qui cum insolito occursu turbatus aliquandiu hæsisset, tandem vtrum esset qui videretur defunctus Episcopus ab eo quæsiuit. Quo se vere esse respondente, presbyter adiecit. Et quid est, ait, Domine, vel quæ causa te mihi cum sis mortuus visibilē fecit? Ad quem Episcopus. Clementia, inquit, diuina, vt meæ necessitati subuenias, me tibi apparere permisit. Noui enim te ad synodum properare. Oro ergo vt sacrum conuētum adeas, eorumque me orationibus studiose commendes. Laboraui enim, & multa a tempore mortis meæ tormenta sustinui. A quibus in proximo erui potero, si eorum orationibus merear adiuuari. Dic ergo Episcopo & cum eo congregatis, vt omni die concilij Psalmum, Miserere mei Deus, mihi simul omnes decantēt, & communi absolutione vniuersi animam meam Deo commendēt. Sacrificiis insuper salutaribus atque eleemosynis, diuinam maiestatem pro requie mea propitiare contendant. Nouerint autem me ad agēdam pœnitentiam Cluniacum iturum, & inde ad eandem peragendam Hierosolymam transiturum. Hæc omnia cum eis dixeris, nomen tantum meum vltimo die synodi dicendum reseruabis. Quæ postquam dixit, ab oculis colloquentis euanuit. Presbyter vero cui hæc commissa fuerant gressum accelerans, ad synodum venit, & vniuersa Episcopo fideliter coram omnibus exposuit. Cumq. multos credere, quosdam autem dubitare videret, Euangelij codicem afferri rogauit, & vt cunctis fidem faceret, iureiurando quę dixerat confirmaturus, manum constanter super sacrum volumen extendit. Quem omnes ad ea probanda absque dubio paratum videntes, eum ne iuraret compescuerūt, & qui antea dubitauerant, omnem a corde suo dubietatis scrupulum abiecerunt. Sed & alter ex insperato testis surrexit, qui hæc eadem omnia a defuncto Episcopo sibi dicta, vniuersis admirantibus confirmauit. Vnde & bonæ oues mandata olim pastoris sui benigne suscipientes, cuncta quæ mandauerat deuote impleuerunt, & plurima ex abundante cordis sui charitate, spontanei addiderunt. Hoc ab illis mihi personis dictum est, qui omni fide digni synodo memoratæ interfuerunt, & ea quæ dixi, referentibus eisdem relatoribus audierunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De quodam Presbytero terribiliter mortuo. CAPVT XXV.	??	??	Iam nunc subiungēda est, non ante mortui, sed morientis presbyteri terribilis & multis nota visio, quæ audientium mentes digno timore concutiat, & ad cauenda æternæ mortis mala, velut vehementi sollicitudinis igne accendat. Apud castrum Liziniacum, quod in Pictauensi pago situm est, nuper quidam presbyter erat, qui sacerdotalis ordinis supercælestem dignitatem, miserrimæ vitæ conuersatione deturpans, non ad animarum quibus præerat curam, sed ad carnis suæ voluptatem explendam, sacro ministerio vtebatur. Qui, iuxta Prophetam, lac gregis sui comedens, & eius se lanis operiens absque vlla spe æternorum, mercedibus mercenarij auidissime pascebatur. Mundissimam atque omnia mundantem Christi carnē & sanguinem in altaris sacramento frequenter officio, non deuotione sumebat, nec ab immundis tamen carnis operibus sese cohibebat. Cumque vt sus immunda multo tempore in cœno luxuriæ versaretur, & suiipsius fœtoribus delectaretur, territus conscientię malo, sicut aliquando & mali ad horam compunguntur, familiaritatem quorundā bonorum virorum expetiit, & Abbati Bonævallis ac fratribus euisdem monasterij se in amicitia, specie tenus copulauit. Qui longo tempore eum de vitæ emendatione commonentes, & vt seculo renunciaret assidue exhortātes, nihil ab eo impetrare præter inanem spem aliquando potuerunt. Nam libenter quæ dicebant audire se fingens, & semper eos de conuersione suspendens, de societate sanctorum illorum gloriabatur, nec admonitione vel exemplis eorum a malis retrahebatur. In his itaque aliis perditæ atque perdendæ vitæ suæ actibus perdurans, & obstinatione impia iram sibi in die iræ thesaurizans, in morbum incidit, quo post aliquot dies ingrauescente, ad extrema peruenit. Adierat eum visitationis gratia Prior iam dicti monasterij, atque cum eo per aliquantum diei spatium, ipso quoque rogante permanserat. Et ecce nocte superueniente, cum cunctis discedentibus solus lecto eius assideret, clamare terribiliter æger ille ad Priorem cœpit: Succurre, ait, succurre. Ecce duo supra omnē feritatē expauescendi leones in me impetum faciunt, hiāti ore ac rictu feroci per frusta discerpturi, me totum consumere volunt. Deprecare cito Dominū, vt ab his eripiar, antequam morsibus eorum consumar. Dicebat hic & tremebat, ac velut deuoraturos fugiens, timore defecto corpori vires addente, retro cedebat. Prior vero vocis illius ac gestus terrore turbatus, non sine multo & ipse timore erat. Ad preces tamen ipsa necessitate impellente conuersus, pro misero illo vt poterat Dominum exorabat. Quo orante mutata voce æger; bene, inquit, bene. Recesserunt crudeles bestiæ, & per orationes tuas iam vltra nusquam apparent. Et quia vsque ad vltimum spiritum semper compos sui extitit, nec vt quidam morientium solent vel in modico sensu imminutus fuit, conuersus ad Priorem, loqui cum eo de quibuslibet veluti sanissimus cœpit. Cumque tam de his quam de aliis multa inter se verba conferrent, horæ fere vnius spatio elapso, rursum inclamare longe terribilius quam primo exorsus est. En, inquit, en ignis de cœlo vt torrens inundans descendit, & super hunc lectum meum veniens, iam iamque me in fauillam vsque comburet. Festina, adiuua, ora, si forte & ab hac morte eripi valeam. Et hæc dicens, manibus & brachiis opertoria subleuabat, eaque velut aliquid iuuare possent, inuisibilibus ignibus turbatus opponebat. Sed nequicquam. Nō enim corporalia tegmina a spiritualibus incēdiis tegere poterant, quem cælestis vindictæ impia opera exponebant. Prior adaucto timore, denuo ad orationem conuertitur, & quantum in tali casu possibile erat, Domini misericordiam deprecatur. Illo vt supra orationi instante, post paululum, patiens gratulationis vocibus preces eius interrupit dicens. Quiesce, iam ab igne tutus sum. Nam dum super me (vt dixi) cum impetu descenderet, interpositus est linteus, vsque ad quem ignis peruenit, sed eum transire non potuit. Iam & ab isto periculo ereptus, oro ne a me discedas quousq. quis istorum finis futurus sit agnoscas. Tunc Prior qui tam timore quam hospitandi necessitate recedere volebat, substitit: & ab oratione surgens, rursū ei assedit. Cumque eum tantis terroribus anxium consolaretur, & vterque adinuicem vt prius colloqueretur, subito ægrotus ad inuisibilia raptus obmutuit. Prior eum raptum ab humanis intelligens, rei exitum præstolabatur. Cum ecce post multum noctis spatium, homo ad se rediit, & miserabiliter ingemiscens, ait: Ha! Ha! ad iudicium æternum raptus sum, & heu miser! æterna morte damnatus sum. Traditus sum horrendis tortorib. igne inextinguibili cum diabolo & angelis eius perpetuo cruciandus. Ecce, ecce, ignita sartago plena bullienti adipe, quam coram me tormentorum ministri detulerunt, eamque ad me frigendū vndique succenderunt. Et cum Prior orationi sicut iam bis fecerat, tertio quoque incubuisset, ille ait: Cessa, cessa pro me orare, nec pro illo vltra fatigeris, pro quo nullatenus exaudieris. Priore vero dicente, Frater redi ad cor, & misericordiam dū adhuc viuis a Deo require, ille adiecit. Putas, ait, me vt insanum loqui? Non insanio, sed sana mēte quæ dixi confirmo. Et cucullam Prioris manu tenens, eum interrogauit. Nonne hoc quod manu teneo cuculla tua est? Quo respondente, est, adiūxit. Sicut hæc vestis cuculla est, & sicut hoc quod substratum mihi est palea est, sic & hoc quod coram cerno ignita sartago est. Et dum hæc loqueretur, gutta inuisibilis ignis de illa quam dicebat sartagine exiens, in manum eius Priore vidente cecidit, & mirabile dictu, cutem & carnem vsque ad intima ossis consumpsit. Tūc ille acri cum gemitu: en, inquit, indubia rei probatio. Nam sicut ista quam vides de sartagine prolapsa gutta, carnis partem consumpsit, sic cōfestim totum me ignea vorago cōsumet. Priore ad ista stupente, iterum dixit, Ecce sartaginem ipsam ministri infernales propius afferunt, & vt me in illam iniiciant, iam iamque manus adaptant. Et post modicum. Ecce linteum in quo iaceo vndique concurrentes accipiunt, & me in ignitam sartaginem, æternum frixuram proiiciunt. Hoc velut vltimum vale, mox vt Priori, atque his qui ad hoc horrendum spectaculum conuenerant, dixit, subtracta voce ac reflexa ceruice, puniendum spiritum condemnatis spiritibus tradidit. Tantus vero terror omnes inuasit, vt illico vniuersi aufugerent, neque aliqui in domo vbi cadauer mortis remanserat, remanere auderent. Facto mane, miserum cadauer sepulturæ mandatum est. Post aliquot autem dies, cum ad vniuersos circa positos hæc tam terribilis fama peruenisset, rei veritatē probare volentes, tumulum aperuerunt, atque fossam illam quam in manu adhuc viuentis Presbyteri gutta prænuncia damnationis fecerat, in mortui cadauere inuenerunt. Quæ omnia, secundum quod beatus Gregorius dicit, nullomodo propter se infelix Presbyter vidit, cui nihil visio ipsa profecit: sed quanta cautela sacerdotale officium administrandum, quam reuerenter diuina mysteria tractanda, superna per eum dispositio demōstrauit. Quis enim ad ista non obstupescat? quis tam metuendam diuinæ animaduersionis sententiam non contremiscat? Quis iam in istis non fidem inuisibilium se concepisse, sed ipsa inuisibilia corporis sensibus ex multa parte subiecta esse non cognoscat? Facit hoc pia conditoris miseratio, qui cernens corporalium rerum obiectu, interiorem mentis humanæ oculum excæcatum, quædam de spiritualibus rebus etiam per carnem quibusdam innotescere præstat, vt ad amanda siue timenda inuisibilia, hoc saltem remedio vel admoneat vel compellat. Quid enim apertius ad fidem fidelium instruendā, quam hominem in carne viuentem, & hic integra mente colloqui cum hominibus, & ibi spiritualia cernere cum spiritibus? Quid sane leones tremendi, quid flammeus torrens, quid ignita sartago aliud quam de veritate rerum inuisibilium nullatenus dubitare, & horrendum esse in manus Dei viuentis incidere, male securos admonebant? Neque enim credendum est, alibi quam in præsenti seculo quarumlibet ferarum genera cōmorari, aut vbi nulla metallorum materia est, ferreas sartagines fabricari. Sed quia terror supplicij futuri, non nisi per verba vsitata vel per expertarum rerum imagines, hominibus adhuc in carne viuētibus potest ostendi, placuit Deo per tales corporum similitudines ostendere: quid exutæ corporibus animæ, prauis exigentibus meritis cogantur tolerare. Quæ licet antiquioribus miraculis, patrū temporibus demonstrata sint, voluit tamen etiā nunc diuina miseratio nouis reuelationibus priora confirmare, & eos qui vetera despiciunt, velut negligentię somno torpentes, recentibus impulsionibus excitare. Cuius supernæ admonitionis contemptores, tanto se maiore in Dei iudicio cumulo damnationis operiunt, quāto grauiore reatu non solum antiqua, sed & ante oculos posita contemnunt. Et quia ad fidei & morum ædificationem, varia a diuersis audita & probata nostrorum maxime temporum miracula scribere cordi insedit, nolui aliqua negligere quæcunque auditoribus meo iudicio posse videbantur prodesse.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Gaufredo Sinemurensi Domino. CAPVT XXVI.	??	??	Gaufredus vir nobilis, Dominus castri quod Sinemurum vocatur, postquam per multū tempus magnifice in seculo conuersatus est, tactus diuino spiritu, mundo renunciauit, atque cū filio & tribus filiabus apud Cluniacum habitum religionis induit. Vbi sancte ac sine querela diu conuersatus, merito religionis atque prudentiæ Marciniacensium, quarum superius mentionem feci, Prior effectus est. Quarum curam dum per aliquot annos humiliter & benigne administrasset, more mortalium molestia corporis tactus, defunctus est. Cuius simplicis & beatæ conuersationis dulcem retinentes memoriam sorores multis lachrymis eius funus prosecutæ sunt, eumque in ecclesia sepelientes, longe melius in cordium suorum abditis condiderunt. Qui non post multos obitus sui dies, cuidam sororum multæ mortificationis, quæ Alberea dicebatur, in sōnis apparuit: eique dixit. Agnoscis me? Quæ cum trepida voce, vt post ipsa referebat, respondisset Dominū Gaufredum Priorem suum sibi videri: adiunxit ille. Sum equidem quem dicis, & vt ea quæ circa me sunt tibi nota faciam, ad te directus sum. In hora exitus mei, maligni spiritus cum horrifico sonitu irruerunt, & me velut agmine facto vndique circundederunt. Cumque ad eorum aspectum territus, iamiamque me ab eis rapiendum suspicarer, subito beatus Petrus apparuit, & illud dæmonum collegium præsentia sua proturbans, ait. Quid huc ad istum, nequam spiritus aduenistis? Noster est, inquiunt, & nostra dum in seculo vixit opera fecit. Sed pro his, inquit, omnibus ex corde pœnituit, & quod maius est seculo renunciauit. Et dum plurima hostis opponeret, & Apostolus vniuersa quæ dicebantur vera ratione purgaret, ad hoc tandem victus inimicus prorupit. Vnum, ait, superest quod nullo cassari argumento potest. Vestibus ac telis, quæ vndecunque abluendæ ad castrum de Sinemuro deferuntur, nouas exactiones imposuit, quas nec ipse nec aliquis post eum remouit. Manente ergo peccato, necesse est manere & pœnam peccati. Ad quod Apostolus. Nihil, inquit, excipiens, pro omnibus peccatis suis monachus factus est, & idcirco absque dubio in partem salutis vocandus est. Hoc dicto, hostibus in fugam coactis, me ab eorum terrorib. liberauit. Superest, vt filio meo Gaufredo, qui mihi in seculari hęreditate successit, hæc nota facias, & vt prauam exactionem ad priorem reducat cōsuetudinem, ei ex mea parte dicas. His dictis abscessit. At nominata soror, dominam Adelam regis Anglici sororē, prius Blesensem Comitissam, nunc humilem Christi ancillam adiens, ei vniuersa narrauit. Quæ iam dictum Gaufredum accersiens, vtrum aliquid nouæ consuetudinis, telis ac vestibus quæ sub castro abluebantur, pater eius imposuerit, requisiuit. Quod cum vere vt defunctus dixerat ab eo cognouisset, non illusoriam, sed veram fuisse visionem agnouit, quam a veraci & hoc ante nesciente relatrice audiuit, & quam subsequentis, qui rem nouerat, testimonium confirmauit. Et hæc eadem mihi fuit causa istud scribēdi, vt licet inter miracula solas vigilantium reuelationes scribere proposuerim, illas tantum dormientium visiones stilus iste non abhorreat, quas circunstantium rerum ratio certa confirmat. Rogauit certe, & ex defuncti patris mandato filium admonuit, vt nociuum exactionis vsum remoueret, & ne sibi quoque in peccatum reputaretur, sollicitus prouideret. Quod vtrum fecerit, non satis mihi cognitum fuit. Quid vero illis qui dormientium visiones despiciunt, respondendum sit, non multo labore opus est. Facile enim occurrit, vnde & risus illudentium reprimatur, & non omnino huiusmodi reuelationes contemnandas esse, tardis etiam intellectibus aperiatur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De milite mortuo qui apparuit Humberto Beliocensi. CAPVT XXVII.	??	??	Adiungatur supradictis visionibus recentior, & pene sub ipsis oculis nostris facta reuelatio, de qua si quis dubitauerit, nescio cui iam miraculo credere possit. In tanta enim claritate acta est, tam solemniter a fidissimis testibus propalata, vt qui hoc obscurum putauerit, nihil de reliquo clarum reperire in consimilibus valeat. Anno quo in Hispaniam profectus sum res contigerat, quam tanta celeritate stilus prosecutus est, vt cum ipsa in Lugdunensi diœcesi post natalem Domini prouenerit, ego hanc eodem anno in Hispaniis ante Pentecosten memoriæ scribendo mandauerim. Hoc eadem causa præmisi, ne vetustate temporis corrupta rei fama putetur, cuius certitudinem Cluniaci suscipiens, quia ante non potui, in Hispaniis vt dictum est scripturæ mandaui. Est in Matisconensi Episcopatu castrum quod Beliocus dicitur: quod tam sui nobilitate quam prudenti dominorum strenuitate, pene omnia adiacentia castra præcellit. Huius dominium Guicardus hæreditario iure suscipiens, eos quibus successerat patres licet strenuos viros, seculari potentia famaq. excessit. Qua magis ad mundanum fastum quam ad diuinum obsequium vtens (vt de talibus sæpe videmus) dies vitæ suæ ex maxima parte vanitati & mundanæ superbiæ impendendo, multoque labore velut aranearum telas texendo, consumpsit. Tandem diuturno morbo a Deo correptus, ipsaque diuturnitate de vita diffidens, Cluniaci meo tempore monachus factus est. Vbi corde humiliato, pœnitentia & confessione Christiana, quantum datum fuerat, Deo satisfaciens, orationibus se sanctorum fratrum committens, paucis diebus aduixit, atque ad vltimum peregrini itineris viatico, hoc est, sacro Christi corpore suscepto, diem vitæ vltimum clausit. Huic in paterna hæreditate filius eius Humbertus succedens, adolescentia & diuitiis velut fortibus catenis mundo astrictus, spatiosas seculi vias damnosa libertate aliquandiu effrenis incessit. Quem corrigere, atque ad rectū salutis iter bonitas diuina reducere volens, ostendit ei vnde & ipse saluari, atque alij a consimilibus possent actibus deterreri. Nam quodam tempore contra quosdam qui in Forensi pago ei aduersabātur armis commotis, cum exercitu cōtra eos processit, atque in conflictu constitutus, vnum ex strenuis militibus suis Gaufredum de Iden, ictu lanceæ confossum amisit. Prælio dirempto, ad sua quisque vel fugiens vel persequens recessit. Nec dum plene duo menses transierant, & ecce iam dictus miles quem interfectum retuli, cuidam alteri militi de Ansa qui Milo vocabatur, per syluam eidem castro contiguam sine socio equitanti, se obuium obtulit. Ad cuius subitum conspectum dum miles obstupuisset, & timore non modico turbatus, vtrum fugere an subsistere sibi satius esset, meditaretur, mortuus qui apparuerat, prior in verba prorupit. Noli, ait, timere, neque effugere mediteris, quia non vt ego tibi noceam, sed vt tu mihi prodesse studeas, ad te venire permissus sū. Ad te enim præ omnibus veniendi licentiam accepi, quoniam tam amore quam fideliter mihi nuper in seculo astrictus, iniuncta tibi a me aliis fidelius executurus videris. Rogo igitur vt legationem meam Humberto de Belioco deferas, atque vice mea, quæ tibi dixero ei denunties. Mortalem ego vitam leuitate eius inuitatus, gladio vt nosti amisi, & ne ad beatam vitam transire merear, negligentia eius etiam nunc promerente retardor. Nam ad prælium vbi viuendi finem feci, non satis iusta de causa cum eo veneram, nec a diris cruciatibus quos pro peccato illo & aliis innumeris malis meis patior, aliquod beneficiorum spiritualium leuamen accipio. Sed quid mirum si obsequiis meis & morti meæ sibi impensæ ingratus apparet, cum nec de requie patris sui qui suam æternam pro eius temporali quodammodo neglexit salutem, semel vel in modico curare demōstret? Nam cum ille pro multis quæ ei iniuste acquisiuit, pro innumeris malis quæ diuersis ecclesiis & maxime Cluniacensi intulit, specialiter vero pro castello & terra de Aia, crudelia patiatur tormenta: ipse absque aliqua pœnarum eius contemplatione lætatur, & his pro quibus ille nunc miserrime ingemiscit, ipse quotidie splendide epulatur. Misereatur ergo mei, misereatur & patris, ne forte si modo nobis miseris misereri noluerit, miserorum & ipse numero celerius adiungatur. Nam si Missarum celebratione, eleemosynarum largitione, bonorum virorum apud Deum intercessione nos iuuare studuerit, & celeriorem nobis salutem parabit, & seipsum debito quo nobis astringitur liberabit. Quod si tibi aut non crediderit, aut non obtemperauerit, necesse iam mihi erit per memetipsum eum adire, atque ei vt hæc adimpleat instare. Scias autem multum iam mihi profuisse, factam nuper Lugduni in synodali conuentu publicam absolutionem, vnde talium & consimilium tam ardenter deprecor subuentionem. Dixit hæc, & statim a conspectu eius euanuit. At miles sollicitus de iniunctis, ac veritus ne si dissimularet, aliquid infortunij eum consequeretur, Humbertum adit, & quæ audierat cuncta referens, nihil de mandatis abscondit. Humbertus vero tantæ tamque apertæ visionis legatione audita, condigno timore perterritus, & ad audita pauebat, nec tamen auditis congruam diligētiam adhibebat. Verebatur magis more huiusmodi hominum promissum defuncti aduentum, minorem de salute eius animo gestabat affectum. Vnde solus noctibus iacere formidans, familiares ne se casu aliquo solum relinquerent, admonebat. Et ecce paruo tempore emenso, iam dictus defunctus, quem tormenta inuisibilia compellebant, nutu diuino communicare verba mortalibus permissus, ei mane iam clara die in lecto iacenti, ac vigilanti, sese visibilem demonstrat. Nam lecto eius assidens, & formam quam habuerat, vestitum quo vsus fuerat, lethale vulnus quod die mortis susceperat, velut adhuc recens pectore ac dorso prætendens, mirantem ac pauentem Humbertum sic est allocutus. Quia, inquit, nuncium a me tibi missum audire noluisti, ad te ipse Dei permittente misericordia veni. Cum enim te mihi maximum debitorem vita mea tibi impensa fecerit, ac benignum in malis maximis subuentorem misericordia facere debuerit: tu nec mihi subuenis, nec saltem paruo spiritualis beneficij adiumento, crudelia quæ patior tormenta mitigare contendis. Super hæc, & patrem tuum miserandis pœnis atque ineffabili miseriæ subiectum, post tergum proiecisti, & cum ille maxime tui causa torqueatur, nullis ei pietatis visceribus condescendis? Ingemiscit ille in tormentis crudelibus, nec curas? torquetur, & exultas? patitur, & lætaris? Displicent ista benigno Deo, & pene iam in necem tuam sententiam dictauit: vbi quia his quibus maxime debitor es misereri dissimulas, qualiter misereri debueris, patiendo similia experieris. Sed distulit solita bonitate iustitiam: & ne expeditioni comitis Amedei, ad quam ire festinas intersis, me tibi denunciare permisit. Nam si illuc abieris, possessa pariter & vitam amittes. Cōsule ergo tibi, miserere & nostri, nec vltra spiritualium bonorum leuamen nobis impendere differas: vbi & tibi salutem & nobis requiem, conditoris clementia mediante prouideas. Dum ergo ita mortuus miles Humbertum alloqueretur, & ille longa confabulatione iam securior redditus, ad respondendum vel ad interrogandum verba pararet, eius consiliarius Wichardus de Marziaco strenuus in secularibus miles, ab ecclesia matutino tempore rediens, superuenit. Qui mox vt limē domus vbi viuo mortuus colloquebatur attigit, mortuus qui apparuerat statim disparuit. At Hūbertus condigno pauefactus timore, mortui militis petitioni ei aliquatenus subueniendo ex parte satisfecit, seque pœnitentiæ causa Hierosolymam iter aggressurum, & sepulchrum Domini visitaturum professus est. Hæc ad ædificationem fidei & morum scribens, quibusdam hæreticis vel erroneis nostri temporis hominibus, beneficia ecclesiastica mortuis fidelibus posse prodesse vel negātibus vel dubitantibus, ad viam veritatis & ecclesiæ doctrinam reditum persuadere volui: neque tamen spe talium subsidiorum vitam mortalem sub negligentia transigendam, talibus tamque lucidis exemplis admonere decreui. Ecce enim superna pietas quæ miserum in inferno sepultū audire noluit, pro fratribus rogantem, si quis ex mortuis ierit ad eos pœnitentiam agens, sed mentis eorum duriciam prænoscens respondit. Si Moysen & Prophetas non audiunt, neque si quis ex mortuis resurrexerit credent: eadem, inquam, diuina bonitas nostris diebus, non quidem corpus mortuum suscitauit, sed mortui corporis spiritum vel imaginē viuentibus apparere, eosque ad pœnitentiam & ad sibi subueniendum admonere & deprecari permisit. Cesset igitur iam noxius error, spiritus fideliū precibus & bonis ecclesiæ iuuari non credens. Excitetur quoque ignaua segnicies, aliorum post mortem bonis dormitādo saluari cōfidens, sciatque pro certo, quia nisi quem opera condigna saluti præcesserint, eum post transitum aliorum subsequentia bona saluare non poterunt. Sed si talia eius opera fuerint, vt gratia Dei comitante damnationem æternam merito euadere debeat, si quid de reliquo imperfectionis remanserit, tam sanctorum mortuorum meritis, quam viuentium fidelium beneficiis, expiari poterit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Item de alterius apparitione in Hispania. CAPVT XXVIII.	??	??	Et quia semel Hispanias ingressi sumus, quod in eisdem partibus de re simili contigisse ibidem constituti audiuimus, prætereundum nō est. Est in Hispanicis partibus nobile & famosum Castellum, quod & propter congruum situm, & fertilitatem adiacentium terrarum, & multitudinem inhabitantium incolarum, quibus reb. proxima Castella exuperat, vt æstimo non incongrue Stella vocatur. In hoc castello quidam Burgensis fuit, qui Petrus Engelberti vocabatur. Hic strenuitate famosus, & secularibus rebus abundans, totam vsque ad senium fere vitam in seculo duxit. Tandem tactus ab illo, qui spirat vbi vult, seculo renunciauit, atque in monasterio quod apud Nazarum sub Cluniacēsi iure & regula constructum est, habitum monasticæ professionis suscepit. Quo, cum ego post duos annos conuersionis eius peruenissem, audiui eum memorandam visionem narasse, cuius quidem fama ad nos ante peruenerat, sed quis esset eius relator non dixerat. Hoc cum accepissem, vbi esset tantæ visionis relator sollicitus inquisiui, atq. eum in quadam cella Nazarensi monasterio subdita satisque contigua, commorari audiui. Ad quem locum cum me itineris necessitas perduxisset, vidi hominem cui & ætatis maturitas, & morum grauitas, & cunctorum attestatio, ipsaque niuea canicies, fidem integram constanter præbere suadebant. Omnem tamē dubietatis scrupulum tam a corde meo quam a cordibus omnium excludere volens coram venerandis episcopis, Olorensi & Oximensi, coram sociis nostris, multæ religionis & scientiæ personis, ac quibusdam aliis eum conueni, & quod veritas perdat omnes qui loquuntur mendacium ostendens, multaque similia ad eum ne mentiretur deterrendum adiungens, vt quod certum de visione illa sciebat narraret, non solum admonui, sed etiam in virtute obedientiæ, quam mihi vt monachus abbati subditus debebat, iniunxi. Ad quod ille quod adhuc prorsus nos omnes latebat adiiciēs, Ego, ait, istud quod a me quæritis ab alio nō accepi, sed ipse propriis omnia oculis vidi. Quo audito, multo magis exhilarati sumus habentes iam non alienorum verborum relatorem, sed rei ipsius certissimum inspectorem. Vnde magis magisque ad quærendū instigati, & ad audiēdū intēti, morā pati vltra nō potuimus, sed vt quod viderat enarraret, eū omnes cōpellere cœpimus. Volo autem eū loquentē introducere, vt quicunq. hoc legitis, vel auditis, non solum sensum verborum, sed & ipsa verba ab eius ore vos putetis audire. Tempore, inquit, quo rex Arragonēsis Alfonsus, regnū maioris Alfonsi Hispaniarum regis iam mortui obtinebat, contigit vt contra quosdam qui in regione, quæ Castella dicitur, ei repugnabant exerci tum commoueret, & vt de singulis regni sui domibus, singuli illuc pedites vel equites dirigerentur, edicto sanciret. Eo præcepto coactus, vnum ex mercenariis mercede mihi seruientibus Sancium nomine, ad exercitum destinaui. Paucis post diebus decursis, omnibusque qui expeditioni illi interfuerant, ad propria redeuntibus, ipse quoque domum reuersus est. Non longo deinceps tempore elapso, more humano morbo correptus, nec diu cum morbo luctatus, defunctus est. Inde post quatuor fere menses ex quo e vita recessit, dum apud Stellam in domo mea hiemali tempore iuxta ignem in lecto iacerem, subito iam dictus Sancius circa mediam noctem mihi adhuc vigilanti apparuit. Qui igni assidens & carbones quasi ad calefaciendum vel ad clarificandum huc illucq. reuersans, multomagis se mihi cognoscibilem demonstrabat. Erat autem nudus & absque omni vestitu, excepto paruo vilique tegumento, quo velut inhonestiora corporis obuelabat. Quē cum vidissem, quis, inquam, es tu? At ille humili voce, ego sum, inquit, Sancius famulus tuus. Quid, inquā, hic agis? Vado, inquit, Castellam, iterque meum multus exercitus comitatur, vt vbi deliquimus, ibi & delictis pœnas debitas exsoluamus. Et cur, inquam, huc diuertisti? Est, inquit, mihi spes veniæ, & si misereri volueris, celeriorem mihi requiem comparare poteris. Quo, inquam? Quando, inquit, nuper expeditioni, quam nosti, interfui, hostili inuitatus licentia, ecclesiam quandam cum quibusdam sociis inuasi, quæ intus inuenta sunt diripui, vestimenta insuper sacerdotalia mecum rediens asportaui. Pro quo specialiter diris pœnis subactus affligor, & remedium a te sicut a Domino meo, quantis possum precibus imploro. Nam poteris mihi subuenire, si beneficiis spiritualibus me studueris adiuuare. Rogo insuper dominam meam vxorem tuam ex mea parte, mea functus vice depreceris, nec octo solidos quos pro seruitio meo, mercenario iure mihi debebat, reddere iam moretur, & quod necessitatibus carnis si aduiuerem reddidisset, animæ meæ longe amplius his egenti erogando eos pauperibus largiatur. Iam ego tali eius collocutione multomagis animatus, Quid, inquam, de conciue nostro Petro de Iaca nuper defuncto actum est? Rogo vt si quid de illo nostri, aperias. Illum, ait, opera misericordiæ, frequenter quidem, sed maxime præteritæ famis tempore pauperibus impensa, beatorum requiei adiunxerunt, & vitæ æternæ participem effecerunt. Cumque eum tam prompte & facile mihi respondere audissem, adieci. Et de Bernerio alio conciue nostro, ante paruum tempus similiter vt nosti defuncto, aliquid tibi notum est? Illum inquit, infernus possidet, quia ad dirimendas lites & iudicio terminandas huic villæ prælatus, multa sæpe muneribus aut gratia illectus iniuste iudicauit, & quia cuidam pauperi viduæ quodam tempore baconem vnum qualecunque vitæ eius subsidium crudeliter auferre non timuit. Tunc longe amplius ad maiora quęrenda animi feruore succensus, adiunxi. De rege nostro Alfonso ante paucos annos defuncto, tibi aliquid notum esse potuit? Ad hæc quidam alius in fenestra capiti meo proxime superposita residēs, Noli, ait, hoc ab isto quærere quod ignorat, quoniam recens eius ad partes nostras aduentus hoc ei notum fieri nondum permisit. Mihi vero, cui a die obitus mei quinquennalis cum huiusmodi spiritibus mora, plura quam isti nouiter nota fecit, quod de rege quæris, ignotum esse non potuit. At ego rursus nouæ vocis auditu attonitus, ac videre cupiens vocis auctorem, conuerti oculos ad fenestram, adiutusque lunæ splendore, quæ lumine suo omne tunc domus spatium clare illustrabat, conspicio hominem in inferiori fenestræ margine residentem. Quem in eodem habitu, quo alium videram, cernens, & tu, inquam, quis es? Ego, inquit, huius quē aspicis socius sum, & Castellam cum isto & multis aliis proficiscor. Et tu, inquam, de rege Alfonso, vt dicebas, aliquid nosti? Noui, inquit, vbi fuerit, sed vbi modo sit nescio. Nam aliquādiu tormentis acribus inter reos excruciatus postmodum a Cluniacensibus monachis inde sublatus est. Exinde vero quid de eo factum sit, prorsus ignoro. Hic dictis ad socium qui igni assidebat verba conuertens, ait. Surge, & iam iter incœptum peragere incipiamus. Ecce enim iam omnes vias, quæ intus vel extra castellum sunt, subsequens nos exercitus sociorum impleuit, & iam multis velocissime prætergressis, vbi festinanter eos sequi debeamus, vrgemur. Ad hanc vocem Sancius surrexit, & flebili voce quod prius rogauerat ingeminans, Rogo, inquit, Domine, ne mei obliuiscaris, & vt dominam meam coniugem tuam, quatenus quod corpori debebat miseræ animæ meæ restituat, oro sollicitus exhorteris. His dictis, statim vterque disparuit. At ego mox coniugem iuxta me in lecto dormientem, citata voce exsuscitans, priusquam ei quod videram vel audieram narrarem, interrogaui vtrum aliquid Sancio communi nostro mercenario pro mercede deberet. Qua respondente quod ego nondum ab aliquo nisi a mortuo audieram, se videlicet eidem Sancio adhuc octo solidos debere, nequaquā vltra dubitare potui, cui fidē omnimodā & mortui relatio, & mulieris confirmatio conferebant. Facto mane, octo illos solidos a coniuge accipiens, & de meo quod congruum visum est addens, pro eius qui apparuerat salute, pauperibus distribui, & sacrarum Missarum adiutoria, ei a sacerdotibus mea prece & studio impensa, ad pleniorem peccatorum eius remissionem adauxi, hanc tam claram & commendabilem visionem, velut verbum e verbo exprimens, ad ædificationem fidei & morum tam modernis quam posteris fideli scripto transmisi, & quanta cautelā mortalibus necessaria mortuorum ipsorum testimonio declaraui. Non parum autem, immo maxime veritati huius visionis attestatur, quod a mortuo dictum est, Alfonsum Regem a Cluniacensibus monachis sublatum, & a tormentis consimilium reorum ereptū. Nam quod omnibus pene Hispanis & Gallis propulis notum est, idem Rex Cluniacensis ecclesiæ magnus amicus & benefactor extitit. Vt enim innumera alia pietatis opera eidem monasterio ab eo impensa taceam, magnificentissimus & famosus Rex censualem se regnumque suum Christi pauperibus eiusdē Christi amore fecerat, & tā a se quam a patre suo Fredelanno constitutum cēsum, ducentas .s. & xl. vini vncias singulis annis Cluniacensi ecclesiæ persoluebat. Pręter hæc duo Monasteria in Hispaniis ex proprio construxit, alia a quibusdam aliis personis construi permisit, & vbi construerētur adiuuit: in quibus Cluniacēses monachos ponens, & vnde omnipotenti Deo regulariter seruire possent, regia liberalitate affluenter largiens. Et pene mortuum monasticæ religionis feruorē ex parte in Hispaniis reparauit, & sibi hoc studio post regnum temporale, regnum etiam sempiternum, vti dignum est credere, comparauit. Obtemperauit benignus regis æterni præcepto faciens sibi amicos de mammona iniquitatis, a quibus amicis finita regni villicatione, secundum iam dictæ visionis tenorem, & a pœnis ereptus, & in æterna tabernacula susceptus est. Quid enim magis illi misericordi iustitię congruere potuit, quæ reddit vnicuique iuxta opera sua, quam vt ab his eripi videretur quibus subuenerat? ab illis ei misericordia impenderetur quibus misertus fuerat? ab his beatæ vitæ restitueretur, quorum in miseriis præsentibus vitam, largis subsidiis sustentauerat? Vere non fallax vox de cælis a Iohanne audita, opera mortuorum sequuntur illos, quod in isto non rege apparuit, quem per opera misericordiæ velut per eos quibus impensa est, a tormentis eripuit, & requiei beatorum spirituum sociauit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS, ABBATIS CLVNIACENSIS IX. DE MIRACVLIS, LIBER SECVNDVS. CAPITVLA. / De oppressore Ecclesiarum, qui visibiliter raptus est a diabolo. - j. / De illo qui terra obrutus, per sacrificia & ordinationes Ecclesiæ ab angelo pascebatur. - ij. / Excusatio quare scriptor horum in narrando non potuerit ordinem temporum conseruare. - iij. / De ortu, & adolescentia bona Domni Matthæi Episcopi Albanensis. - iiij. / Qualiter venerabili Radulpho Rhemorū postea Archiepiscopo adhæserit. - v. / Quomodo ad Monasticam vitam aspirans, Ecclesiasticos honores dimiserit. - vj. / Quod propter celebrem religionis famam Cluniacum eligens, apud sanctum Martinum de Campis Monachi habitum susceperit. - vij. / Qualem se in Prioratu erga Deum exhibuit. - viij. / Qualis erga subditos fuit. - ix. / Qualis erga omnes proximos vel remotos extiterit. - x. / Qualiter a Domno Petro Abbate Cluniacum euocatus ordinem rigidissime tenuit. - xj. / De schismate Cluniacensi per Pontium qui Abbas fuerat concitato. - xij. / De fine scandali Cluniacensis, & sapientia Domni Matthæi. - xiij. / Qualiter in Episcopum Albanēsem assumptus sit, & quam sancte in eo sese habuerit. - xiiij. / Quod cum adhuc Prior esset, pecunias a Iudæis mutuari prohibuit. - xv. / De schismate Romanæ Ecclesiæ, & quam viriliter Catholicam partem defenderit. - xvj. / De fine ipsius miris insignibus glorioso. - xvij. / De visione quam de ipso vidit Prior sancti Zenonis. - xviij. / De visione alterius fratris. - xix. / Quomodo signo Crucis dæmones a se fugauerit, & de infatigabili eius ad Deum intentione. - xx. / De reuelationibus ante mortem illi ostensis, & gloria quam sibi paratam vidit. - xxj. / Quam sancte & gloriose die sancto natalis Domini prima lucescente aurora de hoc mundo transierit. - xxij. / De celeberrimis exequiis eius, & tumulatione honorabili in Basilica sancti Frigdiani. - xxiij. / De quodam malo Monacho, pessime mortuo. - xxiiij. / De visione quam scriptor horum Romæ positus vidit. - xxv. / De visione fratris Enguizonis. - xxvj. / De cuiusdam pueri vigilantis visione mirabili. - xxvij. / De institutis Carthusiensium Monachorum. - xxviij. / De quodam fratre Carthusiensi, qui mira vigilans vidit. - xxix. / De miraculo cereorum Romanorum in Ecclesia matris Domini. - xxx. / [In hoc indice omissa sunt capitula xxxi et xxxii. Cf. infra col. 1335 et 1336]. / INCIPIT LIBER SECVNDVS. PROLOGVS.	??	??	QVONIAM ad roborandam fidē & mores instruēdos, Miracula nostro tempore gesta, quorum indubia cognitio datur, scribere proposui, post ea quæ præmissa sunt, alia quoq. legentibus vel audientibus non minus vt credo vtilia, adiungenda sunt. In quibus vt supra iam dixi, nullum temporis ordinem seruo, nullius generis miracula vito, sed sicut ea vel olim didici, vel quotidie a diuersis & fide dignis discere possum, scripturæ cōmendo. Doleo enim, & supra quā multis forte credibile sit, torpori multorum irascor; qui cum scientia, literis, atq. eloquio abundent, mirāda omnipotentis Dei opera, quæ sæpe in diuersis terrarū partibus ad instructionem Ecclesiæ fiunt, memorię posterorū mandare scribendo pigritantur. Et cū antiquus mos fuerit, non solū apud primos Christianæ fidei patres, sed etiam apud gētiles, vt quæque digna memoria literis traderēt, isti nec Christianorum, nec paganorum studia imitātes, vniuersa suis temporibus accidentia, quæ succedentibus non parū possent esse vtilia, languentes animo perire permittunt. Cumque dicat Deo diuinus Psalmus, Cōfiteātur tibi Domine omnia opera tua; hoc est laudare de omnib. operib. tuis, quomodo de illis operibus Deus laudabitur, quæ nesciuntur? Quomodo ab his, qui ea nō viderunt, sciētur, nisi dicātur? Quomodo in memoria recedētium, & succedentiū temporum permanere poterunt, nisi scribantur? & cū omnia siue bona, siue mala, quæ vel volēte, vel permittente Deo, in mūdo fiunt, ipsius glorificationi, & Ecclesiæ ædificationi inseruire debeant, si ea homines latuerunt, quomodo de his aut Deus glorificabitur, aut Ecclesia ædificabitur? Ad tantū autem iā infructuosa huius silentij segnities peruenit, vt quæcumq. in Ecclesia Dei, siue in regnis Christianis, a quadringentis, vel quingentis ferme annis facta sunt, vniuersa pene nobis & omnibus ignota sunt. Tanta enim apparet distantia nostrorum temporum & priorum, vt quæ ante quingentos, & mille annos gesta sunt nobis notissima, quæ vero exinde ipsis quoq. diebus nostris acta sunt, prorsus ignota sint. Inde est quod historiis antiquis, Ecclesiasticis gestis, libris multiplicis doctrinæ Patrū instructiones & exempla continētibus, abundamus: eorum autem quæ temporibus nobis contiguis contigerunt, nescio si vel vnum habemus. Scrutabantur priores illi rerum vtilium diligētissimi, etiam apud remotas gentes & ignotas linguas, si quid inde dignū & humanis commodis inseruiens, possint eruere. Vnde Ægyptij Græcorū, Græci Latinorū, Latini Græcorū & Hebræorum siue aliarū gentium linguas & scientiam studiose indagantes, inuicē sibi, quæ necessaria cognoscebant, variis scriptis, diuersisque translationibus cōmunicabant. At e cōuerso, Latini nostri non solum nulla peregrina rimātur, sed nec sibi proxima cognoscere, vel aliis ea scripto vel verbo commendare dignantur. Sed redeat sermo ad proposita, & secundum vires a Deo datas, si quid dignum vel vtile inuenire potuerit, ad Dei laudem vel profectum legentium, modernis vel posteris manifestet.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De oppressore Ecclesiarum qui visibiliter raptus a diabolo, & per aera subuectus est, stupentibus qui aderant vniuersis. CAPVT I.	??	??	PRIMVM igitur ad terrorē & correctionem malorum Principū, quod Matisconi gestū est, proferatur. Insolita quippe res, & pręter quā tunc omnib. vt puto seculis inaudita, ibidem contigisse, omniū pene indigenarū celebri, & publica relatione narratur. Est autē eadem Matiscus in finibus regni Francorū, quod a Teutonicorum vel Romanorū imperio Arar fluuius a Lotaringia sumēs initium, Rhodanusq. in mare mediterraneum habēs profluxū disterminat. Quæ Matiscus a quibusdā oppidū vocata, a quibusdā vrbis nomine honorata, in primatu Lugdunensi, quintæ sedis obtinet locū. Hæc quantū ad ius Ecclesiasticum, Lugdunensi Primati; quantū ad ius seculare, Francorū Regi subditur. Huius vrbi Principatū quodam tēpore sub nomine Comitis quidā obtinēs super personas, & res Ecclesiasticas execrandā tyrranidē exercebat. Longe enim exuperans aliorū prædonum nequitiam, non solū ex parte Ecclesiarū substantias diripiebat, sed redditus earū omnes cū suis possessionibus, sibi tyrannica violentia subiugabat. Nā Canonicos de Ecclesiis, ipsos etiā Monachos de Monasteriis suis eiiciēs, terras omnes, redditus omnes & quæcunq. eis ad huius vitę subsidiū a maioribus data fuerant, immisericorditer abstulit, iuriq. proprio mācipauit. Ostendūtur adhuc ab incolis antiquarū Ecclesiarum ruinæ, ex quibus ipse sacræ religionis cultores eiiciēs, venerabilia loca, omnipotēti Deo religiose seruientiū multitudine referta, in eremi solitudinē redegit. Ita se totū Deo subtrahens, mundo dedicans, gehennæ & tremendorū Dei iudiciorum oblitus: vt Euangelicus ille iudex, nec Deū timebat, nec hominem verebatur. Cumque diu cōcessa potestate abusus, quotidie se ipso deterior fieret, nullaq. iam spes correctionis eius existeret, iram aduersum se omnipotētis Dei iam non reuocandam cōmouit, atque in se dirissime expertus est scripturæ sacræ sententiā dicentis: Horrendū est incidere in manus Dei viuentis. Et quia nequitia eius non occulta, sed publica, non cū timore, sed cum audacia Deū prouocauerat, nō latenter, sed publice: nō tātum inuisibiliter, sed etiam visibiliter, terribile factus est tyrānis principibus in exemplum. Nam cum solēni die, Matisconi in proprio palatio resedisset, eumque multitudo tā militum quā diuersi ordinis circūstaret, repente ignotus homo equo insidens per ostiū palatij ingressus, omnibus conspicientib. & admirantibus, vsq. ad ipsum equitando peruenit. Cumq. ei astaret, se ei velle colloqui dicēs, vt surgeret ac se sequeretur, nō tam monuit quā imperauit. At ille inuisibili Potentia constrictus, nec iā resistere valēs, surrexit atq. vsq. ad ostium domus processit. Vbi equum paratū inueniens, eumq. ab eo conscēdere iussus, ascendit. Cuius statim habenas ille arripiens, statim cū velocissimo cursu per aera ferri, cunctis conspicientibus cœpit. Cumq. immenso eius clamore ac miserabili eiulatu tota ciuitas cōmota, ad tam inuisum spectaculum concurrisset, tādiu eum per aera currentē attoniti cōspexerunt, quādiu naturali oculorū acie eum subsequi potuerūt. Qui cū eum diu, succurrite ciues, succurrite, vociferantē audirent, nec iuuare valerent, subtractus tandē visibus hominum, æternus, quod meruerat, factus est socius dæmonum. Ab hoc tam horrendo spectaculo vniuersi ad propria recedentes, sicut supradixi, horrendū esse incidere in manus Dei viuentis, exēplo inaudito & miserabili didicerunt. Hoc ita fuisse post cōmunem, vt dixi, omnium famā, quiddam non quidem tā mirabile, sed tamē mirū nostris diebus accidens attestatur. Nā ille, de quo suprascripsi, traditus diabolo comes, dū cum socio maligno de palatio, vti dictum est, egrederetur, post ostium muri palatio illi proximi, transitū habuit. Quod ostium, ciues ob tantæ rei horrorē & memoriam posteris commendandam, lapidibus obturauerūt. Quod nuper Otgerius Wilielmi Comitis Præpositus renouare cupiēs, & propter quædā quæ publico, vel priuato vsui necessaria videbantur, peruium facere volēs, conductis quodam die operariis, obicem lapidum ab ostio remouebat. Erat autem & ipse pro posse suo, acer Ecclesiarum persecutor, & vbi parua occasio occurrebat, res earum nisibus diuersis vexabat. Dum igitur hic operi iam dicto instaret, ecce inuisibiliter a diabolo raptus, ac videntibus qui aderant multo in aera spatio subleuatus, sed confestim dimissus, corruit, eiusque corpore grauiter colliso, brachium quoque illius subita illa ruina confregit. Quod videntes socij, rursus foramen ostij quod aperire cœperant, lapidibus obturauerunt, & ad perennem vtriusque prodigij memoriam, clausura perpetua damnauerunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De illo qui terra obrutus, per sacrificia & orationes Ecclesiæ ab Angelo pascebatur. CAPVT II.	??	??	Illud quoq. quod saluatrici hostiæ, hoc est, sacrosancti corporis & sanguinis Christi sacramēto non paruum nostris diebus testimoniū dat, præcedentibus adiungendum est. Est in Gratianopolitano Episcopatu locus in venis subterraneis plurimum ferri habens, quod multo incolarū & rusticorum sudore assidue eruitur, ac fornacibus coctum & expurgatum, per circumiacentes terras fabris ferrariis, vel quibuslibet pro lucro vēditur. Inde & villa, quam iidē homines incolunt, Ferraria nūcupatur. Solent autē huiusmodi homines, dū terræ abdita fodiendo perscrutātur, spe maioris lucri lōgius procedere, & per subterraneos specus pertinaciter maiorē ferri materiā perscrutari. Huic operi dum quodā tempore quidam rusticus indefessus instaret, & intima terræ viscera fodiendo, acriter rimaretur, repēte maxima moles terræ delapsa, aditū per quē ingressus fuerat, obturauit. Quia tamen fodiendo lōgius processerat, & multum post se spatij exhausta terra inane reliquerat, mortem euasit, & velut in domo clausa ac validis munitionibus vndiq. circumsepta, egredi quidem non potuit, incolumis tamen permāsit. Sed tenebris tā tenebrosi carceris circumseptus spe omni euadendi sublata, ac velut in amplo sepulchro sepultus, mortē ipsam adhuc viuens iam se cernere æstimabat. Quē iam per aliquot dies non apparētem, vxor sua mortuum credēs, ad animā eius spiritualibus beneficiis adiuuandā conuersa est. Vnde per annum integrum omni hebdomada vnā ei Missam celebrari a sacerdotibus faciēs, & pro eo panem & candelā offerens, salutari sacramēto, vt mos est Ecclesię, animę vt putabat defuncti mariti subuenire satagebat. Vna tamē in anno hebdomada extitit, qua mulier aliis intenta negociis, Missā, vt proposuerat, marito prouidere neglexit. Et ecce totius anni pene emenso tēpore, rursum fossores metalli officio assueto irrequieti instantes, ad locū in quo iam dictus rusticus adhuc viuens latebat, paulatim fodiēdo perueniunt. Quorum dum voces, & malleorum sonitus iam appropinquantium, rusticus inclusus audisset, quātis potuit nisibus vociferari cœpit. Cuius illi vocē audientes, & vtpote artis illius periti, hominis subterranei esse cognoscentes, sese inuicē cohortati sunt, & ad eū tandem post multum fossionis laborem peruenerunt. Quem accēsis luminaribus curiose circūspicientes, illum esse quem anno iam pręterito ibidē obrutum esse sciebant, agnouerunt. Admirati, & pene vt dignum erat tantæ rei nouitate stupefacti, quomodo illic tātum viuere potuisset, instantissime inquirebant. At ille respondit. Isto quem non remouistis terræ obice, foramini per quod intraueram obiecto, cū hoc carcere quē videtis retentus fuissem, atq. aliquantis diebus sine cibo & lumine permāsissem, subito mihi iam pene deficiēti cū pane simul & lumine quidā astitit, qui me confortans, & ad cibum capiendum admonēs, tetras tenebras illas candela quam ferebat, clarissime illustrauit. Eo pane per spatium septem aut octo, vt mihi videbatur, dierum refectus, totidē diebus ea cādela illustratus, & famis periculum euadebam, & huius fossæ tenebras euitabam. Post septē vero vel octo dies, rursus ille qui prius cū recenti pane, & renouato lumine adueniebat, eaq. mihi dimittens, confestim recedebat. Hoc per vnius, vt mihi videbatur, anni excursum, æquo pene tēporis interuallo numquam facere destitit, excepto vnius hebdomadæ spatio, quo mihi pręsentiā suam munusque solitū, nescio qua de causa, subtraxit. Quo tempore fame, & tenebris valde excruciatus sum, quousq. rursum benignus ille vitæ meæ cōseruator rediit, & simili subuentione vitam meam iam morti proximā reparauit. Hoc illi ab eo audiētes, & quid pro illo vxor eius per totum illum annum fecerat ad mentē reuocantes, cuncta ei protinus exposuerūt. Deinde hominē de cauernis illis subterraneis educētes, vxori propriæ, vicinis omnib. & populo ad tātum spectaculum vndiq. concurrēti, mirum dictu, post annuam sepulturam incolumem reddiderunt. Qui simul cōgregati, & quod ille de se narrabat subtilius examinantes, eisdem diebus panem quo reficiebatur, candelam qua illustrabatur, ei in illo specu oblata fuisse inuenerunt, quibus mulier pro eius requie & Missam celebrari faciebat, & sacerdoti Missam celebranti, panem simul & candelam offerebat. Glorificātes ergo Dominum, & non minus quam pro mortuo suscitato, vt vere dignum erat, gratias agentes, quantum recta fides Deo placeat, quantum fidelium oblationes, vel sibi, vel aliis prosint, quantam super omnia salutem salutaris hostia Deo oblata dignis operetur, luce clarius agnouerunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Excusatio quare scriptor horum, in narratione rerum gestarum non potuerit tempus, & ordinem obseruare. CAPVT III.	??	??	Qvod sæpe supra fassus sum, me in relatione horum miraculorū nullum temporis ordinem seruare, nullius generis miracula vitare, fixū ac stabile apud lectorum memoriā esse desidero. Tunc enim nulla temporū quę forte videri posset cōfusione, vel permixtione turbari poterūt, quando me nō temporum seriem, sed rerum quolibet tēpore gestarum veritatē obseruare cognouerint. Seruassem tamē tempora ipsa cum rebus gestis, si eo ordine, vtrumque simul a relatoribus accepissem. Sed quia quandoque quæ prius facta fuerant, vltima didici, quę posterius acta, in primis accepi: necessitas mihi facta est, non eo tempore quo res gestæ sunt, sed eo tēpore eas scribere, quo relatæ sunt. Inde est quod superius quorumdam bonorū Monachorum bonos actus describens, cuiusdam boni & magnificæ vitæ Monachi gesta præterij. Nam post aggressum illud opus, aliquantis iam transactis annis, ea ex parte a quibusdā dignis fide audiui, & quæ de illo per me ipsum ipse agnoueram, illum eius finē expectans, quia adhuc in carne viuebat, in quo omnis laus secure canitur, scribere distuli. Iam vero illo feliciter humanis rebus exempto, & Deo, cui semper deuotus adhæserat, vt dignum est credere coniuncto, tempus est aliqua de eo scribendi, & posteris sanctam benedicti hominis memoriam commendandi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De ortu, & adolescentia bona Domni Matthæi Episcopi Albanensis. CAPVT IIII.	??	??	Fvit autem hic non obscuri secundum carnem generis, ortus ex Rhemensi prouincia, vtroq. parente & nobilitate, vt dictum est, insignito, & mundanis opibus locuplete. Hic in pueritia literis traditus est, & postquam adoleuit, in Laudunēsi Ecclesia Clericale officium adeptus fuit. Hic statim a primis annis contra multorum Clericorum deprauatum morem, cum ętate cœpit, & honestate inualescere, & leuitatē vel lasciuiam consodalium fugiens & execrans, quod perrarum est in huiusmodi hominum genere, famosis honestate ac religione Clericis adhærebat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Qualiter venerabili Radulpho Rhemorum postea Archiepiscopo adhæserit. CAPVT V.	??	??	Inter quos, quendam probatioris vitæ Clericū, Rhemensis Ecclesiæ tunc Thesaurariū eligens, qui Radulphus nomine, Viridis cognomine dicebatur, ei se specialius religiosa familiaritate deuouit. Dehinc rapto eodē Radulpho, & in Rhemensem Archiepiscopum assumpto, non deseruit quem elegerat, sed probatum vita ac prudētia hominem, religiosus ac prudens iuuenis prosequens aliquamdiu sub ipso Rhemensis iam Ecclesię Canonicus perseuerauit. Gaudebat eius societate religiosus Episcopus, nec inferiorē ei amoris vicem rependebat. Cernebat in eo quod in se cognoscebat, & velut imaginem virtutum suarum in ipso amplectebatur. Vt enim quidā sapiens ait, similitudo morum concordiam efficit animorum. Et vere, nunquam enim dissimilia sibi conuenire potuerunt, nec in vna sede diuersa morari. Nam dissimilitudine discohærētia, si quis sine aliquo simili adiungere tentat, frustra laborem insumit. Statim enim ab inuicem resiliunt, nec nisi per aliquod simile ac medium, vt dictum est, coniungi possunt. Hoc enim in elementis, hoc in corporibus, hoc in moribus, hoc prorsus in rebus omnibus constat, & luce clarius est. Sic bono Episcopo bonus Canonicus, bonorum morum vitæque honestæ congruentia coniunctus, paulatim per quotidiana incrementa, ad maiorem religionis ac sanctæ conuersationis amorem promouebatur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quomodo ad Monasticam vitam aspirans, Ecclesiasticos honores dimiserit. CAPVT VI.	??	??	Inde actum est, vt diuinus ignis, pectoris eius de scintilla exortus, in flammas prorumpere gestiret, & nō iam sub illo Canonicali, immo pene seculari ac sallaci tegmine, seb sub vero ac syncero Monachorū ordine, Deo seruire proponeret. Videbat institutis illis Clericorum nihil prope religionis inesse, multa ibi simulari, pauca in veritate geri: ambitione, cupiditate, ęmulatione cuncta interturbari, & sub tonsura vel habitu Clericali, rectius mercenarios quam Canonicos posse vocari. Hæc & his similia mortis genera in eis abhorrēs, & velut de medio Babylonis iuxta vocē Prophetæ fugere quærens, adit Episcopum, & familiare sibi colloquium ab eo indulgeri rogat. Quo impetrato denudat quidē ex parte animi secreta, sed ex maiore, sub silentio tecta reseruat. Timebat enim, ne si cuncta Episcopo se diligenti proderet, dilectione qua ei tenebatur obstrictus, eius conatibus idem Episcopus contrairet. Et nouerat quidem Episcopum omnino virtutū suarum desiderare profectum, sed velut mēbri alicuius a corpore diuulsionē, eius a se timere discessum. Hac ego de causa quicquid de seculi abrenuntiatione proposuerat reticēs, reliqua pandit, & se canonicales redditus minus canonice accepisse cōfirmat. Timere se ne a patre diuite, & seculari homine, pretio vel prece indecenti, redditus Ecclesiastici, qui gratis dari, & accipi debēt, sibi prouisi fuerint, atque cum subsidio corporali, æternus interitus cōparatus. Et nescisse quidem se tales cōtractus, neque accersitum fuisse ad huiusmodi commercia. Formidare se tamē sola fama ad se perlata, ne solo nomine Christianus dicatur, & rerum veritate Simonis discipulus approbetur. Debere patrē saluti filij prouidere, & ne casu aliquo ouis de numero gregis sibi crediti pereat, satagere. Et vt, inquit, finem dicendi faciā, & quod hucusq. in corde meo latuit, retegā, præbendas omnes, reditus Ecclesiasticos omnes quocumq. modo mihi datos in manum vestram refundo, & omnibus prorsus Ecclesiasticis, non spiritualibus, sed corporalibus, mihi hucusq. collatis beneficiis, abrenuntio. Hæc Episcopus a iuuene audiens, & innumeros senes ac decrepitos multa animi deuotione eū exuperasse gaudens, in lachrymas est resolutus, eumque ne id faceret, & ne pro culpa incerta, Ecclesiasticis beneficiis renuntiaret, hortatus est. Non acquieuit ille, sed in incœpto proposito constanter perseuerans, quod cœperat, perfecit. Renunciās ergo tali occasione Ecclesiasticis negociis, immo cunctis secularibus causis, ab Episcopo ei valedicente, eumq. ad alia sua negotia mittente, recessit. Nec diu moratus est, sed quod de sua æterna salute conceperat, adimplere celeriter properauit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quod propter celebrem religionis famam Cluniacum eligens, apud sanctum Martinum de Campis Monachi habitum suscepit. CAPVT VII.	??	??	Cogitans vero quo diuerteret, vel vbi conceptum religiose viuēdi propositū adimpleret, Cluniacū elegit. Audierat namq. ab illo suo Rhemensi Archiepiscopo, & ante Episcopatus officiū & post, Cluniacense Monasterium prædicari. Audierat eum Cluniacēsis Ordinis modum & morē, multis laudibus extollentē; aduerterat eum Cluniacēses institutiones multis ac diuersis religiosorum institutionib. præferentem. Coniecerat non leuiter in his posse falli hominem doctum in diuinis, expertum in humanis, qui pene nihil diuinorū longo vsu, subtili meditatione ignorare poterat, qui pene nihil mūdanæ scientiæ, ne dicam sapientię intentatū reliquerat. Huius ergo credulus verbis, religioni, quā eū maxime approbare audierat, se consociare decreuit. Sed quid faceret, inquam, feruens & deuota anima, quę adeo diuino igne incanduerat, vt conceptam rē diu differre, mortem putaret? vrgebat eū vt celeriter vota cōpleret spiritus, sed longe aberat Cluniacus, longe aberat, longum iter intererat. Timebat ne tāto temporis spatio tentatori indulto, a nequam hoste vinceretur, & conceptus spiritus casu aliquo extingueretur. Vnde quia vel ideo timebat, vel quia secundū quēdam cupiēti animo nihil satis festinatur, Cluniacum quidem matrem, quia remotior erat, tunc non adiit, ad Cluniacensem tamen filiā, quæ propior erat, hoc est, sanctum Martinum de Campis, gressum conuertit. Et congrue, est enim idem S. Martini Monasteriū, suo Cluniacensi Monasterio in Ordinis, Religionis, ac feruoris proposito, pro modo suo ita consimile, & in totum conforme, vt velut simulachrū ceræ impressum, multis aliis ad Cluniacum pertinentibus Monasteriis, originalis sigilli imaginē familiarius repręsentet, & exceptis locorū distantiis, quæ simul esse non possunt, non diuersa, sed prorsus vnū sint. Ad hoc ergo Cluniacense Monasterium Matthęus, non quidem de telonio, sed de gradu, immo casu Canonico a Christo vocatus venit, & se a Domino Theobaldo Priore in Monachum suscipi rogauit. Gauisus est Prior, & vt solet in desperatis rebus fieri, prę gaudio, serio eum hoc dicere non credebat. Persuasit tandem ei, vt crederet se ad hoc venisse, & vt cito susciperetur, cœpit instare. Hora erat secundum ordinem Cluniacensem incompetens, nec in illa aliquem pro Monacho veniētem suscipi fas erat. Monuit Prior Theobaldus Matthęum vt sustineret, & horam cōgruam, qua id pro more in crastino fieri posset, præstolaretur. Respōdit ille se pati non posse dilationē, habere se socios, quibus si res quoquomodo innotesceret, iā deinceps quod volebat, effectui mancipare non posset. Victus Prior ratione, victus iuuenis deuotione, victus maxime tanti lucri, si ei non cederet, amissione, libēs cessit quod rogabatur. Ingressus Capitulum conuocat omnes, reserat causam, lætantur vniuersi, rogāt id cito fieri. Festināter adducitur, conspectibus omnium præsētatur. Voto & petitione propria, exuitur veteri homine, induitur nouo, regulæ monasticę subditur, corpori Monasterij, quantum tunc fieri potuit vel debuit, associatur. Paruo temporis spatio emenso, Cluniacum venit, quod ei de professione scripta, vel de Monachi vsitata benedictione defuerat, a Cluniacensi Abbate eo ibi benedictio suppletur, & iam integer corde, ore, habitu ac vita Monachus, sibi iam pene de Monacho nihil deesse, in Domino gloriatur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Qualem se in Prioratu erga Dominum † exhibuit. CAPVT VIII.	??	??	Remissus præcepto Abbatis sui ad Monasterium S. Martini cum per annos septē claustri ordinem feruentissime tenuisset, iussione eiusdem Abbatis successit in Prioratū, Priore suo iam defuncto, & sicut de bono viro spes certa suadet credere, ad beatæ vitæ statum translato. Vbi qualem quantumq. se Deo, subditis, & quibusque proximis ac remotis exhibuerit, vix a me explicatur. Vt quādo hæc tria quæ proposui, sigillatim exequar, exhibebat se Deo ac substernebat vera cordis ac corporis contritione, præteritorū actuum vel negligētiarum pœnitudine, mundi contemptu, plenissimo ac pene singulari, inter multa milia Monachorum, in Deū deuotionis affectu. Morabatur in claustro assidue cū fratribus, & post plurimos mūdi discursus, pene velut ea cui adhærebat claustri colūna, sacræ lectionis intentus studio, immobilis perdurabat. Vix poterat eum cōmissi Prioratus cura, saltem ad horam a fratrum Collegio segregare, vel ab intentione semel in Deum defixa, quolibet mundus occupationis suę vnco retrahere. Cumq. sub ducatu eius fere trecenti fratres, tā intra quā extra Monasterium Domino militarēt, eisq. corporalia subsidia prouidere, vel per se, vel per alios ex officij debito cogeretur: Marthæ quidem importunas exactiones ex toto effugere non valebat, sed tamen toto animi desiderio Mariæ otio inhiabat. Hinc cōmune claustrum (vt dictum est) cōmune oratorium, cōmunes fratrum domos elegerat, in quibus velut Moyses in tabernaculo a Iudęorum lapidibus, sic ipse a mundi tumultibus, tutior permaneret. Et quia cum Propheta hanc vnam a Domino petierat, vt non tantum in cœlis sed etiā in terris habitaret in domo Domini omnibus diebus vitę suæ, quia maluerat abiectus esse in eadē domo Dei, quam habitare in tabernaculis peccatorū; libens morabatur in illa. Ibi frequenti lectione, assidua meditatione, feruētissima oratione, Deo se cōmendans & vniens, si qui fuerāt præteritæ vitæ næuos, fortasse nō multos, expiabat, & piorum studiorum in cœlis thesauros quotidianis virtutum incremētis in dies recondebat. Non relinquebat partē aliquam theoriæ intactam, sed ieiuniis, vigiliis, ciliciisq. asperis corpus edomans, silentio, psalmodia & his quæ dicta sunt studiis, de veteri in nouum hominē totus mutari, & sic a vetustate mundi in nouitatē Christi plenum propemodum transitum facere sategebat. Sacrificiis super omnia diuinis, & sacris cœlestibus totus intētus erat: quæ non frequenter solum, sed quotidie Deo offerens, omnes quidem dignos, sed congregationis propriæ fratres specialiter, sibi vero cōmissos specialius, illo salutari & ineffabili sacramento diuinæ clementiæ per dies singulos commēdabat. Imitabatur sicut in quibusdam aliis, sic & in hac diuini sacrificij quotidiana oblatione, iustum Iob. De quo, cū dictum esset, Consurgēs diluculo offerebat holocausta per singulos, subauditur filios, post modicum additur: Hoc faciebat Iob cunctis diebus. Sic iste cœleste sacrificium, & ea hora qua Iob, hoc est mane quando poterat, & quotidie sicut Iob, pro se, pro subditis, pro vniuersis ad Christi corpus pertinētibus, & hoc remedio indigentibus offerebat. Quis iam explicet bonam illam animam omnium affectuum terrenorum oblitam, carnem ipsam fere excedētem, ad cœlos multa in specie raptā? quis suspiria? quis gemitus? quis nō lachrymas, sed lachrymarum imbres vsq. ad imum quidem terræ descendētes, sed vsque ad summum deitatis fastigium conscendentes? quis plane animam illam Hester vocare beatam, cuius a prima die Monachatus, vsque ad vltimum vitæ exitum, crimina nulla, bona multiplicia & continua, oblatio Agni immaculati, qui tollit peccata mundi, per viginti fere annos quotidiana? Talem quidem se Deo exhibebat. Sed qualem subditis?	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Qualis erga subditos fuit. CAPVT IX.	??	??	Talem se plane subditis exhibuit, talem vsque ad vitæ terminum conseruauit, vt non solum quātum ad Dominū, sed etiam quātum ad se misericordiam & iudicium eidem Deo secure cātaret. Vt enim mihi boni, & veraces fratres testati sunt, qui ei multo tempore conuixerūt, & ipse ex plurima parte expertus sum, & misericors in subditos, & iustus super omnes pene sui tēporis Cluniacensis congregationis Priores extitit, & huius misericordiæ vel iustitiæ multa dieb. suis & post, exēpla reliquit. Misericors in eos erat, necessaria eis pro viribus præparando, & vnicuique secundū Apostolicam & Patris Benedicti regulam, prout opus erat, multa labore quæsita largiendo. Pauper erat domus sibi commissa rebus, licet vere multis diues esset virtutibus. Quæ necessitas, quia sæpe grauiter instabat, & cor eius angore & corpus multo semper labore fatigabat: hac de causa aliquando proximos, aliquando remotos Reges & Principes adibat, & eorū donis & muneribus, seruorum Dei frequenter indigentiā recreabat. Mos ei erat quādiu domi morabatur, ex præcepto quidē regulæ, sed maxime ex dono Dei deriuatus, infirmorum pauperum, hospitum, in quātum Prioratus officium patiebatur, per seipsum potiorem curam gerere. Cumque eum recedere instans aliquod negotium vrgeret, fratres vel in capitulo vel extra conuocans, præmissa inde multa exhortatione, hanc eis curam, hoc velut proprium officiū curiosissime commendabat. Nec solum circa hæc tria hominum genera misericors eius animus occupabatur. Incolumes ipsi, & hi maxime qui labori conuentus deuote instabant, misericordis pastoris curam frequenter experiebantur. Nihil eis fere deerat ad victum, nihil fatigatis ad requiem, nihil pusillanimitate succumbentibus ad consolationem. Omnibus & absque exceptione, & cum congruenti discretione pater erat. Iam vero discreto rigori iustitiæ eius, & multi alij, & nos cum illis qui hæc vidimus, verax testimonium ferimus. In tantum enim negligentibus de maxime damnabiliter peccantibus indignabatur, vt corde, verbis & vultu, interiore zeli Dei flamma vrgente inflammatus, in eorum prorsus interitum, si nesciretur, insurgere crederetur. Si attenderes, nihil Phinees insolito vulnere libidinosos percellens, nihil Helias igne cœlesti idololatras consumens, irreuerenter peccantibus plus eo irasci viderentur. Vnde & delinquentes, Cluniacensi more, prout iustum videbatur, sanguinolentis verberibus castigabat; ferro, compedibus, & diuersi generis vinculis coercebat, tenebroso plerosque carceri mancipabat; fame valida & siti carnis ac spiritus superbiam conterebat: aliquando quoque, quod semel tantum, quia sic oportuit, fecisse dicitur, sepultura perpetua cohibebat. Hoc tunc fuit, quando cuidam spiritualiter mortuo, caueam subterraneam velut sepulchrum parauit. In quo eum concludens, arte illa sua, qua fratrem viuentem spe vitæ immortalis quasi mortuum sepelierat, ad hoc peruenit, vt qui super terram viuere non poterat, iam sepultus viuere disceret. Hoc factum est, quando frater ille velut sepultus ad vitam rediit, ipsa sepulchri sui corporalis imagine pauefactus, ad vitam spiritualem & æternam, a qua peccando alienus factus fuerat, pœnitendo rediit. Nam licet obstinatus valde ante fuisset, frequenti tamen patris & fratrum admonitione, ac sui simul sepulchri cohortatione, vt dictum est, malis omnibus, & maxime illis pro quibus inclusionem meruerat, ex corde renunciauit, & in humilitate ac contritione spiritus perseuerans, diem vltimum clausit. Tale fratris spiritualiter mortui, & resuscitati sepulchrū, a sepulchro Lazari corporaliter resuscitati, fortassis, imo prorsus non dissentit, quia Lazarus hunc de quo sermo est designans, vocatus de sepulchro suo, vitam rursus morituram; iste de suo ab eo Domino per Matthæum suscitatus, vitam meruit sempiternam. Hoc iustitiæ zelo feruens, & totus, vt sic dicam, ignitus famam huius sui feruoris vbique sparserat, & negligentes vel fluxos non solum subditos, sed etiam quoslibet alios proximos vel remotos solo Matthæi nomine deterrebat. Exertum semper, vt olim Cherubim, in necem scelerum flammeum gladium præferebat, nec eum a sceleratorum sanguine aliquando prohibebat. In hac virtute ita præcelluit, vt & domum sibi commissam ad longe maiorem solitæ religionis statum perduceret, & multa circumposita Monasteria, vel Abbatias, quæ a totius Monastici ordinis feruore languerant, adiutus quorumdam bonorum virorum auxilio, in optimum religiosæ cōuersationis propositum reformaret. Talem se vt dictum est Matthæus habuit ad subiectos. Sed qualem se exhibuit ad alios proximos vel remotos?	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Qualis erga omnes proximos vel remotos extiterit. CAPVT X.	??	??	Exhibebat omnibus communem tam corde quam verbis dilectionis affectum, & in quantum salua propositi grauitate poterat, iocundum se & hilarem quibusque alloquentibus offerebat. Ad omnes quidem iuxta Patris Augustini verba congruum charitas habebat affectum, ad eos vero quos poterat, eiusdem effectum. Fecerat ea charitatis virtute, Monasterium suum prę cunctis totius Franciæ Monasteriis, commune vniuersorum hospitium, & velut generale, absque alicuius personæ exceptione, cunctorum asylum. Episcoporum, Abbatum, nobilium etiam laicorum quotidianus concursus, Monachorum & Clericorum agmina, pauperum quæ numquam deesse poterat turba, domos vniuersas, hospitia cuncta assidue pene replebat. Suscipiebantur alacriter, nec in suscipiente boni vultus hilaritatem, tanta aduenientium importunitas turbare poterat; cuius cor virtus illa, quæ nescit quærere quæ sua sunt, sed quæ aliorum, plenarie possidebat. Expendebat in his pietatis sumptibus, non solum omnia sua: sed & quę mutuo accipere poterat, multo sępe cum fœnore aliena. Nam vt omnibus ad Monasterium confluentibus obsequi, vt omnes procurare, vt omnibus satisfacere posset, extendebat se supra se: nec vires proprias vel quantitatem facultatis attendens, pene ad impossibilia semetipsum cogebat. Cumque plerique Abbatum vel Episcoporum, quorum ego nonnullos agnosco, marsupiis plenis, immo vt sic dicam, exundātibus gazophylaciis, vix vel buccellam pauperi præbeāt, vel raro hospiti ostium aperiant: hic e conuerso iuxta Apostolum, velut nihil habens & omnia possidēs, negare cuilibet, etiam quæ deerant, nesciebat. Inde attenuata domo, exhaustis omnibus, ipsis etiā, vt hospitibus satisfieret, sæpe Monachis esurientibus, multo animi angore sollicitabatur. Sed rursus recolens illud Propheticum, Inquirentes Dominum non deficient omni bono, etiam de subsidiis corporalibus dictum; & illud Domini, Nolite solliciti esse, dicētes, quid māducabimus aut quid bibemus? & aliud, Hæc omnia adiicientur vobis: reformabat animum ad spem, & totum in Domino iactans cogitatum, velut plenis horreis, vel cellariis exultabat. Nec frustrabatur diu spe sua, nec ille qui volatilibus cœli, quæ nec serunt nec metunt, prouidet, seruorum suorum obliuiscebatur. Prouidebat eis sæpe inuisibilis prouisor, per reges ac principes ministros suos: atq. rerum suarum, non dominos, sed horarios dispensatores; prouidebat, inquam, eis sæpe necessaria, & multa frequenter mittebat. Aderat plerumque pauperie valida angustatis, ac multo ęre alieno oppressis, ex improuiso emergēs pleno copiacornu, & mœrorem in gaudium, egestatem in abundātiam subito transferebat. Sic, sic magnificus retributor facere consueuit, vt quę talibus officiis expenduntur, velut sibi credita plusquam fidelis in commisso, eadē non tantū duplicata, sed etiam centuplicata quandoq. restituat. Hinc erat quod inter cæteros Principes, qui eū harum & similium virtutū fama exciti diligebant, quiq. illi de suis multa largiebātur, Ludouicus Rex Francorum, rexque Anglorum Henricus, singulari ipsum amore amplectebantur. Adeuntem se gaudenter suscipiebant, multo susceptum honore colebāt, ac discedentem numquam fere vacuum remittebant. Hoc maxime iam nominatus magnus ille rex Hēricus faciebat: qui sicut vniuerso pene orbi terrarum notum est, cunctos sui temporis Christianos Principes prudentia transcendit, operibus euicit, largitate superauit. Huius Matthæus gratiam, gratia virtutum suarum familiariter meruerat. Nam eum sæpe adiens, ab eo obsequiis honoratus, ac donis regiis oneratus, lætus ad fratres regrediebatur, eorumque de inopia patientiā, huiusmodi remediis consolabatur. Ita bonus vir prius Deo, deinde propter Deum omnibus complacens, omnibus gratus, & sibi omnes talibus vitæ vel virtutum studiis deuinxerat, & secundum Apostolum pro modo suo omnibus omnia factus omnibus complacebat. Sicut igitur in suprascripta diuisione præmisi, Deo primum, deinde subditis, post etiam quibusq. aliis proximis vel remotis talem se Matthæus exhibuit, tale sui exemplum & sui temporis, & post futuris monachis omnibus dereliquit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Qualiter a domno Petro Abbate Cluniacum euocatus, ordinem rigidissime retinuit. CAPVT XI.	??	??	Eo tempore contigit nescio qua Dei voluntate vel permissione ad Cluniacensis congregationis regimen, quod non dupliciter, sed simpliciter profero, me indignissimum assumi, & tantarum numero, tantarum merito ouium Christi curam, inutilem & improuidum prorsus opilionem assumere. Et quia famam huius de quo sermo est, ante hoc officium hauseram, & ea de causa eum iā ex parte notum & familiarem habebam: ad Ordinis adiutorium, & ad impositæ curæ supportandam sarcinam, ipso statim primo vocationis meæ anno Cluniacum euocaui. Astrinxi eum mihi fortiore nec vnquam dissoluendo amoris vinculo, eique statim Ordinis & claustri, cuius vt iam dictum est, feruentissimus erat amator, curam imposui. Succreuerant paulo ante in magno illo & nobili monastici ordinis agro, resecanda vel potius euellenda, vtilibus satis contraria, & quorundam quos nominare nolo, culpa vel desidia, nam ex maiori parte iam vita excesserunt, plurima extirpanda exorta fuerant. Ad huius rei adiutorium magnum hunc & vineæ Christi non segnem operarium, vt iam dixi accersens, insignem vere eum adiutorem expertus sum. Nam noxia vel superflua quæque in cibis, in potibus, in moribus quā maxime persequens, licet ea de causa multa nunc reticenda passus fuerit, ea tamen ad congruum finem, etsi non statim, Deo præcipue, meque cum quibusdam aliis pro viribus iuuante, perduxit. Nec idcirco tamen curam Monasterij iam dicti deposuit, quoniam a me, quia sic res exigebat, & Cluniaci ordinem tenere, & domui iam dictæ prouidere coactus, non obedire non potuit. Erat quippe talis, qui non vnius tantum virtute dexteræ, sed & ipsa sinistra, sicut de quibusdam scriptura sacra refert, pro dextera vti nosset. Et recte: iusti enim hominis est, nunquam sinistram habere, sed semper ea quæ sinistra, hoc est aduersæ partis sunt, in dexteram, hoc est, rectam conuertere. Sic expertam hominis virtutem, non vni tantum, sed gemino oneri portando sufficientem, vtrumque eius humerum supposui, atque vt secundum eam quam in ipso cognoscebam gratiam, fratribus suis aliquantulum abinuicem semotis, labore suo proficeret, prouidi. In hoc statu, aliquanto tempore decurso, postquam certa & vtilis causa exegit, dato ei apud Cluniacum ordinis successore, ad sancti Martini monasterium, vt prius regendum, eum remisi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De schismate Cluniacensi per Pontium, qui Abbas fuerat, concilato. CAPVT XII.	??	??	Dehinc non plenis, vt mihi videtur, duobus annis transactis, insurrexit nota illa contra Christi nauiculam, hoc est Cluniacensem Ecclesiam, horrenda tempestas, & velut ciuile bellum in republica nostra vbique terrarum exarsit. Quod ne priores carpere videar, quantum ad præsentem materiam pertinet, succincte describo. Domnus Pontius Cluniacensis post S. Patrem Hugonem nullo interiecto Abbate successor, eiusdem patris vltimo tempore, de monasterio sancti Pōtij Cluniacum veniens, noua facta professione, more talium de aliis, vel de alienis monasteriis venientium, Cluniacensis monachus factus est. Hic valde iuuenis, a fratribus Cluniacensibus spe bonæ indolis eius inductis, in Abbatem electus, magno illi & famoso viro, iam dicto patri Hugoni successit. Qui primis assumptionis suæ annis, satis modeste ac sobrie conuersatus, procedente tempore mores mutauit, & multis ac diuersis casibus vel causis, fratrum pene vniuersorum animos exasperando, eos paulatim contra se concitauit. Dissentientes illi ab eo, & quod multa mobilitate vel leuitate animi, nullis bonorum consiliis acquiescendo, vt dicebant, res monasterij pessundaret, inter se nunc pauci, nunc plurimi, tandem pene vniuersi murmurabant. Mansit tamen res aliquandiu tecta inter eos, nec ad aures secularium per decennium fere peruenit. Prorupit tandem eousque lis occultata diu, vt non solum ad circumpositos, sed insuper ad remotissimos, quousque huius dissensionis malum pertingeret, & ipsas summi Pontificis, ac Romanæ curiæ aures impleret. His rumoribus Domnus Pontius prouocatus, indignationis impetum, quem in alios fortassis deriuare debuerat, in seipsum retorsit, & Romam velut præcipiti cursu adiens, vt curæ pastoralis sollicitudine solueretur, Dominum Papam instanter orauit. Præerat tunc Romanæ Ecclesiæ, regij sanguinis nobilitate insignis, sed moribus, probitate, ac liberalis animi magnificentia longe insignior, qui prius Viennensi Ecclesiæ præfuerat, Calixtus Papa secundus. Is inprimis, Abbatis Pontij voluntati & petitioni, omnis exhortationis nisu resistens, postquem eum non posse deflecti a proposito vidit, ab omni cura Cluniacensis Ecclesiæ, vt postulabat absoluit. Absolutus inde, eiusdem Papæ permissione Apuliam petiit, indeque mari transmisso Hierosolymam, semper, vt proposuerat, ibidem mansurus, peruenit. Papa fratribus Cluniacēsibus quod factum est mandans, vt sibi patrem eligerēt, auctoritate Apostolica præcepit. Illi post præceptum accepto consilio, totius religionis, ac religiosæ opinionis, virum Marciniacēsium sororum Priorem venerabilem Hugonem, sibi pari assensu in Abbatem eligunt. Suscepit sanctus ille, licet valde renitens quod imponebatur, sed vix quinque elapsis mensibus, ex hac luce migrauit, & (sic longa eius in sancta conuersatione vita meruerat, vt merito creditur,) ad meliora transiuit. Fratres & isto ita subtracto, nouæ electioni diem statuūt, proximis quibusque & remotis, vt ad diem statutum conueniant, indicunt. Congregatur cum quibusdam Episcopis & Abbatibus, multus monachorū populus, & in octauis Assumptionis beatæ Virginis, vtinam sibi melius consulentes, in præsentium scriptorem conueniunt. Mādant iam dicto Papæ huius suæ electionis assensum, & ab eo rescriptum, hoc quod fecerant confirmans, suscipiunt. Mansit deinde aliquot annis res Cluniacensis in pace, & velut sepultis prioribus malis, optimo quietis ac bonorum prouentuum successu florebat. Tandem iam dictus Pontius transmarinæ habitationis pertæsus, rediens ab Oriente, Occidenti tenebras contra morem inuexit. Qui vt Italiam attigit, diuertere Romam nolens, in Rauennatium partibus, hoc est in Episcopatu Taruisiano, sedem sibi constituit. Ibi monasteriolo cōstructo, paruoque in eo tempore demoratus, Gallias repetiit. Explorata demum absentia mea, nā forte tunc in secundæ Aquitaniæ partibus Cluniacensibus negotiis insistebā, fingens se Cluniacum nolle venire, paulatim tamen appropinquabat. Dehinc quibusdam fugitiuorum sibi adiunctis, armisque vulgarium quos sibi asciuerat cōstipatus, Cluniacensibus portis improuisus aduenit, quibus effractis & venerabili sene Bernardo Priore, fratribusque aliis vbivbi dispersis, cū promiscua illa armatorum multitudine, ipsis quoque mulieribus irruentibus claustrum ingressus est. Ingressus occupat statim omnia, & eos quos reperit minis, terroribus, ac tormentis in suæ fidelitatis cogit sacramenta iurare. Nolentes aut expellit, aut duro carceri mancipat. Conuertit statim manum ad sacra, & aureas cruces, aureas tabulas, aurea candelabra, aurea thuribula, & quæque alia multa & multi ponderis vasa inuasit. Rapit & ipsos calices maxime sacros, nec thecis vel scriniis aureis siue argenteis, multorum Martyrum ac Sanctorum ossa continentibus parcit. Conflat ex his & similibus auri pondus immensum, & eo circumpositos milites vel quoslibet auri cupidos ad bellum raptores inuitat. His protectus circumpositas monasterij villas & castra inuadit, ac sibi barbarico more religiosa loca subdere moliens, ignibus, & ferro quæ potest cuncta cōsumit. Abstinet a nulla bellorum specie, rapinis rerum, cædibus hominum, per conductos sacro auro milites vbique desæuit. Consumitur ab ipso initio quadragesimæ vsque ad Kalendas Octobris, tota in huiusmodi præliis æstas, nec saltem paucis diebus a tanta malorum calamitate respirat. Manebat iam dictus Bernardus prior, & nobiles religiosi ac magni viri extra Cluniacum vbi poterant, & in locis tutioribus, a tantorum incursu hostium, sese pro viribus defensabant. Sic in sancta illa & famosissima Cluniacensi domo, occulto, sed iusto Dei iudicio, sathan ad tempus laxatus furebat. Sed iuxta librum beati Iob, qui fecit eum applicuit gladium eius, & congruum tantis malis finem, breui imposuit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De fine scandali Cluniacensis, & sapientia Domini Mathæi. CAPVT XIII.	??	??	Decesserat iam e vita suprascriptus venerandus Papa Calixtus, nec se inferiorem Papam Honorium acceperat successorem. Hic tantæ Ecclesiæ tantos tumultus audiens, misso de latere suo Legato, Domino scilicet Petro Cardinali, Pontium & Pontianos, qui tunc sic vocabantur, omnes, adiuncto sibi Lugdunensi Primate Hubaldo, terribili anathemate condemnauit. Data tamen postmodum die vtramque partem ad subeundum in præsentia sua tanti dissidij iudicium, literis Apostolicis euocauit. Obtemperat statim pars cuncta nostrorum, & inter innumeros monasteriorum Priores, causa cuius hæc interiecta sunt, iam dictus venerandus Mathæus aduenit. Adest & Pontius licet inuitus cum suis, & denominata die, vt iudicium subeat, aduocatur. Præcipitur tamen vt quia excommunicatus nec agere, nec iudicium canonice subire potest, prius satisfaciat, & satisfaciendo, se vinculo quo iure vinctus fuerat, soluat. Mittuntur a Papa nuncij, & ex parte mittentis, vt de tantis malis satisfaciat, iubent. Respuit ille, nec se ab aliquo viuentium anathematis vinculo vinciri posse affirmat. Solum esse Petrum in cœlis, præter quem nulli hoc licere fatetur. Commoto multo magis tali eius responso. Domino Papa, totaque simul inde vrbe turbata, non solum excommunicatum, sed & schismaticum cuncti proclamant. Et quia vt dictum est, nisi solutus ad iudicium admitti non poterat, a suis qui cum eo venerant, vtrū quod ille nolebat, ipsi saltem satisfacere vellent, responsum missis Dominus Papa nunciis quærit. Qui statim pro eius imperio paratos se esse respondent. Intrant ergo palatium nudis pedibus cuncti, & reos se in conspectu vniuersorum fatentes, protinus absoluuntur. Absoluti, causam ingrediuntur, nihil quod vel sibi, vel illi pro quo agēbat, suffragari posset, intactum relinquunt. Assumit sibi ex parte alia vocem vniuersorum venerandus Matthæus, & sapienter de tota causa perorat. Surgit statim auditis partibus Papa, & tota Romana curia sibi adiuncta, ad rem examinandam in partem secedit. Moratur diu, redit cum cunctis post aliquas horas ad sedem, vt inuentam ex consilio sententiam ferat, Portuensi Episcopo iubet. Fert ille iussus sententiam, & vt ipsa eius verba referam; Pontium, inquit, inuasorem, sacrilegum, schismaticum, excommunicatū, ab omni Ecclesiastico honore vel officio, sancta Romana & Apostolica Ecclesia in perpetuum deponit, & Cluniacum, monachos, vel cuncta ad idem monasterium pertinētia, Abbati qui in præsentiarum est, cui iniuste subtracta fuerant, restituit. Data sententia, vniuntur qui diuisi fuerant, & velut in momento, redintegrato Cluniacensi corpore tantus tamque diutinus malorum turbo sedatur. Irruit post paucos dies, tā in victos quam in victores, Romanus ille pestifer morbus, & pene omnes tam monachos quam famulos in breui prosternit. Inuadit vix elapso mense & Dominum Pontium, paucisque diebus interiectis extinguit. De cuius fine Epistolam mihi a supradicto beatæ memoriæ Papa Honorio directam, si forte eius notitia vtilis iudicatur, adiungo. Honorius Episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Petro Cluniacensi Abbati, salutem & Apostolicam benedictionem. Præterito mēse Decembri, Pontius viam vniuersę carnis ingressus est. Qui quamuis de malis Cluniaco illatis, sæpe commonitus pœnitentiam agere noluerit: nos tamen pro reuerentia eiusdem monasterij cuius monachus fuerat, eum honeste sepeliri fecimus. Data Laterani. Ille quidem morbo Romano aliquamdiu fatigatus sic moritur. Non parcit idem morbus & mihi, & plusquam per dimidium annum, igne vix tolerando adurit. Non euasissem vt credo sociorum casum, nisi & fratrum oratio, & medicinæ cura a quodam sapiente Clerico, multo mihi studio impensa, iuuisset. Euasi tandem Deo propitio, ac per ipsius gratiam maximus ille religionis locus, a sui generis pessimo turbationis & schismatis morbo mira celeritate conualuit, atque ad pristinum & fortassis ex parte meliorem religionis, famæ vel rerum statum peruenit. Digressus videor a proposito. Sed quia rem vt mihi videtur non reticendam, & pro futurorum cautela perutilem, a subsequentium memoria perire timebam, occasione Domini Matthæi inuenta, cuius maxime præ cæteris studio tantum malum sopitum est, dicenda silendo præterire timui. Redeat ergo stilus ad ipsum, & quæ de ipso restant, vt cœperat exequatur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quomodo in Episcopum Albanensem assumptus sit, & quam sancte in eo sese habuerit. CAPVT XIV.	??	??	Causa iam dicta tractus ad vrbem, ea sic diffinita, redire cū sociis ad propria festinabat [Crux]. Sed qui nescientem vocauerat Deus, reditum impediuit, & quia super pauca fidelis fuerat, eum super multa, vt expertum dispensatorem promouit. Iniungit ei cum honore nominādus Papa Honorius, maioris honoris & oneris pastoralem curam, & eum labori suo socium adhibens, in Episcopum Albanum cōsecrat. Prouectus ergo ad sublimem Pontificalis ordinis gradum, & super Ecclesiæ cādelabrum, ad lucēdum omnibus qui in domo Dei erant magnifice exaltatus, nihil de monacho quorundam more dimisit, sed sicut de magno Martino legitur, eadem in corde eius humilitas, eadem in vestitu eius vilitas mansit. Nihil de officiis, nihil de cantibus, nihil de prolixa Cluniacensi psalmodia, quarumlibet curarum prætextu reliquit. Seruabat in palatio instituta claustri, & mundo expositus, firmo & longo vsu, velut innato religionis proposito, a secularium vanitatibus se quasi septo firmissimo secernebat. Cohibebat se intra se nunquam magis negociosus quam cum solus erat. Præferebat cūctis operibus suis omnibusque sanctis studiis, sacrificandi Deo illum suum quotidianum vsum, a quo nec rei familiaris cura, nec multiplex occupatio, nec ipsa continua post summum Pontificē, omnium Ecclesiarū sibi imposita sollicitudo, eū retrahere poterāt. Conquerebatur inde sæpius Papa, & aliis ad curiam mane ex more conuenientibus, ipsi ad horam tertiam vix occurrenti, quod plus nimio esset monachus, velut improperabat. Nec hoc tantū Romæ, sed etiam vbiq. terrarū studiose seruabat. Vrebatur sæpe æstiuis diebus acriore Italici solis ardore, quod matutinas in his sacris studiis occupans horas, extrahi ab Ecclesia circa sextam quandoque horam vix poterat. Et quia non solum simplex religiosa innocentia, sed & prudens erat singulari sapientia, mittebatur sæpe a magistro ad diuersas partes orbis terrarum, & vices Apostolicas in partem ab eo vocatus sollicitudinis prudenter administrabat. Nec iuxta modum gratiæ a Deo sibi collatæ, inferior in hac parte erat Dauid, de quo scriptura sacra loquitur, quod ad Imperium Regis ingrediens & egrediēs, in toto illo regno fidelis extiterit, cum ille in illo Iudaico, hic in longe sublimiore Christianæ reipublicæ regno, totas animi & corporis vires consumendo, fidelis fuerit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quod cum adhuc Prior esset, pecunias a Iudæis mutuari prohibuit. CAPVT XV.	??	??	Et quia fidelitatis vel fidei eius extollēdæ causa de Iudaico regno mētio facta est, quod mente exciderat ad hoc probandum pertinens, referatur. Hoc enim in ipsis & de ipsis Iudæis probari contigit. Accesserat, vt supradictum est, nouiter ad Prioratus sancti Martini curam administrandam, & inter cætera negotia, debita monasterij ipsi a fratribus proponebantur. Requirēs ille creditores, quosdam ex ipsis Iudæos esse cognouit. Statimque ad fratres ista sibi referentes conuersus: Et vnde, inquit, hoc vobis, quod Christiani & Monachi, a Iudæis & impiis mutuas accipere pecunias voluistis? Quæ enim conuentio Christi ad Belial, aut quæ societas luci ad tenebras? vel fideli cum infidele? ite, ait, ite, & huius improbandæ societatis vinculū, pecunias illas soluētes, festināter dirumpite, & Iudæis vlterius in ratione dati & accepti, mutui vel depositi, vel cuiuslibet cōmercij, cōmunicare nolite vel cauete. Ad hæc cū illi responderent, non posse se monasterij paupertate cogente, a mutuandis Iudæorum pecuniis abstinere: absit, inquit, absit, nec vnquam deinceps sermo iste de ore vestro procedat. Quo enim vultu, qua conscientia, ad altare Saluatoris Christi accedere, qua fronte ad colloquium piæ matris ipsius venire tentabo, cum blasphemis hostibus eius blāditus fuero? Quomodo pessimis inimicis ipsorum amicus effectus, ipsis placere valebo? Quomodo illo ore, quo pecuniarum vel cuiuslibet rei causa, eis blanditus fuero, ipsos inuocare vel deprecari audebo? Videte igitur ne de his vlterius quæstio fiat. Soluite cito quicquid eis debetis, & velut æterna lege præfixa, ab vniuersis eorū commerciis deinceps abstinete. Sic fidei zelo deuotus homo repletus, & cōtractus illos inhibuit, & quid amoris in intimis cordis sui, Christo Domino suo seruaret, ostendit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De schismate Romanæ Ecclesiæ, & quam viriliter Catholicam partem defenderit. CAPVT XVI.	??	??	Hanc suam erga Christum & eius Ecclesiam fidem, maxime illo tempore probauit, quando schismaticus furor, contra vnius columbæ, hoc est eiusdem Ecclesiæ vnitatem altare prophanum erexit. Diuisa erat, immo discissa, Romana prius, dehinc tota Latina Ecclesia, & primo ex magna sui parte, vi & pecunia intrusum Leonis filium sequebatur. Restitit ille cum quibusdam sociis fortiter, & quod non plantauerat pater cœlestis, eradicare totis viribus contendebat. Ea de causa cum Pontifice suo, immo cum cōmuni Papa Innocentio, vrbe expulsus, multaque iustitiæ causa perpessus est. Inde per Tiberim mare ingressus, ad Gallias venit. Vbi primum ab eodem Domino Papa Innocentio, Cluniacēsi noua & maiore consecrata Ecclesia, ac gemino Concilio, alio Claromonti, alio Remis celebrato, totam (excepta parte Aquitaniæ) Galliam, Hispaniam, Angliam, Germaniā, sibi, immo Christo, studio præcipue Matthæi Papa iam dictus vniuit. In quibus partibus diu Matthæus cum ipso cōmoratus, per Alpes ad Italiam Pisas vsque, vbi & prius aliquamdiu māserat, cum eodem regressus est. Occupabat adhuc Sedem Apostolicam Leonis filius Petrus, & Leonini catuli contra partem Catholicam sæuiebāt. Permittebat hoc Christus, & qui Antichristū, Schismaticorum omnium caput, in templo Dei sedere permissurus est, & suos exulare, & sedem Petri a non suis occupari sinebat. Eapropter mansit reliquo vitæ suæ tempore Pisis cum Innocentio Papa Matthæus, nec ei vrbem vel sedem propriam reuisere facultas data est. Quo toto tempore, in nullo retrocedens, semper seipso melior virtutum profectu fiebat, & sacris semper studiis occupatus, quāto fini propinquior, tanto virtutibus exercitatior apparebat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De fine ipsius miris insignibus glorioso. CAPVT XVII.	??	??	De quo eius fine aliqua subdere, quia iam rei series vel processus admonet, differre vltra nō debeo. Possent quidem adhuc plura de ipso digna memoria literis tradi, sed quia hoc occupatio prohibet, illud saltem, in quo suis vel nostris diebus parem non habuit, tacendum non est. Non ignoro equidem, suis illis nostrisque diebus bonæ vitæ multorum bonorum finem optimum successisse, sed quantum ad aures meas peruenire potuit, nullius iam dicto tempore transitum miris insignibus sic contigit claruisse. Missus fuerat Benedictus vir a Domino Papa pro pace reformanda Mediolanum, & maximā post Romam Italiæ vrbem, vnitati Ecclesiæ, a qua per Anselmum schismaticum defecerat, reddere festinabat. Dedit cito Deus optimum successum eius labori, & multos Liguriæ populos, a pace Catholica auersos, matri Ecclesiæ mira celeritate restituit. Consummato dehinc, vt olim Martinus, Ecclesiasticæ pacis negotio, nutum statim in se aduertit vocantis, & fluxu vētris interioribus dissolutis, viribus corporis paulatim destituebatur. Passus ante fuerat huiusmodi incommoditatem Cluniaci per annum, & graui dissenteria liquefactus, multis fratrum pro eo fusis Deo precibus, vix mortem euaserat. Correptus est itaque, vt dixi, eodem morbo, & tam labore itineris quam ardore Solis (nam tempus tunc æstiuum instabat) eo inualescente, ad defectum naturæ cœpit vrgeri. Reuersus est tandem Pisas, & per aliquot menses, vir animosus cum hac inualetudine luctabatur. Nolebat, licet ægritudine valde cogeretur, lecto decumbere, nolebat de labore solito quicquam intermittere, nolebat corpori suo vel in modico parcere. Tolerabat constanter Apostolicæ curiæ labores, causis Ecclesiasticis nunquam deerat: fratrum se subtrahere vtilitatibus nesciebat. Diuina obsequia, quibus, vt supradictum est, se totum a puero dedicauerat, irrequietus frequentabat. His totum more suo se impendebat, vt quantum ad illa, sic æger esse nesciretur, sospes & alacer putaretur. Orationes continuæ, oculi assidue in lachrymas defluentes; psalmodia vtpote Cluniacensis, totum pene diei noctisq. tempus occupans, cui cor, cui linguā, cui opera, cui tādem se totum deuouisset, id monstrabāt. Illud autem, illud, inquam, singulare suum refugium, quod omni fere vitæ suæ tempore, insatiabili desiderio perpetuauerat, altaris dico sacrificium, nulla vis morbi, nulla debilitas, vt vel vna die intermitteretur, cogere poterat. Pugnabat cum morbo, singulari deuotione pertinaciter, &, vt de iam dicto suo Martino legitur, pro modo vel posse suo, inuictum ab oratione spiritum non relaxabat. Productum est hoc eius salubre certamen, ab Idibus Iulij vsque ad Kalen. Decembris: quo toto tempore, artus languore solutos, violenter spiritui seruire coegit, nec alicuius suasu, ab his diuinis vel similibus sacris operibus reuocari potuit. Tandē prima Aduentus Domini hebdomada, omnimodum iam naturæ defectum ferre non valens lecto decubuit. Et cum iam nō valde remotum, mortalis vitæ suæ finem instare sensisset, aduocat fratres sibi obsequentes, vocat & famulos, & benigne illos alloquens & consolans, adiungit. Oro vos, inquit, fratres & filij, vt quia me in proximo recessurum a rebus humanis intelligo, valedicatis ex parte mea, & affectuose salutetis, in primis Dominum meum & patrem Cluniacensem Abbatem, Priorē & Subpriorem, Hugonem Camerarium, & Arbertum Sacristā, totumque simul fratrum nostrorum Cluniacensiū Conuentum, Abbatem Vizeliacensem Albericum, & Priorem de Charitate. Specialiter autem intimos & præcordiales filios meos, apud sanctum Martinum de Campis Deo seruientes, quos ego provt melius potui, in Dei seruitio educaui. Hæc benedictus vir dicens, non solum quantum in Deum, sed etiam quantum in fratres & filios haberet affectum, ostendit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De visione quam vidit de ipso Prior Sancti Zenonis. CAPVT XVIII.	??	??	Non multos vero ante dies, Prior monasterij Sancti Zenonis, quod Pisis constitutum est, viderat in somnis eum, de quo agitur, habitu monachali indutum, eique puerum venustæ formæ, qui etiam regis filius dicebatur, adstare. Præferebat autem idem puer manibus librum, aureis literis scriptum. Quem cum aperuisset, venerabili illū Matthæo offerens, vt legeret, suadebat. Cumque ille respōderet, quid sibi lucri de lectione illa prouenturum esset, adiecit puer, Percipies, inquit, huius libri lectione, omnium linguarum notitiam. Qui postquam legit, interrogatus a puero, Hebraica lingua, Hebraice respondit. Sciscitatus & Græca respondit eadem. Et puer. Sicut, inquit, in his duabus te peritum probasti, sic vniuersarum diuersitatem linguarum te noueris assecutum. Dixit hoc, & statim ei regale palatium, mirabili pulcherrimaque structura insigne, monstrauit, & vt ingrederetur præcepit. Cumque ille se quia imparatus esset, ingredi non posse respondisset, adiecit puer. Vade, inquit & vt ingredi possis, cito te parare festina. Cessit ille in partem, & vniuersis tam sacerdotalibus quam pontificalibus indumentis se cito componens & ornans, ad puerum statim reuersus est. Cum quo & alios innumerabiles Angelici decoris pueros inueniens, ad designatū palatium accessit, & omnibus læta ac sublimi voce cantantibus, Alleluia, Benedicamus Patrem & Filium cum Sancto spiritu; in illud ingressus est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De visione alterius fratris. CAPVT XIX.	??	??	Aduenerat penultima Aduētus Domini hebdomada, & frater alius de alio sancti Michaelis monasterio, quod itidem Pisis est, conspexit similiter in somnis venerabilis vitæ Ioannem prius Camaldulensem Priorē, deinde Episcopum Ostiensem, velut ad se venire. A quo cum quæsisset dicens, quo vadis Domine? ille respondit. Pisas venio, vt fratrem meum Albanum Episcopum assumam, & numero nostrorum adiūgam. Scias autem, quod octauo kalendarum Ianuarij, ad nos venturus, & nobiscum perpetuo mansurus est. Has visiones, imo ad meritum hominis declarandum reuelationes, earum inspectores sicut ante eius obitum viderunt, sic & ante quibusdam, & insuper illi qui hæc mihi retulit, bono & fide digno viro retulerunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quomodo dæmones signo Crucis a se fugauerit, & de infatigabili eius ad Deum intentione. CAPVT XX.	??	??	Svccesserat iam nox Dominicæ proxime præcedentis natiuitatē Domini, & benedictus vir morbo diutino fatigatus, quiescentibus sociis in lecto decumbebat. Et ecce subito velut in perturbatam vocem prorumpens, circumiacentes vocauit. Quibus astantibus, horribilem malignorum spirituum turbam sibi apparuisse, seque valde terruisse, narrauit. Ita, inquit, mihi conspicui fuerunt, vt mirū mihi sit, si vos latere potuerunt. Qui signo quidem crucis a me facto, pauefacti, statim disparuerunt, pessimas tamen intollerandi fœtoris reliquias recedentes reliquerunt. Festinanter ergo Cancellariū Domini Papæ accersite, & vt ad me venire festinet, rogate. Factum est, & Cancellario religioso & sapienti viro post paululum venienti, rursum quod viderat narrat. Qui sapienter eum ne timeret hortatus, & communem omnium etiam valde bonorum de seculo migrantium, hunc esse transitum dicens, simulque rei congruentia adiungens, bonum virum benigne in Domino confortauit, & ad expectandum bona spe exitum suum, religiosis sermonibus animauit. Vrgebatur ille magis morbi grauedine ad extrema, nec vt iam dictum est, suspenso prorsus in cœlum corde, a diuinis officiis vel operibus auocari poterat. Non nouerat, iuxta Psalmum, os eius iam loqui opera hominum, nec aures eius humana audire patiebantur. Si quis ei sermonem de rebus transitoriis afferebat, cum nullū prorsus responsum redderet, nō audisse putabatur. Si vero quis de spiritualibus sermonem coram eo proferret, statim illuc conuertebat auditum, & velut nihil patiens, paratissime respondebat. Quotienscunque ad eum Episcopi, quotiens monachi, quotiens religiosi clerici, quotiens ipsi socij accedebant, totiens & vnicuique suum confiteor Deo, quod in monachatu pro more didicerat, proferebat. Confitebatur sic omnibus, absolui postulabat ab omnibus, commendabat se omnibus, sicque licet sancta anima iuxta quod scriptum est, vt sanctus sanctificetur adhuc, confessione, oratione, fratrum absolutione magis sanctificari contendebat. Protraxit ista vsque ad vltimum vitæ spiritum, nec optimus diuque protractus deuoti animi vsus, eo vel parum spirante, deficere potuit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De reuelationibus ante mortem illi ostensis, & de gloria quam sibi præparatam vidit. CAPVT XXI.	??	??	Ostendit benignus Saluator antequam ille ex toto deficeret, hæc eius opera, hæc eius studia sibi placuisse, & quo pro his post mortem demigraturus esset, ex parte monstrauit. Iacebat ille in lecto, nocte iam secundam feriam præcedente, & nocturnas laudes parum ante tempus, quia sic ipse iusserat, socij decantabant. Et ecce circumsonante vndique psalmodia, subito ille rapitur, & a sensibus humanis alienatus, ipsa vultus immutatione cognoscitur. Instant fratres acrius diuinis officiis, & velut tvnc defungi deberet, expectant. Arripit frater Pontius, multa ei diu propter honestos mores familiaritate cōiunctus; arripit, inquā, Euangelium, & ei assidens, Passionem Domini secundum Matthæum, secundum Marcum, secundum Lucam deuote recitat. Cumque his perlectis, finem legendi fecisset, & vbi est, inquit ille beatus vir, Passio Domini secundum Ioannem? Si placet fili, lege & illam. Vere beatus vir, totusque vt supra dixi, spiritu & mente diuinis intentus qui nec raptus ad inuisibilia, & corporeis sensibus pene emortuis sacrarum rerum obliuisci poterat. Perlecta igitur & illa quarta secundum Ioānē Passionis Domini lectione, Retribuat, inquit, tibi omnipotens Deus fili, cuncta quidem a te mihi semper impensa beneficia, sed specialiter hoc in æterna retributione seruitium. Noueris autem pro certo, me mortuū fuisse, atque ad inuisibilia & cœlestia raptū. Esto ergo securus, me amodo hac nocte minime moriturum. Vade igitur interim, & quiesce. Redibis autem mane facto ad me, & tunc miranda quæ vidi narrabo. Indicto tempore, rediit ad eum iam dictus frater cum sociis. Cumque Psalmis primæ diei horæ decantatis, tempus iam loquendi adesset, ait ad socios. Verba autem eius ab eo Latine prolata, nihil addens, mutans, vel minuens dicturus sum. Ite, inquit, ad Dominum Cancellarium, & dicite ei, vt dicat Domino Papæ quatenus huc veniat, & eiiciat me de sepulchro isto, in quo iaceo. Et certe ipse libenter hoc faceret, si sciret lectulum qui mihi præparatus est. Non fuit enim lectulus tantæ pulchritudinis, tam miræ suauitatis, sicut ille qui mihi præparatus est. Ego autem mortuus in ista nocte fui, & fui ante Dominum meum Iesum Christum, vidique beatam Mariam matrem eius, & ipsum, qui concessit mihi locum ad pedes suos, ibique sedebo. Cumque fratres, quibus ista narrabat, eum rogarent, vt rerum quas viderat, statum, modum, vel beatitudinem indicaret, Et quis, ait, o fratres, hoc posset? quis certe posset bonum illud, felicitatem illam, illa ineffabilia, & mortalibus incognita bona narrare? Non est, non est plane aliquis mortalium, qui hoc posset. Seruatur, inquam, inter innumera, quæ ibi conspexi, disciplinæ reuerentia singularis, cunctaque ibi ad vnguem ordinata subsistunt. Et cum post ista paululum conticuisset, Pœnitet, inquit, me, non quæsisse a Domino, quid de illa sua Cluniacensi domo facere decreuerit, vel quid de statu illius penes ipsum sit. Respondente vero fratre supradicto ad hæc non esse curandum, si hoc tunc a mente eius exciderit, quia ipse Deo astans, pro eadem domo eum precaturus esset, ille adiecit. Et vere, inquit, ac libenter hoc facturus sum, ipsumque pro illa, totis animi affectibus deprecabor. Ecce vere mens hominis, semper quidem, sed nunc maxime dedita Deo, a qua post summum illum, & præcipuum diuinitatis affectum, amor fratrum suorum & cura nec in vltimis excidere poterat. Eadem die ad vesperum vel vesperam, adiit eum visitationis gratia, magnæ & probatæ religionis vir, Guilielmus Prænestinus Episcopus, & more bonorum infirmitati eius compatiens, eum consolabatur. Cui venerabilis Matthæus inter cætera retulit. Venit, inquit, hac nocte ad me vir reuerendi vultus, multa, ac venusta, tam capitis quam vestium albedine decorus. Videbatur autem mihi, esse de incolis eremi. Qui me de hac domo educens, pratum insigne traduxit, indeque ante Dominum adduxit. Vernabat autem pratum illud per quod traductus sum, amænitate singulari, nec aliquid ei iocunditatis deesse videbatur. Ibi arbores omnigenis fructibus grauidæ, ibi rura graminibus viridissimis, ac floribus super omnem decorem pulcherrimis depicta: ibi quicquid visu delectabile, quicquid olfactui odoriferum, quicquid sensibus vniuersis iocundum. De quo si quis vel florē vnum obtinere mereretur, omnibus vitæ suæ diebus sanior, omnibus alacrior, omnibus felicior existeret. Recedente ergo ab ipso, iam dicto Episcopo, venit eadem visitandi causa, & Ioannes Cluniacensis monachus tunc Domini Papæ Capellanus, post vero Perusinus Episcopus, & cum eo similiter colloqui cœpit. Cui cum diceret, videri sibi quod in proximo moriturus esset, respondit ille. Non hac certe, non hac nocte moriar. Datum enim mihi est a Domino, vt ea die qua ipse de Virgine natus ad homines venit, eadem ego ab hominibus recedens, ad ipsum eius præuia misericordia pergam. Vere misericors Dominus, vere seruorum benignissimus consolator, vere iuxta canticum Moysi seruorum suorū miseretur. Non obliuiscitur consolari eorum diuturnos labores, nec eorum obsequia sibi deuote impensa contemnit. Vere secundum quod ipse ait, quemadmodum mater consolatur filios suos, sic & ipse non solum in futura vita, sed etiam quandoque in ista consolatur, delinit, lætificat seruos suos, vt hic gaudia sequentia prægustantes, ineffabili dulcedine trahantur, & adhuc in corpore positi, toto illuc animi desiderio rapiantur. Noluit enim magnam illam multitudinem dulcedinis suæ quam abscondere solet timentibus se, a Matthæo nondum a corpore mortis liberato ex toto abscondere, nec ea quæ daturus erat, omnino post mortem differre. Præmisit inde signa aliqua etiam ante mortem, vt ipse ad ea speranda vel amanda, multo magis animaretur, & quale illius apud ipsum meritum esset, ignorantibus proderetur. Mansit ergo beatus vir, tam præclaris reuelationibus recreatus, alacrior vsque ad extrema, & in Domino confortatus, suam illam horam vltimam expectabat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Quomodo sancte & gloriose, natalis Domini die, prima lucescente aurora, de hoc mundo transierit. CAPVT XXII.	??	??	Iam vero ipsa Natalis Domini vigilia, transcursis more suo deuote tam nocturnis, quam diurnis officiis, iamque vespertina hora instante, Dominicum corpus sibi rogat afferri. Quo allato, audite, inquit fratribus, confessionem meam, & fidei meæ hic & in æternum testes adestote. Confiteor, ait, hoc sacrum Saluatoris mei corpus, illud vere & essentialiter esse, quod de sancta Virgine ab ipso sumptum est, quod pro mundi salute in cruce pependit, quod in sepulchro positum est, quod tertia die a mortuis resurrexit, quod in cœlos ascendit, quod venturum est iudicare viuos & mortuos, & seculum per ignem. Per ipsum credo incorporari ei, & fieri vnum cum ipso, & habere vitam æternam. Hoc dicens, refectus coram fratribus, eodem salutari Christi corpore, per carnem illam, quæ dat vitam in æternum, ad æternitatem futuram idoneus factus est. Cumque prima sacræ noctis vigilia aduenisset, & signa totius vrbis ad nocturnas laudes pulsari audisset, statim tota mente ac voce, in vocem exultationis prorumpens, qua poterat voce, quo poterat gestu lætitiæ, Christus natus est nobis, Gloria in excelsis Deo, sociis & omnibus inclamabat. Angelico vero hymno, sicut ad Missas canitur, ex integro decantato, reliqua circunstantibus ad quæ non sufficiebat dimisit. Animo tamen ad illas sacras Dominici Natalis laudes suspensus, quoties in cantibus, quoties in lectionibus, beatæ Virginis matris Domini nomen legi vel cantari aduertebat, toties oculis sursum leuatis, toties manibus in cœlum extensis, vbi mens eius conuersaretur, quo sancta illa anima raperetur, monstrabat. Iamque nocturnis laudibus consummatis, dum sacerdos astans sacro altari, Missam quæ dicitur de nocte cantaret, erexit se nisu quo potuit, & iuuante se quodam fratre, quia vires ad standum deerant, in lecto resedit. Conuersusque ad Dominicam Crucem quæ coram erat, velut si in ipsa Saluatorem, vt olim crucifixum, conspiceret, ait. Iam o misericors Saluator tempus est, vt quod promisisti adimpleas, & tuo instante Natali a vita mortali migrandi, & ad te, qui vita es æterna, transmigrandi, licentiam concedas. Hoc vltimo verbo postquam cunctis sermonibus suis finem dedit, in lectum reclinatus, indeque post modicum ad cilicium cinere conspersum, a fratribus translatus est. Sæpe autem eosdem fratres ante rogauerat, ne se casu aliquo, nisi in cinere & cicilio Christiano more mori permitterent. Timebat enim, ne qualibet infirmitatis eius compassione ducti, hoc prætermitterent, vel negligerent. In quo sicut & in aliis, Martini sui exempla & verba sequi nitebatur, qui sicut omnibus notum est, discipulis moriens prædicabat, non debere Christianum nisi in cinere mori. Vbi & Matthæus a suis vel fratribus vel discipulis collocatus, horam vocationis suæ vltimam sustinebat. Qua iam instante, dum noctis tenebræ in lucem verterentur, & a monachorum in eadem Ecclesia constitutorum conuentu, ad secundam Missam cantaretur, Lux fulgebit hodie super nos, Matthæus vere monachus & Pontifex Dei, densas Ægyptiorum, hoc est mundi huius tenebras deseruit, & per mortem carnis, ad sempiternam lucem & vitam peruenit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De exequiis eius celeberrimis, & tumulatione honorabili in Basilica S. Fragdiani. CAPVT XXIII.	??	??	Fertur statim iusti corpus a deuotis viris in claustrum monachorum, & Cluniacensi more psalmodia vndique decantatur. Abluitur vt se habet cōmunis mos, & secundum quod ipse iusserat, suo, quo nūquā a Monacho caruerat cilicio prius, dehinc monachali cuculla vestitur. Adduntur a fratribus Sacerdotalia & Pontificalia indumenta, & his Sacerdos & Pontifex Dei, vt dignus ornatur. Accurrit accepto nuncio, & ipse summus Pontifex Innocentius, atque cum ipso Episcoporum & Cardinalium totaque Romanæ Ecclesiæ vel curiæ plenitudo. Congregatur pene tota vrbs Pisana, & illud cernere illi obsequi, omnibus suis negotiationibus anteponunt. Osculantur plurimi manus vel pedes iacentis, & se sanctificari tali contactu vel osculis, non irrita fide confidunt. Consueuerat vrbs illa multo quæsita labore marina negotia aucupari, & a remotis Africæ vel orientis partibus, pretiosa quæque conuehere. Impleuerat sinum suum congestis vndique multarum gentium mercibus, & inde cunctis pene Italiæ vrbibus ditior effecta gaudebat. Suscipit tandem vniuersis Ægyptiorum opibus præferendam, missam sibi ab vltimis Galliæ finibus Margaritam, eamque se longe quam prius ditiorem esse lætatur. Ostendit in isto mortuo, quātum præponderent terrestribus thesauris cœlestes gazæ, quantumque opes Christi, etiam post mortem, opes viuentium antecedant. Iacebat ille extinctus, neque aliquid in mundo vel possidebat, vel sentiebat. Venerabantur tamen eum viuentes, reuerebantur potentes, efferebant laudibus locupletes. Discernunt etiam amatores mundi, & ipsis obsequiis quæ sanctis impendunt diiudicant, quantum subiaceant terrena cœlestibus, humana diuinis, fugitiua sempiternis. Seruatum est corpus venerandi hominis, toto illo die Natalis Domini, & Psalmis ac Deo fusis precibus frequentatum. Sequenti die, hoc est, in festo magni illius Martyris Stephani, obtulit pro eius æterna requie iam dictus Papa Innocētius solemne Deo sacrificium, & deuote supernam pietatem, pro Pontificis laborum suorum comparticipis requie, implorauit. Fecerunt idem & Episcopi qui forte tunc aderant, & simul omnes fusis Deo precibus, euntem ad peregrina Coepiscopum deduxerunt. Tandem circa horam diei sextam, præmissis omnibus Christianæ sepulturæ cæremoniis, astante insuper clero & populo ciuitatis pene vniuerso, in Ecclesia sanctj Frigdiani olim Lucensis Episcopi, quæ Pisis habetur, vir vita, morte, famaque venerabiliter ad sepulchrum delatus, ac tumulatus est. Septem deinde annis exactis, cum ad vrbem proficiscerer, causa reformandæ pacis inter Pisanos & Lucenses, specialiter tamen eius tractus pia recordatione, Pisas adij. Secunda dehinc aduentus mei ad illam vrbem die, cum sociis ad charissimi mei sepulchrum accessi, eiusque sacros cineres vt dignum erat visitans & honorans, salutarem pro eo hostiam obtuli. Et licet eius meritis multo magis me iuuari posse confiderem, omnipotenti tamen Creatori ac benignissimo Redemptori, vnanimem mihi dum viueret hominem, quantis tunc datum fuit precibus & fletibus commendaui. Requiescat ergo per immensam ipsius omnipotentis misericordiam in perpetua pace, fidelis, deuota & accepta Deo anima, fruaturque perenniter fructu bonorum operum suorum, nec obliuiscatur apud Deum se diligentium, fratrum & filiorum suorum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De quodam malo Monacho pessime mortuo. CAPVT XXIV.	??	??	Post illa miranda opera vel signa, quæ ad legentium vel audientium spiritualem ædificationem supra præmissa sunt, sequatur & istud, quod post vniuersa illa me comperisse contigit. Nec solum me post illa hoc comperisse contigit, sed insuper post illa omnia prouenisse accidit. Fuit in monasterio Lehunensi, Ecclesiæ Cluniacensi subiecto, frater quidam nomine & habitu Monachus, sed vita & moribus monasticæ conuersationi & sanctitati non parum aduersus. Hic strenuus & perspicax in humanis, hebes & obcæcatus erat in omnibus fere diuinis, & ad monasticum propositum pertinentibus rebus. Corripiebatur sæpe a Priore suo, & a religiosis fratribus in iam dicto monasterio cum eo simul morantibus, & multa propter excessus suos frequenter tam verborum quam verberum spōte vel inuitus probra ac iniurias tolerabat. Videbatur aliquando in eo proficere spiritualium cura medicorum, & specie tenus conuersus a prauis studiis putabatur. Sed paruo interiecto tempore, non solum in nullo melior, sed insuper omni spreto cœlestis medicinæ labore, seipso deterior apparebat. Producta est hæc eius pertinacia multo tempore, nec alicuius studio finiri potuit, quousque eo indurato, ille qui attingit a fine vsque ad finem fortiter, congruum tam diuturnis malis finem imposuit. Depositus erat ab exteriorum administratione, merito culparum suarum, & inuitus ac murmurans, regularibus claustri septis retinebatur. Non potuit tandem pati tam odibilem sibi clausuram, & diabolico dolore stimulatus, carceris sui iniurias in Priorem vel fratres suos casu aliquo refundere gestiebat. Erant prope ipsam Ecclesiam horrea, ad recondendas fruges monasterij præparata. Concluserant intra eadem Prior ac fratres suum pene totius anni victum, & tam ad esum quam ad potum sibi ex ipsis frugibus necessaria præparauerant. Nam quia terra illa parum vini fertilis est, non solum panem ad edendum, sed & ceruisiam ad bibendum, ex ipsarum frugum succo conficere soliti erant. In hæc fratrum victualia nequam ille exarsit. Et arbitratus mala quæ pro sceleribus suis a fratribus perpessus fuerat, damnis eorum se eis optime recompensaturum, igne horrea prædicta succendere parat. Vnde claues claustri fur nocturnus furatus, de claustro egreditur, & vniuersorum absentia explorata, occulte ignem horreis iniicit, sic quod ad claustrum nullo sciente regreditur. Iamque fratres matutinis pro more finitis laudibus, ad strata propria reuersi fuerant, & ecce immissus a monacho ignis paulatim succrescens, in manifestas subito flammas erupit. Exclamat ille sacrilegus primus, & velut innocens, & inscius facti, quasi ad extinguendum cum aliis accurrit. Laborantibus tamen cunctis, & ad flammas extinguendas pro posse occupatis, respicit ille nec adiuuat, & velut vltioni congratulans, ociosus spectator assistit. Non tulit hoc in longum diuina censura, nec, vt de similibus solet, tantum nefas in posterum punire distulit. Mox enim eum percutienti Angelo tradens, inuisibili gladio peremit, cunctisque qui aderant videntibus, morte præsenti pariter & æterna frustrauit. Fratres tam subito & horrenda eius morte perterriti, elisum ad terram iamque exanimen, in manus suscipiunt, atque ad abluendum pro more deferunt. Iamque illo ad lauandum nudato, clauem quam paulo ante furatus fuerat, eum nefanda manu adhuc tenentem reperiunt. Placuit ita Deo, & ad corrigendos pertinaces in malo homines, sic disposuit. Nam cum vitali spiritu recedente, mos sit vniuersa corporis membra dissolui, manum mortui huius ad retinendam clauem, quam ad tantum scelus perpetrandum furata fuerat, tenacem reddidit. Fecit hoc ne vindicta tanti sceleris casui deputaretur: fecit, vt virus eius notum fieret, vt maiore miraculo seipsum nequam ille quod viuens noluerat, mortuus proderet, & vt omnes ad quos tā pessimi criminis fama pertingeret, a cōsimili opere deterreret. Iam dictæ igitur clauis & aliarum quas nunc reticeo rerum indiciis, de tanti mali auctore certificati fratres, cadauer illud, cuius animam iam inferus possidebat, vtpote furis, sacrilegi, incendiarij, excommunicati, a consortio sanctorum corporum expulerunt, & procul extra Christianum cimiterium proiecerunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De visione quam ego Romæ positus vidi. CAPVT XXV.	??	??	Licet autem propositum meum sit, vt in narrādis huiusmodi miraculis, aut nūquam aut raro somnia admittam, quia frequēter aut falsa sunt aut dubia: quoddam tamen somnium inter hæc quæ narro miracula, quia fide dignum videtur admisi. Nā vt sanctus Pater noster Odo in vita sancti Viri Geraldi scripsit, somniorum visiones nō semper sunt inanes. Probat hoc Pentateucus in primo Genesis libro, probat & ipsum vt cunctis notum est Euangelium. Audite ergo somnium meum quod vidi. In primordiis Pōtificatus Domini Papæ Eugenij, ad visitandum tam ipsum quam communem matrem Romanam Ecclesiam, Romam adij. Illuc perueniens, apud Cardinalatum sanctæ Mariæ nouæ, quod iusta antiquum Romuli templum constructum est, hospitium suscepi. Ibi dum nocte quadam quiescerem, ecce vir venerādæ vitæ Dominus Guillelmus, qui nuper de vita excesserat, mihi dormienti visus est in somnis astare. Et quia sequēti narrationi hoc necessarium est, quis iste vel cuius vitæ fuerit, quo insuper euentu ex hac vita migrauerit, breuiter inserendum est. Fuit hic iuxta carnem nobilis, iuxta spiritum lōge nobilior, a primis adolescētiæ annis religionis amator, in quam quamdiu aduixit, hoc est fere vsque ad senectutem, bonis meliora semper addendo, profecit. Angelicæ monachus mūditiæ, singularis in pauperes & desolatos misericordiæ. Zelo Dei contra negligentes, & maxime contra grauiter delinquentes totus igneus, exceptis nocturnis & occultis vigiliis, dimidiam partem diei quotidianis orationibus & lachrymis pene semper occupans. Et licet hæc principaliter de eo scribam, quia in his hic specialius effulsit, non tamen sola hæc de ipso vel in ipso commendo. Nam quantum facultatis & scientiæ in eo fuit, iuxta morem & modum Cluniacensis Ordinis ac propositi, sacris semper etiam aliarum virtutum exercitiis inuigilauit. Hoc merito, & quia præter hæc quæ dicta sunt in exterioribus administrandis multam a Deo sibi collatam gratiā obtinebat, multis eum & magnis monasteriis diuerso tempore vt res exigebat, præfeci. Vnde Ambertę, Caroloco, Celsinaniis, Siluiniaco, ipsi tandem Cluniaco, a me in Priorem prælatus, indeque in Abbatem Moysiacensem assumptus, vbique iam dictarum virtutum signa impressa reliquit. Casu dehinc interueniente quem nominari nulla necessitas cogit, dans locum iræ, a loco illo recessit, & Cluniacum rediit. Vbi aliquanto tempore, Camerarij, hoc est, fratrū procuratorio officio functus, ad vltimum, ad Prioratus administrationem earum loco remissus est. Illic assuetis religionis & disciplinæ studiis toto conatu intentus, dum nulli prorsus in causa Dei parceret, zelo, vt iam dixi, iustitiæ totus ignitus, a quodam nequissimo, qui sibi prouenire timebat quod de aliis delinquentibus ab eo fieri cernebat, insidias passus venefica fraude extinguitur. Talem vitæ terminum sortitus bonus vir, regno cœlorum dignus factus est, coniunctus illis vt iustum est credere, de quibus Christus veritas ait, Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum cœlorum. Vnde quia non solum propter iustitiam iam persecutionem passus est, sed etiam, quod maius est, propter iustitiam mortuus est, merito dignus iudicatur regno cœlorum. Fraus ergo qua tantus vir vitæ subtractus est, quibusdam indiciis antequam Romanum iter aggrederer, ad me delata, in quæstionem versabatur. Sed itineris acceleratio quæstionem impediens, ad finem rem perducere non permisit. Ita interim de tam nefanda re anxius & dubius, propositum iter incœpi, & Romam, vt suprascripsi, perueni. Ibi loco, tempore, modo, quo dictum est, venerabilem Guillelmum mihi adstare conspicio, quem cum viderem valde gauisus surrexi, & multo cum affectu amplecti eū & osculari cœpi. Licet autem altus sopor exteriorem sensum officia occupasset, vigebat tamen velut in vigilante memoria, meque dormire dormiens non ignorabam. Nec illud mente exciderat, illum qui videbatur, in somnis videri, nec eram immemor ante non multum temporis mortuum, & dolo, quē supra scripsi, extinctum. Quodque magis mirum est, & illud nescio qua vi occulta naturæ statim menti occurrit, non posse mortuum diu cum viuente morari, nec prolixum sermonem miscere. Vnde priusquam recedere virtute inuisibili cogeretur, interrogare illum festināter de quibusdam decreui. Quæ tamen vt non phantastica, sed verax quæ apparebat visio videretur, nequaquam prius præmeditatus fueram, sed tunc ea dormiens nutu vt arbitror Dei nouiter menti occurrentia, cogitare incipiebam. Quatuor ergo quædam, quæ nescio vnde dormienti occurrebant, interrogando ei proposui. Quomodo, inquam, vobis est Domine Prior? vocans eum non ex proprio nomine, sed ex officio. Ad quod ille breuiter, vt fuerat semper breuiloquus, ac bis vel ter ex more verba replicans, respondit. Multum, ait, mihi bene est, multum mihi bene est. Huic primæ interrogationi secundam subiunxi. Vidistis adhuc Dominum? & ille. Assidue video, assidue video. His duabus, & tertiam addo. Estne, inquam, certum quod de Deo credimus, estne absque dubitatione, vera fides quam tenemus? Nihil, ait, ita verum, nihil ita certum. Et quarto. Verum est, aio, quod fama resert, verum est, quod multi opinantur, quosdam quos ipse non ignoratis fraude sua ac veneficio vos occidisse? Verum est, inquit, verum est. His dictis, & ipse disparuit, & ego, euigilans ea quæ videram recolere & admirari incipiebam. Interim dum hæc agerem, & visa memoriæ commendarem, rursum somno opprimor, & sicut in hyemalium noctium prolixitatibus, nam dies Aduentus Domini tunc instabant, iterum caput ad dormiendum compono. Nec mora, adest qui supra, & se eodem modo quo prius ostendit. Occurro & ego illi non segnius quam ante, & visionis præmissæ omnino immemor, amplecti eum & osculari, vt prius cœperam. Quid multa? Nihil plus minusue in animo meo, nihil plus vel minus in ore meo, in hac secunda visione fuit quam in prima fuerat. Eadem quæ supra interrogo, eadem quæ supra audio, de statu suo, de visione Dei, de certitudine Christianæ fidei, de morte sua, ordine quo præmisi a me interrogatus, eadem nec pauciora respondit. Huic tamen secundæ visioni, in fine aliquid additum est. Mox enim vt dixit se vere dolo falsorum fratrum extinctum, in fletus amarissimos vt mihi in somnis videbatur prorupi, & qui iam de facto non dubitabam, tantum nefas insatiabilibus lachrymis deplorabam. In fletibus istis euigilans, oculos humectos genasque meas recentibus lachrymis tepentes inueni. Vt vero huius visionis vel somnij indubia veritas commendaretur, regressus ab vrbe, atque ad Galliam nostram rediens & Cluniacum perueniens, quæ de morte sancti viri suspicatus fueram, ipsius nefarij parricidæ publica confessione vera fuisse probaui. Quem gehenna dignissimum, quia gladio, laqueis, ignibus, vel extremis nefandorum suppliciis, Ecclesiastica pietate prohibente, punire non poteram, exilio perpetuo quod pene solum licuit, infernalem proditorem damnaui. Nam sacrosanctis Euāgeliis adhibitis, compulsus est in publico Cluniacensi Capitulo me præsente iurare, quod transactis tribus sibi a me præfixis mensibus, nunquam deinceps intra terminos vniuersam Galliam concludentes maneret, sed extra illos locum saluti suæ aptum requireret, & in inuento loco Deo pro peccatis suis digne satisfaceret. Hæc suprascripta visio licet in somnis apparuerit, idcirco mihi fide digna videtur, quia & dormientis tā integra in tantis, vt dixi, memoria, & iterata ac per omnia primæ similis secundæ visionis, præter illud quod in vltimo exceptum est, forma, atq. ipsius detestādi hominis publica confessio, non falsam, sed veram eam, vt arbitror, omnino demonstrant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De visione fratris Enguizonis. CAPVT XXVI.	??	??	Svbiungatur & huic visioni altera, quæ quamuis in somnis vt illa apparuerit, veram tamen fuisse, ipse rei exitus cōprobauit. Venerat Cluniacum meo tempore conuersionis causa nobilis vir Enguizo nomine, & vt in primordiis suis erga diuina magis exerceri assuesceret, locum quiescendi ad seruiendū Ecclesiæ, in Ecclesia suscepit. Vbi dum quadam nocte dormiret, videt quēdam olim commilitonem suum qui Petrus dicebatur de Rocha, quod castrum in Gebennensi diœcesi situm est. Defunctus vero fuerat iam dictus miles in Hierosolymitano itinere ante non multum tempus, sed eius obitum supra nominatus frater penitus ignorabat. Nondum enim vel tenuis fama mortis eius ad eum peruenerat. Visus est ergo ei, vt dixi, iam dormienti in specie illa, qua eum in seculo videre consueuerat. Gauisus est frater, & vt optime notum ac familiarem, eum alloqui familiariter cœpit. Quid est, inquit? quomodo te habes? Ego, ait ille, in transmarino itinere quod te, vt nosti, conscio cœpi, defunctus sum. Et frater. Quid est ergo & de sociis qui illud iter tecum aggressi sunt? Illi, inquit, & illi iam de vita excesserunt, illi vero & illi adhuc supersunt. Quomodo, inquit, tibi est in statu illius vitæ, ad quam transisti? Ad hæc ille. Bene, ait, mihi est, quia misericordiam quam a Deo speraueram, iam consequutus sum. Obest tamen adhuc multum, & obstat plenitudini salutis meæ, quod proximo tempore antequam Hierusalem pergerem, sacerdotem Ecclesiæ de Seconiaco, quandam a me decimam exigentem, per vineam quandam fugaui, & in exitu vineæ irreuerenter percussi. His frater auditis, & quid, ait, de me tibi videtur? Potero consequi salutem quam spero? Saluaberis, inquit, sed ante salutem multa & grauia patieris. His dictis, is qui apparuerat miles disparuit. Frater a somno euigilans, cuncta quæ viderat vel quæ audierat, mihi statim mane retulit. Rogauit insuper, vt liceret ei partes illas de quibus miles ortus fuerat, & in quibus ea de Presbytero acta fuerant adire, & vtrum vera an falsa esset visio iam dicta, probare. Nam sicut mortem militis nullus ei ante militem nunciauerat, sic nec de sociorum eius morte aut vita, sic nec de fuga Presbyteri, seu militis percussione quicquam vel modicum prius audierat. Accepta ergo regulari more licentia, Gebennensis territorij partes adiit, ibique a notis & veracibus personis cuncta quæ a mortuo audierat, vera esse agnouit. Nam & quod de Presbytero actum fuerat, tam ab illo quam ab aliis didicit, & paucos post dies, mortem militis & eorum quos mortuos ille nunciauerat audiuit. Quæ postquam parentibus defuncti innotuerunt, bono vsi consilio, quod in Presbyterum ille deliquerat, ipsi pro eo digne satisfacientes Presbytero, expiauerunt. Et quia tam certis indiciis verax fuisse præfata visio probata est, a me vt non dubia, sed vt certa, inter cætera miracula conscripta est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De cuiusdam pueri vigilantis visione mirabili. CAPVT XXVII.	??	??	Et de mortuorum quidem apertis manifestationibus licet multa superius dicta sint, vnum tamen adhuc addere volo, quod nuper compertum, tacendum non esse videtur. Nam anno, quo hæc scripsi, illud contigerat. Vigilia Natalis Domini, nocte scilicet, qua Sanctificamini hodie, cātatur, iacebat apud Carum-locum puerulus quidam monachus ante sacros matutinos in fratrum dormitorio, & nescio quid meditans dormire non poterat. Et ecce post aliquantum processum noctis aspexit & vidit venerabilis vitæ fratrem Achardum nomine, qui eiusdem monasterij Prior fuerat, & ante paucos annos vita excesserat, per gradus dormitorij ascendentem, sibi appropinquare. Erat vero iam dictus puerulus fratris eius filius. Venit ergo, & in scamno ante lectum pueri constituto resedit. Erat cum illo & venerandus ille Dominus Prior Guillelmus, & ipse similiter defunctus, quem mihi Romæ in somnis apparuisse supra retuli. Neutrum tamen illorum, dum viuerent, puer viderat, sed ex his quæ ab eis audiuit absque vlla eos ac si vidisset dubitatione cognouit. Morati sunt & collocuti adinuicem aliquamdiu, puero audiente, quousque Domino Guillelmo recedēte, solus frater Achardus ante illum, vt dictum est, sedens remansit. Qui ad puerum conuersus, hortatus est eum vt surgeret, & ad mira quædam videnda, vsque ad fratrum cimiterium cum eo procederet. Respondit ille, timore qui eum inuaserat, patrui sui familiari collocutione iam ex parte sedato, non posse fieri quod monebat: sub custode se esse, timere ne si eum aliquis præter morem egredientem videret, dira flagella subiret, nec ipse inter multiplices plagas sibi adesse valeret. Ad hæc illo dicente, nihil sibi esse timendum, credendum esse patruo, optime se ne quid mali ei inde contingeret prouisurum, saluum & incolumem ducturum ac reducturum, adductus est puer in sententiam, & surgens, ac se regulari more induens, præcedentem secutus est. Duxit autem eum per claustrum maius, in claustrum infirmorum, indeque vsque ad cimiterij ostium. Quo aperto, statim vlterius processerunt. Et ecce conspicit puer totum cimiterij ambitum sedibus innumeris refertum, ac supra sedes illas viros monastico schemate indutos sedere. Dixerat autem illi patruus & sibi inter alias sedem seruari, in qua statim aliorum modo veniens resideret. Indicauerat etiam querelam in Conuentu illo de se futuram, propter quam necesse esset se exurgere, & ad vocantis iudicium properare. Monuerat insuper, vt in illo examinis interuallo, eandem puer sedem occuparet, nihilque metuens sibi vsque ad reditum conseruaret. Quod & sic factum. Ingressus namque frater Achardus cum puero Conuentum illum, mox in sede sibi parata resedit. Ortus est statim clamor, & a quodam circumsedente querela deposita, quod idem frater tardus illi suo conuentui occurrisset. Surrexit ille confestim, & ad satisfaciendum more monastico in medium processit. Quo facto, puer vt monitus fuerat, surgens constanter in sede eadem resedit. Obtinet autem medium cimiterij locum, structura quædam lapidea, habens in summitate sui quantitatem vnius lampadis capacem, quæ ob reuerentiam fidelium ibi quiescentium totis noctibus sulgore suo locum illum sacratum illustrat. Sunt & gradus per quos illuc ascenditur, supraque spatium duobus vel tribus ad standum vel sedendum hominibus sufficiens. Ibi sedem cuiusdam magni & reuerēdi iudicis, supraque ipsum sedentem puer dum conspiceret, vidit iam dictum fratrem Achardum ante ipsum velut pro satisfactione prostratum. Quid dixerit, quid ei responsum fuerit, intelligere licet multum nisus, non potuit. Clare autem idcirco cuncta videre poterat, quia quædam maxima claritas absque subsidio humanorum luminum, totum illud illius cimiterij spatium illustrabat. Modico temporis interuallo transacto, sæpe nominatus frater ad locum proprium rediit, & puero sibi cedente, atque ad eius pedes residente, sedem suam recipit. Parum intercesserat, & ecce puer conspicit totum Conuentum illum de sedibus suis exurgere, & non ad illam, per quam ingressus fuerat, portam, sed ad aliam quandam tendentem, ad exitum festinare. Antequam tamen egrederentur, conspexit multum ignem, proxime ante ipsam portam accensum. Per quem, vt referebant plurimi ex illo agmine transeuntes, alij diu in illo morabantur, alij cito transibant. Hæc tamdiu vidit, quousque portam illam omnes excesserunt. Remansit autem post tantum spectaculum, solus puer cum patruo. Quem patruus, vt promiserat, per viam qua venerat reducens, cum eo fratrum dormitorium ascendit, eumque vsque ad lectum proprium prosecutus, statim disparuit. Hanc visionem quia auditam prius ab aliis, & postea ab ipso puero fallere nesciente, fide dignam iudicaui; ad legentium vtilitatem vel cautelam, sicut & præcedentia, ne mente exciderent, scribere volui.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De institutis Carthusiensium Monachorum. CAPVT XXVIII.	??	??	Et quia propositum meum in narrandis miraculis, de quo iam frequenter lectorem instruxi, tale est, vt absque aliquo temporis præiudicio, non attendens quid quando factum sit, sed quando mihi relatum sit, ad Dei gloriam & legentium ædificationem, quæ pro certo vera esse comperi describam, trado legentibus quæ ante paucos dies didici. Sed antequam ea scribere exordiar, quædam ad rem pertinentia illis propono. Seruatur in Burgundiæ partibus inter omnes. Europæ nostræ monastici ordinis professiones professio quædam, multis aliis eiusdem monastici propositi sanctior & cautior, instituta nostro tempore a quibusdam patribus, magnis, doctis & sanctis, magistro Brunone Coloniensi, magistro Landuino Italico, ac quibusdam aliis vere magnis, vt dixi, & Deum timentibus viris. Qui quorundam antiquorum monachorum tepiditate, negligentia ac desidia prædocti, seculo abrenunciare volentes, cautius sibi suisque in via Dei sectatoribus consuluerunt, & vigilanti oculo, Ordinē contra omnes pene sathanæ insidias circunspectum instituerunt. Nam vt contra superbiam, quæ iuxta scripturam, initium est omnis peccati, & contra eius nefandam sobolem, inuidiam dico, ambitionem & vanam gloriam, ac si qua sunt alia, Ordo ab eis institutus, quantum iuxta eorū scientiam homini erat possibile, armaretur, vestes vilissimas, ac super omne religionis propositum abiectissimas, ipsoque visu horrendas assumpserunt. Quantitate enim breues & angustæ, qualitate ita vt vix aspici possint hirsutæ & sordidæ, nullum gloriandi vitium se posse admittere indicant. Et noui quidem quod etiam in sordido habitu diabolus quod suum est quærit, & humilitatis vestibus quandoque texturam superbiæ interserit. Sed tamen iam dicti iusti & Deum quærentes viri, in quantum potuerunt, ne princeps mundi per superbiam aut superbiæ familiam in se vel suis sibi locum inuenire posset, summo studio prouiderunt. Cupiditatem insuper quæ radix malorum omnium dicitur, vel auaritiā quæ idolorum seruitus vocatur, ne mihi venenosa virgulta quolibet tēpore procedere posset, ita radicitus auulserūt, vt certos terminos iuxta locorum suorum fertilitatem aut sterilitatem, in circuitu cellarū suarum maiores minoresue præfigerent, extra quos etiam si totus eis offerretur mundus, nec saltem quantum pes humanus occupat, terræ spatium acciperent. Ea etiam de causa, animalibus vel pecoribus suis, certum quem transgredi fas non esset, terminum instituerunt, bobus scilicet, asinis, ouibus, capris, vel hircis. Et vt non esset eis quandoque necessarium, vel plus terræ, quam dictum est, possessioni suæ addere, aut numerum iumētorum suorum vel pecorum augere, duodecim tantum monachos cum xiij. Priore, ac decē & octo conuersis, paucisque mercenariis, nullo prorsus superaddito in sui Ordinis monasteriis esse perpetuo decreuerunt. Præter ista ad edomandum iumentum corporis sui, & ad subigendam iuxta Apostolum legem membrorum suorum, repugnantem legi mentis suæ duris carnem ciliciis semper exasperant, continuatis pene acribus ieiuniis corpora affligunt, extenuant, & desiccant. Inde est, quod pane furfureo semper vtuntur, vino adeo adaquato, vt merito magis villum, quam vinum dicatur. Ab omni carnium esu, tam sani quam ægri, in perpetuum abstinent. Pisces nunquam emunt, sed forte ex charitate datos accipiunt. Die Dominico & quinta feria tantum, caseum vel oua ad vescendum admittunt. Tertia feria ac sabbato, aut legumine aut olere cocto vtuntur. Omni secunda, quarta & sexta feria, pane solo & aqua contenti sunt. Semel in die semper comedunt, exceptis octo diebus Natalis Domini, octo diebus Paschæ, octo diebus Pentecostes, Epiphania Domini, repræsentatione eius, hoc est Purificatione sanctæ Mariæ, Annunciatione Domini, quando Paschali tempore prouenit: Ascensione Domini, Assumptione ac Natiuitate iam dictæ sacræ Virginis matris eius, & exceptis festis duodecim Apostolorum, sancti Ioannis Baptistæ, sancti Michaelis, sancti Martini, & illo quod in Kalen. Nouembris celebratur, festo omnium Sanctorum. Super hæc omnia, more antiquo Ægyptiorū monachorum, singulares cellas perpetuo inhabitant. Vbi silentio, lectioni, orationi, atq. operi manuum, maxime in scribendis libris irrequieti insistunt. In eisdem cellis debitum regularium horarum, hoc est, primam, tertiam, sextam, nonam, completorium, signo Ecclesiæ commoniti, Deo persoluunt. Ad vesperas & matutinas, in Ecclesia cuncti conueniunt. Ibique non perfunctorie, vt quidam, sed intentissime oculis in terram demissis, cordibus cœlo infixis, Deo preces, Deo gratiarum actiones persoluunt, totumque suum tam interiorem quam exteriorem hominem, habitu, voce, vultu, rebus visibilia excedentibus, spretis cunctis aliis, intentum, immo affixum esse ostendunt. Ab hoc more excipiunt illos festiuos dies qui supra scripti sunt, in quibus bis comedunt, & in quibus more monachorum nō per cellas, sed simul habitantium, non solum omnes regulares horas in Ecclesia decantant, sed & in refectorio tam post sextam quam post vesperas, nullo sospite excepto, communiter edunt. Quibus tantum diebus, antiquorum eremitarum æmulatione ne ab aliis sacris operibus licet dignitate inferioribus impediantur, salutare omnipotenti Deo pro salute sua ac mundi, sacrificium offerūt, quod ex vsu iam veteri tracto nomine, quia Deo mittitur, Missa vocatur. His sacris diebus, qui singulari priuilegio a Domino vel eius Resurrectione Dominici dicuntur, ac sæpe dictis ipsius vel Sanctorum eius solennitatibus Missas celebrant. Diebus quibus eis legumine vti licet, illud ipsi ad mensuram acceptum, sibi aptant & coquunt. Hoc vero tunc, quando non communiter in refectorio, sed quando eos in cellis suis solos comedere eremitica institutio præcipit. Vinum nullo tempore, ante mensam vel postea sumunt. Sed si quis tunc sitim passus fuerit, aqua ei, non vino, vti licet. His ne tam sanctam institutionem omnino muti præteriisse videremur, breuiter præmissis, ad miracula per quosdam ex ipsis nostro tempore facta, procedendum est. Hæc enim in toto isto opere principalis, vt sæpe iam dixi, fuit mihi causa scribendi, hoc est, miracula vbilibet vel quolibet tempore facta ad præsentium vel posterorum memoriam transmittendi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De quodam fratre Carthusiensi, qui mira vigilans vidit. CAPVT XXIX.	??	??	Mvlta quidem in illo sacro ordine miracula cōtigisse, a pluribus accepi. Sed quia ipsius humilitatis virtute, qua semper serui Dei miranda opera sua quanto possunt nisu occultant, vix aliquid ex his prodere alicui voluerūt, rara, immo rarissima, quibus omnimoda fides accommodāda esset, ad me miracula peruenerunt. Quæ tamen absque dubio certa comperi, tacere nec volo, nec proposui. Fuit ex eorum numero, non quidem monachorum, sed conuersorum, conuersus quidā humilis genere, iuuenis ætate, sed moribus generosus, & vitæ sanctitate prouectus. Hic toto studio, obedientiæ, humilitati, mortificationi, omnem quam poterat operam adhibens, mundum sibi, seque mundo non solum crucifixerat, sed etiam sepelierat. Amori diuino, & specialiter memoriæ matris Domini, ita se totum deuouerat vt a bonis viris ipsum vitamque eius cognoscētibus, nihil scire iudicaretur, nisi Christum Iesum & hūc crucifixum, sacramque ipsius crucifixi matrem, ac perpetuam Virginem, humanæ salutis singularem post Domini amatricē, Mariam. His studiis a conuersionis suæ principio cœptis, magis ac magis insistens, & in hac nostra iuxta Psalmum lachrymarum valle, de virtute in virtutem proficiendo, Ascensiones in corde suo disponens, antiqui & communis hostis inuidiā contra se velut nouā ac specialem concitauit: nec iam occulte, sed palā, quantum perditus ille perditionis humanæ sit auidus, ex seipso monstrauit. Iacebat quadā nocte in cella, sibi vt talium mos est, ad laboris solamen & orationis secretum designata. Et ecce in multo iam processu noctis, ipsi adhuc vigilāti & cœlestia meditanti, dæmonum turba in specie porcorū agrestium apparuit. Furebant vbique per totam cellam, & discursu insano, rictu horrendo, dentibus lōgissimis ac velut in necem eius exacutis, pauefactum ac trementem hominem circunstabant. Sudabat ille, vt mihi relatū est, præ timore, & quasi iam iamque a bestiis discerpendus, nil nisi mortem vltimam præstolabatur. Talia eo patiente adauctus est metus, & quendam enormis magnitudinis hominem, vt ex cordis sui iudicio sibi videbatur, dæmonum principem, cellam illam in qua ista fiebant, conspicit intrantem. Qui primo ingressu suo conuersus ad porcos, quid (ait) segnes facitis? Cur iam hunc non rapuistis? Cur non discerpsistis? Quod dicis, inquiunt porci, magno conatu facere nisi sumus, sed cuncta tentantes, nil facere potuimus. Ego, inquit ille, iam faciam, quod vos desides facere non potuistis. Quo dicto vncum ferreum longis ac recuruis vngulis terribilem, minaci manu protendens, atque ad virum Dei rapiendum, immo ad discerpendum adaptās, eum nimio terrore pene mente excedere coegit. Sed Deus, cui bonus vir ille sæpe supplicando dicebat, ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a malo, tentationem tam duram non est passus vltra procedere, sed multa misericordia, qua semper suis prouidet, eduxit eum a tentatione, & liberauit a malo. Mox enim vt nequam ille manum, vt dictum est, ad eum rapiendum, & vncum, vt videbatur, ferreum ad eum discerpendum extendit, statim omnipotentis filij Dei mater, mater vere, vt dicimus, misericordiæ, in qua ille, sicut dictum est, totam spem suam post Deum posuerat, visibiliter adfuit, ac virga leui manu prætensa: Quomodo, inquit, huc detestandi venire ausi fuistis? Non est, non est hic vester, nec iam contra eum in aliquo præualere poteritis. Dixit, ac dicto velocius, totum illud infandum collegium vt fumus euanuit. Perstitit illa post dæmonum fugam, cum homine adhuc tremente, eumque his verbis consolata est. Placet, inquit, quod facis, tuique animi deuotionem Deo mihique gratam esse noueris. Fac ergo quod facis, & de his ad meliora perseueranter proficere stude. Et vt tibi aliquid singulare in mandatis tradam, stude vilibus escis, complectere abiectas vestes, operi manuum deuotus insiste. His animatum hominem virgo relinquens, cœlos repetiit. Istud de hoc bono viro miraculum, aliud isto non inferius sequitur. Rusticus quidam pauper, sed paupertate deuotionem fidei eius non impediente, se bonis illis viris, de quibus sermo præmissus est, in amicitia iunxerat, eisque non minimum familiaris erat. Diligebant enim illi in ipso, non solam, quę quantum ad animæ salutem spectat nihil prodest, rerum pauperiem, sed beatam spiritus paupertatem, de qua Dominus, Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cœlorum. Ea de causa eum quanto erga Deum deuotiorem sentiebant, tanto vt magis familiarem sibi associabant. Inde contigit vt duos eius filios & paruulos susciperent, & in religione sancta, patris post Deum maxime causa educarent. Horum vnus, non multo post tempore elapso defunctus, alterum superstitem dereliquit, quem religiose educare & instituere volentes, supradicto bono viro cui mira quæ præscripsi ostensa fuerāt, eius curam cōmittunt. Nec segnis ille mandatorum exequutor, puerum commendatum suscipit, enutrit, ac sacro religionis lacte, quo ipse educatus in viriles annos euaserat, eum imbuens, nil rerum terrestrium sapere, nihil eorum quæ in terris sunt diligere, breui edocuit. Cœlum mente conspicere, cœlestibus inhiare, ad Christum cœli ac terræ Deum ac Dominum, totis animi viribus anhelare, quæ sursum sunt quærere, nō quæ super terram, vbi Christus est in dextera Dei sedens, iuuenem sibi creditum bonus doctor edocuit. Edoctus ille ab eo, in vanum laborasse doctorem suum, vt quidam indisciplinati faciunt, ostendit: sed vt a quodam satis noto dictum est, recens testa semel cœlesti sapore imbuta, odorem inde contractum non diu tantum, vt ille ait, sed semper quoad vixit seruauit. Sed placuit Deo, ne puer tam bene educatus, tam sancte edoctus, diu particeps mortalium fieret, vel aliquem de ipsorum diuturno consortio næuum contraherent. Raptus est igitur, ne malitia mutaret intellectum, aut ne fictio, quæ quibusdam etiam religiosis quandoque familiaris esse solet, deciperet animam ipsius. Præueniens ergo in moriendo discipulus magistrum, bonam quidem spem salutis suæ, sed cum eadem spe magnum illi ac pene intolerabilem de morte sua dolorem reliquit. Acceperat quippe illum a Priore suo, vt iam dictum est, ad educandum, sed eius bonos mores sanctamque intentionem intuens, admirans & amplectens, eum non solum vt commendatum, sed vt filium vnice diligebat, atque idcirco eius tam celerem, immo quasi furtiuum de mundo recessum, pene assidue dolendo deflebat. Eo tractus affectu orabat continue pro ipso, Psalmorum quicquid nouerat Deo quotidie profundebat, nec satiari orando, psallendo, mœrendo, pro ipsius anima poterat. Cumque hæc tam deuoti animi sui tam pia studia, nullo fere tempore intermitteret, nec ab his quantum facultas dabatur cessaret, volens Deus hominem suum aut a tam duro labore releuare, aut cuius meriti vel ipse, vel puer illius esset ostendere, dignum fecit eum visione cœlesti, qua & ipse consolaretur, & quid de ipso, vel puero sentiendum esset, legentibus, siue audientibus proderetur. Pernoctabat aliquando sub diuo bonus vir, vt sæpe facere consueuerat, ac spiritum cœlo intentum ab orationis labore vel studio, vt de magno Martino legitur, non relaxabat. Cumque defixis non solum mentis, sed & corporis oculis in cœlum, Deum vt homini erat possibile super æthera, quæ visui corporali obstabāt contemplaretur, ecce subito per medium, vēlut per medium discissi aeris lux longe omni corporea luce clarior ei de supernis infulsit, eumque ac loca sibi circumposita splendore immenso perfudit. Et vt serui sui votis, ille qui voluntatem timentium se facit, satisfaceret, conspicit & dilectum puerū, immo in Deo filium suum, de cœlis cum eadem luce descendere, atque vsque ad se lætum & radiantem venire, & in insueta visione gaudio simul & timore turbatus, hærebat. Ad quem is qui apparuerat puer, quid, inquit, turbaris? an non agnoscis filium tuum? Redi ad animum, & mecum vt solitus eras loquere. Sed vt ea quæ circa me aguntur tibi aperiam, noueris multum profuisse mihi, quod me tam tenere Dei causa dilexisti, quod morti meæ tam benigne compassus es, quod pro me tam sollicitas & continuas Deo orationes fudisti. Amodo per Dei gratiam noueris me ad illum statum peruenisse, vt sicut tu hactenus mihi profuisti, sic ego tibi amodo apud ipsum prodesse valeam. Dixit hoc, & statim vnde venerat paulatim eo conspiciente regredi cœpit. Referebat autem illi huius visionis inspector, quod dum a se discederet, cœlumque conscenderet, non auersa facie, vel huc illucque conuersa, vt vale facientes solent, recessit, sed sicut ei colloquutus facie ad faciem fuerat, sic semper ad se conuerso vultu ad superna tendens, tam diu permansit, quousque vt de Martino iam dicto legitur, patente cœlo receptus, videri vltra non potuit. Quæ visio, in hoc forte visioni illi præponderat, quod Seuerus Sulpitius illam sicut ipse perhibet, licet matutinis horis leuiter dormiens, tamen dormiens vidit, hanc autem iste non dormiens, sed vigilans, sub diuo positus, atque orationi toto corde intentus, conspexit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De miraculo cereorum Romanorum in Ecclesia matris Domini. CAPVT XXX.	??	??	Illud quoque nobile & iucundum miraculum, quod ante plures annos compertum, iam pene cum tempore mente elapsum fuerat, memorię sequentium mandare, vltra non differam. Habetur Romæ Patriarchalis Ecclesia in honore perpetuę Virginis matris Domini consecrata, quæ vulgari sermone sancta Maria maior vocatur. Maior autem idcirco, quia post Lateranēsem sancti Saluatoris Ecclesiam, maior dignitate non solum Romanis, sed & totius orbis Ecclesiis est. Illuc Pontifex Apostolicus in præcipuis ac summe festiuis diebus, id est natali Domini, Pascha atque Assumptione iam dictæ gloriosæ Virginis, cum celebri processione more Romano coronatus pergit, ibi stationem facit, ibi totius vrbis clero ac populo assistente, solemne Deo sacrificium offert, & sacros dies, quanto potest, colit honore. Ibi præter ipsum & coadiutores eius septem Episcopos, ac Cardinales Presbyteros, nulli Missam celebrare fas est. Ibi quam inauditum miraculum non solum semel contigerit, sed etiam iam a multo tempore annuatim in festo supra nominato Assumptionis proueniat, dicendum est. Mos est Romanorum, festum illud Assumptionis matris Domini inter vniuersas anni festiuitates præcipuo honore colere, speciali deuotione venerari. Vnde est, quod inter plura deuoti animi sui erga præcelsam Virginem signa, cereos maximos faciunt, & eos ante paratos vigilia festiuitatis ad nominatam Ecclesiam deferunt, atque vespertina hora vel circa, accendunt. Pondus tamē eorum æqua lance pensatum, domi retinent, vt sequenti die solemni Missa peracta, eos rursum pensantes quantum de quantitate eorum ignis absumpserit, iudicante statera cognoscere valeant. Manent ergo Romanorum cerei, a vespertinis vt dixi horis, vsque ad sequentis diei sextam vel nonam horam in Ecclesia matris Domini, ad honorem vtriusque accēsi, & festiuæ Missæ solemniis consummatis, singuli a propriis Dominis ab Ecclesia reportantur. Referens quisque cereum suum, mox vt domum peruenit, geminas lances præparat, imponit vni cereum, alteri pondus hesternum, Attendit diligens inspector, quantum de cerei prius appensa quātitate possit deesse, & vespertinas, nocturnas, diurnasque horas quibus continue cereus arsit, numerās expectat quid sibi de imminutione primi ponderis statera renunciet. Et ecce, mirabile dictu, nihil minus quantum ad pondus pertinet, post tam prolixam cerei sui exustionem sollicitus ille appensor, & spectator inuenit, sed quasi nihil consumptum sit, totū quod Deo & eius Virgini matri deuotus incenderat, se accepisse miratur. Hoc tam nobile & ante nusquam auditum miraculum, ad commendādam mortalibus gloriam matris Domini, non in quolibet ignoto vel humili loco, non in qualibet, vel quantalibet ciuitate, sed in ipsa vrbe orbis capite, non semel tantum, vt dixi, sed assidue recursu annuo, diuina pietas & potentia operatur. Facit hoc vt & frequentia miraculi augeat admirationem, ædificet fidem, accendat charitatem: & locus tam celebris nulli patiatur esse occultum, quod cœlestis prouidentia, tam famosi loci occasione pluribus, ne dicam omnibus, fieri voluit manifestū. Magnum quidem fuit Propheticis temporibus quod ad viduā Deo mittente Heliā, hydria farinæ non defecit, & lechitus olei nō est imminutus, iuxta verbū Domini quod locutus fuerat in manu Heliæ. Magnum fuit quod Helias magnus Propheta Dei pastus est cibo Dei, coruis ministrantibus sibi iussu Dei panes & carnes mane, & panes & carnes vespere. Magna fuerunt illa tempore iræ, non sunt minora ista tempore gratiæ. Magna fuerunt illa tempore Mosaicæ legis, non minora sunt ista, tempore Christianæ & Euangelicæ legis. Non defuerunt Prophetę panes & carnes ministratæ a coruis mane & sero, non defecit eidem pauxillum farinæ & olei per tres tantum annos & dimidium, non defecit, nec deficit in magno festo matris Domini post tam diutinam diei noctisque, vt dictum est, consumptionem, oblata Deo cereorum quantitas, non solum per tres annos & dimidium, sed iam per centum & eo amplius annos, vsque ad hanc nostram ætatem, & quantum deinceps Deo placuerit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	In Syluiniaco per sanctum Maiolum, puer mortuus restituitur vitali alimento. CAPVT XXXI.	??	??	Addatur & illud quod fere cunctis miraculis præferri solet, cuiusdam Syluiniacēsis pueri a morte per sanctum Maiolum Christi virtute in iam dicto loco facta resuscitatio. Is etenim Sanctus, sicut pene cunctis Galliarum populis notum est, vt magnus vita, sic miraculis & dū mortalis viueret, & post mortem maxime insignis extitit. Hac miraculorum gratia, in tantum iam per centum lx. & duos annos, hoc est a tempore mortis suæ claruit, vt post sanctam Dei genitricem, nullum sanctorum in tota Europa non in huiusmodi operibus parem habeat. Testantur hoc innumeri diuersis morborum generibus pressi, qui ad sepulchrum eius diuinam clementiam ipsius meritis sibi misereri precantes, exauditi sunt. Inter quos & mulier paruum habens filium, infra hos septem annos, similem, immo maiorem per ipsum Dei misericordiam experta est. Nam cum iam puer ille plus quā triennis esset, cōtigit eum morbo correptum extingui. Indoluit acriter mulier affectu tacta materno, ac doloris nimij stimulis agitata, totam vim animi non tam ad fletum muliebriter, quam ad fidem constanter conuertit. Excitata namque mirandis operibus, quæ non solum frequenter ad sepulchrum sanctissimi cōfessoris facta audierat, sed etiam plerumq. viderat, in spem animum erexit, & sibi ab eo posse reddi filiū, non irrita fide præsumpsit. Vnde statim surgens, non ad præparandam funeri sepulturam festinat, sed mortuo puero inter brachia sumpto ad Ecclesiam properat. Quo cū citatis gressibus velut moræ impatiens pergeret, interrogata a multis quid ferret, & quid sibi vellet, hoc vnum omnibus respōsum dabat: Filius, inquit, meus est, quem mortuum sancto Maiolo defero, vt illū mihi restituat. Mirabātur audientes de tam insolita re tam constans mulieris responsum, & euentum rei iam solliciti præstolabātur. Venit tandē mulier ad sancti sepulchrum cum paruulo, & eum ante altare fide plena deposuit. Mira astātium expectatio. Nouerant quidem, vt dictum est, & quandoq. viderant, multos ibi sancti virtute curatos, sed a morte rediuiuum nec ipsi viderant, nec a patribus acceperant. Attenti ergo tam Monachi quam laici ad tātum spectaculum, nutum omnipotentis, eiusque beneplacitum sustinebant. Mansit puer exanimis ab hora diei prima (dies enim tunc ęstiui erāt) vsque ad horam nonam. Tunc tandem oculos aperuit, ac matrem, quæ proximo loco ei assederat, eumq. materna custodia asseruabat, tenui vt puer voce vocauit. Surrexit mater attonita, & non sola ad eum accessit. Hunc viuentem & loquentem quē mortuum deposuerat, cum multis qui aderāt cernens, spe sua, pietate sancti se frustratam non esse agnouit. Fit statim lætus clamor in populo, & voces altissimæ ad Dei laudem, & S. Maioli præconium resonant. Accurrunt fratres meridianis horis regulari more in lectis quiescentes, totaque Syluiniacus, nulla pene licet villa sit Galliarum vrbe plebium numerositate inferior, audito tam fœlici nuncio, in momēto aduolat. Repletur tam clamosis quam deuotis lętantium vocibus Ecclesia, & cernentes viuentem, quem mortuum reliquerant, vix se ipsos præ gaudio capiebant. Obtulit dehinc deuota mulier puerum sancto, & quia sicut ab vtroque parente primam, vt sic loquar, vitam acceperat, sic a sancto Maiolo tam insigni miraculo secundam resumpserat, authoritate materna sancti Maioli filium decreuit perpetuo nuncupari. Ne vero legenti, vel audienti superesse aliqua de tanto miraculo dubietas possit, nouerint me antequam hæc scriberem, bis Siluiniacum venisse, & tam a matre quam a pluribus & fide dignis testibus, dum id sollicite inquirerem, ea accepisse.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De confessione cuiusdam Fratris Cluniacensis tandem facta Domino Abbati veraci & deuoto. CAPVT XXXII.	??	??	Iam aliam de vtilitate confessionis visionem, præter illas quas lōge supra narraui, quia multo post tēpore accidit, non præteribo. Eo enim anno quo de Anglia secundo redij, illud me audisse cōtigit. Quod ne menti excideret, eodē anno literis tradidi. Regressus a iam dictæ Angliæ partibus dū Cluniacum tendens per Franciam iter agerem, ad quoddam Monasteriū Cluniacensis ordinis quod Radolium vocatur, & ad Charitatē pertinet, hospitandi causa diuerti. Præsidebat tūc eidem loco more Prioris frater quidam Bernardus nomine, Pictauus natione, iuuenis ætate, elegans moribus, opere strenuus, domui sibi commissæ prudenter prouidēs. Detinebatur tunc valida febri, tamque graui, vt lecto assidue decumbere cogeretur. Veni ergo, & tali morbo eum grauatum inueni. Accessi statim facta regulari oratione ad ipsum, & qualiter se haberet sollicite perquisiui. Respondit ille, quod clarum erat, nec aliquem cernentem latere poterat, multum se incommodo iam dicto grauari. Monui pro officio, vt quamdiu compos sui erat, conscientiam scrutaretur, peccata confiteretur, nec aliquid ad salutē animæ pertinens intermitteret: sed confessione, deuotione, oratione, ad iter peregrinum secure explendum, se toto quo posset conamine pararet. Acquieuit monitis libens, & semotis aliis me tātum coram eo residente, confiteri deuote aggressus est. Expleta, pro vt tunc datum fuit, confessione, feci quod meū erat, & ægrum confitentem Christiano more absolui. Iniuncta vero ei congrua, iuxta quod ab ipso audieram & mihi visum est, pœnitentia, die sequenti ad ipsum rediturus recessi. Facto mane, vt proposueram redij, & remotis astantibus, secreto eū de similibus vt prius feceram, admonebam. At ille vt potuit corpore, totus autem mēte ad me conuersus, Peccaui, ait, Domine, & valde peccaui, quod de hesterna cōfessione, quam pure facere debuissem, de industria quædam subtraxi. Ea de causa ad iudicium hac nocte vocatus, mira & tremenda videre coactus sum. Adstabat quodam in loco multitudo hominum tetri coloris, horrendæ formæ, quorum deformitatē vix visus humanus tolerare poterat. Allatæ sunt ab eis lances geminæ, in quarum vna animam meam, in alia opera mea cernebam. Accusabant me vndique, & quādoque vera, quandoque falsa plurima more suo proferebant. Æstuabam constitutus in arcto, nec tot, vt videbatur, milibus hominū innumera obiicientibus, præ timore respondere poteram. Cumque diu huiusmodi litibus, & accusationibus me ad omnia suspensum ac trementē vexassent, occurrit tandem formosus, vt videbatur, vir, & in medio astās, turbis insanientibus, immo vt animo cōceperam dæmonibus, Quid, inquit, quęritis? Nō est iste plane, nō est iste de vestris. Eripuit, eripuit eum certe de manibus vestris, ea quam hesterno die Abbati suo fecit cōfessio. Non sic est, inquiunt, non sic est, vt dicis. Nouimus enim, & bene conscij sumus, quid dixerit, & quid retinuerit. Tacuit pro certo quædam, quorum sibi ipse conscius est, non obliuione inductus, sed deliberatione seductus. Cum igitur bonus ille defensor meus prolatam licet a mēdacibus veritatem negare non posset, nec tamen me deserere vellet, consumpsi in immenso labore ac formidine totam hanc noctem. Qua transacta, aurora, vt credo, dante diei principiū, expergefactus ad me redij. Nunc quia plene intelligo multam mihi a Deo hac visione impensam misericordiam, vt fateri me velit, quod tacere decreueram: detegam Deo cuncta ex integro, tibique, Pater, nec vltra meam animam parata salute fraudabo. His dictis ad confitendum rursus conuersus, quicquid exhauriendum reliquerat totum per Dei gratiam exhausit. Expleta veraci, & deuota confessione, absolui pro officio fratrem, & oleo sacro inunctum, Christi corpore ad æternam vitam obtinendam refectum, Deo & fratrum precibus intente commendaui, sicque valefaciens ei, cum sociis recessi. Dehinc vt Cluniacum veni, paucis interiectis diebus, eius decessum audiens, & sibi debita quæ ad animam pertinent beneficia a fratribus sollicite reddi rogaui, & plura supra debitum addidi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS, ABBATIS CLVNIACENSIS IX. RYTHMI, PROSÆ, VERSVS, ET HYMNI. Aduersus calumniatores carminum sui Petri Pictauiensis, Defensio, cuius argumentum est.	??	??	Egregius pro vate suo dux ipse perorans	His iaculis rabidam confodit inuidiam.	AVDIO, liuor edax, te sacrum rodere carmen,	Verbaque diuino carpere scripta stilo.	Sed scelerata licet tibi sit, nequamque voluntas,	Commoda cunctorum quam tua damna putas:	Vix tamē id de te quisquam mihi credere suadet,	Nec quemquam tantum credo putare nefas:	Vt vitreum riuum puro de fonte manantem	Tentaris cœno turbificare tuo.	Sed quid erit? cogor veraci credere famæ,	Certis indiciis quæ sua dicta probat.	Ha! scelus, & Stigio mēs submergenda profundo,	Quæ vomit ex antro dira venena suo.	Manes tartarei talem compescite linguam,	Quæ demens potuit verba nefanda loqui.	Oris de baratro tractam per frusta secate,	De qua mox faciat flamma vorax cinerem.	Infandæ vocis fauces arctate meatus,	Et tumeat guttur, ne sonet illicita.	Audiri timeas, o vox indigna, sonare	Consulo deficias, teque silendo premas.	Humanas strepitus ne talis polluat aures,	Communes vsus spiritus ipse nega.	Sed numquid fieri tanti queo criminis vltor,	Cum mage districto iudice res egeat?	Aut fragili calamo crimen tentabo piare,	Vngula quod ferri radere vix poterit?	Nec mihi communis nocet hæc iniuria tantum,	Sed magis egregios respicit illa viros.	Vos o præcipui cultores philosophiæ,	Quos eadem propriis educat in laribus.	Eius vos, inquam, pasti, potique papilla,	Quos proprio studiis imbuit ore sacris.	Naso, Flacce, Maro, Stati, Lucane, Boeti,	Et quicumque tuum carmine comis opus.	Huius liuoris vos tangere mucro minatur,	Hic & de vestro cogitat exitio.	Vos etenim lædit, qui lædere non timet illum,	Quem vobis socium Calliopea dedit.	Hunc inter reliquos æquali sorte locauit,	Impatiens vt sit cuilibet inferior.	Huic sacer ille chorus concessit sponte cathedrā	Sublimem, medio dans residere loco.	Nec me mireris primis æquare sequentes,	Nil tempus meritis demere iure potest.	Nec senibus iuuenes sibi displicet æquiparari:	Gloria namque patris filius est sapiens.	Hunc igitur iuuenem senioribus æquiparamus,	Hunc quem Musa facit patribus esse parem.	Nam nil splendoris, nil ponderis, aut rationis	Præfert plus isto lingua vetusta patrum.	Lux micat in verbis, grauis est sententia rebus,	Nec se dissociant aut decor, aut grauitas.	Laudibus extollit tollenda, premitque premēda,	Nec reticenda loquens, nec recitanda tacens.	Flet cum flere decet, gaudet cum prospera poscunt,	Reddens officio congrua quæque suo.	Scribere sic didicit, vt pingere cuncta putetur.	Non ars vlla sibi, non color vllus abest.	Verba quidem resonant, sed res magis esse videntur.	Pulchra velut viuum fingit imago virum.	Auribus hæc oculi rapiunt, audita videntur:	Nec nisi mirari quisque legendo potest.	Pennula multicolor varios miscendo colores	Æquor adumbratum mox rutilare facit.	Omnia conueniunt assumptæ materiei,	Nec quisquam melius dicta loqui potuit.	Felix materies tanto sublimis honore,	Quam dignata fuit Musa superna loqui.	Vilis eras, tenuis, languens, & tota iacebas:	Sed quod laudis habes aurea lingua dedit.	Nec tibi cuiusquam lira se præponere tentet:	Nam numquam cecinit dulcius vlla melos.	Et quia nil melius in carmine cernitur vllo,	Hoc qui non recipit, cuncta simul perimit.	Quod vobis tutum remanebit in orbe Poetæ,	Si tam munito pellitur ille loco?	Nec volo blandiri, par est fortuna duorum,	Siue probando bonum, vel reprobando malum.	Si bene dixistis, pariter dixistis vterque:	Si male, culpa simul stringit vtrumque reum.	An sentire licet tantos errasse Poetas,	Quos mundi venerans multus amor sequitur?	Sed non sunt isti, non sunt errasse putandi,	Quod quicumque putat, desipit ille nimis.	At si fas non est tales errasse putare,	His errare parem dicere quis poterit?	Sed video virus, quod adhuc sub pectore seruas,	Quod tibi iamdudum liuide corda premit.	Vnde caue dirum tacitus tolerare grauamen,	Ne tua rumpatur peste tumente cutis.	Dic rogo, dic & qua premeris celer euome pestem,	Sic secreta tui pectoris alleuians.	Dic, dic, quid retices: an forte pudore teneris,	Et metuis rursus verba nefanda loqui?	Iuste si metuis, fauet isti quisque timori:	Sit ne tamen verum, quærit ab ore tuo.	Mira refers, iuuenis compegit carmina noster	Plausibus immensis digna sui merito,	Æmula nullius quæ possent esse nitoris,	Turpis adulandi ni nota fuscet ea.	Sed nihil in rerum ratione placet vitiosum,	Hinc vitiosa mihi carmina nulla placent.	Has reuoca sordes, quas sordidus euomuisti:	Neve fluant, forti guttura claude sera.	Si secus, aut nimio cunctos fœtore fugabis,	Aut coges nares claudere quemque suas.	Sed ne te verbis vrgeri forte queraris,	Accipe quod cupio dicere pace tua.	Quid vitium dicas mihi clarius exprime quæso,	Quo vitiosa tibi Musa placere nequit.	Si quia laudauit, o quot tenet iste reatus!	Quot, quantosque viros ista cathena ligat!	Cum quibus hac merear felici sorte ligari,	Qua mihi nulla dies gratior esse potest.	Si memorem mundi Sapientes, siue Poetas,	Qui plenos laudum composuere libros:	Oppones forsan reprobam mihi religionem,	Qua sola docti desipuere viri.	Ast ego perfidiam reprobo, qua displicuere:	Nec minus idcirco quod sapuere probo.	Namque perita manus sic vuam carpere nouit	Vt pariter spinam caute cauere sciat.	Nunc tamen his tacitis, taceant vt murmura cuncta,	Christicolas tantum dinumerare placet.	Quos magnos meritū, quos claros fama per orbē	Fecit, & ad cœlos vita beata tulit.	Hic nihil inuenies furor impie, quod reprehēdas,	Nil quod mordaci rodere dente queas.	Horum te virtus, aut gratis cedere cogit,	Aut si nolueris, tunc mage victus eris.	Nunc igitur geminæ veniant in fronte columnæ	Fulta quibus, casum non timet aula Dei.	Hi sunt Hieronymus, Augustinusque beati	Quos pro lege sequi lex iubet Ecclesiæ.	Ille suam Paulam quantis ad sidera tollat	Laudibus, egregio claret in eloquio.	Cuius virtutes sic effert lingua diserta,	Vt nil de meritis verba perire sinant.	Hinc non post dirum laudes cantare sepulchrum	Sat fuit, & læto soluere vota pio.	Incolumem missis recreauit sæpe libellis,	Non dubitans ipsam prodere laude sibi.	In sanctis studiis est matrem nata sequuta,	Consimiles animos a genitrice trahens.	Hanc quoque non tetra passus sub nube latere	Curauit scriptis clarificare suis:	Eustochium dico, quæ corporis inuiolati	Christo virgineum præbuit hospitium.	Iam iuuat Ecclesiam Paulam recitare frequenter,	Nec minus Eustochium lectio sæpe sonat.	Harum se laudes iurat non posse tacere,	Nec timet inde cani displicuisse meo:	Quæ quia viuenti præconia scripsit vtrique,	Liuor eum mecum iudicat esse reum.	Sed certe talis laus est mihi magna, reatus	Hoc quia cum socio censeor esse reus.	Iam si laudatos placeat memorare viritim	Non duo, sed populus confluet innumerus.	Quos qui nosse cupit non ad mea carmina currat,	Sed de fonte sacro larga fluenta bibat.	Hæc studiosus amans, armaria consulat illa,	Quæ grauidum libris constat habere sinum:	Hieronymoq. dehinc per multa volumina lecto,	Omnis lecta mihi pagina testis erit.	Post hunc indomitus accedat belligerator,	Cuius sola terit milia multa manus:	Qui vinci numquam, qui semper vincere suetus	Tela repugnantes abdere cogit humo.	Augustinus hic est, quem nobis Africa misit	Tertia pars orbis, re maior, hinc potior.	Partibus ista minor spatiis est terra duabus,	Ast Augustino vincit vtramque suo:	Quo nihil vberius Libycis increuit aristis,	Qua valeas animæ fruge fugare famem.	Clarior inde polus gemino nos sole serenat	Sed nouus antiquo clarius iste micat.	Sic etenim tetras de mentibus effugat vmbras,	Hic modo corporeas irradiat tenebras.	Ambrosio laudes dum viueret iste dicauit,	Quas studuit populis edere voce, stylo.	Hieronymo multis blanditur Epistola verbis	Ipsius, vtque Patri scribit vterque sibi.	Nil laudum titulis detraxit, nilque reliquit	Quod foret egregio gloria, lausque viro.	Quid modo, si pariles notet eius penna iugales	Paulinum sanctum, Therasiamque suam?	Nonne tuum feriet saxosa turbine murum	Emule, quo tua mox mœnia cuncta ruent,	De quibus vt tutus prospectas eminus hostem,	Et rides hilaris quas iacit ille minas?	Hos natale solum pro Christo deseruisse,	Hos cœlum terræ præposuisse probat.	Laudat eos, & opes, & fastum nobilitatis,	Vinclaque coniugij postposuisse Deo.	Narrat ab occiduo venientes cardine solis	Hactenus ignotas arripuisse vias,	Et sedes meruisse pias Oriente propinquo,	Proximus vt fieret transitus ad requiem,	Auribus ipsorum laudes commisit eorum,	Non sibi, non ipsis hinc aliquid metuens.	Iam mea si reliquos conetur penna notare,	Quos nimium propriis extulit ille libris:	Deficiet cum mente dies, cum tempore verba,	Mole graui pressum concidet ingenium.	Iam nobis veniat cum primis annumerandus	Alpibus Ambrosius celsior Italicis.	Non magis Eridanus terras vicinus inundat,	Quando tumens pluuiis vnda superba furit:	Quā Patris Ambrosij cœlestibus imbribus auctū	Eloquij flumen arida corda rigat.	De quo condignam si quis vult scribere laudem	Sumat opus multi iure laboris egens.	At mihi sufficiet, laudandi fasce relicta,	Totius mecum laudis habere virum.	Quem patet Augustis laudes misisse duobus,	Regales animos alliciendo Deo.	Vt rigidas mentes melius mulcendo doceret,	Dura leui Christi subdere colla iugo,	Mentibus ingenuis fertur natura dedisse	Vt cupidæ laudum, quas meruere semel,	Addere laudatis semper laudanda labores,	Quo sibi perpetuus concilietur honos.	Nouerat hæc Cicero, nobis quoque scripta reliquit,	Cui multam debet lingua Latina fidem.	Cuius pauperiem sic ditat diuite lingua,	Vt iam sit nullum ditius eloquium.	Publica res, inquit, proprio stat Principe stante,	Cuius & in casu labitur ipsa simul.	Conuenit idcirco causas remouere ruinæ	Et stanti vires addere continuas.	Vt stomacho mentis impensa laude refecto	Principis esuriens gloria submoueat.	Sicque fit vt nullum timeat respublica casum,	Dum semper vires Principis ipsa nouat.	Laudibus ergo piis Reges vir sanctus alebat,	Posset vt ipsorum pellere laude famem:	Quo saturi pastu, mentisque vigore resumpto	Ius regerent magni fortius imperij.	Nunc Cypriane sequi proprias dignare sequaces,	Tempore seu meritis es quibus anterior.	Horum cœlestes illustrant lilia campos,	Sed tua purpureis sunt sociata rosis.	Iungeris his verbo, præcellis sanguine sacro,	Quo melius solito Punica terra rubet.	Quam tua multorum rubricauit lingua cruore,	Quos monuit vitam perdere morte pia.	Te duce bellatrix rursum Carthago superbit,	Rursus & in Latium concutit arma solum.	Nec velut Hannibalis formidat tempore vinci,	Sed secura manet Principe fisa suo:	Cum quo Romuleas sternens sine cæde cateruas	Cæsa triumphauit, Romaque succubuit.	Quæ multo melius moriendo subiugat hostes,	Dum viuit moriens, & moritur perimens.	Hunc tua Corneli præconia Papa beate	Non piguit scriptis nobilitare suis.	Hic studuit multos scribendo reddere claros,	Quos fecit celebres gloria martyrij.	Iam decus Aruernum, quā tot virtutibus ornas,	Nobis Sidoni sancte vocate veni:	Et referens laudes quas sanctis exhibuisti,	More tibi solito perfida corda feri,	Quæ nobis laudes audent grunnire negandas	Quando virtutis exigit has meritum.	Ergo Viennensem iam nunc modulare Mamertū,	Quove docente pius seruet ouile Lupus.	Præsul Lugdunum patiens qui rexit aquosam,	Quanti sit meriti te referente patet.	Sed neq. Faustus abest Abbas, heremita, sacerdos,	Quem tua nequaquam lingua latere sinit.	Nec te præteream primis æquande Poetis	Fortunate, tuum quod probat ingenium.	Gallorum populis te tellus Italia misit,	Vt veterum caneres gesta Poeta nouus.	Post veteres etiam libuit cantare modernos,	Quorum de meritis tu tibi testis eras.	Gregorium laudas Aruerno germine clarum,	Cui dat Martini celsa cathedra locum.	Ned non Panthonici mores & templa Leontis,	Quæ duo construxit compta decore pari.	Nec numerare vacat tot quot tua pagina præfert:	Nam tempus prohibet, materiesque premit.	Hos tibi nosse sat est, qui carmen legeris istud,	Quod laudare bonos optime cuique licet.	Nam si sunt digni, nec viui laude carebunt,	Ne dicam laudes nil nisi mortis opus.	Vnde nihil trepides vitam laudare bonorum:	Qui bonus est, fiet laude tua melior,	Huius te culpæ merces, non pœna sequetur,	Ornabitque tuum digna corona caput.	Nunc qui stelligero nutu dominaris Olympo,	Et mundi moles quem venerando colit,	O tu post Christum maiorum maxime Petre,	Te si dignaris nunc mea Musa vocat.	Te Pauli laudes viuentis non tacuisse	Innumeri testes, & tua scripta probant.	Vltimus adueniat, sed fortius omnibus hostem	Paulus Apostolico conterat imperio.	Nullus eo melior, nec maximus ille Ioannes,	Quem gaudet meritis Petrus habere parem.	Hic toti solus indicit prælia mundo,	Et contra populos dimicat vnus homo.	Non metus hostilis, non vis, non vulnera mille.	Nec cruor effusus hunc superare queunt.	Sed victor proprio vincens cum Principe mundū	Inuicti Regis se docet esse ducem.	Hac virtute meos hostes proturbat, & ipsos	Eius iacta manu spicula confodiunt.	Nam quotiens laudes ipsius Epistola mittit,	Ipsorum totiens pectora dura ferit.	Romani, Galathæ, simul Ephesus atq. Corinthus,	Laudis Apostolicæ promeruere decus.	Sed reliquos populos, quos laudibus extulit ille,	Commemorare, nimis carmina longa vetant.	Quæ loquor intenta meus audiat æmulus aure,	Nec me tot frustra fundere verba putet.	Si quia laudauit, reus est meus iste Poeta,	Omnem qui laudat par quoque culpa ligat.	Quod quia nemo potest vlla ratione negare,	Præmissos sanctos hinc patet esse reos.	Quod si tot sanctos inuoluerit iste reatus,	Nullum credo latet quanta vorago patet.	Nam si quis iustos turbæ miscere reorum	Tentarit, fiet maximus ipse reus.	Hoc vitare chaos si noster vis reprehensor,	Quæ prohibere soles illa licere dabis.	Nec iam censebis a laudibus esse silendum,	Cum videas tantos non siluisse viros.	Sed forsan dices, voluit laudando placere,	Hinc saltem reus est, hinc reprobandus erit.	O scelus, & vere nimium damnabile crimen!	Cui precor vt libeat iungere me sceleri.	Tali si tenear iusto sub iudice culpa,	Præmia, non pœnas cognita causa dabit.	Nam quis me damnet maiorum scita sequentem,	Quæ si non sequerer, carcere dignus eram?	Paulus se dicit cunctis per cuncta placere,	Vtque placere queat, quemque studere monet.	At nunc aduerso contendere tramite cogor,	Et reprobor si non deuia quæque sequor.	Sed mihi fas non est antiquo calle relicto	Errorum sectas, & noua quæque sequi.	Sunt igitur veteris Pauli mandata sequenda,	Cumque nouis pariter sunt reprobanda noua.	Istis concessis, quæ non sunt iure neganda,	Claruit esse bonum velle placere bonis.	Restat adhuc aliquid quod possis dicere contra	Liuida segnities? exprime si quid habes.	Nil habeo fateor, postquam duo solueris illa,	Quæ certant animum sollicitando meum.	Falsa tuum carmen multi cecinisse queruntur,	Dum nimium laudes vult celebrare tuas:	Vt non seruatis modulis fit musica discors	Dum studet excelsa tangere vere polos.	Hinc precor ostende mihi carminis vtilitatem,	Qua sine nullius carmina sunt precij.	Nam quid pulchra valet foliis & floribus arbor,	Ni mihi secundo stipite poma ferat?	Audiui fortem moueant quæ flamina turrim,	Et quantum robur concutiant video.	O! o quam firmis hæret radicibus ilex!	Et quam structa manet firmiter illa domus,	Quam non euellit Boreas, non destruit Eurus!	Hanc tamen vna volans vertere musca potest.	Vt dicis, dubitas mea carmina vera fuisse:	Accipe, nec post hæc vlterius dubites.	Multa tamen nostram versat dubitatio mentem,	Quo tibi nunc pacto quod petis insinuem.	Nam tantis tenebris, tanta es caligine pressus,	Vt lateant aciem sydera clara tuam.	Hæc vt nube queas omnino videre remota,	Tolli velamen quod tegit illa sine.	Mos mundanus habet cunctis vt litibus ille	Sit finis, quem fors iudicij dederit,	Hinc simul ad iustum properemus vtrumque tribunal,	Nam nullus iuri subdere colla pudor.	Tunc ibi non poterit cuiusquam causa perire,	Sed sua cuique dabit iudicialis apex.	Quod si iudicio compellar dicta probare,	Testibus indubiis assolet vt fieri:	Mox me millenos videas producere testes,	Hæc qui certatim vera fuisse probent.	Quod si nos acri melius certare duello	Iudicibus libeat, ratio sat resonat.	Mox per plana ferum cernes feruescere Martem	Ipso sub pedibus iam trepidante solo.	Hinc aut terribiles surgent ad bella Quirites,	Aut duros campus proferet hic pugiles.	Vtraque mox acies miscebit bellica tela,	Vnius vt iaculis hauriat vna necem.	Vt noster sociam miles demittat Auerno,	Aut cedat pugilis reddita claua tui.	Vltimus iste solet causarum terminus esse,	Et tua sic finem iurgia percipiant.	Esto quod quædam fuerint in carmine falsa:	Non tamen hæc scribens carmina, falsus erit,	Nam potuit falli quæ scripsit vera putando,	Fallitur vt veri nescia mens hominum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	In laudē Saluatoris Rythmus.	??	??	Apatre mittitur, in terris nascitur, Deus de Virgine.	Humana patitur, docet & moritur libens pro homine.	Per lignum vetitum sumpsit interitum nostra mortalitas.	Ligni patibulo redditur seculo amissa dignitas.	Fructus comeditur, quo vita perditur, de mortis arbore.	Sanguis effunditur, qui fide sumitur, de Christi corpore.	Draco perimitur, mundus redimitur, sanguinis precio.	Huic mortem intulit, sed vitam contulit nobis hæc potio.	Exul a propria proiectus patria, mundū incoluit:	Qui tumens impia Deo superbia subesse noluit.	Cuius periculis clemēs a seculis Deus condoluit,	Propter quem filium mortis supplicium subire voluit.	At ille proprio Missus a solio, mox carnē induit:	In qua dū ceditur & crucifigitur, nil Deo minuit,	Nec diu distulit, sed statim cōtulit vitā de funere.	Opus mirabile, cui nihil simile diuino munere.	Adam eicitur, latro reducitur, mira mutatio.	Tunc primum claruit, quid mundo profuit auctoris passio.	Cruce deponitur, sepulchro conditur sumpta mortalitas.	Inferni torrida fortis & splēdida subdit diuinitas.	Æternas tenebras, & cæcas latebras fulgens irradiat.	Sanctorum hominum cognoscens Dominum chorus tripudiat.	Remugit inferus, tremiscit Cerberus auctor nequitiæ,	Atris in sedibus fulgere stupidus solem iustitiæ.	Dira repagula, vectes & pessula potēter conterit.	Ingēti gloria, summa victoria superbum proterit.	Tūc draco ferreū sensit aculeū, quē caro texerat.	Tunc primum doluit, tunc primum gemuit, quia vorauerat.	Nil Deo fortius, nil sapiētius, nunc tandē didicit,	Dū vires viribus, & artes artib. deuictas perspicit.	Hic cito labitur, dum præceps graditur insana cęcitas.	Sic cęcum currere, currentē ruere permisit deitas.	Quē lapsū ignea retrusit cauea quo se demerserat,	Nec mora miseros soluit innumeros, quos ille ceperat.	Potenti dextera disrupit viscera vetusti carceris.	Multum timuerant, quæ massam ceperant humani generis.	Scrutatur omnia regis victoria mortis latibula,	Dissoluit fortia forti potentia reorum vincula.	Hæc Christus spolia victor post prælia vexit ab inferis.	Hæc adgaudentibus supernis ciuibus inuexit superis.	Peracto triduo vitā in mortuo reformās corpore	Surgit continuo, nullo iā denuo passurus tēpore.	Ionam glutiuerat, sed non consumpserat marina bellua;	Quem vt traiiciens, ita reiiciens remansit vacua.	Sic Christus gentibus, emergens fluctibus, salutē prædicat.	Tunc mundus timuit, timens pœnituit, & culpas abdicat.	Hinc formidātibus & desperātibus suis apparuit,	Atque visibilem & contrectabilē illis se præbuit.	Sed admirantibus & non credētibus illis præ gaudio,	Sed vere viuere, se carnē gerere monstrat cōuiuio.	Agnoscunt protinus, quod esset Dominus qui resurrexerat:	Nec tardant credere quem cernunt viuere, sicut prædixerat.	Postquam sat luminis creator hominis terris infuderat,	Parat ascendere, secumque vehere quod inde sūpserat.	Sed coram testibus ista fidelibus disponens agere,	Sumit familiā, ducit Bethaniam hæc illi pandere	Vt per discipulos virt9 per populos tanti miraculi	Vere claresceret, & sibi subderet tumorem sæculi.	Ascendens igitur, in altum tollitur suis vidētibus:	Nube suscipitur, nec vltra cernitur ab assistentib.	Fertur ad æthæra, transcendit sydera, nostrumque hominem.	Super Angelicū, & totū cælicū prouexit Ordinē.	Tūc moles grauior est facta leuior, cū caro terrea	Prius inferior, nunc est superior vi facta ignea.	Gaude mortalitas, redit æternitas, qua reparaberis.	Quicquid de funere soles metuere, iā ne timueris.	Dat certitudinē vita per hominē & Deū reddita:	Quam in se pertulit, ac tibi contulit morte deposita.	O noua dignitas! dat locū deitas humano pulueri.	Nullum se præferet opus vel conferet huic tanto operi.	Limus calcabilis, nunc adorabilis super cœlestia,	Summis virtutibus contremiscentibus gubernat omnia.	Quod in principio prauo cōsilio peruerse voluit,	Nunc per iustitiam, non per superbiam, Adā obtinuit.	Deus, dum timuit, esse non potuit, quod concupierat.	Fact9 est humilis, fit Deo similis & cælis imperat.	Hic vmbris horrida, hic flammis torrida sedes quem habuit,	Per Dei filium paternum solium tenere meruit.	Hortor ne lugeas, homo, sed gaudeas quem cælis intulit,	Quē mirabilius, quēq. sublimius in Deum extulit.	Antiqui gemitus cessate funditus, non est miseriæ	Iam locus penitus: nam tempus cælitus aduenit gratiæ.	Et vos, o superi, iam vestri numeri damna ne plangite:	Sed nouis sociis, expulsis impiis, gaudere discite.	Magnum miraculum, magnum spiraculum tunc vobis præbuit	Deus, cum tegmine carnis pro homine tectus apparuit.	Hunc nouum ordinem, prælatum hominem summis spiritibus	Digne miramini, nec dedignamini benignis mētibus.	Huic tamen canitis, huic genuflectitis vos in cælestibus,	Qui carnem luteam, vt vestem trabeam, fert de terrestribus.	Hinc requirētibus, cur tinctis vestibus de Bosra venerit,	Sermo propheticus semper veridicus, narrat quid dixerit,	Vua dum premitur, vinum obiicitur, & præli pondere	Caro dum patitur, sanguis effunditur sub crucis onere.	Calcātis tingitur vestis dū tingitur vini rubedine.	Quo Deus tegitur corpus inficitur, effuso sāguine.	Hic rubor vestium signat supplicium quod sponte pertulit,	Quod tamen gloriam atque victoriam deuincens retulit.	Quid vltra referam? Patris ad dexteram iam Christus residet,	Vnde cæligenis atq. terrigenis vt Deus pręsidet.	Quid de discipulis? assistunt oculis alta rimantib.,	Et ad insolitum stupent intuitum, suspensis mentibus	Sublatum visibus, susceptum nubibus ducunt affectibus	Spiritualibus, ipsis corporibus pene sequentibus.	Tunc viri splendidi, vesteque candidi missi ab æthere	Hæc contemplantibus & admirantibus cœperunt dicere:	O quid suspicitis? iste quem cernitis cęlos transscendere,	Descendet iterum cunctorum operum causas discernere.	Sicut ascensio fiet regressio, quando iudicium,	Cōmotis omnibus cœli virtutibus, erit mortaliū.	Illū, cum veniet, nubes suscipiet, sicut susceperat	Quando videntibus & obstupentibus vobis ascēderat.	Istud iudicium per Dei filium tunc adimplebitur	Cum a fidelibus & infidelibus iudex videbitur.	Hic primum humilis & contemptibilis vobis apparuit,	Cum sub velamine carnis de virgine suscepto latuit.	Sed tunc quæ fuerit & quæ latuerit omnipotētia,	Monstrabunt iudicis nutum ac vindicis cuncta trementia.	Tunc terror pessimus & horror maximus orbem concutiet.	Tunc quicquid firmius atque stabilius erit diffugiet.	Cælum plicabitur, mare siccabitur, terra deficiet.	Iā nihil seminis, nihilq. graminis vltra parturiet.	Vt vndā labilis, nutat instabilis longæua firmitas.	Vt cera soluitur, igne dissoluitur terræ soliditas.	Tunc latex fontibus, cursus fluminibus prorsus negabitur:	Et via nauibus, volatus auibus tunc prohibebitur.	Tunc decus nemorum, tunc fructus arborum, quæque virentia	Adustis floribus delectabilibus marcent arentia.	Non aqua piscibus, non aer auibus tunc famulabitur.	Sed nec mortalibus calcari pedibus tellus dignabitur.	Fragrabunt æthera, nigrescent sydera fugato lumine.	Tunc nox perpetua, nox lucis vacua, dira caligine,	Ventis & turbine, multo iam ordine mundū operiet.	Tunc hians puteus ille sulphureus os adaperiet,	Et de flammigero profundens vtero flammarum maria,	Ima cum superis, summa cū inferis exuret spatia.	Illud incendium sicut diluuium replebit omnia.	Mūdus damnabitur, Noe saluabitur tota familia.	Tunc tuba cælica, vox archangelica superne resonans,	Et cum clamoribus diris fragoribus horrendum pertonans,	Clamabit populis qui sunt in tumulis, Omnes consurgite,	Iunctis spiritibus suis corporibus vitā resumite,	Et Christi solio iustus cum impio simul assistite,	Et quiquid gesserat quisque dum vixerat, modo recipite.	Hoc ab altissimo die nouissimo vox vt sonuerit,	Nullum comprimere quolibet aggere terra iam poterit.	Quod ante latuit nunc tandem patuit, cum terræ viscera,	Quæ diu texerant atque celauerant, reddunt cadauera.	Quod canis roserat, fera contriuerat, vermis depauerat,	Ignis assumpserat, aqua diluerat, aer disperserat,	Ad statum pristinum redit per Dominum: qui sicut facere	Sciuit per gratiam, sic per potentiā nouit reficere.	Quæris cum pereat, vnde post redeat carnis substantia?	Est tota ratio cælestis iussio siue potentia.	Vide quid fuerit antequam fecerit cœlū & terrea,	Vnde substiterit, vnde processerit moles corporea,	Cum nō existeret, vnde quid faceret, creauit omnia,	Nulla consilium, nulla subsidium dante materia.	Qui sicut potuit, statim vt voluit hoc in principio:	Mox vt voluerit cōfestim poterit hoc in iudicio:	Tūc carnes ossib., & cutis carnib. superinduitur.	Tūc quātitatib. & qualitatibus corpus induitur.	Et illa corpora per lōga tēpora quæ prius fecerat,	Dicto velocius, quo nil celerius, vt surgant imperat.	Momēto tēporis humani corporis fit resurrectio.	In ictu oculi noui miraculi fit exhibitio.	Tunc Deo proxime supernis animæ relictis sedib.	Vbi sublimius, vbi splendidius nitent syderibus,	Incorruptibili nec vltra fragili carnis huic vasculo.	Tūc sathā territus emittit spiritus de cæcis caueis,	Quos prius ceperat, quos alligauerat cathenis igneis,	Non infeliciū soluēs suppliciū, sed acta nequiter,	Vt cū corporibus & cum spirib. lauāt dupliciter.	Sic & æthereis, sic & tartareis exaustis domibus,	Sola mirabitur quādo replebitur tellus hominib.	Nam ex innumeris quos matrum vteris paulatim fuderat,	Omnes insolito quoniā subito partu regenerat.	O quā terribilis & formidabilis hæc dies irruet!	Heu! heu quam luridum! heu! heu quam turbidū tunc vultum induet!	Hæc luctum regibus, hæc planctum gentibus dirū incutiet.	Cum præ doloribus mentis angoribus quisque deficiet.	Cælis ardentibus, terris tremētib. iudex adueniet	Quem admirabilem atque terribilem orbis conspiciet.	Tūc cruce pręuia, mortis insignia de cœlis afferet.	Ea volentibus atque nolentibus terrenis inferet.	Videbit populus & omnis oculus hunc admirabitur:	Et qui crediderat, & qui desiderat hunc contemplabitur.	Iudæe respice, en Iesus, despice, quem olim spreueras.	En tibi cognitus, & quōdam subditus homo, quē videras,	En cuncta temperat, en cælis imperat quem blasphemaueras.	Cunctorum pariter nunc sedet arbiter, quē crucifixeras.	Regem cælestiū atque terrestriū Iesum cōsidera.	Cuius imperiū, cuius iudiciū tremiscunt æthera.	Credis adhuc Deum, cum sis iam per eum tradēdus inferis:	A quo iam flammea clauderis cauea coniunctus miseris?	Christe Deus meus, ad te clamo reus, quem spero iudicem:	Vt tunc clementiam, non iram sentiam malorum vindicem.	Tunc cum in solio tanto iudicio parato sederis,	Oues ad dexteram, hædos al alteram partem posueris:	Tunc oui vltimæ tu pastor optime, locum ne deneges,	Neq. a gregib. illis felicibus me quæso segreges.	Cluniacensium sis memor ouiū in tanto turbine,	Et ad perpetua duc eas pascua benigne Domine.	Tua vox vltima mergit in intima flāmātis putei	Sathan cum perditis, in pastum traditis ignis sulphurei.	Post hæc ad patriū regressus soliū decorē indues,	Atq. Christicolas terrarum incolas cęlis restitues.	Hoc quod promiseras, & diu texeras tunc reuelabitur,	Quando sine fine summus ab homine Deus videbitur, Amen.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Resurrectione Domini, Rythmus.	??	??	Mortis portis fortis vim intulit,	Crucem ducem illius perculit	Lumen clarum tenebrarum sedibus resplenduit,	Dum saluare, recreare quod creauit voluit.	Hinc creator, ne peccator moreretur, moritur:	Cuius morte noua sorte vita nobis oritur.	Inde sathā victus gemit, vnde victor nos redemit,	Illud illi fit letale, quod est homini vitale:	Qui dum captat, capitur: & dum mactat, moritur.	Captis inferni carcere, solet qui nulli parcere.	Sic decenter, sic potenter rex deuincens inferos,	Linquens ima die prima rediit ad superos,	Resurrexit, & reuexit secum Deus hominē,	Reparando quam creando dederat originem.	Per auctoris passionem ad amissam regionem	Primus redit nunc colonus, vnde lætus fit hic sonus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	In honore matris Domini, Prosa.	??	??	Voce iocunditatis alleluya, Veritas de terra	orta est, cum Christus de carne natus est.	Noua sit in cælis gloria, noua sint in terra gaudia.	Auctor rerum creaturā miseratus periturā, affuit,	Atque dextram libertatis iam ab hoste captiuatis præbuit.	Cælum terræ fundit rorem, terra gignit Saluatorem.	Chorus cantat Angelorum, cum sit infās rex eorū.	Venter ille virginalis, Dei cella specialis fœcundatur spiritu.	Et vt virga parit florem, sic & virgo Redemptorem carnis tectum habitu.	Alitur matris intactæ puer Deus sacro lacte, res stupenda sæculis.	Esca viuit aliena, per quem cuncta manent plena, nullis par miraculis.	Pastu carnis enutritur, vitam carni qui largitur.	Matris habet gremium quem & patris solium.	Virgo natum consolatur, & vt Deum veneratur	Nobiscum Emanuel, salutare Israel,	Mens, & vox, & oculi, Christiani populi	Te mater suscipiunt: per te natum sitiunt	Habere propitium, & tutum confugium.	Ergo mundi domina, pia flecte lumina, dissoluendo crimina.	Fugetur nequitia, redeat iustitia, Iesu Christi gratia.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Item alia Prosa.	??	??	Cælum gaude, terra plaude, nemo mutus sit laude.	Ad antiquā originem redit homo per virginem.	Virgo Deum est enixa, vnde vetus perit rixa:	Perit vetus discordia, succedit pax & gloria.	Tunc de cæno surgit reus, cum in fœno iacet Deus.	Tunc vile celat stabulum cælestis escæ pabulum.	Nutrit virgo creatorem, ex se factum Redēptorē.	Latet in pueritia diuina sapientia.	Lac stillāt matris vbera, lac fundunt nati viscera,	Dū gratiæ dulcedinē per assumptum dat hominē.	Ergo dulci melodia personemus, o Maria,	Religiosis vocibus & clamosis affectibus.	Salue virgo benedicta, quæ fugasti maledicta.	Salue mater Altissimi, Agni sponsa mitissimi.	Tu serpentem euicisti, cuius caput contriuisti,	Cum Deus ex te genitus eius fuit interitus.	Tu cælorum imperatrix, tu terrarum reparatrix,	Ad quam suspirant homines, quam nequam tremunt dæmones,	Tu fenestra, porta, vellus, aula, domus, templum, tellus,	Virginitatis lilium, & rosa per martyrium:	Hortus clausus, fons hortorum, sordes lauās peccatorum,	Inquinatos purificans, & mortuos viuificans.	Dominatrix angelorum, spes post Deū sæculorū,	Regis reclinatorium, & deitatis solium.	Stella fulgens orientis, vmbras fugans occidentis,	Aurora solis præuia, & dies noctis nescia,	Parens nostri tu parentis, & genitrix nos gignētis.	Piæ matris fiducia, natos patri concilia.	Ora mater Deū natū, nostrum soluat vt reatum,	Et post cōcessā veniā, det gratiā & gloriā. Amen.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	In honore sanctæ Mariæ Magdalenæ, Hymnus.	??	??	Magdalenæ Mariæ meritis magna dies micat & celebris.	Laudet in hac Mariæ Dominum angelicus chorus ac hominum.	Carcere libera corporeo, splendido lumine sydereo	Deserit exilij tenebras, atq. domos adit æthereas.	Christus eam sibi consociat, & Genitoris in arce locat.	Spem miseris tribuens veniæ dum miserans dat eam Mariæ.	Namque pedes Domini lachrymis lauerat hæc lachrymando nimis:	His sua crimina cuncta lauans, vanaque gaudia flendo pians,	Tergere crinibus hos meruit, nec minus vngere digna fuit.	Oscula dat Domini pedibus, atque sibi veniam Dominus.	Ergo Maria precare Deum nostra precata ferens ad eum,	Pondere quo scelerum grauidos exonerans leuet ad superos,	Annuat & precibus populi, obsequij memor ipse tui:	Gaudia cum superis tribuens, dansque bonum sine fine manens.	Gloria pie Christe tibi spirituique Deoque Patri,	Qui super astra leuans Mariā, cæligenis facis hanc sociam.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De sancto Patre Benedicto, Hymnus.	??	??	Inter æternas superum coronas,	Quas sacro partas retinent agone,	Emicas celsis meritis choruscus,	O Benedicte.	Sancta te compsit puerum senectus,	Nil sibi de te rapuit voluptas:	Aruit mundi tibi flos ad alta	Mente leuato.	Hinc fuga lapsus patriam parentes	Deseris, feruens heremi colonus:	Edomas carnem, subigisque Christo,	Tortor acerbus.	Ne diu tutus latebras foueres,	Signa te produnt, operum piorum.	Spargitur felix celeri per orbem	Fama volatu.	Fracta restauras prece præpotenti,	Frangis oblatum cruce mortis haustum:	Currit ignarus Monachus per vndas,	Patre iubente.	Verberas fratrem, fugit hostis atrox.	Ad manus ferrum redit e profundo:	Præcipis rupi, vomit illa riuos	Arua rigantes.	Ales agrestis sibi jussa complet,	Lora constricti pie visa soluis:	Conspicis mundum radio sub vno,	Raptus ad astra.	Mortuum vitæ reuocas precando,	Corda multorum penetras propheta.	Cernis ad cœlos animas leuari	Clarificatus.	Laudet exultans deitas creatrix,	Te chori nostri iubilus perennis:	Quem poli iungas superis choreis,	Quæsumus omnes. Amen.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Translatione simul & illatione eiusdem Patris, alius Hymnus.	??	??	Claris coniubila Gallia cantibus,	Læteris Benedicti Patris ossibus:	Felix quæ gremio condita proprio	Seruas membra celebria.	Miris Italiæ fulserat actibus,	Gallos irradiat corpore mortuus:	Signis ad tumultum crebrius emicat,	Illustrans patriam nouam.	Hinc vatum veterum facta resuscitat.	Morti quod libuit mortuus imperat:	Extinctum propriis ossibus excitat.	O quam mira potentia!	Nauis per fluuium nat sine remige,	Mirando glaciem desecat impetu,	Sancti membra ferens obuia flumini,	Vndas retro reuerberat.	Eductum fluuio sensit vt arida,	Non curans gelidi frigora temporis,	Vestit cuncta nouis illico floribus	Mutata facie soli.	Iam cœlo residens, o Pater optime,	Diuinis famulos imbue regulis:	Angustum per iter scandere largiens,	Dona regna perennia.	Cunctorum dominans omnipotentia,	Quæ de sede poli conspicis omnia:	Psallentum placide suscipe cantica,	Votis, voce precantia. Amen.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Sancto Hugone Abbate Cluniacensi, Rythmus.	??	??	Hvgo pius Pater clarus prosapia,	Extat præclarior virtutum gratia.	Clausus adhuc latet matris in vtero,	Immolat hostiam sacer pro puero:	Index in calice magni miraculi	Imago cernitur ipsius paruuli.	Si quærat aliquis, quid inde sentiam,	Præsignat hostia futura hostiam.	Hinc puer nascitur, & natus alitur,	Ætatis ordine vires assequitur.	Corporis viribus sat iuuenilibus,	Ardenti studio studet virtutibus:	Contemnit seculum, & eius gaudia,	Cognoscens omnia cito labentia.	Mundo renunciat, se Deo sociat.	Sic terram fugiens cælis appropiat.	Diuino postmodum afflatus spiritu,	Mutato pectore mutatur habitu:	Intra dominica manet ouilia	Christi cum ouibus ouis egregia.	Pastoris nutibus obedit sedula,	Nil horum præterit quæ iubet regula.	Forti conamine calcat superbiam,	In sapientia vincens maliciam.	Tulit iustitiæ sanctam esuriem,	Beatam sequitur Christi pauperiem,	Processu temporis crescens virtutibus	Ipsis apparuit mirandus senibus.	Mundo iam mortuus Christo se viuere,	Sancto mortalibus demonstrat opere.	Hinc pastor moritur, ouis præficitur.	Pastoris strenue vices exequitur.	Edocet subditos verbis & actibus,	Se donans specimen bonorum omnibus.	Dirus ad scelera misericorditer	Vtrunque temperans, fit æquus arbiter.	Vt prudens medicus perungit languida,	Quæ salus abiicit, præcidit putrida.	Non illum extulit sedes superior,	Qui mente permanet cunctis inferior.	Magister mitium, pater humilium,	Locat hunc humilem loco sublimium.	Ex dono Spiritus augetur sanctitas,	Legis perfectio, non deest charitas.	Aluntur pauperes mente promptissima,	Quæ dentur dat Deus manu largissima.	Vestitur nuditas Christi, vel pauperum,	Accrescit cumulus bonorum operum.	Hic venerabile Cluniacensium	Plus priscis patribus ditat Cœnobium.	Illius studio creuit religio,	Creuit & numerus fratrum collegio.	Hanc domum Dominus rebus amplificat.	Sic quantum diligat Hugonem indicat.	Beata seruitus tot parans redditus.	Dum seruit, imperat vir Deo subditus.	Non tantum studio contentus practico,	Intendit ocio vitæ theoricæ:	Marthæ sollicitus implet officium,	Audit cum Maria Christi colloquium.	Cum Lia filios Deo multiplicat,	Quos Dei cultibus deuotus applicat:	Cum Rachel sterili, sed pulchra facie,	Subtili cælica rimatur acie.	Iugi silentio iungitur lectio,	Nec deest lachrymis feruens oratio.	Sacrant frequentia hunc sacrificia,	Quæ dum sacrificat, ipse fit hostia.	Quæ addam amplius eius operibus,	Cum hæc plus niteant cunctis sideribus?	Nam eius opera sunt velut sidera,	Quæ propter numerum manent innumera.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	In Epitaphio Eustachij Comitis, Versus.	??	??	Principis Eustachij, quo Gallia floruit olim,	Exuuiis præsens nobilitatur humus.	Istius arma viri tremuerunt Persica regna,	Et Babylon timuit, quæ timor orbis erat.	Æthiopum proprio rubuit nigredo cruore,	Quem fudit Christo dextera sacra ducis.	Pallet adhuc Oriens stupefactus cæde suorum,	Dum pauet occiduo rursus ab hoste premi.	Regia Hierusalem Christi veneranda trophæis,	Hoc duce capituum tollit ad astra caput.	Spem Cluniace suæ tibi credit iste salutis,	Vt sibi placaret te mediante Deum.	Hac spe longinquis veniens peregrinus ab oris,	Hic iacet & pro se supplicat ecce tibi.	Aurea crux, geminæ cellæ, piscesque marini	Clamant, quod nihil huic iure negare potes.	Huius tu membris sicut tua claustra parasti,	Sic prece spiritui regna superna para.	Hæc quoque fœlici quæ contegis ossa sepulchro,	Post hoc hospitium redde suæ patriæ.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	In Epitaphio Bernardi Prioris, Versus.	??	??	Egregius senior, cui nil iuuenile cohæsit	Bernardus Prior, pausat humatus humo.	Hic post militiam cælestia castra subintrans,	Consenuit certans hoc in agone diu.	Iste sibi pro te nunquam Cluniace pepercit,	Hinc sibi nulla dies absque labore fuit.	Sic bene totius pondus tolerando diei,	Nummum promeritum sero reportat ouans.	Huius vos fratres memores estote sepulti,	Nec cadat ex animo quæ tegat ossa solum.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	In Epitaphio Rainaldi Archiepiscopi Lugdunensis, Versus.	??	??	Gloria pōtificum iacet hic præsul Rainaldus,	Magnus in exiguo conditus hospitio.	Vizeliacensis prius Abbas, post Patriarcha	Lugduni fulsit, factus honoris honor.	Prædia, thesauri, fastigia celsa loquuntur,	Quo studio primo præfuit ille loco.	Lugdunensis apex iunxisset cornua cœlo,	Ni celer occasus surripuisset eum.	Cuius erat Monachus, prope cui9 ab vbere natus,	Accubat in gremio nunc Cluniace tuo:	Quem tibi commissum numero committe piorū	Cumque tuis precibus fac penetrare polū.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	In Epitaphio Petri Abelardi, Versus.	??	??	Gallorum Socrates, Plato maximus Hesperiarum,	Noster Aristoteles, Logicis quicunque fuerunt,	Aut par, aut melior: studiorum cognitus orbi	Princeps, ingenio varius, subtilis & acer:	Omnia vi superans rationis, & arte loquendi,	Abelardus erat. Sed tunc magis omnia vicit,	Cum Cluniacensem monachum, morēq. professus,	Ad Christi veram transiuit Philosophiam,	In qua longæuæ bene complens vltima vitæ,	Philosophis quandoq. bonis se cōnumerandum	Spem dedit, vndenas Maio renouante Calendas.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	SANCTI PETRI MAVRICII DICTI VENERABILIS, ABBATIS CLVNIACENSIS IX. STATVTA CONGREGATIONIS CLVNIACENSIS MS. Apologetica, hoc est satisfactionalis præfatio Domini Petri Cluniacensis Abbatis de quibusdam suo tempore mutatis Consuetudinibus.	??	??	QVONIAM res gestas, & maxime religiosas memoriæ commendare semper vtile est: visum est mihi vt ea quæ in Cluniacensibus institutis a viginti quatuor annis, hoc est ex quo officium pastorale indignus suscepi, mutata, aucta, & dempta sunt, scriptura mediante, ad modernorum & posterorum notitiam transmittam. Hoc eo modo facere decreui, vt non solum ea quæ, vt dictum est, mutata, aucta, vel dempta sunt, ponam, sed & qua ratione variata sint subiungam. Horum duorum alterum cognitioni rerum inseruiet, alterum scandalo eorum, qui causam mutationum ignorantes, & moti fuerant, vel moueri poterant, fortasse sufficiet. Nulli enim sapientium noua, inusitata, & mira videri debet vsuum Ecclesiasticorū si necessaria fuerit, & frequens mutatio, quoniam aliud est quod a Domino æterna lege immobiliter tenendum præcipitur, alterum quod ab hominibus vtilitatis cuiuslibet causa ad tempus, non in perpetuum imperatur. Et illud primum quidem idcirco mutandum non est, quia si non seruatur, nec salus æterna vllo modo conseruatur. Hoc vero secundum ideo quandoque mutatur, quia quod aliquando vtile fuerat, aliquando noxium comprobatur. Et vt clarius eloquar, quæ veræ virtutis sunt, nunquam mutanda sunt: quæ vero adiumenta virtutum, pro congruentia rerum, personarum & temporum vtiliter dispensanda sunt. Nec enim præceptum fidei, spei, vel caritatis, & quæ sub ipsa caritate continentur, castitatis, humilitatis, veritatis, & sinceritatis mandata mutari, quolibet dispensante, vel qualibet dispensatione possunt. Ieiunia tamen, vigiliæ, opus manuum, corporalis exercitatio, quę iuxta Apostolum, vtilis quidem, sed ad modicum est, & similia istis, quæ enumerare prolixitas prohibet, nunc minui, nunc augeri, nūc omnino subtrahi, certæ necessitatis vel caritatis causa, Præpositorum magisterio debent. Hanc regulam Apostoli ipsi sequuti sunt, hanc eorū successores Apostolici Pontifices, hanc sancti Monachorum seu Heremitarum Patres, hanc & præcedentes Cluniacensis ordinis magni & egregij fūdatores. Hos si nominare sigillatim necessitas imperaret, ostenderem a primo sancto Odone, vsque ad vltimum sanctitatis titulo insignitum, Hugonem sanctum Patrem, vniuersos de institutis consuetudinibus plurima suis temporibus, vrgente tamen necessitate, vtili semper causa mutasse. Multa enim priores vtiliter instituerunt, quæ sequentes certa interueniente causa vtiliter mutauerunt. Hos ego sequutus quædam in pristinis vsibus, certæ vtilitatis causa monente, mutaui, & idcirco, non vt quidam olim in angulis, ad corrodendas carnes fraternas, semotis locis insusurrabant, me, ista faciēdo, eis prætuli: immo hac sanctorum Patrum mutatione, ab eorum tramite non deuiaui. Feci tamē hoc nō solo meo arbitrio, sed iuxta regulæ præceptum, quorumdam Deū timentium ac sapientiū fratrum consilio. Feci hoc tandem Capituli vniuersalis assensu. Et quia quod prætermittendum erat breuiter prętermissum est, ad ipsa, quorū gratia hæc præcesserunt, iā stilus accedat. Verū quoniam operi Dei nihil præponendum esse Regula præcipit, nec ego ei aliquid in scribēdo præferam: sed ab ipso opere diuino, hoc est Ecclesiastico officio, exordium sumam.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	I.	??	??	STATVTVM est, vt omnes versus regulariū horarum, exceptis hymnis, sub vna & mediocri repausatione decantentur, ita vt vniuersorum voces simul cesuram versus finiant, & post mediocrem, vt dixi, repausationem, simul quoque allam incipiant. Mediocrem vocaui, ad distinctionem illius, quam quidam facere solent, in cuius interuallo Orationem Dominicam, hoc est, Pater noster sæpe bis, quandoque ter, olim ipse consummaui. Vnde tantam esse oportet, vt plene ab omnibus semper resumatur, & mora ipsa labor cantantium alleuietur. Ab hac institutione Cluniacensis tantum conuentus exceptus est, vbi hoc seruari non potest, quia ad istud nec diurnæ horę, nec nocturnæ visæ sunt posse sufficere.	Causa institutionis huius fuit, vt confusa distinctio cantantium, quam alij prius, alij posterius & incipiebant, & finiebant, vniretur, & intellectus ipse, velut quodam communi silentio, simul pausando reformaretur, & par diurnarum, siue nocturnarum horarum in superfluis & minus vtilibus rebus prius expensa, in tam vtili & cœlesti diuino opere expenderetur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	II.	??	??	STATVTVM est, ne propter vllam duodecim lectionum festiuitatem, Dominicale Officium intermittatur, illis festiuitatibus exceptis, quæ ex more in cappis, vel albis fiunt, & quæ proprietatem nocturni cantus habent, hoc est integra responsoria, & exceptis octauis Apostolorum P. & P. & Assumptionis sanctæ Mariæ. Præter ista quæ excepta sunt, si duodecim lectionum festiuitas die Dominico occurrerit, octo primas lectiones cum responsoriis suis dies Dominica obtinebit. Reliquas quatuor cum Matutinis, Laudibus, & Missa tantum matutinali sibi sancti illius commemoratio vendicabit.	Causa instituti huius fuit, quia frequentes, ac diuersis occasionibus antiquis festis nouæ superadditæ solemnitates, immensam illam Dominicæ Resurrectionis gloriam, nostræque per ipsam, & futuræ resurrectionis beatam spem, quæ duo omnis Dominica dies commendat, pene assidue interpolabant, & lectiones atque cantus proprios ad Dominicam pertinentes, quandoque per quadriennium & quinquennium auferebant. Eapropter, vt sacrosanctæ Dominicæ diei reuerentia, quantum rationabiliter fieri poterat, reformaretur, & aures Ecclesiæ nostræ Euangelicis seu Apostolicis, veteris quoque Testamenti lectionibus, siue cantibus Dominicæ diei deputatis, non defraudarentur, hoc præceptum est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	III.	??	??	STATVTVM est, vt nulla prorsus solemnitas die Dominico proueniens, commemorationem Dominicæ diei ad matutinos & ad vesperos impediat.	Causa instituti huius fuit, quæ supra, hoc est Dominicæ diei reuerentia.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	IV.	??	??	STATVTVM est, vt in die Dominico nemo in oratione genua flectat, exceptis genuflexionibus illis, quæ a Sacerdote ante, & post Missam fiunt, & illa quæ ex longo iam vsu pene ab omni Ecclesia obseruatur, quando in professione fidei ad Missam cantatur, Et homo factus est. Illa etiam, quam communicantes ante perceptionem corporis Domini obseruare solent. Sed & illa quæ fieri solet ab iis, qui portanti Eucharistiam, quolibet in loco occurrunt, atque illis metanœis, quæ quotidiano vsu in Capitulo fiunt, & vulgo veniæ nominantur.	Causa instituti huius fuit iam dicta reuerentia Dominicæ diei, & vniuersalis Ecclesiæ in Canonibus decreta obseruatio.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	V.	??	??	STATVTVM est, vt per omnia Monasteria, & Ecclesias quæ ad Cluniacum pertinent, Transfiguratio Domini eo more quo Purificatio sanctæ Mariæ, excepta processione, cum Lectionibus, Responsoriis, & officiis ad diem pertinentibus, celebretur.	Causa instituti huius fuit ipsa admirabilis post Natiuitatem, vel Resurrectionem Christi Transfigurationis eius, nulli alij diei solemnitati inferior dignitas, & antiquus atque modernus multarum per orbem Ecclesiarum vsus, quæ non minore quam Epiphaniam, & Ascensionem Domini, honore iam dictæ Transfigurationis memoriam recolunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	VI.	??	??	STATVTVM est, vt dum maior Missa in Cōuentu cantatur, nullus alicubi in toto Monasterio Missam cantet, quia occasione illarum Missarum intantum maior & principalis Missa negligebatur, vt vix quarta pars, cum eadem celebraretur, adessent.	Causa instituti huius fuit quod iam præmissum est, ne secretarum Missarum occasione ea negligeretur, in qua solemne sacrificium omnipotenti Deo non solum a Sacerdote, sed & ab vniuersa præsentialiter Congregatione, iis exceptis, qui nullo modo interesse possent, offerri a Patribus institutum est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	VII.	??	??	STATVTVM est, vt paulo antequam iam dicta Missa incipiatur, ad inuitandum eos, qui extra Ecclesiam, per loca diuersa hora illa dispersi sunt, priuatis diebus aliquanto diutius duo signa pulsentur.	Causa instituti huius fuit, quia, vt præfatus sum, horis Missam præcedentibus, per obedientias, & per opera diuersa dispersi fratres, tempore quo Missa cantabatur ignorabant, & sæpe iam ea consummata, necdum cœptam esse putabant. Vnde ne vel ipsi tam lucrosam animæ horam hac ignorantia amitterent, & laici extra manentes, aut peregrini vndecunque conuenientes, tempus illius solemnis Missæ ignorare possent, decretum est, vt tali signo vniuersi studiosi pariter ac desides ad conueniendum admonerentur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	VIII.	??	??	STATVTVM est, vt omnium Monachorum Cluniacensium defunctorum anniuersaria dies ab vniuersis Congregationis nostræ fratribus vigilia S. Michaelis Archangeli, more anniuersariorum solemnium fiat, & vigilia conuersionis sancti Pauli aliud eodem modo anniuersarium. pro omnibus vtriusque sexus parentibus vniuersorum fratrum Congregationis nostræ.	Causa instituti huius fuit, vt licet quicquid ab Ecclesia Dei adhuc in terris posita pro defunctis fidelibus fit, nullo excepto, cunctis iam defunctis fidelibus, istoque adiutorio indigentibus prosit; tamen iustum esse visum est, vt super solita plus aliquid magis domesticis adderetur, quod & ipsis specialiter, & cunctis, vt dictum est, hac cura indigentibus, vniuersaliter subueniret.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	IX.	??	??	STATVTVM est, vt prima Dominica Aduētus Domini, legatur principium Euangelij secundum Marcum, quod sic incipit, Initium Euangelij Iesu Christi filij Dei, sicut scriptum est in Isaia propheta, & reliqua.	Causa huius instituti fuit, quod ignotum ex quo tempore, & cuius instituto legebatur prius Euangelium, & parum vel nihil ad diem Aduentus Domini, quo per Natiuitatem suam mundo primo apparuit, pertinens, & magis passionis ipsius, quam Incarnationis, vel Natiuitatis præcursioni congruens, hoc est, Cum appropinquasset Hierosolymis, & v. b. ad montem.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	X.	??	??	STATVTVM est, vt vniuersi fratres Cluniacenses, omni sexta feria, præter Natiuitatem Domini, si eadem die occurrerit, ab adipe abstineant.	Causa instituti huius fuit inconueniens non paruum, quod non solum clerici, non solum laici, sed & ipsi pueri & infirmi totius Latinæ Ecclesiæ ab omni esu carnis, & solidæ vel attritæ & liquefactæ pro more iam antiquo ea die, ob reuerentiā passionis Dominicæ abstinebant, soli Monachi iam dicti adipe & legumina sua infundebant, & eo frixa diuersa fercula assumebant. Insuper autem tam absurdum hoc omnibus præter Monachos videbatur, vt nec ipsi pauperes datas sibi talium ciborum reliquias comederent, sed aut in posterum diem reseruarent, aut statim indignantes proiicerent. Vnde vt tam indecens nota ab ordine nostro tolleretur, & Dominicæ passionis abstinentiæ publicæ reuerentia, ab iis qui crucem Domini tollere magis, quam eum sequi videntur, non infringeretur, hoc præceptum est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XI.	??	??	STATVTVM est, vt ab omni mellis ac specierum cum vino confectione, quod vulgari nomine pigmentum vocatur, cœna Domini tantum excepta, qua die mel absque speciebus vino mistum antiquitas permisit, omnes Cluniacensis ordinis fratres abstineant.	Causa instituti huius fuit aliquod, licet paruū, abstinentiæ incrementum. Et non solum hoc, sed & verba Patris magni Benedicti, de mensura potus Monachorum, vt notum est, loquentis. Licet, inquit, legamus, vinū omnino Monachorum nō esse, & reliqua. Quod si iuxta hæc verba vinum omnino Monachorum non est, quia tamen fragiliores primis Monachis posteriores fuerunt, vix indultum est: qua authoritate, quaue ratione trāsmarina vel orientalis species magno labore quæsita, multo pretio empta, vino pauperum & abstinētium Monachorū postmodū admixta est? Cūq. velut ex magna condescensione infirmo discipulo Apostolus præcipiat, dicens, Modico vino vtere, propter stomachum tuum, & frequentes tuas infirmitates, quid dicent Monachi, non ægri, sed sani, non infirmi, sed robusti: nō paruo, sed multo, nec solum multo, sed & mellito: nec solum mellito, sed & regiis speciebus vino confecto vtentes? Et cum iā dictus ipsis & laicis præcipiat Apostolus, Nolite inebriari vino, in quo est luxuria: quid fiet de Monachis non solum ebrietatem non præcauentibus, sed vt magis eam prouocent, peregrinis saporibus gulam irritantibus?	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XII.	??	??	STATVTVM est, vt exceptis infirmis & omnino debilibus carnibus nullus vescatur.	Causa instituti huius fuit ipsa Regulę authoritas in qua hoc idem præcipitur: & ne sanus & integris viribus Monachus carnem comedat, prohibetur. Insuper etiā quia nulla rationabilis causa mutandi huius capituli inueniri poterat, sicut in quibusdam aliis eiusdem Regulæ olim mutatis capitulis a Patribus inuenta est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XIII.	??	??	STATVTVM est, vt si vigiliæ festiuitatum, quæ publica ieiunia habent, die Dominico prouenerint, Sabbato præcedenti ieiunium obseruetur.	Causa instituti huius fuit imprimis quidem reuerentia & amor Sanctorum, secundo tamen loco incongrua nec honesta nostrę consuetudinis ab aliarum Ecclesiarum vsu dissonantia: quia & Romana Ecclesia, & aliarum Ecclesiarum vniuersitas, nostris tantum exceptis, ieiunia vigiliarum modo suprascripto seruabant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XIV.	??	??	STATVTVM est, vt ieiunia regularia ab Idibus Septembris vsque ad caput Quadragesimæ a nostris, semel in die comedendo, seruentur, excepto festo S. Michaelis, & dedicationis Ecclesiæ, & Apostolorum, extra Aduentum, & Septuagesimam, prouenientibus festiuitatibus Abbatū Cluniacensium, octo diebus Natalis Domini, Epiphania prima tantum, die festo sancti Marcelli Papæ, & Sancti Vincentij Martyris, atque Purificationis sanctę Mariæ. Conuersione vero sancti Pauli ieiunium non soluetur, quoniam de eodem Apostolo alias aliis anni temporibus festiuitates Ecclesia celebrat. Cathedra sancti Petri eadem ieiunium relaxabitur, & etiam quia infra Septuagesimam festiuitas illa semper occurrit. Tunc vero post Missam maiorem statim Sexta cantabitur, & facto interuallo Nona sequetur.	Causa instituti huius fuit multiplicitas nouiter adinuentarum festiuitatum, quæ magis fortasse causa quorumdam commodorum, quæ proferre nolo, quam amore Sāctorum, acclamatione quoque velut indocti vulgi adauctæ, maius iam dicti temporis spatium occupabant, & ex Regula iniuncta ieiunia, frequentatis bonis comestionibus, iam pene vniuersa excluserant. Vnde eodem modo seruata vtrinque sobrietate res diffinita est, vt in duodecim lectionum festiuitatibus sanctis iam institutis honor non minueretur, & ex Regula præceptum ieiunium, ex quanta rationabiliter parte fieri potest, seruaretur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XV.	??	??	STATVTVM est, vt omni die Aduentus Domini, excepta prima Dominica, ab adipe, qui in duodecim lectionum festis in vsu esse solebat, omnes abstineant: & nec in eisdem festis, quod similiter antiquo ex more fiebat, nec in ipso festo sancti Thomæ Apostoli bis comedant.	Causa instituti huius fuit ipsorum dierum ab omni pene Ecclesia solito maior, ob præparationem Domini Natalis seruata abstinentia: vt sacros dies illos, quos multi alij maioribus ieiuniis dedicant, nostri saltem mediocribus dedicarent.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XVI.	??	??	STATVTVM est, vt nullus fratrum nostrorum pannis, qui dicuntur galabruni, vel isembruni, vestiatur, nec iis qui vocantur scalfarij, vel frisij, exceptis Anglis vel Angliæ affinibus Monachis, neque illis qui appellantur agnelini, exceptis Theutonicis & iis adiacentibus Monachis: hac tamen conditione, si magis religioni congruentes nigri coloris vestes in regionibus suis inuenire non potuerint.	Causa instituti huius fuit supra quā dicere velim, sicut & ipse vidi, talium vestiū notabiliter inhonesta, & turpis curiositas, qua olim multi nostrorū, nō aliter quā seculares homines sericis variis vel grisiis vestium generibus se comebant: & electo ad intimam cordis humilitatem designandam, humiliore cunctis coloribus nigro colore, ipsa repugnante natura ornare se, velut sponsi procedentes de thalamo, summo studio contendebant. Versa res iam erat in habitum, nec in iis delinquere se, cæcati vsu longissimo, sentiebant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XVII.	??	??	STATVTVM est, vt nullus fratrum Cluniacensium, cattinis, siue aliis, quibus vti solebant, peregrinis pellibus, induatur, nec prorsus quibuslibet, exceptis arietinis, siue agninis, atque caprinis pellibus, & ad coopertoria facienda solummodo, sicut hoc magis placuerit, putosiorum, & iuxta aliorum linguam, vesonum pellibus.	Causa instituti huius fuit, multa, vt supra de pannis dictum est, cattinarum, siue aliarum pellium notabilis & damnabilis curiositas, quæ in tantum, vt ipse noui, processerat, vt Gallicanorum cattorum pellibus contemptis, ad Iberorum vel Italorum cattos, religiosorum hominum curiositas transmigraret. Nil se habere non parua piorum, eisque adhærentium multitudo putabat, nisi ex pilosis illis & condensis, Numantinorum, hoc est iuxta modernos, Amorensium cattorum pellibus contexto multi pretij coopertorio, lectus & muniretur pariter & ornaretur. Quod malū paulatim succrescens, ad hoc iam peruenerat, vt fere centum solidis empta coopertoria, addito quoque vestium non mediocri pretio, ditiores domos congesto multo alieni æris debito, non parum grauarent, pauperiores pene omnino pessundarent.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XVIII.	??	??	STATVTVM est, vt nullus scarlatas, aut barracanos, vel preciosos burellos, qui Ratisponi, hoc est apud Rainesbors fiunt, siue picta quolibet modo stramina habeat, sed solummodo cilicium, superiectis tantum duobus mediocris pretij pannis, qui albi, & nigri, & ex vtroque mixti coloris sint: & qui non duplices, aut quadruplices, seu multiplices, vt a quibusdam fieri solet, sed simplices fratribus supponantur.	Causa instituti huius fuit, vt in aliis vestium generibus damnata curiositas etiam a lectis Monachorum remoueretur, maxime cum ante tempora S. Hugonis, non nisi cilicio, superposito tantum vno & simplici panno aliquis vteretur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XIX.	??	??	STATVTVM est, vt in Infirmaria Cluniacensi, quæ quinque habitaculis sub vno tecto diuisis distinguitur, tali discretione silentium teneatur: vt in ea parte, in qua fratres defunguntur, quę media est, & in illa quæ superior a parte meridiana est, silentium & colloquutio antiquo more seruetur: in tribus vero aliis claustri regularis silentium teneatur. Sic in cella Nouitiorum & adiacenti claustro siue officinis, exceptis Nouitiis, & eorū magistro, qui vbi & quando loqui solent, loquentur; exceptis etiam Episcopis & Abbatibus superuenientibus, maiore Priore, & Subprioribus ordinis custodibus: qui in partibus illius cellæ Nouitiorum, & ipsi loqui poterūt, & in præsentia tātummodo eorum alij. In operatoriis vero vniuersis continuum teneatur silentium, excepto vno tantum Magistro vniuscuiusque operatoriæ domus, & exceptis operatoriis nouæ Ecclesiæ, & operatoriis ipsorum. Teneatur insuper claustri silentium in cimiterio, & claustro cimiterij, in sacristaniis omnibus, & via quæ ad domos superiores ducit, quæ iuxta maiorē Ecclesiā sunt, & in adiacētibus locis, exceptis supradictis Abbatib. & Prioribus, quibus in partibus illis loqui supradicto modo licebit.	Causa instituti huius fuit summe necessaria in omni Religione silentij vtilitas, sine quo modis congruis obseruato, nec dici Religio, nec esse potest. Cuius laus in Scripturis sanctis tanta est, vt inter innumera eius præconia, de illo etiā magnus Propheta Isaias dicat, Cultus iustitiæ silentium. Quod quia Cluniaci propter frequentiam negotiorum, & multitudinem superuenientium valde ex aliquanto tempore corruptum fuerat, necessarium visum est, vt hic modus silentij, sicut supra distinctus est, institueretur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XX.	??	??	STATVTVM est, vt quadragesimali tempore, additis ad silentium tribus diebus, hoc est tertia feria, & quinta, & sabbato, quibus in claustris iuxta morem pristinum loquutio esse solebat, continuum per totam quadragesimam silentium teneatur.	Causa instituti huius fuit, tam sanctorum dierum reuerentia, quia non plene religiosum videbatur, vt illis summæ abstinentiæ, & omnium virtutum diebus, virtus silentij colloquiis non valde necessariis etiam publice interpolaretur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXI.	??	??	STATVTVM est, vt de vsitatis in claustro binis loquutionibus, secunda omni totius anni tempore subtrahatur.	Causa instituti huius fuit, nulla prorsus eius vtilitas, nulla necessitas, a quibus aliquando horā diei apud Religiosos vacare, non solum ociosum, sed etiam perniciosum. Occupabat enim illius temporis spatium inutilis, imo noxia loquacitas, quod modo sibi assumit lectionibus & cantibus diuinis salubris taciturnitas.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXII.	??	??	STATVTVM est, vt silentium ad mensam sicut in regulari refectorio vbique & ab omnibus teneatur. Sed si extra refectorium regulare comedenti quilibet superuenerit, surget, cumque inuitabit, loquetur, & stando quantum necesse fuerit, sed postquam resederit, vt prius tacebit.	Causa instituti huius fuit Apostolus etiam laicis præcipiens, Vnusquisque panem suum cum silentio manducet. Etiam S. Benedictus Monachis imperās & dicens, Summum fiat silentium ad mensam: etiam antiqui seu moderni temporis Religiosi, qui vbicumque comedant, rigorem silentij in nullo relaxant. Nec honestum est Cluniacensibus videri minus religiosos, per quos in Galliis, Germania, Anglia, Hispania, Italia, ac tota fere Europa, a multis annis arefacta Religio refloruit, multorumque inueteratus tepor, diuina præeunte & comitante gratia, recaluit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXIII.	??	??	STATVTVM est, vt in claustrum, vel in reliquas regulares domos nullus clericorum aut laicorum ingrediatur, nisi aut causa operis alicuius, aut causa videndi domos, vt honesti hospites facere solent, aut causa medendi infirmis in infirmaria iacentibus.	Causa instituti huius fuit clericorum, aut laicorum, & maxime famulorum, adeo frequens per claustrum, quibuslibet de causis, transitus ac regressus: ita vt pene in stratam publicam claustrū vertisse, & in eundo ac redeundo, fere iam a Monachis nihil distare viderentur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXIV.	??	??	STATVTVM est, vt infirmis ipsis, vel quibuslibet in infirmaria comedentibus, nullus vt fieri solebat, famulorum laicorum seruiat, sed Monachi tantummodo, aut conuersi barbati.	Causa huius instituti fuit, honestior conuersorum, quam secularium famulorum cum Monachis cohabitatio, & ne materiam furandi ea quæ de mensa in infirmaria comedentium supererant, seruientes fratribus conuersi haberent sicut priores famuli, quæcūq. palā vel furtim fratribus subripere poterant, vxori, filiis, ac qualicūque familiolæ suæ in burgo constitutæ deferre solebant. Præter hoc, & illud in causa fuit, quod secreta monastici ordinis, aut disciplinas regulares, quas vtpote in regularibus officinis assidue commanētes, vel videbant, vel ab aliis audiebant, more secularium secularibus diuulgantes detegebant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXV.	??	??	STATVTVM est, vt loco famulorum, qui mane vociferando, fratres in infirmaria iacentes inhoneste ad Missam vocare solebant, scilla ad hoc in sublimi infirmariæ loco suspensa pulsetur.	Causa instituti huius fuit, quia aptius & honestius visum est vt fratres in infirmaria dormientes signi vbique vsitati sono excitarentur, quam incongruo in summi silentij tempore verbo, vt sæpe contingit, terrerentur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXVI.	??	??	STATVTVM est, vt meridianæ ieiuniorum, quæ in æstate post sextam fieri solent, momentaneæ & simulatitiæ, dimittantur, & pro spatio illius temporis quod inutiliter expendebatur, fratres in claustro sedeant, & legant, aut Missas cantent, aut aliquid necessarij operis agant.	Causa instituti huius fuit ipsa, vt dictum est, inutilis occupatio temporis, quia pro more antiquo diebus ieiunij, quæ in æstate proueniunt, necesse erat fratribus ante Missam & mensam, non ad dormiendum, vel quiescendum, sed ad dormitionem & quietem simulandam, se expoliare, discalciare, & velut longo somno seipsos in lectis componendo, & bene operiendo præparare. Et quidē antiquus monachorum mos erat, ieiuniorum diebus detrimenta vsitati somni congruenti dormitione ante mensam compensare. Vnde Hieronymus, Sæpe vacuo ventre dormiendum est. Sed quia sequentes Monachi antiquis curiosiores Physicæ sectatores, ventre vacuo dormire inutile corpori iudicauerunt: ad eam breuitatem meridianos ieiuniorum somnos redegerunt, vt meridianæ quietis nullam veritatem, sed solum veritatis simulachrum retinerent. Addebant, quod salua pace eorum loquor, iam dictæ simulationi magis ridendam superstitionem, vt velut grauiter dormiētes prolixiore sonitu signi excitarentur, & quasi longa lectorum reuolutione hispidi & incōpti manus abluerēt, capita comerent, & omnem prorsus solemnitatem longissimæ meridianæ explerēt. Vnde iudicatum est, vt corporis tam inutili labori inseruiens, lectionibus, cantibus & sacrificiis diuinis seu quibuslibet vtilitibus exercitiis impenderetur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXVII.	??	??	STATVTVM est, vt nō vasis illis vinariis quæ iustitiæ vocantur, sicut olim facere cogebantur, sed propriis ciphis vnusquisque bibat eo tempore quo post Nonam ad potum fratres pergere solēt.	Causa instituti huius fuit ipse ineptus, & omnibus displicens bibendi modus, quo vrgebantur fratres ciphis depositis iustitiis bibere, nec in ipso muscarum tēpore, quid intus lateret discernere.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXVIII.	??	??	STATVTVM est, ne calciarios cum corrigiis, quia inutiliter laboriosum erat, sabbatho abluāt.	Causa instituti fuit, quia olim vbicumque necessitas occurrebat, sub diuo operantes, & pluuiis & lutosis diebus Monachi calciarios suos, ipsa operis necessitate cogente, luto plerumque infectos, ad claustrum reuertentes, lauabant. Inde superstitio descendens, cum illi hoc ex necessitate facerent, & illos qui per annū & biennū de claustro nusquam procedentes, sua & mundissima & noua calciamenta lauare quidem, quia necessariū non erat, non compellebat, sed duorum tantum digitorum extremis summitatibus duab. aut tribus aquæ guttulis infundere imperabat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXIX.	??	??	STATVTVM est, vt fratres equitantes froccū simul & cappam ferre non compellantur, sed aut frocco simplici, aut cappa tantummodo si voluerint, induti iter faciant.	Causa instituti huius fuit, vestium ipsarum mūditia, ne, vt fieri solebat, fratrum claustra ingrediētium frocci & tunicæ luto, pluuiis vel lutosis diebus contracto infecti ac sordidi apparerent, & insuper labor itineris alleuiaretur, & antiquus de hac re vtiliter institutus modus reformaretur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXX.	??	??	STATVTVM est, vt morem veterem, quo sine inuolucris crurū leuga plus vna equitare prohibebatur, tenere, si voluerint, non cogantur.	Causa instituti huius fuit, quia nulla ratio apparebat qua cogerentur absque necessitate, quibuslibet inuolucris crura inuoluere, & quod necessitatis tantum causa permissum fuerat, sine vlla necessitate portare.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXXI.	??	??	STATVTVM est, vt Psalmi illi, qui a, Deus, auribus nostris, incipiunt, & post orationem quæ fit ante Vesperos decantari solēt, in omni xij. lectionum festiuitate intermittantur.	Causa instituti huius fuit, laboriosa, imo plurib. odiosa Psalmorum familiarium paulatim multis de causis adaucta multiplicitas. Quæ, quia multos grauabat, multorum, & totius pene Conuentus postulatione, in hac parte immutata est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXXII.	??	??	STATVTVM est, vt defunctis fratribus nostris, vniuersis scilicet professis, die anniuersarij, quo recitari nomina eorum a lectore, sicuti mos est in Capitulo, solent, quinquaginta præbendæ dentur, tali conditione, vt siue plura sint, siue minus, quam quinquaginta, vltra numerum iam dictum nec augeantur præbendæ, nec minuantur.	Causa instituti huius fuit, mira virtutum discretio, quia difficile visum est, & etiam importabile, vt si multiplicitas defunctorum vsque ad octogenarium, & centenarium, aut forte infinitum numerum, assidue decedentibus fratribus se extēderet, quod pari modo præbendarum numerus. Nullius enim Monasterij substantia, si a priorib. institutus mos seruaretur, diu ad hoc sufficere posset. Raris tamen adhuc diebus defunctorum fratrum nomina vsque ad quinquagenarium numerum perueniunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXXIII.	??	??	STATVTVM est, vt quicquid de mensa quotidiana a fratribus superest, eleemosyna communis accipiat.	Causa instituti huius fuit, quia contra morem pene omnium tam religiosorum quam seculariū, si tantum de pane cuilibet fratri superesset, quod panis more absque casu in mēsam subsistere posset, non eleemosynę, sed custodi refectorij, vt seruaretur in crastinū, reddebatur. Quicquid autem vini supererat, exceptis quibusdam ieiuniorum diebus, & die qua frater defunctus tumulabatur, custos vini in crastinum similiter reseruabat. Hoc quia inhonestum videbatur, & vt insuper id eleemosynæ adderetur, omnes absque aliqua exceptione mensarum, refectorij atque infirmariæ reliquiæ eleemosynæ datæ sunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXXIV.	??	??	STATVTVM est, vt dies rasurarum aliter ex parte quam fieri solebat, immutarentur; itaut prima rasura fieret die præcedente vigiliam Natalis Domini. Secunda propter assiduam mutationem quadragesimalis initij, iuxta Domni Abbatis aut Prioris dispositionem, medio vel congruo die inter iam dictam rasuram Natalis Domini & primā Dominicam Quadragesimæ fiet: quæ secunda rasura nunc maturius, nunc tardius ocurrit: sed quando maior quinque, quando minor trium hebdomadarum est. Tertia, Sabbato præcedente eandem primam Dominicam Quadragesimæ. Quarta, feria tertia hebdomadę Palmarum. Quinta, Sabbato Paschalis Dominicæ, qua cantatur, Iubilate Deo. Sexta, feria sexta ante Pentecosten. Septima, inter Pentecosten & Natalem Apostolorum Petri & Pauli, sed quando hæc prolixitas temporis exegerit. Octaua, die præcedente vigiliam Apostolorum Petri & Pauli. Nona, vigilia Sancti Iacobi Apostoli. Decima, die præcedente vigiliam Assumptionis beatæ Mariæ. Vndecima, vigilia Natiuitatis eiusdem beatæ Marię. Duodecima, vigilia Sancti Michaelis. Tertiadecima, vigilia omnium Sanctorum. Quartadecima, vigilia Sancti Andreæ Apostoli.	Causa huius instituti fuit earundem rasurarum importuna, & fratribus, maxime in hieme, molesta frequentatio.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXXV.	??	??	STATVTVM est, vt nullus in Monachū Cluniacensem recipiatur absque Cluniacensis Abbatis præcepto, & permissione, sicut mos est, nisi ad succurrendum: exceptis magnis & vtilibus personis, quæ si differrentur, leuitate fortassis animi retrocederent, nec in incepto conuersionis proprosito permanerent.	Causa instituti huius, immo renouatæ institutionis fuit frequentissima inutilium personarū per cuncta pene Cluniacensia loca, & indiscreta susceptio. Qua indiscreta susceptione nunc rusticorum, nunc infantium, nunc senum, nunc stultorum, nec ad aliquod opus vtilium, eo iam res peruenerat, vt talium personarum iam fere maior numerus haberetur, & frequentia, ac nefanda mala ab eis commissa, quæ quia etiam relatu inhonesta sunt reticeo, pene assidue a diuersis terrarum partibus audirentur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXXVI.	??	??	STATVTVM est, vt nullus etiam ex concessione futurus Monachus regularibus vsque ad XX. annos vestibus induatur.	Causa instituti huius fuit immatura nimisque celer infantium susceptio, qui antequam aliquid rationabilis intelligentiæ habere possent, sacræ Religionis vestibus induebantur, & admixti aliis puerilib. ineptiis omnes perturbabāt; & vt quædam taceam, & multa breuiter colligam, & sibi nihil pene proderant, & aliorum religiosum propositum non parum, immo quandoque plurimū, impediebant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXXVII.	??	??	STATVTVM est, vt pro annua & regulari probatione, saltem menstrua, hoc est, vnius mensis probatio erga nouitios obseruetur, antequam voto promissę obedientiæ astringantur.	Causa instituti huius fuit, quia annua & ex regula præcepta probatio discretione succedentiū Patrum temperata ad hoc deuenerat, vt non dico annus, non dico dimidius, sed nec mensis, nec hebdomada, nec aliquando erga nouitiorum probationem dies integra seruaretur. Quod quia omnino, & contra rationem & contra Regulæ decretum erat, quæ præcipit probari spiritus si ex Deo sunt; visum est esse rationabile, vt vnius saltem mensis nouitiorum probatio obseruaretur, tali modo vt frocco tantum induti, & vt alij regulariter rasi ac tonsi, absque verbi vel scripti alicuius professione, tam in cella nouitiorum, quam in claustro, cum cæteris ex more permaneant. Si finito mense vel verbo coram priore ac fratribus, & scripto coram Domino Abbate stabilitatem suam firmauerit, & obedientiam professus fuerit, corpori Monasterij, iuxta verba Regulæ societur. Si vero infra iam dictum mensem recedere voluerit, facultas ei libera concedatur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXXVIII.	??	??	STATVTVM est, vt modo quo prædiximus, extra Cluniacum nouitij recepti vsque ad primū, vel secundum, aut plus tertiū annū ad benedicēdum Cluniacum adducantur, nec interim, sicut vsus Cluniacensis exigit, & ad ordines Ecclesiasticos ascendant, & Missam ante ordinati cantent, aut extra claustrum curam alicuius obedientiæ administrent.	Causa instituti huius fuit, nimis tardus ad Cluniacum nouitiorum extra Cluniacum susceptorum aduētus. Vnde lex talis data est, vt quia Priores parcētes sumptibus, per X. aut XV. siue per XXX. quandoque annos Nouitios Cluniacum ducere & mittere differebant: saltem præscripta lege coacti eos vel ad benedicendum, vel si extra benedicti fuerint, ad obedientiam rursum in Cluniaco coram fratribus adducant vel mittant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XXXIX.	??	??	STATVTVM est, vt antiquum & sanctum opus manuum, vel in claustris ipsis, aut vbi honeste, remoto conspectu secularium fieri poterit, ex parte saltem aliqua restauretur; itaut omni tēpore præter festiuos dies, quibus operari non licet, quolibet sēper fratres vtili opere exerceātur.	Causa instituti huius fuit, quia otiositas iuxta Patrem Benedictum inimica animæ, in tantum magnam partem nostrorum, eorum maxime qui Conuersi dicuntur, occupauerat, vt in claustris, vel extra claustra, præter paucos legentes, & raros scribentes, aut adhærētes claustri parietibus dormitarent, aut ab ipso, vt sic dicam, ortu solis, vsq. ad eius occasum, immo fere mediam noctē, quib. impune licebat, totam pene diem vanis, ociosis, & quod peius est, plerumque detractoriis verbis consumerent.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XL.	??	??	STATVTVM est, vt nullus Priorum, nullus aliorum iter faciens, ducat secum plus quam tres equitaturas, vel si Prior Ordinis fuerit, quatuor, aut plus quinque: & hoc tam propter honestatem aut testimonium societatis, quam propter officia Ecclesiastica studiosius decantanda.	Causa instituti huius fuit, ne fastus, vel curiositas ministris, vel iter agentibus notaretur, & Monasteriorum, vel quorumlibet hospitum grauamen quantum posset fieri, vitaretur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XLI.	??	??	STATVTVM est, vt vbicumque facultas loci permiserit, exceptis Decanis, XII. fratres constituantur, addito tertio Priore, plenumque ordinem teneant.	Causam instituti huius non est necesse scribere, quia patet omnibus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XLII.	??	??	STATVTVM est, vt vbi XII. fratres esse non potuerint, saltem in refectorio & dormitorio semper, in claustro vero ab hora vespertina vsque ad horam tertiam alterius diei, perfectum silentiū teneatur. Nam quod vniuersaliter in omnibus Ecclesiis semper & vbiq. teneri debeat, certū est.	Causa instituti huius, vt si fratres in talibus locis plenum ordinem tenere aut non possent, aut nollent, saltem aliquam vmbram, vel vestigium, vel particulam Ordinis retinerent, ne integra die nugacibus verbis, aut rebus vacantes, in nullo a secularibus differre viderentur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XLIII.	??	??	STATVTVM est, vt nullus nostrorum ad sacerdotium prouehatur vsque ad XXX. vel saltem XXV. annos.	Causa instituti huius fuit, vt iuxta decreta sacrorum Canonum ne adolescentes, ne illiterati, ne illi qui nondum capere possunt, quantum, quā diuinum, quam excellēs, sit sacerdotale officium, ad sacra illa cælestia, magis temerarij præsumptores, quam digni administratores accederent.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XLIV.	??	??	STATVTVM est, ne quis terras, vel thesauros Ecclesiarum dare, vendere, commutare, pro vadimonio alicubi vel apud aliquem sine domni Abbatis præcepto vel cōsilio deponere, vel impignorare audeat. Quod si fecerit, a fratrum suorum, & totius Ecclesiæ communione alienum se esse cognoscat.	Causa instituti huius fuit, audita & cognita quorumdam Priorum temeritas, qui aliquando ita fecisse probati sunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XLV.	??	??	STATVTVM est, vt clericorum aut laicorum ad nos non pertinentium homines vel serui domorum Cluniacensium procuratores Cellarij vel Prępositi nullatenus fiant.	Causa instituti huius fuit, frequens damnorum experientia, quæ a talibus vel talium occasione, plerisque Monasteriis Cluniacensibus illata sunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XLVI.	??	??	STATVTVM est, imo renouatum, vt nullus Priorum, de Prioratu ad alterum Prioratum trāslatus, famulum aliquem ad sibi commanendum de priore loco adducat.	Causa instituti huius fuit, sinistra quarumdam rerum, nec non dicendarum suspicio, immo magis probatio; quæ etsi olim in his famulorum de locis ad loca translationibus prouenerint: hoc decreto quantum fieri potuit, prouisum est, ne de reliquo prouenirent.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XLVII.	??	??	STATVTVM est, ne Sanctimonialibus aut conuersis mulieribus iuxta domos Monachorum infra duas leugas ad minus habitatio aliquatenus concedatur.	Causa instituti huius fuit, ne in quibus maxime cauendum est, contra Apostolicum præceptū locus diabolo daretur, sed vt cum fomite iniquitatis omnis eius etiam suspicio tolleretur. Impulit magis ad hoc instituendum quorumdam temeritas, qui mulieribus sanctimoniam vel conuersionem professis terrarum pecuniæ gratia habitacula iuxta domos parare iam cœperant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XLVIII.	??	??	STATVTVM est, ne hi qui vocantur familiares, hoc est nec monachi nec conuersi, quorumdā Monasteriorum pessimi destructores, nec etiam pro maximo lucro alicubi recipiantur.	Causa instituti huius fuit, familiarium illorum multis nota peruersitas, qui nec Deo seruientes, nec manibus operantes, nec aliud vtile domibus prouidentes, ad garriendum, ad detrahendum, ad dissipandum quæ poterant, in quibusdam Monasteriis & alebantur & vestiebantur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	XLIX.	??	??	STATVTVM est, ne quis fratrum nostrorum, in propriis saltem locis sine lumine noctibus dormiat. Qui si adeo pauper fuerit, vt propriam lucernam in dormitorio suo prouidere non possit, illam quæ in Ecclesia fuerit, accipiat, & ad dormitorium transferat.	Causa instituti huius fuit, vt filij lucis semper in luce etiam corporali conuersentur, quia iuxta Apostolum de spirituali loquentem, Omnes filij lucis estis, & filij Dei: non sumus noctis neque tenebrarum. Quod licet, vt dixi, de illa spirituali luce dicat, hoc ipse de corporali tamen simul, & spirituali ait Dominus, Omnis qui male agit, odit lucem, & non venit ad lucem, vt non arguantur opera eius. Qui autem facit veritatem venit ad lucem, vt manifestentur opera eius, quia in Deo sunt facta.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	L.	??	??	STATVTVM est, vt sex diebus infra octauas Assumptionis sanctæ Virginis matris Domini; & eodem modo infra octauas Apostolorum Petri & Pauli, xij. lectiones ex Euangelio, xij. aliæ ex Prophetis, vel ex Propheticis libris, aut Actibus Apostolorum, vel Epistolis eorum, sicut a me excerptæ sunt, ad maiorem Missam legantur. Infra octauas scilicet sanctæ Mariæ sex ex Euangelio, & iterum sex ex Prophetis, sicut dictum est, aut Propheticis libris. Infra Octauas vero Apostolorum, sex similiter ex Euangelio, & sex ex Actibus Apostolorum, vel Epistolis eorum.	Causa instituti huius fuit, specialis, quem, post Saluatorem nostrum, erga sanctam matrem eius, & erga sanctos Apostolum Petrum & Paulum habere debemus, amoris affectus: & quia ad eorum venerationem & amorem non adeo plerosq. audientium accendebant toto pene anno frequentatæ, quantum rarius auditæ lectiones.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LI.	??	??	STATVTVM est, quod tamen antiquum, sed neglectum erat, ne quis fratrum a communi refectorij mensa surgentium, ante a choro Ecclesiæ, quem ex more omnes ingredi debent, quam similiter omnes pro perceptis beneficiis omnium bonorum benigno largitori vsque ad vltimum Benedicamus, gratias agat, excepto mensæ lectore, vel eius custode, si custodię idem lector deputatus fuerit.	Causa instituti huius fuit, quod Ecclesiam plerique, imo multi fratrum post mensam cum conuentu ingredientes, statim a choro, leui qualibet ex causa recedebant, nec debitas cum fratribus suis Deo gratias agebant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LII.	??	??	STATVTVM est, vt magnæ illi coronę, ex ære, auro, argentoque elegantissime compositæ, quæ in medio chori forti cathena sustentata dependet, accensi cerei nō imponantur, nisi in quinque præcipuis festis, & festo dedicationis Ecclesiæ, & omnium Sanctorum. In reliquis vero festiuitatibus, quibus accendi solebat machina illa ferrea, quæ vulgo Erza vocatur, pro illa lampadibus vitreis illustretur.	Causa instituti huius fuit, superfluæ, & velut ex adipe prodeuntes, cum non nisi ex macie procederent, expensæ, & nimis frequens, ac viliorem reddens dignitatem solemnitatum, cereorum illorum super coronam accensio, quia iuxta antiquorum sapientium dicta, nihil tam charum & preciosum est, quod assiduitate nimia nō vilescat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LIII.	??	??	STATVTVM est, vt pars illa noui Monasterij, quę ad sinistram partem post chorum sinistrū est, clericis vel laicis non pandatur, nec quibuslibet, vt fieri solebat præter Monachos, ad eam aliquo tēpore accessus sit: exceptis Dominicis diebus, & solemnibus Ecclesiæ festiuitatibus: & hoc tantum a principio horæ Tertiæ vsque ad finem maioris Missæ. Excipitur nox Natiuitatis Domini, & nox Apostolorum Petri & Pauli, & etiam nox illa quæ ad vincula Sancti Petri dicitur. Excipiuntur & peregrini omnes, qui causa orationis vel oblationis, altare maius, aut matutinale adire voluerint.	Causa instituti huius fuit, vt quia fratres præter veterē Ecclesiā sancti Petri, non habebāt vbi quædā sacra & secretiora ad religiosos homines pertinentia exercere valerent, iam dictam illam nouæ Ecclesiæ partem sibi diebus & noctibus vendicarent, vbi sancta & secreta orationum aromata Deo assidue accenderent, frequentibus metanœis vel genuflexionibus pio conditori supplicarent, a tribus sæpe flagellis vel ob pœnitentiam, vel ad meritum augendum corpus attererent; & his ac similibus sacris studiis, velut in heremo, ab hominum remoti conspectibus, incessanter se, suosque Domino commendarent.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LIV.	??	??	STATVTVM est, vt ad altare matutinalis Missæ, quod est consecratum in honore beatæ Mariæ, de eadem matre Domini Missa quotidie secreto decantetur.	Causa instituti huius fuit, vt quotidiana ad Dominum oblatione, mater quoque Domini specialiter honoraretur, & ipsa ad subueniendum specialibus post Dominum seruis suis talibus obsequiis animaretur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LV.	??	??	STATVTVM est, vt Conuentus qui, domno Abbate in Capitulum veniente, ex antiquo more non solum ei assurgere, sed & per omnes inferiores gradus ad terram vsque descendere solebat, assurgat quidem reuerenter, sed scamnum subpedaneum descendendo non transgrediatur.	Causa instituti huius fuit, quia licet ex multo & magno, quem semper Patribus suis Cluniacenses fratres exhibent, amore & reuerentia, hoc ab antiquis & bonis viris decretum sit: visum est tamen parcendum esse in hoc labore multitudini maximæ propter senes & debiles, quorum maior in eo tempore numerus CCC, vel CCCC. fratribus erat, quam priore illo inter fratres sexaginta, aut ad plus octoginta.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LVI.	??	??	STATVTVM est, vt parui scholares, dum ad suffragia Sanctorum orationes dicuntur, more Conuentus sedere permittantur, neque in refectorio iuxta morem antiquum comedentes stare compellantur.	Causa instituti huius fuit, vt ea debiliori ætati necessitas † imponatur, quæ a fortiore non exigitur, cum pius Pater Benedictus de huiusmodi dicat. Licet ipsa natura humana trahatur ad misericordiam in iis ætatibus, senem videlicet & infantum, tamen & ipsa authoritas Regulæ eis prospiciat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LVII.	??	??	STATVTVM est, vt in festiuitatibus XII. Apostolorum, Credo in vnum Deum, ad Missam maiorem dicatur, siue ad alias quaslibet Missas, quæ extra Conuentum cantantur.	Causa instituti huius fuit, aliarum Ecclesiarum, & pene omnium rationabilis mos, quem ab antiquis Patribus institutum retinent, vt in illorum festis professionem fidei Christianæ decantent, super quos, & per quos principaliter post Christum fides Ecclesiæ fundata est; scribente hoc idem magno Apostolo Paulo Ephesiis, cum dicit: Superædificati super fundamentum Apostolorum, & Prophetarum, & reliqua.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LVIII.	??	??	STATVTVM est, vt solemni nocte Natalis Domini, ad Missam de Luce cantetur Prosa, cuius initium, Cœleste organum.	Causa instituti huius fuit, quia illius, cuius principium erat, Nostra tuba, series verborum incomposita, nihilque pene ad Natiuitatem Saluatoris pertinens, longe amplius incomptiore cantu, cunctis hoc aduertentibus displicebat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LIX.	??	??	STATVTVM est, vt quatuor primis hebdomadibus Quadragesimæ, Antiphonæ quæ in quinta feria ad Benedictus, & ad Magnificat, dici consueuerant, mutarentur, & pro illis aliæ cantarentur. Quinta feria primæ hebdomadæ ad Benedictus, Si manseritis in sermone meo: ad Magnificat, Cognoscite veritatem. Quinta feria secundæ hebdomadæ ad Benedictus, Non possum a me ipso: Ad Magnificat, Non quæro voluntatem meam. Quinta feria tertiæ hebdomadæ ad Benedictus, Operamini non cibum qui perit: ad Magnificat, Hoc est opus Dei. Quinta feria quartæ hebdomadæ, ad Benedictus, Non potest filius a se facere quicquam: ad Magnificat, Pater diligit filium.	Causa instituti huius fuit, quoniam Antiphonæ, quæ prius dicebantur, aliorum temporum erant: & cum alio tempore cantarentur, velut mutuo acceptæ rursum in Quadragesima cantabantur, hoc est, Pater Abraham: Fili recordare: Exibant autem dæmonia a multis: Cum sol autem occidisset: Propheta magnus surrexit in nobis: Accepit omnes timor. Et quod magis absurdum erat, quinta feria primæ hebdomadæ dicebantur Antiphonæ, Missus sum ad oues: O mulier magna est fides tua. Quæ Antiphonæ statim sequente Dominica secunda, ex Euangelio ipsius Dominicæ iterum cātabantur. Quod sicut a quibusdam prioribus accepi, idcirco contigit, quia iam dictæ feriæ quintæ antiquitus Euangelia propria, ex quibus exceptæ Antiphonæ cantarentur, minime habebant: quæ a posterioribus Patribus, & erga diuina officia studiosis, de Euangelio Ioannis postmodum excerpta sunt. Vnde postquam illæ quintæ feriæ propria Euangelia habere cœperunt, Antiphonæ nouæ de ipsis quoque Euangeliis factæ sunt.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LX.	??	??	STATVTVM est, vt sicut ex consuetudine, aliæ Horæ sanctæ Virginis matris Domini in Ecclesia infirmorum, quæ in honore ipsius consecrata est, quotidie decantantur, & eiusdem ibi Completorium cantaretur, & in omnibus Horis ante Psalmos præmitteretur versus, Memento salutis author, cum Gloria sua.	Causa instituti huius fuit, honor matri Domini super omnem creaturam singulariter exhibēdus; & vt quia eius Horæ in Conuentu publico propter fratrum numerositatem, & officiorum multiplicitatem, breuitate temporis prohibente cantari non poterant, saltem in Capella ipsius a paucioribus ex integro cantarentur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXI.	??	??	STATVTVM est, vt regularis Prima, & Prima sanctæ Mariæ diebus priuatis a festo omnium Sanctorum vsque ad Pascha, quæ ex antiquo more post præmissos Matutinos, & post finitam aliam Psalmodiam in Capella infirmorum ante aduentum Conuentus profunda nocte decantabantur, vsque ad lucis ortum, & signi, quod in infirmaria pulsari mane solet, sonitum differantur.	Causa instituti huius fuit, quia & frequenter Psalmodia ab infirmis nondum pro sui prolixitate explicita, Conuentus superueniens eosdem infirmos, immo vniuersos, quos in illa Ecclesia offendisset, expellebat: & quia frequenter media fere nocte, sole adhuc sub terris profundissime occultato, cantabant, Iam lucis orto sidere. Vnde ne tantum mendacium a filiis veritatis coram Deo vlterius proferretur, & ne a rebus verba Dominum precantium ac laudantium discordarent, institutum est. Quod si quis obiiciat, cur non & in cæteris, in quibus consimilis nota mendacij inuenitur, istud correctum non est, quando multa adhuc nocte cantatur, Aurora lucis rutilat, &, Aurora iam spargit polum, &, Lux intrat, Albescit polus, & multa in hunc modum, Respondeo, velle me quidem valde, vt talia cuncta, si cum pace fieri posset, apud nostros, & vbique corrigerentur. Sed quia, vt æstimo, hoc non potest fieri, verbis magni Gregorij Papæ vtar. Si non possum de agro Dominico multos reportare manipulos, saltem paucos, saltem duos, saltem vnum feram.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXII.	??	??	STATVTVM est, vt quando fratres infirmi oleo sacro ex more Ecclesiastico inunguntur, non aurea vel argentea crux eis ad adorandum offeratur, sed lignea, quæ imaginem Domini crucifixi pictam habet, & de ipso Dominicæ Crucis ligno particulam cum auro aptatam, & sub pedibus picti Crucifixi eidem Cruci insertam.	Causa instituti huius fuit, quia rationabilius & deuotius visum est, vt non de quolibet alio metallo, aut de alia qualibet re, sed de eadem ligni materia, quo Saluator crucifixus est, Crux facta ægro præsentaretur, & in verbis ipsis, quæ, dum adoratur, decantari solent, nulla vel modica falsitatis nota deprehenderetur. Nam non dicitur, Ecce aurum crucis, ecce argentum crucis; sed, Ecce lignum crucis in quo salus mundi pependit, venite adoremus. Vtique verum est, quia non in auro, neque argento, sed in ligno Christus crucifixus est. Non tamen hoc dicens, Cruces ex auro vel argento ad honorem Dominicæ Crucis factas condemno, vel reprehendo, quod ore Catholico maxime approbandum & laudandum est. Sed aliud est metalli preciositas, quæ mentes simplicium excitat ad maiorem Sacræ crucis venerationem: aliud ligni vilitas, quæ spiritualium animos commouet ad vehementiorem erga Crucem, & Crucifixum deuotionem. Vnde vt magis mens deuota in amorem Saluatoris passionis accenderetur, particula de ipsius primæ Crucis ligno, vt iam dixi, pedibus picti Crucifixi subposita est, quæ statim post pedum osculum, oculis, animo, & ori Crucem adorantis & osculantis infirmi se offert. Hanc tamen ligneam crucem, quam ego, hoc quem dixi intuitu, isto quem præscripsi modo aptari feci, non iam mortuis, sed morientibus ad adorandum deferri decretum est. Quod sicut Cluniaci a me factum est, sic vbi fieri potuerit apud nostros, licet præcipere verear, opto tamen vt fiat.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXIII.	??	??	STATVTVM est, ne staminiæ, quæ ex more antiquo, propter grauiora quælibet fratribus acrius flagellandis scindi solebant, & vsque ad cingulum violenter detrahi, vlterius scinderentur, sed staminia integra manente, verberibus subiiciendus frater ea ex toto exueretur.	Causa instituti huius fuit, vt & frequens damnum scissarum staminiarum vitaretur, & plenius nudatus frater expeditius verberaretur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXIIII.	??	??	STATVTVM est, ne finita Lectione refectorij, canistra iuxta morem antiquum ad suscipiendas panis reliquias per Refectorium vlterius deferantur.	Causa instituti huius fuit, quoniam prius ea de causa canistra ad suscipiendas residui panis partes deferebantur, vt granatario, non eleemosynario, ad expendendum in posterum redderentur. Sed quia nunc nihil de pane refectorij granatario, sed totum eleemosynario redditur, visum est non esse necesse, vt vlterius eadem canistra per refectorium deferrentur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXV.	??	??	STATVTVM est, ne ad Missam matutinalem & maiorem, finito cantu offerendæ vsque ad præfationem, Conuentus, vt olim fiebat, stare cogatur, sed mox vt cantus cessauerit, qui sedere voluerint, sedeant: tamen vt cum sacerdos conuersus ad chorum dixerit, Orate fratres, modeste scabellis eleuatis in illis subselliis, quæ eisdem sedilibus inhærent, acliues ex more resideant priuatis diebus, festiuis autem inclinentur ante formas.	Causa instituti huius fuit, vt magnus & continuus labor Cluniacensis Conuentus hac quantulacumque remissione releuaretur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXVI.	??	??	STATVTVM est, ne parui scholares, si boni fuerint, procedente tempore, aliquid de aliorum dignitate amittant.	Causa instituti huius fuit, quia nescio vnde res orta, fama tamen hoc referente, dicebatur, morem esse, vt nullus scholarium puerorum aliquo vnquam tempore aut hebdomadarius maioris Missæ, aut Prior, aut custos Ordinis, siue Circa fieret, aut quodlibet dignitatis monasticæ priuilegium obtineret. Quod quantum contra communem iustitiam & rationem sit, etiam leuiter attendens aduertit. Nam cum princeps Apostolorum dicat, In omni gente, qui timet Deum, & operatur iustitiam, acceptus est illi. Si, inquam, in omni gente, numquid non in omni Ordine? Si in omni Ordine, numquid non in omni gradu? in omni conditione? in omni ætate? Et quia res clara longa probatione non eget, breuiter dico omnem Monasticam vel Ecclesiasticam dignitatem, si boni & digni fuerint, restitutam esse a nobis publice scholaribus: Quia cuius fides, scientia & vita probatur; a qualibet Ecclesiastica dignitate valde iniustissime reprobatur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXVII.	??	??	STATVTVM est, vt pneuma, quod in fine Antiphonarum canitur, vbi plures Antiphonæ se inuicem sequentes fuerint, sicut ad vesperas & matutinos, vlterius non cantetur, exceptis quinque præcipuis festiuitatibus, hoc est, Natali Domini, Pascha, Pentecoste, festo Apostolorum Petri & Pauli, & Assumptionis beatæ Virginis. Similiter & illud decretum est, ne ad suffragia Sanctorum, excepta oratione S. Crucis & S. Mariæ, & Apostolorum Petri & Pauli, & vltima, Per Dominum nostrum, cum sequentibus vsque ad Amen dicatur, Scilicet per Christum Dominum nostrum.	Causa instituti huius fuit, tædium prolixitatis multiplicium adiectionum, quæ a diuersis diuerso tempore officiis Ecclesiasticis additæ sunt. Cuius tædij, vt aliqua releuatio fieret, & quia hoc in nullis Cluniacensibus Monasteriis, præter Cluniacum, seruabatur, hoc institutum est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXVIII.	??	??	STATVTVM est, vt Hymni proprij de sancto Stephano primo Martyre, de S. Ioanne Euangelista, de SS. Innocentibus, de sancto Laurentio, de sancto Vincentio, sumpti de Hymnario S. Ambrosij, vel Hymnario Prudentij docti & religiosi viri, in eorumdem SS. solemnitatibus modo a nostris, qui eos habere potuerint, vbique cantentur.	Causa instituti huius fuit, amor & reuerentia illorum SS. quia cum dilectus Christi Ioānes post Petrum & Paulum, de præcipuis Apostolis sit, illique iam dicti Martyres, de summis & sublimioribus martyribus sint, incongruum visum est, vt communibus aliorum Apostolorum vel Martyrum hymnis decantarentur, maxime cum præter hymnos omnes alios cātus tam nocturnos quam diurnos proprios habeant.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXIX.	??	??	STATVTVM est, vt duo maturi & studiosi fratres semper diu noctuque dormitorium custodiant, aut quando potuerint simul, aut quando non potuerint vicissim: quando vero causa refectionis simul esse non potuerint, sicut inter se condixerint, vnus reficiat, alter custodiat. Quando autem alia de causa, similiter fiat.	Causa instituti huius fuit, quia frequenter propter absentiam custodum, & multitudinem illic conuenientium, multorum querelæ fiebant; quod vestes suas, vel quælibet regularia indumenta sæpe perderent, nec perdita facile inuenire possent. Vnde vt tam istud vitaretur, quam vt omnes qui prouenire possent contrarij casus cauerentur, istud decretum est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXX.	??	??	STATVTVM est, ne vel Abbas Cluniacensis, aut Prior, aut quilibet Priorum, vel fratrum Cluniacensium in Cluniaco, vel extra manentium, famulis aut seruientibus sibi cuiuslibet generis pelles præter agninas emat, vel donet: additum est vt rubeo, viridi, omnique alio vestium colore, remoto, aut de burellis mediocris pretij, aut de pannis nigri coloris, hoc est vel agnelinis, aut paris precij, aut minoris, famulos secum equitantes & suo famulatui deputatos vestiant.	Causa instituti huius fuit, primo & præcipue religionis augmentum, & ipsum notum cunctis inconueniens, vt Monachis regulariter indutis obsequentes eis secularibus vestibus vterentur. Nam iuxta verbum Domini, qui mollibus vestiuntur, non in domibus Monachorum, sed in domibus Regum esse vel habitare solent. Secundo, vt multiplices & graues expensæ, quæ in superfluis illis, & noxiis vestibus male, & prodige consumebantur; in necessariis, & vtilibus rebus bene, & rationabiliter expendantur.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXXI.	??	??	STATVTVM est, ne in Responsoriis vel Antiphonis, quæ sunt de Baptismate Domini, aliquis Cluniacensium dicat, vel cantet, Ipsum audite, sicut verbi gratia, antiquitus in Responsorio, quod sic incipit, In columbæ specie Spiritus sanctus visus est, paterna vox audita est. Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui, addi solebat, Ipsum audite. Item, sicut in Antiphona, quæ talis est, Vox de cœlo sonuit, & vox patris audita est. Hic est filius meus in quo mihi complacui, & in similibus si quæ sunt vel Antiphonæ, vel Responsoria, interdictum est, ne quis addat, Ipsum audite.	Causa instituti huius fuit, euidens & apertum mendacium, quod cantantes vel legentes inconsiderate proferebant, quando sacris illis verbis addebant, Ipsum audite. Testes huius rei sunt non quilibet, sed ipsi sanctissimi & veridici Euangelistæ, Matthæus, Marcus, & Lucas, qui pari sententia scribentes, apparuisse spiritum Dei super baptisatum Christum in specie columbæ, & vocem patris de cœlo factam, vel Hic est filius meus in quo mihi complacui, vel Tu es filius meus, in te complacui mihi, nusquam addiderunt, Ipsum audite. Addita sunt hæc verba, non in Christi baptismate, sed in eius transfiguratione. In illa, inquam, Transfiguratione adiunctum est, verbis similibus, Ipsum audite, sed & ipsa ratio hoc lucide declarat. Nam cum in Christi baptismate vocem illam omnipotentis Patris solus post Christum Baptista audierit, non diceretur soli, ipsum audite, sed ipsum audi. Vnde apparet, quod non illi, qui solus erat, hoc in baptismate dictum est, sed tribus Apostolis, Petro, Iacobo, & Ioanni, & in ipsis, & per ipsos, vniuersali Ecclesiæ, quam præsignabant, non singulari, sed plurali numero in Domini Transfiguratione præceptum est, ipsum audite.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXXII.	??	??	STATVTVM est, vt in Natiuitate Domini, nullus ex fratribus ante finem Missæ illius quæ de Luce dicitur, & quæ de more in Conuentu cantatur, Missam alicubi vel dicat, vel audiat. Excepti sunt ab hac constitutione infirmi, qui in infirmaria comedunt, de quibus antiquus mos constituit, vt sicut sancto die illo tres Missæ in Conuentu cantantur, ita eis eodem tempore tres similiter Missæ in Capella sanctæ Mariæ, quæ eorum officiis deputata est, celebrentur.	Causa instituti huius fuit, quia solebant Sacerdotes, non quidem ex consuetudine, sed ex quadam inconsiderata festinatione, statim post Euangelium illius Missæ, cum quibusdam aliis, qui vel eos iuuabant, vel communicare ad eorum Missas volebant, a Conuentu recedere, ac sibi vnusquisque Missam de die cuius introitus est, Puer natus est nobis, celebrare. Ita fiebat, vt non solum chorus pene vacuus remaneret, sed non quod de ipsa Missa post Euangelium restat, audirent. Hoc iam sic in consuetudine versum fuerat, vt multi consuetudinem esse putarent, & media fere pars Cluniacensis Conuentus, aut forte plus, die Natalis Domini non audiendo ea quæ in Missa de Luce post Euangelium supersunt, nec ipsam Missam audirent. Quam iccirco non audiebant, quoniam eius maximam & meliorem partem, hoc est Sacrificij diuini celebrationem, ex cuius dignitate maxime Missa vocatur, perdebant. Hoc ne vlterius fieret, hac constitutione prouisum est.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXXIII.	??	??	STATVTVM est, vt de vasis omnibus vinariis, quæ in cellario fuerint ad opus fratrum, hospitū vel pauperum, hoc est de vno quoque eorum, vigilia Natalis Domini, frater qui vinum ad Missas prouidere solet, tantum accipiat, quantum ad celebrandas omnes Missas illius sacræ noctis atque diei sufficere valeat.	Causa instituti huius fuit, res a multis, vt audiui, probata, & sæpe mihi relata, quod videlicet, numquam vasis illius vinum ascescere vel in innaturalem & corruptum saporem conuerti possit, vnde pars quantalibet vini ad celebranda iam dicti Natalis Domini Sacramenta assumpta fuerit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXXIIII.	??	??	STATVTVM est, vt illud Kyrie, cuius cantus habet prosaicos versus, quorum principium est, Clemens Rector æterne, pater immense eleyson, qui in multis Monasteriis ad Cluniacum pertinentibus vsu antiquo cantabatur, etiam Cluniaci in quinque præcipuis festis cantetur. Additum est & hoc, vt in eisdem solemnitatibus & in quibuslibet, prout libuerit, maioribus ad vesperos, vel ad laudes cantetur, Benedicamus Domino, iuxta cantum noui quidem, sed boni & iam publici versus illius, qui in Natiuitate beatæ Matris Domini a multis canitur, Virgo Dei genitrix virga est, flos filius eius. Sumptus est autem cantus non de toto versu, sed de fine versus, hoc est, Flos filius eius.	Causa instituti huius fuit, vt & solemnioribus diebus magis congrueret solemnior cantus, & vt ipsa cantuum variatio maior esset cantantium deuotio.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXXV.	??	??	STATVTVM est, vt in festo Inuentionis S. Crucis, & Exaltationis eiusdem, ad Laudes matutinas cantentur versus excerpti de hymno, cuius principium est, Pange lingua gloriosi prælium cerlaminis, quorum primus est Crux fidelis, secundus, Flecte ramos, tertius, Sola digna tu fuisti, cum Gloria sequenti, quæ est, Gloria & honor Deo.	Causa instituti huius fuit, quia deuotius & elegantius visum est, in iam dictis saluatricis Crucis solemnitatibus, laudes ipsius continentes hymnos variari iocunde, quam easdem iterari fastidiose. Canebatur enim prius hymnus, cuius principium est, Vexilla Regis prodeunt, ad vtriusque festi vtrasque Laudes vespertinas, & rursus iterabatur ad matutinas.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	LXXVI.	??	??	STATVTVM est, vt Antiphona de sacra matre Domini facta, cuius principium est, Salue Regina misericordiæ, in festo Assumptionis ipsius, dum processio fit, a Conuentu cantetur: & insuper in processionibus quę a principali Ecclesia Apostolorū, ad eiusdem Matris Virginis Ecclesiam ex more fiunt, exceptis illis sanctorum festiuitatibus, in quibus mos antiquus exigit, ad eosdem Sanctos pertinentia decantari.	Causa instituti huius fuit, nulla alia quam summus & maximus amor, ab omni rationali creatura, quibuscumque modis rationabiliter fieri potest, exhibendus post Auctorem omnium matri Auctoris vniuersorum.	Finis Operum S. Petri Mauricij dicti Venerabilis Abbatis Clun. IX.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	PRIVILEGIA QVÆDAM SVM. PONTIFICVM, HONORII II. INNOCENTII II. LVCII II. ET EVGENII III. Monasterio Cluniacensi, concessa, TEMPORE PETRI DICTI VENERABILIS Abbatis Cluniacensis IX. Quod nullius, absque consensu Domini Abbatis Clun. in Abbatiis eidem subiectis electio fiat. Item quod non fiat Abbatia de Prioratu.	An. 1125.	CHART. XXX. EN CHAR. CLVN.	HONORIVS Episcopus seruus seruorum Dei, dilecto in Christo filio PETRO Abbati venerabilis Monasterij Cluniacensis, eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Incōprehensibilis & ineffabilis diuinæ miseratio potestatis, nos hac prouidentiæ ratione in Apostolicæ Sedis administratione constituit, vt paternam de omnibus Ecclesiis sollicitudinē gerere studeamus. Siquidem sancta Romana Ecclesia, quæ a Deo sibi cōcessum omnium Ecclesiarū retinet Principatum, tanquam diligens mater singulis debet Ecclesiis instanti vigilantia prouidere. Ad ipsam enim quasi ad caput & matrem, ab omnibus est concurrendum, vt eius vberibus nutriantur, auctoritate defendantur; & a suis oppressionibus releuentur. Condecet igitur, vt Ecclesias, & venerabilia loca, maxime quæ ad speciale ius, & singularem proprietatē S. Romanæ, cui Deo auctore seruimus, spectāt Ecclesiæ, specialioris prærogatiuæ sortiātur honorē, & Apostolicæ auctoritatis munimine roborentur. Quamobrē, dilecte in Christo fili PETRE Abbas, iustis postulationibus tuis clemētius inclinati, quicquid libertatis, quicquid tuitionis, quicquid auctoritatis prædecessores nostri Ecclesiæ Rom. Pontifices, præsertim Apostolicæ memoriæ nom. Gregorius VII. Vrbanus, & Paschalis II. discretionis ratione vestro Monasterio, & locis ad id pertinentibus contulerunt; Nos quoque pręsenti decreto, auctore Domino confirmamus. In quibus hæc propriis sunt visa nominibus annotanda. Abbatiæ S. Egidij, S. Benedicti super Padum, S. Bertini, S. Wlmari, Hunolcurt, Pontesera, S. Germani Antissiodorensis, S. Mariæ Virziliacensis, S. Austremonij de Mausac, Figiacensis, Tiernensis, Menatensis, S. Petri Moysiacensis, Noui-Monasterij Pictauensis, S. Ioannis Angeliacensis, S. Martialis Lemouicensis, S. Petri Malliacensis, S. Cypriani Pictauensis. In quibus præter consensum Cluniacensis Abbatis, Abbas nullatenus eligatur. De Prioratibus, in Hispaniis Prioratus S. Mariæ de Nazara, S. Isidori, S. Zoili, Villauert, Villa-franca, S. Saluatoris de Cornillana, S. Martini de Formesta, Obedientia de Astura, Obedientia de Valuert, Obedientia de Palumbera, S. Martini de Netla, S. Lizerij de Begorra, Setimont, Elsa, S. Orientij de Auxia, Moyrac, Alayrac, Carennac, Obedientia Bernardi Vicecomitis de Boort, S. Fidis de Morlans, S. Ioannis de Gordum, S. Eutropij de Sanctonis, Obedientia de Dulone, Obedientia S. Martini de Axia, Volta, Salsinaniæ, Obedientia de Arfolia, Siluiniacus, S. Saluatoris & S. Stephani de Niuerno, Leurci, S. Reueriani, Maeiurium, Virzeiacum, Paredum, Marciniacus, Amberta, Ecclesia de Balbiniaco, Nantholiacus, Ginniacus, Ymmunt cum Promili, Conzi cum Ecclesiis suis, Ecclesia de Rossilione, Ecclesia de Ablaione, Ecclesia de S. Baudilio, Ecclesia de Primasel, Ecclesia de Periaco, Ronpont, S. Saturnini Fornacensis, Pons-Sorges, Podiolenum, S. Marcelli de Salzeto, Sanctæ Gallæ, sanctæ Luciæ, Canagobia, Valentiola, Rosans, Obedientia de Alauard, Vigilium, Obedientia de Domna, S. Victor de Geneua, Monasteriū de Condaminis, Alta-petra, Paterniacum, Romanum Monasterium, Valclusa, Obedientia de Megis, S. Albini de Basilia, S. Maria de Charitate, Donzi, Ecclesia de Petuerio, Nouigentum, Longus-pons, S. Martini de Campis, Obedientia Crespeij, Ascerenz, Abeduilla, S. Cosmæ de Normannia, Bogessem, Rumilly, Ecclesia de Permis, S. Præiecti de Bethuna, Leunum, S. Margareta, Britinium, S. Petri de Calce, S. Saluij iuxta Valētiennes, Obedientia de Tupim, Consiacus, Turris super Marna, S. Theobaldi de Vitreio, S. Margareta, Gaya, Villare, Altacherica, Insula, Cella, S. Pācratij de Lagiis. Nottingham, Mons-acutus, Obedientia de Balma, Castelletum, Roddobium, Ecclesia Ferrariæ. S. Maioli de Papia, Beresate, Auertemala, Olgia, Cantur, Pontida, Figinia, Fōtanella, Portesana, S. Pauli de Argona, Proualium, S. Pauli intus-lacum, Rodaga, Virgiliana, Quinciana, Mediana, S. Gabrielis de Cremona, S. Marci de Lauda, S. Gregorij de Placentia.	In omnibus autem Prioratibus & Cellis, quæ nūc sine proprio Abbate vestro regimini subiectę sunt, nullus futuris vnquam temporibus Abbatem ordinare præsumat. Liceat quoque vobis seu fratribus vestris in Ecclesiis Presbyteros eligere, ita tamen vt ab Episcopis, vel Episcoporum Vicariis animarum curam absque vænalitate suscipiant. Quam si committere illi, quod absit, ex prauitate noluerint, tunc Preibyteri ex Apostolicæ Sedis benignitate officia celebrandi licentiam consequentur. Ecclesiarum vero seu Altarium consecrationes, ab Episcopis, in quorum diocesibus sunt, locorum vestrorum fratres accipiant: si quidē gratis ac sine prauitate voluerint exhibere. Alioquin a Catholico, quem malueritis Episcopo, consecrationū ipsarum sacramenta suscipiant. Neque cuilibet facultas sit aut claustri vestri, aut locorum vestrorum fratres pro viuorum seu defunctorum eleemoysnis iustis ob salutem datis inquietare, sed tam virorum quam mulierū oblationes, quæ ad eos afferuntur, in vsu seruorū Dei, pauperumque profecturas recipere liceat. Statuimus etiam ne Cellarum vestrarum vbilibet positarum fratres pro qualibet interdictione vel excommunicatione diuinorum officiorum suspensionem patiantur: sed tam Monachi ipsi, quam & famuli eorū, & qui se Monasticæ professioni deuouerunt, clausis Ecclesiarum ianuis, nō admissis diocesanis, diuinæ seruitutis officia celebrent, & sepulturæ debita peragant. Concedimus etiam vobis laicos seu clericos seculares, nisi qui pro certis criminibus excommunicati sunt, ad cōuersionem per loca vestra suscipere. Sane terminos immunitatis loci vestri, qui a pręfato antecessore nostro Vrbano Papa constituti sunt, pręsentis decreti nostri pagina confirmamus. Ne videlicet vllus homo cuiuscumque conditionis ac potestatis, inuasionem, prædam, aut rapinam facere, siue homicidium perpetrare præsumat infra ipsorum limites terminorum. Preterea decernimus, vt nulli omnino hominum liceat, vestrū venerabile Monasterium, & loca ei subdita temere perturbare; sed eorum possessiones, & bona cætera, quæ pro animarum salute iam data sunt, vel in futurū Deo miserante donari contigerit, firma vobis, vestrisque successoribus, & illibata permaneant. Si qua igitur in futurū Ecclesiastica secularisue persona hanc nostræ Constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo tertiove commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis honorisq. sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore ac sanguine Dei & Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco iusta seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant. Saluo in omnib. Romanę Ecclesiæ iure, & sedis Apostolicæ reuerētia, Amē.	Ego Honorius Catholicæ Ecclesiæ Episcopus f.	[Rota]	Ego Crescentius Sabinensis Episcopus f.	Ego Petrus Portuensis Episcopus f.	Ego Vnalis Albanus Episcopus f.	Ego Willelmus Prænestinus Episcopus f.	Ego Egidius Tusculanus Episcopus consensi.	Ego Gregorius Presbyter Card. tit. Apostol. f.	Ego Rossemagnus Diaconus Card. S. Georgij. f.	Ego Cosmus S. Mariæ in............ f.	Ego Gregorius S. Angeli Diaconus Card. f.	Datum Laterani per manum Aymerici S. R. E, Diaconi Card. & Cancellarij, IV. Nonas Aprilis, Indict. III. Incarn. Dominicæ anno M CXXV. Pontificatus nostri anno primo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Diploma Innocentij Papæ II. qui Clun. Eccl. dedicauit.	An. 1133.	??	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei discreto filio Petro Cluniacensi Abbati, eiusq. successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Liberalitatis laudabile genus est, vt qui se beato Petro, & sanctæ Romanæ Ecclesiæ humili deuotione exponunt, maiorem familiaritatis prærogatiuam, & digniora beneficia sortiantur. Quā gratum Deo Cluniacense Monasterium famulatum impendat, & quantum apud homines nitore religionis fulgeat, Ecclesia Dei nouit, & vehemēter exultat. Æquitatis igitur postulat ratio, vt idē locus Apostolicæ dilectionis priuilegio gaudeat, & tam in capite quam in membris libertatem obtineat. Nos siquidem Monasterium ipsum, quod specialiter ad ius beati Petri, & sanctæ Romanæ spectat Ecclesiæ, per nos ipsos visitauimus, & eodem die, quo reuolutis multorum annorū spatiis prædecessor noster felicis memoriæ Papæ Vrbanus ibidem maius altare consecrauerat, cum Archiepiscopis & Episcopis qui nobiscum cōuenerant, cooperante Spiritus sancti gratia idem Monasterium solemniter dedicauimus. Deuotioni quoq. & humilitati fidelium, qui pro amore Dei, & ipsius loci reuerētia in anniuersario dedicationis illuc conueniunt, prospicientes, ipsis quadraginta dies pœnitentiæ sibi iniunctæ, de gratia Dei confisi, beatorum Apostolorum Petri & Pauli auctoritate remisimus. Statuimus etiam, vt immunitas eiusdem Cœnobij inuiolata & integra futuris temporibus conseruetur. Et si quis infra terminos banni, qui ab eodē prædecessore nostro circa Cluniacum constituti sunt, scienter homines capere, vulnerare, vel res dicti Cœnobij violenter auferre præsumpserit, excommunicationis sentētia sit innodatus, & tamdiu excommunicatus maneat, quousque ablata restituat, & Cluniacēsibus Monachis de illata iniuria cōgrue satisfaciat. Ad hoc adiicientes decreuimus, vt quicumque Cluniacenses Monachos, vel eorum socios ceperint, aut ea quæ portauerint, vel conduxerint, excommunicationi etiam subiaceant. Si vero aliqui absque ipsorum Monachorum præsentia, ea quæ ad victum vel vestitum fratrum Cluniacensi Cœnobio Deo seruientium pertinent, alicubi deprędati fuerint, nisi infra decē dies ablata restituerint, eos anathemati ipso facto subiacere præcipimus, & in terra eorum diuina prohibemus officia celebrari. Loca quoque in quibus se receperint, quamdiu præsentes fuerint, a diuinis obsequiis, præter infantium baptisma, & moriētium pœnitentias, cessare iubemus: & nullus eorūdem præsumptorum nisi a solo Romano Pontifice absoluatur. Porro quisquis præfatis fratribus vbicumque manentibus, quælibet alia, pręter ea, quæ superius enumerauimus, violēter abstulerit, nisi infra decem dies ablata restituerit, excommunicationi subiaceat, nec absoluatur donec capitale reddat, & congrue satisfaciat. Sane Archiepiscopis & Episcopis, in quorum parrochiis hoc perpetratum fuerit, auctoritate beati Petri & nostra pręcipimus, vt postquam clamor ad aures eorum peruenerit, vel malefactum innotuerit, præscriptam excommunicationis sententiam, tepiditate seposita, faciant obseruari. Ego Innocentius Catholicæ Ecclesiæ Episcopus. Datum Viennæ per manum Aymerici Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Diaconi Cardinalis & Cancellarij, Indictione XI. Pontificatus nostri anno tertio, vj. Nonas Martij.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Eiusdem Innocentij II. aliud diploma.	??	??	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, venerabilibus fratribus Archiepiscopis & Episcopis, ad quos litteræ istæ peruenerint, salutē, & Apostolicam benedictionem. Liberalitatis laudabile genus est, vt qui se beato Petro, & sanctæ Romanæ Ecclesiæ humili deuotione exponunt, maiorem familiaritatis prærogatiuam, & digniora beneficia sortiantur. Quam gratum Deo Cluniacense Monasterium famulatum impendat, & quātum apud homines nitore religionis fulgeat, Ecclesia Dei nouit, & vehementer exultat. Aequitatis igitur postulat ratio, vt idem locus Apostolicæ dilectionis priuilegio gaudeat, & tam in capite, quam in membris libertatem obtineat. Nos siquidem Monasterium ipsum, quod specialiter ad ius beati Petri, & sanctæ Romanæ spectat Ecclesiæ per nos ipsos visitauimus. Et eodem die quo reuolutis multorum annorum spaciis, prædecessor noster felicis memoriæ Papa Vrbanus ibidem maius altare consecrauerat, cum Archiepiscopis & Episcopis, qui nobiscum conuenerant, cooperante spiritus sancti gratia, idem Monasterium solemniter dedicauimus. Deuotioni quoque & humilitati fidelium, qui pro amore Dei, & ipsius loci reuerentia in anniuersario dedicationis illuc conuenerint, prospicientes, ipsis quadraginta dies pœnitentiæ sibi iniunctæ, de gratia Dei cōfisi, B. Apostolorū Petri & Pauli auctoritate remisimus. Statuimus etiam vt immunitas eiusdem Cœnobij inuiolata & integra futuris temporibus cōseruetur, vt si quis infra terminos banni, qui ab eodem prædecessore nostro circa Cluniacum constituti sunt, scienter hominem capere, vulnerare, vel res eius auferre præsumpserit, excommunicationis sententia percellatur, quousque ablata restituat: & Abbati ac Monachis de illata iniuria congrue satisfaciat. Ad hæc adiicientes decreuimus, vt quicumque Cluniacenses Monachos, vel eorum socios ceperint, aut ea quæ portauerint vel conduxerint, excommunicationi subiaceant. Si vero aliquid absque ipsorum Monachorum præsentia, ea quæ ad victum vel vestitum fratrum in Cluniacēsi cœnobio Domino seruientium pertinent, alicubi deprędati fuerint, nisi infra quadraginta dies commoniti ablata restituerint, eos anathemati subiacere præcipimus, & in terra eorum diuina prohibemus officia celebrari. Loca quoque in quibus se receperint, donec præsentes fuerint, a diuinis obsequiis, præter infantium baptisma, & moriētium pœnitentias cessare præcipimus: & nullus eorumdem præsumptorum, præter timorem mortis, nisi a Romano Pontifice absoluatur. Porro quisquis præfatis fratribus vbicumque manentibus, quælibet alia, præter ea quæ superius enumerauimus, abstulerit, nisi infra quadraginta dies post nostram commonitionem ablata restituerit, excommunicationi subiaceat, nec absoluatur donec capitale reddat, & cōgrue satisfaciat. Quod si hæc perpetrata esse noueritis, aut clamor super hoc ad aures vestras peruenerit, vobis præcipientes mandamus, quatenus præfatam animaduersionis sententiam per vestras faciatis parochias firmiter obseruari. Datum Valentiæ viij. Idus Martij.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De possessionibus non alienandis, & censibus non minuendis.	An. 1136.	CHARTA XCII.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, venerabilibus fratribus, Archiepiscopis & Episcopis, in quorum parochiis prouētus & obedientiæ Ecclesiæ Cluniacensis existunt, salutem, & Apostolicam benedictionem. Ea, quæ in Ecclesiarum præiudicium per Prælatorum insolentiam attentantur, nostro imminent officio corrigenda: ne si in ipsarum fuerimus prouisione remissi & earum status graue sustineāt detrimentum, & nos de negligētia possumus in extremo examine reprehendi. Vnde quia ad audientiam Apostolatus nostri peruenit, quod Priores & Obedientiarij Clun. fratrum, sine consilio Abbatis & Conuentus, possessiones Ecclesiarum suarum cōtra institutionem Clun. Ordinis illicite distrahunt, & quasdam laicis conferentes, censum debitum in graue præiudicium Ecclesiarum minuere non verentur, Nos fraternitati vestræ præsentium auctoritate iniungimus, firmiterque mandamus, quatenus detentores bonorum prædictarum Ecclesiarum taliter distractarum, cum ad vos querela peruenerit, moneatis attentius, & si necesse fuerit excōmunicatione pariter & interdicto, remota appellatione, cogatis: vt possessiones in præiudicium Ecclesiarum, Priorum, seu aliorum Procuratorum temeritate distractas, sine difficultate restituant, & censum irrenouabiliter imminutum non differant integrare. Datum Romæ apud S. Petrum iv. Kal. Februarij. Pontificatus nostri anno vij.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Contra rebelles, & de institutionibus obseruandis per Abbates.	An. 1136.	CHARTA LXXXV.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, dilecto filio Abbati Clun. salutem, & Apostolicam benedictionem. Solet annuere Sedes Apostolica piis votis & honestis petentium precibus fauorem beniuolum impertiri. Eapropter dilecte in Domino fili, tuis iustis postulationibus inclinati, ad exemplar felicis recordationis, Celestini Papæ prædecessoris nostri, vt in Abbatiis ad Cluniacum Monasterium pertinentibus liceat tibi, quæ secundum Deum, & beati Benedicti Regulam, & Statuta Ordinis videris corrigenda, corrigere; & ibidem statuere statuenda, liberam tibi, contradictione & appellatione cessantibus, auctoritate præsentium, concedimus facultatem. Sententiam quoque, quam in contumaces & rebelles duxeris canonice promulgandam, ratam habentes & firmam, & ipsam faciemus auctore Domino inuiolabiliter obseruari. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ concessionis infringere, vel ei ausu temerario contra ire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Romæ apud S. Petrum iv. Kal. Febr. Pontificatus nostri anno vij.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Confirmatio Lucij Papæ, de terminis circa Clun. vt Ecclesiæ, Cimiteria, Monachi, Clerici & laici vniuersi infra terminos in protectione Papæ sint.	An. 1144.	CHARTA LVI.	Lvcius Episcopus seruus seruorum Dei, charissimo in Christo filio PETRO Cluniacensi Abbati eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Religionis monasticæ modernis temporibus speculum, & in Galliarum partibus documentum, beati Petri Cluniacense Monasterium, ab ipso suæ fundationis exordio Sedi Apostolicæ in ius proprium est oblatum. Proinde Patres nostri sanctæ recordationis, Ioannes XI. Item Ioannes XIX. Agapitus II. Benedictus VI. Item Benedictus VII. Leo VII. Item Leo IX. Gregorius VI. Item Gregorius VII. Alexander II. Stephanus, Victor III. Vrbanus II. Paschalis II. Gelasius II. Calixtus II. Honorius II. Ecclesiæ Romanæ Pontifices, locum ipsum singularis dilectionis ac libertatis prærogatiua donarunt: & vniuersa ei pertinentia priuilegiorum suorum sanctionibus munierunt. Statutum est enim, vt Ecclesiæ omnes, Cimiteria, Monachi, Clerici, & laici vniuersi infra terminos habitantes, qui sunt a riuo de Salnay, & ab Ecclesia Rufiaci, & Cruce de Lornant; a termino quoque molendini de Tornesac, per villam, quæ dicitur Warenna, cum nemore Burserio: a termino etiam, qui dicitur Perrois ad riuum vsque de Salnay, sub Apostolicæ tantum Sedis iure ac tuitione permaneant. Neque ipsius Cluniacensis loci Presbyteri, aut etiam parochiani, ad cuiuslibet, nisi Romani Pontificis & Cluniacensis Abbatis cogantur ire Synodum vel Conuentum. Sane pro Abbatis, Monachorum, seu Clericorum, infra prædictos terminos habitantium ordinatione, pro chrismatis confectione, pro sacri olei, Ecclesiarum, Altarium, & Cimiteriorum consecratione, Cluniacense Monasterium quem maluerit Antistitem conuocet. Cluniacenses Monachos vbilibet habitantes, nulla omnino persona præter Romanum Pontificem, & Legatum, qui missus ad hoc fuerit, excommunicet, aut interdicat. Sane terminos immunitatis loci vestri, qui a præfato antecessore nostro Vrbano Papa constituti sunt, præsentis Decreti nostri pagina confirmamus. Ne videlicet vllus homo cuiuscumque conditionis ac potestatis inuasionem, prædam, aut rapinam facere, siue homicidium perpetrare præsumat infra ipsorum limites terminorum. Itaque termini sacri banni sunt hi. Versus Berziacum terminus est ad biuium citra Sarratam, vnde vna venit ad Cluniacum, altera ad Massilias. In strata versus Bellum-iocum terminus est contra quarruuiū, quod est desuper molendinū Cellararij Cluniacēsis, citra Viēgias vltra Cluniacum versus Massilias terminus est ad summitatem Defensi ad biuium, vnde vna via tendit ad Bezorniacum, altera ad Carellam. Versus Sergiacum terminus est intra quarruuium, citra locum vbi dicūt ad Turgum. In strata versus Cabilonensem pagum terminus ad grossam Cassaniam super Marziacum. Versus Brancedunū terminus est in via super boscum Bannedum. Versus Trenorchium terminus est super riuulum, quem dicunt Longam aquam, inter Bannoscum & Donziacum. Versus Perronam vel Laysiacum terminus est ad tres fagos, vbi partiuntur vester boscus de Cluniaco, & boscus Comitalis. Versus Igiacum terminus est ad Carmos, super montem medium.	In Abbatiis, quæ cum suis Abbatibus ordinationi Cluniacensis Monasterij datæ sunt, videlicet S. Martialis Lemouicensis, S. Eparci Engolismensis, Monasterij noui Pictauis, S. Ioannis Angeliacensis, Monasterij Lesatensis, Moysiacensis, Figiacensis in Caturcensi pago. In Aruernia Mausiacensis, Tiercensis, Menatensis. In Episcopatu Eduensi, Vizeliacensis. In Antisiodorensi, S. Germani. In Cameracensi, Hunoldi-curtis. In Rothomagensi, Abbatia apud Pontiseram. In Tarwanensi, S. Wlmari, sine Cluniacensis Abbatis consilio Abbas nullatenus eligatur. Ad hæc adiicimus, vt in omnib. Prioratibus, & Cellis, quæ nunc sine proprio Abbate vestro regimini subiectæ sunt, nullus futuris vnquam temporibus Abbatem ordinare præsumat. Sed tam Prioratus ipsi, & Cellæ, quam & cætera in quibuslibet locis omnia, quibus Cluniacensis Ecclesia Aruernensis Concilij, quod per supradictum Papam Vrbanum celebratū est, tempore inuestita erat, de quibus tunc nulla quæstio mota est, tam tibi quam successoribus tuis, in pace semper & quiete seruentur. Pro Altaribus, & Ecclesiis, siue decimis vestris, nulli Episcoporum facultas sit grauamen aliquod vobis, aut molestias irrogare; sed sicut eorum permissione quædam ex parte, quædā ex integro habuistis, ita & in futurum habeatis. Ecclesiarum vestrarum decimas, quæ a laicis obtinentur, si secundum Deum eorum potestati subtrahere vestræ religionis reuerentia poterit, ad vestram & pauperū gubernationem vobis liceat possidere. Decimas laborum vestrorum, pro quibus tam vos quam alios monasticæ religionis viros inquietare Episcopi consueuerunt, illorum videlicet, quos dominicaturas appellant, qui vestro sumptu a Monasteriis, & Cellarum vestrarum clientibus excoluntur, sine omni Episcoporum, & Episcopalium ministrorum contradictione deinceps quietius habeatis, qui vestra peregrinis fratribus & pauperibus erogatis. Ecclesiæ omnes, quæ vbilibet positæ sunt, seu Capellæ vestræ, & Cimiteria libera sint, & omnis exactionis immunia, præter cōsuetam Episcopi paratam, & iustitiam in Presbyteros, qui aduersus sui Ordinis dignitatem offenderint. Liceat quoque vobis, seu fratribus vestris, in Ecclesiis vestris Presbyteros eligere. Ita tamen, vt ab Episcopis, vel ipsorum Vicariis, animarum curam absque vænalitate suscipiant. Quam si committere illi, quod absit, ex prauitate noluerint: tunc Presbyteri ex Apostolicæ Sedis benignitate officia celebrādi licentiam consequantur. Ecclesiarū vero, seu Altarium consecrationes, si diœcesani Episcopi gratis noluerint exhibere, a quolibet Catholico suscipiatis Episcopo. Nec Cellarum vestrarum vbilibet positarum fratres, pro qualibet interdictione vel excommunicatione, diuinorū officiorum suspensionem patiantur. Sed tam Monachi ipsi, quam & famuli eorum, & qui se monasticæ professioni deuouerunt, clausis Ecclesiarum ianuis, non admissis diœcesanis, diuinæ seruitutis officia celebrent, & sepulturæ debita peragant. Præterea quascumque possessiones, quæcumque bona idem Monasterium impræsentiarum iuste & canonice possidet, aut in futurum concessione Pontificum, largitione Regum vel Principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis, Deo propitio poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus, & illibata permaneant. In quibus hæc propriis duximus exprimenda vocabulis. In Burgundia, Ecclesiam de Villafranca, Ecclesiam de Barberiaco, Monasterium de Prims. In Francia, Ecclesiam Montis-desiderij, Ecclesiam de Dompetra. In Prouincia, Monasterium iuxta Montem-Pessulanum. In Tholosano Episcopatu, Ecclesias S. Columbæ. In Hispania Nazeram, S. Isidorum, S. Zoilum de Quarrione, S. Romanum de Pennis, Villam-viridem, Villamfrancam, Vallem-viridem, Palumbarum, Bodinum, Vimineriā, S. Martinum de Nehda, S. Vincentium de Salamantica, S. Columbam de Burgis, Cornilanam, quæ propriæ Cluniacensi Monasterio datæ sunt. Item in Niuernensi Episcopatu Monasterium de Albiniaco, quod ad Charitatem. In Francia, Monasterium de Causiaco, quod ad S. Martinum de Campis. Canonicalem de Abbeuilla. Item Ecclesiam de Rua, quæ ad Monasterium de Abbeuilla pertinet. Prohibemus autem vt infra parochias ad ius Cluniacensis Monasterij pertinentes, absque Cluniacensis Abbatis assensu nullus Ecclesiam vel Capellam ædificare præsumat: salua in omnibus Apostolicæ Sedis auctoritate.	Decernimus ergo, vt nulli omnino hominum liceat præfatum Monasterium temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, aut aliquibus vexationibus fatigare, sed omnia integra conseruentur eorum, pro quorum gubernatione & sustentatione concessa sunt, vsibus omnimodis profutura. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica secularisue persona hanc nostræ concessionis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis, honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore & sanguine Dei, & Domini nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco iusta seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen.	Ego LVCIVS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus f.	[Rota. Bene valete]	Ego Theodewinus Sanctæ Ruffinæ Episcopus f.	Ego Rainerius Presbyter Cardinalis tit. Sanctæ Priscæ f.	Ego Thomas Presbyter Cardinalis tit. Vestinæ.	Ego Gillebertus tit. Sanctæ Mariæ f.	Ego Maurus Tusculanus Episcopus f.	Ego Petrus Albanensis Episcopus f.	Ego Rainerius Presbyter Cardinalis tit. S. Stephani in Celio Monte f.	Ego Manfredus Presbyter Cardinalis sanctæ Sauinæ f.	Ego Antibertus Presbyter Cardinalis tit. S. Anastasiæ f.	Ego Hugo Presbyter Cardinalis tit. S. Laurentij in Lucina f.	Ego Octauianus Diaconus Cardinalis f.	Ego Guido in Romana Ecclesia Altaris minister indignus f.	Ego Gregorius Diaconus Cardinalis S. Angeli f.	Ego Astaldus Diaconus Cardinalis S. Eustachij, iuxta Templum Agapitæ f.	Ego Ioannes Diaconus Cardinalis S. Mariæ nouæ f.	Datum Laterani, per manum Baronis Ecclesiæ Subdiaconi, xj. Cal. Iunij, Indict. vij. Incarnationis Dominicæ M.C.XLIV. Pontificatus vero domni Lucij Papæ anno primo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Eugenij Papæ III. confirmatio, quod nullus homo cuiuscumque conditionis, ac potestatis, inuasionem, prædam, aut rapinam facere, siue homicidium perpetrare infra terminos inferius scriptos non præsumat.	An. 1145.	CHARTA LVII.	Evgenius Episcopus seruus seruorum Dei carissimo filio in Christo PETRO Cluniacensi Abbati, eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Cum omnibus sanctæ Ecclesiæ filiis ex Apostolicæ Sedis auctoritate ac beniuolentia debitores existamus, venerabilibus tamen personis, atque locis, maxime quæ Sedi Apostolicæ semper specialius ac deuotius adhæserūt, quæque ampliori religione eminent, propensiori nos cōuenit charitatis studio imminere. Prædecessores siquidem nostri sanctæ recordationis, Ioannes videlicet XI. item Ioannes XIX. Agapitus, Benedictus VI. Item Benedictus VII. Leo VII. item Leo IX. Gregorius VI. item Gregorius VII. Alexander II. Stephanus, Victor III. Vrbanus II. Paschalis II. Gelasius II. Calixtus II. Honorius II. Lucius II. Ecclesiæ Romanæ Pōtifices, Cluniacense Monasterium singularis dilectionis ac libertatis prærogatiua donarunt, & vniuersa ei pertinentia priuilegiorum suorum sanctionibus muniuerunt. Quorum nos vestigiis inhærentes statuimus, vt Ecclesiæ omnes, Cimiteria, Monachi, &c. vt in diplomate Lucij, CHARTA LVI. supr. col. 1383. vsque ad hæc verba. Itē Ecclesiam de Rua, quæ ad Monasterium de Abbeuilla pertinet, quibus subiicitur. Insulam Grauelonge cum pertinentiis suis. Prohibemus autem, &c.	Ego EVGENIVS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	[Rota]	Ego Conradus Sabinensis Episcopus ff.	Ego Albericus Hostiensis Episcopus ff.	Ego Imarus Tusculanus Episcopus ff.	Ego Gregorius Presbyter Cardinalis tit. Calixti ff.	Ego Wido Presbyter Cardinalis tit. S. Grisogoni ff.	Ego Hubaldus Presbyter Cardinalis tit. S. Praxedis ff.	Ego Hubaldus Presbyter Card. tit. SS. Ioannis & Pauli ff.	Ego Gilbertus indignus Sacerdos Sanctæ Romanæ Ecclesiæ ff.	Ego Guido Presbyter Cardin. tit. SS. Laurentij & Damasi ff.	Ego Nicolaus Presbyter Card. tit. S. Ciriaci ff.	Ego Manfredus Presbyter Cardinalis tit. S. Sabinæ ff.	Ego Aribertus Presbyter Cardinalis S. Anastasiæ ff.	Ego Hubaldus Presbyter Card. tit. S. Crucis in Hierusalem ff.	Ego Villanus Presbyter Card. tit. S. Stephani in Celiomonte ff.	Ego Bernardus Presbyter Card. tit. S. Clementis ff.	Ego Iordanus Presbyter Cardinalis tit. S. Susannæ ff.	Ego Odo Diaconus Card. S. Georgij ad velum aureum ff.	Ego Guido Diaconus Card. SS. Cosmæ & Damiani ff.	Ego Octauianus Diaconus Card. S. Nicolai in carcere Tulliano ff.	Ego Gregorius Diaconus Card. S. Angeli ff.	Ego Astaldus Diaconus Card. S. Eustachij iuxta templum Agrippæ ff.	Ego Ioannes Diaconus Cardinalis S. Mariæ nouæ ff.	Ego Berardus Diaconus Card. S. Romanæ Ecclesiæ ff.	Ego Guido Diaconus Card. S. Mariæ in porticu ff.	Ego Petrus Dirconus Cardin. S. Mariæ in via lata ff.	Ego Cinthius Diaconus Cardin. SS. Sergij & Bacchi ff.	Datum trans Tiberim per manum Roberti S. R.E. Presbyteri Card. & Cancellarij, XV. Kalen. Mart. Indict. IX. Incarn. Dominicæ M.C.XLV. Pontificatus autem Domini Eugenij Papæ anno primo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	DIPLOMATA ET CHARTÆ PONTIF. IMP. Regum, Archiepiscop. Episcop. Ducum & aliorum, De quibusdam Abbatiis, Prioratibus & Ecclesiis Cluniacensi Cœnobio concessis aut confirmatis, tempore S. Petri dicti Venerabilis, Abbatis Clun. IX. Charta D. Adalberonis Leodiensis Episcopi de Bertrees.	An. 1124.	CHARTA CCCCI.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Ego ADALBERO gratia Dei Leodiensis Episcopus, notum facio præsentibus & futuris fidelibus nostris, quod Walterus de Trudignei liber homo tradidit S. Petro, & fratribus Cluniacensis Monasterij, Ecclesiam de Bertrees eum omnibus vsibus, decimis, & cæteris appendiciis suis, in Hanua, & in Puceis, & in Trudeneis, & in Eurenais, pro salute animæ suæ, & animarum patris & matris suæ, ea idem conditione, vt fratres, quos Abbas Cluniacensis ibi Deo seruituros transmiserit, ipsam, & quicquid ad eam pertinet, ita libere teneant, sicut tenebat ipse Walterus, & per singulos annos tantummodo vnum aureum denarium Leodiensis Monetæ in Pascha ipsi fratres persoluant ad Altare S. Petri Ecclesiæ Cluniacensis. Homines vero, qui de terra ipsius Ecclesiæ beneficiati sunt, & fidelitatem inde fecerūt Waltero, ipsam terram de manu Prioris Ecclesiæ requirāt, & fidelitatē & seruitiū idem Priori ipsius Ecclesiæ faciāt. Districtio quoq. villæ ad Ecclesiā pertinebit, itaut Godescalcus frater ipsius Walteri, qui Aduocatus est eiusdē allodij, medietatem ipsius districtionis de Ecclesia teneat, & per hoc ipsam Ecclesiam, & quicquid ad ipsam pertinet, ab omnibus iniustitiis defendat. Restaurationem similiter sancto Petro & ipsis fratribus dedit, itaut medietatem ipsius restaurationis Ecclesia, medietatem ipse Aduocatus teneat. Medietatem etiam Choruedæ, quæ ipsius Walteri erat, eis concessit. Alia enim medietas pertinet ad Ecclesiam & Abbatem S. Laurentij. Molendinum quoque de Bauigneis cum omnibus vsuariis suis, & medietatem siluæ de Trudineis ad integram, sicut in suos vsus, & in dominium tenebat, ipsis fratribus dedit. Aduocatiam dedit Godescalco fratri suo, & posteris eius, ea conditione vt ipsam Aduocatiam teneat ab Ecclesia Cluniacensi, & de manu Prioris, quem Abbas de Cluniaco ibi transmiserit, & vt nullus ibi sit Aduocatus, neque subaduocatus, præter ipsos, & libertatem ipsius allodij inuiolabiliter custodiant, & a malis hominibus defendant. Ita enim liberum erit ipsum allodium, & iustitiā suæ libertatis retinebit ipsa Ecclesia cum omnibus appendiciis suis, vt præter quod constitutum est Aduocato tenere de ipsa Ecclesia, id est, medietatem districtionis villæ, & medietatem restaurationis, nullum ius, nullamque potestatem, aut dominiū, seu violentiam in ipsum allodium, & in homines ad ipsam Ecclesiam pertinētes exerceat. De omni quoque iniustitia quæ fiet in ipso allodio, de qua Prior eiusdem Ecclesiæ placitare debebit cū fratribus, & hominibus suis, nihil ad eum pertinebit: nisi forte ad faciendam vel retinendam iustitiam, quam per se illi diffinire non poterunt, aduocetur; & tunc de ipsa iustitia, quam fecerit, duos denarios fratres habebunt, ipse tertium habebit denarium. De medietate autem siluę, quam dedit idem Walterus ipsis fratribus, si quis iniustitiam fecerit, pro iustitia exigenda, duos denarios similiter fratres habebunt: Aduocatus semper ipsius siluæ tertium accipiet denarium. Quicumque autem ad Altare Ecclesiæ pertinent, & censum ibi persoluunt, nihil autem ad Aduocatum pertinebunt: nullum ius, nullamque potestatem Aduocatus super eos habebit, nec implicitabit, neque violentiam de ipsis Ecclesiæ faciet, nec ad exigendam de illis iustitiam cum Priore sedebit, tunc, vt dictum est, præfata ab ipso iustitia tertium habebit denarium. Et hoc quoque statutum est, vt Prior ipsius Ecclesiæ cum fratribus suis ad nullum alium pertineat, vel alicui Cellæ appendat, nisi ad Abbatem, & Priorem Cluniacensis Monasterij. Quod si aliter Abbas Cluniacensis facere voluerit, scilicet, vt sub prouidentia vel potestate alicuius Cellæ, vel Prioris alterius hanc transponat Ecclesiam, Episcopus Leodiensis, & Aduocatus prohibeat fieri, & in defensione atque arbitrio sit eorū, hoc priuilegium, & hanc constitutionem retinere & tueri in perpetuum. Bona vero, quæ ad ipsam Ecclesiā sunt collata, vel aliquando a fidelibus erunt confirmata, ad vsus fratrum ibi Deo seruientium proficiant, nec vnquam ad aliorum vsus conferantur, vel in potestatem redigantur. Hanc igitur eleemosynam ipse Walterus S. Petro dedit, & confirmauit, vt fratres ibi Deo seruientes, ipsum publice & priuatim quotidie habeant in orationibus suis, & quotidianam absolutionem faciant ei. Et tam anniuersarium suum, quam patris, & matris suæ anniuersaria in Vigiliis, & Missis, & in cæteris beneficiis suis deuote recolant. Quæ constitutio, siue traditio, vt rata & inconuulsa permaneat, hanc ad posterorum memoriam sine confirmatione præsenti scripto mandauimus, & in generali synodo cum consensu sanctæ Leodiensis Ecclesiæ Episcopali auctoritate firmauimus, & nostro sigillo corroborauimus. Testes, qui idonei sunt adhibiti, & in hac Charta conscripti, Andreas Præpositus & Archidiaconus, Alexander, Henricus Archid. Almannus Archid. Stepo Archid. Arnulfus Canonicus S. Lamberti, Willelmus, Henricus, Stepo Scholasticus. Ex nobilibus atque illustribus viris, Godefridus Comes Namurensis, Gislibertus Comes de Duraschio, Lambertus Comes de Monteacuto, liberi homines. Godescalcus Aduocatus eiusdem allodij, Adelo Namurcensis, & plures alij. Actum Leodij, anno Incarn. M.C.XXIV. Ind. II. regnante Hērico IV. anno Imperij eius XXV. sub Adalberone Leodiensi Episcopo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta Rainaldi Remorum Archiepiscopi, de quitatione Altaris de Turre super Materna.	An. 1125.	CHARTA CXCIII.	In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis. Nouerit præsentium, posterorumq. solertia, quod ego Rainaldus Dei gratia humilis & indignus Remorum Archiepiscopus diu multumque laborās, qualiter Altare de Turre super Materna, quod manu laicali indebita vsurpatione diu fuerat occupatum; adeo vt quidam potentes de Plagajotri partes oblationum, decimæ, redituumque ad idem Altare prouenientiū municipibus suis manciparent, illique, quod dedecorosius est, vxoribus suis & filiabus in matrimoniū contraderent: tandem auxiliante Spiritu sancto, qui spirat vbi vult, me tali conditione ab eisdem inuasorib. retraxisse. Cum enim sæpissime iā dictos Dominos de Plagajotri admonerem, & modis omnibus illis persuaderem, quod a possessione Sāctuarij Dei, quod diu iniuste possidebant, secederent; ne Crucifixi patrimonium iniuste & violenter vsurpando, æternam incurrerēt damnationem: demum nostra crebra admonitione & persuasione permoti, nostro que adquiescentes consilio, supradictum Altare eo tenore resignauerunt: videlicet, vt illud sanctæ Cluniacensi Ecclesiæ, quæ est quasi quoddam magnum totius orbis luminare, liberaliter impertirer, cum oblationibus & decimis, cæterisque ad se pertinentibus, atque iam dicti Cœnobij venerabilibus fratribus personaliter tenendum concederem. Quorū iustæ & religiosæ petitioni prompto & deuoto annuens animo, vt omnium bonorum, quæ in tanta fuerint Cōgregatione, particeps esse mererer, memoratum Altare ipsis iure perpetuo personaliter possidendum contradidi cū omnibus ad ipsum pertinentibus: hac solum interposita pactione, iam dictis Dominis de Plagajotri id humiliter postulantibus, quatinus Presbyter loci illius, qui per eos tunc personatum, parrochiamque tenebat, quoad viuet, nisi forte propriis exigentibus culpis, ea amittere contingeret, libere & quiete possideat. Eo autem viam vniuersæ carnis ingresso, siue pro qualibet rationabili causa, a supradictis remoto, Ecclesia Cluniacensis, quod suum est, videlicet Altare & personatum cum suis pertinentiis iure perpetuo possidendum reciperet, liberam deinceps habens facultatem substituendi in eadem Ecclesia, dum tamen idoneus sit, quem voluerit Sacerdotem. Qui nobis vel successoribus nostris per successionem temporis, vt moris est, præsentatus, postquam animarum curam susceperit, fidelitatem eis faciet, & debitam reuerentiam exhibebit, saluo iure suo in iis quæ ad feodū Presbyterij pertinere noscuntur. Et vt hæc rata & inconuulsa permaneant, sigilli nostri auctoritate corroborare curauimus.	Signum venerabilis Archiepiscopi Rainaldi.	S. Ioyranni Abbatis sancti Nicolai.	S. Vrsi Abbatis sancti Dionysij.	S. Hugonis Archidiaconi.	S. Leonis Cantoris.	S. Albrici Magisti.	S. Ioannis de Pi.	S. Ioannis de Germania.	S. Liberti Decani.	S. Odonis Decani ciuitatis.	Actū Remis anno Incarnati Verbi MCXXV. Indict. III. regnante Ludouico Rege Francorum, anno XVIII. Archiepiscopatus autem domni Rainaldi anno I.	Fulcradus Cancellarius scripsit & subscripsit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De Presbyterio de Turre super Maderna.	An. 1125.	CHARTA CC.	In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis. Nouerit præsentium, posterorumque solertia, diuturnam contentionem inter Presbyterum Turrensis Ecclesiæ, & inter Monachos Clun. quorum est ipsius villæ parrochia, a domno Rainaldo venerabili Remensium Archiepiscopo ita esse compositam, vt prænominatus Presbyter ea omnia, super quibus querimoniā agebat, tractū videlicet decimæ, stramē quoque & fœnū, & minutam decimam abdicarit. Vnde etiam pacis & concordiæ gratia sæpefato Presbytero concessum est, vt singulis Dominicis de Missæ celebratione ex communi oblatione panem, vinum, & donarium, medietatem quoque oblationis parrochianorum ad beneficium Presbyteratus pertinentium habeat; reliqua omnia sint Monachorum. Porro secunda feria ex his omnibus, quæ in Missarum celebrationib. ad manum eius venerint, medietatem accipiat: reliquis diebus, si non plus quam tres denarios oblatio valuerit, sibi retineat: quicquid vero hunc numerum excesserit, cum Monachis diuidat. De eleemosynis autem & dimissionibus, quas obituri facient, hoc ordine procurabit, vt adhibitis sibi testibus legitimis parrochianum commoueat, primo quod ipsis Monachis, vtpote in capite Sanctuarij constitutis, pro animæ suæ remedio dimittat. Omnia hęc, vt supra taxatum est, saluo iure priuilegij sæpedictæ Turrensis Ecclesiæ reformandæ, ac perpetuæ pacis gratia a prædicto venerabili Archiepiscopo Rainaldo decreta, chyrographi descriptione, & Episcopalis sigilli impressione, testium quoque probabilium, & authēticarum personarum annotatione firmata sunt.	Signum eiusdem venerabilis Archiepiscopi R.	S. Loyranni Abbatis sancti Nicolai.	S. Vrsi Abbatis sancti Dionysij.	S. Hugonis Archidiaconi.	S. Leonis Cantoris.	S. Ambrosij Magistri.	S. Ioannis de Pi.	S. Ioannis de Germania.	S. Odonis Decani ciuitatis.	S. Liberti Decani.	Actum Remis, anno incarnati Verbi M. C. XXV. Indict. III. regnante Ludouico Rege Francorum anno XIX. Archiepiscopatus autem domni Rainaldi anno primo.	Fulcradus Cancellarius scripsit & subscripsit.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta Ludouici Regis, de S. Petro de Pitueris.	An. 1130.	CHARTA CCI.	In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Ego LVDOVICVS Dei gratia Rex Frācorum, omnibus tam futuris, quam præsentibus, notum fieri volumus, quod quidam miles nomine Gilbertus, cognomento Strangulatus, pro remedio animæ suæ, Ecclesiæ S. Petri Pituerensis, & monachis in ea Deo famulantibus, vbi ad conuersionem venerat, dedit quandam terram, scilicet alodia sua de Verinis perpetualiter obtinendam. Placuit autem postea eisdem Monachis Ecclesiæ suæ vtilitati prouidentibus, vt ad terram illam excolendam & hospitandam, nos in ea participem admitterent, ita videlicet, vt de cunctis redditibus illius terræ, & de omnibus exactionibus & talliis, cæterisque aliis consuetudinibus medietatem caperemus. Præterea si per emptionem aliquod eidem terræ adcrementum imposterum adquiri poterit, nos medietatem pecuniæ dabimus, monachi vero alteram dimidiam persoluent partem. De maioribus quoque ac seruientibus, ita decreuimus, quod aliquis Maior, siue Præpositus in prædicta terra, absque licentia & assensu Monachorum nullomodo cōstituetur, & eisdem Monachis vnusquisque eorum suam faciant fidelitatem. Illud etiam statutum est & concessum, quod aliquis de hospitibus, & hominibus prædictæ terræ, pro aliquo forisfacto, nisi in ipsa terra, aut in Curia Monachorum, nullomodo alibi ad iustitiam vocabitur, aut in causam trahetur. Hoc autem ne per succedentia tempora posset obliuione deleri, aut a posteris infirmari, annuente Philippo filio nostro iā in Regem coronato, scripto commendauimus, & sigilli nostri auctoritate nominisque charactere firmauimus. Astantibus in Palatio nostro, quorum nomina subscripta sunt, & signa.	S. Philippi iunioris Regis.	S. Ludouici Buticularij.	S. Hugonis Constabularij.	S. Manassæ Camerarij.	Actum est hoc anno incarnati Verbi M. C. XXX. regni vero nostri XXII.	Data per manum Simonis Cancellarij.	[Monogramme]	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta Ludouici Regis, de pedagio quod est apud Monsteriolum, & super exactionibus, quas dedit Ecclesiæ Cluniacensi.	An. 1130.	CHARTA CXCVIII.	In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Ego LVDOVICVS Dei gratia Rex Francorum, omnibus tam futuris, quam præsentibus notum fieri volumus, quod sanctæ Cluniacensi Ecclesiæ, & annuente Philippo filio nostro iam in Regem coronato, & Adelaide Regina, pro remedio animæ nostræ, & antecessorum nostrorum, in perpetuum dedimus & concessimus, vt nullus Cluniacensium fratrum tribuat amplius pediale apud Monasteriolum, neque aliquam cōsuetudinem, quæ ad regale pertineat ministerium. Præcepimus etiam ne quis regalium ministrorum a quoquam prædictorum fratrum vllo modo deinceps hoc requirat. Quod si quis præsumpserit, non solum se reum diuinæ maiestatis, verumetiam decreti nostri transgressorem cognouerit. Hoc autem vt ratum sit, scripto commendauimus, & sigilli nostri auctoritate nominisque charactere firmauimus. Astantibus in Palatio nostro, quorum nomina subscripta sunt & signa.	S. Philippi iunioris Regis.	S. Ludouici Buticularij.	S. Hugonis Constabularij.	S. Manassæ Camerarij.	Dapifero nullo.	Actum anno incarnati Verbi M. C. XXX. regni nostri XXII.	Data per manum Simonis Cancellarij.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De centum marcis in Anglia.	An. 1131.	CHARTA XC.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, dilecto filio PETRO Cluniacensi Abbati, eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Donationes & beneficia, quæ ad sustentationem fratrum, a Regibus, Principibus, & aliis viris religionis amatoribus sacrosanctis præstantur Ecclesiis, tanquam ea, quæ diuini iuris effecta sunt, auctoritate Apostolica volumus cōmunire. Per præsentis igitur scripti paginam, donationem a carissimo filio nostro HENRICO illustri & glorioso Anglorum Rege, de centum marcis argenti per annos singulos Cluniacensi Monasterio persoluendis factam, sexaginta videlicet in telonio Londoniensi, & quadraginta in telonio Lincolniensi, Apostolicæ Sedis patrocinio roboramus. Hæc autē donatio apud Rothomagū ab eodē filio nostro Henrico Rege, Incarnationis Dominicæ anno M. C. XXXI. Indict. IX. mense Maio, die Dominica in nostra & fratrum nostrorum præsentia facta est, Guillelmi scilicet Prænestini Episcopi, Ioannis tit. sancti Crisogoni, Humberti sancti Clementis, Rustici sancti Ciriaci, Gozelini sanctæ Ceciliæ Presbyterorum Cardinalium: Gregorij SS. Sergij & Bachi, Aimerici Cancellarij, Guidonis sanctæ Mariæ in via lata Diaconorum Cardinalium: Oldegarij Terraconensis, Hugonis Rothomagensis, Archiepiscoporum: Gaufridi Carnotensis, Ioannis Lexouiensis, Ioannis Sagiensis Episcoporum; Bernardi Clareuallis, Sugerij sancti Dionysij, Bosonis de Bacho Abbatum: Guillelmi Comitis de Warēna, Roberti filij ipsius Regis Comitis de Glocerio, Roberti de Sigillo, Roberti de Laha, Rabelis Camerarij de Tancaruilla, Nahelis Thesaurarij, Haalonis Prioris sancti Osqualdi. Decernimus ergo, vt nulli omnino hominum liceat præfatum Monasterium super eadem donatione, futuris temporibus infestare, aut eam auferre, minuere, vel ausu temerario fatigare; sed integra conseruentur eorum, pro quorum gubernatione & sustentatione concessa est, vsibus profutura. Si qua igitur in posterum Ecclesiastica, sæcularisue persona hanc nostræ confirmationis paginam sciens, contra eam venire tentauerit, secundo tertioue commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis, honorisque sui dignitate careat, & a sacratissimo corpore & sanguine Dei ac Domini nostri Iesu Christi, aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cūctis autem eidem loco iusta seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant. Amen, amen.	Ego INNOCENTIVS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	[Rota. Bene valete]	Ego Guillelmus Prænestinus Episcopus ff.	Ego Ioannes Ostiensis Episcopus ff.	Ego Guido Tiburcius Episcopus ff.	Ego Gregorius Diaconus Cardin. SS. Sergij & Bachi ff.	Ego Ioannes tit. S. Crisogoni Presbyter Cardin. ff.	Ego Vbertus tit. S. Clementis Presbyter Cardin. ff.	Ego Goselinus Presbyter Cardin. tit. S. Ceciliæ ff.	Datum Beluaci per manum Aymerici S. R. E. Diaconi Cardin. & Cancellarij, XIII. Kal. Iunij, Indict. VIIII. Incarn. Dominicæ, anno M. C. XXXI. Pontificatus vero domni Innocentij Papæ II. anno II.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta Ambroniacensis.	An. 1132.	CHARTA CCXXXVII.	Veritas rerum gestarum, si memoriæ causa scriptis solemniter commendata seruetur, non vilis auctoritas est. Hac igitur commodante, posteris nostris scriptis notificare curauimus, QVOD ego HISINIO dictus Ambroniacensis Abbas, & domnus PETRVS Cluniacensis Abbas in præsentia domni Papæ INNOCENT II ita conuenimus, & pacto in manu eius firmauimus, vt controuersia, quæ de loco de Prins inter nos fuerat, arbitrio & consilio domni Ilionis sancti Iusti Abbatis terminaretur. Vnde consilio habito, placuit domno Ilioni & cæteris, qui cum eo aderant, litem nostram concordia sic diffiniri, vt locum illum de Prins Ecclesia Cluniacensis, iure proprietatis haberet, Ecclesia vero Ambroniacensis sepulturam, decimas, atque oblationes fundi supradicti, quantum ad parrochiam suam pertinet, iure parrochiali obtineret, præter familiæ propriæ sepulturam, & propriæ domus decimas: de quibus sic diffinitum est, vt septem asinatas segulæ Ecclesiæ Ambroniacensi pro omnibus propriis decimis per singulos annos fratres loci illius persoluerent: sepulturam vero propriæ familiæ suæ liberam haberent, nisi forte aliquis mercenarius eis fuerit de parrochianis nostris, qui se in parrochia sua sepeliri deliberet, illius vero extremæ voluntati nemo obsistat. De parrochianis quoque Ambroniacenses nullam sepeliendi facultatem habeant, nisi ducente, vel consentiente cuius erit parrochianus Presbytero. Salua autem consueta militum libertate, & vxor cum filiis eorum, & filiabus, qui vbi voluerint sepeliri possunt. Si autem ex alia parrochia aliquis sepeliri se in loco illo disposuerit: vel aliquis de parrochianis Ambroniacensis Ecclesiæ, pro salute animæ suæ, de mobilibus, siue de immobilibus aliquid fratribus loci illius offerre voluerit, terris nostris exceptis, ex conuentione nostra iure concessionis obtineant. Huius rei testes sunt.	Domnus Ilio, per cuius manum facta est.	Matthæus Albanensis Episcopus.	Stephanus de Condiaco.	Willelmus de Marciaco, & multi alij.	Actum est Lugduni, anno Incarnationis Dominicæ M.C.XXXII. Pontificatus vero domni Innocentij Papæ II. anno secundo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta Ambroniacensis.	??	CHARTA CCXXXVIII.	Ego frater PETRVS humilis Cluniacensis Abbas cunctis istud legentibus notam fieri permutationem volo, quæ facta est inter nos, & domnum Abbatem, & fratres Ambroniacenses. Placuit enim, & statutum est ab vtraque parte, ad vtilitatem, vt credimus, & illorum, & nostram, vt Ambroniacenses deinceps perpetuo iure possideant, quod habere solebamus in Capella de Chalomonte, scilicet tertiam partem, & vineam vnam Amberiaci, & alias duas Saisiriaci, & alias quasdam terræ particulas ibidem constitutas. Ipsi vero nobis eodem modo concedunt quicquid iuris habere solebant, ad Patris scilicet Capellam, & totum ius parrochiale, sepulturas, oblationes, decimas, & vij. sextaria annonæ, quæ solebant accipere in area nostra. Omnia quoque, quæ iustis permutationibus esse noscuntur, mutua vicissitudine nos ipsis, ipsique nobis, ab omni calumnia, vel contradictione salua conseruabunt. Quod vt perpetuo ratum permaneat, sigillo nostro pariter, & domni Abbatis Ambroniacensis confirmari decreuimus, & apud nos, & ipsos scripta conseruari.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Innocentij II. Papæ Diploma, super Obedientia de Limanz.	An. 1132.	CHARTA LXXVIII.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, carissimo in Christo filio PETRO Cluniacensi Abbati eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Quæ ad pacem spectant Ecclesiæ, libenti animo statuere volumus, & vt futuris temporibus inuiolabiliter obseruentur, attenta diligētia prouidere. Litem siquidem & controuersiam, tu carissime in Domino fili PETRE Abbas, & Cluniacense Monasterium aduersus dilectum filium nostrum Petrum Abbatem S. Egidij, & Monasterium suum diutius agitasti. Tu enim de subiectione tibi, & prædecessoribus tuis per Apostolicam Sedem concessa eos impetebas. Ille vero antiquam libertatem sui Monasterij intendebat. Quæ tandem in nostra & fratrum nostrorum, & Episcoporum Cardinalium præsentia apud Beljocum est hoc ordine terminata. Vt videlicet, si quod absit, religionis ordo in Monasterio S. Egidij imminutus fuerit, ibidem tuo, & successorum tuorum præcepto & consilio reformetur. Si quādo vero te, vel successores tuos ad idem Monasterium ire contigerit, reuerenter suscipiamini, & quamdiu ibi fueritis, cum vestris omnibus honeste procuremini. Residendi quoque in sede eiusdem Abbatis, & Capitulum regendi, prædicto Abbate vel successoribus tuis præsentibus, & quæ ibidem corrigenda fuerint, corrigendi habeatis liberam facultatem. Verumtamen eodem Abbate decedente, vel ad locum alium ipso, vel eius successoribus transmigrantibus fratres Monasterij S. Egidij eligendi de Congregatione sua Abbatem absque impedimento habeant libertatem. Ita tamen vt ipsis pro Abbate, qui ad aliud trāsierit Monasterium, de nullo alio, præterquā de Clun. Monasterio Pastorem assumere liceat. Quo nimirum defuncto, vel etiam remoto de Congregatione sua, eligendi Abbatem, cū prędicto tamen tenore eandem habeant facultatem. Pro recompensatione quoque fatigationū, expensarumque, quas nimirum te, vel prædecessores tui pro Monasterio S. Egidij pertulisti, idem Abbas consensu fratrum suorum, obedientiam, quæ Limantium nuncupatur, cum pertinentiis suis, tibi & per te Cluniacensi Monasterio donauit, & in ius eius ac in proprietatem in perpetuum transtulit. Quod si quis vos super eadem Obedientia molestauerit, præfatus Petrus Abbas se ac successores suos secundum iustitiam auctores & defensores constituit. Tu vero, dilecte fili PETRE Abbas, præter ea, quæ dicta sunt, quærimoniæ, quam aduersus Monasteriū S. Egidij habebas, habito fratrum tuorum consilio, in perpetuum renunciasti. Statutum etiam est, vt si Cluniacense Monasterium super Monasterio S. Egidij haberet aliqua priuilegia, vel Cœnobium S. Egidij super Limantio, vtrimque reddantur. Si qua vero extant generalia, nullum in hoc vigorem obtineant. Auctoritate igitur Dei, & nostra præcipimus, vt prædicta conuentio absque vllius contradictione irrefragabiliter perpetim obseruetur. Si quis vero prædictæ concordiæ in hunc nostræ confirmationis contraire præsumpserit, indignationem beatorum Petri & Pauli, ac nostram incurrat, & ab incœpto frustretur.	Ego INNOCENTIVS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	[Rota. Bene valete]	Ego Matthæus Albanensis Episcopus ff.	Ego Romanus Diac. Cardin. S. Mariæ in porticu Noles ff.	Ego Ioannes tit. S. Crisogoni Presbyt. Card. ff.	Ego Gregorius Diaconus Cardinalis SS. Sergij & Bacchi ff.	Ego Lucas Presbyter Card. tit. SS. Ioannis & Pauli ff.	Ego Otto Diaconus Card. S. Georgij ff.	Ego Guido Diaconus Card. SS. Cosmæ & Damiani ff.	Datū Valentiæ per manum Almerici S. R. E. Diaconi Card. & Cancel. VIII. Kal. Martij, Incarn. Dominicæ anno M. C. XXXII. Pontificatus vero domni Innocentij. Papæ II. anno III.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Confirmatio SS. Facundi & Primitiani in Hispania.	An. 1133.	CHARTA CXXXII.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei dilecto filio PETRO Cluniacensi Abbati, eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Ignē venit Dominus mittere in terram, & vult vt ardeat. Quia ergo gratuita Dei beneficentia sacrū Cluniacense Collegiū suæ visitationis gratia illustrauit, ignem in eo caritatis accendit, & discreta religionis humilitate perfudit: æquissimi iuris est, vt quod gratis accipit, fratribus indigētib, deuote impendat, lapsos releuet, tepidos excitet, & piæ religionis radios, & bene Deo placentis conuersationis odorem, diuersas mundi illustrando Prouincias, longe lateque transfundat, & sit amor ac gloria diuini cultus, quæ copiose, Deo gratias, vigent in vite, per vestram administrationem Deo grata & fœcunda vbertate multiplicentur in propagine. Monasterium ergo SS. Martyrum Facundi & Primitiui, quod in Hispaniarum partibus situm est, & ad ius beati Petri constat specialiter pertinere, quia a religionis nitore, & temporalium rerum opulentia, quibus pristinis temporibus effloruerat, vnde valde dolemus, peccatis exigentibus excidit, nos, quorum præcipue interest, in antiquum religionis & dignitatis statum loca venerabilia reuocare, illustris filij nostri Aldefonsi Hispaniarum Regis vota clementius admittentes, vestris postulationibus impertimur assensum. Igitur locum ipsum cum suis omnibus pertinentiis tibi, dilecte in Domino fili PETRE Abbas, tuisque successoribus, saluo nimirum beati Petri censu annuo, & sanctæ Romanæ Ecclesiæ in omnibus debita iustitia & reuerentia, ad reformationem religionis, & rerum temporalium incrementum, ex Apostolicæ Sedis benignitate committimus. Vestra itaque, carissimi filij, interest, vt ope, & consilio, vestraque instantia religio in eodem Monasterio reformetur, & tam in interioribus quam in exterioribus locus ipse ad statum & dignitatem pristinam auxiliante Domino reducatur.	Ego INNOCENTIUS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	[Rota. Bene valente]	Ego Guillelmus Prænestinus Episcopus ff.	Ego Vrbanus Presbyter Cardin. tit. S. Clementis ff.	Ego Anselmus Presbyter Cardinalis ff.	Ego Lucas Presbyter Cardin. tit. SS. Ioannis & Pauli ff.	Ego Guido Diaconus Card. S. Mariæ in via lata ff.	Ego Oddo Diaconus Cardin. S. Georgij ad velum aureum ff.	Datum Bononiæ per manum Aymerici S. R. E. Diaconi Cardin. & Cancellarij, Id. Decembris, Indict. X. Incarn. Dominicæ, anno M. C. XXXIII. Pontificatus domni Innocentij Papæ II. anno III.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta Petri dicti Venerabilis Abb. Clun. IX. super Ecclesiā sancti Dionysij de Carcere.	An. 1133.	??	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis. Diligens præcedentium Patrum prouidentia & studiosa nihilominus sagacis prouidentiæ eorum solertia, alumna pacis, amica concordiæ, præsentium futurorumque consulens vtilitati, hoc instituit, hoc præuidit, hoc inspirante Deo decreuit, vt quoties aliquid præcipuum agitur, vel Deo seruientibus memoria dignum confertur beneficium, literarum testimonio & scriptorum priuilegio roboretur, quod memoriæ tenacius commendetur. Cuius constitutionis doctrinam diuinitus editam, Ego Frater Petrus Abbas Cluniacensis subsequens, actionem illam salutiferam inter piissimum Regem Francorum Ludouicum, & eius vxorem Adelaidam Reginam, eorumque filios, ac Priorem sancti Martini de Campis domnum Theobaldum, & Conuentum solemniter peractam, de Ecclesia videlicet Montismartyrum, & de Ecclesia sancti Dionysij de Carcere, approbo & concedo, vtque nostris temporibus & futuris firmior habeatur, inuiolabiliter teneatur, rata conseruetur, indissolubili scripto præsenti confirmo.	Sunt autem hæc quæ ego & Conuentus concessimus, Ecclesia videlicet libera, eo dumtaxat modo quo monachi nostri tenuerant, & decima ad eandem Ecclesiam pertinens, cum vineis & terra arabili cum vno hospite apud Darentiacum, cæterisque appenditiis quæ ibidem Deo seruientes possederant. Addimus præterea Ecclesiam de sancto Martyrio cum vineis Adam, & Morelli culturam, culturam etiam quam domnus Matthæus Prior comparauit a Warnerio de portu. Actum Parisiis apud sanctum Martinum de Campis. Anno ab Incarnatione Domini 1133. Indictione 14. residente in Apostolica Sede Papa Innocentio, Ludouico Rege Francorum, & domni Petri Cluniacensis Abbatis anno duodecimo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta de Ledecomba in Anglia, & de centum marcis argenti.	An. 1136.	CHARTA CCIII.	STEPHANVS Rex Anglorum, Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, Comitibus, Baronibus, & omnibus fidelibus suis per Angliam constitutis, salutem. Sciatis quoniam venerabilis memoriæ Rex Henricus auunculus meus, & antecessor meus, pro anima patris sui aui mei, & animabus patrum & prædecessorum nostrorum dedit in eleemosynam omnibus annis Deo, & Ecclesiæ beati PETRI de Cluniaco centum marcas argenti de proprio thesauro suo. Ego vero bonorum eius actuum ex debito sicut subsecutor, sic & deuotus imitator, & ex gratia supernæ miserationis sedulus imperator, quod præfatus auunculus meus prædictæ Ecclesiæ in denariis contulit de thesauro suo, hoc ego eidem Ecclesiæ in subscriptæ terræ stabilitis redditibus in perpetuum assigno, & manerium meum de Ledecomba, quod de proprio dominio meo est, pro illis centum marcis argenti illi Ecclesiæ in sempiternum dono & concedo. Quia volo, & firmiter præcipio quod Cluniacus teneat manerium illud cum omnibus consuetudinibus & appendiciis in terris & proprio ....... cum omnibus quietationibus & libertatibus, & rebus illi manerio pertinentibus, quas ipsum manerium liberius habuit, quando fuit in manu mea, & antecessorum meorum. Et vt hæc donatio mea rata & inconuulsa illi sine fine Ecclesiæ perduret, præsentis sigilli mei attestatione, & subscriptorum subnotatione confirmo & corroboro. Apud Wintoniam, anno Incarn. Dominicæ M.C.XXXVI. regni vero mei primo.	S. Stephani Regis.	S. Mathildis Reginæ.	S. Eustachij filij Regis.	S. Henrici de Soilli.	S. Henrici Episcopi Wintoniensis.	S. Rogeri Episcopi Sarisb.	S. Alexandri Episcopi Lincoln.	S. Nigelli Eliensis Episcopi.	S. Alani Comitis Richemundiæ.	S. Rogeri Comitis Warwici.	S. Alberici de Ver.	S. Roberti de Ver.	S. Alberti de Laci.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Confirmatio de Labdecombe.	??	CHARTA CCV.	Henricus Dei gratia Rex Anglorum, Dominus Hiberniæ, Dux Normanniæ & Aquitaniæ, Comes Andegau. Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, Prioribus, Comitibus, Baronibus, Iustitiariis, Vicariis, Præpositis, ministris, & omnibus Bailliuis, & fidelibus suis salutem. Inspeximus confirmationem H. Regis aui nostri in hæc verba. Henricus Dei gratia Rex Anglorum, Dux Normanniæ, & Aquitaniæ, & Comes Andegau. Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, Comitib., Baronibus, Iusticiariis, Vicariis, & omnibus fidelibus suis, Francis, & Anglis totius Angliæ, salutem. Sciatis quod ego concedo & confirmo Deo & Ecclesiæ S. Petri Cluniacēsis, & Monachis ibidem Deo seruientibus, Manerium de Ledecumbe in perpetuam eleemosynam pro salute Regis H.aui mei, & omnium antecessorum meorum, & pro propria salute mea, quod manerium Rex Stephanus dedit & assedit eis pro cētum marcis quas prædictus Rex Henricus solebat dare annuatim eidem Ecclesiæ Cluniac. Quare volo, & firmiter præcipio, quod prædicta Ecclesia, & Monachi, idem maneriū bene, & in pace, & libere, & quiete, & honorifice in perpetuum teneant in omnibus pertinentiis suis in bosco & plano, & pratis, & pasturis, & aquis, & molendinis, & stagnis, & hominibus, & tenuris eorum, & cum omnibus libertatibus suis, sicut vnquam melius, & plenius, & liberius, tenuit illud Rex Henricus in manu mea. Testes.	R. Winton. Episcopus.	G. Eliens. Episcopus.	Ioannes Northw. Episcopus.	H. Episcopus Dunelm.	Willermus Comes de Arundel.	Comes de Mandeuilla.	Richardus de Lucy.	Richardus de Camuill.	Rand. de Glamuill.	Hugo de Cressey.	Thomas de Bardum.	Bertramus de Verdum.	Willelmus filius Radulphi.	Radulphus Briter.	Apud Northampton.	Nos igitur hanc cōcessionem ratam & gratam habemus, & eā Abbati Clun. & Monachis ibidem Deo seruientibus pro nobis & heredibus nostris concedimus & confirmamus. His testibus venerabilibus Patribus W. Karleol. & W. Wigorn. Episcopis, Ioanne Comite Lincoln Constabulario Cestriæ, Simone de Monteforti, Willelmo de Ralegh. Petro de Malo-lacu, Ioanne filio Galfredi, Amaurico de S. Amando, Galfrido Dispens. Willelmo Gernum & aliis. Datum per manum venerabilis Patris R. Cisterciensis Episcopi, Cancellarij nostri, apud Westmonasterium, XXII. die Ianuarij, anno regni nostri XXII.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Innocentij II. Papæ Diploma, super Manerio de Letdecumba in Anglia.	??	CHARTA LXXX.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei dilecto filio PETRO Cluniacensi Abbati, eiusque fratribus tam præsentibus, quam futuris regulariter substituendis in perpetuum. Ad hoc in Apostolicæ Sedis regimine, disponente Deo, promoti sumus, vt piis votis assensum præbere, auresque nostras inclinare iustis petitionibus debeamus. Quia, sicut iniusta poscentibus nullus est tribuendus effectus, ita legitima & iusta postulantium non est differenda possessio. Eapropter, dilecti in Domino filij, vestris iustis postulationibus gratum impertientes assensum, Manerium de Letdecumba, quemadmodū ab illustri viro STEPHANO Anglorum Rege, cum consuetudinibus & libertatibus illi pertinentibus, & omnibus suis appendiciis, de proprio dominio suo vobis deuotionis intuitu concessum est, & scripto suo firmatum, pro centum videlicet marcis argenti, quas HENRICVS bonæ memoriæ Anglorū Rex prædecessor illius, de thesauro suo annis singulis persoluendis vobis concesserat: auctoritate Apostolica vobis, & per vos Cluniacensi Monasterio cōfirmamus, & præsentis scripti pagina communimus. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica, sæcularisue persona huius nostræ confirmationis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit: secundo tertioue commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis, honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore ac sanguine Dei, & Domini nostri Iesu Christi Redemptoris aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Obseruantibus autē sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatinus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen, amen, amen.	Ego INNOCENTIVS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	[Rota bene valete]	Ego Conradus Sabinensis Episcopus ff.	Ego Albericus Hostiensis Episcopus ff.	Ego Martinus Presbyt. Card. tit. S. Stephani ff.	Ego Statius Presbyter Cardinalis tit. S. Sauinæ ff.	Ego Guido Presbyter Cardinalis tit. S. Grisogoni ff.	Ego Goizo Presbyter Card. tit. S. Ceciliæ ff.	Ego Hubaldus Presbyter Card. tit. SS. Ioannis & Pauli ff.	Ego Rainerius Presbyter Cardinalis tit. S. Priscæ ff.	Ego Otto Diaconus Card. S. Georgij ad velum aureum ff.	Ego Guido Diaconus Cardin. SS. Cosmæ & Damiani ff.	Ego Gerardus Diaconus Cardin. S. Mariæ in Domnica ff.	Ego Octauianus Diaconus Card. S. Nicolai in carcere ff.	Ego Petrus Diaconus Card. S. Mariæ in Porticu ff.	Datum in monte Tiburtino per manum Gerardi S.R.E. Presbyteri Cardin. ac Bibliothecarij XIV. Cal. Iunij, Indict. V. Incarn. Dominicæ anno M. C. XLII. Pontificatus vero domni Innocentij II. Papæ anno XIII.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Confirmatio de Rochabouecurt.	An. 1136.	CHARTA CXXIV.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, dilecto in Christo filio PETRO Clun. Abbati, eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Bonus & diligens paterfamilias gaudio magno gaudet, cum vineam suam locatam agricolis vigilanti studio videt excoli, & tribulis ac sentibus pariter emundari. Cuius profecto gaudio lætitia iocundior cumulatur, si eadem vinea propagatione ordinaria per multorum spatiorum dimensionem incipiat dilatari. Proportionali igitur ratione Deo credimus gratissimum esse, si Deo dicati Religio Cluniacensis Monasterij & diuersas Ecclesias exornet, atque plurimorum mentes disciplinis regularibus instruat, & fide, quæ per dilectionem operatur, inflammet. Eapropter, dilecte in Domino fili PETRE Abbas Cluniacensis, memores deuotionis, quam erga Sedem Apostolicam cum commissa tibi Ecclesia semper habuisti, & honoris & seruitij, quod nobis efficaciter fideliterque, maxime tempore schismatis impendisti, Ecclesiam de Rochabouecurt, laudantibus eiusdem Clericis a venerabili fratre nostro Willelmo Petragoricēsi Episcopo PONTIO Abbati antecessori tuo, & per eum Ecclesiæ Clun. canonice donatam, & a felicis memoriæ Papa Calixto antecessore nostro, sicut priuilegium eius testatur, solemniter confirmatam, tibi successoribusque tuis non solum confirmamus, sed etiam confirmādo auctoritate Apostolica donamus, vt Ordo Clun. ad laudem Dei, ad quam specialiter institutus est, & ad honorem sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ, cui omnino deuotus est, perpetuis temporibus ibi floreat. Statuentes, vt nulli hominum liceat eandem Ecclesiam vel bona, quæ in præsentiarum legitime possidet, aut in futurū iustis modis, præstāte Domino, poterit adipisci, temere perturbare, auferre, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare. Si qua igitur in posterum Ecclesiastica, secularisue persona hanc nostræ constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita, si non reatum suum cōgrua satisfactione correxerit, potestatis, honorisque sui dignitate careat, reamq. se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore & sanguine Dei, & Domini nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis vero eidem loco sua iura seruātibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus & hic fructum bonæ operationis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen, amen, amen.	Ego INNOCENTIVS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	Ego Guillelmus Prænestinus Episcopus ff.	Ego Gregorius Diaconus Cardinalis SS. Sergij & Bacchi ff.	Ego Guido Cardinalis Diaconus S. Adriani ff.	Ego Vassallus Diaconus Card. S. Eustachij ff.	Ego Hubaldus Diac. Cardin. S. Mariæ in via lata ff.	Ego Anselmus Presbyter Card. ff.	Ego Littifredus Card. tit. Vestinæ ff.	Ego Lucas Presbyter Card. tit. SS. Ioannis & Pauli ff.	Data Pisis per manum Almerici S.R.E. Diaconi Card. & Cancel. III. Id. Martij. Indictione XIV. Incarn. Dominicæ anno M. C. XXXVI. Pontificatus domni Innocentij Papæ II. anno VII.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Confirmatio Montis-desiderij cum pertinentiis suis.	An. 1136.	CHARTA LXXXI.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, dilecto in Christo filio PETRO Cluniacensi Abbati, eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Bonus & diligens paterfamilias gaudio magno gaudet, cum vineam suam locatam agricolis vigilanti studio videt excoli, & tribulis ac sentibus pariter emundari. Cuius profecto gaudio lætitia iocundior cumulatur, si eadē vinea propagatione ordinaria per multorum spatiorum dimensionem incipiat dilatari. Proportionali igitur ratione Deo credimus gratissimum esse, si Deo dicati religio Cluniacensis Monasterij, & diuersas Ecclesias exornet, atque plurimorū mentes disciplinis regularibus instruat, & fide, quæ per dilectionem operatur, inflammet. Hoc profecto intuitu Montisderiēsem Ecclesiam a venerabilibus fratribus nostris Guarino Ambianensi, & Simone Nouiomensi Episcopis Monasterio Cluniacensi canonice & deuote collatā, idipsum quoq. carissimo filio nostro LODOICO illustri, & glorioso Frācorum Rege, & Rainaldo Remensi Archiepiscopo, atque Radulpho de Perrona cōcedentibus, & pro eius confirmatione Sedem Apostolicam suppliciter exorātibus, cum omnibus ad ipsam pertinentibus, in perpetuum tibi, tuisque successoribus confirmamus. Statuentes vt nulli omnino homini liceat eandem Ecclesiam, vel bona, quæ in præsentiarū legitime possidet, aut in futurū iustis modis, præstāte Domino poterit adipisci, temere perturbare, auferre, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare. Si qua igitur in posterum Ecclesiastica, secularisue persona, hanc nostræ constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita, si non reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis, honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore & sanguine Dei, & Domini nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis vero eidem loco sua iura seruantibus sit pax domini nostri Iesu Christi, quatinus & hic fructum bonæ operationis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen.	Ego INNOCENTIVS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	[Bene valete]	Ego Guillelmus Prænestinus Episcopus ff.	Ego Anselmus Presbyter Card. ff.	Ego Luitfredus Presbyter Cardinalis tit. Vestinæ ff.	Ego Lucas Presbyter Card. tit. SS. Ioannis & Pauli ff.	Ego Guido indignus Sacerdos ff.	Ego Gregorius Diaconus Cardin. SS. Sergij & Bachi ff.	Ego Guido Card. Diaconus S. Adriani ff.	Ego Vassallus Diaconus Cardin. S. Eustachij ff.	Ego Hubaldus Diaconus Card. S. Mariæ in via lata ff.	Datum Pisis per manum Almerici S. R. E. Cardinalis & Cancellarij, III. Idus Martij, Indict. XIV. Incarnat. Dominicæ anno M. C. XXXVI. Pontificatus Domni Innocentij Papæ II. anno VII.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	De concessione duorum Altarium in Episcopatu Ambianensi.	An. 1138.	CHARTA CCCIII.	In nomine Patris, & Filij, & Spiritus sancti, Amen. GVARINVS Dei gratia Ambianensis humilis Episcopus, sanctæ Ecclesiæ filiis præsentibus & futuris, feliciter niti ad brauium supernæ vocationis. SCIAT caritas & dilectio vestra, quoniam Bernardus de Ballolio miles strenuus, consiliis diuinis & hortatibus nostris, & religiosorum virorum sapienter acquiescens, & animabus prædecessorum suorum, & propriæ saluti, & successorum suorum prouide consulens, quædam Altaria ad ipsum, & eius antecessores hereditario iure pertinentia, quæ licet iniuste, vtpote laicus, ad periculum animæ suæ, diu ipse tenuerit, Monasterio Cluniacensi, Dei tactus aspiratione, concessit. Huic autem concessioni fratres eius, & vxor sua Mathildis, & filij eius Ingelrannus, & Wido, Eustachius, & Bernardus, & filia sua Hatuildis interfuerunt, & ob remedium animarum suarum assensum libentissime præbuerunt, eademque Altaria in manibus nostris reddentes, libere & quiete spontanei dimiserunt. Nos autem Cluniacensis Monasterij religionem considerantes, in præsentia Archidiaconorum nostrorum, Radulphi videlicet & Balduini, & Clericorum Achardi & Valteri Sacerdotum nostrorum, & aliorum multorum, tam Clericorum quam laicorum religiosorum, & multorum hominum suorum, eadem Altaria donauimus: saluis Ecclesiæ Ambianensis, nostrisque, & successorum nostrorum, & ministrorum, sicut ipsa Altaria ab antiquo persoluerant, consuetudinibus, & Episcopali auctoritate in perpetuum confirmamus. Ita scilicet vt Monachi, qui in Ecclesia de domno Petro Deo seruirent, Cluniacensi Capitulo Marcham vnam argenti singulis annis persoluant, & sic ipsorum omnes Altarium redditus in vsus suæ Ecclesiæ, & in expensas suas, libere & quiete possidendo retineant, Ecclesiam scilicet de domno Petro, Altare de Ballolio, Altare de Turs, Altare de Ardicuria, Altare de Ramburellis, Altare de Alenai. Actum hoc anno Dominicæ Incarnationis, M. C. XXXVIII. Indictione II. feliciter, Amen.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Confirmatio Domus Montis-pessulani, & Sancti Geruasij, & S. Renoberti.	An. 1138.	CHARTA CXXVI.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, dilecto filio PETRO Abbati Cluniac. eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Quos omnipotens Dominus, ampliori honestate ac religionis nitore facit esse conspicuos, a Sede Apostolica conuenit plurimum honorari, & oportunis aminiculis confoueri. Quocirca, dilecte in Domino fili PETRE Abbas, personam tuam paternis affectibus amplexantes, donationem ab illustri viro Guillelmo Montis-pessulani in manu nostra deuotionis intuitu factam, & per nos Monasterio tradendam Cluniacensi, tuisque successoribus cōfirmamus, & Cluniacensi Monasterio ratam & inconuulsam perpetuo manere decernimus. Statuentes, vt in eodē loco Oratorium & Cimiterium construatur, in quo si quæ personæ vndecumque venientes sepeliri deliberauerint, nullius prohibeantur obstaculo, nisi forte vinculo excommunicationis fuerint innodatæ, saluo nimirum iure matricis Ecclesiæ. Adiicimus etiam, vt si quid fratribus in eodē loco Deo seruientibus concessione Pontificum, largitione Principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis Deo propitio imposterum datum fuerit, tā tibi, quam ipsis fratribus præsentibus vel futuris, firma & inuiolabilia seruentur. Simili quoque modo Monasterium S. Geruasij de Fos, quod quidem aliquando Prioratus Cluniacensis Cœnobij extitit, nunc autem in Abbatiam per quorundam insolentiam est trāslatum, in Prioratus statum & ordinem reuocetur, & perpetuis temporibus cum omnibus suis pertinētiis sub eiusdem Monasterij ditione ac dispositione cōsistat. Vt autem sacrum Cluniacense Cœnobium semper de bono in melius suscipiat incrementum, Monasterium SS. Domitiani & Ragneberti sub iure & dispositione tua, & successorum tuorum perpetuo manere sancimus, quemadmodum a venerabili fratre nostro Petro Lugdunensi Archiepiscopo, Apostolicæ Sedis Legato noscitur institutū, & suo scripto atque sigillo firmatum. Nulli ergo hominum fas sit idem Cluniacense Cœnobium super hac nostra concessione ac confirmatione temerario ausu perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere: sed omnia integra conseruentur eorum, pro quorum sustentatione ac gubernatione concessa sunt, omnimodis vsibus profutura. Si qua sane in posterum Ecclesiastica, secularisue persona hanc nostræ Constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo, tertioue commonita, si non congrue satisfecerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore ac sanguine Dei, & Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus hic fructum bonæ actionis percipiant, & in futuro præmia æternæ pacis acquirant, Amen.	Ego INNOCENTIVS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	Ego Gregorius Diaconus Cardinalis SS. Sergij & Bachi ff.	Ego Geraldus Presbyter Card. tit. S. Crucis in Hierusalem ff.	Ego Teudewinus S. Rufinæ Episcopus ff.	Ego Anselmus Presbyter Card. tit. S. Laurentij in Lucina ff.	Ego Littifredus Presbyter Card. tit. Vestinæ ff.	Ego Lucas Presbyter Card. tit. SS. Ioannis & Pauli ff.	Ego Martinus Presbyter Card. tit. S. Stephani ff.	Datum Laterani per manum Aimerici S. Rom. Ecclesiæ Diaconi Cardinalis & Cancellarij IIII. Cal. Maij, Indict. II. Dominicæ Incarn. anno MCXXXVIII. Pontificatus domni Innocentij Papæ II. anno X.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Compositio inter Cluniacum, & S. Benedictum super Padum.	An. 1140.	CHART. CXXV.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis Abbati & Conuentui Clun. salutem & Apostolicam benedictionem. Venientibus ad Apostolicam Sedem dilectis filiis S. Monacho vestro, ac H. Monasterij S. Benedicti super Padum procuratoribus, idem S. proposuit coram nobis, quod cum Monasterium memoratum a felicis recordationis G. Papa prædecessore nostro, HVGONI prædecessori tuo, fili Abbas, & successoribus eius fuerit dudum commissum, vt in eius gubernatione atque custodia potestatem haberent & studium procurationis impenderent, ac obeunte Abbate ipsius loci, eorum diligentia prouideret, vt in loco regiminis iuxta beati Benedicti regulam persona subrogaretur idonea, & quicquid in Monasterio ad augmentum, & obseruantiam Monasticæ Religionis institui vel emendari etiam oporteret, eorum semper dispositione ac magisterio impleretur, prout in felicis memorię Lucij & Clementis prędecessorum nostrorum authenticis asseruit contineri: Abbas & fratres Monasterij supradicti debitam tibi, fili Abbas, & Ecclesiæ tuæ obedientiam & reuerentiam subtrahentes, super præmissis & aliis iniuriosi tibi graues existunt, & a tua, & Ecclesiæ tuæ subiectione se, ac Monasterium suum subtrahere molientes, iidem quoque fratres Abbatem sibi eligere non formidant, absque tua, & fratrum tuorum conniuentia & consensu. Procurator vero Monasterij S. Benedicti proposuit ex aduerso, quod cum Monasterium ipsum ad ius & proprietatem Ecclesiæ Romanæ pertineat, & per priuilegia Pontificum Romanorum fuerit ab antiquo libertate donatum, tibi vel Ecclesiæ tuæ subesse, vel respondere in aliquo minime tenebatur, quinimo ad fratres eiusdem loci, tam dispositio quam Abbatis electio pertinebat; adiiciens, quod & si ius aliquod prædictorum priuilegiorum intuitu Clun. Ecclesiæ competierit, illud penitus est absorptum, cum hactenus neglexerit vti eis, & Monasterium supradictum lōgissimo tempore plena fuerit libertate gauisum. Proposuit insuper idem Monasterium super capitulis prænotatis per bonæ memoriæ Eugenij Papę prędecessoris nostri sententiam absolutum. Cum ergo super his, & quibusdam aliis procuratores ipsi nō desinerent altercari, & per venerabiles fratres nostros I. Sabin. & N. Tusculan. Episcopos de mandato nostro fuerit de amicabili compositione tractatum, nobis mediantibus demum inter procuratores ipsos huiusmodi compositio interuenit; vt cum in Monasterio sæpedicto fuerit Abbatis electio celebranda, fratres eiusdem loci absque requisitione vestra personam idoneam regulariter sibi eligant in Abbatem; qui si concorditer electus extiterit, munus benedictionis accipiat, & libere administret, nulla super his a vobis licentia expetita: ita videlicet quod is, qui fuerit in Abbatem electus, intra spatium primi anni vnum vel duos fratres cum suis litteris ad vos dirigat, in quibus tibi, fili Abbas, & successoribus tuis super obseruantia Monastici Ordinis, obedientiam repromittat, & tunc Clun. Abbas vel per se vel per alium ad Monasterium memoratum accedat, ab Abbate ipsius loci corporalem super Ordinis obseruantia obedientiam recepturus: vel transmissas sibi litteras, si maluerit, in testimonium obedientiæ sibi promissæ reseruet. Quod si Abbatis electio fuerit in discordia celebrata, pro dirimendo huiusmodi dissentionis articulo, ad Sedem Apostolicam recurratis. Item Abbas & Monachi supradicti loci de quadriennio in quadriennium aliquem ex confratribus suis ad Capitulum Cluniacense transmittant, qui audiat & recipiat quæ ibidem fuerint super obseruantia Ordinis constituta. Præterea quolibet quadriennio Clun. Abbas duos ex fratribus suis mittat ad visitandum Monasterium sæpedictum, quibus decenter ac benigne receptis, ab eodem Monasterio moderata procuratio tribuatur: & ipsi, Abbatis eiusdem loci consilio requisito, corrigant si quid in ipso Monasterio circa Monachos & conuersos, aliasque personas corrigendum inuenerint, & statuant quod circa eos fuerit statuendum. Si vero aliquid corrigendum in Abbate inuenerint, ad Rom. Pontificem illud referant, & sicut ipse mandauerit, in eius correctione procedant. Cum autem Clun. Abbas ad Monasterium sæpefatum accesserit, Abbas eiusdem loci ei, tanquam priori Abbati cedat in Choro, Capitulo, & in mensa. Abbas vero Clun. in membris corrigens quod fuerit corrigendum, si quid forte in Abbatis persona correctione dignum inuenerit, id ad aures Romani Pontificis proferre procuret, vt iuxta beneplacitum eius in Christo negotia procedant. Præterea Clun. Abbas ad Monasterium iam dictū accedens, viginti quinque equitaturis, & triginta personis; fratres vero cum illuc causa visitationis accesserint, quatuor equitaturis, & sex personis tantūmodo sint contenti. Vt igitur in perpetuum compositio suprascripta de procuratorū assensu facta inuiolabiliter obseruetur, nos eam auctoritate Apostolica confirmamus. Statuentes, vt nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostræ confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Viterbij IIII. Idus Iulij, Pontificatus nostri anno XII.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Donatio Ecclesiarum de Barbona, & de Lintis, & Lintellis; vniusque Præbendæ in Ecclesia sancti Petri Trecensis, per domnum Hatonem Episcopum.	??	??	In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, HATO Dei gratia Trecensis Ecclesiæ humilis minister, omnibus fidelibus in perpetuum. Summa Dei virtus sapienter cuncta gubernans, ad insormationem humanæ vitæ misericorditer veniens, prudenter hoc prouidit, & iuste pieque ordinauit, vt qui Ecclesiasticis sunt intenti seruitiis, Ecclesiasticis iure prosequantur beneficiis. Quicquid ergo ad vtilitatem seruorum Dei efficere contendimus, profuturum nobis ad æternam beatitudinem promerēdam confidimus. Quocirca notum fieri volumus tam præsentibus quam futuris fidelibus, quod charissimi nostri fratres Cluniacenses ad nos humiliter accedentes, petierunt, vt pro amore Dei aliquod beneficium illi sanctissimæ Domui CLVNIACENSI impertiri dignaremur. Siquidem iuxta petentibus aures claudere diuina pietas non permittit, proinde considerantes piam eorum esse petitionem, illorum petitionibus gratanter annuimus, atque Ecclesiam de Barbona, Ecclesiamque de Lintis & Lintellis perpetuo iure possidendas dedimus & concessimus: ita tamen vt Iterius Presbyter, quamdiu vixerit, quinque per singulos, solidos Cluniacensi Ecclesiæ de Ecclesia de Barbona persoluat; & nepos meus Wiricus decem solidos in vita sua. Post mortem vero illorum, illæ prænominatæ tres Ecclesiæ in proprium deueniant Monachorum: ita vt habeant liberam potestatem eligendi in eisdem Ecclesiis idoneos Sacerdotes, quos Trecensi Episcopo repræsentantes, curam animarum de eius manu recipiant. Monachi vero de Ecclesiasticis beneficiis, eisdē Presbyteris mensurate prouideant. Dedimus etiam Ecclesiæ Cluniacensi, laudantibus & concedentibus Clericis nostris, petente hoc atque exigente Papa INNOCENTIO, vnam præbendam in Ecclesia beati Petri Trecensis in perpetuum tenendam. Quod ne aliqua temporum vetustate aut personarum varietate mutaretur, vel infirmaretur, iussimus hanc Chartam nostri sigilli auctoritate roborari, & nomina idonearum personarum, quæ interfuerunt, subtitulari.	Signum Oddonis Archidiaconi.	S. Manasses Archidiaconi.	S. Fulconis Archidiaconi.	S. Tegeri Canonici.	S. Wirici nepotis Episcopi.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Confirmatio S. Remigij de Plaore, de Barbona, de Lintis, de Lintellis, & de S. Siluestro in Trecensi Diocesi.	??	CHART. XCIII.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis PETRO Abbati, & Monachis Cluniacensibus salutem, & Apostolicam benedictionem. Quæ vobis & fratribus vestris, ab Episcopis, & Ecclesiarum Dei Rectoribus, religionis intuitu rationabiliter data esse cognoscimus, tanquam nostra volumus obseruare, & auctoritate Sedis Apostolicæ, in qua Domino præsidente residemus, vt perpetuis obseruentur temporibus communire. Concessionem igitur Ecclesiarum S. Remigij videlicet de Plaiotro, de Barbona, de Lintis, de Lintellis, & de S. Siluestro, a venerabili fratre nostro Attone Trecensi Episcopo, vestro Monasterio & vobis factam firmamus, & præsentis scripti munimine roboramus. Si quis autem huic nostræ confirmationi sciens temerario ausu contraire tentauerit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Laterani XVII. Kal. Augusti.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Confirmatio de Prius, cum suis pertinentiis.	??	CHART. LXXXVII.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis in Christo filiis PETRO Abbati, & Monachis Cluniacensibus in perpetuum. Ex Apostolicæ Sedis administratione, quæ extraordinaria sunt, volumus corrigere, & quæ ordinata ad meliorem statum deducere, & vt in suæ bonitatis firmitate permaneant, vigore Ecclesiastico roborare. Eapropter, dilecti in Domino filij, donationem a Girino, & fratribus, de loco qui dicitur Prins, cum suis pertinentiis, Remis in Palatio venerabilis fratris nostri Rainaldi Archiepiscopi nobis factā, vobis concedimus, donamus, & tradimus, ac per præsentis scripti paginam confirmamus. Nulli ergo omnino hominum fas sit pręfatum locum temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere vel aliquibus vexationibus fatigare: sed omnia dominio & possessioni Clun. Monasterij perpetuo integra conseruentur. Si quis autem huic nostræ constitutioni temerario ausu contraire tentauerit, si reatum suum non correxerit, a sacratissimo corpore & sanguine Dei, & Domini nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Conseruantibus autem sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus interuenientibus beatorum Apostolorum Petri & Pauli meritis æternæ vitæ præmia cum Sanctis omnibus percipere mereatur. Datum Remis II. Kal. Nouembr.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Lucij Papæ Diploma, de sancto Saba cum pertinentiis suis.	An. 1141.	CHART. XXXI.	Lvcius Episcopus seruus seruorum Dei, dilecto filio PETRO Cluniacensi Abbati, eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Etsi Ecclesiarum omnium cura nobis ex Apostolicæ Sedis amministratione immineat: illis tamen locis, quæ nostro regimini specialiter commissa sunt, atque infra vrbem sita, iuris sanctę Romanæ Ecclesiæ esse noscuntur, propensiori nos conuenit affectionis studio imminere. Beati Sabæ Monasterium, a temporibus sanctissimi Papæ Gregorij in religione & honestate fundatum, atque magnis & amplissimis possessionibus ditatum fuisse dinoscitur. Nunc autem peccatis exigentibus, & religio elapsa est, & prauorum hominum superabundante nequitia, bona & possessiones distracta sunt, & ab ipso contra iustitiam alienata. Eapropter, dilecte in Domino fili PETRE Abbas, quoniam Cluniacense Monasterium, per omnipotentis Dei gratiam tamdiu longe lateque religione præcipua floruit, & bonæ opinionis odore multos aspersit, pręfatum sancti Sabæ Monasterium, cum omnibus ad ipsum pertinentibus, ad reformandam ibidem religionem, ad meliorandum etiam & disponendum, tibi, tuisque successoribus in perpetuum cōmittimus: vt in ipsius restitutione & gubernatione studium, & sollicitudinem impendatis, & potestatem habeatis. Decernimus etiam vt sine Cluniacensis Abbatis prouisione & consilio, ibidem Abbas de cætero nullatenus eligatur. Sed vestra semper prouideat diligentia, quatinus idonea, & huic officio digna in loco regiminis, secundum Regulam S. Benedicti persona subrogetur, & quicquid in Monasterio ad augmentum & obseruationem monasticæ religionis institui, vel emendari oportuerit, vestro semper magisterio & dispensatione amministretur. Salua quidem in omnibus auctoritate Sedis Apostolicæ, cuius iuris locus ille esse dinoscitur. Si qua igitur Ecclesiastica sæcularisue persona hanc nostræ Constitutionis paginam sciens contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore ac sanguine Dei, & Domini nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem Cœnobio iusta seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum ludicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen.	Ego LVCIVS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff. cum decem & octo Cardinalibus.	[Rota bene valete]	Datum Romæ per manum Baronis S. R. E. Subdiaconi. XIV. Cal. Febroarij, Indict. VIII. Incarn. Dominicæ anno MCXLIIII. Pontificatus vero domni Lucij secundi Papæ anno primo.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Eugenij III. Papæ Diploma, de Calderia de Ledone.	An. 1147.	CHART. XCV.	Evgenius Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis PETRO Abbati Cluniacensi, eiusq. fratribus tam præsentibus quam futuris, regularem vitam professis, in perpetuum. Quæ ab Ecclesiæ Dei fidelibus pro animarum suarum salute ad religiosorum sustentationem rationabili prouidentia statuuntur, in sua volumus stabilitate persistere, & ne prauorum hominum valeant in posterum refragatione turbari, congrua nos conuenit sollicitudine prouidere. Sicut per scriptum nobilis viri Willelmi Matisconensis Comitis, quod nostro conspectui obtulisti eiusdem sigillo impressum, agnouimus, idem W. Comes partim dono pro animæ suæ, & parentum suorum salute, partim venditione, possessionem quandam cum suis appendiciis in burgo Ledonis, quæ vulgo Baerna Monteria vocatur, quæ erat Haimonis Ledonensis Præpositi, & burgensem quendam eiusdem possessionis custodem, data ei concorditer in concambio alia Baerna Monteria, vobis vestrisque successoribus in perpetuum libere habendam concessit. Vos vero pro tanto beneficio sexdecim milia solidorum Cluniacensis Monetę, & quatuor ei dedistis. Cui nimirum donationi, & venditioni Pontia Comitissa vxor ipsius Comitis, Stephanus & Girardus filij eorum, præfatus Aymo præpositus, mater eius & fratres, Gualterius Vicecomes Frotoniaci, & omnes alij, qui in ea possessione aliquid iuris videbantur habere, assensum communiter præbuerunt. Quod vt firmiori stabilitate subnixum consisteret, ipse quoque Wilielmus Comes, & præfata vxor eius, & filij, & omnes alij supradicti iuramento firmarunt, eo videlicet tenore, quod huius concessionis in perpetuum bona fide auctores & defensores existerent. Si quis autem calumniam facere, aut damnum inferre tentauerit, ipsi pro posse suo cōcessionem ipsam per omnia tuebuntur. Proceres quoque terræ eiusdem Comitis, Hugo videlicet de Berziaco, Henricus Grossus, & Iocerandus frater eius, Guillelmus de Neblens, Paganus de Classiaco, Bernardus Paganus, Maiolus Tabutinus, & Stephanus de Basenens, iurauerunt quod si prædicta pactio non teneretur, aut aliquo casu infringeretur, commoniti a fratribus Cluniacensibus Matisconā venirent, & ibidem obsides manerent, donec re pacificata, cum licentia Abbatis Clun. redirent. Guido insuper de Munet, Guillelmus Ioret, G. de Loiseaco, & plures alij, qui in scripto prædicti Comitis continentur, in burgum Ledonis se obsides venturos, quemadmodum alij supradicti, nihilominus iurauerunt.	Hanc igitur donationem seu venditionem, dilecti in Domino filij, vobis vestrisque successoribus, & per vos Cluniacensi Monasterio, in quo diuino mācipati estis obsequio, auctoritate Apostolica confirmamus, & futuris perpetuo temporibus ratam manere decernimus. Prohibentes, vt nulli omnino hominum liceat Cluniacense Monasterium super eadem possessione temere perturbare, aut aliquibus molestiis fatigare; sed integra, & ab omni impetitione libera conseruetur eorum, pro quorum gubernatione & sustentatione concessa est, vsibus omnimodis profutura. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica, sæcularisue persona hanc nostræ confirmationis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore ac sanguine Dei, & Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Conseruantibus autem sit pax Domini nostri Iesu, quatenus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen.	Ego EVGENIVS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	[Rota]	Ego Albericus Ostiensis Episcopus ff.	Ego Imarus Tusculanus Episcopus ff.	Ego Hubaldus Presbyter Card. tit. SS. Ioannis & Pauli ff.	Ego Guido Presbyter Card. tit. SS. Laurentij & Damasi ff.	Ego Hugo Presbyter Card. in Lucina ff.	Ego Aribertus Presbyter Card. tit. S. Anastasiæ ff.	Ego Iulius Presbyter Card. tit. S. Marcelli ff.	Ego Guido Presbyter Card. tit. Pastoris ff.	Ego Iordanus Presbyter Card. tit. S. Susannæ ff.	Ego Oddo Presbyter Card. S. Georgij ad velum aureum ff.	Ego Ioannes Paparo Diaconus Card. S. Adriani ff.	Ego Gregorius Diaconus Card. S. Angeli ff.	Ego Ioannes Diaconus Card. S. Mariæ nouæ ff.	Ego Guido Diaconus Card. S. Mariæ in Porticu ff.	Ego Iacintus Diaconus Card. S. Mariæ in Cosmidin ff.	Datum Altisiodori per manum Guidonis S. R. E. Diaconi Cardinalis & Cancellarij, VIII. Kal. Sept. Ind. X. Incar. Dominicæ anno MCXLVII. Pontificatus domni Eugenij III. Papæ anno III.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta Willelmi Comitis, de concordia inter ipsum, & domnum PETRVM Abbatem Cluniacensem super Mauziacensi, & Celsiniacensi Monasteriis.	??	CHART. CCXXIX.	Qvæ pro salute geruntur maxime litteris tradere, ne tractu temporis ab hominum cadant memoria, prudentium assueuit discretio. Notum sit itaque, quod ego WILLELMVS Aruernorum Comes, reformando pacem cum domno PETRO Clun. Abbate, & eius fratribus pro iniuriis, quas Mauziacensi Monasterio, & Celsiniacensi iniuriose intuli, medietatem omnium letdarum, quæ in villa Reomensi, quoquo tempore acceptæ fuerint, libere prædicto Monasterio Mauziacensi, & eius habitatoribus dono, & in perpetuum possidere concedo. Verumtamen si quis prædictis habitatoribus, pro hac medietate letdarum controuersiam mouerit; ego idem Willelmus querentibus satisfaciendo Monachos Mauziacenses in pace obtinere faciam. De foro vero cognominato de Charnac, medietatem omnium annonarum, vt salis, Priori Celsiniensi, & eius Monachis; sed & censum annualem, qui ex terra, in qua forum fit, colligi poterit, in terra illa tantum, quæ beatri Petri iuris est, secundum quod vnicuique hominum institutum est, vel fuerit, gratanter reddo, & in perpetuum habere concedo. Si quando, quod absit, ego, vel qui sub potestate mea sit, aliquam iniuriam in supradictis foris, Monachis vel eorum hominibus fecero, vel quis fecerit, si Abbas Mauziacēsis, vel Prior Celsiniacensis, vel aliquis nomine eorum me emendare monuerit, infra quadraginta dies post admonitionē, eis satisfacere propria manu iuro. Prauas insuper consuetudines, quas infra villam de Charnac nomine letdarum per me, vel per meos introduxeram, & cætera mala, quæ hominibus villæ, vel Priori eiusdem loci iniuriose faciebam, dimitto. Similiter de Vareris, & de Brenac, & de aliis terris, quæ ad ius Celsiniensis, vel siluas occupando, vel deuastando, inuasi, eos supradicto Priori, & Ecclesiæ habitatoribus satisfacere cogam. Ad eandem quidem pacem reformandam necessario accessit, vt ego & Abbas Mauziacensis nomine Eustachius, quos meliores eiusdem villæ cognouimus, astringi præcepimus Sacramento, vt consuetudines, quas pacifice pater meus in villa Mauziacensi obtinuerat, concorditer dicerent, quibus essem contentus. Quod & ita factum est. Pro quibus consuetudinibus villam, & villæ habitatores, sed & extraneos euntes & redeuntes, & res eorum in eadem villa depositas fideliter defendere curabo. Forum Mauziacense, & forum Celsiniarum, sicuti forum Riomense, & de Charnac fideliter defendam. Liberos etiam homines, qui ex villa Abbatis ad meas transierunt, libere redire permittam. Terras, quæ ad ius Mauziacense pertinent, quas possidebant, si qui forte reddere noluerint, Abbas quibus voluerit, & quomodo voluerit, ordinet & disponat. Consuetudinarij vero ad propria reuertantur, excepto vno, qui remanebit, prout statutum est. Si quas insuper terras ego, vel mei, ad ius beati Austremonij pertinentes occupauimus, ego dimitto, & meos dimittere faciam. Si quis vero iustitiam pro aliquibus nostris facere noluerit, ad exigendum ius Abbati non ero. Hanc litis transactionem, & pacem feci in Capitulo Cluniacensi ego WILLELMVS Comes cum PETRO Abbate eiusdem Monasterij, & cum Eustachio Abbate Mauziacensi, & cum Petro Priore Celsiniacensi, pręsente Conuentu eiusdem Monasterij, & Ademauro, & Stephano de Castello, & Stephano de Ermonense, & Bertrando Rigaldello, & aliis multis. Hanc etiam Chartam tenorem huius pacis continentem in æternum valituram proprio sigillo muniri præcipio, & vt Episcopus & Capitulum Claromontense, sed & domnus Papa, idem faciant, rogo & exopto.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta Adesonsi Imperatoris Hispaniæ, De S. Vincentio de Salamanca.	An. 1153.	CHART. CCXIV.	Cvm Scriptura nos omnibus bonum facere moneat, Ecclesiis, & Ecclesiasticis viris, veris Dei cultoribus, est eleemosyna præcipue largienda, iuxta illud Apostoli. Dum tempus est, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei. Huius rei gratia ego ADEFONSVS Imperator Hispaniæ, vna cum vxore mea Berengaria, grato animo, voluntate spontanea, pro mea, parentumque meorū salute, pro peccatorum nostrorū remissione, Cluniacēsi Ecclesiæ in honore beati Petri fundatæ, & eiusdem Ecclesiæ Abbati domno PETRO, Monachisque omnibus Deo ibi militantibus, eorū successoribus in perpetuum, Ecclesiā S. Vincentij de Salamantica, cum omnibus eius hęreditatibus vel a me, vel ab aliis ei datis, eiusdem Ecclesiæ Priore domno Aliuco, domnoq. Berengario ipsius ciuitatis Episcopo suggerentibus & concedentibus, iure hæreditario dono, & hæreditariam eis in perpetuum habēdam concedo. Ita, inquam, prædictę Clun. Ecclesię, & prędicto Abbati dōno PETRO, Ecclesiam S. Vincētij prænominatam dono; quatenus Canonicalem habitum, qui modo ibi habetur, in habitum Monachalem transuertat, & idem Ecclesiæ, ac eius possessionibus, vt Pater & Domnus semper disponat, semper prouideat. Si qua autem Ecclesiastica sæcularisue persona huic meæ donationi contrarius in posterum venerit, & eam diruperit, ab omnipotente Deo maledictus, in inferno cum Iuda proditore damnetur, nisi resipuerit; insuper pro temerario ausu hæreditate Clun. Ecclesiæ duplicata, regiæ potestati mille marchas argenti pectet. Facta Charta Najaræ IIII. Kal. Nouembris, Era MCLXXXI. prædicto. Imperatore Adefonso imperante in Toleto, Legione, Sarragocia, Najara, Castella, Gallecia.	Ego Adefonsus Imperator hanc donationem, quam in manu domni Guidonis Romanæ Ecclesiæ Cardinalis & Legati, Clun. Ecclesiæ de prædicta Ecclesia S. Vincentij facio, dono, auctoritate confirmo, & firmam, & stabilem omni tempore esse concedo.	Signum [Crux] imperatoris.	Ego Berengaria Imperatrix confirmo.	Ego Sancius Imperatoris maior filius.	Ego Raimundus Toletanus Archiepiscopus.	Ego Petrus Compostellanus Archiepiscopus.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Confirmatio S. Vincentij de Salamantica in Hispania.	??	CHART.  XLVIII.	Celestinus Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis PETRO Cluniacensi Abbati, eiusq. fratribus salutem & Apostolicā benedictionem. Cum ex iniuncto nobis a Deo Apostolatus officio, vniuersis Catholicæ Ecclesiæ filiis debitores existamus: vobis tamē, qui sanctæ Romanæ Ecclesiæ specialius inhæretis, propēsiori nos conuenit charitatis studio imminere. Ideoque tanquam specialibus beati Petri filiis paterna sollicitudine prouidere volentes, Ecclesiam S. Vincentij de Salamātica, quam frater noster Berengarius eiusdē ciuitatis Episcopus, assensu Prioris eiusdem loci, & charissimi filij nostri A. Regis Hispanię Canonice vobis concessit; per præsentis vobis scripti paginam confirmamus. Si quis autem huius nostræ confirmationis paginam sciens contra eam temere venire tentauerit, omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius indignationem se nouerit incursurum. Datum Laterani VI. Martij.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta Domni Frederici Imperatoris super Balmensi Monasterio.	An. 1153.	CHART. CCXIIII.	In nomine sanctæ & indiuiduę Trinitatis, FREDERICVS diuina fauente clementia Romanorū Rex Augustus. Si religiosorum vota & petitiones clementer admittimus, & ad cultum diuinæ religionis gratiosum fauorem eis impendimus: tam temporalis, quam æternæ beatitudinis præmia, felici commercio nobis contrahere non ambigimus. Eapropter omnium tam præsentium quam futurorum solers nouerit industria, qualiter nos ob reuerentiam & petitionem dilecti nostri PETRI VENERABILIS Cluniacensis Abbatis statutum donationis, quod Cluniacensi Ecclesiæ de Balmensi Cœnobio cunctisq. possessionibus collatum est, a reuerendo videlicet Patre nostro Papa Eugenio III. nec non ab Humberto Bisuntin. Archiepiscopo, seu a Willelmo Burgundiæ præclaro Comite, nos quoque regia auctoritate corroboramus, & confirmamus, & paginæ præsentis priuilegio in æternum valiturum, de nostro, ac regni dominio in Cluniacensis Monasterij, & Abbatum ipsius dominium transactamus, saluo tamen iure, quo regno eadem Balmensis Ecclesia subiecta esse cognoscitur. Regia nihilominus auctoritate præcipimus, vt eadem Ecclesia nullum Aduocatum habeat, nisi quem Cluniacensis Abbas eligere voluerit: & vt omnia firma & inconcussa pace retineat, quæcumque temporibus Alberici Abbatis possedit, vel quæ eo tempore possidebat, quo eam Cluniacensis Abbas regendam suscepit. Iubemus etiam, vt quicumque ex iure Balmensi Abbati olim hominium faciebant, Cluniacensi Abbati absq. vlla contradictione modo similiter faciant. Ipsam quoque Balmensem Ecclesiam, & omnia ad eam pertinentia, ob salutem animæ nostræ, & omnium parentum nostrorum, in tuitionem nostram suscepimus; regia auctoritate prohibentes, ne aliqua magna vel parua persona ab hominibus eiusdem Ecclesiæ districtum, vel aliquam exactionē exigat, nec Balmenses Monachos a perquirendo iure suo in propriis possessionibus impedire præsumat. Ex quibus quasdam propriis necessarium duximus exprimendas vocabulis. Monasterium videlicet S. Mariæ Grandisfontis cum omnibus appendiciis suis. Monasteriū S. Petri Gaudę cum omnibus appēdiciis suis. Monasterium S. Mariæ infra vrbē Bisuntinam, quod vocatur Vissanum, cum omnibus appendiciis suis. Monasterium S. Eugendi Ethicæ. Monasteriū S. Laurentij. Monasterium S. Desiderati, Ledonens, cū omnibus appendiciis ipsorum Musnet, Creācet, Nouiacum, Buuliacū, Sabomacum, & Lafrautem, S. Mauritius, S. Robertus. Monasterium S. Stephani de Ponte. Monasterium S. Agnetis. Sisinciacum, Capella Beneuentum. Monasterium Sciense. Monasterium de Dola. Monasterium Strabon. Quæ omnia, cum reliquis acquisitis, vel acquirendis, Balmēsis Ecclesiæ, & per eam Clun. regia auctoritate confirmamus, & in perpetuum possidēda contradimus: adiiciētes, vt nullus huius nostræ traditionis statutum infringere præsumat. Si quis autem in aliquo temere contraire tētauerit, regio banno subiaceat, & mille libras auri Cameræ nostræ persoluat. Et vt hæc omnia æternaliter rata & inconuulsa permaneant, pręsentem paginam sigilli nostri impressione insigniri iussimus. Testes interfuerunt, quorum nomina subscripta cernuntur.	Arnoldus Coloniensis Archiepiscopus.	Gunterus Spirensis Episcopus.	Conradus Wormaciensis Episcopus.	Anselmus Hauelburgensis Episcopus.	Conradus Augustensis Episcopus.	Wibaldus Corbeiensis Abbas atque Stabulens. Abbas.	Henricus Dux Saxoniæ.	Henricus Dux Bauariæ.	Bertholdus Dux Karinthiæ.	Theodorus Comes Hollandiæ.	Heremanus Palatinus Comes.	Hugo Comes de Tagesburch.	Signum primi Domini Frederici Romanorum Regis inuictissimi.	Ego Arnoldus Cancellarius recognoui.	Datum Wormaciæ anno Dominicæ Incarnat. MCLIII. Ind. I. III. Idus Iunij, regnante domno Frederico Romanorum Rege glorioso, anno vero Regni eius II. in Christo feliciter, Amen.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Adriani IV. Papæ Diploma, De Abbatia Balmensi in Archiepiscopatu Bisuntinensi cum pertinentiis suis.	An. 1155.	CHART. LXIII.	Adrianus Episcopus seruus seruorum Dei, dilecto filio in Christo PETRO Cluniacensi Abbati, eiusq. successoribus canonice substituendis in perpetuū. Gloriosa, & ammirabilis diuinæ prouidentia maiestatis, ad hoc diuersos gradus & ordines in Ecclesia sua constituit: vt dum inferiores superioribus debitam obediētiam & reuerentiam exhiberēt, vna fieret ex diuersitate connexio, & ordinabiliter gereretur officiorū amministratione singulorum. Sicut autem filij obedientiæ in sinu matris Ecclesiæ gratiosæ consolationis vberibus cōfouendi sunt, ita rebelles & elati, qui per inobedientiam suam, quasi peccatum ariolandi & idololatriæ scelus incurrunt, seueritatis Ecclesiasticæ disciplinis sunt arctioribus coercendi. Balmense itaque Monasterium, quod per fratres ibidem congregatos, & odore bonæ opinionis & religionis decore splendescere ac florere debuerat: quia veterem hominem cum suis actibus sequebantur, in peccatis eorum, diabolo suadente, contabuit. Vnde tam in spiritualibus, quam in temporalibus, miserabiliter fuerat imminutum. Cū autem placuit ei, qui ab æterno cūcta disponit, vt tantis malis finem imponeret, & locum ipsum ad obsequium suum misericorditer reuocaret, facies eorumdem fratrum implere ignominia voluit, vt per hoc nomen suum inquirerēt, & ad viam rectitudinis inuiti etiam remearent. Hac itaque iustitia præeunte, dilecte in Domino fili, PETRE Abbas, Balmense Monasterium cū omnibus, quæ in præsenti iuste & canonice possidet, aut in futurum rationabilibus modis præstante Domino poterit adipisci, prædecessorum nostrorum, venerabilis memoriæ Eugenij, & Anastasij Romanorū Pontificum vestigiis inhærentes, tibi & successoribus tuis, & per vos Cluniacēsi Ecclesiæ in perpetuum confirmamus. Ea videlicet ratione, vt Ordo Monasticus ibi secundum institutionem Cluniacensium fratrum, futuris temporibus inuiolabiliter conseruetur: & pro rebellione, contumacia, & offensa Balmensis Monasterij, quā Abbas & fratres aduersus sanctam Romanā exercuerunt Ecclesiā, quicumque regimen in eodem loco per vos pro tempore obtinuerit, numquā Abbatis, sed Prioris nomen tantummodo sortiatur. In bonis autem & possessionibus eius hæc propriis duximus exprimenda nominibus. Obediētiam Visani Monasterij. Obedientiam de Strabona. Obedientiam de Grandi-sonte cum appenditiis suis. Obedientiam de Galda cū appenditiis suis, & Ecclesiam S. Leodegarij, quæ est in villa, quæ Bauinans. Ecclesiā de Beliaco. Ecclesiam de Wilari Rostanni. Ecclesiam de Fragiaco. Ecclesiam de Vadriaco. Ecclesiam de Mōtibus. Obedientiam S. Lauteni. Obedientiam de Breriaco cum omnibus appendiciis suis. Baernam in ipso burgo. Obedientiam Cauaniacensem. Obedientiam de Poloniaco cum omnibus appendiciis suis, & Capella S. Sauini. Tres Burgenses in burgo Ledonis, qui vocantur Wanirant. Obedientiam de Dola. Obedientiam de Beneuant. Obedientiam S. Mauricij. Obedientiam de Saoneres. Obedientiam de Biuiliaco. Obediētiam S. Agnetis. Obedientiam de la Fracte. Obedientiam de Munet. Obedientiam de Pōte Arleti cum earū appendiciis, & cum Ecclesia de Pinctis. Ecclesiam de Blaterans. Ecclesiam de Wilari Rodulfi. Obedientiam de Capella. Obedientiam de Sinziciaco, cum pertinentiis earum. Ecclesiam de Cornauo. Ecclesiam de Corlant. Ecclesiam de Fay, cum decimis & earum appenditiis. Ecclesiam de Freboans cum decimis suis. Obedientiam S. Rāneberti cum appenditiis suis. Decernimus ergo vt nulli omnino hominum liceat præfatum Monasterium temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, aut aliquibus vexationibus fatigare: sed omnia integra conseruētur eorum, pro quorum gubernatione & sustentatione concessa sunt, vsibus omnimodis profutura. Salua in omnibus Sedis Apostolicæ auctoritate, & in supradictis Ecclesiis diocesanorum Canonica iustitia. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica sæcularisue persona hanc nostræ Constitutionis paginam sciens contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita, nisi præsumptionem suam digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore & sanguine Dei, & Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco iura sua seruantibus, sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen.	Ego ADRIANVS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	[Rota. Bene valete]	Ego Ymarus Tusculanus Episcopus ff.	Ego Cencius Portuēsis & S. Rufinę Episcopus ff.	Ego Gregorius Sabinensis Episcopus ff.	Ego Guido Presbyter Card. tit. S. Grisogoni ff.	Ego Hubaldus Presbyter Car. tit. S. Praxedis ff.	Ego Maimedus Presbyter Card. tit. S. Sauinæ ff.	Ego Iulius Presbyter Card. tit. S. Marcelli ff.	Ego Bernardus Presbyter Car. tit. S. Clemētis ff.	Ego Octauianus Presbyter Car. tit. S. Ceciliæ ff.	Ego Astaldus Presbyter Card. tit. S. Priscæ ff.	Ego Girardus Presbyter Car. tit. S. Stephani in Celio monte ff.	Ego Ioannes Presbyter Card. SS. Ioannis & Pauli tit. Pamachij ff.	Ego Henricus Presbyter Card. tit. SS. Nerei & Achillei ff.	Ego Ioannes Presbyter Card. tit. SS. Siluestri & Martini ff.	Ego Odo Decanus & Card. S. Georgij ad Velum aureum ff.	Ego Rodulfus Diaconus Card. S. Luciæ in septa Solis ff.	Ego Guido Decanus Car. S. Mariæ in porticu ff.	Ego Ioannes Diaconus Car. S. Sergij & Bachi ff.	Ego Girardus Diaconus Card. S. Mariæ in via lata ff.	Ego Odo Diaconus Card. S. Nicolai in carcere Tulliano ff.	Datum Romæ apud S. Petrum per manum Rolandi S.R.E. Presbyteri Car. & Cancellarij, Non. Maij Ind III. Incarn. Dominicæ anno MCLV. Pontificatus vero domni Adriani Papæ IV. anno primo.	Confirmauerunt & hanc Abbatiam Clun. Cœnobio Vrbanus III. Papa anno Incar. 1185. Pontificatus sui I. Charta LXXIX. Clemens III. anno 1187. Pontif. sui I. Charta XVIII. & Celestinus III. anno 1191. Pontif. sui I. Charta LV.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta Petri Abbatis Cluniacensis, super Ecclesia de Morsalinis.	??	??	Venerabili Domino, & charissimo Richardo Constātiensi Episcopo frater Petrus humilis Cluniacensis Abbas salutē & orationes. Concordiam, quæ inter Abbatiam & Monachos Montisburgi, & filios nostros W. Priorem, & Monachos S. Cosmę de Ecclesia Morsalinarum facta est, fraternitatem nostram noueritis confirmasse, videlicet vt Monachi Montisburgi duas partes decimę frugum de omni terra quam habent Monachi S. Cosmę in Morsalinis, habeant & teneant, & in recognitionem X. solidos Andegauenses vel Rothomagēses Priori & Monachis S. Cosmæ annuatim reddant. Ipsa vero Ecclesia, & impositio Sacerdotis, & ea quæ ad altare & cimiterium pertinent, Priori & Monachis S. Cosmæ libere & quiete remanebunt. Vt autem hæc conuentio inter ipsos rata & inconcussa maneat in æternum, sublimitatem vestram deprecamur, vt Chartam vestram eis inde faciatis, & eorum concordiam authoritate vestra confirmetis. Valeat paternitas vestra.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Alia Charta eiusdem Petri Abb. super eadem Ecclesia.	??	??	Venerabili & dilecto nostro dōno Willelmo Abbati Montisburgi, omnique Conuentui, frater P. humilis Clun. Abbas salutem & orationes. Litteras dilecti filij nostri Willelmi Prioris S. Cosmæ vidimus & audiuimus. Concordiam vero quæ inter Abbatiā vestram & Ecclesiā S. Cosmæ de Ecclesia Morsalinarum facta est, fraternitatem nostram noueritis confirmasse, videlicet vt duas partes decimæ frugum de omni terra quā habent Monachi S. Cosmæ in Morsali, in perpetuum habeatis, & teneatis, & in recognitionem X. solid. Andegau. vel Rothomag. Priori eiusdē loci reddatis. Ipsa vero Ecclesia, impositio Sacerdotis, & ea quæ ad altare & cimiterium pertinent, Priori S. Cosmæ & Monachis, libere & quiete remanebunt. Vt autem hæc conuentio rata & inconcussa maneat in ęternum, pręsentes litteras sigilli nostri auctoritate munitas vobis destinare curauimus, Valete.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Charta Richardi Constantiensis Episcopi super eadem Ecclesia.	??	??	Ego Richardus Dei gratia Constantiensis Episcopus, a domno Petro Venerabili Abbate Cluniacensi expetitus, charta & sigillo meæ authoritatis, confirmo concordiam quæ facta est inter Abbatem & Monachos Montisburgi, & Ecclesiam & Monachos S. Cosmę de Ecclesia Morsalinarū, videlicet vt Monachi Montisburgi duas partes decimæ frugum de omni terra quā habent Monachi S. Cosmæ in Morsalinis, habeant & teneant, & in recognitionem X. solidos Andegau. vel Rothoma. Priori & Monachis S. Cosmæ annuatim reddant. Ipsa vero Ecclesia, & impositio Sacerdotis, & ea quæ ad altare & cimiterium pertinent, Priori & Monachis S. Cosmæ libere & quiete remanebunt. Vt autem hæc concordia inter prædictas Ecclesias rata & inconcussa maneat in æternum, pręsentis paginæ testimonio, & sigilli mei authoritate cum litteris domni Petri Abbatis Cluniacensis eandem concordiam confirmo. Huius rei testes sunt Willelmus Archidiaconus, Petrus Capellanus, Robertus de Milleto, Vnfredus Decanus, Willelmus Mala-terra, Willelmus de Vernone, Richardus de Warauilla.	
S. Petrus Mauricius dictus Venerabilis Abbas Clun. IX.	Alia Charta super eadem Ecclesia.	??	??	Vniuersis Christi fidelibus ad quos præsens scriptū peruenerit. Magister Richardus Episcopus, & Philippus Archidiaconus Constantiensis salutem in Domino. Ad vniuersitatis vestrę notitiam volumus peruenire, quod causa quæ inter Abbatē & Monachos Montisburgi ex vna parte, & Priorem & Monachos S. Cosmæ ex altera vertebatur super Ecclesia de Morsalin. nobis a Sede Apostolica commissa fuit in hæc verba. ADRIANVS Episcopus seruus seruorum Dei dilectis filiis Magistro Richardo Episcopo, & Philippo Archidiacono. Conquerētibus dilectis filiis nostris Abbate & Monachis Montisburgi ad audientiam nostram peruenit, quod Willelmus Prior & Monachi S. Cosmæ Constantiensis diocesis ius suum in Ecclesia Morsalinarum iniuste detinent, & reddere contradicunt. Quocirca discretioni vestræ per Apostolica scripta mandamus, quatinus partibus in præsentia vestra constitutis, quæ hinc inde proposituri fuerint audiatis, & causam inter ipsos, appellatione remota fine Canonico terminetis, facientes quod statueritis per censuram Ecclesiasticam firmiter obseruari, &c. Datum Laterani X. Kal. Maij, Pontif. nostri an. IV. Huius igitur auctoritate mandati partes ad præsentiam nostram conuocauimus, & auditis hinc inde propositis, discordiam quæ inter inter ipsos pro memorata Ecclesia Morsalinarum fuerat, in hunc modum ad pacem & concordiam reduximus. Monachi Montisburgi duas partes decimæ frugum de omni terra quam habent Monachi S. Cosmæ in parrochia Morsalinarum libere & quiete in perpetuum possidebunt, & in recognitione X. solidos Andeg. vel Rotho. Priori & Monachis S. Cosmæ annuatim reddent. Ecclesia vero eiusdem villæ & impositio Clerici ad ea quæ ad altare & cimiterium pertinent, cum tertia parte decimæ frugum Priori & Monachis S. Cosmæ, libere & quiete in perpetuum remanebunt. Facta est autem hæc concordia assensu, & consensu Petri Abbatis & fratrum Cluniacensium, & a partibus hinc inde in præsentia nostra sacramēti interpositione confirmata. Et ne super hoc in posterum querela denuo suscitetur, & quod canonice factum est recidiuum patiatur, eandem concordiam præsentis scripti auctoritate, & sigillorum nostrorum appensione roborauimus. Test. Alueredo Cantore, Rob. de Pererio Canonico Constant. Petro Capellano, Willelmo de Vernone, Richardo de Walliuilla, Roberto de S. Germano tunc Vicecomite, Roberto Venatore, Richardo de Saucerio, Willelmo de Han, Radulpho Gaam, & aliis multis.	
Hugo III. Abbas Clun. X.	PETRI CELLENSIS ABBATIS, AD DOMNVM HUGONEM ABBATEM Cluniacensem X. EPISTOLÆ QVATVOR EPISTOLA I. Domino & patri suo charissimo Hugoni Dei gratia Cluniacensi Abbati, Frater Petrus humilis Cellensis Abbas seipsum cum deuotione.	??	??	SERENIOR post nubila dies succedit, dulcedo crescit ex amaritudine præcedenti, ruina statum amplius commendat. Sic in auditu commotionis magnæ, quæ in Cluniacensi electione facta est, non parum concussa sunt viscera nostra, sed rursum in concordia lætata est anima nostra. Ab occasu enim sancti Patris nostri prædecessoris vestri, eatenus tanquam parturiens erat, donec reciperet virum alium, qui consolaretur eam ab operibus suis. In dolore suspirabat, sed ecce iam non meminit pressuræ propter gaudium, quia & libertatem recepit, & vnum de filiis vteri sui cum principibus populi sui collocauit. Filij alieni mentiti sunt ei, & claudicauerunt a semitis suis: quia non ex ore Domini, sed ex propria vsurpatione, & consilio Achitofel regnare attentabant. Odiosa nimirum præsumptio. Cluniacensem tam castam matronam prostituere, tam religiosam publicare, tam honestam deuenustare. Reprimenda temeritas matrimonij, leges tam petulanter infringere, vt non voluntas nobilissimæ puellæ quæratur, sed violentia inferatur, torus immaculatus non cum reuerentia poscatur, sed impudice exigatur. Prorsus inaudita miseria, si hac necessitate mater familias addicatur, vt non tanquam libera, cui vult nubat, tamen in Domino, sed cui respuit nolens succumbat famulari, immo concubinatus obsequio. Vbi est, Non vos me elegistis, sed ego elegi vos? Vbi est, Non sumat quisquam sibi honorem, sed qui vocatur a Deo tanquam Aaron? An non ista libera est, liberam habens electionem in libertate spiritus, cuius & ancilla & sponsa est, ancilla vtique ex deuotione, sponsa ex charitate? Vbi, inquam, reuerentia sponsi, sponsæ gloria, quam loannes baptista reformidat, Moyses velat, Rebecca operit pallio, Cherubim gloriæ obumbrant, & quam caro & sanguis si contingit, vt fumus euanescit? Caro, inquit Apostolus, & sanguis regnum Dei non possidebunt. Idcirco Moyses soluit calciamentum de pedibus suis, ne si forte in terra sancta curis carnis impeditus consisteret, faciem in rubo radiantis Dei offenderet. Non æstimo leue dispendium, flammeum gladium atque versatilem nuda manu accipere, vel cæcis obtutibus fornacem iracundiæ inconsultæ transilire. Culmen huius honoris, vel potius oneris, tam est pendulum ad casum, quam debile ad flatum. Vrit sollicitudine, pungit timore, vrget inquietudine. Fortuna si vtrinque, & vndique versata discutiatur, plus mœroris & minus lætitiæ refert. Iugiter siquidem ratiocinatio supputanda, tam accepti muneris, quam soluendi debiti: hinc æquitas iudicis, illinc difficultas iniunctæ administrationis pensanda. Venia etiam speranda, si non obstiterit punienda negligentia. Tempus numerandum, vsura replicanda, fructus computandi, & summa totius dispensationis colligenda. Si minus inuentum fuerit, danda ante articulum supremum pecunia ad mensam, renouandus ad nummularios virtutum siue fidei cursus. Gratia pro grauitate discriminis imploranda, arbitrium pro posse impendendum, legatio excusatoria pro impossibili mittenda. Ex æquo enim si ad pugnam congrediatur, nulla proportione ad Dominum homo miser, & inualidus subsistet. Pondus terræ, cœli infinita spatia, diffusiones aeris, & maris profusiones intra pugilli angustias facilius coartabis, quam Deo cœli paria respondere possis. O Abbas Cluniacensis, attende quia fecit tibi magna qui potens est, & sanctum nomen eius. Fecit tibi Deus, vt Deus, vt pius, vt bonus. Exaltauit humilem, deposuit potentem. Ecce itaque oculus Monachorum factus es, speculum & exemplar huius ordinis. Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus Monachorum, quod est Congregatio Cluniacensis, lucidum erit. Si autem nequam fuerit, etiam corpus tenebrosum erit. Vide ergo ne lumen quod in te est tenebræ sint, vt sic loquar. Facit audere, quod vestibulum familiaritatis tuæ aliquando penetraui, & religionis tuæ sancta deuotio. Sed de his hactenus. Cæterum more nostro obediens amantissimo, & piæ recordationis viro, Domino Petro Abbati, fideiussi cum Abbate Arremarensi pro eo multam pecuniam aduersus Hulduinum de Vendopera. Priores quatuor proinde secundario, vt regressum ad eos haberemus, accepimus fideiussores. Hi sunt.	
Hugo III. Abbas Clun. X.	EPISTOLA II. Domino suo, & Patri charissimo Hugoni Abbati Cluniacensi, frater Petrus Cellensis salutem.	??	??	Ivstitia nostra superabundare debet iustitiæ Scribarum & Pharisæorum, & non subiacere. Miror iustitiam hanc quis nouus legislator, vel vnde attulit, vt non restituatur a principali debitore pignus fideiussori a debitore detentum. Miror & nouam benignitatem vestram, quæ nec semel respondere voluit iam secundo vocanti. Durius hoc silentio quam damno permoueor. Ad damnum enim leuius ferendum cooperatur patientia, cum illud noueris resarciendum amici bona, & noua gratia. Silentium vero post beneficium mortui beneficij repræsentat sepulchrum. Malum tanquam abortiuum amici primogenitum facere: cum potius semper obsequij memoria vigere debeat, & viuere apud amicos. Et damnum, & damni hactenus patientiam præstabam, sed amicis, sed Dominis, sed veracibus Monachis, qui & si me ipsum vellent inuadiare possent. Sed quid dicam? Plane minus dicam, ne forte & cum pecunia amicos perdam. Dicam prorsus, dicam. Quicumque forte hoc audieritis, quod Cellensis simplicitas sic elisa, ne dicam elusa, sit ab amicis suis charissimis, pro quibus & se, & omnia sua ponebat, nolite annunciare in Geth, neque in compitis Ascalonis. Hoc potius, & si non verius dicatur: Abbas vetera non nouit debita. Nam cum audierit, & creditoribus satisfaciet, & fideiussores liberabit, & gratiam amicis æqua lance rependet. Valete.	Ecce calami nostri valde fatigati pro labore suo mercedem reposcunt, bibere in calice, post æstum & hyemem.	
Hugo III. Abbas Clun. X.	EPISTOLA III. Domino & patri suo charissimo Hugoni venerabili Cluniacensi Abbati, Petrus humilis Abbas Cellensis cum omni deuotione.	??	??	Vna eademque hora, denique & ore vno, saporis dulcedinem a medullis Epistolæ vestræ accepi, & reciproco munere manum ad scribendum deflexi. Semper namque nescio quid plus dulcedinis habet res præsumpta primo voluntatis appetitu, quam post desiderij tempus. Nolui igitur opportunitatem tanquam recalefaciendam in horas differre; vnde fueram quasi monitus ipsa tantę maiestatis dignatione. Et primum quidem moram damnosam, sed bene compensatam, hac satisfactione remitto. Deinde negligens inueniri apud vos in huius officij munere præcaueo. Chartam, & chartæ scripturam satis eleganter compositam suscipiens, semel non aspicio, sed diligentiam hominis, etiam in paruissimis rebus non prætereundam in memetipsum cum admiratione replico. Exemplum est certe compositionis intimæ, refiguratus quandoque habitus in exteriori homine: & vini bonitas calicis accrescit idoneitate. Suggessit ipsa suæ faciei venustate, quod & exhibuit in lectione, magnum quid in absconditis suis repositum apportare. De paradiso, de Ægypto, & de quibuscumque locis scripturarum tam pretiosas merces, & margaritas plenis marsupiis ex se refudit charta vestra, quod ad ipsam coartata sit intelligentiæ nostræ arca. Sed quid mirum, si Dominus Abbas Cluniacensis de thesauris suis tot & tanta proferat, quot & quanta Cellensis vix efferre valeat? Nonne sic a quodam dictum legimus, Ex te non poteris præbere ascensores equorum, quos ego dabo tibi? Ambulant vobiscum innumerabiles forte sicut Monachi, sic & sententiæ. Certe sic est, negari non potest. Res in euidenti. Quis sic ad manum, sic ad nutum cogere tantum exercitum philosophicorum exemplorum tam cito potuit? O vena diues! Beatus qui vigilat ad postes ostij tui. Mane panibus, vespere carnibus edere poterit. Pulsaui, & aperuistis. Vnum locutus sum, quod dixisse me non pœnitet. Vna siquidem & modica punctione tetigi vos, quinimmo tetigi aceruum Mercurij, siue nouarum frugum, sed non modica æstimatione excepi thesaurum multarum sententiarum. Quid? mensuram bonam & confertam, & coagitatam, & supereffluentem remisistis in sinum nostrum. Proinde exulto ad dignationem vestram, stupeo ad eloquentiam, curro sicut ceruus sitiens ad fontes historiarum, ad profunditatem sententiarum, ad suauitatem exhortationum. Interea duo proponitis, sumpta a nomine vno, quod est Petrus, fortitudinem scilicet & agnitionem. De vtraque exemplificatis non auare. Honesto deinde modo qualis esse debeam instruitis, & talem esse dicitis, qualem fieri vultis. Modus hic suadibilis ad docendum. Naturale siquidem est animæ rationali, voluntario motu occurrere de se bene opinanti, & humeros inclinare indubitatæ affectioni. Pronum quoque sibi redhibet animum ad obediendum, qui prius amicitiæ fidem fecerit, & de probitate persuaserit. Crederem vobis, si mihi conscius in contrarium non essem: vtinam sicut a charitate vestra profertur, sic a vobis in veritate perficeretur. Sed vt verum fatear, rara in nobis nominis vestri interpretata veritas. Vnus enim est, & secundum non habet, cui dicitur, Secundum nomen tuum, ita & laus tua in fines terræ. Quod hoc nomen? Iesus. Quæ ista laus? Saluabit Dominus populum suum a peccatis eorum. Reuera hic Iesus, in cuius manu salus nostra est. Hic nomen habet, quod est super omne nomen. Hic denique virtutem nomine suo, non inferiorem implet: quin immo, & tempore, & pondere excellentiorem. Parum dixi, tempore: melius enim dicerem, æternitate. Virtus hæc ab æterno, nomen hoc ab æuo. Virtus sine tempore, nomen ex tempore. In pondere nihilominus omnia virtus diuinitatis operatur, ipsum quoque nomen Iesu. O pondus nominis Iesu! quis appendere, quis dinumerare, quis æstimare valeat hoc nomen in pondere? Nunquam sine pondere nominandus est Iesus. Pondere vtique sanctuarij, quia nemo potest dicere Dominus Iesus, nisi in Spiritu sancto. Et in lege Moysi sic dicitur: Non assumes nomen Dei tui in vanum. Paulus Apostolus ne in vanum curreret, vt potuit in vinculis, & in catenis per passiones quotidianas, hoc nomen semper apposuit & apprehendit. Hoc enim est quod ait, Non sunt condignæ passiones huius, &c. Et alius de eodem pondere, Stigmata, inquit, Iesu porto in corpore meo. Alibi dicit: Dedit ei pater nomen, quod est super omne nomen, &c. Præponderat hoc nomen quodcumque creaturæ nomen est. Hoc compendiose dixerim, vt solum designarem, quis scilicet nomen habet & virtutem. Rursus inflecto intuitum ad Epistolam, quæ sicut turris ædificata est cum propugnaculis: mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium. Ad quid tantus apparatus? Opinor voluistis in me aut terrere sensus hebetes maiestate sensuum, numerositate exemplorum, perplexione rationum subtilium; aut inertem prouocare æmulatione studiorum; aut mœstum consolari pulchritudine sermonum; aut indoctum ædificare persuasione adhortationum; aut satisfacere opportunitati meæ abundantiori gurgite auctoritatum. Sed quodcumque horum attenditis, optabile & valde carum habeo, quod occupationibus vestris succensetis, & sicut Rebecca hydriam de scapulis lassitudini nostræ inclinaueritis. Refluentes quippe procellarum reuolutiones, quibus interdum ascenditur vsque ad cœlum, & descenditur vsque ad abyssum, quis vel ad modicum credat abesse Abbati nouo Cluniacensi? Quis de abyssis terræ vel post tertium diem non miretur emergere? Quis non compatiatur gementi sub aquis? Scribere quomodo valet, quem degrandinat sollicitudo continua, & numquam quieta? Sed vbi obstaculum ægrius, ibi necesse est se expediat ingenium egregius. Procul dubio animi elegantis est, curæ sæcularis oneribus indignari, & per medias interpellantium acies ad lectionum amœnissima prata, & solitudinem liberam velut solitarius onager euolare. Contra hanc vim a Prætore nullum proponitur interdictum. Hæc vis probabilior, quam desidiosa patientia. Vis, inquam, hæc non improbabilis, si rumpantur noui funes contexti, & concatenati nexibus causarum, tamquam a profundo maris emergentium. Est & aliud consilium, vt vbi non sunt vires ad vim faciendam, adsit ingenium ad furtum committendum, de quo tamen non nascatur actio furti. In Euangelio enim commendatur mulier, quæ tangens Iesum, virtutem a fimbria vestimenti eius furto subripuisse commemoratur. Furtum prorsus commendabile, si teipsum tibi ipsi, & Deo tuo ab incursu concursantium subduxeris. Aquæ enim furtiuæ dulciores sunt, & panis absconditus suauior. Valde saporabilis lectio, quam interpellata sorbet animæ intentio. Studium, lectio, & oratio turbam non amat. Impediuntur plerumque peregrino superuentu, quia vix patitur non se partiri aduenienti nobili animæ consolatio. Forte onera grauia, & importabilia, quæ nec digitis tangere possum, humeris vestris impono. Quo enim modo Dominus meus Cluniacensis poterit, hæc vnquam vel experiri? Immo viuere quomodo poterit, si hæc non fecerit? Si post omnes habiturus est, quando se habebit? Rursum si eum non habuerint qui sine eo viuere non debent, quanta pestis & iniquitas! Expedit potius vt vnus moriatur homo, quam tota gens pereat. Sed rursum quid prodest, si totum mundum lucretur, se autem ipsum perdat, & detrimentum sui faciat? Ecce vt attenditis res in arto posita est. Neque ad dexteram pro se, neque ad sinistram pro aliis excedendum est. Quid igitur? Medium eligat, & si non potest omnem diem, saltem diem inter diem habeat. Habeant eum alij: sed ipse habeat seipsum: sed & alij. Non diuidat infantem viuum, vt decreuit Salomon: habeat eum vel mater, vel non mater: immo semper habeat mater. Non sibi viuat tantum, non aliis tantum; sed sibi & aliis, ne ipse pereat; sed aliis & sibi, ne oues sine pastore succumbant. Et de his hactenus. Præterea non id indignetur Dominus meus, si dixero quod sentio. Dicam, sed cum licentia dicam. Quid? Quia deest semper aliquid culturæ Dei. Hoc forte apud vos prouerbium est, sed faciam verbum de prouerbio. Laqueum debiti quadam perplexione ratiocinando differtis, ita scribendo in Epistola: Si redditum est, non debemus super hoc inquietari: si propter reddendum quæstio aliqua ventilatur, debet iudiciario ordine diffiniri, & partium allegatione & iudicis sententia terminari. Bone Domine, bene docuit vos magister noster proponere: vtinam sic bene soluere. Soluere dico debitum, non syllogismum. Videritis non extensa disputatione, sed compendiosa relatione, & potius ratione, inter quos quæstio hæc versari dicitur, cui competat actio, & aduersus quem detur. Principalis profecto debitor, & suus creditor adinuicem habent actiones, alius directam, alius vtilem. Sed quid ad fideiussorem? Semper liberandus fideiussor proposita actione pignoraticia a principali debitore contra creditorem, soluto prius dumtaxat debito ad restituendum pignus, & ad liberandum fideiussorem. Hoc fecit Dominus Wintoniensis, sed non effecit: nam creditorem conuenit, sed nobis pignus non restituit. Idcirco dixi quod curta est res, donec restitutum sit nobis quod tenetur pro vobis. Est & aliud notatum in Epistola vestra: quia suspensiue & indefinite dixistis quid agendum esset, sed non quando: neque diem, neque horam posuistis: forte quia non est nostrum scire tempora, quæ in potestate sua habet Wintoniensis. Scio, Domine mi, scio, quia in multiloquio non deest peccatum. Ignoscite si quid egressum est de labiis nostris, quod minus rectum appareat in oculis vestris. Vt vero hoc auderem, vos occasionem dedistis. Valete.	
Hugo III. Abbas Clun. X.	EPISTOLA IIII. Domino & Patri charissimo Hugoni Cluniacensi Abbati, frater Petrus Cellensis Abbas salutem.	??	??	Pro amicis nostris, immo pro amicis iustitiæ, amico nostro, veritatis immo amico, numquam reselleremus scribere. Etenim illa amicitia in diuersis amicorum causis debet interuenire, quæ non plus iusto vergens se in fauorem alterius, æquitatis rectitudine pensat negotium, non fauoris, aut odij iniqua inflexione. Quamquam igitur vobis, & excellentem prærogatiuam dilectionis debeam & honoris: huic tamen Abbati sancti Laurentij Leodiensis nouo confœderatus amicitiæ pacto, propter Christum quem in ipsum suscepi, meipsum nihilominus concedo. Cum igitur vtrinque Christus in causa sit, vtrumque ad debitum honorem rependendum medius ipse commoneo. Vos quidem, vt quanto magnus dignitate, prælatione, & nomine estis, tanto abundantiori humilitate illum suscipiatis. Illum vt secundum excellentiam maiestatis vestræ cogitet qualiter summam in summo viro humilitatem excipiat, & obuiis, vt dicitur, brachiis deuexam bonitatem sustentet. Vos, vt honestatem personæ & iustitiam quam habet ad vos, æqua libratione appendatis, & personæ honorem, causæ iudicium reddatis. Vidi personam, & amaui: audiui causam, & approbaui. In persona prudentiam, religionem, litteraturam, simplicitatem notaui: in causa retentionem pacis, malitiæ exterminationem, simultatis repressionem, & iustitiæ tenorem animaduerti. Qui de tam longe quærit pacem, nonne amat quod quærit? Qui tempore tanto, & tali a sancta fratrum suorum congregatione peregrinatur, quibus putas stimulis affectionum remordetur, vt vaccæ illæ reclusis vitulis mugientes, vincentes sanctitate propositi vsitatum, & consuetum affectum carnalitatis? Sed gratias Deo, quia illorum damnum quibus abfuit, & suus dolor recalcitrans qui abfuit, nobis in lucrum versum est quibus affuit. Moueant itaque, & commoueant pia viscera vestra quæ auditis, & intendite viro bono, viro pacifico, viro honesto, immo vestris monachis & fratribus, quibus valde credimus vtile, si pacem tenuerint, inhonestum & inutile, si a pace resilierint. Valete.	
Hugo III. Abbas Clun. X.	EPISTOLA STEPHANI Tornacensis Episcopi, Ad Cluniacensem Abbatem pro Priore de Ponte Monachorum remouendo.	??	??	Qvæ præ oculis habemus, facilius innotescunt, longe autem posita, quia rarius offeruntur, & tepidius mentem mouent. Inde est quod in remotis Domibus vestris, Pater, si qua minus idonee fieri contingat, tamdiu vobis excusationem præstant, quamdiu nesciatis, rei veritate comperta, num sit locus excusationi, quam excludit cognitio. Est in territorio nostro Monasterium quoddam vestrum, cuius Prior, vt dicitur, non secundum ea, quæ conueniunt, ambulat, nec restitutioni Domus intendens, nec vtilitati fratrum, aut quieti. Crebras a vicinis, & quibus fides haberi debet, conquestiones audiuimus, & ipso gestu suo negocia perhibent veritatem. Excreuerunt in immensum breui tempore debita, cum nec amplientur redditus, nec augeatur numerus fratrum, nec vetustate consumpta ædificia restaurentur. Tædet audita referre, quæ vicini, de quorum patrimonio Monasterium sustinetur, miserabiliter nobis replicant, & frequenter. Videat paternitas vestra, nisi loco in desolationem vergenti prouideatis talem Priorem, qui & honorem Dei, & Ordinis diligat, & locum ipsum in meliorem statum reformet.	De hoc Abbate, sicut & de sequentibus, plura videri poterunt in Chronic. Clun infra.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Stephanus I. Abbas Cluniacensis XI. Charta Ludouici Regis, de Amberta.	An. 1166.	Ex Chartulario S. Dionysij de Nogento Rotrodi in Charta domni Hugonis Vice-comitis Castridunensis. EX CHAR. CLVN. CHARTA CCXVII.	NOTVM sit omnibus quod cōtrouersia, quæ versabatur inter Yuonem Priorem de Nogento, & Hugonem Vicecomitem Castriduni super consuetudinibus burgi S. Sepulchri, qui in burgo eorum quasdam sibi consuetudines vendicabat, ad preces STEPHANI venerabilis Abbatis Cluniacensis, & præfati Vicecomitis postulationem, qui se ratum habituros, quod inde statueremus concesserunt, in præsentia nostra sic terminata est, &c. Actum Carnoti anno 1166.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis. Ego LVDOVICVS gratia Dei Francorum Rex. Inter cætera, quæ famosissimæ domui Cluniacensis Monasterij ab antecessoribus probatæ caritatis viris collata, esse dignoscuntur, in subiectione Cluniacens. domum Ambertæ ditioni nostræ subiectam, quæ quondam Abbatia fuit, dono illustrium virorum Bernardi & Theodeberti fratris sui redactam esse cognouimus, vt maioris religionis forma insigniretur. Familiaris autem frater noster Theobaldus Prior adiit Excellentiam nostram: & quia guerris in patria vndique surgentibus mali homines Ecclesias opprimere nitebantur, & earum bona dissipare, de confirmandis possessionibus Ambertæ nos humiliter exorauit. Quem sane cum propter reuerentiam religionis suæ, tum propter mutuæ familiaritatis debitum in petitione sua exaudire curauimus. Nouerint itaque vniuersi præsentes & futuri, quoniam domum & eleemosynam, quam vir magnus bonæ memoriæ Bernardus cum iam dicto fratre suo Theoberto Domui Cluniacensi fecit de Amberta, & de eiusdem Ecclesiæ possessionibus, sicut confirmatum est per Præceptum gloriosissimi Augusti Regis LVDOVICI nostri antecessoris, nosque eidem Ecclesiæ, & magnifico Abbati STEPHANO per manum domni Artaldi Prioris de Amberta, eandem eleemosynam cum omni ædificio, & cuncta familia, seruis scilicet, & ancillis, mancipiis vtriusque sexus, & ætatis, cum vineis, campis, pratis, siluis, cultiferis, viridariis, pascuis, aquis, aquarumque decursibus, molendinis, farinariis, exitibus, & regressibus, cultis & incultis, quæsistis & inquirendis, cum omni integritate mobili confirmantes, & immobili, concedimus, vt prædicta Ecclesia de Amberta omnes possessiones, quas nunc habet, aut in futuro, siue nostra libertate, siue quorumlibet largitione adquisitura est, in quibuscumque Pagis, vel Vicariis constiterint, sine cuiuslibet dominatione aut contradictione possideat perpetualiter, & vendicet. Præterea homines suos liberos, ac seruos suos, nemo sine ipsius permissione distringat. De siluis autem & de exartis, vbi partem habet, nullus nisi per......... accipiat. Ecclesias etiam suas, cum omnibus decimis suis, terrarumque appenditiis, quarum hæc sunt nomina, teneat & possideat. Prima ecclesia de Amberta, quæ in honore sancti Martini est consecrata, & Capella in honore sancti Nicetij. Ecclesia de Torciaco in honore sancti Hippolyti, & Capella in honore sancti Martini. Ecclesia de Mabiaco in honore sanctæ Mariæ. Ecclesia sancti Abundi Vetuli, & Capella in castro, & Ecclesia de Ronoston in honore sancti Petri. Ecclesia in honore sancti Andreæ. Ecclesia sancti Germani. Ecclesia in honore sancti Ferreoli, & Capella de Espinacia. Ecclesia de Viuent, in honore sancti Stephani. Ecclesia de Arzu in honore sancti Saluatoris. Ecclesia de Clagiaco in honore matris Christi, & Capella de Hospitali in honore sanctæ Mariæ Magdalenes. Ecclesia de Anda, & Capella de Bosco, in honore sancti Petri, & pars quædam Ecclesiæ in honore sanctæ Mariæ. In Christi vero nomine præcipimus & contestamur, vt numquam alicui nisi domno Abbati, & sancto Conuentui Ecclesiæ Cluniacensis aliquo modo subiiciatur, sed iuxta traditionem, quam nostris diebus tenere videtur, ei viuere liceat: ea scilicet ratione, vt Rectores prædicti Monasterij ipsas res teneant, possideant, ordinent, secundum dispositionem sui loci, in alimonia videlicet & stipendio, de necessitate Christi seruorum inibi Deo & Sanctis eius seruientium. Horum itaque nostra confirmatio, vt apud omnes ratissima habeatur, præsentem paginam sigilli nostri auctoritate muniti fecimus, subter inscripto nominis nostri charactere. Actum publice Parisiis, anno Incarn. Verbi M. C. L. XVI. regni vero nostri XXX. Philippi filij nostri II. Astantibus in Palatio nostro, quorum apposita sunt nomina & signa.	S. Comitis Blesensis Theobaldi.	S. Guidonis Buticularij.	S. Matthæi Camerarij.	S. Radulphi Constabularij.	[Monogramme]	Data per manum Hugonis Cancellarij, & Episcopi Suessionis, III. Nonas Nouembris. feria quinta.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Priuilegium Willelmi Aconensis Episcopi de construendo in Parrochia sua Monasterio.	An. 1170.	CHARTA CLXXVII.	Vvillelmus Dei gratia Aconensis Ecclesiæ Latinorū Episcopus quartus STEPHANO Cluniacensis Ecclesiæ reuerēdo Abbati, & fratribus eiusdem Ecclesiæ in perpetuum. Cum iustis & honestis petitionibus facilis debeatur assensus, eorum maxime petitiones & preces nos condecet admittere, quorum est officium & propositum, pro peccatis & negligentiis fidelium Deo iugiter supplicare; & qui sæcularibus & transitoriis rebus calcatis, mente contemplatiua ad cœlestia tantum suspirant. Inde est quod CLVNIACENSIS Ecclesiæ, quæ inter cæteras Orbis Religiones, honestatis, & sanctæ conuersationis merito supereminet, postulationibus prouocati, ipsi Ecclesiæ concedimus in Parrochia in designato a nobis loco Claustrum & Ecclesiam ædificare, & vt liceat ei absolute & libere recipere ac possidere quæcumque sibi, vel Principum largitione, vel fidelium oblata fuerint deuotione, saluo in omnibus iure Aconensis Ecclesiæ. Ita tamen hoc ei concedimus, vt Monachi vel alij Clerici, qui ibi fuerint, nobis & successoribus nostris plenam deferant reuerentiam, excommunicatos nostros nullatenus recipiant, & si forte ciuitas interdicta fuerit, clausis ianuis sibi tantum submissa voce, campanis silentibus, diuina celebrent officia. Vocati ad Capitulum nostrum, ad consilium, & auxilium Ecclesiæ nostræ, si necesse fuerit impendendum, pecuniari tamen remota exactione, venire non contradicant. De iure parrochiali nullatenus se intromittant; nisi forte a nobis, vel a successore nostro eis aliquibus horis fuerit concessum. Hoc autem Cluniacensi Ecclesiæ concessimus, mediante viro venerabili Theobaldo eiusdem Ecclesiæ Monacho, & Crispiacensi Priori, multis & excelsis virtutibus decorato, qui in præsentia nostra promisit Cluniacensem Ecclesiam supra scriptos tenores nobis & Ecclesiæ nostræ omni tempore obseruaturam: nec ex his, quæ ad ius Aconensis Ecclesiæ pertinent, aliquid vllo tempore vsurpaturam. Factum est hoc in Aconensi ciuitate, anno ab Incarnatione Domini M.C.LXX. Indict. III. in præsentia domni Patriarchæ Amalrici, & domni Regis Almarici, consensu Capituli Aconensis Ecclesiæ. Interfuerunt autem ibi viri venerabiles C. Cæsariensis, L. Nazarenus Archiepiscopi. R. quoque Bethleemita, B. Liddensis, R. Tiberiadensis, R. Ebronensis Episcopi, & plures alij religiosi viri.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Rodulphus Abbas Clun. XII. Alexandri Papæ inhibitio sub interminatione anathematis, ne Abbas possessiones, & res alias detrahat, & in alio aliquo titulo alienet, sine consensu Capituli, tempore Rodulphi Abb. Clun. XII.	??	CHARTA XXV.	ALEXANDER Episcopus seruus seruorū Dei, dilectis filiis Rodulso Abbati & fratribus Monasterij Clun. salutem & Apostolicā benedictionem. Quanto vos & Ecclesiā vestrā, quæ quoad iurisdictionem beati Petri, & nostram prouisionem specialiter nullo mediante noscitur pertinere, intuitu religionis, deuotionis, & fidei, qua noscimini, largiente Domino, præminere, arctiori caritate diligimus: tanto vobis potius volumus in necessitatibus vestris adesse, & iura vestra propensiori studio & sollicitudine conseruare, ac vobis, in quibus expedit, gratiæ nostræ fauorem, & tuitionis præsidium diligentibus impertiri. Sane per dilectum filium nostrum I. Monachum vestrum a nobis deuote ac suppliciter postulasti; quod thesaurū Ecclesiæ vestræ, honores ac possessiones, & Obedientias, quas in præsentiarū eadē Ecclesia possidet; aut in futurū auctore Domino iuste poterit adipisci: te, fili Abbas, & quemlibet successorum tuorum, absque communi consensu Capituli distrahere vel alienare deberemus districtius prohibere. Nos igitur commodis ac profectibus vestris cupientes feruenter intendere, & Monasterium vestrum volentes auctore Domino in quiete perpetua & tranquillitate persistere; vt ibidem a sæcularibus tumultibus liberi, omnipotentis Dei seruitio vacare quietius valeatis, auctoritate Apostolica sub interminatione anathematis prohibemus, vt tibi vel cuilibet successorum tuorū nullatenus liceat thesaurum memoratæ Ecclesiæ vestræ, quem nūc possidet, vel recuperare, seu iustis modis auctore Domino acquirere poterit: honores etiam, possessiones, siue Obedientias ipsius, sine communi consensu Capituli, vel sanioris partis, distrahere, vel quolibet titulo personis extraneis obligare. Datum Anagniæ XVII. Kalendas Febroarij.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Gualterius Abbas Cluniacensis XIII.	??	??	Vide Chronicon Cluniacense, in calce Operis.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Guillelmus I. Abbas Cluniacensis XIV. Charta priuilegij Aldefonsi Regis Hispaniarum, de Nazara, tempore Guillelmi I. Abbatis Cluniacens. XIV.	An. 1177.	CHART. CCXLIV.	IN Dei nomine, & eius diuina clementia. Cum omnipotentis benigna prouidentia cuncta creata consistant, & eius miseratione vniuersa cœlestium, terrestrium, & infernorum, condita gubernentur: solerti vigilantia, & toto mentis studio prouidere debet homo, qui cunctis creaturis prælatus esse videtur, qualiter placeat pio Conditori, a quo omnia bona sibi donata cognoscit, & sine quo nihil esse potest. Omnipotentis enim gratia & arbitrio conditi in tantum ad amorem suæ dilectionis nos recipere dignatus est, & non auro vel argento, sed sanguine precioso dilecti Filij a diaboli potestate, qua detinebamur, redimere, & deleto chyrographo peccatorum nostrorum cohæredes nos efficere regni sui, & velut carissimos filios diligens, quotidie nos inuitans, clamat dicens, Venite filij, audite me: timorem Domini docebo vos. Nunc denique cognoscendo hæc, Ego ALDEFONSVS Dei gratia Rex Hispaniæ, pro æterna retributione & salute animæ meæ, necnon & parentis nostri illustrissimi Regis Sancij, & matris meæ Reginæ Blanchæ, & omnium parentum meorum requie, concedo & confirmo Deo, & beatis Apostolis PETRO & PAVLO, & Ecclesiæ CLVNIACENSI, atque omnibus Abbatibus & Monachis ibi Deo sub Regula beati Benedicti in perpetuum seruientibus, Ecclesiam beatæ Mariæ de Nazara, quam prædecessores mei Reges, scilicet Aldefonsus felicis memoriæ Rex, atque auus meus Imperator bonæ recordationis Aldefonsus, & pater meus Rex Sancius vobis dederunt, & perpetuo iure, atque regali sanctione duntaxat Ecclesiæ Cluniacensi donauerunt, & confirmauerunt. Horum itaque exemplo & tenore, Ego Aldefonsus Rex cōfirmo, & corroboro vobis iam dictis Patribus ipsam subnominatam Ecclesiam sanctæ Mariæ de Nazara, cum omnibus suis appendiciis, Monasteriis, villis, domibus, vineis, terris, cultis & incultis, montibus, siluis, agris, pratis, pascuis, molendinis, & aquis cum eductibus, & regressibus, & cum terminis antiquioribus, siue cum omnibus pertinentiis. Verumtamen Monachi homines qui ibi habitant, vel qui ad habitandum venerint, vestræ subiaceant ordinationi, & in cunctis vestram adimpleant iussionem. Hæc sunt itaque quæ legali adstipulatione ad supradictum locum integre cum omnibus suis appendiciis, perpetuo iure dominandi, seu possidendi, illis qui regularibus ibidem Deo, Genitricique eius seruient, sub huius annotatione priuilegij, dono, trado, & confirmo, atque corroboro supranominatæ Ecclesiæ Clun. & Monachis in Ecclesia de Nazara Deo, & beatæ Mariæ perpetuo seruientibus, Ecclesiam in primis, Ecclesiam videlicet in honore S. Sepulchri in Calagurra cum omni sua hæreditate. S. Iulianum de Subiola cum ipsa villa, & omnibus suis pertinentiis. Villam auream, cum villis & Ecclesiis, hæreditatibus, atque omnibus suis pertinentiis. Item sanctam Mariam de Priado, cum villis, Ecclesiis, atque suis possessionibus. Item S. Petrum. Item S. Petrum de Tore-Cella, cum ipsa villa, & omni sua hæreditate. S. Mariam de Valcorna in Gronnio. In Berrora Monasterium sancti Georgij cum villis, Ecclesiis, hæreditatibus, & omnibus suis pertinentiis. In Alaa, S. Mariam de Estiualit, cum ipsa villa, & omnibus suis appendiciis. Aliud quoque Monasterium, quod vocatur Maneriata, in Zophia, cum omni sua hæreditate. In Biscata, Albagano, Barriga, Sanctā Aren, cum omnibus possessionibus eorum. In Asturiis, sanctam Mariam de Portij cum omnibus Monasteriis, hæreditatibus, & suis pertinentiis. In Castella veja Sanctum Michaelem de Torme, cum omni sua hæreditate. S. Pelagium de Espinareda. S. Emalianum de Crespaternas, cum hæreditatibus suis pertinentibus. In Boroua, Monasterium S. Martini de Azo, cum Ecclesiis, villis, hæreditatibus & omnibus suis pertinentiis. In Burgensi territorio, Soto Palato, cum Ecclesia, & omni sua hæreditate. Aliam quoque villā, quæ vocatur Frageges, cū Ecclesia, & omnibus possessionibus suis. Item in riuo de Olca, duas villas Couacardel, & villā Almundar, cum Ecclesiis, & suis hæreditatibus. In Ceroso Monasterium S. Pelagij, cum omni sua hæreditate. In Trepaiana Monasterium S. Andreæ cum omni sua hæreditate. Item S. Mariam de Tresno cum omnibus suis pertinentiis. Deinde vero Monasterium S. Andreæ de Ceronia, cum omni villa adiacenti, cum aliis Monasteriis, villis, Ecclesiis, & omnibus suis possessionibus & pertinentiis. In riuo de Matut, Certum cū omni sua hæreditate, Villam quoque, quæ vocatur Petrosa, cum suis pertinentiis. In territorio Nazarensi Monasterium S. Columbæ cum suis Ecclesiis, & cum Monasterio quodam, quod vocatur Gesnestaza, & omnibus suis hæreditatibus & pertinentiis. Item villam, quæ dicitur Alezun cum omni sua hæreditate. Deinde alias villas, Sotomalo, villam Mesquinam, villam Frigidam, & Monasterium S. Romani in Subserra. In Naza Monasterium S. Iuliani. In Daualellos Monasterium S. Michaelis, cum ipsa villa, & omni sua hæreditate. Vltra Hibinn. Monasterium de Panga cum omnibus suis pertinentiis. In Nazara vero abergiam pauperum & peregrinorum, cum quodam Monasterio, quod vocatur S. Martinus de Castiello, & cum omnibus suis hæreditatibus & pertinentiis, & cum alio Monasterio, quod vocatur S. Maria de Berbencana, in Episcopatu Pampilon. cum omnibus suis hæreditatibus & possessionibus. Item quartam partem de mercato Nazarēsi. Item in eodem castello Nazarensi Ecclesiam sancti Vincentij cum omnibus decimis totius laboris nostri, necnō & pecorum omniū, hæreditatumq. quæ ad ius regium pertinent, vel inde fuerunt, a Granne vsque Mantilenam, & omnem decimam de portagio, videlicet de pontibus de Nazara & & Gronnio. Paci quoque, & tranquillitati vestræ prouidere volētes, regali auctoritate firmiter prohibeo, vt nullus infra clausuram locorum, seu grāgiarum vestrarum violentiam facere, rapinam, vel furtum committere, aut ignem apponere, vel homines capere, seu interficere audeat. Hoc etiā vobis cōcedo, vt quicumque in domibus vestris, seu in supradictis villis homicidium perpetrauerit; nil alicui homini pectet, nisi vobis, & quocumque loco homines vestri, siue mulieres mactati fuerint, non alicui nisi vobis homicidium pectetur. Omnem etiam forum, & dignitatem de arbergaria Nazaren. & cæteros omnes foros vestros, & libertates, seu dignitates, & Ecclesiam Nazarensem, ab omni exactione liberam confirmo, instituo.	Hæc vero omnia prædicta, per meam regalem potestatem, Ego Rex Aldefonsus, cum voluntate & auctoritate vxoris meæ Reginæ Alienor, & omnium meorum Comitum, Principum, Baronum, statuo, confirmo, atque roboro, & vsque in finem mundi inuiolata & inconcussa permanere præcipio & contestor. Vnde coram Deo, viuo & vero, qui me regnare iussit, coramque eius iudicio terribili, coniuro & obtestor omnes Reges successores meos, vel cunctos Primates, & vniuersum populum nunc, ac in posterū, quatinus nulli infringere, diminuere, siue conuellere hæc, quæ a prædictis antecessoribus meis concessa sunt, & a me regali sanctione confirmata, & roborata, Deo, & supradictæ Ecclesiæ Cluniacensi, & beatæ Mariæ de Nazara. Si quis autem huius rei temerator aut cōtemptor existere voluerit, excommunicatus, & anathematizatus æternæ damnationi subiaceat condemnatus, & a mala morte percussus, sanctam Mariam, & omnes Dei electos hic & in futuro sentiat sibi contrarios, atque in inferno inferiori Iudam traditorem habeat consortem, & diabolum consolatorem, incœptum suum irritum maneat. Ille autem pro inquietudine scelerata mille talenta auri regiæ parti persoluat, & damnum in duplum prædictæ Ecclesiæ restituat.	Hanc regalis decreti Chartam ego Aldefonsus Rex celeberrimus Dei gratia........	[Sceau]	...... Toletanæ Sedis Archiepiscopus & Hispaniarum Primas confirmat.	Ramundus Palentinus Episcopus.	Ramundus Cancellarius.	Martinus Gunsalui Alferuç Regis confirmat.	Rodericus Guterricz Maior Domus Curiæ Regis.	Petrus Burgensis Episcopus.	Rodericus Kalaguritanus Episcopus.	Sencius Abulensis Episcopus.	Bernardus Examensis Episcopus.	Iocelinus Seguntinus Episcopus.	Comes Nunnio.	Comes Gonnç Gundisalui.	Comes Gundisaluus de Marannum.	Comes Petrus Almarici.	Comes Ferdinandus Nunniç.	Comes Gundisaluis Rodeici.	Ferdinandus Martineç.	Petrus Roderici tenens Nazaram.	Didagus Semeneç.	Petrus de Araçuri.	Abaro Roiç.	Petrus Garsias.	Gomeç Garsieç.	Ordomus Garsieç.	Lupus de Mena.	Lupus Sancius.	Facta Charta Era M. CC. XV. regnante Aldefonso Rege in Toleto, In Extrematura, in Castella, in Esturis, in Burgis, in Naidra, in Calasurria, Guidone Priore in Nazara existente. Raimundus scriptor iussu Raimundi Cancellarij scripsit.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Confirmatio beatæ Mariæ de Nazara, & sanctæ Trinitatis de Lentona.	An. 1178.	CHARTA XXVI.	Alexander Episcopus seruus seruorum, &c. Quanto specialius Ecclesia vestra nobis est nullo mediante subiecta, tanto propensius eius iuri prouidere compellimur, ne super his, quæ rationabiliter noscitur possidere, processu temporis indebita molestatione grauetur. Eapropter, dilecti in Domino filij, vestris postulationibus iustis clementer annuimus, & Ecclesiam vestram, in qua estis diuino obsequio mancipati, sub beati Petri & nostra protectione suscipimus, & præsentis scripti priuilegio communimus. Statuentes, vt quascumque possessiones, quæcumque bona eadem Ecclesia in præsentiarum iuste & canonice possidet, aut in futurum concessione Pontificum, largitione Regum vel Principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis, præstante Domino poterit adipisci, firma vobis vestrisq. successorib. & illibata permaneant. Præterea Prioratum sanctæ Mariæ de Nazara cum omnib. pertinentiis suis, & Prioratū S. Trinitatis de Lentona, cū omnib. pertinentiis suis, sicut eosdē Prioratus Ecclesia vestra canonice possidet, & de donatione prædicti Prioratus sanctæ Mariæ in scripto authentico continetur, vobis & eidem Ecclesiæ auctoritate Apostolica confirmamus. Decernimus ergo, vt nulli omnino hominum liceat præfatam Ecclesiam temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, aut quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conseruentur eorum, pro quorum gubernatione & sustentatione concessa sunt, vsibus omnimodis profutura, salua Apostolicæ Sedis auctoritate. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica sæcularisue persona hanc nostræ constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita, si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore & sanguine Dei, & Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine diuinæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatinus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen.	Ego ALEXANDER Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	Ego Hubaldus Hostiensis Episcopus ff.	Ego Ioannes Presbyter Cardinalis SS. Ioannis & Pauli tit. Pas. ff.	Ego Bozo Presbyter Cardinalis S. Pudentianæ tit. Pastoris ff.	Ego Petrus Presbyter Card. tit. S. Susannæ ff.	Ego Viuianus Presbyter Cardinalis tit. S. Stephani in Cœlio monte ff.	Ego Iacobus Diaconus Cardinalis S. Mariæ in Cosmidin ff.	Ego Ardicio Diaconus Cardinalis S. Theoderici ff.	Ego Cincius Diaconus Cardinalis S. Adriani ff.	Ego Laborans Diaconus Cardin. S. Mariæ in Porticu ff.	Ego Rainerius Diaconus Card. S. Georgij ad velum aureum ff.	Datum Laterani per manum Alberti S. R. E. Presbyteri Cardinalis & Cancellarij XV. Kalend. Mar. Indict. XI. Incarnat. Domini anno M. C. LXXVIII. Pontificatus vero domni Alexandri Papæ III. anno XVIIII.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Theobaldus Abbas Cluniacensis XV. PETRI CELL. ABBATIS EPISTOLÆ DVÆ, quarum vna ad Theobaldum Abbatem Cluniacensem, altera ad Clun. Monachos. Theobaldo electo Cluniacensi, Petrus Abbas sancti Remigij.	??	??	GEMEBVNDAS, & quasi intestinorum suorum tumultuosa collisione seu conquestione, & velut a fulgure & tempestate percussas, a vobis recepi litteras. Hominem siquidem redolebant satis conturbatum & exterritum, ac velut repentino superueniente tonitruo pene iacentem exanimatum. Nec mirum. Res namque noua, tam sua nouitate, quam magnitudine hominem audacissimum & fortissimum potuit concutere. Qui ad crucem ducitur, gemens & lugens merito conqueritur. Si crux a cruciatu dicitur, nonne in cruce cruciatur, cuius humeri importabili oneri supponuntur? Profecto amodo tot molas supportabitis, quot monachorum curam recipietis. Quid ergo? Nonne cum Apostolo dicetis, Quis infirmatur, & ego non infirmor? quis scandalizatur, & ego non vror? Ecce timor, ecce anxietas, ecce cruciatus. Sed quid? Vbi consolatio? vbi revelatio? vbi tanti doloris remedium? sine dubio in Christo. Nam ipsi primus ascensor, mitigator, & sanctificator crucis, qui suo cruciatu nostros absoluit cruciatus in cruce, & de cruce dixit, Mulier ecce filius tuus, & discipulo, Ecce mater tua. Sed quid hoc ad rē? quid ad præsentem quæstionem? Multū per omnem modum. Nam mulier est Cluniacēsis Ecclesia, quæ est mater omnium nostrum: quæ de fructu ventris sui plures manipulos sanctarum animarum ab Oriente & Occidente in sinu Abrahæ, Isaac, & Iacob, iam collocauit, & sponso suo poma noua nouitiorum, & vetera antiquorum & senum, in cœlesti mensa frequenter obtulit. Quis vero discipulus sit, de quo dicitur, mulier ecce filius tuus, iam credo animaduertitis. Tangit enim vos hæc sentētia: quia æterna prædestinatione, & moderna vocatione sollicitudinem huius matris vestræ decreto inuiolabili gratia Dei iniungit. Temerarium autem est, & inhumanum, tam diuinam ordinationē respuere, quam matri fidele obsequium denegare. Igitur tanquam Isachar asinus fortis, ceruicem & humeros huic electioni supponite, & de Dei auxilio fideliter præsumite, quia spiritus adiuuat infirmitatem vestra. Mihi autem amico & fideli vestro gaudium est & exultatio, quod tantum amicum in tam excellenti loco merui videre sublimatum. Nam & ipse seruus & filius sum Cluniacensis Ecclesiæ. Valete, & per nos, oro, transitum facite.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Cluniacensibus, Petrus Abbas S. Remigij salutem.	??	??	In tanta sanctorum congregatione, & persona nostra, si adesset, vilis & abiecta appareret, & vox exigua, timeo ne & littera rusticana. Loquar tamen in medio vestrum, vt seruus Abraham, vt puer Daniel, vt senex Iacob, non vt Heliu, cuius venter est vt mustum absque spiraculo. Lego in scripturis Hieremiam lamentantem, Paulum optantem anathema a Christo pro fratribus suis. Stillicidiis tantæ caritatis inebriatus, nonne dolere debeo vsque ad medullarum compagum discretionem, super ruinam matris filiarum Sion, vtique cœnobij Cluniacensis? Nōne hæc est vrbs fortitudinis nostræ, de qua egrediebantur quondam mille per Episcopatus, per Abbatias, per Regum & Principum curias, & nunc paucissimi sunt incolæ eius? Nonne luminare hoc magnum tenebras obscuratæ religionis per diuersas regiones illuminauit, ordinem reformando, honestatem docendo, caritatem infundendo, & cætera pietatis officia renouando? Vsque ad sedem Apostolicam nonne gradibus humilitatis ascendit? O domini! o fratres! o filij Cluniacenses! ego ipse apud sanctum Martinum de campis adolescentulus verissimis experimentis quod dico gustaui, & vidi vbi erat auro locus, in quo conflabatur. Proh dolor! Intepuit & consenuit tantus feruor. Quod autem antiquatur & senescit, prope interitum est, quod absit a vobis, & ab hæreditate Iacob. Melius est certe mori vos in bello vitiorum & vitiosorum, qui more vulpium demoliuntur vineam Domini Sabaoth, quam videre vltima funera matris vestræ & nostræ. Repurgate igitur, puteos Abrahæ, Isaac, & Iacob, & zizania superseminata nocte ab inimico eradicate: præcipue illud originarium malum, de quo pessima seges ad suffocationem monasticæ religionis suboritur. Est autem consuetudo comessationum & epotationum, quæ fiunt post completorium. Succidite oro hanc arborem malam in sententia vigilum. Adsit vobis gratia Spiritus sancti, qua cooperante constituatis quod Deo sit acceptabile, Ecclesiæ Cluniacensi vtile, præsentibus salubre, posteris remediabile.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Charta Altaldi Vicecomitis, de Amberta, tempore Theobaldi Abb. Clun. XV.	An. 1180.	EX CHAR. CLVN. CHARTA CXCV.	Ego Altaldus Albus Vicecomes, notum facio tam præsentibus, quam futuris, quod pro remissione peccatorum meorum, & maxime malorum, quæ feci Ecclesiæ Cluniacensi, & rebus ad eandem Ecclesiam pertinentibus, & pro salute animæ meæ, & antecessorum, & successorum meorum, reliqui, & remisi, & dedi Deo, & beato PETRO Cluniacensi, & domno THEOBALDO venerabili Abbati, custodiam de Amberta, quam quærebam, & omnem querelam, quam habebam, vel habere poteram iuste vel iniuste, in toto honore de Amberta, vsque ad aquam de Cangiaco, quæ dicitur Tessona, vt ego, & omnes hæredes & successores mei simus excommunicati, si super hoc vllam vlterius Ecclesię de Amberta suscitauerimus litem vel querelam in villa de Torziaco, quam meis malis exactionibus, & indebitis consuetudinibus oppresseram, & fere ad nihilum redegeram: fateor me nihil iuris, nihil proprietatis vnquam habuisse, sed nec aliquis meorum vnquam in ea aliquid iuris habuit. In parrochia vero eiusdem villæ habeo sexdecim quartas auenæ, & vnam quartam hordei rasam de consuetudine, & illas solummodo retinui mihi. In terra Chantrem, vnam quartam auenæ. In terra Vasta, vnam quartam auenæ. In terra Engeloart, tres quartas auenæ. In terra Dalphin, vnam quartam auenæ. In Lapenderia de Lalala, vnam quartam auenæ. Ad Petrum, in vna Concheria de Stephano Presbytero, vnam eminam auenæ. De Chantolela, vnam quartam hordei rasam & iij. gallos. In Lapenderia de Chaselles, vnam quartam auenæ. Aus Chers, in vna Vercheria, vnam quartam auenæ. In Petra Mossua, vnam quartam auenæ. In terra Sibiler, vnam quartam auenæ. In terra Dalcoz, vnam quartam auenæ. Auperes de Go Ramoner, vnam quartam auenæ. In terra de Masiliis vj. denarios. In tota terra Decani de Torziaco, nihil amplius habeo iuris vel cōsuetudinis. Capellanos, Præpositos, & homines de Amberta, vbicumque sunt, nūquam manu tenebo, nec faciam manu teneri ab aliquo, contra Priorem. Homines mei, qui tenent de Ecclesia quodcumque tenementum, siue sit terra, vel possessio alia, si forefecerunt Priori aut Ecclesiæ, venient ad curam Prioris, & respondebunt de facto, & in ipsa curia ius facient. Ego ALTALDVS Vicecomes hoc feci apud Ambertam, & me hæc omnia fideliter seruaturum firmaui, & tactis sacrosanctis Euangeliis, propria manu iuraui in præsentia domni Abbatis THEOBALDI Cluniacensis, & domni H. tunc eiusdem loci Prioris, & multorum aliorum, tam clericorum, quam laicorum. Prædictus autem domnus Abbas Theobaldus concessit mihi duos mansos in parrochia de Torziaco tenendos, in vita mea, scilicet mansum de Croso. Post decessum vero meū reuertentur ipsi mansi ad Ecclesiam de Amberta libere & quiete, cum omni vestitura sua. Concessit etiam mihi Capellam in castro meo de Croset, ita tamen vt de Capellano ad me nihil pertineat, nec ad hæredes meos, sed ipsi Monachi constituent in eandem Capellam, Capellanum quem ipsi voluerint, & omnes oblationes & obuentiones Capellæ habebunt. Ego autem dedi dictæ Capellæ, quinque annuos solidos debitales in pædagio eiusdem castri, & vnam pedam domui ædificandæ, liberam & quietam ab omni consuetudine & exactione. Iam dictus vero Abbas, & Monachi condonauerunt mihi quinquaginta libras, quas debebam eis, & omnia mala quæ eis fecerā, & confratrem me fecerunt, & participē omnium bonorum, quæ fiunt in Ecclesia Cluniacensi, tam in capite quam in membris. Vt igitur hæc omnia firmam haberent perpetuitatem, feci ea in scripta redigere, & sigilli mei dependentis munimine confirmari. Testes horum sunt, qui interfuerunt.	Hugo Sacrista Cluniacensis.	Artaldus Prior Karilocensis.	Durannus Prior S. Victoris.	Iosmarus de Varennes.	Petrus Decanus de Torziaco.	Ildinus Decanus de Amberta.	Anselmus Sacrista.	Pontius de Castello,	Petrus de Charnant.	Pontius Prior claustralis.	Rodulphus de Spinacia, & Dalmatius frater ipsius.	Artaldus Morellus.	Dalmacius de S. Abundo.	Ildinus Grimaudus.	Ioannes Presbyter de S. Abundo.	Stephanus & Bernardus de Amberta Presbyteri.	Petrus Pistor.	Bernardus Ocbert Pulot.	Senior Loer.	Pontius Clericus.	Petrus Loer.	Girardus Berruger.	Beraudus Durandus Loer.	Girbertus Loer & Dalmatius frater eius.	Bernardus Peito.	Girbertus paganus.	Ioannes Colungiers.	Facta sunt hæc anno ab Incarnatione Domini MCLXXX. primo die mensis Septembris apud Ambertam, regnante Francorum Rege Philippo, primo anno, & domni Theobaldi venerabilis Abbatis Cluniacensis primo promotionis anno.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Charta Willelmi Comitis Cabilonensis de Paredo.	An. 1180.	CHARTA CXCVII.	Qvoniam quæ a fidelibus geruntur, ad conseruandam memoriam litterarum solent apicibus commendari. Idcirco ego Willelmus Dei miseratione Comes Cabilonensis, præsenti paginæ præcepi inserendum, qualiter inter me & Ecclesiam Cluniacensem ad bonum pacis & concordiæ conuenerimus, super querelis, quas eadem Ecclesia Cluniacensis, & domus de Paredo aduersus me diu habuerant. Nouerint igitur vniuersi præsentes & futuri, quod Ecclesia Cluniacensis frequenter conquesta fuerat de pressuris vehementibus & exactionibus pessimis, quibus ego & Pater meus, peccatis nostris exigentibus, domum de Paredo & tenentias eius, ac terram Ecclesiæ afflixeramus. Cum autem tempore patris mei, & meo, ab Abbatibus Clun. & Prioribus Paredi super hoc esset frustra sæpenumero laboratum, nouissime conuenimus apud Lordonum, domnus videlicet THEOBALDVS Abbas Clun. & Ioannes Prior Paredi, cum quibusdam Senioribus Clun. & ego cum quibusdam militibus & hominibus meis: & tandem victus ratione, & saluberrimis monitis & precibus memorati Abbatis adquiescens, simulque peccatorum meorum immensitatem considerans, ob remedium animæ meæ, & antecessorum meorum, gurpiui penitus, & quittaui omnes consuetudines & exactiones, quas ego & pater meus in terra Ecclesiæ contra iustitiā & æquitatem, in periculum animarum nostrarum acceperamus. Recognoui igitur, & confessus sum, quod in villa Paredi, & pertinentiis eius, & in vniuersa terra eius non habeo talliam, vel porcellagium, vel besenagium, vel messionagium, seu annonagium, vel corredum. Quæ omnia ego, & ministri mei plerumque violenter accipiebamus. Præterea homines Ecclesiæ quandoque in expeditiones meas ire cogebam, & opera mea facere compellebam, videlicet in fossatis meis erigendis, & castellis construendis, quæ omnia penitus guerpiui & remisi: ita quod hæc omnia, quæ prædixi, a me, vel ab heredibus, aut ministris meis deinceps nullatenus requirantur. Et vt breuiter comprehendam, in villa Paredi, vel terra Ecclesiæ, nullam mihi iurisdictionem vel consuetudinem, exclusa omni concertatione, retinui, præter illa, quæ subiecta sunt. Quasdam siquidem consuetudines mihi de iure deberi asserebam, quas Monachi negabant, quoniam in Chartis nobilium virorum Hugonis, & Theobaldi Comitum Cabilonensium non continebantur. Dicebam enim mihi a Priore Paredi deberi sagmarium & custodem eius, cum in exercitum Regis perrexero, & cyphum corneum cum duabus cochleariis corneis, prædictum sagmarium in reditu meo redditurus, nec aliter deinceps recepturus alterum. Porro dū per terrā meam simpliciter deambulauero, procurationem semel aut bis in anno, in hospitio Paredi mihi deberi asserebam: ita quod in multitudine sociorum domum non grauarem. Receptionem quoque plenariam apud Tolonum semel in anno, quam quærebam: si quando ad clamorem Prioris & Ecclesiæ Paredi, pro damnis Ecclesiæ illatis, cum armata manu, super aliquem vicinorum pergere me oportuerit. De singulis domibus Paredi, singulos homines cum armis mecum ituros dicebam. Ita tamen quod ad domos suas possint ipsa die reuerti. Super his quatuor cōsuetudinibus, quas ego quærebam, & Monachi negabant, ne bonum pacis inter nos impediretur, ita dictum est: Quod si eas habere voluero, non statim violenter extorquebo, sed appellabo super his Abbatem Cluniacensem, & Priorem Paredi, quod iustitia dictauerit, inde accepturus. Licebit quoq. Abbati, & Priori Paredi me de gurpitione consuetudinum istarum appellare quando voluerint, & ego eis de iure respondebo, quod ratio dixerit seruaturus. Dictum præterea quod in carredo Prioris, quo vinum de vineis suis, aut alienis, ad vsum Monachorum, de partibus Cabilon. adducere solet, non debeo pædagium accipere. Si vero Prior ad hoc vinum cōparatum adduxerit, vt illud denuo vendat, licebit mihi inde accipere pædagium. Procurationem quoque, quam apud Digonz semel in anno quærebam, in manu memorati Abbatis Clun. guerpiui & remisi. De hominibus saluamenti, diffinitum est, quod homines Ecclesiæ, qui terram meam nō tenent, seruitium, quod tenemento impositum est, mihi persoluent. De cætero, quoniam gratiam & amorem Clun. Ecclesiæ mihi plurimum adquirere cupio, statui firmiter & concessi, vt nullus de villa Clun. per terram meam futuris vnquam tēporibus pædagium soluat, sed de me, & hominibus meis, vadat securus. Vt autem huius pacis bonum omni tempore inuiolabiliter obseruetur, præsentem paginam sigilli mei impressione muniri præcepi, & ad testimonium huius mutuæ cōpositionis rogaui Eduensem & Cabilonensem Episcopos, vt & ipsi ad hoc sigillorum suorū firmitatē apponerent. Testes sunt ex parte Monachorū	Bernardus Prior Cluniacensis	Rainaldus & Nicolaus custodes Ordinis.	Petrus de Maziaco & Sofredus Camerarij.	Guillermus Colugiers Eleemosynarius.	Aymo Prior de S. Saluio.	Gerardus Decanus.	Gerardus Decanus de Bellomonte.	Berardus Decanus de Lordone.	Robertus & Siguinus socij Abbatis.	Ex parte mea,	Gerardus de Reum.	Letaldus de Caruomonte.	Hugo filius eius.	H. de S. Albino.	H. de Petra Campi.	Pacherius.	Auengunz ioculator.	De familia Abbatis,	Durannus de Varennes.	H. Caprarius.	Bellus mons.	Actum apud Lordonum, anno ab Incarnatione Domini MCLXXX. Philippo rege Francorū regnante in Francia, anno regni eius secundo.	Hanc Chartam confirmauit Philippus Rex Francorum eod. anno 1180.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Charta Gerardi Comitis Matisconensis.	An. 1180.	CHARTA CCXCVII.	Notum sit omnibus præsentibus & futuris, quod cum frequenter orta est querela inter nobilem virum Comitem Gerardum Matisconensem, & Monachos Clun. super indebitis consuetudinibus, & insolitis exactionibus, quibus Comes & Ministri eius, terras Ecclesiæ Cluniacensis in Episcopatu Matisconensi sitas, vltra modum grauabant. Siquidem in villis Monachorum aduocationem & custodiam quærebat, vbi Monachi nihil illum habere asserebant. In aliis vero locis, vbi constabat illum aduocationem habere, indebitas exactiones, & insolitas consuetudines vsurpabat. Cum igitur super his sępenumero e fratribus Cluniacensibus mota esset querela, tandem mediantibus viris prudentibus & religiosis, controuersa illa sopita est, & in hunc modum ad pacem perducta. Conuenerunt apud S. Martinum Matiscon. domnus THEOBALDVS Abbas, cū quibusdam Senioribus Clun. & memoratus Comes Gerardus cum multis militibus, & ministris suis, & tandem compromissum est inter eos, vt hinc inde viros antiquiores & fideliores eligerēt, quos de consuetudinibus, & statu terræ illius esse crederent certiores, & quicquid ipsi testes, præstita prius sacramenti religione, assererent, ab vtraque parte firmiter teneretur. Cum ergo pręfati testes, dato prius sacramento, de inuestigando veritatē, sicut pariter diu deliberassent, tandem in huiusmodi testimonium consenserunt. Dictum est ab eis, quod Comes Willelmus pater domni Comitis Gerardi, nullum omnino ius, vel consuetudinē aliquam in domo vel in villa de Laisiaco aliquando habuit. Acquieuit Comes Gerardus, & testimonio illorum super hoc libenter assentit. Dictū est, quod Comes in villa de Domenge, & de Iggi habeat gerberiam, videlicet in fossore vnam gerbam, & in aratore duas. Apud Aionam habet Comes custodiam viarum & pascuorum, quæ pascua Comiti, & Monachis sunt cōmunia. In nemore, quod dicitur Iou, habet Comes medietatem, & Monachi quartam partem, & Comes & Monachi habent ibi taschias suas. In nemore de Domenge habet Comes quatuor Columgerios, in quibus Monachi nihil accipiunt. Apud Domenge habet Comes medietatem taschiæ, & Monachi aliam. In his tribus villis, nullam aliam consuetudinem habet Comes vel ministri eius in terra Monachorum. Dictum est, quod in Obediētia de Cheuignes, & eius appendiciis, habeat Comes latronem, adulterum, homicidā, & fœneratorē, qui in præsentia Decani de Chauineis legitime approbati fuerint, & conuicti. Centum etiam michias censuales, & custodiam viarum & pascuorum. Deinde arbergariam, quam secundum memoratorum testium garendiam, pro voluntate sua ibidem habere poterat, & quascumque alias consuetudines, vel exactiones, ipse vel ministri eius ibi quærebāt, sæpedictus Comes ob remedium animæ suæ, & antecessorum seu successorum suorum, penitus guerpiuit, & dedit Cluniacensi Ecclesiæ. Propter hoc donum concessit ei domnus Abbas THEOBALDVS, & Conuentus Cluniacensis, vt procurationem, quam ipse Conuentui Cluniacensi, & leprosis de sancto Lazaro, singulis annis in octauis Pentecostes sponte faciebat, domus de Cheuigneis faciat. Post decessum vero eius, ad diem anniuersarij sui redigetur. Missam etiam vnā quotidianam pro ipso, & antecessoribus, siue successoribus ei concesserunt, & in fine suo tantum pro eo fiet, quantum pro domno Abbate Cluniacensi fieri solet. In singulis quoque Dominicis, Capellanus de Cheuigneis specialem in Ecclesia faciat pro ipso memoriam, & antecessoribus eius. Donauerunt etiam, & ei remiserunt quicquid deliquerat in rebus mobilib. Clun. Ecclesiæ, excepto quod de indebitis consuetudinibus, si quas in aliis locis ad Clun. Ecclesiam pertinentibus introduxit, & de fundo terræ, vel censu debitali, eum nihilominus poterunt appellare. Vt autem huius pacis diffinitio perpetuæ firmitatis obtineat vigorem, ipse Comes cum omni deuotione hoc tenēdum iurauit, & conuentiones istas litteris mandari præcepit, & sigillorum præsentium impressione roborari. Laudauerunt etiam, & tenendum iurauerunt, Willelmus & Gaucherius filij eius. Actū Matiscone apud sanctum Martinum, anno ab Incarn. Domini MCLXXX. præsente domno Theobaldo Abbate, & audientibus multis, vel astantibus, quorum nomina subscripta sunt. Testes.	Beraudus, Prior Cluniacensis.	Indignus, Magister Hospitalis de sancto Aegidio.	Hugo, Sacrista Cluniacensis, & multi alij.	Præterea concessit idem Comes, vt Monachi Cluniacenses pactiones istas, si voluerint, per manum domni Papæ, & domni Regis Francorum faciant confirmari.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Alexandri Papæ III. confirmatio de Capella de Berna & de Cimiterio benedicendo ibidem.	??	CHARTA LXIV.	Alexander Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis T. Abbati & Capitulo Clun. salutem & Apostolicā benedictionē. Cum apud Belnā Capellā quādam, sicut dicitis, habeatis, quā petitis consecrari, venerabili fratri nostro Eduensi Episcopo dedimus in mandatis, vt Capellam ipsam, cū a vobis requisitus fuerit, dedicet, & apud eam Cimiterium benedicat: sub eo tenore videlicet, vt alienos parochianos ad quotidiana officia, vel ad sepulturam tempore nullo recipiat, nec in decimis, vel in aliis parochialia sibi iura imprimis vsurpet. Ne igitur vestro super hoc desiderio defraudemini, præsentib. vobis litteris indulgemus, vt si prædictus Episcopus a vobis secūdo vel tertio reuerēter & humiliter requisitus, mandatum nostrum non fuerit exequutus, liberū vobis sit Catholicū Episcopū quē malueritis aduocare, vel fratrem nostrum Belicensem Episcopum aduocare, qui auctoritate Apostolica fretus ad opus vestrum tantum, seu familiæ vestræ præscriptam Capellam dedicet, & apud eam Cimiterium benedicat. Datum Tusculani, IV. Idus Febroarij.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Priuilegium Willermi Archiepiscopi Burdegalensis.	An. 1182.	CHARTA CCCXCIX.	Vvillermus Dei gratia Burdegalensis Archiepiscopus sanctæ matris Ecclesiæ fidelibus in perpetuum. Nimis absonum minusque rationi consentaneum, & maxime bonis Sacerdotum moribus videtur esse inimicum, niti quæ pia, quæ bene sunt constituta & ordinata, rescindere, & exemplo docere cæteros, sua beneficia dissoluere. Quod nimirum prouida dispensatione præcauere volentes, labentem memoriam præsentis paginæ beneficio subleuantes, tam præsentibus quam futuris posteris, scripti huius testimonio notum facimus, venerabili Patri domno THEOBALDO Abbati Cluniacensi, & eidem, cui præesse dignoscitur, præcellenti Ecclesiæ nos concessisse, & auctoritate Metropolitica confirmasse quicquid prædecessores nostri Burdegalenses Archiepiscopi, & Episcopi nostri Agennenses, Petragoricenses, Engolismenses, Sanctonenses, & Pictauenses, tam in Ecclesiis, quam in Capellis, & Cimiteriis, tam in terris quam in decimis & pascuis; tam in obligationibus, quam prouentibus & aliis beneficiis, ei rationabiliter concesserunt, & contulerunt, sicut in eorum authenticis plenius continetur. Vt autem hæc nostra concessio robur obtineat perpetuitatis, eam scripto, & sigilli nostri munimine corroborari & communiri præcepimus. Si qua igitur in posterum Ecclesiastica, sæcularisue persona, hanc nostræ concessionis, & confirmationis paginam sciens, contraire præsumpserit, iram Dei omnipotentis, & beatorum Apostolorum Petri & Pauli indignationem incurrat, & a sacratissimo corpore & sanguine Domini nostri Iesu Christi fiat alienus; & a liminibus sanctæ Ecclesiæ penitus exclusus, donec ad condignam satisfactionem veniat. Datum apud S. Ioannem Angeliacensem VII. Kal. Iulij, Incarnationis Dominicæ anno MCLXXXII. Romano Pontifice Lucio III. existente, Philippo Rege in Francia regnante, Henrico Rege Anglorum Ducatum Aquitaniæ gubernante per Richardum filium suum.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Charta Pacis inter Theobaldum Abb. Clun. & Hamelinum Comitem Warennæ, super S. Pancratio.	An. 1182.	CHARTA CCXI.	Nouerint vniuersi, ad quos præsens scriptum peruenerit, quod controuersia, quæ erat inter THEOBALDVM Abbatem Clun. & Hamelinū Comitem Warennæ, de Priore substituendo in Monasterio S. Pancratij de Lewes, in præsentia domni HENRICI Regis Angliæ hoc modo quieuit. Anno ab Incarn. Domini MCLXXXII. apud Nothingeham in die festiuitatis S. Bartholomæi, præsentibus Hugone Dunelmensi, Gaufrido Elyensi, Ioanne Norwicensi, Safredo Cecestrensi Episcopis, & Ioāne electo Ebroicensi, Magistro Waltero Archidiacono Oxenefordēsi, Ranulpho de Glanuille, Ric. Comite Clarens., Reignaldo de Curten., Gilbertus Pipard. Vicec. Conuentus Lewenens. & prædictus Comes mittent nuncios suos ad Abbatem & Conuentum Clun. propter Priorem habendum. Abbas vero & Conuentus Priorem mittent idoneum, qui in iā dictum Monasterium sine contradictione & molestia recipietur. Comes vero, si infra subsequens quinquennium de dignitate, quam sibi vendicat in præfato Monasterio, agere voluerit, Abbas super hoc stabit iudicio. Si vero idem Comes exinde contra Abbatem experiri noluerit, ipse & Abbas ponent se super x. legaliores Monachos de Lewes, qui in hac re suspecti non fuerint, & super x. legaliores Monachos de Cluniaco, & quod ipsi adiurati in periculo Ordinis sui, & sub interminatione anathematis exinde dixerint, ab vtraque parte obseruabitur. Prior autem, qui in Monasterio S. Pancratij de Lewes substituetur, inde non amouebitur, nisi iusta, & rationabilis causa interuenerit.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Hugo IV. Abbas Cluniacensis XVI. Petrus Carnotensis electus Hugoni Abbati Cluniacensi.	??	Ex Chronologia Abbatum S. Geremari, diocesis Bellouacensis.	HVGO trigesimus præfuit quinque annis, deinde factus est abbas S. Luciani Beluacensis, postremo S. Petri Cluniacensis. Obiit sexto Idus Aprilis.	Non omissis excubiis Dominicæ sepulturæ vestri habens memoriam, sancto sabbato opus aggredior lege non prohibitum. Nec legere namque, nec scribere prohibet lex. Lugeo interim ex lege sua contra legem proscriptum Iesum extra synagogam, extra ciuitatem sanctam tunc profanam, extra vitam. Sed Christus proscriptus meliorem adiit mansionem, populum cariorem, ciuitatem sanctiorem, lectulum gratiorem, mensam suauiorem. Quid plura? proscriptus a Iudæis adscriptus est rex & Dominus in cælis. De exilio migrauit ad regnum: ab his qui tædio habuerunt eum gratis, ad illos qui obsequuntur semper gratis: a cruce ad cælum, a patibulo contumeliæ ad thronum gratiæ. O benigna patientia, quousque sustinuisti locum contumeliosum, populum iniuriosum? Certe non vna die, non mense, non anno, sed annis multis, quatinus pœnitentiam de commisso agerent, & indulgentiam acciperent. Dormis, Iesu in monumento nec ore, nec naribus vllos strepitus facis: medium noctis silentium tenent omnia, donec surgas, donec euigiles, donec Apostolos dispersos reuoces. Mittat gallus vocem, & melius cantet in Christi resurrectione, quam in Petri negatione. Rauce tunc cantauit dicens, Raucæ factæ sunt fauces meæ a conturbatione hominum, a tempestate procellarum. Vbi enim in terra vox clara, quando Verbum suffocabatur, quinimmo & verberabatur, vt veritas supprimeretur? Sed paruo interuallo factus est terræ motus, quia surrexit Dominus, & cantauit gallus, surrexit Dominus de sepulcro. Non ter, sed millies gallus Christianorum singulis noctibus, singulis ciuitatibus, singulis sanctorum congregationibus cantat alleluia, cantat & Christi mortem & resurrectionem. Vnde, Gallo canente spes redit &c. Alius quidam ineffabilis gallus de cœlo intonuit dicens, Exurge gloria mea, exurge psalterium & cithara. O fili, gloria mea! nam filius sapiens gloria est patris: exurge, dormisti, somnum cepisti. Satis est, exurge, vltra non dormiturus, sed mecum in gloria mea vigilaturus ad psallendum, ad citharizandum vicinis & amicis meis, qui libenter, non impudenter auscultant vocem tuam. Concentum certe cæli cantando & psallendo dormire facis. Veni cum psalterio, veni cum cithara tua. In psalterio decem chordarum cantabis, quia super nouem ordines Angelorum cum homine redempto collocaberis. Citharam quoque passionis tuæ percute in auribus meis: quia illum qui non debuit condemnari condemnaui, & volo vt senior ille frater, qui in agro occidit Abel, meam audiat Diabolus symphoniam & chorum, non vt delectetur, sed confundatur, & sit ei testimonium suæ malignitatis & meæ benignitatis, qui dedi filium vt redimerem seruum. Hanc portionem mihi hodie contulit Dominus de sua passione & resurrectione, antequam ad nostrum capitulum accederemus. Tingite panem vestrum in aquam crassam vituli saginati, & sicut adipe & pinguedine repleatur anima vestra. De his hactenus. Mitto fratrem Stephanum quem diligitis, cum fratre suo B. quatinus eo pacto sub fratre suo domus nostræ de Prouincia curam habeat, vt vos & fratrem eius fideiussores habeam de indemnitate bonorum nostrorum. Est enim in officio nouus, & necesse est vt habeat bonos adiutores & consiliarios, donec per se ambulare didicerit.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Priuilegium Vrbani III. Papæ, in quo & confirmatio beatæ Mariæ de Nazara, & quorumdam Prioratuum, tempore Hugonis IV. Abbatis Cluniacensis XVI.	An. 1185.	CHARTA CLVN. CHARTA IV.	Vrbanus Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis HVGONI Abbati Cluniacensi, eiusque fratribus tam præsentibus quā futuris regularem vitam professis, in perpetuum. Quanto specialius Ecclesia vestra nobis est nullo mediante subiecta, tanto propensius eius iuri prouidere compellimur, ne super his, quæ rationabiliter noscitur possidere, processu temporis indebita molestatione grauetur. Eapropter, dilecti in Domino filij, vestris iustis postulationibus clementer annuimus, & præfatum Monasterium, in quo diuino mancipati estis obsequio, ad exemplar felicis recordationis Alexandri Papæ prædecessoris nostri, sub beati Petri & nostra protectione suscipimus, & præsentis scripti priuilegio communimus. In primis siquidem statuentes, vt Ordo Monasticus, qui secundum Deum, & beati Benedicti Regulam in vestro Monasterio institutus esse dinoscitur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Præterea quascumque possessiones, quæcumque bona idem Monasterium in præsentiarum iuste & canonice possidet, aut in futuro concessione Pontificum, largitione Regum vel Principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis præstante Domino poterit adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus, & illibata permaneant. In quibus hæc propriis duximus exprimenda vocabulis. Locum ipsum, in quo præfatum Monasterium situm est, cum omnibus pertinentibus suis: Prioratum S. Mariæ de Nazara cum omnibus pertinentiis suis: Prioratum S. Trinitatis de Lentona cum omnibus pertinentiis suis, sicut eosdem Prioratus Ecclesia vestra canonice possidet, & de donatione prædicti Prioratus S. Mariæ in scripto authentico continetur, vobis & eidem Ecclesiæ auctoritate Apostolica confirmamus.	Sane noualium vestrorum, quæ propriis manibus aut sumptibus colitis, siue de nutrimentis animalium vestrorum, nullus a vobis decimas exiigere, vel extorquere præsumat. Liceat quoque vobis clericos vel laicos e seculo fugientes, liberos & absolutos ad conuersionem recipere, & eos absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper, vt nulli fratrum vestrorum post factam in eodē loco professionē fas sit, nisi arctiori religionis obtentu, absque Abbatis sui licentia de eodem discedere, discedentem vero absque communium cautione nullus audeat retinere. Sepulturam præterea illius loci liberam esse decernimus, vt eorum quoque deuotioni, & extremæ voluntati, qui se illic sepeliri deliberauerint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat: salua tamen iustitia illarum Ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Quia vero decimæ tam veteri, quam noua lege ministris Ecclesiarum noscuntur esse concessæ, sub anathematis interminatione prohibemus, ne vllus laicus a vobis decimas exigere vel extorquere præsumat. Decernimus ergo vt nulli omnino hominum fas sit præfatum Monasterium temere perturbare, aut eius possessiones auferre vel oblatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conseruentur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, vsibus omnimodis profutura, salua Sedis Apostolicæ auctoritate. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica sęcularisue persona hanc nostræ constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis, honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore ac sāguine Dei, & Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis autē eidem loco sua iura seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatinus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen.	Ego VRBANVS Catholicæ Ecclesię Episcopus ff.	[Rota. Bene valete]	Ego Ioannes Presbyter Cardinalis tit. S. Marci ff.	Ego Laborans Presbyter Cardin. tit. Calixti ff.	Ego Pandulphus Presbyter Cardinalis Basilicæ XII. Apostolorum ff.	Ego Albinus Presbyter Card. tit. S. Crucis in Ierusalem ff.	Ego Melior SS. Ioannis & Pauli tit. Pamachij Presb. Card. ff.	Ego Adelardus tit. S. Marcelli Presb. Card. ff.	Ego Conradus Sabinensis Episcopus & Mogontinus Archiepiscopus ff.	Ego Theodinus Portunens. & S. Rufinæ Sedis Episcopus ff.	Ego Henricus Albanensis Episcopus ff.	Ego Theobaldus Hostiensis & Velletren. Episcopus ff.	Ego Gratianus SS. Cosmæ & Damiani Diaconus Card. ff.	Ego Rollandus S. Mariæ in Porticu Diaconus Card. ff.	Ego Petrus S. Nicolai in carcere Tulliano Diaconus Card. ff.	Ego Radulfus S. Georgij ad Velum aureum Diaconus Card. ff.	Datum Veronæ per manū Transmundi S. Romanæ Ecclesiæ Notarij, Indict. IV. Incarn. Dominicæ anno MCLXXXV. Pontificatus vero domni Vrbani Papæ III, anno primo.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Vrbani III. Papæ Diploma, de compositione inter Episcopum Sanctonensem, & Monachos Aienses, super Ecclesia de Rupella, & quibusdam aliis in Episcopatu Sanctonensi.	??	CHARTA VI.	Vrbanus Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis HVGONI Abbati & Conuentui Clun. salutem & Apostolicam benedictionem. Iustis petentium desideriis dignum est nos facilem præbere consensum, & vota, quæ rationis tramite non discordant, effectu prosequente complere. Eapropter, dilecti in Domino filij, vestris iustis postulationibus grato concurrentes assensu, compositionem inter Monachos vestros Aienses, & Petrum Archipresbyterum de Rochella, a bonæ memoriæ Bernardo quondam Sanctonensi Episcopo factam, & ab vtraque parte receptam, sicut in eius scripto authentico continetur, vobis & Ecclesiæ vestræ auctoritate Apostolica confirmamus, & præsentis scripti patrocinio communimus, quam ad maiorem in posterum firmitatem præsentibus duximus litteris annotandam, cuius tenor talis est.	In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis. Ego Bernardus Dei gratia Xanctonensis Episcopus, notum fieri volo successoribus meis, & omnibus hanc Chartam legentibus, qualiter discordia pacificata est, quæ inter Petrum Archipresbyterum de Rochella, & Monachos Aienses innata erat. Audieram enim multotiens clamorem Monachorum super Petro Archipresbytero, quem Reignaudus Aiensis Prior nobis præsentauerat in Capellanum. Hic iura oblationum, quæ eis cōpetere videbantur, vt ipsi asserebant, eis iniuste subtrahebat. Quod amplius sufficere non valens, tum propter ammonitionē domni Gaufridi Archiepiscopi Burdegalensis, amici tamen Ecclesiæ Clun. tum propter iussionem Eugenij Papæ, qui mihi hoc Remensi Concilio viua voce iniunxerat, satisfeci clamori & voluntati Monachorum. Dicebant Monachi, quod tempore Guillelmi Gardradi Xanctonensis Episcopi, inter Arnaudū Priorem de Ais, & Reginaudum Durannum Capellanum, solebant diuidere per medium oblationes, quæ in prædicta Ecclesia fiebant. Hoc autem nobis testificati sunt viri fide digni, Giraudus videlicet de Alodio Capellanus, Gaufridus Veritas Capellanus de Castro-Alione, Maurinus de Comnia, Stephanus Bernardi, & Stephanus de Fonte, ipsius Ecclesiæ parrochiani, Audoinus & Aimericus Aienses famuli, qui de manu ipsius Capellani ad altare solebant oblationes suscipere. Horum testimonio animatus, statuimus & corroborauimus vtriusque partis assensu, vt oblationes, quoquomodo fierent in Ecclesia sanctæ Mariæ de Comnia, inter Capellanum & Monachos per medium diuiderentur. Excepto solo nummo, quem Capellanus pro Capellania accipiet si fuerit ad Missam quam cantauerit. Si qua oblatio in visitatione infirmi facta fuerit Capellano, vt est solus nummus, ipsius erit. Si vero infirmus de pecunia sua, aut de aliquo censu nobili Ecclesiæ de Ais, aut Capellano aliquod beneficium conferre voluerit, per medium diuidatur. Terræ, vineę, domus, atque alia ædificia Monachorum sint. Confessiones parrochianorum, siue aliorum aduentātium, qui in Quadragesima, vel Aduentu, seu alio tempore fuerint, per medium diuidantur. De cera atque candelis, quæ in Ecclesia offeruntur, a Capellano & Monachis Ecclesia communiter seruiatur. Quod vero cerei Paschalis & candelarum residuum fuerit, per medium diuidatur. Si vero Monachi habere voluerint medietatem illius oblationis, quæ fit secunda feria post Missam parochialem, non eis prohibeatur. Ipsi autem de procuratione Episcopi communiter cum Capellano prouideant. Oblatio, quæ ad manum sacerdotis offertur, si quis Monachorum accipere voluerit, vel cui Prior iusserit, accipiat: postea super altare palam ponatur, quousque post Missam absentib. Clericis per medium diuidatur. Diebus festis, si Prior Aiensis ibi affuerit, vel Prior de Rochella, commoneatur a Capellano, vt Missam solemnem cantet: si quis illorum cātare voluerit, nō eis prohibeatur. Diebus festis in quib. est cōsuetudo aliquid dare Clericis, ne a Capellano solūmodo sine volūtate & assensu Monachorū eis aliquid detur, prohibemus. Si Monachi Matutinas, & alias Horas diei sonare voluerint, sicut mos est illorum, sonabunt, cantabunt, absque impedimento Clericorum. Cantabunt & Clerici absque impedimento Monachorum. Capellanus Subcapellanos suos consilio Prioris Aiensis in Ecclesia introducat. Quod si aliquid commiserint, vnde remoueri debeant, Prioris consilio remoueātur, & alij in loco illorum restituantur. Porro, ne hoc decretum nostrum ita statutum, aliqua superuenientiū Capellanorum, seu monachorum posset cauillatione conuelli, litterarum nostrarum adhibita est priuilegialis auctoritas. Facta sunt autē hæc apud Gratiam-Dei x. Kal. Octob. Dominicæ Incarnationis anno MCXLIX. Romano Pontifice Eugenio III., regnante in Francia Rege Lodouico, eodem Duce in Aquitania. Testes sunt prænominati viri, Arnaudus Abbas Gratiæ-Dei Gaufridus, Archidiaconus, Willelmus Aleardi Eleemosynarius Xanctonensis, Iordanis Prior de Anesio, Aimericus Prior de Boeth. De Monachis Aiensibus, Stephanus Constantinus, Ioannes de Moguir, & alij complures.	Præterea concessionem a venerabili fratre nostro Ademaro Xanctonensi Episcopo vobis canonice factam, sicut in eius scripto authentico continetur, nihilominus auctoritate vobis Apostolica confirmamus, & præsentis scripti patrocinio cōmunimus; cuius authenticæ tenor talis est.	Ego Ademarus Dei gratia Xanctonensis Episcopus, precib. venerabilis Domini TELBAVDI Abbatis Cluniacensis inclinati, paci & tranquilitati fratrum Cluniacensium intendentes, Monasteria, & Ecclesias, atque Capellas in nostro Episcopatu sitas, necnon & omnes decimationes Ecclesiarum vestrarum, & aliarum, si forte a laicis reuocare poteritis, siue donationibus, siue transactionibus, siue commutationibus, vel emptionibus, seu aliis iustis modis, vbicumque sint, necnon & vniuersa omnia quæcumque Deo propitio acquirere poteritis. Insuper omnem donationem, largitionem, quam Domnus Hisembertus de Castro-alione Ecclesiæ Aiensi consilio virorum prudentium noscitur dedisse, sicut tenor authentici scripti sui declarat, vobis vestrisque successoribus habenda & tenenda in perpetuum Pontificali auctoritate concedimus, & confirmamus. Et vt concessio atque confirmatio perpetuæ firmitatis robur obtineat, sigilli nostri munimine pręsentem paginam fecimus communiri; ad maiorem quoq. cautelā, vt omnis quæstionis scrupulus de medio tollatur. Damus & cōcedimus vobis decimas, quas a laicis acquisistis, vel acquirere poteritis. Inhibemus etiā sub pœna excommunicationis laicis omnib., qui habēt decimas in parochias vestras, ne aliquo titulo ad alias Ecclesias transferre præsumant: quod si facere præsumpserint, sepultura, & omni diuino officio careant. Sicut supra scriptum est, fecimus consilio Henrici Alniciensis Archidiaconi. Porro ne hoc decretum nostrum ita statutum aliqua superuenientium posset cauillatione conuelli, sigilli nostri impressione muniri fecimus. Facta est autem hæc Charta apud Xancton. XIII. Kal. Iulij, Dominicæ vero Incarnationis anno MCLXXXII. Romano Pontifice Lucio III. regnante in Francia Rege Philippo, Henrico Rege Anglorum gubernante Ducatum Aquitaniæ per Richardum filium suum. Testes sunt, prædictus Archidiaconus, Magister Willelmus Testaudus notarius noster, Willelmus Viuiani, Arnaudus Monachus nepos noster. Giraudus Archipresbyter de Archiaco, Bernardus Abbas Nantolij, Magister Henricus domni Abbatis Cluniacensis socius, Siguinus, Robertus eiusdem Abbatis notarius, Helias de Fors, Magister Columbus, Durannus Cambarlangus, Hugo Marescalcus, Robertus sacerdos qui Chartam scripsit.	Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Veronæ IV. Nonas Martij.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Confirmatio S. Benedicti super Padum.	An. 1187.	CHARTA CXXXI.	Clemens Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis HVGONI Abbati, & Conuentui Cluniacensi, salutem & Apostolicam benedictionem. Priuilegiis, quæ a sede Apostolica Cluniacēsi Monasterio indulta sunt, diligenter inspectis, manifeste cognouimus, quod beati Benedicti Monasterium a prædecessore nostro bonæ memoriæ Gregorio Papa VII. Hugoni Cluniacensi Abbati, eiusque successoribus commissum est, vt in eius gubernatione atque custodia & potestatē habeant, & studium procurationis impendant: obeunte quoque ipsius loci Abbate, eorum semper prouideat diligentia, quatinus idonea, & huic officio digna in loco regiminis secundum beati Benedicti regulam subrogetur persona: & quicquid in Monasterio ad augmentum & obseruationem Monasticæ religionis institui vel emendari oportuerit, eorum semper ministerio & dispensatione pariter impleatur; salua quidem in omnibus auctoritate Apostolicæ Sedis, cuius iuris ille locus existit. Idipsum quoque ab ipsius Gregorij successoribus prædecessoribus nostris, & præcipue Papa Calixto felicis memoriæ, statutum est & confirmatum: qui in sua confirmatione addidit, vt in eodem beati Benedicti Monasterio, sine Cluniacensis Abbatis consilio, prouisione & præcepto Abbas nullatenus eligatur, nullusque Episcoporum sine commendatitiis litteris Clun. Abbatis eidem electo consecrationis vel ordinationis manum imponat. Alioquin & consecrator tanquam constitutionis Apostolicæ præuaricator grauiori subiaceat vltioni, & consecrati electio siue ordinatio, donec Apostolicæ Sedi, & eidem Clun. Monasterio satisfiat, irrita habeatur. Tempore autem beatę memoriæ Lucij Papæ prædecessoris nostri, PETRVS tunc Abbas Monasterij vestri tam per se quam per fratres suos, prædecessoribus eiusdem Lucij Papæ, & ipsi etiam sæpius conquestus fuit, quod eodem P. inconsulto fratres prædicti Monasterij S. Benedicti cōtra supradictum tenorem sibi Abbatem elegerant, & debitam ei obedientiam ac reuerentiam subtrahebāt. Vnde prædecessor noster felicis memoriæ Innocentius Papa per litteras eis suas mādauit, vt Guillelmus Abbas, qui Abbate & fratribus Cluniacēsibus inconsultis electus & ordinatus fuerat, cum honestis & discretis personis de fratribus suis Monasterium & fratres Clun. adiret, & eidem P. Abbati obedientiam ac reuerētiam, quemadmodum prædecessor suus bonæ memoriæ Henricus Abbas exhibuerat, deuote & humiliter exhiberet. Quo nequaquam per eos impleto, & fratribus Clun. in sua querimonia persistentibus, idem Lucius Papa per sua eis scripta mandauit, vt memoratus G. Abbas cum honestis & discretis personis, & priuilegiis sui Monasterij, præteritis beati Andreæ octauis, eius se conspectui præsentaret, vt vtriusque partis causa cognita pacem inter eos auxiliante Domino reformaret. Fratribus autem vestris eodem termino sæpedicti Lucij cōspectui præsentatis, nec ipse venit, nec per fratres suos, qui venerant, pax inter partes potuit reformari. Quia igitur tam manifeste Clun. Monasterij iustitiæ idem Lucius vlterius deesse non poterat, per Apostolica eis scripta mandauit, atque præcepit, quatinus ipse G. Abbas cum honestis & discretis personis de fratribus suis, occasione & dilatione remota, Cluniacense Monasterium visitaret, atq. prædicto P. Abbati obedientiam ac reuerentiam, quam prædecessores sui prædecessoribus ipsius P. exhibuerant, humiliter exhiberet. Quod si infirmitate grauatus per se id adimplere nō posset, per meliores personas ipsius Monasterij adimpleret. Nos igitur prædecessorum nostrorum vestigiis inhærentes, ne de cætero in eodem S. Benedicti Monasterio, nisi iuxta prædictum tenorem priuilegiorum Sedis Apostolicæ, Abbatis fiat electio, ad exemplar sæpedicti Lucij auctoritate Apostolica prohibemus. Quod si facta fuerit, irrita & vacua habeatur. Datum Laterani IV. Kal. Martij, Pontificatus nostri anno primo.	
Stephanus I. Rodulphus, Guillelmus I. Theobaldus, & Hugo IV. Abbates Clun. XI.	Quod Curati Clun. non debent Synodum, & de terminis Clun. & multa alia.	An. 1187.	CHARTA XVII.	Clemens Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis HVGONI Abbati Cluniacensi, eiusque fratribus tam præsentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuū. Religionis Monasticæ modernis temporibus speculum, & in Galliarum partibus documentum, beati Petri Cluniacense Monasterium ab ipso suæ fundationis exordio Sedi Apostolicæ in ius propriū est oblatum. Proinde Patres nostri sanctæ recordationis Ioannes XI. item Ioannes XIX. Agapitus II. Benedictus VI. itē Benedictus VII. Leo VII. item Leo IX. Gregorius VI. item Gregorius VII. Alexander II. Stephanus, Victor III. Vrbanus II. Paschalis II. Gelasius II. Calixtus II. Lucius II. Eugenius III. Adrianus IV. & Vrbanus III, Ecclesiæ Romanæ Pontifices, Locū ipsū singularis dilectionis ac libertatis prærogatiua donarunt, & vniuersa ei pertinentia priuilegiorum suorū sanctionibus muniuerunt. Statutum est enim vt Ecclesiæ omnes, Cimiteria, Monachi, Clerici, & laici vniuersi infra terminos habitantes, qui sunt a riuo de Salnai, & ab Ecclesia Rufiaci, & Cruce de Lornant: a termino quoque molendini de Tornesac, per villam quæ dicitur Varenna, cum nemore Burserio: a termino etiam qui dicitur Perois ad riuum vsque de Salnai, sub Apostolicæ tantum Sedis iure ac tuitione permaneant. Neque ipsius Cluniacēsis loci Presbyteri, aut etiam parrochiani, ad cuiuslibet nisi Romani Pontificis & Clun. Abbatis cogantur ire Synodum vel Conuentum. Sane pro Abbatis, Monachorum, seu Clericorū infra prędictos terminos habitantium ordinatione, pro chrismatis confectione, pro sacri olei, Ecclesiarum, Altarium, & Cimiteriorum consecratione, Cluniacense Monasterium, quem maluerit Antistitem euocet. Cluniacenses Monachos vbilibet habitantes nulla omnino persona, præter Romanum Pontificem, aut Legatum, qui a latere ipsius fuerit destinatus excommunicet, aut interdicat. Sane terminos immunitatis loci vestri, qui a præfato antecessore nostro Vrbano Papa II. cōstituti sunt, præsentis Decreti nostri pagina confirmamus, ne videlicet vllus homo cuiuscumque conditionis ac potestatis inuasionem, prædam, aut rapinam facere, siue homicidium perpetrare præsumat infra ipsorum limites terminorum. Itaque termini sacri banni sunt hi. Versus Berziacū terminus est ad biuium circa Sarratam, vnde vna via venit ad Cluniacum, & altera ad Masillias. In strata versus Bellum-iocum terminus est contra carruuium, quod est desuper molendinum Cellerarij Clun. Citra Viengias vltra Cluniacum versus Masillias terminus est ad biuium, vnde vna via tendit ad Masillias, altera ad sanctam Mariam de bosco. Super Rufiacum terminus est ad summitatem defensi ad biuium, vnde vna tendit ad Besorniacum, altera ad Quarellam. Versus Sergiacū terminus est intra carruuium citra locum vbi dicunt ad Turgum. In strata versus Cabilonēsē pagum terminus est ad grossam Cassaniam super Marniacum. Versus Brancedunum terminus est in via super boscum bannedum. Versus Trenorchium terminus est super riuulum quem dicunt Longam-aquam. Inter Banoscum & Donziacum versus Petronam vel Zasiacum, terminus est ad tres fagos, vbi partiuntur noster boscus de Cluniaco, & boscus Comitalis. Versus Igiacum terminus est ad Carmos, super montem Medium.	In Abbatiis, quæ cum suis Abbatibus ordinationi Cluniacensis Monasterij datę sunt, videlicet S. Martialis Lemouicensis: Monasterij noui Pictauis, S. Ioannis Angeliacensis: Monasterij Lesatensis, Moysiacensis, Figiacensis in Cathurcensi pago: In Aruernia Mauziacensis, Tiernensis, & Minatensis: In Antisiodorēsi, S. Germani: In Rothomagensi Abbatia apud Ponteseram: In Taroanensi, S. Wlmari, sine Cluniacensis Abbatis cōsilio Abbas nullatenus eligatur. Ad hæc adiicimus, vt in omnibus Prioratibus & Cellis, quę nūc sine proprio Abbate vestro regimini subiectæ sūt, nullus futuris vnquam temporibus Abbatem ordinare præsumat. Sed tam Prioratus ipsi & Cellæ, quam & cætera in quibuslibet locis omnia, quibus Cluniacensis Ecclesia, Aruernensis Concilij, quod per supradictum Papam Vrbanum II. celebratum est, tempore inuestita erat, de quibus tūc nulla quæstio mota est, tam tibi quam successoribus tuis in pace semper & quiete seruentur. Pro altaribus & Ecclesiis, siue decimis vestris, nulli Episcoporum facultas sit grauamen aliquod vobis, aut molestias irrogare. Sed sicut eorum permissione quædam ex parte, quædam ex integro habuistis, & in futurum habeatis. Ecclesiarum vestrarum decimas, quæ a laicis obtinentur, si secundum Deum eorū potestati subtrahere vestræ religionis reuerentia poterit, ad vestram & pauperum gubernationē vobis liceat possidere. Decimas laborum vestrorum, pro quibus tam vos quam alios monasticæ religionis viros inquietare Episcopi consuerunt, illorum videlicet quos Dominicaturas appellant: qui vestro sumptu a Monasteriis, & Cellarum vestrarum clientibus excoluntur, sine omni Episcoporum & Episcopalium ministrorum contradictione deinceps quietius habeatis, qui vestra peregrinis fratribus & pauperibus erogatis. Ecclesiæ omnes, quæ vbilibet positæ sunt, seu Capellæ vestræ & Cimiteria libera sint & omnis exactionis immunia, præter consuetam Episcopi paratam, & iustitiam in Presbyteros, qui aduersus sui Ordinis dignitatem offenderint. Liceat quoque vobis seu fratribus vestris Presbyteros eligere: ita tamen vt ab Episcopis, vel Episcoporum vicariis animarum curam absq. vænalitate suscipiant: quam si committere illi, quod absit, de prauitate noluerint, tunc Presbyteri ex Apostolicæ sedis benignitate officia celebrādi licentiam consequantur. Ecclesiarum vero seu Altarium consecrationes, si diocesani Episcopi gratis noluerint exhibere, a quolibet Catholico suscipiatis Episcopo: nec Cellarum vestrarum vbilibet positarū fratres pro qualibet interdictione vel excommunicatione diuinorum officiorum suspensionē patiantur; sed tā Monachi ipsi, quam & famuli eorum, & qui se monasticæ professioni deuouerunt, clausis Ecclesiarum ianuis, non admissis diocesanis, diuinæ seruitutis officia celebrent, & sepulturæ debita peragant. Præterea, quascumque possessiones, quæcumque bona idē Monasterium in præsentiarum iuste & canonice possidet, aut in futurum concessione Pontificum, largitione Regum vel Principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis Deo propitio poterit adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus & illibata permaneant, in quibus hæc propriis duximus exprimenda nominibus.	In Burgundia Ecclesiam de Villa-franca, Ecclesiam de Barberiaco, Monasterium de Prims, Ecclesiam de Belna cum appendiciis suis. In Francia Ecclesiam Montis-Desiderij, Ecclesiam de Dompetra, Ecclesiam de Crispeio. In Prouincia Monasterium iuxta Montem-pessulanum. In Tholosano Episcopatu Ecclesias Sanctæ Columbæ. In Hispaniis, Nazaram, S. Isidorum, S. Zoelum de Carrione, S. Romanum de Pennis, Villam-viridem, Villam-francam, Valem-viridem, Palumbarium, Bodinum, Vimeneriam, S. Martinum de Nebda, S. Vincentiū de Salamantica, Sanctā Colūbā de Burgis, Cornilanā, quæ propriæ Cluniacēsi Monasterio datæ sunt. Item in Niuernensi Episcopatu Monasterium de Albiniaco quod ad Caritatem pertinet. In Francia Monasterium de Causiaco, quod ad S. Martinum de Campis, Canonicalem Ecclesiam de Abbe-villa. Item Ecclesiam de Rua, quę ad Monasterium de Abbeuilla pertinet. In Episcopatu de Castro, Ecclesiam S. Petri de Aliano. In Episcopatu Tusculanensi Ecclesiam S. Mariæ de Pesulo. In Episcopatu de Orbeueteri, Ecclesiam S. Mariæ de Aqua-mola, & Ecclesiam S. Angeli.	Prohibemus autem ne infra parochias ad ius Clun. Monasterij pertinentes, absque Clun. Abbatis assensu vllus Ecclesiam vel Capellam ædificare pręsumat, salua in omnibus Sedis Apostolicæ auctoritate. Inhibemus autem ne terras, seu possessiones alias, & thesauros Ecclesiarum vestrarum liceat alicui vendere, seu alio modo alienare, vel loco pignoris obligare, vel alicui fratrū vestrorum pro aliquo fideiubere absque consensu Abbatis & Capituli vestri, aut maioris & sanioris partis. Quod si factum fuerit, decreuimus irritandum. Decernimus ergo vt nulli omnino hominum liceat præfatum Monasterium temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu aliquibus vexationibus fatigare, sed omnia integra conseruentur eorum, pro quorum gubernatione aut sustentatione cōcessa sunt, vsibus omnimodis profutura. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica sęcularisue persona, hanc nostræ constitutionis paginam sciens, contra eam venire tentauerit, secundo tertioue commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se iudicio diuino existere de perpetrata iniquitate cognoscat; & a sacratissimo corpore & sanguine Dei & Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtę subiaceat vltioni. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus, sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatinus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen.	Ego CLEMENS Catholicæ Ecclesiæ Episcopus ff.	[Rota. Bene valete]	Ego Ioannes Presbyter Cardin. tit. S. Marci ff.	Ego Laborans Presbyter Cardinalis S. Mariæ trans Tiberim tit. Calixti ff.	Ego Albinus Presbyter Card. tit. S. Crucis in Hierusalem ff.	Ego Melior Presbyter Card. SS. Ioānis & Pauli tit. Pamachij ff.	Ego Iac. Diaconus Card. S. Mariæ in Cosmidin ff.	Ego Oct. SS. Sergij & Bachi Diaconus Cardinalis ff.	Ego Gofridus S. Mariæ in via lata Diaconus Cardinalis ff.	Ego Petrus S. Nicolai in Carcere Tulliano Diaconus Card. ff.	Ego Radulphus G. Georgij ad velum aureum Diaconus Card. ff.	Datū Laterani per manū Moysi Lateran. Can. vices agentis Cancellarij, V. Kal. Martij, Indict. VI. Incarn. Dominicæ anno MCLXXXVII. Pontificatus vero Domini Clementis Papæ III. anno I.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	DOMNI HVGONIS V. ABBATIS CLVNIACENSIS XVII. SVPER INSTITVTIONIBVS quæ sequuntur, PRÆFATIO.	??	??	VENERABILIBVS & charissimis nostris Abbatibus, Prioribus, Monachis & Conuersis ad Cluniacum pertinentibus, Frater Hugo humilis Cluniacensis Abbas, Salutem, gratiam & benedictionem.	Cum religionis sacræ primordia, a filiis Prophetarum instituta, & ipso magno Ioanne Baptista, & præclaris successoribus confirmata, & ampliata ad nos vsque decurrerint, satagendum nobis est vt pro excelsis patribus, filij veri nascantur, ne si quod absit, extra disciplinam facti fuerimus, degeneres & non filij reputemur: & non tantum splendorem imitemur auri, sed etiam vere aurum esse gaudeamus. Nunc autem, quod lugubres dicimus, non tantum aurum esse desinimus, sed insuper auri mutatus est color optimus, & disper si sunt lapides Sanctuarij in capite omnium platearum, ipsis prælatis qui positi sunt in exemplum vias sęculi incedētibus, & subditis versis in dissolutionem. Itaque cum, sicut dictum est, in religiosis & maxime in glorioso membro Ecclesiæ, Cluniacēsi videlicet Cœnobio, vel in membris eius virtutis splendor obscuretur: Nos cupientes ad honorem Dei nobis commissorum prouidere saluti, & nobis cauere a periculo, ne forte positi custodes, vineam nostram non custodierimus, ea quæ a patribus dudū sancita sunt, sed in parte per incuriam deformata, sicut possibile est, intendimus reformare, ne si noua vel grauia proferremus in medium, infirmos animos lęderemus. Ad quod efficiendum, sanctissimi Patris nostris Innocentij tertij, summi Pontificis prouocamur exemplis: qui iuxta datam sibi cœlitus sapientiam & gratiam inspiratam, statum Monasteriorum ad se, nullo medio, pertinētium, circa spiritualia & temporalia partim dilapsum curat prouida sollicitudine restaurare. In primis igitur ipsum honorantes cui beneplacitum est super timentes eum, & in eis qui sperant super misericordia eius, quæ ad ipsius nomen & gloriam pertinent tenenda constituimus, imo constituta proponimus, & quibus ipse offenditur, fortius & districtius inhibemus, quod plus corrigendum videtur, in capite proponentes.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De inquisitione facienda semel in anno, circa statum Ecclesiæ Cluniacensis.	??	??	Cvm Dominatorē omnium subditum hominibus fuisse legamus, nos ipsius sequentes exemplū & doctrinā dicētis, Qui maior est, fiat sicut iunior, & qui præcessor est, sicut ministrator, vt formam demus aliis ad imitandum nos: etiam nos ipsos legi subiicimus, statuentes, vt quatuor discretæ & idoneæ personæ eligantur: scilicet duo Abbates, & duo Priores, ad Cluniacensem Ecclesiam pertinentes, qui semel in anno, statuto termino, videlicet in octauis Apostolorum Petri & Pauli, Cluniacum veniant, tam de nostra persona, id est Abbatis Clun. quicunque per succedentia tempora fuerit, quam de statu Ecclesiæ in temporalibus & spiritualibus, & locorum circumiacentium diligenter inquirant, & quæ corrigenda fuerint, ad ipsorum consilium corrigantur, & per eos omnia hæc in generali Capitulo, annis singulis innotescant: vt per talem visitationem, in bono statu Cluniacensis Ecclesia perseueret, & cæteri exemplum capitis imitantes, nostra firmius instituta conseruent.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De muneribus non dandis pro curis vel rebus spiritualibus.	??	??	Cvm omne quod irreprehensibile est, sibi sācta defendat Ecclesia, & præcipue in religiosis nil debeat notabile reperiri, & nos macula respergamur, maxime in hoc quod multi diligunt munera, sequuntur retributiones, vt saluti nostræ & animæ consulamus, statuimus & inuiolabiliter præcipimus obseruandum, ne quis pro curis & rebus spiritualibus, aliquid donet, recipiat, vel promittat, aut etiam munerum mediator existat. Si quis contra hoc interdictum venire præsumpserit, absque misericordia separetur ab omnium communione, donec de culpa digne fecerit satisfactionem. Eadem pœna feriantur & consentientes. Conscij vero similem vindictam sentiant, nisi cognitam detexerint iniquitatem.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne quis in Monasterio pactionaliter recipiatur.	??	??	Qvoniam plerumque, & in plerisque locis accidit, quod ingressus monasterij pecunia vel pactione interueniente conceditur, cum hoc sit sacris Canonibus inhibitum, & periculum vtrobique vertatur animarum, tam recipientium, quā recipiendorum. Statuimus ne vllus de cætero in Monasterio, pactione seu precio recipiatur, nec ab ingrediente quicquam exigatur. Sed si quis sponte quicquam obtulerit, non respuatur eius deuotio.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De non suspiciendis inutilibus personis.	??	??	Et quoniam ex susceptione debilium & inutilium personarum, ista præcipue pestis irrepsit, præcipimus, vt nonnisi tales recipiantur in monachos, qui apti sint seruitio Dei, & non onerosi fratribus, & vtiles Monasterio.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Item de eodem.	??	??	Qvoniam ea indiscreta laicorum susceptione, & rusticorum & senum, & aliorum quolibet modo debilium, & seruitiū Dei minus celebriter agitur, & multipliciter domus grauantur, & ex eis nulla vel parua prouenit vtilitas. Statuimus, ne quis vlterius talium in monachum, vel Conuersum recipiatur, nisi ad succurendum, exceptis nobilibus & vtilibus personis, quibus non possit ingressus commode denegari, & exceptis illis Conuersis, qui apti & necessarij sint ad agriculturam, vel ad opera vtilia exercenda, quorum examinatio in Domno Abbate pendeat, si prope est, vel Camerario prouinciali, si longe.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De pueris non recipiendis.	??	??	Qvia vero ex immatura & celeri infantium susceptione, plurima ex parte ordo corrumpitur, & aliorum religiosum propositum impeditur, venerabilis memoriæ Domni Petri Abbatis vestigiis inhærentes. Statuimus vt nullus etiam ex concessione futurus monachus regularibus vestibus infra viginti annos induatur, exceptis illis tātum de schola apud Cluniacum, sine quibus seruitium Dei fieri non consueuit. Quibus tamen nisi post immutationem vocis, alij non succedant.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De Magistro nouitiorum.	??	??	In vniuersis locis conuentualibus, vbi licet nouitios recipi, prouideatur frater discret9, & maturis morib., cui non desit ordinis scientia, ad ipsorum instructionem in religione, & forma religionis, & morum gratia, & confessionibus, quoniam per huiusmodi defectum, facti sunt quidam & gestu leuiores, & indeuotiores religione.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne Monachi recipiantur intra triennium.	??	??	Qvia ex numerositate monachorum, plurima loca nostra grauantur, statuimus vt infra instans triennium in domibus Conuentualibus, & in locis in quibus ordo non seruatur, nullus vnquam monachus, nisi ad succurrendum, recipiatur.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De mulieribus non recipiendis.	??	??	Cvnctis liquet quanta ex vicinitate & consortio mulierum, & pernicies animarum, & destructio locorum euenerit. Et ideo decernimus, vt nunquam in aliquo loco mulier quęlibet in Monacham vel Conuersam seu præbendariam recipiatur, nisi ad succurrendum. In locis autem vbi iam receptæ sunt, a mensa, & omni conuictu seu consortio monachorum sint remotæ. Excipiuntur loca forinseca, in quibus ex necessitate mulieres oportet haberi. Quæ tamen tales sint, & eius ætatis, de quibus nulla suspicio habeatur, & vna tantum in singulis grangiis.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne quis de alia religione recipiatur, sine licentia Abbatis.	??	??	Statuimus vt nullus de alia religione in aliquo locorum nostrorum, sine nostra speciali licentia recipiatur, quia talibus durum est assueta relinquere, & nostris institutionibus informari, & sæpe nostris propter suas leuitates, aut etiam enormitates, graues sunt & damnosi.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De nouiciis benedicendis infra triennium a receptione sua.	??	??	Extra Cluniacum recepti Nouitij, vltra tertiū annum non differant benedici, nec interim, sicut vsus Cluniacensis exigit, vel in Presbyteros ordinentur, vel Missam ante receptionem ordinati cantent. Nec quamlibet spiritualem seu tēporalem obedientiam administrent. Non enim ante professionem plene nobis tenentur, & sæpe relicto habitu, ad sæculum redeuntes, in ordine sacerdotali ministrant, & collecta pecunia, male vtuntur patrimonio Crucifixi.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne nouitius habeat prioratum infra annum.	??	??	Nvllus nouitius etiam professus, vndecunque vel de locis religiosis, vel de sæculo veniat, Prioratibus, vel alicui obedientiæ præponatur, donec per annum in claustro Cluniacensi, vel in aliquo præcipuo claustro ad nos pertinente, siue in societate Domni Abbatis, vita eius fuerit comprobata, & fuerit regularibus institutis competenter imbutus.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De proprietate.	??	??	Receptus autem in monachum vbivbi, nil sibi de sæculi facultate retineat, vel postea aliquid proprium habeat, nisi quod Domnus Abbas, vel hi quos in partem sollicitudinis, quoad custodiam ordinis vocauit, dederint aut permiserint. Et vt hoc vicium proprietatis, a religiosis penitus extirpetur, volumus ab his ad quos hæc pertinent, sanis & infirmis secundum possibilitatem loci sicut cuique necesse fuerit, prouideri, iuxta illud Actuum Apostolorum. Diuidebatur singulis prout cuique opus erat. Si quis contra hoc statutum, in tali vitio decesserit, Christiana careat sepultura.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De silentio.	??	??	Et quoniam contra prophetæ doctrinam qua dicitur. Cultus iustitiæ silentium, & contra maiorum instituta corruptum audiuimus in quibusdam locis silentium. Præcipimus vt Priores & custodes ordinis a modo circa silentij custodiam, omnem diligentiam adhibeant, & vniuersi in locis regularibus & horis statutis silentium integre teneant. Et hoc in locis Conuentualibus. In minoribus autem locis semper in Ecclesia & post Completorium silentium a monachis teneatur. Ante primam vero vel tertiam, lectioni, vel meditationi, vel orationi inseruiant.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De confessionibus frequentandis.	??	??	Qvoniam ex causa & frequentia confessionis, maxime salus prouenit animarum, & ex omissione nimius torpor, & indeuotionis materia, & delinquendi ausus augetur, statuimus & diligentissime commonemus, vt semel saltem in hebdomada, quilibet confiteatur, hortante nos Apostolo & dicente. Confitemini alterutrum peccata vestra. Cōfessiones autem recipiat Prior, vel Subprior, aut alij custodes Ordinis, siue aliqui de Cōuentu, quibus fuerit hæc cura commissa, qui sciant curare sua vulnera, & aliena non detegere vel publicare.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De Presbyteris, qui rarius Missam cantant.	??	??	Non sine rubore & dolore dicimus, quod quidam fratrum nostrorum Presbyteri, rarius quam oportet diuina celebrant. Cum ad hunc tantum gradum ascenderint, vt in sanctis & sancti ipsi debeant ministrare. Monemus igitur, suademus, & consulimus in Domino, vt tales se faciant, & sic se probent, vt sancta digne frequentent, nec iudicium sibi manducent & bibant.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De ætate ordinandorum.	??	??	Et ne contra Decreta sacrorum Canonum, adolescentes illiterati, & qui nondum capere possunt quam sit excellens Sacerdotale officium, ad sacra illa cœlestia magis temerarij præsumptores, quam digni ministratores accedant, statuimus ne vllus nostrorum citra vigesimum quintum ætatis annum ad sacerdotium prouehatur.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De non præconanda Missa noua.	??	??	Cvm autem primam Missam cantaturus est, eam nullus foris faciat præconari, nec nouiter ordinatus, quicquam de oblatione retineat. Sed quod oblatum fuerit, consilio Prioris sacristæ reddatur. Plus enim talis præconatio gloriam inanem vel ambitionem redolet, quam formam humilitatis & deuotionem. Scriptum est enim, Radix omnium malorum est cupiditas. Et, qui gloriatur, in Domino glorietur.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De pausatione habenda in Psalmodia.	??	??	Qvia in officio diuini operis, quibusdam alios præcurrentibus, aliis autem plus iusto moram facientibus, magna fit confusio Psalmodiæ, statuimus, vt omnes versus regularium horarum sub vna & mediocri repaufatione cantentur, ita quod vniuersorum voces, simul cæsuram versus finiant, & post talem repausationem aliam simul incipiant.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De vniformitate seruanda in seruitio Dei.	??	??	Et vbique locorum nostrorum in cantādo & legendo seruetur identitas, nec aliqua sit discrepantia, maxime in seruitio Dei. Quia cum simus vnius congregationis & ordinis, debemus esse in omnibus conformes.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Vt omnes conueniant ad horas regulares.	??	??	Ad opus autem diuinum, scilicet nocturnis & diurnis horis, ad maiorem Missam, & maxime ad Collationem & Completorium omnes conueniant, nec a Completorio cuiquam liceat remanere, nisi ex iusta causa, & cum licentia, vel quis a Priore detineatur. Et qui remanserint post tres ictus, non bibant, nisi forte abstinere nequiuerint, & tunc in Infirmaria bibant, & in crastino eant ad primam.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Vt hi qui foris sunt, seruitium Dei non negligant.	??	??	Vniuersi autem vbicunque constituti suæ seruitutis pensum non negligant reddere, maxime horarum regularium, ex quarum intermissione plures valde reperiuntur. Nescientes Psalmos, pro singulis horis orationem Dominicam septies dicant: pro matutinis septiesseptem: pro vesperis ter septem, cum flexione genuum, si fuerit priuata dies, vt quilibet secundum donum quod accepit a Domino, ipsi laudem, & gratiarum referat actionem.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De ordine seruando.	??	??	In Choro autem & in Capitulo, & in Refectorio, vnusquisque suum ordinem conseruet, nulla penitus prælationis aut familiaritatis habita distinctione. Quoniam in Ecclesia seniores vt liberius torpeant, ad remotiora succedunt, & alij vt de prioratu gloriam habeant, ad altiora loca conscendunt. In refectorio quidam vt accuratius viuant, potentioribus se coniungunt, & ipsi potentiores causa familiaritatis sibi socios quos volunt asciscunt.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De singularitate ferculorum non habenda.	??	??	Nvlla ab aliquo in refectorio sumptuosa & notabilis singularitas fiat, cum omnib. omnia debeant esse communia. Si cui vero aliquid huiusmodi datum vel transmissum fuerit, sedenti ad maiorem mensam offeratur, ab eo, cui voluerit, distribuendum. Et vt ea quæ remanserint pauperibus eroganda seruentur, nullus aliquid de Refectorio efferre præsumat, quia rapinam committit.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Vt nullus ante refectionem vel post, sine licentia comedat, vel bibat.	??	??	Et vt leuitas, quæ vicio proxima est, in comedēdo & bibēdo, ab his qui debent esse maturis moribus, auferatur: & nouerca parcitatis, quæ monachos decet, reprimatur auiditas, statuimus vt nullus ante vel post communem refectionem, sine licentia vbilibet comedat siue bibat, intus vel foris.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Quibus locis liceat vesci carnibus.	??	??	Et quoniam debemus bona prouidere coram Deo & hominibus, ne quis nos etiam in cibo vituperet. Statuimus ne quis carnibus vescatur, nisi in domibus nostris, & nostri ordinis, & diebus constitutis.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne carnes comedantur quarta feria & Sabbatho.	??	??	Volentes autem quorumdam qui in cellis consistunt, insolentiam refrenare, qui diebus certis quasi ex debito carnes exigunt comedendas, Priorum committimus dispositioni sicut honestum fuerit, & facultatem habuerint, eis ex charitate esum carnium indulgere. Alioquin generalibus suis, vel his quæ sibi apponuntur, eos præcipimus esse contētos. Nec volumus vt quarta feria & sabbatho, præter omnino debiles, & ęgrotos, & in generalibus Infirmariis carnibus quis vtatur, cum videamus his diebus etiam seculares abstinere.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De cura infirmorum habenda.	??	??	Ante omnia autem Abbates & Priores, de infirmis sint solliciti, vt singulis secundum qualitatem ægritudinis, & possibilitatem loci, in cibis & in aliis necessaria ministrentur, & ipsis tanquam Deo seruiatur, qua ad corporis & animæ sanitatem. Quia ipse Christus dicturus est. Infirmus sui & visitastis me.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De seruitore infirmorum.	??	??	In generalibus autem Infirmariis, ita singuli necessaria percipiant, vt minoribus sufficiat, & potentioribus non superfluat. Nec teneantur sine aliquo custodum ordinis, vt ipsius reuerentia, & seruetur disciplina, & necessaria fratribus melius exhibeantur. Monachus seruitor apponat omnibus quæ apponēda sunt, qui & eleemosynam custodiat, & frequentiam arceat famulorum. Sedeant singuli dum comedunt, in ordine suo, nec se quis cui sibi videtur, associet, quia hoc est causa extraordinationum & singularitatum, quas notabiles, sicut in refectorio fecimus, inhibemus. Ad edendum simul hora statuta conueniant, nec post Completorium in Conuentu cantatum, in Infirmaria quisquam remanere præsumat.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De cœnis infirmorum.	??	??	Ad exemplum quoque piæ recordationis Abbatis Theobaudi, statuimus vt quotienscunque Conuentus semel comederit, & ipsi non nisi vna vice reficiantur. Fercula vero quæ erant ipsis in cœna apponenda, in prandio propter eleemosynam apponantur. Non est enim honestum dicere quanta ex huiusmodi œnis in temporalibus & spiritualibus proueniant detrimenta.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De ieiunio S. Benedicti.	??	??	Similiter constituimus vt ab Idibus Septembris vsque ad Pascha, secundum Regulam S. Benedicti, & consuetudinem Cluniacen. ordinis omnes vbique ieiunent: cum breues dies sint, & turpe sit a patrum institutione recedere.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne Monachi ipsa die qua ab infirmariis exeunt, Missas cantent.	??	??	Et quoniam sacris est exhibenda reuerentia, quæ præcipue in parsimonia conseruatur, statuimus vt ipsa die qua ab esu carnium in Conuētu redeunt, a sacrorum abstineant celebratione. Non enim possunt carnes veri agni sapere palato fidei, pleno adhuc stomacho, & manente sapore carnis in palato oris.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De eleemosyna.	??	??	Periculosum est valde, & multum nobis, Apostolisq. detrahitur, & vtinam immerito, quod res ad eleemosynam pauperum deputatas, in alios vsus, quam debemus, conuertimus. Et iccirco statuimus ne quisquam hominum siue Abbas, siue alius tollere vel alienare quippiam eorum, quæ ad subsidium indigentium assignata sunt, aliqua temeritate præsumat. Eleemosyna igitur fratri timenti Deum custodienda tradatur, qui omnes redditus & prouentus in vsus pauperum & peregrinorum fideliter conuertat. Qui vna sit equitatura contentus, paucis seruientibus, modicis sumptibus: quia quicquid vni ex minimis fit, Domino fit, quicquid eis subtrahitur, Deo aufertur. Nos in hoc animam nostram liberamus, ipsis quibus est cura commissa, de sua amministratione iudici omnium Deo in districto examine responsuris.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De his qui egrediuntur portas Monasterij sine licentia.	??	??	Nvllus autem absque licentia, portas Monasterij exiens sine satisfactione recipiatur. Nam crebro ociose circumeunt domos, villas, rura, & nemora, loquentes, & facientes quæ non oportet, vnde vituperium nobis, & scandalum emergit in populo. Habeat ergo Monachus etiam accepta licentia in eundo & redeundo, testimonium bonum.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De Girouagis.	??	??	Volentes autem quibusdam vagandi licentiam amputare, qui non necessitate, sed leui voluntate ducti ad claustra redeuntes, varia Monasteria, villas & castella inordinate circumeunt, offendiculum intuentibus multipliciter generantes. Statuimus de his, vt nullus talium, vltra dietam, quoquam sine literis nostris, vel Prioris, nobis absentibus, vel Sub-Prioris, nobis aut Priore non præsentibus, causam itineris, nomen loci, & terminum redeundi continentibus proficiscatur. Si aliter fuerint deprehensi, Priores qui sic illos inuenerint, captis eorum equis, ipsos vt girouagos retineant, donec nos in eos debitam feramus sententiam, vel cum nuntio suo ipsos cum equis Cluniacum mittant. Hæc etiam volumus circa illos qui in locis nostris, sub obedientia Priorum morantur, similiter obseruari.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De his qui fouent inobedientes.	??	??	Et quoniam hi tales, quod dolentes dicimus, nonnumquam complices inueniunt vel fautores, dum eos in errore suo secreto vel publice fouent, & sic eos audaciores reddunt, vel pro eis falsa misericordia ducti, pœnis eos debitis liberare contendunt. Huic pesti necessario volentes occurrere, statuimus, vt hi & qui fratribus suis captionis, vel spoliationis impedimenta procurant, similis pœnæ sustineant vltionem.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De iuuenibus petentibus obedientias.	??	??	Ad compescendam nonnullorum iuuenum temeritatem, qui iugo immature volentes exui, aliorum communione non contenti, vt suis desideriis satisfaciant, obedientias petunt, vel sibi redditus assignari. Statuimus, vt ipsis in huiusmodi petitionibus nullus præbeatur assensus: immo si commoniti non destiterint, grauiori disciplinæ subdantur. Et qui habuerint, amittant taliter acquisitas.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De his qui petunt honores per sæculares personas.	??	??	Qvia nonnulli fratrum nostrorum, non vitæ vel scientiæ meritis, sed interuentu sæcularium, committi sibi obedientias vel Prioratus exposcunt, ponentes car nem brachium suum, & a Domino recedit cor eorum. Statuimus, ne vllus taliter quilibet petens honorem, vnquam illum obtineat, vel alium infra annum. Quia & sæculares si non obtineant contra nos commouentur, & ipsi Monachi dum confidunt in homine, minus student bonis moribus, & suos audacius Prælatos contemnunt.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De institutione Priorum.	??	??	Vitæ autem merito & sapientiæ doctrina, non familiaritatis aut nobilitatis gratia eligantur, qui cæteris debent præesse, & curam habere animarum, vt exemplo suo informent subditos, & secundum Euangelium, similes sint Patrifamilias, qui sciant de Thesauro suo vetera & noua proferre. Statuimus ergo vt Prioratus, Decanatus, & cæteræ omnes administrationes, gratis & absque venalitate vel pactione conferantur discretis & honestis viris, qui præesse nouerint & prodesse, & vt obsequium suum magis rationabile fiat, & melius animabus possint consulere. Statuimus vt Prioratus, maxime Conuentuales, non nisi Sacerdotibus committantur. Si autem ex necessitate talibus Prioratus tales committi contigerit, infra annum in Presbyteros ordinentur. Alioquin, ex tunc suis Prioratibus se nouerint destitutos.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De mutatione Priorum non facienda.	??	??	Volentes autem detrimentis occurrere, quæ ex frequenti Priorum mutatione eueniunt: Statuimus vt Cōuentuales Priores, sicut superius diximus, instituti, non destituantur, & hoc iudicio diffinitorum in Capitulo generali, nisi aliqua causa emergat manifesta, pro qua domnus Abbas eū remouere compellatur. Confirmationes quassamus, nisi certis ex causis, scilicet, si domorum dilapidatores, si inobediētes & rebelles, si infames & incontinentes, vel ad maiorē vtilitatē fuerint promouendi. Quod & de iunioribus Prioribus volumus obseruari, vnde literis eos non oportet inniti, quamuis de non remouendo, literas habeant confirmationis. Super quo nobis, a pluribus derogatur. Ex hoc enim & deuotio contra matricem Ecclesiam potest surripere, & materia inobedientiæ ac rebellionis oriri. Sit ergo eis ista institutio, vice confirmationis.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Vt priores fratrum seruent Communionem.	??	??	Qvoniam quidam Priorum non attendentes quod scriptum est. Non dominantes in clero, sed forma facti gregi, æquo remissius viuunt, & ex leui occasione, fratrum communione relicta, extra refectorium comedunt, & nullo tempore in Dormitorio iacent. Statuimus vt Prior semper in refectorio cum fratribus edat, nisi pro euidenti necessitate vel infirmitate, vel magnorum hospitum reuerentia extra refectorium vesci compellatur, quia dum Priores in Cameris epulantur, plus ipsi & sui seruientes, quam cæteri fratres absumunt. In Aduentu & a Septuagesimæ principio vsque ad Pascha, saltem in dormitorio iaceant, nisi frequentius ibidem voluerint de sua voluntate iacere. Ex hoc enim & ipsis maius testimonium honestatis, & fratribus amplior prouenit disciplina. Cum autem ob causas prædictas contigerit illos extra refectorium comedere, aliquos de illis assumant, qui assidui in Conuentu, non obedientiarios, qui raro in Conuentu inueniuntur, & paucis seruientibus sint contenti, qui ea quæ debentur pauperibus, non absportent.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De eodem.	??	??	Sit eis ergo sicut bonis Pastoribus studium, sicut dignitate præeminent, ita gregem virtute præcedere. Intersint frequenter operi diuino, cum fratribus sedeant in claustro, sæpius lectioni vacantes, teneant ob rigorem disciplinæ crebro Capitulum, nec de facili collationem dimittant, incedentes semper cum froccis intra claustrum, nec vtentes pilleis peregrinis, vt in omnibus seipsos præbeant exemplum bonorum operum in doctrina, in integritate, in grauitate.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De habitu & gestu Monachorum intus & foris.	??	??	Qvoniam secundum verbum Sapientis. Amictus corporis, risus dentium, incessus hominis annuntiant de illo, cupientes, quantum in nobis est, hoc efficere, vt fratres nostri non respiciant in vanitates, & insanias falsas: Statuimus, vt sicut in claustro, ita foris exeuntes, honeste se habeant, nec sine cuculla & frocco, vel sine cuculla & cappa, quā præcipimus esse regularē, nō sumptuosam, nō bloyam; vel sine postella, & sella regulari non multum pretiosa, vllus Priorum nostrorū equitare præsumat, nec capellis filtreis, vel aliis omnino capellulis, vel non corrigiatis calceis, equitans quis vtatur. In cœna ergo Domini annis singulis dentur secundum consuetudinem sotulares corrigiati, quibus vtentur cum equitauerint, & aliis temporibus constitutis. Interim autem vsque ad cœnam Domini, equitantes aliunde sibi calciamenta corrigiata prouideant.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De numero equitaturarum.	??	??	Qvoniam ex superfluis equitaturis sumptus fiunt non necessarij, quibus domus grauantur & vanitas enutritur. Singulis Prioribus & nobis ipsis, volentes aliis formam dare, certum euectionum numerum duximus præscribendum. Abbas Cluniacensis sexdecim sit equitaturis contentus, Prior de Charitate octo vel nouem; Prior sancti Martini sex, vel septem, Priores Conuentuales tribus vel quatuor, Cæteri minores Priores duabus tantum euectionibus sint contenti.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De famulis.	??	??	Qvia honestatem Dominorum maturitas loquitur seruientium, statuimus vt Priores & Monachi Cluniacenses famulos habeant maturos ætate, vita honestos, non domicellos, non barbatulos, non comptos, non alio modo notabiles, non bipartita, non sumptuosa veste indutos, vt si quis ex aduerso est, vereatur: nihil habens malum dicere de nobis.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne aliquis Monachus habeat Prioratum, antequam fuerit Cluniaci.	??	??	Qvoniam quod tractatur manibus plus cogitatur, & quod oculis cernitur cordi facilius inhæret, volentes filios nostros in suæ matris amorem & deuotionem accendere, statuimus vt nullus omnino Monachus etiam professus, antequam Cluniacensem Ecclesiam visitauerit, Prioratum Cluniacęsem assequatur. Si necessario fuerint instituti, infra annum non omittant matricem Ecclesiam visitare.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De non mutandis Monachis facile de loco in locum.	??	??	Qvoniam ex mutatione Monachorum de loco in locum, per Priorum importunitatem sæpius facta, ipsi inueniantur leuitate notabiles, & in fratres impij, dum eis denegant quæ sibi iure debentur. Statuimus vt eos secum in charitate sustineant & humane pertractent, & si opus fuerit corrigant & castigent. Et si iusta ex causa fuerint amouendi, eis in vestitu regulari prouideant sicut decet, & non nisi in equis mutentur. Quia scriptum est. Quod tibi non vis fieri, alij ne facias.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De infamia laborantibus.	??	??	Si quis autem infamia laborauerit, ad locum alium transferatur, loco eius ibidem alius honestior subrogetur. Et in hoc casu volumus, vt Priores sui ad dictam commutationem consentiant, & Monachi Prioribus obedientes existant, quia scriptum est. Alter alterius onera portate, & sic adimplebitis legem Christi.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Quomodo recipiantur fugitiui & recepti teneantur.	??	??	Fvgitiui vero Monachi quos S. Benedictus præcipit vltimo loco recipi, vt ex hoc eorum humilitas comprobetur, cum recepti fuerint, Ordinem suum non rehabeant, nisi de licentia nostra, nec diuina celebrent, si sacerdotes fuerint, nec obedientias habeant, nec etiam ad Ordines promoueantur, vt timor aliis incutiatur similia perpetrandi. Hi autem qui iuxta prædecessorum nostrorum statuta, pro suis excessibus merentur expelli, si prope Cluniacum ad duas scilicet dietas extiterint, de conscientia nostra, vel Prioris Cluniacensis, nobis absentibus, eiiciantur. Si autem remotius, conscio Camerario Prouinciali.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Vt non plures fiant Obedientiarij, nisi in præcipuis locis.	??	??	Qvoniam alicubi locorum nostrorum, propter diuisionem obedientiarum minor est vtilitas vniuersitatis, & maior contra Priores insolentia ministrātium, statuimus vt omnes obedientiæ sint in manu & dispositione Priorum, qui adiunctis sibi quos voluerint adiutoribus, faciant sicut viderint expedire.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De suspectis personis, in consortio non habendis.	??	??	Qvoniam sanctificari debent, qui ferunt vasa Domini, & in sapientia ambulare, ad eos qui foris sunt: Statuimus, ne vllus Prior vel Monachus personas habeat suspectas in conuictu, in consortio, vel ministerio suo: vt enim, sicut ait Salomon, Ignem in sinu quis gestat, & non comburitur?	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De non nimis diligendis parentibus.	??	??	Qvidam abutentes testimonio Scripturæ, quo dicitur, Nemo vnquam carnem suam odio habuit, sed nutrit & fouet eam, erga carnales affectus nimis teneri sunt & procliues, in tantum quod nec famæ suæ parent, nec domibus sibi commissis. Monemus igitur, vt periculum euitantes quod ex hoc suis capitibus imminet, suos non ditent de pauperum alimentis.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De custodia sigillorum.	??	??	Qvoniam ex negligenti sigillorum custodia, in domibus plura damna comperimus contigisse. Statuimus vt sigilla domorum tribus clauibus includantur, quarum vnam Prior, reliquas, fratres Deum timentes, qui nihil inconsulto Conuentu sigillent, nisi forte vrgenti necessitate Capitulum expectari non possit. Et tunc de consilio & conscientia discretorum fratrum hoc fiat.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne quis mare, vel Alpes transeat, sine licentia.	??	??	Vt totius leuitatis materia & vagandi libertas Monachis subtrahatur, statuimus ne quis sine licentia, mare vel Alpes transire præsumat. Excipiuntur hi qui a Prioribus suis ad loca sua trans mare vel Alpes posita transmittuntur.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne ministeria vnquam extraneis concedantur vel nostris, ad vitam vel hæreditatem.	??	??	Statuimus vt Clericorum vel laicorum ad nos non pertinentium homines vel serui, domorum Cluniacensium Procuratores, Cellararij siue Præpositi nullatenus fiant; quia a talibus, vel talium occasione plerisque locis multa damna noscuntur illata. Sed nec etiam nostris vllum ministerium ad hæreditatem, vel vitam committatur. Qui cum opus fuerit, non possint destitui ad arbitrium committentis. Quia talia quandoque ministeria consequuti, infideles fiunt nobis, ac conuertuntur in arcum prauum, & venenum aspidum sub labiis eorum. Præbendas etiam obtentu pecuniæ vel cuiusquam seruitij, cuilibet ad vitam dari, cum hoc in damnum vertatur domorū, districte vetamus, si quando autem necessitas, vel euidens vtilitas id poposcerit faciendum, fiat de consilio domni Abbatis, vel si procul est, Camerarij prouincialis.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De Camerariis prouincialibus, & eorum officio.	??	??	Vt onus nobis melius & leuius feramus impositum, & vtilius procedant negotia, dum in plures sarcina fuerit partita, ad instar Moysi, qui Ietro soceri sui sequens salubre consilium, ne stulto labore consumeretur, & populus dum vltra vires suas esset negotium, elegit viros timentes Deum, in quibus esset veritas, & qui odirent auaritiam, & constituit ex eis tribunos, & centuriones, & quinquagenarios, & Decanos, leuiusque sibi esset partito in alios onere. Statuimus vt vnaquæque Prouincia vnum aut duos habeat Prouisores, quos Camerarios appellamus; sollicitos, Deum timentes, probatos in omnibus, qui secūdum Deum, & præceptum domni Abbatis Clun. ad honorē Dei & Ecclesiæ Cluniacensis vtilitatem, simul & honorem, & prouinciarum sibi commissarum, disponenda disponant, & corrigant corrigenda. Singulas domos, & maxime in initio suæ pręlationis circumeant. De statu domorum & debitorum quantitate, & Priorum vel fratrum conuersatione ac numero, vel etiam familiæ certificati: in quo tenore domos inueniant, in quo dimittant, ad generale Capitulum nobis notificent, vt pro maiori sollicitudine, maiorem gratiā consequantur. Nec liceat eis cuiquam Priori vel obedientiario dare licentiam vendendi, distrahendi redditus vel possessiones Ecclesiæ nobis inconsultis, nec Priores mutare, sed quod audierint, iudicio nostro reseruent Priores per omnia & in omnibus illis reddant rationem. Nec liceat Prioribus sine cōscientia Camerariorum debitum domorum vltra centum solidos augmentare, nisi ostendant quare hoc fecerint, rationem manifestam. Quando autem necesse fuerit, pro aliquo terrę, vel possessionis vel alio gravi negotio, ad præceptum eorum Priores eis assistant cum propriis expensis, paupertati domorum occurrentes. Et quoniam homines sunt & tentari possunt; cum instituētur Camerarij, inspectis sanctis Euangeliis & tactis reliquiis iurent se bona fide pro posse suo domni Abbatis obedientiæ, & Ecclesiæ Cluniacensis vtilitati intendere: nec prece, nec precio, nec gratia, vitia vel notabiles negligentias, vel domorum destructiones celare: cum tribus aut quatuor equitaturis incedant, nec in domo aliqua accipiant nisi tantum victui necessaria. Quod autem iuramentum in quibuslibet fratribus recipimus: non videatur cuiquam reprehensibile, quoniam licet ex Euangelio commonitionem, & ex regula S. Benedicti habeamus non iurandi, tamen iuramentum ex iusta causa prohibitum non inuenimus. Nam & Apostolum legimus iurātem. Deus scit & per vestram salutē fratres, & iusiurandū Canones in certis casibus licēter admittūt. Præterea cum dies mali sint, adeout nunc possit dici, Putas inueniet filius hominis fidem super terram? Ad præstandū licite iuramētum hanc solam sufficere causam arbitramur. Nolumus autem vt occasione huius officij, sint Camerarij Ecclesiis etiam aliis temporibus onerosi.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De breuibus mortuorum.	??	??	Qvoniam vapor est ad modicum parens vita nostra, & non est agnitus qui reuersus sit ab inferis, & quia ad æterna incessanter tendimus, de æternis nos oportet attentius cogitare. Prima est igitur & ipsis succurrere, qui nos iam ad futurum seculum præcesserunt, vt optimam habeant repositam gratiam. Vnde quia de breuibus in Christo quiescentium minor quorundam fuit hactenus sollicitudo, statuimus, ut præcipue Cluniaci, & in cæteris locis nostris vbicunque frater decesserit, maior de ferendis breuibus habeatur diligentia, & omnimode defunctis debita persoluantur. Interim autem vsque ad sequens Capitulum pro supradicta negligentia, in vno quoq. mense vnum officium cum Missa celebretur vbique.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De forma & tempore tenendi Capituli generalis.	??	??	Qvoniam autem modicum prodest iecisse semina, nisi subsequatur rigatio qua & ipsa valeant germinare, vt simus sicut oliua fructifera in domo Domini, & faciamus germen honoris & gratiæ, & fiamus de cætero in laudem & iustitiam coram vniuersis gentibus, præsenti sanctione duximus statuēdum, vt generale Capitulum omnium Priorū tam Conuentualium, quam minorū Cluniaci annis singulis celebretur, vbi sine acceptione personarum, secundum Deum & B. Benedicti regulam, & Clun. Ordinis instituta, deliquentium corrigantur excessus, & de salute animarum, conuersatione Ordinis, & Domorum indemnitate tractetur, & statuatur quod fuerit regulariter statuendum.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De clamoribus.	??	??	Nec in his sibi Priores vel Camerarij inuicem parcant, sed vnusquisque quod nouerit in alio corrigendum, timorem Domini habens præ oculis, in Capitulo publice vel priuatim, prout melius scierit expedire, in charitate proponat, recordans scripturæ dicentis. Qui parcit virgæ, odit silium. Et, Timor Domini odit malum. Et, qui conuerti fecerit peccatorem a via sua, saluauit animam eius a morte. Nec correptus hoc moleste ferat, sed correptionem fratris accipiat patienter, quia scriptum est. Argue sapientem & diliget te. Singulis annis Dominicæ secundæ Hebdomadæ quadragesimæ, qua cantatur officium. Oculi mei semper, Capitulum decreuimus celebrari. Ad quod omnes Abbates & Priores ad Cluniacum principaliter pertinentes, accedere volumus etiam non vocatos.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De muneribus non dandis vel recipiendis in Capitulo generali.	??	??	Illud autē auctoritate Dei & nostra districtius prohibemus, ne in generali Capitulo aliquæ fiant exactiones ex parte nostra, vel quorumlibet aliorum, aut etiam Cluniacensis Ecclesiæ, vel aliqua munera dentur, vel recipiantur, vel promittantur. Quia munera excœcant oculos sapientum, & auro violatur iustitia, & ignis consumet tabernacula eorum qui munera libenter accipiunt.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Quod Priores tempore Capituli prouideant famulis & equis suis.	??	??	Ne autem ex hoc tanto Conuentu Abbatum siue Priorum, Cluniacensis Ecclesia grauetur, prouisum est & statutum, vbi interim, donec de communi consilio prouideatur, vnde tantæ multitudini debeant necessaria ministrari, omnes Abbates, siue Priores, nulla distinctione habita famulos suos & equos, pro sua voluntate exhibeant. Hæc quidem, licet pauca, statuimus in præsenti secundum voluntatem Dei, & consiliū fratrum nostrorum, in sequenti Capitulo apposituri alia, si necesse fuerit, vel iis prout ratio dictauerit, aliqua subtracturi. Singuli autem Camerarij Prouinciales hæc statuta penes se habeant, & ea curæ suæ Prioribus & Monachis infra proximum Pascha obseruanda proponant, vtpote in quibus & forma Ordinis, & exemplum honestatis, & salus animarum, si sint custodita, consistit.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De Orationibus & Eleemosynis.	??	??	Qvoniam inter alia religiosæ professionis officia, præcipue virtus orationis commendatur, docente nos scriptura sine intermissione orare: & inter opera pietatis tenet eleemosyna principatum, dicente Domino, Date eleemosynam, & omnia munda erunt vobis: cupientes sicut nobis & nostris per hoc Capitulum, ita etiam vniuersis fidelibus per hæc eximia virtutum munera prouideri, & iis maxime quibus spiritualibus sumus astricti. Statuimus vt hoc anno instanti, pro domno Papa & Ecclesia Romana, & Domino Rege Franciæ, & filio suo, & regno, & Regibus Anglorum & Hispaniarum, & Catholicis Principibus, & ordine Cluniacensi, & Cisterciensi, & Carthusiensi, Templariorum, Hospitalariorum, & reliquis Ordinibus, & Prælatis Ecclesiarum, fundatoribus & benefactoribus nostris & locorum nostrorum, ac omnibus Christifidelibus, mille pascantur pauperes, & mille Missæ præter debitas & consuetas celebrentur. Omnibus autem in perpetuum diebus, vbique locorum nostrorum pro vniuersis prænominatis, post Leuaui dicatur ad Sextam: ad Missas pro viuis, post Agnus Dei Psalmus Ad te leuaui vsque ad sequens Capitulum dicatur, vt per hæc orationum suffragia, pax viuis & defunctis requies a Domino tribuatur. Missas autem celebrantes, obnixius commonemus, vt ad primum Memento, viuorum deuote reminiscantur; & ad secundum Memento, memoriam pie teneant defunctorum.	Acta sunt hæc Cluniaci Anno Dominicæ Incarnationis millesimo ducentesimo quarto, Calendas Nouembris. Præsidente huic sacro Conuentui domno Hugone Abbate, huius nominis quinto.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	STATVTA QVÆDAM ALIA CLVNIACENSIS CŒNOBII MS. Pro domno Abbate Cluniacensi.	??	??	QVONIAM alia est legitimi ordinis rectitudo, alia ex necessitate Ordinis dispensatiua remissio, iustum est vt necessitate cessante ordinis integritas inuiolabiliter cōseruetur, quia plerumque antidota quæ curant ægritudinē, cessante morbo, si sumantur impediunt sanitatem. Quæ ergo de statu nostri Ordinis certis ex causis hactenus relaxata vidimus, causis eisdem desistentibus, in pristinum rigorem reuocari desideramus. Et quoniā domnus Abbas Pater & Principium est nostri Ordinis, ea quæ ab antiquis Patribus nostris diligenter instituta & constanter obseruata audiuimus, tanquam Patri significamus, vt in eo & sinceritatem doctrinæ, & boni operis efficaciā, vel de speculo cognoscamus.	Videlicet vt cum Conuentu in Refectorio comedat & in dormitorio iaceat. Iccirco autem cum Conuentu eum semper manere cupimus, vt subiectorum infirmitatibus ex his quæ simul cū ipsis passus fuerit, compati nouerit.	Quod si aliquando vel fatigatio, vel infirmitas, eum parumper extra Conuentum vel reficere, vel pausare coegerit, in communi infirmaria, vel in cella nouitiorum locus honestus cum tapetis & cortinis ei sicut Domino & patri honorifice præparetur.	Nec vnquam in domibus illis superioribus quæ Sacristariæ magis competunt, comedat, vel dormiat, sed sicut decet bonum Pastorem, siue cū sanis sanus, siue cum infirmis infirmus maneat, & ita oues suas numquam pius pastor deserat.	Infra septa quoque Cluniacensis monasterij nullum famulum ad suum seruitium admittat, sed aliquos ex fratribus & filiis suis maturæ ætatis & studij, & ad mensam, & ad lectum, & ad infirmitatis suæ curationem per omnia seruituros adhibeat. Et quia cultus iustitiæ silentium est, in locis silentio dicatis silentium teneat. Cappa etiam vel mantello nullatenus vtatur.	Equitaturæ etiam domni Abbatis per Decanias & per alia loca, sicut ei visum fuerit, custodiendæ deputentur, quatenus in Decanorum vtilitatibus seruiant, & Cluniacensi domui non sint oneri, nec tamen desint vtilitati. Et quotiens domnum Abbatem necesse fuerit equitare, quod tamen cauere debet, nisi magna & ineuitabilia vrgeant negotia, tunc Decani & cæteri qui equitaturas custodiunt, eas cum famulis suis sicut decet ad seruitium tanti Patris honeste præparatas mittant: redeuntes vero peracto negotio & famulos & equitaturas iterum recipiant, & domorum sibi commissarum commoda de vtrisque faciant. Cum vero equitaturæ illæ debilitatæ fuerint, si culpa custodum fuerit, custodes reddere cogantur. Si noxa aliena, custodibus non imputetur.	Et quia scriptum est, Omnia fac cum consilio, & post factum non pœnitebis, Domnus Abbas duodecim sapientes fratres in domo Cluniacensi semper habeat, quorum consilio in omnibus tam interioribus quam exterioribus agendis semper vtatur.	Pistorem quoque proprium non habeat, sed talem cibum & talem potum per omnia quotidie coram se habeat, qualem Conuētus habuerit. Super hoc tamen, sicut honor eius ex antiqua consuetudine exigit, duo guastelli de granario, & de meliori vino communis cellarij in cuppa decenti, coram eo afferri debeat.	Ab Abbatibus vero & a Prioribus suis nihil exigat, sed si quis eorum ei aliquid gratis dare voluerit, tanquam ad proprios vsus, ad plus, vnam marcam accipiat, vnde pauperibus eleemosynam tribuat. Quod si forte aliqua alia in manus eius venerint, Camerario reddat. In nullo enim vel ab ipso domno Abbate, vel ab alio distrahendi aut imminuendi sunt redditus Camerarij, quoniam isdem Camerarius omnium, quæ propria ipsius Cluniacensis Ecclesiæ negotia contingunt, curam debet gerere, & ideo cuncta quæ apportantur, in integrum ad ipsum debent confluere, ipsius arbitrio per varias Ecclesiæ necessitates distribuenda. Si vero aliquando noua & magna negotia, aut insolita debita in ipsa Ecclesia emerserint, tunc ad hæc expedienda conuocatis hinc inde fratribus, eorū auxilio altiori vtatur consilio.	Nouos cantus, nouas lectiones, aut in Ecclesia aut in refectorio nullatenus admittat, Decanos de potestate Camerarij in nullo excludat. Thesaurū & ornamenta Ecclesiæ absque consensu Capituli non distrahat, non remoueat. In Prioratibus neminem de his qui obedientiam tenent vel claustralem, familiari patrocinio a potestate sui prioris excipiat, ne lite inter eos pullulante, Charitas & concordia refrigescant.	Terras & redditus ad Ecclesiam pertinentes, siue antiquitus possessas, siue de nouo datas, nullo dono, nulla commutatione, nulla venditione, ab Ecclesia auferat. In statuendis siue remouendis Prioribus, aut Decanis non fauorem, nō gratiam, non odium, nec preces, nec promissa, nec precium attendat aut recipiat, sed cum æquitate, & modestia errata corrigat, & statuenda statuat.	Si domnus Abbas extra Conuentum in maiori Ecclesia Missas aut aliqua diuina officia celebrare voluerit, ita tempus & cantum moderari studeat, ne fratribus molestiam inferat.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De electione quatuor personarum, quæ semel in anno Cluniacum veniant, quæ diligenter inquirant statum Domus.	??	??	Venerabilis Patris nostri Domni Hugonis Abbatis sanctionibus inhærentes, Nos qui sumus in Capitulo generali definitores constituti statuimus vt quatuor discretæ & idoneæ personæ eligantur, scilicet duo Abbates, & duo Priores, ad Cluniacēsem Ecclesiam pertinentes, qui semel in anno statuto termino, videlicet in octauis Apostolorum Petri & Pauli, Cluniacum veniant, tam de persona ipsius Domini Abbatis Cluniacensis, quicumq. per succedentia tēpora fuerit, quam de statu Ecclesiæ in temporalibus & spiritualibus, & locorum coniacentium diligenter inquirant, & quæ corrigenda fuerint, ad ipsorum consilium corrigantur, & per eos omnia in generali Capitulo annis singulis innotescant, vt per talem visitationem in bono statu Cluniacensis Ecclesia perseueret, & cæteri exemplum capitis imitantes, nostra firmius instituta obseruent.	Quoniam plerumque & in plerisque locis accidit, quod beneficia spiritualia, pactione conferantur interueniente, cum hoc sit sacris Canonibus inhibitum, & legi diuinę contrarium, prohibemus statuendo ne Prioratibus dandis vel recipiendis, pro obedientiis, pro Ecclesiis & Capellanis, pro monachis recipiendis, sepultura seu aliis rebus vel officiis spiritualibus, pactione mediante aliquid offeratur vel promittatur, excepto quod de Monacho dicit B. Benedictus. Quod eius deuotio sponte oblata non respuatur.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Quod pro Monachis & obedientiis pretium non recipiatur. De Eleemosynario.	??	??	Qvoniam ex frequēti monachorum quorumlibet receptione inutilem excrescere multitudinem perpendimus, diffinimus, ne in capite siue in membris in quinquennium aliquis Monachus recipiatur, nisi ad succurrendum, aliter numquam nisi vrgeat necessitas euidens, nihilominus tamen per Camerarium loci manifestata Capitulo generali. Hoc idem de mulieribus quibuscumque in cellis nostris recipiendis diffinimus, excepto quod de cætero etiam post quinquennium, talium receptio Capitulo generali significetur antequam fiat. Periculosum est valde, & multum nobis a plerisque detrahitur, & vtinam immerito, quod res ad eleemosynam pauperum deputatas, in alios vsus quam deberemus, conuertimus: & idcirco statuimus ne quisquam hominum, siue Abbas siue alius, tollere vel alienare quippiam eorum quæ ad subsidium indigentium assignata sunt, aliqua temeritate præsumat. Eleemosyna igitur fratri timenti Deum custodienda tradatur, qui omnes redditus & prouentus in vsus pauperum & peregrinorum fideliter conuertat, qui vna ad plus sit equitatura contentus, paucis seruientibus, modicis sumptibus, quia quicquid vni ex minimis, Domino; quicquid eis subtrahitur, Deo aufertur. Nos in hoc animas nostras liberamus, ipsis quibus est hæc cura commissa, de sua administratione iudici omnium Deo, in districto examine responsuris. Delinquētes autem cum compertum fuerit, cæteris acrius puniantur.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De Hospitalitate.	??	??	Cvm sectandi hospitalitatem auctoritatem habeam9 a Domino Iesu Christo, dicturo in futuro, Hospes fui & collegistis me, & ex patribus exemplum in veteri Testamento, quia per hanc placuerunt quidam, Angelis hospitio receptis, & oculata fide, hac de causa loca religiosa creuisse videamus: erubescendum nobis est, quod hanc minus honeste obseruamus, & occasione qua creuerunt, modo decrescunt. Statuimus ergo vt religiosæ personæ sæculares & pauperes singulis suis modis secundum facultatem locorum benigne recipiantur, & exhibeantur honeste. Huic autem officio in locis maioribus fidelis & sedulus frater similiter assumetur: quod si superuenientibus hospitibus ob locorum paupertatem commode non potuerint necessaria impendi, eis saltem hospitium, & vultus hilaris non negentur, quia hilarem datorem diligit Deus. Prioribus autem & obedientiariis monachos Cluniacenses non recipiētibus, hanc pœnam decreuimus infligendam pro clausa porta: Prior, si præsens fuerit, depositionem sine misericordia mereatur; si autem absens fuerit, ille deponatur, qui vices agit Prioris, pro non exhibitione necessariorum ad consilium Camerarij, qui nouit facultatem loci, puniatur, si duxerit eum puniendum.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne Monachus hospitetur nisi in domo Religionis.	??	??	Qvotiens Monachus Cluniacensis egressus foras congrue diuertere poterit ad locum religiosum, ad domos sæcularium non declinet, licet ij ad quoscunque diuertit eum de suo nolint aut nequeant procurare: honestius enim & tutius apud Religiosos & sumptus fieri, & mora potest haberi.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De honoribus amittendis.	??	??	Qvoniam quidam tam monachi, quam Priores, periculum inobedientiæ, quod a primo parente contraximus, verentur, & sui voti quod de obedientia promiserunt, passim trāsgressores, nostris vel maiorum suorum præceptis non obtemperāt: statuimus, & districte præcipimus, vt Priores semel & bis commoniti, si emēdare noluerint, suos absque spe recuperationis amittant honores, & si contumaces perstiterint, etiam ab ordine toto eiiciantur. Monachi vero hoc nefario scelere detenti, pœnis secundum ordinem durissimis plectantur, & si emendare noluerint, a consortio vniuersæ pellantur cōgregationis. Idem dicimus, de fautoribus eorumdem, & eorum qui fratribus suis captionis vel spoliationis impedimenta procurant.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne Monachi habeant honorem precibus laicorum.	??	??	Qvoniam nonnulli fratrum nostrorum, non vitæ, vel scientiæ meritis, sed sæcularium interuentu committi sibi obedientias vel Prioratus exposcunt, ponentes carnem brachium suum, & a Domino recedit cor eorum, statuimus ne vllus taliter quemlibet petens honorem, vnquam illum obtineat, vel alium infra annum, quia & sæculares si non obtineant, contra nos commouentur, & ipsi monachi dum confidunt in homine, minus student bonis moribus, & suos audacius prælatos contemnunt.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Quibus Prioratus committendi sint.	??	??	Statuimus vt Prioratus, Decanatus, & cæteræ omnes administrationes discretis & honestis viris committantur, qui præesse nouerint & prodesse, non nobilitatis gratia vel familiaritatis, sed vitæ merito & doctrinæ. Præterea Prioratus, maxime Conuentuales, nonnisi sacerdotibus committantur, vel talibus qui infra annum in Presbyteros valeant ordinari: sin autem, ex tunc a Prioratibus se nouerint remouendos.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De dilapidatoribus domorum, & confirmatione Prioratuum.	??	??	Priores Conuentuales non remoueantur nisi certis ex causis, scilicet si domorum dilapidatores, si inobedientes & rebelles, si infames & incontinentes, vel ad maiorem vtilitatem fuerint promouendi, & hoc iudicio diffinitorum in Capitulo generali, nisi aliqua causa manifesta emerserit, pro qua domnus Abbas eos remouere compellatur. Cōfirmationes Prioratuum ad vitam nihilominus quassamus, exemplo Domini Papæ, & ne fiant de cætero prohibemus.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De electione Priorum.	??	??	Ad abolendam sane aliquorundam Monachorum insolentium prauitatem, qui in pluribus locis sibi Priores in præiudicium matricis Ecclesiæ cœperunt eligere, & eorum qui nominantur frænandam ambitionem, & superbiam retundendam, sub districtione anathematis inhibemus, ne vnquam de cætero talis electio vel nominatio fiat. Si autem, quod absit, contra hoc fuerit attentatum, is qui electioni vel nominationi consensit, nisi statim resipuerit, ex ipso facto excommunicatum se sciat, & perpetuo omni honore & administratione priuandum: qui huius execrandæ electionis vel nominationis fuerint auctores, simili omnino pœna plectantur. Sequacibus vero, & minus intelligentibus, vltimis in congregatione futuris, nō celebraturis diuina, donec Cluniacum adierint, aut de indulgentia domni Abbatis, fuerint misericordiam consecuti.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De illis qui habent obedientias ab aliis Monasteriis.	??	??	Non videtur vtile vel honestum, quod fratres nobis subditi, & maxime Priores in fraudem & eludium disciplinæ & fomitem cupiditatis, procurationem in aliis Monasteriis assequantur, vel professionē ibi faciant, vel obedientias nanciscantur, ideoque præsenti constitutione sancimus, vt omnes Priores nostri qui habent domos vel obedientias ab aliis Monasteriis, eas dimittāt, vel nostras amittant incontinenti. Claustrales vero nostri, si alienas habeant obedientias, eas dimittant, si nostras voluerint adipisci. Monachi autem qui habent procurationem in aliis Monasteriis, vel professionem fecerunt, vna vel alia sint contenti, & si sine voluntate vel licētia Priorum illuc transierint, tanquam fugitiui habeantur: hinc enim inobediētia & rebellio nascitur, & nostris domibus grauia solent accidere detrimenta.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Vt Priores faciant cum consilio aliorum.	??	??	Qvoniam ex vocatione multorum ad consilium nonnumquam domorum impeditur vtilitas, Ordo cōfunditur, & Prioris potestas minuitur, dum sunt aliqui tumidi spiritus & discordes, vel etiam imperiti, qui suo consilio volunt vniuersa disponi. Statuimus vt in minoribus agēdis, Prior meliorum tantum vtatur consilio, & in maioribus tantummodo professorum. Alij enim, vt pote non plene Monachi Cluniacenses: se non vigeant consiliis, nisi de Prioris fuerint voluntate vocati.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De sigillo Prioris & Conuentus.	??	??	Prior Cluniacensis sigillum habeat speciale, & nomine suo confectum, quo libere valeat sigillare: Sigillum autem Conuentus, cum solemnitate non modica custodiatur. Hoc eidem de sigillis Conuentualium domorum diffinimus.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De mutuo faciendo.	??	??	Præterea statuimus, vt Priores omnes siue maiores, siue minores, consilio fratrum quibus præsunt, & familiæ, & præpositi, & quorumdam bonorum virorum, qui ad eumdem locum pertinent, cum mutuum faciendum est, vel immutandum, faciant: ita quod omnibus patefiat, quibus personis, & quibus terminis, & ad quantas vsuras debeatur, & in quos vsus contractum mutuum fuerit conuersum, hinc enim poterit domibus melius esse consultum.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De computatione.	??	??	Vt domorum status certior habeatur, ad minus ter in anno coram Priore, & senioribus reddant singuli de suis officiis rationem, facientes, computationem fideliter de expensis omnibus & receptis. Similiter Prior bis in anno statum domus in Capitulo plene manifestet, & ad generale Capitulum semel cū testimonio Camerarij Prouincialis, Domno Abbati status domorum per Priores plenius innotescat: sic enim incommodis facilius poterit obuiari, & libertas male ministrantium cohiberi.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne Monachus fideiubeat.	??	??	Statuimus, vt nullus Prior, vel Monachus fideiubeat, vel sigillum suum proprium, aut cōmune obliget, pro aliqua Ecclesiastica sæculariue persona, quia dum eos ad obligationem non liberant, domibus talibus, talibus impedimentis grauiter onerantur, nec inter se sæculares contractus Monachi fideiubendo habeant, vel pignora supponendo, vel aliter negotiando.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De alienatione domorum.	??	??	Si quis aliqua de causa, terras, domos, possessiones, thesauros Ecclesiarum vendere, inuadiare ad minorem censum, terras pro magno pretio dare, vel alio modo inconsulto domno Abbate, vel Capitulo Cluniacensi præsumpserit alienare, absq. remissione de pręlatione deiectus, per triennium teneatur in Claustro Cluniacensi, nullam omnino obedientiam habiturus, & quod magis est, præmissa regulari disciplina ad terrorem aliis, & sibi confusionē incutiendā, & transgressi mandati pœnam singulis Dominicis diebus per mensem integrum, secundum quantitatem delicti ad iudicium Domni Abbatis hac satisfactione multetur, vt ad processionem cum totus Conuentus est cum populo in naui Ecclesiæ, cum venerit, in medio fratrum prosternat se in terra, vt publice confundatur, & qui terram vendidit, adhæreat pauimento, cæterique a similibus terreantur, donec domnus Abbas cum consilio suo misereatur, & dicat sufficit.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De illis qui faciunt falsa debita.	??	??	Qvoniam maiora facinora acriori pœna punienda sunt, de quibusdam qui fraude pessima de substantia Iesu Christi mammona thesaurizāt, & quod pessimum est, dilapidatis domibus, alienatis possessionibus, venditis thesauris, refertis marsupiis mediantibus personis laicis, sibi & domibus suis sub graui fœnore cōmodant, & cum Prioratus amiserint, faciunt ab eis exigi quod non debetur. Statuimus & de his, & de illis qui in aleis & tesseris ludunt, & latronibus, & falsariis: vt si quis super hoc conuictus fuerit, absque misericordia de Monasterio & cōgregatione amputato caputio expellatur. Idem constituimus de iis qui fœnus exercent, vel priuatas gagerias accipiunt siue res suas ad terminum lucri causa turpis vendunt, si moniti non resipuerint, & peculium non reddiderint. Idem de his censemus qui falsa debita fingunt, vel celant.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne Monachus in extremis positus, alicui res suas dimittat.	??	??	Cvm Monachus vel conuersus, nec sui iuris, nec potestatis existat, nec quicquam propriū debeat possidere, multominus res, si quas habet, alicui dare vel dimittere in extremis, ne tunc culpam contrahat cum a culpa debeat per pœnitentiā relaxari. Ne ergo hoc de cætero fiat districtius inhibemus, sed si qua habuerint, in sui sint dispositione prælati. Quod si quisquam fecerit, & quod fecit irritum habeatur, & nomen eius non scribatur in Catalogo defunctorum.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne aliqui beneficia præsumant promittere.	??	??	Svpra modum grauari domos nostras pensionibus concessis Clericis, obtentu Ecclesiarum non vacantium quas ipsis Priores contra Lateranensis Concilij statuta promittere non verentursatis superque dolemus, & ideo his grauaminibus volentes occurrere, prohibemus, ne quis de cætero vel beneficia non vacantia promittere, vel pensiones huiusmodi cuiquam præsumat aliquo modo conferre, sciturusque quod qui hoc præsumpserit, gradus sui periculum incurret, & disciplinę regularis acrimoniam sustinebit.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De Prioratibus, quibus tradantur.	??	??	Nvllus Prioratus, Decanatus, vel alia Domus quæ possit per Monachum Cluniacensem gubernari, alteri personæ regenda tradatur, quia per hoc videtur, in nostris aut probos viros non esse, aut nos probis & vtilibus inuidere. Si quando autem hoc necessitas exigerit, nequaquam fiat sine consilio Capituli generalis. Statuimus vt Clericorum, vel laicorum, homines, ad nos non pertinentium, vel serui domorum Cluniac. procuratores Cellarij, siue præpositi, nullatenus fiant, sed etiam nostris vllum ministerium ad hæreditatem, vel vitam committatur.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De Prouisoribus & Camerariis Prouinciarum.	??	??	Vt autem onus Domino impositum melius serat, dū in plures sarcina fuerit partita, statuimus vt vnaquæque Prouincia vnum, aut duos habeat prouisores, quos Camerarios appellamus, sollicitos, Deum timentes, qui in domibus disponenda disponant, & corrigant corrigenda. De statu Domorum & Priorum conuersatione certificent Diffinitores in Capitulo generali, nec liceat eis cuiquam Priori, vel obedientiario licentiam dare redditus, vel possessiones distrahendi domno Abbate inconsulto, nec liceat Prioribus..... ne † conscientia Camerariorum debitum domorum vltra centum solidos augmentare, nisi ostendant, quare hoc faciant, rationem manifestam, quando autem necesse fuerit pro aliquo graui negotio, Priores eis in propriis assistant expensis. Illi autem Camerarij cum instituuntur coram positis Euangeliis, se bona fide Domino Abbati obedituros iuramento mediante promittant, & significaturos, si per se corrigere non possunt, quæ viderint in suis Prouinciis corrigenda. Vnde enim ex iusta causa inuenimus prohibitum iuramentum.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De muneribus non dandis in Capitulo generali.	??	??	Prohibemus insuper ne in Capitulo generali munera dentur, vel recipiantur, vel promittantur, quia munera excæcant oculos sapientum, & auro iustitia violatur, & ignis consumet tabernacula eorum qui munera libenter accipiunt.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Quomodo veniant Priores ad Capitulum.	??	??	Priores Conuentuales ad Capitulum venientes, tribus sint equitaturis contenti. Prior tamen de Charitate duos secum Priores Conuentuales adducat, Prior autem S. Martini, vnum: Omnes autem tam Priores quam Abbates sibi prouideant ad Capitulum, donec de expensis Capituli aliquid fuerit diffinitum. Nullus Monachus nec aliquis nouitius benedicēdus accedat propter multitudinem ad Capitulum generale.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Ne Prioratus committantur alienis Monachis.	??	??	Præterea diffinimus, ne Abbates qui nostras Abbatias nō tenent, licet Monachi nostri sint, nedum alij Prioratus, incontinenti Cluniacum relinquant, nec de cætero talibus committantur, nisi tanta sit necessitas, cui Capitulum generale velit assentire.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De his qui debent venire ad Capitulum.	??	??	Qvi de remotis sunt Prouinciis de bienno in biennum ad Capitulum venire procurent. Illos autem remotos reputamus, qui in Anglia, Hispania, Lombardia Prouinciis fuerint constituti. Alij singulis annis venire nullatenus prætermittant. Qui autem terminis statutis venire contempserint, a Prioratibus deponantur, nec eos nisi per Diffinitores Capituli generalis valeant retrahere, illis dumtaxat exceptis, qui se excusauerint necessitate euidenti. Vt autem vicium insuetum appellationis de medio subtrahatur, statuimus ne appellantes in posterum vnquam in Claustro habeant Cluniacensi mansionem: sed ad alias domos nostras Conuentuales districtioris ordinis mittantur toto tempore vitæ suæ moraturi, nec administrationem aliquam in ordine Cluniacensi de cætero habituri. Illi vero qui literas furtim personis excellentibus per Ecclesiam Cluniacensem transeuntibus porrexerint; quia per hoc congregatio diffamatur vniuersa, tanquam fures puniantur, quia ob hæc instituitur Capitulum generale, vt corrigantur corrigenda, & vt supradicti proponant quæ viderint proponenda. De proprietariis, secundum regulam S. Benedicti, procedatur vsq. adeo quod si in sine cum eis pecunia, quam non solum manifestauerint, fuerit inuenta, Christiana careant sepultura, sentētia excommunicationis, si propter hoc lata fuerit, penitus relaxata. Cōmunitatē in Refectorio volumus obseruari, antiquas tamen & regulares pœnitentias approbamus, viciosa nouitate reprobata, quam faciunt obedientiarij, preciosa cibaria comparando. De licentia tamen misericordiam habeant seniores & infirmi.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De institutionibus custodiendis.	??	??	Statuimus præterea, vt tam Priores quam Camerarij præsentes institutiones præ manibus habeant, vt in visitationibus Camerariorum Priores respondeant de singulis requisiti. Idem a Diffinitoribus fiat, in Capitulo generali. Illi autem qui iam appellauerunt, cum satisfactione recipiantur. Ita tamen quod in Claustro Cluniacensi non habeant de cætero mansionem, sed ad obedientias diuisi mittantur exteriores.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	EXCEPTIONIS CAPITIS SANCTI CLEMENTIS PAPÆ ET MARTYRIS, AB CONSTANTINOPOLI, IN Cluniacum translati, tempore Hugonis Abbatis Clun. XVI. Tractatus, MS. QVEM EDIDIT ROSTANGNVS Cluniacensis Monachus. PRÆFATIO.	??	??	AD corroborandam fidem fidelium & ad augendam deuotionem audientium, quomodo, vel qualiter, vel a quibus factum est, vel quę fuit causa huius translationis, pro modulo sensuli mei, pręsentibus & futuris certificare studui. Huius facti causa fuit captio Sanctæ ciuitatis Hierosolymæ, quæ pluries a pluribus est capta, imo plerumque a plerisque vsque ad solum est diruta. Huius ciuitatis casus & clades, quas pro peccatis incolarum passa est, audire non est contemnendum, quia in ipsa fides & salus, seu redemptio nostra sumpserunt exordium atque perfectionem, quia Ibi operatus est Dominus salutem nostram in medio terræ.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Translationis narratio.	??	??	Legimus in antiquis historiis atque Prophetis, vbi conditoris nostri miracula, & fortia facta patrum narrantur, quod cōminatio excidij, quam Dominus aduersus Hierusalem per vaticinia Prophetarum mandauerat, ea se non corrigente, per Nabuchodonosor Regem Babyloniorum adimpleta est, adeo vt quidam Nabuzardan princeps militiæ suæ non solum ciuitatem Hierusalem expoliauerit, sed etiam muros destruxerit, & alumnos eius Babyloniam captiuos trāsduxerit. Huius prædictæ ciuitatis ruinas Hieremias quadruplici planxit alphabeto, quæ postea sub Cyro Rege Persarum honorificabiliter reædificata est. Legimus etiam in Euangelio, quod cum Dominus per mediam transiret ciuitatem, quidam ex discipulis eius ait illi, Magister, aspice quales lapides, & quales structuræ muri eius. Cui Dominus ait, Vides has magnas ædificationes? non relinquetur lapis super lapidem, qui non destruatur. Quod verbis, quamuis præteritorium, cœlo & terra transeunte, præteriri non potuit, quia ex ore Verbi æterni prodiit: imo per Titum & Vespasianum completum est, qui non solum vsque ad solum ciuitatem destruxerunt, & inhabitantes Iudæos trucidauerunt, & triginta ex eis pro vno argenteo vendiderunt, verso ordine, quia Dominus triginta argenteis ab eis fuerat emptus; rursusque eandem ciuitatem Ælius Hadrianus, Iosepho narrante, funditus subuertit: Sed quomodo deinceps, & a quibus ædificata vel regnata fuerit, vsque ad tempus millesimi nonagesimi noni anni. Nam ab Incarnatione Domini	Anno milleno centeno, sed minus vno,	Hierusalem Franci capiunt virtute potenti.	Quære historias, & inuenies. Huius autem captiuitatis, captionis, vel ereptionis de manu paganorum, causa extitit Vrbanus Papa secundus, vir religiosissimus & reuerentissimus, quem diuina dispositio de Claustro Cluniacensi elegit in sacerdotem sibi, & in culmine summi Pontificatus constituit. Hic cœlesti desiderio afflatus, cœpit deliberare qualiter ciuitas sancta Hierusalem ab immundis, & nefandis hominibus liberata, Christianis & Christianæ Religioni redderetur, vt ab eis Deus glorificaretur & honorificaretur, vbi Deus multa pro eis passus fuerat. Ob hoc peregrinationem, gratia lustrandi Gallias, aggressus est, & veniens Aruerniam apud Clarum montem celebre celebrauit Concilium: Ibique præcepit Primatibus, Patriarchis, Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, Prioribus, Sacerdotibus, vt vniuersos Christicolas vbique terrarum hortarentur, quod pro redemptione animarum suarum iter Hierosolymitanum arriperent, ad recuperandum locum, vbi Deus operatus est salutem nostram, & redemptionem nostram: Nec etiam pertimescerent pericula terrea, vel marina, recordantes quantum laboris ibi pro nobis Deus sustinuit.	Hac de causa eo tempore deuotissimus Comes Flandrēsis monitus instinctu diuino, & Dux Normanniæ, & Comes S. Ægidij, nec non & clarissimus Princeps Boymundus, & Ademarus Episcopus Podiensis, atque Episcopus Albariensis, & Episcopus Iuuariensis, Omnes isti diuino spiritu hortati, sine Rege & Imperatore, ad liberandam sanctam ciuitatem, Christo Duce, transfretauerunt, Prouincias Sarracenorum vastauerunt, ciuitates & castella fregerunt, Turcos occiderunt, & transierunt de gente in gētem, & de regno ad populum alterum, & venerunt Antiochiam, quam multo obtinuerunt labore: & postea, Domino se protegente, Hierusalem obsederunt, & multo conamine, auxilio Dei eam occupauerunt, infidos Sarracenos necauerunt, ciuitatem a spurcitiis idolorum mundauerunt, Regem ibi constituerunt, Patriarcham ordinauerunt, & plebem ibidem ad inhabitandam & custodiendam ciuitatem dimiserunt. Populus vero procerum, ad alias regiones cultui diuino subiiciendas, cum ipso Rege Hierosolymitano profecti sunt.	Nec vos pigeat hæc omnia me breuiter epilogasse: amœnum est enim omnia scire, quæ si scire desideratis, Historiam Hierosolymitanam inspicite, quæ luce clarius conscripta est ab eo, qui omnibus his casibus interfuit. Nunc vero ad modernos, & ad moderna tempora stylum vertamus, breuiter intimantes, qua iusta occasione, & a quibus Caput S. Clementis a Constantinopoli Cluniacum translatum est.	Itaque sciendum est, quod plebs Hierosolymis dimissa, ex diuersis collecta, genere linguarum, diuersis moribus, & vita dissimiles, nulla affinitate vel consanguinitate coniuncti erant. Ideoque alter alteri fidem non habebat, sed alter alteri detrahebat. Et Sancta Sanctorum sibi a Deo commissa, obliti beneficiorum Dei, luxuriose viuendo, indigne tractabant, rapinis & furtis inhiantes. Peregrinos vero, qui a mundi finibus illuc venerant adorare, in loco vbi steterunt pedes eius qui pro nobis ibidem pati dignatus est, dolosificabāt; & quod moris est cauponum, & tabernariorum, pocula venenata aliquando eis porrigebant, vt eis latenter extinctis, eorum supellectili pro libero vterentur arbitrio. Propter hoc Dominus donum, quod eis dederat, ob ingratitudinem eorum de iure reuocauit: & vt ab indignis, indignioribus, in eorum iniuriam, ciuitatem suam tradidit, ad tempus scilicet, Saladino & barbaris gentibus. Sic & olim arcam Testamenti abstulit a filiis Israel, & tradidit in manus Philistinorum, tempore Heli Sacerdotis, prostrata innumera multitudine Iudæorum.	Considerans itaque Balduinus illustris Comes Flandriæ, quod Rex Francorum, Rexque Anglorum hanc sanctam ciuitatem prædictam, nutu Dei concitati recuperare putauerunt, sed inuidia diaboli, qui hominem de paradiso deiecit, discordes effecit; dum alter alterum fastu regio superare contenderet, & in superbia elati, alter alteri se præferre niteretur: Deus, qui superbis resistit, de medio eorum se subtraxit, quia in scissura mentium Deus non habitat: Ideoque opus cœptum imperfectum reliquerunt, & discordia, quæ tunc ab eis concepta est, proh dolor! pro peccato illo, adhuc dum & scribo inter eos durissime durat. Verumtamen ciuitas Achon Dei auxilio ab eis occupata est, quam ciuitatem, quæ vulgo Arthe dicitur, paulo ante Saraceni nobis violenter abstulerant; sed multiplices phalangæ peregrinorum zelo Dei maria transfretantes, eandem ciuitatem obsederunt, sed illi illico a Saladino obsessi sunt. Cumque ciuitatem ante se impugnarent, a Saladino a tergo impugnabantur: sed ipsi fecerāt vallum inter se, & illum, ne in eos facile irruere posset. Carebant quidem victualibus, eo quod nulla negociatio victualiū peruenire ad eos posset. Igitur, fame multo angore tabescebant; ita quod non de salute animarum, sed corporum desperarent, Sed misericors & miserator Dominus, qui dat escam timentibus se, & implet omne animal benedictione, aperuit eis manum suam, & prospicientes in mari eminus viderunt classem Regis Francorum maria sulcantem. Tunc pauor pauori, & dolor dolori additur, & præ timore clamauerunt, æstimantes auxilium Sarracenorum venire ad vrbem, tamen miserunt quandam trierem obuiam eis, vt explorarent quænam gens esset. Cumque propius accessissent, substiterūt timentes, quousque cognouerunt vela regia & cruces in proris affixas, & vocati ab eis fiducialius accesserunt. Et cum rem didicissent vt erat, repleti gaudio, reflexis habenis equi lignei, citissime volantes ad littora redeunt. Ibi populus inhiabat audire rumores. At illi antequam terram attingerent, clamare cœperunt; Adnunciamus vobis gaudium magnum quod erit omni populo, quia venit Rex Francorum liberare vos de manibus inimicorum vestrorum. Quo audito	Adtollunt animos, palmasque ad sydera tendunt,	rigantes genas lachrymis, quas magnitudo lætitiæ fundebat. Statimque Rex appulit ad portum. Cui occurrentes cum tympanis, & choris, & citharis, quanto gaudio, imo quanto iubilo eum susceperint, cogita si potes. Cumque ille & sui oblata potirentur arena, Rex munera maioribus largitus est victualium, & pauperibus eleemosynas distribuit; fixisque tentoriis & papilionibus distensis ciuitatem ex magna parte obsedit: Et statim direxit nuncios ad Regem Anglorum, qui Cyprum obtinuerat, ibique adhuc morabatur, vt citissime veniret, deferens ei in hoc, quod eo absente, vrbem nolebat attentare. Qui concitus cum magno exercitu & regio apparatu veniens, duplicato gaudio circumdederunt vrbem; quam post multos labores, auxiliante eo, qui solo, ciuitatem ceperunt. Tuncque famelici faturati sunt, & egentes spoliis ditati, & ciuitas cum magno triumpho obtenta est. Quam si nunc non haberemus, nusquam in partibus illis tutum portum inueniremus. Sed zelo inuidiæ Reges discordes effecti, ab inuicem discedentes, iter Hierosolymitanum postposuerunt.	Hæc supradicta deliberans Comes Balduinus Flandrensis, accersito Comite sancti Pauli, & quampluribus aliis Baronibus, de Gallia, de Anglia, de Alamannia, & de vniuersis mundi Prouinciis; recolens quod Deus non in multitudine, sed in paucis saluare solitus est; iactans in Domino cogitatum suum, iter Hierosolymitanum arripuit. Cui Dominus in auxilio & consilio dedit comitem, scilicet Marchionem Montisferrati, cuius laus & potestas vbique terrarum prædicatur. Duxit etiam secum viros reuerentissimos, Episcopum videlicet Saixonensem, Episcopum Trecensem, & alios quamplurimos Religiosos. Huic sacro comitatui iunxit se quidam miles, nomine Dalmacius de Serciaco, vir nobilis & valde litteratus, qui sibi associauit quendam militem nomine Pontium de Busseria, virum fidelem & bonum socium. Hi pariter cum prædicto exercitu iter arripuerunt, atque Venetiam deuenerunt, & a Veneticis venenatis dolose recepti sunt: qui transitum eis neque naulo neque aliquo pretio ex longo tempore concedere voluerunt. Tandem a labyrintho eorum liberati, inciderunt in Carybdim Imperatoris Constantinopolitani: Qui dolens de aduentu eorum, tristitiam cordis ficta lætitia celauit, diu in auxilium sibi falsis persuasionibus detinuit, & peracto negocio suo, non vt Imperator, sed vt perfidus, stipendia, quæ eis promiserat mentitus est. Et efferatis eis, non solum ab vrbe, sed etiam a regno eos bello expellere satagebat. At tamen Franci inter incudem & malleum constituti, ad solitam Dei clementiam recurrentes, diuinum implorantes auxilium, animati a Deo, qui potens est in prælio, Græcos tantummodo plebs peditum ante ortum Auroræ aggreditur. Græci vero diuino nutu terga vertentes, in fugam versi sunt, & vnus de nostris centum decem milia persequebatur. Franci autem persequentes, trucidando fugientes, ciuitatem obtinuerunt, & Imperatorem de palatio fugere compulerunt. Quo deiecto Comitem Flandrensem pro Imperatore constituerunt, ciuitate obtenta. Quapropter idem prædictus Dalmatius, eo quod Hierusalem adire non poterat, deliberauit cum socio suo qualiter caput beati Clementis pie furari posset. Quod caput audierat a quodam Imperatore a mari Constantinopolim esse translatum, & in loco celebriori reposuisse. Quod quomodo Deo concedente Dalmatius prædictum Sancti caput Clementis obtinuerit, ipso narrante audite.	Ego Dalmatius de Serciaco, & socius meus Pontius de Busseria, e Thessalonica recedentes, proposueramus terram Hierosolymitanam visitare; sed illuc peruenire non potuimus, propter imminentium ventorum procellam. Laborauimus itaque per sex hebdomadas super mare. Tandem angustia ventorum compulsi, Constantinopolim iterum applicuimus. Cumque illuc quasi in dolore & tristitia sepultus essem, eo quod voti compos, eundi in Hierusalem habere facultatem nequissem, verens ne fructus tanti laboris pro quo tot terrena & marina pericula subierā, amitterem, conuersus ad Dominum cum lachrymis cœpi orare, dicens. Illustra faciem tuam, Domine, super seruum tuum, & doce me iustificationes tuas: & inspirare dignare aliquod factum seruo tuo, quod æquipolleat voto cœpto, nec completo: sitque tibi per-æque gratum, vt meæ remunerationis nummum non amittam. Et vt reuera reor, exaudiuit Dominus vocem fletus mei, & orationem meam suscepit. Et innatum est, id est conceptum diuinitus in mente mea, vt de reliquiis sanctorum, quorum ibi tanta erat copia, quod vilius ibi tractarentur, de eis in transmarinis deferrem partibus; sciens quod quanto longius eorum reliquiæ deferrentur, tanto clarius gloria & laus eorum longius clarescerent. Et dum talia in animo meo voluerem, concepi in mente mea, vt consulerem venerabiles & religiosos viros, Ecclesiæ Romanæ Cardinales, domnum videlicet Benedictum, domnum Petrum Capuanæ Ecclesiæ Cardinalem, qui pari voce, & æquali concordia mihi in præceptis dederunt, vt vndecumque possem habere Sanctorum reliquias absque venalitate, quia lex inhibet vt nemo martyres distrahat, nemo mercetur; & in loco religiosiore ad laudem Dei & ipsorum Sanctorum, quorum reliquiæ haberentur, honorifice deponerem. Quo præcepto recepto, cœpto cœpi operi instanter ardentius effectui mandare quod in voto conceperam: & per totam hyemem Constantinopoli vsque in Ramis palmarum hiemantes, studium nostrum apposuimus. Accidit quidem in ipsa Dominica, dum inter prandia essemus, & de Sanctorum reliquiis sermocinaremur, quidam sacerdos nomine Marcellus, vir religiosus, territorij Cabilonensis indigena, dixit se scire honorabiles cuiusdam Sancti reliquias, videlicet caput beati Clementis. Et nos sciscitati sumus ab eo, quomodo de his certus erat. Et respondens, se vidisse barreteam criseam, id est laminam auream insertam capsulæ, in qua depicta erat imago Sancti Clementis, & suum proprium nomen Grece scriptum, scilicet, ὁ ἅγιος Κλεμέντιος, quod Latine dicitur sanctus Clemens. Est autem Abbatia illa, in qua beati Clementis caput continebatur, magnæ authoritatis, in eadem ciuitate, quæ Græce dicitur Trentafolia, Latine vero interpretatur Rosa. Qualiter vero caput sancti Clementis habuimus, paucis non possumus explanare verbis: breuiter tamen quædam insinuabimus. Tunc accessimus ad Monachos loci illius, rogantes vt nobis Sanctorum reliquias causa orationis ostenderent. Illi vero quendam Clericum nobis tradiderunt, qui nos custodiret, & ea quæ petebamus ostenderet. Ego autem Dalmatius prædicto Sacerdoti, & cuidam Monacho Cisterciensi, qui nobiscum erat, dans opportunitatem peragendi negotium pro quo veneramus, Clericum, qui nos illuc adduxerat, per diuersa Ecclesiæ loca mecum deducebam, de multis aliis cum eo colloquens, & aspectum eius ad contuendas imagines retorquens, faciebam eum vagari, ne posset videre quæ Presbyter facturus erat. Tūc Presbyter cum tremore accedens ad beati Clementis caput, non est ausus totum assumere, sed mentum cum maxillis caute auulsit, capite derelicto. His factis, cum iam extra portam Abbatiæ essemus, interrogaui ego Dalmatius sacerdotem quid fecisset: Ipse respondit se de reliquiis sufficienter accepisse. Quæsiui iterum ab eo, vtrumne totum caput haberet: Respondit, Non, sed tantum mentum cum maxillis. Commotus ergo dixi illi, Nihil fecisti, Ite contenti eo quod habetis; Ego, & socius meus Pontius videbimus quid facere poterimus. Sic itaque illis recedentibus nos duo ad Monasterium reuersi sumus. Monachis ergo, qui in porta erant, quærentibus ad quid regrederemur, Ego Dalmatius chirotecas meas in Ecclesia reliquisse respondi: Sicque cum Monachis in porta remanens, detinendi causa, socium meum domnum Pontium, ad implendum quod quærebamus, intus misi. Ille igitur Monachum quendam quasi custodem Monasterij retro portam dormientem perspiciens, ad negotium implendum festinauit. Et ex Dei permissione, de duobus capitibus Sanctorum, quæ in armariolo retro altare continebantur, beati Clementis caput attulit. Considerauit enim quod illud erat S. Clementis, de quo Presbyter mentum acceperat. Sicque cum gaudio equos nostros ascendentes, cum festinatione Abbatiam exiuimus. Comperientes vero Monachi quod factum fuerat, cum magno eiulatu post nos currentes, barbarumque suarum & capitum pilos dirumpentes, reliquias sanctas nos furtim rapuisse clamabant. Ego autem Dalmatius Pontium socium meum cito pręcedere commonens, ad retardandos Monachos habenas reprimens, sinum meum vacuum illis ostendens, nos nihil eis abstulisse pro mendacio asserebam. Sicque ex Dei gratia cum sancta præda per multarum viarum diuortia, cum gaudio & timore ad hospitium reuersi sumus, sanctumque beati Clementis caput, non quanta debuimus, sed quanta ausi fuimus & potuimus veneratione, in Capella domus nostrę occulte reposuim9. Postea vero aliquantulum dubitantes & de facto nostro certiorari volentes, nullam ausi sumus facere mentionem a die Dominica in Ramis Palmarum vsque ad parasceuen, sed taciti super hęc permansimus. Illa vero passionis Dominicæ die permutato habitu, & pedites visitantibus sancti, quasi peregrini ad prædictam Abbatiam deuenimus: Et non solum ad adorandum, sed potius ad furandum aliud caput quod relictum fuerat, versus altare viam direximus. Quod videntes Monachi multi post nos currentes, vsque ad armariolum nobiscum pariter deuenerunt. Vixque multa precum instantia, Sanctuarium quod intus erat, manus nostras mirabiliter obseruantes, osculari permiserunt. Cumque ab ipsis, quare sic timerent, quæreremus, responderunt, Preciosissimas reliquias, caput beati Clementis se de nouo taliter amisisse. His auditis certiores effecti, ab ipsis recessimus, & sic quieti vsque in diem Paschæ permansimus. Ipsa autem Resurrectionis die, ego Dalmatius de acquisito capite plurimum gaudēs, & ampliorem volens habere certitudinem, quendam interpretem, quem mecum tenebam, Græcæ & Latinæ linguæ peritum, ad Abbatiam prædictam transmisi, eique vt Abbati illius loci insinuaret, quod aliquas reliquias, cuidam militi, auri, vel argenti, vel domorum, siue reddituum, permutatione concederet, iniunxi. Qui ad Abbatem veniens, quod sibi iniunxeram patefecit. Cum Abbas quasi iratus, nullas reliquias, quibus carere vellet, quoniam caput beati Clementis de nouo perdiderant, se habere respondit. Cumque in hūc modum ab eo Interpres recederet, quidam Venetiani, in quorum Dominio & potestate prædicta Abbatia sita est, obuij venientes, quidnam quæreret ipsum interrogauerunt. Quibus cum se ad adoranda sancta deuenisse respondisset, ipsi ipsum forte ex his qui sanctum caput beati Clementis furati fuerant ei obiecerunt. Quibus ille nihil horum se scire respondens, quam citius potuit ab eis recessit. Et ita ad nos rediens, totum quod audierat & viderat recitauit. In hunc igitur modum augmentato & confirmato gaudio nostro, Ego Dalmatius necdum de inquisitione veritatis facti nostri quiescere volens, ad quendam Surianum, Moysem nomine, qui ante tempora captionis ciuitatis Hierusalem, Sepulchri Domini nostri Iesu Christi Canonicus & custos extiterat, & post tempora præfatæ captionis deuenerat Constantinopolim: ibique vltra xv. annos moram fecerat, & multa de statu Ecclesiarum, & de depositione Sanctorum, vt diligens inquisitor audierat; vtrumne aliquid de corpore beati Clementis in eadem ciuitate delatum fuisse audisset, multa diligentia quæsiui. Qui siquidem post multam inter se auditorum reuolutionem, caput beati Clementis a quodam Imperatore longe ante Constantinopolim deportatum, sed vbi repositum fuerit, se nescire respondit. His igitur intersigniis & inquisitionibus Ego Dalmatius & socius meus Pontius admodum lætificati, beati Clementis caput, si Deus prosperum ad patriam nobis reditum concederet, sanctæ Ecclesiæ Cluniacensi nos daturos deuouimus & promisimus.	Quanto citius ergo potuimus, nauem ascendentes, & de prosperitate itineris nostri ex Dei gratia, & patroni nostri sancti Clementis tutamine plurimum confidentes, multa maris spacia vsque ad vigiliam Pentecostes satis prospere transiuimus. Ipsa autem vigilia inuidus ille humani generis inimicus omnium bonorum, in quantum a Deo permittitur, perturbator, felicibus, vt credimus, actionibus nostris inuidens, noctis illius crepusculo, vehemens & intolerabile venti marisque super nos induxit tormentum. Quo turbine turbati, turbantur & cerula ponti, & eleuatæ sunt mirabiles elationes maris. Tunc vnda dehiscens maris secreta nudauit, ęstusque furit arenis, & sepulchrum nostrum, ventres scilicet piscium, iam mare parauerat. Tunc extemplo omnium soluuntur frigore membra, eo quod non tam nauis inter vndas, quam vndæ intra nauem viderentur. Et carbasus arcemone inclinato iam maria lambere videbatur, & nautæ de vita desperantes, naue relicta in barcellis effugerunt. Cumque omnes alij, qui in naui remanseramus, de euasione & vita desperaremus, & omnium bonorum, & malorum obliti extra nos positi fueramus. Tunc confestim Spiritus paraclitus, qui vbi vult spirat, inspirare dignatus est nobis, vt confugeremus ad sanctū Clementem, cuius reliquias portabamus, eiusque experiremur clementiam. Nos vero ante capsulam, flexis poplitibus, lachrymis distillantibus, palmis ad cœlum extensis, huiusmodi orationem obtulimus. O clementissime Clemens, clementiam tuam imploramus, de cuius patrocinio confidimus; vt qui pro nomine Christi in mari subuersus es, nos a subuersione maris liberare digneris, vt ex hoc veraciter comprobemus te nobis auxiliari. Oratione autem finita, illico finita est procella, & tranquilitas maris reddita est nobis. Fatemur igitur, & confidenter dicimus, quod statim per beati Clementis merita Aquilone fugato, Auster prosper propere successit, & nauem ex opposita parte euidenter erigendo, præfatum mortale periculum feliciter euasimus. Et lætabundi lætabundas exoluimus gratias erectori nostro, sicque per mare volantes citius appulimus ad portum optatum. Postea vero per diuersa terrarum spacia, a beato Clemente prospere conducti, VI. Kal. Augusti sæpe dictum sancti Martyris caput cum multa deuotione & honorificentia Domino concedente, & ipso Martyre permittente, sanctæ Ecclesiæ Cluniacensi, & eiusdem venerabili Conuentui obtulimus perpetuo venerandum & colendum. A quibus honorifice, & cum ingenti reuerentia susceptum, cum aliis sanctis reliquiis lætantes deposuerunt. Sed paulo post cum ingenti reuerentia, & honore in capsam argenteam honorificentius recondiderunt. Vnde, de eius clementius sperantes apud eum, qui iudicaturus est viuos & mortuos, de eius patrocinio & aduocatione perpetuo confidimus muniri. Eiusque deprecamur clementiam, vt sicut aliquando vniuersalem rexit Ecclesiam; ita nunc hanc specialiter regere, & gubernare dignetur. Amen.	Hoc autem factum est per gratiam Dei, anno millesimo ducentesimo sexto, præsente Innocentio Papa, regnante Philippo Rege Francorum, adiuuante Domino nostro Iesu Christo, cui est gloria perennis, & laus perpetua, per infinita sæcula sæculorum.	Explicit narratio exceptionis apud Cluniacum capitis beati Clementis.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	De Translatione Capitis S. Clementis Papæ, & Martyris, Hymnus.	??	??	Cerula freti iubilant,	Nam cum Paulo participant	Munus quod humus obtulit,	Sed theum flatum addidit.	Iam mare glebam retinet,	Anima cœlum possidet	In altis Clemens residet	Vbi Rex Regum præsidet.	Et vt martyr diuiditur, (...)	Ita & mare scinditur:	Silet, nec flare præualet	Dum laos festum celebret.	Mausoleo marmoreo	Præparato a Domino,	Puer sopore annuo	Dormiuit sine tædio.	Hic martyr in exilio	Vsus agni consilio, (...)	Aquas traxit in fluuio	De sicco terræ gremio.	Christi Legis peritia	Refulsit in Ecclesia,	Quam tradente Apostolo	Donauit Dionysio.	Spreuit decreta Principum,	Ob hoc passus exilium,	Sed per maris supplicium	Consequutus est brauium.	Cluniace tripudia	Nam Clementis clementia	Adest tibi propitia	Pro capitis præsentia.	Oculus Deus agios	Pius pie exaudi nos,	Et per Clementis merita	Vita detur politica.	Vbi lætantur Angeli	Pro triumpho martyrij;	Cœlestis gaudet Curia	Pro martyris victoria.	Nunc ergo nobis miseris	Merita prosint Martyris,	Vt de mundi naufragio	In cœli ducat solio.	O Clemens clementissime,	Fac vt possimus viuere	Tecum in illa requie	Vbi regnat Rex gloriæ,	Cum patre & sancto Spiritu	Qui nos redemit obitu, Amen.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	DIPLOMATA ET CHARTÆ, DE QVIBVSDAM PRIVILEGIIS ET ECCLESIIS CLVN. Cœnobio concessis, TEMPORE HVGONIS V. ABBATIS Cluniacensis XVII. Charta Philippi Regis Francorum de hominibus & consuetudinibus d’Escoroles.	An. 1189.	EX CHAR. CLVN. CHART. CCLXXX.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Amen. PHILIPPVS Dei gratia Francorum Rex. Notū facimus vniuersis pręsentibus & futuris, quod ad preces & instātiam dilecti nostri Abbatis Clun. villā in Aruernia, quæ vocatur Escuroles, cum vniuersis eius appendiciis ex persecutione hostili vastatam, & destructioni proximam in manu nostra suscepimus, ad protectionem & defensionem incursus malignantium, ad eas cōsuetudines ibi habendas, quas in villa de Monasteriis habemus: saluo tamē iure Gaufridi Monachi, si quod in ea habet, & alieno iure saluo. Hæ autē sunt consuetudines. In hominibus vero ad potestatem S. Petri pertinentibus in villa & extra villam, ad festum S. Germani, habebimus v. solid. vel iiij. vel iij. vel ij. & ad minus xij nūmos, & hoc admensurare, ne grauentur homines, erit super Priorem, & super Præpositum nostrum. De hominibus villæ dantibus v. solid. vel iiij. habebit Præpositus noster pro saluamento xij. denarios, & de aliis, qui minus iiij, siue v. solid. dabunt, habebit vj. denar. De hominibus vero potestatis eiusdem, qui sunt extra villam, quartallum annonæ, medium frumenti, & mediū auenæ. Intra villam dederunt nobis Monachi totius Iustitiæ medietatē, sed claustrum suum Monachis absolute remansit liberum. Noster vero Præpositus, & Monachorum Præpositus inter se per fidem cōfederati, iustitiam ipsam per medium colligent, & alteri sine altero nihil omnino leuare licebit. In omnibus potestatis eiusdē, qui extra villam manserint, nullā iustitiam habebit Prępositus noster, nisi de saluamento. Si censum redditū non fuerit ad terminū, & hoc per legem & cōsuetudinem patriæ, Prępositus accipiet sine parte Prioris. Quod si de eisdē hominib. aliquis forte Priori rebellis fuerit, de quo Prior clamorē ad Prępositum referat, eam iustitiam tunc noster Prępositus cum Priore partietur. Cæterū, definitum fuit, & a nobis concessum, quod homines ad damnū aliquod Ecclesiæ nō suscipiemus manu tenere, sed ratione saluamenti quod habemus. Monachis omnia in nostra potestate salua facere curabimus. Et hoc saluamētum tali lege suscepimus, quod extra manum nostrā mittere nequaquā poterimus: sed ad Coronā regis in perpetuum remanere statuimus. Quod vt firmum & ratū in perpetuum maneat, sigillo nostro muniri pręcepimus, ac Regij nominis charactere iussimus confirmari. Actum Parisiis, anno ab Incar. Domini MCLXXXIX. regni nostri anno decimo. Astantibus in Palatio nostro, quorum nomina supposita sunt, & signa.	S. Theobaudi Dapiferi nostri.	S. Guidonis Buticularij.	S. Matthæi Camerarij.	S. Radulphi Constabularij.	[Monogramme]	Data vacante Cancellaria.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Charta Raginaldi Episcopi Carnotensis.	An. 1193.	??	Raginaldus Dei gratia Carnotēsis Episcopus, Omnibus ad quos litteræ istæ peruenerint, salutē in Domino. Nouerint vniuersi præsentem paginam inspecturi, Quod nos pietatis intuitu ad preces dicti consanguinei nostri HVGONIS Abbatis Cluniacensis, & charissimi nepotis nostri nobilis viri Gaufridi Comitis Perticensis, concessimus dilectis filiis nostris Priori, & Capitulo beati Dionysij de Nogēto Rotrodi, ius patronatus Ecclesiarum in Episcopatu nostro ad præsentationem prædictorū Prioris & Capituli spectantium, sicut continetur in priuilegiis a summis Pontificibus felicis memoriæ Alexandro videlicet & Clemente, & a Gosleno piæ opinionis prædecessore nostro Episcopo Carnotensi a iamdictis Priore & Capitulo impetratis. Quod ne possit obliuione deleri vel aliquatenus interuerti, præsenti scripto sigilli nostri caracterem duximus apponendum. Datum Carnoti, anno gratiæ millesimo centesimo nonagesimo tertio, nono Kal. Augusti.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Charta Theobaldi Comitis Campaniæ de Merkelicurti pertinente ad sanctam Margaretam.	An. 1198.	CHART. CXCII.	Ego Theobaldus Trecensis Comes Palatinus. Notum facio præsentibus & futuris, quod grangia, quæ dicitur Mekerelicurtis, quam Monachi de Buillencurto emisse se dicebant a Canonicis de Capella, quod sine meo assensu factum fuerat; cum eam vtrorumque assensu ad me retraxissem, & eam in manu mea titulo emptionis tenerem, Ecclesiæ Cluniacensi hoc modo dimisi. Capellam, quæ sita est infra septa ipsius grangiæ, & decimas ad eam pertinētes, quicquid videlicet ibi habetur spirituale, pro remedio animæ meæ, & pro animabus patris, & matris, & fratris mei, omniumque parentum meorum dedi Ecclesiæ Clun. vt perpetuo adiaceat Ecclesiæ sanctæ Margaretæ, quæ est Cella Eccl. Clun. Abbas vero & Conuentus Clun. pro ipsa grangia, pro pratis, vineis, terris, ædificiis, & pro omnibus tēporalibus, quæ ad eandē grangiam pertinent, dederunt mihi mille & septingentas libras Pruuinienses. Et ego concessi eisdem Monachis Clun. vt perpetuo possideant in pace sæpe dictam grangiam de Makelicurtis, cum omnibus pertinentiis suis. Tenemur autē ego, & successores mei illam grangiam Monachis Clun. garentire aduersus omnes homines: ita quod nullatenus sustinebimus ab aliquo amodo Monachos Cluniacenses super hoc molestari. Quod vt firmum sit, & non possit vllatenus infirmari, præsenti authentico meum apposui sigillū. Actum anno Verbi Incarnati MCXCVIII. Data per manum Galteri Cancellarij, Nota, Petri.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Innocentij III. Papæ, Confirmatio de Mercurij-curte.	An. 1198.	CHART. LXXXVI.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei dilectis filiis Abbati & Conuentui Cluniacēsi, salutem & Apostolicam benedictionem. Cum a nobis petitur quod iustum est & honestum, tam vigor æquitatis quam ordo exigit rationis, vt vel per sollicitudinem officij nostri ad debitum perducatur effectum. Ea propter, dilecti in Domino filij, vestris iustis postulationibus gratum impertientes assensum, grangiam de Mercurij-curte, quam dilectus filius nobilis vir Theobaldus Comes Trecensis cum omnibus pertinentiis suis vobis caritatiue cōcessit, sicut eam iuste ac sine controuersia possidetis, vobis & per vos Ecclesiæ vestræ auctoritate Apostolica confirmamus, & præsentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hāc paginam nostræ confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Romæ apud S. Petrum, IIII. Nonas Maij, Pōtificatus nostri anno primo.	
Hugo V. Abbas Clun. XVII.	Priuilegium Innocentij Papæ III. de Libertate Ecclesiæ Cluniacensis.	An. 1204.	CHART. XXVIII.	Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis HVGONI Abbati S. Petri Cluniacensis, suisque fratribus tam præsentibus quam futuris regularem vitam professis, in perpetuum. Religionis Monasticæ modernis temporibus speculum, & in Galliarum partibus documentum, beati Petri Cluniacēse Monasterium, ab ipso suæ fundationis exordio Sedi Apostolicæ in ius proprium est oblatum. Proinde prædecessores nostri Romani Pontifices locum ipsum singularis dilectionis & libertatis prærogatiua donarunt, & vniuersa ei pertinētia priuilegiorum suorum sanctionibus muniuerunt. Eapropter, dilecti in Domino filij, vestris iustis postulationibus clementer annuimus, & præfatum Cluniacense Monasterium, quod specialiter beati PETRI iuris existit, sub eiusdem beati Petri, & nostra protectione suscipimus, & præsentis scripti priuilegio communimus. In primis siquidem statuentes, vt Ordo Monasticus, qui secundum Deum, & beati Benedicti Regulam, ac institutionem Cluniacensium fratrum, in eodem loco institutus esse dinoscitur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Præterea, quascumq. possessiones, quæcumque bona idem Monasterium in præsentiarum iuste ac canonice possidet, aut in futurum concessione Pontificum, largitione Regum vel Principū, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis Deo propitio poterit adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus, & illibata permaneant. In quibus hæc propriis duximus vocabulis exprimēda. Locum ipsum, in quo præfatum vestrum Monasterium situm est, cū omnibus pertinentiis suis. In Burgundia, Carum-locum, Marciniacum, Paredum, S. Marcellum Cabilon. Virgiacum, Troaldum, & omnes alios Prioratus & Cellas, possessiones & iura quæ habetis in Prouincia Lugdunensi. Vltra Ararim, Nantuacum, Gigniacum, Monasterium de Vallibus, Poliniacum, Monasterium de Alta-petra, Vallem-Clusam, Vltra-Iugum, Romanum Monasterium, Paterniacum, Insulas, & omnes Prioratus & Cellas, possessiones & iura, quæ in illa parte Burgundiæ, siue in Teutonia possidetis. In Prouincia Viennēsi, S. Victorem Geben. Condamin. Borget. Domninam, Lauard. & omnia loca & iura, quæ in pręsentia in Viennēsi Prouincia possidetis. In Prouincia S. Saturninum, Tornacum, Podium, & Canagabia. Extra, Montem Pessulanum, Clunisetum, & cætera vestra loca in Prouincia constituta. In Wasconia, Karenascum, Moriacum, Sanctum Orientientium, sanctum Montē, & omnia loca vestra, quæ in Wasconia possidetis. Pręterea Siluiniacum, Monasterium Celsinien. Sanctum Florū, Voltam, S. Eutropium, Mogon. Agiam, Monasterium de Charitate cum omnib. pertinentiis suis, Sanctum Stephanū, Sanctum Saluatorem Niuer. S. Martinum de Cāpis, Longum-pontem, Gaiam, Sanctam Margaritam in Campania, cum grangiis de Macricuria, & de Sancta Petronilla, & omnib. pertinētiis suis. Crispiacum, Consiacum, Lehunū, cum Prioratibus S. Laurentij, & S. Nicolaj, quos Prior Lehunum Monasterio suo, cū eorum pertinentiis nouiter acquisiuit. Sanctum Margaritam in Codun. Mondiderium, Abbatis-villam, S. Lupum, Monasteriū SS. Cosmę & Damiani. Froeuil. Renangias, & quicquid in Bituricensi, Burdegalensi, Senonensi, Remensi, Treuerensi, & Rothomagensi Prouinciis possidetis. Monasterium Lewen. Lenton. Montem-acutum, Teffordum, Lebdecumbam, Opeford. & Tikesore villas cum omnibus appēdiciis earum. Sanctam Mariam de Nagera, Sanctum Zoilum de Quarrium, Villamfrancam, Sanctam Columbam de Burgis, Cornelian. Monasterium Pontiden. Monasterium S. Maioli Papien. S. Gabrielis Cremon. & Monasterium S. Pauli de Argona, Cellam de Bertreis, & Cellam de Namachia, & quicquid in Anglia, Hispania, Lombardia, & in Leodiensi diocesi possidetis. In Tuscia iuxta criptas, Sanctam Mariam de Aqua-viua. In ciuitate Tuscanen. S. Ioannem de Podio, S. Petrum de Altan. In Episcopatu Tuscul. S. Mariam de Pesclo, & in Sicilia Prioratum de Sacco cum omnibus pertinentiis suis.	Sane laborum vestrorum decimas, pro quibus tam vos quam alios Monasticæ religionis viros inquietare Episcopi consuerunt, illorum videlicet quos Dominicaturas appellāt, qui vestro sumptu a Monasterij, & Cellarum vestrarum clientibus excoluntur, sine omnium Episcoporum, & Episcopalium ministrorum contradictione deinceps habeatis quietius, qui vestra peregrinis fratribus & pauperibus erogatis. Liceat quoque vobis clericos vel laicos liberos & absolutos e seculo fugientes, ad conuersionem recipere, & eos absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper, vt nulli fratrum vestrorum post factam in Monasterio vestro professionem, fas sit absque Abbatis sui licentia de Clun. claustro discedere. Discedentem vero absque communium litterarum vestrarum cautione nullus audeat retinere. Quod si quis forte retinere præsumpserit, licitum sit vobis in ipsos Monachos vel cōuersos regularem sententiam promulgare. Ad hęc etiam prohibemus, ne aliquis Monachus siue conuersus sub professione vestræ Domus astrictus, sine consensu & licētia Abbatis & maioris partis Capituli vestri pro aliquo fideiubeat, vel ab aliquo pecuniā mutuo accipiat, vltra precium Capituli vestri prouidentia constitutum, nisi propter manifestam domus vestræ vtilitatem. Quod si facere præsumpserit, non teneatur Conuentus pro his aliquatenus respondere. Licitum pręterea vobis sit in causis propriis siue ciuilem, siue criminalem contineant quęstionem, fratrum vestrorum testimoniis vti, ne pro defectu testium ius vestrum in aliquo valeat deperire. Insuper auctoritate Apostolica inhibemus, ne vllus Episcopus, vel alia quęcumq. persona ad Synodos vel Conuentus forenses vos ire compellat, nec ad domos vestras, causa Ordines celebrandi, causas tractandi, vel Conuentus aliquos publicos conuocādi, vel Missas etiam celebrandi, nisi ab Abbate fuerit inuitatus, accedat. Statuimus etiam, vt Ecclesiæ omnes, Cimiteria, Monachi, Clerici, & laici infra terminos habitantes, qui sunt a riuo de Salnay, & ab Ecclesia Rufiaci, & Cruce de Lornant: a termino quoque de Tornesath per villam quæ dicitur Varenna, cum nemore Burserio, a termino etiā qui dicitur Perrois, vsq. ad riuum de Salnay, sub Apostolicæ tantum Sedis iure ac tuitione permaneant. Neque ipsius Clun. loci Presbyteri, aut etiā parrochiani ad cuiuslibet nisi Romani Pontificis, vel eius Legati, & Clun. Abbatis cogantur ire Synodum vel Conuentum. Sane pro Abbatis, Monachorū, seu Clericorū infra prædictos terminos habitantium ordinatione, pro chrismatis confectione, pro sacri olei, Ecclesiarum, & Altarium consecratione, & Cimiteriorum benedictione, Cluniacense Monasterium, quem maluerit Antistitem cōuocet, gratiam & communionem Apostolicæ Sedis habentem. Cluniacenses vero Monachos vbilibet habitantes, nulla omnino persona præter Rom. Pontificem, & Legatum, qui ad hoc missus fuerit excommunicet, aut etiam interdicat: ita tamen vt circa Legatos Apostolicæ Sedis obedientia vel reuerentia debita per hoc nullatenus minuatur.	Tibi etiā, fili Abbas, & per te Monasterio Cluniacensi concedimus, vt in processionibus, Missarumque solemniis, tam tu quam successores tui, mitra, anulo, chirothecis, sandaliis, & aliis Pontificalibus insigniis vti possitis: Benedictionemque follemnem super populum facere, ad diuini nominis gloriam, & Monasterij Clun. honorē. Illud autem districtius inhibemus, ne quis possessiones, iura, vel bona Monasterij vestri, pręter Sedis Apostolicæ conscientiam, cui specialiter est subiectū, quolibet modo alienare, vel antiquas & rationabiles ipsius Monasterij cōsuetudines, & hactenus obseruatas violare præsumat. Si quæ vero donationes, aut alienationes aliter quam dictum est, factæ fuerint, eas irritas esse censemus. Decimas præterea & possessiones ad ius Ecclesiarū vestrarum spectantes, quæ a laicis detinentur, redimēdi & legitime liberādi de manibus eorum, & ad Ecclesias, ad quas pertinent, reuocandi, libera sit vobis de nostra auctoritate facultas. Percussuram quoque proprij numismatis vel monetæ, sicut hactenus est obtentum, vobis auctoritate Apostolica confirmamus. Ad hæc adiicimus, vt in omnibus Prioratibus, & Cellis, quæ nunc sine proprio Abbate vestro regimini sunt subiectæ, nullus futuris vmquā temporibus Abbatem ordinare præsumat. Sed tam Prioratus ipsi & Cellæ, quam, & cętera in quibuslibet locis omnia, quibus Clun. Ecclesia, tempore Aruernensis Concilij, quod per felicis memoriæ Vrbanū Papam prædecessorem nostrum celebratum est, inuestita erat, de quibus tunc nulla quæstio mota est, tam tibi, fili Abbas, quam successoribus tuis, in pace semper & quiete seruentur: illis dumtaxat exceptis, quæ per auctoritatem Sedis Apostolicæ sunt ab illo statu mutata. Pro Altaribus & Ecclesiis, siue decimis vestris, nulli Episcoporum facultas sit grauamen vobis indebitum irrogare, sed sicut eorum permissione, quædam ex parte, quædam ex integro habuistis, ita futuris temporibus habeatis. Cæterum omnes Ecclesiæ, quæ vbilibet positæ sunt, seu Capellæ vestræ & Cimiteria libera sint, & omnis exactionis immunia præter consuetam Episcopi paratam, & iustitiam Canonicam in Presbyteros, qui aduersus Ordinis sui offenderint dignitatem. In parochialibus vero Ecclesiis, quas habetis, liceat vobis seu fratribus vestris Sacerdotes eligere, & diocesano Episcopo præsentare, quibus si idonei fuerint, Episcopus curam animarum committat, vt ei de spiritualibus, vobis vero de temporalibus debeant respondere. Quam si committere illis, quod absit, ex prauitate noluerint, tunc Presbyteri ex Apostolicæ Sedis benignitate officia celebrandi, dummodo sint idonei, licentiam consequantur. Ecclesiarum vero, seu Altarium consecrationes, si diocesani Episcopi gratis noluerint exhibere, a quolibet Catholico suscipiatis Episcopo, gratiam & communionem Apostolicæ Sedis habente. Nec Cellarum vestrarum vbilibet positarum fratres, pro qualibet interdictione vel excommunicatione diuinorum officiorum suspensionem aliquatenus patiantur. Sed tam Monachi ipsi, quam & famuli eorum, & qui se professioni Monasticæ deuouerunt, clausis Ecclesiarum ianuis, exclusis excommunicatis & interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce diuina officia celebrent, & peragant debita sepulturæ.	Cæterum Abbatias, quas prædecessores nostri Romani Pontifices vestris prædecessoribus concesserunt, nos quoque vobis & successoribus vestris duximus concedendas: vt per industriam vestram religionis status in eis auctore Domino cōseruetur, videlicet Abbatias S. Martialis Lemouicensis, Monasterij Noui Pictauensis, S. Ioannis Angeliacensis, Monasterij Lezatensis, Moysiacensis, Maziacensis, Figiacensis, Tiernensis, & S. Germani Antisiodorensis. Illud nihilominus statuentes, vt in eis sine Abbatis Clun. consilio Abbas nullatenus eligatur. Paci quoque & tranquillitati vestræ paterna in posterum sollicitudine prouidere volentes, auctoritate Apostolica prohibemus, vt infra terminos sacri banni, quos supradictus Vrbanus Papa distinxit, seu infra clausuras locorum, vel grangiarum vestrarum, nullus homo cuiuscumque conditionis aut potestatis existat, inuasionem, prædam, aut rapinam, vel furtum facere, ignem apponere, sanguinem fundere, hominem temere capere, seu homicidium perpetrare præsumat. Præterea omnes libertates, & immunitates a prædecessoribus nostris Romanis Pontificibus Ordini vestro concessas, necnon & libertates, & exemptiones secularium exactionum, a Regibus & Principibus, vel aliis fidelibus rationabiliter vobis indultas, auctoritate Apostolica confirmamus, & præsentis scripti priuilegio communimus.	Decernimus ergo, vt nulli ommino hominum liceat præfatum Monasterium temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare: sed omnia integra conseruentur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, vsibus omnimodis profutura: salua Sedis Apostolicæ auctoritate, & diocesanorum Episcoporum canonica iustitia in Ecclesiis non exemptis. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica sæcularisue persona hanc nostrę constitutionis paginam sciens contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue cōmonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis, honorisque sui careat dignitate, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore & sanguine Dei, & Domini Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtę subiaceat vltioni. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus, sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatinus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant, Amen, Amen, Amen.	Ego Innocētius Catholicę Ecclesię Episcopus ff.	Ego Octauianus Hostiensis Episcopus ff.	Ego Petrus Portuensis, & sanctæ Rufinæ Episcopus ff.	Ego Ioannes Albanensis Episcopus ff.	Ego Ioannes Episcopus Sabinensis ff.	Ego Nicolaus Tusculan. Episcopus ff.	Ego Petrus tit. S. Ceciliæ Presbyter Card. ff.	Ego Guido S. Mariæ trans Tiberim tit. Calixti Presbyter Card. ff.	Ego Hugo Presbyter Card. S. Martini in tit. Equincij ff.	Ego Ioannes tit. S. Stephani in Celio Monte Presbyter Card. ff.	Ego Cencius SS. Ioannis & Pauli Presbyter Card. tit. Pamachij ff.	Ego Benedictus tit. S. Susannę Presbyter Car. ff.	Ego Garcianus SS. Cosmæ & Damiani Diaconus Card. ff.	Ego Gregorius S. Georgij ad velum aureum Diaconus Card. ff.	Ego Hugo S. Eustachij Diaconus Card. ff.	Ego Matthæus S. Theodori Diaconus Card. ff.	Ego Ioannes S. Mariæ in Cosmedin Diaconus Card. ff.	Ego Guido S. Nicolai in carcere Tulliano Diaconus Card. ff.	Ego Petrus S. Angeli Diaconus Card. ff.	Ego Gualla S. Mariæ in Porticu Diaconus Cardinalis ff.	Ego Rogerius S. Mariæ in Domnica Diaconus Card. ff.	Datum Romæ apud S. Petrum, per manum Ioannis S. Mariæ in via lata Diaconi Cardinalis, Id. Ianuar. Indict. VIII. Incarn. Dominicæ anno MCCIIII. Pontificatus vero domni Innocentij Papæ III. anno VII.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Guillelmus II. Abbas Cluniacensis XVIII. CHARTA G. BESTIALIS DE HOMINIBVS quos dedit Ecclesiæ Clun. in villa S. Pontij, tempore Guillelmi II. Abbatis Cluniacensis XVIII.	An. 1207.	EX CHAR. CLVN. CHART. CLXXIX.	NOTVM sit omnibus præsentibus & futuris, quod cū inter Clun. Ecclesiam ex vna parte, & domnum Guidonem Bestialem ex alia, super damnis & iniuriis, quas idem Guido Ecclesiæ Clun. & hominibus obedientiarum Clun. intulerat, controuersia verteretur: tandem ipse Guido ad cor rediens accessit ad domnum WILLELMVM Clun. Abbatem, humiliter postulans veniam de prædictis, & promittens Ecclesiæ Clun. perpetuam fidelitatem & amorem. Tantum quidem laboratū est in hoc per manus amicorum, quod idem Guido homagium fecit dicto domno Abbati & ecclesiæ Clu. & pro forefactis, quæ fecerat Ecclesię hominibus, dedit & gurpiuit Deo, & beatis Apostolis Petro & Paulo, & Ecclesiæ Clun. quicquid iuris habebat in istis hominibus S. Pontij, scilicet in Bernardo de Chimet, & Petro de Chimet, & B. de Muncel, & Martino Morel, iurauit tactis sacrosanctis Euangeliis, quod in dictis hominibus nihil iuris vel custodiæ vlterius reclamaret, & domnus Clun. Abbas indulsit ei bona fide quicquid mali fecerat Ecclesiæ Clun. vel hominibus exteriorum Obedientiarum. De hominibus Clun. fuit dictum, quod ipsi per se quando vellent suas contra ipsum Guidonem proponerent actiones. De quibus, vel pro quibus Cluniac. Abbas vel Ecclesia se non intromitteret, partem ipsorum Cluniac. burgensium defendendo. Vt autem prædicta firmius teneantur, idem sæpedictus Guido dedit pro se fideiussorem dominum Guichardum de Bello-ioco, vt hoc teneret, sicut superius est expressum: qui in huius rei testimonium præsentem Chartam sui sigilli munimine roborauit. Inde testes sunt.	Gilinus Durannus, qui fuit Decanus.	Humbertus de Mailliaco socius Camerarij.	Raimundus.	Berengarius.	Stephanus Grisellus.	Pontius Cellarius domni Abbatis.	Achardus de Buxeria.	Guillelmus de Bosco.	Gaufredus de Aziaco.	Achardus de Bosco.	Actum est in Claustro domni Abbatis, anno gratiæ MCCVII.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Giraudus Abbas Cluniacensis XIX. DE CONVENTIONE INTER CLVNIACENSES & Angeliacenses Monachos, & de Prioratu de Buriaco: tempore Giraudi Abbatis Cluniacensis XIX.	An. 1217.	CHART. CCXXVIII.	VNIVERSIS Christi fidelibus, tam futuris quam præsentibus, hanc paginam inspecturis, frater Helias humilis Abbas, & Conuentus S. Ioannis Angeliacensis, salutem in perpetum. Nouerit omnium vniuersitas, quod cum controuersia verteretur inter Cluniacense & Angeliacense Monasteria, super subiectionem Monasterij nostri, videlicet Angeliacensis, & super quibusdam possessionibus: quæ vtique controuersia multo antea tempore, non sine grauamine, & dispendio Monasterij durauerat vtriusque; tandem, post multas altercationes hinc inde habitas, de consensu quorumdam Iudicum a domno Papa Honorio delegatorum, Abbatis videlicet Clariacensis, & Prioris beati Hilarij de cella Pictau. & Archipresbyteri de Iarniaco, a Domino GIRAVDO Cluniacensi, & me Helia Angeliacensi Monasteriorum prædictorum Abbatibus, fide interposita, sub attestatione religionis in manu domni P. Episcopi Santonensis facta, præsente Capitulo Santonensi, & approbante pro nobis & Capitulis nostris, in quatuor fuit electos arbitros compromissum. Ex parte videlicet Cluniacensi, in venerabilem virum Eliam Priorem de Charitate, & Magistrum Willelmum de Berbezillo Capellanum. Ex parte vero nostra in dominum Bernardum S. Maxentij, & dominum A. S. Leodegarij Abbates. Qui habito prudētum virorum consilio, tranquillitati & vtilitati vtriusque Monasterij consulentes; cum de Monasterij nostri, scilicet Angeliacensis, subiectione nequaquam constaret, pro bono pacis arbitrati sunt in hunc modum. Nos siquidem Abbas, & Capitulum Angeliacense contulimus, & penitus quittauimus in perpetuum Abbati & Capitulo Cluniacensi, in Beluacensi diocesi Prioratum nostrum de Buri, cum omnibus pertinentiis suis, mobilibus & immobilibus, & totum dominium & ius, quod ibi habebamus, vel habere debebamus, in perpetuum habenda & possidenda. Quem etiam Prioratum de Buri nos infra instans festum omnium Sanctorum liberare tenemur ab omni debito creditorum. Chartas quoque & priuilegia, & omnia munimenta, & instrumenta dicti Prioratus, quæcumque habemus, vel habere poterimus, dicto Abbati & Capitulo Cluniacensi bona fide trademus, numquam ea de cætero petituri. Cuius donationis tenorem per litteras nostras patentes protestabimur, vbicumque, & quandocumque Abbas, vel Capitulum Clun. petierit. Dominus vero Abbas, & Capitulum Clun. si quid iuris, subiectionis, vel dominij habebant, vel habere debebant, in Monasterio nostro, videlicet Angeliacensi, tam in capite quam in membris, excepto dicto Prioratu, nobis, vel Helię Abbati, & Capitulo Angeliacensi quittauerunt, & omnino in perpetuum remiserunt, & tenētur nobis reddere omnia instrumenta, & litteras, si quas habent, contra Monasterium nostrum, exceptis priuilegis generalibus, si quæ habent: quibus tamen contra Monasterium nostrum de cætero non vtentur. Et super his Abbas, & Capitulum Clun. suas patentes litteras nobis dabunt.	Præterea propter magnas & multiplices expensas, quas Monasterium Clun. per multa tempora, tam in Curia Romana, quam alibi fecerat, in prosecutione prædictæ cōtrouersiæ, nos assignare tenemur infra quadriēnium Monasterio Clun. siue in Anglia, siue in Xantonensi diocesi, siue in vtroque permixtum, in loco tuto & cōpetenti, viginti marcas argenti in redditibus annuatim in perpetuum persoluendas. Et interim istas viginti marcas censuales Abbas & Capitulum nostrum, scilicet Angeliacēse, soluant mādato Abbatis Clun. infra octauas beati Ioannis Baptistæ annuatim. Si vero nos non redderemus infra quadriennium, vel in redditibus infra eundem terminum dictas marcas non assignaremus: Episcopus, & Capitulum Xantonense tenentur Ecclesiæ Cluniacensi, sicut in eorumdem litteris patētibus continetur, per censuram Ecclesiasticam, & per occupationem bonorum nostrorum, nos ad vtrumq. compellere, & coercere.	Insuper arbitrādo præfati quatuor viri diffinierunt, quod si vtrumlibet Capitulorum, Cluniacēse, vel nostrum, huic arbitrio parere recusaret, & litteras patentes super hoc dare, Abbas Capituli recusantis in centum marcis puniretur alteri Abbati persoluendis. Si vero post consensum Capitulorum, aliquis, vel aliqui alteram partem cōtra prædictum tenorem, nomine & cōsensu Abbatis vel Capituli impeteret, illa pars ex toto caderet a causa. Super his omnibus, tenentur Episcopus & Capitulum Xanton. sicut prædicta sunt, litteras suas patentes dare, & partem resilientem per censuram Ecclesiasticā, & per occupationem bonorum suorum in sua diocesi compellere ad omnia suprascripta in posterū inuiolabiliter obseruāda.	Actum est hoc publice in Capitulo sancti Petri Xantonensis, in crastinum festiuitatis omnium Sanctorum, anno ab Incar. Domini MCCXVII. Honorij Papæ anno II. videntibus & audientibus domno Episcopo Xanton. P. Alnisienensi Archiepiscopo, A. Præcētore Xantonensi, domino I. Abbate Karroffensi, R. Pœnitentiario Xantonensi, Magistro Petro Grimoart, Magistro Constantino Natali, Magistro W. de Aruerto, Helia Archipresbytero de Archiaco, Arn. Fulcherio Xanton. Canonico, & multis aliis.	Postea vero apud S. Ioannem Angeliac. in Capitulo nostro recitatum est, & ab omnibus Monachis nostris, qui aderant, vnanimiter approbatum, a singulis sigillatim vna voce cōcessum, præsentibus & audientibus, & pro parte Clun. Ecclesiæ ad hoc audiendum trāsmissis, Oliuerio Priore de Rocenac, Gaufrido Priore de Berbeziles, Rad. Priore de Monte-Berulpho, Iocelino Priore de Gresac, Andrea Præposito de S. Eutropio, Constantino Priore S. Medardi, Petro Chatins Monacho, Ioanne de Oleron. Monacho, Magistro Willelmo de Lopsant, Capellano de Berbezill. De partis vero nostræ fautoribus, Domino B. S. Maxentij, & S. Leodegarij, Iord. Karroff. & R. Blauimontensi Abbatibus, W. de Molio Cambellanco, Thoma Cellarario, A. de Chailac Præposito, Gerardo Priore S. Macuthi, Willelmo Priore de Pairignac, Emoberto Monacho, Petro Coquo Monacho S. Maxentij, Willelmo Monacho S. Leodegarij, & multis aliis, quotquot in Capitulo cōsidebant. Ideoque ad robur perpetuum, & ad veritatis testimonium, nos Helias Abbas, & Capitulum Angel. præsenti paginæ nostra fecimus apponi sigilla.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	De Bruriaco Beluacensis diocesis.	??	CHART. CCXXVII.	Vniuersis præsentes litteras inspecturis, R. miseratione diuina Beluacēsis Episcopus salutē in Domino. Nouerit vniuersitas vestra, quod cum Abbas, & Conuentus S. Ioannis Angeliaci in Pictauia Prioratum siue domum de Bruriaco, in qua manebant duo Monachi, sitam in diocesi Beluacēsi, & sic iure communi, & lege diocesana, vt dicebatur, Episcopo Beluacensi in omnib. spiritalibus subiectam cum omnib. pertinentiis dedissent, & concessissent Ecclesiæ Clun. perpetuo possidēdam, orta quæstione inter nos, & intercessores nostros ex vna Parte, & Ecclesia Clun. ex altera, super hoc quod dicebant se, & sua vbicūque essent, ab omnimoda iurisdictione Episcopali exempta, tandem habito bonorum cōsilio, & vtilitate Ecclesię nostrę Beluacensis pensata, cū Abbate, & dicta Ecclesia Clun. composuimus in hūc modum, Scilicet quod amotis inde Monachis, Abbas & Conuentus prædicti dictam Domum, siue Prioratum, cum omnibus pertinentiis, iuribus, & possessionibus suis, & rebus aliis ad dictam Domum pertinētibus nobis & successoribus nostris dederunt, & concesserunt in perpetuum possidendam. Ita quod nos & successores nostri singulis annis Abbati & Conuentui prædictis, vel eorum certo nuncio tenemur soluere pro dicta Domo, & pertinentiis, infra octauas sancti Martini hiemalis, LXX. libras Paris. apud sanctum Martinum de Campis Paris. Et si forte deficeremus in solutione prædictæ pecuniæ, loco & termino prædictis facienda, pro defectu cuiuslbet diei solutionis non factæ, X. solid. Paris. nomine pœnæ cum damnis, & expensis factis, occasione solutionis prædictæ non factæ, ad iuramentum vnius Monachi ad hoc specialiter destinati soluere teneremur. Dicta vero pecunia in vsus & vtilitatem Ecclesiæ Cluniacensis conuertetur, ita quod in alios vsus conuerti non poterit. Tenemur vero procurare, quod Abbas, & Conuentus prædicti habebunt litteras Capituli Beluacensis infra instantem Assumptionis beatæ Virginis, sub tenore memorato, & litteras Domini Regis, quod prædicta rata habebit: & litteræ Domini Papæ, vel Domini Legati confirmatoriæ super prædictis sumptibus vtriusque partis debent impretrari. Hæc autem acta sunt apud sanctum Lupum de Scerento, viris venerabilibus & religiosis præsentibus, scilicet Guillelmo de Caritate, & E. de sancto Martino de Campis Paris. Petro de Crispeio, St. de S. Lupo, R. de sancta Margareta, & Hugone de sancto Sepulchro Prioribus, hoc procurantibus, & consilium suum & assensum præstantibus, & propria sigilla appendentibus in testimonium rei gestæ. Anno Domini M. CC. XL.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Rolandus Abbas Cluniacensis XX. Charta super solutione C. Marcharum de Procuratione Decanatum Matisc. Diœces. tempore Rolandi Abbatis Cluniacensis XX.	An. 1221.	CHARTA CCCXVIII.	EGO Aimo diuina miseratione Matisconensis Episcopus, & eiusdem Ecclesię Capitulum. Omnibus notum facimus præsentes litteras inspecturis, quod nos recepimus a domno ROLANDO venerabili Abbate, & Conuentu Cluniacensi centum marchas argenti, quas nobis debebant ad emendos redditus secundum formam compositionis, quæ facta suit inter Ecclesiam nostram, & Ecclesiam Cluniacensem, tempore domni Pontij bonæ mæmoriæ Matisconensis Episcopi, & domni GIROLDI tunc Abbatis Cluniacensis super procurationibus, quæ petebantur in decanatibus suis, in diœcesi nostra, qui ad Ecclesiam Cluniacensem spectare noscuntur, mediantibus domno Hugone quondam Priore Siluiniacensi, & Magistro Columbo Subdiacono domni Papæ, in quos ab vtraque parte super hoc compromissum fuit, sicut in authentico super hoc confecto, & Ecclesiæ Clun. tradito plenius continetur. Nos igitur in præfatæ solutionis testimonium, exceptioni non numeratæ pecuniæ renunciantes, præsentem Chartulam Ecclesiæ Cluniacens. dedimus, sigillorum nostrorum impressione roboratam. Adiicientes, vt litteræ, quas Ecclesia nostra super hoc debito centum marcharum ab Ecclesia Cluniacens. habuit, irritæ sint & inanes, ne per illas ab aliquo valeat deinceps conueniri. Actum anno gratiæ M. CCXXI. mense Ianuario.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Bartholomæus Abbas Cluniacensis XXI.	??	??	De hoc Abbate vide Chronicon Cluniacense, infra.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Stephanus II. Abbas Cluniacensis XXII. Charta LVDOVICI Regis, de Escuroles, tempore Stephani II. Abbatis Cluniacensis XXII.	An. 1230.	CHARTA CCCXVIII.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, LVDOVICVS Dei gratia, Francorum Rex. Nouerint vniuersi præsentes pariter & futuri, quod nos dilecto & fideli nostro Ioanni de Valeriaco pro fideli seruicio, quod nobis impendit, & in futurum, sicut speramus, impendet, & in augmentum feodi, quod de nobis tenebat, dedimus centum libratas terræ, eidem assignatas in omnibus quæ habebamus apud Escuroles, & apud Maesium de Escole, & in omnibus pertinentibus ad Bailliuiam d’Escuroles, ab eodem Ioanne & heredibus suis in perpetuum possidendis. Quod vt robur obtineat perpetuæ firmitatis, præsentem paginam sigilli nostri auctoritate, & regij nominis caractere, inferius annotato præcipimus consignari. Actum apud Andegauum, anno Dominicæ Incarn. M. CC. XXX. mense Iunio. Astantibus in Palatio nostro, quorum nomina supposita sunt, & signa.	Dapifero nullo.	Signum Roberti Buticularij.	Signum Bartholomæi Camerarij.	Signum Matthæi Constabularij.	[Monogramme]	Data vacante Cancellaria.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Humberti Domini Belli-ioci, de Arpaiaco & de Toisseiaco.	An. 1233.	CHARTA CCLXV.	EGO HVMBERTVS Dominus Belli-joci. Notum facio omnibus præsentes litteras inspecturis, quod reuerendi in Christo STEPHANVS Abbas, & Conuentus Clun. accollegerunt, & associauerunt me, & successores meos Dominos Belli-joci pro tempore in perpetuum, in villa sua de Toissei, & eiusdem pertinentiis, sub hac forma. Quod quicquid possessionis, quicquid iuris in eadem villa de Toissei, & eiusdem pertinentiis, Ecclesia Cluniacensis & Decanatus de Arpajaco habent, vel habere aut reclamare possunt, videlicet in dominicaturis, feodis, hominibus, terris cultis & incultis, planis, pascuis, nemoribus, siluis, aquis, aquarum decursibus, piscaturis, & in aliis quibuscumque rebus Ecclesiæ Cluniacensi, & mihi, ac meis successoribus erit commune, & omnes prouentus, redditus, exitus, exactiones, iustitiæ, ac alia commoda, seu emolumenta eiusdem villæ & pertinentiarum Ecclesiæ Clun. & mihi, ac meis successoribus erunt communes. Excepta decima, & Capella, seu Ecclesia, cum omni iure spirituali, si quam contigerit in eadem villa construi vel ædificari: quæ salua remanent Ecclesiæ Clun. In eadem villa duo erunt Bailliui, vnus ex parte mea, & alius Ecclesiæ Clun. De nemoribus ad dominium dictæ villæ pertinentibus Ecclesia Cluniac. vel Decanus de Arpajaco, aut eorum Bailliuus dare, vel vendere non poterit præter assensum meum, vel Bailliui: nec ego, nec Bailliuus meus, præter assensū Decani de Arpajaco vel eius Bailliui. Si forteritiam, vel domum fortem, lapideam, ligneam, seu terream Ecclesia Clun. vel Decanus de Arpaio, aut eorum Bailliuus ibidem fecerit, vel extruxerit, nemoribus prædictis vti poterit, & forterecia illa, siue domus fortis mihi & Bailliuo meo, Ecclesiæ Clun. Decano Arpajaci, ac eorum Bailliuo erit communis, & si ego, vel meus Bailliuus fortereciam, vel domum fortem ibidem fecero, similiter erit communis. Si Ecclesia Cluniacensis, vel Decanus Arpaiaci, aut eorum Bailliuus circiter, vel infra villam illam, quocumque modo aliquid acquisierit, si infra quinquennium a tempore scientiæ acquisitionis medietatem pretij persoluere voluero, illud mihi, & Ecclesiæ Cluniacensi erit commune, & similiter de meis acquisitionibus erit. Hanc accollectionē & societatem dicti Abbas & Conuentuus Cluniacensis promiserunt bona fide tenere & successoribus meis domnis Belli-jocensibus in perpetuum firmiter tenere, & inuiolabiliter obseruare. Et ego tactis sacrosanctis Euangeliis iuraui hanc eandem accollectionem & societatem Ecclesiæ Clun. in perpetuum bona fide tenere & firmiter obseruare, ac mei successores pro tempore hoc idem iuramentum tenentur facere Abbati & Conuentui Clun. in Capitulo Clun. Item Bailliuus Ecclesiæ Clun. qui in eadem villa pro tempore institutus fuerit, mihi, vel Bailliuo meo tenetur iurare bonam fidem, & similiter Bailliuus meus Decano Arpaiaci, vel eiusdem Bailliuo. Hanc autem villam, vel eiusdem pertinentias ego, vel successor meus quicumque pro tempore fuerit, nec permutationis, nec donationis titulo, a mea manu potero alienare, nec etiam alij in feodum dare, salua tantum domno Priori Clun. procuratione, quam in eadem villa consueuit habere. In cuius rei testimonium præsentes litteras Ecclesiæ Clun. tradidi sigilli mei munimine roboratas. Actum xj. Calen. Maij, anno Domini M. CC. XXXIII.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	De obligatione Decimæ de Cortrambley.	An. 1234.	CHARTA CCLXI.	Ego locerannus Dominus Branceduni, Notum facio omnibus præsentes litteras inspecturis, Quod domnus Dalmatius li Hungres miles pignori obligauit viro religioso STEPHANO Abbati Clun. decimam suam de Cortrambley, & tertiam partem decimæ de Hainay, & quicquid iuris in eisdem decimis potest reclamare vel habere, pro nonaginta libris Clun. monetæ, quæ omnia antedicta sunt, & antea erant de feodo Abbatis supradicti. Pro qua obligatione, & conuentionibus obseruandis, Ego ad preces & mandatum dicti Dalmatij, erga dictum Abbatem, & successores suos, & Ecclesiam Clun. fideiussorem me constitui, promittens bona fide, quod si dictus Dalmatius prædictas decimas prædictis Abbatib. & Ecclesiæ Clun. legitime nō garantiret, vel prædictas conuentiones non attenderet, vel super ipsis decimis eos in aliquo molestaret, Ego ad submonitionem dicti Abbatis, vel eius mandatum, apud Cluniacum tenerē hostagium, donec de iniuriis illatis in prædictis conuentionibus satisfactum esset Abbati supradicto competenter: vel si dictum hostagium tenere non potuero vel noluero, in gagiis portabilibus vel mobilibus sæpedicto Abbati & Ecclesiæ satisfacere tenebor competenter. In cuius rei testimonium præsentes litteras sigilli nostri munimine feci roborari. Actum anno Domini M. CC. XXXIV. mense Ianuario.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta de feodo Iocerandi Domini Branciduni.	An. 1234.	CHARTA CCLV.	Ego Iosserandus Grossus Dominus Baceduni, notum facio omnibus præsentes litteras inspecturis, quod ego, exceptis rebus aliis, quas antiquitus receperam ab Ecclesia Cluniacensi in feodum, scilicet prata de Noemis, recepi a domno STEPHANO Abbate Clun. in feodum quicquid habeo apud Flagiacum, & in tota villa de Syrons, in valle de Maciaco. Item nemus de Serplate, & nemus de monte Audum, & locum qui dicitur Dens Turgi: Necnon & nemus de Rispaui, & quicquid iuris habeo vel habiturus sum in locis supradictis, tam in terris cultis, vel incultis, ædificatis vel non ædificatis, quam in vineis, pratis, molendinis, aquis, vel aquarum decursibus, nemoribus, pascuis, quibuscumque possessionibus, vel redditibus, tam in dominicaturis, quam feodis. De quibus omnibus supradictis ego feci homagium prædicto Stephano Abbati in Capitulo Clun. in præsentia Conuentus: & ad idem homagium de supradictis rebus faciendum, prædicto Stephano Abbati & eius successoribus me & successores meos in perpetuum obligaui. Nec in loco, qui dicitur Dens Turgi, nec in locis supradictis, ego vel successores mei, castrum, vel fortalitiam vllo vnquam tempore poterimus construere, ædificare. Et si quis castrum, vel fortalitiam in locis supradictis ædificare vellet vel construere; Ego & successores mei contradicere, & defendere ne fieret, pro posse nostro teneremur. Quod vt ratum & firmum futuris temporibus habeatur, præsentes litteras sigilli mei munimine roboraui. Actum anno gratiæ M. CC. XXXIV, mense Ianuario.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Hugo VI. Abbas Cluniacensis XXIII. Charta Iocerandi Grossi, de Castro de Botauant, tempore Hugonis VI. Abbatis Clun. XXIII.	An. 1236.	CHARTA CCLXXXIII.	IN nomine Domini, Ego Iocerannus Grossus Dominus Branceduni, notum facio vniuersis præsentibus & futuris, quod ego dedi, concessi, & in perpetuum quietum clamaui pro me & hæredib. meis, & præsenti Charta mea confirmaui Deo, & beatis Apostolis Petro & Paulo, & dōno HVGONI venerabili Abbati Cluniacensi, eiusque successoribus, & Ecclesiæ, & Conuentui Cluniacensi, quicquid habui, aut habeo, vel habere possem in castro de Botauant, & in villis de Brei & de Cort-Humberto, cum omnibus pertinentiis, nihil retinendo mihi, vel hæredibus meis, libere, quiete, pacifice, & in libero allodio in perpetuum habenda & possidenda. Insuper quicquid habui, vel habere possem, in terris, hominibus, possessionibus, redditibus, nemoribus, aquarum decursibus, pratis, pascuis, viis, semitis, consuetudinibus, iustitiis, gardis, feodis, & aliis modis omnibus a banno de Cluniaco quod est prope Verenges vsque ad aquam de Gradona, & vsque ad aquam eandem subtus villam de Chaselles, & vsque ad territorium villæ eiusdem, & sicut ducit ad villam de Li, cum territorio & pertinentiis suis, & vsque ad villā de Blanos, & a valle de Blanos, vsque ad aquam Gardoniæ antedictam, cum Tani aqua, & pertinentibus ad eam, sicut ducūt termini memorati. Præterea trado eis & concedo, quieta, libera, & absoluta, quæcumque Ecclesia S. Petri Cabilon. habuit, vel habere potuit in villa de Cortumberto, & omnibus pertinētiis, cum molendino de Mascherum, excepta Ecclesia & decima eiusdem villæ, quæ ad eam dicitur pertinere. Quæ omnia supradicta tam ego, quam hæredes, seu successores mei, eisdem Abbatibus, & Conuentui Clun. debemus reddi facere & conseruare libera, quieta, & absoluta ab omni homagio, dominio, seu feodo, seu qualibet alia, vel cuiuslibet alterius iurisdictione de iure garentizare & defendere in perpetuum contra omnes homines tenemur, & de his omnibus tenendis fideliter & integre attendendis, obligo me, & omnes successores meos, & omnia nostra, erga dictum Abbatem Clun. & successores suos, & Ecclesiam antedictam Clun. Præterea notum volo fieri, quod ego, vel successores mei, vel aliquis nomine meo, vel ipsorum hæredum, vel aliquis de nostris, non poterimus construere, ædificare, aut acquirere, vel retinere aliquid vel habere infra terminos supradictos. Insuper omnimodam securitatem, tam a domno Rege, Duce, Comite Cabilonensi, Episcopo Matisconensi, me, vxore mea, & filio meo, & omnibus aliis, eis dare & facere teneor, prout sibi & Ecclesiæ suæ Clun. melius voluerint & viderint expedire. Pro quibus omnibus supradictis fideliter adimplendis, & obseruandis, finaliter & perpetuo, sicut est superius annotatum, tam pro me quam pro ipsis, præstiti corporaliter iuramentum. Et de his omnibus supradictis dictum Abbatem Clun. pro se & Ecclesia sua inuestiui, & in possessionem plenariam intromisi. Actum publice in castro de Boteauant, anno Domini M. CC. XXXVI. mense Martio, die Martis post Dominicam qua cantatur, Inuocauit me. In cuius rei testimonium & firmitatem perpetuam præsenti scripto ego Iocerannus sigillum meum feci apponi.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta super solutione pecuniæ de Boteauant.	??	CHARTA CCLXXXIV.	Vniuersis præsentes litteras inspecturis, Iocerannus Grossus, domnus Branceduni salutem in Domino. Vniuersitati vestræ notum facio, quod vir venerabilis HVGO Abbas Cluniacens. & Conuentus eiusdem loci satisfecerunt mihi plenarie de sex milibus libris Diuionensibus quas debebant mihi pro venditione quam feci eis de castro de Boteauant, & eos quittaui super his pro me, & pro omnibus ad me pertinentibus in perpetuum. In cuius rei testimonium præsenti scripto sigillum meum apposui. Actum anno Domini M. CC. XXXVI. mense Martio.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Aimonis Matisconensis & Guillelmi Cabil. Episcoporum de eodem castro.	??	CHARTA CCLXXXV.	Aymo Dei gratia Matisconensis Episcopus, & Guillelmus eadem gratia Cabilon. Episcopus, vniuersis præsentes litteras inspecturis rei gestæ notitiam cum salute. Nouerit vniuersitas vestra quod Iocerannus Dominus Branceduni in nostra præsentia, & plurimorum aliorum vendidit & concessit viris religiosis Hugoni Abbati Clun. eiusque successoribus & Conuentui eiusdem Ecclesiæ Clun. castrum suum de Botauant, & villam de Broi, & villam de Cortumbert cum omnibus iuribus & pertinentiis, &c, vt in Charta ipsius Ioceranni supra. Et nos ad petitionem prædictorum, scilicet Ioceranni....... vxoris suæ, & Henrici filij eorum, prædictis Abbati & Conuentui Clun. præsentes litteras tradidimus, sigillis nostris munitas, in testimonium veritatis. Actum anno gratiæ M. CC. XXXVI. mense Martio.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Hugonis Abbatis Clun. de eod. Castro.	An. 1236.	CHARTA CCLXXXVII.	In nomine..... Amen. Quoniam scriptum est, Mundus transit, & concupiscentia eius, & res gestæ, nisi litteris adnotentur, obliuione cito depereunt, ea quæ salubri intentione fiunt, & multorum habent profectui & indemnitati deseruire, litteris ad posteros transmittere opus non inefficax reputatur. Eapropter nos frater HVGO Clun. Ecclesiæ humilis Abbas, totusque Conuentus eiusdem loci per præsentes litteras, notum facimus vniuersis præsentibus & futuris, quod nos scientes & prudentes, & spontanea voluntate emimus & recepimus a nobili viro loceranno Grosso Domino Brāceduni, castrum suum de Bote-auant & villam de Brei & de Contuberto, cum omnibus iurib. & pertinentiis, præsentibus & futuris, & pro his pretium dedimus, videlicet mille & quingentas marchas argenti, & quadringentas libras Diuionenses pro druelleriis, & villam nostram, & domum de Bellomonte Cabilon. Diœcesis, & grangiam sancti Desiderij, cum omnibus appenditiis & pertinentiis præsentibus, & futuris, tam villæ, quam domus, quam etiam grangiæ, exceptis decimis, Ecclesiis, & spiritualibus, ipso domino Iocerano recipiente possessionem & dominium prædictarum rerum pro se & hæredibus suis, siue successoribus, & quicquid habuimus, tenuimus, vel possedimus aliquo tēpore, habemus, tenemus, vel possidemus, vel quasi per nos, vel per alium, vel habere potuimus, vel possimus quoquomodo in terris, hominibus, redditibus, aquarum decursibus, pratis, pascuis, viis, semitis, consuetudinibus, vsagiis, gardis, iustitiis, feudis, seruitutibus. Et in dictum Dominum Iocerannum omnem possessionem, quam habemus, possedimus, vel quasi, aut alius nomine nostro, & omnium dominium transtulimus, & generaliter omnia quæ habuimus, habemus, vel habere possumus aliquo modo per nos, vel per alium. Cessimus autem, & cōcessimus eidem Domino Ioceranno omnes actiones tam reales quam personales, & iura quæ habemus, & habere possumus vel debemus quoquomodo in omnibus rebus supradictis, & Domino Ioceranno a nobis abdicamus, in ipsum Dominum Iocerannum pro nobis, & successoribus nostris pleno iure omnino transferentes. Et si forte res supradictæ, videlicet villa & domus de Bellomonte & grangia S. Desiderij cum appendiciis earum valeant, vel valere possint ad præsens, vel in futurum, plusquam res prædictæ, quas nobis vendidit & tradidit dictus Dominus Iocerannus, illud cedimus, cōcedimus, & quittamus ex certa scientia sponte & prouide pro nobis & successoribus nostris Domino Ioceranno, & suis hæredibus siue successoribus in perpetuum habendum, & pacifice possidendum: recognoscentes æstimationem & recompensationem eos legitimam propter hoc habuisse. De prædictis autē omnibus nos deuestiuimus, & dictum Dominum Iocerannum recipientem nomine suo, & hæredum, siue successorum suorum inuestiuimus, & in corporalem & vacuam misimus possessionem. Promisimus autem bona fide, pro nobis & successoribus nostris, coram multis ad hoc vocatis, & rogatis, nos contractus iam dictos & omnia superius expressa in perpetuum rata, & firma habere, & tenere, nec aliquo modo contravenire directe, vel indirecte, per nos vel per alium, nec re, nec verbo, nec de iure, nec de facto. Et si forte Ecclesia nostra, quod non credimus, læsa in huiusmodi fuerit in aliquo, non reclamabimus, petentes beneficium restitutionis iure minoris, vel alio modo auctoritate Apostolica, vel Domini Regis Franciæ, vel qualibet alia auctoritate, nec implorabimus officium iudicis, nec permittemus pro posse nostro, quod dictus Iocerannus, vel hæredes sui, siue successores, trahatur in causa aliquo modo. Et hæc per stipulationem promittimus bona fide. Promittentes etiam per stipulationem dicto Domino Iocer. pro nobis, & successoribus nostris, quod si aliquis super prædictis rebus, vel super alia re earum, vel super iure pertinenti ad eas, dictum Dominum Iocerannum, vel hæredes suos, siue successores impeteret, vel in causam traheret, vel in aliquo molestaret, nos pro eis opponeremus, & ad iustitiam responderemus, & ipsos defenderemus in iudicio & extra iudicium bona fide. Si vero per nos, nostrosque successores prædicta omnia non seruaremus, vel contra aliqua occasione venire præsumeremus: promittimus stipulanda eidem Ioceranno, & hæredibus, seu successoribus suis damna, quæ propter hoc sustinerent secundum æquitatem & iustitiam resarcire: obligantes idem realiter & personaliter, nos & omnia bona nostra mobilia & immobilia. Renunciantes in hoc facto ex certa scientia omni actioni & exactioni doli, & actioni & exceptioni, quod metus causa, & omni beneficio iuris generali & singulari, scripto & non scripto, promulgato & promulgando, quod nobis & successoribus nostris ad reuocandum prædicta vel aliquam partem prædictorum, posset nobis, vel successoribus nostris, vel Ecclesiæ Cluniacensi vllo tempore competere vel prodesse. Ne vero res bene gesta antiquitate temporis reuocari possit in dubium, nec quod pro bono factum est, euidenti non existente memoria depereat, ad maiorem huius rei euidentiam, præsentes litteras inde fieri, & sigillis nostris muniri fecimus. Rogantes venerabiles Patres Haimonem Dei gratia Episcopum Matisconensem, & Guillelmum eiusdem gratia Cabilonensem Episcopum, vt sigilla propria apponi facerent cum nostris sigillis, in præsentibus litteris, in testimonium rei gestæ. Et nos Haimo Dei gratia Matisconensis Episcopus, & Guillelmus eiusdem gratia Cabilonensis Episcopus, ad instantiam & preces venerabilis & religiosi viri HVGONIS Abbatis Cluniac. totiusque eius loci Conuentus, præsentibus litteris sigilla nostra apposuimus, cum sigillis dicti Abbatis, & Conuentus Clun. & tradidimus dicto Ioceranno, confitentes prædicta omnia, secundum quod superius scripta sunt & adnotata, in præsentia nostra esse recitata & peracta. Actum anno Domini M.CC. XXXVI. mense Martio.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Humberti Domini Belli-joci de Arpaye & de Toissey.	An. 1239.	CHARTA CCLXVI.	NOS HVMBERTVS Dominus Belli-joci. Notum facimus vniuersis præsentes litteras inspecturis. Quod cum olim domnus STEPHANVS tunc Abbas Clun. de expresso consensu Conuentus sui, & Decani domus de Arpaiaco associasset nos sibi in villa de Toisiaco per medietatem, cum omnibus pertinentiis & appendiciis suis, intuitu meliorationis ipsius villæ: tandem nos, & domnus HVGO nunc Abbas Cluniacensis, de consensu dicti Conuentus, omnem contentionis materiam, quæ inter nostros, & suos, super dominio & iuribus eiusdem villæ, posset aliquando contingere, amputare volentes, simul in hoc conuenimus, vt secundum existimationem bonorum virorum fieret inter nos permutatio; ita quod tota illa medietas villæ prædictæ, quæ ad Ecclesiam Clun. & domum de Arpaiaco pertinebat, in dominium nostrum cederet, & nos homines, terras, & possessiones, in aliis locis domui de Arpaiaco magis opportunis & proximis pro compensatione dictæ medietatis, secundum existimationē dictorum bonorum virorum de nostro proprio alodio assignaremus eis, & domui de Arpaiaco in perpetuum possidendas. Ad quod discernendum & existimandum electi sunt pro parte nostra Dominus Guichardus Saluagij Miles, & Præpositus de Cont: & pro parte Ecclesiæ Cluniacensis, Hugo eleemosynarius & Achardus Decan9 de Escoroles, qui vnanimiter ita ordinauerūt permutationē inter nos & Ecclesiā Cluniacēsem, vt videlicet dicta medietas villæ in dominium nostrum in solidum cedat, cum omnibus pertinentiis & appendiciis suis perpetuo possidenda. Ecclesia vero Cluniacensis & domus de Arpajaco propter hoc nomine permutationis habeant mansos cum hominibus ibidem habitantibus, & terras inferius nominatas, cum omnibus pertinentiis & appendiciis suis, quæ omnia esse profitemur & firmamus de proprio alodio nostro. Quorum nomina sunt hęc. Mansus Martini de Monte. Mansus illorum, qui dicuntur de Capella. Mansus Chafrun. Mansus Asroars. Mansus Pagani. Mansus de Latrechi. Māsus de Sesiglant. Mansus qui dicitur Regis, & vna pecia terræ, quæ dicitur Alles Places. Quæ omnia sunt in Parrochia de Floriaco. Et præter hoc, in nemoribus de Pinoi & de Roncinis, & de Ali, vsagium quantum necesse fuerit domui de Arpaiaco, tam ad calefaciendum quam ad ædificandum, & alios vsus domui necessarios. In supradictis vero mansis cum hominibus & terris, & eorum pertinentiis, nos nihil aliud retinemus nisi in quolibet Curtili vnum jornale, & gardam, & iustitiā adulterij, & furti, & homicidij, & effusionis sanguinis cum enormi læsione factæ. De jornali vero ita intelligimus, quod homo, qui ipsum faciet, possit eadem die redire ad domum suā. De garda vero ita intelligimus, quod nos contra omnes homines loca ipsa cum habitantibus suis tenemur gardare & defendere pariter contra Ecclesiam Cluniacensem, cuius sunt. Item de domibus & terris de Roscheto & Damorges, quæ sunt in parrochia sancti Ioannis de Ardirea, recipiet & habebit Ecclesia Clun. & domus de Arpajaco, terras in præsenti, valentes XX. solidos forcium Lugd. debitales, assignatas a nobis, cum omni incremento & melioratione, seu valore, quem vnquam habebunt.	Hanc itaque permutationem, secundum quod a prædictis quatuor est superius ordinata, nos prædictus HVMBERTVS Dominus Belli-joci, pro nobis, & omnibus hæredibus, & successoribus nostris, approbamus, laudamus, & confirmamus, & promittimus, ac iuramus super sancta Dei Euangelia corporaliter tacta, nos eam bona fide inuiolabiliter in perpetuum seruaturos, & præsenti deuestiuimus nos, & inuestiuimus Ecclesiam Clun. & domum de Arpajaco de dominio ac possessione omnium prædictorum: ita quod nec nos, nec aliquis nomine nostro, vel nostrorum, aliquid possit in prædictis, vel de prædictis repetere, exceptis iis, quæ superius sunt retenta. Sub eadē firmitate promittimus pro nobis, & omnibus successoribus nostris, quod si dicta nemora, vel aliquid in parte, vel in toto alienaremus, vel destrueremus, vel aliquid aliud inde faceremus, vel fieri permitteremus, propter quod domus de Arpajaco ibi nō posset habere, seu percipere vsagium suum, provt superius est expressum: nos eidem domui ad cognitionem simplicem bonorum virorum, bona fide pro eodem vsagio recompensationem congruam faceremus. Renūciamus præterea ex certa scientia omni iuri scripto & non scripto, promulgato, & promulgando, quod ad reuocandam, siue irritandam dictam permutationem posset aliquo tempore nos iuuare. Adiicientes insuper, quod si nos, vel nostri, hæc prædicta nō seruaremus, vel in aliquo scienter cōtraueniremus: volumus vt Dominus Episcopus Matisconēsis personā nostram, vel successorum nostrorum excommunicare possit, & terram nostram in Matisconensi diœcesi constitutam vsque ad satisfactionem condignam supponere interdicto, cū a domno Abbate Clun. vel eius locum tenentibus fuerit requisitus. In cuius rei testimonium præsenti scripturæ sigillum nostrum duximus apponendum. Actum anno Domini M. CC. XXXIX. mense Iulij.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Humberti Domini Belli-joci, de x. lib. censual. & de quittatione talliæ & collectæ in tota terra S. Petri Clun.	An. 1239.	CHARTA CCLXIV.	EGO HVMBERTVS Dominus Belli-joci. Notum facio vniuersis præsentes litteras inspecturis, me vidisse Chartam sigillo matris meæ, & sigillo meo sigillatā in hæc verba. Ego SIBYLLA Domina Belli-ioci, omnibus notum facio, quod quando charissimus Dominus & maritus meus GVICHARDVS in extremis positus fecit testamentum, voluit & diuisit, quod Abbas & Ecclesia Clun. perciperent singulis annis X. libr. forcium Lugd. quas assignari mandauit in Castellania de Aloigneto pro anniuersario suo faciendo. Et quittauit omnes tallias & collectas in tota terra S. Petri Clun. nisi pro duabus rebus tantum: videlicet pro maritanda filia Belli-joci, & pro acquirenda terra, non citra, sed vsque ad trecentas marchas argenti & vltra: hoc diuisum iuraui ego me fideliter seruaturam, & præsentibus litteris sigillum meum apposui. Et ego HVMBERTVS filius eius hoc similiter iuraui me fideliter seruaturum. Actū anno gratiæ, M. CC. mense Octob. Ego vero Hūbertus Dominus Belli-joci volens proficisci, Domino concedente, in Constantinopolitanis partibus, ob remedium animæ meę prædictam Chartam innouaui, & laudaui, & concessi; volens & præcipiens, quod Charta, tam a me, quam meis omnibus & hæredib. siue successorib. in perpetuum firmiter & inuiolabiliter obseruetur. Actum anno Domini M. CC. XXXIX. mense Iunio.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Ducis Burgundiæ de Paredo & de Tolom.	An. 1243.	CHARTA CCXCV.	EGO HVGO Dux Burgundiæ, & Comes Cabilonensis, in præsentia venerabilis Patris HVGONIS Dei gratia Abbatis Clun. constitutus, notum facio vniuersis præsentibus & futuris. Quod ego iuro super sancta Dei Euangelia me seruare & tenere Chartas antecessorum meorum Comitum Cabilonensium concessas Ecclesiæ Clun. de Paredo & de Tolom Ecclesiis & pertinentiis suis, & bona vsagia dictarum Ecclesiarum secundū tenorem earumdem Chartarum. Sic me Deus adiuuet, & eius sancta Euangelia: & ad hæc me, & meos successores obligo & astringo, & teneor defendere dictas Ecclesias de Paredo, & de Tolom cum pertinentiis suis, & custodire bona fide. In cuius rei testimonium præsenti scripto sigillum meum apposui. Actum & datum anno Incar. Dominicæ M. CC. XLIII. mense Decembris, die quarta ante Natiuitatem Domini.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta fratris Ioannis Prioris de Volta, & Conuentus de Riliaco, & de Rupe-forti.	An. 1244.	CHARTA CCCXXI.	Vniuersis præsentes litteras inspecturis, frater IOANNES humilis Prior domus de Volta, totusque eiusdem loci Conuentus, salutem in Domino. Vniuersitati vestræ notum fieri volumus, quod reuerēdus Pater domnus HVGO Abbas Clun. & eiusdem loci Conuentus attendentes, quod Ecclesiæ de Riliaco, & de Rupeforti ad eos immediate pertinentes, pro eo quod ita remotæ erant ab ipsis parum eis vtiles existebant; & nos considerantes nihilominus, quod Ecclesia de Aloschiis, & grangia de Afiaco ad domum nostram de Volta immediate spectantes, similiter propter locorum remotionem nobis erant modicum fructuosæ. Discretos viros tam domnus Abbas prædictus, quam nos, illuc duximus destinandos, qui prædictarum Ecclesiarum, & grangiæ facultates sollicite ponderantes, & locorum distantias diligentius attendentes, manifeste, & quasi fide oculata inuenerunt, & cognouerunt, quod præfatæ Ecclesiæ de Riliaco & Rupeforti, pro eo quod domui nostræ de Volta vicinæ sunt, nobis multo poterant vtiliores existere, quam Ecclesia de Aloschiis, & grangia supradicta. Et rursus quod dicta Ecclesia de Aloschiis, & grangia de Afiaco propter vicinitatem, quam habent ad domos Cluniacensis Ecclesiæ pertinentes, multo ei poterant vtiliores existere quam Ecclesiæ de Riliaco & de Rupeforti superius memoratæ. Ideoque tam Cluniacensis Ecclesiæ, quam domus de Volta manifesta vtilitate pēsata, supradicti domnus Abbas & Conuentus Clun. ex vna parte, & nos dictus Prior & Cōuētus ex altera super præfatis Ecclesiis & grangia adinuicē iniuimus permutationis contractum perpetuo duraturum. Ita quod idē domnus Abbas & Conuentus, dictas Ecclesias de Riliaco & Rupeforti, cum omnibus iuribus, possessionibus, & personis & rebus ad eas pertinentibus, in ius & dominium domus nostræ de Volta, bona fide, prout melius & plenius potest intelligi, transtulerunt. Retentis tamen in eisdem Ecclesiis his omnibus, quæ in Ecclesiis illis consueuerunt percipere, quæ illis Prioratibus sunt subiectæ. Nos quoque sæpedicti Prior & Conuentus de Volta præfatis domno Abbati & Conuentui Cluniacensi dictam Ecclesiam de Aloschiis, & grangiam de Asiaco, cum omnibus iuribus, possessionibus, & personis & rebus ad eas pertinentibus eodem modo tradidimus permutationis titulo iure perpetuo possidenda. In cuius rei testimonium præsentes litteras sigillorum nostrorum munimine duximus roborādas. Actum anno Domini M. CC. XLIV. mense Septembris.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	De homagio & feodo Domini Renaudi Domini Buxeriæ.	An. 1243.	CHARTA CCLXVI.	Siguinus Dei gratia Matisconensis Episcopus, vniuersis præsentes litteras inspecturis, salutem in Domino. Nouerit vniuersitas vestra, quod nobilis vir Renaudus Dominus de Buxeria, in nostra præsentia constitutus, accepit in feodum, homagium, & casamentum, a venerabili HVGONE Abbate Cluniacensi, & per ipsum a successoribus eius in perpetuum, quicquid habet, possidet, habere vel possidere potest in valle & villa de Dardre & Coceolis vsque ad quercum de Biais, in longitudine & latitudine, & quicquid habet, possidet, habere, vel possidere potest in villa de Mathel, & pertinentiis eius. Et de his omnibus tenetur idem Renaudus & hæredes sui de cætero facere homagium successoribus dicti Abbatis, qui pro tempore fuerint. Iurauit etiam idem Renaudus coram nobis, quod antea non tenuerat, nec tenebat ab aliquo in casamentum vel feodum, vel aliquo alio modo res superius nominatas. In cuius rei testimonium, præsentes ad petitionem dicti Renaudi concessimus prædicto Abbati, sigilli nostri munimine roboratas. Actum anno Domini M. CC. XLIII. mense Ianuarij.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Guillelmus III. Abbas Cluniacensis XXIV. Diploma super S. Georgio de Placen. tempore Guillelmi III. Abb. Cluniacensis XXIV.	??	CHARTA LXXVII.	ALEXANDER Episcopus seruus seruorum Dei, venerabili fratri Philippo Episcopo Placentin. salutem & Apostolicā benedictionem. Exposuit nobis tua fraternitas, quod cum olim Prioratus S. Georgij Placentin. propter malitiam temporis, & incuriam personarum degentium in eodem adeo esset onere debitorum grauatus, quod iuxta crederetur liberari posse a voragine vsurarum, venerabilis frater noster Guillelmus Episcopus Olenen. tunc Abbas Monasterij Clun. ad quod Prioratus ipse pertinet, vt per industriam tuam idem Prioratus exonerari posset a debitis, & in statu prospero conseruari. Eum tibi tunc Archidiacono Bononiensi prout spectabat ad ipsum ad vitam suam concessit sub annua pensione; ita quod ad solutionem debitorum intenderes, & in eo faceres per Monachos deseruiri, idque postmodum felicis recordationis Innocentius Papa prædecessor noster, auctoritate Apostolica confirmauit. Cum autem, sicut asseris, & pensionem persolueris, & præmissa curaueris adimplere, ita quod tam pro reformatione Prioratus eiusdem, quam pro exoneratione debitorum huiusmodi plus expenderis, quam receperis de Prioratus redditibus supradicti, Nos tuis supplicationibus inclinati, vt Prioratum ipsum non obstante quod assumptus es ad regimē Ecclesiæ Placentin. iuxta concessionem dicti Episcopi, & confirmationem prædecessoris eiusdem possis licite retinere, auctoritate tibi præsentium indulgemus; decernimus irritum & inane, siquid de illo contra tenorem concessionis & cōfirmationis huiusmodi a quoquam attentatum extitit, vel cōtigerit attentari. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ concessionis, & cōfirmationis infringere, vel ei ausu temerario cōtraire. Siquis autem hoc attētare præsumpserit, indignationē omnipotentis Dei, & beatorū Petri & Pauli Apostolorum eius se nouerit incursurū. Datum Viterbij iij Kal. Octob. Pontificatus nostri anno IV.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Epistola directa ad Pontificem Innocentium IV. qui anno Domini 1245. in festo B. Andreæ Missam in magno altari maiori Ecclesiæ celebrauit apud Cluniacum. Per Abbatem Guillelmum III. & Conuentum Cluniacensem. De institutione Missæ singulis diebus celebrandæ pro eodem.	An. 1245.	??	Sanctissimo Patri & Domino Innocentio Dei gratia summo Pontifici, Frater Guillelmus humilis Abbas Cluniacensis, totusque eiusdem loci Conuentus pedum oscula sanctorum. Sanctitati vestræ significamus, quod nos attendentes multa beneficia quæ tam in maiori officio, quam minori nostræ Ecclesiæ contulistis, gratiam & fauorem nobis & nostris multiplicem exhibentes, non valentes, nec sufficiētes per nos ipsos retributionem condignam rependere tanti boni: ad illū nos conuertimus, qui est bonorum omnium retributor. Congregati itaque nuper in nostro Capitulo generali, de consilio & assensu Abbatum, Priorum, Decanorum, Camerariorum, & omnium fratrum nostrorum: qui ibidem fuerant congregati, prouida dispositione ordinauimus, vt vniuersi sacerdotes Ordinis nostri pro salute, directione, & prosperitate vestra modo celebrent vnam Missam. Item vt in Monasterio Clun. ad altare beati Clementis singulis diebus vna Missa pro vobis in perpetuū celebretur, videlicet, in vita vestra ad honorē S. Spiritus; & postquā vos Dominus de hoc seculo vocauerit, pro anima vestra, & omniū de genere vestro, ad idē altare similiter in perpetuū celebretur. Itē & quādiu vixeritis, in feria sexta, quæ primo præcedit Pentecosten, pro vobis apud Cluniacū centum pauperes procurētur. Itē post euocationē vestram ex hoc mundo, quod anniuersarium vestrum singulis annis per omnes Ecclesias Ordinis nostri solemniter celebretur. Item vt in ipsa die Anniuersarij vestri semper centum pauperes procurentur. Et vt hæc nostra ordinatio tam salutaris nulla vnquam possit obliuione deleri, hæc omnia verbo ad verbum scribi fecimus in libro Capituli nostri, & in omnibus libris Missalibus domus nostræ. Datum Cluniaci die Martis post inuētionem S. Crucis anno Domini 1245.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Achardi de Macy.	An. 1248.	CHARTA CCLVI.	Vniuersis præsentes litteras inspecturis, Achardus de Maceyo miles, Dannuns vxor eius, Achardinus, Geraldus, Stephanus, & cæteri prædictorum Achardi & Dannuns liberi, salutem in Domino. Nouerit vestra vniuersitas, quod cum contentio esset inter venerabilem Patrem GVILLELMVM Abbatem Clun. & Conuentum eiusdem loci ex vna parte, & nos ex altera, super eo quod nos dicebamus, quod nos habebamus, vel habere debebamus in tota terra Ecclesiæ Clun. & hominum suorum in valle de Macy, a dente de Turges, vsque ad pontem spinæ, & circumcirca omnem iustitiam altam & bassam, blaeriam, & praeriam, sanguinem, & latronem, & corueias quater in anno. In quolibet homine tenente hospitium vnam quartam auenæ, & in crastino Natiuitatis Domini vnum panem panetariæ, & galinas, & carretum: insuper quod Ecclesia Clun. non poterat facere talliam in hominibus dictæ terræ, sine voluntate nostra, nisi de Ordo, & hoc vna vice in septem annis. E contrario Abbate & Conuentu Clun. hæc omnia expresse negantibus, & firmiter asserentibus, nos in tota terra Ecclesiæ Clun. infra terminos supradictos iustitiam altam vel bassam, vel praeriam, aut aliquod ius, seu vsagium aut consuetudinem, aut etiam aliquid aliud quocumque nomine censeatur. Tandem de vtriusque partis expresso consensu, facta per bonos viros, ad hoc concorditer a partibus electos, super præmissis diligenti inquæsta, inuentum est, nos in tota terra dicta Clun. Ecclesiæ infra terminos antedictos nullam iustitiam, altam vel bassam, blaeriam, aut praeriam, vsagium, consuetudinem, aut aliquod aliud ius habere, exceptis his, quæ inferius exprimuntur. Inuentum enim fuit per dictam inquæstam, quod ratione vsagiorum, quæ habent homines Cluniacensis Ecclesiæ infra dictos terminos habitantes, in nemoribus nostris, aquis, & pascuis, dominij aut iuris, quod in ipsis hominibus habebamus, vel habere debebamus, habere debemus ter in anno corueias in quolibet homine tenēte hospitiū, aut habituro in valle de Maceio infra terminos prædictos, & vnam quartam auenæ, & in crastino Natiuitatis Domini vnum panem de panetaris, precij vnius denarij monetæ currentis, & nihil aliud omnino habere debemus in terra & hominibus supradictis, &c.	In cuius rei testimonium sigilla nobilium virorum domni Ioceranni Domini de Branceduno, & domni Renaudi de Luzeio fratris eius præsentibus fecimus apponi, quia sigilla propria non habemus. Actum anno Domini M.CC.XLVIII. mense Iulij. Huius rei testes sunt vocati & rogati.	Galterus Prior, &	Petrus Camerarius Clun.	Iocerannus Decanus de Lordon.	Dominus Iorannus de Nantonio.	Durannus de Varanges.	Dominus Bernardus Presbyter de Sess.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	De Perdonatione GVILLELMI Abbatis Cluniacensis, super iniuriis sibi illatis a fratribus S. Genouesæ Paris.	An. 1249.	Ex Cartul. S. Genouefæ Paris.	BLANCHA Dei gratia Francorum Regina, vniuersis ad quos præsentes litteræ peruenerint, salutem. Notum facimus, quod cum contentio esset inter Religiosos viros Abbatem Cluniacensem ex vna parte, & Abbatem & Conuentum S. Genouefæ Paris. ex altera, super quadam domo sita in censiua dictorum Abbatis & Conuentus sanctæ Genouefæ, quam Magister Petrus de S. Hypolito emerat ab Archid. Carnot. fratribus prioris sancti Martini e Campis Paris. & super pensionibus temporis præteriti, ac iniuriis illatis præfato Abbati Cluniac. vt dicebat, & fratrib. suis, ab Abbate & Conuentu supradictis. Nos dictum Abbatem Cluniacensem rogauimus, vt dictas iniurias & pensiones eisdem Abbati & Conuentui sancti Genouefæ remitteret, ac domum prædictam cum pertinentiis suis ab ipsis reciperet tali modo, quod eam infra annum & diem extra manum suam nomine venditionis poneret, & quod in manu mortua remanere nō posset. Idem vero Abbas Cluniacens. nostris precib. inclinatus, omnes iniurias, pensiones, & etiam damna omnia quæ propter hoc se sustinuisse dicebat, eisdem Abbati & Conuentui remisit liberaliter & libenter, ac domum prædictam cum pertinentiis suis a dictis Abbate & Conuentu sanctæ Genouefæ modo supradicto recepit, asserens se nolle quod super his de cætero aliqua quæstio moueretur. Promisit etiam se procuraturum, quod Conuentus suus Cluniacensis litteras suas dabit eisdem de ratihabitione prædictorum. Nos vero in testimonium præmissorum ad petitionem partium sigillum nostrum præsentibus litteris duximus apponendum. Actum apud Pontisaram, anno Domini M. CC. XLIX. mense Augusti.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Item de eadem.	??	??	Vniuersis præsentes litteras inspecturis, frater GVILLELMVS, miseratione diuina humilis Abbas CLVNIACENSIS, salutem in Domino. Nouerit vniuersitas vestra, quod cum contentio esset inter nos ex vna parte, & religiosos viros Abbatem & Conuentum sanctæ Genouefæ Paris. ex altera, super quadam domo in eorum censiua sita, quam magister Petrus de sancto Hypolito emerat ab Archidiacono Carnoten. fratribus Prioris sancti Martini de Campis Paris. & domna Regina Francorum nos rogauerit, vt damna & iniurias, quas dicti Abbas & Conuentus nobis & fratribus nostris intulerant, remitteremus, & domum reciperemus ab Abbate & Conuentu supradictis, tali modo quod eam infra annum & diem extra manum nostram nomine venditionis poneremus, & sic quod ipsa domus non remaneat in manu mortua. Nos ad preces domnæ Reginæ domum prædictam cum pertinentiis suis modo supradicto recepimus, & damna & pensiones temporis præteriti, & omnes iniurias ipsis remisimus liberaliter & libenter. Nolentes quod super his de cætero aliqua quæstio moueatur. Dabimus ipsis præterea literas Conuentus nostri de ratihabitione prædictorum. In cuius rei testimonium præsentibus litteris sigillum nostrum duximus apponendum. Actum apud Pontisaram, anno Domini M. CC. XLIX. mense Augusti.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta de Simulay.	An. 1250.	CHARTA CCCVIII.	Vniuersis præsentes litteras inspecturis, Ansellus Dei gratia Eduensis Episcopus salutē. Notum facimus vniuersis, quod cum contentio verteretur inter venerabilem virum & religiosum GVILLELMVM Abbatem Clun. ex vna parte, & nobilem virum Odonē Dominum de Castellione en Bazois, ex altera, super dominio, iustitia & garda Prioratus de Simulay cum pertinentiis, tandem de voluntate & assensu vtriusque partis compositum inter ipsos in hunc modum. Videlicet, quod idem Prioratus cum omnibus pertinentiis suis remaneat in bona custodia, & salua defensione Domini castri de Rupe de Milay, & successorum dominorum eiusdem. Ita quod ipse, vel successores sui, huiusmodi bonam custodiam in alium transferre non possint, nec alicui concedere seu dare. Ita tamen, quod per huiusmodi bonam custodiam seu gardam, nihil habebit dictus Dominus, nec successores sui in dicto Prioratu cum omnibus pertinentiis suis, nec homines ipsius Prioratus cum pertinentiis poterunt cogere quoquomodo, vel compellere ad aliquid dandum vel faciendum: petere tamen poterunt ab hominibus d’Aurees, tanquam extranei; ipsos tamen compellere non poterunt. Et idem Dominus & successores eius aliquam iniuriam, seu violentiam per se, vel per alios ipsi Prioratui cum pertinentiis inferre non poterunt, vel facere, & dictum Prioratum garantizare, & homines eiusdem tenentur bona fide, & defendere contra omnes, præterquam contra Abbatem antedictum, & Priorem eiusdem loci. Concordatum extitit inter partes, quod omnes iustitiæ, & dominium, tam Prioratus, quam pertinentiarum, remanent ipsi Prioratui, & omne ius, & prouentus, & redditus, quicumque sint, vel fuerint in terra præmissorum: & iudicabuntur omnia forefacta in terra dicti Prioratus & pertinentiarum in Curia, & per Curiam Prioris eiusdem loci, qui pro tempore fuerit. Si tamen aliquis in tantum in iustitia dicti Prioratus forefecerit, quod propter forefactum illud debeat ad mortem condemnari, requirentur dictus Nobilis, vel successores eius, vel gentes suæ apud dictum castrum per nuncium Prioris de Simulay, cui nuntio per sacramentum suum credetur, quod ipse Nobilis, vel gentes suæ venient apud Prioratum de Simulay, si voluerint, infra octo dies, & siue tunc venerint, siue non, iudicabitur in Curia, & per Curiam dicti Prioris, & per gentes suas, & in iustitia dicti Prioratus tradetur per gentes dicti Prioris gentibus dicti Nobilis, & ducet ad forcas per gentes dicti Nobilis, & suspendetur in finibus dicti Prioratus. Si tamen dictus Nobilis, vel eius gentes, non venerint, & præsentes non fuerint ad terminum, quem dictus Prior eisdem nunciauerit, vel mandatum suum, iudicatus per gentes dicti Prioris suspendetur, sine occasione & iniuria. Et quod iudicatum fuerit in Curia, & per Curiam dicti Prioris de forefactis in iustitia antedicta, dictus nobilis, vel successores eius retractare non poterunt, seu reuocare, nec per Nobilem antedictum, vel successores suos, poterit aliquis suspendi ad furcas antedictas alibi deprehensus & iudicatus a dicto Nobili & successoribus suis. Quapropter idem Nobilis pro se & successoribus suis eosdem successores obligando specialiter quittauit ipsis Abbati & Priori de Simulay, quicquid iuris habebat, vel habere poterat ratione præmissorum, exceptis iis, quæ superius sunt eisdem specialiter reseruata. Supposuit enim dictus Nobilis se, & terram suam, & successores suos iurisdictioni nostræ & successorum nostrorum, vt si forte ipsum, vel eius successores a prædictis compositionibus seu conuentionibus aliquo casu, quod absit, resilire contigerit, quod nos illum, vel illos, qui contra venerit, in personis illorum, vel illius, qui contrauenerint, excommunicationis sententiam proferamus, & terram suam districto supponamus interdicto. Hæc autem omnia, & singula dictus Nobilis, tactis sacrosanctis Euangeliis, pro se & successoribus suis iurauit inuiolabiliter obseruare, & se de cætero per se, nec per alium non venturum. Et super præmissis omnibus, dictus Nobilis tenetur dare dictis Abbati & Priori suas patētes litteras, & successores sui similiter facere, quotienscumq. succedent, & rogare nos, vel Episcopum Eduensem, qui pro tempore fuerit, & Episcopū similiter Niuernensem, qui pro tempore fuerit, vt super prædictis litteras nostras patentes tradamus dictis Abbati & Priori de Simulay. Obligauit etiam dictus Nobilis se, & successores suos quantum ad hoc, & quantum ad præmissa obseruanda in perpetuum, qui successores sui consimile iuramentū tenebuntur facere, quotienscumque succedent, & litteras innouare in forma antedicta, & sigillis suis sigillare. Et si forte successores sui iuramentum cōsimile facere nollent, vel subterfugerent, Abbas & Prior antedicti non tenentur eisdem in aliquo, nec homines eiusdem Prioratus, quousque consimile fecerint iuramentum, quod tenentur facere super altare Ecclesiæ de Simulay. Et si forte contigerit, quod requisiti a Priore dicti Prioratus, vel moniti a nobis, vel Episcopo Niuernensi, vel altero nostrum, vel Episcoporum, qui pro tempore fuerint, infra annum omnia prædicta & singula, vel Nobilis, & successores sui, qui tunc erunt, adimplere noluerint, vel non adimpleuerint, vel contra aliquod prædictorum venerint. Dictus Abbas & Prior, aliud dominium, siue Dominum possint sine occasione aduocare, & facere, & gardam ex tunc amittent. Omnia autem & singula Ioannes dicti dominij domicellus & filius concessit, laudauit, & expresse voluit, in nostra præsentia constitutus, & iuramento præstito corporali se firmiter & inuiolabiliter in perpetuum obseruaturum promisit in forma antedicta pro se, successoribus & hæredibus suis, & se per se, vel per alium in futuro non venturum. Supponens se quoad præmissa omnia & singula obseruanda, & successores suos, & terram iurisdictioni nostræ, & successorū nostrorū. Quod si cōtigerit, quod absit, vt ipse, vel eius successores, a prædictis cōuentionibus & cōpositionibus, vel aliqua earūdem resilire cōtigerit, nos, vel Episcopus, qui pro tēpore fuerit, in illum, vel in illos, qui cōtra venerint, excommunicationis sententiā proferamus, & terram ipsius supponamus interdicto. In cuius rei memoriam & testimonium præsentes litteras sigilli nostri munimine fecimus roborari. Datum anno gratiæ M. CC. L. mense Martio.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Matth. Paris. In Hist. Angl. ad an. 1251.	??	??	Diebus quoque sub eisdem Abbas Cluniacensis venit in Angliam Monachorum suorum visitator, Ordinis resartor, & pecuniæ sedulus inuestigator. Et dum in Anglicanis partibus emolumentis intentus, quidam confines sui in vltramarinis partibus quædam sua castra cum pertinentiis violenter occuparunt. Vnde oportuit ipsum festinanter remeare.	Messire Iean, Sire de Ioinuille, Seneschal de Champagne, en son Histoire & Chronique du Roy S. Louys, ch. 79.	Le Roy & toute sa gent seiourna au Chasteau d’Ieres, cependant qu’on pourchassoit des cheuaux pour nous en venir en France: durant lequel temps l’Abbe de Cluny, qui fut depuis Euesque de l’Oliue, enuoya au Roy deux beaux palefrois, l’vn pour luy, & l’autre pour la Royne, lesquels estoient estimez valoir chacun cinq cens liures. Apres l’Abbe vint vers le Roy, & luy supplia qu’il luy donnast audience le lendemain touchant ses affaires: ce que le Roy luy ottroya volontiers. Et le lendemain l’Abbe ne faillit pas, & parla au Roy longuement, qui l’escoutoit a grand plaisir. Quand l’Abbe se fut party, ie demanday au Roy, si ie luy demandois quelque chose a recognoistre, s’il le feroit: & il me dist qu’ouy volontiers. Adonc ie luy dy: SIRE, n’est-il pas vray, que vous auez escoute l’Abbe de Cluny ainsi longuement, pour les deux Cheuaux qu’il vous a donnez? Et le Roy me respondit que certes ouy. Et alors ie luy dy, que ie luy auois fait telle demande, a fin qu’il defendist aux gens de son Conseil iure, que quand ils arriueroient en France, ils ne prinssent rien de ceux qui auroient affaire a eux: car soyez certain, fi-ie, que s’ils prennent, ils en escouteront mieux, & plus longuement, ainsi que vous auez fait l’Abbe de Cluny.	Vide plura in Chron. Clun.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Yuo I. Abbas Cluniacensis XXV. Quod Bailliuus S. Iangulsi debet iurare fidelitatem Ecclesiæ Cluniacensi: tempore Yuonis I. Abbatis Cluniacens. XXV.	An. 1258.	CHARTA CLXXVI.	IN nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Amen. LVDOVICVS Dei gratia Francorum Rex. Licet omnes fidei amatores diligere teneamur, loca tamen religiosa, & Deo dedicata, cum ipsorum personis diuino seruitio mancipatis, prouida vigilantia tenemur attentius confouere, vt nullis peruersorum hominum inquietentur molestiis, vel importunis angariis fatigentur. Iccirco nouerint vniuersi præsentes pariter & futuri, quod cum Monasterium Clugniacense ad regalem custodiam ab antiquo pleno iure pertinere noscatur: Nos diuini amoris intuitu, ob remedium animæ nostræ, & animarum inclytæ recordationis Regis Ludouici genitoris nostri, & Blanchæ Reginæ genitricis nostræ, ac aliorum antecessorum nostrorum, volumus & præcipimus, vt idem Monasterium semper in regia custodia & protectione persistens, nullo vnquam tempore possit ab ea recedere, nec nos aut successores nostri Reges Franc. custodiam eiusdem Monasterij extra manum regiam ponere valeamus. Præcipimus etiam, & volumus, vt quisquis pro tempore ad tenendam Bailliuam nostram sancti Iangulsi deputabitur, a nobis, vel successoribus nostris in futurum in Capitulo Clun. tactis sacrosanctis Euāgeliis teneatur iurare, quod Abbatem, & Conuentum, & Monachos ipsius Monasterij bona fide iuuabit ad ipsum Monasterium, ac bona eiusdem per omnia obseruanda. Hæc autem volumus & concedimus, saluo iuenostro in omnibus, ac etiam alieno. Quod, vt perpetuæ stabilitatis robur obtineat, præsentem paginam sigilli nostri auctoritate ac regij nominis charactere inferius annotato fecimus communiri. Actum Parisius, anno Dominicæ Incarnationis M. CC. LVIII. mense Septembris, regni vero nostri anno XXXII. astantibus in Palatio nostro, quorum nomina supposita sunt, & signa.	Dapifero nullo.	Signum Ioannis Buticularij.	S. Alfonsi Camerarij.	S. Ægidij Constabularij.	[Monogramme]	Data vacante Cancellaria.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Excusatio Prioris S. Pancratij in Anglia.	An. 1259.	CHARTA CCVIII.	Reuerendo in Christo Patri, domno YVONI Dei gratia Abbati Clun. eiusque loci sacrosancto Cōuentui, ac venerabilibus viris Diffinitoribus generalis Capituli, frater Willelmus humilis Prior S. Pancratij de Lewes, salutem, & tam debitam, quam deuotam cum omni honore & reuerētia obedientiam vsque ad mortem. Nouerit sanctitas vestra, quod nos tanquam filius obedientiæ, sacrosanctæ celebrationi Capituli vestri generalis apud Cluniacum interesse desiderantes, iter arripuimus veniendi ibidem, & mari pertransito iam in partibus Galliæ constituti, quasi subita & inopinata graui corporis nostri infirmitate in itinere superueniēte, vltra Mortuum-mare, eques vel pedes sine maximo & fatali corporis nostri periculo ire nullatenus valebamus. Quare sanctitatem vestram omni qua possumus deuotione deprecamur, quod nos ad instans Capitulum non voluntate, sed ineuitabili necessitate præpeditos, habere dignemini excusatos. Valeat sanctitas vestra per tempora longiora. Datum anno Domini M. CC. LIX. mense Aprilis.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Domini Henrici de Cusantiis, & Abbatis S. Rigaudi, super discordia Cari-loci.	An. 1260.	CHARTA CLXXXIX.	NOS HENRICVS de Cusantiis Miles, Bailliuus Matisconēsis, Notum facimus vniuersis præsentibus & futuris, quod nos de excellentissimi domini LVDOVICI Dei gratia illustris Regis Francorum mandato, apud Carum-locū personaliter accessimus, ad tractandum de pace super discordia, quæ inter venerabilem in Christo Patrem YVONEM, Dei gratia Abbatem Clun. Priorem & Conuentum Cariloci ex parte vna, & Burgenses suos eiusdem villæ Cariloci ex altera vertebatur. Pro eo quod dicti Abbas, Prior, & Conuentus dicebant, præfatos Burgenses suos Cariloci, quoddā nouum sigillum, munitiones & rescossas, ac alia forefacta fecisse, in ipsorum Abbatis, Prioris, & Conuentus præiudicium, & grauamen: quæ omnia Abbas, Prior, & Conuentus præfati instanter petebant sibi a dictis Burgensibus emendari. Tandem post multos tractatus, de bonorum virorum consilio, & præcipue nostro, & venerabilis in Christo Patris Dalmatij Abbatis S. Rigaudi, quem specialiter propter hoc vocauimus, consilio mediante inter partes prædictas compositum & pacificatum extitit in hunc modum. Videlicet, quod dicti Burgēses iniurias occasione noui sigilli, munitionum, & rescossarum, ac alia forefacta, eisdem Abbati, Priori & Conuentui emendarunt, & sibi sexcentas libr. Turon. iidem burgenses promiserunt soluere pro emenda. De quibus sexcentis libris Tur. dictus Abbas Clun. centum libras liberaliter remisit burgēsibus antedictis. Pro quingentis vero libris Turon. quæ de prædictis sexcentis libris supersunt, tam Abbas Clun. quam Prior, & Conuentus Cariloci prædicti, præfatas iniurias, & forefacta quælibet a dictis burgensibus vsque ad tempus huius compositionis sibi illata, eisdem burgensibus penitus remiserunt. Nouum siquidem sigillum damnatum nobis ab ipsis burgensibus exhibitum & traditum fecimus in præsentia nostra frangi. In cuius rei testimonium nos præfatus Bailliuus Matisconensis, & nos supradictus Abbas S. Rigaudi, qui de voluntate dicti Bailliui, vt præmissum est, & etiam de beneplacito partium interposuimus circa hoc partes nostras, præsentibus litteris sigilla nostra duximus apponenda. Datum anno Domini M. CC. LX. mense Aprilis.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Domni Renaudi de Buxeria.	An. 1261.	CHARTA CCLVI.	Nos Renaudus miles Dominus Buxerię, Notum facimus vniuersis præsentes litteras inspecturis, quod Dominus Gualterus de Milli miles in nostra præsentia propter hoc constitutus, recognouit se recepisse a venerabili & religioso viro domno YVONE Abbate Clun. XV. libras Viennens. pro quodam palefredo, ratione venditionis factæ dicto domno Abbati a dicto milite, de terra de Maille, vltra summam contentam in litteris Domini Episcopi Matiscon. In cuius rei testimonium præsentibus litteris sigillum nostrum duximus apponendum. Datum in vigilia omnium Sanctorum, anno Domini M. CCLXI.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Alfonsi Comitis Pictauensis de Scoroles.	An. 1264.	CHARTA CCLXXIX.	ALFONSVS filius Regis Francorum, Comes Pictauensis & Tholosanus, vniuersis præsentes litteras inspecturis, salutem in Domino. Notum facimus, quod nobilis & fidelis noster, Ioannes dictus de Valery Miles, donauit donatione inter viuos, de consensu & voluntate nostra viris religiosis Abbati & Conuentui Clun. omnia, quæ habebat, vel habere poterat in villa de Escuroles & ipsius pertinentiis, appenditiis, & territoriis, quacumque ratione, vel causa. Quæ omnia dictus Ioannes tenebat a nobis in feudum. Et de omnibus his dictis Ioannes se, & hæredes suos deuestiens, dictos Abbatem & Conuentum Clun. inuestiuit, in ipsum Abbatem & Conuentum omnium dominium transfundendo. Renunciauit insuper dictus Ioannes pro se & hæredibus suis, seu successoribus exceptioni doli, metus, & in factum, & omni iuris beneficio, per quæ possent dicti Ioannes, & hæredes seu successores ipsius, contra prædicta venire, aut ipsa aliquatenus impugnare. Nos autem prædictam donationem ratam & gratam habentes, & eam confirmantes, ipsam auctoritate præsentium insinuamus. In cuius rei testimonium, ad petitionem dicti Ioannis, præsentibus litteris sigillum nostrum duximus apponendum, saluo iure quolibet alieno. Actum apud Nogentum Heremberti, anno Domini M. CC. LXIV. mense Iulij.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Ludouici Regis, de Escuroles.	An. 1264.	CHARTA CCLXXIII.	LVDOVICVS Dei gratia Francorum Rex. Notum facimus vniuersis tam præsentibus quam futuris, quod nos litteras charissimi fratris & fidelis nostri Alfonsi Pictau. & Tholosæ Comitis, vidimus in hæc verba. Alfonsus filius Regis, &c. vt supra. Nos autem, quia dictus Ioannes ex dono nostro prædicta habuerat, ad ipsius requisitionem, donationem prædictam, prout superius continetur, volumus, ratam habemus, & auctoritate regia confirmamus. Saluo in omnibus iure nostro, & etiam alieno. Retenta nobis in prædictis regia protectione & custodia, tali modo, quod eam extra manum nostram mittere nequaquam poterimus, sed ad Coronam Regis in perpetuum remanere statuimus, secundum quod in litteris inclitæ recordationis Philippi aui nostri vidimus contineri. Quod vt ratum & stabile permaneat in futurum, ad petitionem dicti Ioannis præsentibus litteris sigillum nostrum duximus apponendum. Datum apud Boloniam, anno Domini M. CC. LXIIII. mense Augusti.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta d’Escuroles sub sigillo Domini Ioannis de Valery.	An. 1264.	CHARTA CLXXXI.	Vniuersis præsentes litteras inspecturis, Ego IOANNES Dominus de Valery, miles. Notū facio, quod ego laude & assensu Erardi filij mei Militis, dono, & concedo donatione inter viuos in perpetuum, viris religiosis Abbati & Conuentui Clun. & eorum successoribus, quicquid habeo, vel habere possum quacumque ratione vel causa in villa de Escuroles, & appendiciis, & pertinentiis, & territoriis eiusdē villæ, & alibi in terra Aruerniæ, ex dono excellentissimi LVDOVICI Francorum Regis, in omnibus censibus, talliis, iustitiis, & iuribus quibuscumque, quocumque nomine censeantur: & de his omnibus me deuestiui, & dictos Abbatem, & Conuentum Clun. inuestiui, promittēs iuramento a me super hoc corporaliter præstito pro me, & hæredibus seu successoribus meis, præmissa omnia dictis Abbati & Conuentui Clun. & eorum successoribus pro posse meo perpetuo garantire & defendere contra omnes. Ad hoc etiam ipsos hæredes seu successores meos, & bona mea omnia mobilia, & immobilia, habita & habenda, vbicumque fuerint, specialiter obligando. Renuntiaui etiam in hoc facto sub religione præstiti iuramenti, exceptioni doli, metus, & in factum, per quæ possem contra prædictam venire, volens quod omnia auxilia, omnes exceptiones, omnes defensiones, & omnia iura, scripta & non scripta, quæ possent me iuuare ad prædictam donationem rescindendam, seu reuocandam, habeantur pro expressis & nominatis, secundum quod aliquis sapiens ea posset melius dicere, exprimere, vel nominare, & sic eis habitis pro nominatis renuntio specialiter & expresse. In quorum testimonium sigillum meum præsentibus litteris apponere dignum duxi. Datum anno Domini M. CC. LXIV. mense Iulij.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta eiusdem Ioannis de Valery de XXX. libris pro oneribus domus de Vendopera supportandis.	An. 1264.	CHARTA CLXXXII.	Venerabili in Christo Patri Domino YVONI Dei gratia Clun. Abbati, IOANNES Dominus de Valery miles, salutem, & paratam ad beneplacita voluntatem. Triginta libras, in quibus mihi tenemini pro oneribus domus de Vendopera supportandis, de precio pecorum nostrorum de Vendopera, in quo vobis tenebar, contra voluntatem Ioannis Clerici nostri retinui pro necessitate mea, de vestra super hoc confisus beneuolentia & amore. Quæ retentio pecuniæ, si dominationi meæ vsquequaque fuerit onerosa, mādato vestro, mihi præsentes litteras restituēti infra diem Martis post festum beati Matthiæ Apostoli, promitto per stipulationem solemnem, reddere Parisius pecuniam antedictam in numerata pecunia & legali. Si autem retentio pecuniæ vobis placuerit, de dictis XXX. libris, in quibus mihi tenemini annis singulis, me teneo pro anno præsenti plene & integre pro pagato. Abrenuncians in hoc facto exceptioni doli, pecuniæ non numeratæ, non traditæ, vel non solutæ. In cuius rei testimonium, præsentibus litteris sigillum meum apposui. Datum Vendoperæ, die Sabbathi post festum Epiphaniæ Domini, anno Domini M. CC. LXIV.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Alia eiusdem Domini Ioannis de Valery Charta de Escuroles, & de Vandopera.	An. 1264.	CHARTA CLXXXIV.	Vniuersis præsentes litteras inspecturis, Ego Ioannes Dominus de Valery Miles, salutem in Domino. Noueritis, quod cum ratione donationis, quam de his omnibus, quæ habebam & habere poteram in villa de Escuroles, & pertinentiis, ac appenditiis eiusdem villæ, perpetuo feci, laude & assensu Erardi filij mei, militis, viris religiosis Abbati & Conuentui Clun. & eorum successoribus: iidem Abbas & Conuentus Clun. præfatæ donationis a me factæ quadruplum mihi, & dicto Erardo filio meo ad vitam nostram dumtaxat dederunt. Ita quod post meum, & dicti Erardi filij mei decessum quadrupli memorati donatio ad prædictos Abbatem, & Conuentum Clun. & successores eorū libere & pacifice reuertatur. Ego Ioannes prædictus pro me, & dicto Erardo filio meo, promitto iuramento super hoc a me præstito corporali, ad hoc etiam bona mea mobilia & immobilia, habita & habenda, & dictum meum filium specialiter obligādo, iura Prioratus de Vandopera, cū omnibus suis pertinentiis, mihi, & præfato Erardo filio meo, ratione donationis huiusmodi quadrupli assignati, manutenere, defendere cōtra omnes, ac pro posse meo conseruare illæsa, ædificia ipsius Prioratus in statu suo retinere, quicquam de possessionibus & iuribus dicti Prioratus, & pertinentiarum suarum, non donare, non permutare, nō amphiteosin dare de nouo, non infeudare, non vendere, non obligare, non alienare, non extra meam, aut dicti Erardi filij mei manum ponere, quoquomodo ibidem nouas consuetudines non imponere, vel leuare, omnia & singula Prioratus eiusdem facta propriis sumptibus facere, & onera supportare. Excepto quod Abbas Clun. quicumq. pro tempore fuerit, Monachis suis ibidem Deo militantibus omnia vitæ necessaria ministrare tenetur, & ratione seu cuiusquā procurationis sibi vel nunciis suis a Prioratu prædicto debitæ, quas mihi, & filio meo prædicto remiserūt Abbas, & Conuentus Clun. prædicti quicquam a me, vel filio meo prædicto, non potest petere seu exigere, aut contra me, vel ipsum filium meum ratione cēsæ & procurationis prædictæ aliquid reclamare. Pro quibus omnibus & singulis dicti Prioratus oneribus a me, & prænominato filio meo propriis sumptibus supportādis, dicti Abbas & Conuentus Clun. mihi & præfato filio meo, quādiu vixerimus ambo vel alter nostrum tringinta lib. Turon. annui redditus cōtulerunt: ita quod post mortem vnius, alter, qui superstes fuerit dictas XXX. lib. quoad viuet dumtaxat, percipiet & habebit. In cuius rei testimonium præsentibus litteris sigillum meum apponere dignum duxi. Datum anno Domini M. CC. LXIV. mense Augusti.	Hanc Chartam & ipse Erardus prædicti Ioannis filius confirmauit, Parisius, Dominica in Bordis eiusdem anni M. CC. LXIV.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Quod Abbas Clun. potest dare dies xl. Indulgentiarum.	??	CHARTA XXI.	Clemens Episcopus seruus seruorum Dei dilecto filio YVONI Abbati Clun. salutē & Apostolicam benedictionē. Attendentes quod propter traditas tibi virtutes a Domino, haberis opere potens, & sermone conspicuus, non indigne te Apostolici gratia fauoris attollimus. In his præcipue, per quæ Christifidelib9 ędificare valeas ad salutē. Ideoque deuotioni tuæ præsentium auctoritate cōcedimus, vt omnibus huiusmodi fidelibus vere pœnitētibus & confessis, qui ad tuam prædicationem accesserint, quandocumque te in Ecclesiis & locis Monasterio Cluniacēsi subiectis proponere contigerit verbum Dei, quadraginta dierum indulgentiā auctoritate nostra valeas elargiri. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ concessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Viterbij X. Kal. Nouembris, Pontificatus nostri anno........	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Procuratio S. Saluatoris in Hispania.	An. 1265.	CHART. CCXXX.	Nouerint vniuersi præsentes litteras inspecturi, Quod nos Saluator Prior & Conuētus Monasterij S. Saluatoris Legeren. Ordinis Clun. Pampilon. diocesis, nostros cōstituimus Procuratores syndicos vel actores venerabiles & dilectos nostros commonachos, domnum Garsiam, Petrū Sacristam, & domnum P. Euneti exhibitores pręsentium super subiectione, quā fecimus pro nobis & successoribus nostris nomine nostri Monasterij prædicti, reuerendo Patri ac Domino nostro Abbati & Monasterio Clun. & eius successoribus vt iidem Procuratores, si expedire videbitur, eidem Abbati Clun. possint mutare, agere, minuere, corrigere, & emendare, super subiectione prędicta, & super petēda & obtinenda cōfirmatione prædictæ subiectionis a Domino Papa, vna cum reuerendo in Christo Patre nostro ac Domino Sanctio Dei gratia Abbate prædicti Monasterij Legeren. & cū consilio ac mandato reuerentissimi Patris & Domini nostri Abbatis Monasterij Clun. prout eisdē videbitur melius & competentius expedire. Ratum, gratum & firmū habituri quicquid per prædictos Procuratores nostros, cum cōsilio, consensu, & mandato prædictorum dominorum nostrorum Abbatum super præmissis actum fuerit, seu etiam procuratum. In quorum omnium testimonium sigillum nostrum præsentibus duximus apponendum. Datum & actum die sabbati IV. Kal. Decembr. anno MCCLXV.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta de subiectione Abbatiæ sancti Saluatoris in Hispania.	An. 1265.	CHART. CCXLVII.	Vniuersis pręsentes litteras inspecturis, frater Sanctus Dei gratia Abbas Monasterij. S. Saluatoris Legeren. Pampilon. diocesis, Ordinis S. Benedicti, Garsias Petri Sacrista, & P. Euneti Monachus prædicti Monasterij Procuratores a viris venerabilibus & religiosis Saluatore Priore & Conuentu eiusdē loci ad hæc quæ sequuntur constituti, salutem in Domino. Reuerendi in Christo Patris YVONIS Dei gratia Clun. Abbatis, sacrique eiusdē loci Conuentus, ac aliorū in Ordine Clun. degentium fama celebri in diuersis mundi partib. choruscante, eorumq. conuersatione laudabili salubribus munita statutis, ac ipsorum traditionib. vt eorum declarant opera, diuinitus inspiratis cōsideratis, attente speramus, & firmiter credimus, quod nos, Cōuentus dicti Monasterij Leg. prædictus, qui merito S. Benedicti præceptorū & regulæ transgressores possumus iudicari, per prædictorum Abbatis & Conuētus Clun. salubria monita & statuta debeamus & possimus in melius reformari. Hinc est quod nos Sancius Abbas, & nos G. & P. Procuratores prædicti procuratorio nomine, de consilio, consensu, & mandato reuerēdi Patris Sancij Abbatis nostri prædicti, nos ipsum Conuentū S. Saluatoris, nostros & ipsius Conuētus successores præfato reuerendo Patri YVONI Cluniacēsi & eius successoribus, nomine Ecclesiæ Clun. tanquam seruos Domino in omnib. & per omnia perpetuo submittentes & subiicientes adnumerari in Ordine Clun. cū suis filiis cupimus & volumus in futurū, ac specialiter & expresse promittimus nos Abbas Sancius, & nos G. & P. Procuratores procuratorio nomine pro nobis, eodē Conuentu nostrisque successoribus in posterum viuere secundum Ecclesiæ Clun. & Ordinis regulares obseruantias, consuetudines, & statuta tam edita quam edenda, & prædicto reuerendo Patri domno YVONI Abbati, suisque successoribus, & Ecclesiæ Clun. in perpetuum ad omnimodā obedientiam, reuerētiam, & subiectionem teneri. Ita tamen quod dicto Monasterio S. Saluatoris vacāte Pastore, Conuētui ipsius Monasterij liceat personam idoneam de gremio eiusdē Monasterij, aut de Ordine Clun. & nō aliunde eligere in Abbatē, ac electū & electionem idem Conuētus S. Saluatoris & eius successores, Abbati Clun. qui pro tēpore fuerit, nisi sit vltra montes vel mare, & tunc Priori Clun. vel ipsius Abbatis Clun. vices gerēti præsentare teneātur, vt ab eo cōfirmetur electus, si aliquod canonicum nō obsistat, & cōfirmatus obedientiam ipsi Abbati Clun. faciat manualē, ac ab eo baculum recipiat pastoralem, eiq. & Ecclesiæ Clun. fidelitatem promittat & iuret. Quando autem ad prædictum Monasterium S. Saluatoris Clun. Abbatem contigerit declinare, eum tanquā Priorem Abbatē nos Abbas & Conuentus S. Saluatoris prædicti, & successores nostri honorifica cū processione tenebimus recipere in capite & in mēbris, & ad ipsum in sedili sibi in claustro parato sedentē omnes veniēt, & singuli manus suas inter manus ipsius Clun. Abbatis ponētes recipientur ad pacis osculum ab eodem. Poterit siquidē idem Abbas Clun. singulis annis per se, vel per alios, seu alium in dicto nostro Monasterio, & in mēbris, in quibus Monachi mansionem habebunt, visitare, corrigere, cōfirmare, ac etiam emēdare, & nihilominus nos Abbas prædictus, nostriq. successores Abbates prędicti Monasterij S. Saluatoris de triēnio in triennium visitare tenebimur Clun. Ecclesiam matrem nostram in Capitulo generali, & statuta, quæ in Capitulo generali edita fuerint, recipere & reseruare. In signum quoque subiectionis prædictæ, Abbas prædicti nostri Monasterij S. Saluatoris, qui pro tēpore fuerit, eiusdē Conuentus dictæ Ecclesiæ Clun. vel eius Camerario in Hispania nomine ipsius Ecclesiæ, decem marchas argenti annuatim persoluent. Cæterū si pro negotiis prædicti Ordinis Clun. fieri cōtributionē contingat, Nos Abbas prædictus pro nobis & nostris successoribus, & nos procuratores prædicti prædicto Conuētu nostri Monasterij nomine procuratorio contribuere promittere, vna cum aliis de eodē Ordine secundum nostri Monasterij facultates. Hæc autē omnia & singula nos Sancius Abbas prædictus, pro nobis & successoribus nostris, & nos Garsias & Petrus Procuratores prædicti de cōsensu, consilio, & mādato dicti Sancij Abbatis nostri procuratorio nomine pro eodem Conuētu ex certa scientia spōtanei, non circumuenti, volumus, promittimus, & ratificamus, ac ad eadem facienda, tenenda, seruanda, & complenda, nos, successores nostros, Conuentū ipsum cū dicto nostro Monasterio, & membris eiusdem obligamus specialiter & expresse. In cuius rei testimoniū, & perpetuam memoriam nos supradictus Sancius Abbas, de cuius consensu, consilio, & mandato, hæc omnia & singula prædicti Procuratores procuratorio nomine egerunt, promiserunt, voluerunt, firmauerunt, & ratificauerunt, Sigillum nostrum vna cum sigillis eorum; & nos Procuratores præfati vna cum sigillo dicti reuerendi Patris Sancij Abbatis nostri, de eiusdem consensu, consilio, & mandato, sigilla nostra præsentibus litteris apponimus. Datum Clun. IIII. Non. Ianuarij, anno Domini MCCLXV. Pontificatus domni Clementis Papæ IIII. anno primo.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Quomodo compositum fuit inter Abbatem Clun. & Achiep. Bisunt. super Ecclesia Balmensi.	An. 1269.	CHART. CCCIIII.	Nouerint vniuersi præsentes litteras inspecturi, quod cum super discordia, quæ longo tempore viguit inter reuerēdos Patres Archiepiscopum Bisuntinensem, ex vna parte, & Abbatem Clun. ex altera, super subiectione Balmensis Monasterij siti in diocesi Bisuntinēsi, iure, & interdictione, quæ vnusquisque eorū se asserebat habere in eodem Balmensi Monasterio; In nos Henricum de Cyes Cantorē Bisunt. & magistrum Richardū de Valgrenāt Archidiaconum de Luxouio, Scholasticum Bisunt. ex parte reuerendi Patris Odonis Dei gratia Archiepiscopi Bisunt. & eius Capituli Bisunt. Et in nos fratrē Petrum de Bianfort Priorem S. Marcelli prope Cabilonum, & magistrum Bartholomæum de Bosco Archidiaconum Brissiæ in Ecclesia Cabilon. ex parte reuerēdi Patris YVONIS Dei gratia Abbatis Clun. & eius Conuētus nomine suo, & Conuentus sui Clun. a quo super hoc potestatem habebat, extiterit compromissum in hunc modū, Quod quicquid per nos quatuor super dicta discordia, dictum factum, ordinatumve concorditer fuerit, ratum & gratum habebunt, & in posterū inuiolabiliter obseruabunt. Nos Henricus, Richardus, frater Petrus, & Bartholomæus antedicti, super dicto cōpromisso in nos recepto sub modo prædicto, diligenti tractatu cum dictis Patribus, & inter nos etiā præhabito, sic dicimus, facimus, & ordinamus concorditer, quod vacāte Monasterio Balmēsi Pastore, cū eminebit electio facienda in eodē, Conuentus Balmensis eligat de gremio Clun. tantū, & electum præsentet Abbati Clun. Abbas vero Clun. præsentet eundē electum Archiepiscopo Bisunt. Qui Archiepiscopus habet electionem & personam electi examinare, cōfirmare, vel infirmare, & si vitio electionis contingat electionem infirmari prædictam ab ipso Archiepiscopo, remittatur ab eodem electio illa vice ad Conuentum Balmensem, iterū facienda ab eodem Balmensi Conuentu de gremio Clun. tantū, & ea electione facta præsentetur electus per Conuentum Balmensem Abbati Clun. & per Abbatē Clun. Archiepiscopo Bisunt. ab eodem Archiepiscopo cōfirmandus vel infirmandus, sicut & supradictum est. Quod si electio sic semel remissa infirmata fuerit vitio electionis, ex tunc Archiepiscopus prouideat Monasterio Balmensi de persona, quæ sit de gremio Clun. & nō aliunde. Si vero vicio personæ vel defectu quassata fuerit electio facta a Conuentu Balm. non remittat dictus Archiepiscopus ad dictum Conuentum Balm. electionē illa vice, sed prouideat Monasterio Balmensi de persona, quæ sit de gremio Clun. & non aliunde. Item & in casu negligentiæ, videlicet si Monachi Balmēses neglexerint eligere infra tempus statutum a iure, prouideat ex tunc dictus Archiepiscopus Bisuntinensis Monasterio Balmensi de persona, quæ sit de gremio Clun. & non aliunde. Item quod Abbas Balmensis Monasterij quicumq. pro tempore fuerit, veniat ad Synodos Bisunt. singulis annis, nisi impedimento legitimo sit detētus. Habeat etiā & percipiat Archiepiscopus Bisunt. quicumque pro tempore fuerit, semel tātum in quolibet in Monasterio Balm. procurationem ratione visitationis. Quæ visitatio talis erit, Quod Archiepiscopus veniens ad Monasterium Balmense, & ibi recipiens procurationē suam, si ipsa die, vel in crastino, inuenerit ibi, vel viderit aliquos excessus corrigendos, eosdem excessus tunc non corriget; sed per suas patentes litteras dictos excessus, & diem visitationis prædictæ continentes, denūciabit Abbati Clun. apud Cluniacum, si præsens sit: si vero absens fuerit, tradantur dictæ litteræ Priori Maiori, vel Priori Claustrali Clun. infra quindecim dies post receptionē procurationis prædictæ. Qua denunciatione sic facta, si Archiepiscopus Bisuntin. veniens ad Monasterium Balmense alio anno, & procurationem suam recipiens, eosdē excessus, vel aliquos ex ipsis inuenerit nō correctos, dictus Archiepiscopus dictos excessus corrigat, & ad ipsorum excessuum iam denunciatorum, & nō correctorum correctionē procedat, & procedere valeat tam circa personam Abbatis Monasterij Balmēsis, qui pro tempore fuerit; quam circa personas Monachorum eiusdem loci, & statum loci & obseruantiæ regularis in loco Balm. prout excessuum quantitas & qualitas hoc requirent. Visitationem autem & correctionem habeat Abbas Clun. in Monasterio Balmēsi, tam Abbatis Balm. quam ipsorum Monachorum, & eas exerceat per se, vel per alium sui Ordinis in spiritualibus & tēporalibus secundum Clun. Ordinis instituta: ac etiam ad ipsius Abbatis Balmensis destitutionem, culpa sua hoc exigēte procedat, saluis tamen omnibus & singulis superius ordinatis. Dicimus etiā & ordinamus concorditer, quod vtrique tam Archiepiscopus Bisunt. quam Abbas Clun. qui pro tempore fuerint, interdictionē Ecclesiasticā exerceāt in Abbatem & Monachos Balm. qui pro tēpore fuerint, vterque eorumdem Archiepiscopi & Abbatis, quātum ad articulos pro se superius cōcordatos, seu cōcorditer per nos ordinatos. Item quod Archiepiscopus Bisunt. & Abbas Clun. qui pro tempore fuerint, sibi adinuicem bona fide cōsilium & auxilium præstent contra Abbatē & Monachos Balmenses, qui pro tempore fuerint; si eisdem Archiepiscopo, & Abbati, vel eorum alteri rebelles fuerint in præmissis, vel aliquo præmissorum. Hæc autem omnia & singula, secundū quod superius continentur, pronunciata sunt & fuerūt Belnæ in claustro beatæ Mariæ, præsentibus reuerendis Patribus Oddone Dei gratia Archiepiscopo Bisunt. & YVONE Dei gratia Abbate Clun. & acceptata & approbata ab eisdē. In cuius rei testimonium nos Henricus Cantor Bisunt. Magister Richardus Archid. de Luxouio Scholasticus Bisunt. frater Petrus Prior. S. Marcelli, & magister Bartholomæus de Bosco Archidiaconus Brissiæ in Ecclesia Cabil. sigilla nostra vna cum sigillis dictorum Patrum, præsentibus duximus apponenda. Datum Belnæ XVII. Kal. Nouembr. anno Domini MCCLXIX.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Domini Erardi de Valeri, de quittatione Vandoperæ & Columberij.	An. 1270.	CHART. CLXXXVI.	EGO ERARDVS Dominus de Valeri, Conestabularius Champaniæ. Notum facio vniuersis præsentes litteras inspecturis, Quod cum venerabilis in Christo Pater Yvo Abbas Clun. considerans & attendens vtilitatē, quæ ex deuotione mei Erardi, Prioratus ipsius Abbatis seu Ecclesię Clun. de Vādopera, & de Columbrio ad duas Ecclesias, cum ipsorum appendiciis & pertinentiis, & iuribus vniuersis, ad vitam meam dumtaxat, & ipsorum Abbatis & Conuentus Clun. cōcessione, sub conuentionibus, quæ in aliis super dicta concessione confectis litteris declarantur, habentis, possidentis, & tenentis, potest ipsi Abbati, & dictis Prioribus prouenire; mihi prætactis conuentionibus saluis in omnibus aliis concesserit, vt fructus, redditus, prouentus, & exitus quoscumque ad dictos Prioratus de Vandopera, & de Columbeio pertinētes, seu spectantes ex nunc, & a festo beati Remigij proximo venturo, vsque ad duos annos cōtinue successuros, hæredes, seu successores, aut executores mei, vel alij, locum meum tenentes, si me, quod absit, infra ipsum terminum contingat decedere, percipiant, habeant, & possideant pacifice & quiete, dum tamen omnia & singula facta atq. onera, ad quæ ego ratione Prioratus ipsorum teneor, per hęredes seu successores, aut exequutores meos, aut vel per alios locum meum tenentes, fiant vsque ad dictum terminum, & etiam supportentur. Ego prænominatus Erardus volo & concedo, vt huiusmodi concessione nunc a dicto Abbate Clun. mihi facta, & cōtentis, seu aliquo contentorum in his præsentibus nō obstantibus, prætactæ conuentiones in aliis, vt dictum est, litteris declaratæ, in omnibus aliis saluæ, & in sua virtute remaneant; & me decedente, quod absit, infra terminum supradictum, dicti hæredes, seu successores, aut exequutores mei, vel alij loco mei tenētes fructus, redditus, prouentus, & exitus ipsorū Prioratuum, vt dictum est, percipientes, & habentes, dictorum Prioratuum ipsa facta & onera faciant & supportent: ad quæ ego nunc ipsos specialiter obligo & astringo. Volo etiam & concedo, quod post decessum meum Abbas Clun. vel eius mandatum, possit infra dictum terminum, si voluerit, prædictos Prioratus de Vandopera & de Columbeio, cum suis pertinentiis, appendiciis, & iuribus quibuslibet, saisire, & in manu sua retinere; ita tamen, quod de fructibus, redditibus, prouentibus, & exitibus, eorūdem Prioratuum, per ipsum Abbatem Clun. vel alios de ipsius Abbatis mandato, dictos Prioratus tenētes meis hæredibus, seu successoribus, aut exequutoribus, vel aliis locum meum tenentibus, satisfactio fiet debita siue iusta, ad legitimam existimationem duorum bonorū virorum, quorum vnus ex parte dicti Abbatis, & alius ex parte hæredum, seu successorum, aut exequutorum meorum, vel aliorum locum meum tenentium fideliter assumantur. In cuius rei testimonium, ego Erardus prædictus sigillum meum, quo vtor, præsentibus feci apponi. Actum & datum Cabilon. in festo beati Georgij, anno Domini MCCLXX, mense Aprilis.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	De Patronatu de Perrona.	An. 1270.	CHART. CCXXXI.	Nos..... Officialis Curiæ Matisconensis, notum facimus vniuersis præsentes litteras inspecturis, Quod cum reuerendus in Christo Pater Yvo Dei gratia Abbas Clun. iura, quæ domus sua de Perrona in Ecclesia de Igiaco, & de Domāgiaco, ratione iuris patronatus ipsius Ecclesiæ ad domum eandem pertinentis, habet & percipit, Hugoni dicto Cariloco eiusdem Rectori contulerit seu concesserit tenenda & habenda pacifice quoad viuet, prout asserit dictus Rector. Idem Hugo Rector Ecclesiæ memoratæ nollens occasione concessionis huiusmodi sibi factæ, circa eadē iura sibi concessa, vel aliquod eorumdem, domum de Perrona prædictam læsionē sustinere processu tēporis vel iacturam: sed volens & desiderās, vt omnia & singula ratione concessionis prædictæ sibi tradita, absque molestia, reclamatione, turbatione, vel contradictione, cuiuscumq. successoris sui Rectoris dictæ Ecclesiæ de Igiaco & de Domange, vel alterius cuiuslibet, ad domum prædictam de Perrona libere & pacifice reuertātur, iura prædicta coram nobis pacificauit, declarauit plenissime, & expressit. Idem igitur Hugo Rector Ecclesiæ supradictæ in nostra propter hoc pręsentia cōstitutus, non vi, non dolo inductus, aut alias circumuentus sponte & libere recognouit, & confessus est coram nobis, quod de Decanatu dictæ domus de Perrona, nomine ipsius domus, & pro ipsa domo de Perrona pacifice percipiebat, habebat, & in pacifica possessione percipiendi erat, nomine iuris Patronatus dictæ Ecclesiæ de Igiaco, & de Domangiaco ad domum pertinentis eamdē, omnes primitias de Igiaco, & de Domange, totū panem oblatum in festis omnium Sanctorū, Natiuitatis Domini, Circumcisionis, Epiphaniæ, & diei Veneris sanctæ. Totam candelam, quocumq. tempore offeratur, candela panis benedicti excepta: Sed debet apud Domange vnam candelam semper in Missarum sollemniis ministrare. Item omnia oua, quæ in Ramis Palmarum, die Veneris sancta, & die Paschæ inibi offeruntur: & insuper ducēta oua de ouis, quæ aliis temporibus sunt oblata. Item totam oblationem sponsæ, quæ offertur in crastinum nuptiarum: ac totam oblationem mulierum veniētium ad purificationem post partum. Item omnes lectos defunctorum. Item duas partes apud Igiacum, & medietatē apud Domāge, quarumlibet oblationum, ac omnium, quæ dictæ Ecclesiæ de Igiaco & de Domange ratione sepulturę legantur. Illis oblationibus, quæ diebus Lunæ, quando pro mortuis celebratur, & diebus quibuslibet aliis præsente corpore tradendo Ecclesiasticę sepulturę offeruntur, dūtaxat exceptis. Cætera vero remanent Rectori Ecclesiæ supradictæ. In præmissorum autem memoriam & testimonium, Nos officialis prædictus ad requisitionem dicti Hugonis Rectoris dictæ Ecclesiæ de Igiaco & de Domange, sigillum Curiæ Matisconensis præsentibus litteris duximus apponēdum. Datum Matiscone, die Martis post Natiuitatem Domini, anno eiusdem MCCLXX.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Fernandi Decani Bracarenensis de Ecclesia beatæ Mariæ de Viminarum.	An. 1274.	CHART. CCXXXV.	Vniuersis præsentes litteras inspecturis, Fernandus Bracarenensis Decanus, Domini Papæ Capellan9, salutē in Domino. Noueritis, quod cum venerabilis in Christo Pater Yvo Dei gratia Ecclesiæ Clun. Abbas deuotionis attendens magnitudinem, quam nos prænominatæ Ecclesiæ Bracarenensis Decanus erga Cluniacensem Ordinem habuisse dicimur, & habere, quantumque dicamur fuisse ipsi Ordini fructuosus, omnes fructus possessionum, reddituum, prouentuum, & iurium omnium domus suæ sanctæ Marię de Viminarum Bracarenen. diocesis immediate ad dictam Cluniacensem Ecclesiam pertinentis, cum omnibus etiam fructibus pertinentiarum domus eiusdem nobis Decano prædicto ad vitam nostram dumtaxat donauerit, & concesserit percipiendos, possidendos pacifice & habendos: Ita quod nos Decanus Bracaren. prædictus vni Monacho Ordinis Clun. in domo commoranti eadem necessaria ministrar. censam dictæ Ecclesiæ Clun. annuatim debitam, videlicet vnā marcham argenti viro religioso, Priori domus suæ de Bodino, quem quoad hoc suum, & Ecclesię Clun. mandatum constituit, annis singulis, Dominica, qua cantatur, Lætare Hierusalē, apud Bodinum soluere iura dictæ domus sanctę Mariæ, & pertinentiarū suarum manutenere contra omnes, & defendere, ędificia in statu prospero retinere, possessiones bene & debite excolere, Abbatem Clun. qui nunc est, & eum, qui pro tempore fuerit, ac Visitatores Ordinis saltem semel in anno, & suos nuncios quandocumq. recipere, & necessaria ministrare, omnia & singula facta & onera dictæ domus S. Mariæ, & pertinentiarum suarum ordinaria & extraordinaria, quæcumque sint & fuerint, facere & supportare nostris sumptibus, & expensis propriis teneamur: nec quicquam de possessionibus & iuribus dictæ domus sanctæ Mariæ, & pertinentiarum suarum, donare, permutare, infeudare, vendere, alienare, obligare, vel extra manum nostram ponere quoquomodo possimus, sine ipsius Abbatis, aut successorum suorum Abbatum Clun. licentia & permissu. Nos prænominatus Bracarenēsis Decanus præfatam donationem & concessionem nobis factam de fructibus antedictis, recipientes sub conditionibus, conuentionibus & pactionibus suprascriptis omnia & singula, sicut superius sunt expressa, per iuramentum a nobis super sancta Dei Euangelia corporaliter præstitum promittuntur tenere, seruare inuiolabiliter & complere: & per nos, aut per alium, seu alios contra non facere vllo modo. Confitemur etiam, recognoscimus, volumus, & concedimus præfatam domū S. Mariæ de Viminarū, cum suis pertinentiis, possessionibus & redditibus, prouentibus & iuribus immediate ad dictam Clun. Ecclesiam pertinentem esse cum omnib. & singulis dictis possessionibus, redditibus, prouentibus, pertinentiis, & iuribus vniuersis: necnon omni melioratione, & incremento, ac omnibus nostris mobilibus in domo eadem, & suis pertinentiis die obitus nostri prænominati Bracaren. Decani existentibus post decessum nostrum absque hæredum, successorum, & executorum nostrorum, aut aliorum quorumlibet iusta reclamatione, vel iniuria ad ipsam Clun. Ecclesiā quiete, procuratione diocesani debita dumtaxat excepta, pacifice & libere reuertendam. In quorum memoriam & testimonium, nos prædictus Fernandus præfatæ Ecclesiæ Bracaren. Decanus, & Domini Papæ Capellanus præsentes litteras sigillo reuerēdi in Christo Patris & Domini Petri, Dei gratia Episcopi Tusculani supplicauimus cōmuniri, nostrum vna cum eo sigillum præsentibus apponentes. Nos vero prænominatus Petrus Dei gratia Tusculanus Episcopus ad instantem supplicationem prædicti Ferdandi Bracaren. Decani in nostra propter hoc præsentia constituti, omnia & singula suprascripta vera esse, sine dolo, violentia, circumuentione, aut deceptione, sicut asseruit aliqua confitentis, pręsentes sigillo nostro communiri fecimus, in testimonium veritatis. Datum Lugduni, V. Idus Iulij, anno Domini MCCLXXIIII.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta de Aione.	An. 1274.	CHART. CLXXV.	Philippus Dei gratia Francorum Rex. Notum facimus, vniuersis tam præsentibus quam futuris, quod nos litteras dilecti & fidelis nostri Roberti Ducis Burgundiæ vidimus in hæc verba. Nos Roberz Dus de Borgongne, faços scauoir a tos cels qui verront & orront ces presentes lettres, que en nostre presence establis Messires Guillaumes de Nanton nostre amez, & nostres feaux Cheualiers, recogneut que il a vendu & vant a religioux home & honeste, l’Abe de Cluigne & au Couant de cel leu, tot quant que il a & puet auoir, ne doit en la ville de Hayone, & as apartenances de cele ville, qui siet ou Comte de Mascon, en tel menere, que de chascunes C. sod. de terre & de rante que li diz Guillaume Cheualiers ha an ladite ville d’Ayone, & es apartenances, li diz Abbes & li Conuanz li doiuent doner cent liures, & sunt dui Cheualier nomme por ceste chose estimer, & presier; c’est a sauoir Messires Roberz de Broisses, & Messire Huges de la Saule Cheualiers, ou dui autre qui seront nomme en esleu, se cil ij premier ni poont estre. En tesmoignage de laquelle chose, nos auons mis nostre seal en ces presentes lettres, a la requeste doudit mon Seignor Guillaume Cheuallier. Ce fu fait a Paris lou Ieudy deuant la feste nostre Dame de Septembre, en l’an de grace MCC & LXXIIII. Nos vero prædictam venditionem, prout superius continetur, quantum in nobis est, ratam habentes & gratam, concedimus, quod prædicti Abbas et Conuentus prædictas res sibi, vt dictum est, venditas, possint tenere in perpetuum, & pacifice possidere, absque coactione aliqua vendendi, vel extra manum suam ponendi, saluo in aliis iure nostro, & iure etiam in omnibus alieno. Quod & vt ratum & stabile permaneat in futurum, præsentibus litteris nostrum fecimus apponi sigillum. Actum Parisiis, anno Domini MCCLXXIIII. mense Septembri.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Yuo II. Abbas Cluniacensis XXVI. De cōpositione de Maleto facta a domno Ioanne de Blenosco, tempore Yuonis II. Abb. Clun. XXVI.	An. 1278.	CHART. CCC.	EGO Ioannes de Blenosco miles, Dominus Vssellarum. Notum facio vniuersis præsentes litteras inspecturis, quod super contentione, quā habebam cum reuerendo Patre in Christo YVONE Dei gratia Abbate Cluniacensi & Conuentu eiusdem loci; inter me et ipsos compositum est in hunc modū, & ordinatum, quod blaeria sit mea, & hæredum meorum dominorum Vssellarum in perpetuum, in terris eorumdem circa Maletum, & terris, quę tenentur ab eisdem vsque ad metas lapideas ibidem positas & infixas, exceptis condemenis eorundem: In quibus ego, & hæredes mei nullam habebimus blaeriam, seu aliam iurisdictionem: nec ipsi etiam in dictis condemenis habebunt blaeriam, sed ibidem seruientem ipsorum ad custodiendas condemenas habere poterunt, qui pro damno inibi sibi allato poterit pignorare. Item dictus Abbas & successores sui, & Ecclesia Clun. ac ego & hæredes mei habebimus perpetuo iustitiam & cognitionem forefactorum & delictorum, quorum emenda est sexaginta solidorum, & vltra in prædictis terris, condemenis supradictis exceptis & in omnib. hominibus, quos habent in villis de Cortramblem, de Ougies, & de Bissie, æqualiter & communiter habebimus, quæ magna iustitia tam in cognoscendo, quam in sententiando, exequēdo, & iustitiando, qualitercumque per gentem Ecclesiæ Clun. & gentem meam, & hæredum seu successorum meorum in loco dictæ Ecclesiæ & mihi communi communiter exequetur. Iurisdictio vero, cognitio, & iustitia, in terris, hominibus, & locis omnibus supradictis citra emendam lx. solidorum, quæ vulgariter parua iustitia appellatur, blaeria excepta, vt supradictū, dictæ Ecclesiæ Clun. perpetuo remanebunt. In villa siquidem eorumdem Maleti hominibus, ac terris omnibus infra metas prædictas existentibus & contentis omnimoda iurisdictio & iustitia perpetuo Domini Abbatis & Conuentus erunt. Itaque in iis ego & hæredes mei seu successores, nullum ius, iurisdictionem, vel iustitiam nobis vendicare de cætero poterimus, vel etiam reclamare. Vniuersum vero ius aliud, quod in supradictis terris & hominibus aliasdicti Dominus Abbas & Conuentus habent, hoc saluo, quod mihi & hæredibus meis est retentum superius, remanet eisdem saluum. Ordinationem siquidem & compositionem prædictas bona fide & inuiolabiliter pro me, hæredibusque meis promitto me seruaturum. In cuius rei testimonium duxi sigillum meū præsentibus apponēdum. Rogo etiam illustrissimum Principem charissimum Dominum meum ROBERTVM Ducem Burgundiæ, vt præsentem pacem, compositionem & ordinationem ratificet & confirmet. Et nos prædictus Robertus Dux Burgundiæ, de cuius feodo castrum Vssellarum existit, prædictam pacem, compositionem, & ordinationem pro nobis hæredibusque nostris ratificamus & confirmamus: promittentes, quod contra dictam pacem, compositionem, & ordinationem non veniemus aliquatenus in futurum, sed eas pacem, compositionem, & ordinationem curabimus inuiolabiliter obseruari. In cuius rei testimonium vna cum sigillo dicti Domini Ioannis, sigillum nostrum ad instantiam dicti Ioannis duximus apponendum. Datum die sabbati proxima post festum beati Lucæ Euangelistæ, anno Domini MCCLXXVIII. mense Octobri.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Ioannis Bouion, de feodo de Geureyo.	An. 1279.	CHART. CCXCIIII.	In nomine Domini, Amen. Anno Incarnationis eiusdem MCCLXXIX. mēse Nouembris, Ego Ioānes de Bouion de Quinceyo Domicellus, filius Domini Stephani Bouion militis, Notum facio vniuersis pręsentes litteras inspecturis, quod ego sponte & prouide, nō deceptus, nec coactus, laude & assensu Androini nepotis mei filij quondam domni Ioannis de Neeles militis, retineo & accipio in feodum perpetuum a viro religioso domno YVONE Abbate Clun. nomine Ecclesiæ Clun. totas res, quas habeo, seu habere possum & debeo quoquomodo ratione Dominæ Ysabellis quondam matris meæ filiæ quondam domni Renaudi de Cercellis militis, videlicet in villis, finagiis, territoriis, & appendiciis de Geureio, specialiter quartum sextarium, quod habeo in vineis, quæ sunt in territorio de Geureio continentibus circa nouem iornalia. Item tria iornalia vineæ mouentis de capite dictę Ysabellis, cum omnibus aliis quibuscumque, quocumque nomine censeantur, pro quinquaginta libris Viennens. de quibus a dicto Abbate nomine dictæ Ecclesiæ me teneo pro pagato in pecunia numerata. Hæc autem omnia & singula supradicta, Ego Androinus nepos dicti Ioannis, filius quondam Domini Ioannis de Neeles militis, laudo, volo penitus, & accepto, & de voluntate & consilio meo confiteor esse facta. Promittentes nos Ioannes & Androinus prædicti per iuramenta nostra dicta corporaliter per sancta Dei Euangelia, & obligatione omnium bonorum nostrorum mobilium & immobilium prædicta omnia & singula dicto Abbati, nomine dictæ Ecclesiæ Clun. garantire contra omnes, si qui calumniatores apparerent de cætero, quod absit, & contra prædicta, vel aliquod de prædictis de cætero nō venire, nec contrauenienti modo aliquo consentire, in iudicio vel extra, in toto vel in parte, per nos vel per alios, modo vel facto, seu iure vel cōsuetudine, imo facere & præstare in hoc facto quicquid in causa euictionis fieri debet & præstari. Promittentes siquidem sub iuramento & obligatione prædictis quilibet nostrum in solidum, quod nos faciemus, & procurabimus quomodo Simō frater mei Androini, dum ad ætatem legitimam peruenerit, prædicta laudabit. Renunciantes in hoc facto exceptioni doli, metus, & in factum exceptioni non numeratæ pecuniæ, & non habitæ, omni actioni nobis & nostris quantum ad reuocandum prædicta competenti vel in futurum competituræ, omni auxilio totius iuris Canonico & Ciuili, & iuri dicenti generalem renunciationem non valere, volumusque compelli ad obseruātiam omnium prædictorum, quæ ex re adiudicata per curiam Domini Ducis Burgundiæ, cuius iurisdictioni, quoad hæc, supponimus nos & nostros hæredes. In quorum omnium testimonium litteris istis sigillum dictæ Curiæ rogauimus & obtinuimus apponi. Actum in præsentia Iacobi de Bellouisu notarij de Nuit, Domini Stephani de Vogeto, & Domini Humberti de Forbant militis, testium ad hoc vocatorum, anno & mense prædictis.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Charta Philippi Regis de Moneta S. Iangulphi.	An. 1281.	CHART. CLXVIIII.	Philippus Dei gratia Francorum Rex, vniuersis præsentes litteras inspecturis salutem. Notum facimus, quod cum Abbas & Conuentus Clun. dicerent contra nos, quod iniuste, & in præiudicium & læsionem iuris sui faciebamus cudi monetam nostram apud sanctum Iangulphum, in quo loco moneta sua, videlicet Cluniacensis, & cursus monetæ eorū de iure suo ad ipsos pertinebat, in qua villa nos associauerunt, vt dicebāt: petentes, vt in ipsa villa monetam nostram cudi vlterius non faceremus, cum ius faciendi talia ibi nullatenus haberemus. Vel saltem, quod medietatem profectus, seu lucri, quod inde proueniebat, aut venire poterat, sibi deliberari faceremus. Audito super his Bailliuo nostro Matisconensi, & auditis hinc & inde propositis, ordinatum fuit, quod dicta moneta nostra apud sanctum Iangulphum amplius non cudatur. Et in huius rei testimonium sigillum nostrum litteris præsentibus fecimus apponi. Actum Parisiis, anno Domini MCCLXXXI. mense Iulio.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Alia eiusdem Regis Charta, de Tabellione in villa sancti Iangulphi.	An. 1282.	CHART. CLXVIII.	Philippus Dei gratia Francorum Rex, vniuersis præsentes litteras inspecturis salutem. Notum facimus, quod cum Procurator Abbatis & Conuentus Clun. existentium in possessione ratione associationis inter nos & ipsos, habendi & percipiendi dimidiam partem omnium explectorum, quæ eueniunt in villa sancti Iangulphi, peteret pro ipsis Abbate & Conuētu, & nomine ipsorum, dimidiam partē emolumenti, quod euenit & eueniet in villa S. Iangulphi, ratione Tabellionum ibidem de nouo institutorum. Visa Charta dictæ associationis, pronunciatum fuit, quod dicti Abbas & Conuentus remanere debent in saisina habendi & percipiendi dimidiam partem emolumenti, quod euenit & eueniet in villa S. Iangulphi, & in locis societatis, ratione Tabellionum ibidem de nouo creatorum. Hoc saluo, quod si ratione obligationum coram dictis tabellionibus factarum, aliqua executio extra loca dictæ societatis fuerit facienda, ex qua emolumētum proueniat, dicti Abbas & Conuentus, de emolumento, quod extra societatem eueniet, aliquid non habebunt. In cuius rei testimonium, præsentibus litteris nostrum fecimus apponi sigillum. Actum Parisiis, anno Domini MCCLXXXII.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Martini Papæ Diploma, de concessione domus Viterbiensis.	An. 1282.	CHART. CXX.	Martinus Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis Abbati & Conuentui Clun. Monasterij salutem & Apostolicam benedictionē. Ex parte vestra fuit nobis humiliter supplicatum, vt Ecclesiam S. Petri de Castanea Viterbien. eiusq. officinas cum horto iuxta Ecclesiam ipsam sito, in quibus fratres de Pœnitentia Iesu Christi hactenus permanserunt, & quæ ab eisdem fratribus, vt asseritis derelictæ, secundum Constitutionem in Concilio Lugdunensi super hoc editam in Sedis Apostolicæ dispositione consistunt, vobis locum aliquem in ciuitate Viterbien. non habentibus concedere de benignitate Apostolica dignaremur. Nos itaque volentes vobis in hac parte gratiā facere specialem, præmissis veris existentibus, Ecclesiam, officinas ac hortum prædictos cum omnibus iuribus & pertinentijs suis, dummodo ius alicui alij non competat in eisdem, Apostolica vobis auctoritate conferimus, & de ipsis nihilominus prouidemus a vobis vestrisque successoribus perpetuo retinendos. Ita tamen quod in prædicta Ecclesia congrue faciatis per personas idoneas vestri ordinis deseruiri. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ collationis & prouisionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius se nouerit incursum. Datum apud Vrbem-veterem v. Idus Febroarij, Pontificatus nostri anno II.	
Guillelmus II. Giraudus, Rolandus, & alij Abbates usque ad Henricum I.	Guillelmus IV. Abbas Cluniacensis, XXVII. Bertrandus Abbas Cluniacensis, XXVIII. Notitia controuersiæ inter Bertrandum Abb. Clun. & Renaldum Abb. Balm.	An. 1300.	??	NOS frater BERTRANDVS Dei gratia humilis Abbas Clun. totusque eiusdem loci Conuentus. Notum facimus vniuersis præsentes litteras inspecturis, quod cum iamdudū inter nos ex vna parte, & religiosos viros, fratrem Renaldum Dei gratia Abbatem Balmensem, totumque eiusdem loci Conuentum nostri Clun. Ordinis ex altera, super infra scriptis articulis, videlicet super vicesima, quam ab ipsis Abbate & Conuentu Balmensi, Prioribus immediate subiectis, & Rectoribus Ecclesiarum parrochialium Balmensis Ecclesiæ de annis vndecim: nec non super visitatione & correctione, quas ab ipsis Abbate & Conuentu Balmensi, tam in Balmensi Monasterio, quam in membris eius petebamus, & dicebamus nobis, & Ecclesiæ nostræ Cluniacensi competere: & super quibusdam excommunicationum & aggrauationum sententiis in ipsos Abbatem & Conuentum & Monasterium Balmense, a nobis, & iudicibus & executoribus Sedis Apostolicæ occasione rebellionis & contumaciæ ipsorum promulgatis, & super captione & detentione quorumdam Monachorum Balmensis Monasterij, videlicet Gerardi gerentis se pro Priore de Ledone, & Ioannis de Ponteallia, quos culpis suis exigentibus detinebamus carceri mancipatos. Rursus super captione quorumdam victualium Priorum & Monachorum Clun. Ordinis, venientium tunc temporis ad Clun. Capitulum generale. De qua siquidem captione tam dictum Abbatem, quam Monachos Balmenses, vna cum aliquibus amicis dictorum Monachorum Balmensium apud Cluniacum detentorum, dicebamus conscios & culpabiles extitisse, & multa spolia ad ipsos occasione huiusmodi deuenisse. Iterum & super damnis de perditis, expēsis, interesse, missionibus, & custibus variis & diuersis, quæ & quas asserebamus nos fecisse & incurrisse occasione omnium prædictorum, querela, seu discordia extitit diutius agitata. Tandem amicis communibus interuenientibus hinc & inde, de omnibus & singulis supradictis concordatum extitit in hūc modum. Videlicet quod ante omnia Abbas & Conuentus Balm. prædicti renunciauerunt omnibus prouocationibus, appellationibus, impetitionibus, & processibus pro ipsis hactenus factis & habitis per quoscunq. cōtra nos & Clun. Ecclesiam matrem suam. Et nos Abbas & Conuentus Clun. prædicti, eodem modo renunciauimus & renunciamus expresse omnibus prouocationibus, appellationibus, impetitionibus & processibus pro nobis hactenus factis & habitis per nos vel quoscumque procuratores nostros contra Abbatem & Conuentum Balm. occasione præmissorum. Insuper actum est, & cōcordatum, quod nos Abbas Clun. prædictus, nomine Clun. Ecclesiæ habeamus perpetuo in Ecclesia Balmensi tam in capite, quam in membris, visitationem, correctionem, & reuerentiam, necnon & omnimodam aliam subiectionem: quæ nobis, & Ecclesiæ nostræ Clun. de iure, aut de priuilegiis, consuetudine, & statutis Ordinis, necnon & ex compositionibus super his hactenus habitis, melius nobis competunt, & possunt competere in prædictis. Rursus tam pro dicta vicesima, quam pro damnis, expensis, interesse, missionibus, & custibus antedictis, præfati Abbas & Conuentus Balm. tenentur nobis & successoribus nostris soluere & reddere duo millia librarum paruorum Turon. seu monetæ communiter currentis pro paruis Turon. in regno Franciæ, videlicet ducentas libras dictæ monetæ in proxime futuro Clun. Capitulo generali, & sic deinceps annis singulis faciendo, quousque dicta pecunia integraliter fuerit persoluta. Actum est etiam, quod de qualibet particulari solutione, dictorum duorum millium lib. tenemur eisdem apocam facere, seu publicum instrumentum, & pro prædictis duobus millibus lib. nos prædicti Abbas & Conuentus Clun. prædictos Abbatem & Conuentum Balm. & Balm. Ecclesiam quittauimus, & expresse quittamus de dicta vicesima, damnis deperditis, expensis, interesse, missionib. & custibus ante dictis, in quorum omnium, & singulorum præmissorum testimonium & munimen, nos Abbas & Conuentus Clun. prædicti, sigilla nostra præsentibus duximus apponenda. Actum & datum die Veneris ante Ascensionem Domini, anno eiusdem MCCC.	Scripsit hic Bertrandus Abbas statuta, quæ successor suus Henricus in fine statutorum aliorum a se pariter scriptorum adiecit: vbi & Lector ea videre poterit.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	ELECTIO HENRICI I. ABBATIS CLVN.	??	??	VNIVERSIS præsentes litteras, seu electionis processum inspecturis, Guillelmus Prior Monasterij Clun. ad Romanam Ecclesiam nullo medio pertinētis, Ordinis S. Benedicti, totiusque eiusdem loci Cōuentus, salutem in Domino sempiternam. Nouerint vniuersi, quod anno Domini MCCCVIII. die Martis post festum beatorum Apostolorum Simonis & Iudæ, quæ fuit vicesima nona die Octobris, bonæ memoriæ reuerēdo in Christo Pae tre domino BERTRANDO quondam Abbate nostro Clun. viam vniuersæ carnis ingresso, sequenti die Mercurij, in nostro Monasterio Clun. corpore eius honeste tradito Ecclesiasticæ sepulturæ, Nos frater Guillelmus de Lugniaco Prior dicti Monasterij, totiusque eiusdem loci Conuentus, tabula pulsata ad Capitulum congregandum ipsa die in Capitulo nos ipsos recepimus, iuxta laudabilem consuetudinem nostri Monasterij, certam & approbatam a nobis & prędecessoribus nostris, semper inuiolabiter & hactenus obseruatam, de futuri Abbatis electione, seu Pastoris, insimul, prout moris est, tractaturi congregati. Et primo, proposito, ac deuote exposito verbo Dei, Spiritus sancti gratia inuocata, præsentibus omnibus qui secundum consuetudinem voluerunt, debuerunt, & potuerunt commode interesse. Ego præfatus Prior de consensu totius Conuentus monui in virtute sanctæ obedientiæ, & ex parte Dei, vt si qui essent excommunicati, suspēsi, interdicti, aut laici, vel qui in electione nostra vocem de iure, aut cōsuetudine non haberent, quod exirent de nostro Capitulo, nos alios libere eligere permittentes, & protestor nomine quo supra, quod non est intentionis nostræ ipsos in electione admittere veluti ius habentes, immo non intendimus inniti vocibus eorumdem, & volumus quod voces talium nulli præstent patrocinium, aut alicui faciant nocumentum: & quod pro non receptis, & pro non habitis penitus habeantur. Quibus peractis præfatus Prior petiit a Conuentu, si in negotio electionis vellent procedere per viam commissi, vel compromissi secundum piam consuetudinem ipsius Monasterij in electionibus suis hactenus obseruatam. Qui vna voce cōcorditer responderunt, quod seruata inuiolabiter consuetudine volebant procedere in hoc nullo penitus discordāte. Tunc Prior facto prius sibi signaculo sanctæ Crucis, In nomine summæ & indiuiduæ Trinitatis, Patris, & Filij, & Spiritus sancti, Amen, prout moris est, & de consuetudine ac consensu totius Conuentus, & nomine eorumdem, tres viros religiosos & honestos nominauit, videlicet fratres, Ioannem Priorem claustralem dicti loci, Guidonem Eleemosynarium, & Richardum de Farcans, Monachos & professos dicti loci. Dantes idem Guillelmus Prior, & totus Conuentus, dictis tribus Commissariis plenam, generalem, & liberā potestatem ac mandatum speciale secum nominandi, seu eligendi, vice sua, Prior & Conuentus decem personas idoneas Monachos dicti Monasterij & Conuentus, quos magis vtiles crederent. Ad prouidendum vice & nomine totius Conuentus vna cum præfatis tribus superius nominatis dicto viduato Monasterio de Pastore. Qui tres potestatem a Priore & Conuentu sibi datam & commissam deuicti eorum instantia susceperunt, & in præsentia Prioris & Conuentus, pleno Capitulo, tactis corporaliter sacrosanctis Euangeliis iurauerunt, quod ipsi, quantum ad hoc, solum Deum habentes præ oculis, decem personas, vt dictum est, quas secundum eorum bonam & veram conscientiam credent vtiles, secum eligent, & etiam nominabunt, quæ scient & possint melius & vtilius vna cum ipsis prouidere de persona idonea nostro Monasterio sæpedicto. Et secedentes ad partem ipsi tres post longam morā, deliberationes & nominationes plurium personarum, prout nobis postea retulerunt, in decem nominandis concorditer & vnanimiter conuenerunt, & reuersi ad Capitulum in præsentia Prioris & totius Conuentus dictos decem propriis nominibus designauerunt: videlicet Prior claustralis de mandato & voluntate suorum duorum Collegarum, & sunt nomina quæ sequuntur. Fratres, Gaufridus Armarius, & socius in Ordine, Petrus de Caritate socius in Ordine, Stephanus Sacrista; Petrus subcamerarius, Garinus Archidiaconus, Hugo custos vini, Ioannes Pictantiarius, Simon de Marraneio, Iacobus Infirmarius, & Aegidius de Seduno. Quibus sic designatis, & propriis nominibus declaratis, placuit Priori, omnibus, & singulis de Conuentu, quod præfati tresdecim superius declarati, vt dictum est, plenam, generalem, & liberam potestatem ac mandatum speciale habeant, vice & nomine totius Conuentus eligendi, prouidendi Cluniac. Monasterio de Abbate. Ita tamen, vt postquā de persona concordes fuerint eligenda, vnus ipsorum de mandato aliorum vice sua & ipsorum ac totius Conuentus personam illam eligat in communi, & prouideat de eadem. Promittentes vniuersi & singuli, quod illū recipient in Abbatem, quem ipsi, vt præmissum est, duxerint eligendum. Qui omnes & singuli Commissarij, tactis sacrosanctis Euangeliis iurauerunt, & Prior dictos tredecim, per Patrem & Filium, & Spiritum sanctum & in animarum suarū periculum abiurauit, vt secundum Deum ac consciētiam suam iustam dirigerent vota sua, & quod illum eligerent, quem crederent ipsi Monasterio & Ordini vtiliorem, & magis idoneum reputarent. Qui sic iurati & abiurati secesserunt de Capitulo, & se in monasterio coram maiori Altari insimul congregarunt, & ibidem collatione habita seu tractatu plurium personarum: finaliter omnes diuina fauente gratia, conuenerunt in virum religiosum, prouidum, & honestum, fratrē HENRICVM de Francreriis, Monachum professum, sacris Ordinibus constitutum, literarum scientia, vita, & moribus merito commendandum, constitutum ætate legitima, de legitimo matrimonio procreatum, in spiritualibus & temporalibus plurimum circumspectum. Deinde ad Capitulum venientes propter hoc specialiter congregatū, præfatus Ioannes Prior Claustralis vice sua, & aliorū Collegarum suorum, & de mādato sibi facto specialiter ab eisdem, vice etiam totius Conuentus, prius præstito ab eo iuramento, quod illum solēniter in communi eligent, in quem omnes Commissarij, seu compromissarij consenserant & dixerant vota sua, elegit in.... solemniter in hunc modum. In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Patris, & Filij, & Spiritus sancti, Amen. Ego frater Ioannes Prior claustralis Cluniac. nomine meo, sociorum, & collegarum meorum, ac totius Conuentus, ex potestate mihi data, virum religiosum Fratrem Henricum de Francreriis Procuratorem Monasterij & Ordinis Clun. in Curia Romana, eligo in Abbatem sæpedicti Monasterij & Pastorem, & electionem de ipso factam solemniter publico in communi. Electione autem sic rite & legitime celebrata, eam omnes & singuli vnanimiter & concorditer approbarunt eūdo ad Ecclesiam, & Te Deum laudamus, vt moris est, altis vocibus decantando. Et præmissa omnia & singula vniuersis & præfato venerabili Fratri Henrico electo nostro, ac aliis, quorum interest, vel interesse poterit, in futurum per præsentes volumus fieri manifesta. In quorum omnium testimonium præsentes litteras, seu processum fieri fecimus, & nostrorum sigillorum appositione muniri. Datum & actum penultima die mensis Octobris, anno quo supra, in nostro Monasterio Cluniacensi.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	COLLECTIO STATVTORUM, PER SVMMOS ROMANOS PONTIFICES, ET BONÆ MEMORIÆ PRÆDECESSORES Abbates Cluniacenses, pro qualitate & necessitate temporum, varietateque casuum, in toto Cluniacensi ordine editorum. ORDINATA PER VENERABILEM IN CHRISTO Patrem, Domnum Henricum Dei gratia Abbatem Cluniacensem, nominis huius primum, & ordine 29. IN QVATVOR PARTICVLAS DISTINCTA. / In prima tractatur, De diuinis & spiritualibus, Sicut de cultu diuino, Veneratione Sanctorum & huiusmodi. / In Secunda tractatur, De obseruantiis regularibus. / In Tertia, De modo & forma, & materia Capituli Generalis Cluniacensis, & De multis dependentibus de eodem. / In quarta, De forma & qualitate institutionis & destitutionis Abbatum, Priorum, & aliorum administratorum ordinis Cluniacensis, De prospero regimine, & debita administratione eorumdem. Et de quibusdam prærogatiuis & honoribus, Abbatibus, certisque Prioribus competentibus & debitis in Cluniacensi Monasterio, & in aliis Ordinis locis. / PRAEFATIO.	??	??	QVIA ordinata & distincte tradita, ab intellectu facilius capiuntur, memoriæque tenacius commendantur: ad Beatissimæ Trinitatis gloriam & honorem, ad animarum nobis commissarum Salutem, ad regularis disciplinæ obseruationem efficaciorem, ad religionis promotionem, & spiritualium fructuum productionem vberiorem, Nos FRATER HENRICVS, miseratione diuina Cluniacensis Ecclesiæ Minister humilis; Statuta huiusmodi tam per summos Romanos Pontifices, quā per nostros prædecessores Abbates edita, de consilio maiorum Conuentus nostri Cluniacensis & plurium de dicto ordine Seniorum, cum additione & declaratione quorumdam: salua sanctæ sedis Apostolicæ auctoritate & reuerentia, in hoc volumine redegimus & distinximus, secundum ordinem particularum & partium pręscriptarum.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Statuta primæ particulæ, Tractantis, De diuinis & spiritualibus.	??	??	In primis iuxta piam & deuotam exhortationem B. Benedicti, Patris nostri, in Regula dicentis, quod operi diuino nihil est præponendum, Diuinas laudes, diurnas & nocturnas a fratribus nostri ordinis, Creatori nostro persolui debite cupientes; obsecrantes in Domino exhortamur dicti nostri ordinis fratres, quatinus audito campanæ signo, omnibus agendis relictis, mox ad Ecclesiam cum debita maturitate festinent, & cum timore & reuerentia Deo in Ecclesia seruiant. In principio, medio & fine horarum Canonicarum existentes & commorantes benigne, psallentesq. sapienter & tractim, mentis affectu ad Deum eleuato: ita quod mens voci concordet, quod vim & virtutem verborum psalmodiæ cogitet attente, & attendat deuote, quodque fratres in puritate deuotioneque animi, Sacrificium laudis, fructum labiorum suorum, offerant Domino Deo nostro.	Statutum antiquum innouantes, præcipimus: Quod in omnibus locis nostri ordinis Cluniacensis, pulsetur omni tempore & opportune, ad horas Canonicas diurnas & nocturnas. Dictæquæ horæ in locis & domibus quatuor monachorum & supra, Priore loci in dicto numero computato, cum nota cantentur. In locis autem & domibus trium monachorum & infra, saltem Matutinæ, Missa, & Vesperæ cātentur cum nota. Residuæ vero horæ reddantur in Ecclesia & non extra. Adiiciendo præcipientes, quod in dictis locis quatuor & triū Monachorum, quindecim Psalmi, horæ B. Mariæ cum vesperis & matutinis de omnibus sanctis, ac cum suffragiis sanctorum quotidie dicantur. Triginta vero Psalmi, suo tempore, Psalmi feriales & prostrati, Septem Psalmi cum letania & officio defunctorum nullatenus obmittantur. Statuentes vt omnes versus horarum sub vna & mediocri repausatione cantentur, ita quod vniuersorum fratrum voces cæsuram versus finiant, & post talem repausationem, aliam cæsuram simul incipiant ipsi fratres.	Item iuxta antiquum in nostro ordine statutū, præcipimus, vt quilibet frater sacerdos dicti ordinis nostri semel ad minus in hebdomada, & in quinque festis principalibus celebret. Non sacerdotes vero communicant semel in prædictis hebdomadis & festis, nisi impedimento legitimo per eorum superiores sciendo & approbando fuerint excusati. Ad cuiusmodi statutum salubre efficacius obseruandum, districte præcipimus Capitulum tenentibus, vt in septimana qualibet, semel fiat in Capitulo super huiusmodi proclamatio generalis, vbi sine iusta causa celebrare & communicare obmittētes, disciplinæ regulari subdantur.	Item, quia super alios regendos constituti, debent seipsos præbere exemplum bonorum operum. Statuimus, quod Abbates, Priores, aliique principales administratores Prioratuum & locorum nostri ordinis, suum officium in Ecclesia faciant & peragant, maxime in festis præcipuis, & diebus solemnibus prout decet.	Item, quod in Prioratibus trium monachorum impedimento Canonico cessante, vna Missa qualibet die ab altero de monachis & fratribus ibidem degentibus celebretur. In Prioratibus vero duorum monachorum, tres Missæ vel duæ ad minus in qualibet hebdomada celebrentur.	Item, in omnibus locis ordinis corporalia, calices, albæ, aliaque altaris & Ecclesiæ linteamina, ornamenta, & indumenta, libri ac luminaria, cæteraque consimilia ad sufficientiam habeantur, mundeque & tuto conseruentur, hoc addito quod in dictis locis, maxime Conuentualibus cerei seu torchiæ pro eleuatione corporis Christi, de cætero habeantur, ad sumptus facientis luminare, si eius ad id suppetant facultates. Si vero illius redditus non sufficiant, ad sumptus principalis administratoris id fiat.	Item, ordinamus & præcipimus vt per totum ordinem, ad Te Deum laudamus, in illo verbo, Non horruisti Virginis vterum, deuote ab omnibus inclinetur. Similiter quando dicetur illud verbum Euangelicum, Et Verbum Caro factum est, ab omnibus fiat genuflexio reuerenter.	Item, quia grauiora peccata efficaciori medicamento discretiorique medico indigent. Ordinamus & præcipimus, quod nullus ad casus nobis reseruatos & infrascriptos, manum suam extendat, nisi in mortis articulo, sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali. Casus autem nobis reseruati sunt isti videlicet, Omnis incestus qui committitur cum Sanctimoniali, & in gradu consanguinitatis & affinitatis, vsque ad quartum gradum. Item, vicium contra naturam, quod comprehendit omnem tactum libidinosum duorum masculorum. Item sacrilegium occulte commissum. Item periurium cum deliberatione, & incendium. Absolutionem vero istorum casuum Camerariis Prouinciarum in sua Cameraria, Priori Cluniacensi & Priori claustrali, ac in eorum absentia, tenenti Conuentum Cluniacensem, in Ecclesia, claustro, Capitulo, Dormitorio & Refectorio, nec non Visitatoribus, cum erunt in visitando, nostrisque sociis & capellanis, cum visitationis officium exercebimus, committimus de gratia speciali. Ex nunc si quam potestatem in istis casibus personis aliis cōmiserimus hactenus, totaliter reuocantes. In aliis vero casibus non reseruatis seu peccatis, nullus frater ordinis nostri, sine nostra successorumque nostrorum, aut superiorum ipsorum fratrum commissione speciali &. licentia, excepto mortis articulo, præsumat alios eligere confessores, quam a nobis successoribusque nostris, aut superioribus eorumdem, Confessores & Pœnitentiarios in Monasteriis & locis dicti ordinis deputatos. Et quia in confessione peccatorum, quæ impios iustificat, eisque veniam donat, omnis spes misericordiæ, gratiæ, & salutis consistit, obsecrantes in Domino, exhortamur omnes & singulos dicti ordinis nostri fratres, quatenus frequentius quam potuerint, spiritu deuoto studeant confiteri confessoribus & pœnitentiariis, a nobis nostrisque successoribus ipsorum constitutis.	Item, vt apud sanctarum sanctam B. Mariam, in qua est omnis gratia viæ & veritatis, & omnis spes vitæ & virtutis, in periculis, in angustiis, in miseriis, & in reb. dubiis, deuote a fidelib. die noctuq. inuocandam, misericordiam & gratiam inueniamus in auxilio opportuno. Ordinamus & statuimus quod in omnibus locis Conuentualibus ordinis in honore B. Virginis, cantetur a modo post Completorium cum nota, altaque voce Salue Regina, vel alia Antiphona de eadem cum Collecta, & si bono modo possit fieri in aliis locis non Conuentualibus idem fiat.	Item, quod sacræ scripturæ in Ecclesiastico alloquio exhortamur ad laudandum viros gloriosos, & parentes nostros, a quibus accepimus spiritualiter esse moris. In Christo enim Iesu, per Euangelium nos omnes Christianos, genuerunt.	Item, ab eis tanquā a patribus spiritualib. accepimus documētū doctrinæ, fidei, & sapientiæ salutaris, & piorum operum, sanctorūq. exemplorū alimentum. Ordinamus & statuimus quod in Cluniaco fiant de Beatis Apostolis Petro & Paulo patronis eiusdem Ecclesiæ, semel in hebdomada, duodecim lectiones, eo modo quo consueuit fieri de Virgine gloriosa. Id idem fiat in locis aliis Ordinis, in quibus de dictis Apostolis gloriosis, Ecclesia est fundata, ac de Sanctis aliis in quorum honore alia loca ordinis principaliter sunt constructa.	Item, vt de beatissimo Patre nostro Benedicto, spiritu omnium iustorum pleno, a quo velut a quodam fonte lucidissimo, quicquid boni, quicquid sanctitatis, perfectionis, gratiæ & virtutis est in monachorum regula, processit, memoriam debitam, & cum laudibus congruis habeamus. Ordinamus & statuimus quod per totum ordinem, de dicto Patre nostro in Matutinis & Vesperis, a modo commemoratio fiat.	Item, quia gloriosorum Confessorum Odonis, Maioli, Odilonis, & Hugonis meritis, nos & totus Cluniacensis noster Ordo, in spiritualibus & temporalibus sumus multipliciter exaltati, exemplisque salubriter edocti, ac eorum sancta intercessione, vt pie credimus efficaciter muniti. Statuimus quod per totum ordinem fiat a modo duplex festum tam in officio & luminari, quam in aliis festis duplicibus fieri consuetis.	Et id idem de omnibus Apostolis & Euangelistis, ac de sanctis Ecclesiæ principalibus Doctoribus, scilicet Gregorio, Augustino, Ambrosio & Hieronymo, fiat: secundum quod sanctissimus Pater Domnus Bonifacius Papa octauus duxit nouiter ordinandum.	Item, quod per totum ordinem fiat amodo anno quolibet in crastino festi B. Bartholomei Apostoli, festum in Cappis de B. Ludouico. Et quod in Calendariis, Martyrologiis, letaniis, nomen dicti Sancti conscribatur.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Oratio deprecatoria, pro salute viuorum, & pro fœlici quiete defunctorum, quæ fit cotidie in Capitulis locorum Conuentualium ordinis, a præsidente ibidem.	??	??	Oremus, fratres charissimi, pro statu vniuersalis Ecclesiæ, & fidei Christianæ. Primo. Pro terra sancta, vt Dominus noster Iesus Christus sua potentia & virtute eam restituat cultui Christiano. Item, pro Domino nostro beatissimo Papa nostro. N. & pro Dominis Cardinalibus. N. ac Notariis in Romana Curia constitutis. Item, pro Dominis Regibus, Reginis, liberisque eorumdem (specialiter pro talibus). Item, pro Consiliariis & familiaribus eorumdem. Item, pro fundatoribus & benefactoribus locorum ordinis. Item pro Dominis Ducibus, consortibus & liberis eorum (specialiter pro talibus). Item, pro Dominis Comitibus, consortibus & liberis eorum (specialiter pro talibus). Item, pro principibus, Baronibus, Castellanis, militibus, Domicellis, Dominabus & aliis quibuscunque, maxime pro illis sub quorum dominio Cluniacensis Ecclesia, & ordo ipse Cluniacensis totus, bona aliqua possident & tenent. Item pro Dominis & Reuerendis in Christo patribus, Domnis Patriarchis, Primatib., Archiepiscopis, Episcopis, Archidiaconis, Decanis, Canonicis, Curatis parochialibus, vicariis & aliis clericis quibuscunque (& specialiter pro talibus).	Item, pro religiosis & venerabilibus Patribus Abbatibus, Prioribus aliisque administratoribus & monachis ordinis S. Benedicti. Item, pro fratribus Prędicatoribus seu Iacobitis, & pro fratribus Minoribus, magistris, ministris & Prioribus eorundem. Item, pro aliis omnibus Conuentibus, collegiis, Capitulis & congregationibus quibuscunque. Item, pro omnibus protectoribus, Consiliariis, & familiaribus Cluniacensis Ecclesiæ, & locorum ordinis. Item, pro seruientibus Cluniacensis Ecclesiæ, & locis membrisque eiusdem, vbicumque constitutis. Item, pro omnibus qui beneficia, bonaque aliqua seu eleemosynas quascūque Cluniacensi Ecclesiæ & ordini dederunt & dabunt, fecerunt et facient in futurum. Item, pro infirmis, captiuis, desolatis, desperatis, & pro omnibus peregrinis. Et breuiter pro omnibus in Christi nomine nunc viuentibus, maxime pro coniunctis nobis & fratribus nostri ordinis, consanguinitate seu familiaritate. Et pro defunctis: specialiter pro fratribus nostris & sororibus, qui & quæ in nostro ordine decesserunt, & pro quiescentibus in nostro Cimiterio, & in aliis Cimiteriis ordinis nostri. Omnes & singulos prædictos in hac vita existentes, omnipotens Deus in deuotione, pace & salute animæ & corporis, vna cū eorum familiaribus & amicis custodiat & conseruet, ac eorum deuotionem ad nostram Cluniacensem Ecclesiam, Matrem nostram, & ad alia ordinis loca foueat & augmentet, detque eis gratiam suam in præsenti, & gloriam in futuro. Defunctos vero misericorditer absoluat, & det eis vitam & requiem sempiternam, per ineffabilem misericordiam suam.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Capitula secundæ partis, Tractantis, de Regularibus Obseruantiis.	??	??	Qvoniam more naturalium membrorum recipientium a capite naturali motum & sensum, loca & membra ordinis Cluniacensis debent recipere motum & directionis regulam in actibus & operibus debitis, a suo capite mystico, Ordinamus & statuimus quod per totum ordinem in diuinis officiis, & regularibus obseruantiis, mores & consuetudines Ecclesiæ Cluniacensis seruentur, præcipientes, quod in locis Conuentualib. & in aliis locis ordinis nostri, si cōmode possit fieri, dictæ consuetudines habeantur. Item, quia in Cœnobitis iuxta regulam Apostolorū, debet esse cor vnū & anima vna. Et vbi sunt fratres, maxime eiusdē ordinis, & vnius corporis mystici, vigere debet tanta spiritualis vnitas & cōiunctio: in actionib. nulla debet esse diuersitas seu diuisio. Quinimo in eis feruere debet charitatiua communicatio: & in exhibitione honorum adinuicem pręuentio studiosa. Inhibemus districtius ne monachi Cluniacensis ordinis, in quouis loco ordinis dicti, in diuinis officiis faciendis, scilicet in legendo & cantando, etiamsi alibi in ordine commorentur, vel habitum receperint monachalem, aliquam patiantur repulsam. Et si alicubi in ordine contrarium teneatur; nos huiusmodi non consuetudinem, sed abusum decernentes, id omnino cassamus. Item vt contra aduersa omnia & offendicula famulorum suorum fratrum nostrorum, iter prosperum faciat Deus salutarium nostrorum, viamque ipsorum in salutis prosperitate disponat. Statuimus, quod in omnibus Abbatiis & Prioratibus Conuentualibus dicti ordinis, viginti scilicet monachorum, & supra; præcipue tamen in quinque Prioratibus principalibus, omnes monachi benedictionem de eūdo & de veniendo prout fit in Cluniaco, recipiāt, vndecunque venerint, & vbicunque habuerint mansionem. Item, quia iuxta sacræ scripturæ testimonium, Loth & Abraham propter hospitalitatis Deo gratæ bonum, susceptores Angelorum effici meruerunt. Statuimus quod in Abbatiis, Prioratibus, Decanatibus & locis ordinis seruetur hospitalitas & congrue fiat, maxime de pauperibus monachis, aliisque religiosis, præsertim de mendicantibus personis.	Item, quia eleemosyna est magnæ virtutis & efficaciæ, teste illo qui est veritas, ad hanc virtutē fideles in Euangelio sic exhortāte. Date eleemosynā, & ecce omnia munda sunt vobis. Statuimus vt eleemosynę, operaque charitatis in dictis locis sine diminutione & competenter fiant. Inhibentes districtius ne pauperibus eroganda committendaque in vsus pauperum, in vsus alios, pręsertim dānosos & illicitos conuertantur. Conuertens autem ipsam eleemosynam in alios vsus debite corrigatur. Et si in hoc casu delinquens rebellis aut obstinatus probatus fuerit, mansionem amittat, vel secundum regularem disciplinam grauiter puniatur.	Item, quia teste B. Iacobo vana est religio religiosi linguam suam non refrenātis; Præcipientes statuimus, quod omnes Abbates, Priores, Decani, officialesque & monachi nostri ordinis silentium, quod est clauis religionis, in Ecclesia, Dormitorio, refectorio & claustro, seruent horis & temporibus consuetis. Item, quia hoc solum bene agitur, vt vita hominum corrigatur: Statuimus vt in locis & Prioratibus Conuētualibus, die quolibet, in non Conuentualibus vero, videlicet a sex monachis supra tribus vel duabus vicibus in hebdomada Capitulum regulariter teneatur. Ibique secundum Deum & regularem disciplinam, ac secundum ordinis statuta, motuque charitatiuo, fratrum omnium transgressiones, excessus, & negligentiæ corrigantur. Nullus autem secreta & correctiones extra Capitulum cuiquam extraneo reuelare præsumat, contrarium vero faciens acriter puniatur.	Item, vt impleatur salubre consilium B. Benedicti in Regula sic dicentis. Si fieri potest omnes in vno loco dormiant; propter honestæ conuersationis & custodiæ diligentioris bonū, præcipimus quod Abbatibus, Prioribus, Decanis, præpositis, cæterisque, iura & iurisdictiones locorum seruare & manu tenere habentibus, ac etiam aliis qui si in dormitorio iacerent, posset damnum, periculum, aut aliud inconueniens euenire, nec non infirmis debilibusque duntaxat exceptis, omnes monachi in Dormitorio, singuli per singulos lectos, non bini in eodem lecto, adolescentibus permixtis cum senioribus, quorum reprehensionem teneant, & a quibus grauitatem & honestatem addiscant, candelaque iugiter de nocte in Dormitorio ardente, iaceant regulariter & pernoctent.	Item, quia virtute obedientiæ astringuntur monachi, vt non suo sensu, nec sua voluntate viuant, nec quo volunt vadant, nec quod volunt faciant, sed alieno imperio voluntatique superioris sunt subiecti. Præcipimus quod exceptis habentibus manu tenere & defendere iura iurisdictionesque Abbatiarum, Prioratuum, & locorum ordinis, quibus ob huiusmodi concessa est de exeundo licentia generalis; nulli alij monachi extra septa & clausuras dictorum locorum ordinis nostri exire præsumant, sine sui Superioris licentia speciali. Statuentes vt cōtrarium facientes ad satisfactionem consuetam fieri in ordine, teneantur. Similiter ad eandem satisfactionem faciendam teneri volumus, impedimento & causa legitimis cessantibus, moram vltra præfixum sibi terminum contrahentes. Item, post petitam obtentamque licētiam de eundo ad certum locum, vsque ad certū tempus, pro morando vsque ad præfixum sibi terminum, aut per maiorem partem eiusdem termini se fraudulenter alibi transferentes. Et id idem fieri præcepimus de misso monacho ad certum ordinis locum pro morando, & pro sua mansione habenda: si impedimento legitimo cessante Superiori loci ad quem mittitur, se citra præfixum sibi terminum non præsentet.	Item, statuimus, quod post Completorium Abbates, Priores, Decani, & alij ad quos spectat, sua ædificia & loca communia sic clausa teneant, tenerique faciant, quod nullus monachus, post dictam horam exire valeat, pro aliquibus illicitis committendis. Item, iuxta antiquum in nostro ordine statutum, excommunicamus omnes illos qui septa & clausuras Abbatiarum, Prioratuum, locorum, & domorum omnium dicti ordinis, de nocte exierint pro peccando. Nolumus tamen quod sic exeuntes sententiam excommunicationis incurrant, si pœnitentia ducti, resiliant ante consummationem actus, propter quem suggestione diabolica exiuerint. Item, statuimus quod infirmis & debilibus duntaxat exceptis, Subprior quilibet & Conuentus nostri ordinis, omni tempore simul comedant, nisi ex iusta causa aliquis habeat seorsum comedere. Et tunc id fiat de superioris sui licentia, petita humiliter & obtenta. Super huiusmodi licentia concedenda, Superioris ipsius conscientiam oneramus.	Item, quod in omnibus Abbatiis, & in quinque Prioratibus, Prior in Abbatiis dictis, Subprior vero in Prioratibus dictis semper comedant in refectorio cum Conuentu, nisi fuerint legitime impediti. In quo casu ad tenendum Conuentum, comedendumque cum eodem, vice eorum alij subrogentur: exceptis tamen infirmariarum generalibus & aliis recreationibus consuetis. Quas siquidem infirmarias generales, in quinque Prioratibus nostri ordinis fieri & ordinari præcipimus, vbi non sunt. In aliis vero Prioratibus Conuentualibus ordinis nostri Subprior & Conuentus, vel alius vice & loco Subprioris, ad minus ter in septimana, videlicet diebus Mercurij, Veneris & Sabbati comedant in refectorio, vt est dictum. In Aduentu autem, Septuagesima, Quadragesima, in quinque festis principalibus, in ieiuniis quatuor temporum, in vigiliis festorum quæ habent ieiunium, & in diebus Rogationum; Subpriores locorum ordinis, vel ipsis ex causa impeditis, alij maturi vice ipsorum comedant continue in refectorio cum Conuentibus eorumdem. Abbates vero, Priores, & alij principales administratores locorum, quantum sæpius poterunt, suum sequantur Conuentum, comedantque cum eodem. In Prioratibus autem non Conuentualibus, Prior nisi legitimum impedimentum habuerit, cum suis sociis comedat semper. Nec in casu isto, cessante causa legitima, fiat diuisio inter eos.	Item, præcipimus, quod exceptis paruis & iuuenibus, debilib. & infirmis, omnes de nostro ordine, maxime sacerdotes, in quadragesima, in qua teste B. Benedicto in Regula Monachus debet omni puritate vitam suam custodire, ieiunent, atque in aliis vigiliis & temporibus in quibus ieiunare sancta Dei Ecclesia consueuit & statuendo præcepit.	Item, quia monachi, in professione morum cōuersionem promittentes, vita & conuersatio in virtute abstinentiæ, & in operibus iustitiæ, quæ est omnis virtus, debet plusquam aliorum abundare, statuendo præcipimus quod infirmis & debilibus dūtaxat exceptis, nullus Abbas, nullus Prior, nullusque monachus ordinis nostri diebus Mercurij & sabbathi, item, in Aduentu Domini, item, in Septuagesima, & in quinque principalibus festis, carnes comedere audeat aut præsumat. Ad dandum vero infirmis & debilibus licentiam carnes tūc temporis comedendi, Superioris eorum, ipsorumque infirmorum & debilium conscientiam oneramus.	Item propter honestatis bonum, omnes & singulos ordinis nostri, maxime Abbates, & Priores Conuentuales eiusdem salubriter exhortantes, obsecramus in Domino, vt in Hostellariis locisque aliis personarum sæcularium, extraneorum, maxime ab esu carnium omni tempore se abstineant, dum sunt in itinere constituti.	Item, statuentes præcipimus, vt illi ad quos spectat regulare vestiarium ministrare, si id fratribus prompta benignaque diligentia ministrent & integre, quod in ministrando defectus aliquis non existat, inhibētes districtius, ne amodo alicui monacho pro suo vestiario pecunia detur, id idem inhibentes in victualibus, ne videlicet monachis certa quantitas vini, bladi, vel aliqua pensio pecuniæ pro suis victualib. necessariisq. aliis ministretur, vt per optimam, decentemque traditionem & administrationem necessariorum dictorum, vitium proprietatis & occasio omnis eiusdem detestabilis vitij, a monachis radicitus amputetur. Contrarium autem huius faciens, officium seu beneficium quod habet amittat, vel alias per superiorem suum grauiter puniatur.	Item, quia secundum regulam, quæ requirenda sunt, a superiore debent fratres cum humilitate & subiectione reuerentiæ, exclusa elationis & impatientiæ nota, requirere: Si fratribus & monachis locorum nostri ordinis non ministrentur huiusmodi necessaria, prout expedit & decet, hoc suis Superioribus pro emendationis oportuno remedio denuntient reuerenter. Qui quidem superiores sub pœna immediate prætacta, defectum huiusmodi non differant emendare. Inhibemus districtius & sub pœna mansionem amittendi: ne ob defectum talem, si contingat, fratres & monachi ab officiis diuinis & Ecclesiasticis, aliisque bonis operibus quæ boni monachi debent & consueuerunt facere, cessent, aut se subtrahant quoquomodo, sed defectum huiusmodi suis denuntient Superioribus dicto modo.	Item, quia secundum statuta Apostolica, Monachi sicut in claustro, ita foris honeste se debēt habere. Præcipimus quod in locis Conuentualibus, nullus Abbas, nullus Prior, nullus administrator, & nullus monachus, etiam de extra Cluniacen. ordinem, sine frocco incedat: in locis autem non Conuentualibus, nullus Abbas, Prior, administrator, vel monachus ordinis nostri, intrare Ecclesiam sine frocco præsumat, maxime dum celebrantur diuina. Adiiciendo statuentes, quod omnes Abbates & Priores, administratoresque Conuentuales dicti ordinis, in signum quod de nostra Ecclesia Cluniacensi procedunt, quasi ex fonte riuuli, froccos cucullasque habeant de pannis consuetis in Cluniaco deportari.	Item, quod nullus monachus siue in Abbatia, siue in Conuentuali, vel non Conuentuali Prioratu & loco ordinis moretur, sine frocco aut capa regulari, plica circumquaque collum non suta, per villam in qua habitat, incedere præsumat, aut alibicumque equitare, nullusque sine socio suo monacho per villam vbi moratur, incedat.	Item, quia vestis monachorum, iuxta Regulæ documentum, debet esse vilis, non colore aut nimia preciositate notabilis, seu factura indecens, esseque debet ad corporis tegumentum, non ad ornamentum vanum, vt nuditatis verecundiam cooperiat, passionemque frigoris retundat, & non occasionem vel materiam enutriat vanitatis: saluti animarum fratrum nostri ordinis prouidere, religionis honestatem, odoremque bonæ famæ submotis scandalis fouere cupientes. Inhibemus districtius ne fratres seu monachi ordinis nostri, vestes seu pennas nimis sumptuosas & pretiosas portent, aut vestes scissas ante seu retro laqueatas seu boutonatas apparenter, manicasque inæquales in super apparentibus saltem tunicis, vestes indecentis facturæ aut coloris, caputia sęcularia, seu sotulares & caligas, ad instar sæcularium personarum. Quinimo ipsi fratres & monachi deferant & habeant in colore & factura vestes religiosas, humiles & decētes. Sollicitando, & iniungendo pręcipientes Superioribus eorumdem, quatenus circa fratres curæ sui regiminis per nos seu per prædecessores nostros, commissos, si regulariter & honeste vestiti fuerint an non, diligentiam adhibeant oportunam, ita quod in vestium huiusmodi irregularium deportatione deprehensi, prima vice in Capitulo proclamati, regulariter puniantur. Si vero vice alia deprehensi, & culpabiles in huiusmodi fuerint, proclamati in Capitulo, & regulariter puniti, per dies quindecim continue secuturos in laterna, & quatuor arcubus teneantur, ponanturque ad panem & aquam tantummodo per dies aliquot illorum quindecim, per eorum superiores, iuxta qualitatem & quantitatem duriciei cordium ipsorum irregulariter vestitorum, secundum quod ipsi superiores in eorum conscientiis nouerint expedire. Deprehensi autem in delatione vestium huiusmodi irregularium in minoribus & non Conuentualibus Prioratibus per Superiores & Priores ipsorum vocentur & mittantur ad loca principalia Prioratusque Conuentuales, quibus subsunt, pœnas expressas superius recepturi. Quas pœnas extendi volumus ad alios monachos nostri ordinis irregulariter vestitos, per loca nostri ordinis transitum facientes, quamuis in eisdem locis non habeant mansionem. Saluis pœnis aliis contra tales irregulariter vestitos, in diffinitionibus nostri generalis Capituli Cluniacensis contentis, in nostro ordine promulgatis, in quibus summarie cauetur, quod fratres officium seu administrationem habentes, & irregularibus vestibus vtentes, ipso facto per sex menses ab administrationibus sibi commissis, perceptioneque fructuum & prouentuum earumdem sint suspensi. Quiquidem fructus & prouentus tunc temporis per Superiores eorum eleemosynæ & sustentationi pauperum Christi fideliter applicentur. Fratres vero administrationem non habentes, si his vestibus irregularibus vtantur, ad aliquam administrationem in ordine de cætero nullatenus assumantur, sine dispensatione Domni Abbatis, & Diffinitorum Cluniac. Capituli generalis, nisi ex causa rationabili & iusta, in huiusmodi calciatura & vestibus eos contingeret transformari.	Item, quod nullus de ordine cuiuscunque status fuerit, habeat ante lectum suum tapetum coloratum, nec in lecto suo habeat radiatam sargiam, aut alias coloratam. Et vt pateat de cuiusmodi colore intelligatur, colorem viridem nimisque speciosum & splendidum inhibemus. Itē, iuxta tenorem statutorum Apostolicorum, præcipimus quod Abbates & alij nostri ordinis, cuiuscunque status & conditionis existant, calceos seu sotulares corrigiatos habeant in equitando. Item, quia statutum fœlicis recordationis Nicolai Papæ quarti, ingressum in nostris claustro & choro mulieribus penitus interdicit. Præcipimus quod in omnibus Abbatiis & Prioratibus Conuentualibus ordinis nostri ipsis mulieribus in claustro & in aliis locis, ædificiisque communibus, aditus præcludatur omnino: exceptis illis quibus propter reuerentiam status & nobilitatis est deferendum, & quibus non possit ingressus commode denegari.	Item, scribit B. Benedictus in Regula, quod ad ministrandum matura opportunaque diligentia, fratribus Monasterij necessaria, eligendus est de congregatione Celerarius sapiens & discretus, qui sit omni congregationi sicut Pater, vt videlicet omnes amet sicut filios, ameturque ab omnibus sicut Pater. Ex cuius B. Patris scriptura dicente, quod de congregatione talis minister eligatur: ab administrationis talis officio, inter fratres, laici excluduntur, sæcularesque, mores & actus religionis & fratrum ignorantes. Præcipimus districtius, & propter reuerentiam beati Benedicti Patris nostri salubriter in hoc nos docentis: tum propter excommunicationis periculum & vinculum, quod sæpe nostri fratres ex iniectione violenta manuum in clericos sæculares indebite administrantes necessaria & victualia eisdem, contumelioseque respondentes ipsis fratribus incurrunt, & possent incurrere in futurum. Tum etiam propter præiudicia & damna quæ ex inepta administratione clericorum huiusmodi & laicorum in locis nostri ordinis prouenerint, euitanda. Statuentes præcipimus in virtute obedientiæ, quod nullus Abbas, Prior, & Administrator ordinis nostri, in Abbatiis, Prioratibus, & Conuentualibus locis dicti ordinis, sæculares personas maxime clericos administrandis victualibus, Conuentibus præficiant quoquomodo. Et vt hoc statutum decens, efficacius in ordine obseruetur, præcipimus visitatoribus ordinis nostri in singulis prouinciis anno quolibet deputatis, in virtute obedientiæ, quatenus dum in locis Conuentualibus visitationis officium exercebunt, de hoc diligenter inquirant: & superiorem moneant, debitosque compellant ad remouendum sæcularem personam si sit, ab officio administrationis dictæ, & ad instituēdum in huiusmodi officio fratrem idoneum & discretum. Quod si facere loci superior negligat aut recuset, dicti visitatores antequam de locis illis recedant, de consilio duorum vel trium discretiorum locorum huiusmodi, in tali officio constituant fratrem seu monachum maturum & prouidum de Conuentu.	Item, quia secundum B. Benedicti regulam, monachi omnia necessaria a Patre Monasterij sperare & accipere debent. Præcipimus, conscientiam in hoc Superiorum locorum nostri ordinis onerantes, quod infirmis & sanis fratribus nostris necessaria oportune & integre ministrentur. Itē, præcipimus districtius, quod nullus de ordine cuiuscunque status aut conditionis existat, aliquo tempore siue sit de Conuentu, siue de alibi veniat, extra Cluniacense refectorium, bibere aut comedere præsumat. Debilibus, infirmis, tempore recreationum seu infirmariarum, & nouitiis nouiter apud Cluniacum venientibus, duntaxat exceptis: & tunc in locis ad hoc antiquitus consuetis bibere & comedere extra refectorium Cluniacense, licite possunt. Id idem in Prioratibus de Charitate, Sancti Pancratij Leuuensis, & Sancti Martini de Campis, Parisiis, præcipimus & statuimus obseruari.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Pro salute fratrum decedentium.	??	??	Qvia Sancta & salubris est cogitatio, pro defunctis exorare, vt a peccatis soluantur: & vt ipsi defuncti optimam habeant repositam gratiam, eamque interuenientibus spiritualibus, suffragiis valeant adipisci: Statuētes præcipimus districtius nomina monachorum fratrum nostrorum, in nostro Cluniacensi ordine decedentium, per Priores vel Subpriores, seu vices eorum gerentes, Camerariis Prouinciarum ordinis in scriptis mitti, infra mensem. Quibus Camerariis præcipimus, eorum cōscientias in huiusmodi onerantes, vt quantocius commode poterunt, ipsorum defunctorum nomina Priori Claustrali vel Cātori Cluniacensi in scriptis apud Cluniacum mittant; pro absolutione & spiritualibus suffragiis consuetis fieri in ordine reportandis. Si vero dicti Camerarij infra dictum Capitulum Cluniacense generale, id agere & complere nequirent, saltem in dicto generali Capitulo istud facere non obmittant.	Item, præcipimus Abbatibus & Prioribus omnibus, immediate mediateque Ecclesiæ Cluniacēsi subiectis, vt Breuetarium Cluniac. ad eorum loca nomina defunctorum fratrum portantem, benigne recipiant, necessariaque eidem administrēt competenter, atque pecuniam ei dari hactenus solitam, sine difficultate ipsi Breuetario deliberent & persoluant.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Statuta tertiæ particulæ, Tractantis, De forma & materia Cluniacensis Capituli Generalis.	??	??	Secundum quod scribit Salomon, Salus, vbi multa consilia. Vt igitur nostrum Generale Capitulum Cluniacense ad animarum salutem, ad excessuum correctionem, ad ordinis seu religionis conseruationem, indemnitatemque locorum ordinis nostri institutum, salutarem sortiatur effectum. Præcipimus districtius, vt iuxta formam statuti fœlicis recordationis Nicolai Papæ quarti, omnes Abbates & Priores & Decani nostri Cluniacensis ordinis, nobis Ecclesiæque Cluniacensi immediate subiecti, ad Capitulum generale Cluniaci veniant vt tenentur. Videlicet annis singulis in regno Franciæ & in locis vicinis existentes, de biennio vero in biennium, in Anglia, Hispania, Alemania, & in Lombardia constituti; scituri quod amodo excusatio eorum non recipietur de leui, nisi excusationis causa iusta, vtilis, aut necessaria fuerit, atq. per fide dignū ad hoc missum iurata, habentem iurandi super hoc potestatem. Sic autem dicti Abbates, Priores & Decani instructi in quolibet Capitulo veniant, quod ipsi Abbatiæ, seu Domus sibi commissæ statum temporalem nobis exponere possint clare, vel ad hoc deputatis a nobis. Inhibentes districtius ne quis a modo quicquid hactenus extiterit obseruatum, de dicto Capitulo generali recedat, quousque super statu prædicto plenam & meram dixerit veritatem, & in Cluniaco status huiusmodi fuerit registratus. Et si domus sibi commissa multum debeat, non recedat quousque scitum ordinatumque fuerit cuiusmodi remedium apponi poterit per eundem. Ad hoc autem facilius exequendum Priorem Claustralem Cluniacensem sine cuius licentia petita & obtenta, ex decenti consuetudine, nec Abbates, nec Priores de dicto Capitulo recedere debent; cum vna persona idonea per nos nominanda perpetuo deputantes. Statuimus & præcipimus quod Abbates, Priores & Decani prædicti, ipsi Priori claustrali qui nunc est, & qui pro tempore fuerit; & personæ per nos & successores nostros in hoc instituendæ, domorum sibi commissarum statum temporalem, & si, quantumue debeant, causamque debitorum, & quibus creditoribus inscriptis explicite tradant. Remanentes vero de dicto Capitulo ex causa sufficienti ad se, vt præscripsimus, excusandum, & ad exponendum dictis personis huiusmodi temporalem statum domorum, mittant personam idoneā & instructam. Iuxta formam statutorum Apostolicorum, districtius inhibentes omne genus exactionum, dationem, receptionem, & promissionem munerum, per quæ posset animus accipientis corrumpi vel peruerti, in dicto Capitulo generali, vt omnia in dicto Capitulo tractanda, in sanctitate æquitatis & iustitiæ prosequantur. Item, statuimus vt Abbates, Priores & alij ad dictum Capitulum venientes, cum moderata equitatura & decenti familia incedant: inhibentes eisdem ne tempore dicti generalis Capituli, intrent Cluniacum ante vigiliam Capituli, nisi ex iusta & rationabili causa, aliquis ipsorum compelleretur citius intrare.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Forma excusationis non venientium ad dictum Capitulum.	??	??	Reuerendo Patri in Christo ac Domno, Dōno (N.) Dei gratia Abbati Cluniacensi, sacroque Conuentui eiusdem loci, necnon viris venerabilibus & religiosis Diffinitoribus sacri Capituli generalis Cluniacensis. Frater (N.) humilis Prior Domus suæ (talis) cum reuerentia & honore, obedientiam vsque ad mortem, tam debitam quam deuotam. Cum proprij corporis debilitate vel infirmitate, aut ineuitabilibus & arduis dictæ domus vestræ negotiis detentus & occupatus, ad præsens, ad hoc instans Capitulum generale Cluniacense, quod die Dominica qua cantatur Iubilate. (anno tali) per vos imminet autore Domino apud Cluniacum celebrandum: nequaquam prout vellem personaliter interesse. Paternitatem vestram cum deuotione humili requiro & exoro, quatenus absentiam meam habere dignemini ex causis huiusmodi excusatam. Paratus etenim sum vestra salubria monita, ordinationes & præcepta, quæ per vos in dicto Capitulo ordinabuntur & fient, recipere & seruare, recipi & seruari facere prout condecet reuerenter. Ad hoc autem si opus fuerit impedimētum iurandi quod tamquam verum vobis duxi teste conscientia rescribendum. Mitto clarissimum fratrem nostrū (N.) monachum, præsentium portitorem. Cui siquidem quantum in me est, prout melius possum, iurandi impedimentum huiusmodi, in forma qua debet & consueuit iurari, do potestatem plenariā per præsentes. Actum in dicta domo vestra sub sigillo meo quo vtor, (die tali.)	Item, iuxta formam statutorum Apostolicorum præcipimus obseruari quod ad Capitulum dictum non veniens, seque legitime non excusans, in sequenti Capitulo generali, ad quod similiter venire tenetur, spatio duorum mensium in Claustro Cluniacensi assidue trahat moram. Item, in dicto Capitulo quindecim Diffinitores de Abbatibus & Prioribus Cluniacensis ordinis, secundum formā in statutis Apostolicis expressam electi, tenentur iurare in quolibet Capitulo generali ad sancta Dei Euangelia, corporaliter tacto libro, quod in diffinitionibus secundum Deum, & B. Benedicti regulam, & Apostolicæ sedis statuta, sine omni personarum acceptione procedent. Eligentque in dicto generali Capitulo ipsi Diffinitores personas discretas, ac Deum timentes, ad visitandum Monasterium Cluniacense spiritualiter ac temporaliter, iuxta statutorum Apostolicorum tenorem. Necnon personas alias discretas & Deum timentes ad visitandum per singulas prouincias loca ordinis & membra. Quiquidem visitatores in pleno Capitulo iurent ad sancta Dei Euangelia, corporaliter tacto libro. Quod prout eis possibile fuerit, visitationis officium exercebunt secundum Deum & B. Benedicti regulam, ac sedis Apostolicæ Cluniacensisque ordinis instituta, atque possibilia corrigi, per eosdem corrigent, secundū gratiam a Deo sibi datam. Grauia vero quæ per eos sufficienter seu commode corrigi non poterunt, quæ tamen probata fuerint vel per formam in publicum deducta, referent corrigenda & punienda per Diffinitores in Cluniacensi Capitulo generali. Cætera autem non nisi Abbati Cluniacensi exponant propter pericula euitanda.	Item, iuxta formam statuti Apostolici præcipimus obseruari, vt diffinitiones seu ordinationes Capituli generalis Cluniacensis, ad culpam mortalem non obligent, sed ad pœnā, nisi existant circa essentialia obseruantiæ regularis. Item, præcipimus districtius vt Abbates ordinis, Priores & Decani, curam animarum habentes, maxime autem Camerarij Prouinciarum, Diffinitiones Capituli generalis habeant in scriptis, secumque eas obseruent, & ab omnibus de ordine Prioribus monachisque mediate & immediate Cluniacensi Ecclesiæ subiectis, faciant prout efficacius poterunt, obseruari: ipsasque Diffinitiones sæpius in eorum Capitulis, præcipue autem visitationis tempore, coram visitatoribus ordinis legi & recitari faciant, vt nullus prætextu ignorantiæ se valeat excusare.	Item, quia iuxta tenorem statutorum Apostolicorum, visitatores ordinis ad visitandum per singulas Prouincias eiusdem electi & nominati iurare debent vt superius est expressum in Capitulo generali coram nobis, inhibemus districtius, ne a modo Diffinitores aliquos absentes a Capitulo generali, visitatores nominent, vel assumant, sine nostra aut successorū nostrorū licentia speciali. Item, præcipimus visitatoribus sic assumptis, quod tempore generalis Capituli non recedant de Cluniaco quousque & habeant secumque reportent litteras de officio visitationis exercendo in Prouinciis ordinis per eosdem, aut saltem pro seipsis certum nuntium vel monachum dimittant pro huiusmodi litteris reportandis. Item, præcipiendo districtius ipsos per singulas ordinis Cluniacensis prouincias visitatores institutos obsecramus in Domino, quatenus diligenter & sollicite se habeant in officio visitationis exercendo, & sine personarum acceptione inquirendi de maioribus, mediocribus & minoribus, & huiusmodi inquirant petentes in visitando per modum & ordinem inferius annotatum.	In primis, Qualiter ibi fit diuinum officium, nocturnum pariter & diurnum. Item, de numero & qualitate Missarum. Item, de numero monachorum loci cuiuslibet: & quot sunt ibi sacerdotes, diaconi, & subdiaconi. Item, si fratres bene sequantur Ecclesiam, & vadant ad Horas. Item, si sacerdotes cantant semel saltem, in qualibet hebdomada, & non sacerdotes communicant prout est in ordine constitutum. Item, qualiter & quotiens in hebdomada tenetur Capitulum. Item, qualiter delinquentes, negligentes & rebelles puniuntur. Item, si bene sint obedientes in Capitulo & extra superioribus suis. Item, si sunt bonæ famę & honestæ conuersationis. Item, si inter fratres nostros sit dilectio & charitas, vel non. Item, si sint aliqui exercentes aliquod genus mercaturæ. Item, si sint aliqui habentes proprium in casu prohibito. Item, si sint aliqui exeuntes loca ordinis sine licentia speciali superiorum.	Item, quomodo Ecclesia est munita calicibus, libris, indumentis, ornamentis, luminari, & huiusmodi vtilibus & necessariis. Item, qualiter, prædicta custodiantur, munde vel immunde, diligenter vel negligenter, tute vel periculose. Item, si in leuatione corporis Christi, accenduntur torchiæ vel torticij. Item, qualiter hospitalitas & eleemosyna fiunt & seruantur. Item, qualiter ieiunia quatuor temporum. Item, quadragesimale ieiunium, & vigiliæ sanctorum ieiunantur & obseruantur. Item, qualiter dies Mercurij & tempus Aduentus ac septuagesimæ in abstinentia carnium seruantur. Item, qualiter seruatur silentium in quatuor locis principalibus, scilicet Ecclesia, Claustro, Refectorio, & Dormitorio. Item, qualiter fratres iacent in Dormitorio, vtrum in stratis, vel non. Item, an in simul, & in vna domo, vel diuisim. Item, si regulare vestiarium ministratur fratribus. Item, si pecunia traditur eis pro vestiario, quoniam hoc prohibetur per statuta. Item, quomodo prouidetur sanis & infirmis, quoniam infirmis ministranda sunt omnia necessaria. Item, si pro victualibus datur fratribus certa vini quantitas aut bladi, seu certa portio pecuniæ, quoniam hoc per statuta prohibetur. Item, an fratres insimul comedant locis & temporibus consuetis. Item, si in Refectorio comedunt diebus Mercurij, Veneris, & Sabbathi. Item, in Quadragesima & tempore Aduentus & septuagesimæ, & in vigiliis Sanctorum. Item, si sint aliqui monachi citra duodecimum annum, & legere cantareque nescientes. Item, si in locis Conuentualibus sit clericus vel laicus vice Cellerarij Conuentui administrans.	Item, quomodo statuta Apostolica & præsentia seruantur, & vtrum scripta habeantur in locis ordinis, maxime Conuentualibus. Item, qualiter cartæ & Priuilegia custodiuntur. Item, idem petatur de sigillis Conuentuum. Item, quantum ad statum temporalem petatur, qualiter iura & iurisdictiones locorum per deputatos ad hoc manutenentur & defenduntur. Item, qualiter ædificia manutenētur, & in coopertura & in aliis necessariis. Item, si sunt factæ alienationes aliquæ, vel perpetuo vel ad vitam. Item, si sunt concessæ pensiones aliquæ vel prębendæ monachales, ex qua causa sæcularibus personis, seu possessiones aliquæ. Item, de quantitate debitorum & obligationum. Item, quibus creditoribus, & sub quibus conditionibus debeat, & propter quam causam. Item, iuxta formam statutorum Apostolicorum diligenter inquirant visitatores, si quis monachus fuerit illo anno a monasterio emissus, & propter quam causam. Quæ causa si rationabilis extiterit, approbetur: alioquin emissus monachus reuocetur, & sic emittens visitatorum arbitrio puniatur. Item, si illo anno aliquis Prioratum vel beneficium habens, fuerit a statu suo per suum Superiorem amotus, & propter quam causam, quoniam Priores minores non debent remoueri sine certis casibus. In quibus & maiores possent & deberent amoueri, secundum determinationem statutorum Apostolicorum. Amotiones autem & suspensiones seu mutationes Priorum & officialium si quæ sint per Superiores factæ, & causas earum, visitatores referant in Capitulo generali, vt in huiusmodi si sit opus, secundum Deum & iustitiam adhibeatur remedium opportunum.	Item, quia iuxta formam statutorum Apostolicorum visitatores per singulas ordinis prouincias per Diffinitores instituti, statum spiritualem & temporalem Abbatiarum & Prioratuum locorumque ordinis nostri Cluniacensis, & quoad prælatos, & quoad subditos coram Diffinitoribus tenentur exponere fideliter & referre, eisdem visitatorib. iniungimus & præcipimus, quod si in locis (immediate subiectis Ecclesiæ Cluniacensi) aliqua inuenerint correctione & emendatione digna, in quibus negligentia Superiorum immediatorum possit euidenter notari. In talibus ipsi visitatores suum officium exequantur, corrigendo si possint, & si non possint commode, referendo ad Capitulum generale.	Item, ordinamus & præcipimus vt visitatores de bona administratione & fama Abbatum, Priorum & administratorum, Monachorumque nostri ordinis, sicut de mala administratione, infamia, defectibus, & criminibus diligentius inquirendo, seipsos plenius informantes, promptiori affectu bonitatem administrationis & famæ dictarum personarum in sua visitatione referant, vt in odore bonæ administrationis & famæ ipsarum personarum, potius quam in earum infamia delectemur. Ipsæque bonæ personæ propter hoc, de bono in melius procedant: & notificatæ tanquā bene meritæ citius prouehantur, honoremque bonitati debitum efficatius consequantur. Item præcipimus eisdem visitatoribus, quod cum moderatis equitaturis tempore visitationis incedant, nec propter visitationis officium eis iniunctum, numerum equorum & familiæ augmentent, nisi vrgens necessitas, aut euidens vtilitas immineret.	Item, eisdem visitatoribus, sociis seu Capellanis, ac familiæ eorumdem, sub pœna excommunicationis, & sub attestatione diuini iudicij, præcipimus districtius ne visitationis tempore, recipiant aliquid a personis & locis quæ visitant, quouis exquisito colore, exceptis moderatis & necessariis expensis, sed excutiant ab omni munere manus suas. Et vt omnis occasio recipiendi tunc munera tollatur, inhibemus districtius ne ab aliquo de ordine eis aliquid tunc temporis offeratur. Id idem de nostris successorumque nostrorum sociis seu Capellanis clericis & familia præcipiendo, districtius statuentes videlicet vt aliquid dum tamen valorem quinque solidorum vsualis monetæ excedat, tempore quo nos & ipsi in officio visitationis erimus, a personis & locis quæ visitabimus, non recipiant, nec tunc temporis ab aliquo de ordine offeratur eisdem, & in ipsorum nouitate istud iurare tenebuntur, illi potissime qui in nostro & successorum nostrorum hospitio administrationes habebunt.	Item, quia est triplex munus, scilicet munus a manu, munus a lingua, & munus ab obsequio, precipimus districtius vt nulli de dictis sociis seu Capellanis nostris, clericisque ac familia nostra apud Abbates, Priores & alios Superiores nostri ordinis, a modo & præcipuo tempore visitationis nostræ per se vel per alium preces porrigant & effundant pro monachis faciendis, aut pro aliis gratiis obtinendis, sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali. Inhibentes omnibus Abbatibus, Prioribus, & administratoribus ordinis nostri, ne huiusmodi preces exaudiant, aut in his intercessoribus istis quomodolibet acquiescant. Item, salubriter ordinamus, quod visitatores prouinciarum ordinis nostri ad loca per Abbates Cluniacenses ante eorum aduentum visitata, illo anno pro visitando non accedant, vt in hoc Abbatibus Cluniacensibus deferatur, & expensis Abbatiarum, Prioratuum, locorumque ordinis nostri parcatur, nisi tales casus postea emergerēt, super quibus ipsi visitatores essent merito consulēdi. Item, ordinamus quod visitatores ordinis dū erunt in visitando, etiamsi Conuentuales Priores nō sint, cum propter officij visitationis honorem, tum propter ordinis Cluniacensis reuerentiam & noticiam postela vti possint in equitando. Item, statuimus, quod nullus visitator extra prouinciam in qua visitat, mansionem aliquam assignare præsumat, quod si præsumpserit, nolumus quod pareatur eidem. Item, quod nullus ordinis visitator monachum remoueat de sua mansione nisi causa fuerit rationabilis, aut monachus alias fecerit seu commiserit propter quod debeat remoueri.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	De authoritate Abbatum Cluniacensium in visitando.	??	??	Qvia teste B. Gregorio, nullum Deo maius sacrificium, quam zelus animarum, ad ipsarum animarum vberiorem salutem, & ordinis statum prosperiorem, præcipiunt saluberrime statuta Apostolica Abbatibus Cluniacensibus, quod ordinem Cluniacensem, locaque sui ordinis & remotas prouincias eiusdem, per se vel per alium, sicut eis possibile fuerit, studeāt visitare. Ex quibus & subsequentibus clare patet quod Cluniacenses Abbates omnia loca ordinis etiam Ecclesiæ Cluniacensi subiecta immediate sicut facerent Episcopi nisi exempta essent, debebunt & poterunt visitare. Etenim visitatio Episcoporum quam in dictis locis habebant ipsi Episcopi, per exemptionis virtutem & efficaciam in Abbates Cluniacenses, velut in patres principales & caput ordinis est translata. Suntque ipsius exemptionis virtute loco Episcoporum & prælatorum in visitatione huiusmodi subrogati. Nec obstat, si bonæ memoriæ aliqui prædecessorum nostrorum in illis locis non visitauerint; quia contra visitationem præscriptio numquam currit. Abbatibus autem & Prioribus ordinis nostri in visitatione in his locis debita eisdem nullum fit præiudicium propter hoc, quin ibidem possint visitare, prout melius fuerit faciendum. Nec in visitatione huiusmodi ab Abbatibus Cluniacensibus aliud reclamatur, nisi quod vt veri propriique Pastores, exemplo boni Pastoris cognoscant oues suas. Cum enim solis Abbatibus Cluniacensibus, omnibus Prioribus ordinis exclusis, monachi Prioratuum omnium, Decanatuumque ac monasteriorum seu Abbatiarum quarumdam, ore & scripto promittant obedientiam, quę aufert totale dominium sui a promittente, transfertque in illum cui talem obedientiam promittit, tanquam in verum & proprium Pastorem, liquido apparet monachos ipsorum locorum, Abbatum Cluniacensium proprias oues esse, ipsosque Abbates Cluniacenses astringi ad cognoscendum diligēter istos monachos tanquam oues suas, & ad visitandum eos opportune dirigēdumque in viam salutis æternæ, bonis exhortationibus & exemplis.	Rursus ad hoc astringuntur ipsi Abbates Cluniacenses, virtute promissionis summis Pontificibus in eorum confirmationibus factæ. Committitur siquidem eisdem Abbatibus, auctoritate Apostolica regimen Ecclesiæ Cluniacensis & totius ordinis. Et licet Abbates & Priores, aliique administratores ordinis, quibus ipsi Abbates Cluniacenses loca regenda spiritualiter & temporaliter committunt, vocentur in partem sollicitudinis, non tamen in plenitudinem potestatis. Sic quippe vices suas eis impertiuntur, vt sibi suam non adimant potestatem, & quamuis sic dicta loca ordinis committendo, Abbates Cluniacenses sua onera partiantur Abbatibus, Prioribus, & administratoribus locorum ordinis, absoluuntur a tanto, non a toto. Et si a quoquam reputetur istud nouum, fœlix & debita hæc nouitas, quæ ad nostrarum salutem ouium ordinatur. Denique zelantibus profectum ouium Christi, minime id debet esse graue seu molestum, quinimo suaue & acceptum: cum in visitatione huiusmodi, in qua vacandum est exhortationi bonorum, correctioni excessuum & reformationi morum, cognoscere de causis subditorum ipsorum Superiorum non intendamus, nisi in casibus nobis Patri & iudici ordinario totius ordinis, successoribusque nostris, de iure & consuetudine competentibus & concessis.	Item, quod Abbates Cluniacenses, ad Camerarias seu prouincias Angliæ, Hispaniæ, Lumbardiæ, Alemaniæ, & alias consimiles a Cluniaco remotas ac distantes nequeunt, pluribus & arduis negotiis impediti, sæpe pro visitando personaliter accedere, vt deceret expediretque prosperitati status vtriusque, spiritualis scilicet & temporalis, locorum prouinciarum huiusmodi; propter quod decet & expedit ad dicta loca per Abbates Cluniacenses mitti quandoque visitatores generales pro domibus ordinis Cluniacensis in illis partibus debite visitandis. Nos qui iuxta mandatum & statutum Apostolicum tenemur loca ordinis nostri per nos vel per alios visitare: præcipientes districtius ordinamus, vt omnes & singuli de dicto nostro Clun. ordine in dictis partibus existentes, nobis & Ecclesiæ Cluniacensi immediate aut mediate subiecti, visitatoribus huiusmodi, in visitationis officio, tanquam nobis deuote obediant & intendant, eorumque reformationem & correctionem recipiant patienter. Qui vero talibus visitatorib. inobediens extiterit, si est beneficiarius, beneficium amittat; si non, excommunicationi subiaceat ipso facto. Item, ad parcendum expensis & oneribus locorum nostri ordinis, inhibemus districtius omnibus de nostro ordine, maioribus, mediocribus, & minoribus, ne Abbatem Cluniacensem, qui pro tempore fuerit, dum erit in visitando, passim & indifferenter sequantur, nisi causa seu casus necessitatis immineat euidenter.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	QVARTA PARS Tractans, De Institutionis, ac destitutionis Abbatum, Priorum, & aliorum administratorum ordinis Cluniacensis, forma. De prospero regimine & debita administratione eorumdem. De bona & decenti conuersatione. De ordinatione studentium Parisiis in domo Cluniacensi, & alibi. Ac, De prærogatiuis & honoribus quibusdam antedictis.	??	??	Ivxta testimonium iuris, nihil est quod Ecclesiæ Dei tantum officiat, quam quod indigni assumantur ad regimen animarum. Idcirco nos, nostrique ordinis Abbates & Priores statutis Apostolicis salubriter astringimur, ad promouendum personas ordinis idoneas, sine personarum acceptione, & ad conferendū Prioratus & beneficia ordinis talibus qui sciāt & possint spiritualiter & tēporaliter prodesse, iuraque commissorum sibi Prioratuum & beneficiorū prouide conseruare. Exhortamur igitur omnes dicti nostri ordinis Abbates, Priores, aliosque administratores, præcipientes eisdem districtius, quatenus de consilio sapientum & seniorum ordinis, Prioratus, Decanatus cæterasque administrationes dum vacauerint, gratis & libere, absque venalitate & pactione aliqua conferant. Committantque personis de ordine idoneis & discretis. In conferendo autem, seu committendo huiusmodi Prioratus, Decanatus, seu officia, & potissime beneficia curam animarum habentia, non sequantur carnalem affectum: sed Deum præ oculis habentes, imitentur in hac promotione personarum, legem Dei, quæ saluberrime præcipit & docet regimē animarum, quod est ars artium, tradi non sanguini, non propinquo, sed merito vitæ, homini digno & grato Deo, in quo sit claritas legis & scientiæ morum honestas. Qui sit prudens non solum literarum peritia, verum etiam sæcularium negotiorum dispositione fœlici. Qvi vtilitatem omnium, non sua nec suorum lucra, quærat. Qui sit etiam sacerdos & expresse professus, & iuxta formam statutorum Apostolicorum; Nullus qui Cluniacensem ordinem non fuerit professus, habeat eiusdē ordinis Prioratum. Nec Prioratus vel Decanatus, seu beneficia curam animarum habentia, personis sæcularibus, clericis, prælatis, laicis, vel monachis alterius ordinis aliquatenus conferantur.	Item, propter vtriusque status, spiritualis scilicet & temporalis locorum nostri ordinis prosperitatem ampliorem, Ordinamus & statuimus, vt Prioratus, Decanatus, & alia ordinis beneficia & officia diu non maneant in suspenso, sed infra sex menses ad tardius, committantur personis suprascriptis. Is vero qui cessante impedimento Canonico, infra dictum tempus non commiserit vel ordinauerit, potestatem conferendi & ordinandi illa vice amittat, & ad Superiorem immediatum conferendi & ordinandi potestas transferatur ipso facto.	Itē, ordinamus & statuimus, quod Abbates ordinis, & quinq. maiores Priores, videlicet de Charitate, S. Pancratij Leuuensis, S. Martini de Cāpis Parisiis, Siluiniacensis, & Celsiniensis præcipue, & omnes alij Priores, in nouitatibus, præstare teneantur in manibus Abbatum Cluniacensium, sacramenti & iuramenti formam talem, videlicet: quod nihil alienabunt, alienata pro posse reuocabunt, iurisdictiones & iura Monasteriorum & nostra, successorumque nostrorum defendent & manutenebunt, de fructibus, redditibus & prouentibus Monasteriorum sibi commissorum immensam donationem reprobatam a iure non facient. Item, fideles, deuoti, & obedientes quamdiu vixerint, dictaque Monasteria regent, erunt nobis, Ecclesiæ Cluniac. & successoribus nostris. Item, ab obedientia & subiectione nostra successorumque nostrorum, & dictæ Cluniac. Ecclesiæ personas suas ac Monasteria sibi commissa non eximent, aut subtrahent, nec eximi, aut subtrahi procurabunt vel consentient. Quinimo volentibus facere, aut procurare contrarium, seipsos bona fide & pro viribus opponent, & huiusmodi impedient pro posse, nobisque, Ecclesiæ Cluniac. ac nostris successoribus nuntiabunt.	Item, quod obedientiam & prærogatiuas solis Abbatibus Cluniac. in ordine debitas, & exhiberi consuetas sibi non appropriabunt, & præsumentibus appropriare se opponent pro posse, ac nobis successoribusque nostris, & Cluniac. Ecclesiæ istud fideliter nuntiabunt. Item, libertates & iura Cluniac. Ecclesiæ illæsa seruabunt. Item, quod brachium sæculare contra nos successoresque nostros, Cluniacensem Ecclesiam, & personas ordinis non inuocabunt. Item, quod non contrahent mutuum, si sint Abbates, vltra ducentas libras monetæ currentis. Si Priores Conuentuales locorum vbi erunt viginti Monachi & supra, vltra centum. Si Conuentuales locorum, vbi erunt duodecim Monachi & supra: vltra quinquaginta libras. Si vero Conuentuales locorum, vbi erunt sex Monachi & supra, vltra viginti libras; & alij minores Priores, vltra decem libras, sub sigillis dominorum sæcularium, & Prælatorum sine nostra, & successorum nostrorum licentia speciali. Item, nec redditus aliquos vltra terminum accensabunt, sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali. Item, quod contra nos & successores nostros non appellabunt minus iuste, nec iniuste appellantibus adhærebunt, eis auxilium, consilium & fauorem præstando. Item, quod aliquid de bonis immobilibus Monasterij, seu loci sibi commissi, personis sæcularibus, & personis alterius professionis, seu ordinis, dabunt. Nec præbendam Monachalem, seu pensionem, nec ad vitam, nec ad tempus, sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali.	Item, alios articulos in forma fidelitatis, & in iure Canonico comprehensos, salua Sedis Apostolicæ authoritate, nobis & successoribus nostris seruare promittent, & iurabunt ad sancta Dei Euangelia, corporaliter tacto libro. Item, quia iura Canonica, singula officia Ecclesiastica singulis personis iubent committi, & decenter. Sicut enim varietas membrorum in corpore naturali per diuersa officia, & robur corporis seruat, & pulchritudinem repræsentat: ita varietas personarum, per diuersa nihilominus distributa officia, & fortitudinem & venustatem sanctæ Ecclesiæ Dei manifestat; iuxta statutorum Apostolicorum tenorem, districtius inhibemus, ne quis Abbas vel Prior, aut administrator nostri ordinis, plures Prioratus, aut Prioratum cum Abbatia eiusdem ordinis vel alterius habere præsumat. Nec aliquem de subiectis sibi Prioratibus, aut domibus, curam animarum habentibus ad manus suas retinere: sed singulis Prioratibus & domibus huiusmodi Priores, & rectores singuli deputentur.	Item, ille qui præficitur, illis quibus præficitur superintendere debet, curam eorum gerens. Adiicientes huic statuto inhibemus districtius, ne aliquis cum Prioratu vel domo, curam animarum habente, teneat officium in aliqua Abbatia, seu Prioratu Ordinis nostri, nisi vrgens necessitas vel euidens vtilitas id exposcat. Super quo & conferentium, & recipientium conscientias oneramus: liquido etenim patet, quod dum habens beneficium & officium simul, negotiis disponendis sibi commissi officij vacat, tunc nequit intendere regimini animarum sibi commissarum, de quarum salute debet curam gerere peruigilem, & de quibus est rationem Deo in die iudicij redditurus. Item, quia proprium est homini nihil agere sine ratione, decet summopere Prælatos Ecclesiæ, vt in agendis sequantur iudicium rationis, non impetum voluntatis, quoniam secundum iura Canonica, illa Præpositorum solicitudo est laudabilis, illa cura vtilis, in qua sibi ratio totum vendicat, & voluntas seu potestas, nihil. Adhærentes igitur statutis Apostolicis, inhibemus districtius ne aliquis Abbas, Prior, aut Decanus ordinis nostri, Priores & administratores institutos sub eis, contra eorum voluntatem, remoueant de locis sibi commissis, sine causa rationabili & iusta. Causam autem intelligimus iustam, si dilapidatores, inobedientes, aut rebelles, infames, vel alias criminosi existant. Quibus casibus, si conuicti fuerint vel diffamati, se purgare debite non valentes, per eorum Superiores poterunt remoueri.	Item, tanta est vnio & affinitas naturalis inter membra in eodem corpore coniuncta, quod bona recepta, & eis a natura concessa, quadam vicissitudine amicabili, sibi inuicem communicant, & ministrant. Sicut, gratia exempli, oculi luminis corporalis, seu naturalis visionis gratiam acceptam, membris aliis eiusdem corporis administrant. Vt ergo inter fratres & membra nostri ordinis, sit vnio spiritualis, & perfectio charitatis vsquequaque, omniaque in charitate, quæ non solum suum, sed & proximorum quærit commodum & honorem, fiant: Sit etiam, & esse debeat exemplo primorum Cœnobitarum, beatorum videlicet Apostolorum, a quibus Cœnobitæ religionis exordium susceperunt, inter fratres, & Cœnobitas eiusdem corporis mystici, quia eiusdem ordinis, Cor vnum, & anima vna, & inter eos nullus aliquid esse suum dicat, sed sint eis omnia communia: ordinantes statuimus, quod omnes Monachi de nostro ordine idonei, sine personarum acceptione, in quouis loco nostri Cluniacensis ordinis ad obtinenda beneficia fauorabiliter admittantur. Inhibentes districtius ne in huiusmodi beneficiis obtinendis, etiam si alibi in ordine commorentur, aut habitum receperint monachalem, dum tamen facultas se offerat, aliquam patiantur repulsam. Et si alicubi in ordine contrarium teneatur, vel pro consuetudine habeatur oppositum, istud tamquam abusum & corruptelam decernentes, auctoritate qua possumus, & virtute penitus irritamus. Absurdum est enim, vt rei temporalis possessio eos diuidat, quos vnire & coniungere debent vnitas professionis, & eiusdem ordinis, vnitas animæ & voluntatis, & fraternæ dilectio charitatis.	Item, ad ambitiosos appetitus ambientium indecenter beneficia ordinis nostri, & loca regiminis, quæ sunt desiderantibus deneganda, efficacius refrenandos, atque ad preces secularium personarum, mores & merita fratrum, & Monachorum dicti nostri ordinis verisimiliter ignorantium, propulsandas: præcipimus in virtute obedientiæ, quod nullus dicti ordinis nostri Monachus, cuiuscumque conditionis, aut status existat, a personis secularibus, seu de extra ordinem, procuret aut impetret preces, procurari aut impetrari faciat, pro beneficio in ordine obtinendo. Contrarium autem præsumentes quoquomodo, volumus ipso facto excommunicationis vinculo subiacere.	Item, pro communi & euidenti vtilitate totius ordinis nostri Cluniacensis, ordinantes & præcipientes statuimus, in qualibet Prouincia, seu Cameraria ordinis nostri, per Camerarios ipsarum Prouinciarum, de consilio tamen maiorum & discretiorum in dictis Prouinciis, seu Camerariis commorantium, institui & ordinari procuratores idoneos. Qui iura, causas, facta & negotia communem ordinis vtilitatem tangentia, in Curiis Romæ & Franciæ, & in aliis, coram iudicibus quibuscumque fideliter, & prospere prosequantur, ad expensas communes Abbatum, Priorum & aliorum administratorum, regentium in huiusmodi Prouinciis, seu Camerariis. Volentes & ordinantes, quod taxandi expensas procuratorum huiusmodi, consiliariorum, aduocatorum, & aliorum necessariorum ad prosequenda prædicta, contribuendique in his expensis, per Abbates, Priores & administratores ipsarum Prouinciarum iuxta sibi commissorum facultates locorum, idem Camerarij cum consilio maiorum commorantium in dictis Prouinciis, vice & auctoritate nostris, plenam & liberam habeant facultatem, & si opus fuerit, ad contribuendum contradicentes & rebelles secundum censuram Ecclesiasticam compescendi.	Item, quoniam, Non minor est virtus quam quærere parta tueri, pro tuitione, & conseruatione prospera fidelique dispensatione rerum & bonorum, nobis & nostro Cluniacensi ordini, in diuersis mundi partibus pia deuotione fidelium, ad sustentationem famulantium auctori salutis, & pauperum Christi concessorum, prouidaque industria venerabilium Patrum prædecessorum nostrorum in parte acquisitorum: obsecrantes exhortamur omnes & singulos nostri ordinis Abbates, Priores, & cæteros administratores ordinis nostri, quibus sicut & aliis Ecclesiæ Prælatis, concessa est potestas, facultates ipsius Ecclesiæ sanctæ Dei dispensandi, non distrahendi, vel dilapidandi: quatenus rebus, & bonis huiusmodi tanquam commendatis, non tanquam propriis vtendo, res ipsas & dicta bona fideliter dispensent. Expendantque in vsus pios, licitos & honestos, nihil de rebus & bonis dictis, quæ sunt ministrorum & pauperum Christi bona, alienando, dilapidando, aut venditione illicita distrahendo. Si enim quidam in Episcopum electus, a beato Gregorio pro sua simplicitate repellitur, ne occasione eius res Ecclesiæ dilapidarentur, quantomagis temere alienantes & malitiose dilapidantes Ecclesiæ facultates suæ fidei commendatas: violantesque in detrimentum suæ salutis, Sacramentum proprium, De non alienando, super sancta Dei Euangelia, præstari in nostro ordine consuetum, sunt ab honore status, & a loco regiminis repellendi. Vt ergo huic temerariæ & damnosæ præsumptioni, grauique & dispendioso periculo oportunius occurratur; in hoc præsenti statuto excommunicamus omnes & singulos Abbates, Priores, cæterosque administratores ordinis nostri, de bonis immobilibus siue mobilibus eiusdem ordinis, ad tempus vel ad vitam, alienationes facientes. Seruos & ascriptios, ancillasque seu fœminas conditionis locorum ordinis nostri manu tenentes, manumissionum & libertatum, huiusmodi litteras & priuilegia concedentes. Pensiones vel præbendas monachales aliquibus personis ad vitam, vel ad tempus sine nostra, & successorum nostrorum speciali licentia, damnose conferentes. Insuper huiusmodi excommunicationis sententiæ subiicimus istis alienationibus consentientes, literasque & priuilegia, seu chartas in casu huiusmodi sigillantes. Conuentus vero locorum nostri ordinis, sua sigilla in talibus apponentes, Ecclesiastico supponimus interdicto.	Rursus, excommunicamus res sacro ministerio dedicatas, sicut calices, cruces, imagines, vasaque huiusmodi sacra, & libros Ecclesiæ impignorantes, & vendentes; consentientesque in huiusmodi & fauentes. Præcipientes in virtute obedientiæ, Prioribus Claustralibus, Subprioribus & aliis sociis in ordine locorum Conuentualium nostri ordinis, quatenus prima die mensis cuiuslibet statutum istud quod in Martyrologio, seu libro Capituli scribi præcipimus, tunc Præsidens in Capitulo regulari, coram Conuentu legat integre, seu legi faciat & distincte, ante orationem, seu absolutionem in Capitulis nostri ordinis fieri consuetam. Ac post dicti statuti completam lecturam, Præsidens in. Capitulo, præfatos alienantes, manumittentes, pensiones & præbendas monachales concedentes, vasaque sacra impignorantes, seu vendentes, nostra & præsentis statuti auctoritate excommunicatos publice denunciet cum consiliariis, & fautoribus eorumdem.	Item, præcipimus in virtute obedientiæ, & sub pœna beneficij amittendi, ne aliquis Abbas, Prior, aut administrator ordinis nostri, cuiuscumque status existat, nemora domorum & locorum dicti nostri ordinis scindere, vendere, aut scindi vel vendi facere præsumat, nisi scissioni & reuenditioni temporibus oportunis. Siluas autem non cæduas vendentes, aut distrahentes quoquomodo sine nostra, & successorum nostrorum licentia speciali, excommunicamus, & excommunicatos volumus publice nunciari. Item, quia religiosos quoscumque absque Abbatis sui, & maioris partis Capituli, seu Conuentus licentia fideiubentes, vel vltra summam ab eis taxatam, pecuniam mutuo ab aliquo accipientes, Ecclesiasque sibi commissas sub litteris, & sigillis obligantes iura subdunt grauiori disciplinæ. Inhibemus districtius ne aliquis Abbas, Prior, Decanus, aut administrator quicumque, sub suo sigillo, vel sub Principis seu alicuius Domini sæcularis, aut Ordinarij Prælati sigillis, locum sibi commissum, & bona dicti loci obliget a modo, seu mutuum contrahat; Conuentualem locum tenens, vltra viginti libras, & vsuris cessantibus: non Conuentualem vero locum tenens, vltra decem libras, sine sui Superioris immediati licentia speciali. Contrarium autem attentantes ab administratione spiritualium, & temporalium suspensos esse volumus, & statuimus ipso facto. Præcipientes in virtute obedientiæ Subprioribus locorum Conuentualium, & officialibus & sociis aliorum non Conuentualium locorum, qui possunt & debent, poterunt & debebunt huiusmodi obligationes & mutua, contra huiusmodi inhibitionem nostram temere facta, quod talia facta mutua sic de facto contracta, nobis vel Camerario Prouinciæ indilate reuelent. Qui Camerarius hoc audito, mox ad ministrandum in loco commisso sic ab administratione suspenso, vice & authoritate nostris, quod ad loca nobis immediate subiecta, deputet Monachum de nostro ordine idoneum & maturum.	Item, quia fideles cum infidelibus alicuius familiaris contractus fœdere communicare non decet, districtius inhibemus quod nullus a modo recipiat mutuo pecuniam a Iudæis, nisi in casu necessitatis vrgentis. Quo casu recipienti sic in virtute obedientiæ præcipimus, vt citius quam poterit, soluat & reddat creditori pecuniam mutuatam. Item, ordinantes statuimus, vt mutuo recipiens pecuniam de sui Superioris licentia, ab Abbate, Priore, aut ab aliquo quocumque administratore ordinis nostri, absque alicuius difficultatis obstaculo creditori persoluat prompte mutuatæ pecuniæ quantitatem. Nec dictus creditor, seu pecuniæ mutuatæ receptor talis, probare cogatur pecuniam mutuatam esse conuersam in vtilitatem Abbatiæ, Prioratus, seu administrationis quam tenet, seu tenebat. Sed eo ipso debitum sit probatum, ac debitor seu talis debitoris successor ad soluendum integre huiusmodi mutuum teneatur, cum de confessione ipsius debitoris, licentiaque & auctoritate sui Superioris super contractu dicti mutui constabit. In hoc tamen casu, Superior si expedire nouerit, a creditore & debitore huiusmodi de veritate, scilicet an talis pecunia mutuata fuerit, an non, poterit exigere iuramentum. Adiicientes huic statuto, quod contra litteras dicti mutui, nulla exceptio admittatur, nisi de solutione, quittatione, seu litteræ falsitate. Et tunc cum iuramento videlicet, quod talis exceptio nullatenus maliciose proponitur, sic excipiens audiatur.	Item, vt personæ nostri ordinis ad bene agendum, prospereque ministrandum efficacius inducantur, ordinantes statuimus, quod Abbates, Priores, cæterique administratores & Monachi ordinis nostri, aliqua bona acquirentes in ordine, perpetuo vel ad tempus, seu sua industria & circumspectionis virtute, aliqua recuperantes de bonis ordinis, quæ quasi deperdita videbantur, ipsa bona acquisita sic & recuperata teneant, & possideant ad vitam suam sine contradictione cuiusquam, vbicumque, etiam tanquam simplices Monachi se duxerint in dicto ordine transferendos. Nos vero personis talibus, prout melius possumus, administrationem committimus in huiusmodi rebus, talesque administratores & procuratores in rem suam constituimus in prædictis. Item statuentes in virtute obedientiæ præcipimus, ne aliquis de nostro ordine, decimas, oblationes, iura patronatus & sepulturas quæ in aliquibus locis dicto ordini nostro competunt de consuetudine, vel de priuilegio speciali, aut alias, amodiet, amodo inuestiat quoquomodo, aut tradat Curato dicti loci, sine nostra & successorum nostrorum licentia & assensu, nisi prædicta iura per litteras sub sigillo ordinarij fuerint primitus declarata, cum sine talibus litteris, iura locorum ordinis simpliciter Curatis tradita, & admodiata per longam ipsorum Curatorum detentionem, possent futuris temporibus deperire. Præcipimus etiam sub pœna suspensionis, quam transgressores huius statuti incurrant ipso facto, quatenus dicta iura non admodientur, nisi modo superius declarato. Item, inhibemus districtius Prioribus non Conuentualibus nostri ordinis, ne ad titulum domorum sibi commissarum, aliquem Clericum præsentent ad ordines recipiendos: quod si contrarium attentatum fuerit, domos ipsas & etiam tenentes easdem, decernimus præsentationibus huiusmodi non teneri.	Sicut ex Pastoralis debito officij bono Pastori incumbit diligenter agnoscere conuersationis, & morum suarum ouium qualitatem, circumspicereque pro salute, tranquillitate, & libertate ipsarum ouium profutura. Sic oportet eumdem Pastorem dictas oues a nociuis, & ab exactionum, concussionum, nouarumque impositionum oneribus congrue prouisionis remedio præseruare. Statuentes igitur inhibemus in virtute obedientiæ Abbatibus, Prioribus, cæterisque administratoribus ordinis nostri, cuiuscumque status, & dignitatis existant, ne in locis sibi commissis, nobis immediate vel mediate subiectis, nouum onus aut cuiuscumque impositionis, seu subuentionis genus imponere, aut dicta loca tenentes, ad concedendum talia, inducere, quouis exquisito colore præsumant, sine nostra & successorum nostrorum speciali licentia, petita debite & obtenta. Contrarium vero attentantes, ad idque inducentes, consentientes & fauentes quoquomodo, sententia excommunicationis feriri volumus ipso facto.	Item, quia decet Monachos in interiori, & exteriori homine sobrietatem & modestiam, omni superfluitate & immoderantia semotis, demonstrare. Exhortantes præcipimus Abbatibus, Prioribus cæterisque administratoribus ordinis nostri, vt in expensis & in numero seruientium, equitum, & peditum seipsos temperēt, & opportunius quam poterunt, restringant; curentque habere seruientes ætate maturos & vita honestos, non comptos, aut alias notabiles nec nimis sumptuosa veste indutos, quoniam maturitas seruientium, honestatem insinuat Dominorum. Item, quia militantes Deo indecens est secularibus negotiis implicari, affectantes nostri ordinis fratres in sanctis desideriis, operibusque diuinis & spiritualibus feruere, eisdem a seculi vanitatibus omnino auersis, inhibemus districtius, quod nullus de ordine nostro, cuiuscumque status & conditionis existat, accipitres, falcones, seu alias aues ad gibicendum habeat aut teneat, nec canes ad venandum, his dumtaxat exceptis, qui in aliquibus locis suis ius, vsum, & vsagium habent venandi. Quo casu, canes eis permittimus pro venando, iniungentes eisdem quod in huiusmodi actu modestiam teneant, & decentiam opportunam.	Item, quia renunciantes huic seculo debent mori mundo, viuereque delectabiliter soli Deo, atque a curis & negotiatione mundi subtrahi, turpe lucrum, & pestiferæ auaritiæ vitium ante omnia fugiendo inhibemus districtius, ne aliquis Abbas, Prior, administrator aut Monachus nostri Ordinis, blada, vina, aut alia bona quæcumque, emere præsumat, ea intentione principaliter vt carius ipsa vendat. Istud enim reprehensione dignum in personis Ecclesiasticis, & præcipue religiosis, non caret macula turpis lucri. Item, quod nullus claustralis Monachus habeat, seu teneat seruientem, aut equum, & si habuerit, per Superiorem suum immediatum auferatur eidem, alias eum nihilominus puniendo.	Item, præcipimus quod nullus de ordine, etiam Prior Cluniacensis, vel Prior Claustralis Monachos in Prioratibus nostri Ordinis, nobis immediate subiectis, commorantes remoueat, aut de vno loco in alium transferat, vel permutet sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali. Volumus tamen propter continuum concursum Monachorum apud Cluniacum, quod dicti Prior Cluniacensis, aut Prior Claustralis, Monachos in Conuentu nostro Cluniacensi commorantes, vagabundosque & fugitiuos, ac alios certas mansiones in ordine non habentes, dum tamen in dicto nostro ordine recepti fuerint, iuxta regulæ beati Benedicti, & nostri ordinis disciplinam, pro exoneratione Conuentus Cluniacensis, possint mittere ad alios nostri Ordinis Prioratus. Item, iuxta statutorum Apostolicorum tenorem statuimus, quod in Prioratibus nostri Ordinis, vbi pro Priore & Monacho vno congrue sustentandis, & loci oneribus supportandis non sufficiunt facultates, Prior ad Claustrum reuocetur, & locus seu domus huiusmodi, principali domui seu Prioratui, vel alij locorum principalis Prioratus, nobis tamen & successoribus nostris decenter requisitis, & consultis vniatur. Inhibentes districtius ne in aliquo nostri Ordinis Prioratu, seu loco vnus solus Monachus commoretur.	Item, pro salute animarum, quiete corporum fratrum nostri Ordinis, obedientiæque, reuerentiæ & honestatis dicti ordinis bono per amplius conseruando, statuentes præcipimus in virtute obedientiæ Prioribus, & aliis administratoribus ipsius ordinis nostri cuiuscumque status & conditionis existant, quod non refutent amodo Monachum ad se cum termino, seu sine termino pro morando transmissum, aut sic missum remittant, etiam si eisdem vltra numerum talis mittatur. Nec dictum Monachum sic missum tunc temporis in loco sibi subdito mittant, quasi eludendo Superioris mittentis mandatum. Sed eo charitatiue, & cum decenti reuerentia recepto, tanquam vno ex aliis Monachis loci, non tanquam hospite, excusationem legitimam si habeat recipiens coram suo Superiore humiliter prætendat. Qua probata de illo vel alio exoneretur, prout Superioris conscientia melius decreuerit faciendum. Et statutum huiusmodi extendi volumus etiam ad quinque Priores. Qui si allegarent consuetudinem pro se & locis sibi commissis in contrarium, videlicet quod hactenus non fuit consuetum mitti per eorum Superiorem Monachos, pro morando ad Prioratus Ordinis nostri eisdem commissos, talem consuetudinem, quæ merito dici, & reputari debet abusus, remouemus & annullamus omnino. Vt enim apparet intuentibus chartas & priuilegia ordinis; pij & deuoti fundatores locorum nostri ordinis, in honore beatorum Apostolorum Petri & Pauli patronorum Ecclesiæ Cluniacensis, ipsa loca possessionibus & redditibus dotata, dederunt & concesserunt Cluniacensi Ecclesiæ, pro Monachis Cluniacensibus, iuxta facultates locorum ponendis ibidem, ad famulandum salutis auctori. Præterea antiqua institutione fuit statutum, quod nullus in Monachum Cluniacensis Ordinis reciperetur, absque Cluniacensis Abbatis præcepto vel permissione. Et vt testatur venerabilis memoriæ Petrus Cluniacensis Abbas: causa huius statuti fuit, indiscreta & frequentissima susceptio personarum inutilium per cuncta pene Cluniacensis Ordinis loca. Qua indiscreta susceptione, nunc infantum, nunc rusticorum, nunc senum, nunc stultorum, nec ad aliquod opus vtilium eo iam res peruenerat, vt talium personarum iam fere maior numerus in ordine haberetur, & nefanda mala ab eis commissa pene assidue a diuersis terrarum partibus audirentur. Si quis vero a nobis, aut a successoribus nostris literam huic statuto contrariam obtinuerit, ipsam reuocamus, nolentes quod valeat, nisi plenam & expressam de hoc statuto fecerit mentionem.	Item, quia magnopere debet Abbas sollicitudinem gerere, & omni sagacitate & industria seu prouidentia curare, ne aliquam de ouibus sibi creditis, pretioso sanguine redemptis perdat, pro reuocatione, & reductione salutari vagabundorum, & fugitiuorum Monachorum nostrorum, erronum, malorum, & scandalorum extinctione vel saltem diminutione, ac pro honestate nostri ordinis de ipsis vagabundis, & fugitiuis sic duximus ordinandum. Videlicet quod eorum immediati Superiores, locorumque ordinis & Prouinciarum Camerarij eos capiant vbicumque, capique procurent, & captos incarcerent, maxime vitam dissolutam ducentes, & huc atque illuc discurrentes, ac relicto habitu Monachali, in diffamationem ordinis, sæua & enormia committentes. Præcipientes districtius omnibus & singulis de nostro ordine, vt vice & auctoritate nostris tales vagabundos, & fugitiuos possint capere, capi procurare, eosque suis superioribus immediatis, aut nobis, vel Camerariis Prouinciarum Ordinis nostri deliberare seu mittere, aut captos, penes se retinere, & incarcerare prout melius nouerint expedire. Quibus siquidem vagabundis, & fugitiuis professis tacite vel expresse, nullus de ordine habitum Monachalem restituat, aut restituere possit, sine nostra & successorum nostrorum speciali licentia & assensu. Cluniacense Abbate, ac Abbatibus Ordinis, & quinque Prioribus, Prouinciarumque Camerariis dumtaxat exceptis.	Quoniam grauiora facinora acriori punitione sunt plectenda, omnes illos & singulos nostri ordinis administratores de patrimonio Iesu Christi fraude pessima in detrimentum suæ salutis, mammonæ thesaurizantes; quod est pessimum, dilapidatis domibus locisque sibi commissis, alienatis possessionibus, marsupiis reseruatis, habentibusque penes se & suos dormientem pecuniam & iacentem, loca ipsa sibi commissa personis laicis & secularibus mediantibus, maliciose dimittentes obligata & aggrauata miserabili onere debitorum. Quique cum Prioratus & administrationes dimiserint, vel amiserint, & transtulerint in personas alias, fraudulenter & in graue dispendium locorum, pecuniam & res alias ratione huiusmodi locorum sibi commissorum debitas, tales excommunicantes in hoc statuto præsenti præcipimus conuictos super dictis facinoribus tam perniciosis, & execrabilibus per eorum superiores deponi, sicque depositi, honore beneficij, status & administrationis in nostro ordine perpetuo sint priuati. Item, frequenti experientia scandalorum & damnorum quæ ex leui, & immatura receptione Religiosorum alterius professionis, nostræ Cluniacensi Ecclesiæ locisque & membris nostri ordinis hactenus prouenerunt excitati, prohibemus ne aliquis Abbas, Prior, seu administrator ordinis nostri, Religiosum alterius ordinis, & maxime in alio ordine professum recipiat, seu ei tradat habitum Monachalem, sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali. Talibus siquidem religiosis durum est assueta relinquere, nostrisque institutionibus & obseruantiis informari; præcipientes districte diffinitionem super hoc in nostro Cluniacensi Capitulo generali editam certisque pœnis vallatam, ab omnibus Abbatibus, Prioribus, & administratoribus ordinis nostri inuiolabiliter obseruari.	Item, quoniam nihil prorsus viciosum offerri Deo, præcepta legalia sanxerunt, iuraque canonica dictant, quod carens literis sacris officiis aptus esse non potest, cupientes in nostro ordine, & diuini cultus fauore, & religionis honore aptos Dei seruitio recipi, Monasteriis & locis ordinis vtiles, nostrisque fratribus minime onerosos. Inhibemus districtius, quod nullus Abbas, nullusque Prior ordinis nostri, qui de præcepto vel permissione Abbatum Cluniacensium, aliquos in Monachos recipere consueuerunt, prout in statuto de non refutandis Monachis transmissis, est expressum; aliquos minores duodecim annis, aliquosve claudos, mancos, monoculos, gibbosos, seu alias turpiter deformatos, aut illegitime natos, seu legere & cantare sufficienter nescientes, recipere in Monachos, & fratres ordinis nostri præsumant, aut de nouo tales induere habitu monachali. Præcipientes eisdem districte, vt recipiendos per se vel per probos, & idoneos viros suorum Conuentuum diligentia circumspecta examinent, si sint ipsi recipiendi, ætatis legitimæ, sani corpore, in cantu & lectura saltem sufficientes, & impedimentum canonicum non habentes.	Item, vt nostri actus, & opera, in charitate sinceritateque animi, & manuum debita puritate fiant, præsertim in receptione nouiter venientium ad Religionem Christique militiam, seu oblatorum in Monasteriis locisque ordinis nostri, pactis, contractibus, & modis illicitis in huiusmodi cessantibus & extinctis. Inhibemus sub pœna excommunicationis Abbatibus & Prioribus dicti ordinis nostri, quod aliquem Clericum Monachandum, vel Domicellam seu puellam velandam seu Monachandam pro pecunia, aut cum pactionibus & conditionibus a iure reprobatis recipere non præsumant. Cum in accessione ad Christi militiam vitamque Monasticam, & receptionem huiusmodi accedentes, seu offerentes, recipiendos monere debeant & affectus deuotionis, & zelus salutis. Recipientes vero eosdem monere debeat principaliter Dei & proximi amor. Quibus recipientibus licet decetque bene eosdem accedentibus, vel offerentibus recipiendos, Monasteriorum & locorum ordinis paupertatem, & tenuitatem in facultatibus si fuerint allegare, vt iis expositis, ingredi volentes nostrum ordinem, offerentesque suos voluntarie, pure & affectu pietatis excitentur ad dandum seu offerendum Monasteriis se, & sua vel certam suorum bonorum portionem, pro congrua sustentatione fratrum & sororum seu monialium, Monasteriorum ordinis & locorum, vt sic impleatur sententia beati Benedicti, De fratre suscipiendo nouiter, in regula dicentis, quod eius deuotio sponte oblata, minime respuatur. Huius autem præsentis inhibitionis saluti animæ, & famæ religionis Monasticæ consulentis, contrarium attentantes, excommunicationis vinculo volumus subiacere, iure Monachos & moniales recipiendi, nihilominus priuantes eosdem. Et receptos, seu receptas contra præsentis inhibitionis tenorem, in monachatu & in nostra religione prout iura dictant, ius aliquod decernimus non habere.	Item, volentes, prout valemus, quorumdam hominum impiorum malignam crudelitatem refrenare, affectantesque personas nostri Ordinis in quiete & pace famulari auctori salutis: pro euidenti honore, & vtilitate totius Ordinis Cluniacensis inhibentes statuimus, vt si quis suadente Diabolo aliquem Monachum, aut conuersum ordinis nostri occiderit, aut in membris mutilauerit, vel alias male & grauiter ipsorum personas in publico tractauerit, quod nullus in vtroque sexu de ipsius malefactoris consanguinitate vsque ad gradum quartum, in ordine recipiatur, sine nostra & successorum nostrorum speciali licentia & expresso assensu. Huius autem contrarium attentare præsumentes excommunicationis sententiam incurrant ipso facto, & quod de facto egerint temerarie irritum habeatur. Indutos vel receptos contra hanc nostram sententiam, ius in monachatu non habere decernentes.	Item, vt splendor virtutis iustitiæ, quod suum est cuique reddentis, in nobis & fratribus nostri ordinis, qui in viis iustitiæ ambulare tenemur, appareat: inhibemus sub pœna excommunicationis, quam ipso facto incurrant huius inhibitionis contrarium facientes, quod nullus Abbas aut Prior Monasteriorum, seu Prioratuum monialium ordinis nostri, aliquam Domicellam seu puellam recipiant in monialem, seu velent in pręiudicium alterius Domicellæ, priores litteras de sua receptione habentis, volentes quod primo recepta vltimo receptæ, & priores literæ vltimis literis præferantur. Inhibentes omnibus Abbatibus & Prioribus nostri ordinis, ne literas super futura receptione monachorum & monialium in dicto nostro ordine dent cuiquam de cætero aut concedant, sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali. Qui vero literas huic nostræ ordinationi contrarias ex nunc dederit aut concesserit, eas decernimus viribus vacuatas.	Item, cultus diuini & seruitorum Iesu Christi detrimentum abhorrentes, & eiusdem statum prosperum ac augmentum fouere, & ampliare cupientes. Statuimus vt in Monasteriis & locis nostri ordinis sint monachi, moniales, & seruitores iuxta locorum facultatum competentium quantitatem, nec pauciores aut ampliores. Excommunicantes omnes Abbates & Priores qui hactenus monachos, & moniales facere & recipere consueuerunt vltra locorum, & Monasteriorum sibi commissorum antiquum numerum & debitum, aliquos vel aliquas induentes habitu Monachali, vna cum illis Prioribus maliciose pauciores habentibus monachos quam debeant, iuxta consuetum numerum & antiquum, & suis superioribus istud diu, in Domini dictum detrimentum, celantibus fraudulenter. Rursus excommunicamus omnes alios Priores Conuentuales, vel non Conuentuales, qui monachos non consueuerunt facere, de facto aliquem induentes habitu Monachali, vna cum decanis tenentibus domos ad mensam Clun. Ecclesiæ de nouo impetratas, aliquem induentibus habitu Monachali sine nostra, & successorum nostrorum licentia speciali.	Item, prædictos Abbates & Priores & administratores ordinis nostri, paruos seu paruulos iunioris ætatis, & ad diuinum seruitium tunc temporis inhabiles & ineptos recipientes, & induentes habitu Monachali, sicque indutos ad domos parentum postea remittentes, statuimus ipso facto excommunicationis vinculo subiacere. Præterea excommunicamus camerarios Prouinciarum Ordinis nostri fraudulenter, & in detrimentum iuris matricis Ecclesiæ Cluniacensis, quod habent in mittendo Monachos in Prioratibus vbi vacant mansiones, de facto induentes apud se Monachos, & postea ad loca commissæ sibi Camerariæ vbi vacant dictæ mansiones sic indutos & receptos, quos in Monachatu ius decernimus non habere, mittentes siue facientes in dictis locis Monachos, & dantes aliquibus Prioribus & administratoribus dicti ordinis licentiam vel præceptum Monachos inibi faciendi.	Item, obsecrantes in Domino, omnes & singulos Ordinis nostri fratres, cuiuscumque conditionis & status existant, vt detestantes proprietatis habendæ vicium, in Monachis nequissimum, & teste scriptura Actuum Apostolorum capite quinto, a quibus Apostolis tanquam a primis religiosis Cœnobitæ descenderunt, in Anania & Saphira morte subitanea terribiliter punitum: & cuius contrarium, videlicet sine proprio quolibet viuere, est adeo inseparabiliter annexum professioni & regulæ Monachali, quod cum proprio in Monachatu viuere, vt iura determinant, dispensationem aliquam, etiam Apostolicam, non admittit; Exhortamur, quod in nulla re temporali, velut in propria & appropriata delectentur, etiam si habeant & teneant administrationem, officium, aliquemve statum. Cum enim statuta regulæ & professionis Monachalis, in Monacho pati proprium non possint, administratoris seu officialis pecunia propria non erit, sed ipsam pecuniam aliosque redditus officiis, & administrationibus annexos ipsi officiales, & administratores ad vsum, & fructum officiorum, & administrationum tenentur discrete tractare, & fideliter dispensare. Si qua vero bona temporalia, seu res quascunque penes eosdem fratres & monachos sint, huiusmodi habeant licite & decenter, videlicet de beneplacito superiorum suorum, seu de expressa licentia eorumdem. Et quia speculator supremus omnia videns, respicit principalius affectum, quam censum, habeant ipsi fratres voluntatis affectum ordinatum ad bona huiusmodi clare & integre reuelandum, ostendendum, & libere tradendum Superiori petenti. Deprehensos autem fratres in huiusmodi vicio proprietatis nequissimo, quam deprehensionem probatam efficaciter iudicamus, quando aliquis fratrum habens penes se bona aliqua, vt pecuniam, archam, clauem, armariam, & alia quæcumque: denegat seu denegauerit bona huiusmodi ostendere, reddere, & tradere Superiori matura deliberatione petenti. Sic igitur deprehensos & tam graui vicio proprietatis fratres laborantes, statuimus tamdiu ad modum nouiciorum solos comedere, sedereque prope terram, vt oculos suos statuentes declinare in terram, quasi adhærentes pauimento, quousque digne pœnitentes & ad cor bonum redeuntes, & proprio quolibet resignato, fuerint de huiusmodi vitio salubriter emendati. Et quia iura volunt quod Monachi proprietarij excommunicentur: Statuimus quod semel in anno, scilicet die Iouis sancta, Præsidens in Capitulo post sermonem, legi faciat hoc statutum saluti consulens animarum, & omnes proprietarios fratres quos in præsenti excommunicamus statuto, palam publicet excommunicationis sententia innodatos.	Rursus, statuimus quod inuenti proprietarij in morte, quod eo ipso probatur, quando pecunia, vel res aliæ non manifestatæ in fine cum eis reperiuntur, Ecclesiastica careant sepultura. Denique, cum Monachus vel Monacha, conuersus seu cōuersa, nec sui iuris nec potestatis existat, quinimo & corpus & voluntas & potestas sunt in potestate superioris, cui promiserunt obedientiam regularem, ipsique quicquam proprium non debeant possidere. Quamobrem multominus res habitas & penes eos existentes dare alicui vel dimittere in extremis, ne tunc culpam contrahant, quando debent a culpis per pœnitētiam releuari. Districtius inhibemus, ne aliquis frater vel soror Ordinis nostri, positus in extremis, res si quas habeat alicui dare aut dimittere præsumat, ordinantes & statuentes quod res & bona omnia quę habuerit, sint & maneant in sui dispositione Superioris, cuius conscientiam oneramus, ad charitatiue, discrete & fideliter de rebus & bonis huiusmodi disponendum, iuxta indigentias & necessitates personarum & locorum nostri Ordinis. Si vero quisquam cōtra hoc Statutum aliquid attentare præsumpserit, attentatum & factum irritum habeatur, & nomen eius non scribatur in Catalogo defunctorum.	Item, fratrum ægrotantium & decedentium saluti, vtilitati & indemnitati locorum Ordinis nostri prouidere opportune volētes. Statuimus quod omnes Abbates, Priores & administratores Cluniac. Ecclesiæ, monasteriorum & membrorum omnium dicti Ordinis, quibus viuere Christus esse debel, & mori lucrum, præcipientes sub pœna excommunicationis quam ipso facto infligimus obmittentibus facere & complere Præcepti nostri & Statuti tenorem: quatenus ipsi in graui infirmitate constituti, super qualitate status temporalis locorum eis commissorum, de omnibus & singulis rebus, iocalibus & bonis penes se & alios vbicumque existentibus, ac de omnibus quæ possunt debere, & quæ debentur eisdem, inuentarium certum suo & aliquorum assistentium sigillis sigillandum, coram probis & discretis viris locorum vice testium in huiusmodi inuentario nominandis & subscribendis faciant & disponant, scribi & fieri ordinent in præsentia eorumdem. Cuiusmodi inuentarium sic confectum per personam seu personas locorum idoneas & fideles, si ægrotans decesserit, præcipimus suis superioribus transmitti, vna cum sigillo defuncti administratoris. In casu vero vbi præfati administratores non possent, vel nollent huiusmodi inuentarium facere, sub pœna prædicta præcipimus id fieri & transmitti modo dicto, prout magis erit expediens & possibile per Priores & administratores seu simplices Monachos præsentes & assistentes ægrotāti: ipsos ægrotantes in Domino obsecrantes, quatenus ipsi graui infirmitate laborantes, primū, Dei regnum & iustitiā eius quærant, de spiritualibus & æternis quæ esse debēt in desiderio fideliū, potissime religiosorum, attentius meditando, & suas animas ad Dei similitudinem creatas, Christique pretioso sanguine redemptas, confessionis medela, & sacramēti Eucharistiæ perceptione deuota muniendo. Et post hæc administrationes sibi commissas cum omnibus & singulis rebus & bonis quæ ratione ipsarum administrationum habent & possident, in manibus suorū superiorum vel eorum vices gerentium, pure & deuote resignent, vt ipsi affectu & possessione omnium rerum & bonorum temporalium nudati, nudum Christum sequentes, mereantur adipisci æternæ vitæ præmium a filio Dei, qui est veritas infallibilis, promissum omnia relinquentibus propter Christum & sequentibus vias eius.	Item, vt statutum Apostolicum super modo & forma perceptionis mobilium in locis ordinis vacantibus efficacius obseruetur. Inhibemus omnibus Abbatibus, Prioribus, & administratoribus Ordinis nostri, & Procuratoribus eorumdem sub pœna excommunicationis, quam contrarium huius inhibitionis faciendo incurrant, quod animalia, supellectilia, vtensilia, cæteraque bona ad communem vsum locorum pertinentia & deputata, non capiant vel extrahant de locis decedentium personarum, nisi esset in dictis bonis excessus notabilis. Quem excessum eorum Superiores sibi & locis eorum poterunt applicare. Vina vero, blada & huiusmodi si sustentatione congrua vsque ad fructus nouos prius inibi reseruata superabundauerint: dicti Superiores sibi & locis eisdem sibi commissis, quæ supererunt poterunt similiter applicare.	Quam sit abominabile & displicens Deo & Spiritui sancto, qui in bonitate cordium & suauitate affectuum delectantur, coniurationis & conspirationis crimen, & ab Ecclesia sancta Dei præcipue abdicandum; sacri canones pœnam abdicationis clericis gradum in Ecclesia habentibus, & laicis sententiam excommunicationis ferendæ hoc vitio infectis infligentes liquido manifestant. Idcirco nos Frater Henricus miseratione diuina Cluniacensis Ecclesiæ minister, iuxta tenorem statuti, in nostro ordine antiquitus promulgati, excommunicationis sententiam inferentis in omnes coniuratores & conspiratores contra Abbates Cluniacenses, & ipsam Ecclesiam Cluniacensem, & contra suos Superiores, Abbates, Priores, Decanos, Subpriores, circuitores, & alios in Ordine pro correctione excessuum vigilantes: nostra ordinaria auctoritate excommunicamus, & excommunicatos nuntiamus in his scriptis, cum consentientibus, consiliariis & fautoribus eorumdem: & etiam omnes illos qui tales coniuratores & conspiratores in locis nostri Ordinis sciuerint esse, nisi quam cito commode poterunt nobis & Superioribus aut familiaribus nostris monachis & familiaribus ipsorum Superiorum Monachis reuelarint eosdem, qui familiares istos tales nobis & familiaribus ipsis sub pœna dicta, reuelare modo consimili teneantur.	Præterea excommunicamus & excommunicatos in his scriptis nuntiamus omnes & singulos nostri Ordinis fratres, cuiuscunque status seu cōditionis existant, qui a modo conuocationes seu congregationes aut conuenticula contra nos seu successores nostros & Ecclesiam ipsam Cluniacensem facient & tenebunt, sigillabunt, & contribuent propterea in expensis & missionibus faciendis, & qui contra nos successoresque nostros, ac ipsam Cluniacensem Ecclesiam inimicitias quomodolibet procurabunt, cum consiliis & fautoribus eorumdem, & qui iura seu libertates Ecclesiæ Cluniacensis aliqualiter perturbabunt, seu etiam attentabūt. Statuendo adiicientes, quod in omnibus Monasteriis & Prioratibus solēnibus Camerariarum Ordinis nostri, tenentes Capitula regularia ibidem singulis diebus omnes coniuratores & conspiratores, conuocationes & conuenticula contra nos, successores nostros & ipsam Cluniacensem Ecclesiam facientes, iura & libertates Abbatis Cluniacensis & ipsius Ecclesiæ perturbantes, inimicitias eis procurantes, denuntient palam & publice excommunicationis sententia innodatos, cum consiliariis fautoribus eorumdem, & tales esse in locis nostri ordinis scientibus & non reuelantibus, vt est dictum.	Præterea, vt occasio scandalorum, quæ in Monasteriis ex præsumptione alternæ & mutuæ defensionis fratrum, præsertim in casu correctionis delinquentium fratrum, potest grauissima exoriri, districtius inhibemus, ne huiusmodi præsumptuosæ defensionis vicium, quolibet modo, quauis occasione, & quouis vinculo seu permisso etiam vt dictat regula, si fratres qualibet consanguinitatis propinquitate iungantur, a monachis nostri Ordinis præsumatur. Contrarium præsumentes præcipimus per eorum superiores acriori disciplina puniri.	Vt leuitatis materia occasioque euagandi a fratribus nostri Ordinis auferatur, prædecessorum nostrorum statutis hactenus editis inhærentes, excommunicamus, & in his scriptis excommunicatos denuntiamus omnes illos & singulos fratres nostri Ordinis, cuiuscumque status existant, qui ad sedem Apostolicam iuerunt vel ibūt de cætero sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali, petita prius & obtenta, & primitus in nostro Clun. Capitulo ab eisdem more solito corporali præstito iuramento. Huiusmodi autem sententiarum absolutionem, nobis & nostris successoribus reseruamus; potestate absoluendi in casibus nobis reseruatis, certis personis concessa, in hoc casu penitus suspensa. Exhortantes præterea in Domino & monentes omnes & singulos nostri Ordinis fratres, quatenus reuerentiam, subiectionem, & obedientiam regularem, nobis successoribusque nostris, & nostræ Cluniacensi Ecclesiæ Matri debitas, & ab antiquo præstari consuetas, deuote exhibeant, plene & fideliter manuteneant & conseruent.	Item, quot & quam graues angarias dispendiosasq. iacturas nos & nostra Cluniacēsis Ecclesia, ob defectū remissamque solutionem nobis & dictæ nostræ Ecclesiæ censas annuas debentium, & terminis solitis non soluentium, patiamur: experientia rerum & casuum magistra efficax, expertis circunspicere volentibus, manifestat. Exhortantes igitur in Domino omnes & singulos Abbates, Priores, Decanos, cæterosque Ordinis nostri administratores monemus obnixius, quatenus nobis aut Collectoribus & Procuratoribus nostris, nostræque Clun. Ecclesiæ in diuersis prouinciis seu Camerariis constitutis, deputatis & deputandis a nobis seu Priore maiore Cluniacensi nobis & successoribus nostris Abbatibus agētibus in remotis, ipsaque Clun. Ecclesia vacante Pastore, summam dictarum censarum annuatim debitarum, soluere curent terminis consuetis, cum aliis reddibentiis & iuribus nobis & nostræ Clun. Ecclesiæ debitis & debendis.	Damus autem dicto Priori Cluniacensi qui nūc est, & qui pro tempore fuerit, plenam potestatem nobis & successoribus nostris agentibus in remotis, seu dicta Cluniacensi Ecclesia viduata Pastore vt est dictum, omnes debitores nostros, & dictæ Clun. Ecclesiæ, in facienda solutione debitorum huiusmodi negligentes aut rebelles vice & auctoritate nostra per censuram Ecclesiasticam efficaciter compellendi, vt sic per dictæ potestatis cōcessionem, dicto Priori Clun. in præsenti statuto factam, detrimentis & dispendiis quæ ipsa Cluniacensis Ecclesia, tempore dictę vacationis patietur, ac omnibus multiplicibus vix credibilibus quæ incessanter in dicta Ecclesia concurrunt, prouide succurratur. Omnes autem censas, admodiationes, & reddibentias alias annuales Ecclesiæ Clun. nunc debitas, & in futurum debendas maliciose & fraudulenter retinentes, diminuentesque ipsas scienter, & malo animo, ac pro posse non satisfacientes de eisdem, excommunicationis vinculo subiicimus, præsentis statuti tenore.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	De quibusdam excommunicationum sententiis.	??	??	Debito nobis cōmissi regiminis astringimur, omnes & singulos nostri Ordinis fratres & subditos, ab iniquis indecentibusque actibus ac ab operibus illicitis & noxiis, seueritate disciplinæ Ecclesiasticæ coercere. Idcirco iuxta antiqua Ordinis nostri statuta, excommunicamus, pro pecunia vel quouis alio lucro, ludentes, per se vel per alium cum taxillis. Omnes singulos Priorem ve Subpriorem sibi & aliis eligere præsumentes, electioniq. de se factæ per tales, cōsentientes, cū consiliariis, adiutoribus, & fautoribus eorūdē. Omnes contra suos Superiores & personas Ordinis, sæculare brachium inuocantes. Falsa debita in locis & domibus sibi cōmissis maliciose fingentes, & vera scienter celantes. Veneficos & potionatores, latronesque, aurum, argentum, siue aliam pecuniam, vestes, iocalia, libros, priuilegia seu cartas & consimilia furandi animo capientes. Falsitatem ex certa scientia facientes, de nostro successorumque nostrorum Abbatum, Priorum, administratorum & Conuentuum locorum nostri Ordinis sigillis, aut alio quocunque sigillo, ac de sigillis Cōuentuum nostri Ordinis sine consensu & notitia eorumdem aut partis maioris & sanioris ipsorum sigillantes, cum asportantibus fraudulenter dicta sigilla, procurantibusque & permittētibus asportari. Priuilegia, instrumenta, cartas, literas & libros locorum nostri Ordinis, siue Superiorum ipsorum locorum licentia de locis Ordinis extrahentes, malicioseque & damnose asportātes, vna cum Consiliariis, adiutoribus & fautoribus eorumdem, vicium seu crimen enorme suis fratribus & consociis per malitiam imponentes. Malitiam autem intelligimus, eo ipso quod nolūt prosequi quod imponunt, aut eo ipso quod defecerint in probando. Scripta, rotulos & scedulas in strata publica, seu in aliis locis proiicientes, vel in occulto Superioribus suis & aliis personis quibuscunque per se, aut per alium tradentes, infamationem & denigrationem alicuius continentes, cum consiliariis & fautoribus eorumdem. Hæc enim perniciosa agentes, sæpe maliciose mordent, noxieque vulnerant innocentes, & ponunt maculas in electis. Literarum & priuilegiorum nostri Ordinis maliciosos & fraudulentos abusores: cuiusmodi abusum intelligimus eo ipso quod litteras & priuilegia huiusmodi ad res alias, actiones, iura, & personas; quam ad iura, actiones, res & personas de Ordine, ausu temerario extendere præsumūt. Personas Ordinis ad forum vetitum trahentes, causasque Ordinis examinandas in foro vetito deducentes, cum præsumentibus facere querimoniam aut denunciationem aliquam de personis Ordinis in casu prohibito coram iudice seculari. Appellantes seu prouocantes legitime ad suos Superiores, malitiose impedientes per se vel per alium in suis appellationibus & prouocationibus prosequendis, aut in eorum iustis querimoniis & supplicationibus coram dictis Superioribus alias deferendis. Conuicti autem super delatione appellationum, prouocationum & querimoniarum friuolarum coram suis Superioribus facta, habentes administrationem, eam; non habentes vero, mansionem amittant. Et nihilominus apud Cluniacense claustrum veniant ibidem tamdiu moraturi, quamdiu nobis successoribusque nostris placuerit. Et illi contra quem appellatum seu prouocatum fuerit sine delata querela. Falsum scienter deponētes de statu temporali dicendo eo tempore quo ipsi & loca eis commissa visitantur, & super hoc requiruntur, aut in damnum locorum & Ordinis maliciose celantes super huiusmodi veritatem. Pecuniam & alia bona animo prosequendi & impugnandi eorum superiores, congregantes seu recipientes mutuo a quocunque vel alias extra Ordinem, in fraudē bona huiusmodi modo quolibet deponentes, deponentibus autem bona aliqua seu pecuniam non in fraudem nec malo animo extra Ordinem, sub pœna excommunicationis quam ipso facto incurrant: huius contrarium facientes, præcipimus vt illud depositum reuocent, & penes se habeant, vel in loco Ordinis tuto ponant, aut super illo deposito litteras efficaces obtineant, quas apud se, aut in alio loco Ordinis securo, & non extra, sub pœna dicta præcipimus custodiri. Item omnes habentes & retinentes præter nostram prædecessorumque nostrorū, & vices nostras super hoc habentium licentiam, bona defunctorum Abbatum, Priorum, Decanorum, administratorum, obedientiariorum, & simplicium Monachorum, quæcunque sint & fuerint illa bona, dum tamen valorem quinque solidorum excedant, vna cum consiliariis, adiutoribus & fautoribus eorumdem; nisi infra duos menses a tempore notitiæ sententiæ huiusmodi nominādos, nobis si possint, restituerint dicta bona vel eorum æstimationem, aut in huiusmodi vices nostras gerentibus, vel Superioribus suis, aut de prædictis saltem non venerint alias ad emendam. Et omnes exercentes fœnus resque siue bona commissorum eisdem locorum vendentes ad terminum turpis causa lucri. Ac vt iura dictant habitum temere dimittentes, sine cuculla seu capulari equitantes, & sine huiusmodi habitu, longe palamque ex certa scientia incedentes.	Rursus fictas excusationes de non veniendo ad Capitulum Cluniacense generale prætendentes, in eludium detrimentumque reuerentiæ Cluniacensis Ecclesiæ, impedimenta & occasiones impedimentorū erga sæculares dominos & alios quoscunque procurantes de absentando se a dicto Capitulo generali. Item, quia animarum rectores decet & expedit supra gregem sibi cōmissum sollicite vigilare, & cum suis ouibus prout commodius possunt personaliter esse, illarum curam opportunam habendo, ac sæcularium actuum tumultum, vt decet militantes Deo, fugiendo; inhibemus ne Ordinis nostri fratres cuiuscunque conditionis & status existant, Sacramento seu iuramento alicui Principi vel Domino sæculari astringere se præsumant, sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali. Indecens enim videtur, quod religiosi ligati vinculo obedientiæ & professionis monachalis, per quam semetipsos propter Deum abnegando, & seipsos totaliter Superioris arbitrio committendo, propriis voluntatibus, & proprio sensui renuntiant, absque sui Superioris licentia petita debite & obtenta, dictis personis sese obligent dicto modo. Contrarium autem huius facere præsumentes, volumus ipso facto excōmunicationis vinculo subiacere. Item, iuxta antiquum in nostro Ordine statutum, in quo cauetur, ne beneficia & administrationes locorum eiusdē Ordinis nostri, aliis personis seu Monachis, quam personis seu Monachis dicti Ordinis nostri committantur: cum per huiusmodi commissionem personis extraneis factam, verisimiliter notemur ad nostri Ordinis fratres male affici, vtpote quasi videamur propterea præsumere inter fratres nostros probos & vtiles viros non esse, aut nos probis & vtilibus inuidere. Indemnitati locorum dicti Ordinis nostri prouidere volentes, inhibemus omnibus & singulis administratoribus eiusdem Ordinis, cuiuscunque conditionis & status existant, ne beneficia Ordinis, & administrationes locorum regenda committant personis extraneis seu Monachis alterius professionis, aut in dictis locis tales Procuratores constituere præsumant, propter multa scandala & incommoda quæ ob hoc in locis nostri Ordinis hactenus acciderunt; tales enim personæ extraneæ quæ sub iugo nostræ obedientiæ & subiectionis non existunt, quando & quotiens volunt, de exercitio talis administrationis & procurationis, vt sæpe experti fuimus, eorum marsupiis refertis, fideli computo & legitima ratione Superioribus locorum de administratione & procuratione huiusmodi nec factis nec receptis, recedunt. Contrarium autem huius inhibitionis nostræ sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali attentantes, ipso facto sententiam excommunicationis incurrant.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	De ordinatione & prospero statu studentium Parisiis in domo Cluniacensi.	??	??	Salutis auctor volens omnes homines saluos fieri, & ad agnitionem veritatis, suique sanctissimi nominis venire, sicut pro manifestatione rerum corporalium & terrestrium, a principio lucem corporalem fecit; sic miranda suæ bonitatis superabundantia pro notificatione spiritualium & cœlestium, quandam lucem spiritualem creauit, scilicet sacræ scripturæ inextinguibile lumen, quæ iuxta Salomonis testimonium, est candor lucis æternæ, in credendis, sperandis & diligendis; mentes hominum illuminans ostendensque suis discipulis & auditoribus omnem veritatem necessariam ad salutem, & speculum sine macula. Sacra etenim scriptura velut speculum nostris interioribus faciebus & mentibus opponitur, vt si quæ in eis fœda fuerint, videantur. Hæc tanquam doctrix disciplinæ Dei, docet Deum timere, seipsum propter Deum abnegare, mundum & ea quæ in eo sunt contemnere, cœlestia appetere, mala vitare, & perseueranter bona salutaria operari. Hæc est illa lex diuina, in qua est lacteus potus, quo tenera fidelium nutriatur infantia, & solidus cibus, quo robusta perfectorum iuuentus sanctæ virtutis spiritalia accipiat incrementa. Hæc est lex perfecta, quæ ad salutem consulit vniuersis, quos Dominus noster Iesus Christus saluare dignatur. Hæc est lex continens quod omni ætati congruit, quod omni professioni conuenit. In ea audimus præcepta quæ faciamus, & in ea cognoscimus præmia quæ speremus.	Ad tantæ igitur lucis totam Ecclesiam illustrantis claritatem, in toto nostro Ordine & alibi diffundendam, legisque huius tam sacræ, tam salutiferæ fructum efficacius conseruandum & per amplius dilatandum. Nos Frater Henricus miseratione diuina Cluniacensis Ecclesiæ minister humilis, de consilio maiorum Conuētus nostri Cluniacensis, & plurium de nostro Ordine discretorum, statuta prædecessorum nostrorum super prosperitate & promotione studij Theologiæ in domo nostra Parisiis edita, cum infrascriptis additionibus approbantes & innouantes, statuimus & adiicimus ad statum prosperum dicti studij & studientium, quæ sequuntur.	In primis omnes & singulos Priores & Decanos nostri Ordinis pensiones in dicta domo nostra pro studentibus ibidem debentes, obsecrantes in Domino exhortamur, quatenus in dicta domo nostra ordinata & fundata principaliter ad audiendam Theologicam facultatem, sapientiam tam supremam & difficilem, tam profundam & inuestigabilem, mittant ad proficiendum & studendum docibiles, aptos mente & ingenio, & potissime in Grammaticalibus ad minus sufficienter fundatos. Præcipientes in virtute obediētiæ Priori scholarium dictæ domus nostræ vel alij vice nostra & successorum nostrorum ad hoc agendum deputando, quod nullum pro pensionario & studente ibidem a modo recipiāt, nisi sufficienti examinatione recipiendorum per nos facta, aut per ipsum Priorem scholarium, seu per alium loco nostri ad faciendam examinationem huiusmodi deputandum. Quibus Priori & deputando a nobis & successoribus nostris, præcipimus in virtute obedientiæ, quod in actu examinationis huiusmodi, in sinceritate animi faciendæ, affectionibus inordinatis semotis, nemini deferentes, docibiles, idoneos, ac sufficientes tantummodo recipiant, alios minus idoneos & insufficientes repellendo, & ad propria loca vnde venerant, remittendo, & nisi mittentes tales loco sic repulsorum & remissorum infra mensem a tempore remissionis numerandum habiles & idoneos miserint, id nobis & successoribus nostris per Priorem nostrū scholarium & per deputandum significari præcipimus & mature, vt in huiusmodi ad commodum & promotionem studij, æquitatis & iustitiæ remedium apponamus.	Item, quia in rebus ordo est maximum bonum, & vbi non est Ordinis bonum, erroris & horroris malum existit, statuentes præcipimus, quod scholares & studentes in dicta domo nostra libros audibiles audiant ordinate, vtpote dispositi ad Logicam audiendam, quæ est modus sciendi ad omnium artium & sciētiarum principia viam habens. Primo summulas in domo, deinde veterem Logicam, & postea nouam Logicam in domo vel extra audiant: vt sic imbuti in Logica competenter, libros naturales & Philosophiæ audire, & facilius intelligere possint. Cuiusmodi Logicalium & librorum naturalium Philosophiæque auditionem eisdem concedimus in fauorem Sacræ scripturæ, vt videlicet efficacius & facilius capiant & intelligant librum Sententiarum, in quo profunda mysteria totius Sacræ paginæ continentur. Similiter de audientibus Theologiam, statuimus quod libros Bibliæ audiant ordinate, dispositis vero & habilibus ad Logicalia audienda, de quorum dispositione & habilitate diligenter attendenda & iudicanda, Prioris & Subprioris dictæ domus nostræ, & trium discretorum studij conscientiam onerantes, pro Logicalibus audiendis spatium biennij, & pro libris Naturalibus & Philosophicis spatium triennij concedimus. Nolentes huiusmodi spatium temporis præfixū ampliari, sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali, petita debite & obtenta. Ordinantes etiā quod in Logicalibus & Philosophicis modo præscripto studentes, horis quibus poterunt, lectiones Magistri actu Regentis in dicta domo nostra, lectionesque Bibliæ, & Bachalariorum ibidem legentium audiant interdum, & honorificent eosdem, super quo Superiorum loci & ipsorū Scholarium conscientias oneramus.	Item, ad habendum experimētum qualiter proficiant studentes, & ad exercitationem ingenij & intellectus eorumdem, statuimus quod omnes & singuli Bibliam audientes, postquam biennij spatio eam audierint, sermones & collationes secundum Ordinem faciant diebus & temporibus hactenus consuetis: propter vero bonum prouisionis & studij debiti in sermonibus & collationibus huiusmodi faciendis, Prior vel Subprior dictæ domus nostræ rogando, aut si opus fuerit præcipiendo & iniungendo prædicare debentes excitent & exhortentur per quindecim dies ante. Recusantes autem vel inobedientes in opere tam salubri, per Superiores loci in Capitulo vel alibi regulariter puniantur. Et quia fabricando fabri fimus, redditque & facit vsus hominem ad quælibet promptiorem; ordinantes statuimus, quod post Pascha de quindena in quindenam fratres & studentes in Gallico prædicent, vt in huiusmodi vsu & opere exercitati, possint per Ordinem & alibi promptius in Gallico proponere Verbum Dei.	Item, quia docet Apostolus Petrus, quod vnusquisque sicut accepit gratiam in alterutrum administret, fitque sapientia communicando largior, quæ retinendo minoratur, & redundantior est largiendo scientia, quæ dum plus confertur, plus abundat. Statuimus quod magis sciens, minus scientem charitatiue informet, vnusque eligendus aliquem librum de Logica vel Philosophia aliis legat, iuxta Ordinationem Prioris & subprioris, de consilio tamen Magistri actu Regentis & Bacchalariorum seu trium discretiorum studētium, anno quolibet mox post festum beati Dionysij faciendam, super qua ordinatione, Prioris & Subprioris ac aliorum prædictorum conscientias oneramus, Præcipientes in virtute Obedientiæ aptis & sufficientibus ad legendum fratribus & consociis, quatinus in exercitio huiusmodi lecturæ horis certis & dicto modo faciendæ se exhibeant promptos, obedientes & benignos.	Item, propter exercitium collationis, & disputationis fructum, (melius enim est conferre quam legere, quia quod obscurum est aut dubium, citius declaratur & percipitur conferendo). Statuimus quod semel in hebdomada, si fieri possit, vel saltem in quindena semel, horis certis per Priorem & Subpriorem dictæ domus, de consilio tamen prænominatorum determinandis disputationes quæstionum Logicalium, Philosophiæ & Theologiæ alternatim sint inter fratres studentes: in quibus disputationibus & collationibus notificandis opportune per aliquem studentium verbis contentiosis & indecentibus propulsatis, veritas amicabiliter inquiratur. Inquisitores nempe veritatis non contentiosos, sed benignos & pacificos decet. Et vt dicti studentes ad repetendum studiosius lectiones auditas excitentur, statuimus quod hora potationis serotinæ, quæ apud eos collatio nuncupatur, ad quam horam omnes conuenire præcipimus, Præsidens in Conuentu vel deputandus per Priorem de lectionibus singulorum studentium singulis diebus petat.	Item, quod teste beato Isidoro, Summa virtus Monachorum humilitas est, quæ debet maxime in personis scientibus efflorere, iuxta verbum sapientis dicentis, quod vbi est humilitas ibi est sapientia, propter bonum obediētiæ regularis meritum augentis, & opus religiosorum laudabilius reddentis, astringentisque fratres & Monachos omnia etiam bona agere, de cōsensu & dispositione Patris spiritualis, quia quod sine patris spiritualis, & superioris Prælati fit voluntate, vanæ gloriæ attribuitur, non mercedi: statuentes inhibemus in virtute obedientiæ, ne apti & sufficientes ad legendum solemniter aliquem librum Bibliæ, cuiusmodi lectura in studio Parisiensi cursus communiter appellatur, & præsertim librum Sententiarum, præsumant legere sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali petita debite & obtenta.	Item, ad compescendos propriæ excellentiæ & honoris sæculi appetitus, seruos Christi & præcipue religiosos, qui abrenuntiationē sæculi promiserunt, monet & inducit sententia B. Ioan. Chrys. sic dicentis. Desiderans primatū in terra, inueniet confusionem in cœlo, nec inter seruos Christi computabitur qui de primatu tractauerit. Nullusque eorum festinet quomodo aliis maior appareat, sed quomodo omnibus inferior videatur. Vt ergo nemo fratrum nostrorum Parisiis in Theologia studentium assumat sibi honorem, nisi vocatus & electus ab illo qui est Vicarius Dei, & eius Prælatus. Statuentes in virtute obedientiæ, & sub pœna excommunicationis, quam ipso facto incurrant contrarium attentantes, inhibemus: ne Magister actu Regens in Theologia in domo nostra Parisiis, aut aliquis alius de Ordine cuiuscunque status & conditionis existat, ad licentiam obtinēdam, seu ad statum honoris Magisterij Theologicæ facultatis, requirentis vtique hominem in scientia perfectum, in morum honestate præclarum, & in eloquentia expeditum ac gratum, de cætero præsentare aliquem Bacchalarium Domino Cancellario B. Mariæ Parisiensis: nullus etiam Bacchalarius præsentationi de se factæ consentire, aut licentiam huiusmodi acceptare, seu preces sæcularium ad hoc impetrare præsumat, nisi nobis & successoribus nostris super hoc facto debite cōsultis, & sine nostri & successorum nostrorum cōsilij deliberatione matura. Si vero duo Bacchalarij præsentandi & promouendi ad dicti Magisterij honorem, simul, & in eodem tempore concurrent, licet secundum morem studij Parisiensis, antiquior in lectura Sententiarum primo sit præsentandus, prępositionem tamē vnius eorumdem ad huiusmodi Magisterij honorem, nobis & successoribus nostris reseruamus.	Item dicit B. Benedictus in Regula, quod obedientia quæ maioribus impenditur, Deo exhibetur, propter bonum obedientiæ, quæ est salus omnium fidelium, genitrix omnium virtutum, & inuentrix regni cœlorum, inter studentes laudabilius promouendum, præcipimus quod omnes & singuli tam Bacchalarij quam alij studentes, Priori & Subpriori dictæ domus nostræ, seu eorum Vicesgerentibus, obediant humiliter & deuote. Inobedientes autem volumus & præcipimus per dictos Superiores extra Capitulū vel in Capitulo, quod saltem semel in hebdomada per Priorē aut Subpriorem loci teneri statuimus, regulari disciplina puniri. Si vero, quod absit, in crimen inobedientiæ & rebellionis sæpius, præsertim in casu correctionis, aliquis esset deprehensus, Priori dicti loci per præsens statutum damus auctoritatem, huiusmodi inobedientes & rebelles, quos ex tunc iure pensionis priuamus, de studio & dicto loco amouendi, & ad loca vnde pensiones habebant, pro mansionariis mittendi. Omnibus & singulis Prioribus & Decanis nostri Ordinis pensiones debentibus, præcipiendo mandantes, quatenus in huiusmodi missione, Priori dictæ domus tanquam nobis obediant, missosque per litteras dicti Prioris recipiant, & vt prius tractent fraterna in Domino charitate: & id idem fieri præcipimus de non proficientibus in moribus & scientia, de quorū conuersatione miserabili infamia & scandala orirentur, ad quæ adiudicanda & discernenda, Prioris, Subprioris & trium discretiorum loci conscientias oneramus.	Item, quia iuxta verbum Senecæ, Turpis est iactura, quæ per negligentiam fit, quæ tanto est reprehensibilior, quanto res amissa magis est necessaria & vtilior. Statuentes præcipimus libros cōmunes dictæ domus per Subpriorem loci, aut per vnum Scholariū idoneum a Priore & Subpriore deputandum, tute, diligenter & fideliter custodiri distribuique sine acceptione personarum per Subpriorem studentibus, secundū facultates & scientias quas actualiter audiūt. Videlicet Theologiam audientibus libros Theologicos, & Logicam audientibus, Logicales: recipientes vero libros huiusmodi, nomina seu titulos librorum, annum, diem receptionis, & nomen recipientis in scedula in communi registro redigenda scribant. Singulis autem annis die cinerum, vocatis omnibus studentibus in domo per Priorem vel Subpriorē, certum inuentarium de libris huiusmodi fiat, & in loco cōmuni, in quibus loco & die, anno quolibet distributio dictorum librorum fiat, modo & forma superius annotatis.	Item, quia anima sedendo & quiescendo efficitur prudens, statuimus quod dicti studentes horis opportunis & consuetis ad studendum, sint & sedeant solitarij in cellis & studiis eorumdem, pro fructu studij & doctrinæ efficacius acquirendæ; in claustro aliisque locis dictis horis colloquia quæcunque & collationes verborum adinuicē, præcipue taliter prolatorum quæ studentes impedire seu turbare valeant, euitando. Interdicentes eisdem omnino ciuitatis Parisiensis frequentiam, vagosque discursus per eandem, prosecutiones causarum quarumcunque, nullusque in ciuitate comedat, nisi cum personis Ordinis nostri, & cum venerabilibus personis studij, & tunc de licentia Superioris obtenta: nullus etiam extra domum nisi pro lectionibus & sermonibus audiendis, horis determinatis & sine licentia vadat, Bacchalariis duntaxat exceptis. Quando autem oportebit aliquos per ciuitatem ire pro aliquibus agendis, bini tunc socij simul, honeste & mature incedant, & iuueni habenti agere in ciuitate, socius maturus iungatur eidem. Nemo vero dictorum studētium extra domum pernoctare præsumat, sine notitia & licentia Superioris, ad cuius licentiæ cōcessionem euidens vtilitas, vel vrgens necessitas ipsius Superioris conscientiam inducat.	Item, vt congrue fundati, dispositi in morum honestate, & discretionis bonitate, ad perfectionem scientiæ, statumque Magisterij assequēdum, sine debito non fraudentur; affectantes nostrum Ordinem personis solemnibus præcipue thesauro sapientiæ incomparabili refertis, decorari. Statuimus inhibentes omnibus & singulis Prioribus & Decanis nostri Ordinis, ne Scholares locorum sibi commissorum, pensiones habentes in dicta domo Parisiensi, ad proficiendum plane, & ad fructum scientiæ Theologiæ adipiscendum, dispositos & fundatos a dicta domo remouere etiā iuxta consuetudinem antiquam, finito quinquennio, pensionesque talium aliis dare & assignare præsumant sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali. Audientes vero Bibliam indispositosque ad perfectionem in facultate Theologica cōsequendam, post completum quinquennium possunt, & poterunt si velint reuocare ad eorum loca & claustra, pro aliis fratribus prædicationum & sermonum instantia & exemplorum honestate salubriter informandis; loco quorum, propter Ordinis honorem, & sacræ Scripturæ fauorem, alios docibiles & idoneos, affectibus cognationis, affinitatis, & nationis, a cordibus mittentium penitus exclusis: pensiones indicta domo debentes opportuno tempore mittere teneantur. Et si, quod absit, contingeret aliquem de dictis Prioribus & Decanis, non mittere annis singulis pensionarios & scholares, vt tenentur: Nihilominus in fauorem studij & scientiæ cuius augmentum cupiētes, eius detrimentum reddimus, propter prouisionem & munitionem etiam victualium quæ fit annuatim pro omnibus & singulis scholaribus in communi, ac propter hoc quod dicti scholares non sunt in culpa in hoc casu. Sed mittere obmittens, cum ob culpam huiusmodi obmissionis & negligentiæ in bono tam salutari, dignum sit quod pœna suum teneat actorem. Præcipimus districtius a dictis Prioribus & Decanis obmittentibus mittere scholares, summam integram pensionis in pecunia dictis Scholaribus aut Procuratori eorundem, ac si scholaris fuisset inibi præsens & residens sine defectu & quouis obstaculo persolui. Insuper infra duos menses id nobis & successoribus nostris per Priorem & Subpriorem loci significari debite præcipimus, vt in hoc per nos opportunum remedium apponatur. Præterea notam reprehensibilis parcitatis & cupiditatis quæ omnium malorum radix est, eradicare volentes, vniuersis & singulis Prioribus & Decanis prædictis, sub pœna amissionis iuris pensiones dandi, inhibemus: ne Prioribus, aut beneficium competens habentibus, pensiones has concedere amodo, & assignare præsumant Priori scholarium nostrorum Parisius, præcipientes in virtute obedientiæ, quatenus nullum Priorem, aut beneficium competens habentem, ad pensiones huiusmodi, Monachis simplicibus solitas dari, de cætero admittant, quinimo repellant. Denique statuentes inhibemus, quod nullus Prior aut Beneficiatus, seu iura aliamque facultatem distinctam a Logica, Philosophia, & Theologia audire intendens in dicta domo nostra scholarium Parisius, commoretur aut recipiatur ibidem, sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali.	Item, quia habitis vitæ necessariis, incœperunt amatores sapientiæ, vacare studio & acquisitioni scientiæ & doctrinæ, ordinantes statuimus, quod pensionarij de nouo mittendi ad dictam domum nostram Parisiis veniant muniti integra pensione, alias minime recipiantur, etiamsi idonei fuerint & fundati: quod & statuimus de aliis iamdudum receptis & studentibus, in fine anni cuiuslibet vel in principio, accedentibus ad loca & domos vnde habent pensiones. Obsecramus autem in Domino dictos Priores & Decanos, seu loca eorumdem tenentes, quatenus in prompta traditione & solutione pensionis, sese exhibeant propitios & benignos. Denique vt dicti Scholares dispendiosa multipliciter solutionis pensionum tarditate sublata, bono prouisionis necessariæ & commodo munitionis vtilis, opportuno tempore faciendæ, valeant congaudere: Præcipientes districte ordinamus, quod omnes & singuli Priores & Decani pensiones debentes, annis singulis in Capitulo Cluniacensi generali, vel ad tardius in festo Natiuitatis beati Ioannis Baptistæ, Subpriori dictæ domus Procuratori, aut certo mandato dictorum scholarium, soluant integras pensiones. Exhortantes vero dictorum Priorum & Decanorum fraternæ dilectionis affectum, monemus eosdem per præsens statutum, quatinus dictis Scholaribus pensiones soluere Parisiis studeant, sine difficultatis obstaculo, modo & forma præscriptis. In quo si, quod absit, negligentes essent, damus in præsenti statuto Priori vel Subpriori dictorum scholarium, plenam potestatem negligentes & recusantes soluere, vice & auctoritate nostra, per censuram Ecclesiasticam compellendi, ad satisfaciendum de integris pensionibus debitis: expensis ob defectum solutionis huiusmodi factis.	Ad faciendas autem tempore accepto munitiones & prouisiones pro anno, & administrandum Conuentui nostro Scholarium Parisiis victui necessaria. Statuimus quod annis singulis termino conuenienti, Prior vel Subprior de consilio trium discretiorum domus eligant & constituant duos fratres de ipsis idoneos & expertos in agibilibus, & ad profectum scientiæ minus aptos, pro dictis munitionibus & prouisionibus tempore magis expedienti, ac pro officio & ministerio procurationis annuæ debite faciendis. Quibus eligendis & instituendis præcipimus vt in hoc casu & in aliis verbis Priori & Subpriori obediant tanquam nobis. Et quia merces laborantibus debetur, volumus quod dicti procuratores in bona diligentia, secundum durationem pensionum communitati Scholarium seruientes, stipendium seu salarium hactenus consuetum habeant pro labore. Cæterum, quia decet magisque expedit, vt dicti Scholares nostri studeant & proficiant dum studium Parisiense viget, videlicet in certis mensibus anni, in quibus Doctores, Magistri, & Bacchalarij legendo, disputando, & determinando, sibi & aliis proficiunt, quam in certis septimanis, in quibus certis ex causis, præsertim propter calores æstiuales, ab actibus Scholasticis cessant & vacant: ordinantes statuimus, quod iuxta antiquum morem, in festo B. Bartholomæi, a modo & non antea incipiant pensiones. In quo festo seu termino, præcipimus pensionarios de nouo mitti & recipi de cætero, & non ante: & alios iam receptos, ad dictam domum nostram Parisius pro studendo reuerti, nisi pro toto anno sufficerent pensiones. Verum de longe pensiones habentibus, vtpote de Imperio, de vltra Sagonam, de Pictauia, & de Aruernia, pio compatientes affectu concedimus gratiose, quod in casu vbi non haberent, vnde ad loca a quibus pensionarij existunt, accedere possent, citra dictum festum beati Bartholomæi, in dicta domo nostra faciant residentiam, quorum quemlibet tribus solidis & sex denariis Parisiensibus tantum in hebdomada qualibet, ministrandis eisdem residentibus in domo, per deputatum seu deputatos ad prouisiones faciendas, contentos esse volumus, vsque ad initium pensionum.	Præterea, quia fratres, dictante regula, omnia sibi necessaria debent a Patre Monasterij sperare & habere, Exhortantes omnes Priores & Decanos prædictos, ordinamus quod in casu vbi propter rerum caristiam, & temporis importunitatem, victus necessaria dictis Scholaribus deficerent, quod in tali necessitate suis pensionariis viscera charitatis pio fraternitatis aperientes affectu, eosdem in locis suis recipiant benigne, nisi in domo dicta Scholarium, propter fauorem studij, tunc temporis voluerint eisdem gratiosa liberalitate exhibere affectum charitatis consimilis vel maioris. Insuper statuimus quod nullus recipiatur ibidem, nisi ponat integram pensionem, nec aliquis particulariter teneat vel habeat Clericum aut seruientem, ad expensas communitatis, nisi summam duodecim librarum Parisiensium soluat annuatim. De Cameris autem domus, ordinantes statuimus, quod Conuentus ante omnia habeat necessarias Cameras ad comedendum, & alia loca opportuna ad reponendum & custodiendum bona & victualia Conuentus. De reliquarum vero camerarum & aliorum locorum dispositione & ordinatione, Prioris, Subprioris & trium discretiorum studij conscientias oneramus.	Si quis vero de nostris fratribus & Scholaribus, in dicta domo nostra decesserit, obsecrantes in Domino omnes & singulos ibidem studentes exhortamur, quatenus decedenti & defuncto fratri, in suffragiis spiritualibus, Psalmodiis, Orationibus, & Missis, in nostro Ordine consuetis fieri, piæ compassionis affectu, benignaque fraternitate assistant, vt sic in tempore vrgentioris necessitatis, frater, quem manus Dei viuentis tangit, a suis fratribus misericorditer adiuuetur. Res autem & bona omnia eiusdem, statuimus quod ad manus Prioris, & Subprioris dictæ domus nostræ, vel Priore absente, ad manus Subprioris & duorum discretorum domus & seniorum deueniant, ab eisdem fideliter obseruanda, & per eosdem disponenda, vice & auctoritate nostra per hunc modum. In primis facta plena & prompta restitutione librorum locis & personis receptorum precario, vel ex accommodato ab ipso defuncto dum viueret: volumus quod de pecunia, si fuerit, vel libris & aliis rebus inuentis, si quæ debebat, soluantur. Funeralia, & opportuna pro Ecclesiastica sepultura iuxta conditionem & statum defuncti, per dictas personas emantur. Quibus peractis, si fuerint aliqui libri remanentes, exceptis Decretalibus & Decretis, nostræ & successorum nostrorum dispositioni reseruandis, eos volumus ad communem vsum Conuentus Scholarium dictæ domus nostræ perpetuo remanere. Vestes autem & alia huiusmodi bona reliqua inter fratres studentes egentes, semotis fauoribus & affectibus inordinatis, per superius nominatas personas, quarum super hoc conscientias oneramus, iuste & fideliter diuidantur, vel pauperibus erogentur, pro remedio animæ decedentis.	Item, iuxta antiquum statutum præcipimus, quod nullus Scholaris de Ordine nostro, extra dictam domum nostram, quæ domus Scholarium Cluniacensium communiter Parisiis appellatur, studere & morari præsumat, sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali, statutum antiquum in nostro Ordine innouantes inhibemus, ne aliqui Priores Ordinis nostri, aliquibus Monachis, mansionariis eorum seu morantibus apud ipsos, qui tamen nostri & Ecclesiæ nostræ Clun. obedientes existunt & professi, licentiam studendi alicubi in aliqua facultate dare & concedere præsumant, sine nostra & successorum nostrorum licentia speciali.	Item, iuxta antiquum statutum in nostro Ordine præcipimus, quod nullus de Ordine studeat a modo in iure Canonico nisi in altero de locis infrascriptis, videlicet Aurelianis, Tholosæ, in Monte-pessulano & Auinione. Et tunc non nisi de nostra & successorum nostrorum licentia speciali, vt est dictum, Ordinantes quod studentes in dicta facultate, si sit possibile insimul commorentur, non diuisim, vel saltem in hospitiis contiguis & vicinis.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	STATVTA VENERABILIS IN Christo Patris Domni Bertrandi I. Dei gratia Abbatis Cluniacensis XXVIII. Quæ sunt etiam portio quartæ partis Statutorum Henrici I. eius successoris. De quibusdam honoribus & prærogatiuis competentibus & debitis certis personis Ordinis.	??	??	EDOCEMVR verbo Apostoli dicentis, Omnia honeste & secundum Ordinem fiant in vobis. Igitur vt bonum Ordinis paribus & imparibus sua loca cuique dispositione laudabili tribuentis, in nostro Ordine maneat, honorque debitus Cluniacensi Ecclesiæ matri nostræ & Pastori eiusdem, Abbatibus, Prioribus, & cæteris personis Ordinis, secundum eorum statum & officium conseruetur. Nos Frater Bertrandus, miseratione diuina dictæ Cluniacensis Ecclesiæ minister humilis, innouando & declarando statuimus infrascripta, super huiusmodi honoribus & Ordine sedium in nostri Ordinis locis futuris temporibus obseruanda. In primis quod in Abbatiis, quinque Prioratibus principalibus, & in aliis Conuentualibus Ordinis nostri in quibus vigilia Paschæ cereus benedicitur, & tabula cerei scribitur, anni regiminis cuiuslibet Abbatis Cluniacensis, de cætero ponantur & conscribantur in dicta tabula cerei benedicti.	Item, Statuimus quod in Cluniacensi Monasterio, post Abbatem Cluniacensem in his quatuor locis, scilicet Monasterio, Claustro, Capitulo, & Refectorio, ex vna parte sedeant, Moisiacensis, Balmensis, Lesatensis, & Thiarnensis Abbates. Ex alia vero parte Figiacensis, Monasterij-noui Pictauensis, Belli-loci in Argona, & Mauziacensis Abbates. Rursus post Priorem maiorem & claustralem Cluniacensem, in prædictis quatuor locis incedent & sedebūt quinque Priores principales isto modo. Videlicet post Priorem maiorem ex vna parte Prior Charitatis incedet & sedebit, & post eum Prior Siluiniacensis. Ex altera autem parte post Priorem claustralem Prior sancti Pancratij Lewensis, sancti Martini de Campis Parisius, & Prior Celsiniarum.	Item, statuimus quod in omnibus & singulis Prioratibus, locis, & membris Cluniacensis Ecclesiæ & Ordinis, Prior Maior Cluniacensis in iam dictis quatuor locis, scilicet, Monasterio, Claustro, Capitulo & Refectorio, cum fuerit ibidem, sedeat in loco Prioris, faciatque & exerceat ante omnes ea quæ spectant ad Officium Priorum locorum in præfatis quatuor locis. Id idem faciat & exerceat Prior claustralis Cluniacensis quando ad dicta loca Ordinis declinabit, hoc excepto, quod in quinque Prioratibus principalibus, præsente illius loci Priore in sede Prioris non sedebit, nec eiusdem Officium exercebit, quod tamen faciet & habebit, absente illius loci Priore. Præsente vero Priore Prioratus principalis & existentis de numero quinque Prioratuum, Prior Claustralis Cluniacēsis sedebit in refectorio cum eodem, & in Capitulo post Priorem. In Ecclesia vero & in choro dextro ante Subpriorem. Si autem vnum de quinque Prioribus, ad alium Prioratum de quinque Prioratibus contigerit declinare, præsente illius loci Priore, id idem habeat quod & de Priore Claustrali Cluniacensi est superius expressum, hoc excepto, quod absente illius loci Priore Capitulum nō tenebit, nec sedem Prioris inibi obtinebit. Et si declinauerit ad alium Prioratum Conuentualem, quam de quinque Prioratibus, in his tribus locis, scilicet Ecclesia, Claustro, & Refectorio, absente Priore, habebit sedem Prioris, facietque Officium eiusdem, absque correctionis & punitionis effectu: præsente autem Priore ididem habebit, sicque sedebit sicut de Priore claustrali est dictum.	Veruntamen, quia sacra Scriptura docente, tenemur nos honoribus inuicem præuenire, in benedictionibus dandis in Matutinis & in Refectorio, Priori de quinque Prioratibus descendenti ad dictos Prioratus deferet, si voluerit, Prior loci: alij autem Conuentuales Priores ad alios Prioratus Ordinis, quam ad quinque Prioratus dictos, accedentes, comedent in Refectorio, cum Priore loci, si sit præsens, vel cum tenente Conuentum, absque hoc quod in loco Prioris sedeat, vel exerceat officium eius. Accedentes vero ad quinque Prioratus, præsente Priore comedent cum Subpriore, vel eius locum tenente. De Camerariis autem Prouinciarum vices nostras gerētibus in huiusmodi casu in idem ordinamus quod de Priore Claustrali Cluniacensi superius est præmissum, hoc adiecto quod in aliis Prioratibus Ordinis a quinque Principalibus Prioratibus Camerarij venientes ad Capitulum pro sibi commisso officio exercendo, sedebunt ante Priores locorum & ante omnes. Et in quinque Prioratibus præfatis sedebunt in Capitulo post Priorem loci illius, prout est ordinatum de Priore Claustrali Cluniacensi. De sociis siquidem in Ordine apud Cluniacum & de visitatoribus generalibus Ordinis, ordinamus quod in omnibus Abbatiis & in quinque Prioratibus principalibus dicti Ordinis post Abbates, Priores, & Conuentum tunc temporis tenentes in quatuor locis sæpedictis, scilicet Ecclesia, Claustro, Capitulo & Refectorio, incedent & sedebunt ante omnes alios de Conuentu. In Prioratibus vero aliis a quinque illam sedem & illum locum habebunt, quam & quem aliis Prioribus Conuentualibus deputauimus, cum accedent ad alium Prioratum Conuentualem quam de quinque.	Nos ergo sanctimoniam sacræ religionis a filiis Prophetarum institutæ, & ab ipso homine misso a Deo Ioanne Baptista inter natos mulierum maiore, præclarisque successoribus confirmatæ & ampliatæ, ac vsque ad nos modicos & desidiosos decurrentis, satagentes deuotis affectibus, & virtuosis effectibus amplecti, eamque in nostro Ordine, iuxta mediocritatem virium nostrarum fouere exercitiis bonorum operum & virtutum, vt pro excelsis patribus filij veri nascantur, ne si, quod absit, extra disciplinam & sanctæ religionis obseruationem fuerimus, iam non filij, sed degeneres reputemur. Obsecrantes in Domino exhortamur omnes & singulos Ordinis nostri fratres, quatinus hæc statuta præscripta quæ in locis omnibus dicti Ordinis nostri præcipimus haberi & scribi, de bona & legibili littera, & loco communi poni, ne prætextu ignorantiæ, aliqui se valeant excusare; efficaciter obseruare studeant, seseque exhibere in omnibus sicut Dei ministros, Domino Deo per contemplationis amorem tenacius adhærēdo, cogitatus suos in ipsum iactando, Dei præcepta custodiendo, mundum contemnendo, vicia abhorrendo, diabolum, & eius pompas fugiendo, pro amore vanæ gloriæ nil agendo, & assidue in veracissimo exemplari Iesu Christo deuotius aspiciendo, qui dicit de seipso, Exemplum dedi vobis, vt quemadmodum ego feci, ita & vos faciatis, vt per Regulæ & professionis Monachalis, dictorumque statutorum debitam obseruationem, morum honestatem, & de virtute in virtutem progressionem, cum aliis exercitiis bonorum operum & laudabilium actionum; ad quæ comprehendenda in præsenti scriptura noster minime sufficit intellectus, recto cursu, obliquitate & ociositate semotis, peruenire mereamur ad Creatorem nostrum, qui post huius vitæ cursum suis seruitoribus & ministris, bona inuisibilia, ineffabilia & æterna, omne desiderium excedentia tribuit pro mercede.	Expliciunt prædicta statuta quibus vna cum regula B. Benedicti, & statutis Apostolicis regitur Cluniacensis Ordo.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Raymundus I. Abbas Cluniacensis xxx. De hoc, vt & de sequentib. vide Chronicon Clun.	??	??	??	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Petrus II. Abbas Cluniacensis xxxj.	??	??	??	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Iterius Abbas Cluniacensis xxxij.	??	??	??	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Hugo VII. Abbas Cluniacensis xxxiij.	??	??	??	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Andruinus Abbas Cluniacensis xxxiv. De hoc Ioannes Froissartus, & Thomas Walsingham hæc habent.	??	Iean Froissart au volume premier de son Histoire, chap. CCXI. souz l’an 1360.	Avecque Messire Guillaume de Montaigu Euesque de Therouenne, & Chancellier de France, estoient encore deux Clercs de grande prudence dont l’vn estoit Abbe de Clugny & l’autre Maistre des Freres Prescheurs. Ces deux Clercs a la premiere requeste & ordonnance du Duc de Normandie & de ses freres, & du Duc d’Orleans leur oncle se partirent de Paris, sur certains articles de paix, & s’en vindrent vers le Roy d’Angleterre, qui cheuauchoit en Beausse par deuers Galardon. Si parlerent ces deux Prelats au Roy d’Angleterre, et commencerent a traitter paix auec luy & ses alliez, &c.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Andruinus Abbas Cluniacensis xxxiv. De hoc Ioannes Froissartus, & Thomas Walsingham hæc habent.	??	Thomas Walsingham in Edwardo III. Angl. Rege.	Eodem tempore (scilicet anno 1362.) Cardinalis Adrianus, Abbas Cluniacensis, tertio die in fine Aprilis venit Londinum tractaturus cum Rege & consilio suo, pro redemptione Regis Frāciæ [Ioannis] minuenda, obsidibus liberandis, & matrimonio contrahendo cum sanguine Regis Angliæ, & Caroli Bloys, sed de his pauca, vel nulla expediuit.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Simon Abbas Cluniacensis xxxv. Hic sepultus est in sacris ædibus Collegij Cluniacensis Parisiensis ad gradum Altaris primarij, sub tumulo marmoreo, cum hac inscriptione.	??	??	Hic iacet bonæ memoriæ domnus Simon de Brossa, quondam Abbas Cluniacensis & Magister in sacra pagina, Consiliarius Domini nostri Regis, qui obiit Parisius anno Domini 1369. in Festo sancti Sacramenti. Orate pro eo.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Ioannes I. Abbas Cluniacensis xxxvj. Iacet apud S. Martinum de Campis Paris. in sacello diuo Martino sacro cum hoc Epitaphio.	??	??	Icy gist frere Iean du Pin, iadis Moyne de ceans, & Prieur, & Maistre en Theologie, & despuis Abbe de Cluny, & fist moult de biens ceans, & trespassa l’an de grace 1374. le 27. iour de Decembre. Priez pour l’ame de luy, Amen.	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Iacobus I. Abbas Cluniacensis xxxvij.	??	??	??	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Ioannes II. Abbas Cluniacensis xxxviij.	??	??	??	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Raymundus II. Abbas Cluniacensis xxxix.	??	??	??	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Robertus Abbas Cluniacensis xl.	??	??	??	
Henricus I. Abbas Clun. XXIX.	Oddo II. Abbas Cluniacensis xlj.	??	??	??	
Ioannes III. Abbas Clun. XLII.	STATVTA, ORDINATIONES, ET DIFFINITIONES receptæ, admissæ & innouatæ per nos IOANNEM DE BOVRBONIO, Dei gratia Sanctæ Aniciensis, nullius Prouinciæ, Sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ, & nulli alteri in quoquam subiectæ, Episcopum: Vallaniæ Comitem, & Abbatem Cluniacensem. Et nos Diffinitores Capituli Generalis Cluniacensis, huius anni gratiæ millesimi quatercentesimi quinquagesimi octaui.	??	??	CVM sanctos Patres & prædecessores nostros Abbates, erga gregem sibi commissum vigilantes, ad nostræ religionis & Cluniacensis Ordinis obseruātiam & regularis disciplinæ doctrinam, multas laudabiles ordinationes & regularia statūta confecisse & scripsisse nouerimus, ab olimque Generale Capitulum, & solemnem Congregationem annuam conuenire & tenere decreuerint, vbi totius nostri prædicti Cluniacensis Ordinis, & membrorum eiusdem statum reformare, corruptos viuendi mores corrigere, statutorum huiusmodi transgressores dirigere, deuotionem augere, & omnia in melius salubriter in Domino disponere ac resurgere valerent.	Nos igitur Ioannes de Bourbonio, Dei gratia Episcopus Aniciensis, & Abbas Cluniacensis prædictus, ex debito nostri suscepti Pastoralis officij, eorum sanctorum Patrum, & prædecessorum nostrorum Abbatum, præstanti diuinæ bonitatis auxilio, viribus omnibus volentes imitari deuotionem: ac etiam nos prædicti Diffinitores Generalis Cluniacensis Capituli, dicti anni gratiæ millesimi quatercentesimi quinquagesimi octaui, Apostolica auctoritate deputati, paribus freti rationibus, & ne temporum vetustas obliuioni cedat modernorum, sed vt quæ sancte & religiose decreta extiterunt, nostris in diebus fructum valeant reportare salutarem: Ex prædictis statutis aliqua duximus extrahenda, memoranda, recensenda, & moderanda, illaque omni cum studio publicanda. Statutis vero aliis & ordinationibus nostrorum prædictorum sanctorum Patrum, & prædecessorum Abbatum, ac aliorum Capituli Generalis Diffinitorum hactenus editis, non intendimus propterea quouismodo derogare, quinimo ea volumus & decernimus in suo firmitatis robore inuiolata persistere. Quorum quidem statutorum tenor seriatim sequitur sub hac forma.	
Ioannes III. Abbas Clun. XLII.	ET PRIMO.	??	??	Qvod in omnib9 locis Ordinis, pulsetur omni tempore, & per interualla competētia ad Horas canonicas diurnas & nocturnas, dictæque Horæ in locis & domibus quatuor Monachorum & supra, Priore loci in dicto numero computato, cum nota cantentur. In locis autem & domibus trium Monachorum saltem Matutinæ, Missa & Vesperæ cantentur cum nota. Residuæ vero Horæ reddantur in Ecclesia, & non extra.	Item, quod fratres Horas Canonicas cum Psalmodia cæterisque solitis in Ordine dici reuerenter & distincte ac cum pausationibus mediocribus cantent, & ante dictarum horarum incœptionem orationes in Ordine dici consuetas, dicant. Videlicet in Matutinis ante Canticū graduum in æstate Pater noster, Credo in Deum, in vnaquaque statione. In hieme a Festo omnium Sanctorum, vsque in cœna Domini, in prima statione, Miserere mei Deus. In secunda, Pater noster, Credo in Deum, &, Deus in adiutorium. In tertia, iterum: Pater noster, Credo in Deum, &, Deus misereatur nostri, & in aliis horis orationem Dominicam, flexisque genibus, in diebus priuatis & aliis diebus iuxta Cluniacensem morem, reuerenter inclinando.	Item, omnia dicantur in locis Ordinis, quæ dicuntur in Cluniaco, videlicet horæ B. Mariæ, cum Vesperis & Matutinis, de omnibus Sāctis, ac cum suffragiis Sanctorum, quindecim vero Psalmi & triginta Psalmi familiares parui & magni, cum lætania & officio defunctorum, quæ nullatenus obmittantur suis temporibus.	Item, numerus Missarum antiquitus ordinatus, nullomodo est prætermittendus, nec in aliquo diminuēdus. Sed omnes Missæ ordinariæ die qualibet celebrētur, & vbi est Monachus cū Priore, ad minus debet bis in septimana celebrare. Et vbi sunt duo Monachi, debent vnam Missam singulis diebus dicere, & cum nota, saltem diebus Dominicis & Festiuis, & Solemnibus. Et vbi sunt sex Monachi, debent quotidie duæ Missæ celebrari, videlicet Matutinalis & maior, & quilibet Sacerdos ad minus in hebdomada semel celebret. Non Sacerdotes vero communicent, nisi impedimento legitimo fuerint excusati, arbitrio suorum Superiorum, & ad sciendum veritatem, qualibet Septimana in locis Conuentualibus in Capitulo debet fieri propter hoc proclamatio generalis.	Item, in locis Conuentualibus, celebretur Missa maior cum Diacono & Subdiacono reuestitis, & in dictis locis vbi erit possibile secundum exigentiam Festorum debent esse in Missa, in cappis, & albis.	Item, nullomodo est tolerandus abusus Religiosorum aliquorum deprecantium Missas claustralibus, pro pecunia vel aliquo lucro temporali. Possunt autem Missas eis iniunctas ex causa rationabili adinuicem deprecari, sed non personis sæcularibus. In locis Conuentualibus Missas ordinarias cum nota.	Itē, quia super alios regendos constituti, debēt seipsos præbere exemplum bonorū operū. Statutum est, quod Abbates, Priores, & alij principales administratores Prioratuum & locorum Ordinis, suum officium faciāt & peragant, maxime in festis præcipuis, & diebus solemnibus, prout decet.	Item, omnes festiuitates Apostolorum, Euangelistarum, quatuor Doctorum, & quatuor Abbatum Cluniacensium, debent dupliciter celebrari, non obstante quod non ministretur Monachis in victualibus, sicut in aliis Festiuitatibus duplicibus fieri est consuetum.	Item, quia secūdum Regulam, quæ requirenda sunt a Superiore debent fratres cum humilitate & subiectionis reuerētia exclusa elationis impatientiæ nota, requirere: si fratribus & Monachis locorum Ordinis non ministrentur huiusmodi necessaria, prout expedit & decet, hoc suis Superioribus, pro emendationis opportuno remedio, denuntient reuerenter. Quiquidem Superiores defectum huiusmodi non differant emendare. Inhibetur districtius, & sub pœna mansionem amittendi, ne ob defectum talem si contingat, fratres & Monachi ab Officiis diuinis & Ecclesiasticis aliisque bonis operibus quæ boni Monachi debent & cōsueuerunt facere, cessent, aut se substrahant quoquomodo, sed defectum huiusmodi suis denuntient Superioribus dicto modo.	Item, quod per totum Ordinem, ad Te Deum laudamus, in illo verbo, Non horruisti Virginis vterum, deuote ab omnibus inclinetur. Similiter quando dicitur illud verbum Euangelicum. Et Verbum caro factum est, & quando legitur Passio Domini, & dicitur Inclinato capite emisit spiritum, ab omnibus fiat genuflexio reuerenter.	Item, in omnibus locis Ordinis, corporalia, calices, albæ, aliaque altaris Ecclesiæ linteamina, ornamenta, & indumenta, libri ac luminaria, cæteraque consimilia, ad sufficientiā habeantur, mundeque & tute conseruentur, hoc addito quod in dictis locis, maxime Cōuentualibus, cerei seu torchiæ pro eleuatione Corporis Christi, habeantur de cætero, ad sumptus facientis luminare, si eius ad id suppetant facultates. Si vero illius redditus non sufficiant: ad sumptus principalis administratoris id fiat. Et pro infirmantibus, corpus Domini conseruetur in locis in quibus sunt Monachi, non obstante reseruatione facta per Presbyterum Parrochialem. Et corpus Domini multum munde & honeste & cum lumine semper teneatur, & frequenter mutetur.	Item, quod sicut in Cluniaco, fiunt de B. Apostolis Petro & Paulo patronis eiusdem Ecclesiæ semel in Hebdomada duodecim lectiones eo modo quo cōsueuit fieri de Virgine gloriosa, id idem fiat in locis aliis Ordinis in quibus de dictis Apostolis gloriosis Ecclesia est fundata, ac de sanctis aliis in quorum honore alia loca Ordinis principaliter sunt constructa, & quod in trium lectionum festiuitatibus duodecim lectiones non fiant, quia hoc esset ad officium mortuorum defraudandum, & in diebus Mercurij & Veneris, quæ non vacant a ferialibus Epistolis vel Euangeliis, non debent fieri de B. Maria duodecim lectiones, nec de aliis patronis Ecclesiarum, sed de feriali tantum.	Item, in omnibus Abbatiis & Prioratibus Conuentualibus Ordinis, viginti scilicet Monachorū, & supra, omnes Monachi quando veniunt vel recedunt, debent recipere benedictionem prout fit in Cluniaco, siue habeant mansionem in dicto loco vel alibi, & hoc verum quando per duos vel per plures dies extra Monasterium moram traxerunt, & si per duas noctes pernoctauerint, & numquam debet dari aut suspici ad Vesperas aut Completorium, Benedictio exeundi, & numquam etiam in diebus Dominicis, nisi aliquis esset necessario, ante primam pro aliquo arduo negotio Monasterij vel Ordinis recessurus.	Item, Monachi vbicumque existentes, ad Matutinas surgant, Officium diuinum, diurnum, nocturnum, & Missas celebrent attente, humiliter, & deuote, & etiam obedientiarij, nisi occupationes legitimas habeant propter eorum officia seu administrationes, statutis & consuetudinibus quibuscunque in contrarium editis, & seruatis, non obstantibus: alias sunt grauiter puniēdi per eorum Superiores.	Item, nomina Monachorum fratrum nostrorū, in Cluniac. Ordine decedentium, per illos ad quos spectat, mittantur apud Cluniacum, & in scriptis pro absolutione & suffragiis spiritualibus cōsuetis fieri in Ordine reportandis. Et præcipitur Abbatibus, Prioribus omnibus locorum & membrorum ordinis, vt Breuetarium Cluniacensem ad eorum loca nomina defunctorum fratrum portantē, benigne recipiant, necessariaque eidem administrēt competenter, atque pecuniam ei dari hactenus solitam, sine difficultate ipsi Breuetario deliberent & persoluant; & audita morte alicuius fratris, in toto Ordine pro ipso De profundis dicatur.	Item, audita morte alicuius consiliarij seu pensionarij communis Ordinis, & suorum consiliariorum particularium, Religiosi in suis locis pro animabus talium deuote celebrēt vigilias & Missam cum nota, & amicis proximioribus talium notificent, si voluerint interesse, & nomina eorum in libris Capituli ponantur, & Ordinis suffragiis omnibus associentur.	Item, illi qui recipiunt pannos sericos, & alia ornamenta honorabilia in funeralibus ad cooperturas Altarium, & ad alios vsus Ecclesiæ conuertantur, & talia non possunt distrahi nec vendi, nec pecunia pro eis recipi nisi certa solemnitate seruata, & contrarium facientes puniantur pœna duplici.	
Ioannes III. Abbas Clun. XLII.	Sequuntur casus in quibus Religiosi incurrunt sententiam excommunicationis ipso facto, secundum statuta ordinis. ET PRIMO.	??	??	Svnt excommunicati omnes Religiosi nostri ordinis, qui retinent bona quorumcumque Religiosorum defunctorum ordinis prædicti, si tamen illa bona excedant summam quinque solidorum, & ea vel valorem infra duos menses non restituerint illis ad quos pertinent, vel cum eis amicabiliter concordauerint.	Item, omnes qui septa & clausuras Abbatiarum, & Prioratuum nostri ordinis Ecclesiæ Cluniacensi mediate, siue etiam immediate subiectorum, de nocte exiuerint, hac de causa sententiam huiusmodi volumus incurrere, si ducti pœnitentia resiliant antequam actum consummauerint, propter quem suggestione diabolica exiuerunt. Item, omnes ludentes pro pecunia, vel quouis alio lucro cum taxillis. Item, omnes qui Priorem vel Subpriorem sibi eligere pręsumpserint. Item, omnes consentientes electioni de se factæ per tales, cum Consiliariis, adiutoriis & fautoribus eorumdem. Item omnes conspiratores, & coniuratores contra suos Superiores, circuitores, & alios quoscumque pro correctione excessuum in ordine vigilantes.	Item, omnes qui sigillo Domini Abbatis, vel Conuentus ex certa scientia fecerint falsitatem. Item omnes qui de sigillo Conuentus sigillant, nisi de consensu Conuentus existentis in Capitulo, dum sigillantur litteræ hora consueta, vel maioris partis, & sanioris eiusdem. Item, omnes Priores Conuentuales, vel non Conuentuales, qui Monachos facere non consueuerunt, qui de facto aliquem induerint habitu monachali. Item, omnes Priores Conuentuales, qui facere hactenus Monachos consueuerunt, si vltra eorum numerum aliquem induerunt.	Item, omnes qui censas, admodiationes, & alias redibentias annuales, Ecclesiæ Cluniacensi nunc debitas, & in futurum debendas fraudulenter & maliciose retinuerunt. Item, omnes qui Monachos induendos, seu Domicellas vel puellas velandas pro pecunia recipere præsumpserunt, & vltra tales sunt priuati receptione, & sic recepti ius non habent in monachatu, sed bene possunt facere secundum regulam sancti Benedicti. Item, omnes qui falsas excusationes in eludium detrimentumque reuerentiæ Ecclesiæ Cluniacensis, de non veniendo ad Capitulum generale, prætendunt: vel quando se excusant, nisi eorum excusatio admittatur, vel habeantur pro excusatis in Capitulo generali. Item, omnes in villa Cluniacensi iacentes, seu pernoctantes, exceptis illis monachis qui post tres ictus venientes, in domo Curati S. Maioli ex consuetudine recipiuntur.	Item, omnes illi qui pro maleficiis per eosdem commissis, ne corrigantur procurant, & faciunt per suos amicos diffidare suos superiores. Item, omnes Priores apud quos Monachi moraturi mittuntur, & quibus in suis locis monachi deficiunt, & habent in domibus eorum vacantem mansionem, qui dictos monachos sic missos, in māsionarios & fratres non receperint. Item, omnes qui priuilegiis per sedem Apostolicam ordini concessis, ac membris eiusdem, abutuntur.	Item, omnes illi qui de cætero promouebuntur ad aliquod beneficium, siue officium in toto ordine, ratione cuius teneantur ad aliquam annuam pensionem, nisi infra vnum annum recognoscant eam.	
Ioannes III. Abbas Clun. XLII.	Sequuntur casus reseruati. ET PRIMO.	??	??	Omnis incestus qui committitur cum Sanctimoniali, & consanguinitatis, & affinitatis gradu, vsque ad quartum gradum. Item, vitium contra naturam, quod comprehendit omnem tactum libidinosum duorum. Item, sacrilegium. Item, periurium cum deliberatione. Item, incendium.	Item, anno Domini millesimo trecentesimo nonagesimo primo, per Reuerendissimum patrem domnum Ioannem Abbatem, ad requestam & supplicationem Conuentus Cluniacensis, & quorumdam aliorum de ordine, de expresso consensu, & voluntate Diffinitorum, insequendo vestigia prædecessorum suorum, in quantum tangit sententiarum & casuum prædictorum absolutionem, fuit declaratum, & ordinatum prout sequitur. Absolutionem vero dictarum sententiarum in forma Ecclesiæ secundum consuetudinem ordinis, nec non & istorum casuum nobis reseruatorum, de speciali gratia committimus Camerariis Prouinciarum in illis de sua Prouincia, Priori Cluniacensi, Priori Claustrali, & illi qui in istorum Priorum, & Prioris Claustralis absentia, Conuentum Cluniacensem in Ecclesia, Claustro, Capitulo, Dormitorio, & Refectorio tenebit, nec non Visitatoribus, cum erunt in visitando, nostrisque Capellanis cum visitationis officium exercebimus. Et hoc volumus, & committimus, quamdiu placuerit nostræ voluntati & successorum nostrorum, & donec aliud fuerit per nos seu successores nostros ordinatum, ex nunc potestatem si quam in istis casibus aliis personis hactenus commisimus, totaliter reuocantes.	Item, per constitutionem Domini Vrbani, quæ incipit, Ne in vinea: Inhibitum est expresse omnibus Religiosis, ne a personis tam maribus, quam mulieribus volentibus ingredi eorum Religiones in earum personarum receptione, aut ante vel post illam, quæcumque pastus, prandia, siue cœnas, iocalia, aut res alias, etiam ad Ecclesiasticum, seu quemuis pium vsum alium deputata, seu deputanda de cætero, directe vel indirecte petere, seu exigere quoquomodo præsumant. Et contrarium facientes singulares personæ, tam dantes quam recipientes, excommunicationis, si vero Capitula, seu Conuentus, sententiis suspensionis eo ipso sunt innodati, a quibus præter quam in mortis articulo absolui nequeunt, absque Sedis Apostolicæ licentia.	Item, caueant Religiosi de aliis sententiis iuris, quia in pluribus aliis casibus incurrunt sententiam maioris excommunicationis ipso facto, vtpote quando tenent enses, gladios, vel alia arma, infra septa Monasterij, sine licentia, vel quando dimittunt habitum, vel capiunt taliter quod non videntur Religiosi, sed seculares, quando absoluunt etiam a sententiis a quibus non possunt absoluere, si dicti monachi id humiliter petierint, & iniuncta eis pro modo culpæ penitentia salutari, & aliis quæ de iure fuerint iniungenda.	Item, Domnus Abbas & Priores Maior & Claustralis Cluniac. possunt cum omnibus Monachis ordinis super irregularitate, si quam, excommunicationis, suspensionis vel interdicti ligati sententiis celebrando diuina, vel immiscendo se illis, non tamen in contemptum clauium forsitan cōtraxerint, dispensare ac eos habilitare, si vigore quarumcumque constitutionum dicti ordinis, ac etiam si auctoritate Apostolica confirmatæ fuerint, inhabilitatem incurrerint: prout minores pœnitentiarij in Romana curia residentes, super præmissis dispensare & habilitare possunt: eisdem monachis possunt ad tempus de quo videbitur eisdem expedire, a suorum ordinū exequutione suspensis, & iniuncta cuilibet ipsorum pro modo culpæ pœnitentia salutari & alijs quæ de iure fuerint iniungendo.	Item, Monachi vel Conuersi non debent confiteri nisi suo Superiori vel ab eo deputato. Verūtamen Monachi transeuntes per loca Ordinis, deputatis ad audiendum confessiones possunt confiteri, ac si ibidem haberent mansiones. Item, omnes de ordine exceptis pueris iuuenibus, debilibus, & infirmis, maxime illi qui sacerdotes fuerint, debent ieiunare in Quadragesima, & aliis vigiliis & temporibus, in quibus consuetum & præceptum est in Ecclesia Dei ieiunare.	Item, Abbates, Priores, & alij Monachi ordinis, non possunt aliquem excommunicatum siue interdictum, ad diuina, seu ad Ecclesiasticam sepulturam recipere, virtute priuilegij, Vos estis lux mundi, sine licentia Domni Abbatis. Item, secundum generalem consuetudinem & instituta ordinis, in locis conuentualibus, in claustro, & infra ambitus murorum; debent flocos portare, & in locis etiam non conuentualibus, nullus debet intrare Ecclesiam sine floco, & in toto ordine omnes Abbates & Priores debent portare flocos & cucullas de illis pannis qui in Cluniaco consueuerunt portari.	Item, post Completorium Abbates, Priores, Decani, & alij ad quos spectat, sua officia & loca communia sic clausa teneant, tenerique faciant, quod nullus Monachus post dictam horam exire valeat pro aliquibus illicitis committēdis. Item, omnes Monachi qui extra clausuras & septa locorum ordinis sine superiorum suorum licentia exeuntes, vel non venientes ad terminum sibi præfixum, impedimento legitimo cessante: & illi qui petunt licentiam ad certum locum eundi, & fraudulenter ad alium accedunt, tenentur facere satisfactionem in ordine fieri consuetam. Item, omnes de ordine diebus Mercurij & Sabbathi & Aduentus Domini, & Septuagesimæ, & in quinque principalibus festis, ab esu carnium abstineant se.	Item, in locis & Prioratibus Conuētualibus, die qualibet; in non conuentualibus vero, videlicet a sex Monachis & supra, tribus vel duabus vicibus in hebdomada, Capitulum generaliter teneatur; ibiq; secundum Deum & regularem disciplinam, ac secundum ordinis statuta, motuque charitatiuo fratrum omnium transgressiones, excessus, & negligentiæ corrigantur. Nullus autem secreta & correctiones extra Capitulum, cuiquam extraneo reuelare præsumat, contrarium vero faciens acriter puniatur. Item, omnes Abbates, Priores, Decani officiariique & Monachi nostri ordinis silentium, quod est clauis religionis, in Ecclesia, Dormitorio, Refectorio, & Claustro seruent, horis & temporibus consuetis.	Item, vt impleatur salubre consilium B. Benedicti in Regula sic dicentis, Si fieri potest omnes in vno loco dormiant. Propter honestæ conuersationis & custodiæ diligentioris bonum præcipitur, Abbatibus, Prioribus, Decanis, præpositis, cæterisque iura & iurisdictiones locorum seruare & manutenere habentibus, ac etiam aliis qui si in dormitorio iacerent, posset damnum, periculum, aut aliud inconueniens euenire, necnon infirmis debilibusque duntaxat, exceptis, quod omnes Monachi in Dormitorio singuli per singulos lectos, non bini in eodem lecto, adolescentioribus permixtis cum senioribus, quorum reprehensionem timeant, & a quibus grauitatem & honestatem addiscant, candelaque iugiter de nocte in Dormitorio ardente, iaceant regulariter & pernoctent, & nullus fratrum in proprijs saltem locis ordinis, sine lumine noctibus dormiat; qui si adeo pauper fuerit, vt propriam lucernam in dormitorio suo prouidere non possit, illam, quæ in Ecclesia fuerit, accipiat, & ad dormitorium transferatur. Vestiti autem iaceant Abbates, Priores, administratores & Monachi vniuersi, tam infra quam vbicumque extra Monasterium constituti.	Item, Dormitoria debent esse regularia, & remotis lectis non regularibus, per Superiores ministrentur Monachis lecti regulares, & nullus debet iacere in linteaminibus in Dormitorio, & Superiores obedientiarios compellant ad habendum strata si non habeant, & simplicium Monachorum linteamina Superiores debent recipere, & eis de stratis prouidere: & in prioratibus cōuentualibus extra portas regulares, nullus debet iacere sine socio Monacho solus; in dormitorijs cellæ iam factæ contra statuta ordinis nullatenus dimittantur, sed per Superiores indilate destruantur, lineisque camisiis fratres, cum eis sint expresse prohibitæ, nullomodo vtantur.	Item, in omnibus Abbatiis, & in quinq; principalibus Prioratibus, Prior in dictis Abbatijs, Subprior vero in dictis Prioratibus sēper comedāt cū Conuentu in Refectorio, legitimo impedimento cessante, Infirmarijs, generalib9, & alijs recreationibus consuetis exceptis, & in locis alijs conuentualibus, Subprior & Conuentus, vel Subprioris vicegerens, ter in septimana ad minus, scilicet diebus Mercurij, Veneris & Sabbati, in Aduentu, & Septuagesima, Quadragesima, in quinque festis principalibus, in ieiunijs quatuor temporum, in vigilijs festorum habentium ieiunium, & in diebus Rogationum, comedant continue in Refectorio.	Item, omnes obedientiarij debent cum Conuentu comedere nisi ex causa rationabili, vel de sui Superioris licentia speciali. Item, Abbates, Priores & alij principales administratores locorum quantum sæpius poterunt, suum sequantur Conuentum, comedantque cum eodem. In prioratibus autem non conuentualibus Prior, nisi sit legitime impeditus, cum suis socijs comedat semper, nec in casu isto, cessante causa legitima fiat diuisio inter eos. Item, quando comeditur in Infirmitorio, versus & oratio in principio mensæ, & post refectionem, Hymnus & versus dicantur, & continuum discumbendo silentium obseruetur, ibique legatur sicut in Refectorio continue aliquid, quod ædificet audientes, nullaque persona sæcularis ad comedendum inibi aliquatenus inuitetur.	Item, per totum ordinem in diuinis officiis & regularibus obseruantiis, mores & consuetudines Ecclesiæ Cluniacensis seruentur, & quod in talibus locis conuentualibus, & in alijs locis ordinis nostri, dictæ consuetudines habeantur. Item præcipue circa diuinum officium faciendum, habeantur ordinationes factæ per Domnum Bertrandum Abbatem, anno millesimo trecētesimo septimo, in omnibus locis ordinis præsertim conuentualibus, quia aliter, est quasi impossibile quod dicatur diuinum officium sicut dici debet.	Item, quod omnes comedant simul in locis ordinis, iuxta morem ordinis, & quod alibi eis non ministretur, nisi cum causa rationabili, & licentiā habeant, & quicquid aut in cibo, potu, vel pitantia eisdem monachis ministrandum existit, singulis eorum die qualibet ministretur secūdum quod fieri est consuetum, & quicquid de administratis supererit, eleemosynæ applicetur per illum, qui ad hoc fuerit deputatus: nec aliquis alius per se, vel per alium de Refectorio seu Infirmitorio, vel alio loco in quo monachi comedent, aliquid extrahat, seu extrahere vel alibi deferre, seu alteri vsui applicare præsumat; cum hoc sit multum prohibitum & periculosum. Qui vero in alium vsum conuerterit, mansionem debet amittere, & si opus fuerit, & rebellio seu obstinatio delinquētis exegerit, contra talem est acrius procedēdum, & eleemosyna operaq; charitatis in locis ordinis sine diminutione & competenter fiant.	Item, quod in Abbatiis, Prioratibus, Decanatibus, & locis ordinis seruetur hospitalitas, & congrue fiat, maxime de pauperibus monachis, alijsque religiosis præsertim de mendicantibus personis.	Item, quod infirmis & sanis secundum quod decuerit prouideatur, omnino secundum quod continetur in regula, in qua multum bene est declaratum, idcirco non indiget alia declaratione.	Item, monachi claustrales, etiam in Prioratibus quatuor monachorum & infra, & obedientarij sine licentia Superiorum non possunt ire, saluo de obedientiariis, qui ab antiquo, ratione suorum officiorum consueuerunt ire, pro eorum administrationum negotiis tantum, & non alienis: nec aliis suis propriis voluntatibus recedendo, aut sine licentia, debent facere satisfactionem, & non est danda licentia, sine causa rationabili, & tunc recedentes debent habere cucullam regularem, & breuiarium, in quo seruitutis suæ pensum possint creatori exsoluere, & Priores quatuor monachorum & infra, in monachis suis in leuibus habeant correctionem.	Item, in domibus ordinis vbi sunt sex monachi, vel pauciores, non est danda licentia alicui monacho accedendi ad studium, vel se absentandi longo tempore, nisi loco ipsius alius poneretur. Item, Priores, & alii administratores debent residere, seu residentiam facere, in locis sibi commissis, & si per sex menses se absentauerint sine causa rationabili, & licētia suorum Superiorum, sunt suspensi, vltra alias pœnas contentas in iure, & in statutis ordinis.	Item obsecrantur in Domino, omnes & singulares ordinis nostri fratres cuiuscunque conditionis & status existant, vt detestantes proprietatis habendæ vicium in monachis nequissimum, & teste scriptura Actuum Apostolorum, a quibus Apostolis, tanquam a primis religiosis Cœnobitæ descenderunt, in Anania & Saphira, morte subitanea terribiliter punitum, & cuius contrarium, videlicet sine proprio quolibet, est viuere adeo inseparabiliter annexum professioni & regulæ monachali, quod cum proprio in monachatu viuere, vt iura determinant, dispensationem aliquam etiam Apostolicam non admittit, exhortamur quod in nulla re velut in propria & appropriata delectentur, etiamsi habeant & teneant administrationem officium aliquod vel statum. Cum enim substantia regulæ & professionis monachalis in monacho pati proprium non possit, administratoris seu officialis pecunia propria non erit, sed propriam pecuniam aliosque reditus officiis & administrationibus annexis, propter officiales & administratores ad vsum & fructum officiorum & administrationum, tenetur discrete & fideliter dispensare secundum statuta ordinis ad literam.	Item vt illa pestis vicij proprietatis periculosa Monachis, quibus aliquid dare, accipere & habere non licet, nisi quod superior dederit, aut permiserit, vt dictat regula, in fratribus ordinis non subrepat quoquomodo, sed ab eisdem radicitus amputetur, fuit hactenus rationabiliter ordinatum, quod in cibo, potu, vestiario & alijs necessarijs, habeat vnusquisque iuxta morem & facultatem locorum, & prout regula præcipit ministrari, & quod pro victualibus, aut vestiario fratrum pecunia simul, aut per vices nullatenus singularibus personis detur, vel pensio seu redditus quomodolibet assignetur, & nullomodo sint apræbendati. Itē, præcipitur omnibus religiosis, quod eleemosynæ, legata, redditus & prouentus pro pitantia vel aliis necessitatibus data, nullomodo inter se diuidant, quia ex hoc efficerentur proprietarij, & si cōtrarium fiat, applicetur eorum Superioribus, & ad manus ipsorum propria auctoritate ponant, & postmodum in communi vel pitantia, vel in augmentatione vestiarij regularis, vel alias secundum quod eis magis videbitur in necessitatibus dictorum religiosorum diuidant.	Item, Monachi vel conuersi pecuniam congregantes, iura, possessiones, redditus, seu census annuos & alia bona emunt, seu emi faciunt, aliquando proprio & sæpe nomine alieno, multis super ijs figmentis adhibitis, aliisque tradunt animalia nutrienda, vel lucro sibi vel alteri reddenda eorum nomine, seu pro ipsis, & alios multos contractus diuersimode tanquam negotiatores exercentes, necnon appetentes & sectantes lucra turpia, peculium occultantes, & illicite detinentes in suarum animarum periculum, sunt adeo puniendi, quod omnia præmissa, quæ tamen restitutioni non subiacent, aliorum necdū post obitum, sed etiam in vita ipsorum, sunt eis auferenda, & cum consilio proborum Monachorum, Monasterijs seu proprijs locis applicanda, & in eorum vtilitatem totaliter conuertenda.	Item, Superiores debent administrare suis Monachis in pannis & aliis ad vestiarium, & calceamentis necessariis vsque ad valorem quinq. florenorum, sine præiudicio illorum qui plus cōsueuerunt recipere pro vestiario, & nonobstante aliqua consuetudine, quod infra annum nō prouideatur, de vestiario est prouidendum religiosis, de vestiario minuto, & vestiarium religiosis debetur in locis in quibus habebant mansionem, tempore quo vestiaria in tali loco consueuerunt persolui, dum tamen literas suæ mansionis præsentauerint, nonobstante consuetudine contraria.	Item, portantes patenter desuper vestes scissas, & manicas botonatas, laqueatas, seu ad modū supertunicalis factas, cornuta caputia, sotulares bassas, totam pedis cauillam non tangentes, secundum aliquas diffinitiones vestibus, & caputiis, & sotularibus prædictis primo pauperibus erogatis, debent ieiunare per tres dies in pane, & aqua pro deportatione prædictarum vestium. Et secundum alias diffinitiones debent apud Cluniacum personaliter citari, & ibi pœna satisfactionis solemni puniri. Quia de Monasterio exeuntes, & recedentes sine licentia puniri consueuerunt vltra alias iuris pœnas, & secundum alias diffinitiones portantes vestes non regulares, sine dispēsatione Domni Abbatis, in ordine ad aliquam administrationē non debent assumi, & habētes administrationem per sex menses, ipso facto sunt suspensi, & scientes tales inhoneste incedere, suis Superioribus hoc debent notificare, & Superiores, eosdem taliter corrigere, quod eorum correctio sit cæteris timor similia faciendi, & hoc sub pœna excommunicationis: & super hoc etiam est facienda diligēs inquisitio de talibus irregularitatibus, & incedentes in habitu non regulari sunt grauiter puniendi, etiam per alios Priores Conuentuales, quando faciunt transitum per loca eorum, licet non sint eorum Monachi, & habitus non regularis est eis auferendus, & in pios vsus conuertendus, iuxta sui Superioris arbitrium.	Item, nullus Abbas, Prior, Decanus, vel quicunque alius habens administrationem, aliquē Religiosum alterius ordinis tacite vel expresse professum, potest recipere sine licentia expressa domni Cluniacensis Abbatis, & si contrarium fiat, nō debent pro Monachis haberi, nec est eis in aliquo prouidendum. Item, Priores ordinis de Prioratu ad Prioratum non sibi subditum, Camerariis Prouinciarum exceptis, Monachos ad morandū mittere non debēt, nisi placeat domno Abbati. Item, non debent recipi Monachi illegitimi, monoculi, vel gibbosi, deformes seu infames, sine licentia speciali domni Abbatis, & si contrarium fiat, non habent ius in Monachatu, & recipientes, toto tempore sui regiminis, potestate recipiendi, & induendi Monachos sunt priuati: idem de illis qui Monachos recipiunt, vltra numerum consuetum sine licentia Abbatis.	Item recipientes Monachos sibi missos per suos Superiores, si deficiat eis Monachus, sunt excommunicati ipso facto, & tenentur ad expensas quas dicti Monachi iurauerūt se fecisse eundo, redeundo & stando, arbitrio iudicis moderandas, & si necesse fuerit, taxandas, & alias etiam sunt puniendi de contemptu & inobedientia iuxta & secundum ordinis instituta. Et debent etiam recipi Monachi missi per Superiores: licet interiores habeant iustam causam non recipiendi, quia debent hoc notificare Superioribus, & debent super hoc prouidere.	Item, quando Monachi mittuntur ex causa rationabili in literis, mansionum terminus competens est præfigendus, infra quem personaliter habent se præsentare, & si non veniant infra terminum, pro vagabundis debeant haberi, nec debent mutari donec professionē fecerint, nec etiam sine causa rationabili, & si contrarium fiat, sunt reuocandi, & mutantes puniendi, & remoti pro suis criminibus a suis mansionibus, iterato ad mansiones illas redire non debent, & quando mittentur, debent habere expensas. Item, vbi sunt Monachi solitarij, per Superiores socius Monachus adiungitur, si facultates suppetāt, vel reuocetur ad claustrum, & vbi non possunt esse duo Monachi, sed solum vnus, quia facultates non suppetant, vel talia loca si fieri possit sine scandalo, sunt reuocanda ad manus Superiorum immediatorum, prouiso nihilominus in hoc casu, quod in locis talibus more solito celebrentur diuina, & vbi est vnus solus Monachus cum Priore, absente causa studij, loco ipsius est alius subrogandus.	Item, nullus Abbas, nullus Prior aut Monachus, accipitres, falcones, aut alias aues ad gibostandum teneat, neque canes, neque caniculas, quæ loca maculant, latratuque suo sæpe Dei cultum perturbant, & interdum libros Ecclesiasticos lacerant, etiam ad venādum, iis dumtaxat exceptis qui in aliquibus locis suis vsum, & vsagium habēt venandi, quo casu eis canes permittantur pro venando. Item, inhibitum est omnibus, & singulis Prioribus, administratoribus & Monachis, in virtute sanctæ obedientiæ, & sub pœna priuationis beneficij, & incarcerationis, si fuerint claustrales, ne de cætero aliquas mulieres, de quibus aliqua suspicio sinistra possit haberi, teneant vel habeant in domibus vel locis in quibus degunt, a quouis quæsito colore morari patiantur.	Item, domnus Abbas Cluniacensis, & cæteri Abbates & Priores, quater in anno statum suæ domus in suo Capitulo, & coram visitatoribus, cum venerint, plene declarent. Item, singuli officiarij coram Abbate vel Priore, si non est ibi Abbas, & coram senioribus, singulis duobus mensibus de suis officiis rationem, & de omnibus receptis, & expensis computationem fideliter faciant. Item, Priores ordinis aliquibus Monachis morantibus apud ipsos, non possunt dare licentiam eundi, & studendi alicubi in aliqua facultate, sine domni Abbatis licentia speciali. Item, nullus claustralis Monachus, seruientem, aut equum debet tenere: & si habuerit, per suum Superiorem immediatum auferetur eidem, & nihilominus eum alias puniendo.	Item, quando contenditur de beneficiis, Superiores eorum debēt ea ponere ad manum suam durante litigio, ne destruantur, dum tamen per aliquem non fuerint possessa per triennium, vt dictæ administrationes indemnes remaneant, & illud quod supererit, supportatis oneribus, illi, vel illis qui ius habebunt, conseruare. Item, verberantes officiarios regios, vel aliorum dominorum temporalium, si sint beneficiati, possunt libere reuocari ad Claustrum per Domnum Clun. vel alium eorum Superiorem, & si sint Monachi Claustrales, sint priuati mansionibus ipsorum ipso facto, numquam ibidem alias moraturi. Item, religiosi procurantes diffidare suos Superiores per amicos suos, quando corriguntur, sunt priuati mansionibus & excommunicati, nec aliquis de hospitiis diffidentium debet indui habitu Monachali.	Item, diffinitio confirmans statuta Abbatis Bertrandi, in quibus continetur quod conquerentes de suis Superioribus siue administratoribus, sæcularibus personis, sunt excommunicati ipso facto; addens, quod nullus possit absoluere a dicta sententia nisi domnus Cluniacensis, vel cui specialiter commiserit. Et ne dicta diffinitio valeat ignorari, per Priores Claustrales & Subpriores debet de quindecim diebus in quindecim in Capitulo publicari. Item, accedentes ad Curiam Romanam, debent se præsentare Procuratori ordinis infra quatuor dies, alias debent facere satisfactionem. Item, non debent conferri beneficia ad rogamina sæcularium, secundum statutum Apostolicum. Item, non seruantes statuta Apostolica, & statuta Ecclesiæ Cluniacensis, diffinitiones diffinitorum, & præcepta visitatorum, sunt in Capitulo generali puniendi.	Item, in constitutionibus Priorum mediate vel immediate subiectorum, quando de nouo instituuntur, est semper faciendum inuentarium iuxta modum contentum in diffinitione anni millesimi trecentesimi. Item, anno quolibet in Capitulo generali debita, onera, & status Abbatiarum & Prioratuum immediate subiectorum Ecclesiæ Clun. apud Cluniacum in registro debent poni, & per visitatores status, onera & debita huiusmodi ad Capitulum referri, & debent etiam similia scripta remanere, in dictis Abbatijs & Prioratibus. Illud idem etiam debet fieri per Abbates & Priores de locis immediate sibi subiectis.	Item, facientes alienationes vel obligationes de rebus immobilibus, & etiam de rebus mobilibus pretiosis, & donationes immensas, vltra alias pœnas iuris, debent remoueri ab administrationibus. Item nullus Prior, nisi sit Conuentualis debet habere sigillum proprium. Item, facientes alienationes contra tenorem Bullæ Alexandri Papæ, ipso facto sunt priuati beneficijs vel officijs. Item, sigillantes literas, quoscunque contractus seu obligationes continentes, absque consensu suorum Superiorum & cōuentuum immediatorum, & immediate subiecti domno Clun. absque consilio Camerarij Prouinciæ, si sint beneficiati sunt priuandi beneficiis & aliis suis mansionibus, exceptis Abbatiis, quinque filiabus, & aliis Prioratibus, in quibus sunt de præsenti duodecim Monachi & vltra. Item præcipitur omnibus de ordine sub pœna priuationis suarum administrationum, quod non dent licentiam alicui molendina, torcularia, furnos bannerios, seu quodcunque aliud consimile dominium faciendi.	Item, institutiones, & destitutiones per illos qui non sunt de ordine, quamcumque habeant potestatem, de beneficiis factæ, non valent. Item, beneficiati de nouo, debent recognoscere pēsiones infra sex menses, alias sunt suspensi a suis beneficiis, & si per annum non recognouerint, sunt excommunicati, & si per duos annos, sunt priuati. Item, contra non soluentes pitantias, generalia, & alia quæ sunt Conuentus in terminis consuetis, est pœna decem solidorū pro qualibet hebdomada. Item, beneficiati, administratores immediate subiecti Ecclesię Clun. iura, redditus possessionum ad suas administrationes pertinentes, debent procurare recognosci, & copiam recognitionis manu autentica signatam, apud Cluniacum mitti, ad deponendum in archiuis, sic & eodem modo debet fieri per Priores & administratores mediate dictæ Ecclesiæ Clun. subiectos, & dictas copias reportare, Monasteriis & Ecclesiis suorum Superiorum immediatorum fideliter conseruandas.	Item, sæculares in donatos & in fratres ad præbendam Monachalem absq. licentia domni Abbatis & consensu, recipi non possunt, & si recepti fuerint, pro non receptis habeantur. Item, Abbates, Priores, Decani, cęteriq. administratores ordinis, qui habent seruos & homines de corpore, debent infra spacium vnius mensis, postquam beneficij sibi collati possessionem fuerint assecuti, ad Camerarium accedere, & præstare sibi iuramentū expressum in manibus ipsius, loco domni Abbatis, de non manumittendo tales seruos, nec bona eorumdem, alioquin sententiam suspēsionis a beneficiis eo ipso incurrunt. Item, si Priores, vel Decani, qui debent tenere scholares in Collegio Clun. Parisiis, steterint per annum, quod non mittant, domnus Cluniacensis debet mittere & supplere eorum defectus. Et nihilominus tenentur ad solutionem dictæ pensionis integraliter, ac si tenuissent.	Item, Priores, Decani, venientes ad Capitulum generale, non debent recedere, nisi satisfecerint scholaribus, alias sunt excommunicati, & excusatio illorum qui non venerint, non admittitur, sed denūtiantur excommunicati donec satisfecerint Item, scholares Collegij Parisiis Clun. non habent sigillum, sed Prior vel Subprior, ad dandum quittantias, nec domnus Cluniacensis tenetur ibi tenere aliquem scholarem ex debito nisi velit. Item, quia militantes Deo, præsertim huic sæculo renuntiantes, indecens est negotiis sæcularibus implicari, prouidetur cōtra negotiantes, si ementes aliquas res causa lucri, & tenentes aliquos famulos & equos, quibus non competit ratione officiorum; & qualiter sunt puniendi cōtrarium facientes, videatur in diffinitione anni trecētesimi decimi quarti. Item, Monachi in aliquibus festis ludis vacantes, seu transferentes in alium habitū, capiendo vestes muliebres, vel alias vestes irregulares, ipso facto sunt priuati mansione, & alibi debent mitti: si habent officium debent priuari administratione, & alij idonei in officiis suis subrogari per eorum Superiores, & de iure tales dimittendo habitum, sunt excommunicati.	Item, præcipitur omnibus religiosis, sub pœna priuationis mansionis, si beneficiatus non existat, quod ad comessationes, conuiuia, & communes conuocationes funeralium exequiarumque extra loca vbi degunt celebranda, non accedant, nec etiam nuptiis & sponsalitiis, choreis, ioculationibus intersint, nec etiam faciant commatres sub eisdem pœnis. Itē, illa quæ erunt necessaria fienda in Ecclesijs, tam in vestimentis, libris, quam aliis, fiant per illos ad quos pertinet, & si dubitatur, assignetur quarta pars fructuum sacristis, & aliis officiariis, reddituum supportatis oneribus, & de aliis tribus partibus fiant necessaria, & si non sufficiant, Superiores suppleant residuum.	Item, definitio renouans statutum alias factum per Abbatem & Conuentum, de bonis per industriam acquisitis, vel alias ad culturam redactis, quamdiu acquirentes vixerint, & post mortem ipsorum per annum gaudeant. Item, post Abbates & Priores maiorem & claustralem Clun. & quinque filias debent incedere Magistri in sacra pagina, & post ipsos Magistros Doctores, saluis semper suorum Superiorum reuerentia & honore. Item, moniales ordinis, non debent habere cameras, sed debent comedere & iacere in communi, nisi causa infirmitatis, vel recreationis & cum licentia, nec debent ire solę moniales per villam, & debent habere Priorissam, quæ eas corrigat sine præiudicio Priorum. Item, in Monasteriis monialium, Ecclesiæ Clun. subiectarum, nullæ mulieres sæculares exceptis pedisecis & ancillis, ipsis monialibus necessariis, & minoribus puellis, monialibus futuris, commorentur. Item, nullus Prior, Decanus, seu quicumque administratores non Conuentuales, vel Monachus per priuilegia, siue cōseruatoriam sine licentia Camerarij Prouinciæ seu Prioris Conuentualis, magis sibi propinqui, debent aliquando citare, seu facere citari. Alioquin tales beneficiati ab officio, & beneficio per mensam ipso facto sunt suspensi. Et Monachus claustralis ipso facto, priuatur sua mansione. Camerarij vero Prouinciarum, & Priores Conuentuales nullum debent facere citari per prædicta priuilegia, nisi cum consilio sui Conuentus vel maioris partis. Contrarium facientes pœnas supradictas incurrūt, & alias sunt grauiter puniendi.	Item, in omnibus locis ordinis, & etiam in Abbatiis, omnes debent habere tonsuram capitis, vestes, calciamenta, & habitus regulares iuxta morem ordinis. Item, venientes ad Capitulum generale, debent venire die Sabbati Dominica Capitulum præcedente, & non ante: & non debent recedere nisi Capitulo celebrato, petita licentia & obtenta. Item, difamatus de incontinentia debet remoueri de loco, & vnus alius est ibi subrogandus, licet ipse sit sufficienter correptus propter difamationem.	Item, secundum statuta Nicolai Papæ quarti, in promouendo personas ordinis, & conferendo beneficia, Abbates & Priores non sequantur affectū carnalem, sed habendo Deum præ oculis, imitentur in omnibus legē Dei, & quod tales præficiantur qui sciāt, & possint præesse pariter & prodesse, ac iura cōmissorum sibi Prioratuum, conseruare. Et quod tam de claustralibus Clun. quam de aliis sine personarum acceptione ad regimen Prioratuum assumantur. Et quod non cōmittantur nisi Sacerdotibus Monachis dicti ordinis, & non aliis qui ordinis Clun. non fuerint. Nec personis illegitime natis Prioratus, & Decanatus curam animarum habētes in ipso ordine. Et administrationes omnes gratis conferātur, & absque venalitate aut aliqua pactione. Si quis autē propter hoc aliquid dedisse vel recepisse conuictus fuerit, extunc nunquam in ordine Clun. dignitatem habeat vel honorem. Et si aduersus aliquem super hoc habeatur vehemens præsumptio apud Visitatores, vel Diffinitores, ipse per eos poterit amoueri a Prioratu vel administratione sic obtenta, vt latius continetur in statutis supradictis.	Item, statuta Apostolica habent, quod dilapidatores, inobedientes, rebelles, infames, incontinentes, seu sustinentes sententias excommunicationum, interdicti, vel suspensionis per annum, quod debent amoueri a suis beneficiis. Itē, Anno millesimo trecentesimo nonagesimo nono, in Capitulo generali fuit ordinatum, quod reuerendissimus Pater domnus noster Conuētus Cluniacensis Abbas, maior Prior Cluniacensis, Priores, Decani, cæteriq. religiosi ordinis, tam præsentes quam absentes, de quibus videretur expedire, eidē Domno nostro communi promittant bona fide, bono corde, & toto posse suo, tam per se, quam per suos sine fictione, seu excusatione quacumque, protegere, defendere, assistere, & laborare ad obseruationem statutorum, diffinitionum, instructionum, cæterarumque ordinationum in dicto capitulo factarum & editarum, & ad maiorem rei firmitatem, domnus Abbas & cæteri tunc præsentes, pro maiori parte se subscripserunt in rotulo diffinitionum. Et illud idem faciāt fieri Visitatores, quando visitabunt, per illos qui non fuerunt in toto rotulo instructionum.	Item, super omnia diffinitio facta in Capitulo generali anno nonagesimo septimo, seruetur & mandetur executioni per Visitatores & alios Superiores, quia plura sub breuibus comprehendit, & ideo multum est vtilis.	
Ioannes III. Abbas Clun. XLII.	Forma iuramenti quod præstant Visitatores, secundum statuta Apostolica Nicolai quarti. ET PRIMO.	??	??	Ivrant ad sancta Dei Euangelia, corporaliter tacto libro, quod visitationis officium exercebunt prout eis fuerit possibile secundum Deum, & B. Benedicti regulam, & sedis Apostolicæ, & Cluniacensis ordinis instituta, & quæ per eos corrigi poterunt, corrigent, secundum gratiam a Domino sibi datam. Ea vero quæ adeo grauia emerserint vel occurrerint, quæ per eos sufficienter non possunt corrigi commode, & quæ probata fuerint, vel per famam deducta in publicum, referent corrigenda, & punienda per Diffinitores in Capitulo generali.	Item, dicti Visitatores secreta nisi domno Abbati, non exponant, propter pericula euitāda, & quæ viderint in ordine corrigenda in personis vel rebus, quæ alias per eos correcta nō fuerunt, coram Diffinitorib. annis singulis in publico, vel priuato in charitate proponant, ipsique statum Abbatiarum & Prioratuum quantum ad temporalia, & spiritualia referre, & exponere quoad Prælatos & subditos fideliter teneātur coram Diffinitoribus, & insuper debent reportare, & referre omnes visitationes per eos factas, tam in capite quam in membris, iuxta statuta Papalia: alias sunt grauiter puniendi per Diffinitores.	Item, præcipitur sub virtute obedientiæ, & excōmunicationis pœna omnibus administratoribus ordinis, mediate & immediate subiectis, quatenus habeant admittere Visitatores, & eis administrare expensas, loco quorum & etiam pro ferraturis, a Conuentualib. francum & a non Conuentualibus medium francum recipiant & si sint aliqui rebelles, possunt citari personaliter ad Capitulum generale sequēs. Item, Visitatores debēt admitti in locis, in eorum itinere constitutis, vbi etiam visitare non consueuerunt, causa hospitalitatis, alias Visitatores possunt rebelles citare personaliter ad Capitulum generale, & debetur eis reuerentia, occurrendo in aduentum eorum, & etiam in associando in exitu.	Item, Visitatores nullo modo debent obmittere officium visitationis: et si habeant iustam causam, debent bona hora hoc significare apud Cluniacum domno Abbati, & si absens fuerit, Priori Maiori, & ipso absente, Priori Claustrali, vt possint vnum subrogare dicto casu. Item, Visitatores non possunt procedere ad officium visitationis non iurati, alias non adhiberetur fides relationibus eorum, nec etiam si esset solus, præsupposito quod esset iuratus. Item, absentes in capitulo qui non præstiterunt iuramentum, debent præstare prædictum iuramentum antequam incipiant visitare, domno Abbati, & in eius absentia Camerariis Prouinciarum, & si non possint habere Camerarios, aliis collegis siue sociis, nomine domni Abbatis.	Item, vnus Visitator alio legitime impedito, qui est in remotis, & non potest habere recursum ad domnum Abbatem, potest sibi vnum alium subrogare vna cum Camerariis Prouinciæ, & debent ab ipso iuramentum accipere, & tunc adhibetur fides ambobus. Item, Visitatores quando visitant, debent secum visitationem anni præcedentis portare, & diffinitiones illius Prouinciæ quam visitant. Item, diffinitiones notabiles debent per Superiores suos Monachis publicari, & Visitatores debent inquirere qualiter hoc obseruatur, & negligentes & transgressores punire, & si sit necesse, ad Capitulum generale referre. Item, Abbates, Priores, non obseruantes statuta Apostolica, & statuta Ecclesiæ Cluniac. & diffinitiones Diffinitorum, & præcepta Visitatorum, & remissi circa correctiones subditorum præmissa negligentia, debēt per Visitatores in generali Capitulo proclamari, & ad arbitrium Prioris Claustralis vel Præsidentis puniri. Item, Visitatores Franciæ debent visitare Collegium Cluniacense Parisiis, & ibi habere vnum prandium, & inquirere de vita, moribus, & conuersatione secreto & sigillatim, & per iuramentum, & si proficiant in scientia, & si statuta dictæ domus obseruentur, & si scholares sunt obedientes Priori & Subpriori.	Item, Visitatores debent inquirere si Abbates, vel Priores, & alij administratores fecerint aliquas obligationes ad tempus vel ad vitam, seu perpetuas, vel alienationes, & qua de causa, & etiam de debitis, & hoc cum iuramento, & postmodum referre ad Capitulum generale. Item, Visitatores in Capitulo & aliis locis, debent præcedere omnes, Abbatibus, & Prioribus de quinque filiabus dumtaxat exceptis. Et statuto quocumque in contrarium, vt dicetur, edicto vel consuetudine quacumque in aliquibus locis hactenus obseruata in contrarium non obstantibus. Item, Visitatores sub debito iuramenti, tenentur inquisitionem facere specialem, contra illos qui incedunt inhoneste, & de negligentia Superiorum super contentis latius in diffinitionibus factis annis millesimo tercentesimo vicesimo octauo, & tercentesimo quadragesimo primo.	Item, Visitatores debent inquirere, si quis Monachus illo anno a Monasterio in quo visitationis officium impendunt, fuerit priuatus mansione sua, & propter quam causam missus fuerit alibi: & si causa regularis extiterit, approbetur: alioquin reuocetur, & qui eum emiserit, Visitatoris arbitrio puniatur, secundum statuta Nicolai Papæ quarti. Nec etiam Priores possunt priuare Monachos mansione sine causa iusta, & si referatur de hoc quæstio, eisdem Monachis expensæ necessariæ sunt ministrandæ. Item, visitatores non debent Monachum de sua mansione remouere, nisi causa fuerit rationabilis, aut talia fecerit Monachus propter quæ debeat remoueri. Item Visitatores non possunt extra Prouinciam in qua visitant, mansionem aliquam assignare. Item, Visitatores Prouinciarum ad loca per domnos Abbates Cluniacen. ante eorum aduentum visitata, illo anno pro visitando non accedant, vt in hoc domnis Abbatibus Clun. deferatur, & expensis Abbatiarum, Prioratuum, locorumque ordinis parcatur, nisi tales casus postea emergerent, super quibus ipsi Visitatores essent merito consulendi.	Item, Visitatores Prouinciæ Franciæ debent visitare Abbatiam de Bello-loco, & Prioratum de Domna Maria, licet non sint infra eorum Prouinciam. Item, Abbates, Priores, & alij administratores mediati vel immediati, sub virtute sanctæ obedientiæ, & sub excommunicationis pœna, debent admittere Visitatores, & ordinata pro ferraturis soluere, visitatione ordinariorum primitus facta, & consuetudine quacumque in contrarium allegata, non obstante, vt latius continetur in quadam diffinitione facta anno tercentesimo nonagesimo tertio. Item, Visitatores ad Capitulum generale venientes, diffinitiones si quæ factæ fuerint, in suo reditu habere debent, si per Superiores Conuentualibus suis, & Monachis publicari visum fuerit, præsertim in vigiliis quinque festorum principalium & visitationis tempore, vt nullus prætextu ignorantiæ possit se excusare, & debent mandari executioni per Superiores immediatos correctionem habentes, & alias per Camerarios Prouinciarum, sine aliquo subterfugio, & demum si fuerint in mora, per Visitatores quando visitant & negligentes, & transgressores adiunctis Prioribus locorum punire regulariter. Item, vnica forma visitandi per totum ordinem debet obseruari.	Item, non venientes ad Capitulum generale, nec se legitime excusantes, debent citari personaliter per Visitatores. Item, Visitatores exercendo officium visitationis, possunt absoluere a sententia excommunicationis in decem & octo casibus, & a casibus reseruatis, qui sunt quinque, vt continetur in quadam diffinitione. Item, licet sit de more quod Visitatores exercendo officium visitationis, non debeant esse in Abbatiis, vel Prioratibus Conuentualibus, nisi per duos dies, & in non Conuentalibus, per vnum, verumtamen non reperitur super hoc aliquid ordinatum, & ideo secundum casuum exigentiam, possunt plus, aut minus morari. Item, quia in odore bonæ famæ, & bonæ administrationis Abbatum, Priorum, administratorum, & Monachorum ordinis, potius quam in eorum mala administratione, regimine, & infamia est delectandum, ideo Visitatores de administratione bona huiusmodi, sicut de infamia, defectibus & criminibus diligenter debent inquirere, & se informare, & hoc in sua visitatione referre.	Item, Visitatores debent inquirere diligenter, si in locis habentur statuta ordinis, & qualiter seruantur, & de omnibus, & singulis quæ ad honestatem, & vtilitatem locorum, & personarum faciunt, prout melius fuerit faciendum, solerter inquirant, corrigant, & emendent, & puniant prout melius ea viderint punienda, corrigenda, & emendanda. Item, omnes Decanatus in quibus sunt Monachi debent visitari per Visitatores. Item, quod in locis visitatis per Visitatores, vbi sunt sex Monachi, & supra, a cætero dimittant copiam visitationis sub sigillis eorum alicui fideli religioso qui religiosus etiam; non requisitus sub pœna excommunicationis debet tradere copiam dictæ visitationis visitatoribus anni sequentis, ad finem quod videant qualiter ordinata per Visitatores, sunt mandata executioni & reparata.	Item, prohibemus ne bona ordinis animo prosequendi, & impugnandi eorum Superiores, vel alias in fraudem modo quolibet, & quocumque extra ordinem deposuerunt; illis vero qui non in fraudem nec malo animo, vt dictum est, deposuerunt, sub pœna excommunicationis præfiximus, vt illud depositum reuocent, aut super illo litteras obtineant, & penes se, vel alio loco ordinis, & non extra custodiendas deponant. Item, prohibemus ne aliquis priuilegia ordinis, litteras, instrumenta & libros sine Superioris licentia de locis ordinis extrahant, sub pœna excommunicationis. Item, & omnes illos obtestamur qui requisiti eo tempore quo ipsi, & loca eis commissa visitantur, de statu temporali dicendo, scienter falsum deposuerunt, aut malitiose in damnum Monasterij, & ordinis super illo celauerint veritatem.	Item, præcipimus ne aliquis amodo decimas, oblationes, iura patronatus & sepulturas quæ ordini nostro competunt, in aliquibus locis de consuetudine, vel priuilegio speciali, aut alias, sine nostra, aut successorum nostrorum licentia, curato dicti loci admodiat, vel tradat, seu inuestiat quoquomodo, nisi prædicta iura per litteras sub sigillo ordinarij fuerint primitus declarata, & si contrarium de cætero attentatum fuerit, decernimus non teneri, cum per hoc possent iura quæ ordini competunt, per longam Curatorum detentionem, futuris temporibus deperire.	Item, ordinamus & statuimus quod Abbates Ordinis & Priores, in suis nouitatibus, & post factam sibi commissionem, & datam eis administrationem, formam infrascriptam in manibus suorum Superiorum iurandam, videlicet quod non alienabunt, & alienata pro posse recuperabunt, iura & iurisdictiones locorum vna cum iuribus quæ vbi habet & habiturus est, dictam domum commissam defendent & manu tenebunt, fructus, redditus, & prouentus eorumdem locorum prout melius & commodius poterunt, in vsus licitos & honestos expendent, & vtiliter expendendo conuertent. Tenor vero & forma huiusmodi iuramenti sequitur, & est talis.	Ego N. humilis Prior Prioratus N. Ordinis Cluniacen. N. Diocesis, sic me Deus adiuuet, & eius sancta Euangelia, iuro & promitto quod fidelis, & obediens ero domno meo Abbati Cluniacen. moderno & eius successoribus, & Ecclesiæ Cluniacen. & quod bona immobilia Prioratus prædicti, & pertinentiarum suarum vbicumque positarum non vendam, non donabo, non infeudabo, non impignorabo, non permutabo, non accensabo aliquid de bonis; sed omnia bona dicti Prioratus in bono statu pro posse seruabo, & defendam bona fide, & quod mutuum non contraham vltra N. libras Turonenses absque licentia Domni Abbatis speciali mandato prædictis, in damnum & præiudicium prædicti Prioratus, & pertinentiarum suarum.	Item, inhibemus quod nullus Monachus, in villa in qua habitat, & suam habet mansionem, comedat seu bibat: Abbatibus autem, Prioribus cæterisque administratoribus, & eorum sociis permittimus in illis vbi morantur comedere & bibere, cum dicti Abbates & Priores, & locorum administratores viderint locis suis periculum, damnum, aut aliud inconueniens, si ipsi vel eorum socij non liberent, imminere. Item, ordinamus, statuimus, & præcipimus quod post Completorium Abbates & Priores, & alij ad quos spectat, sua ædificia communia, seu claustra teneant, & teneri faciant clausa, quod nullus Monachus prædictam horam exire valeat pro aliquibus illicitis committendis.	Item, quod nullus sine socio Monacho honesto & de antiquioribus, per villam vbi moratur, incedat. Item, præcipimus quod in Prioratibus trium Monachorum & infra, nullus Monachus qui Sacerdos non fuerit, mittatur, & vbi contrarium reperiretur, per suum Superiorem immediatum reuocetur. Item, inhibemus districte, ne de cætero personis sæcularibus, Clericis vel laicis dentur, aut tradantur aliqualiter Prioratus nec alia loca, vbi Monachus, seu Monachi consueuerunt morari, similiter inhibentes de aliis possessionibus, & domibus quæ Ordinis existunt, & qui contrarium fecerit, irritum habeatur.	Item, pro communi & euidenti vtilitate totius Ordinis Cluniacen. ordinamus, statuimus in qualibet Prouincia, seu Cameraria per Camerarios eorumdem locorum, de consilio maiorum de ordine in dictis Prouinciis, seu Camerariis commorantium, constituendos Procuratores idoneos, qui iura, causas, & negotia communem vtilitatem dicti ordinis tangentia in Curiis Romæ & Franciæ, & in aliis, coram iudicibus quibuscumque fideliter prosequantur, ad expensas communes Abbatum, Priorum & aliorum administratorum commorantium in illis Prouinciis, seu Camerariis vbi instituuntur Procuratores prædicti, & per dictos Camerarios de consilio maiorum in suis Camerariis commorantium, taxetur quantum quisque dabit, & contribuet pro expensis Procuratorum huiusmodi, consiliariorum, & aduocatorum, & aliorum necessariorum, prosequenda prædicta licet facere cito, & citius Camerarij non omittant.	Item, ordinamus & præcipimus quod nullus studeat amodo in iure Canonico sine nostra, aut successorum nostrorum licentia speciali, nisi in altero de locis infra scriptis, videlicet Aurelianis, Tholosæ, in Monte-pessulano, in Auinione, & morentur dicti studentes insimul, & non diuisim, nisi sit de nostra licentia speciali.	Item, cum in multis locis Cluniacen. ordinis sint Monachi aliqui, qui tanquam Procuratores, negotiorum gestores, & aduocati per Curias Ecclesiasticas & sæculares in animarum suarum dispēdium, ordinis opprobrium, & scandalum plurimorum, discurrunt: Nos vt cessent inconuenientia huiusmodi, murmur & scandalum iam inter plures, maiores, mediocres, & minores subortum, id improbamus, & reuocamus omnino, inhibentes ne quis omnino in iudicio, vel extra iudicium, exceptis causis negotiorum, ordinis Procurator & negotiorum gestor, rerum administrator, aduocatus, etiam consiliarius in aliqua Curia etiam pro coniunctis personis, sine sui Superioris licentia existant. Superiores vero talium personarum super omnia caueant, ne in talibus de leui consentiant ad licentiam, per assensum, nisi euidens necessitas, pietas, vel vtilitas ad contrarium faciendum eumdem Superiorem inducat. Super hoc tamen se habeat diligenter, & aduertat quod ipsius in hoc conscientiam oneramus: eidem Superiori districte, & districtius inhibentes, ne de leui in huiusmodi danda licentia condescendat.	Quoniam in ordine Clun. repertum est aliquos Monachos, sine eorum licentia qui hoc possunt facere, pueros baptizare, nubentes benedicere, mulieres post partum reconciliare, & ad reconciliationem admittere, confessiones sæcularium personarum audire, & multa alia licenter, & sine assensu exercuerunt, excommunicamus, & excommunicatos publice nuntiamus in his scriptis, cum multi multa alloquantur sinistra, & difament ordinem propter ista.	Cum in ordine Clun. sint Priores aliqui prout in visitatione nostra alias inuenimus, qui causa studij dimisso solo Monacho se absentent, ex quo sequitur quod ille solus dimissus Monachus, cum secum non habeat quem timeat, & qui ipsum regat, corrigat, & castiget, de leui labitur, dissolute incedit, & viuit inhoneste, in animæ suæ dispendium, & ordinis opprobrium & derisum. Nos huic dispendio, & diffamationi obuiare volentes, per obedientiam præcipimus eorumdem Superioribus Priorum immediatis: Locis vero nobis immediate subiectis, Camerariis nostris per eandem obedientiam firmiter iniungentes, vt vel Priores huiusmodi sic absentes ad Prioratus suos reuocent, vel soli Monacho remanenti socium adiungant, qui cum eo moretur; tales Priores scholares insuper cum per negligentiam, & desidiam visitatorum ordinis, & Camerariorum Prouinciarum qui propter timorem, fauores, vel alias, loqui libere, corrigere, aut referre damnabiliter pertimescunt, sint in ordine Clun. quamplures maiores, mediocres, & minores, cum hæc & cum similia ordinis nostri statuta obseruare renuunt, vilipendunt, & contemnunt, nec non in pluribus aliis in animarum suarum periculum, & ordinis opprobrium excedunt multipliciter & offendunt, eisdem Visitatoribus, Camerariis, coniunctim & diuisim per obedientiam præcipimus districte, & districtius vt diligenter, & sollicite annuatim inquirant, quomodo hæc & alia ordinis instituta, & regulares obseruantiæ ab his & aliis obseruantur, & quidquid inuenerint, & fecerint in prædictis, ad Generale Clun. Capitulum ac citius si commode potuerint, nobis non deficiant intimare.	Item, & quia per negligentiam, obmissionem, aut per vilipensionem statutorum prædictorum, & maxime quia Priores ipsa secum deportare, & inter suos subditos publicare, obseruareque & obseruari facere neglexerunt & negligunt, ex quibus plures excessus, irregularitates, damna, incommoda, scandala in dedecus totius ordinis, & religionis sæpius hactenus fuere, adhuc possent fore perpetrata, ne a cætero quispiam ignorantiæ causam valeat prætendere, aut allegare. Omnibus & singulis Abbatibus, Prioribus & administratoribus principalibus in hoc instanti Capitulo existentibus præcipimus, ac prohibemus, ne recedant sine huiusmodi ordinationibus & statutis, aut de sibi eis mittendis onerent Secretarios, aut Thesaurarium, vt apud eos literæ valeant infra dimidium annum, quatenus suis subditis notificent, easque obseruare faciant cum effectu, & hoc sub pœna regularium obseruantiarum.	Item, statuimus, diffinimus, & ordinamus, quod nullus Monachus nostræ religionis Clun. per se aut alium, directe vel indirecte, seu etiam quouis alio quæsito colore, beneficia nostri ordinis Clun. ab aliquo Prælato, aut eius Vicario, vel alia persona sæculari non impetret, vel impetrari faciat. Contrarium vero faciens, decernimus auctoritate Apostolica ipsum inhabilem fore a quocumque beneficio, vel officio in ordine Cluniac. obtinendo. Et insuper quod talis impetrans ponatur ad Carceres in Cluniaco, perpetue suam damnabilem ambitionem deploraturus. Salua semper misericordia Reuerendissimi Patris domni Cluniacensis, & Reuerendorum patrum domnorum Diffinitorum.	Signatum. Ioannes de Bourbonio Episcopus Aniciensis, & Abbas Cluniacensis, Abbas Mauziaci, Prior Maior Clun. Prior Sancti Martini, Prior Coinciaci, Prior Abbatisvillæ, Prior de Ternay, de Thomassin, Prior Marciniaci, B. de Toligny, Prior Thisiaci, Montisdesiderij, Prior de Angeroliis, Prior de Luperciaco burgo, I. de Præstino, Prior S. Stephani Niuernensis.	Ego Ioannes Marini de Cluniaco, Clericus Notarius Apostolicus Imperialis & regius, publicus, prædicta statuta, & ordinationes in præsenti rotulo descriptas de voluntate, & mandato Reuerendissimi in Christo Patris & Domini, Domini Ioannis de Bourbonio, Dei gratia Aniciensis Episcopi, & Abbatis Cluniacen. & Reuerendorum patrum domnorum Diffinitorum, seu Capituli generalis præsentis anni millesimi quadringentesimi quinquagesimi octaui in præambulo dicti rotuli principaliter nominatorum, in Capitulo Monasterij Cluniac. coram Conuentu eiusdem loci, & Diffinitoribus prædictis, ac quamplurimis Prioribus, Decanis & aliis dicti ordinis Cluniac. conuocatis, & existentibus ibidem ad sonum campanæ congregatis, Reuerendo Patre domno Priore maiore Cluniac. in eodem Capitulo præsidente, & sedente pro tribunali, vt tanquam Diffinitore, legi & alta voce publicaui, & insinuaui, iuxta & secundum eorum formam & tenorem, nihil de contentis in eisdem obmittendo, die vigesima septima mensis Aprilis anno prædicto, præsentibus venerabilibus & discretis viris Magistro Michaele de Rancie, licentiato in legibus, & Domino Anthonio Bonæfidei Presbytero, habitantibus Cluniaci testibus, signo meo manuali paruo, vna cum signis manualibus & sigillis præfatorum Dominorum Episcopi & Abbatis ac Diffinitorum, hic appositis testibus, & sequentibus. I. Marini.	Ego vero Ioannes Marini, de Cluniaco, clericus Matisconensis Diocesis, publicus Apostolica Imperiali & Regia auctoritatibus notarius, curiarumque officialatus & præposituræ Matisconensis, necnon Curiarum Cluniaci prædicti iuratus. Copiam superius in præsenti quaterno pergameni descriptam, continentem viginti quatuor folia cum dimidio scripta ad proprium originale rotuli statutorum & ordinationum ordinis Clun. in pergameno descriptorum, sigillis & signis manualibus Reuerendi in Christo patris & Domini, D. Ioannis de Bourbonio, Dei gratia Episcopi Aniciensis & Abbatis Clun. & reuerendorum patrum domnorum Diffinitorum Capituli generalis Clun. anni præsentis millesimi quadringentesimi quinquagesimi octaui, auctoritate Apostolica electorum, in dicto originali rotulo nominatorum, & signo meo manuali paruo signatorum & sigillatorum, de verbo ad verbum die vigesima secunda mensis Iunij anno prædicto collationaui, & collationem ad ipsa feci. Idcirco huic præsenti copiæ manu aliena, me aliis occupato negotiis, fideliter scriptæ, signa mea, magnum videlicet & paruum, hic me subscribendo, apposui consueta. In fidem & testimonium omnium, & singulorum præmissorū requisitus, & rogatus. I. Marini.	
Ioannes III. Abbas Clun. XLII.	Iacobus II. Abbas Cluniacensis XLIII. De hoc Abbate, sicut & de reliquis vide sequentem Chronologiam.	??	??	??	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	VENERABILIVM ABBATVM CLVNIACENSIVM CHRONOLOGIA.	??	??	ANNO Incarnationis Dominicæ 910. Wilelmus Dux Aquitanorum venerando Petro Pauloque venerandū Cluniaco construxit Monasterium, ibique Sanctiss. BERNONEM ordinauit Abbatem, qui vt Deus dedit, & ipse potuit, congregationem sibi commissam quoad vixit, satis strenue rexit, regnāte Carolo Rege. Idem vero gloriosissimus Dux, fundator tam acceptabilis Cœnobij, in Briuatensi vico apud S. Iulianum Martyrem sepultus requiescit. Idem autem Pater BERNO ordinatus est a S. Gedeone Archiepiscopo Bisontionensi.	Anno - 911.	Anno - 912.	Anno - 913.	Anno - 914.	Anno - 915.	Anno - 916.	Anno - 917.	Anno - 918.	Hoc anno iamdictus Dux obiit.	Anno - 919.	Anno - 920.	Anno - 921.	Anno - 922.	Anno - 923.	Anno - 924.	Anno - 925.	Anno 926. amantissimus Pater BERNO obitus sui imminere prænoscens diem, omnem congregationem suam sibi adstare iubens, Patri ODONI Cluniacense, Masciacense atque Dolense Cœnobium commisit regendum. Alteri vero fratri nomine Widoni, reliqua Monasteria reliquit regenda, quibus & præcepit, charissimoque affatu rogauit, vt vnanimiter sibi omni tempore adhærentes, semper vniti permanerent. Quod si in aliquo ab his deuiarent, vel modum priscæ conuersationis in aliquo deprauarent: Priores horum locorum hæc prout possent, corrigerent; hanc eorum societatem Principibus cunctis comprobando, roborantibus. His peractis, obiit idem Pater eodem anno, Idus Ianuarij, requiescit vero in ipso Monasterio. Ipso eodemque anno Sanctiss. Oddo a Vesontionensi Archiepiscopo Bernuino, consecratus est.	Anno - 927.	Anno - 928.	Anno - 929.	Anno - 930.	Anno - 931.	Anno - 932.	Anno - 933.	Anno - 934.	Anno - 935.	Anno - 936.	Anno - 937.	Anno - 938.	Anno - 939.	Anno - 940.	Anno - 941.	Anno - 942.	Anno - 943.	Anno ab Incarnatione Domini 944. Beatus Pater ODO apud Turonicam ciuitatem, in Monasterio sancti Iuliani, quod ipse a fundamentis construxit, degens: incidit in languorem. Tunc cunctis fratribus euocatis, omnia sua, cunctaque Monasteria disposuit, de Cluniacensis loci interim ordinatione reticuit, sed fratribus super hac re eum percunctantibus, respondit. Cluniacum suæ dispositioni reseruauit Deus, nec nostræ ordinationi hac in re subditur ille locus. Capella solummodo mea retenta ad Missæ celebrationem, causa animæ meæ simpliciter, quæque necessaria sunt, illuc mittantur. Ita Sanctiss. Pater hebdomada octauarum S. Martini 14. Cal. Decembris inibi obiit, ibique sepultus quiescit. Eodem vero anno domnus EYMARDVS Cluniaco eligitur, humilis quidem genere, sed celsus humilitatis culmine. Namque fratribus super electione Abbatis consilium agentibus idem Sanctissimus EYMARDVS a Cauiniis sua obedientia rediens, equum super quem sedere consueuerat, ante se ipse pedes piscibus onustum ducens, consilio eorum admiscetur, omnibus eius humilitatem mirantibus. Itaque eius humilitate obtinente Abbas eligitur, & ab Eduensi Episcopo, nomine Rotmundo, regnante Ludouico, consecratur.	Anno - 945.	Anno - 946.	Anno - 947.	Anno - 948.	Anno - 949.	Anno - 950.	Anno - 951.	Anno - 952.	Anno - 953.	Anno ab Incarnatione Domini 954. Venerabilis Pater EYMARDVS ad comprobandum corripitur a Domino, a benignissimo Iesu flagello piæ castigationis erudiendus, dispendio luminis oculorum, ab ipso in perpetuum saluandus, in spacio decem annorum exercetur. Qui statim Sanctiss. MAIOLVM loco suo subrogari decreuit, & cum consilio omnium fratrum, a Cabilonensi Episcopo nomine Holdebodo, ordinari rogauit.	Anno - 955.	Anno - 956.	Anno - 957.	Anno - 958.	Anno - 959.	Anno - 960.	Anno - 961.	Anno - 962.	Anno ab Incarnatione Domini 963. dulcissimus Pater EYMARDVS a diutino cæcitatis verbere, a Domino tandem ad cœleste regnum euocatus, eductus est de hoc carnis carcere, tertio nonas Octobris, sepultus vero in Ecclesia Cluniacensi.	Anno - 964.	Anno - 965.	Anno - 966.	Anno - 967.	Anno - 968.	Anno - 969.	Anno - 970.	Anno - 971.	Anno - 972.	Anno - 973.	Anno - 974.	Anno - 975.	Anno - 976.	Anno - 977.	Anno - 978.	Anno - 979.	Anno - 980.	Anno - 981.	Hoc anno Dedicatio fit Cluniacensis Monasterij, ab Hugone Archiepiscopo Bituricensi 16. Cal. Martij, Lothario regnante.	Anno - 982.	Anno - 983.	Anno - 984.	Anno - 985.	Anno - 986.	Anno - 987.	Anno - 988.	Anno - 989.	Anno - 990.	Anno - 991.	Anno - 992.	Anno - 993.	Anno ab Incarnatione Domini 994. Sanctissimus MAIOLVS rogatu Hugonis Regis, Franciam petens Siluiniacum deuenit. Vbi vltima ægritudine præuentus, clementiss. ODILONEM, Aruernico genere illustrem, sibi successorem, & Cluniacensis ingentis Cœnobij designauit Abbatem. Quo facto idem Beatiss. Pater inibi temporalis vitæ sortitus est finem, ibique sepultus congruis veneratur honoribus, Hugone Rege Regni gubernacula tenente. At vero misericordissimus Pater ODILO, die festiuitatis Pētecostes a Vesontionensi Archiepiscopo Letaldo nomine consecratus, suscepit Cluniacensis ouilis regimen.	Anno - 995.	Anno - 996.	Anno - 997.	Anno - 998.	Anno - 999.	Anno - 1000.	Anno - 1001.	Anno - 1002.	Anno - 1003.	Anno - 1004.	Anno - 1005.	Anno - 1006.	Anno - 1007.	Anno - 1008.	Anno - 1009.	Anno - 1010.	Anno - 1011.	Anno - 1012.	Anno - 1013.	Anno - 1014.	Anno - 1015.	Anno - 1016.	Anno - 1017.	Anno - 1018.	Anno - 1019.	Anno - 1020.	Anno - 1021.	Anno - 1022.	Anno - 1023.	Anno - 1024.	Hic oritur Pater HVGO, electus a Deo, Burgundionum illustri genere, cuius Genitor Dalmatius, Mater vero Aremburgis vocitati sunt.	Anno - 1025.	Anno - 1026.	Anno - 1027.	Anno - 1028.	Anno - 1029.	Anno - 1030.	Commemoratio omnium defunctorum.	Anno - 1031.	Anno - 1032.	Anno - 1033.	Anno - 1034.	Anno - 1035.	Anno - 1036.	Anno - 1037.	Anno - 1038.	Anno - 1039.	Anno - 1040.	Anno - 1041.	Anno - 1042.	Anno - 1043.	Anno - 1044.	Anno - 1045.	Anno - 1046.	Anno - 1047.	Anno - 1048.	Anno ab Incarnatione Domini 1049. Sanctissimus & clementis. Pater ODILO, Siluiniaci degens, vigilia Circuncisionis Domini, mortalis vitæ adeptus est finem. Quem locum præcessoris sui S. MAYOLI insignem corpore, ipse etiam nobilitat proprij corporis tumulatione. Subsequente vero ipso eodemque anno, quadragesimali tempore. Pater HVGO electus, nec mora a Vesontionensi Archiepiscopo Hugone, in ipsa solemnitate Cathedræ sancti Petri Abbas ordinatus, nunc in præsenti, vt decet, officij sui ministerium adimplet.	Anno - 1050.	Anno - 1051.	Anno - 1052.	Anno - 1053.	Anno - 1054.	Anno - 1055.	Anno - 1056.	Anno - 1057.	Anno - 1058.	Anno - 1059.	Anno - 1060.	Anno - 1061.	Anno - 1062.	Anno - 1063.	Anno - 1064.	Anno - 1065.	Anno - 1066.	Anno - 1067.	Anno - 1068.	Anno - 1069.	Anno - 1070.	Anno - 1071.	Anno - 1072.	Anno - 1073.	Anno - 1074.	Anno - 1075.	Anno - 1076.	Anno - 1077.	Anno - 1078.	Anno - 1079.	Concilium Lateranense.	Anno - 1080.	Anno - 1081.	Anno - 1082.	Anno - 1083.	Anno - 1084.	Anno - 1085.	Anno - 1086.	Anno - 1087.	Anno - 1088.	Fundatio huius Basilicæ 2. Calend. Octobris.	Anno - 1089.	Anno - 1090.	Anno - 1091.	Anno - 1092.	Anno - 1093.	Anno - 1094.	Anno - 1095.	Anno - 1096.	Anno - 1097.	Anno - 1098.	Anno - 1099.	Anno - 1100.	Anno - 1101.	Anno - 1102.	Anno - 1103.	Anno - 1104.	Anno - 1105.	Anno - 1106.	Anno - 1107.	Anno - 1108.	Anno verbi Incarnati 1109. beatæ memoriæ Domnus ac venerabilis HVGO, anno ordinationis suæ 61. ætatis vero octogesimo sexto, viam vniuersæ carnis ingressus, beato fine migrauit e sæculo, sepultusque est in Basilica noua beatorum Apostolorum Petri & Pauli, quam ipse a fundamentis construxerat. Hic non solum carnis, sed etiam mentis nobilitate conspicuus extitit, ac locum istum super omnes antecessores suos ædificiis, ornamentis, possessionibus, Monasteriis, Cellis, vltra quam credi potest, vsquequaque fide & industria sua ampliauit. Qui cum esset omnium virtutum exercitiis decenter ornatus, Monasticæ religionis Ordinem laxius diffluentem, prouidentiæ manu restrictius coartauit, geminasque Missas, vnam scilicet pro fratribus defunctis, aliam vero pro viuis, in duobus Oratoriis a se constructis quotidie cantari constituit. Eleemosynis vero supra omnes nostri temporis homines ita semper fuit intentus: vt illius Ecclesiastici verbi sententia, digne sibi congruere iudicetur, qua dicitur, Eleemosynas illius enarrabit omnis Ecclesia sanctorum. Hic a Deo nobis donatus, diu ad profectum huius loci viuere permissus est, gregemque sibi creditum verbis pariter & exemplis erudiens, multipliciter augmentauit; Tandemque senio confectus 3. Calen. Maij, in hebdomada Paschali sancto fine quieuit. Successit ei in Abbatiæ regimine venerabilis vitæ vir, nomine PONTIVS, tam carnis quam mentis nobilitate clarissimus, communique totius sanctæ fraternitatis electione promotus, 7. idus Maij, a Domino Widone Viennensis Ecclesiæ Reuerendo Archiepiscopo consecratus, & in sede sua cum magna totius populi exultatione locatus est.	Anno - 1110.	Anno - 1111.	Anno - 1112.	Anno - 1113.	Anno - 1114.	Anno - 1115.	Anno - 1116.	Anno - 1117.	Anno - 1118.	Anno - 1119.	Hoc anno apud Cluniacum obiit Gelasius Papa, secundus: sepultusque est inter crucem & Altare post Chorum. Suprascriptus vero Wido Viennensis Archiepiscopus, apud Cluniacum in Romanum Papam est electus, qui & Calixtus II. dictus est.	Anno - 1120.	Anno - 1121.	Anno - 1122.	Hoc anno Domnus PONTIVS pro quibusdam negotiis huius Ecclesiæ agendis, Apostolicam sedem adiit: ibi quadam animi sui commotione exasperatus, in manu Domni Apostolici Calixti Abbatiæ Cluniacensi inconsulte abrenuntiauit. Hierosolymam magis iratus, quam deuotus petiit; ibi aliquandiu moratus occultis quorundam literis reuocatus in Longobardiam diuertit, vbi iterum aliquantulum moratus, Ecclesiam in Campo Syon construxit. Cum ecce certus factus de concordia erga se tam Monachorum, quam Burgensium Cluniensium, subito Cluniacum venit, Ecclesiam Apostolorum Petri & Pauli cum armata manu inuasit. Quantam stragem in occisione hominum, quantum Ecclesiæ in ornamentis suis dispendium fecerit, non sine lachrimis est dicendum. Ad vltimum pro huiusmodi facinoribus Romam ab Honorio Papa cum publico anathemate euocatus, quasi causam suam probaturus, contra Domnum PETRVM Abbatem, in eius abscessione, Domni Calixti iussione, & Monachorum Cluniacensium communi electione canonice institutum, Romam petiit, ibi damnatus, & ne maius malum faceret, a Papa retentus, vitam finiuit. In abscessu autem illius HVGO secundus, Prior Sanctimonalium de Marciniaco, ei substitutus est in Abbatem. Quo post tres menses defuncto, nona die Iulij mensis dilata electione causa congregandi Religiosos & prudentes viros, vsque in octauas Assumptionis Dei Genitricis, electus est vir vitæ venerabilis dilectus Domnus PETRVS cognomento MAVRITII, nobilis genere, Aruernia oriundus, ætate iuuenis, maturis moribus senior, non plus 28. annorum, & a Bisuntinensi Archiep. nomine Ansierio consecratus, pastorale officium adeptus est.	Anno - 1123.	Anno - 1124.	Anno - 1125.	Anno - 1126.	Anno - 1127.	Anno - 1128.	Anno - 1129.	Anno - 1130.	Anno - 1131.	Dedicatio Cluniacensis Monasterij a D. Innocentio Papa II.	Anno - 1132.	Anno - 1133.	Anno - 1134.	Anno - 1135.	Hoc anno obiit Heinricus Rex Angliæ.	Anno - 1136.	Anno - 1137.	Hoc anno obiit Ludouicus Rex Francorum.	Anno - 1138.	Anno - 1139.	Anno - 1140.	Anno - 1141.	Anno - 1142.	Anno - 1143.	Anno - 1144.	Anno - 1145.	Anno - 1146.	Anno - 1147.	Hoc anno perrexit Ludouicus Rex Franciæ Hierusalem, mense Iunio, 14. die eiusdem mensis.	Anno - 1148.	Anno - 1149.	Annus Incarnati Verbi 1150.	Anno - 1151.	Anno - 1152.	Anno - 1153.	Hoc anno obiit B. Bernardus.	Anno - 1154.	Anno - 1155.	Hoc anno, tantus terræmotus in Burgundia factus est, vt in quibusdam eius partibus, plurima ædificia concussa subuerterit. Hoc etiam anno vir illustris Heinricus Wintonensis Episcopus, rogatu Domni PETRI Abbatis, & ab Adriano Papa litteris inuitatus: simul etiam a Rege Franciæ Ludouico iuniore, & ab omnibus fere Burgundiæ personis & Baronibus euocatus Cluniacum venit, eandemque Ecclesiam grauis æris alieni pondere oppressam, prudentia & expensis suis omni fere debitorum alleuiauit onere, itaut tam in persolutione debiti, quam in reparandis possessionibus, necessariis etiam rei familiaris comparandis sicut ex ore eius audiuimus, plusquam septem milia marcharum argenti expenderit.	Anno - 1156.	Anno Dominicæ Incarnationis 1157. prima ipsius anni die, Reuerendus & cum multo amore recolendus Domnus PETRVS Abbas, viam vniuersæ carnis ingressus est. Fuit autem exitus huiuscemodi, vigilia Natiuitatis Dominicæ cum illo suo more sanus & incolumis Capitulum ingressus, Natiuitatis Dominicæ pronuntiationem audiisset, & venerandæ festiuitatis nuntium; toto corpore, humili deuotione deuotaque humilitate de more Cluniacensium, adorasset: & post lectionem & defunctorum absolutionem, sermone sublimiter inchoato, Natiuitatis Dominicæ præconia, & Prophetarum vaticinia paulo altius ingrederetur, subito in medio sermonis, oculis illius præconia deuotione, lachrymarum flumine, quarum singularem gratiam obtinebat, non tam madentibus, quam inundantibus, morbo corripitur, & de ipso Capitulo manibus filiorum præ nimio dolore fere insanientium, ad secretiores deportatur domos, vbi tota die & nocte sequenti custoditus, tandem illucescente aurora Dominicæ Natiuitatis, ea videlicet hora, qua Christus mundum ingressus esse creditur; mundo exiens, solemnitatem Dominici ortus cum Angelicis spiritibus celebrare perrexit, de illius exitu Angelis tam exultantibus, quam filiis dolentibus. Sepultus est in capite maioris & nouæ Basilicæ cum magno honore & grandi filiorum suorum dolore, ab illustri viro H. Wintonensi Episcopo, & dies successoris eius eligendi, a Natiuitate Domini, vsque ad Dominicam qua in Ecclesia de Pastore bono, boni Pastoris verba recitantur, per 15. Hebdomadas dilatus est.	Electio Domni HVGONIS III. Abbatis.	Anno - 1158.	Anno - 1159.	Anno - 1160.	Anno - 1161.	Anno - 1162.	Anno - 1163.	Hoc anno Domnus HVGO Abbas III. recessit, & domnus STEPHANVS Abbas successit.	Anno - 1164.	Anno - 1165.	Anno - 1166.	Anno - 1167.	Anno - 1168.	Anno - 1169.	Anno - 1170.	Anno - 1171.	Hoc anno S. Thomas martyrisatus est. Depositio Domni Henrici Wintonensis Episcopi, 5. Idus Augusti.	Anno - 1172.	Anno - 1173.	Depositio Domni STEPHANI Abbatis, & electio Domni RODVLPHI Abbatis, Nepotis supradicti Episcopi, consecrati a Domno Petro Cabilonensi Episcopo, Regnante Ludouico Rege Francorum, 7. Cal. Septembris.	Anno - 1174.	Anno - 1175.	Anno - 1176.	Hoc anno Domnus RADVLPHVS DE SOLIACO, dimisit Abbatiā Cluniacensem, & Domnus GALTERIVS electus est, qui suscepto regimine, cum persoluisset maximam partem debitorum quibus Ecclesia Cluniacensis grauabatur, peccatis nostris exigentibus ablatus est nobis a Deo infra annum post susceptionem regiminis, & electus est Domnus WILELMVS Abbas Ramesiensis, qui tribus annis nobis præfuit. Quo apud Charitatem defuncto, electus est Domnus THEOBALDVS Abbas Cluniacensis, qui assumptus est in Ostiensem Episcopum, & electus est Domnus HVGO Abbas sancti Luciani Beluacensis.	Anno - 1177.	Anno - 1178.	Anno - 1179.	Anno - 1180.	Anno - 1181.	Anno - 1182.	Anno - 1183.	Anno - 1184.	Anno - 1185.	Anno - 1186.	Anno - 1187.	Anno - 1188.	Anno - 1189.	Hoc anno perrexit Hierusalem Philippus Rex Francorum & Richardus Rex Anglorum.	Anno - 1190.	Anno - 1191.	Anno - 1192.	Anno - 1193.	Anno - 1194.	Anno - 1195.	Anno - 1196.	Anno - 1197.	Anno - 1198.	Anno - 1199.	Hoc anno obiit Domnus Abbas HVGO IV.6. Idus Aprilis.	Sanguine regali bene natus & Imperiali.	De Claromonte clarissimus extitit iste.	Abbas, dum vixit Cluniacus in alta refulsit:	Dum rexit plaustrum, mansit sine murmure Claustrum.	Et Domus HVGO V. Abbas Radigensis siue de Radingis electus est. Obiit hoc anno Richardus Rex Anglorum.	Anno - 1200.	Anno - 1201.	Anno - 1202.	Anno - 1203.	Anno - 1204.	Anno - 1205.	Anno - 1206.	Hoc anno a Constantinopolitana vrbe delatum est Cluniacum caput S. Clementis, a duobus nobilibus viris, videlicet Dalmatio de Serciaco, & Pontio de Germola.	Anno - 1207.	Hoc anno obiit Domnus Radigensis HVGO Abbas V. 4. Calend. Septembris, & electus est Domnus WILLELMVS tunc Prior Cluniacensis, & S. Martini de Campis.	Anno - 1208.	Anno - 1209.	Anno - 1210.	Anno - 1211.	Anno - 1212.	Anno - 1213.	Anno - 1214.	Anno - 1215.	Hoc anno dictus Domnus GVILLELMVS Abbas II. resignauit, & Domnus GIRODVS Abbas Molismensis eligitur.	Anno 1220. resignauit Domnus GIRAVDVS, electus in Episcopum Valentiniensem, & ROLANDVS eligitur.	Anno 1228. resignauit Domnus ROLANDVS & Domnus BARTHOLOMÆVS eligitur.	Anno 1230. obiit Domnus BARTHOLOMÆVS, & Domnus STEPHANVS de Berziaco eligitur.	Anno 1236. resignauit Domnus STEPHANVS de Berziaco, & Domnus HVGO Abbas Maioris-Monasterij, diuina prouidente clementia electus est.	Anno 1244. Domnus HVGO Abbas, in Lingonensem Episcopum assumptus est, & Domnus GVILLELMVS Prior de Charitate electus est.	Anno 1250. Domnus GVILLELMVS resignauit, & in Episcopum Oliuen. assumptus est, & Domnus ac venerabilis YVO, tunc Prior S. Marcelli Cabilonensis, a toto Conuentu in pleno Capitulo eligitur in Abbatem.	Anno 1275. dictus Domnus YVO primus obiit, & die sepulturæ suæ electus fuit Domnus YVO secundus, Prior S. Martini Parisiensis.	Anno 1289. obiit Domnus YVO secundus, & GVILLELMVS de Ygiaco eligitur.	Anno 1295. obiit GVILLELMVS prædictus, & BERTRANDVS tunc Prior de Charitate eligitur.	Anno 1308. obiit Domnus BERTRANDVS, & Domnus HENRICVS, procurator in Curia Romana pro Ordine Clun. eligitur.	Anno 1318. HENRICVS in Episcopum sancti Flori constituitur, & Domnus RAYMONDVS in Abbatem Clunien. instituitur.	Post Domnum RAYMONDVM præfuit Ecclesiæ Cluniacensi Domnus PETRVS de Castro-Lucij, qui viginti duob9 annis in magna pace & tranquillitate Ecclesiam & Ordinem Cluniacensem rexit, pluresque vniones dictæ Ecclesiæ procurauit, pluraque iocalia & ornamēta Ecclesiastica & libros dictæ Ecclesiæ contulit. Inuenit Ecclesiam Cluniacensem obligatam in octoginta milibus........ quam omnino antequam discederet, videlicet antequam dimitteret dictam Ecclesiam quittauit, & eandem in magno statu dimisit. Postea per summum Pontificem Clementem VI. assumptus fuit in Episcopum Valentinensem.	Post dictum Domnum PETRVM, Domnus YTERIVS de Mirmande, solemnis Doctor Decretorum, Abbas Cluniacensis instituitur. Qui Cluniacensem Ecclesiam quatuor annis rexit.	Post dictum Domnum YTERIVM, Domnus HVGO Fabri Abbas Cluniacensis instituitur, qui Ecclesiam Cluniacēsem quatuor annis rexit. Postmodum in Prioratum Vallis S. Mariæ, Ordinis Carthusiensis se transtulit, & Abbatiæ renuntiauit.	Post dictum Domnum HVGONEM, Domnus ANDRVINVS Abbas Cluniacensis instituitur, qui Ecclesiam Cluniacensem tredecim annis rexit. Postea tertio ad statum Cardinalatus assumptus est.	Post Domnum ANDRVINVM, Domnus SYMON Ecclesiæ Cluniacensi præficitur, qui dictam Ecclesiam septem annis rexit.	Post decessum dicti Domni SYMONIS, Domnus IOANNES de Pinu tunc Prior S. Martini de Campis, per Summum Pontificem in Abbatem Cluniacensem præficitur. Qui Ecclesiam Cluniacensem quinque annis rexit.	Post decessum dicti Domni IOANNIS Domnus IACOBVS tunc Abbas S. Theoffridi, per summum Pontificem Ecclesiæ Cluniacensi præficitur, quam rexit octo annis cum dimidio.	Post decessum dicti Domni IACOBI, Domnus IOANNES de Cesanno tunc Abbas Monasterij Arrematensis, per summum Pontificem Ecclesiæ Cluniacensi præficitur quam rexit 17. annis, duobus mensibus, & quinque diebus.	Post decessum prædicti IOANNIS de Cesanno, ODO Prior Syluiniaci fuit Abbas Cluniacensis.	Post hunc ODONEM, præfuit Domnus IOANNES de Borbonio Ecclesiæ Cluniacensi.	Post decessum dicti IOANNIS, sublimatus est ad dignitatem Abbatiæ Cluniacensis Domnus IACOBVS de Ambasia.	Post obitum præfati IACOBI, Domnus GAVFREDVS de Ambasia constitutus est Abbas Cluniacensis.	Post decessum dicti GAVFREDI, Domnus AYMARDVS fuit Abbas Cluniacensis.	Post AYMARDVM, IOANNES Cardinalis de Lotharingia accepit Abbatiam Cluniacēsem anno Domini 1528. Hic fuit primus sæcularis inter 44. Abbates Monachos & Religiosos, sub quorum regimine dispensata est domus Cluniacensis annis 680. a fundatione eiusdem vsque ad tempora præfati IOANNIS, quam quidem domum construxit Guillelmus Dux Aquitanorum anno Domini 910. & constituit Bernonem primum Abbatem Clun.	Post præfatum IOANNEM, CAROLVS Cardinalis a Lotharingia fuit Abbas Cluniacensis anno Domini 1550. Cui successit 1575. Domnus CLAVDIVS a Guisia, qui obiit anno 1612. xxiij. die Martij.	Illustrissimus Princeps LVDOVICVS a Lotharingia Rhemensis Archiepiscopus, &c. præfatæ præest Abbatiæ, anno præsenti 1614.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	CHRONICON ALIVD CLVNIACENSE, REVERENDISSIMI PATRIS, DOMNI IACOBI de Ambasia, Cluniacensis Abbatis iussu conscriptum A R. P. FRANCISCO DE RIVO D. Theolog. & Priore Maiori Cœnobij Cluniacensis. PRÆFATIVNCVLA.	??	??	CVM dicat Deo diuinus Psalmus, Confiteantur tibi, Domine, omnia opera tua, & sancti tui benedicant tibi: hoc est, Laudate Deum in Sanctis suis de omnibus mirabilibus, quæ in illos sua pietate ineffabili operatus est. Quæ cū Reuerendissimus in Christo Pater Domnus Iacobus de Ambasia Abbas Cluniacensis meritissimus contemplans, animo suo sæpissime reuolueret; existimabat, quomodo de illis suis operibus Deus laudabitur, quæ nesciuntur? Quomodo ab his, qui ea non viderunt, scientur, nisi dicantur? quomodo in memoria recedentium & succedentium temporum permanere poterunt, nisi scribantur? Sed quia, affirmante Philosopho, Scriptura est nemoriæ custos: Igitur, quo magis ad Deum in suorum gestis Sanctorum contemplandis accendamur, & ad roborandam sacri Ordinis Cluniacensis obseruantiam regularem, ac mores instruendos, sacri ipsius Cluniacensis Cœnobij rerum memorandarum, & virorum Dei Monachorum illustrium gesta præfatus Pater Iacobus Reuerendissimus Abbas Cluniacensis scribenda præcepit. Verum, cum duram mihi prouinciæ huius administrationem commissam esse viderem, diu mecum ipse multumque cogitaui, quid mihi agendum esset: Cum nonnihil in talium gestorum descriptione, litterarumue studiis versatus forem. Cuius si iure recusare administrationem potuissem, libenti id effecissem animo. Difficilem enim illam iudicabam, imo pene Ætna monte, vt dici solet, humeris meis insupportabiliorem: præsertim cum diuersos animorum motus considero. Nam alij compendiosam breuitatem affectant, nonnulli rerum copiam varietatemque magis extollunt. Quidam ingenio delectantur, & acumine in transcribendis antiquorum gestis, quo sensibus reconditis plerique commendent legendi pompam, & vt sic dixerim, phalerata verba. Multi sunt, qui malint sine fuco & concinnitate aliqua grauiter dicere, quantum sufficiat ad plenam suscepti operis delectionem. Tum penitus hoc mihi difficile existimaui, propter tanti loci & Ordinis Cluniac. magnificentiam.	Est autem Cluniacense Monasterium, vt inquit Petrus Venerabilis, religionis, disciplinæ seueritate, fratrum numerositate, omnique Monastici Ordinis obseruantia toto pene orbe notissimum, singulare ac commune peccatorum refugium, per quod multa inferis damna illata, & regnis cœlestibus quamplurima lucra collata sunt. Ibi innumeræ hominum multitudines, graues mundi sarcinas ab humeris suis abiicientes, suaui Christi iugo colla submisere. Ibi omnium professionum, dignitatum, & ordinum personæ, fastum luxumque sæcularem, in humilem & pauperem Monachorum vitam commutauere. Ibi ipsarum Ecclesiarum venerabiles Patres, etiam Ecclesiasticorum negotiorum onera fugientes, tutius, quietiusque viuere, magisque subesse, quam præesse elegerunt. Ibi contra spirituales nequitias indefessum luctamen & implacabile, quotidianas victoriarū palmas Christi militibus præstat. Huius loci habitatoribus continua concertatione carnem spiritui subiicientibus, vere, secundum Apostolum, Christus viuere est, & mori lucrum. Hinc effusa spiritualium virtutum nardo impleta est tota mundi domus ex odore vnguenti, dum Religionis Monasticæ feruor, qui illo tempore pene refriguerat, illorum exemplo virorum, studioque recaluit. Gallia, Germania, transmarina quoque Britannia hæc testatur, Hispania, Italia, totaque Europa fatetur, plena Monasteriis ab eis aut nouiter fundatis, aut ab antiquo senio reparatis. Ibi Monachorum collegia in morem cœlestium agminum, per ordines suos Deo assistentia, cum aliis sanctarum virtutum exercitiis, diuinis laudibus die nocteque ita insistunt, vt de eis quoque a Propheta dictum possit intelligi, Beati qui habitant in domo tua, Domine, in sæcula sæculorum laudabunt te. Sed quid aliquas mundi partes enumero, cum de nostro vltimo Occidente, vsque ad ipsum Orientem fama hæc peruenerit, nec aliquem Christiani orbis angulum latuerit? Hæc namque est vinea, hi sunt palmites, qui veræ viti Christo inhærentes, & a patre agricola purgati, secundum Euangelicam sententiam, multum fructum afferunt. De hac vinea in Psalmis legitur, Extendit palmites suos vsque ad mare, & vsque ad flumen propagines eius. Hæc Petrus ille.	Itaque cum tot affectibus, tantæ ingeniorum varietati, tantæque rei satisfieri nullomodo possit: Ego qui operis magnitudinem & difficultatem animo metiebar, sarcinam hanc diutius reluctando recusaui. Sed postquam vidi me nullis excusationibus proficere, putaui honestis votis etiam supra virium mearum facultatem, obsequendum; proponens mihi pauca ex multis, modica ex plurimis Sanctorum Monasterij Cluniacensis Patrum gestis delibare, mediam eligendo viam. Et si in multis ordo temporum seruari non possit, aut si in aliquibus defecero, obsecro & precor, in me vtamini pietate, qua vti solent ij qui aliis iugum imponere consueuerunt.	Excipiamus in primis quæ scripta sunt, de ipsius Cœnobij gloriosa & deuotissima fundatione Guillelmi cognomento Pij Aruernorum Comitis, & Ducis Aquitanorum, primum ipsius Testamentum in medium deducentes: deinde ad sanctorum gesta virorum clarissimorum sacri Cœnobij Cluniacensis deueniemus. Postremo & finaliter de priuilegiis Ordini Cluniacensi, & ipsi Monasterio a Romanis Pontificibus concessis collectionem paruam ex magnis faciemus.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Testamentum Guillelmi cognomento Pij Aruernorum Comitis, & Ducis Aquitanorum primorum Celticæ Prouinciæ, Fundatoris Monasterij Cluniacensis anno Domini 910.	??	??	Cvnctis sane considerantibus liquet, quod ita Dei dispensatio, quibusque diuitibus consulit, vt ex rebus, quæ transitorie possidentur, si eis bene vtantur, semper mansura valeant præmia promereri. Quod videlicet diuinus sermo possibile ostendens, atque ad hoc omnino suadens, dicit, Diuitiæ viri, redemptio animæ eius. Et cætera.	Integrum hoc Testamentum habetur superius initio totius Operis.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De primo Abbate Cluniacensi Bernone nuncupato.	??	??	Nvnc ad ea, quæ de Abbatum, cæterorumque virorum Dei illustrium gestis huius Cœnobij Cluniacensis dicturi sumus, deueniamus.	Anno igitur ab Incarnatione Domini, nongentesimo decimo, gloriosus Dux Aquitanorum venerandis Apostolis Petro & Paulo construxit Monasterium, in valle quæ dicitur Cluniaca, ibique venerabilem Bernonem designauit Abbatem. Cuius Cœnobij plenam & integram libertatem egregius fundator eius in ipsis posuit fundamentis; Et felicis memoriæ Gregorius VII. & Vrbanus secundus, Apostolicis priuilegiis firmauerunt.	Berno sanctissimus primus Abbas etiam primitus Ecclesiam Cluniacensem incepit regere, anno ab Incarnatione Domini DCCCC.X. Qui vt Deus dedit, & ipse potuit, Congregationem sibi commissam, quoad vixit, satis strenue rexit, regnante Karolo Rege, qui & rexit annis xvj.	Is Berno ex Comitibus Burgundiæ fuit Balmensis Abbas, in omnibus bene & honeste agens. Qui vigorem disciplinæ, quem a sancto Euticio loci Balmēsis Cœnobij fundatore susceperat, successor virtutis illius, egregie sequebatur. De quo quidem Euticio legitur, Ex decurso vitæ stadio circunstantibus fratribus subito spiritum emisit. Et cum ab eius discipulis exequiæ pararentur, viuus rediit, illisque attonitis & admirantibus, ait, Deo gratias. Sciatis quia in his xl. annis vnum tantum diem non memini me cibum sumpsisse, nisi prius fleuissem. Hodie autem, sublato mœrore, consolatus est me Deus, & inter choros Angelorum tribuit mihi requietionis locum. Hæc dicens perpetuo requieuit. Ipse fuit institutor Consuetudinum, quæ in Monasteriis hactenus seruantur.	Venerabilis igitur pater Berno habuit discipulos sanctos, scilicet Oddonem, Adegrinum & Widonem venerabilem nepotem suum, quem Abbatiæ Balmensis Abbatem fecit. Cluniacensi vero Cœnobio sanctum præfecit Oddonem.	Berno vero Abbas ordinatus est a Sancto Gedeone Archiepiscopo Bisont. Qui Berno obiit Idib. Ianuarij, iacetque apud Cluniacum in veteri Ecclesia sancti Petri retro altare sancti Benedicti, quod nunc ab aliquibus dicitur esse altare sanctæ Catharinæ.	De fundatione Cœnobij Cluniacensis, primoque hoc eius Abbate Bernone plura notauimus supra, pag. 3. & seq. vbi & dicti Bernonis Testamentum insertum est.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De sancto Oddone I. Abbate secundo Cluniacensi.	??	??	Sanctus Oddo primus, Abbas secundus, incepit regere anno nongentesimo vicesimo sexto; rexit annis xvij.	Iste Venerabilis Oddo ex militari Francorum prosapia carnis originem duxit, sed magis luce fidei, quam natalium claritate resplenduit. Qui emenso pueritiæ spatio, cum in pleniorem adolescentiæ gratiam formaretur, Clericalibus studiis futurus clericus seruiebat. Et tandem promotus in Canonicum in Ecclesia sancti Martini Turonensis, in tantam animi sublimitatem excreuit, vt gloriam & superbiam vitæ huius, humilitatis pede calcaret. Carnem suam amator ieiunij tanta cibi raritate curabat, vt dimidia panis libra suam per dies singulos inediam sustentaret, necessitatem sitis, & faucium aridam siccitatem aquæ sobria perceptione mulcebat. Eum circa se inhumanum, eum in se solum expauesceres sæuientem. Quod miraculo proximum in illo erat, nec virtutem animi crebra ieiunia, nec in membris eius cādidam venustatem lectisternia dura soluebant. Indeficiens sanctitas in viro Dei, illæsa in eo & integra mēbra seruabat. His diebus honestus iuuenis, succensus amore discendi, Parisium adiit, studendi gratia primam sedis regiæ ciuitatem. Ibi Remigius Antissiodorensis vir prædicabilis, & thesauros scientiæ tunc temporis habens, moderandis & regendis studiis insudabat. Huic adhærens Oddo hunc habuit in liberalibus multo tempore præceptorem, sub quo valde proficiens, ad magnæ sciētiæ cumulum euolauit. Quo tempore gloriosus iuuenis Oddo quadam die, hiemis tēpore, in atrio Ecclesiæ pauperem nudum, & miserabiliter algescentem inuenit, cui compassus tunica sua latenter se exuens, frigoreticum inuestiuit. Quo peracto ingressus est ad cōdiscipulos, sed frigoris inclementiam vltra non sustinēs, redire ad lectulum, rigoris asperitate cōpulsus est. Iam cubiculi primas partes attigerat, cum in eius medio se reponens, repositam auri libram incurrit. Intellexit iuuenis cœleste donum. O virtus scholasticis disciplinis hactenus inexperta! Philosophus heremita Deū suum, quem apud Socratem & Platonem inter aureos rationis & eloquentiæ flores non inuenerat, nudum in nudo paupere comprehendit. Commodauit Domino ad vsuram, & pro vili tunica magnum auri pretium reportauit.	Regressus a studiis homo Dei, Concanonicorum suorum instantia cogebatur, vt Moralia in Iob, quæ nimis in prolixam longitudinem fundebantur, breuiore compendio coarctaret. Non esse suarum virium quod petebant, nec sibi licere humiliter respōdit, operis tam egregij famosam imminuere quantitatem. Sed finaliter precibus eorum deuictus, sancto Gregorio Papa cum Sāctorum cuneis detrahente pennam vnam, quæ in ipsius auricula inhærebat, porrigens eam Oddoni, Accipe, inquit, frater hanc pennulam, & opus tibi a fratribus iniunctum aggredere. Qua certa visione commonitus beatus Oddo Librum Moralium instaurauit, qui adhuc apud nos est.	Deinde ipse venerabilis Oddo cum beato Addegrino tunc milite sæculari adierunt Bernonem Abbatem Balmensis Cœnobij, qui eos suscepit more hospitum, & tandem vterque ibi perpetuo militaturi, cœleste cingulum sibi assumpserunt. Quo assumpto idem Oddo perseuerauit de virtute in virtutem ascendens, qui ante habitum religionis fuerat. Et quia pietate & mundicia specialius eminebat, visum est Abbati eius puerilem scholam Oddonis prouidentiæ posse committi. Iniungitur ei officium, nec recusat: & ætatis infirmæ difficilem curam suscipiens, puerorum inuigilat disciplinæ. Cui contigit quadam die, vt micas illas, quæ supererant ante eum, non collegisset, raptus dulcedine lectionis, quæ in refectorio legebatur. Quas excipere pro consuetudine tamen non licebat. Vnde quid aliud faceret beatus Oddo non inueniens, micis pugillum impleuit. Qui coram Abbate se prosternens, exemicium de Oratorio pedibus sanctus aduoluitur. Animaduertit Abbas eum in aliquo deliquisse, & ductus in præsentia omnium culpam suam prostrato corpore confitetur. Porrigit manum, & negligentiæ signa daturus pugillum aperuit, micas ostensurus, sed protulit margaritas. Quas pater Abbas ad miraculum aureo textui iussit affigi, ne tantæ nouitatis memoria casu aliquo deleretur.	Intuens Berno Abbas in viro Dei virtutum copiam, abundantiam gratiarum, dignum eum altiori gradu pronuncians, decreuit officio sacerdotis sacris altaribus promouendum, reclamantem tamen pro viribus, & nolentē. Extrema tamen obedientiæ necessitate compellit, aduocato Bisuntino Episcopo, & solemni consecratione præmissa Sacerdotis induit dignitatem. A quo siquidē Episcopo fuit rogatus & requisitus, vt ea quæ scripserat super Hieremiam, & quæcumque alia in libri seriem coaptaret, qui tribus Libellulis opus iniunctum explicuit, quod appellatur apud nos hodie, Liber Occupationum S. Oddonis, & apud nos est. Tandem venerabilis Berno decedens ab humanis præfecit Oddonem in Abbatem Cluniacensem, Deo pro nobis melius operante, vt domus gratiæ & virtutis toto orbe postmodū dilatanda in primo Pastore suo sanctimoniæ rundamentum, & religionis exciperet firmitatem. Qui beatus Oddo in extruendis regularibus disciplinis diligentissimus fuit. Nam cum in Galliis totus ordo & regularis obseruātia B. Benedicti penitus sopita fuisset, propter nimias eorum diuitias: paupertate & cæteris virtutibus beati Oddonis restaurata extitit. Etenim Cluniacensis Ecclesia iam perfecta, suisque partibus absoluta consecrationis gratiam postulabat. Qui aduocans Episcopum, Ecclesiam ipsam, quæ nunc dicitur Sancti Petri veteris, dedicari fecit, & fratrum Monachorum officinas construens, ipsos virtuose regebat.	Cluniacensi itaque Ecclesia iam perfecta, consecrationis die ordinata, inuitatis Episcopis ad illius consecrationem peragendam, vir Dei Oddo recens Abbas delicias quas hominibus delicatis apponeret minime habens, anxietate & verecundia distrahebatur. Tamen anchoram spei suæ ad Dominum referens, immanis aper in crepusculo diei consecrationis ad Monasterium e proxima sylua deuenit: quem morti se vltro offerentem occidunt. Cuius carnes artificio coccorum præparatæ, deliciis Episcoporum satisfecerunt.	Inter discipulos eius fuit Nalgodus Monachus, vitæ simplicis & honestæ, qui post decessum ipsius Sancti Oddonis, vitam & miracula eius luculenter descripsit: & qualiter Romæ apud Monasterium beati Pauli, quod ipse vir vitæ venerabilis beatus Oddo in obseruantia regulari reformauerat, libellum quem de vita beati Martini Postumanus & Gallus ediderant, Abbatis precibus correxit, obscuraque loca, glosis appositis, deduxit in lucem. Et item ad beati Martini memoriam ampliandam, cui erat deuotissimus, solennes illas Antiphonas in transitu ipsius beati Martini dicendas, ipse composuit. Quæ fere per omnem Ecclesiam celebri deuotione frequentantur, cum hymno illo solemni, Rex Christe Martini decus. Scripsit & vitam beati Geraldi, quæ apud nos est.	Iste beatissimus Oddo cum cognouisset obitus sui diem, disposuit de Monasteriis sibi commissis. Et cum nihil diceret de Monasterio Cluniacensi, Monachi loci eiusdem Cluniaci orantes, vt eis de Pastore prouideret, respondit beatus pater Oddo, Cluniacum suæ dispositioni reseruauit Deus, nec nostræ ordinationi hac in re subditur ille locus. Obiit is sanctissimus Oddo, anno nōgentesimo xliiij Kal. Decembris, apud Turonicam ciuitatem, & ibi iacet in Ecclesia sancti Iuliani, quam ipse a fundamentis fieri fecit. Celebratur autem eius solemnitas apud nos XIX. Nouembris.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Aymardo I. Abbate Cluniacensi tertio.	??	??	Aymardus primus, Abbas tertius Cluniaco eligitur anno nongentesimo quadragesimo quarto. Nam fratribus super electione Abbatis agentibus concilium, idem sanctissimus Aymardus a Cauiniis sua obedientia rediens, equum super quem sedere cōsueuerat ante se ipse pedes piscibus onustum ducens concilio eorū admiscetur, omnibus humilitatem eius admirantibus. Itaque eius humilitate obtinente Abbas eligitur, & ab Eduensi Episcopo, nomine Rothmundo, regnante Ludouico consecratur.	Iste Aymardus fuit filius Engolismensis Comitis, vt refert Richardus in sua Chronica. Qui propter morum honestatem, & suam nobilitatem multis Monasteriis in Aquitania præfuit.	Sub isto Aymardo fuit factus Monachus sanctus Mayolus Matiscensis Archidiaconus, nobilibus parentibus ab infantia nobiliter enutritus.	Venerabilis itaque pater Aymardus fuit simplicitatis & innocentiæ filius. Hic in augmentatione prædiorum, & acquisitione commodi temporalis fuit studiosus, & in obseruantia regulari deuotus. Amissionem luminis temporalis, & quicquid sibi aduersitatis accidere potuit, absque omni murmure & indignatione potentissime tulit. Qui tandem tota corporis valetudine destitutus, & oculorum lumine priuatus, habito fratrum concilio anno DCCCC. LIV. in loco suo sanctū Mayolum instituit. Qui in Capitulo existens, in hæc vel similia prorumpens verba, ait: Ex magnanimi Regis audacia nouimus in milites spiritum fortitudinis deriuari: sicut ab opposito negligentia remissi Ducis commilitionibus animum dissolutionis inspirat. Aduersa capitis valetudo toto redundat in corpore, sicut eo incolumi permanente, membra certa sospitate & gaudio penitus hilarescunt. Rex etenim formidolosus & pauidus, si terga vertat, si fuerit elapsus in fugam, nunquid non statim quisque fortissimus & virilis femineo pauore soluetur? Quis in capite molestiam sustinens, & in membro patiens principali, non illico totis animi & corporis viribus elanguescat? Quorsum euadat oratio, perspicuum est. Ego enim vobis in cœlesti militia ducatum præbens, & more capitis toti humano Ecclesiæ corpori prouidentiam exhibens generalem, senio & debilitate confectus, officio meo responsum operis exhibere non possum. Processi in dies multos, etiam grandæuus & senex, totius virtutis in me defectum sentio naturalem: facilis excursus annorum me ignorante deprædatus est vires meas. Caligant oculi, luminum acies tota retunditur, & sensuum veritas imminuta sentit directionis suæ iniuriam. Licet sit animus perseuerās, & spiritus victor annorum, totius tamen corporis ruinam passus excubias ordinis celebrare non possum. Prouideat sibi discretio vestra Pastorem, qui præcedat vos in via Dei, & veluti columna luminis in nocte offensionis dirigat gressus vestros. Nauis sine remige commissa ventis, non enauigare ad portum, sed illidi scopulis, & mediis insepeliri fluctibus consueuit. Castrensis militiæ multitudo, nisi Ducis legibus informetur, præsentia muniatur, firmetur auxilio, sæuas circumfremētium hostium manus incurrit: Ecclesia viduata Rectore, dum non habet oculum prouidentiæ, quo regatur, foueam præcipitationis offendit. Cum hæc & similia venerabilis senex Aymardus in virtute spiritus loqueretur, & ad eius vultum & verba circumsedentium mentes & oculi raperentur, adiecit. Vobis quidem incumbit electio, & vestrum erat communi prouidentia præfecisse Pastorem. Sed quoniam in nostræ discretionis iudicio vestri quoque posuistis arbitrij libertatem, de Domini misericordia pie præsumens, hortor atque commoneo vt fratrem Mayolum in custodiā gregis Domini substituatis vigilē & Rectorem. Quo facto ipsū ab Episcopo Cabilonēsi nomine Holdebado ordinari rogauit. Et deinde post resignationem vixit gloriosus Aymardus nouē annis in Cluniaco, & ibi obijt anno DCCCC. LIII. 3. Nonas Octob. iacetque in prædicta veteri Ecclesia retro altare beatæ Mariæ.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De sancto Mayolo I. Abbate Cluniacensi quarto.	??	??	Sanctus Mayolus primus, Abbas quartus, incepit regere Monasterium Cluniacense, anno nongentesimo quinquagesimo quarto. Ad quod Monasterium Cluniacense, eo quod multum in eo regularis obseruantia vigebat, diuinitus peruenit. De quo Cluniacensi Monasterio Nagoldus præclarissime ait. Erat locus in territorio Matisconensi, in valle quæ dicitur Cluniaca, priuatus quidem situ, sed opinione & fama toto iam orbe celeberrimus & solemnis. Qui longe ab humana communione semotus, tantum habebat solitariæ quietis, & pacis, vt cœlestem quodammodo videretur solitudinem imitari: vbi etiam ab antiquo Monasterium fundatum fuit, in quo sub viro vitæ venerabilis Aymardo numerosior Conuentus fratrum, cura morituræ carnis abjecta, victuro in æternum spiritui militabat. Apud quos religio & honestas tanto feruore & studio colebantur, vt viuere homines more diuino, & in corporibus positos præter corpora fieri mirum esset. Virtus quippe monasticæ professionis, quæ in negligentiam tota deciderat, & in Ecclesiis Gallicanis præcipue frigescebat: sic per eos est ad suum reformata principium, vt fere totus orbis religionis inde & ordinis veritatem se gaudeat consecutum. Hinc in Ecclesias Galliæ riui sanctitatis & gratiæ defluxerunt. Hinc in occiduas mundi partes regularium præceptorum, & rigoris monastici fluēta manarunt. Huc bonæ indolis adolescens Mayolus, non animum deponens, sed habitum, inter scolares tyrocinij cœlestis aulas Domino militaturus intrauit. Florebat egregie ordo atque religio sub imperio tanti viri Mayoli, & verbum frequens in ore omnium voluebatur, Non esse domū religionis sub cœlo, apud quā posset via saluti vicinior inueniri. Iste profecto beatissimus Mayolus Prouinciæ regionis indigena, ex oppido, quod dicitur Valentiola, ex nobilissimis parentibus procreatus vsque ad ipsos Galliæ proceres, affinitatis suæ terminos dilatauit, & a linea sanguinis Gallicani magnum sibi nobilitatis apicem comparauit. Hic erat incessu grauis, voce sublimis, ore facundus, vultu angelicus, fide firmus, spe certus, gemina charitate refertus. Multi quoque fidelium, vt refert Vincentius, & testatur fidelissima relatio, diuersis infirmitatibus constricti, etiam de vita desperantes, ab eo visitati per gratiam Dei sanati sunt: Et multi oculorum caligine detersa per meritum eius clarius videre cœperunt. Multi, vt ferunt, a veneno serpentum, a morsibus luporum & canum, ab incursione & illusione dæmonum per Dominicæ crucis vexillum dextera eius manu impressum receperunt salutate remedium. Multi etiam in periculis fluminum, ab ictibus fulgurum & ceteris incommodis per eum liberati sunt. Aliquando candelæ vel cubicularij negligentia, vel occasione aliqua, in noctibus ante lectum eius extinctæ, vt testati sunt qui affuerunt, diuinitus sunt lumini restitutæ. Ad cuius sepulchrum multi sanantur infirmi, paralytici eriguntur, claudi ibi & cæci, ac a dæmonibus oppressi curantur. Et nescio cuius generis igne terribiliter & miserabiliter adusti liberantur. Iste insuper gloriosissimus Mayolus tenacissimæ memoriæ legitur fuisse: ita quicquid semel in pectoris armarium trajecisset, perennis memoriæ laqueis irretiscebat. Sic etiam vacauit studio, & Deus Virginem semper vsquedum vixit, immaculatum in suo corpore custodiuit, pauperiem humilem elegit sibi sponsam. Nam vocatus electione ad Ecclesiam Bisuntinensem, consentire nec habere voluit: sed reputans se indignum & insufficientem, refugit. Pariter etiam cum sedes Apostolica vacaret, similiter acceptare noluit, etiam ad preces & præcepta Ottonis Imperatoris & eius matris.	Huius sancti itaque patris Mayoli, Guillermus Abbas Diuionensis & Fiscanensis, vir vitæ venerabilis, fuit Monachus, & discipulus.	De isto gloriosissimo sancto, scilicet Mayolo, scribit Petrus Cluniacensis, quod non legit aliquem Sanctorum fuisse, qui tot miracula approbata fecerit, beata Virgine Maria excepta. Nam cæcum illuminauit a natiuitate, & spiritum Prophetiæ habuit, vt in miraculis eius describitur: Et signanter de Ottone Imperatore, cui dixit, quod si Romam iret, illic moreretur, nec vmquam reuerteretur: quod ita factum est. Cum itaque in Abbatem Cluniacensem iste beatus Pater noster Mayolus eligeretur, persona in visione noctis, quæ libellum Regulæ manibus præferens hortabatur vt fratribus & eorum electioni consentiret, in testimonium virtutis suæ eandem sibi Regulam perenni matrimonio desponsauit. In fine vero dierum suorum non caligarunt oculi eius, non auditus obsurduit, non manuum vigor euanuit: sed totus integer sensu & animo vitam suam disciplinis cœlestibus occupabat. Vnde interrogatus a discipulis suis in hora suæ mortis, in quo doleret: respondit nihil sentire doloris, sed totis medullis ad Deum fontem viuum sitire & anhelare dixit.	Huius sancti Mayoli Monachus & discipulus sanctus Odilo fuit.	Anno nongentesimo octuagesimo vndecimo, tempore siquidē huius gloriosissimi Patris Mayoli, Cineres Apostolorū Petri & Pauli fuerunt repositi sub ara maioris altaris Sācti Petri veteris.	Anno 1451. fuerunt visitati præfati Apostolorum Petri & Pauli cineres per domnum Oddonem secundum, Abbatem Cluniac. xlj. qui prædictum altare S. Petri veteris nuncupatum fecit reparari, eo quod nimia vetustate cancellabat, in præsentia domni Iacobi de Mossiaco Prioris maioris Clun. domni Philiberti de la Lyre Sacristæ Clun. domni Francisci de Campier, domni Ioannis Fabri subcamerarij.	Rexit vir vitæ venerabilis & sanctus Mayolus hoc sanctum Monasterium Cluniacense annis xl. In obitu vero suo, qui fuit apud Siluigniacum anno DCCCC. XCIIII. quinto Idus Maij, sanctum Odilonem successorem eius designauit Abbatem.	In dicto autem Siluigniaco beatus Mayolus iacet, cuius solemnitas apud nos XI. Maij celebratur.	Epigramma duorum Patrum præcedentium. Ædibus in claris Aymarde, Mayole locaris.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De sancto Odilone I. Abbate Clun. quinto.	??	??	Sanctus Odilo primus, Abbas quintus, a Besontionensi Archiepiscopo Letaldo nomine ordinatus, suscepit Cluniacensis ouilis regimen, anno D.CCCC.XCIV.	Beatus iste Odilo ex Aluerniæ partibus ortus fuit, ex equestri quidem ordine genus duxit; sed terrenæ prosapiæ lineam cælestis vitæ nobilitate transcendit. Eius vitam & mores Petrus Damianus ascripsit, qui inter cætera scribit, quod Sanctus Odilo cæcum a natiuitate illuminauit, & visum a Deo sibi impetrauit. Quod miraculum in castro Besorniaci factum fuit, in capellæ sanctæ Agathæ ibi fundatæ. Quod quidem castrum ad ius Ecclesiæ Cluniacensis pertinet. Idem sanctus, imo Deus eius meritis, aquam in vinum conuertit in cœnobio Paredi, quod dependet ab hoc Monasterio Clun. Et ex paucissimis piscibus magnam Religiosorum multitudinem beatus ipse Odilo satiauit in Monasterio S. Martini, quod ad publicam stratam dicitur.	Multa gloriosus iste Pater Odilo scripsit, & præcipue Sermones, scilicet de Natiuitate Domini, de Epiphania, de Purificatione beatæ Mariæ Virginis, de Incarnatione Dominica, de Resurrectione Domini Sermones tres: Item de Ascensione Domini, de die Sancto Pentecostes, de Natiuitate Sancti Ioannis Baptistæ, de Natali Apostolorum Petri & Pauli, de Assumptione beatæ Mariæ Virginis, de sancta Cruce. Ex quorum visione satis cognosci poterit quantæ scientiæ gloriosus ille beatus Odilo fuit.	Legimus etiam de eo, quod Adraudus Abbas Vremetensis Monasterij vir videlicet religiosus ac sanctæ conuersationis honestate conspicuus, qui discipulus eius extiterat, aliquando referebat; quod vir Dei dum in eo, quo postmodum defunctus est, languore decumberet, illi præcepit, vt ex calculatione colligeret, quæ posset esse summa Missarum, quas celebrauit per spacium quinquaginta sex annorum, quibus Monasterium rexit. In quo facto liquido deprehenditur, quam diuturna, quam indeficiens diuini amoris flamma beati viri pectus excoxit: quem nimirum ab offerēdis quotidie salutaribus hostiis cohibere, tot curarum, tot ingruentium negociorum sollicitudo nō potuit. Vnde temporibus eius legimus quid memoria dignum. Cum religiosus quidam vir, &c. pag. 322.	Aliquando post homo regressus in patriā quicquid ex viri Dei relatione didicerat, & beato Patri & sanctæ congregationi Clun. fideliter narrat.	Tunc venerabilis pater Odilo per omnia Monasteria sua constituit generale Decretum, vt sicut die primo mensis Nouembris, iuxta vniuersalis Ecclesiæ Regulam omnium Sanctorum solemnitas agitur: ita sequenti die in Psalmis & eleemosynis, & præcipue Missarum solemniis omniū in Christo quiescentiū memoria celebretur.	Legimus etiam de eodem sanctissimo Odilone, quod Gregorius VI. Romanus Pontifex sanctum Odilonem Lugdunensem instituens Archiepiscopum ordinari, misit ei pallium & annulum: sed sanctus Dei humilitati studēs, renuit hoc penitus: pallium tamen & annulum retinens, Pontifici, qui dignus esset, reseruauit, quod Cluniaci vsque hodie habetur.	Iste sanctus Odilo in erogādis eleemosynis ita largus erat, vt nonnullii dum eum omnia dispergentem conspicerent, non dispensatorem, sed prodigum iudicarent, in tantum quod Coronæ Imperiali, quam sibi Imperator Henricus ob sui memoriam destinauerat, non parceret, sed eam pauperibus distribueret.	Plurima miracula scripta sunt in registro dicti Petri Damiani, quæ illa cupiens videre, ad ea recurrat.	Anno profecto Incarnationis Dominicæ millesimo quadragesimo octauo, ætatis autem suæ octuagesimo septimo, ordinationis etiam quinquagesimo sexto, ea nocte, quæ Dominicæ Circumcisionis solemnia præcedebat, salutaris Eucharistiæ sacramenta percepit, sicque beatū Deo spiritum reddidit. Sed cum in mortis articulo vir Domini Odilo esset constitutus, diabolum astare conspexit, eumque per nomen tremendi Iudicis, vt abscederet, terribiliter increpauit. Eadem itaque nocte, cum corpus beati Odilonis delatum fuisset in Ecclesia, frater quidam, Gregorius nomine, vidit eundem beatū Odilonem sibi adstantem. Ad quem, motus voce promptissima in somniis interrogat, Quid, inquit, agis Domine Pater? Et ille, Bene, frater, & optime. Dominus enim meus Iesus seruo suo per semetipsum dignatus est adesse, & sui præsentiam misericorditer adhibere.	Obiit itaque beatus Pater Odilo anno millesimo quadragesimo nono Kal. Decēbris in loco Siluigniaci, & ibi iacet. Rexit autem annis quinquaginta quinque. Celebratur eius solemnitas apud nos secunda die Ianuarij.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De sancto Hugone I. Abbate Cluniacensi sexto.	??	??	Sanctus Hugo primus, Abbas sextus, incepit regere anno millesimo quadragesimo nono.	Fuit itaque natione sanctus Hugo Eduensis; generosis parentibus illustris, sed prærogatiua vitæ pariter & virtutum titulis illustrior. Cum enim is B. Hugo in Conuentu & Capitulo Cluniac. suam ediceret petitionem, quidam fratrum Spiritu sancto edoctus, O felicem, inquit, Cluniacum, qui preciosiorem vnum thesauro hodie suscepit thesaurum! Mutata namque cum habitu vita, beatus Hugo monastici Ordinis primos gradus deuote conscendit, obedientiam dico & humilitatem, quæ in Christiana religione morum obtinent principatum.	Eius vitam & mores si describere vellem, multorum annorū lucubratio studiosa sufficeret minime. Hildebertus tamen Cenomanensis Episcopus illam descripsit.	Beatus siquidem Hugo postquam assumptus est in Abbatem Cluniacensem, multa miracula fecit, leprosum curauit, paralyticum sanauit, puerum defunctum vitæ restituit. Et quod prætereundum est nequaquam, cum Papa Stephanus in ciuitate Florentia supremo teneretur incommodo, ex voto ipsius Papæ gloriosus Pater Hugo illuc accessit, comitantib. eum Monachis consummatæ sanctitatis, quibus, iuxta Pauli vocem, viuere Christus erat, & mori lucrū. Testatus autem præfatus antistes ad introitum quidem serui Dei Hugonis, a camera Papæ malignum discessisse spiritum, ad egressum vero remeasse: beatum profecto virum, cuius & vitam satanas abhorruit, & præsentiam expauit. Quod vbi compertum est a summo Pontifice, summis precibus postea detentus beatus Hugo, vsque ad exitum eius cum eo permansit, & corpus eius suis manibus lotum, & funereis vestibus inuolutum in sepulcro locauit. Nec mirū si ad tanti viri præsentiam diabolus fugabatur, cuius spiritus intantum Deo adhærebat, vt etiam ipse in persona sua Dominus Iesus Christus ad eum visitandum venire dignaretur.	Nunc de reuelatione miraculosa fundationis & constructionis magnæ basilicæ Clun. sibi facta aliquid dicamus, Cum quidam abbas Monasterij cui Balma vocabulum est, Gauzo nomine, &c. Require supra. pag. 457.	Tametsi dedicatio præfatæ basilicæ post longa fuerit interualla facta, tamen ne diuertamus ab hac materia huius sanctæ Basilicæ, de ipsius dedicatione nunc dicendum erit.	Dedicatio Maioris Cluniacensis Ecclesiæ, quæ quantum ad fabricam cunctis pene totius mundi operibus suo tempore præcellens consecrata est a venerandæ memoriæ Domino Innocentio huius nominis Papæ secundo. Affuit cum eo huic dedicationi totus Episcoporum & Cardinalium Romanorum, qui cum ipso ab vrbe ad Gallias venerat, Conuentus: aliorum Pontificum & Abbatum magnus numerus: Cleri & populi exultantis, & Deum laudantis maxima multitudo.	Anno itaque Incarnationis Dominicæ 1131. hæc dedicatio facta fuit. Cuius siquidem Ecclesiæ altaria inibi existentia sequuntur, quæ infra scilicet maiorem Ecclesiam, quæ dicitur Sancti Hugonis, sunt.	Altare maius.	Altare matutinale.	Altare S. Orientij.	Altare S. Benedicti.	Altare beatæ Magdalenæ.	Altare S. Agathæ.	Altare S. Nicolai.	Altare S. Martini.	Altare S. Nazarij & Celsi.	Altare S. Vincentij Martyris.	Altare S. Andreæ Apostoli.	Altare S. Clementis Papæ.	Altare S. Iacobi Apostoli.	Altare S. Dionysij & sociorum eius.	Altare S. Leodegarij & Guineforti.	Altare S. Eutropij, in quo bonæ memoriæ Dominus Ioan. de Borbonio fecit suam Capellam.	Altare S. Martialis Episcopi & Confessoris.	Altare S. Stephani protomartyris.	Altare S. Gabrielis Archangeli in turri campanarum.	Altare ante Crucifixum.	Altare S. Sebastiani Martyris.	Altare S. Marcelli Papæ & Martyris.	Altare S. Thomæ Cantuariensis.	Altare xj. millium Virginum.	Altare S. Michaelis super portale maioris Ecclesiæ.	In hac Sancta Ecclesia Cluniacensi mos consuetus & deuotissimus habetur, deuoteque ab antiquo obseruatus semper, vt more illo, quo Christus pauit discipulos in die Cœnæ, Sacerdos maioris altaris pascit suos in Sacrosancto mysterio ministros sub vtraque specie, videlicet corporis sacri, & diuini sanguinis Christi, Diaconum scilicet, Subdiaconum, & duos sibi adsistentes ministros, & istud quotidie in celebratione maioris Missæ.	Est insuper amplum Refectorium, longitudinis circiter xxxviij. & latitudinis xxiiij. passuum: In quo sunt sex mensæ ordinatæ per longitudinem, tam in medio, quam a dextris & sinistris. Sunt & aliæ tres mensæ in capite ipsius Refectorij, scilicet mensa Præsidentis, quæ supereminet alias mensas: & item mensa Prioris majoris a dextris, & mensa Prioris claustralis a sinistris mensæ ipsius Præsidentis. Ista domus Refectorij habetur gloriosa in picturis tam noui quam veteris Testamenti, principum fundatorum & benefactorum Cœnobij Cluniacensis cum immensa imagine Christi, & repræsentatione magni ipsius iudicij: In quo scribuntur versus qui sequuntur:	Ecce dies magnus, quo Iudex præsidet Agnus,	Sponte, vel ingratum cui subditur omne creatum:	Infelix vere, cui non datur ista timere,	Nam præsens ignis domus est æterna malignis, Deo gratias.	Ad hæc in ista basilica Cluniacensi, ante eius magnum altare est candelabrum cupreum miræ magnitudinis & excellentiæ, desuper totum deauratum, opere fusorio & mirifico operatum, lapidibus cristallinis & berillinis ornatum: altitudinis in hastili decem & octo circiter pedum, & in modum traditum Moysi a Domino in Exodo 25. cap. factum. Hastile enim eius & calamos, cyphos, & speculas, ac lilia ex ipso procedentia. Sex siquidem calami egrediuntur de lateribus, tres ex vno latere, & tres ex altero. Tres cyphi quasi in nucis modum per calamos singulos, sperulæque simul, & lilium, & tres similiter cyphi instar nucis, in calamo alto, sperulæque simul, & lilium. Hoc est opus sex calamorum, qui producuntur de hastili, & cætera quæ ibi habentur, ad modum illius diuini Candelabri facta sunt, in isto nostro Candelabro magno, quod ex dono Reginæ Matildis habemus. In hoc siquidem nostro Candelabro versus inscripti sunt sequentes.	Ad fidei normam voluit Deus hanc dare formam,	Quæ quasi præscriptum doceat cognoscere Christum:	De quo septenæ sacro spiramine plenæ	Virtutes manant, & in omnibus omnia sanant.	Nunc videamus quid beatus Hugo vigilia Natalis Domini in capitulo narrauerit, quod Petrus Venerabilis in lib. suo I. Miraculorum cap. XV. narrat, cuius tenor sequitur.	Mos est eiusdem Monasterij Cluniacensis Natiuitatem Saluatoris, & cætera. Require supra, pag. 1272.	Nunc vero de Sancti Patris nostri Hugonis discipulis pauca dicenda sunt. Nam ipse secum viros consummatæ sanctitatis habebat, quibus viuere Christus erat, & mori lucrum. Wldaricus, qui cum Geraldo Cluniacum venit, & ab ipso patre Hugone susceperunt habitum monachalem. Iste vero Geraldus fuit Ratisponensis ciuitatis, scholasticus & rogatus a S. Wldarico adiit Romanam vrbem cum prædicto Wldarico, & obtenta absolutione suorum peccatorum exploratores virtutum venerunt ad sanctum Hugonem, & sub ipso in Clun. Monasterio secundam regenerationem susceperunt. Ipse vero Geraldus erat sapientia, consilio, ac morum grauitate insigniter præpollens. Non post multos annos maior Prior constitutus, ac postmodum iubente Apostolicæ sedis Præsule Gregorio, scilicet VII. Hostiensis Ecclesiæ Pontificatu sublimatur. Cuius sedis curam cum summa rexit sollicitudine, creditæque sibi negociationis talentum Domino suo cum duplicata reportans vsura, meruit audire, Euge serue bone & fidelis, intra in gaudium Domini tui.	Sanctum quoque Wldaricum diuinis magnificum exercitiis Sanctus Hugo Abbas ad sacerdotale promoueri fecit officium, sibique constituit Capellanum & Consiliarium. Et quia sciebat eum virtute ac sapientia totum esse compositum, suo etiam gregi apud illum Confessionis præparauit aditum. Vnde accedebant ad eum tam senes quam iuuenes diuersis passionibus laborantes, tanto sincerius, quanto securius conscientias suas illi aperientes. Ipse vero cum summa charitate omnes suscipiebat, & more sapientissimi Medici congruis quosque pœnitentiæ remediis curabat. Iste vero sanctus Wldaricus ex illustri prosapia Bannariorum Ratisponæ ciuitatis procreatus, velut Lucifer inter cætera poli sydera, sic inter totius cognationis suæ relucebat nobile stema. Cætera eius virtutum merita & miracula in libro gestorum eius habentur. Festiuitas seu ipsius solemnitas apud nos agitur decima die mensis Iulij.	Vnum tamen singulare in honorem huius sacri Monasterij non esse prætereundum a nostrorum memoria temporum legi. Quod in libro Consuetudinum quas ipse fecit, in titulo & rubrica, de Septimana ieiunij quatuor temporum, ipse ait in hunc, qui sequitur modum. Aliquando, inquit ipse Wldaricus, forte libellus venit in manus nostras, simulans, quod olim scriptus esset ante plures annos: In quo inter cætera habetur, Nostram esse consuetudinem in hoc sacro Monasterio Cluniac. vt in Natali Domini ministerium coquinæ faciant domnus Abbas & Cellerarius simul cum Decanis. Quod ideo tacere nolui, vt animaduertas a quanta sanctitate locus noster incepit. Hæc ille.	Hildebertus fuit discipulus & Monachus sancti Hugonis, qui tandem promotus fuit ad dignitatem Episcopalem Cenomanensis Ecclesiæ, & consequenter translatus ad Ecclesiam Archiepiscopalem Turonensem. Iste fuit vir illustris & doctissimus, spēr in versibus scribendis. Qui & ipse descripsit luculenter vitam præfati sancti Hugonis Domini sui & Abbatis.	Beatissimi Hugonis discipulus & Monachus suit Otho siue Oddo Prior Cluniacensis, qui assumptus in Papam Vrbanus secundus dictus est. Iste Vrbanus Papa secundus statuit in Concilio Claromontensi, quod Horæ beatæ Mariæ Virginis quotidie dicerentur. Postea congregauit Concilium apud Claromontem pro passagio vltramarino, in quo quasi totum Occidentem congregauit in terræ sanctæ subsidium, & specialiter regnum Franciæ. Et per sua media, ciuitas Hierusalem extitit a Christianis de manu Sarracenorum recuperata.	Nunc vero dicendum est de Goderanno Monacho & Capellano sancti Hugonis. De quo siquidem Goderanno legitur & contigit aliquando sanctum Hugonem Eucharistiam præbuisse cuidam leproso, communioni hominum corporaliter subtracto. Tunc vero communicanti, qui tumentibus labiis & vlceroso ore corpus Domini sacrum iniuriose masticans, portiunculam importuna secatione reiecit, sequente nimirum nausea & spuma horribili; Christi miles Goderannus qui aderat, Domini sui sacramēta indigne conspiciens agitari, quod diligebat celeri collegit obsequio. Et ecce vir magnanimus manus vtrasque supponens viuificis sacramentis, in ore suo proiecit vomitum nauseantis ægri, lethalibus coleris cohærentibus fideliter absorbens. Qua in re magister pius beatus Hugo stupefactus & hærens, discipuli perfectione attonitus Laurentij craticulam tolerabiliorem fuisse indubitanter asseruit. Hic denique Goderannus ad Episcopatum Xantonicum promotus, quo altius conscendit, eo latius refulsit.	Beatus Morandus fuit etiam sancti Patris nostri Hugonis discipulus, cuius gesta quis volens scire, eius vitam apud nos descriptam legat. Solemnitas vero ipsius celebratur apud nos tertia die Iunij.	Hildebrandus insuper beati Hugonis discipulus fuit. Qui postea Gregorius Vij. Papa factus est. Hic etenim Prior Cluniacensis fuit, Cardinalis postea factus. Dum quadam die in Cluniacensi Capitulo, vtpote Monachus adhuc, tamen Romanæ Ecclesiæ subdiaconus Cardinalis beato viro Hugoni assideret, conuersus Dominum Iesum illi consedere vidit, & quasi in singulis iudiciis eius illi faueret, beato scilicet Hugoni, vultu & habitu Dominus noster Iesus Christus hilaris apparebat. Mox ille Cardinalis beatus, cunctis stupentibus rem siquidem penitus ignorantibus, tanto Iudici assurgens medium volebat constituere Dominum. Tandem a Patre sanctissimo Hugone, cur de sede surrexisset requisitus, visionem, quam quibus oculis vidisset nescire fatebatur, vt perlibauimus, exposuit. In quo perpendere possumus qua puritate & æquitate culpas discutiebat, qui iudicem sæculorum assessorem habere merebatur. Iste Gregorius fuit vir sanctus, & multas persecutiones pro iustitia perpessus est. Tandem in Apulia moritur, miraculis coruscans. Hæc in vita beati Hugonis leguntur.	Nec obmittendum censeo de Wigone Albionensi Comite facto Monacho sancti Hugonis. Qui nimirum Wigo dum quadam die cum sancto patre Hugone sermocinaretur, inter alia Monachum se posse fieri denegauit, nisi veste sæculari ad votum & semper indui permitteretur. Quod vbi vir Dei Hugo audiuit, & voluntati eius æquiescendo satisfecit, & animam eius Deo lucrifecit. Nam Monachus factus primum melioribus & preciosioribus vestibus sub cuculla indutus incedebat. Deinde cum videret fratrum humilitatem, simulque vitæ & habitus simplicitatem, se inter oues Christi quasi Leonem reprehendens, sponte sua sæcularia & pomposa quæque abiecit. Et sic breui spatio conuersioni se circiter viginti dierum curriculum beato fine quieuit.	Postremo de Duranno gloriosissimi Patris nostri Hugonis Monacho, postea Tolosanæ ciuitatis Episcopo, quod legimus nunc in campum deducatur. Fuit vir quidam Durannus nomine, miræ simplicitatis & gratiæ: qui quamuis religiosus vita fuisset, tamen ex animi iocunditate aliquando verba risum mouentia proferebat, honesta tamē, sed iocosa, & facete illa dicebat. De qua re cum sæpius a S. Patre Hugone, cuius & Monachus erat, argueretur; Quadam die in spiritu prædixit ei, quia postquam ab hac vita migraret, ore spumoso per visum ipse Durannus alicui fratrum appareret. quod ita factum est. Nam cuidam Capellano suo nomine Seguino post decessum Durannus frater apparuit; atque vt vir Dei sanctus Hugo prædixerat, spumosus labra fratrem edocet de oris deformitate, scilicet quod vaniloquij culpa pœnas lueret. Et vt pio patri Hugoni causam eius aperiat, deposcit. Cui postquam reuelata visio est, vir plenus Spiritu sancto beatus Hugo septem fratribus hebdomada vna silentium indicit. Sed vnus ex eis violauit, quod sex illibatum seruarunt. Tūc Episcopus iterum prædicto fratri ore quidem iam mundiore, sed aperte quadam adhuc quasi saliua defluente apparuit, dicens se obedientia fratrum, qui silentium seruauerunt, purgatum, sed conqueri quia nundum penitus purgatum: & illud quod adhuc modicum imminebat sordidum in eo, propter silētium septimi fratris fractum, illa pars nōdum curata restabat. Itaque visa iterum beato Patri Hugoni intimantur, & fractura silentij altera hebdomada solidata. Tertio demum idem Episcopus Durannus fratri sine vlla deformitate se manifestauit. Hæc Renaldus in vita gloriosi patris Hugonis retulit.	Anno Verbi Incarnati 1109. Beatæ memoriæ venerabilis, gloriosissimusque Pater Hugo, anno ordinationis suæ 61. ætatis vero 86. viam vniuersæ carnis ingressus beato fine migrauit a sæculo III. Kal. Maij, in maiori Ecclesia quam ipse in honorē Apostolorum Petri & Pauli construxit, sepultus retro altare matutinale fuit: demum releuatus, & super maius altare dictæ basilicę nunc corpus eius requiescit.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Epitaphium gloriosissimi Patris nostri Hugonis.	??	??	Regula virtutum Pater Hugo, decus Monachorum,	Spes inopum, contemptor opum, portus miserorum,	Vas templumq. Dei, libamē & hostia Christi,	Carne locatur humi, sed spiritus astra petiuit.	O fœlix currus, fœlix auriga tuorum!	Fac vt ad astra vehas quos hic viuente regebas.	Vltima lux vitæ penultima luxit Aprilis,	Lux æterna Deus tibi luceat omne per æuum.	Deo laus.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Pontio I. Abbate Cluniacensi septimo.	??	??	Pontius primus, filius Comitis Merguliensis, Abbas Cluniacensis septimus, immediatus gloriosissimi Patri Hugonis successor, vir vitæ venerabilis erat, & tam carnis quam mentis nobilitate clarissimus, communique totius sanctæ fraternitatis electione promotus, VII. Idus Maij, a Domno Widone Viennensis Ecclesiæ reuerendo Archiepiscopo consecratus, & in sede sua cum magna totius populi exultatione locatus est: & incepit regere anno Domini 1109.	Tempore huius Pontij, anno Domini 1112. VII. Kal. Augusti tabula S. Basilij Episcopi Cæsariensis fuit delata miraculose, & per reuelationem diuinam Cluniacum apportata, quæ continet magnam ligni Dominicæ Crucis portionem.	Huius insuper Pontij diebus Capella beatissimæ Virginis Mariæ matris Christi nuncupata Capella Abbatis, dedicata fuit, & altare ipsius consecratum.	Anno insuper 1119. apud Cluniacum obiit Gelasius Papa secundus, vt dictū est in iis quæ de cineribus Apostolorum Petri & Pauli scripta sunt. Iste vero Gelasius sepultus est inter crucem & altare, quod post chorum magnæ Basilicæ est Supra scriptus vero Wido Viennensis Archiepiscopus apud Cluniacum in Romanum Pontificem est electus, qui & Calixtus secundus dictus est.	Tempore insuper huius Pontij, Papa Calixtus secundus, de quo supra, canonisauit sanctum Hugonem, ipse existens in Cluniaco, & ad laudē & gloriam Domini nostri Iesu Christi, natale tanti Confessoris tot & tantis virtutibus approbauit, festumque fieri decreuit, & obseruari mandauit. Eademque die communi suorum assensu assidentium largitus est Papa idem Calixtus Cluniacensi Ecclesiæ speciali & proprie suæ, vt Abbas Cluniacensis semper & vbique Romani fungatur officio Cardinalis. In cuius signum manu propria ipse Calixtus Papa Pontium Abbatem Cluniacensem annulo suo vestiuit.	Anno 1119. Rex Ludouicus promisit seruare Monasterium Cluniacense, vt rem suam propria, & membra eius. Karolus septimus confirmauit anno 1452. Hoc etiam anno Ordo Præmonstratensium inchoauit.	Domnus Gelduinus, qui ex nobili stemmate Puteacensium procerum editus extitit, vir magni generis fuit, pro spe regni cœlestis seductoriam seculi pompam deseruit, Monachusque effectus voluntariam Christi paupertatem in Cluniacensi cœnobio arripuit. Pro sua religione in Priorem Luperciaci burgi assumptus fuit, & tandem licentia ab Abbate obtenta, in Abbatem sanctissimi sepulchri Matris Domini de valle Iosaphat assumptus est. Inde cum Rege Hierosolymitano consobrino suo Antiochiam perrexit.	Ad hæc tempora huius Pontij floruit Ymarus Tusculanensis Episcopus. Hic apud sanctum Martinum de Campis Parisiis habitum Monachi sub domno Matheo tunc temporis Priore, postea venerabili Albanensi Episcopo, in iuuenili constitutus ætate suscepit. A quo suo Priore Cluniacum ducitur. Et tempore domni Pontij Abbatis professione pariter & benedictione completa monasterialibus sacramentis arctius implicatur. Inde suffragantibus meritis custos Ordinis efficitur. Post ad Prioratum de Charitate præficitur, Abbas postmodum Noui Monasterij Pictauensis ordinatus, vbique strenuus rector, præcipuus Ordinis cultor, suæ religionis & sapientiæ clarissima monimenta reliquit. Succedenti tempore a Domno Innocentio Papa in Patriarchia Lateranensi Cardinalis Pontifex consecratur, coepiscopus & coadiutor Romani Pontificis, in partem sollicitudinis aduocatus, Lauconen. & Tusculanensis Ecclesiæ titulo decoratur. Sub domno quoque Lucio Papa legatione fungens in Angliā transfretauit, vbi vices agens Apostolicas, manus suas excutiens a turpi munere, ad subuertendum iudicium nullis potuit pecuniis expugnari. Tandem sicut in voto semper habuerat in sepulchro patrum suorum collocari, & ad ipsos apponi desiderans, ad nos veniens collegit quicquid habere potuit, & tam in stagno faciēdo, quam in reliquis beneficiis, quæ Conuentui gratanter impendit, amplius xliii. solid. deuotus expendit.	Albertus fuit Monachus S. Hugonis, celebri memoria dignus, potissime ab eis qui libenter libros scribunt, vel sibi faciunt. Eius enim gloria in volumine illo maxime ordinat quidem habetur in ingressu librariæ Cluniacensis, quod ipse scripsit cum adiutorio Petri Armarij, qui Chori rector siue cantor dicitur. Est enim illud volumen biblię mirificum, magnum & preciosum, littera, & correctione, ac etiam coopertura, lapidibus berillinis decoratum, quorum eulogium siue commendatio in dicto volumine scribitur in modum qui sequitur. Hunc librum scripsit quidam frater Cluniacensis, antea vero Treuerensis, Albertus nomine, præcepto & impensis dōni Pontij venerandi Abbatis, Petro quoque tunc temporis Armario necessaria quoque secundum officium suum cum gaudio studioque subministrante. Pater autem prædicti fratris Andreas nomine cū ipso Cluniacum venit, & ambo, scilicet pater & filius, sancto Spiritu cooperante, & corda illorum illustrante, a S. Patre Hugone habitum Religionis susceperūt. Sed pater iamiam in Cluniacum obiit in Domino. Prædictus etiam frater adiuncto sibi quodam religioso fratre Opizone nomine, librum hunc auctoritate aliorum librorum cum magna diligentia emendaturum bis ex integro perlegit, bisque correxit. Igitur frater Albertus peccator prouolutus pedibus seniorum Cluniacensium humiliter supplicat, vt sibi patrique suo apud Deum suorum obtineat veniam delictorum. Amen.	Simili modo non minori venit commendandus frater Durannus Monachus S. Hugonis, qui plurimum etiam laborauit scribendo libros ad officium Ecclesiæ pertinentes. Cui beatus Hugo pro laboribus plurimis cōcessit duplex officium, scilicet vt fiat pro eo in duplo vbi cæteri Religiosi habent simplex tantum. Iste Durannus commendatur in magno Legendario capellæ Infirmariorum.	Anno Domini 1120. fuerunt apportatæ Cluniacum reliquiæ protomartyris S. Stephani per diuinam reuelationem.	Anno vero Domini 1122. domnus Pontius pro quibusdam negotiis huius Ecclesiæ agendis Apostolicā sedem adiit, in manu dōni Calixti secundi Papæ Abbatiam Cluniacensem sponte resignauit, & Hierosolymam deuotus petiit. Is rexit annis XIII. & obiit anno Domini 1125. 1111. Idus Ianuarij.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Hugone II. Abbate Cluniacensi octauo.	??	??	Hvgo secundus Prior sanctimonialium de Marcigniaco, Abbas huius sacri Monasterij Cluniacensis octauus, Pontio in Abbatem substitutus, anno 1122. incepit regere hoc Monasterium Cluniacense.	Circa ista tempora paulo ante vel post, Dux Burgundiæ nomine Hugo venit Cluniacum, & ibi suscepit habitum sacræ Religionis monasticę, cuius epitaphium affixum retro Capellam sanctæ Mariæ Virginis, dictam dominam nostram de cimeterio tale habetur.	Hic requiescit vir celebrandæ memoriæ, magnusque seculi contemptor, Hugo olim dux Burgundiæ, postea sacerdos & Monachus huius sanctæ Ecclesiæ Cluniacensis. Anima eius requiescat in pace, Amen.	Istis insuper diebus vel circa fuit Monachus Cluniacensis Dux Poloniæ, antequam Ducatus ille esset regnum. Et cum vacaret dictus Poloniæ Ducatus hærede, de licentia & dispensatione Papæ dux de Monacho Cluniacensi factus est Rex Poloniæ. Postmodum habita prole in Monasterium rediit Cluniacum Religiosus. Fundauit enim ipse in suo regno Monasterium vocatum Magilicense sub vocabulo Apostolorum Petri & Pauli.	Iste Dux vocabatur Boleslaus, & adhuc iuuenis missus a Patre nomine Brasimio Parisiis sacris litteris instruendus, qui tam in moribus quam in scientia sic edoctus est, vt toto corde & affectione suo Creatori studeret præstare obsequium, & Deo perpetuo famulari. Tandem Monasterium Cluniacense intrans habitum Monachalem induit, & in eodem loco Diaconatus ordinem suscepit. Postmodum vero tractu temporis patre eius defuncto, quærunt eum regnicolæ per totum orbē. Tandem Cluniacum venerunt, suum dominum reperientes, ad Abbatem accedunt; petentes dominum suum Ducem, vt veniat regnare super eos. Quibus Abbas respondit hoc facere minime posse sine expressa licentia sedis Apostolicæ. Qui iter arripientes ad Papam, supplicarunt, vt Duci eorum dispensaret. Quo renuente, tandem eorum piis supplicationibus annuens dispensauit cum prædicto Duce, tali conditione, quod milites & cliētes illius Ducatus perpetuo portarent tonsuram ad modum Cluniacensium, & in signum Diaconi stolam ad modum Diaconi deferrent. Quam ordinationem libenter susceperunt, & per certa tēpora seruauerunt. Verum quia satis aliena ab eorum moribus ista videbantur, obtinuerunt vt habitu pristino vterentur, sed tali conditione quod dictus Dux, qui pro tunc Rex erat, Monasterium construeret in honorem Domini nostri Iesu Christi, & SS. Apostolorum Petri & Pauli. Et istud Monasterium vocatum est Tyneetz, in quo erant continue residentes lx. Monachi. Et tandem iste Dux obtinuit ab Abbate Cluniacensi, qui pro tunc erat, XII. Monachos, quos in prædicto Monasterio posuit. In quo Regula S. Benedicti tenetur, & cerimoniæ Cluniacensis Ecclesiæ obseruātur. Hunc tamen Cazimirum nominat Mathias Mechoniensis lib. 2. Chronicorum Poloniæ, cap. 13. quem a Religione absolutum cum dispensatione Benedicti VIII. anno circiter 1041. Poloniæ Regem refert coronatum.	Nequaquam prætermittendum censui qualiter dæmon visibiliter Comitem Matisconensem importauit circa hæc tempora. Cuius rei mirandam iam adeamus facti seriem, quam hic inserere non veritus sum, eo quod is Comes magnus huius Cluniacensis fuit Monasterij persecutor. Sed quid moror? ne igitur diu vos suspensos teneam, arrigite ad hoc aures obsecro.	Primum igitur ad terrorem & correctionem malorum Principum, quod Matisconi gestum est, proferatur. Insolitæ quippe res. &c. habes integram narrationem supra lib. 2. Miracul. Petri Venerab. cap. 1.	Deinde paucis diebus post, venerunt Cluniacum Wido Comes Matisconensis, prædicti Comitis filius, cum vxore, filiis suis, & XXX. militibus qui omnes Monachi facti sunt. Et similiter Wigo Comes Albionēsis. Mulieres vero prædicti Comitis Matisconensis, & dictorum XXX. militum omnes Religiosæ factæ sunt apud Marcigniacum Monasterium Monialium. Quorum Epitaphium retro Ecclesiam sancti Petri Veteris, super cimiterium, ante Capellam Dominæ nostræ Cimiterij, tale extat.	Hic requiescit Wido Comes Matisconi, boni exempli memoria, qui nullum hæredem seculo relinquens, conuersationis gratia, Domino ducente, Cluniacum venit cum vxore, filiis, & filiabus, & xxx. militibus suis, omnes Monachi facti sunt. Albionensis etiam Comes Wigo sepultus est in hoc loco, qui & ipse huius Ecclesiæ miræ deuotionis Monachus extitit, Requiescant in pace Amen.	Iste Hugo II. Abbas octauus obiit VII. Idus Iulij, anno 1122. & per tres tantum menses rexit hoc Monasterium. Iacet itaque apud Cluniacum iuxta altare SS. Nazari & Celsi.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Petro venerabili I. Abbate Cluniacensi nono.	??	??	Petrus primus, Abbas nonus Cluniacensis, fuit electus in octauis Assumptionis beatæ Dei Genitricis Mariæ, & incipit regere anno Domini 1122. Hic Petrus prædictus cognomento Maturitij, ex nobilissimis Arueniæ magnatibus originē ducens, ab ipsis infantiæ cunis a parentibus Deo sub monastica obseruatione militaturus oblatus est, a sancto Patre nostro Hugone in extremum vitæ suæ Monachali benedictione insignitus. Postea tempore Domni Pontij Abbatis Cluniacensis Prior Viziliacensis factus ordinem strenue rexit. Inde Prior de Domna factus, defuncto venerabili viro domno Hugone II. huius loci Abbate, a magnis famosisque, qui tunc florebant, huius loci Monachis ac personis Religiosis in vniuerso acclamantibus conuentu in Abbatem eligitur: Et a Chrysopolitano Archiepiscopo eodem die benedicitur, cum esset annorum circiter XXX.	Suscepto Abbatiæ regimine humilitatis præcipuæ cultor, & sanctimoniæ magnificus & singularis custos extitit. Incessus eius grauis, sermo maturitatis & gratiæ plenus, mores bene compositi, totus iocunda grauitate, grauique iocunditate redimitus, omnibus exemplar honestatis & monasticæ grauitatis præferebat. In suscipiendis cōfessionibus singularem suo tempore gratiam obtinens, in curandis occultis confitentium reatibus speciali calebat solertia; Ita vt ipsum solum crederes, qui sciret curare sua, & aliena vulnera non detegere & publicare. In corripiendis apertis vitiis plus patris exercuit quam iudicis, plus clemētiæ quam rigoris, plus misericordiæ quam censuræ. Statura corporis cōspicuus adeo, vt inter omnes sui temporis personas vultus venustate, membrorum positione, morum compositione præclarior extiterit.	Cum vir idem Petrus venerabilis Abbas Cluniacensis ex Hispaniis rediens in Aniciensi ciuitate deuenisset, rusticus quidam affuit, qui & serpētem corpus suum intrasse lacrimabili lamentatione deplorabat, & per singula momēta morti proximum fieri. Quod vir Dei audiens, multum condoluit; cui & dixit; O frater, inquit, hæc nostra non sunt, sed Sanctorum Dei tantum, quia omnia possibilia sunt credenti. Ego pro te Dominum exorabo. Mane autem facto, idem vir sanctus piæ promissionis non immemor, Oratorium Sancti Mayoli Missam celebraturus intrauit. Cum vero de Ascensione Domini Missam celebraret, illum qui torquebatur adesse constituit. Cum vero Euāgelium legeretur, & ad illum locum deuenisset, vbi dicitur, Serpentes tollent, miser tunc os aperuit, & serpens caput emisit. Quem Pater, cunctis qui aderant stupentibus in medium proiecit. Homo vero corruēs fere spiritum præ angustia exalauit. Missæ vero solemnitate completa ad infirmum accessit, qui ab eo confessionem suscipiēs, & eum sacrosanctis mysteriis communicans, incolumem remisit ad propria.	Scientia singulari vir vitæ venerabilis Petrus Abbas Cluniacensis suis temporibus floruit, nullusque sibi maior fuit. Quod vsque in hodiernum diem multiplicia eius scripta ostendunt, quæ in processu ipsius inseremus sigillatim, licet in his ordo seruetur minime.	Durante tempore suæ administrationis multa scripta edidit vir vitæ venerabilis Petrus noster Abbas Cluniacensis. Nam scripsit diuersas Epistolas cum tanta grauitate & stylo tam excelso, quod alter Augustinus videatur esse in sanorum descriptione librorum,	In primis Epistolarum Liber eius in sex libros diuiditur.	Primus Liber continet XXXVI. Epistolas.	Secundus Liber continet LI.	Tertius Liber continet VII.	Quartus Liber continet XLIII.	Quintus Liber continet IX.	Sextus Liber continet L. Inter quas inseruit Tractatum quinque Capitulorum distinctione diuisum, & omnium quæ dicta sunt, vel dici possunt, argumentorum rationibus aduersus Iudæorum inueteratam duritiam.	Primum Capitulum ostendit quod Christus filius Dei sit.	Secundum Capitulum ostendit quod Christus specialiter Deus esse probatur.	Tertium Capitulum ostendit, quod Christus, nō sicut Iudæi putant, temporalis Rex, sed æternus sit & cælestis.	Quartum Capitulum ostendit, Quod Christus non sicut Iudæi desipiunt adhuc venturus sit, sed iam certo & præordinato tempore, ad mundi salutem venerit.	Quintum Capitulum ostendit, & determinat de ridiculis atque stultissimis fabulis Iudæorum.	Inseruit etiam idem Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis librum quem edidit, & scripsit contra Petrobusianos hæreticos, qui dicebant primo pueros baptizari inutiliter, quia credere non possunt.	Secundus error erat, quia dicebat basilicas vel altaria fieri non debere, quoniam Ecclesia Dei, prout affirmabant, vnitate fidelium congregatorum constaret.	Tertius error erat, quia dicebant Crucem Domini, nec adorandam, nec venerandam, sed magis confringendam & conculcandam esse.	Quartus error erat, quia dicebant Missam nihil esse, nec celebrari debere.	Quintus error erat, quia asserebant viuorum beneficia nihil prodesse defunctis.	Sextus error erat, quoniam dicebant Deo non esse cantandum.	Idem iste Petrus noster Cluniacensis Abbas ipso existente in Hispaniis cum Imperatore, transtulit de Arabico in Latinum Alchoranum de lege Mahometi hæretici. Et tamē in Cluniaco scripsit fortissime aduersus prædictam sectam, Opus suum diuidens in quinque Libros, qui Libri diuiduntur per Capitula.	Iste idem Petrus Cluniacensis Abbas scripsit de Miraculis quæ suis temporibus aduenerunt, siue facta sunt. Et de his duo extant Libri.	In primo siquidem Libro de XXVIII. Miraculis determinat cum magna, & Ciceroniana elegantia, non solum in his operibus suis, verum in omnibus.	In secundo narrat XXX.	Item scripsit idem Petrus sermones quatuor valde vtiles & elegantissimos, quorum.	Primus de Transfiguratione Domini est.	Secundus Sermo de Laude Sepulchri Domini est.	Tertius Sermo de S. Marcello Papa & Martyre est.	Quartus est inscriptus in veneratione quarumlibet Reliquiarum.	Insuper egregius ille Pater Petrus Venerabilis Cluniacensis Abbas, scripsit Epistolam ad Petrum de sancto Ioanne societatis suæ veteranum, contra eos qui dicunt Christum numquam se in Euangeliis aperte Deum dixisse. Hæc Epistola vtilis & necessaria, plena instructionibus quamplurimis.	Scripsit idem Rythmum in laudem Saluatoris.	Rythmum de S. Hugone.	Rythmum de S. Benedicto.	Item Rythmum de Resurrectione Domini.	Fecit Hymnum in honore sanctæ Mariæ Magdalenæ.	Item alium Hymnum in honore matris Domini.	Fecit & Prosam de eadem Virgine Maria gloriosa.	Nunc est videndum de gloriosi Patris nostri Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis prudentia, erga suorum Religiosorum prouisionem. Nam in libro quodam Statutorum huius Monasterij Cluniacensis ab ipso edito asserit, quod tempore suæ assumptionis in Abbatem, in ipso Cluniacensi Monasterio erant religiosi plus quam tres-centum, sicut ipse testatur. Ipse namque ait. Notum facio igitur ego frater Petrus humilis Cluniacensis Abbas omnibus istud legentibus, Quod quando ad hoc officium ante XXVIII. annos assumptus sum, magnam quidem Ecclesiam, religiosam & famosam inueni, sed pauperrimam, magnarum expensarum, & comparatis redditibus cum expensis, nullorum pene reddituum. Trecenti erant vel eo amplius fratres, nec centum de propriis sumptibus domus illa procurare valebat. Turba hospitum, semper pauperum infinitus numerus. Congregata de omnibus Decanis annona vix quatuor mensibus, aliquando nec tribus: Vinum vndecumque collectum, numquam duobus aliquando mensibus, nec vno sufficiebat. Panis peruus, puger, & furfureus. Vinum maxime aquatum, insipidum, & vere villum, præter alias & multo cum fœnore acceptas expensas. In emēdo solummodo annonam & vinum, plusquam viginti millia solidorum Cluniacensis Camerarius expendebat. Has angustias ego videns, habito cum sapientibus fratribus, qui tunc viuebant consilio, prout mihi & ipsis rationabile visum est, mesatica per Decanias constitui. Et vt Conuentum Cluniacensem de pane, & de fabis, & earum sagimine quidam ex Decanis vno mense, quidam tribus hebdomadis, quidam quindecim, quidam octo diebus, hoc est integro anno procurarent, ordinaui: Et vt super annuatim hæc constitutio seruaretur, vniuersorum fratrum assensu & voluntate in Capitulo præcepi, & scripto firmaui. Hoc ita vt decretum est, multis postmodum annis seruatum est.	Tempore huius beati Patris Petri Venerabilis Cluniacensis Abbatis, Anno videlicet 1131. Dedicatio magnæ basilicæ Cluniacensis a domno Papa Innocentio secundo facta fuit.	Anno Domini 1153. propter nimiam & effrenatam longe plus solito pessimorum raptorum maliciam, qui præcipue in res Cluniacenses furiose desæuiebant, rogatu domni Petri Abbatis Cluniacensis, & amicorum Cluniacensium, domnus Oddo sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalis, & Apostolicæ sedis Legatus, domnus Eraclius Lugdunensis Archiepiscopus electus, cum suffraganeis Lugdunensis Ecclesiæ, hoc est Eduensi, Matiscensi, Cabilonensi Episcopis: cum Comite etiam Burgundionum Willermo, Comite Cabilonensi altero Guillelmo, Humberto de Belloioco, loceranno Grosso, Hugone de Berziaco, Hugone de Scalciaco, & aliis Burgundiæ nobilibus non paucis. Conuenerunt apud Matisconem in Ecclesia S. Vincentij. Qui tractarunt ibi circiter spatium trium dierum de negociis, & præcipue de pace Ecclesiæ Cluniac. reformanda: Ita quod coram vniuerso clero, & populo ciuitatis prædictæ, Decretum est ab eis iam prælibatis Dominis, vt Monachi dicti & laici, & omnes res ad Cluniacum pertinentes, quæ infra terminos Araris, Ligeris, & a Rhodano fluminum continentur, additis partibus illarum terrarum, quæ infra Eduensem ciuitatem & castrum Camonis, quod est vltra Cabilonem, constitutæ sunt, plena & secura pace maneant. Et quicumq. per dictum Cluniacum transeuntes cum ipsis, & rebus ipsorum securi, & pacifici permaneant & conseruentur. Ita quod prædicti Domini de omnibus suis promiserunt prædictos Cluniacenses seruare indemnes, tam in rebus quam personis, etiam vsque procedere contra taliter malesacientes dictis Monachis Cluniacensibus vel rebus ipsorum ad arma, & obsidenda castra vel loca, in quibus tales malefactores se retraxerunt. Et habitatores ciuitatis Cluniac. promiserunt ibidem dum hæc peragerentur, quod quotiens essent requisiti de procedendo ad arma, cum dictis Nobilibus & Dominis, quod irent, &c. Et etiam Prælati ex parte eorum contra tales promiserunt similiter procedere, &c.	Tempore insuper huius præfati Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis, anno salutis humanæ 1155. vir illustris Henricus Wintoniensis Episcopus, rogatu dicti dōni Petri Abbatis, & ab Adriano Papa IIII. litteris inuitatus, simul etiā a Rege Franciæ Ludouico Iuniore, & omnibus fere Burgundiæ personis & Baronibus euocatus, Cluniacum venit, eandemque Ecclesiam grauis alieni ponderis oppressam, prudentia & expensis suis omni fere debitorum alleuauit onere. Itaut tam ex persolutione debiti, quam etiam in comparandis possessionibus, necessariis etiam rei familiaris comparandis, sicut ex ore eius auditum fuit, prolatumque ab ipso, quod plusquam septem millia marcharum argenti expenderit. Pauit enim per annum 460. Monachos tunc existentes in dicto Monasterio Cluniacensi, vt habetur in libro Capituli dicti Cœnobij Cluniacensis. Iste Henricus Wintoniensis Episcopus fuerat olim huius Monasterij Cluniacensis alumnus & Monachus, ac nostrorū nostrique Cœnobij benefactor singularissimus suis temporibus & maximus.	Anno Domini 1171. præfatus domnus Henricus Wintoniensis V. Idus Augusti obiit.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Religiosis & Monachis illustribus tempore Venerabilis Patris nostri Petri Abbatis Clun.	??	??	Svscepit vero Cluniacensis Ecclesia, & sæpe, vt dixi, suscepit multorum & diuersorum, non in terra, sed in cœlo thesaurizantiū gazas. Auro igitur & topazio longe cariora Cluniacus a Leodiēsi Ecclesia munera suscepit, quando magnificos viros, & summa cum laude ac dulcedine recolendos ad nos venientes, humili Collegio Cluniac. copulauit. Nam a temporibus beati Patris nostri Hugonis vsque ad ipsius Petri Venerabilis Abbatis Cluniac. dies, Leodiensis Ecclesiæ Cluniacum tres Canonici, Zelon scilicet, Tezelinus, & Algerus, magni suis temporibus magistri, humilitatisque discipuli venere.	Quorum primus, videlicet Zelon, multo tempore pro Ecclesia, ad quam venerat laborans, singulari scientia, & prædicabili lingua non solum audientium mores instruxit; sed & corporalem nouæ Ecclesiæ fabricam plus cunctis mortalibus post Reges Hispanos, & Anglos construxit.	Sequens spiritualibus tantum studiis totū suum hominem occupās, in sancto proposito longæuus consenuit. Et prius Cluniaci sub sancto Patre Hugone, dehinc Vizeliaci cum domno Rainaldo Abbate eius nepote, & demum Lugdunensi Archiepiscopo degens, laudabilem vitam sancto fine conclusit.	Tertius Algerus nomine, humilitate, puritate, vitæ totius sinceritate longe præcedentes exsuperans. Vnde de isto Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis libro I. Miraculorum narrat, quod, vt de beato Iob dicitur, ipse Algerus vere simplex & rectus, timens Deum, & recedens a malo erat. Sæpe multumque sibi institisse dæmones Venerabili Petro Abbati suo conquestus est.	Iste Algerus erat subtilis ingenio, facūdus eloquio. Ipse namque pro Ecclesiasticis negotiis ad diuersas personas, & ad Ecclesias multas insignes Epistolas conscripsit. Et item inter cætera ingenij sui monumenta duos Tractatus edidit Ecclesiasticis valde vtiles negotiis, & Catholicæ fidei.	Quorum primum intitulauit de misericordia & iustitia, quem tribus diuisit particulis.	Quarum prima temperando iustitiam misericordia, sufficienter agit de malorum tolerantia.	Secunda de Ecclesiasticis peccatoribus, & eorum canonica correctione.	Tertia de his qui extra Ecclesiam sunt, & eorum sacrilega communione.	Alium vero Tractatum edidit tanto nobiliorem quanto sublimiorem, vtpote de re mirifica & necessaria, de Sacramento scilicet Corporis & Sanguinis Domini.	Hoc opus in tres partes diuiditur.	Prima expedite agit de veritate, & virtute corporis Christi continens xxij. Capitula.	Secunda de ipsius Sacramenti variis quæstionibus, distincta decem Capitulis.	Tertia sub XIIII. Capitulis agit de ministris Ecclesiasticis, & extra peccatoribus hæreticis.	Petri Venerabilis iam sæpe nominati Abbatis Cluniacensis temporibus Petrus Pictauiensis floruit, vir illustrissimus & doctissimus, qui plures ad Petrum Cluniacensem Epistolas scripsit, & multa alia, quæ apud nos sunt omnia.	Eodem tempore floruit Richardus Monachus Cluniacensis, origine Pictauensis, qui magnus Historiographus sacræ Scripturæ suit. Scripsit enim ab Adam Chronica vsque ad tempora Frederici.	Hugo Catula nobilis miles se promittens Monachum facturum, in signum cuius sibi a Petro Abbate Cluniacen. comam abscidi fecit, & in huius testimonium custodiri. Quo facto præfatus Hugo mutato proposito Hierosolymam ire proponens, Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis ipsum ab itinere reuocat, ei insinuans & demonstrans maius bonum minori pręferendum. Nam maius bonum est Deo perpetuo in humilitate, & paupertate seruire, quam cum superbia & luxu Hierosolymam iter conficere. Quibus a pręsato Hugone consideratis, Monachus iam sæpe nominati Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis factus est.	Albericus suo tempore Cluniacēsis Monachus, deinde Hostiensis Episcopus, factus est Legatus sedis Apostolicæ in partibus Hierosolymitanis. Quare scribit Petro Cluniacensi & Religiosis eiusdem, vt eum in eorum orationibus pro sua peregrinatione commendatum habeant.	Domnus Natalis prius Tresbacēsis Abbas, sit deinde Monachus Cluniacensis, dimissa tamen Abbatia Tresbacensi. A cuius rei proposito multi ipsum perturbare volentes, præfatus Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis Innocentio Papæ humiliter supplicat pro eo domno Natali in quadam Epistola ad dictum Innocentium transmissa, sic in fine eiusdem. Quia, inquit, ergo non alibi quam in sinu vestro, hoc est in Cluniaco, requiescere maluit: Prouideat ei, vt dixi, pietas paterna quietem, quam iusto ordine post Marthæ mereatur habere laborem.	Hugo Turonensis Archiepiscopus, cum in infirmitate esset Monachus Cluniacensis effectus, a Clero postulatus est, vt reuerteretur vnde exierat. Non siquidem requirebatur vt mercenarius, qui videns lupum dimisit oues & fugit; Verum vt Pastor, qui pro domo Israel sibi commissa, murum se opponere, & stare in prælio in die Domini consueuit. Qui Hugo de communi schemate Cleri, ad Martini sui nigrum habitum conuersus est.	Abelardus, Petrus nomine, ab erroribus fidei per Petrum Venerabilem Abbatem nostrum, & sanctum Bernardum Abbatem Clareual. reuocatus, quæ antea de fide dogmatizauerat perfide, Monachus Cluniacensis factus est. Et deinde mens eius, lingua eius, opus eius, semper diuina fuere, semper Philosophica: semper eruditoria meditabatur, docebat, fatebatur. Et sicut de Magno Gregorio legitur, momentum aliquod præterire solebat minime, quin semper aut oraret, aut legeret, aut scriberet, aut dictaret. Lectio ei continua erat, oratio frequens, silentium iuge: nisi cum aut fratrum familiaris collatio, aut ad ipsos in Conuentu de diuinis publicus sermo eum loqui vrgebat. Quare ipsum Petrus Venerabilis sollicite commendans, tale de ipso scripsit Epitaphium.	Gallorum Socrates, Plato maximus Hesperiarum, &c. pag. 1354.	Reluxit illis diebus Matthæus vir non obscuri secundum carnem generis, ortus ex Rhemensi Prouincia, vtroque parente & nobilitate insignito, & mundanis opibus locuplete. Hic in pueritia litteris traditus est. Qui postquam adoleuit, in Laudunensi Ecclesia clericale officium adeptus est. Et statim a primis annis, quæ multorum Clericorum deprauatum morem cum ætate cœpit, & honestate inualescere, & leuitatem vel lasciuiam consodalium fugiens & execrans, quod perrarum & in huiusmodi hominum genere, famosis honestate & religione Clericis adhærebat. Inter quos quendam probatioris vitæ Clericum, Rhemensis Ecclesiæ tunc Thesaurarium eligens, qui Radulphus nomine, Viridis cognomine dicebatur, ei se specialius religiosa familiaritate deuouit. Dehinc eodem Radulpho rapto, & in Remensem Archiepiscopum assumpto, non deseruit quem elegerat Matthæum: sed aliquamdiu sub ipso Remensis iam Ecclesiæ Canonicus perseuerauit. Qui postmodum Matthæus Monasticam aspirans vitam, Ecclesiasticos honores dimisit. Et propter celebrem relationis famam, Cluniacum eligens, apud S. Martinum de Campis, Monachi habitū suscepit, & congrue. Erat enim idem S. Martini Monasterium sub Cluniacensi Monasterio, in Ordinis, Religionis, ac feruoris proposito, pro modo suo ita consimile, & in tantū conforme, vt velut simulachrū ceræ impressum, multis aliis ad Cluniacum pertinentibus Monasteriis, originalis sigilli imaginem familiarius repræsentet: & exceptis locorum distantiis, quæ simul esse non possunt, non diuersa, sed prorsus vnum sint. Cum itaque ibidem domnus Matthæus in Monasterio sancti Martini, per annos septem claustri ordinem feruentissime tenuisset, iussione Abbatis successit in Prioratum, Priore suo iam defuncto. Qualiter vero, quantumque se iam dictus Matthæus factus Prior, imo etiam semper Deo subditus, & quibusque proximis ac remotis exhibuerit, vix explicari posset, tamen quam breuissime exsequamur.	In primis vir Dei exhibebat se Deo, ac substernebat, vera cordis & corporis contritione præteritorum actuum, vel negligentiarum pœnitudine, mundi contemptu plenissimo, ac pene singulari inter multa millia Monachorum in Deum deuotionis affectu. Morabatur assidue in Claustro cum fratribus, & post plurimos mundi discursus, pene velut ea, cui adhærebat claustri columna, sacræ lectionis intentus studio inuiolabiliter perdurabat. Vix poterat eum commissi Prioratus cura saltem ad horam a fratrum Collegio segregare, vel ab intentione semel in Deum defixa quolibet mundus occupationis suæ vino retrahere. Cumque sub ducatu eius fere trecenti fratres, tam intra, quam extra Monasterium Domino militarent, eisque corporalia subsidia prouidere vel per se, vel per alios ex officij debito cogeretur, Marthæ quidem importunas exactiones ex toto effugere non valebat, sed tamen toto animæ desiderio Mariæ otio inhiabat.	Talem insuper domnus Matthæus subditis, vtque ad vitæ suæ terminum exhibuit & conseruauit: vt non solum quantum ad Deum, sed etiam quantum ad se misericordiam, & iudicium eidem Deo secure cantaret. Misericors in subditos erat, necessaria eis pro viribus præparando, & vnicuique secundum Apostolicam & Benedicti Regulam, prout opus erat, multo labore quæsita largiendo. Mos ei erat infirmorum, pauperum, hospitum, inquantum Prioratus officium patiebatur, per seipsum potiorem curam gerere.	Exhibebat Matthæus omnibus communem tam corde quam verbis dilectionis affectum. Et inquantum (salua propositi grauitate) poterat, iocundum se & hilarem quibuscumque alloquentibus offerebat. Ad omnes quidem, iuxta Patris Augustini verba, congruum charitatis habebat affectum. Ad eos vero quos poterat eiusdem charitatis effectum. Fecerat ea charitatis virtute Monasterium suum præ cunctis totius Franciæ Monasteriis cōmune vniuersorum hospitium, & velut generale absque alicuius exceptione cunctorum asylum. Episcoporū, Abbatum, Nobilium etiam laicorum quotidianus concursus, Monachorum & Clericorum agmina, pauperumque numquam deesse poterat turba: domos vniuersas, hospitia cuncta assidue pene replebat. Suscipiebantur alacriter omnes, nec in suscipiente boni vultus hilaritatem tanta aduenientium importunitas turbare poterat. Hinc erat quod inter cæteros Principes, qui eum harum & similium virtutum fama exciti diligebant, quique illi de suis multa largiebantur, Ludouicus Rex Francorum, Rexque Anglorum Henricus singulari ipsum amore amplectebantur, adeuntem se gaudenter suscipiebant, multo susceptum honore colebant, ac discedentem numquam fere vacuum remittebant.	Postmodum Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis domnum Matthæum, habita de ipso tanta fama, ad Ordinis adiutorium, suę vocationis anno primo Cluniacum euocauit, eique statim Ordinis & claustri curam imposuit. Ad cuius rei adiutorium magnum hunc, & vere Christi non segnem operarium, verum insignem eum ad introitum vir Venerabilis Petrus Abbas Cluniacensis expertus est.	Cum itaq. iam sæpe nominatus domnus Matthæus tractus ad vrbem fuisset, causa schismatis Pontiani erga Ecclesiam Cluniacensem incitati, pacificandi: Eo schismate diffinito, & penitus absorpto domnus Matthæus redire cum sociis ad propria festinabat. Sed qui nescientem vocauerat Deus, reditum impediuit, & quia super pauca fidelis fuerat, eum super multa vt expertum dispensatorem promouit. Iniungit ei cum honore Papa Honorius secundus, maioris honoris & oneris pastoralem curam, & eum labori suo socium adhibens in Episcopum Albanū consecrat. Prouectus ergo domnus Matthæus ad sublimem Pontificalis ordinis gradum, & super Ecclesiæ cādelabrum ad lucendum omnibus qui in domo Dei erant, magnifice exaltatus, nihil de Monacho quorumdam more dimisit. Sed sicut de magno Martino legitur, eadem in corde eius humilitas, eadem in vestitu eius vilitas mansit. Nihil de officiis, nihil de cantibus, nihil de prolixa Cluniacensi Psalmodia, quarumlibet curarum prætextu reliquit. Seruabat in palatio instituta claustri, & mundo expositus firmo & longo vsu, velut innato religionis proposito, a sæcularium vanitatibus se quasi septo firmo secernebat.	Possent quidem adhuc plura de ipso digna memoria litteris tradi. Verum illud tacendum non est, quod suis diebus parem non habuit sibi. Tandem prima aduētus Domini hebdomada, vir beatus domnus Matthæus Albanēsis Episcopus omnimodum iam naturæ defectum post multos labores, & certamina ferre non valens lecto decubuit. Qui ante decessum eius ab hoc seculo, gloriam, quā sibi Deus præparauerat, videre meruit. Et finaliter die Natiuitatis Domini diem in Christo Iesu clausit extremum. Qui in Ecclesia sancti Fridiani sepultus est.	Gregorium insuper tempore Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis, Monachum eiusdem fuisse legimus. Iste Gregorius vir illustris, & doctissimus fuit. Qui, iuxta Hieronymum, studuit semper sacræ Scripturæ, ex quo vicia carnis non amauit. Ipsum mirum in modum Petrus noster Venerabilis Abbas Cluniacensis commendat ac laudat, quod qui voluerit videre, legat in Epistola XX. lib. IIII. Epistolarum ipsius Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis.	Eiusdem Petri Venerabilis Cluniacensis Abbatis temporibus fuit Monachus Cluniacensis, Raynaldus Archiepiscopus Lugdunensis, qui primo Monachus Cluniacensis, deinde Abbas Viziliacensis, postremo Archiepiscopus Lugdunensis, cuius Epitaphium Petrus ipse Venerabilis fecit.	De Geraldo sanctæ Cluniacensis Ecclesiæ Monacho scribit Petrus Cluniacensis Abbas in libro primo Miraculorum, cap. 8. eius vitam & mores sanctos. Iste in habitu clericali seruiebat sancto Hugoni Abbati Cluniacensi, a quo tandem factus est Monachus in Cluniaco. Cui a beato Patre Hugone propter eius vitam laudabilem, regimen & administratio Ecclesię S. Saluatoris Niuernensis commissa fuit. Tādem a Petro Venerabili Abbate Clun. euocatus factus est Prior in Monasterio de Alto-iugo, in quo loco finem vitæ peregit. In quo siquidem Prioratu de Alto-iugo, dum vigilias obseruaret, & ne intempestiue fratres surgerent sollicitus prouideret, frequenter in eadem Ecclesia voces cuiusdam melodiæ audiebat, & merito. Quoniam illorum est audire cœlestia, quorum aures dedignantur audire terrena. Iste requiescit in dicto loco de Alto-iugo.	Vir vitæ Venerabilis Petrus Abbas Cluniacēsis, & alium discipulum habuit nomine Armanum. Hic itaque dum esset nobilis, & miles diues in sæculo, tractus diuino spiritu, ac mundo renunciare disponens, prius equos & vestes multi pretij, magnumque pondus argenti, & omnia pene sua Cluniacum direxit, & sic pauper & peregrinus Hierosolymam petiit. Ibi Domini adorato sepulchro, & sanctissimorum locorum visione aliquanto tēpore recreatus, cum vitæ terminum quem sibi summopere adipisci desiderabat, differri videret, rediit, atq. Cluniaco habitum Religionis induit. Cum quo & animū ita ab omni mundano affectu mutauit, vt nec omnia bona, nec priuata diuersarum exercitationum lucra, spirituali cordis eius ardori satisfacere possent. Non ei dies ad orationem, non nox sufficere poterat. Vix cibo, aut somno eo studio indulgebat.	Eidem Armanno nouicio contigit post Domini Natalem, nocte quæ diem præcedit beati Ioannis Euangelistæ, vt in Cella nouiciorum cum aliis nouitiis ipse adhuc nouicius iaceret, ipse solitis orationibus fatigatus cum se in lectum collocasset, & leui somno solutus, vrsum tam terribilem vidit, vt omnem humanum terrorem eius incomparabiliter tremendæ visionis horror excederet. Quare & ecce clamare terribiliter cœpit, sicque perseueranter, vt omnes fratres de lectis suis surgere, & ad se vndique concurrere cogeret. Qui etiam domnum Petrum Venerabilem aduocare coacti sunt. Ex cuius visione, terrore, ac formidine, idem Armannus excitatus somnium quod viderat incipiens contemnere; rursus quem dormiens viderat, integre vigilans supra ipsum eundem vrsum conspexit, tantum in aere subleuatum, quo eum si vellet manu contingere potuisset. Cuius stupendus erat rictus nefandi oris vltra omnem modum horrendi, vt de eo scriptum est, Per girum dentium eius formido, vngues longissime recurui, & se ad rapiendum auidissime exerentes, tota hirsuti corporis habitudo quasi in prædam iam iamque rapiendam dirissime infremebat. Et sic eum diabolus diu terrore fatigatum a mente sua excedere coegit, sed Dei misericordia liberatus. Tamen ex terrore illo tantam contraxit debilitatem, vt Conuentui per triduum interesse non potuerit. Hæc Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis narrat.	Fuit & alius, vt de magno Benedicto legitur, gratia Benedictus & nomine. Qui priusquam ad monasticalem ordinem venisset, religiosus valde Presbyter extitit, qui apud Cluniacum mutato habitu, verus est factus Monachus. Corpus quippe attenuatum, facies macilēta, capilli incompti, ipsaque canicie venerandi, vultus demissus, oculi vix numquam patentes: os sine requie sacra verba ruminans, non in terra, sed in cœlo positum, hominem indicabant. Silebat perpetuo, nisi cum eum certa, & grauis causa loqui cogebat. Verba eius breuissima, a nugis, iocis, atque omni prorsus ociositate aliena. Si quando vero de spiritualibus sermo erat, numquam sine suspiriis, numquam sine lachrymis fiebat, psalmodia indeficiens, scripturarum sanctarum nocte dieq. meditatio. Propter quod, & Psalterium glossatū semper circumserebat: quoniam Psalmos non perfunctorie, vt quibusdam moris est, sed summa cum attentione atque deuotione cantabat: Vbi si quid quod non intelligeret, offendisset, ad glossas statim oculum conuertebat. Diem totam psallendo, meditando, noctem vigilando & orando peragebat. Habebat idem Benedictus pro cella domum orationis in turri altissima atque remotissima, in honore sancti Michaelis Archangeli consecratam. Iam si eius per singula vitā describere vellem, non transeunter ab illo commemorādum, sed diutius esset immorandum.	Cum idem beatus vir domnus Benedictus infirmitate grauatus in lecto iaceret, respiciens domum infirmorum in ipsa vidit infinitam multitudinem albatorū aduenire, & paulatim omne domus illius spatium complere. Cumque domum præclarissimis illis spiritibus repletam vidisset, fratrum Conuentum esse suspicatus, custodem infirmorum bonæ religionis virum Otgerum nomine vocauit, eique dixit: Frater Otgeri, hiccine ordo noster est, vt Conuentus albis indutus in infirmariam veniat? Crede mihi, hodie video quod numquam retro contigisse audiui. Sed cum frater ille nullum albatorum in infirmaria illa esse affirmaret, adhuc in eadem opinione persistēs adiecit. Miror valde, quomodo hæc dicere potes, cum nō pars domus, sed tota eisdē albatis viris plena sit, Et te ipsum, vbi nunc loqueris, ex omni parte iidē circumdant. Tunc tandem intellexit cui hoc dicebat, non hominum illum Conuentum, sed beatorum esse Angelorum. Et paruo interuallo accidit, vt seruus Domini Benedictus ab illis quos viderat albatis, & gloriosis spiritibus ascitus obiret, beatamq. animam eis tradens, ad regna cœlestia, vt dignum est credere, cum ipsis. †	Gaufredus vir nobilis fuit, Dominus Castri, quod Sinemurum vocatur. Postquam multum tēpus magnifice in sæculo conuersatus est, tractus diuino spiritu mundo renunciauit, atq. cum filio & tribus filiabus apud Cluniacum habitum Religionis induit; vbi sancte ac sine querela diu conuersatus, merito Religionis atq. prudentiæ Marcigniacensium sororum Prior effectus est. Quarū curam dum per aliquot annos humiliter, & benigne administrasset, more mortalium molestia corporis tractus, defunctus est.	Ipsius Petri Venerabilis tempore fuit Bernardus Monachus Prior Cluniacensis, totus religiosus, totus erga Conuentum laboriosus, & Ecclesiam Cluniacensem semper summa cum charitate amplectens. Quem ipse Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis commendans Epitaphium de ipso Bernardo tale quod sequitur descripsit.	Egregius senior cui nil iuuenile cohæsit,	Bernardus Prior hac pausat humatus humo.	Hic post militiam cœlestia castra subintrans,	Consenuit, certans hoc in agone diu.	Iste sibi pro te numquam Cluniace pepercit,	Huic sibi nulla dies absque labore fuit.	Sic bene totius pondus tolerando diei,	Nummum promeritum sero reportat ouans.	Huius vos fratres memores estote sepulti,	Nec cadat ex animo, quod tegat ossa solum.	Huius Petri Venerabilis Abbatis Clun. Monachus, & Religiosus fuit domnus Radulphus, qui tandem scripsit mores & gesta, ac vitam mortemque ipsius Petri Abbatis Cluniacensis.	Verum enimuero obmittendum est minime, qualiter Angelus Domini locum vbi fratres moriuntur, Cruce Christi signauerit. Quod miraculum Petrus ipse Clun. Abbas descripsit in hunc qui sequitur modum. Quoniam antiqui hostis aperta contra Christi milites prælia, &c. Integra narratio extat lib. 1. Mirac. ca. 19. supra, quam hic repetere superfluum fuisset.	Tempore huius Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis numerus fere quatuor centum Monachorum in Cluniaco redolebat. Quorum quidam habitabant in syluis illi loco proximis, inter quos ipse aliquando Petrus Abbas conuersabatur cum ipsis fratribus. Eorum enim habitacula sanctorum Patrum Monachorum in præfatis syluis erāt Cappell. deuot. sicut in Capella sanctæ Radegundis, sancti Romani super Boutauanum, Capella S. Vitalis prope Cluniacum, Capella sancti Ioannis de Bosco, & Ecclesia de Costa, in quibus locis cum magna deuotione Christo militabant.	Ex quibus omnibus supradictis, & ratione quorum ordo Cluniacensis, & ipsius Monastica Religio extensa, & propagabatur vsque ad vallem Iosaphat, Sepulchrum Matris Domini nostri Iesu Christi, vbi Gelduinus Monachus Clun. illius vallis Monasterij Abbas extitit.	Et item ipsi Monasterij Clun. Monachi cum Monachis, & fratribus habitantibus in sancto monte Thabor, vbi Deus transfiguratus est, sortiti sunt confraternitatem.	Consequenter ipsi Cluniacenses obtinuerunt Monasterium, quod Ciuitot dicitur, quod est in suburbio Constantinopolis ciuitatis.	Tandem & per successum temporis isti patres Cluniacenses traxerunt in suam cōfraternitatem & societatem, Ecclesias, Collegia, & Monasteria vsq. ad numerum fere cccxiiij. Et sub ipsius Abbatiæ Cluniacensis subiectione fuerunt tam Abbatiæ, Prioratus, Decanatus, Præposituræ, officiaque tam mediate quam immediate eidem subiecta, circa duo millia vel amplius.	Nunc de triumpho Patris Domini Petri Venerabilis Abbatis Cluniacensis quem in schismate Pontij Abbatis septimi obtinuit, de versibus Petri Pictauiensis inserendo, pauca dicenda sunt, quem ille stylo nimium prolixo prosequitur.	Iam tibi Petre noui celebrantur vbique triumphi,	Iam tibi sub pedibus pars inimica iacet, &c.	Nunc etiam de glorioso fine Petri Venerabilis Abbatis Clun. dicendum est ex dictis Radulphi ipsius B. Patris Monachi, qui vitam & mores tanti Patris descripsit, & eius mortem.	Anno vero Dominicæ Incarnationis 1157. prima ipsius anni die, reuerendus & cū multo amore recolendus domnus Petrus Abbas viam vniuersæ carnis ingressus est: & illa hora sancta anima eius discessit, qua credimus Verbum Dei natum de Virgine matre. Et bene hanc horam vt ascenderet elegit, qui nato descendenti humiliter semper seruiuit. Nascente ergo Christo Iesu de Virgine matre in terris, Petrus virgo assumitur in cœlis, vt qui gaudium singularis natiuitatis deuote celebrauerit cum peregrinis quamdiu vixerat, modo in hora eius natiuitatis reciperet fructum deuotionis in sede æternitatis. Factum est autem magnum miraculum in hac gloriosi Patris Venerabilis Abbatis Cluniacensis corporis & animæ separatione. Quia cum ipse sanctus migrauit a corpore, vt nullum fieret impedimentum diuinis officiis sanctæ matris Ecclesiæ, præcipue illius diei, dicta Letania ab Episcopo, & finitis orationibus defertur sancti Patris corpus ad locum, vbi corpora mortuorum lauabantur: & ibi vestimentis nudatus glorificati hominis gratia cunctis videntibus & stupentibus apparebat. Erat enim corpus ipsius mortuum vitro purius, niue candidius, & mirabili quadam pulchritudine cœleste corpus in terrenis adhuc existens. Quis crederet illam sanctam carnem cilicio aliquando fuisse tectam, ieiuniis afflictam, meditationibus, & contemplationibus sanctis attenuatam, vigiliis maceratam? Erat profecto iam quasi in quadam futuræ gloriæ transformatione splendidissimum, sine macula & ruga, dotium cœlestium præsagium ferens. Osculabantur discipuli caput Magistri, suggebant aquam qua lauabatur, & vnusquisque quod poterat, rapiebat.	Sepultus est itaque beatus Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis in capite maioris, & nouæ basilicæ, cum magno honore, & grandi dolore suorum filiorum, ab illustri & reuerendissimo viro Wintoniensi Episcopo.	Rexit itaque gloriosus vir Petrus Venerabilis hoc Cluniacense Monasterium 34. annis, & quatuor mensibus, cum tribus diebus. Alibi tamen reperi quod rexit 35. annis, & iacet iuxta altare S. Iacobi, & retro armaria reliquiarum capsæ omnium Sanctorum, iuxta portam per quam itur retro chorum a manu dextra, cuius Epitaphium sequitur.	Paret in hac vrna quod non sit vita diurna:	Qualescumque sumus, morte coæquat humus.	Dum Petrus moritur pius Abbas, ius sepelitur,	Pax cadit, ordo iacet, flere morique placet.	Ille salus patriæ, mundi decus, arca sophiæ,	Nescius inuidiæ, vena fuit veniæ.	In natale Dei solemnis mane diei	Mortuus, obtinuit plurima quæ meruit.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Aliud eiusdem Patris Petri Venerabilis Cluniacensis Abbatis Epitaphium.	??	??	Tempore Bernardi Clareuallis floruit olim,	Aluernus patria Petrus Venerabilis Abbas	Hic Cluniacensis, instructor Catholicorum,	Contraque Schismaticos, Iudæos, & Mahumetos	Tractatus scribens, necnon volumina multa,	Sermones varios, dictamina prosa metroque.	Nobilis ille fuit, sed moribus altior omni	Regnans perpetuo, nunc sedibus Omnipotentis	Supplicet assidue pro cunctis Religiosis,	Præcipue nobis Cluniacensibus impetret alta	Gaudia cœlorum, decurso tempore nostro.	Hic Petrus vixit, qui cœlo lumina fixit.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Hugone III. Abbate Clun. decimo.	??	??	Hvgo tertius de Trasam, Cluniac. Abbas decimus, Petro venerabili immediate successit, cuius electio a Natiuitate Domini vsque ad Dominicam, qua in Ecclesia de Pastore bono, boni Pastoris verba recitantur per XV. hebdomadas dilata est. Qui Hugo anno Domini 1158. incœpit regere hoc Monasterium Cluniacense.	Anno vero sequenti, scilicet 1159. & suæ ordinationis secundo, villa Cluniacensis combusta est.	Temporibus huius Hugonis tres Magi a Mediolano apud Coloniam translati sunt.	Floruit huius Patris Hugonis tertij temporibus Magister Petrus Lombardi Parisiensis Episcopus, scientia clarus, qui librum sententiarum, quas nunc in scholis Doctores Theologi legunt, composuit.	Circa ista tempora floruit venerabilis Leodegarius Monachus, & Prior Claustralis Cluniacensis, de quo legitur Epitaphium retro Capellam sancti Stephani, quod tale est.	Hic requiescit domnus Leodegarius Prior claustralis, qui prius Matisconi apud Sanctum Petrum regularem vitam duxit, deinde factus Monachus zelo Dei feruentissimus plus XX. annis Cluniaco custos Ordinis extitit, & Ecclesiam sancti Marcelli in eadem villa Cluniacensi construxit.	Wido Episcopus Beluacensis Ecclesiæ his etiam diebus floruit, qui congregationem loci huius Cluniacensis mirum in modum dilexit, ac multa bona eidem contulit, & fecit, plurima tam in auro & argento vel ornamentis beneficia conferendo. Postmodum relictis sæculi pompis, sanctæ conuersationis Monasticæ anhelans fructum, apud Cluniacum habitum sumpsit Monachalem, & laudabili finaliter confessione communi sorte de hac luce subtractus est.	Iste Hugo de Trasam rexit hoc Monasterium annis quinque, & tamen alibi reperitur quod solum tribus annis rexit. Obiit tamen Idib. Martij anno Domini 1164. lacet apud Valles, subtus Polligniacum.	Et hæc de Hugone tertio sufficiant.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Stephano I. Abbate Clun. XI.	??	??	Stephanus primus, Abbas vndecimus, incepit regere anno 1163. Hic post decē annos deponitur, & Rodulphus de Soliaco eligitur, & anno sequenti Stephanus moritur.	Diebus istius Stephani Ioannes de Bapalmis floruit quondam Prior claustralis Cluniacēsis & Sacrista. Iste multum rigide tenebat feruorem Ordinis. Multa etiam bona fecit in hoc Monasterio Clun. Fecit enim tres cruces, vnam auream cū lapidibus preciosis, & duas argenteas, & candelabrū ante maius altare cum quinque ramis. Fecit etiam fieri nouem bachiles argenteas, & albas deauratas plurimas, & cappas, aliaque multa bona. Tandem acquisiuit decem libras censuales in hac villa Cluniaci ad refectionem fratrum in die sui obitus.	Anno huius Stephani sexto, tres soles Nonis Septembris visi sunt in parte Occidentali, sed duobus paulatim deficientibus, sol diei, qui medius erat, remansit vsque ad occasum. Et duobus annis vitæ tres lunæ in cœlo sunt visæ, & in medio signum crucis.	Anno insuper eiusdem Stephani viij. beatus Thomas Cantuariensis martyrio coronatur.	Eodem tempore magister Petrus Comestor celebris habetur in Francia, vir facundissimus, & in diuinis quidem scripturis excellens.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Rodulpho I. Abbate Clun. XII.	??	??	Rodulphus primus de Soliaco, nepos domni Henrici Wintoniensis, Abbas duodecimus, regere incœpit anno Domini 1173. qui tandem rexit annis tribus, & dimisit Abbatiam Cluniacensem anno 1176. Obiit tamen II. Kalen. Octobris. Iacet apud sanctam Mariam de Charitate super Ligerim.	Circa tempora huius Rodulphi floruit Humbertus & etiam decessit. Qui Humbertus fuit Camerarius Cluniacensis, & vir optimi testimonij fuit, bonæque conuersationis existens, fere per triginta sex annos in officio Cameræ fideliter & prudenter laborauit, & cum affluentia & solertia singulari fratribus administrauit. Is Decanus & Sacrista fuit, & opus Monasterij tenuit. Magnas & plures terras circa hanc villam emit. Grangiam de Vacheria, & de sancto Desiderio fecit. In hac villa nouem libras censuales acquisiuit, quæ ad anniuersarium domni & venerabilis Stephani Abbatis deputatæ sunt. Vacherias insuper multas de terris militum vicinorum retinuit, & nobis reliquit. Anniuersarium suum in Decania de Bersiaco sufficienter instituit, de magnis terris & redditibus, quos illic acquisiuit.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Galthero I. Abbate Clun. XIII.	??	??	Galtherus primus, Abbas decimus tertius, incepit regere anno 1176. qui quasi vno anno rexit. Suscepto namque regimine, cum persoluisset maximam partem debitorum, quibus Ecclesia Cluniacensis grauabatur, peccatis nostris exigentibus ablatus est nobis a Deo infra annum post susceptionem regiminis. Tandem obiit viij. Idus Septembris eodem anno 1176. Iacet apud Cluniacum ante Capellam sancti Martialis.	Huius tempore Albertus Monachus Cluniacensis fuit, deinde Abbas fuit sancti Benedicti super Padum, nostri Ordinis Cluniacensis.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Guillermo I. Abbate Clun. XIV.	??	??	Gvillermus primus, Abbas noster decimus quartus, incœpit regere, vt quidam dicunt, anno 1177. Alij dicunt quod incœpit regere anno 1176. Rexit etenim secundum aliquos annis duobus; aliqui tamen ponunt quod rexit annis tribus. Et hoc forte computando pro anno vno annum 1175. quo anno prædicto Galtherius rexit, quo etiam idem Guillermus Abbas III. Idus Ianuarij, anno 1179. Iacet apud Charitatem vbi etiam obiit.	Iste venerabilis Guillelmus primus, vir scientia & eloquentia clarus, Religionis & Ordinis feruentissimus amator, & huius Ecclesiæ post domnum Henricum Wintoniensem Episcopum summus & singularis benefactor. Primo sancti Martini de Campis Prior extitit, deinde in Anglia Ramesiensi Ecclesiæ multis præfuit annis. Tandem in vltimis vitæ suæ diebus, diuina prouidentia, & consona fratrum electione Abbas huius Ecclesiæ effectus est.	Tempore huius Guillermi claruit Otgerius Prior huius Cluniacensis Ecclesiæ: qui multa bona huic Ecclesiæ contulit. Nam claustrum cimiterij cum picturis ante capellam fecit. Ad luminare eiusdem Capellæ decem solidos acquisiuit. Altare S. Petri prope maius claustrum mirifice ornauit, tabula, capsula, albis duabus, missali & calice. Pulpitum Capituli fecit, cum sepulturis Gelasij Papæ Stephanique Abbatis. Dormitorium Sācti Marcelli Cabilonensis fecit cum Capitulo. Conuentum paterno affectu dilexit, & in magna tenuit pace. Pro quo præcepit Abbas Theobaldus vt in die Anniuersarij eius Conuentus bonum vinum haberet. Cuius Otgerij Epigramma extat, vt infra sequitur.	Si census vel opes possent extendere vitam,	Viueret in longos mortuus iste dies.	Sed quoniam morti mundana potentia seruit,	Succubuit mortis legibus Otgerius.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Theobaldo I. Abbate Clun. XV.	??	??	Theobaldus primus, Abbas Sancti Basoth, Abbas vero Cluniacensis decimus quintus, incœpit regere anno 1179. Rexit fere vno anno, quoniam eodem anno assumptus in Episcopum Hostiensem. Obijt Idem II. Nonas Nouembris anno 1180. Iacet apud Romam.	Iste autem Theobaldus acquisiuit decimas huius villæ, & muros eiusdem incœpit.	Stephanus burgensis Cluniacensis in tota vita sua congregationem huius loci valde dilexit, & plusquam omnes burgenses semper Ecclesiæ fidelis extitit, multaque bona nobis fecit, & plurima beneficia auro & argento, vel etiam ornamentis obtulit nobis. Fecit enim coronam deauratam cum lapidibus, quæ est super altare, & cupam auream cum lapidibus, quæ in vadimonium erat, penitus soluit. Candelabra bene operata auro & argento fecit, & calicem de altari matutinali cum ampullis argenteis. Postmodum vero relictis seculi pompis & diuitiis habitum apud nos Religionis suscepit, & 80. marchas argenti ad faciendum eius anniuersarium dedit.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Hugone IV. Abbate Clun. XVI.	??	??	Hvgo quartus de Claromonte, Abbas S. Luciani Beluacensis, Abbas vero noster XVI. incœpit regere anno 1180. Rexit annis XIX. Obiit VI. Idus Aprilis anno 1199. Iacet apud Cluniacum inter altare S. Andreæ & S. Vincentij, cuius extat Epitaphium in hunc, qui sequitur, modum.	Quid sit homo, quid honor, quid opes, quid cætera mundi,	Æque cuncta metens mors metuenda monet.	De Claromonte clarum culmen Cluniaci	Claruit Hugo Pater, clareat ante Deum.	Nobilitas, probitas, pietas, prudentia, forma,	Marcet in hoc, sedit, deficit, aret, obit.	Lux Aprilis eum subtraxit sexta, beatus	Viuat in octaua: qui legis, adde preces.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Aliud Epigramma.	??	??	Portas Petre poli venienti claudere noli,	Ignarum doli Christo conducito soli.	Mitis amore Dei ditetur luce diei,	Mors moriatur, & viuat vita requiei.	Hic Pater Hugo vir magnæ nobilitatis, & liberalitatis suit: suauis eloquio, discretus consilio, omnia omnibus factus, vt omnes lucrifaceret.	Anno vero huius Hugonis XVIII, apud Rosetum in Bria in sacrificio altaris vinum visibiliter mutatum est in sanguinem, & panis in carnem. Circa etiam illa tempora in Virmendosio miles, qui fuit mortuus, reuixit: & post sine cibo & potu longo tempore vixit.	Anno eodem, videlicet 1198. iniquitate fornicationis, & vsuræ multiplicata super terram, floruit in Gallia quidam Sacerdos Fulco nomine, peccatorum conuersionem prædicans, signa & prodigia faciens, & magnam partem publicarum meretricum, & vsurariorum conuertens. Multi vero qui credere & conuerti noluerunt, traditi ab ipso Sathanæ, diuina vltione perierunt. Habuit etiam prædicationis suæ socios in diuersis locis hæc eadem operantes, gratia Spiritus sancti repletos, & miraculis coruscantes.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Hugone V. Abbate Clun. XVII.	??	??	Hvgo quintus, Abbas Radingensis, Abbas vero noster decimus septimus. Hic clarus scientia & religione, qui Hugone quarto in extremis laborante, de eius consensu electus est Hugo iste quintus. Incœpit autem regere anno Domini 1199. Qui rexit annis octo. Obiit IIII. Kal. Septembris anno 1207. Iacet apud Cluniacum sub Pontio Abbate præfato.	Iste Hugo dum esset Abbas Radingensis, ter vestiuit totum Refectorium de preciosis mappis Angliæ, & tersoriis, & etiam manuterga ad mandatum dedit, & clausum sancti Lazari plantari fecit, & tamdiu propriis expensis manu tenuit, quousque Conuentus fructum plenarie recepit. Et alia multa beneficia nobis contulit. Ecclesiam videlicet istam Cluniacensem magnis debitis oneratam inuenit, vsque ad tria millia, & quingentas marchas exonerauit. Insuper omnes libros suos peroptimos, in quibus fere continetur glosa noui, & veteris Testamenti, Conuentui dedit.	Anno vero 1200. Ordo Prædicatorum incœpit.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Guillelmo II. Abbate Clun. XVIII.	??	??	Gvillelmus secundus, Prior S. Martini, Abbas decimus octauus, regere incœpit anno 1207. Rexit annis octo, & deinde resignauit anno 1215. feria quarta ante Pascha: & eadem die eligitur Geroldus. Obiit autem iste Guillelmus XI. Cal. Octobris anno 1222. Iacet apud Gayam.	Huius Guillelmi tēpore anno 1207. exceptio capitis beati Clementis Papæ, & martyris in Cluniaco a nobilibus viris Domino Dalmatio, Domino de Sersiaco, & Pontio de Buxeria militibus, de vrbe Constantinopoli translati, sicut continetur in Historia rei gestæ, quæ apud nos est, quam edidit Rostangnus Cluniacensis Monachus.	Anno vero 1208. secunda huius villæ Cluniac. combustio fuit.	Ordo insuper minorum incœpit anno 1210.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Geroldo I. Abbate Clun. XIX.	??	??	Geroldus, siue Girundus primus, Abbas Bolismensis, Abbas vero noster decimus nonus incœpit regere anno 1215. rexit annis quinque. Deinde anno 1220. Episcopus Valentinensis factus est, & postea fuit Patriarcha Hierosolymitanus. Obiit VII. Idus Septemb. Iacet iuxta Sepulchrum Domini apud Hierusalem.	Tempore huius Geroldi congregatus est exercitus Domini in Achon, & antequam prædicaretur crux in Saxonia, apparuit triplex forma crucis in aere: & in medio illarum apparuit crucis patibulum figuram hominis habens in eo suspensi, cum infixione clauorum in manibus & pedibus, & capite inclinato.	Iste domnus Geroldus Ecclesiam Cluniacensem vsque ad XII. m. marchas, & multo amplius liberauit a pondere debitorum. Et hoc infra quinque annos & duos menses, tam super sorte, quam super vsurarum multiplici voragine, eamque in bono statu, & optimo dimisit, plenam affluentia tam rerum spiritualium, quam temporalium refertam.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Rolando I. Abbate Clun. XX.	??	??	Rolandus primus, Abbas vicesimus regere incœpit anno 1220. Rexit annis octo, & resignauit Abbatiam anno 1228. in Capitulo, in quo stabant fratres, & eadem die fuit electus Bartholomæus. Et post resignationem vixit in Clun. Et obijt II. Idus Nouembris. Iacet apud Cluniacum in Capitulo.	Anno vero 1226. Sanctus Ludouicus canonizatur, & in catalogo Confessorum ponitur.	Iste Rolandus dedit Conuentui in die anniuersarij sui decem libras Turonenses, quas debet Prior de Paredo.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Bartholomeo I. Abbate Clun. XXI.	??	??	Bartholomeus primus, Abbas XXI. regere incœpit anno 1228. rexit annis duobus. Obiit Cal. Maij anno 1230. iacet apud Cluniacum retro chorum, iuxta pilare quod sustinebat coronam stantem in medio chori a parte sinistra.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Stephano II. Abbate Clun. XXII.	??	??	Stephanus secundus de Berseyo Prior Siluigniaci, Abbas XXII. incœpit regere anno 1230. rexit annis quinque. Videtur autem secundum librum antiquum, & secundum Chronicas, quod rexit sex annis. In fine tamen regiminis sui resignauit. Obiit II. Cal. Nouembris. Iacet apud Siluigniacum.	Anno Domini 1233. fuit combustio, nisi de plano ante Monasterium, quæ fuit tertia combustio villæ Cluniacensis.	Anno Domini 1234. duxit Ludouicus Rex Francorum in vxorem filiam Comitis Prouinciæ.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Hugone VI. Abbate Clun. XXIII.	??	??	Hvgo sextus, Abbas Maioris Monasterij, Abbas vero Clun. XXIII. incœpit regere anno Domini 1236. rexit annis octo, & deinde anno 1244. assumptus est in Episcopum Lingonensem. Obiit Idib. Aprilis. Iacet apud Damietam.	Anno huius Hugonis secundo amotus est Oddo Prior Cluniacensis, & substitutus est Regnaldus, qui diu fuerat in ordine Cartusiensi.	Eodem quoque anno factæ sunt multæ mutationes in Ecclesia Cluniacensi.	Anno 1239. tertio Nonas Iunij Sol passus est eclypsim, & omnes, qui solem aspiciebant crocei coloris videbantur esse.	Huius etiam tempore, anno eius quarto apud Cremonam facta est tempestas maxima, ceciditque lapis grandinis, in quo erat Crux & imago Saluatoris expressa, desuper quoque litteris aureis scriptum, Iesus Nazarenus Rex Iudæorum. Et cecidit in Monasterio S. Gabrielis. Et de aqua, de qua liquefactus est lapis, inunxerunt Monachi oculos cuiusdam fratris semicæci, qui statim clare vidit.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Guillermo III. Abbate Clun. XXIV.	??	??	Gvillermus tertius de Pontoise, Prior de Charitate, Abbas XXIIII. regere incœpit anno 1244. rexit annis fere XIIII. Et postea in Episcopatum Olenensem assumptus est. Hic erat vir in dando largissimus, Curialibus affabilis plurimum, in loquendo modestus, in iubendo discretus, & in consiliis circumspectus. Is obiit XV. Cal. Ianuarij, anno 1263. Iacet apud Sanctum Martinum Parisius.	Anno Domini 1245. In festo beati Andreæ Apostoli celebrauit Missam domnus Innocentius Papa quartus apud Cluniacum, in maiori Ecclesia, ad magnum altare, & fuerunt cum ipso XII. Cardinales, scilicet domnus Ægidius Hispanus, domnus Ioannes Toletanus, domnus Otto, domnus Sabinensis Episcopus, domnus Tusculanus Episcopus, domnus Octouianus, Magister Hugo de sancto Capite, domnus Ioannes Gaitanus, Magister Petrus de Barro, domnus Willelmus nepos domni Papæ, domnus Abbas sancti Facundi, domnus Petrus Capioche. Omnes isti erant Cardinales. Cum istis fuerunt, Patriarcha Antiochenus, Patriarcha Constantinopolitanus, Remensis Archiepiscopus, electus Lugdunensis, Archiepiscopus Bisuntinensis, electus Cabilonensis, electus Furiensis, Episcopus Parisiensis, Episcopus Lingonensis, Episcopus Claromontensis, Episcopus Suessionensis, Episcopus Catalaunensis, Episcopus Siluanectensis, Episcopus Ebroicensis, Episcopus Prussiæ, Episcopus Luginensis, Episcopus Camelinensis, Episcopus Quinquecclesiarum, Episcopus Beethlemitanus, electus Aginnensis, qui postea fuit consecratus a Domno Tusculano Episcopo sedis Apostolicæ Legato, in eadem Ecclesia Cluniacensi. Item fuit Abbas Cluniacensis, & multi Abbates nigri, & Abbas Cisterciensis, & multi alij Abbates albi.	Item fuit ibi domnus Ludouicus Rex Franciæ, & Regina mater eius, & soror eius, & Comes d’Artois frater eius, & Imperator Constantinopolitanus, & filius Regis Aragonum, filius Regis Castellæ, Dux Burgūdiæ, Comes de Pontieu, Comes Willermus, qui amisit terram suam propter gratiam domni Papæ, & Imperatoris, Aduocatus Betuniæ, & omnes milites qui sunt de consilio Regis Franciæ, Comes Forensis, Comes de Bingniaco, domnus Belli-ioci, domnus Borboniæ, & multi alij Comites, Castellani, Principes, Milites: de quibus propter multitudinem nolumus facere mentionem.	Et sciendum est quod infra ambitum Monasterij Cluniacensis, habuit hospitium domnus Papa cum Capellanis suis, & cum omni priuata familia. Et Episcopus Siluanectensis cum familia, Episcopus Ebroicensis cum familia. Domnus Rex Franciæ cum matre sua, & fratre suo, & sorore sua, & cum tota ipsorum familia priuata. Et domnus Imperator Constantinopolitanus cum tota familia. Et filius Regis Arragonum cum tota familia. Filius Regis Castellæ cum tota familia, & multi alij milites, Clerici, Religiosi, de quibus non fit mentio. Et tamen nunquam propter hoc Monachi amiserunt dormitorium, neque refectorium, neque Monasterium, neque Capitulum, neque Infirmariam, neque Cellariam, neque Coquinam, neque aliquam de Officinis deputatis Conuentui. Habuit etiam hospitium infra Ecclesiam Episcopus Lingonensis.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Yuone I. Abbate Clun. XXV.	??	??	Yvo primus de Poyson, Prior S. Marcelli Cabilonensis, Abbas noster XXV. incœpit regere anno 1257. Rexit annis XVII. & mensibus septem. Secundum vero antiquum librum rexit XVIII. annis. Obiit VIII. Cal. Septembris anno 1275. Iacet apud Cluniacum inter altaria S. Iacobi, & S. Clementis. Vnde Giraldus de Awerpra in Chronicis suis de Yuone isto primo inquit. Hic est præco diuini Verbi, tuba Euangelij, amicus sponsi, columna Dei, oculus cæci, lingua muti, pes claudi, sol terræ, lumen patriæ, minister altissimi, vicarius Christi, Christus Domini. Tota conuersio huius est schola honestatis, morum ædificatio, & structura salutis. Est enim in iudiciis rectus, in carne Angelus, in misericordiis totus, in dando largissimus, & in consiliis circumspectus. Et quoniā sum salis, & non venditor olei, ideo hæc pauca in istius laudem, famam & memoriam posui, ne ab æmulis videar adulari. Et hoc quidem totali opere ideo nihil adulatorium scripsisse me recolo, quia legitur quod Athenienses Thymogoliam in salutatione adulantem Dario, affecerunt capitali supplicio. Hæc ille.	Iste bonæ memoriæ Yuo primus Cluniacensis Abbas, non tantum dictam Ecclesiam, sed & totum ordinem in magna pace, & tranquillitate cōseruauit, quamdiu vitam duxit in humanis. Qui cum primum regere incœpit Cluniacensem dictam Ecclesiam inuenit in XXIIII. M. libr. turon. obligatam, & amplius. Et licet Ecclesia tantis debitis esset onerata, propter hoc Conuentum non minuit, sed potius augmentauit: ita quod toto tempore vitæ suæ fuerunt in Conuentu CXL. Monachi ad minus, & etiam sæpe plures, eisdem necessaria plenissime administrans, & ante obitum suum dictam Ecclesiam dimisit ab omni debito liberam & immunem; ipsamque vsque ad annum sequentem post obitum suum victualibus reliquit munitam.	Item fecit imaginem S. Mayoli argenteam, & etiam deauratam.	Item dedit XXVI. marchas auri ad faciēdum imaginem beatæ Mariæ, diuersis lapidibus preciosis adornatam, quam multo tempore ante obitum suum proposuerat adimplere. Dictum autem propositum suum Yuo secundus immediate successor eius liberaliter, & integraliter adimpleuit.	Item fecit duo candelabra argentea ad opus maioris altaris.	Item vrceum argenteum cum aspersorio suo argenteo.	Item Crucem de crystallo.	Item calicem aureum cum lapidibus preciosis ad vsum maioris altaris.	Item duas magnas pelues argenteas.	Item Missale, textum Euangelij, Epistolarium, cooperta argento, & Collectarium, & magnum librum de Capitulo.	Item librum expositionum Euangeliorum ad legendum in Refectorio.	Itē posuit in claustro XXII. volumina librorum, qui tenentur catenis.	Item ditauit & ornauit Ecclesiam istam preciosissimis ornamentis, videlicet Casulis, Dalmaticis, Tunicis, Capis, Frontalibus, & aliis pannis sericeis, & IX. paribus ampullarum argentearum ad altaria priuata positarum.	Item emit XV. libras Turonenses super quasdam terras & possessiones, quas emit a domno de la Marche, sitas apud Giuriacum pro anniuersario suo singulis annis, die sui obitus faciendo. Domnus autem Yuo successor eius dictas XV. libras Turon. super patronatum sancti Gengulfi instituit, & in perpetuum Conuentui assignauit. Præcepit etiam dictus Yuo bonæ memoriæ, & per litteras suas patentes confirmauit quod in die anniuersarij sui, Conuentus de prædictis XV. libris habeat duplicem pictantiam piscium.	Item præcepit, quod Conuentus percipiat in vinea sita in monte Racheti, quam emit a Contantino de Cluniaco burgense S. Gengulphi XX. sextaria vini puri.	Item fecit horrea iuxta turrem molendini, & multa alia bona intus & foris, quæ non sunt scripta in libro isto.	Anima ipsius requiescat in pace, & ille qui omnium est retributor, omnia sibi in cœlesti patria remuneret bona.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Yuone II. Abbate Clun. XXVI.	??	??	Yvo secundus, de Chasant, Abbas XXVI. in die sepulturæ Yuonis primi, prædecessoris sui electus fuit. Sed incœpit regere anno 1275. Rexit annis XIIII. obiit III. Nonas Nouembris 1289. Iacet apud Cluniacum inter altaria S. Andreæ, & S. Clementis.	Iste secundus Yuo fuit Prior S. Martini Parisiensis. Venerandus namque ipse Pater bonæ memoriæ, affluens misericordiæ visceribus specialiter erga Conuentum Cluniacensem. Nam impetrauit quoddam priuilegium in quo continetur, quod domnus Papa inhibet districte & districtius, quod nullus Abbas se intromittat de pictanciis Conuentus, nisi de eius Conuentus voluntate.	Item apud Giureium in montana acquisiuit a Domino Duce Burgundiæ magnam, & altam iustitiā dicti loci, & tres homines tailliabiles, quos Dominus Dux habebat in prædicta villa.	Item fecit castrum de Giureio.	Item fecit domum nouam, granarium de auena, & torcular.	Itē perfecit imaginem B. Marię, quę est de auro, pro qua eius prædecessor immediatus Yuo dimisit XXVI. marchas auri, ex quibus facta fuit.	Item capsam S. Margaretæ.	Item Sanctuarium, siue vexillum de argento, quod portant duo Angeli.	Item tres cappas ad imagines factas.	Item fecit domos nouas de Botauant.	Item & de Besornay.	Item de Escurolles, & muros in circuitu.	Item acquisiuit a Domino Belli-ioci talliam, quam dictus domnus faciebat hominib. Ecclesiæ Cluniac. in terra sua, quando erat domnus nouus.	Item constituit vinum purum in solemnitatibus Sanctorum Abbatum Cluniacensium.	Item in solemnitate beatæ Mariæ Magdalenæ vinum purum cum flaconibus.	Item statuit charitatem de vino puro, quando aliquis Monachus moritur in Monasterio Cluniacensi.	Item statuit octo cereos in Capella beatæ Mariæ de infirmariis, qui accenduntur quando venit Conuentus in dictam Capellam. Anima eius requiescat in pace.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Guillermo IV. Abbate Clun. XXVII.	??	??	Gvillermus quartus, de Igiaco, Abbas xxvij. regere incœpit anno 1289. Iacet apud Cluniacum in Capitulo iuxta Abbatem Rolandum.	Iste Guillelmus de Igiaco obiit in Curia Romana, & Bonifacius Papa octauus scripsit Conuentui Cluniacensi, vt eligerent aliquem virum probum, vt constat per bullam dicti domni Bonifacij VIII. cuius copia est in libro Capituli.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Bertrando I. Abbate Clvniac. XXVIII.	??	??	Bertrandus primus, Prior de Charitate, Abbas xxviij. regere incœpit anno 1295. rexit annis XIII. Obiit IV. Calen. nouembris anno 1308. Iacet apud Cluniacum inter altare sancti Vincentij, & Sanctorum Nazari & Celsi.	Iste Bertrandus de Columberiis felicis memoriæ facundissimus, & eloquentissimus, scientia & moribus mirabiliter ornatus, rexit istam Ecclesiam & totum ordinem per XIII. annos in magna pace & tranquillitate, & ea quæ inferius continentur, acquisiuit, Scilicet grangeriam de stagno de Posy, & vineam quæ fuit Magistri Stephani Bordet: Item vineam quæ fuit Perreneti Paillart. Quæ omnia ipse suo Cluniacensi Conuentui pro suo anniuersario ibidem perpetuo celebrando dedit.	Item acquisiuit feoda de Berziaco, de Montebosserio in Aruernia, domini Henrici de Aula Militis, & Ragnerij de Bosseriis domicelli. Item plures petias vinearum contiguas clauso de Maleto, & plures alias contiguas clauso sancti Lazari.	Item acquisiuit Abbatiam de Bello-loco in Argona.	Item construxit de nouo manerium de montibus in Aruernia.	Item pulchras domos & turrim apud Perronam.	Item fecit chamberium de Cruce, & de magna aula hospitij, & picturis decorauit.	Item chorum augmentauit, & nouum fieri fecit.	Item Capellam beati Ludouici, & logias superius & inferius, & omnes domos nouas.	Item ipse apportauit de Curia Romana caput beati Philippi Apostoli, & fecit ipsum auro & argento decenter adornari.	Item dedit Ecclesiæ indumenta, in quibus ipse in Pontificalibus celebrabat, & pulcherrimam cappam, & vnum frontale viride.	Item vnum pulcherrimum vas argenti, in quo sunt duo Angeli deferentes manicam beatæ Mariæ Virginis.	Item ad preces eius dedit nobis Rex Siciliæ Carolus medietatem iurisdictionis, quam ipse Rex habebat apud Valenssoles.	Item emit Parisiis iuxta sanctum Germanum de Pratis vnam domum precio duarum millium librarum.	Item constituit quatuor luminaria in quatuor angulis in claustro, in laternis vitreis.	Item recepit Summum Pontificem cum nouem Cardinalibus per quinque dies, Bonifacium scilicet octauum.	Item Regem Franciæ cum duobus filiis suis, nec non omnes Barones Franciæ, Burgundiæ, & ex infinitis terris Prælatos.	Item ter visitauit Ecclesiam Romanam; Cuius anima requiescat in pace, Amen.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Henrico I. Abbate Cluniacensi XXIX.	??	??	Henricus primus Procurator noster in Curia Romana, Abbas xxix. incœpit regere anno 1308. rexit annis XI. deinde factus est Episcopus sancti Flori. Tamen secundum librum Capituli non rexit nisi decem annis. Obiit iiij. Calend. Februarij. Iacet in dicto loco sancti Flori.	Iste reuerendus Pater Dominus Henricus de Fautreriis fuit Abbas Cluniacensis, & intantum dilexit Conuentum, quod panē meliorauit. Rasurā insuper fieri statuit per tōsores sæculares, quam fratres temporibus præteritis inuicem faciebant: & inde contingebat vt non rasura, sed potius excoriatio diceretur. Et pro dicta rasura dedit barbitonsori magistro rasuræ & successoribus suis, qui pro tempore dictum officium exercebunt, xx. libras Turon. annui redditus, & vnam vestem.	Item magnas pausas, quæ fiebant in medio versus ad nocturnos in aduentu Domini, necnon & vigilias, quæ fiebant post Matutinos in Aduentu & in Quadragesima, propter quas fratres multas infirmitates incurrebant, Conuentui misericorditer compatiens amouit.	Item considerans labores, quos Prioris Claustralis socij in ordine circuitoris in sui Conuentus custodia paterentur, prout semper affluebat, misericorditer compatiens voluit quod de cætero Prior claustralis haberet xv. libras, quilibet socius in Ordine x. libras, quilibet circuitor, excepto infirmario lx. solidos, Grenetarij lx. solidos, custos vini lx. solidos, socij Grenetarij xx. solidos, socius Refectorarij xx. solidos: quæ omnia Decanus de Perrona debet tradere Priori claustrali: & idem Prior claustralis debet distribuere personis supradictis.	Anno Domini 1455. Oddo, scilicet Abbas xlj. confirmauit pensionem præscriptam, & Diffinitores approbauerunt.	Item prædictus Domnus Henricus Abbas reparauit conductum magni stagni, quod bene constitit mille & quinquaginta libras.	Item fecit domos nouas Geliniaci.	Item statuit festum corporis Christi, & præcepit illud celebrari ad instar quinque festiuitatum.	Plura alia bona fecit iste bonæ memoriæ venerabilis Pater huic Ecclesiæ Cluniacensi. Anima eius requiescat in pace. Amen.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Raymundo I. Abbate Cluniacensi XXX.	??	??	Raymundus primus Abbas xxx. incœpit regere anno 1319. Rexit annis tribus. Obiit in Curia Calend. Nouembris anno 1322. Iacet Auinione in Ecclesia beatæ Mariæ de Dons.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Petro II. Abbate Cluniacensi XXXI.	??	??	Petrus secundus, de Castrolucij, decretorum Doctor, Abbas XXXI. incœpit regere anno 1322. & rexit annis xxij. & deinde factus est Episcopus Valentinēsis. Obiit iiij. Nonas Martij anno 1344. Iacet apud Cluniacum in Capella beati Martialis.	Iste Petrus fuit institutus per summum Pontificem in Abbatem Cluniacensem. Hic fuit facundissimus, & eloquentissimus, scientia & moribus mirabiliter adornatus: & plurima bona fecit huic Ecclesiæ Cluniacensi.	Primum Prioratum de Paredo acquisiuit quem Cameræ Cluniacensi appropriari fecit. Item domum de Escuriolis.	Item fecit horologium nouum, quod est in maiori Ecclesia Cluniacensi.	Item dedit Conuentui vnam magnam imaginem Virginis Mariæ, argenteam, quæ est supra maius altare Cluniac. ponderantem lx. marchas argenti.	Item dedit Conuentui octo paruas imagines argenteas, videlicet imagines beatæ Mariæ Virginis, beatorum Petri & Pauli, Andreæ, & Iacobi, beatorum Benedicti, Oddonis, & Hugonis Abbatum.	Item inuenerat istam Ecclesiam Cluniacensem obligatam in quatuor viginti millib. libris, quam omnino antequam discederet de partibus istis, videlicet antequam dimitteret Ecclesiam istam, de omnibus acquitauit, & eandem in magno statu dimisit.	Item augmentauit turrim tympanorum grossorum muro & coopertura, & dicta tympana ibidem reponi fecit.	Insuper multa & quamplurima ornamenta Ecclesiæ huic contulit.	Item ædificari fecit Capellam Sancti Martialis.	Item recepit tempore sui regiminis Regē Philippum Franciæ, cum Regina, & duobus filiis suis, cum multis aliis Ducibus, Comitibus, & quamplurimis Baronibus.	Item acquisiuit domum quæ dicitur Palatium de terminis Parisiis.	Item Prioratum, qui dicitur Troischapeal, diœcesis Xantonensis, qui est de mensa. Anima eius partem cum Angelis habeat.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Iterio I. Abbate Cluniac. XXXII.	??	??	Iterius primus, de Miremanda, Abbas XXXII. regere incœpit anno 1344. rexit annis iiij. Obiit IV. Idus Februarij anno 1347. in Curia Romana. Iacet in Auenione, in Ecclesia sanctæ Mariæ de Dons.	Iste Iterius de Miremanda solemnis doctor Decretorum, Abbas istius loci, felicis memoriæ, facundissimus & eloquentissimus, & sapientia mirabiliter ornatus, rexit istam Ecclesiam & totum Ordinem in magna pace & tranquillitate.	Fecit renouari viginti quinque priuilegia antiqua.	Item fecit brachium sancti Odilonis argenteū, lapidibus & palliis mirabiliter ornatum, & multo maiora se facturum proposuerat, si diu vixisset. Requiescat in pace.	Anno Domini 1346. incœpit maxima mortalitas apud Cluniacum, quæ per tres annos durauit. Antea erant ibi communiter 260. religiosi.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Hugone VII. Abbate Cluniac. XXXIII.	??	??	Hvgo Fabri septimus, Abbas XXXIII. regere incœpit anno 1347. Rexit annis quatuor, & resignauit Abbatiam in manu domni nostri Papæ, deinde factus est Carthusiēsis. In quo Ordine vixit xviij. annis. Obiit secundo Cal. Augusti. Iacet in Prioratu vallis sanctæ Mariæ Ordinis Cartusiensis.	Iste Hugo Fabri septimus, Doctor Decretorum, hanc Ecclesiam Cluniacensem rexit in magna pace & tranquillitate, & totum Ordinem. Et cum resignauit Abbatiam Cluniacensem, reliquit magnam pecuniarum summam suo Abbati successori, quæ sibi debebatur in Ordine Cluniacensi, ad finem vt Ecclesia per dicta debita prosperaretur.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Andruino I. Abbate Clun. XXXIV.	??	??	Andruinus primus, de Rupe, Abbas sancti Sequani, Abbas noster XXXIV. incœpit regere anno 1351. rexit annis nouem, & postea factus est Cardinalis. Obiit VI. Cal. Nouembris in Ciuitate Witerbiensi, & inde apud Cluniacum apportatus est, & ibi iacet in directo Capellæ sancti Dionysij, itinere quo Conuentus vadit ad chorum.	Iste felicis memoriæ Andruinus supra prædecessores suos Conuentum Cluniacensem dilexit. Nam eundem Conuentum vniuersalem hæredem omnium bonorum suorum constituit. Sed domnus Vrbanus VI. Papa vnam partem recepit propter necessitatem Romanæ Ecclesiæ etiam vsque ad valorem xiij. m. florenorum.	Item multa varia preciosaque ornamenta huic contulit Ecclesiæ, multa etiam vasa argētea, multas imagines argenteas nobis contulit. Item etiam plurima librorum volumina, quæ omnia æstimata fuere ad ij. m. francorum, & vltra.	Item de eius pecunia Conuentus emit stagnum de Excusa amotizatum, & stagnum de Droguant, alias de Milet, & plures vineas in monte Racheto, pro augmentatione dictæ vineæ.	Insuper quamplures alij redditus de pecunia præfati domni Andruini fuerunt per Conuentum empti, vsque ad summam quatuor mille francorum, & vltra.	Habebat etiam dictus Cardinalis quædam hospitia in Auinione quæ constiterunt m. d. florenos. Quæ hospitia dictus Conuentus dedit pro fundatione Collegij sancti Martialis Auinionensis.	Iste Conuentus expendit de pecunia dicti dōni Cardinalis per spacium xvj. annorum pro necessitatibus suis, & aliis oneribus supportandis ij. M. D. francorum.	Anno Domini 13... Vrbanus IV. sedit, qui fuit Monachus Cluniacēsis, & Decanus, Decretorum Doctor maximus, & sanctus reputatur. Fecit namque Crucem prædicari contra Turchos, & passagium ordinauit. Ad ipsum beata Brigida fuit missa a Christo pro confirmatione Regulæ. Hic inflixit pœnas maximas spirituales & temporales contra inuasores regni, receptatores, & fautores eorumdem. Quarum bulla est in Thesauro Parisiis, & copia in Monasterio Cluniacensi registrata. Et reduxit antiquam decimam beneficiorum ad medietatem, & eam decreuit haberi pro integra decima. Intoxicatus obiit.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Simone I. Abbate Cluniac. XXXV.	??	??	Simon primus, de Brossa, Abbas XXXV. incœpit regere anno 1361. Rexit annis vij. Obiit vj. Calend. Iunij anno 1369. Iacet apud Scolares Parisius.	Iste Simon de Brossa Doctor excellentissimus in sacræ Theologiæ scientia, & fecit fieri plures pannos ad ornamentum chori, & quamplurima alia bona fecit.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Ioanne I. Abbate Cluniacensi XXXVI.	??	??	Ioannes primus de Pyno, Prior sancti Martini de Campis, Abbas Cluniac. XXXVI. regere incœpit anno 1369. Rexit annis quinque. Obiit vj. Idus Ianuarij anno 1374. Iacet Parisius apud S. Martinum de Campis.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Iacobo I. Abbate Cluniacensi XXXVII.	??	??	Iacobus I. Abbas sancti Theofredi, Abbas vero Cluniac. XXXVII. incœpit regere anno 1374. Rexit annis octo cum dimidio. Obiit ij. nonas Iulij anno 1383. apud Auinionem. Et ibi iacet in Ecclesia Collegij sancti Martialis.	Tempore huius Iacobi fuit consecratum Collegium Auinionense sancti Martialis Ordinis Cluniacensis, quod de mensa est Abbatis Cluniacensis.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Ioanne II. Abbate Cluniacensi XXXVIII.	??	??	Ioannes secundus de Cosanno Abbas montis Aremarensis Ordinis sancti Benedicti, Abbas vero Cluniacensis XXXVIII. incœpit regere anno 1383. Rexit annis xvij. cum vno mense & quinque diebus. Obiit iv. Idus Septembris anno 1400. Iacet apud Cluniacum, iuxta introitum quo intrat in Chorum pro maiori Missa domnus Abbas.	Iste Reuerendus Pater domnus Ioannes de Cosanno tempore suo recepit Carolum Regem Franciæ, & Ducem Aurelianensem eius fratrem, & etiam auunculos dicti Regis, scilicet Duces Bituricensem & Burgundiæ, & Ducem Borboniensem, & nonnullos Cardinales, plures Prælatos, & Barones quamplures cum magnis sumptibus & expensis.	Hic insuper domnus Ioannes in magna concordia, tranquillitate, & pace rexit Conuentum Cluniacensem, & ipse multum dilexit, & a Conuentu multum fuit dilectus; & in vltima sua voluntate legauit Conuentui omnes libros suos, tam Iuris Canonici, quam Ciuilis.	Ipse etiam Conuentui compatiens, pro eo quia ministrabatur vinum minus aliquando sufficiens, donauit dicto Conuentui pro vna vice mille francos, vt Conuentus in perpetuum ministrare teneretur, in refectorio, & in domo carnium tempore infirmariarum, in prandio cuilibet Religioso vnum cyphum charitatis qualibet die hebdomadæ, exceptis diebus, quibus consueuit charitas integra ministrari: diebus etiam Veneris exceptis: exceptis etiam quibusdam diebus solemnibus. Eiusdem Ioannis Epitaphium sequitur.	Abbatum numerus terdenus, necnon & octo	Vltimus illorum de Cousant castro Ioannes	Annis sexque decem Cluniacum strenue rexit,	Multaque constanter aduersa pertulit idem.	Sed fisus penitus bonitate Cunctipotentis	Continuat regimen possetenus cum pietate.	Det Deus vt viuat per multos longius annos,	Quatinus Ordo suus in cunctis melioretur,	Et Cluniacus in hunc per prospera amplificetur,	Incolumen Christus seruet per tempora longa,	Seque, suos Monachos, & tandem gaudia donet	Perpetua cœli, sic vates supplicat optans.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Raymundo II. Abbate Cluniac. XXXIX.	??	??	Raymundus secundus de Cadoena, Prior maior Cluniacensis, Abbas XXXIX, iiij. Idus Septembris anno 1400. Ioāne secundo sepulto mox a toto Conuentu in Capitulo, vt moris est, vnanimiter fuit electus in Abbatem; Et per Episcopum Cabilonensem durante substractione Papæ Benedicti xiij. virtute priuilegij ab antiquo concessi fuit ordinatus, secundum quod fuerat vsitatum & obseruatum a fundatione Monasterij per prædecessores suos, quovsque Romana Ecclesia fuit trāslata citra montes. Iacet apud Cluniacum iuxta Capellam sancti Dionysij a parte maioris altaris, qui valde bene administrauit suo tempore. Rexit annis xvj.	Hic in puerili ætate constitutus habitum sacræ Religionis in Prioratu de Tornaco, Ordinis Cluniacensis, suscepit, vbi Sacrista extitit, deinde per bonæ memoriæ domnum Iacobū Abbatem, suis meritis exigētibus, Cluniacum euocatus fuit; vbi socius in Ordine, deinde Prior claustralis, & subsequēter Prior maior effectus fuit. In quo officio, videlicet Prioris maioris, viginti tribus annis cum dimidio, tanquam Religionis feruentissimus zelator, incessanter laborauit. Iste in ampliatione bonorum, & eorum recuperatione vtilis habitus est, & Ecclesiam cum omni abundantia sua toto tempore administrauit. Nam in reparationibus per ipsum factis, siue persolutionibus prædecessorum suorum, decem millia francorum libere exposuit, trecentasque quinquaginta marchas argenti in vassella tam alba quam deaurata Monasterio reliquit. Insuper multa vasa aurea atque argentea, vtpote imagines Ecclesiæ contulit. Item vnam crossam argenteam deauratam, quam emit precio ducentorum & quinquaginta scutorum ponderantem XXV. marchas argenti, & fuit domni Papæ Vrbani quinti.	Item plurima & varia pretiosa ornamenta fieri fecit. Plurimos quoque libros Ecclesiæ conscribi fecit, vtpote Psalteria quæ in Monasterio sunt xij. quæ in choro affigi præcepit: vnum Antiphonarium, quod ante Cantorem poni præcepit: & multa alia magna, prout diffusius in libro Capituli cōtinetur. Insuper iste domnus Raymundus fecit fieri a fundamentis pontem magni stagni.	Tempore huius Raymundi floruit domnus Guillermus de Aruernia, magnæ sanctitatis vir, & de maioribus claustri. Hic cum quadam nocte lecto quiesceret, vocem plangentis, & se multipliciter lamentantis audiuit. Vnde factum est, vt mane adueniret quidam, qui sororem suam esse mortuam nunciaret. Quem vt audiuit, Hæc est, inquit, quam nocte præterita voce plangentis audiui. Hic tantæ sanctitatis extitit, vt diabolus ipse eundem terrere conaretur. Nam cum quadam nocte ad matutinas veniret, & per claustrum ambularet, affuit & ipse diabolus, qui lucernam suam apprehendens, & eam frustatim discerpens, per claustrum quasi pro iniuria proiecit. Hic sæpe inuentus est luctare cum diabolo. Nam multotiens, vt ipse referebat, diabolus nocte coopertoria sua trahens, & eum discooperire satagens, ex altera parte & ipse retrahebat, hoc tamen non moleste ferens, sic per noctes cum diabolo reluctabat. Hic sæpe dum orationi instaret, eleuatus a terra quasi cubitis duobus visus est.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Roberto I. Abbate Cluniacensi XL.	??	??	Robertus primus de Chaudessolla excellentissimus Doctor in decretis, Prior Celsiniarum, & Procurator Ordinis in Concilio Constantiensi, Abbas vero Cluniacensis xl. incœpit regere anno Domini 1416. Iacet apud Cluniacum iuxta prædecessorem suum Raymundum. Rexit annis vij.	Horum reuerendorum Patrum Dominorum Raymundi & Roberti Abbatum Cluniacensium Capellanus fuit domnus Guillelmus Curati, vir religiosus, multarum exemplar virtutum. Qui tandem Prior fuit S. Christophori Castricanini, deinde Eleemosynarius Cluniacensis, & socius in Ordine. Qui fieri fecit imaginem argenteam sancti Guillermi Presbyteri, pro qua soluit cxx. libras turon. Item dedit cl. libras pro vna Missa.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Oddone II. Abbate Cluniac. XLI.	??	??	Oddo secundus de Perreria Abbas noster Cluniacensis xlj. incœpit regere anno 1424. Rexit annis xxxiij. decem mensibus. Iacet apud Cluniacum ante altare S. Benedicti. Obiit autem anno 1457. die secunda mensis Nouembris.	Hic Pater Oddo primum fuit in iuuentute sua socius in Ordine in Monasterio Cluniacensi, deinde Archidiaconus, deinde Eleemosynarius, inde Sacrista, postea Prior claustralis: deinde Prior maior, deinceps Prior Siluigniaci, demum per Conuentum in Abbatem Cluniacensem eligitur.	Iste tempore suæ administrationis multas persecutiones pro Ecclesia sustinuit, propter guerrarum multiplices voragines. Ipse enim emit blada in principio suæ administrationis, ad sex mille florenos auri.	Item fecit pinnaculum cum magnis campanis beatæ Mariæ Magdalenæ. Item fieri fecit turrim fabarum. Item fecit refici vnum barrabam.	Item fieri fecit vnam pulcherrimam Crucem eleuatam cum pauimento seu ambulatorio hinc inde, & cum portali pulcherrimo in introitu Ecclesiæ.	Item in reparationibus celebris habetur. Multas reparationes in Cluniaco, & membris fieri fecit, necnon varia & preciosa ornamēta super omnes prædecessores suos, huic Ecclesiæ Cluniacensi contulit, quæ omnia diffusius in libro Capituli continentur. Hoc etiam de ipso Oddone dicitur, quod nullus suorum, vt de beato Mauro legitur, de lecto suo nec surgere, nec deuestire eū deprehendit vnquam. Dormiebat enim semper in lecto regulari: ita vt sicut intrabat vestitus, etiam vestibus suis attestantibus exiret. Hic silentium nocturnis horis sine interruptione seruabat. Hic magnus in eleemosynis habetur, magnusque in vigiliis. Nam vsque ad senium matutinis horis etiam quotidie non defuit. Et vt verum fatear de ipso, vir magnæ fuit sanctitatis, religionis Monasticæ zelator feruentissimus. Hic cum appropinquaret fini suo, & in extremis laboraret, requisitus vt de successore vocem suam ediceret, licet ignoraret, tamen veraciter & quasi prophetice respondit, dicens, Dominus Ioannes de Borbonio Episcopus Aniciensis vester Pastor futurus est vobis a Deo datus.	Tempore huius Oddonis fuit Prior Maior Cluniac. Petrus Alberti, Decretorum Doctor famosissimus. Nam conscripsit libellum siue tractatum de decimis noualibus, qui apud nos est.	Successit in præfato Officio Prioris maioris domnus Iacobus de Moussiaco, Decretorum Doctor, magis doctus quam eloquens, vir religiosus habitu, verbo, & actu, castus maxime, qui mulierum cōsortia etiam honestarum parentumue suarum, cum esset de nobili genere, fugiebat. Hic vnus fuit illorum qui statuta cerimoniasque Ordinis illibata seruauerunt, propter quod toti Ordini venerandus habetur. Hic propter guerrarum voragines Cluniacum egressus, tandem in Collegio sancti Martialis Auenionensis se recepit: vbi omnia reformans, tam in spiritualibus quam in temporalibus, post paucos dies in eodem Collegio vitæ suæ diem clausit extremum, & ibi requiescit ante altare beatæ Mariæ iuxta portam librariæ vniuersitatis. In suo tempore duas Missas quotidianas instituit & fundauit, vnam videlicet in Monasterio Cluniacensi dicendam per dominos de Ordine: alteram vero in Prioratu de Volta per Conuentum loci. In quo quidem Prioratu multas reparationes fecit. Nam varia preciosaque ornamenta, tres etiam cruces argenteas cum tribus calicibus argenteis eidem contulit Ecclesiæ de Volta, & plura alia. Cuius anima requiescat in pace.	Huius etiam Oddonis tempore floruit domnus Stephanus Bernardoti, qui decessit tempore domni Ioannis de Bourbonio. Huic fuit magnæ religionis vir, perfectionisque Monachus, & inter alias eius virtutes tantæ fuit patientiæ, quod non dicam cuiusquam iniuriæ reminisceretur, verum nunquam vel minimum cuiquam verbum responderit. Hic magnæ taciturnitatis, imo, quia perpetuo silebat. Et quod valde mirandum est, cum esset custos vini, & fere cum omnibus negociaturus esset: omnia tamen signo peragebat, itaut nec furore petentium permotus, nec cuiusquam precibus deuictus, ad vlla vnquam potuit verba inclinari. Silens ergo semper in Domino, imo quia semper cum Domino loquebatur. Nam a tempore suæ iuuentutis quotidie Psalterium persoluebat: diebus vero sabbatis, licet horas diei cum Psalterio more solito perageret, xij. tamen lectiones de beata Maria semper faciebat. Vnde factum est vt in die obitus sui Psalterium cum horis diurnis pro die crastina plene persoluisset. Iste hortulum habebat, quem quotidie decantata Psalmodia quotidiana excolebat. Et ne vitio otiositatis notaretur, reliquum tempus in eodem expendens, hortulum suum a fundamentis totum cum cribro transmisit. Hoc tamen faciens psallere non cessabat. Multa præterea de eodem virtutum signa dici possent. Hic, vt in fine confessus est, cum aliquando ad matutinas surgere tardaret, sonitum ad modum excitantis audire solitus erat. Ipse tamen nocte qua decessit, apparuit cuidam Religioso deuotissimo, qui, vt sibi videbatur, vidit beatum Stephanum protomartyrem eum ducentem ad altare xj. m. Virginum, in quarū medio gaudēs persistebat, per ipsumque sanctum Protomartyrem summæ Trinitati præsentabatur. Qui quidem frater mane facto alium in confessione fratrem audiuit, qui eum alloquutus est de visione quasi simili.	Fuit & alius quidam frater Toussanus nomine, Ambianensis ciuitatis oriundus, qui a puero Monachus in Cluniacum sub domno Oddone secundo factus est. Hic fuit Prior de Vigilia, & Cantor Cluniac. Et dedit Conuentui duas taceas argenti ponderis duarum marcharum. Item quinque francos pro luminari Capellæ sanctæ Mariæ infirmariarum. Item fuit quatuor vicib. Romæ pro negotiis Ecclesiæ. Et tandem decessit ab hac luce circa annos ætatis suæ lxvj. tempore domni Ioannis de Bourbonio in die crastina festiuitatis S. Catherinæ. Et merito hac die decessit, quia eidem gloriosæ Virgini maxima afficiebatur deuotione. Ipse enim fuit vir exemplaris, & religionis ceremoniarum custos. Hic primum fuit adductus Cluniacum per suam amitam, quæ soror Collecta dicitur Ordinis S. Francisci. Cuius precatu domnus Oddo Abbas eum habitu induit Monachali, & soror ipsius Firmina nomine fuit Religiosa in Podio, in quodam Monasterio illius Ordinis. Tandem ea ibi dimissa, prædicta domina Collecta villas & ciuitates peragrauit, in quibus fundauit multa Monasteria Sāctimonialium, quæ nunc dicuntur sorores Collectæ. Hæc vero Collecta sanctimonialis fulsit in vita, & nunc post mortem miraculis coruscat. In morte quoque huius domni Toussani multa in hoc Monasterio apparuere signa.	Isto etiam tempore fuit alius quidam Petrus, dictus de Bono, Monachus. Qui primum quidem burgensis fuit & mercator Cluniacensis, & satis locuples: habens vxorem honestam, quæ tandem cum carnis debitum persoluisset, idem vir suus sortitus est Presbyterij dignitatem, in qua statim decessit ab humanis, & delatus ad Ecclesiam, restitutus fuit & ad vitam & sanitatem, vt nobis sæpe dicebat. Quo sic restituto factus est Monachus Cluniaci, in quo Ordine vixit laudabiliter & religiose. Omni enim die Psalterium totum legebat, & Missam celebrabat. Quolibet die horas de sancto Spiritu deuote dicebat, & qualibet die Martis Missam de ipso sancto Spiritu celebrabat. Vnde meruit, vt pie credimus, decedere in die Pentecostes, ea scilicet qua Conuentus cantabat, Veni creator Spiritus, cuius animam pie credimus a sancto Spiritu in cœlis esse coronatam.	Eodem tempore fuit quidā Nouitius Michael nomine, qui in principio suæ conuersionis extitit aliquantis diebus leuis moribus, & lasciuus. Sed postea, & adhuc in Nouitiario existens, ad tantum subito deuenit deuotionis feruorem, vt omnibus mirabilis haberetur. Hic continuis se singultibus afficiens, a lachrymis non cessabat. Nec multo post tempore vixit, cognoscēs quia moreretur, vt postea Magistro Nouitiorum confessus est, magis ac magis exitū suum deuotione qua poterat præueniebat. Vnde factum est, vt morti appropinquans, multos morituros fratres prædiceret. Et quod valde mirandum fuit, eo ordine, quo per eundem fuerunt nominati, eo ipso sunt viam vniuersæ carnis ingressi.	Sequitur eiusdem Oddonis, Epitaphium.	Magno sub hoc lapide tectus iacet Oddo secundus	Virtutum speculum, in Religione decus.	Cuncta per officia claustri prius ille probatus,	Hic Præsul factus opera plura struit.	Pauperes hic curat, summeque silentia seruat.	Post tresque terdenos annos hic Abbas obit.	Item alij duo versus sculpti super eodem tumulo:	Hic Abbas iacet dictus dudum Oddo secūdus	Me, quem vestiui, tumulat hic Iacobus.	Finis, Deo laus.	Anima ipsius sine fine requiescat in pace, Amen.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Ioanne III. Abbate Cluniacensi XLII.	??	??	Ioannes tertius, de Bourbonio, sanctæ Aniciensis Ecclesiæ nullius Prouinciæ, nullique in quoquam præterquam sanctæ Sedi Apostolicæ immediate subiectę Episcopus, Abbas Cluniacensis xlij. Qui eodem die quo obiit domnus Oddo II. vnicorditer in Abbatem Cluniacensem postulatus fuit, & eidem postulationi felicis recordationis Papa Calixtus pium præbuit consensum: Et tandem in titulum tradidit Abbatiam Cluniac. simul cum dicto Episcopatu Aniciensi tenendam & possidendam ex dispensatione Apostolica. Quod visum est correspondere copulæ matrimoniali Iacob Patriarchæ, qui ex diuina dispensatione duas sorores, Liam scilicet & Rachel simul in fœcunditate sobolis habuit. Anno vero Domini 1456. præfatus domnus Ioannes de Bourbonio regere incœpit. Rexit autem annis 29. & mense vno. Et obiit secūda Decembris anno Domini 1485. apud Prioratum Conuentualem sancti Ragneberti, Ordinis S. Benedicti, diœcesis Lugdunensis, ab Abbatia Monasterij Regalis insulæ Barbaræ immediate dependentis. Cuius Prioratus fuit perpetuus Administrator decem & septem annis. Iacet vero apud Cluniacum in Capella quam a fundamentis fieri fecit. Cuius structura miræ excellentiæ fuit, & cum sumptu maximo constructa est, vt infra videbitur amplius.	Magnam proculdubio sacer Ordo Cluniacensis huius morte ærumnam pertulit, maiorem profecto iacturam in tanti Patris amissione sustinuit, maximam, proh dolor! calamitatē Ecclesia Cluniacensis, & totus Ecclesiæ ipsius Conuentus, suo præsidio singulari, & viro hoc exemplari orbati susceperunt. Alte heu! nimium vulnus adactum est, intima Ordinis nostri Cluniacensis viscera, & animam nostram gladius iste pertransiuit. Flos agri Religionis Monasticæ cōcidit, & vineæ Domini optimus cultor, non possum sine lachrymis proloqui, de medio sublatus est. O virum rarissimum! o virum Angelicis animi dotibus præditum! O virum exemplaris normam vitæ, nec minus Angelorum consortio dignissimum! Non sucatus erat, sed sincerus, non versipellis aut mēdax, aut in tegumentis simulationis inuolutus, sed solidus, verax, & simplex, domi benignus, in victu suo parcus, in cultu, vt Dei seruos decet, modicus, diuinis mysteriis & orationibus sedulo intentus, temporis æstimator admodum auarus, otij expers vixit, Monasteria, Ecclesias, Hospitalia, castra, domosque illorum ædificauit, nonnulla etiam collapsa in pristinum statum restituit.	Studuit enim in primis, non tam præesse, quam prodesse, eidem præcipue Abbatiæ nostræ Cluniacensi, in quatuor præsertim. Primo in ædificiis & structuris. Secundo in regularibus statutis. Tertio in ornamentis & iocalibus preciosis. Quarto in voluminibus & libris copiosis.	Primo quidem in ædificiis. Nam considerata situatione antiquæ domus Abbatialis Cluniac. ad quam Principes nobiles, cæterique extranei commode accedere non poterant absque magno tumultu circa claustrum, & turbatione Religiosorum Monasterij, compensauit Decanum eiusdem Monasterij de quadam platea vacante, prope introitum Abbatiæ seu Monasterij eiusdem, ante conspectum maioris Crucis ipsius Cænobij: In qua a fundamentis ædificari fecit nouam Abbatialem domum cum decenti & sumptuoso apparatu: appropriando eidem domui viridarium a parte Orientali, consitum stirpibus vitium, & diuersis generibus arborum fructiferarum.	Item reparari fecit, & de nouo cooperiri, tam in lignis, quam in tegulis ardesiæ ex Britannia per flumen Ligeris vsque ad portum de Digoyn traductis: quatuor maiora pinnacula sacri Monasterij Cluniacensis, siue campanalia, affatim Ecclesiam ad extra decorantia.	Item reparari fecit bassas voltas eiusdem Ecclesiæ Cluniacensis in qua speciosam Capellam integraliter a fundamentis construxit in ea parte Ecclesiæ vbi prius erat parua Capella in honorem S. Eutropij constructa. Quam Capellam ex quadratis lapidibus voluit esse constructam, & desuper tegulis ardesiæ decenter coopertam. Et in eadem ordinauit fieri duo altaria, maius scilicet in honorem Christiferæ Virginis, beati Ioannis Baptistæ, & tredecim Apostolorum commemorato beato Paulo, post Ascensionem Christi in cœlū in Apostolatu assumpto: quorum imagines insculpi fecit in lapidibus congruentibus, quibus supponuntur imagines iusti Simeonis, Patriarchæ Iacob, & Prophetarum, conformiter ad dicta conscripta in rotulis earundem imaginum. Secundo vero altare in honorem S. Eutropij, in cuius rotulo hic Virgilianus inscribitur versus.	Semper honos, nomenque tuum, laudesque manebunt.	Item in Decanatu Paredi ædificauit domum nouam a fundamentis duarum turrium fortium & amplarum.	Item ædificari fecit domum quadratam in Decanatu Langiaci.	Item in Decanatu Scureliarum magnum & ingens ædificium construi fecit.	Item in castro Lurduni pulcherrimas & memoria dignas reparationes fieri fecit in circuitu Donjunni eiusdem Lurduni, erigendo turrim a parte meridionali cum annexis ædificiis.	Secundo ipsum sacrum Cœnobium Cluniacense, imo totum ordinem mirum in modum dotauit, cum innouauit, & in medium patefecit sanctorum Patrum, qui præfuerant in eodem Monasterio, Statuta & Constitutiones, ad bene beateque & regulariter viuendum, & in vniuersis eiusdem membris, vsque in Orientales, Occiduas, Meridionales, & Septentrionales regiones. Misit namque notabiles Religiosos, scientia & regulari obseruantia pollentes, in Angliam, Hispaniam, Germaniam, siue Allemaniam, ad reformanda regularia loca Ordinis. Similiter & in Prouinciis regni Franciæ, & circumadjacentibus oris, & patriis, vt in Sabaudia, Delphinatu, Prouincia Prouinciæ, Wasconia, & cæteris.	Curauit etiam vt suo Conuentui sacri Monasterij Cluniac. bene & decenter ministraretur in necessariis tam tempore vbertatis, quam tempore sterilitatis. Circa namque annum 82. impensam fecit trium aut quatuor mille librarum ad recuperanda vina & emenda, ex Turnone prope Valentiam, quæ traduci fecit vsque Matisconem per fluuios Rhodani & Sagonæ, & demum Cluniacum, pro prouisione sui Monasterij Clun. ne sui Religiosi sentirent, seu grauarentur penuria temporis, seu caristia vini.	Nec inter cætera silendum est, quod quamprimum intellexit suum Conuentum non habere vinum charitatis in diebus Veneris, liberaliter tradidit, & realiter dedit Conuentui suo Cluniacensi pro ministrando dictis sui Monasterij Religiosis charitatem prædicta die Veneris 600 salucea auri pecunia numerata.	Tertio in iocalibus & pretiosis ornamētis domnus Ioannes de Bourbonio suam decorauit Ecclesiam Cluniacensem.	Et primo, Maius altare sacri Cœnobij Clun. ornauit imaginibus Apostolorum Petri & Pauli argēteis, in quibus ccxx. marchas argenti fini & puri exposuit.	Item duas pelues amplas & latas, bene & decenter deauratas donauit, quæ ponderant xij. marchas argenti fini & puri.	Item vnum reliquiare argenti deauratum, cuius in circumferentia lapides preciosi. Hoc ad portandum Corpus Christi.	Item VIII. candelabra argenti fini in longitudine duorum pedum cum dimidio eleuata.	Item IV. incensa argenti, cum quatuor nauiculis argenti.	Item II. calices bene & decenter deauratos cum patenis in pondere VIII. marcharum argenti.	Insuper in ornamentis nobilitauit præclarissime suum iam dictum Monasterium Clun. in octuplici differentia colorum & pannorum, vsque ad numerum CCLXXII. petiarum.	Et primo in panno veluto alburgi, siue persei coloris, XII. vestimenta cum magnis floribus liliorum auri impressis supra dictum pannum.	Item in panno satini cramoysi garniti rosis viridibus & albis CVII. preciosa vestimenta donauit dictæ Ecclesiæ Clun. cum duplicaturis bocassini boni & decentis persei coloris.	Item contulit XXX. vestimenta de damas blanc cum duplicaturis bonis ac decentib.	Item eidem Monasterio appropriauit XX. vestimenta de damas rouge.	Item alia XXIX. vestimenta de damas iaulne.	Item xxiv. de damas vert, furnita omnibus necessariis tam ista, quam præcedentia, & sequentia inferius nominata, quæ causa breuitatis non explano longiori modo.	Item ipsi Ecclesiæ donauit XXXI. vestimenta panni vulgariter nuncupati drap d’or, in figura cardonum in veluto cramoysi impressorum.	Item in sua Capella, in qua requiescit corpus eius, statuit, & dedit IV. preciosa vestimenta, quæ sunt de meliori panno auri præ cæteris nominatis.	Item idem domnus Ioannes pannum auratum præparauit in veluto nigro, ex quo fieri fecit cappam vnam, infulam vnā, duas tunicas, & duas dalmaticas decenter suis paramentis munitas.	Item donauit pretiosum pannum ad repræsentationem memoriæ defunctorum in anniuersariis Principum, & omnium Prælatorum, quo fuit coopertum suum corpus ad sepulturam deductum in introitu villæ Clun. Qui pannus est deauratus in veluto nigro, habens crucem albam de damas, & in medio scutum repræsentās arma eiusdem domni Anicien. & Cluniac.	Item ad decorem chori sacri Monasterij Clun. donauit VI. petias valde preciosas tapisseriæ, in quibus passio Domini nostri Iesu Christi pulcherrime est impressa intermixtis filis sericeis cum filis lanæ bonæ & finæ in vultibus & manibus imaginum in eisdem pannis impressarum.	Insuper procurauit fieri XII. magnas petias tapisseriæ in pannis coloratis colore alburgo, siue perseo, cum multitudine liliorum geluorum desuper sparsorum, cum barra rubei coloris desuper ex transuerso pertranseunte dicta lilia, quæ sufficiebant ad decorem Chori a dextris, & sinistris, pariterque dorsi ad altare Sanctæ Crucis. Quarum petiarum vna tantūmodo remansit, cæteris deperditis in vltimis guerris, quæ in Comitatu Matisconensi, & adiacentibus terris, Deo permittente, viguerunt, & quæ de domo Abbatiali per nonnullos Principum fiscos ad humanos vsus translatæ.	Quarto dictum Cœnobiū Cluniacense in voluminibus & libris copiosis decorauit. Et primo. Augustinum de Ciuitate Dei in pergameno & duobus voluminibus.	Vincentium in historiali speculo in quatuor voluminibus & in pergameno.	Item quatuor volumina eiusdem Vincentij in speculo naturali.	Item eiusdē speculi doctrinalis duo volumina.	Item eiusdem in speculo Morali tria volumina. Quæ omnia sunt in pergameno bene & decenter scripta, & illuminata, & religata.	Item in pergameno dedit libros theologales qui sequuntur.	Expositionem Epistolarum Pauli a principio secundæ ad Corinthios, vsque ad Epistolam ad Hebræos inclusiue, volumen vnum.	Item volumen vnum omnium Epistolarum Pauli cum glosa ordinaria Magistri Petri Lombardi.	Historiam Scholasticam.	Insuper cum suis dictis libris Conuentui datis, sunt sequentes.	Liber de Proprietatibus rerum, in pergameno.	Decretum in textu & glosa, in pergameno.	Nouella super vj. Decretalium, cū Mercurialibus, scilicet in pergameno.	Lectura Do. Hostiens. super III.IV.V. libris Decretalium, in pergameno.	Item eiusdem Hostiensis summa pauperum, in pergameno.	Speculum Iuris, Magistri Guillelmi Durandi, in pergameno.	Legenda aurea in pergameno.	Sextus Decretalium cum textu & glosa Io. An. in pergameno.	Nouella Ioan. And. super I. & II. Decret. in pergameno.	Innocentius super libris Decretalium.	Item libri Theologales in papyro impressi.	Nicolaus de Lyra in principio Genesis, vsque in librum Psalmorum, in I. volumine.	Item in libro Psalmorum inclusiue vsque ad Ecclesiasticum II. volumen.	Item III. volumen a libris Isaiæ inclusiue vsque ad libros Machabæorum.	Item IV. volumen eiusdem super Libris Euangeliorum.	Item V. volumen super Epistolis Pauli, & super libro Apocalypsis.	Volumen Ioannis Chrysostomi super Ioannem, in homiliis.	Rationale diuinorum Officiorum, volumen vnum.	Sermones Roberti de Aduentu Domini.	Item Sermones eiusdem Quadragesimales.	Prima pars summæ fratris Antonij Florentij.	Prima pars tertiæ partis summæ eiusdem fratris Antonij.	Item eiusdem secunda pars tertiæ partis.	Item eiusdem prima pars secundæ partis summæ.	Historia Scholastica Eusebij Cæsariensis.	Dogmata Richardi de Media-villa.	Expositio Psalterij Card. de Turre-cremata.	Sermones ad omnes status.	Speculum vitæ humanæ Zamoren.	Sophologium.	Magister sententiarum in textu.	Sermones domni Cardinalis de Turrecremata per totum annum.	Volumen Epistolarum beati Hieronymi in prima & secunda partibus.	Expositio B. Thomæ super Luca & Ioanne.	Item expositio eiusdem super Matthæo & Marco.	Scotus super I. & II. Sententiarum.	Item idem super III. & IV.	Item Quotlibeta S. Thomæ.	Prima pars Summæ S. Thomæ.	Item prima secundæ S. Thomæ.	Lectura domni Bonauenturæ.	Item secunda secundæ S. Thomæ.	Item tertia pars Summæ S. Thomæ.	Item libri Iuris impressi dati a pręfato dōno Ioanne de Bourbonio. Et primo libri Iuris ciuilis.	Volumen paruum completum libris quatuor, scilicet Institutionum, decem collationibus, quarum vltima dicitur Liber feudorum, & tribus Libris Codicis, X. scilicet XI. & XII.	ff. Vetus in textu & glosa.	ff. Nouum in textu & glosa.	Item Inforciatum cum textu & glosa.	Bartholus super nouem Libris Codicis.	Item Bartholus in prima & secunda partibus ff. veteris.	Item Bartholus in duabus partibus ff. noui.	Item Bartholus super Inforciato in duobus voluminibus.	Lectura domni Alexandri de Imola super I. & II. parte ff. noui, in 2 volumin.	Consilia Alexandri de Imola.	Baldus super prima parte ff. veteris.	Item idem super prima Inforciati.	Item super quarto Codicis.	Item Angelus de Perusio super prima parte ff. veteris.	Item Practica Ferrariensis super actionibus & libellis.	Sequuntur alij libri impressi in iure Canonico.	Decretum cum textu & glosa.	Decretales cum textu & glosa.	Sextus liber Decretalium cum textu & glosa.	Clementinæ cum textu & glosa.	Lectura Panormitani in I. II. III. IV. & V. Decretalium in VII. voluminibus.	Lectura Ioannis de sancto Geminiano super Sexto, in II. voluminibus.	Lectura Do. Cardinalis Florentini super Clementinis.	Item aliud volumen in papyro manuscriptum super lectura Ioannis de S. Geminiano a titulo, de vita & honestate cleric. vsque in finem.	Repertorium Ioannis Calderini super Iure Canonico in II. Voluminibus.	Supplementum super Pisenualla.	Summa de casibus.	Repertorium speculi in duobus Voluminibus.	Lectura Baldi super I. & II. Decretalium.	Sequuntur libri Historiales. Et primo.	Plinius Secundus in Naturali Historia completus, in impressione.	Plutarchus de Illustribus viris.	Titus Liuius in tribus Decadibus, videlicet de origine Vrbis, decas prima.	Aulus Gellius in libro Noctium Atticarum.	Eutropius, Spartianus.	Lactantius in libr. diuinarum Institutionum.	Tullius de Officiis.	Sequuntur libri Grammatices, quos præfatus Do.	Ioan. de Bourbonio dedit suo Monasterio Cluniacensi.	Catholicum in duobus Voluminibus.	Mamotetrum super significatione obscurorum vocabulorū, a principio Librorum Genesis, vsque in finem Apocalypsis, etiam cum Legendis Sanctorum.	Nec est silendum illud grande commodū, imo inæstimabile, quod præfatus domnus Ioannes de Bourbonio, Abbas Cluniac. Monasterio Cluniacensi & toto Ordini contulit. Nam ipse vestigiis inhærendo prædecessorum eius, præsertim reuerendi Patris domni Aymardi quondam Abbatis Cluniacensis, & B. Patris Odilonis immed. successoris, morem ipsius gerens, qui vita comite adhuc prouideri fecit de Abbatia eiusdem Monasterij per ipsum in manibus sui Conuentus resignata, & sancto Mayolo data per electionem sui Conuentus. Sic Pater & bonus Pastor noster domnus Ioannes de Bourbonio, ne in futurū caderet ipsius Abbatiæ Clun. administratio in manus luporum rapacium: & Monastico Ordini subuenire cupiēs, existimans nihil certius morte, & nihil incertius hora mortis, anno suæ ordinationis xxiv. anno videlicet 1480, venerabilem virum domnum Hugonem de Botone decretorum Doctorem eximium Decanum Decanatus S. Viuētij de Vergeyo, cum speciali & expresso mandato, Procuratorē suum in Curia præfatus reuerēdissimus Pater Do. Ioan. de Bourbonio constituit, ad resignandum Abbatiam in manibus felicis recordationis domni Sixti Papæ IV. sub reseruatione tamen administrationis eiusdem Abbatiæ dum viueret, in temporalibus & spiritualibus. Et hoc in fauorem reuerēdi in Christo Patris Domini Iacobi de Ambosia, Abbatis Monasteriorum, Iumeticen. diœcesis Rothomagensis & S. Illidij. Ordinis S. Benedicti, diœcesis Claromontensis.	Preces igitur totus Ordo Clun. qui nunc est, & in postremū erit, & nos ipsius superstites præsertim, fundamus ad Dominū, & postea stipendarias lachrymas, vt huic Patri Reuerēdissimo, Domino Ioanni de Bourbonio Episcopo Aniciensi ac Abbati Cluniacensi, & nobis refrigerij sedem, & æterni luminis sui claritatem largiri dignetur.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Iacobo II. Abbate Clun. XLIII.	??	??	Iacobus secundus de Ambosia, Abbas de Iumieges, & S. Illidij, Abbas vero Clun. xliij. incœpit regere anno 1485. & die octaua mēsis Septembris suscepit possessionem suam realē & actualem totius administrationis in spiritualib. & tēporalibus eiusdē Abbatiæ Clun. Et corpus præfati Do. Ioan. de Bourbonio prædecessoris sui delatum Clun. a Prioratu S. Ragneberti, die xvj. eiusdem mensis, honorifice ante magnā crucem in ascensu graduū galeriæ cum solemni processione sacri Conuent9, & ingēti multitudine ecclesiasticorū, sęculariū, nobiliū, & plebiū suscepit. Et eidē Patri celeberrimas persoluit exequias duob. dieb. durātib. interueniente immenso lumine cereorum & tædarum. inhumando Episcopi corpus in Capella noua beatæ Mariæ, vbi ipse domnus Ioannes iamdudum suam elegerat sepulturam, ante maius altare eiusdem Capellæ.	Originem iste domnus Iacobus reuerendissimus Pater ex nobilissimo Gallorum genere traxit. Quod vetustissimi, modernique parentes summis laudibus extulere, domum præcipue vulgariter dictam d’Amboise, cuius cognomē habet. Hāc itaq. familiā eloquētissimis sapientissimisq. viris, Principibus, Ducibusque illustrissimis vidimus refertam. Inenarrabiles viri ex hac familia prodierunt, ita ut equo Trojano merito conferri possit. Nam, velut ex illo, strenui milites Christi & excellentissimi elucent. Ex hac ergo nobilissima gente Ambosiaca ortus est noster domnus Iacobus, qui a clarissimis parentibus Cluniacum missus, vbi sacræ Religionis monasticæ habitum accepit, ibique regularem obseruantiam a teneris annis, & paruula ætate in ipso sacro Monasterio Cluniacensi, primaque litterarum didicit elementa, tam in numero sex puerorum sacri Conuentus parui Cluniac. quam in Nouiciario eiusdem. Deinde studiorum gratia Parisius a parētibus missus, Pontificio Iuri operam nauauit sedulo. Vbi a fratre suo Patre Reuerendissimo Albicensi Episcopo, ad quandam, vt ipsi dicunt, Iumieges Abbatiæ dignitatem promotus, nō multo post in Abbatem sancti Illidij electus est. Accersitus deinde a Reuerendissimo Patre domno Ioanne de Bourbonio Aniciēsi Episcopo, ac Abbate Clun. dignissimo, eidem Abbatiā Clun. renunciauit. In qua quidem dignitate tale suæ virtutis, tale suæ vitæ periculum fecit, quod sua opera & diligentia totius Ordinis priuilegia confirmari per Innocentium Papam VIII. procurauit, infra secundum administrationis annum, multo præclariora, ac memoria digna facturus. Huius itaq. Patris nostri reuerendissimi domni Iacobi de Ambosia, quid fidem vobis, quid facultatem, quid ingenium, quid eximiam rerū omnium experientiam commemorem? Quid liberalitatem, quid animi magnitudinem, iustitiā, æquitatem, regularemque obseruantiam dicam? Quæ omnia tamen ex omnibus singula, ad consummatum sufficere posse hominem videntur. In eo enim simul velut facto agmine concurrūt, adeo vt quicquid eorum alibi reperiri potest, ex illius prodiisse pectoris armario credi possit. Oremus ergo, vt hunc Patrem reuerendissimum nobis diuinitus missum Deus sua gratia diu nobiscum incolumem seruet, ne de nostris vitiis ocior aura tollat virum ipso regente Ecclesiam hanc Cluniacensem. Iam fides & pax, honor, pudorque priscus, & neglecta virtus religioque nostra augeatur, appareatque, Amen Iesus.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Quæ sequuntur, adiecta sunt ex Chronico alio Nicolai d’Olery Prioris Claustralis Clun.	??	??	Iste Iacobus plurimum suum dilexit Cōuentum supra suos prædecessores: pictantiam, & vestiarium augmentauit, vt claret ex libro Capituli.	Hic Iacobus postmodum in Episcopum Claromontensem electus est, & in sequendo vestigia Patrum suorum Abbatiam Cluniacensem resignauit nepoti suo Gofredo de Ambosia.	Finaliter obiit in Monasterio Paredi, anno Domini 1516. die xxvij. mensis Decembris. Iacet apud Cluniacum in Capella sancti Martialis Episcopi & Confessoris.	Diebus istius Iacobi floruit Antonius de Rupe Prior maior, Decretorum Doctor, qui totus Religiosus, totus erga Conuentum laboriosus, & Ecclesiam Cluniacensem summa cum charitate amplectens. Fundator extitit venerabilis Collegij sancti Hieronymi apud Dolam, quod extruxit a fundamentis, ædificium miræ pulchritudinis. Iacet in Capitulo iuxta Abbatem Rolandum.	Post istum Anthonium fuit Prior maior Philippus Bourgoin antea Prior claustralis, magnæ sanctitatis vir, qui multum rigide tenebat feruorem Ordinis. Iacet in Capitulo iuxta Abbatem Guillermum.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Goffrido I. Abbate Cluniacensi XLIV.	??	??	Goffridus I. de Ambasia nepos prædicti reuerendissimi domni Iacobi de Ambasia, Prior Siluigniaci, Abbas noster Clun. xliv. Incœpit regere anno Domini 1510. xxvij. mensis Decembris. Obiit anno Domini 1518. xv. Aprilis. Iacet apud Cluniacum in Capella sancti Martialis Episcopi & Confessoris.	Notandum, quod mortuo Goffrido anno & die signatis, Conuentus vt moris est in Capitulo, corpore non tradito sepulturæ, die xix. eiusdem mensis Aprilis eiusdem anni 1518. elegit concorditer, vno tantum Monacho dempto domnum Ioānem de Magdalena Priorem Maiorem, vtriusque Iuris Doctorem, virum scientia & eloquentia clarum, Religionis & Ordinis feruētissimum amatorem. Tandem iste Ioannes precibus Regiis, de consensu Conuentus, nolens Ecclesiam Cluniacensem in litigio ponere, cessit iuri suo in fauorem domni Aymardi de Boisy.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Aymardo II. Abbate Cluniac. XLV.	??	??	Aymardus II. de Boisy, Abbas sancti Dionysij in Francia, Abbas Clun. xlv. incœpit regere post prædictū Gofridum anno Domini 1518. Rexit autem annis x. Et erat Episcopus Albiensis, & sancti Iuniani Abbas. Obiit anno Domini 1528. die vero ix. Octobris. Iacet apud sanctum Iouinianum.	Est notandum, quod mortuo Aymardo, Regiis prohibitionibus fuit dilata electio vsque ad decimam mensis Octobris eiusdem anni, & fuit electus per viam inspirationis domnus Iacobus le Roy, Abbas sancti Florentij, & Decanus de Gaya Ordinis Clun. qui victus in Domino precibus armatis, cessit electioni in fauorem Reuerendissimi domni Ioannis, Cardinalis de Lotharingia nuncupati.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	De Ioanne IV. Abbate Cluniacensi XLVI.	??	??	Ioannes IV. tituli sancti Onufrij Sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ Diaconus Cardinalis, de Lotharingia nuncupatus, Archiepiscopus & Dux Remensis, primus Par Franciæ, sanctæque Sedis Apostolicæ Legatus natus, Archiepiscopus ac Primas Narbonensis, Episcopus ac Comes Tullensis ac Viredunensis, Episcopatuum Metensis ac Morinensis perpetuus administrator, necnon inclyti Monasterij Fiscanensis Abbas Commendatarius: Abbas vero Cluniacensis xlvj. incœpit regere anno Domini 1529. decima Februarij.	Prædictorum reuerendorum Patrum temporibus, scilicet Iacobi II. Gofredi I. Aymardi II. & Ioannis IV. supra nominatus Ioannes de Magdalena, vir scientia & eloquentia clarus, Religionis & Ordinis feruentissimus amator, habuit regimen huius Domus suis meritis exigentibus, & officium Prioris maioris. Dormitorium reparauit, & Cellas ornauit, cum dormitorio sex puerorum, & multa bona huic Conuentui, quem multum dilexit, contulit, vt clare patet ex libro Capituli.	Oremus ergo, vt illum Reuerendissimum Dominum Ioannem Abbatem nostrum, & hunc reuerendum Patrem domnum Ioannem Priorem maiorem nobis diuinitus missos, Deus sua gratia diu nobiscum incolumes conseruet, neue nostris vitiis ipsos ocior aura tollat, verum ipsis regentibus Ecclesiam hanc Cluniacensem, iam fides, & pax, honor, virtus, religioque nostra augeatur, appareatque beata. Amen, Iesus.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Excerpta ex alio adhuc recentiori Chronico.	??	??	Anno Domini 1529. die xv. mensis Februarij præfatus Illustrissimus domnus Ioānes Cardinalis a Lotharingia Abbas Commendatarius præfati Monasterij Clun. existens in Decanatu de Paredo, vicarium suum generalem in spiritualibus & temporalib. confecit, instituit, ac nominauit, specialiter ad recipiendas professiones Religiosorum, & aliorum quorumcumque profiteri Ordinem Clun. volentium, reuerendum Patrem domnum Ioannem de Magdalena Priorem maiorem, & de Charitate.	Anno Domini 1537. xxj. mensis Augusti, idem illustrissimus domnus Ioannes Cardinalis a Lotharingia Abbas Commendatarius præfati Monasterij contulit reuerendo Patri Domno Christophoro Coquille Doctori Theologo Priori maiori recenter post obitum reuerendi Patris Domini Ioannis de Magdalena instituto Vicariatum ad recipiendum professiones, apud Fontem Blaudi Senonensis Diœcesis.	Anno Domini 1548. die vero xxv. mensis Iulij, illustrissimo domno Ioanne Cardinali a Lotharingia tunc Abbate, & apud Cluniacum præsente, capitulanter congregati omnes de Conuentu, & ad sonum campanæ, vt moris est, conuocati, vnanimiter petierunt & postularunt a summo Pontifice, attento præfati Illustrissimi Cardinalis senio, coadiutorem sibi cōcedi ad regimen præfati Monasterij, Illustrissimum Cardinalem Carolum a Lotharingia a Guisia tunc nuncupatum.	Anno Domini 1550. Idem illustrissimus domnus Ioannes Cardinalis apud Nogentum Regis morte subitanea præuentus, viam vniuersæ carnis ingreditur die... mensis Iulij. Rexit annis XXI. Iacet apud Nogentum Regium.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Carolus I. Abbas Cluniacensis XLVII.	??	??	Carolus primus a Lotharingia, Cardinalis a Guisia prius nuncupatus, Abbas vero Cluniacensis xlvij. incœpit regere anno Domini 1550.	Eodem anno, die xij. mensis Octobris idem Illustrissimus Domnus Carolus Cardinalis a Lotharingia Abbas Commendatarius Monasterij Cluniacensis Vicariatum etiam contulit supradicto R. Patri Domno Christophoro Coquille Doctori Theologo, Priori maiori eiusdem Monasterij, eundemque specialiter deputauit ad recipiendas professiones Religiosorum profiteri volentium Ordinem Cluniacensem.	Anno Domini 1564. die xij. mensis Octobris R. Pater Dominus Christophorus Coquille postquam per xxviij. annos in Ordine Clun. sancte ac religiose viuendo Prioris Maioris dignitate functus est, non absque grauissimis omnium, quibus bene præfuerat, animorum doloribus, & pene infinitis singultibus, anno suæ ætatis lxxij. viam vniuersæ carnis est ingressus. Et in eius locum suffectus est R. Pater dōnus Ioannes Cotignon, Theologorum suæ tempestatis antesignanus, doctrina denique, & vitæ sanctimonia conspicuus, postquam toto decennio Prioris claustralis functus fuerat munere, vigilia S. Thomæ, in mense Decembri.	Anno Domini 1572. die xxij. Aprilis, idem R. Pater domnes Ioannes Cotignon, postquam per annos octo sancte ac religiose in eadem dignitate laudabiliter sese gessit, ætatis suæ anno lxiij. migrat ab hoc seculo, sepeliturque apud Marcigniacum in Capella beatæ Mariæ. Cuius anima requiescat in pace.	Sequuti sunt Claudius I. & Ludovicus I. de quibus Chronologia præcedens.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Summa Priuilegiorum, quibus Romani Pontifices Abbatiam Cluniacensem & totum Ordinem ipsum decorauerunt.	??	??	Diuino Spiritu instruente, de Sanctorum sacri Monasterij Cluniacensis Abbatum gestis pauca diximus, quod erat officium suscepti muneris. Venio nunc ad ipsum, quod est summum operis huius, & vltimum: quo ostendatur quam magnis Priuilegiis sanctorum sacri Ordinis Clun. Patrum meritis & precibus Romani Pontifices Monasterium Cluniacense, totumque Ordinem ipsum, & amplissimis prærogatiuis decorauerunt. Et si omnia hic inserantur Priuilegia, minime, verum ad magis vtilia, secundum Ordinē Alphabeti, a summorum Pontificum nominibus primam accipiendo litteram, ordine tamē temporum non seruato, cursus conceditur.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Alexandri Papæ III.	??	??	Alexander Papa III. confirmauit libertates & priuilegia Prædecessorum suorum Monasterio Cluniacensi, & locis ad ipsum pertinentibus, & alia, quæcumque libere concessa.	Item quod nullus Episcopus vel sacerdos præsumat promulgare subsidium iudicij pro aliqua ordinatione vel consecratione altarium, vel Ecclesiæ, vel Missarum celebratione, nisi inuitatus fuerit. Sed liceat Monachis gradum ordinationis suscipere cuiuscumque voluerint, & placuerit.	Item interdicitur sub pœna excommunicationis ne Episcopi vel Sacerdotes nos deprimant titulo iurisdictionis, vel vinculo excommunicationis a quocumque Episcopo. Si quis contrarium fecerit, maledictione perpetua ligetur, anatematizetur, & condemnetur. Et si qua ratio nequeat aduersus quemquam illorum terminari, iudicium Apostolicum requiratur.	Item liceat Cluniacensibus fructus Ecclesiarum suarum percipere, & Presbyteros in eisdem eligere.	Item poterunt Cluniacenses a quocumque Episcopo suscipere consecrationes Ecclesiarum & altarium. Obligatus anathemate pro eius sepultura, ac gratia alicuius vtilitatis & salutis benigniter recipiatur. Liceat eis recipere Monachos alterius Ordinis de licentia sui Superioris, & clericos.	Item ibidem, Eligatur Abbas, qui ad ordinandum eum aduocent quemcumque Episcopum voluerint. Statuit et interdicit sub pœna excommunicationis, vt nulli liceat Monasteria Ordinis perturbare, nec imponere nouas consuetudines, sed Ecclesiæ eorum, decimæ, possessiones & cætera eorum bona permaneāt libera in perpetuum. Si quis contrauenerit, & nō emendauerit, satisfactione præmissa, careat dignitate honoris & potestatis. Et cognoscat se reum diuino iudicio, & fiat alienus a corpore & sanguine Domini Iesu Christi, & subiaceat vltioni in extremo iudicio. Et pax & benedictio sit seruantibus prædicta, & inueniant præmia æternæ pacis.	Item Priuilegium eiusdem Alexādri Papæ III. Quod Prior amotus a suo Prioratu patiēter ferat, nec appellet. Nec locum habet electio vel confirmatio in Prioratibus. Et causæ quæ non fuerūt per Abbatem sopitæ, possunt per Capitulum generale Cluniacense terminari, & per Abbatem impetr. pug.	Item Bulla Alexandri Papæ III. Quod sub anathemate Abbati thesauros Ecclesiæ Cluniacēsis, honores, possessiones, siue obedientias Monasterij, sine communi consensu Capituli vel sanioris partis distrahere, vel obligare non liceat.	Item Bulla Alexandri, quod quando mandatur diœcesanis, quod prouideāt Clerici de beneficiis ad eorum collationem spectantibus, alioquin ad collationem aliorum per tales litteras non possunt prouidere de beneficiis Ordinis Cluniacēsis.	Item Priuilegium Alexādri Papæ, in quo Prioratus de Paredo vnitur Ecclesiæ Cluniacensi. Et quod numerus Monachorum in dicto Prioratu obseruetur.	Item Priuilegiū Alexandri Papæ, Quod Priores Ordinis Clun. non possunt litigare, obligare, permutare, nec alienare, Abbate irrequisito.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Alexandri Papæ IV.	??	??	Alexander Papa IV. dedit Priuilegiū, Quod Cluniacensis Abbas non teneatur, nec quilibet superior in Ordine Cluniacēsi, ad receptionem vel prouisionem cuiusquam de beneficiis Ecclesiasticis regularibus vel sæcularibus per litteras Apostolicas. Sed cū vacauerint, libere possint per eos conferri, nisi litteræ ipsæ Apostolicæ impetrandæ de indulto huiusmodi plenam & expressam fecerint mentionem; Et excommunicationis, suspensionis & interdicti sentētiæ propter hoc contra ipsos latæ sunt irritæ & inanes.	Item Bulla eiusdem Alexādri Papæ IV. de procurationibus, quando præscribuntur, non soluendis, cum decreto decernens irritum.	Item Bulla alia eiusdem, de procurationibus in victualibus moderatis tantum persoluendis a debentibus dictas procurationes: & sententiæ propter hoc in contrarium latæ per Ordinarios non valent.	Item Priuilegium eiusdē Alexandri Papæ IV. Quod si Prælati visitauerint Ecclesias Cluniac. & præsumpserint excedere numerum euectionū & personarum constitutum: vel si aliquis de eorum familia pecuniam, vel aliud petierit propter procurationem tantum in victualibus moderatam, Cluniacenses possunt libere denegare, & sententiæ non valent in contrarium latæ in Ecclesiasticos, Religiosos, vel Clericos, cum decreto.	Item aliud Priuilegium eiusdem, Quod Cluniacenses possunt percipere decimas de noualibus redactis nouiter ad culturam, infra parrochias illorum, quibus ipsi Cluniacenses pro ea portione, pro qua percipiunt decimas veteres.	Item Bulla eiusdem, Quod Cluniacenses non possunt compelli ad accedendum ad Capitula Prouincialia, seu alterius Ordinis quam Cluniacensis.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Benedicti Papæ XII.	??	??	Benedictus Papa XII. dedit maledictionem contra quosdam malefactores Ordinis Cluniacensis, & infringentes eorum libertates, locaque eorum, Cellas, Ecclesias, & bona subtrahentes & inuadentes. Quod nisi de iniuriis satisfecerint, cauterio Ecclesiastici examinis, quasi putrida membra e corpore Christi præscindantur, sintque a liminibus sanctæ Dei Ecclesiæ procul repulsi, & consortio fidelium alienati & excommunicati. Sint maledicti stantes & ambulantes, vigilantes & dormientes, ingredientes & egredientes. Sint maledicti manducantes, & bibentes. Sit maledictus cibus eorum, & potus. Sit maledictus fructus ventris eorum, & fructus terræ eorum; sustineantque plagas meridianas, quovsque disrumpantur prædicti cum diabolo, & Angelis eius perpetualiter damnati, maneant in pœnis infernalibus sine fine cruciandi. Fiant etiam filij eorum orphani, & vxores eorum viduæ. Nutantes transferantur filij eorum, & mendicent. Eiiciantur de habitationibus suis, omnibusque maledictionibus quæ veteri, vel nouo testamento contineri videntur, maledicti & anathematizati subiaceant, quousque resipiscant, & nostræ vocationi & monitioni congrue satisfaciant.	Item Bulla eiusdem, quæ declarat taxam procurationum, quando Ordinarij, & alij Prælati visitant personaliter, vel per Procuratorem, & tangit plurima Capitula contra Ordinarios bene notanda.	Item Priuilegium eiusdem, quod Prioratus, Decanatus, Officia, Beneficia, census, redditus, possessiones, iura, bona mobilia, immobilia, alienata, & districta possunt reuocari ad Monasterium.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Benedicti Papæ XIII.	??	??	Benedictus Papa XIII. contulit Priuilegium, quod Abbas, maior Prior, & Prior claustralis Cluniac. possunt dispensare super irregularitate cum Monachis Ordinis, immiscendo se in diuinis, ac humiliare vigore Constitutionum Ordinis, etiam si authoritate Apostolica fuerunt confirmatæ, prout minores Pœnitentiarij in Curia Romana residentes.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Bonifacij Papæ VIII.	??	??	Bonifacius Papa VIII. reduxit Abbatem Cluniacensem, Abbates & Priores subditos ad illum statum, in quo erant ante statum Nicolai IIII. quoad destitutionem Abbatum & Priorum Conuentualium, & quoad Beneficia vacantia conferenda, & quoad ordinationem bonorum Prioratuum vacantium, & quoad quædam alia, non obstante dicto statuto.	Item Conseruatoria eiusdem ad Abbates Fiscanen. Rothomag. Diœcesis in regno Franciæ, Quod non permittant Cluniacenses contra indulta Priuilegiorum Sedis Apostolicæ militare.	Item Conseruatoria cuius supra ad Abbat. Monasterij Luxouiensis, Bisont. Diœcesis, bona & generalis pro toto Ordine.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Clementis Papæ III.	??	??	Clemens Papa III. confirmat Priuilegia viginti Pontificum; videlicet limites Monasterij Cluniac. & sacrum bannum.	Item quod nullus ordinet in Prioratibus Abbatem, & liceat possidere decimas Ecclesiarum Ordinis, quæ a laicis detinentur.	Item decimas laborum nostrorum, quas nostro sumptu excoli facimus, habeamus. Ecclesiæ & Capellæ sint liberæ, & Cimiteria nostra sint libera. Liceat etiam nobis Presbyteros in Ecclesiis nostris eligere.	Item quod possumus consecrari facere Ecclesias nostras per extraneum Episcopum.	Item ianuis clausis tempore interdicti diuina celebrare.	Item nullus Ecclesiam vel Capellam ædificare præsumat in eisdem.	Item nullus possit vēdere, vel alienare, seu obligare, vel fideiubere: decernit irritum & inane, si secus attentatum fuerit.	Item idem Clemens Papa III. suscipit in sua protectione, & Sedis Apostolicæ Monasterium Cluniacense, & quod nullus exigat a Cluniacensibus decimas ex noualibus quæ colunt sumptibus suis, nec de annualibus. Et quod clericos fugientes a seculo possunt recipere. Nec est fas Monachos professos discedere absque licentia. Et sub interminatione anathematis, nullus laicus decimas possit ab eis exigere, decernens, quod nulli sit fas perturbare dictum Monasterium ac possessiones auferre eidem.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Clementis Papæ IV.	??	??	Clemens Papa IV. Quod Abbas Cluniac. & Prior Maior possunt dispensare super obseruatione Statutorum, quę non existunt de substantia Regulæ, & super pœnis adiectis, & irregularibus, & absoluere ab excommunicatione, & interdicto ac suspensione quæ incurritur per statuta.	Item Priuilegium aliud eiusdem, Quod Prioratus quos tenent sæculares, ipsis cedentibus, vel decedentibus libere renunciantur ad ipsos Religiosos Cluniac. etiam si vacauerint in Curia Romana, decernens irritum & inane, si secus attentatum fuerit.	Item Bulla eiusdem, quæ dirigitur Episcopis & Archiepiscopis, Abbatibus, & Decanis, vt fulminent sententiam excommunicationis, candelis accensis, appellatione postposita, contra illos qui manus violentas iniecerint, vel res seu domos Cluniacensium fratrum, vel suorum hominum inuaserint, vel decimas ab eis extorserint, vel quæ ex testamēto decedentium relinquuntur, contra iustitiam retinuerint: & contra Clericos fulminent suspensionem.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Clementis Papæ VI.	??	??	Clemens Papa VI. Quod Monasterium Cluniacense, & singula alia Monasteria, Prioratus, Decanatus, & omnia membra ad ipsa spectantia: omnes etiam vtriusque sexus ipsi Monasterio immediate, vel mediate subiecti, vel subiiciendi, cum omnibus personis regularibus in pręfato Ordine, & Religione degentibus præsentibus & futuris, ab omni ordinaria iuridictione, dominio, visitatione, & potestate qualibet omnium & singulorum Patriarcharum, Archiepiscoporum, Episcoporum, & aliorum quorumlibet Iudicum, Ordinariorum, Ecclesiasticorum, omnino sunt exempti. Et vniuersa prædicta Sedi Apostolicæ immediate subiecta. Nec possunt prædicti Prælati, eorum potestate ordinaria, sententias excommunicationis, suspensionis & interdicti promulgare, nec aliquam iurisdictionem in personis prædictis quoquomodo exercere: etiam ratione delicti, seu contractus, vel rei de qua agitur, vbicumque delictum committatur, seu contractus iniatur, aut res ipsa consistat, non obstantibus constitutionibus Apostolicis in contrarium editis quibuscumque. Et si contrarium fiat, ipso iure est irritum & inane.	Item Conseruatoria eiusdem generalis pro toto Ordine Clun. contra occupatores, & detentores bonorum nostrorum, & iniuriatores personarum: In qua dantur tres Conseruatores perpetui. Et hæc, est fundamentum processus priuilegiorum Ordini Clun. concessorum.	Item Priuilegium eiusdem, Quod Abbas Cluniac. potest per se vel alium absoluere subditos suos a casibus & sententiis excommunicationis, a quibus possunt absoluere Ordinarij subditos suos.	Item Bulla eiusdem Clementis Papæ VI. In qua suspendit omnes pœnas, & sententias spirituales, & temporales in ordinationibus, & statutis domni Benedicti Papæ XII. contentas.	Item alia Bulla eiusdem, per quam vult, quod vigore gratiarū indultarum, Cardinales non possunt acceptare beneficia Conuentualia in quocumque Ordine.	Item Bulla eiusdem. In qua Prior maior datur executor contra detentores, & occupatores bonorum defunctorum Ordinis Clun. & spoliorum eorumdem.	Item Bulla eiusdem Clementis, de renunciatione vnionis Prioratus de Paredo, facta Monasterio Cluniacensi.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Privilegia Clementis Papæ VII.	??	??	Clemens Papa VII. suspendit omnes sententias, & pœnas promulgatas in transgressores statutorum per Abbates Clun. concedens Diffinitoribus Capituli generalis, vt possint reuocare, prout eisdem videbitur expedire. Ex qua Bulla fuit facta diffinitio XXIX. Capituli, anno Domini 1387.	Item Bulla eiusdem, per quam ratificat Priuilegia Bonifacij VIII & Ioannis XII. prædecessorum suorum.	Item Priuilegium eiusdem, quod Decanatus XXXII. de mensa Abbatiali existentes, sunt omnino exempti, & immunes a præstatione decimæ, talliæ, procurationis, & cuiuscumque alterius generis, ex eo quia soluitur in Monasterio pro membris.	Item Confirmatio eiusdem Clementis Papæ VII. quod quinque officia Claustri Cluniac. non cadunt in gratiis impetrantium, nisi in eisdem litteris de ipsis Officiis, expressa sit facta mentio. Et est magis declaratoria, quam illa Vrbani V.	Item Ordinatio eiusdem, Quod duodecim Decanatus, videlicet Decanatus de Lehuno in sanguine terso, de Nongento Retrodi, de Gassicuria, de Gaya, de Vergeio, de Vendopera, de Monstreto, de Marmessa, de Turribus supra Maternam, de Carennaco, de Rocennaco, & de sancto Cosma, non cadunt in gratiis impetrantium.	Item Declaratio eiusdem, quod prædicti XII. decanatus non tenentur soluere decimam, subsidium, subuentionem, procurationem, talliam, seu collectam. Et tempore vacationum, quando reseruati sunt fructus primi anni, non potest peti nisi quod superest primo anno, solutis pensionibus quas debent, & supportatis oneribus.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Calixti Papæ II.	??	??	Calixtus Papa secundus confirmat Priuilegia suorum prædecessorum, & terminos sacri banni, & ne Presbyteri, aut parrochiani ipsius loci Cluniac. cogantur ire ad Synodum, vel Conuentum. Et quod Abbas Cluniac. potest suscipere chrisma, sacrum oleum, consecrationem Ecclesiarum, Altarium & Cimiteriorum ab Episcopo quem maluerit. Et quod nullus excommunicet Monachos Cluniac. Et quod possunt recipere Clericos sæculares. Altaria, Cimiteria, & Decimæ Cluniac. & quæcumque eorum bona a nemine auferantur vel minuantur. Et quod Episcopi non inferant grauamen pro Altaribus, Ecclesiis, siue Decimis. Nec debent decimas, Cluniacenses de iis quæ a clientibus eorum excoluntur. Et quod Ecclesiæ eorum, Capellæ, & Cimiteria sunt exempta a iurisdictione Episcopi. Et præsentare possunt Presbyteros ad Ecclesias eorum, & Episcopi eos tenentur admittere. Item possunt celebrare in Ecclesiis interdictis. Et nullus Episcopus potest ordinare Abbates sine licentia Abbatis Cluniac. Si quis attentauerit, sciat se transpunctum aculeo maledictionis, & transuerberatum gladio anathematis, nisi satisfecerit.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Calixti Papæ III.	??	??	Calixtus Papa III. dedit Priuilegium, per quod constat quod domnus Ioannes de Bourbonio Episcopus Aniciensis habebat Ecclesiam Cluniacensem & habuit in titulum, quoniam in commendam numquam a quoquam habita fuit. Et ipse habebat Ecclesiam Aniciensem & Cluniacensem in titulum, prout ex tenore Bullæ constat.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Cælestini Papæ.	??	??	Cælestinus Papa [   ] dedit Conseruatoriam Ordini Cluniacensi super Indulgentia Honorij Papæ. In qua indulgentia Abbas, & fratres Cluniacenses auctoritate Apostolica possunt excommunicare malefactores ipsorum, & hominum suorum, qui de Prouincia fuerint Lugdunensi, si eorum Prælati tertio requisiti iustitiam eisdem Cluniacensibus non ministrauerint. Et quædam alia adduntur per ipsum Cælestinum.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Eugenij Papæ III.	??	??	Evgenius Papa tertius confirmauit Priuilegia Prædecessorum suorum concessa Clun. infra certos terminos & limites. Nec Presbyteri cogantur ire ad Synodum nisi Romani Pontificis vel Abbatis.	Item Abbas conuocet Episcopum quem voluerit pro consecratione sacri olei, Ecclesiarum, altarium, seu Cimiteriorum, vel pro confectione chrismatis. Et ne præsumat ordinare Abbatem in Prioratibus.	Item nullus Episcopus irroget molestias eisdem Monachis, pro eorum altaribus, Ecclesiis, vel decimis: imo liceat eisdem possidere decimas Ecclesiarum suarum, quæ a laicis detinentur: nec molestentur de decimis laborum suorum, quæ eorum sumptu a clientibus eorum excoluntur.	Item Ecclesiæ, Capellæ, & Cimiteria eorum sint libera ab omni exactione.	Item liceat eis præsentare Presbyteros in eorū Ecclesiis, quos si Episcopi noluerint admittere, possunt diuina celebrare.	Item nec Cellæ eorum patiantur suspensionis, interdicti, vel excommunicationis sententias, sed celebrare possunt diuina, & peragere debita sepulturæ, clausis Ecclesiarum ianuis, & non admissis diœcesanis. Nec aliquis præsumat ædificare Ecclesiam vel Cappellam in eorum parrochiis.	Item nec debent vexationibus fatigari. Si quis contrarium fecerit, & non emendauerit, careat dignitate suæ potestatis, & sui honoris: & cognoscat se reum in diuino iudicio, & alienus sit a corpore & sanguine Iesu Christi, & subiaceat vltioni extremi iudicij.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Eugenij Papæ IV.	??	??	Evgenius Papa IV. quod Abbas Cluniac. potest corrigere excessus Monachorum Clun. Capellanorum summorum Pontificum, & dominorum Cardinalium, & omnem iurisdictionem in ipsos exercere, necnon pensiones debitas exigere, & ipsos compellere ad illas persoluendas.	Item Bulla eiusdem, in qua augmentat indulgentias cōcessas per Vrbanum IV. & Martinum V. de festo corporis Christi, & in fine ponuntur summæ pro qualibet hora.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Gregorij Papæ IX.	??	??	Gregorius Papa IX. Quod Cluniacenses non tenentur alios visitatores aliorum Monasteriorum recipere, quam illos Capituli generalis Clun. absque licentia sedis Apostolicæ.	Item Priuilegium eiusdem, Quod Cluniacenses possunt percipere decimas de Noualibus redactis ad culturam infra parochias ipsorum pro ea portione, pro qua veteres decimas percipiunt.	Item Bulla eiusdem. Quod Abbas Cluniacen. potest corrigere excessus suorum subditorum, & cogere eos ad obseruationem statutorum, non obstante appellatione quacumque.	Item Priuilegium eiusdem, Quod Cluniacenses non teneantur Procuratores in grangiis, & eorum domibus exhibere.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Gregorij Papæ X.	??	??	Gregorius Papa X. Quod Cluniacenses non tenentur ad solutionem debitorum, nisi ea in vtilitatem ipsorum conuersa fuisse creditores legitime probauerint, & sententias latas decernit irritas & inanes.	Item Priuilegium eiusdem, Quod Prioratus Cluniac. Ordinis, non possunt conferri per litteras Apostolicas vel Legatorum: nec possit compelli Abbas ad eorum collationem, etiamsi contineatur, vt aliqua indulgentia non obsistat, vel similis clausula.	Item eiusdem Priuilegium, Quod Clun. ratione delicti, vel contractus, aut alterius rei, non valeant coram Ordinariis conueniri, & sententias decernit irritas.	Item Bulla eiusdem, Quod Monachi Cluniac. faciunt soli Abbati Cluniac. professionem, promittunt obedientiam manualem, quatinus nouus Abbas instruitur, & reddunt rationem de eorum administratione. Et Abbas habet liberam institutionem & destitutionem in Priorati bus. Et litteræ Apostolicæ super electione facienda, & confirmatione in Prioratibus, non sunt alicuius momenti. Et contrarium facientes puniantur per Abbatem.	Item Priuilegium eiusdem Gregorij X. eiusdem tenoris cuius est illud Lucij Papæ III. addens quod infra terminos Ecclesiæ Cluniacensis, seu infra clausuram Prioratuum, seu grangiarum eiusdem Ordinis nullus ausus sit inuasionē, prædam, furtum, ignem apponere, sanguinem fundere, hominem temere capere, seu homicidium perpetrare. In isto Priuilegio etiam fit mentio de mitra, anulo, chirothecis, sandaliis, & aliis Pontificalibus insigniis, quibus Abbas Clun. vti potest in Missa, processionibus, & aliis officiis. Item de moneta fabricanda. Item quod nullus Monachus Clun. potest ad alium Ordinem etiam arctiorem transire sine licentia Abbatis Clun. alias potest reuocari. Item in eodem enumerantur Prioratus, & etiam Abbatiæ Monasterio Clun. subiectæ. Et cauetur quod sine consilio domni Abbatis Clun. in dictis Monasteriis & Abbatiis nullus eligatur.	Item Priuilegium eiusdem quod Cluniacenses ad Synodos & Conuentus forenses nō sunt compellendi, nec ad aliquos Cōuentus publicos conuocandi: & quod Ordines in eorum domibus non possunt celebrari ipsis inuitis.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Privilegia Gregorij Papæ XI.	??	??	Gregorius Papa XI. Quod debita contracta per beneficiatos decedentes, & funeralia decedentium, secundum decētiam & statum personarum decedentium, ac remunerationes seruitorum, secundum personas & merita seruitorum, ac etiam emendæ persoluantur. Nec reseruatio talium bonorum se extendat ad libros, calices, cruces, & alia ornamenta, nec etiam ad lectos, vasa vinaria, & alia vtensilia, ac arma pro custodia locorum, nec etiam ad boues & res ad agriculturam deputatas.	Item Confirmatio eiusdem, de Ordinatione facta per Vrbanum V. Quod quinque officia Claustri Clun. non cadunt in gratiis impetrantium, nisi expressa mentio in ipsis fiat. Et hæc Gregorij XI. est magis declaratoria, quam sit illa Vrbani.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Gelasij Papæ II.	??	??	Gelasius Papa II. reuocat calumniam, qua Episcopi pro controuersiis, quæ inter Cluniacenses & Episcopos emergunt, affligunt interdictis suis homines parrochiarū suarum. Item enumerat xviij. Abbatias subditas Monasterio Cluniacensi. Ita quod Abbas vtatur mitra, annulo, sandaliis, cæterisque vestimentis Pontificalibus. Itē confirmat priuilegia prædecessorum suorum.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Honorij Papæ III.	??	??	Honorius Papa III. mandat Abbatibus de Insula Barbara & de Sauigniaco, & Priori de Insula Barbara Lugdunensis diœcesis, vt iuxta qualites personarum, & facultates Ecclesiarum, faciant esse contentos Presbyteros congrua portione.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Honorij Papæ IV.	??	??	Honorius Papa IV. Quod Cluniacenses non possunt compelli per litteras Apostolicas, vel Legatorum obtentas, vel obtinendas de Prioratibus, nisi fiat mentio de huiusmodi indulto, & Ordine Clun. & sententias excommunicationis, suspēsionis, & interdicti decernit irritas & inanes.	Item Priuilegium eiusdem, Quod Cluniacenses Monachi non compellantur ire ad synodos, vel Conuentus forenses per Ordinarios, qui nec vel Missas celebrent in domibus Clun. nec conuocēt publicos Conuētus in eisdem domibus ipsis inuitis. Qui nec possunt etiam sententiam excommunicationis, vel interdicti proferre in Clun. sine licentia Abbatis Clun. Nec Ecclesias, vel Capellas construere, Cimiteria benedicere, nec ipsos inuitos ad iudicium protrahere. Omnes eorum Ecclesiæ, Capellæ, ac Cimiteria libera sunt ab omni exactione. Item Ordinarij admittant præsentatos ad eorum Ecclesias, & permittant eis diuina celebrare. Liceat insuper Cluniacensibus retinere decimas quæ a laicis detinentur. Et suscipere laicos, & clericos ad conuersionem, vel sepulturam, nisi fuerint excommunicati. Item quod Ordinarij nō possunt creare nouum aliū Ordinem quam Cluniacensem, in eorū parrochiis. Nec possunt trahi Cluniacenses ad Iudicem vltra duas dietas, nec compelli ad prouisionē alicuius per litteras Apostolicas. Nec licet alicui exercere iurisdictionem contra Cluniac. nisi litteræ faciant mentionem de Ordine Clun. & huiusmodi indulgentia. Nec licet Ordinariis promulgare excommunicationem vel interdictum in molentes in molendinis, & coquentes in furnis, in contrahentes cum Cluniacensibus, in seruientes & familias, in locantes operas Clun. in illos qui audiunt diuina; nec arrestari, vel detineri eorum bona.	Item Priuilegium eiusdem, Quod Cluniacenses possunt recipere, & retinere bona mobilia & immobilia, quæ eis remansissent in sæculo iure successionis, vel alio titulo, & quæ potuissent dare aliis, exceptis rebus feodalibus.	Item Priuilegium eiusdem, Quod Cluniacenses non tenentur ad solutionem aliquorum debitorū contractorum, nisi Creditores legitime probauerint ea fuisse conuersa in vtilitatem Monasteriorum & Prioratuum. Non obstantibus renunciationibus, confessionibus, obligationibus, adiectione pœnarum, iuramento, nisi adiuuentur aliis legitimis adminiculis.	Item Bulla eiusdē Honorij Papæ IV. per quam declarat, Quod Innocentius Papa II. dedicauit Monasterium Cluniacense, & Vrbanus Papa II. consecrauit maius altare, & concessit XL. dies indulgentiæ: Statuens quod si quis infra terminos Sacri banni dicti loci præsumat hominem capere, vulnerare, aut res eius auferre, sententia excommunicationis percellatur. Et quicumque Cluniacenses Monachos, vel eorum socios ceperint, aut ea quæ portauerint, vel conduxerint, excommunicationi subiaceāt. Et qui deprædati fuerint ea, quæ ad victum & vestitum eorum pertinent, præcipit subiacere excommunicationi: & diuina officia in eorum Ecclesiis non celebrari. Item quicumque dictis Monachis vbicumque manentibus, quæcumque bona abstulerit, nisi infra XL. dies restituerit, excommunicationi subiaceat, nec absoluatur, donec satisfecerit.	Item Priuilegium eiusdem, per quod Abbas Cluniacensis potest fulminare sententias excommunicationis & interdicti candelis accensis, contra malefactores Monachorum, & hominum Ecclesiæ Clun. qui fuerint de Prouincia Lugdun. si eorum Prælati requisiti tertio non conduxerint compellendos ad satisfactionem congruam.	Item Priuilegium eiusdem, Quod nulli liceat prouideri per litteras Apostolicæ Sedis vel Legatorum impetratas, dum tamen alteri ius non sit acquisitum, vel impetrandas, de Prioratibus solitis per Monachos Ordinis Clun. gubernari, vel pensiones assignari: nisi litteræ Apostolicæ impetrandæ specialem, & plenam de hac indulgentia, Ordine Cluniacensi & Monasterio, & tenore inserto de verbo ad verbum fecerint mentionem, Decernit processus, & sentētias irritas, & inanes.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Innocentij Papæ II.	??	??	Innocentius Papa II. cōsecrauit Monasterium Cluniacense, & dedit XL. dies indulgentiæ, statuens sacra banna, infra quæ si quis hominem capit, vel eius res aufert, excommunicationis sententia percellatur, donec Abbati & Monachis satisfecerit, & ablata restituerit. Adiiciens quod quicumque Monachos, vel eorum socios ceperint, vel bona eorum, subiaceant excommunicationi. Si vero aliqui absque eorum præsentia, ea quæ ad victum & vestitum alicubi deprædati fuerint, nisi infra XL. dies restituerint, subiaceant excommunicationi. Et prohibet celebrari diuina in eorum terra: nec tales absoluantur, nisi a Romano Pontifice. Et ad idem de Monachis Cluniacensibus vbicumque remanentibus.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Innocentij Papæ III.	??	??	Innocentius Papa III. Quod liceat Capellanis parrochiarum Clun. in eorum Ecclesiis celebrare diuina, quamuis supponantur sententiæ interdicti pro excessibus vicinorum, in quibus nullam habet iurisdictionem vel possessionem, interdictis & excommunicatis exclusis; & Parrochianis, qui non fuerint illa sententia notati, conferre Ecclesiastica Sacramenta.	Item Priuilegium eiusdem, Quod Abbas Clun. potest corrigere suos Monachos, & remouere a suis Prioratibus, appellatione non obstante.	Item Bulla eiusdem, Quod omnes Monachi totius Ordinis Clun. soli Abbati Clun. faciunt professionem, & ei promittunt obedientiam, & habent reddere ad mandatum Abbatis Clun. rationem in spiritualibus & temporalibus. Item Abbates Clun. habent in toto Ordine Clun. institutionem & destitutionem in omnibus Prioratibus eiusdem Ordinis Clun. & potest quos vult Monachos Clun. reuocare ad claustrum.	Item Bulla eiusdem, Quod Abbas Clun. vel eius Monasterium occasione decimæ, vel vicesimæ, aut alterius subuentionis excōmunicari, suspendi, vel interdici non debent.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Innocentij Papæ IV. V. VI.	??	??	Innocentius Papa IV. Quod Monachi Clun. non possunt trahi ad iudicium per Commissarios Apostolicos, vltra duas diætas a Monasterio vel domibus suis immediate subiectis, & spectantibus eisdem.	Item Bulla eiusdem, Quod nullus debet exercere Iurisdictionem contra Cluniacenses, nisi in litteris Apostolicis expressa mentio de Ordine Cluniacensi fiat.	Item Priuilegium eiusdem, Quod absque consilio & consensu Patris Abbatis Clun. vel Patris Prioris, nō est alicui licitum dare pensionem aliquam, vel præbendam Monachalem.	Item Bulla eiusdem Innocentij Papæ IV. Quod in aliqua Abbatia, vel totius Ordinis Clun. Ecclesiarum non teneantur Clun. per litteras Apostolicas prouidere, quæ expressam non fecerint de Cluniacensi Ordine mentionem.	Item Bulla eiusdem, de quodam Priuilegio Abbati Clun. concesso, vt ad receptionem, vel prouisionem alicuius in pensionibus, seu beneficiis Ecclesiasticis per litteras Apostolicas compelli non possit, etiam si contineatur in dictis litteris, vt non obstante aliqua indulgentia Sedis Apostolicæ ad receptionem vel prouisionem illius, de quo scribitur, procedatur.	Item Bulla eiusdem de quodam Priuilegio Abbati Clun. concesso, & eiusdem Ordini, & personis Ecclesiæ eorum, vt Ecclesiæ ad ipsum Abbatem, & fratrum professorum eiusdem de patronatu eorum, vel collationem spectantes, nullis conferri valeant per litteras Apostolicas, nisi dictæ litteræ plenam, & expressam de dicto Ordine, & indulgentia fecerint mentionem.	Item Priuilegium eiusdem vt nulli possit omnino de aliquo Prioratu vel Ecclesia Clun. Ordinis prouideri per litteras Apostolicas non facientes plenam, & expressam de Ordine Clun. ac de verbo ad verbum ex toto tenore præsentis indulgentiæ mentionem, etiamsi contineatur in eis quod aliqua dictæ Sedis indulgentia non obsistat.	Item Priuilegium eiusdem, Quod liceat Clun. vti in quibuslibet iudiciis omni genere probationum a iure concesso, non obstante consuetudine duellorum.	Item Bulla eiusdem, Quod Abbas Clun. potest reuocare & amouere Priores, & Monachos a Prioratibus & aliis locis, vel possessionibus, si non curauerint exhibere census, redditus, seruitia, vel pecuniam, seu quęuis alia quę consueuerunt solui annis singulis, statutis locis & temporibus.	Item Bulla eiusdem, Quod ad receptionem vel prouisionem per litteras Apostolicas, vel Legatorum impetratas, vel impetrandas, quantumcumque generales, vel speciales, Abbas non potest compelli, nisi de Ordine Clun. & huiusmodi indulgentia.	Item Priuilegium Innocentij Papæ V. Quod Capellani Papæ non sunt subtracti ab obedientia Abbatis Cluniacensis.	Item indulgentia eiusdem Innocentij Papæ, ne Abbas, vel alij Abbates Cluniacensis Ordinis Pontificalibus vtantur, donec Abbati Clun. fecerint obedientiam.	Item innouatio facta per Innocentium Papam VI. de Priuilegio Alexandri, in qua continetur, Quod Abbas potest absoluere subditos suos a sententia excommunicationis super pœnis adiectis, & irregularitatibus. Et idem potest facere Prior de ipso. Addit etiam, quod de aliis statutis editis per Prædecessores suos, & Diffinitores Capituli generalis, idem potest.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Ioannis Papæ XXII.	??	??	Ioannes Papa XXII. Quod Priores, Decani, & Administratores alij, debentes census, vicesimas, redditus, pensiones, & alias obuentiones Abbati, & Conuentui non soluentes terminis statutis sunt suspensi ab officio, & beneficio ipso facto.	Item Compulsoria eiusdem super prædicta Bulla tribus Commissariis, & eorum cuilibet.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Ioannis Papæ XXIII.	??	??	Ioannes Papa XXIII. Quod Officia claustralia, etiamsi forent Prioratus, aut Decanatus, vel Administrationes, non tamen Conuentuales, non possunt acceptari per litteras Apostolicas, vel per executores, de eisdem prouideri: decernens irritas & inanes, & sententias non promulgare.	Item Bulla eiusdem, Quod Monachi Cluniacenses in XVI. ad Subdiaconatus, in XVIII. ad Diaconatus, & in XX. annis ad Presbyteratus Ordines possunt promoueri, & promoti in eisdem ministrare.	Item Bulla eisdem, per quam reuocauit commendas beneficiorum concessas, & in posterum concedendas aliquibus: exceptis Dominis Cardinalibus, & præsertim his, qui non fuerunt Ordinem Cluniacensium professi.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Lucij Papæ III.	??	??	Lvcius Papa III. Quod nullus Ordo, seu Religio futuris temporibus nisi Cluniacēsis, ponatur in parrochiis ad ius Ordinis Clun. pertinentibus. Et quod nullus præsumat construere Cimiterium infra terminos parrochiarum suarum absque consensu Abbatis.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Leonis Papæ IX.	??	??	Leo Papa IX. confirmat Priuilegia suorum prædecessorum, & ne aliquis cuiuscumque status aliquam iurisdictionem exercere præsumat super Monasterio Clun. Et quod fratres possunt eligere quem mandauerint, & adire Episcopum pro gradibus Ordinis suscipiendis, & pro chrismate consecrando.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Martini Papæ IV.	??	??	Martinus Papa IIII. De Indulgentiis solemnitatis Corporis Christi. Quarum summæ descriptæ sunt in fine dictæ Bullæ.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Nicolai Papæ III.	??	??	Nicolaus Papa III. Quod si Prælati visitauerint Ecclesias Clun. & præsumpserint excedere nostrum cōstitutum, præter Procurationem in victualibus moderatis, Cluniacenses possunt libere denegare, & sententiæ in Ecclesias, & Religiosos, vel Clericos latæ non valent.	Item Bulla eiusdem, Quod Cluniacenses percipere possunt decimas de noualibus infra parrochias ipsorum, prout veteres decimas a tempore cuius memoria extat, quod non fuerunt excultæ.	Item Bulla eiusdem, Quod Cluniacenses non tenentur respondere Ordinariis in talliis, & procurationibus indebitis: & decernit sententias per eos promulgandas, in Ecclesias, aut Presbyteros, non tenere.	Item Bulla eiusdem, per quam confirmauit omnes libertates, Priuilegia, & indulgētias, & exemptiones, tam a prædecessoribus suis, quam a Dominis terrenis concessas.	Item Confirmatoria eiusdem, videlicet de Bulla Lucij Papæ III. per quam constat, quod in parrochiis ad ius Ecclesiæ Cluniac. pertinentibus nullus Ordo, seu Religio nisi Clun. ponatur, nec etiam Cimiterium infra terminos dictarum parrochiarum construatur, sine consensu Abbatis Cluniacensis.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Nicolai Papæ IV.	??	??	Nicolaus Papa IIII voluit, quod Ecclesiæ, Capellæ, & Cimiteria Ordinis Cluniacen. existant immunia ab omni exactione. Et quod ibidem propter excommunicationem non patiantur suspensionem diuinorum officiorum. Et quod tam fratres, quam eorum famuli, & qui se Monasticæ Religioni donauerint, diuina valeant celebrare, & debita peragere sepulturæ. Item, quod possunt recipere ad conuersionem, seu sepulturam quoscumque, nisi essent excommunicati. Item quod fratres non possint trahi vltra duas dietas, non obstante indulgentia in forma communi. Item quod non possint excommunicari. Ad instar Priuilegiorum Alexandri IV. Vrbani IV. & Clementis IV.	Item Bulla eiusdem per quam modificat statuta Gregorij IX ea renouando, quoad aliqua. In quibus Statutis Nicolai agitur de celebratione Capituli generalis Cluniacensis, de reformatione Ordinis Cluniac. Et fuerunt facta per dictum Nicolaum anno Domini 1289. In mense Septembris.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Paschalis Papæ II.	??	??	Paschalis Papa II. præcepit Ordinariis Galliæ, non obuient priuilegiis concessis Cluniacensibus.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegium Vrbani Papæ II.	??	??	Vrbanus Papa II. confirmat Priuilegia Prædecessorum suorum, & decernit quod Legatus Apostolicus in Monachos, & Monasteria Ordinis Cluniac. nisi ad id specialiter missus per Papam, leuare, seu aperire buccam audeat.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Vrbani Papæ III.	??	??	Vrbanus Papa III. suscipit in sua protectione Monasterium Cluniacense, & cætera Ordinis Cluniacensis, prout in Priuilegio Clementis III. Sed istud est antiquius de duobus annis.	Item Bulla eiusdem, quod Prælati malitiose non præsumant procurationes exigere, aut extorquere contra antiquam consuetudinem extra eosdem Prioratus.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Vrbani Papæ IV.	??	??	Vrbanus Papa IV. dedit Ordini Cluniacensi Priuilegium multum vtile pro Monasterio Cluniacensi, & toto Ordine Clun. In quo continetur, quod Archiepiscopi, & Episcopi non possunt compellere ire ad eorum synodos, & Conuentus forenses, Monachos Ordinis Clun. nec etiam in Ecclesiis, & locis dicti Ordinis Missas celebrare, Ordines facere, obedientiamque & reuerentiam exigere, iurisdictionem exercere, nec etiam sententias excommunicationis, & interdicti proferre, Abbates ordinare, Ecclesias & Capellas construere, Cimiteria benedicere, nec de Monachis cognoscere & iudicare. Nec pro controuersiis quas habent cum dictis Monachis in eorum parrochianos, homines, & seruientes animaduertere. Possunt etiam dicti Ordinis Monachi decimas parrochiarum suarum a laicis detentas recuperare, laicos & clericos sæculares ad conuersionem & sepulturam suscipere, nisi excommunicati fuerint. Nec potest alius Ordo quam Cluniacensis in parrochiis eorum de nouo creari. Nec possunt vltra duas diætas extra eorum Monasteria per litteras Apostolicas euocari. Nec odio exemptionis possunt Diocesani homines in eorum molendinis molentes, & in furnis coquentes, & cum eiusdem contrahentes, & operas locantes excommunicare. Et si contrarium fuerit, ipso iure est irritum & inane.	Item Priuilegium eiusdem, Quod Cluniacenses non tenentur ad solutionem aliquorum debitorum, nisi ea in vtilitatem ipsorum conuersa fuisse creditores legitime probauerint. Et sententias latas decernit irritas & inanes.	Item Bulla eiusdem, per quam mandat Ordinariis, vt reuocent inhibitionem per eos Rectoribus Ecclesiarum, & Clericis ciuitatum suarum & Diocesum factam, videlicet ne mandata Priuilegiorum Cluniacensibus concessorum exequantur; & de cætero similem inhibitionem non attemptent. Alioquin mandatur Abbati Pulcheriarum Lingon. vt ad hoc ipsos Ordinarios compellat.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	Priuilegia Vrbani Papæ V.	??	??	Vrbanus Papa V. Quod Abbas Cluniacensis potest conferre primam tonsuram Clericalem in Monasterio, Prioratibus & Ecclesiis, siue locis immediate eidem subiectis infra metas exemptionis scholaribus, qui de dictis locis fuerint oriundi.	Item Bulla eiusdem, per quam reduxit taxationem decimæ ad medietatem; Statuendo quod huiusmodi medietas pro integra decima habeatur, & nominetur. Ita quod quandocumque continget imponi decimam pro Camera Apostolica, quod Ecclesiastici secundum decimam sic reductam, vel vltra non possunt arctari, vel compelli. Ista Bulla remansit Auinione, Anno Domini 1412. de tempore domni Raymundi; per domnum Robertum de Furno.	Item Ordinatio eiusdem, quod quæcumque Officia claustri Cluniacensis non cadunt in gratiis impetrantium, nisi expressa mentio in ipsis fiat de præsenti indulto.	Item Priuilegium eiusdem, Quod domnus Abbas Cluniacensis potest dare XL. dies Indulgentiæ quando profert verbum Dei, vel facit ante se proferri in Missarum solemniis.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	FORMA PROCEDENDI IN DIFFINITORIO CLVNIACENSI.	??	??	DOMNVS Præsidens in diffinitorio proponet eligi vnum Scribam primitus, & ante omnia, de numero dominorum Diffinitorum.	Item proponet debere eligi Visitatores Monasterij Cluniacensis, & statim eligantur, & vocentur, vt præstito iuramento suæ attendant visitationi.	Item vocetur Procuraror generalis anni præteriti, vt cedat officio procurationis in manibus reuerēdorum patrum dominorum Diffinitorum: Et hoc facto eligatur vnus, vel continuetur præsens; & vocetur, vt præstet iuramenta secundum formam in libro contentam.	Deinde, & statim nominentur duo Auditores causarum.	Pariter nominentur duo Auditores excusationum, & affigantur nomina prædictorum dominorum Auditorum in valuis Diffinitorij, vt cognoscantur ab omnibus.	Postea vocentur Visitatores anni præteriti, qui habent referre acta in suis visitationibus, & eas visitationes redigere in scriptis.	Deinde debent prædicti patres Diffinitores expedire negotia Ordinis, secundum quod occurrent.	Postea eligantur Visitatores anni præsentis.	Finaliter vocentur Visitatores Monasterij Cluniacensis annis præsentis, qui habent referre acta suæ visitationis, & ea redigere in scriptis.	Iuramenta præstanda per parentes in oblatione suorum siliorum aut parentum in Cluniaco.	Primo iurabit, quod adolescens est eius filius, non ex ancilla aliqua, non ex concubina, sed in legitimo matrimonio procreatus.	Secundo iurabit, quod non cognoscit in puero aliquem defectum in corpore, puta quod sit surdaster, vel non clare prospiciat, aut alius debilis complexionis: Et in animo quod non patiatur furorem per dilucida interualla, vel morbum aliquem caducum: Breuiter iurabit, quod non sit in puero aliquod impedimentum, propter quod non possit sufferre onera Religionis.	Tertio iurabit, quod bonum, honorem & vtilitatem reuerendissimi domni Abbatis & Conuentus, tam in genere quam in specie procurabit. Item & econtrario, quod damna & incommoda omnium de Monasterio, tam in genere, quam in specie deuitabit: atque machinantes in contrarium, & quoscumque insidiantes Monasterio, aut personis eiusdem, reuelabit, cum primum ad notitiam illius peruenerit.	Item iurabit, quod numquam neque per se, neque per alium, contra Reuerendissimum domnum Abbatem, aut contra eius Conuentum quicquam aget.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	CATALOGVS ABBATIARVM, PRIORATVVM, ET DECANATVVM, MEDIATE ET IMMEDIATE Abbatiæ, seu Monasterio Cluniacensi subditorum, PER PROVINCIAS, ET NVMERVS MONACHORUM, qui esse ab antiquo, & etiam quot Missæ consueuerint celebrari ante magnam mortalitatem, in quolibet prædictorum, & quibus diebus debet fieri eleemosyna. DE PROVINCIA LVGDVNENSI.	??	??	IN Prouincia Lugdunensi, est Abbatia Cluniacensis, quæ est caput totius Ordinis Cluniacensis, situata in Diocesi Matisconensi, vbi non est certus numerus Religiosorum, sed ponuntur ibi secundum facultates, & ante magnam mortalitatem quæ incœpit anno Domini 1346. & durauit per tres annos, erant ibi communiter ducenti sexaginta Religiosi, & debent ibi celebrari ordinarie decem nouem Missæ, & sunt ibi quinque Officiarij perpetui, qui dicuntur quinque Obedientiæ, videlicet de Prioratu maiori, de Sacristia, de Decanatu, de Eleemosynaria, & de Archidiaconatu.	Prioratus S. Trinitatis Marciniaci, Eduēsis Diocesis, vbi antiquitus erant quatuor viginti decem nouem moniales, computato Priore, idque secundum opinionem monialium, nam non reperitur in aliquo loco scriptum, & debent ibi dici cotidie, vltra alias Missas voluntarias, duæ Missæ cum nota. Sed de præsenti non sunt nisi quinquaginta moniales, & quindecim puellæ, & numerus Monachorum reductus per quandam diffinitionem ad duodecim, & sunt ibi quatuor Officiarij perpetui.	Prioratus de Cariloco, Matisconensis Diocesis, vbi antiquitus erant triginta duo Monachi, Priore computato, sed ab aliquibus temporibus non fuerunt nisi viginti sex monachi, & debent ibi dici cotidie vltra Missas voluntarias, tres Missæ cum nota in Conuentu, & vna alia pro defunctis sine nota, & fit ibi vna eleemosyna de carnibus in carnispriuio, & sunt ibi quinque Officiarij perpetui.	Prioratus de Gigniaco, Lugdunensis Diocesis, vbi antiquitus erant, computato Priore, triginta duo Monachi, sed per diffinitionem factam anno millesimo ducentesimo sexagesimo sexto, fuerunt reducti ad numerum viginti quinque, & debent ibi celebrari tres Missæ continue cum nota, & sunt ibi decem Officiarij claustrales perpetui.	Decanatus de Paredo, Eduensis Diocesis, vbi ab antiquo debent esse vinginti quinque monachi, Priore Montis-sancti Vincentij non computato, & debent ibi celebrari continualiter tres Missæ cum nota, & quarta sine nota, & debet ibi fieri eleemosyna ter in hebdomada, & omni die in Aduentu & Quadragesima: & notandum quod clare constat per litteras bonæ memoriæ domni Bertrandi Abbatis Clun. Anno Domini Millesimo trecentesimo decimo, quod debent esse viginti quinque monachi, in dicto loco Paredi. Vnitus fuit dictus Decanatus Monasterio Clun. Anno Domini 1344.	Prioratus Nantuaci, Lugdunensis Diocesis, vbi debent esse viginti quinque monachi, & debent ibi celebrari tres Missæ cum nota, & debet fieri eleemosyna ter in qualibet septimana omnibus venientibus, & debent dari tredecim præbendæ tredecim pauperibus, in festo B.M. Magdalenæ & S. Petri.	Prioratus S. Marcelli, Cabilonensis dioc. vbi debent esse viginti quinq. monachi, & debēt ibi celebrari tres Missæ cum nota, & quarta sine nota summo mane, de sancto Spiritu, & fit ibi eleemosyna generalis, omni die Dominica, & ter in hebdomada in Quadragesima & in Aduentu, & omni die transeuntibus. Omnes obedientiam debent facere in dormitorio sub pœna satisfactionis, & nullus debet exire extra portas, sine licentia.	Decanatus S. Viuentij de Vergeio, Eduensis Diocesis, qui est de tredecim Decanatibus qui dātur in beneficium, vbi debēt esse viginti octo monachi, licet consueuerint esse viginti, & debēt ibi celebrari tres Missæ cū nota cotidie, & in Aduentu & quadragesima, quarta: pro Tricenario, & antiquitus fiebat omni die eleemosyna, & post fuit obseruatum quod non fieret nisi die Dominica, & omni die transeuntibus, & qualibet die debet fieri mandatum tribus pauperibus, & cuilibet debet ministrari præbenda monachalis, & ibi debet esse Superior & socius in ordine, & non debent exire religiosi locum de Vergeio sine licentia.	Prioratus de Amberta, Lugdunensis Dioc. vbi antiquitus erāt viginti Monachi: sed postmodum fuit obseruatum quod non essent ibi nisi octodecim, & debent ibi celebrari tres Missæ cum nota, & debet ibidem fieri eleemosyna generalis ter in hebdomada, & omni die transeuntibus.	Prioratus de Salis, Lugdunensis Diocesis, in quo secundum diffinitionem anni trecentesimi quadragesimi quarti, fuit reductus numerus monialium, ad triginta moniales, & debent ibi esse, Priore non computato, duo monachi: & debet ibi dici qualibet die vna Missa cum nota, & debet ibi fieri omni die Dominica eleemosyna generalis, & semper transeuntibus.	Prioratus de Magobrio, Eduensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, sex Monachi, & debēt ibi celebrari cotidie duæ Missæ, & debet fieri eleemosyna generalis omni die Dominica, & semper prætereuntibus.	Prioratus de Saltu, subtus Cosanum, Lugdun. Dioc. vbi debent esse, Priore non computato, duo Monachi, & debent cantare omnes Horas, & cotidie celebrare vnam Missam cum nota.	Prioratus B.M. Magdalenæ de Cadrelis, alias de Charrolois, Eduensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, duo Monachi, & debent celebrare cotidie vnam Missam cum nota. Eleemosyna fit ibidem superuenientibus prout videtur Priori, & Monachis.	Prioratus de Lusiaco & de Semelaio, Niuernēsis & Eduensis Dioceseon, vniti adinuicē: vnus Monachus debet ibi esse cū Priore, & ante vnionem erat in quolibet vnus Monachus cum Priore, & debent celebrare cotidie vnam Missam, & debet fieri omni die eleemosyna in Lusiaco, & fuit facta dicta vnio, anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo quinto, vel sexto.	Decanatus Montis - Bertrandi, Lugdunensis Diocesis, qui est de mensa domni Abbatis, vbi debent esse, Decano non computato, duo Monachi, & debet ibi celebrari vna Missa.	Prioratus S. Petri Montis S. Ioannis, Eduensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, tres monachi, & debent cotidie dicere omnes horas & Missam cum nota, & debet ibidē fieri eleemosyna generalis omni die Dominica, & semper prætereuntibus, vel pauperibus vicinis.	Prioratus de Talues, Lugdunensis Dioc. vbi debent esse, Priore non computato, tres monachi, & debent cotidie dicere horas & Missam cū nota, & fuit obseruatum aliquibus temporibus, quod eleemosyna fiebat ter in hebdomada, aliquibus temporibus bis, & aliquibus semel.	Decanatus de Poilliaco, Lugdunensis Diocesis, in Foresio, qui est de mensa Conuentus, vbi debent esse, Decano non computato, duo monachi, & debēt celebrare cotidie vnam Missam, & sæpe cū nota, & dicere horas simul, & debet fieri eleemosyna generalis omni die Dominica, iuxta morem antiquum, & specialiter cotidie transeuntibus, vel indigentibus.	Prioratus S. Ioannis de Truando, Lingonensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, duo monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa. Diebus festiuis debent dicere Missam, & omnes horas Canonicas cum nota. Eleemosyna generalis debet fieri ibidem omni die Dominica, & cotidie transeuntibus, vel superuenientibus.	Prioratus SS. Nazarij & Celsi prope Castrum de Borbonio Lancy, Eduensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, quinque monachi, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ, scilicet vna cum nota, & alia sine nota, & debet ibidem fieri eleemosyna generalis ter in hebdomada.	Prioratus de Chādiaco, Lugdunensis Diocecesis, vbi debent esse, Priore non computato, duo monachi, & Vicarius perpetuus, qui est de mensa Prioris, & debet ibi cotidie celebrari vna Missa, tam per monachum, quam per presbyterum sæcularem, & debet ibi fieri eleemosyna generalis omni die Dominica, & cotidie omnibus transeuntibus & aduenientibus.	Prioratus B. Mariæ de Laudona, Vesontinensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, tres monachi, & Vicarius perpetuus, qui est de mensa Prioris, & debent ibi celebrari omni die duæ Missæ.	Prioratus S. Romani, Eduensis Diocesis, vbi debet esse cum Priore, vnus monachus, & Vicarius perpetuus, qui est de mensa Prioris, & debet ibi cotidie celebrari vna Missa tam per monachum, quam per presbyterum sæcularem, & debet ibidem fieri eleemosyna generalis omni die Dominica, & cotidie omnibus aduenientibus.	Prioratus de Contamina, Gebennensis Diocesis, vbi debent esse duodecim monachi, Priore computato, & debent celebrari duæ Missæ alta voce, & vna submissa voce, & fieri eleemosyna.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui de Contamina.	Prioratus de Silnigiaco.	Prioratus de Ties.	Prioratus de Rosaco, vbi debent esse, Priore computato, quatuor monachi, & duodecim moniales.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui de Gigniaco.	Prioratus Castri Salinensis, Vesontinensis Diocesis, octo monachi, Priore computato.	Prioratus de Bella-valle, Gebennensis Diocesis.	Prioratus de Clara-valle, Vesontinensis Diocesis. Vnus Monachus & Prior.	Prioratus de Marbosio, Lugdunensis Diocesis.	Prioratus de Clausa S. Bertrandi Gebennensis Diocesis.	Prioratus de Albino, Gratianopolitanensis Diocesis.	Prioratus de Castro-Chiurel, Lugdunensis Diocesis. Vnitus officio Camerariæ Gigniaci.	Prioratus Doucieul, Lugdunensis Diocesis.	Prioratus de Tresfort, Lugdunensis Diocesis.	Prioratus Doucieure, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & vnus presbyter sæcularis, commensalis.	Prioratus de Chatenay, Vesontinensis Diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus d’Ilay, Vesontinensis Diocesis. Vnus Monachus & Prior.	Prioratus S. Laurentij de Rupe, Vesontinensis Diocesis. Vnus Monachus & Prior.	Prioratus de Chambournay, Vesontinensis Diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Marnay, Vesontinensis Diocesis. Vnitus Eleemosynario Gigniaci.	Prioratus Pontis Indis, Lugdunensis Diocesis.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui de Nantuaco.	Prioratus de Pomeriis, in Foresio, Lugdunensis Diocesis, vbi antiquitus erant decem Monachi, computato Priore communiter, & tot debent esse, & vltra, videlicet duodecim secundum diffinitionem anni ducentesimi nonagesimi noni, sed ab aliquibus temporibus citra non fuerunt, nec adhuc sunt nisi octo Monachi, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ, videlicet maior & matutinalis, & debet ibi fieri eleemosyna generalis omni die.	Prioratus de Villeta.	Prioratus de Traffortio, de mensa Prioris Nantuaci.	Prioratus Montis-Lupelli, in valle bona.	Prioratus Villæ, in Michalia.	Prioratus de Quercu.	Prioratus de Asserento.	Prioratus de Remeliaco.	Prioratus de Talusiaco, alias de Talissun.	Prioratus de Ocellis.	Prioratus S. Martini in Tarentesia.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui de Cariloco.	Prioratus S. Ioannis Thisiaci, Matisconensis Diocesis, in quo debent esse, Priore non computato, quinque Monachi.	Prioratus S. Nizecij, Matisconensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, quatuor Monachi.	Prioratus S. Martini de Rigniaco, Matisconensis Diocesis, in quo debent esse, Priore non computato, quinque Monachi, & ibi celebrari cotidie duæ Missæ, videlicet vna cum nota, & alia sine nota.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui de Marcigniaco.	Prioratus S. Michaelis de Burgo de Zemora, in Hispania, vbi debent esse duo Monachi, cum Priore.	Prioratus de Balma-cormeliana Valentinensis Diocesis, in Prouincia Prouinciæ.	Prioratus de Aqualia, Leodicensis Diocesis.	Prioratus B. Ioannis de Corello, Eduensis Diocesis.	Prioratus de Montosis, Santonensis Diocesis prope Cogniacum.	Prioratus de Fontanis, vnitus prædicto Prioratui de Montosis, seu Montonis.	Prioratus S. Lupi, Niuernensis Diocesis prope Desisiam. Vnitus Prioratui S. Trinitatis Marcigniaci.	Prioratus de Failihigia, Sarisburiensis Diocesis, in regno Angliæ. Debet de annua pensione singulis annis in festo S. Fidis, Priori de Marcigniaco, per concordiam factam inter Priores, & Conuentus dictorum locorum, ratione dictorum maneriorum quæ Prior & Conuentus Marcigniaci habebant in dicto Regno Angliæ, quinquaginta quinque marchas sterlinorum, & valet quælibet marcha, duos nobiles auri.	Prioratus S. Ioannis de Oreolis, Valentinensis Diocesis.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui S. Marcelli Cabilonensis.	Prioratus de Mostranto, supra Trenam, vbi debent esse, Priore computato, tres monachi.	Prioratus de Ruffeio, vbi debent esse duo monachi.	Prioratus de Donna-petra, in Comitatu Burgundiæ.	Prioratus de Floriaco, qui est hodie de mensa Prioris S. Marcelli Cabilonensis, & debent esse ibi duo Monachi ad minus, qui debent celebrare vnam Missam omni die, & debent dicere horas simul, & diebus festis, & in quadragesima debent dicere horas cum nota, & debet pulsari ad omnes horas, nocturnas & diurnas, & antiquitus erant quatuor monachi.	Prioratus de Pontouz, qui est vnitus dicto Prioratui S. Marcelli.	Sequuntur domus immediate subditæ Sacristiæ Cluniacensi.	Domus de Villa-noua, vbi debent esse duo monachi, & debet ibi celebrari vna Missa cotidie cum nota, & debet ibi fieri eleemosyna generalis in hebdomada.	Domus S. Victoris, vbi debent esse duo Monachi, & debet ibi celebrari singulis diebus vna Missa cum nota, per vnum Monachorum, & qualibet hebdomada duæ vel tres Missæ per Vicarium perpetuum, & debet fieri eleemosyna bis in hebdomada, & quotidie transeuntibus. Ecclesia S. Preiecti est de pertinentiis dictæ domus, & de eius præsentatione.	Domus de Alto-iugo, ubi debent esse duo Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa, & omni die debet ibi fieri eleemosyna.	Domus S. Mammerti, non reperitur quod ibi debeant esse Monachi.	Prioratus Daysino, immediate subditus Decanatui de Vergeio, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus Montis S. Vincentij, immediate subditus Decanatui de Paredo, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	De Prouincia Franciæ.	In Prouincia Franciæ, siue eius visitatione, est Abbatia Belli-loci in Argonia, Virdunensis Diocesis prope Syluam d’Ardaine, vbi non est certus numerus Monachorum, sed communiter consueuerunt esse viginti Monachi, & debent ibi celebrari cotidie tres Missæ cum nota, & eleemosyna generalis debet ibi fieri ter in hebdomada, aliis vero diebus, cunctis transeuntibus. Obedientiarij faciunt suas hebdomadas sicut alij claustrales, & licet pro suis officiis equitent, sine licentia, tamen in villam non vadunt, sine licentia speciali, & tunc non datur vni soli: nec comedere vel bibere debent in villa. Et antequam subiicerentur Ecclesiæ Cluniac. ludentes ad taxillos, & exeuntes septa Monasterij de nocte, incurrebant sententiam excommunicationis. Secundum reductionem taxata est pro sexcentis decem libris Turonen. Camerarius eiusdem loci, pro nonaginta tribus libris, & decem solidis. Et Infirmarius Belli-loci pro sexaginta libris Turonen. Thesaurarius pro sexdecim libris Turonen. Prior dicti loci, & sancti Medardi, pro decem libris Turonen.	Prioratus B. Mariæ de Charitate, ad Ligerim, Antissiodorensis Diocesis, vbi non est certus numerus Monachorum, tamen anno trecentesimo quadragesimo tertio, erant ibi quatuor viginti Monachi, & debent ibi celebrari cotidie octo Missæ, videlicet tres cum nota, & quinque sine nota. Tamen aliquibus temporibus retroactis fuit obseruatum quod erant nouem Missæ cotidie, & aliquibus temporibus secundum visitationem anni nonagesimi primi, vndecim Missæ cotidie. Eleemosyna datur omni die omnibus affluentibus, & decima pars panis qui decoquitur, debet dari eleemosynæ. Qui Prioratus a bonæ memoriæ Gaufrido Antissiodorensi Episcopo, Guillelmo Niuernensi Comite, & Bernardo de Caulant, & aliis fidelibus, ad quorum ius locus ipse, tam in temporalibus, quam in spiritualibus permanebat, Cluniacensi Monasterio a prima fundatione oblatus est, tempore beati Hugonis, anno Domini Millesimo. Sunt ibi quatuor Officiarij perpetui, scilicet Infirmarius, Sacrista, Camerarius, & Eleemosynarius.	Prioratus S. Martini de Campis, Parisiensis Diocesis, vbi non est certus numerus Monachorum, sed communiter consueuerunt esse sexaginta Monachi, & debent ibi celebrari cotidie septem Missæ, tres cum nota, & quatuor sine nota, licet aliquibus temporibus fuerit obseruatum, quod celebrabantur octo Missæ cotidie. Eleemosyna debet dari cotidie pauperibus Clericis. Et suit fundatus per Regem Henricum Franciæ, Anno millesimo sexagesimo, in quo instituit Canonicos regulares, & instituit ibi Abbatiam. Et anno 1079. Philippus Rex Franciæ eius filius, dedit dictum locum Clun. Monasterio, tempore B. Hugonis Abbatis, pro remediis animę suę, & omnium Regum antecessorum suorum. Sunt ibi quatuor Officiarij perpetui, scilicet Cellerarius magnus, Sacrista, Infirmarius, & Hostellarius.	Prioratus SS. Petri & Pauli de Coinciaco, Suessionensis Diocesis, vbi debent esse, Priore computato, triginta sex Monachi, & debent ibi celebrari cotidie tres Missæ cum nota, & quarta sine nota. Et die Sabbati debet celebrari quinta de B. Maria Conuentualiter, & debet dici officium B. Mariæ cum nota, & omni die debet fieri eleemosyna omnibus affluentibus, a festo B. Remigij, vsque ad festum B. Ioannis Baptistæ, aliis vero diebus prout est in dicto loco assuetum. Et Obedientiarij iacentes in Cameris, debent habere lectos regulares, ad idem debent habere Monachi existentes in Prioratibus sibi subditis. Secundum reductionem taxatus est pro octingentis quinquaginta libris Turonensibus. Sacrista de Coinciaco pro quinquaginta libris Turonen. Camerarius de Coinciaco, pro centum libris Turonen. Sunt ibi quatuor Officiarij perpetui, nempe Camerarius, Præpositus, Eleemosynarius, & Sacrista, & Capellanus S. Barbaræ.	Decanatus S. Petri de Lehuno, in sanguine terso, Ambianensis Diocesis, qui est de tredecim Decanatibus qui dantur in beneficium, vbi debent esse, Decano computato, viginti quinque Monachi, & debent ibi celebrari cotidie tres Missæ cum nota, & vna sine nota, & vna alia, quæ est quinta, fuit ordinata per quemdam Decanum. Eleemosyna debet fieri generalis cotidie omnibus affluentibus, & sunt ibi duo Officiarij perpetui, nempe Præpositus & Thesaurarius.	Prioratus S. Petri Abbatis-villæ, Ambianensis Diocesis, vbi debent esse cum Priore, viginti quatuor Monachi, & debent ibi celebrari cotidie tres Missæ cum nota, & duæ sine nota. Vltra prædictas Missas, sunt ibi ordinatæ certæ Capellaniæ, pro quibus celebrantur etiam cotidie quatuor Missæ ab antiquo. Die Dominica datur eleemosyna omnibus affluentibus, aliis diebus fragmenta Prioris, Conuentus, & hospitum, & decima pars totius panis cocti in domo, pauperibus datur, & iacentes extra dormitorium debent habere lectos regulares, & debent ministrari vestiaria regularia sicut in Cluniaco, & debet claudi claustrum post Completorium. Sunt etiam quædam aliæ Missæ vltra prædictas. Sunt ibi tres Officiarij, nempe Præpositus, Sacrista, & Cantor.	Prioratus S. Lupi, de Asserento, ad Ysaram, Bellouacensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, viginti quinque Monachi, & debent ibi celebrari cotidie tres Missæ cum nota, & tres sine nota, & debet ibi fieri omni die eleemosyna omnibus affluentibus, & incontinenti post Completorium clauditur claustrum, & omnes debent iacere in vna domo, & comedere insimul. Sunt ibi quatuor Officiarij perpetui, nempe Præpositus, Sacrista, Eleemosynarius, & Cantor.	Prioratus sancti Arnulphi de Crispeio, Syluanectensis Diocesis, vbi debent esse, Priore computato, viginti octo Monachi, & debent ibi celebrari cotidie quatuor Missæ cum nota, & duæ sine nota. Eleemosyna fit bis in hebdomada omnibus affluentibus, aliis vero diebus, cunctis per dictum locū transeuntibus, & clauditur claustrum, & dicitur Missa ordinata pro Rege Sicilię. Sunt ibi quatuor officiarij, nempe Præpositus, Sacrista, Cantor, & Infirmarius.	Decanatus B. Mariæ de Gaya, Tricassinēsis, siue Trecensis Diocesis, qui est de tredecim Decanatibus qui dantur in beneficium, & debent ibi esse cum Decano viginti Monachi, & debent ibi celebrari tres Missæ cū nota, & duæ sine nota cotidie, & fit ibi eleemosyna qualibet die omnibus superuenientibus, & tribus pauperibus datur præbenda Monachalis excepto vino, & in quadragesima adduntur duæ Missæ sine nota. Omnes Obedientiarij iacentes in Cameris, & etiam subditi Decanatus prædicti, debent habere lectos regulares, & debet claudi claustrum. Sunt ibi tres Officiarij, nempe Præpositus, Sacrista & Camerarius.	Prioratus B. Mariæ de Longo-ponte, Parisiensis Diocesis, vbi debent esse cum Priore, viginti duo monachi, & debent ibi celebrari cotidie tres Missæ cum nota, & quarta sine nota, & debet fieri eleemosyna ter in hebdomada, & Obedientiarij debent habere lectos regulares. Prior non debet iacere sine socio monacho. Ibi sunt quatuor Officiarij perpetui, scilicet Eleemosynarius, Camerarius, Sacrista, & Cantor.	Decanatus S. Dyonisij, de Nogento Retrodi, Carnotensis Diocesis, qui est de tredecim Decanatibus qui dantur in beneficium, vbi debent esse Decano computato, viginti Monachi, & quando Prioratus erant viginti septem. Debēt ibi cotidie celebrari tres Missæ cum nota, & quarta sine nota, & debet ibi fieri eleemosyna qualibet die omnibus aduenientibus, & Subprior non debet dare licentiam Monachis eundi in villam, quando Decanus est præsens in domo. Panis Conuentus est ibidem certi ponderis, & datur cuilibet Religioso sub certo pondere. Anno 300. fuit ibidem ordinatum per visitatores quod de pitantiis, seu legatis, pecunia non tradatur, sed in tunicis, & pitantiis, in vsus communes expendatur.	Prioratus S. Salui de Valenciniis, Cameracensis Dioc. vbi debent esse cum Priore viginti octo Monachi, & debēt ibi celebrari cotidie duæ Missæ cum nota, & tertia sine nota. Eleemosyna generalis ter in hebdomada debet ibidem fieri.	Prioratus B. Mariæ de Nantolio, Meldensis Dioc. vbi debent esse duodecim Monachi, Priore non computato, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ cum nota, & tertia sine nota: & fit omni die eleemosyna generalis. Incontinenti post Completorium clauditur claustrum, & debent Monachi iacere in vna domo, & comedere simul. Sunt ibi duo Officiarij, scilicet Præpositus, & Sacrista.	Prioratus B. Mariæ de Autolio in Valesia ad vnā leucam prope Firmitatem Milonis Suessionen. Diocesis, immediate subditus Prioratui de Nantolio, in quo debent esse tres monachi, Priore non computato.	Prioratus S. Margaretæ de Elincuria, Nouiomensis Diocesis in Picardia, ad duas leucas prope Compendium, vbi debent esse Priore non computato duodecim Monachi, & debent ibi celebrari cotidie duæ missæ cum nota, & duæ sine nota, & debet ibi dari eleemosyna semel in hebdomada. Claustrum debet claudi post Completorium. Religiosi debent iacere in vna domo, & comedere insimul. Sunt ibi duo Officiarij perpetui, scilicet Præpositus, & Sacrista.	Prioratus S. Nicolai de Monte-vineo, (alias de Vingtmont,) Bellouac. Diocesis immediate subditus Prioratui S. Margaretæ de Elincuria, vbi debent esse cum Priore, duo Monachi.	Prioratus S. Margaretæ de Mergerye in Campania, Tricassinensis, seu Trecensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, octo Monachi: & cantatur ibi omni die vna Missa cum nota, & vna sine nota, & diebus Sabbati, & ieiuniorum ambæ cum nota: & debet fieri eleemosyna ter in hebdomada, & dicuntur triginta Psalmi familiares. Est ibi vnus Sacrista qui est officiarius perpetuus.	Prioratus S. Stephani, Niuernensis Diocesis, vbi debent esse, Priore nō computato, duodecim monachi, & debent ibi celebrari cotidie duę Missæ cum nota, & tertia sine nota in die Sabbati. Eleemosyna generalis debet fieri ter in hebdomada, cæteris vero diebus, transeuntibus: & debet esse dormitorium regulare. Sūt ibi Sacrista, & Camerarius Officiarij perpetui.	Prioratus S. Reueriani, ad duas leucas de Leurcy le Bourg, Niuernensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, duodecim monachi, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ cum nota, & tertia sine nota in die Sabbati. Eleemosyna generalis debet fieri ter in hebdomada. Dormitorium debet esse clausum, & regulare. Sunt ibi Officiarij Sacrista & Cantor.	Prioratus B. Mariæ de Prato Donziaci, (alias Donzi le Pre,) Antissiodorensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, duodecim Monachi, & debent ibi celebrari cotidiæ duæ Missæ cum nota, & tertia in die Sabbati, & debet fieri eleemosyna omni die, licet secundum aliquas visitationes, non debet fieri eleemosyna generalis nisi ter in septimana, & cotidie transeuntibus. Ibi est vnus officiarius perpetuus, videlicet Sacrista.	Priorat9 B. Mariæ de Petra Solari, (alias de Pierre Solaire), Baiocensis Diocesis, ad duas leucas prope Bayeux.	Prioratus B. Mariæ Montis-desiderij, Ambianen. Dioc. vbi debent esse, Priore nō computato, duodecim Monachi, & debent ibi celebrari duæ Missæ cum nota cotidie, & duæ sine nota, & debet dari eleemosyna semel in hebdomada. Claustrum debet claudi post Completorium. Religiosi debent iacere in vna domo, & comedere insimul, & sunt ibi tres Officiarij, scilicet Præpositus, Cātor, & Sacrista.	Prioratus S. Petri, de Donna Petra, Ambianensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, duo Monachi, & celebrare cotidie Missam & vesperas cum nota, & debet ibi fieri eleemosyna quater in hebdomada, & debent surgere ad Matutinas de nocte, & anno 1313. fiebat eleemosyna bis in hebdomada, quamuis facere consueuerant quater in hebdomada, sed Prior se excusabat tunc, quod non suppetebant facultates.	Decanatus S. Petri de Turribus, Rhemensis Diocesis, qui est de tredecim Decanatibus qui dantur in beneficium, vbi debent esse, Decano non computato, duo Monachi, & debent celebrare cotidie Missas, Matutinas & vesperas cum nota, & debet fieri eleemosyna generalis omni die Dominica, & cotidie transeuntibus, & debent dicere triginta Psalmos.	Prioratus S. Theobaldi, de Vitriaco Castro, Catalaunensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, duo Monachi, & debent celebrare cotidie Missam, & vesperas cū nota, & debet fieri eleemosyna generalis bis in hebdomada.	Decanatus S. Georgij, de Vendopera, Lingonensis Dioc. qui est de tredecim Decanatibus qui dantur in beneficium, vbi debent esse, Decano non computato, quatuor Monachi, & debet ibi celebrari vna Missa B. Mariæ qualibet die Sabbati, & debet ibidem fieri eleemosyna generalis omni die Dominica, & cotidie transeuntibus, & debent dicere totum diuinum officium cum nota. Est ibi vnus officiarius perpetuus, nēpe Sacrista.	Prioratus S. Eulaliæ, d’Oruille, Lingonēsis Diocesis, vbi debet esse cum Priore, vnus Monachus, & debet ibi celebrari Missa ter in hebdomada ad minus, & debent dicere horas insimul in Ecclesia, & quilibet debet facere hebdomadam suam.	Prioratus S. Ioannis Baptistæ, de Colombeyo, ad duas Ecclesias, Lingonensis Diocesis, ad tres leucas prope Barsuraube vbi debent esse, Priore non computato, duo Monachi, & debent celebrare cotidie Missam, & vesperas cum nota, & debet fieri eleemosyna generalis omni die Dominica, & debent dicere triginta Psalmos, & debent habere lectos regulares.	Decanatus S. Martini de Marmessa, prope Chasteau-villain, & S. Petri de Mōstreto, prope Arc en Barrois, in Burgundia, Lingonensis Diocesis, qui sunt vniti adinuicem, & sunt de tredecim Decanatibus qui dantur in beneficium, in quibus locis, debent esse, Decano non computato, quatuor Monachi, scilicet in quolibet loco duo, & debent celebrare Missam cotidie in quolibet loco, cum nota, & horas Canonicas, & debet fieri eleemosyna generalis in quolibet loco omni die Dominica. Populus vtriusque Decanatus siue domus tenetur prouidere de libris, albis, casulis, calicibus, luminari, campanis, & tenetur ad refectionem Ecclesiarum. In Decanatu de Marmissa, debet esse vnus sacrista perpetuus officiarius.	Prioratus S. Petri de Romiliaco Comite, Morinensis, seu Boloniensis Diocesis, in Picardia, vbi debent esse, Priore non computato, quatuor Monachi, & debent cotidie celebrare diuinum officium, & Missam cum nota, & tres Missas sine nota, in qualibet septimana, & debet ibi fieri eleemosyna generalis bis in hebdomada, & cotidie transeuntibus, & debent dicere triginta Psalmos, & debet claudi claustrum post Completorium.	Prioratus SS. Petri & Pauli de Burgo sanguinum, Morinensis seu Boloniensis Diocesis.	Prioratus S. Stephani de Namescha, Leodicēsis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, duo Monachi, & debet ibidem fieri eleemosyna ter in hebdomada, & semper transeuntibus.	Prioratus S. Seuerini in Condrom Leodicensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, tres Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa cum nota, & eleemosyna debet ibi fieri omnibus petentibus, licet antiquitus non daretur nisi ter in hebdomada.	Prioratus B. Mariæ de Bertreia, Leodicensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, quatuor Monachi, & debent celebrare cotidie vnam Missam cum nota, & totum diuinum officium dicere cum nota, & debet ibidem fieri eleemosyna ter in hebdomada, & debent dicere triginta Psalmos, & portare flocos.	Prioratus Monialium S. Victoris de Ceyo iuxta Huy, immediate subditus Prioratui de Bertreya, Leodicensis Diocesis, & debent ibi esse viginti quinque moniales, licet reperiatur, quod antiquitus fuerint plusquam triginta, & debent ibi esse duo Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa cum nota, & fit ibi eleemosyna Iacobitis, & Minoribus tantum.	Domus de Aunayo, Parisiensis Diocesis, quæ est de mensa domni Abbatis, in qua debent esse cum Priore duo Monachi, & debent dicere cotidie Missam, & vesperas cum nota.	Prioratus B. Mariæ de Grandi-campo, Meldensis Dio. vbi debent esse, Priore non computato, tres Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa cum nota, & secunda additur in quadragesima, sine nota. Est ibi vnus Sacrista.	Prioratus SS. Geruasij & Prothasij, de Luperciaco burgo, vulgo Leurcy le bourg, ad sex leucas de Neuers, Niuernensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, quatuor Monachi, & debent ibi celebrare cotidie vnam Missam cum nota, & secunda additur in die Sabbati de beata Virgine Maria, etiam cum nota, & debet fieri eleemosyna generalis ter in hebdomada, cæteris vero diebus, transeuntibus. Sedes Chori sunt reparandæ per Priorem, & Sacristam, & debet esse dormitorium regulare.	Prioratus S. Odomari, de Beurgissant, in Picardia, Morinensis, seu Boloniensis Diocesis, vbi debēt esse Priore non computato, duo Monachi, & debent ibi celebrare cotidie Missam & Vesperas cum nota, & fit ibidem eleemosyna bis in hebdomada, monachi debent habere lectos regulares, & debet claudi claustrum post Cōpletorium, & debet ibi celebrari Missa ordinata pro Rege Siciliæ.	Prioratus S. Michaelis de Wasto, Morinensis, seu Boloniensis Diocesis, ad duas leucas prope Callais, vbi debent esse, Priore non cōputato, quatuor monachi & debet ibi celebrare cotidie vnam Missam cum nota, & totum officium, & diebus Dominicis, Lunæ, & Sabbati additur secunda Missa priuata, & debet ibi fieri eleemosyna de carnibus in die carnispriuij, & debent Monachi dicere triginta Psalmos, & portare flocos.	Decanatus S. Cosmæ in monte, Constantiensis Diocesis, qui est de tredecim Decanatibus, qui dantur in Beneficium, vbi debēt esse, Decano non cōputato, quatuor monachi, & debet ibi fieri eleemosyna semel in hebdomada, omnib. affluentib.	Decanatus S. Sulpitij de Gassicuria, Carnotensis Dio. qui est de tredecim Decanatibus, qui dātur in beneficiū, vbi debent esse, Decano non cōputato, octo monachi, & debēt ibi celebrare cotidie Missam & vesperas cū nota, & secunda Missa additur in quadragesima & in Aduentu, & debet ibi fieri eleemosyna generalis omni die Dominica, aliis vero diebus, transeuntibus: & religiosi debent dicere triginta Psalmos, & debent habere Dormitorium regulare. Est ibi vnus Sacrista.	Prioratus de Donna Maria, Tullensis Diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, tres Monachi, & debent celebrare cotidie vnam Missam cum nota, & debet fieri eleemosyna omni die Dominica, & cotidie transeuntibus.	Prioratus sancti Christophori de Castro-canino, (de Chateauchinō,) Niuernensis diœcesis, vbi debent esse, Priore non computato, tres Monachi, & debent celebrare quotidie Missam & horas Canonicas cū nota, & debet ibi fieri eleemosyna generalis semel in hebdomada, aliis vero diebus, omnibus transeuntibus.	Prioratus S. Hieronymi, de Ponte monachorum, Aurelianensis diœcesis, vbi debent esse, Priore non computato, tres Monachi, & debent ibidē celebrare quotidie vnam Missam cū nota, & debet fieri eleemosyna trāseuntibus tantūmodo.	Prioratus S. Petri de Abbatia, in suburbio de Pithiueriis, (Pluuiers,) Aurelianensis diœcesis, vbi debent esse, Priore non computato, quatuor Monachi, & debēt quotidie celebrare Missam, & Vesperas cum nota, & debet fieri ibidem eleemosyna generalis bis in hebdomada, & quotidie transeuntibus, & debet claudi claustrum hora competenti.	Prioratus de Alneto, Meldensis diœcesis, vbi debent esse Priore non computato, duo Monachi, & debet ibi celebrari quotidie vna Missa cum nota, & reperitur quod celebrabantur duæ antiquitus, & debet fieri eleemosyna generalis ter in hebdomada, Religiosi debēt dicere triginta Psalmos, & portare flocos, & habere dormitorium regulare.	Prioratus S. Saluatoris, Niuernensis diœcesis, vbi debent esse, Priore non computato, quatuor Monachi, & debent ibi celebrare quotidie vnam Missam cum nota, & duas alias sine nota qualibet septimana: eleemosyna debet ibi sieri ter in hebdomada, licet antiquitus nō daretur nisi transeuntibus. Totum diuinum Officium debet ibi fieri cum nota, & debet pulsari per omnes horas. Religiosi non debent ire per villā sine licentia Prioris, ipso Priore præsente, vnitus est mensæ Prioris maioris Cluniacensis.	In Normannia.	Prioratus de Tota-villa.	Prioratus de Mortuo-mari.	Prioratus S. Petri de Aqualia Leodicensis diœcesis.	Prioratus de Mechi.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui B. Mariæ de Charitate, ad Ligerim.	Prioratus S. Fidis de Longa-villa Rothomagensis diœcesis, in quo debēt esse triginta sex Monachi, sunt ibi quatuor Officiarij, scilicet Celerarius, Sacrista, Eleemosynarius & Infirmarius.	Prioratus B. Mariæ de Bellomōte-petroso, Rothomagensis diœcesis, a Prioratu de Longa-villa immediate dependens.	Prioratus SS. Petri & Pauli de Ruello, siue Rodolio, Ruel, prope la Ferte sur Iouarre, in Bria, Meldensis diœcesis, in quo debent esse viginti quinque Monachi, & debent celebrare quotidie tres Missas, vnam cum nota, & die Sabbati & Dominica, duas cum nota. Sunt ibi quatuor officiarij perpetui, scilicet Præpositus, Sacrista, Infirmarius, & Cantor.	Prioratus SS. Petri & Pauli de Bonyaco, Antissiodorensis diœcesis, in quo debent esse duodecim Monachi, cum Sacrista, & dicere horas canonicas, & duas Missas cum nota, & dari debet omni die tempore quadragesimæ, eleemosyna generalis. Est ibi vnus Sacrista.	Prioratus SS. Petri & Pauli de Cortenayo, Senonensis diœcesis, in quo debent esse octo Monachi, computato Sacrista, & debent dicere Missam & horas Canonicas cum nota, & facere eleemosynam ter in hebdomada.	Prioratus B. Mariæ de Charnerio, Senonensis diœcesis, in quo debent esse octo Monachi, computato Sacrista, & debent dicere Missam & horas Canonicas.	Prioratus Apostolorum Simonis & Iudæ de S. Rancone prope muros Eduenses, Eduensis diœcesis.	Prioratus Brayciaci, Eduensis diœcesis.	Prioratus Vallis-noxiæ, Eduensis diœcesis.	Prioratus S. Honorati, Eduensis diœcesis.	Prioratus B. Mariæ de Colongiis, ad tres leucas prope Desise, Niuernensis dioc. vbi debēt esse, computato Sacrista, sex Monachi.	Prioratus S. Sulpitij, Niuernensis diœcesis, in quo debet esse vnus Monachus cum Priore.	Prioratus de Bichiis, Niuernensis dioc. vnitus Camerariæ.	Prioratus Ialliaci (Ilaillis), Niuernensis diœcesis.	Prioratus S. Aniani de Albiniaco, supra Ligerim, alias d’Aubigny sur Loire, Niuernensis diœcesis, vbi debent esse quatuor Monachi.	Prioratus de Sanconio, (alias Sancoin,) Bituricensis diœcesis, vbi debent esse duo Monachi.	Prioratus B. Mariæ de Valligniato, Bituricensis diœcesis, vbi debent esse duo Monachi.	Prioratus de Oratorio, Bituricensis diœcesis, vnitus Camerariæ.	Prioratus B. Mariæ Berruati vulgo Berij, Bituricensis diœcesis, vnitus officio Infirmarij.	Prioratus S. Celsi, vulgo S. Ceaulx, Bituricensis Dio.	Prioratus B. Mariæ de Monesto-rastelli, vulgo de Montonrateau, Bituricensis diœcesis, vbi debent esse tres Monachi.	Prioratus S. Aniani de Conada, vulgo Cone sur Loire, Antissiodorensis diœcesis.	Prioratus S. Petri de Monte-Hūberto, Eduen. dio. ad tres leucas prope Collonges.	Prioratus S. Nicolai de Castro-regnardi, Senon. dio. ad quatuor leucas prope Courtenay.	Prioratus S. Sebastiani de Diziaco (d’Issy) inter Castrum Regnardum & Ioigniacum, Senonensis diœcesis.	Prioratus S. Michaelis de Guerchia, Turonen. diœ.	Prioratus S. Nicolai, supra pontes de Charitate, Antissiodorensis diœcesis.	Prioratus S. Victoris Niuernensis diœcesis.	Prioratus S. Iuliani de Sezana Tricassinensis siue Trecensis diœcesis in Bria, vbi debent esse, computato Sacrista, octo Monachi, & debent celebrare horas canonicas, & Missam cum nota.	Prioratus S. Martini de Patingiis, (Patinges,) Niuernensis diœcesis.	Prioratus sancti Victoris, Niuernensis diœcesis.	Prioratus B. Mariæ de Ioigniaco supra Yonne, in Campania, Senonensis diœcesis, vbi debent esse quatuor Monachi, computato Sacrista, & debēt dicere horas canonicas & Missam cum nota, & fit ibi ter eleemosyna in hebdomada.	Prioratus S. Sidronij, ad vnam leucam prope Ioigny in Campania, Senonensis diœcesis.	Prioratus S. Laurentij, Aurelianensis diœcesis, vbi debent esse tres Monachi.	Prioratus B. Mariæ Mōtis-Mauri, (vulgo Mōtmore,) ad quinque leucas prope Sedanum, Catalaunensis diœcesis.	Prioratus S. Sepulchri Tricassinensis siue Trecensis diœcesis, vbi debent esse, computato Sacrista, tres Monachi.	Prioratus B. Mariæ Magdalenes de paruo Belloloco, Carnotensis diœcesis.	Prioratus S. Petri de Montigny Suessionensis diœcesis.	Prioratus S. Petri de Veniziaco, (alias de Venisi,) ad vnam leucam prope S. Florētin, in Campania, Senonensis diœces. vbi fuerunt antiquitus cum Priore, vnus Monachus, & duo nouitij.	Prioratus S. Yonij, Parisiensis diœces.	Prioratus B. Mariæ de Ouana, (vulgo Oueine,) ad quatuor leucas d’Ausserre, Antissiodorensis diœcesis, vbi debent esse quatuor Monachi.	Prioratus Iulliaci, (alias Iully,) Antissiodoren. diœcesis.	Prioratus S. Remigij de Braina, ad quatuor leucas de Soissons, Suessionen. diœc. vbi debent esse, computato Sacrista, sex Monachi.	Prioratus S. Quintini de Villiers, ad duas leucas prope Coincy, Suessionensis diœcesis.	Prioratus S. Christophori, in Halata, ad duas leucas prope Senlis, Bellouacēsis diœcesis, vbi debent esse, Priore non computato, septem Monachi. Est ibi vnus Officiarius perpetuus, scilicet Sacrista.	Sequentes sunt in Anglia, etiam subditi Prioratui B. Mariæ de Charitate.	Prioratus de Bermondeste, vbi debent esse, Priore nō cōputato, viginti quatuor Monachi, licet reperiatur quod antiquitus fuerint plusquam triginta: & debent ibi celebrari quotidie sex Missæ, videlicet tres cum nota, & tres sine nota, quæ scribuntur in Tabula.	Prioratus S. Milburgis, de Vanneloch, vbi debent esse quadraginta Monachi, licet reperiatur quod antiquitus fuerint plures, & debent ibi celebrari quotidie septem Missæ, scilicet tres cum nota, & quatuor sine nota, & debet fieri ibidem eleemosyna omni die.	Prioratus S. Ioannis Euangelistæ, de Ponte-fracto, vbi debent esse, Priore non computato, viginti duo Monachi, & debent ibi celebrari quotidie quatuor Missæ, scilicet, tres cum nota, & quarta sine nota, quæ scribuntur in Tabula.	Prioratus de Arenthona, vbi debent esse viginti quinque Monachi, tamen reperitur quod fuerint antiquitus triginta, & debent ibi celebrari quotidie quinque Missæ, scilicet tres cum nota, & duæ sine nota, & decima pars panis ibidem cocti debet dari in eleemosyna.	Sequens est in Hispania.	Prioratus B. Mariæ de Ratis in Portugalia, Bracharensis diœces. vbi debent esse quindecim Monachi.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui S. Arnulphi de Crispeio.	Prioratus S. Petri de Morando Monasterio, ad vnam leucā prope Mont-didier, Ambianensis diœcesis, in quo debent esse duo Monachi, Priore non computato.	Prioratus S. Michaelis de Fronceriis, ad duas leucas de Compiegne, Bellouacensis diœcesis, vbi debet esse Prior cum vno Monacho.	Prioratus B. Mariæ de Vernellis, Meldensis diœcesis, in quo debet esse Prior, cum vno Monacho.	Prioratus S. Agathæ, prope Crispeium, Siluanecten. diœcesis, in quo debet esse Prior cum vno Monacho.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui sancti Martini a Campis.	Prioratus B. Mariæ de Gornayo, ad Matronam fluuiū, Parisiēsis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, viginti quinque Monachi. Est ibi Sacrista Officiarius perpetuus, subestque dicto Prioratui vnicus.	Prioratus B. Mariæ de Grosso-bosco, Parisiens. diœces. estque ibi Prior solus.	Prior. S. Nicolai de Acy, Siluanectensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, nouem Monachi. Est ibi Sacrista Officiarius perpetuus, & debent dicere duas Missas, vnam cum nota, & aliam sine nota.	Prioratus SS. Geruasij & Prothasij de Encra in Picardia, Ambianensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, nouem Monachi. Sunt ibi Præpositus & Sacrista Officiarij perpetui.	Prioratus S. Dionysij de Carcere, Parisiēsis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quinque Monachi.	Prioratus S. Petri de Cannis, Senonensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, sex Monachi. Est ibi vnus Sacrista.	Prioratus S. Medardi de Capiaco, Nouiomensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, sex Monachi.	Prioratus SS. Viti & Modesti, de Ligniaco, ad Canchiam fluuiolum in agro Atrebatensi, Ambianensis diœcesis, vbi debēt esse, Priore computato, quatuor Monachi.	Priorat. S. Martini de Passu, Atrebatēsis diœcesis, vbi debent esse, Priore cōputato, tres Monachi.	Prioratus S. Oportunæ de Moussiaco-nouo, Parisien. diœces. vbi debent esse, Priore computato, sex Monachi.	Prioratus S. Arnulphi de Marroliis, Parisiensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quinque Monachi.	Prioratus S. Georgij de Roinuilla in Belsia Carnotensis diœc. vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi.	Prioratus sancti Germani de Aneto, Meldensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi. Vnitus mensæ R. Prioris S. Martini, a summo Pontifice Benedicto duodecimo, in fauorem Nouitiorum Martinianorum, in Scholis & Collegiis literis incumbentium. Vnio isthæc facta fuit anno Domini 1338. die quarta mensis Martij.	Prioratus B. Mariæ de Hyenuilla in Belsia, Aurelianen. diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi.	Prioratus S. Petri de Choisiaco, in Bria, Meldensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi.	Prioratus S. Martini de Crecyaco, in Bria, Meldensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi.	Prioratus S. Simphoriani de Bonnella, in Belsia, Carnotensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Leonorij de Bellomonte, ad Ysaram fluu. Bellouacensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, septem Monachi.	Prioratus B. Mariæ de Dolomonte, Parisiensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, septem Monachi.	Prioratus B. Marię de Pringiaco, (en Gastinois,) Senonensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi.	Prioratus B. Mariæ de Insula- Adæ, Bellouacensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi.	Prioratus B. Mariæ de Arenis, Ambianensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quinque Monachi.	Prioratus S. Nicolai de Marnoa, Meldensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi.	Prioratus S. Martini de Cresson-essart, Bellouacensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi.	Prioratus S. Ioannis Baptistæ, de Malo-respectu, Parisiensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi.	Prioratus S. Gemmæ, Suessionensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quinque Monachi.	Prioratus B. Mariæ de Baillon, Bellouacensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Sequentes sunt in Anglia immediate subditi Prioratui sancti Martini a Campis.	Prioratus S. Mariæ Magdalenes, de Barnastapoli, Oxoniensis diœcesis, in quo est Prior, cum vno Monacho.	Prioratus S. Iacobi, iuxta Oxoniam, Oxoniensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Clari, in Wallia, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Sequuntur Præbendæ, Curæ & Capellaniæ a Prioratu S. Martini a Campis immediate dependentes.	In ecclesia B. Mariæ Parisiensis, Præbenda seu Vicaria, vulgo dicta S. Martini.	In eadem Ecclesia, Præbenda altera, quæ dicitur S. Dionysij de Carcere.	In Ecclesia beatæ Mariæ Stampensis Præbenda.	Cura seu Vicaria perpetua S. Iacobi, vulgo de carnificeria, in vrbe Parisiensi.	In eadem Ecclesia sunt duæ Capellaniæ, quarum vna fundata est per Magistrum Hugonē Restaure, & altera per Michaelem Flamigij, de quibus R. Episcopus Parisiensis, & R. Prior Martinianus alternis vicibus disponunt.	Cura S. Nicolai de Campis, in vrbe Parisiensi, & in ambitu atque septis præfati Prioratus.	In eadem Ecclesia, vna Capellania, ad Altare B. Mariæ fundata per Dominum Guillelmum Garches, Michaelem de Andegauis, & Thomassam eius vxorem, de qua R. Episcopus Parisiensis, & R. Prior S. Martini, alternatim disponunt.	Cura S. Laurentij, in suburbio Martiniano Parisiensi.	Cura S. Iodoci Parisiis.	Cura SS. Egidij & Lupi, in Prioratu sancti Dionysij de Carcere, in hac vrbe Parisiensi.	Cura de Escouæo, Parisiensis diœcesis.	Capella de Esanuilla, Parisiensis diœcesis.	Cura de Attinuilla, Parisiensis diœcesis.	Cura sancti Aquilini de Fontaneto, Parisiensis diœcesis.	Cura sancti Petri de Bungeiis, (alias de Bondis,) Parisiensis diœcesis.	Capellania in eadem Ecclesia.	Cura S. Germani de Penthino, Parisiensis diœcesis.	Capellania ad Altare B. Mariæ in eadem Ecclesia.	Cura sancti Germani de Drenciaco Magno, Parisiensis diœcesis.	Cura sancti Martini de Castaneto, Parisiensis diœcesis.	Cura de Confluentio, Parisiensis diœcesis.	Cura de Clamardo, Parisiensis diœcesis.	Cura de Liuryaco, Parisiensis diœcesis.	Capellania in eadem Ecclesia, fundata & dotata per nobilissimum virum Wilelmum de Galanda.	Cura de Seuranno, Parisiensis diœcesis.	Cura sancti Martini de Nosiaco magno, Parisiensis diœcesis.	Cura de Balbiniaco, Parisiensis diœcesis.	Capellania in eadem Ecclesia.	Cura sancti Saturnini de Campiniaco, Parisiensis diœcesis.	Duæ Capellaniæ in præfata Ecclesia de Campiniaco. Prima ad Altare beatæ Mariæ Virginis. Secunda ad Altare SS. Apostolorum Ioannis & Iacobi.	Capellania B. Mariæ de Groleyo.	Cura de Maroliis, Parisiensis diœcesis.	Cura de Limogiis, Parisiensis diœcesis.	Cura de Chalioto, Parisiensis diœcesis.	Cura de Dolomonte, Parisiensis diœcesis.	Cura S. Ioannis Baptistæ, de Nonuilla, Parisiensis diœcesis.	Cura sancti Germani de Erinniaco, Parisiensis diœcesis.	Cura sancti Dionysij de Ermenonuilla, Parisiensis diœcesis.	Cura sancti Iustini de Luperiis, Parisiensis diœcesis.	Capellam leprosariæ seu domus leprosorum de Luperiis, Reuerendus Episcopus Parisiensis vsurpauit.	Capella Castri de Liuriaco, Parisiensis diœcesis.	Capella de Coudiel.	Cura de Milliaco.	Cura de Nosiaco sicco.	Cura de Sauigniaco, & in eadem Ecclesia, quædam Capella cuius præsentatio ad R. Martinianum Priorem, propter Prioratum de Aneto, spectat.	Cura de Francoruilla.	Cura de Præriis, Beluacensis diœcesis, & in eadem Ecclesia, quædam Capellania.	Cura de Wirma, Bellouacensis diœcesis.	Cura sancti Luciani de Meruaco, Bellouacensis diœcesis.	Capella de Lardieres, ipsi Ecclesiæ de Meruaco obnoxia.	Cura de Cresperiis, Carnotensis diœcesis, de qua RR. Abbas de Colombes, & Prior S. Martini alternis vicibus disponunt.	Cura sancti Andreæ, de Orsonuilla, Carnotensis diœcesis.	Cura B. Mariæ de Goullons, Carnotensis diœcesis.	Cura de Roinuilla, Carnotensis diœcesis.	Cura SS. Geruasij & Prothasij de Bonnellis, Carnoten. diœc.	Cura sancti Hilarij de Behoust, Carnotensis diœcesis, de qua vicibus alternis RR. Abbas de Colombis & Prior Sancti Martini de Campis, disponunt.	Cura de Hienuilla, Aurelianensis diœcesis, & in eadem Ecclesia Capella sancti Ludouici, fundata per Ioannem d’Hyenuille.	Cura S. Simphoriani de Noua-villa Aurelianensis diœces.	Cura de Bazochiis Galerandis Aurel. diœcesis.	Cura de Fontanis-portu, Senonensis diœcesis.	Cura de Cona, (seu de Canis,) Senonensis diœcesis.	Cura de Flagiaco, Senonensis diœcesis.	Cura S. Martini, de Dormellis, Senonensis diœcesis, & in eadem parochia, Capella beatæ Mariæ Magdalenæ.	Capella de Bellofonte.	Cura de Sorde-Villari, Siluanectensis diœcesis.	Cura beatæ Mariæ de Choisiaco, Meldensis diœcesis.	Cura de Carnetain, Meldensis diœcesis, & in eadem Capella ad Altare B. Anthonij.	Cura de Malo-respectu, Meldensis diœcesis.	Cura sancti Germani de Aneto, Meldensis diœcesis.	Cura de Lerniaco, Suessionensis diœcesis.	Cura sanctæ Gemmæ, Suessionensis diœcesis.	Cura de Gorencourt, prope sanctam Gemmam.	Cura de Nogent l’Artault.	Cura B. Mariæ de Cheuriaco.	Sequuntur quædam Curæ, quibusdam Prioratibus qui subsunt Prioratui S. Martini a Campis, subiectæ & obnoxiæ.	Svbsunt Prioratui beatæ Mariæ de Gornayo.	Cura sancti Arnulphi, dicti loci de Gornayo, Parisien. diœc.	Cura de Noisiello.	Cura de Bercheriis.	Cura de Pontels.	Cura de Essona.	Cura de Roissiaco in Bria.	Cura de Oratorio, subtus montem Gayum.	Subsunt Prioratui S. Nicolai de Acy.	Præbenda in æde primaria Virginis Siluanectensis.	Cura SS. Geruasij & Prothasij de Curtolio, Siluanecten. diœcesis.	Cura S. Martini de Monte-aspero, Bellouacēsis diœcesis.	Cura de Noa sancti Martini, Suessionensis diœcesis.	Cura de Noa S. Remigij Bellouacensis diœces.	Cura S. Germani de Charrona, Parisiensis diœcesis.	Cura de Drenciaco paruo, Parisiensis diœces.	Cura S. Georgij de Brayo, Siluanectensis diœcesis, ad quam per R. Abbatem S. Vincentij Siluanecten. & Priorem S. Nicolai, vicibus alternis præsentatur.	Curia B. Mariæ de Oriaco, cum Capella in eadem, Siluanectensis diœcesis, quam R. Prior S. Nicolai bis confert, & Abbatista S. Remigij Siluanectensis, semel.	Subsunt Prioratui SS. Geruasij & Prothasij, de Encra.	Ambianēsis diocesis.	Cura SS. Geruasij & Prothasij ipsius loci.	Cura S. Serrei, Episcopi & Confessoris, de Auelluis.	Cura S. Martini de Wadencourt.	Cura S. Martini de Englesbermer, & Witermont.	Cura S. Firmini de Milancourt.	Cura SS. Nicolai & Egidij de Mesnillo, & Martinssart.	Cura S. Vedasti de Becordel, & Becourt.	Cura S. Honorati de Bouzincourt, & Rancourt.	Cura S. Vincentij de Ouille & Boisselle.	Cura B. Mariæ de Beaumont & Hamel.	Subsunt Prioratui de Ligniaco.	Cvra SS. Viti, Modesti atque Crescētiæ, ipsius loci de Ligniaco, Ambianensis diœcesis.	Cura sancti Hilarij de Feruent, Morinen. seu Bolonien. diœcesis.	Cura sancti Martini de Vis, Ambianensis diœcesis.	Subsunt Prioratui S. Medardi de Capiaco.	Nouiomēsis diœcesis.	Cura S. Nicolai eiusdem loci.	Capella S. Stephani, in Nosocomio, seu morbidorum æde dicti loci.	Cura B. Mariæ de Fontanis, prope Capiacum.	Cura S. Eligij de Wauuille & Santars.	Cura S. Genouefæ de Frammeruille.	Cura S. Martini de Neufville, prope Brayum, & in eadem Ecclesia Capella ad Altare B. Mariæ Virginis.	Cura S. Martini de Maumes. Item Capella in eius Cimiterio.	Cura S. Nicolai de Longueual.	Cura B. Martini de Cleriaco, ad Somonam fluu. Picardiæ, de qua vicibus alternis disponunt Prior dicti loci, & R. Abbas de Monte S. Quintini, prope Peronam.	Cura S. Medardi d’Estrepigny, prope Peronam.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui de Coinciaco, Suession. diœces.	Prioratus B. Mariæ Montis-Heliæ, (alias Mōthellan,) Suessionēsis diœcesis, in Bria, ad quinque leucas prope Coincy, vbi debent esse, Sacrista computato, sex Monachi.	Prioratus S. Fidelij (S. Fal) Tricassinensis siue Trecensis diœcesis, in Campania, ad quatuor leucas prope Troye, vbi debent esse, Sacrista computato, quinque Monachi, & debent dicere Missam, & horas Canonicas cum nota, & totum diuinum Officium fit ibi, etiam in Ecclesia Parochiali secundum vsum Cluniacensem.	Prioratus Montis-mirabilis, (alias Mont-mirel,) Suession. diœcesis.	Prioratus S. Petri de Buissono, (alias du Buisson,) Suession. diœcesis, in Bria, prope Castilionē supra Matronam.	Prioratus S. Petri de Calce, (alias de la Chaulx,) Suessionens. diœcesis.	Prioratus S. Crucis de Turpiniaco, Laudunensis diœcesis, ad duas leucas prope Guisiam in Picardia. Estque ibi vnus Sacrista.	Prioratus S. Germani de Roncheriis, Suessionennensis diœcesis, ad tres leucas prope Coincy.	Prioratus B. Mariæ de Fossa, Suession. diœcesis, in Bria, supra Matronam.	Sequuntur Decanatus subiecti Decanatui de Lehuno in Sanguine terso.	Decanatus S. Martini de Quirisiaco, Suessionen. diœcesis, in Picardia ad tres leucas de Noyon, in quo debent esse duo Monachi, Decano non computato.	Decanatus S. Petri de Bretigniaco, Suessionensis diœcesis, in Picardia, ad duas leucas prope Noyon, in quo debent esse quatuor Monachi, Decano non computato.	Decanatus S. Taurini, Ambianensis diœcesis, in quo debent esse duo Monachi, Decano non computato.	Decanatus B. Mariæ de Dauenescuria, Ambianen. diœcesis, in quo debent esse quatuor Monachi, Decano non computato.	Decanatus S. Osberti de Boua, Ambian. diœces. ad duas leucas prope Amiens, in quo debent esse duo Monachi, Decano non computato.	Decanatus B. Mariæ de Merincuria, Ambianensis diœcesis, in quo debet esse vnus Monachus cum Decano.	Decanatus B. Mariæ de Fayo, (alias Faues,) Suession. diœcesis, vbi est Decanus solus.	Prioratus de Roquemore.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui S. Petri de Abbatis-villa.	Prioratus seu Hospitale S. Spiritus in Abbatisvilla, Ambianensis diœcesis, vbi est Prior solus.	Prioratus S. Præiecti de Bethune, in Arthesia, Atrebatensis diœcesis.	Prioratus S. Petri de Dourlens, Ambianen. diœcesis.	Sequuntur Decanatus immediate subditi Decanatui de Gaya.	Decanatus S. Sulpitij de Regiis, Tricassinensis seu Trecen. diœcesis, in Campania, ad quinque leucas prope Gaye, vbi debet esse Decanus, cum vno Monacho.	Decanatus S. Iacobi, Tricassin. seu Trecen. diœcesis in suburbio Trecensi.	Decanatus B. Mariæ de Tullo, Tricass. seu Trecens. in Campania, ad duas leucas prope Sezane.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui B. Mariæ de Longo-ponte.	Prioratus S. Iuliani Pauperis, Parisiensis diœcesis.	Prioratus S. Laurentij de Monteleherico, (de Montlhery) Parisiensis diœcesis, vnitus eidem Prioratui de Longo-ponte 1420. per domnum Abbatem Clun.	Prioratus S. Martini de Orseyo, Parisiensis diœcesis.	Prioratus S. Arnulphi supra Tonquam, Lexouiensis diœcesis.	Prioratus de Forgiis Parisiensis diœcesis.	Prioratus sancti Laurentij, prope Milliacum.	Sequuntur Decanatus immediate subditi Decanatui S. Dionysij de Nogento Retrodo.	Decanatus sancti Sepulchri Castriduni (de Chasteaudun) Carnotensis diœcesis.	Decanatus B. Mariæ de Cetonio, Cenomanensis diœcesis.	Prioratus sancti Vlphali, Cenomanensis diœcesis.	Decanatus de Chaurrond, Carnotensis diœcesis.	Decanatus de Pont-villiers, Carnotensis diœcesis.	Decanatus de Ponte-nouo, Cenomanensis diœcesis.	Decanatus de Flace.	Prioratus S. Saluatoris de Campo-rotundo, Carnotensis diœcesis.	De Prouincia Prouinciæ, & Tarenthesiæ, Delphinatus, Viennæ.	Prioratus S. Saturnini de Portu, supra Rodanum, Vceticensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, & Officiariis, nempe Sacrista, Infirmario, Hostellario, Refectorario & Cantore, triginta Monachi: & debent ibi celebrari quotidie tres Missæ cum nota, & duæ sine nota, & debet fieri eleemosyna omnibus venientibus omni die.	Prioratus de Tornaco, Nemausensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quindecim Monachi, & debent ibi celebrari quotidie tres Missæ cum nota, & debet fieri ibidem eleemosyna continue, & ante vnionem Prioratus de Buxetis, non erant nisi tredecim Monachi, Priore cōputato, sed propter dictam vnionem fuerūt additi duo Monachi, qui olim morabantur in dicto Prioratu.	Prioratus de Rampone, (prope le Polin,) supra Rodanum, Viuariensis diœcesis, vbi debent esse, Priore non computato, duodecim Monachi, & debent ibi quotidie celebrari duæ Missæ cum nota.	Prioratus S. Marcelli Diensis, Valentinensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, & Monacho de Mota, tredecim Monachi, & debent ibi celebrari quotidie duæ Missæ cum nota, & vna sine nota.	Prioratus de Ganagobia, Sistaricensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, tredecim Monachi, & debent ibi celebrari quotidie duæ Missæ cum nota, licet reperiatur quod antiquitus celebrarentur tres Missæ cum nota, & debet ibi fieri eleemosyna quotidie.	Prioratus de Domena, Gratianopolitanensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, tredecim Monachi, & debent ibi celebrari quotidie tres Missæ cum nota, & fit ibi quædā magna eleemosyna omni anno, die Iouis ante Carnis-priuiū, & a festo omnium Sanctorum, vsque ad festum B. Ioannis Baptistæ, fit quotidie eleemosyna generalis, & est ibi vnus Presbyter qui est Commensalis, qui est Vicarius perpetuus.	Prioratus de Falli-foco, Sistaricensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, decem Monachi, & debent ibi celebrari quotidie duæ Missæ cum nota, videlicet maior & matutinalis, eleemosyna tribuitur petentibus. Vnitus est Collegio S. Martialis Auinionensis.	Prioratus S. Victoris, Gebennensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, decem Monachi, & debēt ibi celebrari quotidie duæ Missæ cum nota.	Prioratus S. Marcelli de Sanzeto, Valentinensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, septē Monachi, & debēt ibi celebrari quotidie duę Missæ.	Prioratus S. Petri de Mēthula, Viennensis diœces. vbi debent esse, Priore cōputato, quatuor Monachi, & debent ibi celebrari quotidie duæ Missæ, videlicet vna cum nota, & alia sine nota.	Prioratus B. Mariæ de Tincto, Viennensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quinque Monachi, & est ibi quartus Monach. propter vnionē Prioratus de Bousal: & debēt ibi celebrari quotidie duæ Missæ, vna cum nota, & alia sine nota.	Prioratus S. Baudili de Allesio, Valentinensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi.	Prioratus S. Andreæ de Rosanis, Vapincensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, septem Monachi, & debent ibi celebrari quotidie duæ Missæ, tam per Monachos quam per Presbyterum sæcularem, scilicet vna cum nota, & alia sine nota, & fit ibi eleemosyna omni die omnibus venientibus.	Prioratus S. Sebastiani in Triuiis, Valentinensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi, & vnus Presbyter commensalis, & debet ibi celebrari quotidie vna Missa cum nota, tam per Monachos, quam per Presbyterum commensalem.	Prioratus Vallis-bonesij, Gratianopolitanen. diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, septem Monachi, & vnus Presbyter Commensalis, & debent ibi celebrari quotidie duæ Missæ, tam per Monachos, quam per Presbyterum commensalē, videlicet vna cum nota, & alia sine nota.	Prioratus S. Petri de Aluardo, Gratianopolitanen. diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quinque Monachi, & vnus Presbyter commensalis, & debēt ibi celebrari quotidie duæ Missæ tam per Monachos, quā per Presbyterū cōmensalem.	Prioratus S. Petri de Ternayo, Viennensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quinque Monachi, & debet ibi celebrari quotidie vna Missa cum nota, & debent dicere diuinum Officium cum nota. Capellanus commensalis computatur pro vno Monacho.	Prioratus S. Petri de Artasio, Viennensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi, & debet ibidem celebrari quotidie vna Missa cum nota, & debēt dicere horas canonicas cum nota.	Decanatus de Valenssoliis, Reiensis diœcesis, in prouincia Prouinciæ, vbi debent esse, Decano computato, quinque Monachi, & vnus Presbyter commensalis, & debēt ibi celebrari quotidie duæ Missæ tam per Monachos, quam per Presbyterum commensalem.	Prioratus S. Andreæ, Vapincensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibi quotidie celebrari vna Missa cum nota.	Prioratus S. Georgij de Musaco, Valentinens. diœces. ad duas leucas prope Valence, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibi celebrari quotide vna Missa, & sæpe cum nota.	Prioratus S. Petri de Fontibus, alias de Roquemoreta Viuariensis diœcesis, ad duas leucas prope Viuarium supra Rodanum, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibi celebrari quotidie vna Missa, sæpe cum nota.	Prioratus S. Amantij, Tricastinensis diœcesis, vbi debent esse duo Monachi, Priore computato, & debet ibi celebrari quotidie vna Missa cū nota.	Prioratus S. Petri de Vrro, Valentinen. diœcesis, ad vnam leucam prope le Crest, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Beluana, Valentinensis diœcesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibi celebrari quotidie vna Missa, tam per Religiosos, quam per Presbyterum sæcularem.	Prioratus de Vigilia, Gratianopolitanen. diœc. vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi.	Prioratus de Claussone, alias de Chaudiaco (de la Chau)... diœcesis, vbi debēt esse, Priore computato, duo Monachi, & vnus Presbyter cōmensalis, & debet ibi celebrari quotidie vna Missa, tam per presbyterum, quam per Religiosos, & sit ibi eleemosyna transeuntibus, non aliis: nisi de gratia speciali.	Prioratus de Aualone, Gratianopolitan. dioc. vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & debet ibi cotidie celebrari vna Missa cum nota.	Prioratus de Burgeto, Gratianopolit. dioc. vbi debent esse, Priore computato, quinque Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa cum nota, & est de collatione D. Abbatis Clun.	Prioratus de Contiaco, Bellicensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa cum nota.	Prioratus de Ymmonte, Bellicensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & debet ibi cotidie celebrari vna Missa cum nota, & debet ibi fieri eleemosyna ter in hebdomada tempore quadragesimæ.	Prioratus de Auditu, Gratianopolit. dioc. vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa cum nota.	Prioratus de Gigorcio Vapincensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi & vnus presbyter commensalis, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa, tam per Monachos, quam per Presbyterum commensalem. Vnitus est de tempore domni Odonis Abbatis Prioratui Aregrandis.	Prioratus B. Mariæ de Vlmatis, alias de Casanoua Aptensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi.	Prioratus B. Mariæ de Thesa, Sistaricensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa cum nota.	Prioratus de Pintenco, alias de Prolento, Vapincen. dioc. vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi.	Prioratus de Ripperiis, Sistaricensis diocesis, & prope Sistaricum, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa cum nota.	Prioratus S. Helenæ ..... diocesis, vbi debent esse cum Priore, duo Monachi.	Prioratus S. Ioannis Baptistæ, de Podiolano, alias Piolenc. Arausiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi, & vnus presbyter commensalis, & debent ibi celebrari duæ Missæ tam per Religiosos, quam per presbyterum commensalem, vnitus est Collegio S. Martialis Auenionensis.	Prioratus de Alesio, Valentinensis diocesis, vbi debent esse cum Priore duo Monachi.	Domus de Condiaco ..... diocesis, vbi debent esse cum Priore duo Monachi.	Domus S. Vincentij d’Orpierre, Vapincensis dioc. vbi debet esse cum Priore, vnus Monachus.	Prioratus Aregrandis, Vapincensis diocesis, vbi non est certus numerus Monachorum, sed secundum relationem aliquorum, debent esse ibi, Priore computato, duodecim Monachi.	Prioratus S. Ioannis Doureau, Valentinen. diocesis (vel Diensis) vbi debent esse, Priore cōputato, quatuor Monachi.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui S. Saturnini de Portu.	Prioratus S. Petri de Ryonis, Viuariensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi. Est ibi vnus Sacrista.	Prioratus de Bello-monte, dependet a præfato Prioratu, & Ecclesia S. Andreæ de Padran.	Prioratus B. Mariæ Rosariarum, alias Ioieuse, Viuariensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus B. Mariæ de Vulgorio, alias de Volguel, Viuariensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Castellione, alias de S. Christophoro, Vceticensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi. Vnitus est Conuentui propter vestiarium.	Prioratus de Connatio, alias Conau, Vceticensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi. Vnitus propter vestiarium, Conuentui S. Saturnini, & datur ibidem eleemosyna generalis die Iouis sancta, & datur edulium fabarum, panis & vinum, fit etiam omni die eleemosyna omnibus transeuntibus.	Prioratus B. Mariæ de Ioffa, Montispessulanen. dioc. vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Ioannis de Carnasio, Nemausensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Ioannis de Silua, Vceticensis dioc. vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Pontellis, Vceticensis dioc. in quo debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Todonis, alias de Bolacio, Vceticen. dioc. vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, vnitus Refectorario.	Prioratus de Meranis, Vceticensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, vnitus officio Cantoris.	Prioratus S. Panthaleonis, Tricastinensis, vel S. Pauli diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi: ei Prioratus de Roseto est vnitus.	Prioratus de Caderossa, Arausiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi.	Prioratus S. Ioannis de Vallasolis, Carpentoractensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, vnitus Hostellariæ.	Decanatus de Crouselles, Tricastinen. dioc. vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Gardapariolis, Arausiensis dioc. vbi debent esse, Priore cōputato, duo Monachi.	Prioratus de Ancona, supra Rodanum, Valentinen. diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Blasij, de Monte-brissono, Valentinen. diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Saluatoris de Ripa-alta, Nemausen. diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Andreæ de Plano, de Monte-dracono, Tricastinensis diocesis, qui est vnitus officio sacristæ S. Saturnini.	Prioratus S. Raphaelis, Carpentoractensis dioc. qui est vnitus officio Infirmariæ.	Prioratus Interaquarum & de Broseto, Vceticen. diocesis, vniti officio Refectorarij.	Prioratus S. Torquati, Tricastinensis diocesis nullius valoris neque emolumenti, vnitus officio Hostellarij. Item, vltra prædicta officia, est ibi Pitantiarius, qui nullum Prioratum habet vnitum.	Prioratus de Auisiano Vasionensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Domus de Sariano, quæ est de mensa Prioris S. Saturnini Arausiacensis diocesis, vbi sunt Decanus, Sacrista, & Prior de Meratio.	Domus de Tuleta, Vasionensis diocesis, quæ est de mensa Prioris S. Saturnini, vbi est Sacrista solus.	Prædictus Prioratus S. Saturnini, vel Prior, habet ad suam collationem, seu præsentationem, quatuor Curas, videlicet Curam S. Saturnini de Ventiano ..... diocesis, de Salusiaco ..... dioc. B. Clementis, Vceticensis dioc. & de Bastida, Viuariensis diocesis.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui de Tornaco.	Prioratus de Andusia, Nemausensis diocesis. Prioratus S. Nazarij de Gardiis, Nemausensis diocesis.	Prioratus de Colomberiis, Nemausensis diocesis.	Prioratus de Buxeriis, vnitus de nouo mensæ Prioris de Tornaco.	Prioratus de Soca.	Prioratus de Vabres.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui de Ganagobia.	Prioratus B. Mariæ Bellio-iacqueti, Vapincensis dioc.	Prioratus S. Petri de Albera, Diniensis dioc.	Prioratus S. Michaelis, de mensa Prioris Ganagobiæ.	Prioratus S. Petri de Lausardo, Vapincensis diocesis.	Domus S. Albani, Sistaricen. dioc. vnita Sacristiæ Ganagobiæ.	Prioratus S. Petri de Bona-fossa, Vapincensis diocesis.	Prioratus B. Mariæ de Bethleem, seu S. Eufemiæ de Nogeris, Sistaricen. dioc. vnitus infirmariæ Ganagobiæ.	Prioratus S. Petri de Viseriis, Sistaricensis dioc. vnitus Refectorariæ Ganagobiæ.	Domus S. Marcellini Sistaricensis diocesis, vnita Infirmariæ Ganagobiæ.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui S. Victoris Gebennensis.	Prioratus de Vallibus.	Prioratus de Bella-gaieta.	Prioratus de Drulenis.	Prioratus S. Helenæ.	Sequuntur Prioratus immediate subditi seu vniti Prioratui de Menthula.	Prioratus de Prolego seu Pelgio (de Peulgre) vnitus mensæ Prioris.	Prioratus Montis-castanei, (de Mont-chataux) subtus Menthulam, vnitus Sacristiæ.	Item, Domus de Charrere.	Sequuntur Prioratus immediate subditi seu vniti Prioratui S. Marcelli Diniensis, seu officiariis eiusdem loci.	Prioratus de Chabolio, Valentinensis diocesis, de mensa Prioris.	Prioratus de Mota, qui est de mensa Prioris. Camerarius S. Marcelli, vnitus.	Prioratus de Petra & de tribus mœniis, Diniensis diocesis, vniti Infirmariæ S. Marcelli.	Prioratus de Bello-monte & de Persico, Diniensis diocesis.	Prioratus de Beluana, Diniensis diocesis, vnitus eidem Prioratui.	Rectoraria S. Catharinæ, in ipso Prioratu S. Marcelli, & vltra prædictam Capellam sunt ibi duæ aliæ.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui S. Martini de Sanzeto.	Prioratus S. Martini de Alpibus, Viuariensis diocesis.	Prioratus S. Priuati de Roinaco, Valentinensis diocesis.	Prioratus de Antichant, Valentinensis dioc.	Prioratus B. Mariæ de Banio, in montibus, Valentinensis diocesis.	Prioratus B. Mariæ de Spelluchia (Espeluche) Tricastinensis diocesis.	Prioratus S. Boniti de Podio Girono, Tricastinensis diocesis.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui S. Andreæ Vapincensis.	Prioratus de Podio Loutherij, Vapincensis diocesis.	Prioratus de Pilloterio.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui Aregrandis.	Prioratus de Gigorciaco, Valentinensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & vnus presbyter commensalis, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa tam per Monachos quam per presbyterum. Vnitus fuit tempore B. Hugonis Abbatis Clun. Prioratui Aregrandis.	Prioratus S. Gallæ, vbi debent esse duo Monachi, Priore computato.	Prioratus de Monte-fionco.	Prioratus de Spina, Vapincensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Calma.	Prioratus de Serris.	Domus de Ceno.	Prioratus de Aymanis.	Prioratus S. Mauri.	Sequuntur Prioratus immediate subditi seu vniti Prioratui S. Gallæ.	Domus S. Luciæ, quæ est vnita.	Prioratus de Condorseyo, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Sequuntur Prioratus immediate subditi seu vniti quibusdam Prioratibus Prouinciæ, qui in articulo cuiuslibet Prioratus nominantur.	Prioratus S. Stephani de Sors, Vceticensis diocesis, subditus Prioratui de Podiolano, vnitus Sacristæ Collegij S. Martialis Auinionensis.	Prioratus de Villa-perdis, subditus Prioratui S. Amantij.	Prioratus de Treffortio, subditus Prioratui de Domena.	Prioratus de Toneto, Gratianopolitan. diocesis, subditus Prioratui S. Petri de Alleuardo.	Domus de Combonio, Valentinensis dioc. vnita Prioratui de Chaussione, & Prioratui S. Marcelli Diniensis.	Prioratus de Francilione, Viuariensis diocesis, vnitus Prioratui de Rampone.	Prioratus S. Petri de Marsanis, qui est de mensa Prioris de Rampone.	Prioratus de Remello, Diniensis diocesis, vnitus Infirmariæ Prioratus de Rampone.	Domus Sorgiæ Auinionensis diocesis, subdita & vnita Collegio S. Martialis Auinionensis.	De Prouinciis Pictauiensi & Santonensi.	Abbatia SS. Ioannis Euangelistæ & Andreæ, Monasterij-noui, Pictauiensis diocesis, vbi debent esse, domno Abbate non computato, quadraginta Monachi, licet reperiatur quod non sit ibi certus numerus, & debent ibi celebrari cotidie tres Missæ cum nota, & vna sine nota. Sunt ibi nouem Officiarij, nempe Prior maior, Subprior, Prępositus, Sacrista, Infirmarius, Cātor, Hostellarius, Sub-eleemosynarius, & Sub-sacrista.	Prioratus S. Eutropij Santonensis diocesis, vbi debent esse, Priore non computato, viginti Monachi, licet reperiatur, quod non solebant esse nisi duodecim, sed propter vnionem Prioratus de Gresaco, fuit augmentatus numerus, & debent ibi celebrari secundum relationem Visitatorum anni 1291. cotidie tres Missæ cum nota, & duæ sine nota. Et secundum relationem Visitatorum anni 1310. erant duæ Missæ in Conuentu, & vna alia quæ celebrabatur ad altare S. Eutropij. Sunt ibi Præpositus, Eleemosynarius, & Cellerarius officiarij perpetui.	Decanatus S. Ioannis de Roncenaco, Petracoriensis diocesis, qui est de tredecim Decanatibus qui dantur in beneficium, vbi debent esse, Decano non computato, octo Monachi, & debent ibi celebrari quotidie duæ Missæ, & debet ibi fieri eleemosyna assidue.	Prioratus de Villagarda, immediate subditus Decanatui de Roncenaco.	Prioratus Insulæ Aquensis (de l’Isle d’Aix) Pictauiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tredecim Monachi, cum Monacho de Allodio, qui fuit reuocatus ad claustrum d’Aix, propter exiguitatem facultatum eiusdem, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ cum nota, & vna alia in Capella B. Mariæ. Item reperitur quod debent esse sexdecim Monachi, videlicet tredecim pro Conuentu d’Aix, & duo pro loco S. Viuiani, & vnus pro loco de Allodio.	Priorarus S. Mauricitij, Montis-Berulphi, (alias de Mōtbrun), Eccolismensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, septem Monachi, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ, & debet ibi fieri eleemosyna cotidie omnibus aduenientibus, a festo B. Michaelis vsque ad festum B. Ioannis Baptistæ, & in alio tempore ter in hebdomada.	Prioratus S. Ioannis Baptistæ de Mongonio Pictauiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, septem Monachi, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ cum nota.	Prioratus S. Georgij de Dydonia, Santonensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, nouem Monachi, videlicet sex & Prior pro ipsa domo, & duo pro domibus de Olome & de Mescheno, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ cum nota, & debet fieri eleemosyna ter in hebdomada, omnibus pauperibus seu volentibus eam accipere.	Prioratus B. Mariæ de Barbesillo, (alias Barbesieux,) Santonensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tredecim Monachi, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ cum nota, & debet ibi fieri eleemosyna ter in hebdomada.	Prioratus de Conciaco, Santonensis diocesis, vbi debent esse, Priore cōputato, duo Monachi, & debet ibi celebrari Missa ter in hebdomada.	Prioratus de Castellario, (alias de Chastellard), Eccolismensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa.	Prioratus de Cartalenca, (Catheloges) Santonensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Brulleto, Santonensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibi celebrari cotidie, & datur eleemosyna, ter in hebdomada omnibus pauperibus ad dictum locum accedentibus, & pulsatur post prandium, pro dando dictam eleemosynam.	Prioratus S. Medardi, Pictauiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibidē celebrari cotidie vna Missa cū nota.	Prioratus S. Gelasij, Pictauiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibidem celebrari cotidie vna Missa.	Prioratus S. Pauli in Gastina, Malleacensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Nicolai de Grauia, Santonensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Laurentij, Eccolismensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi. Et requiescit ibidem corpus S. Odoeni Rothomagensis Archiepiscopi.	Prioratus de Bersogolio (Bercegol) vbi debēt esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Brogliaco, alias Brogiaco.	Prioratus de Montonis, Santonensis diocesis, subtus Marciniacum.	Abbatia S. Ioannis Angeliacensis, Santonensis diocesis.	Prioratus B. Mariæ de Brosiliis. Item Prioratus de Aunessa, de Villa-gardelli, de Cuciaco, de Cordaus, de Manomena.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Abbatiæ Monasterij-noui.	Prioratus de Faya-monachalis, (alias de la Foy moneau,) Pictauiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Marneyo, (alias, Marinier,) Pictauien. dioc.	Prioratus de Lulayo, (alias de Loulay,) Sāton. dioc.	Domus S. Gerardi de Amberia, in qua debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Laurentij de Breto, Pictauiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debent celebrare cotidie Missam & horas Canonicas cum nota.	Prioratus S. Nicolai des Issars, Santonensis diocesis.	Prioratus de Bernayo, (alias Benet soubz les Noyers,) Pictau. dioc.	Prioratus B. Mariæ de Podio, Andegauensis diocesis.	Prioratus S. Saturnini de Bosco, (alias S. Sourlin des Boys) Pictau. dioc.	Prioratus S. Mariæ Magdalenæ de Molieres, Pictauiensis diocesis.	Prioratus S. Nicolai, Pictauiensis diocesis.	Prioratus de Capella Monstro-monbonis, (alias la Chapelle de Monstreul-bouyn,) Pictauiēsis diocesis.	Prioratus de Berugiis.	Prioratus de Andilliaco leuiaco, (alias d’Andilliers les Maretz) Pictauiensis diocesis.	Prioratus de S. Sepulchro, prope la Rochelle.	Prioratus de Artisiis, (alias l’isle de Medocq.) Santon. dioc.	Prioratus de Canta-luppe.	Prioratus de Laniaco bosco, (alias de Lany les Bois.)	Prioratus de Aubigniaco, prope Cheftonne.	Sequuntur Prioratus immediate subditi seu vniti Prioratui S. Eutropij Santonensis.	Prioratus S. Petri de Torciaco, Santonensis diocesis.	Prioratus de Grezaco, vnitus S. Simphoriano, Santon. dioc.	Prioratus S. Genesij de Geneyraco in Placiaco, (alias en Placac.) Santonensis diocesis; quædam vero M S. aiunt esse Burdegalensis.	Prioratus S. Albini de Iarniaco, (alias Iarnac,) Santon. dioc.	Prioratus S. Petri de Mediis, Santonensis dioc.	Prioratus de Brolio-Monachorum, Santonensis diocesis.	Prioratus S. Palladij, vnitus, Santonensis dioc.	Prioratus S. Michaelis, de Onziliaco, Santonen. diocesis.	Prioratus de Neamia, & de Roenne (alias du Rosne) ad quatuor leucas de Bordeaux, Santonensis dioc. & in quolibet istorum debet esse Prior cum vno Monacho, quædam M S. dicunt esse Burdeg. dioc.	Prioratus B. Mariæ de Campiment, Burdigalensis dioc.	Prioratus S. Eutropij de Allodio, iuxta S. Ioannem Angeliacensem, & debent ibi esse, Priore computato, quinque Monachi, & debent ibidem celebrare cotidie Missam & horas Canonicas cum nota.	Prioratus S. Eutropij de Lande, Santonensis diocesis.	Prioratus S. Martini de Molio Santonensis diocesis.	Sequuntur Prioratus immediate subditi seu vniti Prioratui S. Georgij de Dydonia.	Prioratus de Meschio.	Domus S. Andreæ de Olorono, (Oleron.)	Sequuntur Prioratus immediate subditi seu vniti Prioratui d’Ayno, (d’Ays.)	Sunt Insulæ prope Rupellā in mari.	Prioratus de Rez.	Prioratus S. Viuiani de Vulgorio.	Prioratus de Cormes.	Prioratus de Allodio.	Prioratus de Salles.	Sequuntur Prioratus siue domus, vnitæ ad mensam Priorum Prouinciæ Pictauiæ.	Monachale de Vileboys, de mēsa Decani de Roncenaco.	Domus de Anixa, subdita decano prædicto.	Domus de Longa-fagerosa, vnita Prioratui S. Pauli in Gastina, in qua debent esse duo Monachi.	De Prouincia Aluerniæ.	Abbatia Mauziacensis Claromōt. diocesis, & debēt ibi esse, Abbate non computato, quadraginta Monachi, licet reperiatur quod fuerunt plures, videlicet quinquaginta, & celebrantur ibi cotidie quatuor Missæ cum nota, & quatuor sine nota, pro defunctis. Et fuit fundata per Robertū Comitem Aluerniæ, & Guillelmum filium eius, rogatu quorum Philippus Rex Franciæ, tempore B. Hugonis, dedit eam Monasterio Cluniacensi, pro eo quod ibi non vigebat regularis disciplina, desidia & culpa Monachorum ibi inhabitantium Anno Domini 1095. Sunt ibi quatuor officiarij, scilicet Camerarius, Sacrista, Eleemosynarius, & Infirmarius.	Abbatia Thiernensis seu de Thierno, Claromonten. dioc. vbi debent esse cum Abbate viginti Monachi, secundum diffinitionem anni 1324. & debent ibi celebrari omni die duæ Missæ cum nota, & tertia additur in quadragesima. Et secundum diffinitiones antiquas, non consueuerunt esse nisi quatuordecim præter Abbatem. Sunt ibi Camerarius & Sacrista.	Prioratus S. Maioli de Syluiniaco, Eduēsis diocesis, vbi debēt esse quadraginta Monachi, secundū diffinitionē anni 1337. Et reperitur in plurib. locis quod fuerunt quinquaginta tēporibus retroactis. Et debēt ibi celebrari cotidie quatuor Missæ cum nota, & quatuor sine nota. Nota quod numerus Monachorum quadraginta, fuit augmentatus vsque ad quinquaginta, propter vniones ibidem factas, de pluribus domib. sibi subditis. Sunt ibi Sacrista, Infirmarius, Eleemosynarius, & Camerarius officiarij perpetui.	Prioratus Celsiniarum, (alias Soulcilanges,) Claromontensis diocesis, vbi debent esse quadraginta Monachi, iuxta diffinitionem anni 1324. & debent ibi celebrari tres Missæ cum nota, & quatuor sine nota. Sunt ibi Sacrista, Camerarius, Eleemosynarius, Infirmarius, Refectorarius, & Celerarius, Officiarij perpetui.	Prioratus S. Crucis de Volta, S. Flori diocesis, vbi debent esse viginti quinque Monachi, & debent ibi celebrari cotidie tres Missæ cum nota. Est ibi vnus Sacrista.	Prioratus de Riuis, Claromontensis diocesis, vbi debent esse viginti Monachi, iuxta diffinitionem anni 1333. & debent ibi celebrari cotidie tres Missæ cum nota, & debent ibi ardere tres candelæ die ac nocte coram Altaribus S. Crucis & S. Blasij & B. Mariæ, secundū diffinitionē anni 1316.	Prioratus de Gumeriis, Lugdunensis diocesis, subditus Prioratui de Riuis.	Prioratus de Bacheleto, subditus Prioratui de Riuis, & Prior dicti Prioratus habet mansionem in supradicto Prioratu de Riuis.	Prioratus de Venna, (alias Auennes), Claromont. dioc. vbi debent esse quatuor viginti Moniales, viginti Domicellæ, & quatuor Monachi.	Prioratus de Borlo, Lemouicensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Gresiaco, Aniciensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi cum vno presbytero sæculari commensali, & debet ibi celebrari cotidie vna missa, & debet fieri eleemosyna cotidie.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui de Siluiniaco.	Prioratus de Firmitate, (alias de la Ferte) qui est de mensa Prioris de Siluiniaco, in quo sunt duo Monachi.	Prioratus de Champtenay, Niuernensis diocesis, vbi debēt esse, Priore cōputato, duo Monachi.	Prioratus de Vuldres, Bituricensis diocesis, vbi debent esse cum Priore tres Monachi.	Prioratus de Campouoto, Niuernensis diocesis, vbi debent esse cum Priore, tres Monachi.	Prioratus de Capis, Niuernensis diocesis, in quo debent esse cum Priore, tres Monachi.	Prioratus de Columbano, in quo debent esse cum Priore tres Monachi.	Prioratus de Gensiaco, Claromontensis diocesis, in quo debent esse cum Priore, tres Monachi.	Prioratus de Brocco, in quo debent esse quatuor Monachi.	Domus de Flabines, in qua debent esse duo Monachi cum Priore, vnita est officio Infirmariæ Siluiniaci.	Domus de Chirac, vnita est officio Camerariæ.	Domus de Bernoelleto, in qua debet esse vnus Monachus cum Priore.	Domus de Sintriaco, in qua debet esse Prior & vnus Monachus. Est vnita mensæ Prioris.	Domus S. Fiacrij, vnita officio Infirmariæ Siluiniaci.	Prioratus de Martio (alias de Mars) Niuernensis dioc. in quo debet esse cum Priore, vnus Monachus.	Prioratus de Mainsono, in quo debet esse cum Priore vnus Monachus.	Prioratus de Monte-podio, (alias de Montepuy) Niuern. diocesis, ad tres leucas de Desise, in quo debet esse Prior cum duobus Monachis, quorum alter & Sacrista.	Sequentes Prioratus sunt immediate subditi Abbatiæ Mauziaci, Claromont. dioc.	Prioratus S. Germani de Fossatis, Claromontensis dioc. in quo debent esse cum Priore, tres Monachi.	Prioratus S. Boniti de Monte-penserio, Claromont. dioc. in quo debent esse cum Priore, duo Monachi.	Prioratus Marziaci, Claromontensis diocesis, in quo debent esse quinquaginta Moniales.	Prioratus de Brentauuers, Claromont. dioc. in quo debent esse cum Priore, duo Monachi.	Prioratus de Bredonio, in quo debent esse duo Monachi cum Priore.	Prioratus Sanæ-culturæ, prope villam Rionij in Aluernia, vnitus mensæ Abbatiali Mauziaci.	Prioratus S. Martini de Allochiis.	Prioratus S. Hilarij.	Prioratus Capellæ de Rupe-forti, in montibus.	Prioratus S. Georgij, in montibus.	Prioratus S. Boniti.	Prioratus S. Ambrosij.	Prioratus de Graco.	Prioratus vniti Conuentui Mauziaci.	Prioratus S. Petri de Castro.	Prioratus S. Viti.	Sequentes Prioratus sunt immediate subiecti Prioratui Celsiniarum.	Prioratus de Choriaco, in quo debent esse quatuor Monachi.	Prioratus de Bonnaco, in quo debent esse cum Priore, duo Monachi.	Prioratus de Monte-acuto, in quo debent esse, Priore non computato, quatuor Monachi.	Prioratus de Caluo-monte, in quo debent esse cum Priore, quatuor Monachi.	Prioratus de Boisson, in quo debet esse vnus Monachus cum Priore.	Prioratus de Bermoncle, in quo debet esse Prior, & vnus Monachus.	Prioratus de Brennac, in quo debet esse Prior cum vno Monacho.	Prioratus de Charnac, in quo debet esse Prior cum vno Monacho.	Prioratus de Londa, in quo debet esse Prior cum vno Monacho.	Prioratus de Chatal, in quo debet esse vnus Monachus cum Priore.	Prioratus S. Geruasij, in quo debet esse vnus Monachus cum Priore.	Prioratus de Taluis, in quo debent esse, computato Priore, quatuor Monachi.	Prioratus S. Hilarij, in quo debent esse, computato Priore, tres Monachi.	Prioratus de Guignac, in quo debet esse cum Priore vnus Monachus.	Prioratus de Vinarolis, in quo debent esse, Priore computato, tres Monachi.	Prioratus S. Marcelli, in quo debet esse Prior cum vno Monacho.	Prioratus S. Perdulphi.	Sequentes Prioratus sunt immediate subiecti Abbatiæ Tierni.	Prioratus de Culta-petra, in quo debent esse viginti Moniales.	Prioratus de Ioux.	Prioratus de Landoso.	Sequentes Prioratus sunt immediate subiecti Monasterio Cluniacensi.	Prioratus S. Petri le Moustier, de Vētadoro, Lemouicen. diocesis, vbi debent esse sex Monachi, iuxta diffinitionem anni 1330. & debet ibi celebrari cotidie vna Missa cum nota, & debet ibidem fieri eleemosyna cotidie.	Prioratus de Castro in montanis vbi debent esse, Priore computato, quinque Monachi, & debent celebrare diuinum officium cum nota.	Prioratus de Nigro-stabulo, Claromontensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi, & debent celebrare cotidie diuinum officium cum nota.	Prioratus de Ageroliis, Claromontensis diocesis, vbi debent esse quatuor Monachi.	Prioratus de Saltu de Cosano, Lugdunēsis dioc. vbi debent esse, non computato Priore, duo Monachi.	Prioratus S. Blasij de Roseriis, Aniciensis diocesis, vbi debent esse duo Monachi cum Priore, & debet ibi cotidie celebrari vna Missa, videlicet diebus Dominicis & festiuis cum nota, & aliis diebus sine nota, & debet ibi fieri eleemosyna omnibus diebus quadragesimæ, & die Dominica alio tempore.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui S. Crucis de Volta.	Prioratus de Rupeforti, S. Flori diocesis, in quo debēt esse cum Priore, quatuor Monachi.	Prioratus de Salgues, Mimatensis diocesis, in quo debent esse cum Priore, duo Monachi.	Prioratus de Alairac, in quo debet esse vnus Monachus cum Priore.	Prioratus de Calmo, in quo debet esse vnus Monachus, cum Priore.	Prioratus S. Pauli frigidi, qui est de mensa Prioris de Volta.	De Prouincia Vasconiæ.	Abbatia Moysiacēsis, Cadurcensis dioc. vbi debent esse octoginta Monachi.	Abbatia S. Petri Lezatensis, alias de Pede-laxato, Riuensis dioc.	Prioratus S. Licerij Tarbiensis diocesis, subditus Abbatiæ Lesatensi, vbi debent esse Priore computato, nouem Monachi.	Abbatia S. Petri de Campo-rotundo in Cathalonia, Mimaten. dioc. vbi debent esse tredecim Monachi, & est immediate subdita Abbatiæ Moisiaci, et Abbas fuit in Capitulo generali 1461. & præstitit obedientiam domno Abbati Cluniacensi.	Abbatia S. Mariæ Arullarum in Cathalonia, Mimatensis diocesis, immediate subdita Abbatiæ Moisiaci, in qua debent esse viginti Monachi. Procurator Abbatis Arrularum præstitit obediētiam domno Abbati Clun. anno Domini 1420.	Abbatia S. Geruasij & Prothasij Exiensis, Aginnensis diocesis, in qua debent esse viginti duo Monachi.	Prioratus de Emal, immediate subditus Abbatiæ Exiensi.	Abbatia Figiacensis, Cadurcensis diocesis, in qua debent esse quadraginta Monachi, & fuit secularisata per Cardinalem Carolum a Lotharingia Abbatem Clun. & Cardinalem ab Armaniaco anno Domini....	Prioratus S. Orientij Auscensis siue Auxitanensis diocesis, in quo sunt de præsenti viginti quinque Monachi. Secundum antiquas visitationes, non debet esse tantus numerus. Subprior debet iacere in Dormitorio. Sacrista tenetur in luminariis. Sunt ibi nouem officiarij, scilicet Decanus, Camerarius, Sacrista, Infirmarius, Eleemosynarius, Cantor, Operarius, Refectorarius, & Hostellarius, seu Hospitalarius.	Prioratus S. Martini de Aleyraco, Condomensis diocesis, vbi debent esse sexdecim Monachi cum Priore ad minus. Secundum visitationes antiquas debent esse plures. Sunt ibi duo officiarij perpetui, nempe Sacrista & Camerarius.	Prioratus de Pluuia, subditus Prioratui de Aleyraco, vnitus.	Prioratus S. Luperci de Elizona, Auxitanen. dioc. vbi debent esse octo Monachi. Est ibi vnus Sacrista.	Prioratus S. Fidis de Morlanis, Lascuriensis diocesis, vbi debent esse tres Monachi.	Prioratus S. Ioannis de Mezin, alias de Medisino, Condomensis diocesis, in quo debent esse nouem monachi. Est ibi vnus Sacrista.	Prioratus S. Ioannis de Sancto-Monte, Auxitanen. dioc. in quo debent esse septem Monachi. Est ibi vnus sacrista.	Prioratus S. Catharinæ de Rombien, Condomensis dioc. subditus Prioratui S. Ioannis de S. Monte.	Decanatus S. Petri de Carennaco, alias de Carennac, Cadurcensis diocesis, in quo debent esse duodecim Monachi ad minus, licet secūdum visitationes antiquas debeat esse maior numerus.	Prioratus S. Liseri, Cōsueranensis, seu Consoranensis diocesis, vbi debent esse octo Monachi.	Prioratus S. Leuberthi d’Heouse seu Gēse, Auxitanensis diocesis, in quo debent esse cum Priore quinque Monachi. Est ibi vnus sacrista.	Domus B. Mariæ de Moyracho Condomensis diocesis, vbi debent esse quatuor Monachi, licet secundum visitationes antiquas debeat esse maior numerus. Eleemosyna debet fieri ter in hebdomada, & celebrari duæ Missæ omni die cū nota.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Abbatiæ Moysiacensi.	Prioratus de sede Leyaco, vbi debet esse cum Priore vnus Monachus.	Prioratus B. Mariæ de Aurense Tholosanensis diocesis, vbi debent esse viginti quinque Monachi.	Prioratus de Castro-sarraceno, Mont-albanensis dioc. vbi debet esse vnus Monachus cum Priore.	Prioratus de Similiaco, vbi debent esse quatuor Monachi cum Priore.	Prioratus de Rabasteins.	Prioratus de Mirello, in quo debent esse cum Priore quatuor Monachi.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Prioratui S. Orientij.	Prioratus S. Martini de Togeto, Lomberiensis diocesis, in quo debent esse cum Priore, quatuor Monachi.	Prioratus S. Orientij de Lauedano, Tarbiensis dioc. vbi debent esse sex Monachi, & celebrare cotidie vnam Missam.	Prioratus S. Mamerti de Petrusia magna, Auxitanen. diocesis, in quo debet esse Prior cum vno Monacho.	Prioratus de Monte-alto, Auxitan. diocesis, in quo debent esse cum Priore quatuor Monachi.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Decanatui de Carennaco.	Prioratus de Monte-Caluo, vbi sunt moniales, & debentur eis per Decanum de Carennaco sexdecim libræ panis singulis annis.	Domus S. Ioannis.	De Prouincia Alemaniæ, Lotharingiæ & Comitatu Burgundiæ.	Abbatia Balmensis, (Baulme) Vesontinensis diocesis, vbi debent esse secundum antiquum numerum, quadraginta Monachi.	Prioratus Paterniaci, Lausanensis diocesis, vbi non est certus numerus Monachorum, sed secundum diffinitionem anni 1326. reperitur quod communiter debent esse triginta Monachi. Et debent ibi celebrari cotidie tres Missæ cum nota, & debet fieri eleemosyna ter in hebdomada.	Prioratus Romani - Monasterij (Roman - monstier) Lausanensis diocesis vbi debent esse, Priore computato, viginti duo Monachi, licet antiquitus fuerint plures, sicut reperitur, & debent ibi celebrari cotidie tres Missæ cum nota. Et debet ibidem fieri eleemosyna qualibet die. Imo debent esse, Priore & Scholari computatis, viginti quatuor Monachi.	Prioratus de Vallibus (de Vaulx) supra Polliniacum Vesontinensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, iuxta ordinationem factam per Reuerendiss. in Christo Patrem Domnum Petrum de Castrolucij, quondam nominis huius 2. & ordine 31. anno Domini 1322. Abbatem Cluniacen. videlicet sexdecim Monachi, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ cum nota, & debet fieri eleemosyna generalis cotidie, & ante quam detur, pulsatur sicut in Cluniaco.	Prioratus S. Albani Basiliensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duodecim Monachi, & debent ibi celebrari cotidie tres Missæ. Et eleemosyna fit tantummodo semel in hebdomada, & non plus, propter multitudinem habitantium in villa.	Prioratus de Verpaco, Constantiensis dioc. vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & viginti quatuor Moniales.	Prioratus de Sardone, Constantiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & quindecim Moniales.	Prioratus de Mortua-aqua (Mortault) Vesontinēsis diocesis, vbi debēt esse, Priore computato, quatuor Monachi, & debet ibi fieri eleemosyna semel in hebdomada.	Prioratus Insulæ-medij-Lacus, Lausanēsis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, sex Monachi, & celebratur ibi vna Missa.	Prioratus de Sella, alias S. Vlrici in nigra silua, diocesis Constantiensis, vbi debent esse, Priore computato, septem Monachi, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ, & debet fieri eleemosyna bis in hebdomada, & cotidie transeuntibus.	Prioratus de Frigido-fonte, (Froide-fontaine) Basiliensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa.	Prioratus de Loco-Dei, Vesontinensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de monte-Richerio, Vesontinensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, quinque Monachi, & debet fieri eleemosyna semel in hebdomada.	Prioratus de Villario-Monachorum, Vesontinensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi: & debet fieri eleemosyna ter in hebdomada, & pulsatur ad dandam dictam eleemosynam, & cotidie fit transeuntibus.	Prioratus S. Nicolai de Salinis (S. Nicolas de Salins) Vesontinensis dioc. vbi debēt esse, Priore computato, duo Monachi, & debent ibidem celebrare tres Missas in hebdomada.	Prioratus de Calce (de la Chaux) Vesontinēsis diocesis, vbi debēt esse, Priore computato, tres Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa, & debet fieri eleemosyna in die Dominica.	Prioratus de Alta-petra (de Haulte-pierre) Vesontin. dioc. vbi debēt esse, Priore cōputato, septem Monachi. Et de nouo domnus Gaufridus de Vernayo, Prior dicti loci, acquisiuit præbendam quam habebat Præpositus villæ in dicto loco, & loco dicti Præpositi voluit quod ibi esset vnus Religiosus: & sic augmentauit numerum antiquum, quam augmentationem confirmauit domnus Raymundus Abbas, & sic debent esse, Priore computato, octo Monachi, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ iuxta diffinitionem anni 1316. Et debet ibidem fieri eleemosyna generalis ter in hebdomada, & cotidie transeuntibus.	Prioratus de Megiis, Lausanensis diocesis, in quo debent esse iuxta diffinitionem anni 1305. Priore computato, tres Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa, & eleemosyna debet fieri semel in hebdomada.	Prioratus de Fontenayo, Vesontinensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibidem fieri eleemosyna semel in hebdomada.	Prioratus de Tyrambech, Basiliensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi: & debet ibi celebrari Missa quater in hebdomada.	Prioratus de Relangiis, Tullensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, septem Monachi, & debet ibi fieri eleemosyna bis in hebdomada, & cotidie omnibus transeuntibus.	Prioratus de Vendopera, (Vandœuure) prope Nancy, in Lotharingia, Tullensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & fit eleemosyna in die Dominica.	Prioratus de Frouilla, Tullensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, quinque Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa cum nota, & debet fieri eleemosyna omni die.	Prioratus B. Mariæ de Bosco.	Prioratus de Porta supra Sagonam, Bisuntinensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & debet fieri eleemosyna semel in hebdomada, scilicet in die Dominica, & cotidie transeuntibus.	Prioratus de Thiescourt, Basiliensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa, & omni die Dominica debet fieri eleemosyna.	Prioratus de Beynes.	Prioratus S. Morandi de Alta-cliqua, Basiliensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, sex Monachi, & debent ibi celebrari cotidie duæ Missæ, & debet fieri eleemosyna ter in hebdomada.	Prioratus de Ysteim, Constantiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & septem Moniales: & reperitur quod Prior est de numero Monachorum de Sella.	Prioratus de Valle-clusa, (Vaucluse) Vesontinensis dioc. vbi debent esse, Priore computato, sex Monachi, & debet ibidem fieri eleemosyna qualibet die.	Prioratus de Ortho-Villarij, Lausanensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi, & debet ibidem celebrari Missa quater in hebdomada, & eleemosyna debet fieri semel.	Sequuntur Prioratus immediate subditi Abbatiæ Balmensi.	Vesōtinensis diocesis.	Prioratus de Landi-sanerio, S. Desiderati, (de Lyon-Saulnier) S. Desire.	Prioratus de Ioya, (Ioue) vbi debent esse septem Monachi.	Prioratus de Dolla.	Prioratus S. Lauteni, (S. Louthein.)	Prioratus de Poligniaco.	Prioratus de Insano monte.	Prioratus de Monasterio in Bressia.	Prioratus de Mostereto.	Prioratus de Bonneuent.	Prioratus de Capella.	Prioratus de Coye.	Prioratus de S. Ramberto.	Prioratus de Listance.	Prioratus de Salmasia, vnitus Collegio S. Hieronymi de Dolle.	Sequentes Prioratus sunt immediate subditi seu vniti Prioratibus Prouinciæ Alemaniæ supra nominatis.	Prioratus de Colomberiis, Basiliensis diocesis, immediate subditus Prioratui de Paterniaco.	Prioratus de Balmis, subditus dicto Prioratui de Paterniaco.	Prioratus de Baya, vnitus Infirmariæ Paterniaci.	Prioratus de Rubeo-monte, Lausanensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & debet ibi fieri eleemosyna semel in hebdomada, licet reperiatur quod antiquitus fiebat cotidie.	Prioratus subtus Romanum Monasterium.	Prioratus de Luzinges, vnitus Prioratui de Ocenuillari.	Domus de Frouilla-bosco, vnita Prioratui de Frouilla.	Prioratus Lacus Domini Walterij, immediate subditus Prioratui Romani.	Prioratus Vallorbis, immediate subditus Prioratui Romani Monasterij.	Prioratus de Monte-rotundo, immediate subditus Prioratui de Vallibus supra Poligniacum, & est Prior dicti loci claustralis de dicto loco de Vallibus.	Domus de Scambech, de mensa Prioris de Alta-cliqua.	De Prouincia Lombardiæ.	Abbatia S. Benedicti, super Padum, Mantuanensis diocesis, est subiecta Monasterio Clun. vt constat per bullam Innocentij Papæ... super hoc editam, & tenetur Abbas & Monachi dicti loci de quadriennio in quadriennium aliquē de fratribus suis ad Capitulum Cluniacense transmittere, qui audiat & recipiat quæ ibidem fuerint super obseruantia ordinis constituta.	Abbatia Monialium de Canturio, vbi debent esse quadraginta Moniales & vnus Monachus, & ibidem fieri eleemosyna omnibus petentibus, tamen reperitur quod fuerunt ibidem plusquam octoginta Moniales, sed fuerunt redactæ ad numerum quadraginta, iuxta diffinitionem factam anno 1316. & debent esse inclusæ.	Prioratus S. Iacobi de Pontida, Bergomensis diocesis, vbi debent esse viginti quatuor Monachi, licet reperiatur quod antiquitus fuerunt triginta, & fit omni ibi die magna eleemosyna, & cotidie dantur sex præbendæ, sed infirmis tantum de gratia speciali.	Prioratus S. Maioli, Papiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, tredecim Monachi.	Prioratus S. Nicolai de Payona, Cumanensis diocesis, vbi debent esse cum Priore octo Monachi, & debent celebrare cotidie Missam cum nota. Eleemosyna ibidem eam petentibtus erogatur.	Prioratus S. Pauli de Argono, Bergomensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, septem Monachi, & vnus presbyter commensalis, & debet ibi fieri eleemosyna omni die & hora superuenientibus.	Prioratus S. Mariæ de Cernobio, Cumanensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi & decē Moniales, & vnus Presbyter commensalis: licet reperiatur quod antiquitus fuerunt plures Moniales, tamen fuerunt redactæ ad dictum numerum secundum diffinitionem anni 1367. & debent esse inclusæ.	Prioratus S. Marci de Laude, Laudensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, iuxta diffinitionem anni 1347. quatuor Monachi. Eleemosyna ibidem omnibus petentibus tribuitur.	Prioratus S. Nicolai de Signia, Mediolanensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, iuxta diffinitionem anni 1367. tres Monachi, licet reperiatur quod fuerint plures; eleemosyna ibidem eam petentibus tribuitur.	Prioratus B. Mariæ de Caluenzano, Mediolanensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, iuxta diffinitionem anni 1367. tres Monachi. Eleemosyna ibidem omnibus petentibus eam tribuitur.	Prioratus S. Petri de Magdaniano, Cremonensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Nicolai de Verziano, Brixiensis dioc. vbi debent esse, Priore computato, tres Monachi, & eleemosyna fit ibidem cotidie eam petentibus.	Prioratus S. Nicolai de Rodingio, Brixiensis diocesis, vbi debent esse iuxta diffinitionem anni 1367. Priore computato, quatuor Monachi, & vnus presbyter commensalis.	Prioratus S. Egidij de Fontanella, Bergomensis dioc. vbi debent esse, iuxta diffinitionem anni 1350. Priore computato, sex Monachi, & fit ibi eleemosyna, & erat augmentata dicta eleemosyna anno 1321. secundum relationem Prioris & Cellerarij, de quindecim sommis bladi.	Prioratus S. Valeriani de Rondolio, Vercellensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, secundum diffinitionem anni 1367. tres Monachi.	Prioratus S. Vitalis de Vrsiniaco, (alias de Arciniaco,) vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Gabrielis de Cremona, vbi debent esse, Priore computato, quatuor Monachi.	Prioratus de Proualio, Brixiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, iuxta diffinitionem anni 1367. tres Monachi, & vnus Presbyter commensalis. Eleemosyna ibidem omnibus eam petentibus cotidie tribuitur.	Prioratus S. Petri de Castelleto, Vercellensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, secundum diffinitionem anni 1367. septem Monachi, quamuis reperiatur quod antiquitus numerus erat de octo Monachis.	Prioratus S. Ioannis de Bayna, Vercellensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, secundum diffinitionem anni 1367. tres Monachi.	Prioratus de Burgo, de Vltimano, Vercellensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Saluatoris de Thigiis, Brixiensis diocesis, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Benedicti de Portesano, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Vlzato.	Prioratus SS. Nazarij & Celsi de Gercola.	Prioratus de Othigniaco.	Prioratus S. Iuliæ de Cazago.	Sequuntur Beneficia immediate subdita seu unita Prioratibus supradictis Prouinciæ Lombardiæ.	Abbatia Monialium S. Columbani, Mediolanensis diocesis, immediate subdita Prioratui de Pontida.	Prioratus de Gerula, immediate subditus Prioratui de Pontida.	Prioratus S. Gregorij de Placentia, Placentinensis diocesis, immediate subditus Prioratui S. Nicolai Papiensis.	Prioratus S. Ypoliti de Cremona, Cremonensis diocesis, immediate subditus Prioratui S. Gabrielis de Cremona.	Prioratus S. Pauli de Lacu, immediate subditus Prioratui S. Pauli de Argonio.	Prioratus de Quinsano, Brixiensis diocesis, qui est vnitus Prioratui de Versano, vbi debent esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus de Cluzanis, Brixiensis diocesis, qui est vnitus Prioratui de Proualio.	Prioratus S. Benedicti de Cousano, qui est vnitus Prioratui de Vismano, alias Arciniano, & debent ibi esse, Priore computato, duo Monachi.	Prioratus S. Ioannis de Vercemate, qui est vnitus Prioratui de Cernobio, vbi debent esse iuxta diffinitionem anni 1367. cum Priore sex Monachi, & fit ibi eleemosyna omnibus petentibus.	De Prouincia Hispaniæ.	Prioratus B. Mariæ de Nagera, Calaguritanensis diocesis, vbi debent esse triginta Monachi, & debent dici cotidie tres Missæ cum nota, absque Missis voluntariis. Eleemosyna fit omnibus petentibus qualibet die.	Prioratus S. Pili, de Carrione, Palentinensis dioc. vbi debent esse viginti quatuor Monachi, non computato Priore, & celebrantur ibi cotidie duæ Missæ cum nota, & sæpissime tres, videlicet in magnis festis, in vigiliis & officiis defunctorum. Eleemosyna fit omni die transeuntibus peregrinis petentibus.	Prioratus S. Ysidori, Palentinensis diocesis, vbi debent esse cum Priore duodecim Monachi, licet reperiatur quod fuerint antiquitus triginta.	Prioratus S. Banduli du Pinal, Segobiensis diocesis, vbi solebant esse duo Monachi cum Priore.	Prioratus S. Vincentij de Salamantica, vbi solebant esse quatuor Monachi, non computato Priore.	Prioratus S. Agathæ, ciuitatis Roderici, vbi debet esse vnus Monachus cum Priore.	Prioratus S. Romani des Paignez, vbi debent esse duo Monachi cum Priore.	Prioratus S. Saluatoris de Villa-viridi in Gallicia, Austericensis diocesis, vbi debent esse duo Monachi cum Priore. Et secundum diffinitionem anni 1237. quatuor, videlicet cum Priore vnus Monachus, & duo Capellani commensales.	Prioratus S. Columbæ de Burgis, vbi non est Monachus, sed Prior solus, qui debet habere māsionem suam in Prioratu de Carrione, & est de mensa domni Abbatis. vt apparet per diffinitionem anni 1344.	Prioratus B. Mariæ de Cluniaco, de Villa-francha, alias de Valle-Carceris, in Gallicia, Asturicēsis diocesis, vbi debent esse octo Monachi & tres Capellani commensales.	Prioratus de Valle-viridi, in Gallicia, Lucensis diocesis, vbi debet esse Monachus cum Priore, & duo Capellani commensales.	Prioratus S. Vincentij de Palumberiis, in Galicia, Lucensis diocesis, vbi debent esse octo Monachi, & secundum diffinitionem anni 1313. duodecim.	Prioratus S. Saluatoris de Bondino in Gallicia, Tudensis diocesis, vbi debent esse octo Monachi, non computato Priore, & vnus Capellanus commensalis.	Prioratus S. Martini de Iuina, in Gallicia, Mindoniensis diocesis, vbi debent esse sex Monachi, non computato Priore, & vnus Capellanus commensalis.	Prioratus de Vmbreriis in Portugalia, Bracarēsis diocesis, vbi debet esse vnus Monachus cum Priore.	Prioratus B. Mariæ de Ratis, in Portugalia, Bracarensis diocesis, immediate subditus Prioratui de Charitate, vbi solebāt esse quindecim Monachi.	Prioratus S. Michaelis de Zemora, immediate subditus Prioratui Marcigniaci, vbi debent esse duo Monachi cum Priore.	Abbatia quæ vocatur Corneliana, in Asturia, Ouetensis diocesis.	Decanatus s. Adriani de Sarragosse, in Nauarra, Pampilonēsis diocesis, qui est de mensa domni Abbatis, vbi solebant esse sex Monachi.	Prioratus S. Christophori de Layre, in Nauarra prope Sarragosse, Pampilonensis diocesis, vbi solebant esse sexdecim Moniales, Abbatissa non cōputata.	Prioratus sancti Petri de Casseris, in Cathalonia siue regno Arragoniæ, Viseensis diocesis, vbi debent esse decem Monachi. Item habet sub se Prioratum S. Petri de Clarano, diocesis Baichensis, & Prioratum S. Pontij de Corbaria, eiusdem diocesis.	Abbatia S. Petri de Campo-rotundo, in Cathalonia, Gerundensis dioc. vbi debent esse cum Abbate quatuordecim Monachi, & est immediate subiecta Abbatiæ Moisiaci, Cadurcensis diocesis.	Abbatia S. Mariæ Arularum, in Cathalonia, Elnensis diocesis, quæ est immediate subiecta Abbatiæ Moisiaci, vbi solebant esse viginti Monachi.	Procurator Abbatis Arularum, præstitit obedientiam domno Cluniacēsi, anno Domini 1460.	Domus de Tauro, est de mensa Prioris de Carrione.	Prioratus S. Martini de Formeston, vnitus est Prioratui de Carrione.	De Prouinciis Angliæ & Scotiæ.	Abbatia de Passeleto, Glascoensis diocesis, in qua debent esse viginti quinque Monachi.	Abbatia de Crossagnier, Glascoensis diocesis, quæ immediate est subiecta Abbatię de Passeleto, in qua erant anno Domini 1405. decem monachi.	Prioratus S. Pancratij Leluensis Cicestrensis diocesis, in Anglia, in quo debent esse viginti sex Monachi, licet secundum aliquos non fuerit ibi ab antiquo certus numerus Monachorum, quamuis fuerunt ibi quadraginta Monachi, & quandoque quinquaginta. Et debent ibi celebrari octo Missæ omni die, quarum tres debent esse cum nota, & scribuntur dictæ Missæ in Tabula. Mandatum & eleemosynæ fiunt omni die. Obseruantiæ regulares tantum obseruantur: & est de quinque filiabus secunda filia: & videatur super hoc quædam prouisio facta per Abbatem Bertrandū, anno 1298. de dicto Prioratu, in qua institutione Prior S. Pancratij Leluensis iurauit sibi plura, licet dicta compositio hodie sit reuocata per Decretalem Sacrosancta Ecclesia. De elect. in auth. & constat etiam per literas Apostolicas quas habemus.	Prioratus Montis acuti, immediate subiectus Ecclesiæ Cluniac. in quo debent esse viginti quatuor Monachi, & debent ibi omni die celebrari sex Missæ, tres cum nota, & tres sine nota, & scribuntur in Tabula, vna excepta quæ cātatur in quadam Capella S. Michaelis. Hospitalitas & eleemosyna, & ea quæ pertinent ad obseruantias regulares, bene consueuerunt ibi fieri & obseruari, & cotidie tenetur ibi Capitulum.	Prioratus de Lenthona, in honorem S. Trinitatis fundatus, Eboracensis diocesis, immediate subiectus est Monasterio Cluniacensi, in quo debent esse viginti duo Monachi, licet aliqui velint dicere quod non est ibi certus numerus Monachorum, & debent ibi celebrari sex Missæ omni die, quæ scribuntur in Tabula, & tres cantantur conuentualiter, & tres submissa voce, quarum vna est de sancto Spiritu, & reliquæ duæ pro defunctis. Ordo & religio bene ibi obseruantur. Fundator dicti Prioratus est Wilelmus Pencrellus, qui Patronus & eius successores debent quolibet anno Ecclesiæ Cluniacensi unam marcham argenti pro recognitione, vt constat per literas Regis Angliæ super hoc confectas, & sigillo suo sigillatas.	Prioratus de Bermondeste, immediate subditus Prioratui de Charitate, in quo debent esse viginti quatuor Monachi, & debent ibi esse omni die quinque Missæ quæ scribuntur in Tabula, tres cum nota, & duæ sine nota, licet antiquitus essent sex. Hospitalitas, eleemosyna, silentium, & aliæ obseruantiæ regulares ibidem bene obseruantur.	Prioratus S. Milburgis de Vanneloch, immediate subditus Prioratui de Charitate, in quo debent esse quadraginta Monachi, & ibi debent celebrari septem Missæ, quarum tres sunt cum nota omni die. Datur ibi eleemosyna. Omnes obseruantiæ regulares, secundū quod melius fit in Ordine, ibidem firmiter obseruantur.	Prioratus S. Ioannis Euangelistæ de Ponte-fracto conuentualis, in cōfinibus Scotiæ, immediate subditus Ecclesiæ de Charitate, vbi consueuerunt esse viginti duo Monachi, & ibi celebrantur quatuor Missæ ordinariæ quæ scribuntur in Tabula, quarum tres sunt cum nota. Ibidem bene obseruantur obseruantiæ regulares.	Prioratus de Cathelacra Lewen, vbi debent esse viginti sex Monachi, & ibi celebrantur septem Missæ quæ scribuntur in Tabula, & tres sunt cum nota & quatuor sine nota. Aliqui dicunt quod ab antiquo non est ibi certus numerus Monachorum, & aliquando fuerunt ibi triginta Monachi & vltra.	Prioratus de Pitorella, subditus Prioratui Lewen, & est in ciuitate Loden, vbi debent esse quatuordecim Monachi. Eleemosyna datur tantummodo de fragmento quod colligitur in Refectorio & in Camera Priorum. Et celebrantur ibi quatuor Missæ quæ scribuntur in Tabula, quarum tres sunt cum nota.	Prioratus B. Mariæ Magdalenæ de Farleya, subditus Prioratui Lewen. vbi debent esse viginti Monachi, & celebrantur ibi sex Missæ, quæ scribuntur in Tabula, quarum tres sunt cum nota.	Prioratus B. Mariæ de Cliffort, subditus Prioratui Lewen. vbi debent esse vndecim Monachi, & debent ibi celebrari tres Missæ, duæ cum nota & alia pro defunctis & patronis. Diuinum officium, hospitalitas, & eleemosyna, & aliæ obseruantiæ regulares, secundum possibilitatem bene obseruantur ibi.	Prioratus de Mendhray, subditus Prioratui de Cathalacra, in quo debent esse nouem Monachi, & debent ibi celebrari tres Missæ, duæ cum nota & alia sine nota.	Prioratus S. Iacobi, iuxta Oxoniam, subditus Prioratui S. Martini de Campis, in quo est Prior cum Monacho.	Prioratus B. Mariæ Magdalenes, alias S. Clari in Wallis subditus Prioratui S. Martini de Campis, in quo est Prior cum Monacho.	Prioratus de Hortanna, immediate subditus Prioratui Lewen. in quo secundum aliquos, debent esse octo Monachi, & secundum alios debent esse tredecim, & debent ibi celebrari tres Missæ, maior, & secunda B. Mariæ, & tertia pro defunctis. Debet dici Euangelium per Diaconum ad maiorem Missam, & debet haberi lectio in Refectorio ad prandium. Et sunt tres ad custodiendum sigillum, videlicet Prior, Subprior, & vnus alius.	Prioratus de Vangeforti, immediate subditus Prioratui de Thifordio, in quo secundum aliquos debent esse quinque Monachi, & secundum alios, non sunt nisi quatuor, & debent omnia dicere cum nota, & debent ibi celebrari duæ Missæ.	Prioratus de Brumoulh, immediate subditus Prioratui de Cathalacra in quo debent esse quindecim Monachi.	Prioratus de Arenthona, subditus Prioratui de Charitate, in quo debent esse viginti quinque Monachi, & secundum aliquos debent esse triginta Monachi. Et celebrantur ibi quinque Missæ quæ scribuntur in Tabula, quarum tres sunt cum nota. Panis debet ponderare 52 ss. Decima pars panis qui decoquitur pro familia maneriorum tradetur pro eleemosyna de qualibet forneria.	Prioratus Herkele siue Horkeselle, immediate subditus Prioratui Thifordiæ, secundum aliquos debent ibi esse quatuor Monachi, & secundum alios, duo: & fiunt ibi diuina sine nota, exceptis Missa & Vesperis.	Prioratus de Stangathe, subditus Prioratui Lewen. in quo debent esse duo Monachi secundum aliquos, & secundum alios debent esse tres, & debet ibi celebrari omni die vna Missa cum nota.	Prioratus S. Mariæ de Tetford, Norwicensis siue Nordouicensis diocesis, immediate subditus Ecclesiæ Cluniacensi, vbi debent esse viginti duo Monachi, & secundum aliquos non est ibi certus numerus determinatus, & debent ibi celebrari sex Missæ, tres cum nota, & tres sine nota. Eleemosynarius consueuit recipere decimum panem pro eleemosyna. Omnes obseruantiæ regulares bene ibidem obseruantur.	Prioratus de Broholme, (alias de Bremel,) immediate subditus Ecclesiæ Cluniacensi, vbi debent esse sexdecim Monachi, & omni die quinque Missæ, tres cum nota & duæ sine nota, secundum aliquos non debent esse nisi quatuor. Obseruantiæ regulares ibidem optime obseruantur. Et secundum visitationem anni 1390. erant octodecim Monachi cum Priore, & secundum compositionem olim factam inter Conuentum loci & Priorem de Castelacre, cui dictus Prioratus olim immediate subditus fuit, eligitur ibi Prior ex consuetudine, quando vacat Prioratus.	Prioratus de Malopassu, subditus Prioratui Montisacuti.	Prioratus de Allodio, subditus Prioratui S. Eutropij.	Prioratus de Memurchin.	Prioratus de Oncholme.	Prioratus de Diomholim, vbi debent esse decem Monachi.	Prioratus S. Woldi, Nonhimpten, immediate subditus Prioratui Charitaten., vbi debent esse octodecim Monachi.	Prioratus de Regnam, (alias de Reychin.) immediate subditus Prioratui de Castelacre, vbi debent esse duo Monachi cum Priore.	Prioratus de Slenchin, in quo debent esse duo Monachi, Priore computato, & debet ibi celebrari cotidie vna Missa.	Prioratus de Rupe, qui est cella Prioratus de Lenthona, vbi debent esse duo Monachi.	Prioratus de Cerbeye, vbi debet esse Prior cum Monacho, & cotidie debet ibi celebrari vna Missa.	Prioratus de Dudeleye, vbi debent esse quatuor Monachi. Eleemosyna fit ibi omni die, & duæ Missæ celebrantur, quarum vna est cum nota.	Prioratus de Carsnelle, immediate subditus Prioratui Montis-acuti, vbi debent esse secundum aliquos, tres Monachi cum Priore, & secundum alios sex Monachi cum Priore.	Prioratus S. Mariæ de Alna, immediate subditus Prioratui Montis-acuti, vbi debent esse cum Priore duo Monachi.	Prioratus S. Iacobi de Derbi, immediate subditus Prioratui de Bermōdeste, vbi debēt esse duo Monachi cum Priore, & omni die celebratur vna Missa.	Prioratus de Treffort, immediate subditus Prioratui Lewen. vbi debent esse viginti duo Monachi.	Manerium siue domus de Ledecombe Regis, in Comitatu Berks, de mensa Abbatis Cluniacensis.	Item, Offord. Clugny, in Comitatu Luntindensi.	Item, Tilressonem, & Maulon, in Comitatu Rotelandi in Anglia, de mensa domni Abbatis Cluniacensis.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	CATALOGVS ABBATIARVM ET PRIORATVVM CONVENTVALIUM a præfato Monasterio seu Abbatia Cluniacensi immediate dependentium, & quot Monachi debent esse in quolibet loco.	??	??	IN PROVINCIA LVGDVNENSI.	EST Abbatia Cluniacensis vbi debēt esse circiter Monachi - 200.	In Decanatu de Paredo - 25.	In Prioratu Marciniaci 12. Monachi, & Moniales - 99.	In Prioratu Gigniaci - 25.	In Prioratu Nanthuaci - 25.	In Prioratu S. Marcelli Cabilonensis - 25.	In Decanatu de Vergeyo - 20.	In Prioratu de Amberta - 20.	Prouincia Franciæ.	In Abbatia Belli-loci - 20.	In Prioratu de Charitate - 80.	In Prioratu S. Martini de Campis - 60.	In Prioratu de Coinciaco - 36.	In Decanatu de Lehuno in sanguine terso - 25.	In Prioratu Abbatis-villæ - 24.	In Prioratu S. Lupi - 25.	In Prioratu de Crispeio - 28.	In Decanatu de Gaya - 20.	In Decanatu de Nogento - 20.	In Prioratu de Valenciniis - 28.	In Prioratu S. Margaretæ de Elincuria - 13.	In Prioratu S. Reueriani - 13.	In Prioratu de Prato - 13.	In Prioratu de Nantolio - 13.	In Prioratu de Longo-Ponte - 22.	Prouincia Prouinciæ & Tharentesiæ, Delphinatus, Viennæ.	In Prioratu de Aregrandis - 12.	In Prioratu de Rampone - 13.	In Prioratu S. Marcelli Diensis - 13.	In Prioratu de Ganagobia - 13.	In Prioratu de Falifoco - 10.	In Prioratu S. Saturnini - 30.	In Prioratu de Tornaco - 15.	In Prioratu de Contamina - 12.	In Prioratu de Domena - 13.	Prouincia Pictauiæ & Santonensis.	In Abbatia Monasterij-noui - 41.	In Prioratu S. Eutropij. - 21.	In Prioratu Insulæ - 13.	In Prioratu de Barbesillo - 13.	Prouincia Aluerniæ.	In Abbatia Mauxiacensi - 41.	In Abbatia Thiernensi - 20.	In Prioratu Siluiniaci - 40.	In Prioratu Celsiniarum - 40.	In Prioratu de Volta - 25.	In Prioratu de Riuis - 20.	Prouincia Vasconiæ.	In Prioratu S. Orientij - 25.	In Prioratu de Aleyraco - 16.	In Prioratu de Carennaco - 12.	In Abbatia Moyseacensi - 80.	In Abbatia de Campo-rotundo - 13.	In Abbatia Arullarum - 20.	In Abbatia Exiensi - 22.	In Abbatia Lesatensi - 25.	In Abbatia Figiacensi - 40.	In Prioratu B. Mariæ de Aurente - 25.	Prouincia Alemaniæ.	In Abbatia Balmensi - 40.	In Prioratu Paterniaci - 30.	In Prioratu Romani-Monasterij - 22.	In Prioratu de Vallibus, supra Poliniacum - 16.	In Prioratu S. Albani Basiliensis. - 12.	Prouincia Italiæ.	In Abbatia S. Benedicti supra Padum	In Prioratu S. Maioli - 13.	In Prioratu de Pontida - 24.	Prouinciæ Angliæ & Scotiæ.	In Abbatia de Passeleto - 25.	In Prioratu S. Pancratij Lewen - 26.	In Prioratu de Lenthona - 22.	In Prioratu Montis-acuti - 24.	In Prioratu de Threford - 22.	In Prioratu de Broholme - 16.	In Prioratu de Bermondeste - 24.	In Prioratu de Vannelot - 40.	In Prioratu de Aranthona - 25.	In Prioratu de Ponte-fracto - 22.	In Prioratu de Chastelaire - 20.	In Prioratu de Mendhrio - 9.	In Prioratu de Piroella - 14.	In Prioratu de Farleya - 20.	In Prioratu de Clifford - 11.	
Venerabilium Abbatum Cluniacensium Chronologia.	ECCLESIÆ PARROCHIALES IN VILLA CLVNIACENSI situatæ, vna cum Capellis in eisdem existentibus, & aliis in circumferentia villæ Cluniacensis situatis, quæ sunt in omnimoda dispositione R. D. Abbatis Clun. ratione suæ dignitatis Abbatialis Cluniacensis.	??	??	ECCLESIA parrochialis B. Mariæ Cluniacensis.	Capella sancti Odilonis.	Capella sanctæ Catherinæ, & beati Eligij.	Capella sanct. Blasij.	Capella sancti Pauli.	Capella sancti Laurentij.	Item in Ecclesia seu Capella sancti Odilonis est.	Capella beatæ Mariæ Magdalenes.	Ecclesia parrochialis sancti Mayoli Clun.	Capella sancti Ioannis Baptistæ.	Capella beatæ Margaretæ.	Ecclesia parrochialis sancti Marcelli Clun.	Capella beatæ Virginis Mariæ.	Capella sanctæ Magdalenes.	Capella sancti Iacobi.	Capella sanctæ Radegundis Montismedij.	Capella sancti Lazari.	Capella S. Saluatoris prope Sanuigne, quā domnus Abbas confert pleno iure.	Capella S. Ioannis fundata in fortalitio de Saluamento.	Capella SS. Benedicti & Grati in parrochiali Ecclesia S. Ioannis Greziaci, Gebennensis diœcesis.	Sequentes parrochiales Ecclesiæ sunt ad præsentationem dicti domni Clun. Abbatis, tam ad causam dicti Monasterij, quam Decanatuum subdicendorum eidem Monasterio vnitorum.	Ecclesia parrochialis de Campoloco, Cabilonensis diœcesis.	Ecclesia S. Ioannis Estrigniaci, Cabilonensis diœcesis.	Ad causam Decanatus Paredi Eduens. diœc.	Ecclesia beatæ Mariæ de Paredo.	Ecclesia S. Benigni subtus Sanuigne.	Ecclesia de Tholono.	Ecclesia de Melli.	Ecclesia S. Leodegarij.	Ecclesia Vallis de Bere.	Ecclesia de Barono.	Ecclesia de Bosco.	Ecclesia de Mediolatio.	Ecclesia de Columberiis.	Ecclesia sancti Symphoriani.	Ecclesia de Curbiniaco.	Ecclesia de Oratorio.	Ecclesia de Digonio.	Ecclesia de Rigniaco.	Ecclesia de Vitriaco.	Ecclesia de Poissons.	Ecclesia de Nochisis.	Ecclesia de Prisiaco.	Ecclesia de Lurciaco.	Ecclesia S. Ioannis de veteri Macello Cabilonens.	Domus Dei de Tholono.	Capella S. Michaelis, quæ est infra claustrum dicti Decanatus, & est de omnimoda dispositione dicti domni Abbatis.	Capella beatæ Mariæ Magdalenes, quæ est retro Capitulum dicti Decanatus, & est de omnimoda dispositione dicti domni Cluniacensis.	Capella S. Nicolai, quæ est infra villam Paredi, & domnus illam confert pleno iure.	Capella S. Saluatoris prope Sanuigne, quam etiam dictus domnus Abbas confert pleno iure.	Capella S. Ioannis fundata in fortalitio de Saluamento.	Ad causam Decanatus Montis-Berthodi Lugdunens. diœces.	Ecclesia Montis-Berthodi & Sauigniaci.	Ecclesia de Villa-noua.	Ecclesia de Aiguegnens.	Ecclesia de Amberiaco.	Ecclesia de Montigniaco & Chātanis simul vnita.	Ecclesia S. Desiderij de Rugnone, (alias de Plantain).	Ecclesia S. Germani de Rignone.	Ecclesia de Moncellis.	Ecclesia S. Nicolai de Monte-Merulo.	Ecclesia S. Mariæ de Faranis.	Ecclesia de Rioterio.	Ecclesia S. Desiderij de Fermans.	Ecclesia Polliaci in Dombis.	Ad causam Decanatus de Limano Lugdun. diœces.	Ecclesia de Lurceaco extra Sagonam.	Ecclesia de Vallibus.	Ecclesia de Limano.	Ecclesia de Polliaco castri.	Ecclesia S. Iuliani subtus Mommelard.	Ecclesia S. Andreæ Nemorosi.	Ad causam Decanatus de Fontenayo Matiscon. diœces.	Ecclesia de Fontenayo.	Ecclesia S. Eligij de Liargue.	Ad causam Decanatus Lurduni Matiscon. diœces.	Ecclesia de Cota.	Ecclesia de Massiaco.	Ecclesia de Taysiaco.	Ecclesia de Prayes.	Ecclesia de Blanosto.	Ad causam Decanatus sancti Gengulphi & de Mazereto Cabilon. diœces.	Ecclesia sancti Gengulphi.	Ecclesia Capellæ de Bragny.	Ecclesia de Serciaco.	Ecclesia Belli-montis Cabilon. diœces.	Ad causam Decanatus de Iulleyo Cabilon. diœces.	Ecclesia de Iulleyo.	Ecclesia de Siennes, & de Charmeia sibi vnita.	Ad causam Decanatus sancti Cosmæ prope Cabilon.	Ecclesia S. Cosmæ prope Cabilonem.	Ad causam Decanatus de Masiliis Matiscon. diœces.	Ecclesia de Masiliis.	Ecclesia de Claromana.	Ecclesia de Bergascrena.	Ecclesia de Tomy.	Ecclesia de Trambly.	Ecclesia de Miolano.	Ecclesia de Dampierre.	Ecclesia de Varoura.	Capella de Buxeria.	Ad causam Decanatus de Cheuigniis Matiscon. diœces.	Ecclesia de Dauayaco.	Ecclesia S. Saturnini.	Ecclesia Secutriaci.	Ad Causam Decanatus de Laysiaco Matiscon. diœces.	Ecclesia de Laysiaco.	Ecclesia de Aula.	Ecclesia de Seneciaco.	Ecclesia de Loysiaco vltra Sagonam prope Cuseriacum.	Ad Causam Decanatus de Perona Matiscon. diœces.	Ecclesia de Perona & S. Petri de Lanques sibi vnita.	Ecclesia de Igiaco.	Ecclesia Loysiaci Cabilon. diœces.	Ad causam S. Martini de Vineis prope Matiscon.	Ecclesia de Conciliis prope Pontem Belle.	Ecclesia de Nancellis.	Ecclesia de Boisseyo.	Capella beatæ Mariæ de Vineis prope & extra muros Matiscon.	Ad causam Decanatus de Botannanto Matis. diœc.	Ecclesia de Cortembert.	Ad causam Decanatus de Excussoliis Eduensis diœc.	Ecclesia S. Christophori in Monte.	Ecclesia de Trades.	Ecclesia S. Leodegarij prope Buxeriam.	Ecclesia de Mommelert.	Ecclesia S. Petri veteris.	Ad causam Decanatus de Besornayo Matisc. diœces.	Ecclesia sancti Hippolyti.	Ecclesia Vallis-Berjaci prope Cadrellas.	Ecclesia sanctæ Columbæ.	Ad Causam Decanatus Montis S. Vincentij Cabil. diœc.	Ecclesia sanctæ Crucis Montis sancti Vincentij.	Ad causam Decanatus de Maleto Matiscon. diœces.	Ecclesia de Maleto.	Ecclesia Sauigniaci.	Ad causam Decanatus Berziaci villæ Matisc. diœc.	Ecclesia Berziaci villæ.	Ecclesia Berziaci castri.	Ad causam Decanatus de Arpeya Matiscon. diœces.	Ecclesia S. Stephani de Emerangiis.	Ecclesia S. Georgij de Roignans.	Ecclesia SS. Petri & Pauli Iulliaci.	Ad causam Decanatus Iallogniaci Matiscon. diœces.	Ecclesia de Iallogniaco.	Ecclesia sancti Pontij.	Ad causam Decanatus de Chasellis Matiscon. diœc.	Ecclesia de Chasellis.	Ad causam Decanatus Blanziaci Eduens. diœces.	Ecclesia Blanziaci.	Ad causam Decanatus Montis-Heliæ.	Ecclesia de Polligniaco prope quercū Eduē. diœc.	Ad causam Decanatus Giuriaci in Mōtana Ling. diœc.	Ecclesia de Barges.	Ecclesia de Feriaux prope Giureyum.	Ecclesia de Milleyo.	Ad causam Decanatus de Chauariaco Lugd. diœces.	Ecclesia Chauariaci.	Ecclesia de Perugiis.	Ecclesia de Vendans.	Ecclesia Maystriaci.	Ad causam Decanatus S. Laurentij Brien. Matiscon diœces.	Ecclesia S. Laurentij Briennensis.	Ad causam Decanatus Excurriolarum Claromontensis diœcesis.	Ecclesia Excurolliarum.	Ecclesia de Congnaco.	Ecclesia de Sauzeto.	Ecclesia de Charmes.	Ecclesia de Bouzaco.	Ad causam Decanatus de Chaureroux Claro. diœc.	Ecclesia de Chaureroux.	Ecclesia S. Ignacij.	Ecclesia S. Hilarij.	Ecclesia de Allochiis.	Ad causam Decanatus de Aronna Clarom. diœces.	Ecclesia de Aronna.	Ad causam Decanatus de Montibus Clarom. diœc.	Ecclesia de Montibus.	Ecclesia S. Preiecti.	Ecclesia S. Siluestri Pregolin.	Ad causam Decanatus de Langiaco Clarom. diœces.	Ecclesia de Langiaco.	Ecclesia Mauheti, alias Magny.	Ecclesia de Crechio siue de Toux.	Ecclesia S. Giraudi le Puits.	Ecclesia S. Stephani prope Geranum in Podio.	Ad causam Decanatus Polliaci in Foresio.	Ecclesia Polliaci.	Ecclesia de Grandi-Riuo.	Ecclesia de Neyronde.	Ecclesia S. Pauli.	Ecclesia de Vengniaco.	Ecclesia de Barbigniaco.	Ecclesia S. Croiaci.	Ecclesia de Arthenno.	Ad causam Decanatus de Annayo Paris. diœces.	Ecclesia de Aunayo, (alias de Alneto).	Capella S. Ioannis Baptistæ infra dictā Ecclesiam.	Capella beatæ Mariæ de Sauigny Parisiensis diœcesis prope villagium de Bondis.	Ad causam Decanatus S. Medardi de Cruce-Capelli.	Ecclesia S. Medardi.	Ecclesia S. Annæ de Mont-ray.	Ad causam Collegij sancti Martialis Auinionensis, & de Tincto.	Ecclesia de Gnasaco.	Ecclesia S. Ioannis Baptistæ cum officio Sacristæ.	Ecclesia de Rancolis.	Capella S. Petri in villa Montis-falconis.	Ecclesia de Turnone.	Ecclesia de Tincto.	Ecclesia de Planis.	Ecclesia de Bosanis.	Ecclesia de Podulano.	Ad causam Decanatus de Vallensole.	Sacrista dicti loci.	
BIBLIOTHECÆ CLVNIACENSIS ADDITAMENTA.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Ad S. Odonem Abbatem Clun. II. pag. 55. In natali S. Odonis Abbatis Cluniacensis, Sermo. Ex vetere MS. Martiniano.	??	??	AD sancti ac beatissimi Odonis Patris nostri, cuius hodie festa celebramus, laudes addidisse aliquid, decerpsisse est. Cum siquidē virtutum eius gratia non sermonibus exponenda sit, sed operibus comprobanda. Cum enim dicat scriptura, Gloria Patris est Filius sapiens: quantæ huius sunt gloriæ, qui tantorū siliorum sapientia & deuotione lætatur? In Christo enim Iesu per Euangelium nos genuit. Quicquid igitur in hac sancta plebe potest esse virtutis & gratiæ, de hoc quasi quodam fonte lucidissimo, omnium riuulorū puritas emanauit. Etenim, quia castitatis pollebat vigore, quia abstinentiæ gloriabatur angustiis, quia blandimentis erat præditus lenitatis, omnium ciuium in Deum prouocauit affectum. Bene & congrue in hac die quam nobis B. Patris nostri Odonis ad paradisum transitus exultabilem reddit, præsentis Psalmi versiculū decantauimus. In memoria æterna erit iustus. Digne enim in memoriam vertitur hominum, qui ad gaudium transiit Angelorum. Qui iam gratiā Christi clarificatus inuenit, quia mundi gloriam non quæsiuit.	Dicit sermo diuinus, Ne laudaueris hominem in vita sua. Tamquam si diceret. Lauda post vitam, magnifica post consummationem. Duplici enim ex causa, vtilius est hominū magis memoriæ laudem dare, quam vitæ: vt illo potissimum tempore, merita sanctitatis extollas, quando nec laudantē adulatio nocet nec laudatum tētet elatio. Lauda ergo post periculum, prædica securum. Lauda nō nauigātis fœlicitatem, sed cum peruenerit ad portum. Lauda ducis virtutem, sed cum perductus est ad triumphum. Quis autem viuens tuto possit, ac sine trepidatione laudari, qui & de præterito meminit se habere quod deleat, & de futuro videt sibi superesse quod timeat? Quis vero hominum in hoc corpusculo positus, debeat sibi quicquā vendicare de meritis, quorum iter dæmonum infestatio, velut latronum obsidet multitudo, quibus omnes dies supplantatores inuisi animarum, laqueos tendunt innumerabilium mortium expauescendos? Nauigantibus enim nobis per hoc mare magnum & spatiosum, in quo sunt reptilia quorum non est numerus, animalia pusilla & magna; id est, diuersa sunt genera inimicorum, qui secundum nostrarum viriū quantitatem, compensato nobiscum agone luctantur.	In huius itaque mundi pelago, nobis valde pertimescendum est, ne nauim nostram aut procella tempestatis abripiat, aut fluctus absorbeat: aut in æternam prædam pirata crudelis abducat. Aduersus hæc ergo multiformia sæculi mala, castigatis & castis actibus resistamus. Beati autem Patris Odonis merita iam in tuto posita securi magnificemus, qui gubernaculum fidei viriliter tenens, anchoram spei tranquilla iam in statione composuit, & plenam cœlestibus diuitiis, & æternis mercibus nauim optato in littore collocauit, qui contra omnes aduersarios scutum timoris Dei tamdiu infatigabiliter tenuit, donec ad victoriam perueniret.	Quid enim fuit totus vitæ illius cursus, nisi vnus cum vigili hoste conflictus? Quantis hic cæcis, a via veritatis errantibus, & de summa iam in profundum rupe pendentibus, amissum reddidit visum, & illum quo Christus videretur, reparauit intuitum? Quantorum auribus, sordis & infidelitatis obturatione damnatis, ad percipiendam vocem cœlestium mandatorum, pretiosum infudit auditum, vt vocāti Deo ad misericordiam, responderent per obedientiam? Quantos intrinsecus vulneratos Angelici oris arte, & orationum firmitate curauit? Quantos per longam incuriam, peccati labe resolutos, & quadam lepræ contagione perfusos, castigationibus & exhortationibus expiando, Deo in se operante, mundauit? Quātorum animas viuentes in corpore, iam defunctas, & delictorum mole obrutas ac sepultas, ad emendationem tamquam ad lucem vocando, Deo resuscitauit; vt Domini sui admirandus imitator, iam mortuas Deo e contrario mortificaret vitali morte peccato? De quantorum ille cordibus, quos inhonesta iniquitas & impietas possidebat, fugauit luxuriam, deiecit iram, extersit inuidiam, & velut de antiqua domo barbaris hospitibus perturbatis, reuocādo illuc fidem, castitatem, iustitiā, misericordiam, habitatores pacificos intromisit, per quos in domicilium mentis caput horum bonorum Christus intraret, & appositis pœnitentiæ medicamentis, velut quatriduanum fœtentem, increpationum fremitu suscitabat, & emēdatione suscepta, de mediis mortis faucibus erutos, temporiua resurrectione vitæ restituebat?	Hæc itaque atque huiusmodi plurima gerens, quæ etiam ipsi plenius meministis, quæ quoniam proferre per nos atque expedire, vt dignū est, non potest sermo pauperculus: melius vobis ea vester dictet affectus. Summæ alacritatis instantia fuit cultor & custos animarum, cupiditates resecans, iram comprimens, malitiam extirpans. His magis beatissimus Odo temporibus necessarius fuit: quibus tanta iniquitas, sumptis quotidie, deficiēte iustitia, viribus conualescit. Et quidem ille in hac peregrinatione solo corpore constitutus, cogitatione & auiditate in illa æterna patria conuersatus est: cui mundus crucifixus fuit, ac mortuus: quicquid laborauit de actiua, ad illam vitam transtulit: & quasi bonus ratiocinator, velut ad centuplum manum porrigens, semper de sinistra transmisit ad dexteram, & in cœlo reposuit sudores suos. Nam & si hic opera eius videntur, illuc operum merita transierunt. Illius ergo in quantum possumus, vestigiis insistamus, quibus per illam nimis arctam viam ad cœli ampla festinans, qua eum sequeremur, ostendit. Rapiat sibi de eo alter gratiam & speciem compunctionis, alter pigmentum candidissimum nitidæ castitatis, pallorem ille abstinentiæ, ruborem iste verecundiæ, ille ardentem in Dei rebus fidem velut aerium splendorem radiantem: atque hoc modo spiritalia interioris hominis membra componens, in corpus plebis suæ transeat ad cœlum. Et ad vnam illius faciem omnem exornemus domum: id est, vniuersam pingamus Ecclesiam Dei. Et videns nos, vel de æterni tremore iudicij, vel futura beatitudine cogitantes: illa Euangelica Christi vox nos possit assumere, Pater rogo vt vbi ego sum, & illi sint mecum; & nos quandoque ex hoc sæculo migraturos, patronus noster Odo in sedem suam & sinum suum velut Abraham peculiares accipiat, & in illa die incolumes oues suas, lætus Pastor agnoscat. Ipso adiuuante qui viuit & regnat in sæcula sæculorum. Amen.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Ad S. Maiolum Abbatem Clun. IV. pag. 291. VITA SANCTI AC VENERABILIS MAIOLI, ABBATIS CLVNIACENSIS QVARTI. Authore quodam, vt videtur, Monacho Siluiniacensi.	??	E vetere MS. Prioratus Siluiniacensis, Ordinis Clun.	LAVDABILIS Dei nostri virtus & sapientia, ætatis & generationis succedentia sibi tēpora, mirabili præordinans sæculorum dispēsatione, nullum tempus relinquit vacuum bonitatis suæ. Vnde sanctæ suæ Ecclesiæ fideles per aquā salutis & regenerationis in filiorum numero adnumeratos, bono exemplo meliorationis, tam præcedentium Patrum, quam & præsentium semper confirmat, & ad consequenda æternæ hæreditatis gaudia inuigilare insinuat. In hoc igitur vltimo ætatis termino, verum suique fidelem certissimum, B. Maiolum diuina pietas mundo protulit, qui claris ortus natalibus, ita in domo Domini lucerna ardens & lucens refulsit, vt de eo illud Mosaicum possit dici, Noui te ex nomine.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De interpretatione eius Nominis.	??	??	Nam Maiolus, vt iocundo lætemur interprete, quasi magnus videtur dici oculus. Conuenienti etenim futurarū rerum præsagio, tali nomine donatur illa veritatis & iustitiæ columna, quoniam quidem per quadrifida terrarū spatia magna extendit suæ beatitudinis lumina. Et pro operibus enim iterato prescitæ & dispositæ sibi diuinitus vitæ, tale ei nomen conueniebat habere, quod in sui memoriale bonum Christi odorē in cordibus fidelium faceret redolere: vt secundum Apostoli testimonium, Christi bonus odor mererētur fieri, qui vitæ & conuersationis eius voluissent vestigia imitari. Hic etenim beatissimus Pater Maiolus, pro sanctitatis & pietatis suæ fructibus imitandis, Christi bonus odor permansit, & permanet, in his qui pereunt, & in his qui salui fiunt. Sanctificatum namque thymiama vnguētorum suorū secundum Cantica Canticorum, multos & innumerabiles post se traxit, qui zelo sanctitatis accensi, igne perfectionis feruidi, abiecta inueterati torporis & pigredinis ruga, in adolescentium inruerunt fortitudine. Qui tympanizāt illud Monachilis perfectionis opere, quod S. Pater Benedictus edocuit diuino dogmate, vt relicta superfluæ curiositatis sarcina, transuolent pennis fidei & libertatis ad ęthera.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De Infantia sua, & in schola posito, ab omnibus coetaneis suis conlaudato.	??	??	Hic etenim beatissimus Deoque dilectissimus Maiolus diuino præuentus munere, qualia itinera laudum & virtutum sequeretur, prædicebat nomine. Et in infantilis ætatis tempore, quasi quoddam præmonstrabat maturioris ætatis inreprehensibile: dedicans scienter nescius vitæ suæ primordia cœlesti discipulatui, & sapienter indoctus adquirens sibi magistrale decus in nouello dierum numero. Sic igitur cœlestis pietas in ipsius ætatis termino coaptans eum sibi ad electionis futurę priuilegium, scholaribus disciplinis ipsum subdi voluit, per quem postea abundans diuinæ largitatis thesaurus pleniter mundo aperiretur: multi quoque adiuuante Redemptoris benignitate meliorarentur, qui ipsius sanctitatis laudabili affabilitate fruerentur. Multiplicibus denique virtutū adornatus donis beatus Pater Maiolus, vita operibusque laudabilis, suæ ætatis infantilem teneritudinem maturioris animi firmitate reddidit perfectam. Cui in initio viarum suarum prædiuinabant coetani, non deesse ei in futurum quoddam magnificentiæ magisterium, eum quoque vt eorum scire manebat, fauoribus magnis extollebant & laudibus.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod in sede Matisconensi sit functus officio Archidiaconij.	??	??	Tanto igitur supernæ benedictionis honoratus munere, in anterioribus se semper voluit extendere, & ea quę retro sunt obliuiscens, secundum Apostolum secutus est semper fide, & opere brauium vocationis æternæ, vnde ad superna sedulo suspirabat animo. Et quia adhærere Deo, & ponere in Domino Deo spem suam, salubre adiudicauit: ipsum florentem iam iuuenili ætate respectus supernæ prouidentiæ in Matisconensi Ecclesia Archidiaconatus sublimauit gratia, vt pro commissę obedientiæ cura, Iesu Domini nostri annuntians salutaria opera, huic obauditu auris obedienti, mercedem laborum suorum prædiceret, & hunc alterum ad suscipiendam salutis viam, deuotum promptumque præpararet. Huius igitur dignitatis curam assecutus, Iesu Domini famulatui se reddidit studiosiorem, & commendati officij fructus præmittens centuplicatos in sacrarium Dominici thesauri, fœlix fœliciora promeruit, dum in fine dierum, vbi omnis laus canitur, in gaudium Domini introiuit. Sic denique se ad exemplar meliorationis in mundo præparauit, vt eum ad speculum virtutum emendati retinerent, eumque quasi quoddam veritatis, & iustitiæ firmamentum canerent: & diuersos diuersis scientiarum magistratibus informaret, quos in disciplina Christi Domini aptos & idoneos videret. His etenim & multiplicibus scientiarum honoratus virtutibus, columbinę simplicitatis animum prudenti circumspectione serpentis circumuallat, & Christi bonus odor in omnibus fragrat. Cuius virtutes quilibet aliquis ex integro enarrare non poterit, quoniam quidem multiplicitatem insignium operum eius nec penetrare, nec dinumerare poterit. Interim tamen describantur ipsa eadem pauca, quæ probabilitas testiumq. certitudo videntum repræsentat, per quæ possumus scire qualis quantusque isdem Pater Maiolus apud Deum fuerit, qui tanta pro eo facere potuerit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De solidis sub dextera sua inuentis.	??	??	Nam hic idem vir Domini Maiolus, quia de promissione fidei certus, & quia spem suam totam in Domino Deo suo posuit, charitatis abūdantiam consequi promeruit. Etenim sæcularis negotij non multum deditus, interdum pauper terrenis rebus, semper tamen diues viuebat cœlestibus. Cui quodam die terreni victus necessaria dum non fuerunt, cœlestia supplementa adiutorium donauerunt. Dum etenim eiusdem Patris famuli electi super ministerium victus sibi præparandi, necessaria sumptuum deesse sapiunt: eumdem virum Dei venerabilem adeunt, paupertatis illius declamaturi casum. Quorum timori manum consolationis ostendit, & vt in Deo spem ponerent suam ammonuit. Postea ad Ecclesiam veniens, vbi consuetæ orationis vsum reseruabat, quam & idem ipse Dei famulus iuxta domum suam construxerat, quamque in honorem Dei, sanctique Michaelis Archangeli consecrari fecerat, supernæ pietatis adiutorium petiit, & vt sui suorumque misereretur extentæ orationis studio inuitauit. Cuius petitionis lachrymas transmutauit in gaudium omnipotentis Dei misericordia: quando per Angelum suæ visitationis, sub dextera precantis famuli iacentis, & extenti in terra cum toto corpore, septenos solidos posuit. Hoc cœlestis benignitatis dono isdem Dei famulus Maiolus remuneratus, & se ab eodem loco orationis remouens, eosdem solidos in priori loco reliquit, timens multum ne in aliquo inluderetur vel deciperetur antiqui hostis dolo. Dum vero in altero ipsius Ecclesiæ Oratorio precaretur super id negotium, diuinæ largitatis solatium simili modo eosdem solidos diuinitus transpositos sub dextera sua inuenit; idque tertio faciens, & donatę diuinitus consolationis pecuniam suscipiens, omnipotenti Deo gratias reddidit, & lætus de acceptæ benedictionis dono, ad suos venit, ipsamque pecuniam cuidam suorum famulorum, nomine Grimardo commendauit, qui rei illius occultus inspector fuit. Nam hic idem Grimardus, beati viri minister in sæculari habitu mansit: postea quoque pro bono exemplo eiusdem Patris Maioli dimittens sæculum, sumpsit, adiuuante Deo, monachilem habitum. Dum etenim idem prædictus famulus paupertatem Patris Maioli specialius præ cæteris plangeret, vtpote qui victus officium præparandi susceperat, & necessaria quæque deesse sciebat: Vir Dei confortatum eum tandem reddidit. Ammirans autem quali adiutorio superimpositam necessitatem effugaret vir beatus, ingredientem eum Ecclesiam a longe subsequitur, & orantem diutius in quodam secreti loco positus intuetur, quia cœlitus acciperet præfatæ quantitatis summam. Surgens autem ab oratione, susceptæ benedictionis dona prædicto famulo reddidit, & quod in præsenti sufficeret die dispensare iussit, reliqua vero pauperibus sanctus vir Maiolus dispergere commendauit, quoniā iustitia eius in sæculum sæculi viuit. Dum autem prædictus famulus domnum Maiolum memorem venturæ & similis necessitatis moneret esse debere, vt ea quæ superessent ex pretio, in comparatione vini, quo ex toto carebat, transponeret. Hunc veraci spe confortauit, & sufficientiam vini non deesse, in proximo repromisit. Subsequenti etenim die aliquanta pluraque plaustra onustra vino a vicinis cohabitatoribus suscipiens, omnipotenti Deo gratias reddidit: vel quia necessitatis suæ inopiam misericorditer tollendo præuidit, vel quia vt in ipso ponere spem suam deberent, suos famulos ammonere tali viso miraculo potuit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter ad Monasticum ordinem venerit.	??	??	Talibus, multiplicibusque miraculorum virtutibus honorans famulum suum Maiolum omnipotens Deus, inter mundani turbinis adhuc procellas positum, tandem respectu diuinæ suæ dignationis eum ad altioris sanctitatis gradus ascendere voluit. Nam mundani arbitrij dimittens amplam & spatiosam viam, se sub leui iugo Christi constrinxit, & monitione, & exhortatione domni ac Religiosissimi Patris Heldebranni, Cluniacensis Monasterij Prioris, monachilis districtionis nobile magisterium expetiuit. Qui ipsum Patrem Maiolum secum per multos dies in Christi Domini seruitium enutriens, perfectum Athletam Dei protulit. In cuius sanctitatis operatione, & in cæteris sententiis salutaris doctrinæ edoctus, qualiter illos duodenos humilitatis gradus ascenderit, quos per spiritum septiformis gratiæ Legislator Religionis Monasticæ Pater Benedictus edocuit, æquissimus retributor meritorum demonstrat: qui cum centuplicato fructu bonorum, vitæ æternæ beatitudinem ei donat in fine dierum suorum.	Quodam igitur tempore, cum rerum victualium fertilitas more solito non proueniret, totamque regionem alimentorum indigentia fames acerba constringeret, ad virum Dei plus solito venire cœpit pauperum multitudo. Quorum importuna precatio dum cotidie mirabiliter insisteret, vt suæ inopiæ viri Dei pietas subueniret; charitatis persossus cuspide, nimia cœpit cogitatione æstuare. Larga enim habendi copia in magna penu iam defecerat, in similia dispertita opera. Hinc eos qui tuendi cura sibi domestica fuerant, alendi necessitas, istinc omnibus indigentibus subueniendi solicitabat voluntas. Cuncta quibus humanæ vitæ continetur actio abesse videbantur Cellario, suæque domus Præposito protestante sibi suisque parua quæ superfuerant non suppeditare, ne dum tot petentium quiuisset penuriam subleuare. Tunc vir Dei Oratoriolum, quod in honore S. Michaelis ipse trans Ararim reædificauerat, & ad quod propter popularem tumultum, sese a ciuitate contulerat, quo secreta quiete peruigil in orationibus manciparetur, attentius ingressus: pauperum miseratione commotus, cœpit Dominum enixius exorare. Cumque pronus in terram sese cum lachrymis prosterneret, ac largiter flens diu in oratione persisteret: vt oculos a terra subduxit, ante se septem solidos aspexit, quos quidem tangere noluit, quia sibi metuit, ne aut fantastica illusio, aut alienum damnum esset, & culpā velut exactione pietatis perpetraret. Egressus itaque ab Oratorio, solidos quos reperit, per omnes huc aduentare solitos direxit, eosque qui perdidisset percontari præcepit. Omnibus negantibus se denarios perdidisse, suosq. qui reperti fuerant asserentibus non fuisse, non ad vsum proprium, sed eos ad alimenta deputauit pauperum.	Vir igitur Dei cum talibus, & huiusmodi polleret moribus, eiusque nomen fama celebri diuulgaretur, Vesontiensi Archiepiscopo viam vniuersæ carnis ingresso, tam ipsius terræ Principis, quam totius Cleri consensu & populi, ad eius culmen suscipiendum Pontificatus, beatus impellebatur Maiolus. Sed eius animus, robore licet firmatus authoritatis, ac deditus foret culmini virtutis, sub huius tamen specie ne mundi lucrum cogeretur expetere, & ad mundi gloriam, quam mente iam spreuerat, per seculare negotium delectabiliter tendere, graue pondus procellosi culminis per custodiam refugit humilitatis, Creatoris omnium sequens exemplum, qui cum ante secula regnaret in cœlis, regnum percipere vitauit in terris. Scriptum quippe est. Iesus cum cognouisset, quia venturi essent vt raperent eum, & constituerēt eum sibi Regem, ascendit iterum in montem solus orare. Quocirca beatus Maiolus æterni Regis magisterio edoctus, qui oblatam gloriam fugit culminis, & postea sponte venit ad patibulum crucis, quatinus membrum eius fieret, omnem spem suam in eo collocans, hoc studuit opere adimplere, quod ille præcepit sermone; hoc enim præceptum est in Euangelio. Qui vult venire post me, abneget semetipsum, & tollat crucem suam, & sequatur me. Ita vir Dei per cœlestis studij disciplinam, mundi labilem contempsit gloriam, & supernæ vitæ tactus dulcedine, quæ a mundi amatoribus concupiscuntur, omnia a se funditus tentauit abscindere.	Igitur Cœnobium in collis valle, quæ Cluniaca dicitur, cui vir vitæ venerabilis Heymardus præerat, pro morum honestate, & virtutum studiis appetiit, ibique secundum beati Benedicti Regulam, ab eodem viro iam præfato, conuersationis habitum petens, vt susciperetur, rogauit. Spretis itaque omnibus terrenæ possessionis stipendiis, ob spem futuræ repromissionis, habitum sanctæ conuersationis sumpsit, sicque deinceps alieno vixit imperio, vt a nullo deuiaret sanctæ conuersationis proposito. Quodam tempore pro Monasterij vtilitate, beatum Maiolum, cum altero fratre Romam dirigi contigit ab Abbate. Qui expleta legatione dum redirent, & Yporediam ad hospitium venirent, frater qui eum comitabatur, nomine Holdricus, febrium correptus languore, fatigari cœpit acri ardore. Verumtamen ægritudine ingrauescente, cum toto iam pateretur corpore, de vita desperatus, circa mortem tenebatur solicitus. Vir autem Dei, qui nihilominus quam qui patiebatur, de fraterno cruciatu tristabatur, duplicato tunc afficiebatur fortunio, quia hinc eum fratris mœstificauerat ægritudo, inde paterna, quæ incœpta pendebat, legatio. Sed quid ageret nescius, diuinam clementiam exorare cœpit attentius. Tribus tandem diebus peractis, post matutinas laudes, cum se sopori dedisset, quidam vir canitie reuerendus ei visus est dicens. Quid ignauo mœrore deprimeris? Quid a memoria excidit, quod frater meus Iacobus de infirmantibus præcepit? Tristatur aliquis vestrum? oret æquo animo & psallat. Infirmatur quis in vobis? inducat presbyteros Ecclesiæ, & orent super eum, vngentes eum oleo, in nomine Domini, & oratio fidei saluabit infirmum, & alleuiabit eum Dominus. Hac visione aliquantulum subleuatus animo, statim vt surrexit a somno, celeri actione duxit ad effectum, quod Apostolica fuerat reuelatione compertum. Res mira & vehementer stupenda. Eadem quippe die, qua sanctificationis oleo, qui patiebatur, est delibutus, ita sanitati pristinæ restitutus conualuit, ac si nullam corporis molestiam pertulisset. Altera die Domini gratulantes virtute, conatisunt iter cœptum perducere ad effectum. Quoniam quidem beati Iacobi voce sanari testabatur infirmus, fidei oratione. Ideo luce clarius patet beatum virum suis obtinuisse precibus, quod iste tam cito sanitati est redditus.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod in Cluniacensi Monasterio sit prælatus Abbatis officio.	??	??	Nam & ad incrementum laudis eius, & ad comprobandum quanto priuilegio cœlestis perfrueretur amoris, edoctum omni disciplina scientiarum, ipsum omnipotens Deus præordinans sibi iustum, & vt esset sibi testis ad omnes homines, in illo Cluniacensi amicabili, & receptibili Monasterio patrem spiritualem & Abbatem dignissimum elegit. Vbi quamplurimam monachorum numerositatem, vitæ moribus & doctrina instruēs, ante se in cœlestis patriæ gaudium fœliciter introduxit. Multos enim eiusdem ordinis in diuersis terrarum partibus inuitans ad vnanimitatem Monachilis religionis, exemplo suæ laudabilis conuersationis, innumerabiles, veracesque Monasticæ firmitatis legiones instituit & adunauit, easque Signifer gloriosus secum in Dominicæ Religionis castris fortiter bellaturas, contra sæuientis nequitiæ importunitatem præordinauit. Dum itaque hos pabulo suæ Dominicalis prædicationis, velut aqua refectionis lassabundos satiat; alteros autem studio assiduę lectionis, quam suauis est Dominus, gustare insinuat, & illos alios sub leui iugo Christi colla ponere monendo prædicat, pro omnibus, & cum omnibus beatæ retributionis donatiuum sibi comparat. Hoc ampliatum diuina ei pietas in cœlestibus reddidit, quoniam pro sui fidelitate ampla terreni honoris spatia dereliquit, & graues acresque pænæ quas quondam sustinuit, adduxerunt in perpetuo nomini suo gloriosam laudis famam, & fidelibus Christianis Romanicam deliberauerunt viam.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter sit a Saracenis comprehensus.	??	??	Nam isdem beatus Maiolus iocundum memoriale sæculi in sanctitatis, & iustitiæ profectus excrescens cotidie, illud salutarium semen seminabat vbique, quod adducebat in quorumdam cordibus, aliud tricesimum, aliud sexagesimum, aliud centesimum Euangelici incrementum boni. Dum etenim aliquando diuinæ largitatis beneficia sicut in cæteris mundi partibus prædicaret citra iuga Alpini montis, non in vanum, nec in vacuum discurrebat affluentia eius benedicti sermonis, quia pretiosum separabat a vili: & quoniam benedictum os erat æterni Domini. In istiusmodi igitur elaborans prædicationis profectu, ad experiendum quod omnis filius corripitur a Domino, in camino tribulationis, & angustiæ eum Deus expurgari voluit, dum ipsum manibus efferæ gentis Saracenorum comprehendi permisit. Hæc namque impietatis gens barbara, sanctum Dei virum apprehendens cum suis aliquibus, & cum suis quamplurimis sumptibus, in quandam montium altitudinem transposuit, & locum ipsum diuersis instrumentis defensionum circumclusit & firmauit. In ipsa igitur captionis suæ angustia, qualia quantaque per eum omnipotens Deus cotidiana fecerit miracula, cōmilitones eius exultationis ex toto retinere non potuerunt, & ea quæ memoriæ mandauerunt, viuente beato enarrare non sunt ausi in aperto. Sed dilecto Dei ad cœlestis curiæ nobile decus transposito, pauca quædam, sed laudis præconio magnifica, a probabilibus testibus veritatis, & fidei cultoribus narrata, paruo & tenui describimus stilo. Quoniam eiusdem amatoris Dei Maioli confidimus adiuuari precibus, qui pietatis & dulcedinis extitit dator & conseruator insignis, & modo in cœlestibus exultans gaudiis, magnificam misericordiæ suæ demonstrat consolationem miseris.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod ferreis compedibus sit religatus.	??	??	Hic etenim fortis athleta Domini Maiolus licet magnas grauesque pro Dei amore sustineret pœnas ab impiis Saracenis, tamen non defatigabatur ab intentione bonæ operationis. Quod quidam Saracenorum videntes, minus efficiebantur efferi, ammirantes & stupentes constantiam, & perseuerantiam sancti Patris Maioli. Qui per aliquos dies manens religatus pedes ferreis catenis, cum quodam monacho nomine Goszono, in virtute patientiæ deportabat pœnam afflictionis impositæ, quam leuigabat aliquotiens ille misericordiæ oculus; vinculorum & peccatorum disruptor æternus, vt per temporalis beneficij disligaturam, demonstraret quantam isdem vir cœlestis libertatis retineret gratiam. Multotiens igitur dum secreto super impositas sibi impie & crudeliter bodias, salutiferum signum crucis fecit, ferrum illud quo ipsæ bodiæ firmabantur longe resiliebat, & interim solutus ab ipsis vinculis remanebat. Reuinciebatur iterum fortioribus vinculis catenarum, & non elongabatur ab eo consuetus fons misericordiarum, qui disligabat iterato compedes ferri, volens semper misereri sui famuli. Hoc illis solummodo erat cognitū cœlitus factum, qui cum beato viro manebant: & hoc celabant miserrimis Saracenis, vel propter iactantiæ timorem, vel propter insitam eis humilitatem.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter charitatiua manu gladium susceperit.	??	??	In ipsa denique comprehensionis suæ angustia, aliud deinde quoddam fecit mirabile per beatum Maiolum diuinæ largitatis affluentia, per quod demonstrauit quāto charitatis ardore isdem beatissimus flagraret. Nam cum quodam die, sicut semper erat solitus, isdem beatus vir profundas diuinæ misericordiæ diuitias enarraret suis qui cum eo manebant, eosque confortaret, aduenire sibi in proximum supernæ liberationis respectum: vnus Saracenorum promissa viri Dei deridens eum iterato fortioribus compedibus ligauit; alter vero ad ipsum percutiendum, impias manus furibundus leuauit. Tantæ calamitatis, & impietatis crudelitatem videns quidam famulorum suorum nomine Raimbertus pati beatum, quia vindicare nec liberare eum potuit, gemitus & lachrymas pectore graui profudit. Et dum super iniurias beati viri, prædictus famulus profundos funderet ploratus, quidam malignæ mentis pestifer, iactatu lanceæ eum voluit morti dare. Sed ictum gladij sanctus vir Maiolus manu suscepit extensa, ictuque ipsius grauiter est vulneratus. Cuius charitatis affectum respiciens Deus, mirabile effectu in crastino visa est charitatiua manus sana, & reddita pristinæ fortitudinis beneficio, & ad conlaudandum diuinæ pietatis adiutotium, in dextera suscipientis gladium, apparuit semper postea cicatricis vulnus charitatiuum, ostendens & repræsentans semper insitos sibi dulcedinis affectus.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De cœlesti vindicta Saracenorum.	??	??	Diuina deinde Christi Domini nostri pietas, famuli sui Maioli misericorditer respiciens pœnas, finem ipsis imponere placuit. Qualis autem & quantus isdem beatissimus apud se esset, mundo demonstrari voluit. Nam pro illo, illam versa vice, quæ in Propheta legitur, vindictam operatus est. Quoniam quidem Prophetæ testimonio tenemus forensem obsidionem diuina perterritam formidine, quantocius effugisse. Pro huius autem patris merito, illa malæ peruasionis subsellio, licet in quodam satis defensionum esset posita munimine, interna tamē subito est nimium conturbata animorum subuersione. Nam dum eumdem beatum virum in graui teneret custodia gens Saracenorum effera, quodam die nimium conturbata videri sibi videbatur quod ad extrahendum sanctum Patrem multa quidem fidelium conuenisset numerositas, & eum quasi per vim exinde tollere vellet, & ipsos quasi ad mortem exquireret. Vnde diuina prouidente clementia, versi in duræ mentis insania, dum mortem effugere ad horam volunt, perpetuæ mortis damnum incurrunt. Quia ab excelsiori eiusdem montis parte, in qua sanctum Dei virum retinebant, vnusquisque proruebat, & talem sententiam mortis subibat, qui requirens vitam fugere volebat.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod pro eo redemptionis lucra multa recepissent.	??	??	Sic cœlesti & tali vindicta damnati & mortui, pro duplici eorum interitu, vir Dei maximo est doloris afflictus cruciatu. Sed illud diuinum, & occultum iudicium disturbare non potuit, quoniam in sui captura nimium crudeles inuenit. Ad incrementum denique suarum nequitiarum, & ad sancti Patris Maioli laudem bonorum, sicut in fine demonstratum est, vbi omnis laus canitur, multa pro eo redemptionis munera requisierant. Quæ dum beato nesciente viro, sui quique fideles a Dei cultoribus suscipiunt, onusti largifluis donis, vbi retinebatur, redeunt. Nam pro eiusdam sancti Patris redemptione, gratis voluntarieque vnusquisque prout poterat, suum habere offerebat, & miserum se clamabat, & indignum se amore beati viri sperabat, qui pro eius redemptione pluriora non transmisisset dona. Hæc per multa tempora recipiētes miseri in latrocinij sui spelunca, tandem impleto malitiæ suæ sacco, prædictum consequuntur damnationis morticinium. Et non solummodo in prędicto sessionis suæ loco relinquunt sua quædam plurima, sed etiam & ea perdunt, quæ pro beato viro fuerant transmissa charitatiua munera.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod pro eius merito, fidelibus Dei Romana sit aperta via.	??	??	Sic namque misericordia miserentis Dei per istum sibi dilectum famulum Maiolum, Romanicam viam aperuit & deliberauit, peregrinis & aduenis, ad beati Petri orationis domum volentibus venire, vt postea per illarum viarum transitum, nulla sit disturbatio a Saracenis facta; dum ante beati viri capturam, vix aliquis per illam ausus esset trāsire fiducialiter viam. Pro vnius igitur angustia, multiplex est securitas fidelium Dei demonstrata, & per vnius meritum, salutare suscepit orbis terrarum adiutorium. Ille namque cœlestis hæreditatis Clauiger, beatus Petrus Apostolorum Princeps, priuilegium sui specialis amoris huic nostro domno Maiolo conseruauit, dum per eius famosissimam comprehensionis suæ captiuitatem, malorum obliuionem, bonorum adduxit alacritatem. Pro omnibus nempe, vt credimus, quibus in vita sua, & post præsentis vitæ transitum, illud iter Romanicum pro sui merito fuit apertum, beatæ mercedis recepit gratiam & meritum. Hoc fiducialiter credere nos ammonent eiusdem beati viri cotidiana virtutum signa, quæ ad eius sepulchrum congaudet, & ammiratur fieri frequens Christianitatis adueniens collegium.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter ad Cluniacense Monasterium redierit.	??	??	Perditis igitur Saracenis cum eorum memoria, qui beatum Dei dilectum Maiolum in sui trāsposuerunt vinculorum custodia, Sanctus vir Domini Maiolus, post longi sudoris labores, post deuictum ipsius tentationis & afflictionis caminum, probatus & electus: ab illa montium summitate, quo transductus fuerat, descendit cum suis omnibus. Ad nobile autem Cluniacense Monasterium amicum salutis, & amicum monasticæ religionis tetendit, multamque lætitiam suis & quamplurimis aliis reddidit. Vbi coadunata multa monasticæ religionis numerositas, pro recepta beati Patris præsentia, magnas omnipotenti Deo reddidit gratias. Et bonos filios bonus pater exhilarans, manebat inter eos quasi vnus ex illis, per omnia demonstrans exempla inuincibilis humilitatis. Relucebat quoque inter eos velut Lucifer in cœlo, inradians fide & merito coniuratas cateruas in Christi Domini nostri seruitio.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De moruclis cœlitus & sufficienter inuentis.	??	??	Dehinc euidentiori miraculorum, & virtutum prodigio, beatum Patrem Maiolum demonstrat superna pietas in mundo. Per eum quidem ammiranda satisque laudanda, iocunditatis & lætitiæ plena frequentat opera. Nam dum per desertæ regionis quondam ambularet viam, mirabilem Dei nostri meruit obtinere gratiam. Quodam denique die ad horam refectionis sibi iubet præparari moruclas, quæ species sunt cuiusdam boleti, & quas anteriori die cuidam famulorum suorum, nomine Sibrardo commendauerat. Dum vero præfatus famulus commēdatos cibos, vt iussum fuerat, præparare vellet, confractos & nulli vsui aptos inuenit. Quia autem ad sanctum Dei virum venire non ausus fuit, hoc fratribus qui cum beato Patre aderant, gemebundus demonstrauit. Cuius negligentiæ casum cognoscētes, ne in aliquo sanctus vir anxiaretur, timent. Quorum mœstitiam idem vir Domini, sicut & solito per spiritum cognoscens, aures omnipotentis Dei precibus aperuit, & confortatos eos reddidit. Iussit quoque iterum perquiri, si inibi, vel in circuitu quo consedebant, aliquas inuenissent moruclas. Pro commendatæ igitur obedientiæ signo, & pro sancti Patris merito, satis abundeque inueniunt, quamuis prius perquisissent, & nullam omnino inuenissent. Sic læti & alacres ad sanctum Patrem redeunt, & cœlesti inspirato præparata & collecta dona ad eum deferunt. Hoc cœlestis refectionis satiatus edulio, in tempore oportuno sicut & cætera per eum patrata miranda, suis qui adfuerunt, prohibuit ne in sua quod viderant, dicerent vita, Christi Domini nostri in omnibus sequens vestigia.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De liberatione nauis, & omnium in ea manentium.	??	??	Aliud deinde per hunc sui dilectum Maiolum omnipotenti Deo placuit facere valde mirabile, nostris temporibus non frequentius vsitatum. Hic etenim vir Domini Maiolus, verbum vitæ, & salutis vias in mūdo disseminans, affectum sui sanctissimi amoris eousque in cordibus fidelium transfundendo radicabat, vt ipsum pauperes & diuites, viduæ & orphani, senes cum iunioribus expeterent, & super varium sui negotium, specialem aduocatum ad Deum eligerent, esset quoque vnicuique salutare perfrui eius sanctissima benedictione. Non immerito namque hunc ipsum Patrem ampliati amoris priuilegio vnusquisque fidelium expetebat animo deuoto. Quoniam quidem ipse beatus Pater Maiolus præparabat attentius, vt cordis sui domicilium viuendo sancte, operando bene, complaceret diuinitati æternæ. Sic interior mentis sanctitas, quam præmonstrabat vultus alacritas, secundum quod scriptum est. Quia vultus indicat mentem, plurimorum sibi deuinciebat amorem, & adhærentium sibi incomparabilem generabat affectum. Dum etenim quodam dierum isdem Dei famulus requiesceret secus Rhodanum fluuium, ex altera eiusdem fluminis parte, adiungitur vtriusque sexus collegium innumerabile, adtendens & expectans ad se transitum Patris Maioli, cui se suaque omnia committerent, & in quem oculi ipsorum, vt oculi ancillæ in manibus Dominæ suæ, ad miserendum respiciebant. Ad exequendum tamen deuotionis suæ effectum, in quadam naui quæ iuxta erat posita ascendere vnusquisque prior festinat, ne expectati Patris gratia, & benedictionis suæ dono priuatus remaneat. Prædicta etenim nauis tantæ multitudinis non longius sustinens numerositatem, in mediis fluctib. funditus fuisset dimersa, nisi cœlestis misericordiæ prouidentia, talia fidelium comprobās vota, in futurum demonstrasset qualis quantusque isdem beatus Maiolus apud se esset, pro cuius amore tam pertimescēdum subiissent periculum. Nam prædicta nauis, cum omnibus in ea manentibus quasi subuersa in mediis vndarum fluctibus, per aliquanta horarum spatia, ab aspectibus intuentium est subducta. Cuius subuersionis periculum vir Dei audiens subito accidisse, eleuatis oculis a lectione, pronus in terram corruit, morti tantorum grauiter doluit, & locum quo se orationi dederat, profusis lachrymarum riuulis inrigat. Tandem electi atque dilecti famuli sui Maioli omnipotens Deus respiciens lachrymas, secundum multitudinem dolorum eius, consolationis suæ ei in proximo præparat vias. Nam confidens in eo qui nō dat in æternum fluctuationem iusto, dum ab extentæ orationis surgit loco, & in parte illa qua nauis dimersisse videbatur signum crucis fecit, in vna eademque hora sanos & incolomes inter vndarum fluctus sæuissimos ad ripam quo consedebat transposuit. Hos expetiti patris fides & meritum deuicit, hos expeditorum desiderium & amor qui nescit pensare modum exsuperauerunt. Sic populus Dei inter vndarum fluctus liberatus, sancti Patris Maioli meritis & orationibus, eiusdemque patris exhortatu deifico consolidatus, lætus & benedicens Deum ad sua rediit, pro sapientia, pro visis & auditis mirabilibus alterius Salomonis, lætificantes patriam propriæ nationis.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De inluminatione candelæ canens officium Matutinale.	??	??	Hoc laudabili peracto miraculo, non dissimile subsecutum est in tēpore proximo. Nam conuersationis suæ studium apponens semper in cœlis, secundum Apostoli dictum qui dicit: Nostra conuersatio in cœlis est, mira & miranda per reformatorem corporis humilitatis nostræ in terris potuit facere. Idē etenim Dei famulus Maiolus, armis veritatis & lucis armatus, quanti apud se haberet veri luminis claritatem, illa lux vera effugatrix tenebrarum & peccatorum manifestauit, dum insperato cœleste lumen ante eum mirabiliter effudit. Hic namque familiarissimus Dei, & lucidissimum sydus mundi, quadam nocte dum requiescens obdormisset, lucerna quæ ante eum ardebat subito est extincta, eique adduxit noctis tenebras per aliquanta horarum spatia. Vnde fratres qui cum eo aderant turbati, quia non erat in proximo locus vel sumptus a quo potuissent reinluminari, vel quia nimia perturbatio ventorum & turbinum profundam noctem adgrauabat, in eadem mœstitudine aliquamdiu diuersa eorum meditatio remanebat. Sic idem Dei famulus contra aduersitatem imminentis caliginis, assumens arma solitæ orationis, sicut erant obuoluti tenebris, sumpsit cantica matutinæ laudationis. Et peracto primo nocturno, dum vnus e fratribus benedictionem dicendæ cordetenus lectionis expetiit, extincta ipsa eademque candela, flammiuomos claritatis radios diuinitus recepit, sicque vsque in crastino perdurans beatus vir Maiolus, sicut & cætera hæc manifestari mundo in sui prohibuit vita, veræ humilitatis monstrans exempla.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quomodo dum ad Ecclesiam sancti Siri veniens candela sit inluminata.	??	??	Alio dehinc tempore idem beatus Maiolus Papiam ciuitatem demorabatur. Qui vanitatis & iactantiæ fugiens notam, solique Deo viarum suarum commendans semitam, nocturnali hora secreto cum duobus tantummodo fratribus ad Ecclesiam sancti Siri properat. In ipso tamen itineris sui opere, milleformis hostis sensit subdolum variabile, quod dextera Dei transmutat in gaudium; fidelis sui Maioli non obliuiscens laudabile studium. Lucerna namque quam ante eum vnus portabat fratrum, subito est extincta, non cogente tamen vlla ventorum vel turbinum violentia. Sed cœpti itineris viam idem vir Domini non interrumpens, dum ad portam prædictæ Ecclesiæ secretos orationum replicat modulos assidue, prius extincta candela diuinitus redditur reinluminata, fidelemq. Dei Maiolum fratres quoque qui cum eo aderant mirabile factum lætificauit, & ardentiores in seruitio Iesu Domini sui reddidit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualia Monasteria eius Magisterio Papiæ sint meliorata.	??	??	In supradictæ etenim ciuitatis Papiæ loco, magno virtutum claruit beatus Pater Maiolus numero. Quæ multiplicibus populorum referta turbis, nobilium & diuersarum mercium speciebus insignis, quasi quædam Tyrus & Sydon videtur remansisse, quibus complacet ad sui mercimonij comparationem & venditionem venire. Hæc illius Patris Maioli incomprehensibili numero virtutum honorata, lætatur pro illius benedictionis & visitationis frequentia. Vnde adquirit sibi cum maximo Cantico laudationum, æternalis prouentionis & vtilitatis commodum. Hinc namque sanctæ illius institutionis apparet magisterium, dum illud antiqui decoris, & ampliatæ speciositatis Monasterium, nomine Cellaaurea, eius congaudet meliorari paternitatis gratia. Eiusdem Patris altrinsecus non priuatur bonis ædificationum, & illud sancti Saluatoris delectabile Monasterium, quod in sui memoriale construxit, & adornauit illa Imperatrix, quæ omnium virtutum, & omnis iustitiæ semper fuit amatrix.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam transitu loci diuinitus emendato.	??	??	In quadam autem parte ciuitatis Papiæ, quædam Ecclesia erat, beati viri ditioni subdita, cum suis adiacentiis, non vilis pretij munere adnumerata, ubi sanctus Pater demorari solitus erat, & vbi orationum & bonorum operum incrementis, Domino Iesu complacebat. Inter hanc autem, & inter prædictæ ciuitatis sedem, quidam erat locus, pro paludis & aquarum receptaculis, sancto Patri satis nimiumque infestus. Qui sibi graue fastidium ingerebat itineris, quotiens venire vel redire voluisset ad domum iam dictæ orationis. Hunc nociui itineris locum commendauerat multotiens implere variis sumptibus petrarum vel lignorum. Qui minime proficiebant ad meliorandi transitus locum, quia inibi erant plurimarum competa viarum, & diuersi cuniculi aquarum. Vno autem dierum, per ipsum locum sanctus Pater faciens transitum, & commendatæ obedientiæ laborem cognoscens non prouenisse ad vtilitatis honorem, loco substitit, & diuino imperio melioratum reddidit. Sic insensibile elementum terræ obseruat adhuc, vt vidimus & audiuimus, præceptum Patris Maioli imperiale.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam Monetario sanato.	??	??	Peracto hoc celeberrimo signo virtutum, sicut & beati viri Maioli accrescebat in cœlis meritum, sic in terris amplificabatur eius laudationis diuersitas, & deflorata in lege Domini eius manebat sanctitas. Quam in seipso misericorditer quidam nomine Heldebrannus experiri promeruit, quia in fidei certitudine non dubitauit. Hic propter suæ grauitatis maturitatem, beati viri specialem habebat familiaritatem, & pro bono Conuentu stabilitæ rationis, ipsius honorabatur priuilegio amoris. Nam Magister Monetariorum Papiensis Prouinciæ manens, & vulpelinæ dolositatis minas præcauens, subditis præmonstrabat vias rectitudinis, quas deprauant nimium, qui in illud insudant calliditatis officium. Hic prædictus etenim Heldebrannus quodam tempore in grauissimæ infirmitatis decidit cruciatus, qui accrescebant cotidie, & effugabant ab eo sanitatis votum desiderabile. Pro recuperando enim meliorationis suæ statu, multam pecuniarum quantitatem ad circumpositas Ecclesias transmittit, cum diuersarum rerum apparatu, quæ si ad minorandos negligentiarum suarum proficiebant casus, tamen non adducebant ei sicut volebat, veloces sanitatis cursus. Decoctus autem in longo infirmitatis camino, vicinam adtendebat mortis horam in proximo. Sic per longum temporis spatium suspirans anxiando ad vltimum vitæ somnum, recuperandæ sanitatis vota iam perdiderat, propter prolongatæ infirmitatis pericula. In hac igitur manens titubationis vacillatione sancti Patris Maioli aduenit suffragium amicabile, quem visitat vno dierum cum fratribus, & repromittit aduenientis sanitatis fructus. Valedicens namque amicum, & commendans Deo, & spiritui eius infirmum, dum a domo pene exanimis rediit & exiit, elongata prius sanitas aduenit: & in crastino surgens a lectulo, pro insperatæ & consequutæ salutis, & sanitatis donatiuo, multas reddidit omnipotenti Deo gratias. Beati quoque Patris Maioli in se factas misericordias, nobis aliisque quampluribus enarrauit, & ad credenda eius virtutum insignia, pro veridico sui sermone nos inuitauit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De Candela super librum consumpta, manente eo integro.	??	??	Diuinæ igitur pietatis dignatio, tanto talique voluit honorare miraculorum triumpho istum sui dilectorem, amatoremque Maiolum, quem in terris ad virtutum speculum fidelibus suis posuit, & memoriale eius viuere in seculum seculi statuit. Vnde collocatus cum Principibus populi æterni Dei, insignium sanctorum coequatur magnifico potentatui: quoniam quidem fide & merito semper honorans Deum, peregit in tempore oportuno, quæ adportauerunt ei præconia laudum in perpetuo. Qui corde credens ad iustitiam, illam sui oris confessionem benedictam, quæ super mel & fauum suauior emanabat, multis ad salutem proferebat. Nam deliberaturus quædam vtilia super Monasticæ religionis decreta sanctissima, apud sancti Dionysij Monasterium quodam tēpore est commoratus, quod Francia inter alia Monasteria nullum ostentat pręstantius. Inibi etenim isdē beatus vir Maiolus semina verbi Dei disseminans, quædam superni roris diuina aspersio ad incremētum dedit cum fructu centuplicato, quædam petrosæ ariditatis obdurata semita radicare non permisit oblita prędicationis magistralis materia. Sed interim ad demonstrandum viri Dei meritum, Christi Domini miseratio per eum quoddam dignata est operare miraculum, per quod plurimis demonstrauit, quanti apud se meriti in cœlis fuerit, dum contra sui naturam non potuerit dilapsus ignis ardere quoddam aridum parcameni supellectile. Hic etenim beatissimus, non solum diebus vt poterat, lectioni operam dabat, sed etiam & noctibus. Dum igitur quadam nocte moram ageret in officio lectionis extentæ, cogente lassitudine obdormiuit, & candela ardens super eius apertum librum cecidit, quæ tamdiu super vtrasque paginas aperti libri arsit, donec pene consumpta fuerit, & donec sanctus vir Domini Maiolus a somno euigilaret, & graue lassitudinis tædium deponeret. Quo expergefacto, signoque crucis edito, pro tali obliti luminis negligentia, vtrasque manus allisit, & euenisse aliquod damnum timuit. Sed tandem eumdem librum ab omni adustionis damno seruatum videns, solasque consumptæ cādelæ super eum sauillas remansisse conspiciens, vires recepit consortati animi, laudes exinde reddens Creatori.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De inluminatione cœci.	??	??	Qvoddam miraculum frequenti laude patratum, omnipotens Deus facere voluit per istum beatum Maiolum, per quod demonstrauit quanto interioris munditiæ lucro effulserit, dum per exterioris lauationis delectabile, ad profectum sanitatis quemdam cœcum fecerit peruenire. Quidam enim cœcus ab vtero, iam in pleno dierum numero, frequenti, vt prædicebat, visione est ammonitus beatum virum quærere: esse illum per quem diuina pietas sibi redderet videndi lumen, si ex aqua vnde manus suas sanctus vir Maiolus abluerat, lauaret oculorum superficiem. Tali frequenti supernaque ammonitione confortatus, sumpto ductore, arripuit itineris cursus, beati viri perquisiturus adiutorium, quo non remansit frustratus in sine laborum. Hunc etenim patrem inueniens, & fratribus qui cum eo aderāt, qualitatem suæ visionis aperiens, vt ipsam eamdem sancto Patri dicerent, orauit: & quanti laboris vias pro eius insinuato diuinitus nomine arripuerit, aperuit. Sed si tali simplicique fuit frustratus prece, tamen non remansit frustratus adiutorio in fine. Nam sumpturus sanctus Domini Maiolus cibum, quidam famulorum suorum nomine Sibrardus, aquam vnde prędictus pater manus suas lauauerat, veterano cœco reddidit, & vt in Christi nomine, & sancti Maioli inuocato adiutorio, oculos tangeret suos ammonuit. Quam cum fide suscipiens, iussaque perficiens, quia obedire voluit, claritatem Solis prius denegatam benedicens Deum statim videre promeruit. Vnde pro reddēda gratiarum actione, dum quidam fratrum, qui cum beato Patre aderant, inluminatum pauperem cognouissent velle remanere, confortantes eum, & dato viatici amplo sumptu, ad sua eum redire submonent. Peractæ igitur virtutis signum, sicut & alia, beato viro celant, quia hoc eum velle non dubitant. Sed versa vice laudationis, quantum dilectus Dei Maiolus meritorum suorum virtutes occultare voluit in vicinis terris, tantum ea diuina pietas extendere fecit quasi in cœlis. Quem dum vno dierum sedentem, & sicut solito cum suis benigne iocundantem prædictus famulus Sibrardus vidisset, diuinam inluminationem prædicti cœci aperire ipsi sancto Patri voluit. Sed ad primæ vocis indicium, sentiens domni Maioli commotum animum, pro hac tali ac laudabili negligentia, aliquantas sustinuit alapas, & in posterum grauioris damni, & pœnæ doluisset sustinere casus, nisi fuisset adiutus circumstantium fratrum præmissis precibus.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De insperata captura piscis, in susceptione Maioli Patris.	??	??	Per hunc igitur sanctum Domini Maiolum, multotiens demonstrata est imitatrix bonæ voluntatis intentio multorum, vt huius rei gratia quilibet remuneratus, de die in diem proficeret ad meliora promptius, & alter voluntarius se coaptaret, vt ad similioris gradus ascensum surgeret. Nam ad id demonstrandum, assumatur quidam Gauzfredus, qui nobilitatem generis nobilitans laudabilis meriti floribus, in aduentu & susceptione dilectoris Dei Maioli experimento didicit, quod obedientia melior quam victima fuerit. Nam reuertens sanctus Domini a patria Pictauensi, ordinata inibi multa caterua Monasticæ religionis, vno dierum transmisit ad prædictum virum quemdam Dei famulum nomine Viuianum, mandans & poscens, vt se suosque hospitio susciperet. Quod libenter & voluntarie se facturum repromisit, sed multa se affici tristitia prædixit, quia piscem nullum se habere in præsenti sapiebat, & transcursa & minorata vicina aqua, nullam sibi inueniendi spem fiduciamque donabat. Sed diuina inspiratione ammonitus, ascendens equum ad aquam venit, piscatores in aquam intrare commendauit. Qui diu multumque laborantes, opus dimittunt inanes. Tandem resummens vir nobilis Gauzfredus vires, inuocato Christi nomine, orat vt superna pietas aperiat, & demonstret ei quantam apud omnipotentem Deum sanctus Pater Maiolus fiduciam habeat. Et sic in eius sancti viri nomine iterum piscatores in aquam intrare ammonet. Qui ad primum tractum, mirabile dictu, laudabile effectu, dum nomen sancti Maioli inuocant, magnum Esocem, quem vulgares Salmonem vocant, ab eadem aqua trahunt, in qua nec antea, nec postea, inueniri similis potuit. Quoniam quidem nec isdem locus ad hunc habere habilis erat, vel suit. Sed ad demonstrandum beati viri meritum, tale fideli viro Gauzfredo donatiuum piscis præparauit gratia cœlestis, illud Euangelicum in eo adimplens repromissum, Omnia possibilia sunt credenti. Ipsam denique capturam piscis lætus, & alacriter ante se in caballo suo apportans Gauzfredus, sancto Patri Maiolo repræsentauit. Et pariter iocundantes, & lætum diem deducentes per omnia, & pro datis vniuersis beneficiis, omnipotentem Deum benedicunt.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De reddita sanitate cuidam fratri.	??	??	Sanctus denique Maiolus, sicut infirmitates semper animorum, sic & per diuinam clementiam, & infirmitates sanabat frequenter & corporum. Nam quidam suorum Monachorum nomine Tetbaldus, nimia grauique infirmitate ventris laborabat, quem nec Medicorum, nec specierum medicinalium diuersitas adiuuari poterat. Qua infirmitate, quot dierum grauiter affectus fiduciam euadendi in solo Christo Domino posuerat, securius finem vitæ attendens, quam vt ad sanitatem posset redire. Hunc itaque fratrem sic cotidie deficientem sanctus Pater Maiolus condolens, cognita afflictione filij, & confisus de Dei misericordia, ad requiescendum eum ad tempus ire iubet. Qui iussa præceptoris perficiens, expectabat attentius si pro commendatæ obedientiæ obseruantia, adueniret sibi sanitas desiderata. Vnde nō remansit frustratus salubri expectatione, quia in proximo accepit salutis, & sanitatis commercium desiderabile. Pro eo namque assiduas orationum effundens preces ille Pater Maiolus, interiorum exteriorumque salutaris medicus pristinæ eum sanitati reddidit, & pro consequutæ sanitatis dono, lætiorem effecit, & meliorari eum in virtutibus obedientia, & humilitate ammonuit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De eiusdem Fratris vlcere sanato.	??	??	Is etenim prædictus Frater, alio quodam tempore laborabat sub humero grauissimo vlcere, quo ingrauescente nimium, per singula spatia dierum dum ad horam calefiebat, pene exanimis remanebat, & si vel tenue frigus persentiret, morti se ad horam donari illico clamitabat. Tali alterutræ anxietatis elaborans diuersitate, diuinæ pietatis misericordiam expetiit, vt sibi sanitas, & aliquod remedium alacritatis donaretur, ne sic per longum tempus cruciaretur grauissimæ infirmitatis doloribus. Tandem post diu expectatum sanitatis locum cœlestis Prouidentia in animo ipsius fratris tale salubre consilium posuit, vt capellum quod sibi sanctus Domini Maiolus ob refrigerandum frigus capitis dederat super locum insitæ infirmitatis mitteret, sanctumque Domini in suum adiutorium inuocaret. Tali spe fiduciaque confortatus, dum illud eo loci posuit, recedente infirmitate sanitas desiderata rediit, & gratiam Dei in se factam, per meritum sancti Patris Maioli quibusdam fratribus postmodum insinuauit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter a morte quendam fugitiuum liberauerit.	??	??	Qvia timentibus Deum nihil desit, nec his qui eum inuocant in veritate, beati ac dilectoris Domini Iesu Maioli gratia pro suo quodam interuentu demonstrauit. Hic vitam cuiusdam hominis, qui gratiam sui perdiderat senioris, precibus sanctis, & quodam iussu imperiali obtinuit, quod multiplex vtriusque sexus numerositas numquam antea impetrauerat. Nam idem Dei cultor ac pietatis amator Pater Maiolus, quid impossibile ad impetrandum in suis precibus haberet, quod salutarem sibi aliisque pacatissimum fructum adquireret, dum ipse semper totus in cœlestis contemplationis ara, per cotidianæ mortificationis vsum efficeretur victima gratissima? Per fidem namque sicut omnes sancti, multarum gentium Christo Domino adquirens populos, promptus extitit operator iustitiæ, ac totius legis perfectæ. Pro cuius recompensationis gratia, adeptus est in terris non minimum valere virtutis, præparans sibi in præsenti terras æternæ repromissionis, quas consequutus est iam in cœlis. Ad hoc ampliatæ benedictionis refugium quidam miser confugit vno dierum; qui pro quodam neglectu non paruæ offensionis, gratiam & beniuolentiam perdiderat sui senioris. Hic super offensa illius manens implacabilis, per multos dies non seniorum, non parium, nec aliquorum emolliebatur precibus: valde sitiens illum miserum perdere, si potuisset locum ad hoc agendum inuenire. Ad hoc perquisita est multotiens temporis & loci oportunitas, quam semper disturbabat, vt postea apparuit, beati Patris Maioli Charitas. Huic etenim miserrimorum socio, duplex inerat cordis afflictio, vel quia offensa eius apud Deum non parua manebat, vel quia super salutem & securitatem relicti corporis nulla promittebatur spes libertatis. Sic dies deducens & noctes in lachrymis, & applicans pauori dolorem in singulis operibus suis, varios & diuersos locorum anfractus requirebat, & inibi miserum corpus cælabat. Iam desperatus omnis temporalis consolationis expectatione, electæ peregrinationis iam requirebat exulatum, quo vel solummodo saluari posset corpus, quamuis deduxisset dies deputatos doloribus. Hic quodam die vadens per semitas assumptæ peregrinationis, in itinere suo obuiat beatum Patrem Maiolum. Ei suæ calamitatis aperit causas, eumque post Deum esse solum indicat, per quem se posse adiuuari consideret, si super salutis suæ proficuos vsus sibi inuigilare placeret. Perquirens idem beatus Pater doloris illius casum, & acceleratæ fugæ indicium, aperuit miser propria lachrymabilis neglectus offensa, expetere se exulationis ignota itinera, pro cuiusdam sui socij occisione, quam perfecerat post diu retentum tempus iracundiæ. Ideoque implacabilem erga se sentiens animum Domini sui, fugam assumpsisse insinuat, pro salute sui corporis. Sed amore Dei ageret idem beatus Pater Maiolus, si quoquomodo eum apud seniorem suum adiuuare posset. Victus amore Dei beatus Pater, charitatis, & pietatis præpotens signifer, reddidit aliquantulum promissionibus confortatum, & sibi, si posset, super id præstare repromittit auxilium. Sic quodam die idem beatus vir nobilem virum Otbertum nomine, seniorem scilicet eiusdem miseri ad se euocat: super præfati fugitiui serui necessaria preces ingeminat, quas diutius excusare ipsi Otberto non licuit, quoniam zelus inuictæ charitatis conseruatum semper in pectore beati Patris Maioli non minimum sibi pauorem incussit. Nam dum idem præfatus Otbertus ante sancti viri adstaret obtutus, eumque intuitus esset diligenter in oculis, tanto se perculsum pauore prædixit, vt per omnia, & in omnibus se ei obtemperaturum assereret. Redditur itaque placabilis, pro blanda persuasione Patris, perdonat vitam misero, ne priuaretur eiusdem patris amore deifico. Sed peccator post adnunciatam securitatem corporis assummens pœnitentiam pro commisso casu interfectionis, beatum ac dilectorem Dei Maiolum redditorem esse vitæ suæ temporalis indicat, & intercessionis eius auxilio, ab æternæ damnationis Charybdi se liberandum agendo pœnitentiam, insinuat.	Igitur Maiolus senectutis tempore, quo solent cæteri remissius viuere: acrisæ labore in Domini studuit seruitutem redigere, & quasi tunc nouus accederet, ac iuuenilis vigor in toto corpore ferueret, ita incredibili mentis feruore diuino famulamini insistebat. Corpus namque defatigatum senio, nullo modo quiescere sinebat ab opere consueto. Biennio vtique priusquam obiret, corpus plus solito viribus cœpit destitui, & ex hoc vocationis suæ tempus appropinquare deprehendit. Ideoque ad publicum iam procedere nolebat, sed aut in Monasterio, aut in quadam suarum cellula, pro fratrum vtilitate immorari cupiebat, vt ibi & fratres solerti studio corrigeret, & ad meliora paterna ammonitione proueheret, aut sæpius remotis omnibus, solus soli Deo inhæreret, atque attentius frequenti alternatione, aut orationi, aut lectioni vacaret. Quod ei quamquam in omni vita sua speciale fuerit studium, præsertim tamen ad hoc desudauit præcipuum circa mortis confinium. Sæpius lugebat dum spiritales viros ad memoriam reducebat, quos in diuina religione florere, ac pro defensione Ecclesiæ sanctæ viderat viriliter decertare. Eorum quidem recordatione, omni se in hoc mundo destitutum fore deflebat solatio, & ideo solamen sibi sola diuina præbebat lectio. Ideoque modis omnibus dissolui, & esse optabat cum Christo.	Ea siquidem tempestate Regis Francorum impellebatur nimia importunitate, vt secundum beati Patris Benedicti magisterium, beati Dionysij disponeret Monasterium. Qui opus bonum, vt ad vitæ finem vsque perduceret, licet finem dierum suorum iam iamque affore non ignoraret, proficisci tamen ob istiusmodi causam minime recusauit, bonam hanc virtutum suarum consummationem existimans, si ordinis monastici professores, in iustitia & sanctitate sibi socians, charitatis vnitos vinculo dimitteret. Arrepto itaque itinere territorium Aruernense expetiit, ibique in quadam sua Cella, Siluiniaco scilicet nunc loco celeberrimo, vltima exerceri ægritudine cœpit. Sensit illico prudentissimus virorum, suæ resolutionis tempus supremum. Tum vero mœror & luctus omnium, vox vna plangentium. Cumque a fratribus fuisset percunctatus, gregem sibi commissum cui commiteret, taliter eos fuisse dicitur affatus, Iesum summum Pastorem, hunc habebitis protectorem. Peregrinationis ergo quia deserebat exilium, & ad proprium lætus pergebat domicilium, ideo gaudens hos frequentabat versiculos. Domine dilexi decorem domus tuæ, & locum habitationis gloriæ tuæ. Et. Quam dilecta tabernacula tua Domine virtutum: concupiscit, & defecit anima mea in atria Domini. Et. Elegi abiectus esse in domo Dei mei magis quam habitare in tabernaculis peccatorum. Ita Deo protegente omnibus sui corporis membris integris atque illibatis, pręclaro scilicet visu, puroque auditu, sana memoria, sicut fuerat integer a corruptione carnis, nesciens labem niuei pudoris, peruenit ad exitum immortale adepturus cōpendium. A fratribus an aliquid doleret interrogatur. Respondit, nihil se habere molestiæ, sed omnia quieta & tranquilla perspicere, & videre bona Domini in terra viuentium. Tunc ante ipsum in terram prostrati, eum taliter cœperunt deprecari. Nos tibi cōmissos, Pater beatissime, paterno more absolue, sanctissimis tuis orationibus tuere: fides enim tua & opera te Christo sociāt, & ideo quicquid ab eo postulabis, præsens facilius impetrabis. Quos vt absoluit, & sanctissimis orationibus confirmauit, a communi locutione cessauit. Iam humana despiciebat, & sursum oculos ad cœlum erigebat, eosdemque versiculos vsque ad expirationem animæ repetebat, vt aure apposita, vix audiri posset, quod dicebat. Signum vero sanctæ crucis sæpius dextera sancta sibi depingebat.	Nec patitur Christus charum per sæcla clientem	Vel torquere diu, parto ve absistere regno.	Martyrium cui vita fuit, quin mole laborum	Defessum nimia, .....	Inuitat superas rerum moderator in arces,	Spiritus at cæcis ardens emergere vinclis	Emicat, & liquidas liber transfertur in auras.	Ymnizante polo, lætumque alalagma canente,	Sepserunt comites miro splendore superni.	Victoremque ferunt, trans ignea sydera lætum,	Et sistunt solio summi per secula Regis.	Dormiuit vero cum patribus suis, quinto Iduū Maiarum, sepultusque est in Basilica beati Petri, vbi eius sanctissimis meritis multa præstantur beneficia. Regnante in perpetuum Domino nostro Iesu Christo, cui est cum Patre & Spiritu sancto honor, virtus, & gloria, per immortalia sæculorum sæcula. Amen.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	ALTERA EIVSDEM BEATI MAIOLI ABBATIS Cluniacensis quarti Vita.	??	??	BEATVS igitur Maiolus, regionis quæ Prouincia nuncupatur oriundus, oppidanorum Auennicorum alumnus, Gallicana generositate conspicuus; Patre Fulcherio procreatus, nobilis parentelæ germen eluxit nobilius. Hunc parentes literarum studiis in ipsis infantiæ rudimentis extemplo destinauerunt, mentemque pueruli tenerrimam, talibus negotiis occupari decreuerunt. Docili quoque puero, diuina non defuit gratia, qui syllabarum elementis vix adhuc informatus, vltra ætatem literas combibebat, & quodam sapientiæ fulgore insignitus prænitebat, & præclaris morum ornamentis iam florebat. Non enim ætatulæ illius leuitatem sectabatur, sed Domino Deo duce, qui sibi eum iam peculiauerat, honestatis grauitate dotabatur, & mirandis virtutum præsagiis ditabatur. Verborum obscœnitates deuitabat, &, vt magis stupeas, quicquid honestum auribus hauriebat, pectoris armariolo commendabat. His nimirum gazis, animi sui thesaurum cumulabat; infantilibus a se dumtaxat remotis iocositatibus, & ineptiis. Integritatem quoque corporis in eo Dominus ita conseruauit, vt nulla carnalis spurcitiæ macula fuscatus, liliorum floribus candidior, Christo suo complacuerit, super niuem dealbatus, ipsis magistris suis moralitatis honorificentia præminebat: qua de re coætaneis suis, immo & prouectioribus admirabilis habebatur. Extollebant igitur eum magnis præsagiis, atque ipsum olim coaptandum diuinabant præcelsis magisteriis.	In illis ferme diebus, vtrisque suis parentibus mortis articulo præuentis, regioneque ipsa gentili debacchatione paulo ante deuastata (gens etenim Saracenorum suis finibus exiliens, Prouinciam crudeliter præoccupauerat) bonæ indolis adolescens, sundis paternis derelictis, Burgundiam ingressus, Matisconensem applicuit vrbem. Vbi a quodam suo propinquo, qui inter ciuitatis proceres honorabilis habebatur, hospitio receptus, atque vrbis Episcopo commendatus, in maiori Ecclesia, nec mora, Canonicus est sublimatus. Episcopus etiam super eum affectu paterno inuigilans, ipsum aliquotiens de corporis castitate conseruanda commonebat, & ne quibuslibet modis carnis suæ nitorem obnubilaret, frequentibus alloquiis precabatur. Bonus ager bonum semen lætabundus accipiebat, & mandantis mandata fidelis auditor ruminando in se traiiciebat.	Talibus igitur irrigationibus terra puerilis pectoris compluta fructificabat, & columbinus adolescens ad meliora se semper erigebat. Castitatis igitur afflatus amore nociuas lenocinantium coætaneorum aspernabatur confabulationes, & non suspectis semper adhærebat personis. Contubernales etiam suos volebat maturos esse, & eos rogabat pudicos viuere. Peritorum sermonibus inhiabat, cordisque gazophylacium magistrorum sententiis adimplebat. Vnde factum est vt literarum discendarum desiderio instigatus, audita cuiusdam Antonij opinione, qui magnæ deditus Philosophiæ Lugdunenses regebat scholas, illuc gressum dirigeret, formaque discipuli assumpta, præsidentis magisterio se deuotus commiteret. Vbi vero liberalibus disciplinis aliquatenus est imbutus, Matisconensem reuersus est, & in eadem Ecclesia pro virtutum suarum (quibus totus redundabat) odore, Diaconatus ordine, & Archidiaconatus gradu nolens & adiuratus exaltatus est.	Maiolus igitur totius strenuitatis moribus ornatus, ætate prouectus, sicut solitus, membrorum viribus destituebatur, sic animi virtutibus semper inualescebat, & de die in diem in Dei seruitio indefessus proficiebat. Non enim vt senum plerique solent, propter ætatis imbecillitatem, in aliquibus remisse agebat: neque corpori obluctanti vnquam satisfaciebat. Vigebat animus omnino irreuerberatus, vigebat armis sanctitatis munitus, miles inuictissimus. Tanquam nullas hucusque suo corpusculo indixisset pœnas, ieiunia, vigilias, orationes peculiares sibi assumebat, quæ omnia charitatis iocunditate condebat. Eleemosynam potissimum diligebat, qui manum vacuam nulli pauperum porrigebat, in omni religionis officiositate miles recens erat, nec in aliquo a perfectioribus sanctis discrepabat. Lectioni diuinæ plurimum intentus, dum de sanctis incidebat mentio, grauissime lamentabatur: suspirans si quomodo vocante Christo, eis in proximo sociari mereretur. Alternatim expeditus ad Dei, & proximi dilectionem, vitam suam instar sanctorum in bonum satagebat consummare. Fortis Agonista, ac si iuuenilibus membris ac vegeto corpore totus valeret, in se solum immisericorditer dimicare videbatur, misericorditer compateretur.	Biennio igitur obitum suum præsciuit, vocationemque suam non incertis indiciis appropinquare intellexit. Decreuit ergo in se de cætero, non ad publicum procedere, nisi necessitas ineuitabilis coegisset: neque ab incœpto labore vel aliquatenus torpore. Persistebat autem in Dei famulatu, vel in ipso Monasterio suo, vt fratribus viam sinceritatis verbis, & exemplis ostenderet, vel in Cellis ipsi Cœnobio contiguis, quatinus alternatim, vel orationi, vel lectioni vacaret, o quam profundos gemitus, o quam vberes lachrymas, homo singultuosus sæpe profundebat! Dum inter fratres sedebat, sic aliquando a communi colloquio in contemplationem rapiebatur, vt ipsum extra se autumares: dum solus erat, in turba eum putares. Ita gemebūdus cum Deo colloquebatur. Sic multum exegit tempus a muniis temporalibus incentiuis cedere nescius, florebat cigneum Abbatis caput, senectutis maturæ albicantibus floribus, & tamen valebat grandæuum corpus illibatis omnino sensibus.	Neque siquidem oculorum eius caligauit acies, nec aurium cauernosæ obsurduerunt camerulæ, nec memoria defecit, nec sensus vigor igneus in eo refrixit. Sicut enim vixerat carne incorruptus, sic præstitit omnibus sensibus, vsque ad diem vltimam inuiolatus. Fatiscentis igitur corpusculi defectum non sentiebat, quam spes lucri specialis cotidie animabat & armabat. Credebat etiam quia quotquot animas Deo suis monitis inuisceraret, tot a summo retributore stipendiorum mercedes in diem iudicij reciperet.	Burgundiam itaque Maiolus egressus, Aruernensem regionem est ingressus, in confinio territorij Bituricensis, itaut limes duarum putetur esse regionum, Aruernensis & Bituricensis. Villa est peroptima Siluiniacus nomine, quæ Cluniacensis Monasterij adiacens Cella est. Inhospitandi gratia, defessus viator deuenit, & cum fratribus qui ibi morabantur cohabitare voluit. Cum autem iter incœptum maturare destinasset, ægritudinem superuenientem præsensit, finemque suum fratribus lætus & alacer imminere prædixit. Eia fratres, inquit, Deo gratias, instat resolutio nostra, quæ vtinam sit lætitia vestra. Pastorem habetis & Episcopum animarum vestrarum, cui vos committo, cuius tuitionem vobis imploro. Adiecit etiam, & idipsum sciscitantibus. Non est nostrum, filij charissimi, vobis Abbatem eligere, sed magni consilij Angelus non patietur vos diu inconsultos: Pater omnium non deseret vos orphanos. Ab eius patrocinio quæso nusquam diffidatis, ipsum semper vobis patrocinaturum incessanter supplicetis. Erumpebant a circumstantium oculis lacrimæ, nec poterant pectora suspiriosa se cohibere. Sicut enim omnium in Patrem communis erat affectus, ita & communis omnium gemitus. Sicut commune filiationis collegium, sic & commune plorantis legionis lamentum. Interrogatus autem an doleret? se in nullo dolere respondit, sed quietum & tranquillum, se sitire ad Deum viuum, vt videre mereretur bona Domini in terra viventium. Hos autem versiculos decantans frequentabat. Domine dilexi decorem domus tuæ, & locum habitationis gloriæ tuæ. Et. Quam dilecta tabernacula tua Domine virtutum! concupiscit & deficit anima mea in atria Domini. Et. Elegi abiectus esse in domo Dei mei, magis quam habitare in tabernaculis peccatorum. Personabat siquidem lingua, quantum decorem domus Dei cor eius dilexerat ............. qui plus perpendendus est in speciosis animabus, quam in marmoreis parietibus vel abiegnis laquearibus.	Solotenus etiam fratres prostrati absolutionem & benedictionem domni Abbatis lachrymabiliter expetebant. Qua tandem vix peracta, vbertas lachrymarum & filiorum & patris vocem interrumpebat. Sacro, in quo specialiter confidebat, refectus viatico, crucis etiam reuerendæ munitus signaculo, peregrinationis huius (inter manus discipulorū expirans) ærumnosum deseruit exilium; ad sanctorum conciuium mox introductus conuiuium. Iam vero ad eius triumphales exequias, quantus occurrerit populus, non est nostræ facultatis enumerare, quoniam tanta confluxerunt Clericorum, atque laicorum examina, vt vix eos totus capere potuerit Siluiniacus. Nemo a lachrymis abstinebat, præcipue tamen Christi milites præ longa parsimonia Monachi psallentes, præcordialiter ingemiscebant. De sancto corpusculo Cluniacum transferendo multi libenter procurarent; nisi copiosiores indigenarum manus conglobatæ violenter prohiberent.	Persoluerunt igitur glebæ sanctissimæ, quæ sancti Spiritus templum idoneum extiterat, communiter exequias & lugubres & celebres. Lugubres enim communis affectus compellebat humanitas, celebres autem dictabat pia de Sancto securitas. Non enim ignorabant in Maioli solemni funere, plus gaudendum, quam lugendum: quamuis lachrymas a singulis, & ab omnibus extorqueret totius dilectionis sinceritas. Dormiuit ergo Maiolus luculenter de sæculo triumphans quinto Idus Maij, feria sexta quæ Ascensionem subsequebatur Dominicam, sepultusque est magno procuratus apparatu Siluiniaci, in beati Petri Basilica, quo in loco sanctissimis eius meritis fideliter poscentibus, multa modo proueniunt euidenter beneficia. Ibi siquidem immundi Spiritus a diu obsessis effugantur corporibus, cæci aliquando illuminantur, obstructæ surdorum aures reserantur, qualiumcumque febrium grauis intemperies temperatur: Paralytici protinus conualescunt, pedes raptorum ad malum prompti torpescunt, indulgentia peccatorum supplicantibus pręstatur. Pręstante Domino Iesu Christo, cui cum Deo Patre, & Spiritu sancto, est honor, virtus, & gloria, per infinita sæculorum sæcula. Amen.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	MIRACVLORVM SANCTI MAIOLI ABBATIS CLVNIACENSIS IIII. LIBRI DVO. CAPITVLA LIBRI PRIMI. / I. - De quadam Dæmoniaca sanata. / II. - Quod quidam cœcus lumen recepit. / III. - Qualiter quidam manum incolumem reportauit. / IIII. - Quomodo quædam mulier visum recepit. / V. - Quod ab eadem infirmitate sit alia bis sanata. / VI. - De quadam cœca diuinitus sanata. / VII. - Quod extincta candela, diuinitus sit inluminata. / VIII. - De quodam contracto sanato. / IX. - Quod ab eodem morbo alter sit sanatus. / X. - De duabus Dæmoniacis sanatis. / XI. - De eo cui vna manus aruerat. / XII. - Qualiter quidam puer visum recepit. / XIII. - Quod quidam veteranus contractus, sit sanatus. / XIIII. - De quodam Paralytico sanato. / XV. - Quod ab eodem morbo alter sit sanatus. / XVI. - De quadam muta sanata. / XVII. - Qualiter quædam muta sit sanata. / XVIII. - De quadam contracta. / XIX. - Qualiter quidam contractus sit sanatus. / XX. - De quodam muto sanato. / XXI. - De quadam cœca & Dæmoniaca. / XXII. - Qualiter quædam paupercula recepit membrorum officium. / XXIII. - Qualiter quidam sit sanatus a graui incendio corporis. / XXIIII. - Qualiter alter sit sanatus. / XXV. - De quadam, quæ maledixit radios Solis. / XXVI. - De mirabili conseruatione ceræ. / XXVII. - Quod quidam cœcus visum recepit. / XXVIII. - De quadam febricitante. / XXIX. - Quod ab infirmitate cancri sit quidam sanatus. / XXX. - De diuina ammonitione cuiusdam. / XXXI. - De quodam cœco. / IN PRIMVM LIBRVM MIRACVLORVM SANCTI MAIOLI ABBATIS Cluniacensis quarti PROLOGVS. Authore quodam, vt videtur, Monacho Siluiniacensi.	??	??	GLORIOSA virtutum opera, quæ omnipotentis Dei prouidentia per beatum suique dilectorem Maiolum dignata est operare, dum fragile sui ipsius corporis indumentum viuificaretur vitalis spiritus additamento, compendiosa prout scire potuimus, descripsimus ratione, ne diffusa verborum series legentibus fastidium generaret. Vnde excerptio virtutum adbreuiata ex innumerabilibus insignibus gestorum, o vtinam placeat legentibus cunctis; non perpensantibus interim, nec respicientibus vile meritum, & pauperculum scire exaratoris. Quis etenim tantæ fuerit perspicacitatis animi, vt omnia laudabilia gesta, quæ pro sui fidelibus Christi Domini nostri dignatio peragit, scriptis vel verbis in toto comprehendere possit? Ipsi denique per Dei misericordiam patratores virtutum quædam per eos diuinitus gesta magistraliter occultare procurant. Et quamuis ammoneantur, vt videant opera nostra bona, & glorificent patrem nostrum, qui in cœlis est. Tamen hoc præceptionis ammonitum expoliri debemus quodam salubri artificio, ne humanæ laudis fauor illud obnubilet in aliquo. Nam magni meriti apud Deum esse cognoscitur, qui in terra adhuc peregrinans pro bono fidei suæ elaborato opere, aliquibus præmonstratis miraculis honestatur. Sed & inter diuersorum meritorum speciale prærogatiuum alicui nil esse poterit sanctius & vtilius, quam vt per inhabitantem fidei, spei, & charitatis spiritum, præparet in cordis sui hospitio Domini templum: vt de eo sanctæ & indiuiduæ Trinitati, per Spiritum Paracletum dicere complaceat, Veniemus, & mansionem apud eum faciemus. Venit etenim ille septiformis spiritus, septemplicibusque virtutibus illud purificatum beati Patris Maioli repleuit domicilium, dum eum exornauit spiritu sapientiæ & intellectus, adimpleuit eum spiritu consilij & fortitudinis, adornauit spiritu scientiæ & pietatis, & ignescere fecit in spiritu timoris Domini. His etenim virtutum carismatibus, illas innumerabiles legiones Monastici nominis, ipse signifer præuius coaptauit ad vnanimitatem eximiæ probabilitatis. Et sic vnus cum Deo spiritus fact9, sicut dicitur, Qui adhæret Deo, vnus spiritus est, in quadrifidis terrarum spatiis plurimos quosque fideles in Christi Domini nostri seruitio reddidit vnanimes. Quam enim inuiolabiliter magistrali censura & dulcedine paterna decus cœnobitalis normæ custodire fecerit, quam non suo, sed alieno imperio viuentium amator fuerit: testatur illud Cluniacensis nobile collegium. Hoc Alamannia & Longobardia, Burgundia & Prouincia, Francia intonat cum Pictauensi patria. Plurima namque antiqui decoris Monasteria, suo exhortatu deifico, meliorationis recaptauerunt salutis & honoris commoda. Multa ab eo incrementi & profectus habuere principia. Et ex omnibus, vt in Propheta legitur, in cubilibus in quibus prius dracones habitabant, orietur viror calami & iunci, resecata venenati vitij venena, exortum deinceps granum honoris ad incrementum succreuit æternæ benedictionis. Attamen inter multarum virtutum insignia, in illo laudum fundamēto, quod apud Deum speciale & copiosum est, se semper exercuit, vt multos scilicet hæredes Dei, cohæredes autem Christi institueret, vel pro demonstrata in anterioribus via, vel pro insinuatæ recompensationis dono. In tali cooperationis studio se coaptauit assiduo, & horum studiorum in vita sua consecutor & cooperator fuit præpotens. Et nunc deposito carnis onere, in cœlis lucidum & sanctissimum sydus renitens, ampliatarum virtutum eructat cumulos. Hos ex parte aliqua pro paterno imperio domni ac reuerentissimi Odilonis Abbatis, obedimus mādare scriptis. Quoniam & eiusdem patris nostri Maioli ad Deum specialis aduocati armatus confidentia, fide, spe, præstolor: vt quantum distat Ortus ab Occidente, tantum longe faciat a me commissarum negligentiarum iniquitates proprias. Nam plenus bonitatis & misericordiæ isdem beatus Maiolus iocundum sæculi memoriale, post multa in vita sua patrata miracula, post, secundo depositionis suæ die, prærogatiua, miraculorum resumpsit gesta, quæ indeficientissime ad laudem Dei, & ad memoriam eiusdem patris perseuerant, quoniam dum aduiueret, vt id promereretur, fide & rebus obtinuit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quadam dæmoniaca sanata.	??	??	Ad tumulationem igitur pretiosi corporis domni ac Dei dilectoris Maioli, quædam perditæ mentis mulier, dum diu multumque vexaretur grauissimo incommodo, tandem similis mortuæ ad terram corruit, & post paruissimum sana & incolomis recepto mētis sensu surrexit: nobisque se sanatam esse innotuit, dum rationis non ignaram se, verbis & factis demonstrauit. Pro cuius sanitatis commercio læti & alacres fratres Siluiniacensis Cœnobij, & quia tam honesto initio seriem suarum virtutum beatus Pater Maiolus decorabat, Deum cum circumadstanti populo benedicunt, eique laudationis vota persoluunt.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod quidam cœcus lumen recepit.	??	??	Qvidam vero associatus magni Conuentus populi, oculorum visusque adgrauatus dispendio, ipso eodemque die, quia fidem habuit, dum sancti Patris Maioli gratiam inuocat, & meritum ipsius corde & voce petit, cum lumine mētis, lumen promeruit recipere capitis, Deum benedicendo. Cuius virtutis agnoscentes præconium, cum inluminato homine reddunt eiusdem loci fratres inluminatori cordium laudes, pulsatis campanis & conlaudato Deo.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter quidam manum incolomem reportauit.	??	??	Altera dehinc die, dum Monasterij Siluiniacensis familia, cum cæteris operariis exhortatu fratris Malguini, qui super id opus sedulus inuigilator aderat, super beati viri Maioli tumulum aliquid lapidei operis perageret, vnicuique satis quid facere parum videbatur, quamuis vnusquisque quantum posset laboraret. Vnde inter cæteros cæmentariorum artifices, extitit quidam nomine Constantius, qui dum sollicitius operi insisteret, magnumque quadrum super cœptum opus vellet voluere, repente super manum eius voluitur, & inde grauiter affligitur. Sed ad demōstrandum beati viri meritum, & ad confirmandam famuli fidem, dum sancti Patris Maioli nomen inuocat, leni tractu oneratam manum ad se reuocat sanam & incolomen, & sic tantummodo solum digitale quanti perdidit, & in reliquo corpore sanus remansit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quomodo quædam mulier visum recepit.	??	??	Qvædam igitur mulier Stephana nomine, de S. Iuliano, prolongatæ cœcitatis tenebras miserabiliter patiebatur. Et per multa Sanctorum pignora auxilium deprecatura progrediens, super cæcitatis suæ moras remanebat gemens, tandem lassabunda, diffisaque de suæ sospitatis incolomitate domo remanet, & detrimentum sui visus tantummodo condolet. Sed tandem beati Patris Maioli famam virtutum per multos veridicos audiēs resumpsit vires, & recaptat orationis dies. Ad beati viri tumulum se pertrahi fecit, a ductore præuio. Dum quoque orationis verba inibi multiplicat, & fide Deum inuocat; adest beati Maioli generale auxilium, quo depellitur ab oculis orbatæ mulieris cæcitas, quia filius lucis, & non filius tenebrarum fuit. Resumpto denique claritatis die, reuertitur ad propria sine ductore. Et læti & alacres pro miraculorū frequenti replicatione, eiusdem loci remanent fratres, & pro viso miraculo, sicut & pro quamplurimis, decantant Hymnum, Te Deum laudamus, in excelsis.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod ab eadem infirmitate sit alia bis sanata.	??	??	Altera mulier eiusdem infirmitatis elaborans incōmodo nomine Heldeardis de Mauziaco, ducere se fecit ad B. Patris Maioli tumulū, & ne sola priuaretur antidoto sanitatis multis conlato, sumpsit lumen oculorum subito, vnde satis rustica, & intellectu scientiarum nescia, dum sine gratiarum actione redire ad propria voluit, lumen receptum perdit illico, & replicatus est ei dolor cum lucis dispēdio. Sed tamen omnipotēs Deus, qui humilia respicit, & alta a longe cognoscit, huic noluit tollere spem sanitatis recuperandæ. Nam & in animo illius posuit, vt ad expetendum iterum beati Patris Maioli remedium reuerteretur, si quoquomodo posset gaudere vt sui ipsius misereretur amplius. Vnde rediens & cum fide Deum inuocans, post prolongatas nimiæ importunitatis querelas, sicut dicitur, quia regnum cœlorum vim patitur, & violenti rapiunt illud: rapuit & extorsit precibus lumen oculorum, quod perdiderat neglectu reddendarum actionum. Hoc replicatum miraculum cognoscens congregatio Monachorum inibi manens, æternum patrem vocibus conlaudat, & pro viso miraculo, campanas aliquandiu sonare commendat.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quadam cœca diuinitus sanata.	??	??	Hildeburgis & altera mulier ab Aruernensi patria, eiusdem infirmitatis non dispariliter orbitate damnata, dum beati Patris Maioli interuentum replicat, adportatam cæcitatem ab oculis abdicat. Hæc ante sancti viri sepulchrum solo tenus prostrata, dum pugnis pectus lacerum verberat, disrumpitur oculorum cæcitas, & redit eius corpori alacritas, & tenebroso quondam capiti claritas. Sic lætificata præoptatæ benedictionis munere, ad suæ stationis locū reuertitur, sine terreno ductore, & viam, & veritatem, & vitam quæ Christus est, conlaudat, propter in se factam virtutem, quam vbique adnuntiat.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod extincta candela diuinitus sit inluminata.	??	??	Qvam libenter seruientium sibi, beatus idem Pater Maiolus obedientiam suscipiat, multis virtutibus demonstrat. Vnde enarretur vnum miraculum, satis abundeque in vita sua frequentatum: vt seruientes sibi ad fidem veritatis excitet, & ad meliora de die in diem tendere submoneat. Paucis enim elapsis diebus, postquam beatus Pater Maiolus ad cœli curiam transiit lætus: quidam frater Odo ad beati viri tumulum, inter alios seruitutis obsequium adhibebat. Dum autem vno dierum candela, quæ ante sancti viri tumulum ardebat, fuisset extincta, expauit negligentiam: & pro inertia sui, veritus est aliorum fratrum & circumadstantis populi verecundiam. Sic extinctam arripiens candelam, & ad eam accendēdam aliubi portans, in medio itineris resumpsit candela lumen claritatis. Sicque ammirans prædictus frater lumen cœlitus datum, reuertitur lætus ad beati Maioli nobile Mausolæum. Et laudibus Deum intonat pro viso miraculo, aliosque fratres pariter non modico lætificauit gaudio.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam contracto sanato.	??	??	Herbertus quidā vocabulo extitit, qui sancti ac Dei dilectoris Maioli gratiam & meritum misericorditer inuenit. Hic per multa dierum spatia, manuum ac pedum perdens supplementa, viuebat cum dolore, edebat panem suum cum fletu sine intermissione. Cuius miseriæ importunitas adcrescebat illi quotidie, quia nec aderat, quæ eum lætificaret sanitas, nec communis eū a mundo subtrahebat mortalitas. Sic diebus ac noctibus, continuans plorationis singultus, tandem resumpsit spem consolationis, & ad requirendum Patris Maioli adiutorium, se in carrucam imponere fecit, & ad sancti Patris limina se adducere fecit. Vbi aliquandiu commoratus, dum multos & innumerabiles videret & audiret redire sanos, quamuis pro sancti virtutibus gauderet, crescebat ei tamen dolor, quia solus supererat, cui non præstabatur salutis & sanitatis honor. Sed tandem excoctus in camino paupertatis, vicit fide infirmitatem grandem corporis. Nam per beatum Maiolum data est illi cœlitus perfecta corporis sanitas, ante eiusdem Ecclesiæ forenses ianuas. Vnde de carruca vbi positus fuerat, dissiliens: in Ecclesiam intrat, Deum ac Dominum benedicens, & gratiarum vota obtulit medico suo, suæque salutis beato Patri Maiolo, & fratres eiusdem loci reddunt Deo vota solemnia laudationis frequentata, pro his & similibus quotidianis miraculis.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod ab eodem morbo alter sit tanatus.	??	??	Postquam igitur primo beati Maioli corpus cum maximo honoris & reuerentiæ cultu est sepultum, & ad sanctissimum eius caput, altare quoddam est constructum, fratres Deo inibi seruientes commune ac salubre tale inuenerunt consilium. Ad Episcopum namque, in cuius diœcesi isdem erat locus, transmittunt, vt altare illud consecraret. Vnde veniens domnus Beggo, Aruernensis sedis Episcopus, altare illud cum magna consecrauit reuerentia. Quod audientes circumquaque diuisi populi, conuenerunt innumerabiles inibi. Inter quos quidam homo nomine Constantius, contractus, nullique vsui aptus, dum in Ecclesia positus premeretur a circumstanti populo, & volueretur in terram velut ligatus a vinculo, subitam inuenit salutis & sanitatis viam. Sanus & incolomis surrexit pro meritis sancti Maioli, & sic Deum conlaudans ad propria rediit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De duabus Dæmoniacis sanatis.	??	??	In ipso enim eodemque die, duæ quædam fœminæ quæ oculto Dei iudicio sensum mentis perdiderant, rationis & sanitatis recipiunt remedium, & sic adnuntiantes omnibus sancti Maioli meritum, amicis & parentibus suis, magnum contulerunt pariter gaudium.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De eo cui vna manus aruerat.	??	??	Altero die puer quidam de Cauannis villa aduenit, qui virtutem vnius manus totam perdiderat. Nam ea velut lignum aridum ad corpus illius depēdebat, & nec caloris nec frigoris vllum sentiebat temperamentum; nec erat valida ad faciendum alicuius vtilitatis artificium. Cum crescente ætate corporis, crescebat quotidie in illa parte augmētum infirmitatis, & quamuis non haberet isdem puer ætatem, ad perfecti sensus retinendam gratiam, inuenit sibi tamen salubris consilij semitam. Hic ad commune salutis remedium, Patrem scilicet Maiolum appropiat, eumque super necessitatis suæ summam, adiutorem inuocat. Cuius pueri preces suscipiens Dominus meritis sancti Maioli ad pristinam sanitatem manum illius reduxit, & sic perfecte melioritatem reportauit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter quidam puer visum recepit.	??	??	Alio etenim die aduenit alter, puerilis ætatis non transcendens terminum, nomine Heldinus, qui cæcitatis erat adgrauatus turbine. Qui licet exterioris perdidisset officium luminis, interioris tamen non perdidit bonam voluntatē mentis. Hic parentum suorum adiutorio ad sanctum Maiolum adductus est, & in Ecclesia positus attendebat inluminationis suæ horam. Illius autem miseriæ condolentes amici & parentes, vota precum solemniter replicant pro eo, & misericordiam omnipotentis Dei inuocant assiduo. Dum namque diebus & noctibus sancti viri expetunt suffragium, cordis sui in fine adimpletum congaudent desiderium. Nam vnum dierum dum isdem puerulus in Ecclesia resideret, subito se videre candelas ardentes proclamat, & quæ in Ecclesia agebantur, se videre manifestat. Super quod negotium sanitatis, certi facti parentes pueri, magnæ laudationis iubilos secundum suum scire decantant. Sic læti & alacres reuertentes ad propria, suo exhortatu multos venire faciūt ad sancti Maioli limina.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod quidam veteranus contractus sit sanatus.	??	??	Brioderensis dicitur vicus in pago Biturico, de quo quidam contractus & omni membrorum officio perditus, a parentibus suis apportatus fuerat ad sancti Maioli Ecclesiam, si quoquomodo illius intercessionis promereretur inuenire gratiam. Hic in decrepitæ ætatis senio, tali laborās incommodo, pro adipiscendæ salutis & sanitatis vtilitate instabat attentius in ipso ætatis iam fine. Qui clausus pugnis, recuruatus ad ventrem genibus: in solo capite formata videbatur hominis effigies, cætero autem corpore, deformis videbatur materies. Hunc parentes & amici desperabant posse amplius aliquid sanitatis consequi. Sed vt in antiquis est sapientia, vicit tandem veternosum debilitatis & contractionis nodum, importunitas eius orationum. Nam celebrantibus fratribus in Ecclesia Missarum solemnia, venit super miserum beati Maioli interuentu visitatio Angelica. Quæ ad pristinam sanitatem manus debiles reducit: & genua quondam titubantia, viam carpere fiducialiter permisit. Et reformatur tota perdita corporis virtus, quoniam non dubitauit hanc se posse assequi veteranus beati Maioli intercessionibus. Hoc adiutorium consequutus in fine dierum, reuertens benedicit Deum, & sanctum eius conlaudat Maiolum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam Paralytico sanato.	??	??	Dira paralysis quidam adgrauatus erat nodositate, qui se fatebatur esse de Eglismonte. Cuius iuuenile corpus fœdauerat grauis contractio manuum ac pedum. Itaut manus illius chiragra, pedes autem eius vexarentur infesta podagra. Hic in vehiculo quo recumbere solitus erat, circumligatus fasciolis, adducitur a parentibus suis ad sancti Maioli perquirendum adiutorium. Deportatus autem hic in Ecclesiam, super negotium suæ salutis, inuigilat precibus, & super hoc inuigilare suos parentes ammonet instantius. Inuitat precaturos adesse, quorum ductu inibi videbatur adductus fuisse. Tandem vno dierum aduenit languenti hora miserendi eius, pro dilectoris Dei Maioli precibus. Nam eius interuentu recepit rectitudinem manuum & conuenientis motionis digitorum. Pedibus eius, ambulandi non defuit fortitudo. Quæ beneficia adduxit sancti Maioli meritorum magnitudo. Post resumptam corporis sanitatem diu multumque expectatam, ad propria rediit, & gratiarum actiones Deo, sanctoque Maiolo reddidit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod ab eodem morbo alter sit sanatus.	??	??	Eiusdem infirmitatis afficiebatur damno quidam de Neuernensi pago. Hic similior deformi materiæ, præ nimia condemnatione corporis, magis videbatur ad deuoluendum habilis, quam seruaretur ad honorem standi vel ambulandi. Qui simul opere manuum perditus, ob hoc magis videbatur esse deformis, quod mentum eius conglutinabatur genibus ambobus. Hic audiens multos populos aduenire ad sancti Maioli auxilium, hoc opus se debere experiri deliberat; confidens quia eiusdem sancti apud Deum tanta esset gratia meritorum, vt per eam sanari posset a distortuosa contractione membrorum suorum, & posse se assequi eius interuentionibus sanitatem, si adductus fuisset ad eius sanctissimam ædem. Hanc voluntatem parentibus & amicis suis indicans, quibus sanior mens fuit, illius voluntatem laudant: minus creduli hoc inaniter se facere pensant. Sed Deus qui alta a longe cognoscit, salubriori consilio hunc confortauit. In quodam comportatorio loculo transpositus, ad Siluiniacense Monasterium adducitur, vbi paucis diebus salutis & sanitatis adtendens remedium, non remansit frustratus spe, quia illius itineris voluit subire laborem deuote. Nam post matutinale obsequium ante S. Maioli tumulum hic residens, cœlitus subitaneam recepit corporis alacritatem. Manuum ac pedum eius consolidantur nerui: mentum a genibus ipsius disrumpitur, gratia Christi. Et qui antea vt pronum animal terram respiciebat solummodo, erectus in statu naturali proclamat sancti Maioli virtutes in publico.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quadam muta sanata.	??	??	Eiusdem diei vespertinali iam hora, post multa patrata miracula, quædam mulier adducitur muta. Quæ post receptum loquendi officium, se dixit esse de pago Antissiodorensi, Helenamque se vocari innotuit. Hæc præ nimia infirmitate totius corporis, perdidit modulos promptæ loquutionis, quos reformauit beati Maioli interuentus, quoniam & hanc adiuuare volebat placatus. Nam dum resideret ad ianuas præfatæ Ecclesiæ, subito obdormiuit. Post euigilationem vero, leui motu linguā deducere intra fauces cœpit. Posthinc horrificum quoddam screans & sanguinolentū sputum, suauius agere cœpit. Balbutiendi initium inchoat, & postmodum formatos sermonum discursus enarrat. Sic Deum conlaudans sanctumque Maiolum prædicans, repedauit ad propria, hilaris & iocunda.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter quædam muta sit sanata.	??	??	Vnius manus virtutem perdiderat quædam mulier, cui & ad multiplicandum doloris numerum, accreuit locutionis dispendium. His tantis & tam grauibus afflicta doloribus, similis videbatur mortuæ, qui operationis & loquutionis miserabiliter priuabatur munere. Vicit tādem mulieris infirmitatem expetita beati Maioli misericordia, quæ multis profuit, nobisque in perpetuum profit. Hæc in Ecclesiam, vbi eius sancta cōdita sunt membra intrat, gemens & plorans, & quamuis non posset necessaria sui corporis verborum officio dicere, ea tamen reuoluebat fide, & in seipsam comprobauit, quia ad cor contritum & humiliatum Dominus Deus respicit. Nam vno dierum recepit prius sanitatem condemnatæ manus, remansit tamen interim perditæ locutionis ploratus. Super quo adiutorium sancti Maioli corde, non voce inuocat, vt clare post innotuit, quoniam sanitatem linguæ tali modo recipere meruit. Residens namque hæc in Ecclesia, ante sancti Maioli tumulum, recepit oris & linguæ prius perditum officium.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quadam contracta.	??	??	Qvidam pauperum pauperrimus filiam vnicam habebat, quam horrifica contractio totius corporis, monstro simillimam reddiderat. Hæc manibus & genibus, cubitis & pedibus condemnata grauiter, eo loci tantum vbi ponebatur, remanebat: suique cruciatus dolorem lamentando & plorando replicabat. Huic quippe reseruata erat vita ad amaritudinem animæ, quia nec ad sanitatem reuertebatur, nec ad optatam mortem perueniebat. Remanserat interim illi sola vocis & linguæ potestas. Cuius horrendæ vociferationis singularitas, heu! nimium tædebat circumstantes audire, & commouebat dicere ad eam venientes, Domine Deus miserere. Vocem huius orationis audiuit Dominus, & eam meritis & interuentu sancti Maioli, pristinæ sanitati restituit, propitius. Nam transposita hæc in quadam parte præfatæ Ecclesiæ, diuinitus recepit corporis integerrimam sanitatem. Quod pater eius aspiciens, lætus cum ea ad propria est reuersus, quam quōdam apportauerat lassabundus.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter quidam contractus sit sanatus.	??	??	Vno dierum, vespertinali iam hora peracta, quidam homo nomine Bernardus ante fores Ecclesiæ prædictæ remansit grauiter contractus. Vbi per totam noctem inuigilans, attendebat consolationis locum orans. Dum autem eiusdem loci custodes Matutinalē sonassent horam, apertis ostiis cum reliquo populo hic introiuit, adhuc reptando, eoque plus accendebatur ad orationis & deprecationis replicationem, quia plurimos videbat & audiebat attentos, ad reddendas gratias, propter receptæ sanitatis diuitias. Tali animatus fiducia, & de Dei non desperans misericordia, & vt dicitur, ad aliquem sanctorum conuertere, in adiutorium suum sanctum inuocat Maiolum. Idcirco recepit pro fide sua, & pro intercessoris sui gratia integerrimam sanitatem: & amicis & parentibus suis apportauit magnam iocunditatem.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam muto sanato.	??	??	Qvidam in iam perfecta ætate corporis, mutus manebat ab vtero suæ matris: qui nec linguam ad loquendum mouere poterat, nec bene buccam ad tale officium aperiebat. Tali laborans incommodo, exquirebat medicorum medicamina, quæ sibi nihil proficiebant, sed ad incrementum laboris semper illi veniebant. Viuebat mutus cum dolore, necessitatis suæ diuersitates perquirens manuum demonstratione. Hic audiens & videns multos infirmos ad sanitatem redire, beati Maioli interuentione, arripuit baculum, & ad sancti festinat venire sepulchrum. Vbi dum vno dierum diuinum auxilium sibi adesse deprecatur corde, vocem locutionis meruit recipere, & in tali est redditus loquendi virtute, ac si nunquam pro tali laborasset infirmitate.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quadam cœca & Dæmoniaca.	??	??	Omnipotens Dei misericordia ad glorificandum fidelem suum Maiolum, redire fecit ad suæ mentis statum quamdam mulierem. Hæc cum amissione mentis & rationis, patiebatur pœnas superimpositæ cæcitatis. Et quāuis teneret oculos apertos, nullos tamen videndi recipiebat radios. Quæ ad sancti Maioli tumulum reducta, in proximo & rationis & videndi recepit officia.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter quædam paupercula recepit membrorum officium.	??	??	Inter reliquum populum aderat & quædā miserrimarum mulierum miserrima: quæ nec poterat coaptare digitos ad laneficium, nec perfecte retinebat aliorum membrorum officium. In tam graui nodositate contractionis vincta, a parentibus ad sancti Maioli sepulchrum est adducta, vbi dum deplorat doloris sui multitudinem, diuinitus recepit integerrimam corporis sanitatem, & sine vlla titubatione corporis, ad propria rediit, quia pium adiutorem dolentium sanctum Maiolum deuota requisiuit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter quidam sit sanatus a graui incendio corporis.	??	??	Qvædam incēdiosa pestis per multa terrarum loca excreuerat, quæ multorum corpora exanimata reddiderat. Huius tremendæ afflictionis horrore, quidam homo afficiebatur a pedum parte. Qui dies & noctes deducens cum gemitibus & lachrymis, veteranam barbam, & cigneum caput detrahebat manibus. Nec edebat cum requie panem, nec poterat donare corpori vllam pausationem. Hoc tale quasi infernale cruciatum, non solum ab illo vno, sed etiam a pluribus extinxit sancti Maioli meritum. Hic ad expetendam eiusdem sancti misericordiam vouit, & non remansit frustratus prece, quia in sancto Maiolo magnus inueniebatur fons misericordiæ. Extinctum est ab eo ipsius meritis insernale detrimētum corporis, nec amplius depastus est ignis vestigia pauperis. Stillicidium misericordiæ ad hoc propellendum incendium, hic adinuenit, & dum in se factam misericordiam aliis indicat, ad eundem sanctum Dei venire multos confortat.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter alter sit sanatus.	??	??	Aduenit alter eiusdem calamitatis afflictus miseria, qui iam pene simili adustione, cœlestis vindictæ manus perdiderat. Nam plurimorum vnguium, digitorum scilicet, numero iam carebat, & decurtatos digitos aliis intuentibus demonstrabat. Sed dum hic in sancti Maioli Ecclesiam introiuit, & orationis vota quam frequenter replicauit, finem ardentis infirmitatis, initium lætus suscipere meruit sanitatis.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quadam quæ maledixit radios Solis.	??	??	Qvædam rusticarum mulierum inscia, acris ardoribus solis quodā die perusta, inscienter maledixisse radios eiusdem solis se in posterū pœnituit. Nā post finitum eiusdem stultitiæ maledictum, & ipsa lumen perdidit oculorum. In cuius cæcitatis caligine permanens per longum tempus miserrime, licebat ei satis deplorare tam grandem negligentiam. Sed confidens posse se reinluminari per beati Maioli meritum, ad eiusdem sancti se fecit adduci sepulchrum. Vbi deplorans cæcitatis suæ tenebras, eradebat paulatim commissæ negligentiæ causas. Tandem Dominus de cœlo prospiciens, abstulit peccatum illius, & pro meritis sancti Maioli, reddidit illi pristinum lumen oculorum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De mirabili conseruatione ceræ.	??	??	Altera extitit cui Deus demonstrauit quantum fides illorum valeat, qui eum in veritate diligunt. Hæc in domo sua quandam particulam ceræ posuerat, de qua in honore Dei, & amore sancti Maioli facere candelas disposuerat. Sed vna nocte eandem domum mulieris vorax flamma consumpsit. Facto autem mane consumptis omnibus rebus quæ introrsus erant, in quodam vase quod dependebat ad medium stipitem domus, ceram illam integram inuenit, super quam rem ammirata, intellexit hoc accidisse pro beati Maioli merito, cui prius promiserat illud donum ex bono animo. Sic eam assumens, & candelas exinde faciens, ad sepulchrum sancti venit, & promissionis suæ dona reddidit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod quidam cœcus visum recepit.	??	??	De Monasterio Cuciaco quidā adductus est, priuatus lumine oculorum claro. Qui per multa dierum spatia tali laborans cæcitate anxia, victum quærebat mendicans cum suo ductore. Vnde adductum eum ad Ecclesiam sancti Maioli reliquit ductor suus: & exinde adcreuit ei doloris locus. Sed in eadem Ecclesia remanens, precibus & fide extorsit, & recepit lumen oculorum, aduocato sancti Maioli adiutorio, & resumpsit sine ductore viam gaudens, qui prius venerat cæcus & gemens.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quadam febricitante.	??	??	Qvædam mulier Neuernensis patriæ, graui febrium cruciabatur languore, pro quo similis iam videbatur mortuæ, quia illum sustinebat cum magno dolore. Super illius infirmitatis curationem, multorum medicorum iam requisierat medicamen. Sed illud nullomodo adiuuabat eam, nec tollebat ab illa tantam miseriam. Vnde diuina dispositione contigit, vt hæc candelam quandam ad mensuram suam faceret, eamque si posset apportaret, vel si non posset, per aliquem hominem transmitteret. In hac bona voluntate permanens, & factam candelam in domo sua ponens, in anteriori nocte quando eam in crastino debebat apportare ad sancti Maioli Ecclesiam, obdormiuit. Horam autem veniendi quam deliberauerat, præuenit adiutorium sancti Maioli. Nam surgens illa diluculo, sensit se sanatam medicamine diuino, & factam candelam alacrior accipiens, ad prædictum locum venit, & gratias Deo & sancto reddidit Maiolo.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quod ab infirmitate cancri sit quidam sanatus.	??	??	Graui infirmitate cancri quidam homo nomine Christianus affligebatur, qui brachia & cubitos habebat iam pene consumptos. Hic ad sancti Maioli venit sepulchrum, & super infirmitatis suæ querimoniam, eiusdem sancti requirebat misericordiam. Et custodes eiusdem loci multa prece submonuit, vt ei aliquid vini darent, vnde corpus sancti Maioli ablutum esse scirent. Quod accipiens, & ex eo membra infirma perfundens, pristina sanitas venit, & cancri acerba depactio recessit. Sic medicatus diuino medicamine, suffragante sancti Maioli pia interuentione, lætus rediit, & lætos suos amatores fecit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De diuina ammonitione cuiusdam.	??	??	Sicut omnia credere, mentis est præcipitatæ, ita nihil credere, nimium est mentis pertinacissimæ. Cuidam namque mulieri habenti vnicum filium, quædam honestatis persona dormienti apparuit, eamque ammonuit, vt suum illum vnicum filium sancto Maiolo ad seruiendum traderet. Huic visioni non apponens animum, inane credidit & vanum, vt ad mulierem tantæ paupertatis, commendatio illa veniret cœlestis. Hoc primum mandatum tradens obliuioni, secundo ammonetur, vt huic det studium operi, si remanere velit in sanitatis suæ locum. Sed brutum animal, nec primum cœlestis visionis arcanum, nec secūdæ comminationis recepit arcanum. Non paucis postea euolutis diebus ammonetur tertio: vt suum illum filium reddat ad denominatum officium, sed vt inchoatæ incredulitatis permanens adhuc nodo, perdidit virtutem corporis pro neglecto interim mandato. Et ad vltimum deuicta molestia corporis, redidit demandatum infantem ad seruiendum sancto Maiolo. Et sic post nimios cruciatus corporis, rediit ad sanitatem hilaris. Eundem ipsum puerum tradiderunt eiusdem loci fratres literis erudiendum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam cœco.	??	??	De Theothisca terra, quidam aduenit priuatus claritate luminis perspicua. Hic in longissimæ cæcitatis remanens tenebrositate, non requirebat die illa iam tunc aliquod medicamentum. Nam super hoc quondam instantissime inuigilauerat, sed omni adiutorio caruerat. Sed & hunc beatus Maiolus, quamuis in longissimis terrarum esset positus locis, misericorditer adiuuit. Is etenim cœcus assumpto longi itineris ductore, ad limina eiusdem sancti se adduci faciebat, magna inquisitione. Vbi per aliquantos dies remanens, recepit visum oculorum, per sancti Maioli adiutorium.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	MIRACVLORVM SANCTI MAIOLI ABBATIS CLVNIACENSIS IIII. LIBER II. CAPITVLA LIBRI SECVNDI. / I. - De eo qui sancto adductus, sanatus suit. / II. - De quodam muto sanato. / III. - De quodam cœco sanato. / IIII. - De altero cœco inluminato. / V. - Quomodo quidam frater sit sanatus a graui dolore articulorum. / VI. - De quodam hydropico. / VII. - De quodam contracto & sanato. / VIII. - De quadam muliere surda, & diuinitus sanata. / IX. - Qualiter quidam peregrinus, perdita sua per sanctum virum recepit. / X. - De puero qui septennio mutus permansit. / XI. - De quodam contracto sanato. / XII. - Qualiter quidam aquam Ligeris transierint. / XIII. - Quidam vouens candelam, recepit sanitatem. / XIIII. - Quidam contractus sanitatem recepit. / XV. - Qualiter quidam cœcus visum recepit. / XVI. - Quidam contractus sanatur. / XVII. - De altero contracto. / XVIII. - Dum quædam virtutes sancti nō credit, ferrum manui illius adhæsit. / XIX. - De quadam Paralytica. / XX. - De quodam cœco inluminato. / XXI. - De quadam Paralytica. / XXII. - Quidam contractus ad sanitatem reuertitur. / IN SECVNDVM LIBRVM MIRACVLORVM SANCTI MAIOLI ABBATIS Cluniacensis quarti PROLOGVS.	??	??	DIGNE etenim Dominus Deus omnipotēs æquissimus retributor meritorum & operum, beatum Maiolum tantis & innumerabilibus miraculis choruscare facit in terris, quoniam quidem illud promeruit semper bene viuendo, & in stadium præsentis vitæ iuste currendo. Nam quinos sensus corporis sui coercitos semper censura magistrali, aptos & idoneos exhibuit donatiuo cœlestis brauij. Vnde semper se exhibendo hostiam viuam, sanctam, Deo placētem, glorificauit & portauit Dominum Deum in corpore suo. Igitur digne & laudabiliter illum clarificat miraculis, complens in eo illud signaculum benedictæ promissionis. Qui me, inquit, glorificat, glorificabo eum. Nam huius promissionis est immemor, qui super beati Maioli, cui viuere Christus fuit, & mori lucrum, audita vel visa miracula, aliquod incredulitatis posuerit asperum, vel malæ infectionis ruminauerit inuentum. Is etenim quātus fuerit in salute aliorum, testatur illud quadruuium virtutum, in quo semper inuigilauit, & pro recipiendæ beatitudinis præmio, & pro aliorum salutis exemplo. Ab ipso namque prudentiam constantis vitæ, temperantiam discretionis maternæ, fortitudinem victricis palmæ, & iustitiam æquissimi libraminis sumpsit, quicumque sancto eius comitatui veraci fide adhæsit. In his virtutibus se semper exercuit, non autem per speculum & in ænigmate, & his repletus est in suo tempore. Pro his virtutibus se semper comitantibus, peregit in vita sua miraculorum innumerabilia signa, & nunc post fœlicis vitæ suæ cursum, illud centuplicatum reddit gaudium.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De eo qui sancto adductus sanatus fuit.	??	??	In villa Briceolis extitit quidam, attingens annos puerilis ætatis, quos deducebat cum dolore & miseria, quia manuum & pedum perdiderat officia, propter contractionem nimiam. Crescebat illi misero numerositas dierum, & decrescebat moriens officium prædictorum membrorum. Sed hunc diuinæ pietatis incomprehensibilitas adiuuit, & sancti Maioli pietas. Nam quia per se non poterat vadere, hinc parentum, hinc aliorum hominum apportatur manibus, ad sancti Maioli sepulchrum. Vbi plurimis diebus adtendens sanationis fructus, non remansit priuatus adiutorio, quamuis dimissus esset a suis in eodem loco. Post aliquos autem dies, reapportatus a parentibus ad propria loca, replicabat doloris & plorationis infortunia. Sic multipliciter decoctus igne tribulationis, reapportatur iterum ad sancti Maioli sepulchrum. Vbi Deum inuocans fide plena, desiderati voti sui compos efficitur, & diuinæ pietatis fons ei aperitur. Secundo igitur die quo iterum ibi reapportatus fuerat, illud prius a se elongatum sancti Maioli adiutorium valde sibi sensit esse approximatum. Manuum namque & pedum recepit integerrimam sanitatem: & ad propria sanus rediit benedicens Deum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam muto sanato.	??	??	Qvidam aduenit mutus nomine Heinricus, ad sancti Maioli sepulchrum. Hic ad tempus perdito oris alloquio viuebat mutus, & afficiebatur magno doloris incursu. Si quid necessitatis propriæ aliquando voluisset petere, hoc tremulo capite, hoc requirebat digito indice. At vno dierum arripiens baculum, ad sancti venit sepulchrum. Vbi expectans sanitatis votum, quia ore non poterat, corde Deum sanctumque inuocat Maiolum. Et dum pulsat cœlum precibus, aperitur eius oris locus. Sic damnatione linguæ perdita, & sanitate adepta, lætus ad sua reuertitur, & inde Deus magnificatur.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam cœco sanato.	??	??	Qvoddam etiam miraculum adiungimus, de quo non solummodo vulgarem populum testem deducimus, sed etiam ipsum Regem HVGONEM, Comitemq. Burchardum, filiumque eius domnum Rainaldum Parisiensem Episcopum. Hic igitur Rex, ad sancti Maioli expetendum auxilium veniens, super infirmitatis suæ grauitudinem inuenire promeruit aliquantulam leuigabilitatem. Qui vno dierum, post peracta orationum solemnia ab Ecclesia progrediens, quendam cœcum in eodem loco inluminatum audiuit. Quem ad se adduci iubet, vt ab eo veritatem retineret. Dum namque in pauperem talem virtutem factam esse, pro certo cognouit, præ gaudio sicut vir magnæ dulcedinis cum supradictis personis profluos lachrymarum riuulos effudit. Sic quoque cum multa turba populorum conlaudans Deum, sanctumque venerans Maiolum & cæcus inluminatus ad propria rediit, & rex magnificus lætior in Franciam viam assumpsit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De altero cœco inluminato.	??	??	In Euguilinensi silua, in quodam loco est sancti Arnulphi Ecclesia, vbi quidam cæcus per multos dies adtendebat vt mereretur inluminari. Sed quia nec ibi sanabatur, & nondum venerat hora miserendi eius, vt ad sancti Maioli sepulchrum adduceretur orabat instantius. Adductus autem, nec diutius ibi demoratus, lumen recepit oculorum lætus.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quomodo quidam frater sit sanatus a graui dolore articulorum.	??	??	Victricis palmæ beatitudo adquisita pro laudabili meritorum donatiuo, hæredem suum in cœlis sanctorum consortio glorificat, & in terris assidua miraculorum frequentatione honorificat. Cursus enim huius ancipitis & incerti laboris tunc ad plenitudinem peruenit iocūditatis, quando brauium comprehenderit demonstratæ remunerationis. Illud namque brauium beatitudinis æternæ consequutus est iam in cœlis beatus Pater Maiolus, pro fidei fortitudine, pro spei magnanimitate, pro charitatis incomparabili dilectione. Qui in mortificationem suæ carnis sedule inuigilans, pro viuificatione sui spiritus recepit de manu Domini æternæ retributionis vitale munus. Qui pro frequentata virtutum & miraculorum suorum congerie, in cœlis se demonstrat perenniter viuere. Et temporalis adiutorij prætendēs dexteram miseris, incitat quamplurimos & innumerabiles ad requirendum cœleste donatiuum salutis & sanitatis. Ad hoc consequendum dum quidam e fratribus Cluniacensis Monasterij nomine Viuianus, assumpsit pennas fidei, transuolauit ad effectum præstolati & desiderati sui voti. Hic grauissimo amborum maiorum articulorum pedum afflictus dolore, adtendebat cum quotidiano mœrore, vt vngues ipsorum articulorum subpositam transforarent carnem. Ipsos quoque vngues eradebat solito, intantum vt ab ipsis articulis proflueret stillicidium sanguinis. Et dum labor superpositus labori, totum excruciaret corpus fratris Viuiani, acri experimento idem frater in semetipso comprobabat, quod de alterutræ fraternitatis vnanimitate Apostolus intonat, dicens. Quia si compatitur vnum membrum, compatiuntur omnia membra. Super ipsos iterum articulos pedum superponebat varium sanationis emplastrum, sed illud nec adiuuabat, nec effugabat doloris stimulos, qui multiplicabantur per dies singulos. Ipsius denique infirmitatis iugiter perseuerans inserta acerbitas, nec caloris, nec frigoris aliquantis vicibus consentiebat perquisitas horas. Si etenim alicuius lenitatis suaue superponeretur velamen, asperum isdem frater sentiebat grauamen. Quod si & oneri adiungeretur caloris locus, accrescebat doloris & infirmitatis planctus. Si releuatum fuisset velamen ab infirmis pedibus, vel in modico accessisset frigoris sibilus, illico pertransibat doloris gladius ad vitalia. Qui nec in calore, nec in frigore minuebatur, sed in quotidianæ infirmitatis cute acuebatur. Sic nec adiutus temporali medicamine, nec valens sufferre caloris vel frigoris variabile, iam in animo proposuerat solam sufferentiam laboris, nullum adtendens medicamentum curationis. Tandem ille internus inspector cordium, & consolator singularis dolentium, prædicto fratri Viuiano salubres vias inueniendæ salutis aperit. Quas dum fide & opere suscipit, melioratus corpore rediit, & propter misericordiæ opera in se facta, conlaudans Deum, fortem Dei esse amicum, sanctum cognouit Maiolum. Is etenim frater non ignorans quia vbi humanum deest consilium, diuinum expetendum est auxilium: ad Siluiniacense Monasterium, quo patris Maioli recondita sunt membra, nunc equestris, nunc pedestris vtcumque potest assummit vias. Fessus & lassabundus corpore, & seruidus fidei calore, tandem ad locum prædictum accessit, & quos interni precatus obtulerit sumptus, testis & demonstratrix est consequuta sanitas sui corporis. Nam dum occultos cordis effundit precatus, superimpositæ infirmitatis manifestos cruciatus, illi quoque patri Maiolo necessaria cordis & corporis commendat, paulatim meliorari inchoat, & vsque eo progreditur sanitas corporis, vt isdem frater, nec anterioris doloris acres stimulos sentiret in pedum articulis, & in paruis officiis membrorum, magnam patris Maioli cognosceret gratiam meritorum. Hunc denique nec fastidit credere apud Deum plurimum posse, vel pro innumerabilibus auditis sanitatum miraculis, vel pro comprobato in se beneficio sanitatis. Qui quorumdam friuolæ garrulitati nolentiū credere multiplicitati miraculorum sancti Patris Maioli, constante fide responsionis obuiat, & imprudentium hominum incredulitati, vel in se facta misericordiæ opera debere credere, demonstrat.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam hydropico.	??	??	Langobardensis quidam erat hydropicus, pectore & ventre nimium inflatus, qui instar vtris impleti obduruerat, & instar vitri pelle relucebat. Hoc anxietatum afflictus genere, satis & nimium habebat vbi se posset adtendere. Nam iacens resupinus, buccam nec audebat claudere, anhelans indeficienti continuatione. Nec in aliud latus se vertere poterat vllo modo, nisi tornatus fuisset alterius adiutorio. Ligabat super præmonstratum tumorem ventris & pectoris, herbarum & specierum diuersa medicamina singulis horis: sed induratæ infirmitatis inflatio, non poterat emoliri aliquo lenitatis antidoto. Gargarismus nec proderat capitis, nec solutio aliquid commodi afferebat ventris. Vel sola disruptio cutis adtendebatur, vel vicina mors in extinctione anhelitus sperabatur. Sed collocatus miser in doloris angustia, velut mortuus in perdita nominis memoria, sola ei ruminatio remanserat doloris, anxiatus & turbatus pro extuberata inflatione hydropicæ aquositatis. Sed miseriarum & dolentium promptus inspector beatus Pater Maiolus, fortem suæ consolationis dexteram ei repræsentat, in memoriam reductus. Nam idem miser eiusdem longitudinis faciens candelam quo ipse intumuerat, eamque quo grossior erat, circum se ponens, vicinæ Ecclesiæ transmisit eam ardere, inuocato Christi nomine, non obliuiscens tamen sancti Patris Maioli dignum memoriale. Vnde dum initiat eadem candela producere flammiuomos radios luminis, tunc & inibi misero aduenit sancti Patris Maioli initium consolationis. Et dum paulatim deficit oblatæ obedientiæ & fidei cera, paulatim & deficit grauis hydropici sarcina; & consumpta mensuratæ infirmitatis candela, resumpta est miserante Deo præoptatæ sanitatis hora. Tale beneficium in se factum narrat ipse Langobardus cuidam homini Roma regredienti, & per eum eiusdem longitudinis, qua fuerat candela retransmittit filum argenteum ad beati Patris Maioli sepulchrum pro commemoratione sanitatis, & pro gratia non oblitæ visitationis: illudque donatiuum recognitionis suspenditur super tumulum eiusdem patris, pro demonstratione virtutum suarum de quibus honorat frequenter quadrifida spatia terrarum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam contracto sanato.	??	??	Qvidam Carnotensis Ecclesiæ clericus, nomine Bernardus, pro sanitatis in se facto beneficio, illi adscribitur non dispariliter numero, quo adiunguntur multiplices & varij curati & sanati interuentu piissimi Patris Maioli. Cui vnius pedis & tibiæ in tantum aruerant nerui & venæ, vt dum moueretur loco, & sustentaretur baculo, illa pars reptando potius sequeretur miserum, quam præberet ad ambulandum aliquod adiutorium, ligneusque baculus assumebatur pro parte perditi corporis, qui pro sui deportatione in manibus, & sub ascella gestatoris, quoddā iā quasi innatum callum adduxerat. Illud quoque damnaticium membrum corporis dependebat ad numerum oneris, quam ad exhibitionem propriæ naturæ vel honoris. Quod nec adustio ignis cum dolore rimabat, nec importuna frigoris glacies penetrare poterat. Vnde multotiens iam deliberauerat, vt fastidium illud membrum corporis, a se aliquo ferri instrumento abscindere debeat. Sed ille qui non dormit neque dormitat, qui custodit Israel, diuina sui prouidentia deliberationem illam disturbat: ne desperatus salute se mortificet in resecatione pedis & tibiæ, quem ad insperatæ salutis viam beatus Pater Maiolus in posterum reuocare misericorditer volet. Cui post diuersos æstuationum cogitatus, illud salutare tandem suus disgregat animus, vt ad illud incomprehensibilis pietatis Patris Maioli veniat corporale margaritum, vbi & multiplex venire festinat conuentus fidelium hominum. Transponitur post hæc a suis in præparati itineris caballo, & post aliquos dies adest dulci Siluiniaco Monasterio. Vbi iam post tertium aduentus sui diem, multis antea expectatam annis, tali modo recepit sanitatem integerrimam. Post matutinale officium remanens ante sancti Patris Maioli sepulchrum, insperate emortui nerui reuiuescunt, & desiccatus humor reuertitur venarum. Iam paulatim pedum articuli incipiunt posse commoueri, iam sentit pes & tibia manuum superimpositarum liniamenta. Extenditur & retrahitur vetus pars corporis, quæ incipit vt infans titubando carpere viam itineris. Hoc vno & altero die si certum sit, adtendit. Iam tertio die per gratiam Dei, & interuentu Patris Maioli firmatur, & lætus & pedestris rectus ad sua reuertitur.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quadam muliere surda, & diuinitus sanata.	??	??	Cviusdam mulieris pauperculæ persona, a surditate sua sanata est, per beati Patris Maioli merita. Hæc in Morinniaca villa consistens, dabat quidem verborum sonos loquens, sed nec recipiebat aliquos intelligentiæ auditu, quoniam patebant aures solo hiatu. Si quis autem amicorum eidem aliquid vtilitatis facere voluisset, manibus hoc efferebat: si autem ab ea aliquid necessarium expetebat, signorum aliquorum hoc indicio demonstrabat. Sed his aliquotiens fallebatur, quia non omnium poterat esse sciens. Vnde & accrescebat illi quotidie doloris status, vel pro perdito aurium auditu, vel pro aliorum demonstrato exprobrationis derisu. Sed ille veritatis internus iudex & magister, hanc adiuuit miseram misericorditer. Quæ vno dierum se adiungens pluribus, qui festinabant venire ad beati Patris Maioli solemnes recursus, augebat numerum venientium, nesciens interim quos, & quare tenerent illos anfractus viarum. Tandem cum illis subintrat in illo amplæ spatiositatis, Siluiniaco Monasterio. Vbi multorum ibi consistentium populorum solos videt primo die euntium & redeuntium cursus. Sed & nec campanarum quibus satis bene idem ditatur Monasterium, nec aliquorum audit sublimes sragores. Defigitur vno eodemque in loco ille surdus auditus, ante sancti patris Maioli sepulchrum velut quidam aliquis palus. Quam dum aliquis crebro hanc propulsat nesciens, velut in tam copiosa turba populorum, huc illucque minutatim respicit, quid agere debeat, nescit. Iam defatigata, vel pro dolore nimio, vel pro pulsatu aliorum assiduo & grauissimo: altero die quo aduenerat, in vno eiusdem Ecclesiæ angulo se collocat. Et iam miserante Deo, tertio die per quasdam rimas aurium, aliqua adlabitur sonoritas vocum. Hæc adcrescit, & iam bene sonat in pauperculæ mulieris capite, & iam incœpit aliorum dicta plane intelligere. Aliorum interrogationibus rationabilia reddit responsa, & per Dei gratiam, & interuentu sancti Patris Maioli se recepisse integerrimæ sanitatis insinuat dona. Suo quoque solo contenta comitatu, arripit viam proprij pagi, & iam non vtitur aliorum iudicio signorum, nec suarum naturalium priuatur sonitu aurium.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter quidam peregrinus, perdita sua per sanctum virum recepit.	??	??	Beatus pater Maiolus, in omnibus afflictorum miseriis, quantæ fuerit pietatis, nec dinumerari vnquam poterit. Et illud genus hominum in quibus illud misericordiarum leuamen posuerit, numquam insimul in terris coadunatum manebit. In sola etenim illa incomprehensibilis speciositatis regione de qua dicitur, quia in domo patris mei, mansiones multæ sunt, tantum prædestinati ad vitam pariter inuenientur, qui eiusdem patris & temporalis & spiritalis fruiti sunt benedictionis fructu. Quo se ditatum multipliciter quidam peregrinus sensit, dum in sui angustia, eundem Dei virum adesse monuit. Hic assummens quodam die secundum suæ paupertatis modum, quædam necessaria sumptuum, ad sancti patris Maioli tumulum venire festinat, vt inibi suę necessitudinis & orationis desideria compleat. Sed in medio itineris inchoati persensit casum talis disturbationis. Nam quidam vasallus pauper rebus, superbia tumidus, eundem peregrinum obuiat & assaillit, & sua ei omnia, quæ secum portabat, tollit. Quasi lætus & alacer onustus spoliis peregrini, domum suam subintrat miles festinanter. Diuidit hoc & illud per coætaneos lætus, quod post adiungit cum maximo suorum ploratu. Sed ille bonæ fidei peregrinus, non relinquit propter hoc assumptæ viæ stratus. Sed ante beati Maioli præsentiam deplorat, & antiquarum suarum necessitudinum miseriam, & perpessæ in præsenti iniuriæ prædam. Adiurat non se discessurum a loco illo orationis, donec videat in quanti amoris modo idem sanctus Domini Maiolus apud Deum maneat, & suæ ei paupertatis spolia restituat. In crastino denique inlucescente iam diei hora, prædictus prædator adducitur Dæmoniacus a sua familia, vinctus & cathenatus, & apportatur paupertas peregrini, adhuc adtendentis adiutorium piissimi patris Maioli. Deponitur ante sepulchrum sancti viri sumptus deprædati pauperis, & reuertitur antea perditus sensus castigati militis. Sic vtrique miseri, reuertuntur ad propria consolati. Hic recipiens suorum sumptuum spolia perdita, hic autem per Dei misericordiam ad rationabilis intellectus & sensus repatriat loca. Proprio quoque experimento discunt, quod qui beati Patris Maioli ex fide colunt meritum, non remanent disconsolati in fine dierum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De puero qui septennio mutus permansit.	??	??	Sicut diuersæ & innumerabiles patriæ, sancti viri Maioli iocundum apud Deum & apud homines retinent memoriale, ita meritum & gratiam eiusdem sancti patris conlaudat vtrius sexus ordinis & ætatis. Nam quia secundum Apostoli præceptum, in præsenti vita indutus est semper nouum hominem qui secundum Deum creatus est in iustitia & sanctitate veritatis; ita & nouum in cœlis posit9 semper peragit, & ea noua fidelibus Dei semper colere facit sicut ammirabilia. Qui quosdam in matris vtero, quosdam iuuenes & perfectos, quosdam iam & vegetos, commendat tamen illos omnes vnanimi & diuerso miraculorum modo. Illoque subuentionis medicamine vnicuique subuenit, quo expedire sibi secundum salutis viam intelligit. Hanc salutis viam quidam infans inuenit, qui ab ipso matris vtero iam pene septennium annorum transiens tempora, mutus interim remanebat. Qui in ipso ætatis spatio viuebat sanus & incolumis reliquo corpore, sed tantum oris alloquio priuabatur miserrime, nec valebat lingua reddere responsum, quamuis ad hoc paulatim repercuteretur superius & inferius labium. In antedicto igitur annorum spatio, in hoc permanens continuationis silentio, nec ad sibi placita valebat respondere audita; nec obiicere aliquod improperium sibi inlatis aduersis poterat. Hic quodam die inter vtrosque parentes patrem scilicet & matrem residēs, eosque, vt assolet, confabulari audiens, secreta parentum celabat, solo auditu, quia & illud non poterat aperire linguæ impulsu. Sed vno dierum eosdem parentes conqueri audiens super linguæ filij sui damnationem, eosque velle deliberare vt adducant eum ad sancti Patris Maioli sepulchrum venerabile, mox insperato inuentum illud verbis proprij oris laudat, & ter nomen sancti Maioli aperta voce proclamat. Expauescit vterque parens, pater scilicet & mater, inauditum & insolitum filij sonum, & vt eadem replicet, hortantur, sed tamen reuertitur filius ad illud anterius continuationis silentium. Dehinc post aliquot dierum spatia adducunt filium, quo sancti viri speciose pretiosa tumulata sunt membra. Ibi quoque puer antedictus nomen sancti viri frequenter replicat, & inibi rationabilis linguæ officium diuinitus comparat, & per Dei nostri misericordiam, & per sancti Patris Maioli meritum, reseruat isdem puer consequutam gratiam locutionis in posterum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam contracto sanato.	??	??	Cvndunensis villæ quidam Durannus agricola, occulto Dei iudicio iudicantis omnia, a renibus perdiderat omnium vim membrorum, vnde si adiuuatus non fuisset alicuius alterius adiutorio, vel alicuius sustentationis baculo, remanebat velut aridum trūcum in omni loco. Hic etiam nec genibus poterat repere, nec genibus nec pedibus poterat superiorem partem corporis sustinere. Hic licet semicorpore remaneret mortuus, viuebat tamen cum graui dolore totus. Et trahens longa suspiria doloris a superiori parte corporis, non sentiebat interim a renibus vel cohærentibus membris inferioribus aliquod adiumentū ambulationis. Sed post desperationem terreni adiutorij, præmeditare cœpit intra se veluti quidā sapiens, vt disquireret medicamentum præoptabile piissimi patris Maioli. Interim vel ex paupertate sua, vel partim ex aliorum adiutorio comparat quendam asinum, supra quem circumligatur fasciolis, ne caderet in terram, & assummit vias tendentes ad Siluiniacense Monasterium. Vbi dum postquam venit, & in domum illam orationis transpositus fuit, quo Patris Maioli requiescunt membra, statim meliorari miser cœpit, & iam releuare & residere aliquotiens iam potuit. Vadendi tamen & ambulandi desiderium tantum manebat, sed ipsius desiderij fructus adhuc deerat. Sed illa dulcedo pietatis, patris scilicet Maioli, ad perfectum votum adducit miserum, post septimum namque diem, quo inibi aduenerat, ambulandi perfectum posse recepit: nec adtendit vt pertranseat octauus dies, sed reddens secundum suum scire Christo Domino & sanatori suo Maiolo cursus laudationis solemnes, apprehendit regressionis suæ vias. Et post se asinum gestatorem suum antiquum aliquotiens trahit, varios quoque viarum anfractus salit, conlaudans Deum, sanctumque benedicens indesinenter Maiolum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter quidam aquam Ligeris transierunt.	??	??	Qvidam reuertentes ad propria post orationis vota ante sancti Maioli sepulchrum peracta, mirabilem & iocundam in suo itinere viderunt eiusdem sancti virtutem. Nam quodam die Dominico, perueniunt ad quendam Ligeris portum. Vbi diu multumque expectantes manserunt vt adducerent eis nautæ nauim ad transnauigandum. Sed obstinati nautæ, petitionem non curant audire eorum: vnde dum nomen sancti Maioli inuocant, vt eos super illud negotium audiat, orant, diuino nutu nauis a loco suo submouetur, & ad ripam, quo consedebant, peruenit. Quod videntes Deo gratias reddiderunt, & in naui intrantes, ad optatum littus peruenerunt sine terreno remige, & sine terreno ductore.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quidam vouens candelam, recepit sanitatem.	??	??	De Baugiaco vico quidam contractus adducitur, ad sancti Maioli requirendum auxilium sanationis. Hic per aliquātos dies deplorans contractionis suæ miserias, expectabat sanationis suæ horam, ante prædictæ Ecclesiæ ianuas, & inter replicatæ orationis verba deuouit, quia si sanitas ei concederetur, omni anno ad eandem veniret Ecclesiam, & secundum paupertatis suæ modum adportaret candelam. Post huius promissionis votum, sanitatem meritis sancti Maioli obtinuit, & sanus & incolumis ad sua loca est reuersus.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter quidam contractus sanitatem recepit.	??	??	Qvidam in decrepita ætate perdiderat virtutem totius pene corporis, propter nimiam contractionem pedum & manuum, qui per plurima Sanctorum deportatus loca fuerat a muliere sua, & ab vnico filio suo, sed ei illud laboris iter nihil profecerat; vel quia nondum venerat tempus miserendi eius, vel quia hunc volebat omnipotens Deus adiuuari per beatum Maiolum, nouis diebus tunc clarificatum, vt adcresceret eius laudis fama, per multa terrarum loca. Vnde quodam die ammonuit suam mulierem, vt eum ad sepulchrum sancti Maioli adduceret, sed valde super illud opus contradicentem inuenit. Nam super venturæ sanationis votum incredula, exprobrabat frequenter quod inaniter perquireret iam veterano corpore robur iuuenile. Addens insuper, quod ad hoc inuestigandum, deesset tota opportunitas sumptuum, quoniam siquidem pro his similibus rebus dispensatum erat omne supellectile suæ domus. Sed tandem deuicit querelositas assidua mariti duritiam contradicentis coniugis, nam assumit debilem & contractum maritum, & eum ligat super præstitum asinum, & arripit cum vnico filio vias insinuatas ad sancti Maioli ianuas. Sed & quoddam difficile accidit eis in itinere. Perueniens namque ad aquam, nomine Cresam, pluribus in locis nimium infestam, deponitur ab asino super quem circūligatus erat, & itidem animal cum cæteris animalibus quæ tunc ibi aduenerant, super quendam pontem prædictæ aquæ cogitur ascendere. Dum autem in medio venisset ponte, cecidit vbi fortior erat vnda riui. Quod considerans mulier, allidens vtrasque manus, exprobrabat misero marito qui remāserat ad ripam, cum vnico filio. Prædictum autem animal ab aqua abstractum accipit mulier, & per aliam viam reuertitur sola ad domum suam. Relictus autem pater solus cum filio multiplicat doloris aculeos, vel quia mulier illum non adiuuatum dimiserat, vel quia filius qui cum eo remanserat, eum adiuuare non poterat, vel pro ætatis teneritudine, vel pro paruo illius intellectu. Angustiatus igitur tali miseria, & attenuatus fame præualida, transmisit tamen quodam die filium suum vltra illam aquam, vt si posset, apportaret ei quam māducaret eleemosynam. Sed misericordia miserentis Dei, dum reuertitur filius, obuiat in medio ponte patrem, qui sanatus fuerat interuentione beati Maioli. Vnde pariter læti & alacres veniunt ad sepulchrū sancti Maioli, ibique laudationis vota persoluunt, & sic postea ad sua loca redeunt.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Qualiter quidam cæcus visum recepit.	??	??	In Antissiodorensi pago, quidam extitit cæcus, qui omnia paupertatis suæ supellectilia habebat expensa, quærens inluminationis suæ dona. In caligine enim manens cæcitatis diurnæ, ambulando palpabat in meridie. Nam hic recipere meruit & tali modo videndi officium. Quoddam pratum proprij sui iuris ipse habuit venale cuidam vicino suo, volens scilicet ex pretio illo habere sumptus, dum veniret sancti Maioli auxilium perquisiturus. Vnde dum initum pretium qui comparabat pratum inter manus suas numerando reuolueret, qui prius cæcus fuerat vnam minutam cecidisse ei videt & indicat. Quod audientes qui circumadstabant ammirati sunt qualiter hoc veteranus cæcus cognosceret. Super hoc autem certos reddidit, & clare se videre per Dei misericordiam, & per interuentum sancti Maioli prædixit. Sic igitur eandem pecuniam accipiens, & clare videns, ad sancti venit sepulchrum, conlaudaturus omnipotentem Deum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quidam contractus sanatur.	??	??	Ex pago Augustidunensi quidam fuit homo, nomine Goszaldus, contractos habens genua & pedes. In ipsa contractione multis remanens diebus victum quærebat mendicans: se semper duobus baculis ambulando sustentans. Hic refrigerium sanitatis expectans per multos dies, frequentius veniebat ad sepulchrum sancti Maioli oraturus: nam inibi quondam adductus remanserat. Ob hoc autem indeficientissime profundebat ab oculis lachrymas, quia & circumpagenses, & ex alienis terrarum locis venientes, videbat redire sanos: se vero solum remanere qui non mereretur sanitatem recipere. Tandem vna nocte ammonetur in somnis, vt ad sancti Maioli sepulchrum veniret, eique promitteret se omni anno vnam candelam reddere. Surgens igitur mane, sustentatus baculis, venit ad insinuatum locum, ibique donum insinuatum promittens in anterioribus, & reddens in præsenti integerrimam recepit sanitatem membrorum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De altero contracto.	??	??	Armanus dicebatur quidam, non de ignobili genere, de pago Siciaco, de Villa-petra: qui nec ad ambulādum erat idoneus, nec ad standum, quoniam grauiter erat contractus. Hic per beati Maioli meritum audiens multas fieri virtutes, anxiabatur corde, quia sciebat longe a se esse locum, vbi tanta faciebat signa miraculorum. Sed tamen afflictus quotidiano detrimento corporis, iubet præparari sibi quoddam loculum vbi transponeretur. Ad quod deducendum præparantur duo boues, & caballus vnus. Præparato itaque itinere, & denominato die motionis, commendat necessitatis suæ causas: sed præueniente misericordia Christi, die quo debebat mouere talem promeruit sanitatem recipere, vt in equo ab aliis potuisset leuari. Super quem leuatus tenentibus interim suis, ne ad terram corrueret, carrucam quam ad deducendum se præparauerat, caballum & boues ante se ducere iubet; vt si ingrauesceret in ea deponeretur, & ad destinatum locum deduceretur. Sed misericordia Christi præeunte, & merito S. Maioli subsequente, nec adcrescebat eius infirmitas, sed tamen & nō pleniter recedebat ab eo infirmitas. Confecto iam ex magna parte itinere, pro Dei amore & sancti Maioli, ad quādam Ecclesiam quæ diruta erat, sed tunc reædificabatur, equum & carrucam ad comportanda necessaria Ecclesiæ dedit, & pro signo suæ deuotionis, boues ante se adducere iussit. Tandem perueniens ad locum destinatum, precatur sancti Maioli misericordiam, ne inaniter tantam suscepisset viam: inibi autem per Dei misericordiam, omnium membrorum recepit integerrimam sanitatem. Pro qua recompensatione, tradidit Deo & sancto Maiolo boues qui remanserant, & tradidit quendam sui iuris seruū nomine Guidricum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Dum quædam virtutes sancti non credit, ferrum manui illius adhæsit.	??	??	Idem namque sanctus Maiolus, sicut est mitis & propitius suaue iugum Domini portantibus, sic castigator manet districtus, in incredulitatis duritia permanentibus. Hoc quædam mulier de Magniaco villa per semetipsam apprehendit hoc modo. Vespertinali namque hora, vigilias sancti Maioli aliis celebrantibus, hæc a textrino suo opere nolebat recedere, cuius præsumptionem digna subsequuta est castigatio: nam instrumentum quoddam ferreum, operi illius aptum, sic manui illius adhæsit, incuruatis & infixis digitis in palma, vt videretur inibi esse quasi natum. Quod volūtarie acceptum, præsumptuose retentum, voluntarie reliquisset, si illi post pœnam licuisset, & cum vicinis festiuitatem sancti Maioli custodisset. Vnde ipsa mulier recognita suæ nequitiæ culpa, in crastino sancti Maioli venit adiutorium requisitura: quam innumerabilis multitudo populi, sicut ad festiuitatem eiusdem sancti conuenerat, illud correptionis signum manu ferentem, ammirando conspexit. Hæc in Ecclesia & ante S. Maioli sepulchrum, & inter multam populorum turbam, negligentiæ suæ narrat euentū, pro quo talem in præsenti pœnam sustinebat. Sed quidam malæ curiositatis infecti vitio, hoc eam fingere pensantes portentu aliquo, manum arripiunt: digitos ipsius omni conamine, omnique artificioso studio aperire volunt, sed humanum ingenium aperire non potuit, quod clausit illud Dauidicum sceptrum de quo dicitur. Qui aperis, & nemo claudit, claudis, & nemo aperit. His itaque circumuallata aduersitatibus, hinc verecundia, hinc diuina vltione, & populorū derisa exprobratione, salutare illud consilij capit, vt inuocet Deum, sanctumque Maiolum deprecetur esse sui adiutorem. Dum itaque in hoc sedula permanet, diuina ei pietas adest, quæ illico manum illius aperuit, sic quoque illud demonstratiuum negligentiæ serrum ad terram cecidit. Et ad comprobandum veræ virtutis indicium, pene tota videbatur manus eo loco esse rimata & arsa, vbi illud ferrum iacuerat, & singulorū digitorum numerus in ipsa palma videbatur profundius impressus, & ea loca repleta erāt sanguine, vbi infixus fuerat vnusquisque. Hoc ammirabili sanata signo, hilaris redit ad propria, non incredula amplius miraculorum & virtutum sancti Maioli.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quadam Paralytica.	??	??	Sicut namque idem beatissimus Maiolus deduxit vitæ suæ gradus per sanctitatis incrementum quotidianum, ita suum commendat memoriale omnibus, pro multiplicatis suis semper virtutibus, bonum exemplar commendans cæteris, vt Deum Deorum possint in Syon videre. Vt hoc nempe consequeretur in fine, in vita sua laborauit intente, & ad hoc pro certo se peruenisse manifestant per cum facta quotidiana miraculorū signa; quæ tanto amabiliora sunt nostro Ordini, & nostro tempori, quanto per virum nostri Ordinis & nostri temporis, nos voluit Dominus excitare ad incremēta meliorationis. Eum fortissimum suum adiutorem inuenit quædam mulier nomen Ermēgardis, de Longa-Exardis-villa. Quæ pro diuino iudicio damnata paralysis vinculo, sibi prodesse non poterat, amicis autem & parentibus aucmentum doloris faciebat. Viuebat qualitercumque poterat, super damnatilia membra: nō requirebat iam alicuius sanitatis emplastra. Sed ille supernæ pietatis oculus, cui cura est de omnibus, & qui miseretur omnium quæ fecit, dissimulans peccata hominum propter pænitentiam, posuit in animo parentum eam diligentiū, vt illam ad sepulchrum sancti Maioli apportarent, & ibi sanitatis eius causas requirerent. Ad hoc faciendum arripiūt viam. Ante autem quam intrarent Ecclesiam, ad honorem Dei, & pro amore sancti Maioli, aliquantas faciunt pro ea candelas. Insistentes autem illi operi, cœpit aliquantulum paralytica meliorari, & quæ adducebatur aliorum vehiculo, cum illis stat in Ecclesiam sustenta interim baculo. Factas autem candelas reddens, & non minoratas omni anno promittēs, integerrimam sanitatem recepit, & cum illis qui eam apportauerant pedestris est reuersa.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quodam cæco inluminato.	??	??	Sanctus autem Pater Maiolus pro fidei suæ merito, sanctitatis & reuerentiæ cultui maximo adnumeratus est in vita sua. Modo autem illi adscriptus sanctorum numero viuentium cū Christo: choruscat in terris miraculorum signis, fiduciale solamen nostræ inuocationis: hoc numquam obliuiscetur noster animus, hoc valde ampliatum erga se sensit quidam homo nomine Ascellinus, qui erat de pago Senonico, qui per multos dies in quadam silua laborabat, vt exinde aliquas fruges annonæ colligeret. Vnde vespertinali hora sabbathi in illud opus nimium extra horam intētus, cæcitatis perpessus est casus, & per totam noctem illam incassas vadens vias, tandem lassabundus & desatigatus, vno in loco remansit. In crastino autē die, scilicet dominico, parentes ipsius ad eius venerunt domum, vt cum eo venirent ad Ecclesiam, audituri Missas & diuinum officium. Sed familiam ipsius valde inuenerūt turbatam, quia eorum Dominus antecedenti nocte non venerat, vnde pariter in syluam abierunt, quo recurrere solitus erat. Inuentus autem demonstrat apertos & splendidos oculos, sed nihil ex eis videre. Educitur aliorum manibus cæcus de silua eiusdem cæcitatis per aliquos dies sustinens moras. Adductus autem ad sancti Maioli sepulchrum, per Dei gratiam integerrimum recepit lumen oculorum. Recepto autem beneficio videndi, lætus ad suos repatriauit, & festiui diei dominici reuerentiam sic vlterius castigatus custodiuit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	De quadam Paralytica.	??	??	Pietatis & misericordiæ viscera sanctus Maiolus semper tenuit sollicitudine maxima, illud in se specialiter comprobauit quædam paupercula, quæ erat non solummodo vicinis & parentibus, sed etiam ipsi suo marito pro inueterata infirmitate paralysi despecta. In hac diutissime permanens, vt lapis immobilis permanebat, videndi tamen & audiendi officium non perdiderat: sed manuum tamen & pedum ita perdiderat fortitudinem, quasi numquam illam habuisset benedictionem. Hæc quondam comportalitium instrui sibi facit instrumentum, in quo aliorum manibus ponitur in eleemosyna, non faciente tamen illi marito suo aliquod charitatis officium. Hanc altera quædam bonæ voluntatis mulier suscipit, & in carruca sua cum ipso instrumento eam leuari fecit, & adiunctis bobus, ad sancti Maioli sepulchrum adducere commendauit. Et iam apportata in proximo de carruca illa & de artificioso illo ingenio transportatorio se deponi orauit: & non incedendo, sed etiam reptando ante sancti Maioli sepulchrum accessit. Vbi expectans sanationis & curationis suæ medelam, desideratam inuenit viam, nam prius manuum recepit sanitatem. Die autem alio dum pro illo beneficio reddit gratias Deo, oratque sanctum Maiolum, vt restituat ei sanitatem pedum, orationis fructum recipit, nam redintegratur ei sanitas pedum, & ambulationis recipit aptissimum vsum. Consequuta itaque totius corporis sanitate, per aliquos dies inibi remanet, laudans sancti interuentionem Maioli. Vnde maritus eius sanatam suam audiens mulierem, postea pro ea venit. Et reprehensus quia nullam ei in infirmitate impenderat humanitatem, ad propria eam secum reduxit tamen, lætus & gaudens.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Quidam contractus ad sanitatem reuertitur.	??	??	Gaudentibus & iocundantibus super sancti Maioli virtutes, digna laudationis accrescit semper materia. Nam idem sanctus crebris sibi subditos exhilarans miraculorum signis, illud specialiter in sua sancta solemnitate multiplicat, vnde sanctæ suæ adquisitionis filij gaudeant. Nam sacrosanctæ præceptionis monemur monitu, quo dicitur. Non possunt filij sponsi lugere, quamdiu cum illis est sponsus. Gaudij & exultationis certe accreuit cumulus in solemnitate eius, quibus videre illud sanationis signum donatum est, quo quidam homo nomine Iterius sanari meruit. Hic enim per multos dies genuum contractione damnatus, reptabat semper incuruus, & nimiæ spissitudinis callum portabat in genibus, & in manibus. Ante eiusdem autem loci Monasterium quoddam habebat tuguriolum positum, quo sufferebat miser, & inops vel nimios gelu & imbrium fluctus, vel incendentes caloris, & æstus ignes. Inibi expectabat pertranseuntium eleemosynam, inibi suscipiebat maximam charitatem fratrum Siluiniacensis Monasterij, quorum, vt credimus, merito, super talem miserum se sanctus Pater Maiolus hoc voluit demonstrari signo. Nam ad vigilias festiuitatis eiusdem sancti Maioli, hic idem Iterius, cum cætero populo in Ecclesia residens, super sanandi donum replicabat verba orationis. At in crastino quo festiua solemnitas eiusdem sancti Maioli inlucescebat, aduenientium populorum adiunctus numero venit, redintegratis, & sanatis membris. Apportans autem eleuatis manibus, quibus ire solitus erat, scamellos, ante sepulchrum sancti deposuit, & integerrimam, & perfectissimam sanitatem se interuentu sancti Patris Maioli suscepisse, gaudendo, omnibus, qui ibidem conuenerant, demonstrauit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Ad S. Odilonem Abbatem Clun. V. pag. 331. VITA SANCTI ODILONIS, ABBATIS Cluniacensis Quinti.	??	??	IGITVR Odilo vir beatissimus nobilitatis schemate procreatus, inter ipsa primordia tāquam alter Isaac, siue Samuel Christo consecratus, & Briuate apud sanctum Iulianum gloriosum Martyrem, Clericali sorte est donatus. Delectabatur in ipsa pueritia, humilitate, castitate, innocentia & puritate, & prout ætas admittebat, misericordiæ operibus insistebat. Superabat coætaneos sapientia & moribus, itaut iam non puer, sed senex, maturitate, nō tempore, ab omnibus putaretur. Decursis itaque puerilibus annis, vbi robur iuuentutis succedere cœpit, tacitus secum deliberat, vt Ægyptias ollas desereret, & per media mundi discrimina, terras repromissionis intraret. Iesu bone, quam suauis tua vocatio, quam dulcis tui spiritus inspiratio, qui mox vt mentem pulsauerit æstus fornacis Babyloniæ, amore transformas cœlestis patriæ. Ecce enim cor nostri iuuenis, dum subito pulsas, mutas: & in veros amplexus Salomonis mirabiliter accendis. Certe dum talia meditatur in animo, magnus ille Maiolus, per totum pene mundum iam famosus, Aruernorum fines ingreditur, & dispositione diuina, is de quo loquimur, ante eum adducitur. Qui considerans in eo præstantem elegantiam corporis, & nobilitatem generis, magnum quoddam, & diuinum oculis interioribus in eo præuidens, totus in eius amorem illabitur, & vicissim inter eos ignis diuinæ charitatis magis magisque accenditur. Fit inter eos familiare colloquium, iunior seniori suum prodit desiderium; senex vt præmeditata perficiat, modis quibus potuit, iunioris instruit animum.	His ita inter se dispositis, senex ad propria reuertitur, sollicitudo iuuenis ad ea perficiēda quæ cœperat, præparatur. Non multis itaque interiectis spatiis, nouus miles, tamquam Benedictus Romuleas, deserit & iste Briuatenses seu Anicienses arces, despicit patrias opes, propinquos & fratres, & quasi antiquus Abraham de Hur Chaldæorum egrediens, Cluniacum, quasi quendam terræ repromissionis requirit introitum, & veteri iterum deposita sarcina, Monachicum suscepit indumentum. Iesu bone, quam iocundum erat tunc videre ouem mundano vellere detonsam, de lauacro Baptismatis iterum ascendentem, cum gemellis fœtibus dilectionis vtriusque procedētem, nihil sterile secum portantem, nihilque vanum meditantem. Iam sumpto habitu videres nostram ouem inter alias primam opere, extremam ordine, æternæ viriditatis pascua requirere, lucernarum ministeria concinnare, infantum custodiendorum excubias obseruare, pauimenta verrere, & quæque vilia officia humiliter peragere. Sed non diu latuit margarita, non diu potuit occultari in priuato loco fortis athleta.	Euolutis post hoc fere quatuor annis, sanctus Maiolus post multos pro Christo desudatos labores, de tenebris Ægypti egreditur, transitoque maris periculo, Ierusalem ingreditur, atque in ęterna pace a Christo collocatur. Instante vero mortis articulo domnum Odilonem sibi successorem eligit, atque proprias oues Domino, & sibi reliquit. Qui reluctans, & vltra quam credi possit, inuitus, communi omnium voto, communi omnium sententia, ad iniunctum officium ordinatur & tāquam alter Moyses Dei populo præficitur. Quid agis Deo dilecta anima? Quid reluctaris? Quid adhuc vis stare post parietē & respicere per fenestras & cancellos? Egredere iam ad diffusam lucem, egredere, loquitur tibi sponsus tanquam ad sponsam in Canticis Canticorum. Surge propera amica mea, formosa mea, & veni. Videlicet aperte dicens. Surge de statu quietis, in quo tuimet solius curam agere quæris, propera & veni, ad impendendam etiam proximis curam salutis, per studium sedulæ prædicationis. Ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis, vox enim tua dulcis, & facies tua decora.	Suscepto itaque regiminis officio, magis ac magis sanctorum conformabatur exemplo, & in omnibus cœlesti adornabatur Magisterio. Prælucebat in eo quoddam insigne documentū, quod subiectis imitandum esset, & timendum, & qualis esset interius, relucens in eo gratia declarabat exterius. Habitus enim mentis, vt ante nos dictum est, in corporis statu cernitur, & quia ita est, nunc de ipsius corporis positione pauca dicamus.	Erat mediocris in eo statura, vultus ipse plenus authoritatis & gratiæ, mansuetis hilaris & blandus: superbis vero, & offensis, vt vix sufferri posset, terribilis. Macie validus, pallore ornatus, canitie decoratus. Oculi illius veluti quodam splendore fulgentes, intuentibus & terrori erant & admirationi, lachrymis assidui, quia sæpius aderat virtus compunctionis, retinebat etiam in ipsius motu, gestu, incessu, species authoritatis, pondus grauitatis, tranquilitatisque vestigium. Occursus illius quasi quidam gratissimæ iocunditatis radius, & insolitæ delectationis euentus. Vox illius virilis, & ita plena decoris, vt mentes audientiū non mediocriter demulceret dulcedine modulationis. Sermo illius plenus suauitatis & gratiæ, prout ratio causarum se habebat, medie temperatus, nec modum progrediens loquendi, nec minus pro tempore improuidus disserendi. Nihil in eo fucatum, nihil affectatum, sed natura mirabiliter reddebat eum corporis positione & ordine vitæ quadratum. Et quamuis secundum beatum Ambrosium in pulchritudine corporis locum virtutis non ponamus, gratiam tamen non excludimus.	[In extremis itaque vitæ suæ fœlicis memoriæ Odilo per quinquennium nouis iterum & grauissimis cruciatibus cœpit vehemēter affligi. Qui cum iam mortem vicinam sentiret, sanctorum Apostolorum limina adiit, eo voto, ea spe, vt sibi sub protectione tantorum Apostolorum debitum mortis exsolueret sicut semper in votis habuerat. Sed quia non est in hominis potestate via eius, aliter se res habuit quam sperauit. Mansit itaque ibi per quatuor menses, grauissima corporis detentus infirmitate. Aderat sibi dulcis memoriæ Clementis Papæ, de quo supra memorauimus, desiderabilis conlocutio, & Apostolicæ reuerentiæ benedictio. Frequens etiam Monachorum & clericorum grata visitatio, inter quos sæpius eum reuisebat domnus Laurentius Archiepiscopus de Malsia, vir per omnia sanctissimus, in scripturis vtriusque linguæ, Græcæ videlicet & Latinæ facundissimus, istiusque nostri patris familiarissimus, quorum vterque animus conglutinabatur indiuidui amoris spiritu. Postquam vero contra spem conualuit fultus sanctorum Apostolorum suffragiis, & munitus benedictionibus Apostolicis, ad propria rediit. Cluniacum venit, & ibi per totum fere annum, semetipsum, in quantum infirmitas concessit, vehementer ieiuniis & orationibus & vigiliis afflixit. Fratres ibi manentes & superuenientes piis exhortationibus instruxit, & velocem sui corporis depositionē imminere prædixit. Decreuerat post hæc vt Monasteria sua & Cellas circuiret, fratres visitaret, paternis ammonitionibus instruendo, ad meliora prouocaret, & sic demum quocunque secederet, ibi sollicitus suam vocationem expectaret. Hoc opere incœpto, Siluiniacum venitur, siue prædecessor suus Sanctus Maiolus moritur, & sepultus requiescit. Ibi itaque non paucis diebus commoratus, cum instaret iam Aduentus Dominicæ Natiuitatis, & ipse tanquam vox præcurrens, de die in diem populo gaudia tantæ festiuitatis in sermone publice denuntiaret, subito illi sui diuturni cruciatus & antiquissimi dolores, simul ad vitalia congregantur, & de eius vita, heu pro dolor! desperatur. Vt est Ecclesiasticæ consuetudinis fratres cum Psalmis ante eum veniunt, secundum Apostolicam sententiam Oratio fidei super eum celebratur, mysterium viuifici corporis & sanguinis sumitur, pax fratribus præbetur, & ad vltimum illa salutifera Crux nostræ redemptionis, & imago Crucifixi Domini nostri ad adorandum præsentatur. O Domine Iesu, in illa hora, quæ suspiria, qui gemitus fuerunt, quæ confessio & recordatio delictorum, quæ glorificatio tuæ maiestatis, quæ inuocatio tui nominis, & quæ memoria tuæ Passionis, & nostræ redemptionis! Ita enim suspensis oculis, & lachrymarum imbribus plenis cōtemplabatur, & compatiebatur tui vultus imaginem, quasi iterum te videret crucifigi & mori. Astabat enim totus suspensus cum Maria Matre, pertransibatque animam illius acerrimæ compunctionis gladius. Aduenerat sancti Siluestri Pontificis festiuitas, & vigilia expectatæ circumcisionis, cum subito ante lucem magis ac magis vrgeri cœpit ad extrema mortis. Mysteriū corporis & sanguinis Domini cum festinatione requirit, fideliter agnoscit, deuotus sumit. Et ita sine vlla concussione corporis, & sine aliqua habitudine incompositæ affectionis clausis oculis, in pace quieuit. Decessit vero vir sanctus nocte Circumcisionis Domini nostri Iesu Christi, in prima vigilia noctis, quæ etiam Dominica habebatur, ætatis suæ anno octogesimo septimo, ordinationis vero quinquagesimo sexto. Anno etiā dominicæ Incarnationis millesimo quadragesimo nono.]	His vero omissis, ad compositionem morum eius quibus per diuinam gratiam adornatus extitit, redeamus. In quantum humana æstimatio se habet, quatuor in sancto viro principales non mediocriter relucebant virtutes. Prudentia, Iustitia, Fortitudo & Temperantia. Prudentiam Philosophi diffiniunt in veri inuestigatione consistere, & scientiæ plenioris cupiditate. Quo genere virtutis ita enituit, vt non diebus neque noctibus a veri inuestigatione cessaret. Semper ei liber diuinæ contemplationis in manibus: semper ei sermo de scripturis assiduus, & ad ædificationem cunctorum, labor continuus. Vt Hieronymus Eustochium instruit, faciem dormientis interdum pagina sancta suscipiebat. Euigilantem iterata lectio recreabat, nihil ei in hac vita dulcius, nihil amabilius fuit. Lectioni oratio iugis succedebat. Qui gemitus, quæ suspiria, vel affluentia lachrymarum, & præcipue in illo sancto sacrificio agni immaculati erat; Spiritus sanctus author ipsius muneris & gratiæ, nouit. Rem miram dicturus sum, & certe veram. Cum sæpius illum psallentem in stratu somnus exciperet, tamen Psalmus ab ore dormientis non recedebat, vt si nescires, vigilare eum putares. Euigilans vero, ita Psalmum cum festinatione arripiebat, quasi nihil intermisisset. Loquebatur, credo, tunc cum sponsa, in Canticis Canticorum: Ego dormio, & cor meum vigilat.	In scripturis quam fuerit eruditus, & in sermone facundus, quamque etiam in recta fide Catholicus, testantur sermones eius & multiplices Epistolæ, quas tanquam fauos dulcedinis pinguissimę videas redolere odore prudentis eloquentiæ decoreque suauitatis & gratiæ. Iustitia est, vt volunt Philosophi, quæ suum cuique tribuit, alienum non vendicat, vtilitatem propriam negligit, vt communem æquitatem custodiat. Hæc omnia in illo non mediocriter, sed profuse noueris reluxisse. Omnibus enim ætatibus, personis, & conditionibus, prout iustitiæ fuit, debitum honorem exhibuit; & omnibus ita se gratum præbuit, vt non aliter quam si ita dicendum est, imo quia ita dicendum est, cunctis charus extiterit. Principibus & potestatibus Christianis, secundum Apostolicam sententiam, in nullo restitit, sed ita amicabilem & officiosum se reddidit, vt tanquam alter Ioseph, ab omnibus amaretur, & celebriter veneraretur. Concurrat in hunc amorem Robertus Rex Francorum, accedat Adhelaida mater Othonum, veniat Henricus Imperator Romanorum, intersint Conradus & Heinricus, videlicet pater & filius, Cæsares & ipsi nobiles inuicti. Quorum omnium amicitiis, officiis, & imperialibus muneribus ita magnificatus est, vt sibi & illis cor vnum, & anima vna fuerit.	Hæc ideo in partes iustitiæ posuimus, vt aperte monstraremus illum proprium cuique tribuisse, & idcirco omnium gratiam, & amorem promeruisse. Et vt etiam omnibus declaretur quia necesse erat, vt quem Deus perfuderat gratia, ab omnibus amaretur. Bene itaque de eo omnes in commune senserunt, quia vbique cunctis & amori & honori fuit. Iam vero de inferioribus, seniores honorabat vt patres, iuniores vt fratres, anus vt matres, virgines vt sorores: omnes tamen æstimans sibi superiores, cunctis in commune præbebat familiare consortium, & salutare colloquium. Nulli onerosus, nulli importunus, nullius honoris cupidus, alienum non vendicabat, imo magis, quod suum erat, hilariter alteri concedebat. Vtilitatē propriam negligebat, vt communem æquitatem custodiret. Beneficentiam & liberalitatem, quæ etiam & ipsæ partes iustitiæ, ita retinebat, vt in eis nostris temporibus, in suo ordine singulariter solus reluceret. Omnibus enim in commune volebat benefacere, sed quibus poterat, liberaliter liberalis existebat. Plus gaudebat datis, quam acceptis, sciens illud fœlicitatis, istud indigentiæ esse: & secundum veritatis Dominicæ sententiam, Beatius esse dare quam accipere. In pauperes itaque munificus erat, vt aliquando non dispensatorem, sed & profusum largitorem videres. Etenim magis delectabatur in faciendis eleemosynis, quam aliquis gratulari possit in adquirendis pecuniis. Et quid dicam? Cæcorum baculus, esurientium cibus, spes miserorum, solamen lugentium fuit. Misericordiæ enim visceribus, vltro quam dici potest, affluebat: & quantum in se posse erat, nullum a beneficio misericordia excludebat. Et sicut in Epitaphio Sabiniani Papæ legitur.	Hic hominum vitia blando sermone remouit.	Nec culpis iudex, sed medicina fuit.	Erat certe in hac virtute in tantum diffusus, ut ab imprudentibus in officio huiusmodi virtutis diiudicaretur minimus. Sed ille ad obiectum, eleganter alludere solitus erat. Ego, inquit, volo magis de misericordia misericorditer iudicari, quam de crudelitate crudeliter damnari. Vt enim ait Ambrosius, Bonum est misericors homo, qui dum subuenit, sibi consulit, & in alio remedio, vulnera sua curat. Agnoscit enim se esse hominem, qui nouit ignoscere. Et vias Christi sequitur, qui carne suscepta, maluit in hunc mundum Redemptor venire, quam Iudex. Vnde & iste vir sanctus, vt prædiximus, malebat esse culparum medicina, quam iudex: at hoc aliquotiens quod offerebatur, libentissime accipiebat, vt haberet, quod pauperibus distribueret. Implebatur semper in eo, quod dicitur in Euangelio, Omni habenti dabitur, & abundabit. Vidimus enim multotiens marsupium illius ita exinanitum, vt quod daret fratribus, non haberet, cum subito ex insperato, veniebat sibi benedicto, vnde sedaretur petentium vociseratio. Et ne generaliter hæc prosequendo eius aliqua misericordiæ opera specialiter ignorare videamur, quædam hic sunt inserenda, satis memoratu digna, quæ fidem præbeant etiam iis quæ nominatim non sunt ponenda.	Quodam tempore cum ad sanctum Dionysium Parisius pergeret, & per publicum iter incederet, offendit duos pueros famis & frigoris supplicio occubuisse, & sub oculis omnium, dictu miserabile, nudos & insepultos in media via iacere; erat enim eo tempore fames valida, quæ sui magnitudine pene totas Galliarum siue Aquitaniæ oppresserat Prouincias. Compunctus itaque vir sanctus tali horrore, equo desiliuit, substitit, polinctores mercede quæsiuit: lanea veste, quam vulgo staminam vocant, a dorso abstracta, illorum nuditatem propriis manibus cooperuit, sepeliuit, debitum mortuis obsequium persoluit, sicque cœptum iter tenuit. Si Martinus per totum orbem celebratur in dimidia tunica pauperi diuisa, cur non iste, secundum sui speciem celebris habeatur, in tunica integra, non vni viuo, sed duobus mortuis data? Multa proferri possent similia, nisi succumberent nostræ paruitatis ingenia. Sed tamen ne silentio premantur omnia, tunc tali temporis & deinceps per multos annos incumbente miseria, in vsus pauperum confregit plurima vasa Ecclesiastica & ornamenta insignia, inter quæ etiam Imperialem Heinrici Imperatoris coronam. Indignum iudicans talia denegare pauperibus Christi, pro quibus effusus est sanguis Christi.	In thesauris Ecclesiæ pauperibus datis, diuinis & humanis oraculis Laurentius prædicatur mirabilis: cuiuslibet istū æquiparare nō audeamus, tamen cunctis quos audimus moderni temporis hominibus, quod sine præiudicio cuiusquam dixerim, in suo ordine in hac virtute præferimus. Consuluit quibus potuit, & quibus per se non valuit, alios vt misererentur rogauit. Cum enim non sufficeret tam acerbæ famis prædictis temporibus omnium miseriis subuenire, vidimus eum vicos & Ecclesias quas poterat, circuire: ad eleemosynas faciendas Principes, diuites, mediocres suadere, dulcibus sermonibus ad misericordiam prouocare, eosque inde plenissimam peccatorum remissionem, libera voce de cœlis promittere. Ita vir sanctus quos non sufficiebat alere sumptibus, iuuabat apud illos quos poterat sermonibus misericordiam suadentibus. Certe tali consultu, multa millia pauperum cognouimus, famis & mortis euasisse periculum: nullius miseriam præteriuit, nullius necessitatem despexit, nullius infirmitatem exhorruit.	Denique quidam sanctæ Dei Genitricis Aniciensis Ecclesiæ Clericus, secundum carnem nobilissimus, lepræ contagio maculatus, priuatim sibi veluti tantæ corruptioni necessarium, iuxta Alexis fluuium, quendam elegerat locum, Monasterio quod dicitur Volta, contiguum. Quo adueniens Dei famulus, & hoc agnoscens, infirmo compatitur, solatiari illi in quibus necesse erat, fratribus imperat, requirit vero ipse miserabilis sancti viri priuatum colloquium, & vt ad se accedat, humiliter rogat per internuntium. Quod sanctus facere non recusauit recolens Dominicæ humilitatis exemplum, qui etiam non rogatus venire, voluit venire ad Cēturionis seruum. Dum vero ad eum peruenitur, illius non exhorrescens miseriam: nobis qui videbamus, valde mirantibus, in oscula ruit, amplexatur, & diu cum illo familiare colloquium participatur. O virū per omnia laudabilem & dignū, qui magis in homine, naturæ diligebat pręrogatiuam, quā alicuius morbi expauescebat accidentem miseriam!	In releuatione beati Odilonis, Abbatis Cluniacensis quinti.	Temperantia quæ vltima in Catalogo propositarum virtutum est, in sui diffinitione modum & ordinem seruat, eorum quæ dicenda vel agenda. In quo virtutis officio tantum valuit, vt in omnibus actionibus & imperiis modum teneret, ordinem seruaret, & discretus mirabiliter existeret. Ieiunia in aurigæ modum, secundum beatum Hieronymum, pro lassitudine & viribus corporis moderabatur, & sic apposita quæq. libabat, vt & superstitionem fugeret, & continentiam reseruaret. Cultus ipse nec munditiis, nec sordibus notabilis erat. Grauitatem morū hilaritate frontis temperabat. In corrigendis vitiis, pro modo & tempore seuerus: in remittendis, gratiosus, & in vtroque æqua lance libratus. Hæ vero quas proposuimus in eo relucebant virtutes, & in has concurrebant cæteræ omnes. Tota enim cerneres in illo exempla virtutum, ita in singulis eminebat quasi cæteras non haberet, ita omnes retinebat vt nulla deesset. Ita etiam affabilem se & beneuolum subiectis exhibebat, vt magis vellet diligi quam timeri, magis prodesse quam præesse. Quis vnquam de hoc viro, quod displiceret, audiuit? Quis audiuit, vt crederet? quis credidit vt non magis seipsum malignitatis & infamiæ denotaret? Ipse enim authoritatem dabat, qui in omnibus suis actionibus informis & compositus coram Deo & hominibus apparebat, & præter hæc interiora, fuerunt in eo extrinsecus gloriosa studia in ædificiis sanctorum locorum construendis & renouandis, & ornamentis vndecumque adquirendis. Demonstrat hoc Cluniacus, suus principalis locus, (in cunctis ædificiis interius & exterius, præter parietes Ecclesiæ) studiose renouatus, & ornamentis multipliciter adornatus. Vbi etiam in nouissimis suis claustrum construxit columnis marmoreis, ex vltimis partibus illius Prouinciæ, ac per rapidissimos Durantiæ, Rhodanique cursus, non sine magno labore aduectis, mirabiliter decoratum, de quo solitus erat gloriari, vt iocundi erat habitus, inuenisse se ligneum, & relinquere marmoreum, ad exemplum Octauiani Cæsaris, quem describunt Romanæ historiæ inuenisse lateritiam, & reliquisse marmoream. Incœpit etiam ciborium super Altare sancti Petri, cuius columnas vestiuit ex argento, cum nigello pulchro opere decoratas.	Iam vero de omnibus Monasteriis suis. Quod Paterniacus, ob Dei amorem Genitricis, sibi delectabilis locus. Romanum Monasterium a fundo constructum, locus sancti Victoris Geneuensis, præter suam antiquam & nobilem Ecclesiam. Ex toto etiam suo tempore constructus Carus-locus. Amberta, valde celebris Ecclesia. Riuus ex toto. Celsinias. Siluiniacus, translata firmitas. Monasterium sancti Saturnini. Apud Papiam sancti Maioli nobilissimus locus. Et præter hæc diuersarum Ecclesiarum multiplex numerus. Hęc omnia illius industria, suo tempore in ædificiis, in possessionibus & ornamentis, amplissime dilatata creuerunt. Cōstruxit etiam in vltimis vitæ suæ, in prædiolo Genitorum suorum, quoddam Monasterium Volta, a reuolutione aquæ circum-currentis nuncupatum, studioso opere decoratum, quod de redditibus suorum auorum antiquorum & parentum, prout potuit ad seruiendum Deo hæreditauit, & competentibus libris vel ornamentis decenter adornauit.	Si inimici subsannauerint, vel amici reprehenderint me hæc superflua posuisse, nouerint profecto hæc omnia ad virtutes animi eius spectare, & pro talibus patronicia sanctorum fœliciter promeruisse, atque coronam beatæ retributionis iam a Domino percepisse. Signorum vero inquisitoribus, & meritum cuiusque in miraculi nouitate nescientibus, id dicendum est, quia diuinæ dilectionis prærogatiua ponitur non in ostensione signorum, sed in perfectione virtutum. Neque enim miracula vel signa nos Deo commendant, sed virtutes operum perfectos esse demonstrant. Cum & Iudas simul cum Apostolis signa fecerit, & reprobi in die iudicij foris a regno exclusi, dicant, Domine nonne in nomine tuo prophetauimus, & in nomine tuo multa signa fecimus? Et ipse Dominus in Euangelio sanctis Apostolis a prædicatione redeuntibus, dicat, Nolite in hoc gaudere, quia Dæmonia vobis subiecta sunt, sed in hoc gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in cœlis. Cum ergo hæc ita sint, vanum est pro magno ducere, quod constat reprobos aliquando cum electis habere. Tamen ne noster Odilo ab hac etiam gratia excludatur, dicenda sunt pauca de multis, quæ Dominus noster ad laudem & gloriam suam, & ad illius meritum hominibus commendandum; ante mortem, & post mortem dignatus sit demonstrare. In exordio vero virtutum eius dicendum est quid illi contigerit, cum adhuc puer esset. Quod ne cui videatur incredibile, ab ipsis agnoui, quibus ipse solitus erat narrare.	Dum adhuc puerulus in domo Patris nutriretur, antequam etiam scholis daretur, contigit vt membrorum omnium pene virtute priuaretur, incedendique, vel per se mouendi, ei possibilitas negaretur. Accidit vero quadam die familiam patris eius de loco ad locum mutari, & infantem sub custodia nutricis, seruulorum ministerio baiulari. Cumque in medio itinere, ad quandam Ecclesiam in honore Dei Genitricis consecratam diuertissent, deposuerunt puerulum cum sarcinulis, ante ostium eiusdem Ecclesiæ. Erant autem domus adiacentes eiusdem Ecclesię, in quibus necesse erat in illis quædam victualia quærere. Dum vero diutius in his implicarētur, videns se puer solum relictum, inspiratione diuina attractus, incepit tentare si quomodo ad ostium posset accedere, & Ecclesiam Dei Genitricis intrare. Itaque virtute qua poterat, manibus & pedibus reptando ostium attigit, Ecclesiam intrauit, ad Altare vsque peruenit, pallam altaris manibus arripuit, deinde summo conamine brachiis in altum protensis, surgere conabatur, sed nodis diu male ligatis retinebatur. Vicit tamen diuina virtus, sed integrans pueri languidos artus, atque mirabili modo, Dei Genitricis interuentu, surgit & stat super pedes sanus, & in circuitu Altaris hac illacque discurrit. Clientes vero postmodum ad sarcinas redeuntes, & puerum non inuenientes mirati valde, cœperunt illum vbique locorum requirere, & non inuento nimis inter se conturbati, tandem casu Ecclesiam introeunt, vagantem & discurrentem per Ecclesiam conspiciunt, diuinæ virtutis potentiam recognoscunt, puerum lætabundi in vlnis suscipiunt, quo tendebant perueniunt, atque parentibus incolumem & sanum, cum magna lætitia reddunt. Ostendebat iam Dominus in puero, quam gratus & acceptus sibi deberet esse in futuro, quem necdum pene loquentem, vel aliqua discernentem misericorditer liberauit a tantæ contractionis vinculo. Erat etiam præsagium Dei Genitricis Ecclesia, quam ipse dum ad liberam scientiam ætatemque peruenit, omnibus votis dilexit, coluit, atque pro viribus in omni vita sua glorificauit.	Refertur etiam, quod iam adultus ætate, in Ecclesiam simili modo in honore Dei Genitricis consecratam intrauit, & nullo alio, nisi Deo teste, semetipsum collo mancipatum, eidem altari tradiderit, dicens. O piissima Virgo & mater Saluatoris omnium sæculorum, ab hodierna die, & deinceps me in tuo seruitio habeto, atque in omnibus meis causis misericordissima aduocatrix mihi semper adesto. Post Deum enim a modo nihil tibi præpono: & vltroneus in æternum meipsum tamquam proprium seruum tuo mancipatui trado. Hæc de pueritia eius dicta sufficiāt. Nunc veniendum est ad illa quæ iam in perfectiori ætate positus, & regimine Abbatiæ decoratus, Domino cooperante fecerit. Verum plurima quæ in prima fronte dicturus sum, ipse non vidi, sed duobus Monachis eius, Petro videlicet Monasterij sancti Maioli, quod apud Papiam est præposito, viro scilicet Religioso, & Syrone cuiusdam Monasterij Abbate, per adnotationem fratris Bosionis, miræ simplicitatis & innocentiæ Monachi, sicut rogaueram, dum hoc opus inciperem referentibus agnoui. Fuerunt enim prædicti fratres probabiles viri, Patris Odilonis admodum familiarissimi, secretorum etiam illius in pluribus conscij, & itineris vel laboris per multa tempora socij; quapropter ea quæ ab illis referuntur tanto credibilia sunt, quanto illos certissime constat narrare illa quæ oculis viderunt, auribus audierunt, manibus tractauerunt, atque vt certo tempore nobis, & multis nota fierent prudenti memoriæ commendauerunt. Ideo vero hanc nostram relationem probabilium virorum testimoniis cingimus, ne ab æmulis gratia cuiusdam falsæ adulationis hæc finxisse iudicemur. Sicut enim Gallus in Sulpitij Seueri & Posthumiani dialogo refert de Martino, non indiget vt mendaciis asseratur Odilo, quem Christus iam, vt pia fide credimus, glorificauit cœlo, atque diuersis virtutum signis, celebriter commendat in mundo. Absit enim a me, nisi visa & experta, & a fidelibus personis, siue idoneis testibus relata, de tanto viro aliquid mendaciter fingere vel narrare.	In translatione beati Odilonis, Abbatis Cluniacensis quinti.	Beatus igitur Odilo in suscipiendis hospitibus festinus erat, & iocundus. Nihil vnquam sibi deesse liberalis confidebat animus, sed in abundantia benedictionis Christi, omnibus largiter erat profusus. Munditiam integritatis ita inuiolabilem custodiuit, vt spiritus sancti mereretur fieri domicilium, & castissimę puritatis receptaculum. Humilitatis etiam tanta in eo fuit perfectio, vt ne ad modicum quidem notaretur in eo superbiæ vestigium. Innocentia in illo non mediocriter reluxit, & suo affectu pensabat omnes. Et sicut ille erat alienus a felle malitiæ, ita etiam æstimabat alios nullius doli peste corrumpi posse. Honestatis decore ita pollebat, vt in omni sua actione huius virtutis pulchritudine tanquam cuiusdam fulgoris resplenderet lumine. Nihil in eo inhonestum, nihil indecorum, illa sancta anima videre vel audire volebat, veritatem corde retinebat, & ore proferebat. Mendacium vero tanquam pestiferum morbum, modis omnibus cauebat. Humanæ etiam laudis fauores non requirebat, neque gloriam suam in ore hominum ponebat. Si quando vero a confratribus vel Episcopis more Ecclesiastico officiosis obsequiis suscipiebatur vel honorabatur, testor Iesum aduocatum animæ eius, quia talia parui pendebat, & veluti quoddam nullius momenti pretium computabat. Tamen quia hoc sine scādalo plurimorum declinare non poterat, exterius quidem fraternum obsequium suscipiebat, sed interius a proposito humilis rigoris non discedebat. Conuentus fratrum fortiter tenuit, donec ad ipsa mortis extrema peruenit. O quam iocundus inter alios procedebat, quam festiuus in illo sancto choro medius stabat; a dextris, & a sinistris prospiciens coronam nouellæ plantationis, memor illius versiculi Dauidici carminis. Filij tui sicut nouellæ oliuarum, in circuitu mensæ tuæ. Et quāto magis augebatur numerus fratrum, tanto magis quibusdam signis, & certis indiciis declarabat sui animi gaudium. Et quia multotiens videbat quibusdam id oneri esse, solitus erat dicere. Nolite fratres in augmentatione gregis contristari: cuius enim nutu & vocatione congregabātur, eius prouidētia & miseratione gubernabātur. Multorum enim Monachorum pater extitit, quos de diuersis conditionibus, de diuersis actionibus & temporibus Domino acquisiuit. Alios namque in pueritia, alios in iuuentute, alios in senectute accepit, & quamuis diuersis ad eum venerint temporibus, tamen sub vna moderatione discretionisque virtute, materna charitate, paterna sollicitudine souit, nutriuit, & ex multis partibus, disparibusque moribus, in vnum corpus collegit. Quocumque degebat, quocumque procedebat, tanta sequebatur eum frequentia fratrum, vt iam non ducem & principem, sed reuera putares eum esse Archangelum Monachorum. Hoc enim nomine censebat eum appellandum in suis Sermonibus & Epistolis Fulbertus ille sibi præcordialis amicus Carnotensis Episcopus, in sanctitate laudabilis, in sapientia mirabilis, in cuius morte studium Philosophiæ in Francia periit, & gloria Sacerdotum pene cecidit. In eadem fortitudine animæ eius vel corporis pauca dicturi, etiā virtutis illius diffinitionem, veterum æstimationem exhibeamus, fortitudinem, animum supra periculi metum agere, nihilque nisi turpia timere, tolerare fortiter aduersa vel prospera. Hac itaque fretus virtute, quam fortis fuerit in repellendis inimicorum insidiis, quam patiens in tolerandis, dictu videtur difficile. Cerneres in illo hoc priuilegium patientiæ, quia his qui læserant, tanquam alter Dauid maiorem rependebat beneficij gratiam, & his qui oderant, potiorem conseruabat beneuolentiam. Non valebant hunc aduersa deiicere, nec prospera eleuare. O quantas infestationes, & quam grauissimas insectationes a domesticis & extraneis, ipsa sancta anima sustinuit, & præter has, quam duras corporis pœnas in ieiuniis, in vigiliis, in orationibus, ipse sibi adsciuit! & quod iam libere dicendum est post nauigantis fœlicitatem, quibusdam vinculis, & nexibus ferreis solo Deo teste membra sua ita damnauerat, vt vix humana caro hoc tolerare potuerit. Cilicium ei semper asperrimum interius adhærebat, desuper vero mediocri & communi veste indutus apparebat. Multiplices etiam, & diuersos labores sustinuit pro pace Ecclesiarum, pro statu suorum locorum, pro vtilitate proximorum; & propriis periculis quæsiuit tranquillitatem vniuersorum. Scis & tu, misericors & miserator hominum Iesu Christe, ad comprobandam eius patientiam, quam grauissimos dolores, & acerbos cruciatus dederis sibi in occulto: & tamen in his inuictum tenuit animum, animum tanquam bona terra, fructum reddentem in patientia, dicens se maiora mereri, quam patiebatur, supplicia. Animarum Redemptor Domine, qui ad hoc percutis vt sanes, ad hoc mortificas vt viuifices, secundum multitudinem illius præteritorum dolorum, succedant sibi consolationes tuarum sanitatum, & lætitia cœlestium gaudiorum.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Ad S. Hugonem Abbatem Clun. VI. pag. 489. HVGONI ABBATI CLVNIACENSI, HILDEBERTUS humilis Cenomanorum Episcopus.	??	??	MAXIMVM duco atq. habeo, quod mihi vestræ sacrarium familiaritatis aperuistis. In eo susceptus multis & magnis expertus sum periculis, quantum valet deprecatio iusti assidua. Huic & soli debeo quod insidias mihi redeunti Roma dispositas intactus pertransij, quod ingentes, & vrgentes maris procellas illęsus euasi, quod non incidi in barbaros pyratas laruali forma deformes, ferina crudelitate hominem diffitentes, super omnia etiam gaudentes, nulla se cum Christianis habere consortia. Hi Catholicæ Religionis expertes & hostes, in Insulam beati Honorati sacratissimo Pentecostes die, & multis nauibus delati sunt. Ibi ad fundamentum Monasterio penitus euerso plurimi Monachorum gladio ceciderunt: reliquis & latibulis & turre proxima consultum. Eadem die de præfata Insula felix me ventus expulerat. Ita de ipsis pene leonum faucibus euulsus, auspicato cursu Magolanam nauigaui. Hæc ideo, sanctissime Pater, apposui, ne quis ignoret quantis oratione vestra periculis ereptum me confitear. Habeo igitur atq. ago vestræ gratias religioni, cuius sinū, quasi reus aram, iamdudum complexus essem, si consultus Papa Pontificis onus amolliri permisisset. Ille dum me remisit ad laborem, inuidit gloriam. Non imputet ei Deus. Interim in vmbra alarum tuarum sperabo, donec educar de lacu miseriæ, & de luto fæcis, atque dicam, Ecce venio vt faciam voluntatem tuam Deus meus. De cætero, redundantis operæ est, super Andegauensi Episcopo, tyrone scilicet beati Benedicti, vos rogare, cuius affectus & singularis est in vniuersis, & vniuersus in singulis. Valete.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	pag. 507. Diploma Leonis IX. Papæ.	??	EX CHART. CLVN. CHART. III.	Leo Episcopus seruus seruorum Dei, dilectissimo in Christo filio HVGONI Abbati Clun. Monasterij nostri in honorem beatorum Apostolorum Petri & Pauli fundati, tuisque successoribus Abbatibus perpetuam in Domino salutem. Conuenit Apostolico moderamini pia religione pollentibus beniuola compassione succurrere, & petentium desideriis congruum impertiri suffragium. Ex hoc enim lucri potissimum præmium a conditore omnium Deo in sidereis arcibus promerebimur, si venerabilia loca nostro tempore, aut ad meliorem fuerint statum perducta, aut ne vnquam in aliquo minuantur corroborata. Quapropter inclinati precibus tuis, dilectissime fili, ipsi Monasterio nostro Cluniacensi, cui Deo auctore præesse videris, per hoc nostræ Apostolicæ auctoritatis priuilegium, sicut & fecerunt priuilegiis suis antecessores nostri, confirmamus atque corroboramus quicquid rerum & facultatum modo habet, & vsque in perpetuum est habiturum; ne ab aliqua humana temeritate aliquid vnquam exinde mutiletur; sed in sua integritate omnia custodiente Deo permaneant in vsum, & salarium fratrum ibidem nunc seruentium, & per secula seruiturorum. In qua Apostolicæ munitionis tuitione locum etiam ipsum antiqua, & per prædecessores nostros ei concessa libertate donamus, non noua facientes, sed vetera confirmantes. Ne scilicet vllus mortalium, siue sit Imperator, siue Rex, siue Dux, seu Marchio, vel Archiepiscopus, vel Episcopus, aut aliqua alia humana potestate super idem Cluniacense Monasterium aliquam in aliquo potestatem exercere præsumat. Nec post solutionem tui corporis aliquem ibi præferre, & ordinare audeat, sed in arbitrio semper & electione fratrum consistat, quemcumque de sua congregatione secundum Deum, & secundum Regulam S. Benedicti sibi præferre & imponere Abbatem voluerint: cuius consecratio non a constituto Episcopo, sed a quolibet, quicumque ipsi Congregationi placuerit, expetatur, non aliquo precio redimenda, sed gratis accipienda. Quod etiam de omnibus Ecclesiasticorum graduum ordinationibus, & Altarium siue Ecclesiarum consecrationibus præcipimus & confirmamus, vt liceat vobis, vestrisque successoribus, a quocumque ea velitis Episcopo gratis exposcere, nullusque vobis audeat contradicere. Quam prærogatiuam a prædecessoribus nostris Monasterio vestro concessam, & a nobis merito confirmatam idcirco eidem contribuere decreuimus; vt sicut hactenus sub Apostolico tantum iure & ditione constitit, ita amodo semper consistat, nec aliorsum respiciat, quatinus sub Apostolicæ defensionis vmbraculo positum semper crescat, semper augescat, nullam prauorum hominum tyrannidem, nullam humanam potestatem metuens, vt quotidiana Deo obsequia deuote, vt solent, & quiete ibi agantur, nec agentes in aliquo per aliquem sollicitentur, molestentur, inquietentur. In qua prærogatiua etiam chrismatis libera receptio a quoquo velitis Episcopo consistit. Quæ omnia, sicut præmisimus, quemadmodum a prædecessoribus nostris sancita reperimus, ita quoque nos stabilire & confirmare decreuimus. Statuentes Apostolica censura, sub diuini iudicij obtestatione, vt nulla vnquam magna paruaque persona spirituali vel sæculari dignitate prædita omniue dignitate priuata, cōtra hoc nostræ Apostolicæ auctoritatis priuilegiū venire, aut in quoquam illud infringere pertemptet. Quod quicūque ausu temerario impiaque præsumptione contra Deum & sanctum Petrum, contraque animam suam fecerit, in tunc tantum se nouerit nostræ Apostolicæ maledictionis aculeo transpunctum, nostræ Apostolicæ excommunicationis telo perfossum, nostri etiam Apostolici anathematis gladio transuerberatum, nec ipsi per dignam satisfactionem saluti pristinæ reparandum. Qui vero se ab hoc obseruauerit, & inuiolatum hoc nostrum priuilegium permanere laudauerit, hic benedictionem, gratiam, & omne bonum a retributore omnium bonorum Deo, & in præsenti seculo consequatur, & in futuro.	[Rota. Bene valete]	Datum IIII. Id. Iunij per manus Petri Diaconi Bibliothecarij, ac Cancellarij sanctæ Apostolicæ Sedis, anno domni Leonis IX. Papæ primo, Indict. II.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	pag. 522. Quod Ecclesiæ & Capellæ Clun. & Cimiteria libera sunt. Item quod si Episcopi præsentatos Clun. exprauitate recipere noluerint, licentiam habeant celebrandi. Item quod non liceat fratres Clun. super eleemosynas inquietari. Item quod non possunt esse interdicti. Item quod possunt recipere clericos vel laicos ad conuersionem, vel ad sepulturam.	An. 1100.	CHART. XXXII.	Paschalis Episcopus seruus seruorum Dei HVGONI Abbati Clun. eiusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Et religionis prærogatiua, qua per vniuersas Gallias vestris tēporibus per Dei gratiam Congregatio præcellit, & incōcussa charitatis vnitas, qua inter procellas omnes Sedi Apostolicæ adhæsistis; mansuetudinem nostram vehementius exhortantur, immo vrgēt atque compellunt, vt vestris petitionib. assensum accommodare, & quieti vestræ in posterum prouidere sollicitius debeamus. Eapropter, quicquid libertatis, quicquid tuitionis, quicquid auctoritatis, prędecessores nostri Ecclesiæ Romanæ Pontifices, præsertim Apostolicæ memoriæ Gregorius VII. & Vrbanus II. vestro Monasterio, & locis ad id pertinentibus contulerunt: nos quoque pręsenti decreto, auctore Deo, confirmamus. Ad hæc adiicimus, vt tam Prioratus & Cellæ quam & cætera, in quibuslibet locis omnia, quibus fraternitas tua Aruernensis Concilij, quod per supradictum Vrbanum Papam celebratum est, tempore inuestita erat, de quibus tunc nulla quæstio mota est, cui nimirū Concilio per temetipsum interfueras, tam tibi quam successoribus tuis in pace semper & quiete seruentur. Præcipimus etiam, vt omnes Ecclesiæ, seu Capellæ vestrę & Cimiteria libera sint, & omnis exactionis immunia, præter consuetam Episcopi paratam, & iustitiam in Presbyteros, si aduersus Ordinis sui dignitatem offenderint, exceptis nimirum Ecclesiis illis, quę absque huiusmodi subiectione in Abbatis potestate consistunt. Liceat quoque vobis, seu fratribus vestris in Ecclesiis vestris Presbyteros eligere, ita tamen vt ab Episcopis, vel Episcoporum vicariis animarum curam absque venalitate suscipiant. Quam si cōmittere illi ex prauitate noluerint, tunc Presbyteri ex Apostolicæ Sedis benignitate officia celebrandi licentiam consequantur. Ecclesiarum vero, seu Altarium consecrationes ab Episcopis, in quorū diocesibus sunt, locorum vestrorum fratres accipiant. Si quidem gratis ac sine prauitate voluerint exhibere. Alioquin a Catholico, quē malueritis, Episcopo, consecrationum ipsarum Sacramenta suscipiant. Neque cuilibet facultas sit, aut claustri vestri, aut locorum vestrorū fratres pro viuorum, siue defunctorum eleemosynis ob salutem datis inquietare; sed tam virorum, quam mulierū oblationes, quæ ad eos afferuntur, in vsu seruorum Dei pauperumque profuturas recipere liceat. Nec minus illud supradicti Vrbani II. Papæ Capitulum confirmamus, ne cellarum vestrarum vbilibet positarum fratres pro qualibet interdictione, vel excommunicatione diuinorū officiorum suspensionem patiantur: sed tam Monachi ipsi, quam & famuli eorum, & qui se Monasticæ professioni deuouerūt, clausis Ecclesiarum ianuis, non admissis diocesanis, diuinæ seruitutis officia celebrēt, & sepulturæ debita peragant. Concedimus etiam vobis laicos, seu clericos sæculares, nisi qui pro certis criminibus excommunicati sunt, ad cōuersionem, seu sepulturam per loca vestra suscipere. Clericos quoque regulares qui vel in locis suis saluari non possunt, vel pro necessitatibus ad vestrū Cœnobium cōfugiunt, suscipiendi, & ad vestrum propositum admittendi, religioni vestræ licentiā impertimur. Præterea decernimus, vt nulli hominum omnino liceat vestrum venerabile Cœnobium, & loca ei subdita temere perturbare; sed eorum Ecclesiæ possessiones, & bona cætera, quæ pro animarum salute iam donata sunt, vel in futurum, Deo miserante, donari contigerit, firma vobis, vestrisque successoribus illibataque permaneant: quos profecto cognoscimus, ab excommunicatis pia discretione vigilantius abstinere. Si qua igitur Ecclesiastica, &c.	Ego Paschalis Catholicæ Ecclesiæ Episcopus sui.	[Rota. Bene valete]	Ego Odo Hostiensis Episcopus f.	Ego Milo Prænestinus Episcopus f.	Ego Albericus Archiepiscopus Dei gratia Cardinalis S. Petri ad vincula f.	Ego Walterius Episcopus Albanēsis Ecclesiæ f.	Ego Paganus S. R. E. Cardinalis f.	Datum Lateranis per manum Ioannis S. R. E. Cardinalis XII. Cal. Decembris, Indict. VIII. Incarnat. Dominicæ anno MC. Pontificatus autem domni Paschalis II. Papæ II.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Ad Pontium Abbatem Clun. VII. pag. 573. GELASII II. PAPÆ DIPLOMA, QVO illam a Clun. calumniam Apostolicæ Sedis patrocinio remouet: quia Episcopi pro controuersiis, quæ inter Cluniacenses & ipsos frequenter emergunt, innocentes homines parrochiarum Clun. & altercationum expertes, interdictis suis vehementer affligunt.	An. 1119.	CHART. XCI.	GELASIVS Episcopus seruus seruorum Dei, charissimo in Christo fratri Petro Cluniacensi Abbati, eiusque successoribus regulariter substituēdis in perpetuum. Ignem semper in altari ardere, legale præceptum est. Quem Sacerdos, qui Patri iure successerat, supposita lignorum strue, ne deficeret, enutriret. Hoc iamdiu in cordibus nostris Sacerdos verus æterni Patris filius conseruauit: quia & priusquam te in Abbatis officium, & me in Pontificatus ministerium prouexisset, corda nostra dilectionis igne succendit, & charitatem in nobis mutuā custodiuit, & post susceptas ordinationes amplificauit. Vnde nos in his, quę pro Cluniacensis Monasterij salute & quiete postulas, dulcedini tuæ abnuere indignum duximus: ipsa etiam eiusdem loci venerāda religio, & prædecessorum tuorum vita venerabilis, nos ad hæc efficienda compellūt. Pro tua igitur, & fratrum tuorū petitione, vniuersa, quæ prædecessor tuus felicis memoriæ HVGO Abbas in die obitus sui, ita quiete atque pacifice possidebat: vt nullum inde Canonicum iudicium recusaret; tibi & Cluniacensi Monasterio imposterum quiete atque pacifice habenda, & possidenda statuimus. Illam etiam a vobis calumniam Apostolicæ Sedis patrocinio remouemus qua Episcopi pro controuersiis, quæ inter vos & ipsos frequenter emergunt, innocentes homines parrochiarum vestrarum & altercationum expertes, interdictis suis vehementer affligunt. Sane & Abbatias, quas prædecessores nostri Apostolicæ Sedis Pontifices prædecessoribus tuis deliberatione prouida per sua priuilegia commiserūt: nos quoque strenuitati tuę, ac successoribus tuis in eadem religionis obseruantia & dilectione Sedis Apostolicæ permansuris ordinandas committimus, vt per industriam vestram religionis status in eis auxiliante Domino conseruetur, videlicet in Episcopatu Lemouicensi, Abbatiam S. Martialis. In Engolismensi, Abbatiam S. Eparchi. In Sanctonensi, Abbatiam S. Ioannis de Angeriaco. In ciuitate Pictauensi, Abbatiam, quæ dicitur Monasterium Nouum. In Episcopatu Tolosano, Abbatiam Lesatensem. In Caturcēsi, Abbatiam Moysiacensem, & Figiacensem. In Nemausensi, Abbatiam S. Egidij. In pago Aruernensi, Abbatiam Maudiacensem, Tiernensem, & Menatensem. In Episcopatu Augustodunensi, Abbatiam Vizeliacensem. In ciuitate Antissiodorensi, Abbatiam S. Germani. In Episcopatu Cameracensi Abbatiam Vnicurtis. In Rothomagensi, Abbatiam, quæ dicitur Pontesia. In Taruannensi, Abbatiam S. Bertini, & S. Wlmari. In Italia Abbatiam S. Benedicti supra Padum. Ea vero quæ tēporibus nostris per vestram, vel fratrum vestrorum sollicitudinem legitime acquisita sunt, quieta vobis, vestrisque successoribus, & illibata permaneāt. Præterea super illum Dalmaticæ, siue sandaliorum vsum, quem personæ tuæ prædecessor noster sanctæ memoriæ Paschalis Papa nostra potissimum intercessione concessit: hoc tibi singulariter amplioris dilectionis speculum indulgemus, vt quotiens Missas solemnes, vel in populo celebraueris, vsu eorumdem insignium potiaris. Ad hæc, quicquid libertatis, quicquid tuitionis, a prædecessoribus nostris concessum est, nos quoque vobis, vestrisque successoribus pręsentis decreti pagina roboramus. Si quis igitur decreti huius tenore cognito temere, quod absit, contraire tentauerit, Apostolicæ indignationis vltione plectatur, nisi præsumptionem suam digna satisfactione correxerit.	Ego GELASIVS Ecclesiæ Catholicæ Episcopus ff. Signum manus meæ, Deus in loco sancto suo.	Datum Auinione per manum Grisogoni sanctæ Romanæ Ecclesiæ Diaconi Card. XVII. Cal. Ian. Indict. XII. Dominicæ Incar. anno MCXVIIII. Pontificatus autem domni Gelasij secundi Papæ anno primo.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	pag. 581. De decima de Turri super Maternam.	An. 1115.	CHART. CXCI.	Qvod præsentibus intimamus, posterorū memoriæ præsenti pagina suggestum esse volumus, Manassem videlicet filium Hugonis de Plagaiotri decimam de Turrim super Maternam, quam a progenitoritus suis iure hæredis consequebatur, sancto Petro Cluniacensis Monasterij contulisse, & laudante Guidesmodi matre sua, ob recordationem peccatorum suorum, eam perpetualiter tenendam illi concessisse. Quibus de medio factis cum super decimam calumniari possent Adelaidis, vxor Dudonis, & filij eius Ioannes & Eustachius, vtpote quibus iure hæreditario proueniebat; prompto tamen animo eam donatam approbauerunt, & propriis manibus illam sancto Cluniensi Monasterio contradiderunt. Ego igitur Rodulphus non meis meritis, sed propitia diuinitate, Remensis Ecclesiæ licet non idoneus minister, ne donatio ista aliquatenus obliuionis crimen occurreret, testibus idoneis eam approbari volui, & imaginis nostræ impressione roborari.	S. Hugonis Comitis Campaniæ.	S. Andreæ Comitis.	S. Ioannis Vice-domini.	S. Ioānis Vicecomitis & Eustachij fratris eiusdē.	S. Adelaydis matris eius.	S. Abonis, & Clarembaldi fratris eiusdem.	S. Gualteri, Hairardi, & Ysēbardi fratris eiusdē.	S. Guarneri de Manso, & Guarini Fulredi.	S. Letterini de Dommone.	S. Mauricij Prępositi, & Bonardi socij eiusdem.	Anno Incarnati Verbi MCXV. Indictione quinta. Regnante Ludouico Rege Francorum, anno VII. Archiepiscopatus autem domni Rodulphi anno VIII.	Fulchradus Cancellarius recognouit, scripsit, & subscripsit.	
Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Ad Iterium Abbatem Clun. XXXII. pag. 1589. Diploma Clementis VI. Papæ.	??	??	CLEMENS Episcopus seruus seruorum Dei dilecto filio Iterio Abbati Monasterij Cluniacensis, ad Romanam Ecclesiam nullo medio Matisconen. dioces. pertinentis, salutem & Apostolicam benedictionem. Exigit tuæ deuotionis affectus, quo nos & nostrā Ecclesiam reuereris, vt petitiones tuas, quantum cum Deo possumus, ad exauditionis gratiam admittamus. Cum itaque, sicut exhibita nobis tua petitio continebat, pro necessariis Monasterij tui, & aliis membrorum eius negociis, multa te subire oporteat onera expensasque, non potes sine subditorum tuorum subsidio supportare. Nos attendentes, quod diuisa in partes onera leuius perferuntur, ac æquum reputatur & congruum, vt personæ tibi & Monasterio tuo subiectæ tecum huiusmodi onera partiantur: tuis supplicationibus inclinati, vt ab omnibus & singulis Monasteriis, Prioratibus, Decanatibus, Administrationibus, & aliis locis, & membris dicti Ordinis dicto Monasterio tuo mediate vel immediate quocumque modo subiectis, aut aliis de ipso Ordine quomodolibet existentibus, & personis præsidentibus eisdem, subsidium per te ac dilectos filios quatuor ex Diffinitoribus generalis Capituli eiusdem Ordinis celebrandi primo............. dumtaxat imponere, exigere, & recipere valeas, pro dictis oneribus supportandis. Et non obstantibus felicis recordationis Benedicti Papæ XII. prædecessoris nostri, & quibuslibet aliis constitutionibus, seu Statutis & Consuetudinibus Monasteriorū, Prioratuum, Decanatuum, Administrationum, locorum, & membrorum Ordinis prædictorum contrariis, necnon priuilegiis, indulgentiis, & litteris Apostolicis, & quibuscumque specialibus vel generalibus quorumcumque tenorum, aut quibusuis aliis, communiter vel diuisim sub quacumque forma vel expressione verborum concessis, per quæ præsentibus non expressa, vel totaliter non inserta, effectus eorum impediri valeat quomodolibet vel differri; & de quibus quomodocumque tenoribus de verbo ad verbum...... sic in nostris litteris mentio facta specialis tibi tenore pręsentium de speciali gratia indulgemus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ cōcessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem aliter attemptare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Auinione, Cal. Aprilis, Pontificatus nostri anno primo.	
   Bibliothecæ cluniacensis additamenta.	Ad Iacobum I. Abbatem Clun. XXXVII. pag. 1591. ABOLITIO SEV SVPPRESSIO SACRISTIÆ Prioratus sancti Dionysij de Carcere, membri a Monasterio S. Martini de Campis dependentis.	An. 1378.	Ex Chartul. S. Dion. de Carcere. MS.	VNIVERSIS præsentes literas inspecturis, Frater Iacobus miseratione diuina Clun. Ecclesiæ minister humilis, salutem in Domino Iesu Christo. Cum bonæ memoriæ domnus Ioannes de Pinu prædecessor noster immediatus, olim Prior S. Martini de Campis Parisien. & Conuentus dicti loci S. Martini solemni informatione, & matura deliberatione præhabitis, ac certis & iustis rationibus & causis ipsos ad hoc mouentibus declarauerunt, & ordinauerunt Officium Sacristiæ non fuisse in Prioratu S. Dionysij de Carcere ab antiquo, nec esse in futurum, sed potius dictam Sacristiam & emolumenta ipsius Priori dicti loci, & eius successoribus spectare & pertinere, perpetuis temporibus, prout hæc omnia in literis, sigillis eorum sigillatis, quibus hæ nostræ literæ sunt annexæ plenius continētur. Nos de prædictis plenissime informati, eorum declarationem & ordinationem laudamus, approbamus, & ratisicamus, & de nouo confirmamus, ac declaramus ipsam Sacristiam & emolumenta ipsius pertinuisse, & pertinere debere ad dictum Prioratum de Carcere, & ad Priores qui fuerunt, vel fuerint pro tempore. Non obstante quod aliquotiens per vsurpationem vel alias, ibi fuerit Sacrista. Inhibentes Priori moderno, & suis successoribus, & quibuscumque nostris subditis, ne de cætero dictam Sacristiam conferant seu tradant in beneficium, nec de ea seu eius emolumentis aliter disponant, nisi & prout de aliis iuribus incorporatis dicto Prioratui eis licitum est de iure, & obseruantia Religionis. In cuius rei testimonium præsentibus literis nostrum fecimus apponi sigillum. Datum Parisiis in Palatio nostro Thermarum, die vicesima quarta mensis Aprilis. Anno Domini millesimo trecentesimo septuagesimo octauo, more Gallicano computando. Signatum Machabelas. Io. Wyrieti.	FINIS.