N° 1.	Mai 793.	Donation de villages et de terres à Dijon, faite par Betto, évêque de Langres, aux chanoines de Saint-Etienne.	Venerabilis in Christo confratres nostros cunctamque congregationem sancti Stephani Divionensis canonicos, Betto licet indignus episcopus, perscrutans omnem facultatem vestram, unde subsidium corporale necessarium habere debetis, videtur mihi multa vobis deesse que tali congregatione procurare debemus. Ideo tactus compassione miserie vestre, dono a die presente et ut permaneat cunctos successores meos exposco: hoc est omnia altaria et decima sancti Stephani de ratione de villis nuncupatis Cuipaco vel Tremoledo, Nobiliaco, Neiront, seu in ipso Divione vel in circuitu ipsius, id est sancto Germano de Cortarno, seu sancto Martino Campaniensis, nec non sancto Martino de Quintiniaco, nec non de aliquis villis Marciliaco, Tillecastello et de villis unde none et decime Domini homines reddere debent, tam de presbiteratus quam de villis, unde a longo tempore per legem et consuetudinem de ipsis rebus sancti exactum fuit, id est omnes laborationes, vinum, annonas et de jumentis et pecudibus tam maiore quam minore utriusque sexus licentiam nostram habeatis ad requirendum ad vestram necessitatem perpetuam. Et ut perpetualiter erga vos maneat, ob Christi reverentiam, sicut iam dixi successores meos in prefacta Ecclesia humiliter exposco. Et ut apud vos littere nostre melius credantur manu propria roboravi et presenti Ecclesie nostre firmare rogavi. In Dei nomine, ego Betto episcopus, has litteras a me factas relegi et ego Reimbaldus archidiaconus Girardus, archidiaconus, Aaron, presbiter, et Sennaldus, presbiter, Esembrannus presbiter, David, presbiter, Siderannus, presbiter. Ego Sigismondus presbiter scripsi et datavi in mense maio, in anno XXIII regnante domino nostro Karolo imperatore.	Fyot, p. 77, n° 117. — Pérard, p. 47. — Cartul. I.	
N° 2.	Jeudi 822.	Donation d’un manse dans le castrum de Dijon, de terres et de serfs à Fonlaine, faite à l’église de Saint-Etienne par le diacre Acheus.	Ecclesie sancti Stephani martiris, que est constructa in castro Divionensi, ubi venerabilis vir dominus Albericus preesse videtur. Ego Acheus, indignus diaconus, cogitavi pro remedio anime mee, dare de rebus meis propriis, hoc est mansum unum infra castrum Divionense, qui habet terminationes, de uno latere terra sancti Germani, de alio strada publica, de uno fronte terra sancti Benigni, de alio vero fiscus dominicus: infra istas terminationes ad integrum, una cum exso et regresso. Similiter de terra culturali, in fine Fontani, campos III: unus campus habet terminum, de uno latere...... tenet, de alio Adalbaudus, de uno fronte Hugo tenet, de alio strada publica; alius campus habet terminum, de uno latere Galsaudus tenet, de alio ratio sancti......, de uno fronte strada publica; tercius campus habet terminum, de uno latere heredes tenent, de alio Sichelmus, de ambis frontibus strada publica: infra istas terminationes totum ad integrum. Similiter in ipsa Fontanis villa, do vineam unam que habet terminum, de uno latere de ipsa hereditate, de alio terra sancti Martini, de uno fronte Hugo tenet, de alio strada publica pergit: infra istas terminationes, totum ad integrum. Similiter in centena Oscarensi, in villa Poliaco, vineam unam, quam de genitore meo Herlerio et de Vuicardo comparavi, totum ad integrum ipsius loci presbiteris, diaconibus, subdiaconibus, lectoribus et cantoribus, ad eorum mensam cedo, trado atque transfundo. Similiter mancipia trado eis, Fraronem, Bertradum, ut quicquid de iam dictis rebus ipsi vel heredes eorum ad augmentum facere voluerint, libere agant. Si vero ego ipse aut ullus heredum meorum, quod futurum nequaquam credimus, contra hanc donationem venire calumpniamque inferre temptaverit, non valeat evindicare, sed insuper inferat ipsis canonicis in duplum et fisco auri uncias II et hec donacio firma permaneat stipulacione subnixa Actum Divioni castro, in Ecclesia sancti Stephani publice. Ego Acheus hoc testamentum a me factum relegi et subscripsi. Signum Agedei. Signum Wichelmi. Signum Sichelmi. Signum Wicardi germanorum eius qui consenserunt. Wicherius presbiter subscripsit. Geraldus presbiter subscripsit. Petrus presbiter subscripsit. Fulbertus presbiter subscripsit. Amalbertus diaconus subscripsit. Ego in Dei nomine Letaldus presbiter rogatus, hoc testamentum scripsi et subscripsi. Datum die Jovis in anno VIII regnante domino nostro Ludovico imperatore.	Pérard, p. 47. — Fyot, p. 30, n° 58. — Cartul. II.	
N° 3.	Mars 849.	Echange entre l’évêque Teutbold, qui donne à Elderaldus un champ à Perrigny et reçoit en échange un autre champ, sis au même lieu.	Placuit atque convenit inter venerabilem virum Teuboldum episcopum et Elderalem ut paginas de terris, tam de iure ecclesiastico, quam et de propria possessione, inter se conmutarent quod et fecerunt. In primis dedit vir venerabilis Teuboldus episcopus, de campo paginam de ratione sancti Stephani, in pago Oscharensi, in Patriniaco villa de beneficio Landuini. Terminatur de utroque latere terra sancti Manmetis, ex duobus frontibus via publica: habet in longum perticas agripedales XXXVIIII, pedes VIII, ex uno fronte perticas IIII, ex alio fronte perticas III, pedes VIIII: infra istas terminaciones et mensuras Elderali dedit Teutboldus episcopus. Econtra ad vicem in augmentum et conmutacionem reddendi dedit predictus Elderalis aliam paginam in ipso pago et in ipsa villa: de uno latere Sarase et Noe tenent, de alio heredes ipsius, de uno fronte Vulfardus tenet, de alio terra sancti Petri; habet in longum perticas agripedales XLV, pedes VI, ex uno fronte perticas VI, ab alio perticas V: infra istas terminaciones et mensuras dedit Elderalus Teuboldo episcopo ad ius et racionem Ecclesie sancti Stephani ad integrum et ad beneficium Landuini. Taliterque utrisque placuit et convenit ut unaqueque pars tam basilica sancti Martinis quam et Elderalis proprio iure conmutacionem possideat et faciat exinde quod voluerit vel quod facere expedit. Et si qua pars contra aliam emeliorata apparuerit et ei calumpniam inferre temptaverit, duplum tantum quantum ipsa res emeliorata valere estimatur coacta persolvat; de reliquo vero partibus fisci satis factionem cogatur adimplere. He autem conmutaciones uno tenore inter se conscripte, firme et stabiles permaneant, stipulacione subnixa. Actum Divion castro. Signum Elderalis qui hanc fieri et firmare rogavit. Signum Wadoni. Signum Teutardi. Signum Aymari. Signum Roberti. Signum Erleici. Signum Walmundi. Signum Amalrici. Signum Attoni. Signum Seiranni. Signum Watohaudi. Signum Girbaudi. Ego Adalbertus, presbiter, scripsi et subscripsi. Datum in mense Marcio in anno VIIII regnante domino Carolo rege.	Pérard, p. 48. — Fyot, p. 30, n° 59. — Cartul. III.	
N° 4.	19 août 869.	Diplôme du roi Charles le Chauve qui, à la prière d’Isaac, évêque de Langres, rend à l’église de Saint-Mamès et à celle de Saint-Etienne le droit de monnaie, les foires et les marchés établis dans les villes de Dijon et de Langres.	In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si servorum Dei iustis et racionabilibus efflagitationibus, quas pro Ecclesiarum sibi commissarum utilitatibus nobis intimaverint assensum prebemus, et eas ad effectum perpetue stabilitatis perducere satagimus, non solum in hoc regiam exercemus consuetudinem, sed et iam hoc ipsum ad presentem vitam cum felicitate transigendam et ad futuram quamtocius beatitudinem capessendam nobis profuturum esse non dubitamus. Quapropter comperiat omnium fidelium sancte Dei Ecclesie nostrorumque tam presentum quam futurorum sollertia, qualiter carissimus nobis Isaac, Linguonensis Ecclesie reverendus antistes, ad nostram se colligens maiestatem humiliter postulavit quatinus pro nostra pietate Ecclesie sancti Manmetis Linguonensis atque Ecclesie sancti Stephani Divionensis quibus, Deo ordinante, ipse preerat, monetam quam antea habere non consueverant concederemus. Simili modo et iam deprecatus est de mercatis in sua potestate constitutis in Linguonis scilicet et in Divione, de quibus talis antiquitus consuetudo fuit, ut, medietas de annalibus et de ebdomali, in Linguonis partibus, predictarum Ecclesiarum cederetur, et de ebdomali in Divione summa integritas iam dicte potestati constitueretur tale auctoritatis nostre preceptum sepe fatas Ecclesias relinqueremus, per quod ipse eiusque successores, sine aliqua contradictione, tenere racionabiliter possent. Cuius laudabilibus peticionibus atque ammonicionibus aurem accomodantes, hoc sublimitatis nostre preceptum fieri atque dare iussimus, per quod ipse venerabilis antistes, eiusque successores et prefatas monetas et de mercatis quemadmodum supra habetur insertum quieto ordine et in stabilitate obtinere imperpetuum valerent. Et ne nostra concessio ex iam dictis monetis a falsis monetariis comitumque ministris aliquo violari potuisset ingenio iccirco non ad ius comitum, sed ad utilitatem iam predictarum Ecclesiarum earumque rectoris provisionem volumus pertinere. Ut autem hec nostre confirmacionis seu permissionis auctoritas firma et inconvulsa omni tempore perseveret atque stabilis in futurum permaneat, manu propria solemniter firmavimus et de anulo nostro sigillari iussimus. Signum Karoli, gloriosissismi regis. Audacer, notarius ad vicem Gaudeni recognovi et subscripsi. Data duodecimo Kalendas septembris, Indictione II, anno XXVIIII regnante Karolo gloriosissimo rege. Actum Pontiliaco palatio regis in Dei nomen feliciter.	Pérard, p. 48. — Fyot, p. 31, n° 60. — Cartul. IV.	
N° 5.	Mardi, novembre 882.	Donation d’une terre à Aiserey, faite à l’église de Saint-Etienne par Aroardus et son épouse Fushildis.	Sacrosancte Ecclesie sancti Stephani, que est constructa in Divione et Ergaudo preposito, et alia cuncta congregatio canonica sancti Stephani. Ego in Dei nomine Aroardus et uxor sua Fushildis, propter Leodo componendo de Archenrado servo sancti Stephani, donamus ad ipsa casa pratum I iuris nostri, qui est situs in pago Oskarense, in prada Ariciacho, uni vocant Plana Prada. Terminat ipse pratus, de uno latus et uno fronte de ipsa hereditate; ex alio latus terra fiscale; de alio vero fronte Radulfus tenet. Habet in longo perticas agripedales XXVII et in latus perticas XVIII: infra istas terminationes vel perticationes, totum ad integrum ad ipsa casa Dei tradimus atque transfundimus pro ipsa Leodo. Propterea de nostro iure et dominatione in vestra tradimus potestate et dominatione, iure perpetuo ad possidendum, ita ut ab hac die, habendi, tenendi seu commutandi vel quicquid a die presenti in honore sancti Stephani facere volueritis, liberam ac firmissimam in Dei nomen habeatis potestatem, nullum contradicentem. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, si nos aut ullus de heredibus nostris aut proheredes aut quelibet ulla opposita vel emissa persona, qui contra hanc donationem generare presumpserit calumpniam, ne hoc valeat evindicare quod repetit, sed inferamus ad ipsa casa Dei, una com socio fisco auri uncias III multa componat. Et hec epistola omni tempore firma et stabilis permaneat stipulatione subnixa. Actum Aziriacho villa, publice. Signum Aroardus et Fulchildis qui ad ipsam casa Dei per vuadio et vuasono et per ipsa epistola tradiderunt, et Ergaudo vel Davido manu vestita fuerunt et qualiter illorum lex fuit per pilos vel festucas viurpaverunt et se in omnibus exitum dixerunt et fecerunt his presentibus. Signum Arengerio. Signum Otolgerio. Signum Leutgis. Signum Engaurani. Signum Varnierio. Ego Moringus laicus, scripsit et subscripsit. Datavi die Martis in mense Novembris anno III regnante Carloman rege.	Pérard, p. 57. — Fyot, p. 49, n° 90. — Cartul. XVII.	
N° 6.	Sans date.	Affranchissement par David de deux serves. — Diverses redevances dues par elles et leurs enfants. — Clause pénale.	In Christi domini Dei nostri nomine, David, humilis decanus et presbiter atque canonicus Ecclesie sancti Stephani Divionensis castri, quibusdam suis dilectis ancillis, Johanne et Otgeldi pro Dei amore et eterna Christi remuneratione, sive etiam pro vestro fideli servitio quod mihi sine ulla contraditione exibuistis et ut divina pietas peccata mea michi dimittere dignetur, crevit mihi voluntas ut vos a iugo servitutis absolverem et in meliori conditione et statu vivendi sublevarem: secundum itaque legis usum et consuetudinem per hanc absolutionis cartam, prodono vobis servile servitium, vosque ab ipso iugo servitutis absolvo, ita ut ab hac die, nec michi, nec ulli ex heredibus meis aut alicui hominum, servile servitium aut noxie conditionis obseqium persolvastis, nisi hoc tantum quod, pro patrocinio et defensione atque mundeburno supradicte Ecclesie Sancti Stephani, ad cummunionem et mensam canonicorum fratrum, annis singulis, unaqueque de vobis, de suo capite denarii uni persolvat, et si infans masculus de vobis natus fuerit, cum ad legitimos annos venerit, simul pro capite suo, omnibus annis, denarios duos eisdem fratribus persolvat. Si vero femina, ut vos, denarium I ad mensam fratrum solvat. Preterea vero sub libera et quieta in toto mundo permaneat libertate, nullo contradicente. Si quis vero, quod fieri non credo, ego ipse aut ullus de heredibus meis vel successoribus aut alia opposita persona, contra hanc absolutionem vel libertatem venire aut amplius requirere, vel a vobis repetere voluerit, non solum non valeat evindicare quod repetit, sed insuper inferat vobis utrisque partibus, una cum socio fisco, tantum quantum uncie tres auri valent. Et hec nichilominus ingenuitas et absolutio, omni tempore firma et stabilis permaneat, stipulatione subnixa. Actum Divione castello, publice. Signum David presbiteri qui hanc ingenuitatem fieri et firmare rogavit.	Pérard, p. 57. — Cartul. XVIII.	
N° 7.	Lundi 10 juillet 883.	Prestaria, moyennant un cens annuel, faite par l’évêque Geilo, aux parents de Betto, prévôt de Saint-Etienne, d’un manse et d’une vigne à Sully, légués par ledit Betto aux chanoines de Saint-Etienne.	Geilo sancte Lingonensis Ecclesie humilis episcopus, omnibus fidelibus Ecclesie nostre presentibus et futuris. Pluribus non habetur incognitum, immo multis constat esse notissimum, qualiter Betto, prepositus sancti Stephani Divionensis res iuris sui, que sunt site in pago Uscarense et in villa que Suliacus vocatur, id est mansum unum, cum supra posito et vinea ibi adiacenti, cum reliquis rebus quas de Bersabee et Sassedo necnon et Girardo comparavit, seu quicquid in ipsa villa vel in finibus illius, excepto quod de Orsnado comparavit, fratribus sancti Stephani moriens delegaverit. Postmodum Arnaldus et Eva patres sui, necnon Rotbertus et Arnaldus, fratres sui, mediocritatem nostram humiliter adientes, petierunt ut easdem res temporibus vite sue, usufructuario illis concederemus. Quorum petitionibus annuentes, cum consensu Ecclesie nostre, fidelibus concedimus illis memoratas res, usu sicut supra diximus fructuario, temporibus vite sue ea ratione excolendas, ut annis singulis in festivitate sancti Stephani, XII denarios exinde census causa persolvant, et nec vendere aut alienare habeant potestatem, sed post obitum illorum, absque aliqua sui diminutione in melioratas, sine aliqua iudicis interrogatione, fratres sancti Stephani liberam licentiam habeant revocandi. Ut autem hec prestaria maiorem futuris temporibus optineat firmitatem manu propria subterfirmavimus, filiorumque nostrorum canonicorum subscriptionibus roborare iussimus. Geilo sancte Lingonensis episcopus hanc prestariam a me factam relegi et subscripsi. Helias archidiaconus subscripsi. Helgaudus indignus sacerdos atque prepositus subscripsi. Siginus presbiter subscripsi. Aimbaldus presbiter subscripsi. Lenulfus presbiter subscripsi. Matalgis presbiter subscripsi. Acledeus presbiter subscripsi. Elbertus levita subscripsi. Siricus Lingonis diaconus subscripsi. David decanus subscripsi. Ego Arico hac si indignus diaconus hanc prestariam scripsi et subscripsi. Datum die Lunis VIII. Idus Iulis in anno IIII regnante domno Karlomanno rege.	Pérard, p. 52. — Fyot, p. 48, n° 89. — Cartul. VIII.	
N° 8.	18 mai 885.	Diplôme de l’empereur Charles le Gros qui, à la prière de l’évêque Geilo, maintient les chanoines de Saint-Etienne en possession des biens à eux précédemment concédés.	In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus, divina favente clementia imperator augustus. Si venerabilium pontificum iustis et racionabilibus efflagitationibus, quas pro Ecclesiarum sibimet commissarum utilitatibus nostris auribus intimaverint assensum prebuerimus et eas ad effectum perpetue stabilitatis perducere satagerimus, non solum in hoc nostram imperialem exercemus consuetudinem, verum etiam ad presentem vitam cum felicitate transigendam et ad futuram quantocius beatitudinem capessendam nobis profuturum esse non dubitamus. Quapropter comperiat omnium sancte Dei Ecclesie fidelium presentium scilicet et futurorum industria, quia Geilo, sancte Lingonensis Ecclesie reverendus antistes, mansuetudini nostre innotuit qualiter Ecclesiam prothomartyris scilicet beati Stephani in Divione castro indispositam atque inordinatam reperisset, et canonicos ibidem Deo famulantes tantum ex eiusdem Ecclesie rebus non habere quantum ad eorum sufficeret victum, qualiter etiam ad eundem victum ex eiusdem Ecclesie rebus aliquid augeret, magnificentie nostre significavit, huius ergo rei causa ad nostram se colligens maiestatem humiliter postulavit quatinus pro Dei et eiusdem beati Stephani amore et ex illis rebus que antea in predictorum canonicorum usus delegate fuerant, nec non et ex illis quas postea ipse venerabilis episcopus eorum necessitatibus addidit, tale auctoritatis nostre preceptum facere iuberemus per quod ipsi prefati canonici absque alicuius inquietudine eas tenere et libere ordinare valerent. Que siquidem res sunt site in ipso Divione castro; sunt colonie ab sue II et in eodem Divionensi pago, villa videlicet Aqueductu, mansa XIII cum capella. In comitatu quoque Uscarensi, villa Postumiaco, mansa V et dimidium; et in eodem pago, villa Mervello, mansa III; et in villa Siliciaco, capellam cum dote; in villa quoque Quintiniaco capellam cum dote; et in eodem pago, villa Patriniaco, ad vinum colligendum colonias IIII que fuerunt ex beneficio Ursonis, Vualdonis atque Balduini. Est et ibi ex alia parte colonia dimidia et alie vineole ad modios XX, in eodem quoque pago, villa Aculiaco, colonia I et in Cromatio dimidia colonia; et in Aqueductum colonia dimidia et habent ibi ex aumento eiusdem domni episcopi colonos II, Hildierium et Electeum et colonas V, Belectrudim, Teteldim, Diedelman, Gerbergiam et Ingraltrudim. Cuius nos laudabilibus petitionibus aurem serenitatis nostre accomodantes, hoc sublimitatis nostre preceptum fieri iussimus, per quod statuentes decernimus et decernando confirmamus, quatinus prenominatas res, cum mancipiis utriusque sexus ac omni earum integritate, prefati canonici tenere atque legitime ordinare, secundum institutionem canonicam, absque alicuius contradictione valeant, et nulli eiusdem sepefati episcopi successori seu alique iudiciarie potestati, pro aliquo cupiditatis instinctu ab eorum usibus ex eisdem rebus commancipiis, liceat aliquid subtrahere sive diminuere, sed quemadmodum ordinate et ad quod disposite sunt: ita futuris temporibus inconvulse in Christi nomine permaneant. Ut autem huius nostre permissionis confirmatio pleniorem obtineat in Dei nomine firmitatis vigorem, manu propria subterfirmantes, annuli nostri impressione subteriussimus sigillari. Signum Karoli gloriosissimi et serenissimi semper augusti. Amalbertus cancellarius ad vicem Luitunuardi archicancellarii recognovi et subscripsi. Data XIII kalendas Iunii, anno ab Incarnatione Domini nostri Iesu Christi D CCC LXXXV, Indictione IIII, anno quoque imperii domni et serenissimi imperatoris in Italia regnantis V, in Orientali Francia IIII, in Gallia I. Actum Granias, in Dei nomine feliciter.	Pérard, p. 51. — Fyot, p. 34, n° 63. — Cartul. VII.	
N° 9.	15 janvier 887.	Diplôme de l’empereur Charles le Gros qui, sur la demande de Geilon, évêque de Langres, confirme le diplôme précédent.	In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus divina favente clementia, imperator augustus. Si venerabilium presulum iustis et rationabilibus efflagitationibus aurem nostre mansuetudinis commodaverimus, et eas ad effectum perpetue stabilitatis perducere satagerimus, non solum in hoc nostram imperialem exercemus consuetudinem, verum etiam hoc ipsum ad presentis vite cursum, cum felicitate transigendum et ad futuram quamtocius beatitudinem capessendam nobis profuturum esse, non dubitamus. Iccirco, notum sit omnibus sancte Dei Ecclesie fidelibus et nostris presentibus scilicet et futuris, quia Geilo sancte Lingonensis Ecclesie reverendus antistes, nostram inadiens sublimitatem, celsitudini nostre innotuit, qualiter Lingonis civitatem sibi videlicet a Deo commissam, ob nimiam persecutionem sive infestationem paganorum et refugium sive salvationem Christianorum et sancte Dei Ecclesie defensionem, prope iam reedificatam sine alicuius comitis vel iudicis iuvamine atque constructam haberet, et ut ad perfectionem illam perducere posset, modis omnibus satageret huius rei causa serenitatem nostram, cum quantis precibus potuit, humiliter deprecatus est, quatinus ob nimias comitum seu iudicum inquietudines, pro omnipotentis Dei amore et nostrorum peccaminum relaxatione et ipsum civitatis murum et quindecim pedes de intus et sexaginta de foris, sive omnia ex fisco nostro infra eandem civitatem ad ius comitis pertinentia, seu etiam et omne illud ex iure fisci nostri, quod in Campo bello, iuxta sepe factam civitatem exsistit, eidem Lingonensi Ecclesie suorumque rectorum ordinationi, per auctoritatis nostre preceptum, perdonare dignaremur. Obtulit preterea ob tutibus celsitudinis nostre auctoritatem precepti pie recordationis avunculi nostri, Karoli imperatoris, qualiter ipse, ob deprecationem Isaac, venerabilis episcopus eiusdem Lingonensis Ecclesie et in eadem Lingonis civitate, et in Divione castro, monetas fieri concessit, ea tamen ratione quo absque alicuius iudicis seu comitis inquietudine ad ius sive ordinationem iam sepe memorate Ecclesie rectorum pertinere, perpetuo debeant. Statuit denique et in eadem auctoritate et de mercatis annalibus in supra dictis locis, medietas et de ebdominalibus summa integritas, partibus eiusdem Lingonensis atque Divionensis Ecclesie, cederetur. Que etiam, ut futuris temporibus firmora sint et certiora credantur, nostra auctoritate corroborari, humiliter deprecatus est. Cuius nos laudabilibus peticionibus, aurem nostre celsitudinis accomodantes, hoc auctoritatis nostre preceptum fieri iussimus, per quod statuentes decernimus et decernendo confirmamus, quatinus, omnia ex iure fisci nostri, ad causam comitis pertinentia, infra eandem Lingonis civitatem et extra loco qui Campus bellus dicitur, et ipsum civitatis murum et quindecim pedes de intus, et sexaginta de foribus, veluti supra insertum est, et quemadmodum iam sepe fatus Geilo episcopus petiit, ita per hanc nostram imperialem auctoritatem et ipsa Lingonensis Ecclesia et ipse suisque successores legitime ordinent et perpetuo in Dei nomine ordine quieto obtineant; de mercatis vero et monetis, sicuti diva memoria supra scriptus Karolus imperator, avunculus noster sua auctoritate statuit, constituit et confirmavit, ita et nos eius redintegrantes et renovantes auctoritatem per hoc nostrum imperiale preceptum statuimus, stabilimus atque eternaliter confirmamus. Et ut nostra imperialis permissio per futura tempora pleniorem in Dei nomine obtineat firmitatis vigorem, manu propria subterfirmantes annuli nostri impressione subteriussimus sigillari. Signum Karoli gloriosissimi et serenissimi augusti. Amalbertus cancellarius ad vicem Luithunuardi archicancellarii recognovi et subscripsi. Datum octavo decimo calendas Febroarias anno Incarnationis Domini nostri Iesu Christi D CCC LXXXVII, Indictione IIII, anno imperii Karoli imperatoris in Italia VI, in orientali Francia V, in Gallia II. Actum Scletistath palacio feliciter.	Pérard, p. 49. — Fyot, p. 32, n° 61. — Cartul. V.	
N° 10.	18 mai 887.	Confirmation par le concile tenu en l’église de Saint-Marcel-lez-Chalon, de la possession de manses, colonies, serfs, terres et chapelles et vignes appartenant à Saint-Etienne et situés dans divers cantons. — Adhésions postérieures données par divers évêques.	Anno dominice Incarnationis D CCC LXXVVII, anno quoque domni et serenissimi Karoli, imperatoris augusti in Gallia imperantis II, Indictione V, XV kalendas Iunii, sacer episcoporum conventus ob pacem et tranquillitatem sancte Dei Ecclesie instituendam et ecclesiastica negotia decernenda, apud Ecclesiam sancti Marcelli martiris, in suburbio Cavilonensi in Christi nomine coadunatus est, ubi fuerunt domini et sanctissimi archiepiscopi, Aurelianus, Beroinus nec non et reverentissimi episcopi Adalgarius, Geilo, Stephanus, Giraldus, Adalbaldus, et Isaac, Geilo denique supra memoratus, sancte Lingonensis Ecclesie reverendus antistes, unacum suprascriptis patribus in hoc sacrosancto residens conventu, eorum auribus intimavit qualiter inter cetera Ecclesie sue negotia, res nimis exiguas et ex parte maxima inutiles ad usus canonicorum Deo et sancto Stephano infra muros castri Divionensis servientium reperisset, qualiter etiam per consilium suorum fidelium tam clericorum quam laicorum Ecclesie iam memorati protomartiris, ad necessaria queque canonicorum explenda, qui in ea Deo famulari et divinum officium peragere videntur, quasdam res ad vinum colligendum aptas, ex ratione iam dicte Ecclesie reddidisset, et ut ibi perpetuo sine alicuius diminutione vel subtractione permanere possent, scripto sue auctoritatis nec non et precepto imperiali iam confirmatas habuisset. Postea vero idem venerabilis episcopus supra memoratos dominos et sanctissimos patres, cum quantis precibus potuit, humititer deprecatus est, quatinus super addite res et relique, quas antea habere ipsi canonici videbantur, ut firmius futuris temporibus haberentur, et ne alicuius temeraria presumptione infringi valerent, privilegio sue auctoritatis corroborare dignarentur. Que siquidem res sunt site in pago Divionensi et Oscarensi et Atoariensi, infra muros Divion totum, extra muros perticas XXIII et in villa Aqueductu mansa XIII cum capella et dote et decimis. In villa Postumiaco mansa V et dimidium. In villa Mervello mansa III et in villa Siliciaco capellam cum dote et decimis. In villa quoque Quintiniaco capella cum dote et decimis. Et in Patriniaco villa ad vinum colligendum, colonice IIII que fuerunt ex beneficio Ursonis, Vualdonis atque Balduini. Est et ibi ex alia parte colonica dimidia et aliae vineole ad modios XX et in villa Aguiliaco colonica una, et in Cromaio colonica dimidia et in Aqueducto colonica dimidia. Et bene ibi ex aumento domni episcopi colonos II, Heldierio et Electeum et colonas V, Belectrudi, Teteldi, Diadelma, Gerbergia et Ingaltrudim. Cuius saluberrimus et[f]flagitationibus supra scripti domni et sanctissimi patres, aurem sue mansuetudinis accomodantes, supradictam constitutionem per hoc sue auctoritatis privilegium confirmaverunt eo tenore atque confirmando sua episcopali sanctione statuerunt: ut, quemadmodum omnia supra scripta constituta et confirmata sunt, ita et nos nostra canonica et episcopali confirmamus auctoritate. Si quis autem temeraria sacrilegaque presumptione convictus atque ceca cupiditate cecatus, hoc quod Dei et nostra confirmamus auctoritate in aliquo confringere presumpserit, eterna se sciens damnatione multandum et cum diabolo et angustis eius sempiterno incendio concremandum atque cum Iuda traditore Domini et cum Datan et Abiron perpetua pena cremandum et insuper a liminibus sancte Dei Ecclesie et cetu omnium fidelium Christianorum tamdiu habeatur extorris, donec ab inlicita presumptione resipiscens, condigna peninentia emendatione et satisfactione iram omnipotentis Dei, quam incurrere non timuit, placare procuret. Harum itaque sanctionum evidentissimam confirmationem manibus nostris subter scribendo annotavimus, absentium quoque sacerdotum nec minus idoneis subscriptionibus per Christum et in Christo similiter confirmari postulamus. Geilo sancte Lingonensis Ecclesie humilis episcopus, huic privilegio a me facto subscripsi. Aurelianus sancte Lugdunensis Ecclesie episcopus, in Christi nomine roboravi. Barnoinus humilis sancte Viennensis Ecclesie episcopus consensi et subscripsi. Adalgarius Eduorum episcopus subscripsi. Stephanus divina dignatione Cabilonensis episcopus subscripsi. Adalbaldus Ecclesie Belicensis episcopus subscripsi. Geraldus sancte Marticensis Ecclesie episcopus subscripsi. Isaac humilis Valentinensis Ecclesie episcopus subscripsi. Ego Brancio, presbiter et cancellarius sancti Manmetis, hoc privilegium scripsi datavique XV kalendas Iunii, Indictione V, anno II, regnante Karolo imperatore augusto in Gallia. Ansterius humilis sancte Lugdunensis Ecclesiæ episcopus, hoc privilegium, in Christi nomine roboravi et subscripsi. Walo humilis sancte Eduensis Ecclesie episcopus, huic scripto, assensum prebui, et subscripsi. Argrimus, sancte Lingonis Ecclesie episcopus, in Christi nomine roboravi et subscripsi. Warnerius sancte humilis Lingonis episcopus, hoc scriptum roboravi atque subscripsi. Gocelmus, humilis presul, in Christi nomine roboravi et subscripsi. Ledboinus, humilis corepiscopus subscripsi.	Pérard, p. 50. — Fyot, p. 33, n° 62. — Cartul. VI.	
N° 11.	Dimanche, février 888.	Affranchissement d’une serve par Volfledus et sa femme, à condition, pour l’affranchie, de payer un cens annuel à Saint-Etienne.	Dilecta in Christo ancilla mea nomine Joanna. Ego inquid Volfledus et uxor sua Teudrada advenit nobis voluntas bona et recogitavi Dei timorem et illud profeticum qui ait: dimitte et dimittemini, et omne onus disrumpe; idcirco, ego et pius domnus, pro peccatis nostris minuendis et eterna retribucione, ut quandoquidem in futurum presentare dignaretur, ob hanc ancillam nostram nomine Johannam dimittimus eam liberam et universum, sicut lex nostra est, absolvimus servicium, ea vero firmitate ut quam postmodum a nulli heredum vel proheredum nostrorum nemini quicquam debeat plenitus servitutis, nec libertatis gratiam, nec nullo onus patrocinatus, nisi ad sanctum Stephanum annis singulis festivitate sancti Stephani denarios II persolvat. Et si de ipso censo negligens aut tarda apparueris, cum fide facta in duplum restauratus, peculiare vero quod habes aut adquirere potueris censum habeas ad faciendum quod volueris. Et si aliqua agnacio ex te nata vel procreata fuerit, in ipsa ingenuitate permaneat sicut ex tu. Defensionem vero non aliter tibi affirmo, nisi ad sanctum Stephanum vel sui rectores et ad nemine sit tibi contradicendum sed facies de te in omnibus quicquid tibi placuerit atque expedit fatiendi. Et hec ingenuitas firma omni tempore atque stabilis permaneat, stipulatione subnixa. Actum Divion castrum. Signum Wulfredo et uxoris sue Theudrade qui hanc ingenuitatem pro remedio animarum suarum fieri et firmari rogaverunt. Signum Ailbert qui consensit. Signum Robalt et signum Aldoino. Signum Agrimo. Signum Acart. Signum Widoni. Signum Clemente. Ego Hebeltus levita scripsi atque subscripsi. Datum die Dominico in mense Febroario anno primo regnante Odone rege.	Pérard, p. 58. — Cartul. XIX.	
N° 12.	Lundi, juin 889.	Vente faite par Odoraldus à David, prêtre, et à l’église de Saint-Etienne d’une vigne à Trimolois.	Domno David presbitero emptori, ego Odoraldus, vendo tibi vineam in villa Tremoledo, que sic terminatur: de uno latere heredes tenent, de alio strata publica, de uno fronte terra sancti Stephani, de alio Ava tenet, habet in longum perticas XIII et dimidiam, in transversum perticas III: infra istas terminationes rationi sancti Stephani vendo atque trado, acceptis a te solidis VI et hec vendicio firma et stabilis omni tempore permaneat. Actum Divion castro. Signum Odoradi qui hanc venditionem fieri et firmari rogavit. Signum Dodaldi. Signum Helesei. Signum Allevadi. Signum Biedi. Signum Odolmari. Signum Flavici. Signum Rataldi. Ego Ademarindinus, clericus scripsi, subscripsi. Datavi die Lunis in mense Januario, anno II regis Odonis.	Pérard, p. 58. — Cartul. XX.	
N° 13.	Jeudi 23 octobre 890.	Vente faite à David et à l’église de Saint-Etienne, par Suffana et ses fils, Odollerius et Anserius, d’un manse et d’une vigne à Morveau.	Domno David primo emptori, nos venditores Suffana femina et filii mei Odellerius et Anserius vendidimus tibi et Ecclesie sancti Stephani mansum cum appositis et vineam in pago Oscarensi in villa que dicitur Mervellis: habent terminationes: de uno latere terra sancti Stephani, de alio strata publica, de uno fronte Vuarnaudus tenet ex alio Hedebernus. Vendimus etiam tertiam partem que nobis de patre vel matre sive emptione provenit vel provenire poterit in ipsa scilicet villa, vel in fine eius in terris, pratis, vineis, exis, et regressis et tertiam partem in omnibus que visi sumus habere, ad integrum tibi et Ecclesie tradimus vendimus atque transfudimus, accipientes a te pretium argenti solidos XV. Si vero quod futurum non credimus, nos aut ullus heredum nostrorum, vel quelibet persona, huic venditioni calumpniam intulerit, non evindicet, sed coactus tibi, una cum fisco, veri auri denarios XV componat: et hec venditio omni tempore firma et stabilis permaneat stipulatione subnixa. Actum Divion castrum. Signum Suffane et Odollerii et Anserii qui hanc venditionem fieri et firmari rogaverunt. Signum Gotardi. Signum Sicermi. Signum Vandalfredo. Signum Angalbado. Signum Fluduino. Data die Jovis X Kalendas Novembris, anno III regis Odonis.	Pérard, p. 58. — Cartul. XXI.	
N° 14.	Dimanche 26 février 896.	Amalbertus, prêtre, donne à l’église Saint-Michel une vigne et un champ à Sennecey.	Sacrosancte basilice sancti Michaelis, que est constructa prope murum Divion, ubi Domino preces sunt, de veste. Igitur ego Amalbertus presbiter, dono ipsi Ecclesie sancti Michaelis, pro peccatis meis et pro eterna retributione, ut quandoquidem in futurum presentare dignetur: dono paginam de vinea et campo, qui est in fine Roningorum, in villa Siliaco, vel in ipsa villa: que vinea et campus habent terminationes: de uno latere terra sancti Benigni, et de alio latere et uno fronte Arico presbiter tenet, ex alio fronte terra sancti Stephani: infra istas terminationes totum. Similiter in alio loco, alium campum ipsi case sancti Michaelis, qui iornalis habet terminationes: de uno latere Fulbertus tenet, de alio gutta decurrit, de uno fronte Vuarnoldus tenet, de alio vero Syrannus tenet et infantes sui: infra istas terminationes totum ad integrum dono, trado atque transfundo, sicut inter nos convenit, valente contra argento solidos XV tantum, et iam dicto superius, nominatus de meo iure et donnatione in tua trado potestate et dominatione iure perpetuo ad possidendum nullo contradicente. Si quis vero, quod futurum esse non credo, si ego ipse, aut ullus de heredibus vel proheredibus, seu quelibet ulla persona contra hanc donationem venire vel calumpniam agere vel regenerare presumpserit, non valeat evindicare quod repetit, sed insuper inferat tibi tuisque heredibus in duplum tantum quantum ipsa vinea et ipsi campi valuerint, et una cum socio fisco veri auri denarios XV componat: et hec traditio omni tempore firma stabilisque permaneat stipulatione subnixa. Actum Siliaco villa publice. Signum Amalberti presbiteri qui hanc traditionem fieri et firmarrogavit. Signum Floono et germano suo Rotberto qui coni senserunt. Signum Alexandro presbitero. Signum Vegmo presbitero. Signum Sicelmo. Signum Wilermo. Signum Barneodo. Ego in Dei nomine Ecardus clericus scripsi et subscripsi. Data die dominico IV kalendas Martii, in anno IX regnante domno nostro Odone rege.	Pérard, p. 59. — Cartul. XXII.	
N° 15.	Vendredi 29 octobre 898.	Donation par Arico, prêtre, aux chanoines de Saint-Etienne d’une vigne et d’une terre à Sennecey, sur le territoire de Rouvres. — Clause pénale.	Sacrosancte Ecclesie sancti Stephani in castro Divion, ubi sacre reliquie requiescunt et Raterius prepositus preest, ibi veniens, ego Arico presbiter cumdonavi ad sanctum Stephanum et ad mensam fratrum petiolam de vinea, que est in pago Oscarensi in fine Ronigorum, in villa Siliciaco vel Savilla. Que vinea habet terminationes: de uno latus terra sancti Michaelis, ex alio latus vinea sancti Benigni et de uno frunte Barneodus tenet, ex alio vero frunte terra santi Stephani; infra istas terminationes totam ad integrum. Similiter dono iornales IIII de terra arabili, pro remedio anime mee et parentum meorum. Primus iornalus de uno latus Odolbertus tenet, et de alio latus Ylarius, et de uno frunte incretum, ex alio frunte gutta decurrit. Secundus iornalus habet terminationes: de uno latus Gosmarus tenet et de alio latus de ipsa hereditate, de uno fronte strada publica pergit, et de alio fronte conturnus. In alio loco iornalum unum et dimidium, de uno latus de ipsa hereditate, ex alio latus Adalardus tenet, tenet de uno frunte terra fiscalis, ex alio frunte conturnus. In alium locum iornalem dimidium, ipse habet terminationes: de uno latus Barneodus tenet, ex alio terra sancti Benigni, de uno frunte terra sancti Petri, ex alio terra fiscalis: infra istas terminationes totum ad integrum tibi dono trado atque transfundo, pro remedio anime mee et parentum meorum. Si quelibet obposita persona contra hanc donationem venire aut ullam calumpniam agere vel regenerare presumpserit non valeat evindicare quod repetit, sed insuper inferat tibi tuisque heredibus iu duplum, tantum quantum ipsa donatio emeliorata valuerit et una cum socio fisco, veri auri denarios XII componet. Et hec donatio omni tempore firma et stabilis permaneat, stipulatione subnixa. Actum Siliciaco villa publice. Signum Arico presbiter qui hanc donationem fieri et firmare rogavit. Signum Tetardo et uxor sua Duina qui consenserunt. Signum Eldemodo. Signum Barneodo et uxor sua Siborga et filio suo Barnardo. Signum Folberdo. Signum Grosmaro. Signum Floono. Ego in Dei nomine Etardus clericus scripsi et subscripsi. Data die Veneris III. kalendas Novembris, in anno V regnante Karolo rege.	Pérard, p. 52. — Fyot, p. 52, 93. — Cartul. IX.	
N° 16.	6 juin 899.	Confirmation par l’évêque Argrimus du don à perpétuité des dîmes de l’église de Saint-Martin, précédemment fait aux chanoines par l’évêque Isaac.	Cum in nomine Domini et Salvatoris nostri Jesu Christi, ego Agrimus, humilis Lingonum episcopus, cum fidelibus nostris causas et negotia Ecclesie nostre diligenter tractarem et qualiter in melius ubique necessitas foret, Deo auctore, proficere potuissent, imquirerem, inter cetera Ratherius, fidelis noster et archidiaconus seu sancti Stephani prepositus, cum canonicis, eidem prothomartiri Christi servientibus, nostram adierint presentiam, nobis per scripturam ostendentes, qualiter domnus et venerabilis Isaac episcopus et precessor noster, decima Ecclesie sancti Martini, prope Divion consistentem, in illorum usus ad aumentum, sua pontificali auctoritate concederet. Postea vero, suorum necessitatem nobis et fidelibus nostris apertissime exponentes, petierunt quo eadem sancti Martini decima, pro Deo et sancto Stephano, sicuti antiquitus et predicto domno Isaac illis data sunt, et nos eque eis concederemus, quatinus Deo et sancto Stephano ibidem servientes, pro omnibus nostre Ecclesie rectoribus Domini misericordiam assiduis orationibus implorarent. Nos igitur, illorum petitiones audientes, eorumque necessitatem et infortunium considerantes, omnipotentis Dei clementia et meritis sancti Stephani, sancti Spiritus, ut credimus, accensi gratia, voluntatem predecessoris nostri sancte recordationis Isaac sequentes, prescripti etiam Ratherii fidelis nostri deprecatione sepius ammoniti, supra nominatis canonicis, ipsa decima sancti Martini concessimus, et, ut perpetualiter eorum victui debita essent, nostra confirmatione statuimus. Ut autem hec nostra confirmatio et consensus in futuro firmiorem obtineat stabilitatem, manu propria roboravimus, fidelibus Ecclesie nostre similiter roborari iussimus. Actum Lingonis civitate publice. Argrimus, sancte Lingonis Ecclesie exiguus episcopus, in Christi nomine roboravi et subscripsi. Otbertus prepositus subscripsi. Bernardus archiclavus subscripsi. Arnaldus archidiaconus subscripsi. Moirus archidiaconus subscripsi. Ragenerius archidiaconus subscripsi. Deodatus presbiter subscripsi. Ursinus presbiter subscripsi. Dominicus presbiter subscripsi. Eurardus diaconus, iustus bonus subscripsi. Fulculfus diaconus subscripsi. Ingelbertus levita subscripsi. Galemannus levita subscripsi. Gancelmus acolitus subscripsi. Eurardus acolitus subscripsi. Ariaudus acolitus subscripsi. Guslerius subscripsi. Warnerius subdiaconus subscripsi. Siquinus subscripsi. Ego Siricus, indignus presbiter hanc cartam confirmationis scripsi et subscripsi. Data in mense Iunio, VIII Idue eiusdem mensis, Indictione VII anno VI regnante Karolo rege.	Pérard, p. 53. — Fyot, p. 36, n° 64. — Cartul. X.	
N° 17.	Mardi, septembre 903.	Transaction ménagée par l’évêque Argrimus entre les chanoines de Saint-Etienne, l’église Saint-Jean de Dijon et les églises d’Hauteville et de Daix, au sujet des dîmes de leurs terres.	Anno Dominice Incarnationis D CCCC III, Indictione VI, mense Septembri, cum in nomine eiusdem omnium Salvatoris, ego Agrimus, gratia et misericordia eius humilis sancte Lingonensis Ecclesie episcopus, Divione residens castello, in Ecclesia sancti Stephani publica sinodo una cum fidelibus Ecclesie nostre et nostris totius ordinis pro modo possibilitatis et intelligentie nostre causarum ecclesiasticarum negotia et rationes pertractarem atque distorta in rectitudinis lineam, adiuvante Domino reducere satagerem, inter cetera que ibi tunc sancita et coram presentia omnium, qui ibidem aderant, proposita et discussa atque correcta sunt, quedam intentio quorumdam presbiterorum, Ecclesie sancti Iohannis et Ecclesie sancti Stephani Divionensium atque Ecclesie sancti Petri de Alta Villa et de Disto aliisque villulis sibi adiacentibus, Fulberti videlicet abbatis ipsius abbatiole sancti Iohannis et Sigini qui plebiculam ipsius Ecclesie regebat, Wandelrici etiam et Roberti ad quos exactio decimarum ad ipsas Ecclesias competentium pertinebat, ad nostre humilitatis aures in ipsa sinodo pervenit, qua de ipsis decimis inter se inconsiderata et minus iusta contendebant ratione, dum aliqui eorum ultra deputatas sibi decimarum partes manus vellent extendere et incompetentia sibi arripere. Quorum queremonias cum canonice et diligenti inquisissemus examinatione, et usque ad sacramentum seniorum super hoc tam presbiterorum quam etiam canonicorum de predictis locis servientiumque etate longevorum cognitionem interrogassemus, ut qualiter ante varietatem temporum et impedimenta causarum que diversis contigerant eventibus, ex antiquo ipse decime steterant et a quibus recepte fuerant cognosceremus, multorum testimonio et affirmatione comperimus, ex propria sui terra ubicumque infra et in circuitu Divionis atque in vicinis sibi locis posita erat, longa ante tempora atque in diebus patris et antecessoris nostri domni Isaac episcopi, cuius facta stabilitate digna sunt decimas ad utilitatem Ecclesie ipsius sancti Iohannis pervenisse. Decrevimus ergo, concordante nobis omni sinodo pari voluntate ut, sicut antiquitus et per XXX et amplius annos ipse decime recepte fuerant, ita temporibus nostris et deinceps recipiantur, habeatque sanctus Iohannes ex sua terra suas decimas et sanctus Stephanus sanctusque Petrus ad se pertinentes ex sua terra nichilominus suas decimas atque ne ulterius super hac causa contentio nasceretur, excomunicando interdiximus, et hanc auctoritatem fieri fecimus, eamque manu dextra roborantes omni sinodo firmari iussimus. Argrimus sancte Lingonensis Ecclesie exiguus episcopus in Christi nomine roboravi et subscripsi. Ratherius, indignus diaconus subscripsi. Warinus abbas subscripsi. Galeaudus abbas subscripsi. Bernardus presbiter subscripsi. Lanterius subscripsi. Eurardus diaconus subscripsi. Gisierius subdiaconus subscripsi. Eurardus subdiaconus subscripsi. Ingelbertus levita subscripsi. Rotmundus levita subscripsi. David decanus subscripsi. Et omnes presbiteri in synodo firmaverunt. Ego Rago iussus, scripsi et subscripsi. Data die III Ferie, mense Septembris, anno X regnante Karolo rege.	Pérard, p. 54. — Fyot, p. 36, n° 65. — Cartul. XI.	
N° 18.	Dimanche, mai 904.	Concession à David, par les chanoines de Saint-Etienne, d’un moulin qu’ils avaient donné à tort à Sicbaldus.	In nomine Dei nostri, domini et salvatoris Iesu Christi, Agrimus, humilis Lingonensis Ecclesie episcopus. Si iustis et rationabilibus nostre indignitati comissorum petitionibus aures modicitatis nostre libenter accomodamus, easque, adiuvante et miserante Domino, ad effectum perducimus, non solum in hoc piorum pontificum et pastorum usum et consuetudinem tenemus, sed etiam ipsos promtiores et paratiores atque inclinatissimos in nostra devotione et fidelitate constituimus et insuper quod plus nobis est optandum, divinam nobis clementiam conciliamus. Idcirco noverit omnium nostrorum sollertia, quod petentibus a nobis quibusdam nostre diocesis fratribus, canonicis videlicet Ecclesie sancti Stephani Divionensis castri, David scilicet decano et ceteris situm cuiusdam molendini et ripaticum eius supra Ocsaram fluvium positi, quem cuidam servienti Ecclesie nostre Sicbaldo minus consulte beneficiatum habueramus, meliori nostra consideratione et utilitate, eisdem fratribus hoc est David et reliquis, concessimus, et in circuitu ipsius situs et ripatici, supra et subter, de terra adiacente in longo perticas legitimas anzingales VIII et in transverso II ex nostra ratione legitime donavimus, ea ratione et tenore, ut, dum idem fidelis noster David decanus advixerit, ex eadem causa sit adiutus et honoratus, post dicessum vero eius, cum omni emelioratione et supraposito ad communionem et usum atque utilitatem eorumdem fratrum nostra largitate sine ullius contradictione perpetuis habenda temporibus revocetur, quo devotius et intentius, pro anime nostre salute, et omnium presulum et fidelium Ecclesie nostre, Domini nostri pietatem exorare meminerint. Et ut hec beneficientie et largitatis nostre concessio firmum futuris temporibus obtineat stabilitatis vigorem a karitate et munificentia successorum nostrorum eam consentire petimus, manuque auctoritatis nostre eam roborantes fidelium nostrorum manibus firmandam tradidimus. Argrimus humilis episcopus in Christi nomine roboravi et subscripsi. Otbertus prepositus subscripsi. Arnaldus archidiaconus subscripsi. Albericus indignus levita subscripsi. Madelgaudus levita subscripsi. Ingelbertus presbiter subscripsi. Raterius prepositus subscripsi. Ego Rago huius auctoritatis scriptum rogatus scripsi et subscripsi. Datum die dominica. Indictione X. Mense Maio. Anno XI regnante Karolo gloriosissimo rege feliciter. Garnerius sancte Lingonensis Ecclesie humilis episcopus in Christi nomine hoc scriptum roboravi et subscripsi. Bruno humilis episcopus in Christi nomine roboravi et subscripsi.	Pérard, p. 54. — Fyot, p. 54, n° 96. — Cartul. XII.	
N° 19.	Septembre 906.	Cession faite par l’évêque Argrimus à l’archidiacre Rathier, prévôt de Saint-Etienne, et à Adalfredus, son neveu, de l’église de Saint-Vincent qu’ils s’engagent à réparer. Dans ce but, l’évêque ajoute un manse à Fontaine avec ses dépendances.	Anno dominice Incarnationis D CCCC VI, Indictione IX, mense Septembri, cum in nomine eiusdem omnium Salvatoris, ego Argrimus gratia et misericordia eius humilis sancte Lingonensis Ecclesie Episcopus, in eadem Ecclesiarum nostrarum matre residens, coram presentiam abbatum, archidiaconorumque, sacerdotum, canonicorum et monachorum et ceterorum totius ordinis nobis et ipsius Ecclesie nostre fidelium in publica diocesis nostre sinodo, pro modo possibilitatis, capacitatis et intelligentie nostre, causarum Ecclesiasticarum negocia, utilitates et rationes, equo libramine ponderarem, ponderata pertractarem, proposita diligenter discuterem, ac discussa legitimo fine stabilirem, et que distorta videbantur, in rectitudinis lineam, adiuvante sancta Trinitate, reducere satagerem. Inter cetera sollicitudinum nostrarum studia, et ea que ibi tandem sanctita et coram omnibus, qui presentes aderant, ventilata et correpta sunt. Cum de quarumdam Ecclesiarum nobis competentium et indignitati nostre commissarum, ruinis et destructionibus doleremus, et quomodo stare ac reedificare possent quereremus, ventum est ad Ecclesiam sancti martiris Vincentii, que in Divione castro nostro sita, nullius tamen diligentia custodiebatur, cooperiebatur aut aliquo modo emendabatur, sed rectore destituta pene iam adnichilabatur. Cui cum rectorem et restructorem querere cepissemus et quonammodo immeliorari posset peteremus, fidelis noster et cooperator nostre voluntatis et filius Ecclesie nostre Ratherius archidiaconus noster una cum nepote suo nomine Aldefrodo libenter se obtulit, dicens se, si nostrum haberet adjutorium, eam velle ad restaurandum suscipere et de propriis suis rebus, secundum suam possibilitatem, honorare. Quod cum fecissent et eidem Ecclesie, ex proprietate sua mansum unum, sicut in carta donationis insertum est, denominatum et exterminatum, cum mancipiis in eo commanentibus presentialiter contulissent et de eo per instrumentum cartarum eadem sancti Vincentii revestissent Ecclesiam. Ipsorum fuit petitio nostraque et omnium adherentium nobis consensus et voluntas, ut nos quoque, ex rebus auctoritatis nostre, aliquid largiremus, unde futuris temporibus eidem Ecclesia stare et aliquo modo melius subsistere posset. Dedimus ergo ad eamdem Ecclesiam, pro amore Dei et sancti Vincentij, atque pro remedio anime nostre et omnium precedentium et subsequentium nos, pontificum elemosina, mansum unum cum mancipiis in eo cum manentibus et omnibus ad ipsum aspicientibus quod est situm in Fontanis villa miliaro uno prope predictum Divionem castellum, ipsaque res cum ipsa Ecclesia et alio supra posito atrioque adiacenti, ipsis duobus Ratherio scilicet prefato fideli nostro, eiusque nepoti concessimus Aldefredo, ea causa et ratione, ut ipsam Ecclesiam, ad cunfugium et utilitatem suam habeant, eam denique Ecclesiam studiose ornare et construere studeant ipsisque rebus dum advixerunt usu potiantur fructuario: postque illorum dissessum cum omni inmelioratione ipsi Ecclesie profuture et... sine ulli perpetualiter remaneant contradictione et ut hec libertatis nostre concessio firmum futuris temporibus obtineat stabilitatis vigorem, manu nostra eam subter roborantes nostris quoque fidelibus firmandam tradidimus. Agrimus sancte Lingonensis Ecclesie humilis episcopus hoc scriptum relegi et in Christi nomine roboravi.	Pérard, p. 55. — Fyot, p. 53, n° 94. — Cartul. XIII.	
N° 20.	Mardi, juillet 909.	Restitution de biens par Argrimus, évêque de Langres, aux chanoines de Saint-Etienne, de 8 manses, sis à Arceau.	Anno Incarnationis Dominice D CCC VIIII, Indictione XII, cum ego, sancte Lingonensis Ecclesie humilis episcopus, Divione positus, Agrimus, eiusdem ecclesie causas et negocia, una cum fidelibus nostris, sollicite agerem et, inspirante Domino, ea que minus incedebant recto ordine pro viribus dirigere et emendare vellem, inter cetera que ibi ad iuste rationis tramitem reduximus, pervenit ad nostram noticiam, reclamantibus canonicis Ecclesie sancti Stephani, in predicto castello Divionis site, quasdam res eiusdem Ecclesie aliquandiu ab eorum conmunione et mensa iniuste fuisse sublatas, VII videlicet mansa, in proximo pago Atoariorum, in villa Acellis posita; pro quibus et aliis indebite ablatis sibi mansis, eorum communio paupertate non modica detineretur. Petentibus igitur eisdem canonicis, consulente etiam eorum preposito, fideli nostro archidiacono Ratherio, qui easdem res in beneficio retinebat: sed et aliis fidelibus nostris in hoc ipso concordantibus, considerantes rationis eorum iustam querimoniam, pietatis et caritatis intuitu, pro salute etiam et remedio anime nostre animarumque predecessorum et successorum nostrorum, restituimus easdem res, cum mancipiis utriusque sexus et quicquid ad ipsa octo mansa aspicit in terris pratis et silvis, ac reformando reddidimus iamdicte Ecclesie sancti Stephani et mense canonicorum, eo ratione tenoris ut, quamdiu idem noster fidelis Ratherius advixerit, ipsas res beneficii gratia retineat, solvens annis singulis eisdem canonicis in censu et vestitura, festivitate sancti Stephani, solidum unum argenti. Post discessum vero eius, cum omni integritate, sine ullius contradictione ad eiusdem Ecclesie sancti Stephani canonicos, quacumque auctoritate fultis, revocentur, profecture deinceps eorum usibus et necessitatibus. Oramusque et petimus, ac per caritatem Sancti Spiritus obtestamur successores nostros, quathenus ea que pro nobis eorumque salute et remuneratione stabilivimus inconvulsa manere permittant, ut nostre operationis participes sint. Nosque antecessorum nostrorum iuste Ecclesie episcopus subscripsi. Geraldus peccator et humilis Sancte Matischonensis Ecclesie episcopus subscripsi. Ego Rago hoc autoritatis decretum scripsi et subscripsi. Datum die IIII ferie mense Iulio, anno XIII regnante domno Karolo, Francorum rege.	Garnier, p. 135, n° I. — Cartul. XV.	
N° 21.	Sans date.	Donation de vignes à Marsannay, faite par Aubertus à l’église de Saint-Etienne.	Sacrosancte Ecclesie sancti Stephani Prothomartyris Christi, que est constructa in Divione castro, ubi Helgaudus prepositus videtur esse, et David decanus una cum congregatione canonicorum ibidem Deo servire. Ego in Dei nomine Aubertus, dum terrena possideo, de celestibus cogitans, pro remedio anime mee et pro eterna retributione, atque ut ante tribunal Christi veniam peccatorum merear percipere, cedo aliquid de rebus meis cessumque ut in perpetuum maneat esse volo, hoc est in pago Oscarense, in fine Longoviacense et in villa Mercenniaco vineolas septem: quarum prima terminatur de uno latere et una fronte terra sancti Benigni, de altero latere terra Rothaldi et de alia fronte terra sancti Petri: habet in longo perticas agripedales VII, in transverso de una fronte perticas IV, in altera fronte perticas III pedes VI. Secunda vinea terminatur de uno latere terra sancti Benigni, de altero latus Benedictus tenet, de una fronte de ipsa hereditate, de altera fronte strada publica: habet in longo perticas XIV, per transversum perticas VIII. Tertia vinea habet terminationes: de uno latere et una fronte terra sancti Benigni, de altero latere Arnaldus tenet de alia fronte via publica, habet in longo perticas XXX in una fronte per transversum perticas IV in alia fronte perticas III et pedes VI. Quarta vinea terminatur de ambobus lateribus ipsa hereditate, in una fronte terra sancti Benigni, in altera fronte strada publica: habet in longo perticas XIII, per transversum perticas IV. Quinta vinea habet terminationes, de uno latere et una fronte terra sancti Benigni, de alio latere Ricardus tenet, in altera fronte de ipsa hereditate, habet in longo perticas XII, per transversum perticas VI. Sexta vinea terminatur de uno latere terra Amalrici, de altero latere ipsa hereditate, in una fronte terra sancti Benigni, de altera fronte terra Heldebelni habet in longo perticas XXV, per transversum perticas II. Septima vinea terminatur, de uno latere terra Heldeberni, de alio latere terra Acledranni, in una fronte terra sancti Benigni, in altera fronte ipsa hereditate: habet in longo perticas XII, in transverso, de una fronte perticas VI et pedes VI, in alia fronte perticas V et pedes IV. Infra istas terminationes et perticationes, totum ad integrum dono, trado atque transfundo et de meo iure et dominatione, in potestatem supradictorum rectorum eiusdem Ecclesie transmitto atque transfundo: ita ut quicquid exinde, a die presenti, pro communi utilitate facere voluerint, liberam et firmissimam in Dei nomine habeant potestatem, nullo contradicente. Si quis vero, quod fieri non credo, si ego ipse aut ullus de heredibus meis vel proheredibus vel quelibet opposita persona, contra hanc cartam donationis venire et calumpniam inferre temptaverit aut aliquid repetere, non solum non valeat evindicare quod repetit, sed inferat partibus rectorum ipsius Ecclesie, una cum socio fisco, duplum tantum quantum ipse res valuerint aut auri libras II quod coactus et multatus persolvat et hec nichilominus donatio ista omni tempore firma et stabilis permaneat, stipulatione subnixa. Actum Divione castro, in altario sancte Stephani. Signum Auberti, qui hanc donationem fieri et firmari rogavit.	Pérard, p. 56. — Fyot, p. 49, n° 91. — Cartul. XVI.	
N° 22.	912.	Sentence de condamnation, prononcée au synode tenu en l’église de Saint-Etienne, par Garnerius, évêque de Langres, contre le prêtre Airardus qui est contraint à restituer les paroisses dont il s’était emparé sans droit.	Anno dominice Incarnationis D CCC XII, indictione XV, mense Octobri, cum recedisset venerabilis et reverendus sancte Lingonensis Ecclesie episcopus Garnerius, successor domni Agrimi episcopi, in generali sua sinodo, in Divione castello et in Ecclesia sancti Stephani, congregata coram abbatibus, archidiaconibus, sacerdotibus et totius ecclesiastici ordinis ministris ac canonicis matris Ecclesie Lingonensis, inter cetera ecclesiastice rationis negotia que ibi iusto rationis moderamine proposita, tracta discussaque, et canonice diffinita ac stabilita sunt: quidam presbiteri, Bertardus scilicet, Eraclius et Ledesius ante eius presentiam et totius sinodi venientes, humiliter conquesti sunt, et reclamaverunt super quodam conpresbitero suo Airardo, qui ultra canonice rectitudinis lineam digitum extendens, partes parrochiarum illorum aliquandiu per pecunias indebite obtinuerat et veteres vicos antiquasque Ecclesias, propter novas suas capellas, contra canonicam auctoritatem destruere molitus fuerat. Querelam igitur illorum predictus pontifex et omnis Sinodus intente audiens, adstantem presbiterum predictum Airardum canonice convictum recedere fecit, consulante etiam et cohortante venerabili comite domno Manasse, qui presens erat et omnibus unanimiter concordantibus, ablatas iniuste parrochiarum partes presbisteris reclamantibus reddidit, atque ne amplius Ecclesie eorum, pro tali causa dispendium paterentur, huius decreti auctoritatem eis fieri iussit, quod propriis manibus roborans, suis canonicis et sacerdotibus firmandum tradidit.	Pérard, p. 59. — Fyot, p. 37, n° 66. — Cartul. XXIII.	
N° 23.	913.	Charte illisible.	??	Cartul. XXII.	
N° 24.	Sans date.	Notice par laquelle Garnier, évêque de Langres, décharge les habitants d’Ahuy d’une redevance d’une mesure de vin qui leur avait été imposée depuis l’invasion des Normands. — Procédure spéciale employée par lesdits habitants pour justifier leurs prétentions.	Notitia qualiter et quibus presentibus, et ante eos qui subter firmaverunt, venientes quidam homines servientes et fideles Ecclesie sancti Stephani Divionensis, de Aqueducto villa, in ipsum Divionem castrum, ante presentiam domni Garnerii Lingonensis Ecclesie reverendi antistis, ante etiam honorabilem virum archidiaconum et prepositum ipsius Ecclesie sancti Stephani, Ratherium, canonicosque eiusdem loci, Hedierius videlicet, maior predicte ville Aqueducti et ceteri servientes ex eadem villa, conquesti sunt et reclamaverunt humiliter dicentes, quod quidam eorum prepositi, Hergaudus videlicet et Helias, novello tempore post Nortmannicam Invasionem quoddam genus serviciti ex XIII eorum colonicis per occasionem et potestatem, ultra censum solitum quod legitime debebant, illis imposuerunt; modium videlicet musti ad opus prepositorum ex una quaque colonica vinum reddente, quod nunquam antea fecerant, nec ipsi, nec patres, aut avi eorum et per quosdam annos III et potestate hoc ab illis extorserunt, eosque in hoc facto afflixerunt, affirmantes se habere plurimos et veraces atque visores testes qui hoc ita verum esse scirent et super sanctorum reliquias et altaria sacramento comprobare possent, quod tales eulogias nullo modo deberent. Per commnedationem ergo predicti presulis, hac causa diligenter a prefato archidiacono veritatem satis bene amante, inquisita et investigata, coram plurimis qui in causis aderant, repertum est, ipsos servientes veritatem habere et quod occasionem eulogiarum ipsum modium musti pro vindemias nullo modo deberent. Audito ergo sacramento, quod super altare sancti Stephani, cum V testibus profecerunt, id est Guillardo, Guarenfredo, Ingelmaro, Alexandro, Ingelramno, et bene illo credito concesserunt et perdonaverunt eis predicti seniores, causa pietatis et equitatis iutuitu et amore Dei ut lege, qua temporibus domni Isaac bone memorie episcopi et antecessorum suorum vixerant et de hac re nullo modo amplius molestarentur atque in futuris temporibus sine aliqua repetitione manerent, pro eadem re, hoc auctoritatis sue scriptum et rationis firmitatem eis fieri rogaverunt, quod propriis manibus roborantes, suis, etiam aliis firmandum tradiderunt. Guarnerius sancte Lingonensis Ecclesie humilis episcopus, in Dei nomine roboravi et subscripsi, Obertus prepositus et archidiaconus subscripsi, Barnardus archidiaconus subscripsi Euvrardus decanus, Arnaudus archidiaconus, Siquinus diaconus, Godo presbiter. Alemanus presbiter.	Pérard, p. 60. — Fyot, p. 49, n° 92. — Cartul. XXIV.	
N° 25.	Sans date.	Echange de serfs à Potangey et à Echirey entre l’église Saint-Etienne et l’abbaye de Saint-Bénigne de Dijon.	Placuit atque convenit inter monasterii sancti Benigni abbatem et Raterium Ecclesie sancti Stephani prepositum et monachos inibi degentium, nec non et canonicos, in eadem Ecclesia sancti Stephani Deo famulantium, ut quasdam mancipia pro communi utilitate inter se commutari deberent, quod et fecerunt Dedit igitur in primis iam dictus Godrardus venerabilis abbas monasterii sancti Benigni, et proprietate ipsius loci, dua mancipia, que conmanebant in villa que dicitur Postengiacus, ad partem sancti Stephani atque canonicorum eius, iure hereditaria perpetualiter ad abendum. Hecontra in recompensationem huius meriti, dedit prefatus Ratherius, iam pretaxate Ecclesie prepositus per consilium et ortamentum eiusdem loci canonicorum et proprio patrocinio ipsius Ecclesie, ad partem sancti Benigni atque monachorum eius, tria mancipia his nominibus, que morabantur in villa que nuncupatur Iscoriacus, firmissima lege finetenus ad possidendum. Ut autem eterne commutationes in invicem censum cumscripte omni tempore meliorem et valentiorem optineant vigorem, discernando decrevimus eam una cum nostris manibus bonorum hominum subtus corroborari, ut quicquid pars alteri parti dedit firmiter deinceps teneat et possideat et secundum suum libitum ut lex eorumdem preiudicat, ordinare presumat.	Pérard, p. 60. — Cartul. XXV.	
N° 26.	Sans date.	Bail à cens en viager, consenti par les chanoines de Saint-Etienne à Ratherius, de pièces de vignes sises en divers lieux, et moyennant certaines charges.	Vuarnerius decanus, Vuibertus, Archenboldus, Vulfremannus atque Rodericus presbiteri, nec non et ceteri fratres inibi Deo, et protomartiris Christi Stephani, devote et benigne famulantes, dignum fore diximus, notificare omnibus nostro in loco degentibus maximeque illis, quos viscera paterne pietatis habere dinoscimus, qualiter veniens pius et venerabilis pater domnus Ratherius, eiusdem congregationis fronimus primicerius, nec non et fax omnibus ad bona currentibus ante nostros obtus, humiliter deprecatus est nostram serenitatem ac benignissimam fraternitatem, ut ei quasdam vineolas, que pertinebant ad nostram mensam, causa beneficii, ad sensum, per instrumentum litterarum concederemus. Ad cuius humilimam deprecationem aures nostras comuniter accomodavimus atque non honerosam sed potius facillimam eius postulationem devote suscepimus: dignum fieri iudicamus, quod flagitabat, et ad effectum perducere hec que petebat quod et fecimus. Dedimus iam prenominato spirituali patri nostro atque preposito domno Ratherio, pro communi totius nostre congregationis hutilitate et ut haberet unde potius et melius inter nos conversare, nobisque quos fovere et administrare, ut pote piissimus rector, ea que necessaria adesse videntur, debet servire, quivisset, quasdam petiolas vinearum, que nobis, pro absolutione peccaminum predecessorum nostrorum largite fuerunt et ut ipse nobis ex suis daret, ut de inreriquum letaremur eo scilicet tenore, ut quamdiu ei vita comes fuerit, inde fructum legat, et in melius ea que dirupta et pene ad nichilum redacta esse videntur restaurat, et secundum suum valere immelioret et annis singulis in diebus anniversariorum illorum quibus fuerint, caritatem absque ulla retardatione fratribus ostendat, et in futuro ipse aliquam mercedem pietatis pro se et pro illis, pro eorum expiatione hec obtulit ab ipso domno recipiat. Sunt autem ipse petiole vinearum site in comitatu Oscarense et in villa que dicitur Copiacus, est vineola que fuit Achini et in Patriniaco illa que fuit Rotberti et in campo Luvino, alia petiola: in Polliaco vero alia que fuit Alexandri, in Funtanas alia illarum quam Genulfus dedit, in eadem quoque villa alia quam Vuillelmus fratribus largitus est et in Aqueducto una ex ipsis habetur. Has illi, quemadmodum superius insertum est, concessimus, ut quamdiu advixerit, teneat et possideat et post illius excessum cum omni immelioratione ad ius et dominium fratrum absque cuiuspiam hominis vetatione revertatur. Si quis vero eas ab eorum mensa temere abstrahere conaverit, maledictione eterne iudicis subiacetur et in iudicium, non ad premium sed ad supplicium resurgat, cum Datam quoque et Abyran catillatores, nec non cum Iuda proditore Domini, penas alti inferni sustineat et perpepualiter damnatur, ibi finitenus lugeat. Et ut hec nostra largitio firmiorem obtineat vigorem, manu propria eam firmavimus et cunctis fratribus nostre congregationis firmandam tradidimus.	Pérard, p. 61. — Cartul. XXVI.	
N° 27.	Mercredi, mai 913.	Donation à l’église de Saint-Etienne par Genulfus, prêtre, et Gengulfus, de vignes sises sur le territoire de Fontaine. — Clause pénale.	Sacrosancte Ecclesie sancti Stephani Divionensis et canonicis ibi Deo famulantibus; ego in Dei nomine socius et confrater illorum Genulfus presbiter, pro amore Dei et sancti Stephani, vestraque dilectione, et anima mea salute, dono vobis, donatumque ut in perpetuum maneat esse volo: hoc est in pago Divionense et in villa Fontanas: ego quidem Gengulfus dono vobis petiolam de vinea in ipsa villa que supra est scripta, que terminatur: de uno latus et uno fronte strata publica pergit, de alio latere Rudericus tenet, ex alio fronte terra sancte Marie: ea videlicet ratione ipsam vineam do vobis ut sitis mei memores post obitum meum in diem tercium et VII et XXX et in revolutione anni gratam exinde refectionem canonicis fatiatis. Si quis vero, quod fieri non credo, ego aut ullus de heredibus meis, aut quelibet persona, contra hanc donationem venire aut calumpniam generare presumpserit, non valeat evindicare quod repetit, sed inferat vobis utrisque partibus una cum socio fisco auri denarios XXX, et hec donatio omni tempore firma et stabilis permaneat stipulatione subnixa. Actum Divion castro publice. Signum Genulfo presbiter, qui hanc donationem fieri et firmari rogavit. Signum Otrannus. Signum Adalgis, Signum Dodonis. Signum Aduino. Ego Vinevadus rogatus scripsi et subscripsi, die Mercurij, in mense Maio, anno XX regnante Karolo rege. Ego Dominicus, frater Genulfi, in audientia episcopi, et omnium qui aderant, hanc cartam consensi et firmavi.	Pérard, p. 62. — Cartul. XXVII.	
N° 28.	Sans date.	Echange de terres sur le territoire de Longvic, fait entre Ragenaudus, vice-dominus, au nom de Saint-Etienne, et le prêtre Ainus et Torpuimus de Ravedane.	Ragenaudus vice dominus exquamiavit de beneficio et ratione sancti Stephani, campum I, qui est situs in pago Oscarensi, in fine Longoviana et terminatur de utrisque partibus terra sancti Stephani; habet in longo perticas X et VII et in latus perticas IX et pedes VII, ex alia parte; dedit Ainus, presbiter, et Torpuimus de Ravedane, de suo proprio ad ius et rationem sancti Stephani, campum unum qui est situs in pago Oscarensi, in fine Longoviana et terminatur de utrisque lateribus terra sancti Germani, in uno fronte Vualgeldis, ex alio fronte terra sancti Petri Besuensis: habet in longum perticas XXXIX et dimidiam pedes VI et in latus perticas V. Hoc procammium inter ipsos factum, omni tempore firma et stabilis permaneat, stipulatione subnixa. Actum Marcennaco villa publice. Signum Ragenardi qui hoc procamium fieri et firmari rogavit. Signum Aleranni presbiteri. Signum Airanni. Signum Eringo. Signum Leotulfo. Signum Laifruo. Signum Eldevaldo. Signum Matalaudo. Ego Varnibaudus, clericus scripsi in mense Martio, die Dominico, regnante Carrolo.	Pérard, p. 62. — Cartul. XXVIII.	
N° 29.	Mardi, mai 913.	Concession en usufruit par Rathier et les chanoines de Saint-Etienne au chanoine Gaubertus des vignes à Morveau, données par ledit Gaubertus à l’église de Saint-Etienne. Ils y ajoutent une vigne leur appartenant.	In nomine Domini Dei atque Salvatoris nostri Iesu Christi, nos heius servi huius Ratherius scilicet indignus archidiaconus atque prepositus Ecclesie atque congregationis canonicorum sancti Stephani Divionensis castri, omnisque fraternitas eiusdem Ecclesie, notum esse cupimus multis presentibus, multis atque futuris Ecclesie atque congregationis nostre fidelibus, quod quidam frater noster et canonicus devotus nobis et fidelis, nomine Guibertus, quasdam res sue proprietatis sitas in pago Oscarense in fine Longoviana et in villa Mervelco sicut in carta donationis loquitur et insertum est denominatas et determinatas nobis et Ecclesie nostre condonaverit in perpetuo habendas. Propterea ipsius fuit peticio omnium nostrorum concensus et voluntas ut eadem res ei usu fructuario dum adviveret concederemus et ei aliquid ex rebus proprietatis nostre in beneficio donaremus. Concessimus igitur ei easdem res et aliquid ei ex nostra proprietate auximus, hoc est vineolam unam sitam in predicto pago Oscarense et in villa nominata Mervelco, habentem in longo perticas anzigales XLV et in transversum in una fronte perticam I pedes X, in altera fronte perticam I. Terminatur de uno latere vinea Odolmari, de altero latere vinea ipsius Guilberti, presbiteri quam nobis donavit, de una fronte terra communi nostra, de altera fronte Acledeus et Aldierius tenent. Infra istas terminationes et perticationes totum ad integrum, cum illo quod nobis dedit, ea ratione concessimus, et tenore ut quandiu advixerit ea inmeliorare et condirigere studeat usuque fructuario ea retinens, nobis incensu et vestitura annis singulis sextarios vini II in festivitate sancti Stephani persolvat. Quod cum fecerit cum securitate quamdiu vixerit eas res teneat habeat et possideat. Post discessum vero eius cum omni integritate sine ullius contradictione ad nostram indiminicatam revocentur partem. Et ut hec nostre voluntatis concessio firmiorem futuris temporibus obtineat stabilitatem, manibus nostris subterfirmavimus nostrisque omnibus firmandam et roborandam tradidimus. Ferlaicus ac si indignus presbiter subscripsi. Helbertus presbiter subscripsi. Genulfus presbiter susucripsi. Rudericus presbiter subscripsi. Girardus presbiter subscripsi. Adellelmus presbiter subscripsi. Ego Rago rogatus scripsi et subscripsi. Data die III ferie mense Maio anno XX regnante Carrolo rege.	Garnier, p. 137, n° II. — Cartul. XXIX.	
N° 30.	Sans date.	Donation aux chanoines de Saint-Etienne par le prévôt Rathier, de ce qu’il possède à Fontaine et à Echigey.	Ego in Dei nomine Ratherius humilis sancte Lingonensis Ecclesie vesterarius atque Ecclesie protomartiris Christi Stephani, que est infra menia Divionis castro sita, fidelissimus primicerius divino ut puto spiritu tactus, et ex ipsius vero lumine illustratus diu rimando ipso favente, infra cancaellos pectoris mei cogitare cepi, qualiter in futuro aliquid pietatis anime mee subvenire quivissem, et ne ipsa cogitatio imperfecta maneret, sed Christo amuniculante potius prevaleret, ex proprio predio, quod precio a quibusdam distractoribus adquisivi fratribus Ecclesie iam predicti sancti Stephani ditare dignum duxi, ut eorum sanctissimis precibus lautus merear, ab omni fece delictorum purificari et velamine carnis deposito tantorum precibus fulcitus valeam alta celorum scandere et ibi fixa statione percipere. Quapropter iam prætaxatis fratribus, mihique semper amatoribus, pro absolutione meorum atque illorum, qui mihi distractores extiterunt, damus atque consentimus in villa, que nuncupatur Fontana, et in altera villa, que vocatur Solelgia, iure hereditario ad habendum, eo scilicet tenore ut nemo res nostrorum in illorum sacris postulantibus extiterint, devote ac sinceriter in die obitus mei, in vinum collecti melodia psalmorum, cum debita vigilia canentes, et exinde refectionem paratam benigne sumentes. Statuimus etiam ut a nullum aliud opus nisi ad illud quod constitutum est, fructus istius terre colligatur, atque in promtuario reponatur. Denique si post corporis nostri dissolutionem quispiam herus vel consanguineus meus ceca cupiditate illectus aut aliqua ex adverso posita persona contra hanc largitionis mee elemosinam venire audaciter temptaverit seu hoc opus misericordie crudeliter destruere conaverit non valeat evindicare quod nequiter repetit, sed inprimis iram omnipotentis Dei atque sancti Stephani, cui clerici sunt, qui hac possidere atque ad usum percipere debent, incurat et nullum effectam sua repeticio percipiat sed inanis finetenus permaneat et ab ipsis quos ledere temptaverit coactus libram auri componat et presens donatio firma et stabilis permaneat sipulatione subnixa vel perseverat.	Garnier, p. 138, n° III. — Cartul. XXX.	
N° 31.	Sans date.	Gandericus et Alcherius, prêtres, donnent aux chanoines de Saint-Etienne des vignes sur Meuilley. — Gandericus leur vend, en outre, le reste de ce qu’il possède à Meuilley pour trois cents sols. — Clause pénale.	Sacrosancte sancti Stephani Divionensis et canonicis ibi Domno famulantibus, nos in Dei nomine socii et cumfratres illorum, Guandericus et Alcherius presbiteri, pro amore Dei et sancti Stephani vestraque dilectione et animarum nostrarum salute, donamus vobis donatumque ut in perpetuum maneat esse volumus, hoc est in pago Belnense, in fine et in villa Mudeliaco: ego quidem Gandelricus, duos iornales de vinea, scitos in monte Moduno, in loco, quem dicunt Moreni Suulu; similiter et ego Alcherius, dono vobis, in eodem monte Moduno, alteros duos iornales de vinea. Hec vobis ea ratione donamus ut sitis memores nostri post obitum nostrum et in die depositionis nostre, gratam exinde refectionem habentes, pium orationum officium animabus nostris impendatis. Ego etiam Guandericus vendidi vobis, in predicta villa Mudiliaco et in eius fine, mansum I cum supraposito et uno molendino et quicquid in ipsa villa et eius fine habere visusum aut de patre aut de matre mihi ibi remansit, aut per aliquod ingenuum ibi conquirere potui, in campis, vineis, olcis, pratis, silvis, pascuis, aquis, aquarumque decursibus, exis et regressis omnibusque perexquisitis rebus et acceptis a vobis precium valente in argento, vel in aliis causis solidos CCC. Propterea per ipso pretio easdem res per hanc venditionis cartam vobis donavi et tradidi et de meo iure et dominatione in vestram potestatem et dominationem transfudi, ita ut quicquid ex inde a die presenti pro communi utilitate facere volueritis liberam et firmissimam in omnibus et in Dei nomine habeatis potestatem nullo contradicente. Si quis vero quod fieri non credo ego ipse aut ullus de heredibus meis vel proheredibus aut alia quelibet opposita persona contra hanc donationis et venditionis cartam venire vel aliquid repetere aut calumpniam generare presumpserit, non valeat evindicare quod repetit, sed inferat vobis utrisque partibus una cum socio fisco auri libras V, quod coactus in multa componat, et hec nichilominus donatio et venditio ista omni tempore firma et stabilis permaneat stipulatione subnixa. Actum Divione castello publice. Signum Guanderici et Alcherii presbiteri, qui hanc donationem et venditionem fieri et firmari rogaverunt.	Garnier, p. 139, n° IV. — Cartul. XXXI.	
N° 32.	Sans date.	Enumération des vignes que tient Ratherius à Brochon et mention d’un manse à Cromois.	Tenet Ratherius in Briscono, de vineis sancti Petri, iornales III. Unus iornalis habet terminationes vel perticationes, de uno latere terra sancti Secani, de alio Vualcaudus et Arnaudus tenent, de uno fronte Hermoinus tenet, de alio fronte sanctus Benignus et Vualcaudus tenent. Habet in longum perticas XXXIIII et pedes VI. Per transversum, de una fronte, perticas III et pedes III, de alio fronte, perticas duas, et pedes X. In Carusco iornales II et habent terminationes: de uno latere terra sancte Marie et Otboldei, de alio latere terra sancti Simphoriani et sancti Georgii et sancti Manmetis, de ambobus frontibus terra Francorum. Habent in logum perticas IIII XXIIII et pedes II, per transversum, de uno fronte perticas V et pedes X, de uno fronte perticas VI et pedes X. Mansus qui est in Cromiacho villa habet terminationes de ambobus lateribus ratio sancti Benigni, de uno fronte strata publica, ex alio fronte terra sancti Benigni. Et in medio ipsius terre, paginola de vinea sancti Petri Flaviniaco. Habet in longum perticas VIII per transversum perticas VII, servientes tres cum infantibus eorum.	Garnier, p. 140, n° V. — Cartul. XXXII.	
N° 33.	Lundi, octobre 923.	Donation faite au chapitre des chanoines de Saint-Etienne par Archenbaldus, prêtre, d’une pièce de vigne, située sur Fixey. — Clause pénale.	Sacrosancte Ecclesie sancti Stephani Divionensis et canonicis ibi Domino famulantibus, ego in Dei nomine Archendbaldus presbiter dono Deo et sancto Stephano, petiola de vinea, pro remedium anime matris mee Valdielt, hoc est impago Oscarense, in fine Fissiascense vel in ipsa villa Fissiaco; qui terminet de uno latus terra sancti Petri de Lutero, de alio latus terra Francorum Ingellulfus tenet. De uno fronte terra sancti Manmetis, ex alio fronte terra sancti Petri Besuensis et exo conmunale et habet in longum perticas agripedales XXX, per transversum, de uno latus perticas III, de alio latus perticas II et pedes X. Infra istas terminationes vel perticationes, dono Deo et sancto Stephano ad mensum fratrum totum ad integrum. Si ego ipse aut ullus de heredibus meis, vel preheredes, seu quislibet ullra aposita persona, qui contra hanc donationem venire aut calumpniam agere, vel regenerare voluerit, non valeat evindicare quod repetit, sed insuper infero vobis utrisque heres et una cum tercia fissi auri libram I componet et hec donatione ista omnique tempore firma et stabilis permaneat stipulatione subnixa. Hactum in atrio sancti Stephani. Signum Archambodo presbitero qui hanc donationem fieri et firmare rogavi. Signum Adumo et Ragenulfo qui consenserunt. Signum Fedeualt. Signum Archenrico. Signum Ingalmaro. Signum Otolgerio. Agenulfo. Signum Giraldo. Ego Vumenaldus roitus scripsi et subscripsi datavi die Lunis in mense October anno primo regnante Rodulfo rege.	Garnier, p. 140, n° VI. — Cartul. XXXIII.	
N° 34.	12 avril 928.	Achinus, prêtre, donne à l’église de Saint-Etienne Arlevergiane, sa serve, et ses deux fils.	Achinus, misericordia Dei indignus presbiter, recogitante indulgentia remissione peccatorum suorum: quapropter ad obitum suum donavit gloriosissimi beati Stephani Divionensis castro de cuius familia natus fuit, mancipiis his nominibus: Arlevergiane et infantibus suis Vualdo et Gandalbaldo ut in eius solempnitatem VII kalendas Ianuarii unusquisque per annos singulos duos denarios in cera persolvat pro me simulque parentorum meorum, qui eis michi tribuant hanc scripturam remœdioque factam et omni tempore firma stabilisque permaneat. Ut si quis de heredibus meis ullus calumpniari presumat libram I de auri componat ad rectoribus eadem Ecclesie. Actum Ecclesia sancte Marie, Carentiaco villa. Signum Achino presbitero qui han donationem fecit et firmare rogavit. Signum Elrado presbiter. Signum Turoino presbiter. Signum Waymbranno presbiter. Signum Constancii presbiter. Signum Gilvertus presbiter. Signum Valterius. Signum Valdrada. Ego Adalgerius precatus scripsi et subscripsi. In die Veneris data III XV Kalendas Maii anno V regnante Rodulfo rege.	Garnier, p. 141, n° VII. — Cartul. XXXIV.	
N° 35.	Novembre 933.	Donation en aumône faite par le lévite Teutbaldus, Gotmannus et Dominicus, à l’église Saint-Etienne, d’une vigne située à Fontaine. — Clause pénale.	Sacrosancta Ecclesia sancte Stephane que est constructa in Divion castro ubi sacras reliquias requiescunt, ab uno nos, in Dei nomine Teubaldus levita et Gotmanus et Dominicus in simul advenit nos bona voluntas ut aliquid de res nostras proprias in elemosina Vulfemanno presbitero pro loco sepultura ad ipso altario sancto Stephano ubi venerabilis vir Ratherius preesse prepositus eiusque congregatio fratrum, donamus iornalem I de vinea ad mensa fratrum qui est in pago Divionense, in fine Fontanense, prope villa Fontanas. Terminatur de uno latus terra sancti Benigni, de alio latus terra sancti Stephani, de uno fronte terra sancti Martini, ex alio fronte strada publica pergit. Habet in longum perticas XXVII, pedes IIII. In una fronte, in latum perticas IIII et pedes II, in alio fronte similiter. Infra istas terminationes vel perticationes totum et integrum donamus ad mensam fratrum tradimus atque transfundimus diem presentem ad possidendum vel quicquid volueritis facientem nullum contradicentem. Si quis vero, quod minime esse non credo, si nos ipsis aut ullus de heredibus vel proheredes, seu quislibet ulla emissa persona, qui contra hanc donationem elemosina, Vulfemanno presbitero facta, ullum quam tempore aliqua calumpnia agere vel generare presumpserit, non valeat evindicare quod repetit, sed insuper inferamus nobis nostrisque heredes in duplum, tantum quantum et una cum tertio auri libre duas componet, et hec donatio pro anima illa facta omni tempore firma et stabilis permaneat, stipulatione subnixa Hactum Divioni castro in atrio sancti Stephani. Signum Teutbaldi levita et Gotmannus et Dominicus qui istam donationem pro anima Vulfemanno presbitero fecerunt vel firmare rogaverunt. Signum Ingelmaro. Signum Benedicto. Signum Armunno. Signum Benedicto. Signum Sicebelmo. Signum Adumo. Signum Abomo. Signum Milono Ego Arbertus presbiter scripsi et subscripsi. Datum die Iuno mense Novembris annos X regnante Rodulfo rege Francorum feliciter.	Garnier, p. 142, n° VIII. — Cartul. XXXV.	
N° 36.	8 avril 934.	Hericus, évêque de Langres, garantit aux chanoines de Saint-Etienne, la restitution des dîmes de l’abbatiole de Saint-Martin, usurpées par Ricardus, son fidèle.	Cum in cunctis legitimis largitionibus idonea sint adhibenda testimonia, ob secularium tantorum diversitates, necesse est, ut quod unanimis concedit assensus, scripturam commendetur titulus, ne postmodum callidorum possit obviari versutiis. Quamobrem ego Hericus, divina propitiante miseratione humilis Lingonensis Ecclesie episcopus, notum esse volumus, omnibus Dei et sancte Ecclesie fidelibus, tam presentibus quam et futuris, quoniam canonici Ecclesie prothomartiris Divionensis castri, venerunt ante optutus nostre serenitatis proclamantes, se ex decimis Abbatiole sancti Martini, quas Ricardus noster fidelis tirannice crudeliterque usurpabat, et illi ex antiquitate per auctoritates predecessorum nostrorum canonice tenebant et huc usque absque cuiuspiam vetatione posessos habent; quorum proclamationem benigne suscipientes, eorumque auctoritates libenter audientes, causam huius rei diligenter exquisivimus et fideli nostro precipiendo iussimus, ne se de iam dictis decimis intermitteret, sed predictis canonicis, quemadmodum decet, frui nullo modo contradiceret. Denique ut eum erga illos omni tempore benivolum habere quivissent, per consilium domni Ratherii archidiaconi, atque prepositi illius loci, pro beneficio quod ipse tenebat, muneribus studuerat placare, placatumque pariter cum illis ante nos pro perfectione huius rei adducere. Qui nostram adiens maiestatem, humiliter deprecatus est, ut fratribus prescripte Ecclesie Divionensis beneficium Abbatiole sancti Martini, decimasque nostras ex parte concederemus et libellum securitatis eis facere iuberemus: unde ad petitionem ipsius iussimus, hoc nostre institutionis privilegium fieri: cuius auctoritate concedimus, ut supra signatam Ecclesiam, cum decimis memorati canonici teneant et possideant et pro absolutione nostrorum peccaminum, orare non negligant, rebusque illius bene et pacifice diebus vite illorum potiantur et iure pastorali, nullo contradicente vel impediente dominetur. Ergo ut hec nostra institutio pleniorem in Dei nomine obtineat firmitatem, manu nostra eam firmavimus et fidelibus nostris corroborandam tradidimus. Signum Hyricus sancte Lingonensis Ecclesie humilis episcopus in Christi nomine roboravi et subscripsi. Albertus prepositus subscripsi. Signum Arnaldus, decanus. Signum Vuandelmarus. Signum Vuineranus. Signum Vualdricus. Signum Ysoardus. Signum Bero. Signum Arnaudus archidiaconus. Signum Amerlannus archidiaconus. Signum Oricus. Signum Berno. Signum Ricardus qui consensit. Signum Ricardus levita. Signum Vuinandus levita. Ego levita indignus hanc securitatem dictavi et subscripsi VI Id. Aprilis, anno XI regnante Rodulfo rege.	Pérard, p. 62. — Fyot, p. 38, n° 67. — Cartul. XXXVI.	
N° 37.	Samedi, mai 936.	Vente faite aux chanoines de Saint-Etienne par Euvrardus, sa femme et leur fils, d’une pièce de vigne et de terre arable à Morveau. — Clause pénale.	In Christo et nomine, sancti Stephani Divionensis, ego Vuarnerius, humilis decanus, nec non et ceteri canonici ibidem Deo famulantium, emptores legitimi: nos vero Eurardus et Madalgeldis et filius ipsius femine Vuarnerius nomine, venditores vendidimus vobis constat et ita vendidimus petiola de vinea, de terra arabile que est sita in pago Oscarense, in centena Roringorum in villa Intrulco. Et habet terminationes de ambobus lateribus et uno fronte ratio sancti Stephani. Ex alio fronte predicti venditores tenent. Et habet in longum perticas agripedales VIII, per transversum perticas II. Infra istas terminationes vel perticationes totum ad integrum vobis vendimus, tradimus atque transfundimus et accepimus a vobis precium sicut inter nos convenit et nobis bene complacuit valente in argente solidos I; de nostram iure et dominatione, a die presenti in vestram tradimus potestate, et dominatione, iure perpetuo ad possidendum, nullo contradicente. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, si nos ipsi aut ullus de heredibus nostris vel proheredes seu quislibet ulla aposita persona contra hanc venditionem venire aut calumpniare voluerit, non valeat evindicare quod nequiter repetit, sed insuper eis cui litem impresserit, uncias II de auro componat, et sua repeticio nil valeat. Et hec venditio omni tempore firma et stabilis permaneat, stipulatione subnixa. Actum infra Ecclesia sancti Stephani Divionensis. Signum Euvrardi et uxore sua Madalgeldis et filio eiusdem femine Vuarnerio qui hanc venditionem fecerunt et firmare rogaverunt. Signum Almarico. Signum Bernardi. Signum Iasmo. Signum Martino. Signum Electeo et Teutfredo presibtero. Ego Constantius exiguus levita rogatus scripsi et subscripsi. Datavi die Sabbato III kalendas Maij, Indictione X anno I regnante Ludovico rege.	Cartul. XXXVII.	
N° 38.	11 décembre 934.	Concession à précaire à perpétuité, par le comte Gislebertus, à Guitbaldus, à sa femme et à leurs fils, et à la demande de Rotbertus, d’un manse, sous la condition d’en payer les dîmes à Saint-Etienne. — Laudatio de la femme et de la fille de Gislebertus. — Clause pénale.	Cum in cunctis legitimis largitionibus idonea sint adhibenda testimonia, ob secularium rerum diversitates cavendas necesse est, ut quod hunanimis concedit a sensu scripturarum commenderetur titulis, ne postmodum callidorum possit obviari versutiis. Quamobrem ego Gislebertus divina largiente clementia, comes Heduensis, atque aliarum patriis, notum esse volo, ut sit omnibus nostris fidelibus, tam presentibus quam et futuris, qualiter pervenit ad aures nostre pietatis, humillima deprecatio Rotberti Divionensis, nostrique per omnia fidelissimi, de quodam suo fidele, Guitbaldus nomine, nec non de eius coniuge Rutrudis, ac filiorum eorum ut eis largiremur aliquid de terris nostris pertinentibus. Ad cuius humillimam postulationem aures nostras inclinantes et devote suscipientes, hoc quod petebat gaudenter studuimus agiliter adimplere. Ergo donamus eis a die presenti mansum unum et dimidium de terris, ex ratione sancti Stephani, qui est de adiacentia Blasiaco villa, per consensum Ratherij archidiaconi et canonicorum eius et nonas et decimas omni tempore, sicut statutum, predicta Ecclesia recipiat. Et coniacet iam dictus mansus et dimidius, in pago Cavilensium, in villa Mercoriaco, seu in ipsa villa, et habent terminationes: de ambobus lateribus ratio sancti Martini, de uno fronte terra sancti Marcelli, ex alio vero strada publica: infra istas terminationes, totum ad integrum, cum clausis et vineis, et pratis, et terris, atque celariis seu aquis aquarumque decursibus et omnia quicquid pertinent ad iam dicto manso et dimidio, a die presenti, vobis dono ac filiorum vestrorum iure perpetuo ad possidendum nullo impediente. Si quis autem successorum meorum hanc institutionem vel precariam, ceca cupiditate accensus, tyrannide abolere, seu infringere voluerit, non valeat evindicare quod nequiter repetit, sed insuper ei cui litem impresserit, libras VI de auro purissimo componat, et sua repeticio minime valeat. Et ut hec securitas in Dei nomine omni tempore firmiorem obtineat stabilitatis vigorem, manu propria eam firmavi et nobilium omnium fidelium nostrorum unanimes consentientes, firmare iussimus, quatinus per inconvulsa tempora firma stabilisque permaneat stipulatione subnixa. Actum Belnensis castro. Signum Gisleberti, comitis, qui hanc securitatem iussit scribere et firmare rogavit. Signum Ermengardi qui consensit. Signum Adaledis, filiam eorum similiter qui consensit, signum Rotberti qui hanc precariam studuit poposcere. Signum Hengeltrudis, signum Rodulfi filio predicti Rotberti. Adabeltus decanus. Signum Euvrardus levita. Signum Umbertus, presbiter. Signum Ayrardus levita. Signum Manegradus presbiter. Signum Rodulphus levita Vuarnerius cliens exiguus. Signum Gibuinus clericus atque puer. Signum Gotsaldus clericus. Ego Constantius, exiguus levita, hanc institutionem datavi et subscripsi III Idus Decembris Indictione XIV anno VII regnante Ludovico rege feliciter.	Pérard, p. 63. — Fyot, p. 55, n° 97. — Cartul. XXXVIII.	
N° 39.	Sans date.	Donation à Saint-Etienne, par le seigneur Bernilo et sa femme, avec le consentement de son frère, d’un alleu à Corgoloin. — Tradition symbolique.	Hanc donationem fecit domnus Bernilo et uxor sua Ingelburga sancto Stephano, de alodo quem habebant in pago Belnensi, in villa que nuncupatur Curtegodelano consentiente fratre suo nomine Bligerio, et in presentia aliorum bonorum hominum clericorum, nec non et laïcorum, quorum hec sunt nomina: Humbertus. Elerius. Valterius. Gotefridus. Anricus. Odo. Tambertus. Ysaac. Mo. Rotbertus. Albreda femina. Wulserius. Valnerius. Iotserius. Ragundis femina. Christianus. Per vuadio hoc est per suum cultellum et festucam et per hoc pargamenum, largitori venia, fraudanti anathema. Ego Constantius exiguus levita scripsi et subscripsi die Mercurij in mense Maio.	Pérard, p. 64. — Cartul. XXXIX.	
N° 40.	Dimanche, mai 944.	Concession, moyennant un cens, d’une vigne et d’une terre à Domois, consentie par le prévôt Ratherius à son fidèle Sequinus. — Clause pénale.	In nomine Sancte et Individue Trinitatis, Ratherius humilis archidiaconus Ecclesie Divionensis prothomartiri Stephani, atque humillima congregatio eidem Ecclesie: notum esse volumus ut sit omnibus presentibus demum et futuris, qualiter pervenit ad aures nostre pietatis humillima precatio de quodam nostro fidele, Sequino nomine, ut ei adtribueremus casalo I parvulo et petiolam de vinea et de terra arabile aliam petiolam. Et sunt site in pago Oscarense in fine Longoviana in villa Duemense. Ad cuius postulationem pari consilio aures nostre inclinantes et libenti animo suscipientes, hoc quod poscebat studuimus gaudenter impleri, et ut securius meliusve, omni tempore callidorum versutias de hac re vitare valeat, et sibimet omnis agnatio studuit nobis placare munera optima, et in censum omni anno denarios IIII, in festivitate sancti predicti martiris, libenter ad mensam fratrum persolvere. Si autem neglexerit in duplum componat et hec precatio omni tempore vite sue et suorum omnium successorum firma stabilisque permaneat. Et ut hec institutio firmiorem optineat stabilitatis vigorem manu propria eam adsignavimus et aliis firmari iussimus. Teufredus presbiter et decanus subscripsit. Varnerius custos pignoris subscripsit. Acledeus presbiter subscripsit. Manegradus presbiter subscripsit. Rudericus presbiter subscripsit. Ferlanis levita subscripsit. Anfredus, Euvrardus levita. Rodulfus levita. Adalbertus levita. Warnierius Exiguus subscripsit. Gauthunius subscripsit. Hengerricus clericus. Aganus clericus. Arnaudus clericus. Adallaudus clericus subscripserunt. Isti sunt villani de Dumense: Aygrannus, Eribertus, Berardus, Ragenardus, Berthoanus, Adargaudus, Adrianus. Ego in Dei nomine Constantius, indignus levita, scripsi et subscripsi. Data die Dominico in mense Maio anno VIII regnante Ludovico rege Francorum feliciter.	Garnier, p. 143, n° IX. — Cartul. XL.	
N° 41.	17 juin 945.	Donation en aumône, par le chevalier Odolricus, aux chanoines de Saint-Etienne, d’une pièce de vigne sise à Barges. — Clause pénale.	In nomine Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi, ego Odolricus a die presenti, dono ad Ecclesiam sancti Stephani Divionensis, seu ad mensam fratrum, ob remedium anime mee, seu genitoris mei ac genitricis, nec non et consanguineis, petiola de vinea, que est sita in pago Oscarense in villa nuncupante Bargas, et habet terminationes, de uno latus et una fronte, rectores eidem Ecclesie tenent, ex alia vero fronte Odo miles tenet, de alio latere strada publica pergit: infra istas terminationes totum ad integrum ad Ecclesiam iam dictam dono, trado atque transfirmo perpetualiter finitenus, legitime ad possidendum, nullo contradicente. Si quis autem, quod minime optamus, hanc elemosinam ceca cupiditate orbatus, infringere voluerit, qualiscumque persona non valeat evindicare quod nequiter repetit, sed insuper ei cui litem impresserit, iure legis constructus, libram auri purissimi componat, et sua repetitio minime valeat et iram Dei omnipotentis atque sancti Stephani incurrat. Et ut hec elemosina, omni tempore firmiorem obtineat stabilitatis vigorem, manu propria eam firmavi, et bonis ac Dominum timentibus firmare precavi. Signum Odolrici dilecto milite qui hanc libenter largivit. Signum Umberti qui consensit. Signum Frotdonis similiter qui consensit. Signum Taimberti simul qui consensit. Signum Heldeberti. Signum Remigij. Signum Ingallardi. Signum Rebotdoni. Signum Cristiani. Signum Plectrudis. Signum Mainfredi. Ego in Dei nomine Constantius, minister Christi indignus, rogitus scripsi et subscripsi. Data mense Iulio XV kalendas Iulij anno IX regnante Ludovico rege, Indictione III. Actum super ripam Barmoni.	Pérard, p. 64. — Cartul. XLI.	
N° 42.	Dimanche, juin 952.	Notice par laquelle le comte Raoul réintègre le lévite Adalbertus en possession de biens situés en divers lieux.	Notitia qualiter vel quibus presentibus et ante eos qui subterfirmaverunt. Notum sit omnibus pluribus atque presentibus, qualiter Rodulfus comes, res Adalberti levite, quas mater sua ei dedit, et ipsa legitime secundum legem romanam in coniugio adquisivit, de Archemrado videlicet seniore suo, per malivolum consilium ad terram quam de Solario tenet, ex ratione sancti Stephani, cupit revocare ipsas res. Coniacent in pago Oscarense, in villa Patriniaco, hoc est mansus unus, cum supraposito et vinea que ad ipso manso et omnia quicquid ad ipsum mansum aspicit; et in comitatu Belnense, in villa Gibriaco, petiolas duas de vinea. Tunc ipse Adalbertus, in antea fuit et testes satis idoneos habuit, qui olim per sacramentum probare volebant, quod plus per legem et rectum, hec omnia ipse Adalbertus tenere deberet, quam ad terram que ad solarium pertinet, reddere. Quo inventa eius rectitudo per consensum fidelium suorum et pro remedium anime sue et genitori suo, ut remunerator omnium munus vite eterne ei tribuat, iussit ei notitiam fieri ut a presenti vite et deinceps quicquid quod ex iam dictas res facere voluerit, liberam ac firmissimam in Dei nomine habeat potestatem et per festucam et fustum se per omnia exitum fecit. Et ut certius securiusque eas res tenere non dubitet, sibimet manu firmavit et fidelium suorum firmari precepit. Actum Divioni castro. Signum Rodulfo comiti qui hanc noticiam fieri precavit. Signum Rotberto fratre suo. Signum Wittbaldo. Signum Walono. Signum Amricho. Signum Rotberto. Signum Eldierio. Signum Berardo. Signum Aclenardo Signum Simphoriano. Signum idem Rotberto. Signum Teutdono. Isti sunt testes: Rodrous. Eldebertus. Ragenardus. Alseus. Gasenius. Arannus. Constantius. Vido. Arbertus. Ego in Dei nomine Vuarnerius levita scripsi et subscripsi. Data die Dominico, mense Iunii anno XVI regnante Ludovico rege feliciter.	Pérard, p. 64. — Cartul. XLIII.	
N° 43.	Dimanche, 952.	Donation en aumône à Saint-Etienne, par Durannus, de plusieurs serfs avec leur famille et d’un manse à Ouges. — Clause pénale.	Quicquid per subsequentia tempora, ad unius cuiusque utilitatem desidantur mansurum, ita oportet scripturarum testamentis muniri ne postmodum aliqua possit contrarietate impugnari: quamobrem ego in Dei nomine Durannus, dono pro remedium anime mee et pro eterna retributione, ut remunerator omnium munus eterne vite michimet in futuro tribuat, ad Ecclesiam sancti scilicet Stephani seu ad mensam fratrum servum unum nomine Anscherio, cum uxore sua et infantibus illorum Otolgerio et Rotlanno et dono alium servum, nomine Vualterio, cum uxore sua, nomine Biliarda et infantibus illorum, Matalberto et Girbergia. Similiter dono alium servum, nomine Gotselmo, cum uxore sua, nomine Maria, et filium illorum, nomine Johannem, et dono alios servos, nomine Bertheruda et Eudo et Eldeberto, et item Anscherio filio Lamberto, eo namque tenore ut unusquisque in festivitate sancti Stephani denarios II persolvant ad mensam fratrum. Et dono in comitate Oscarensi, in villa Olgio mansum unum, cum vinea et quicquid ad ipsum mansum aspicit. Hec omnia superius nominata servis et mansum, de mea iure et dominatione, ad Ecclesiam iam prenotata, trado potestate iure perpetuum ad possidendum, nullum contradicentem. Si quis vero quod futurum minime esse non credo, si ego ipse, aut ullus aliqua suspecta persona, contra hanc elemosinam, ceca cupiditate orbatus, infringere aut subtrahere voluerit, a mensam fratrum non valeat evindicare, quod nequiter repetit, sed ira Dei omnipotentis atque sancti Stephani incurrat et sua proclamatio nichil valeat, et hec donatio omni tempore firma et stabilis permaneat stipulatione subnixa. Actum Divion castro. Signum Duranno qui hanc donationem fecit et firmare rogavit. Signum Cristiano. Signum Goardo. Signum Remigio. Signum Amalrico. Signum Constancio. Signum Teutgisio. Ego in Dei nomine Warnerius humilis levita scripsi et subscripsi. Data die Dominico, Indictione XI anno XVI regnante Ludovico rege feliciter.	Garnier, p. 143, n° X. — Cartul. XLII.	
N° 44.	Sans date.	Concession, moyennant diverses charges et rétributions, par Achardus, évêque de Langres, à un chanoine de Saint-Mamès et à son neveu, d’une partie de l’église de Noiron, appartenant à Saint-Etienne.	In nomine summe et individue Trinitatis, ego Achardus, sancte Lingonensis Ecclesie, humilis episcopus, notum esse volo omnibus, maximeque Ecclesie nostre filiis et fidelibus, quod dum in gremio matris Ecclesie nobis a Christo commisse residerem, et de statu eiusdem Ecclesie, una cum consilio et voluntate nostrorum fidelium, quatinus, Domino auctore, in melius aucmentaretur, sinceriter investigando perquirerem: inter plura qui tunc temporis mihi stabiliendo difinivimus, ecce adiit serenitatis nostre obtutus, quidam noster fidelis Teudo, abbas et archidiaconus, humili efflagitatione nostram exposcens serenitatem, quatinus eam partem de Ecclesia Ville Neronis, que ad iuris dominium pertinet Ecclesie sancti Stephani Divionensis castri, Rotberto sancti Manmetis canonico, suoque nepoti Unenco, cum consilio et voluntate canonicorum, in eadem Ecclesia famulantium, per auctoritatem nostrorum apicum, pie et misericorditer non dedignaremur. Cuius vocem iuste implorationis benigniter suscipientes et eius obsecrationem in aures nostre dignitatis inclinantes, voluntatem illius iuste petitionis ad effectum perducere studuimus; concedentes et condonantes predicto Rotberto suoque nepoti, sicut supra exaratum habetur eam partem que ad rationem pertinet sancti Stephani, cum decimis sibi aspicientibus, faventibus nostris fidelibus et consentientibus eiusdem Ecclesie canonicis: ea videlicet auctoritate parilique tenore, ut quamdiu advixerint, ambo prefinitas res teneant et possideant, ipsamque Ecclesiam, que videtur esse consecrata in honore sancte Marie, secundum virium suarum qualitatem, quantum ad partem Ecclesie pertinet, in melius in condignis famulantibus corrigere et instruere non pigeant, debitumque servitium, quod nobis debetur, statutis temporibus nobis nostrisque exauctoribus persolvere non tardant. Decernando etiam stabilivimus, ut si quis alterum supervixerit, absque ullius inquietudine et contradictione ex predictis rebus dominator et possessor existat: denique ne ab aliquo successore nostro seu fraudatore hec pietatis clementiam in reliquum corrumpatur, si semper in Dei nomine tutiorem obtineat firmitatis vigorem, hanc securitatem nostrarum litterarum eis facere iussimus, quam manu propria roborantes, nostrorum fidelium manibus firmandam tradidimus. Signum Achardi episcopi. Signum Teudo, archidiaconus. Signum Teudo. Signum Undricus levita. Signum Aymo. Signum Beraldus prepositus. Signum Berlibodus. Signum Oricus. Signum Valterius. Signum Rodulfus. Signum Constantius. Signum Remigius. Signum Adalaldus. Ego Vuermantius levita indignus hanc scripturam scripsi et subscripsi. Datum XIII. Kalendas Iunij, regnante Lotario rege.	Pérard, p. 65. — Fyot, p. 39, n° 68. — Cartul. XLIV.	
N° 45.	Mardi, mars 972.	Concession précaire, moyennant un cens annuel, faite par l’archidiacre Teudo à Bernardus et à ses fils, d’un pécule composé de plusieurs serfs. — Clause pénale.	In nomine sancte et individue Trinitatis, Teudo humilis archidiaconus Ecclesie sancte Divionensis prothomartiris Christi Stephani, atque humillima congregatio eiusdem Ecclesie, notum esse volumus, ut sit omnibus presentibus, demum et futuris, qualiter pervenit ad aures nostre pietatis, humillima precatio de quodam fidele nostro, Bernardo nomine, seu Eldeardus, ut ei et duobus sibimet filiis, Vualterium videlicet nec non et Gerardo concederemus hos servientes, manentes in villa que nuncupatur Vedranicas, ad mensam fratrum pertinentia, Durannum videlicet et Iohannem, Vulfaldum, Teutberga et infantibus suis, Alcherio, Ingelberga et infantibus suis, Archemrico, Reimberga et infantibus suis, Giselendus et infantibus suis, Hedila et infantibus suis, Alcherio, Eurelda et infantibus suis VI, Teutberga et infantibus IV, Ermembertum, Basmonem, Grimoanum, Ingelberga, Arnulfum, Teutberga, Ragenelda, Archentrudis et infantibus suis, Teuteldis et infantibus suis, Alerico, Beringerio, Arnulfo, Teutberga et infantibus suis: ad cuius postulationem aures nostre inclinantes, et devote suscipientes, hoc quod poscebat studuimus gaudenter impleri; adeo ut ipse Bernardus et coniux sua et sibimet proli supra memorati, quamdiu vixerint, hoc peculium quod nos deberent, absque ulla vetatione teneant et possideant. Postquam vero hominem exierint sine ulla fraudatione ad mensam fratrum omnis agnatio remaneat, et in censum omni anno in Inventione sancti Stephani, ad mensam fratrum denarios XII persolvant. Si autem neglegentes extiterint, in duplum componant. Et hec precatio omni tempore vite eorum firma et stabilis permaneat. Et ut hec institutio firmiorem obtineat stabilitatis vigorem, manu propria eam assignavimus et aliis firmandam tradidimus. Signum Teudo abbas. Gotsaldus levita. Ingerricus. Gripho. Varnerius. Constantius. Eurardus. Lambertus levita. Amadus levita. Vulfricus levita. Ariodus presbiter. Durannus presbiter, item Durannus presbiter. Arnaudus presbiter. Vicherius. Ego Remigius levita scripsi et subscripsi. Datum die Martis in mense Martio, anno XVIII regnante Lothario rege feliciter.	Pérard, p. 65. — Cartul. XLV.	
N° 46.	Samedi, mai 973.	Echange de terres à Quetigny, entre l’église de Saint-Etienne et le chevalier Heldierius.	Teudo Ecclesie prepositus almi Stephani Divionensis et congregatio ipsius Ecclesie, et ab alia parte, quidam miles, Heldierius nomine, voluerunt inter se, pro communi utilitate, aliquid de rebus propriis commutare, quod et fecerunt. Dedit igitur, in primis, Eldierius, de rebus propriis, iam dicte Ecclesie et eiusdem rectoribus, iornalem I qui cumiacet in pago Divionense seu in fine et in villa Quintiniacense. Habet terminationes de uno latus ipse aquisitor tenet, ex alio latus Valterius tenet, de uno fronte ratio sancti Petri, ex alio fronte Viniterius tenet. Similiter ecumtra in recumpensatione huius meriti dederunt, iam dictus Teudo et ceteri fratres, petiolam unam de terra arabile, prenominato milite Eldierio, in ipsius fine, et in eadem villa terminante de uno latus, et uno fronte ipse communator possidet, ex alio latus ratio sancti Benigni, ex alio fronte sancti Stephani; hec omnia superius nominata sic pars alteri contulit parti, ut unusquisque, de hoc quod suum est, quicquid sibi visum recto ordine fuerit, faciat, nullo contradicente, et in omnibus secundum suum libitum ordinet omnibus diebus. Denique ne ab ullo successore nostro hec commutatio in futurum violetur, hanc securitatem ei facere iussimus et manu propria corroboravimus, et fratribus Ecclesie nostre firmandam tradidimus. Actum Divioni castro. Ego Teudo humilis prepositus in Christi nomine corroboravi et subscripsi. Signum Varnierii levite. Signum Amadei decani. Signum Ingelrici presbiteri. Signum Griphoni presbiteri. Signum Duranni presbiteri. Signum Constanti presbiteri. Signum Lamberti presbiteri. Signum Vuarnerii levite. Signum Vicherii levite. Signum Euvrardi levite. Ego Edulfus levita, ad vicem cancellarij Remigii scripsi et subscripsi. Datavi die Sabbati in mense Maio, anno XVIIII regnante Lothario rege.	Pérard, p. 66. — Cartul. XLVIII.	
N° 47.	Jeudi, 23 août 973.	Echange de terres à Sully, entre l’église de Saint-Etienne et Ingelrannus.	Venerabilis prepositus Teudo, Ecclesie almi Stephani Divionensis et omnis congregatio ipsius loci, cum Ingelranno quodam, pro communi utilitate quasdam res inter se cummutarunt. Dedit igitur in primis Ingelrannus de rebus propriis suis que sunt site in pago Divionense in fine Aguiliaco, seu in villa Suliaco, in loco qui dicitur Iorcannaio, iornales II de terra arabile, qui terminent de uno latus et uno fronte de ipsa hereditate, ex alio vero latere terra sancti Benigni, ex alio fronte rivulus decurrit. Dedit igitur in alio loco, in fine et in villa Aguiliaco, tercium iornalem de terra arabile, de ambis latis et uno fronte de ipsa hereditate, ex alio fronte Hugo tenet. Similiter eccontra, in recompensatione huius meriti, dedit iam dictus prepositus, per consensum et voluntatem omnium fratrum inibi adsistendum, prenominato homine Ingelranno, scilicet excolonicam ad sacris tigiam adiacente, quam ipse et frater suus tenebant servicium inferendo iornalem I et dimidium de terra arabile, in ipsius fine et in ipsius villule, habet terminationes: de uno latere et uno fronte ratio sancti Manmetis. Ex alio vero latere sancti Stephani, ex alio fronte strada: hec omnia superius nominata, sic pars alteri contulit parti ut unusquisque de hoc quod suum est, quicquid sibi visum recto ordine fuerit, fatiat, nullo contradicente; et in omnibus secundum suum libitum ordinet diebus vite sue. Denique ne ab ullo successore nostro hoc opus pietatis in futurum violetur, hoc instrumentum litterarum ei facere iussi, quas manu propria corroboravi, et omnibus fratribus Ecclesie nostre firmandam tradidi. Actum Divionis castri. Signum Teudoni prepositi. Amadei decani levite. Warnerij levite. Iotsaldi levite. Wuarnerii levite. Grifoni presbiteri. Duranni presbiteri. Ingelrici presbiteri. Euvrardi levite. Item Euvrardi levite. Vicherii levite. Arnaldi presbiteri. Lamberti presbiteri. Constantii presbitere. Umberti subdiaconi. Girardi subdiaconi. Valerici acoliti. Gotsunii acoliti. Ego Eldulfus levita ad vicem cancellarij Remigii scripsi et subscripsi. Datavi die Iovis X Calendas Septembris. XVIIII regnante Lothario rege.	Garnier, p. 146, n° XIII. — Cartul. IL.	
N° 48.	Sans date.	Concession à cens faite par Teudo à Gosbertus, d’une vigne à Domois. — Clause pénale.	In nomine Domni nostri Jesu Christi notum esse volumus omnibus sanctis fidelibus Dei Ecclesie, quod veniens quidam homo, nomine Gosbertus, precibus suis adquisivit sibi iornalem unum de vinea consentiente preposito Teudone et ceteris ipsius congregationis fratribus. Et sunt petiole III de vinea que sunt site in pago Oscarensi, vel in villa que dicitur Dumense, eo scilicet tenore ut omni anno in Ascensione Domini, IIII denarios in censum persolvat, et si negligens extiterit, in duplum componat. Et hec petitio firma permaneat, ego Teudo prepositus manu propria eam corroboravi. Signum Warnerius decanus. Gotsaldus levita. Amadeus levita. Barnardus levita. Vuarnerius levita. Gripho presbiter. Constantius presbiter. Eurardus levita. Wido. Valaricus. Vilencus. Lanbertus presbiter. Gotsunius. Varnerius. Durannus presbiter.	Garnier, p. 145, n° XII. — Cartul. XLVII.	
N° 49.	Samedi, 3 août 977.	Concession précaire, moyennant un cens annuel fait par Teudo à Vuido, de sa domesticité, de journaux de vigne à Pouilly.	In nomine sancte et individue Trinitatis, Teudo, humilis prepositus Ecclesie sancte Divionensis prothomartiris Stephani, atque humillima congregatio eiusdem Ecclesie. Notum esse volumus ut sit omnibus presentibus demum et futuris, qualiter pervenit ad aures nostre pietatis humillima deprecatio de quodam nostra ex familiaritate Vuidono nomine, ut ei concederemus, ex rebus Ecclesie supra texata, qui coniacent impago Divionense seu in villa Poliaco. Largimus itaque ei, in primis, iornales III de vineis, cum curtiles simul tenentibus: habent terminationes de uno latus sancti Manmetis, ex alio latus et una fronte strata publica, ex alio fronte conturnes. Concedimus ei igitur alios iornales II de vinea, in loco que vocant Longafamam, qui terminatur, de uno latus et ambis frontis ratio sancti Manmetis; ex alio latere Ingelmarus tenet, et ex aliis terris arabilibus in ipsa fine, continentibus iornales VII. Ad cuius postulationem pari consilio aures nostre inclinantes, et libenti animo suscipientes, hoc quod poscebat, studuimus gaudenter impleri. Denique concedimus supra memorato Vuidono ut diebus quibus advixerit, teneat et possideat. Et si agnatio ex eo procreaverit in ipsa concessione finetenus permaneat. Et ut securius melius ve omni tempore callidorum versutias de hac re vitare valeant ipse et suis posteris omni anno festivitate sanctorum Apostolorum Petri videlicet et Pauli, incensi solidorum II denariorum ad mensam fratrum diligenter persolvantur, et hec preconcessio omni tempore vite sue et suorum omnium successorum firma stabilisque permaneat. Et ut hec institutio firmiorem obtineat stabilitatis vigorem manu propria eam adsignavimus, et aliis firmandam tradidimus. Actum Divionis castri. Teudo prepositus subscripsit. Vuarnierius decanus subscripsit. Gotfaldus subscripsit. Ingelricus subscripsit. Amedeus levita. Varnerius levita. Gripho presbiter. Amaricus presbiter. Lambertus presbiter. Durannus presbiter. Constantius presbiter. Bernardus levita. Odolmarus levita. Vicherius levita. Euvrardus levita. Item Euvrardus levita. Signum Teudonis. Arlebadi. Vaudrici. Rodulfi. Ego Remigius indignus levita scripsi et subscripsi. Data die Sabati III nonas Augusti. Anno XXIII regnante Lothario rege.	Garnier, p. 144, n° XI. — Cartul. XLVI.	
N° 50.	Samedi, 4 mars 990.	Bail à cens, consenti par Teudo, abbé de Saint-Etienne, à Euvrardus pour ses fidèles Aginonus et Vualdonus, de vignes et de terres à Bray, moyennant un cens annuel de deux sols. — Clause pénale.	Superni arbitris divina miseratione Teudo abbas cenobij sancti Stephani Divionensis. Notum esse volumus ut sit omnibus presentibus demum et futuris, omnibusque nostram posteritatem insequentibus innotescere cupimus. Euvrardus nomine humiliter explorans nostram piissimam benevolentiam quo concederemus eis fideles suos nomine Aginoni nec nun et Vualdoni ex ratione sancti Stephani, in comitatu Oscarense vel in villa que dicitur Bieis mansum I et vinea insimul continet et in alio loco, in ipsa villa, I de vinea edificata. Similiter in ipsa fine iornales V de terra arabile: nos autem ipsius nostri fratris Euvrardi, ad cuius humillimam deprecationem aures nostre inclinantes, et devote suscipientes, hoc quod predictus frater noster petebat, studuimus libenter largiremus; talisque scilicet tenore ut omnibus annis cathedra sancti Petri solidos II in censum persolvant, et si negligentes extiterint in duplum componant. Quatenus securius meliusve omni tempore teneant et ut hoc factum a nobis et a fratribus statutum stabile permaneat in futuro, hoc eis facere iussimus scriptum, nostra auctoritate roboratum. Ego Teudo abbas, manu propria firmavi. Signum Vuarnerii. Signum Bernardi levite. Gotsaldi levite. Varnerii levite. Amadei levite. Aclenardi subdiaconi. Johanni levite. Grifoni presbiteri. Constantii presbiteri. Lamberti presbiteri. Lamberti subdiaconi. Magenfredi subdiaconi. Vuilencci subdiaconi. Varnerii clerici, Widoni subdiaconi. Item Vidoni clerici. Enrici subdiaconi. Vicherius levita. Ego Eldulfus levita, scripsi et subscripsi. Datavi die Sabbati IIII Idus Martii. Anno IIII regnante Hugoni rege. Odolmari levita.	Fyot, p. 56, n° 98. — Cartul. L.	
N° 51.	Dimanche, 14 février 998.	Bail à cens, consenti par Teudo, abbé de Saint-Etienne, au prêtre Teudricus et à ses héritiers, d’une colonie sise à Sennecey et à Morveau, moyennant un cens annuel de deux sols. — Clause pénale.	In nomine Regis eterni et Salvatoris nostri Jesu Christi, ego Teudo archidiaconus et ceteri huius congregatio sancti Stephani Prothomartiris Christi Divionensis Ecclesie, notum esse volumus, ut sit omnibus presentibus demum et futuris, qualiter pervenit ad aures nostre humillima deprecatio de quodam fidele nostro nomine Teudrici presbiteri, et heredes suos videlicet Amalrici nuncupante nec non et Sufficiane, ut illis concederemus colonicam unam que est sita in pago Oscarense vel in villa que dicitur Sciliciaco, seu et in Mervelco, quia ipse ob obsequium servitutis, de nobis tenebat. Sunt denique in ipsa colonica, campis, vineis et una petiola de prato et quicquid ab ipsa colonica aspicit. Ad cuius humillimam deprecationem pari consilio aures nostre inclinantes et libenti animo suscipientes hoc quod predictus fidelis noster petebat, studuimus libenter eis largiremus, talique scilicet tenore, ut omnibus annis, in festivitate Omnium Sanctorum solidos II dederint ad mensam fratrum in censum persolvant, et si neglegentes extiterint in duplum componant et plus ea teneant. Ego Teudo archidiaconus, manu propria eam firmavi et ceteri ipsius congregationis firmare iussi. Signum Varneri prepositi. Signum Amadei, Varnerii, levite. Vuilenci, subdiaconi. Item Vuarnerii, Bernardi, Vidoni, Vicherii levite. Gotsuni levite. Euvrardi, Grifoni presbiteri. Constantini presbiteri. Lamberti presbiteri. Rodulfi, Euvrardi levite. Romei. Ego Eldulfus per iussionem Teudoni scripsi et subscripsi. Datavi die dominico XVI Kalendas Martij, in refectorio sancti Stephani, anno II regnante Roberto rege.	Pérard, p. 66. — Cartul. LII.	
N° 52.	Jeudi, 10 juin 1003.	Bail à moitié, consenti par l’abbé Teudo à son fidèle Constantius, à sa femme et à son fils, d’une terre à Visinnio, lieu dit «Aqua Mortua».	In nomine Domini nostri Jesu Christi ego in Dei nomine Teudo archidiaconus, et ceteri fratres sancti Stephani Divionensis Ecclesie, notum esse volumus omnibus hominibus sancte Dei Ecclesie fidelibus, de quodam fidele nostro nomine Constantio cum uxore sua Gislane et filio suo Enrici clerici, ut illis concederemus aliquid ex terre sancti Stephani qui est in pago Oscarense, in villa que dicitur Visinnio, in loco qui vocatur Mortua Aqua, hoc est, iornalem I de terra arabile ad plantare atque edificare, vel instruere ad medietatem, qui terminet de uno latus ratio sancti Mauricii ex alio latere Constantius tenet, de uno fronte sancti Benigni, ex alio vero fronte ipsa Aqua Mortua: infra istas terminationes, totum causa plantationis illi damus cum uxore sua et filio suo hoc quod fidelis noster petebat gratanter ei concedimus. Hec omnia sicut superius ita insertum est ad plantare atque instruere non dubitent ad medietatem. Ut autem omni tempore vite illorum teneant et ad congregationem sancti Stephani facta recognoscant, ego Teudo archidiaconus manu propria firmavi et ceteris fratribus firmare rogavi. Signum Wilenco prepositus. Warnerii levita Warnerii levite. Widoni subdiaconi. Romei subdiaconi. Grifoni presbiteri. Euvrardi presbiteri. Lamberti subdiaconi. Waldierii presbiteri. Ursoni presbiteri. Constantii presbiteri. Gotescali. Gotsuini diaconi. Rotberti diaconi. Duranni presbiteri. Umberti subdiaconi. Lamberti layci. Gonselini layci. Teubaldi layci. Rodulfi subdiaconi. Ego in Dei nomine Eldulfus sacerdos per iussione Wilenco prepositus scripsi et subscripsi. Datavi die Iovis III Idus Ianuarii anno VII regnante Roberto rege.	Garnier, p. 147, n° XIV. — Cartul. LI.	
N° 53.	??	(En double.)	??	??	
N° 54.	Lundi, 23 février 1005.	Bail à cens, consenti par l’abbé Teudo, le prévôt Vuilencus et les autres chanoines de Saint-Etienne, à leur fidèle Rotbertus et à ses fils, de terres sises à Bray, moyennant un cens annuel de deux sols.	In nomine Regis eterni et Salvatoris nostri Iesu Christi, ego Teudo, archidiaconus nec non et Vuilencus prepositus, et ceteri fratres sancti Stephani Divionensis Ecclesie, notum esse volumus omnibus sancte Dei Ecclesie nostre fidelibus, de quodam fidele nostro nomine Rotberti cum filiis suis II, Ricardo nomine et Aginoni, ut illis concederemus aliquid ex terra sancti Stephani, hoc sunt iornales V, de terra arabile IIII ad edificare et alterum ad laborare. Et est ipsa terra in pago Hoscarense in villa que dicitur Bicis ad edificare vel meliorare non dubitent, ut omnibus diebus vite illorum teneant atque possideant; eo scilicet tenore ut omnibus annis quibus advixerint, in festivitate sancti Petri VIII Kalendas Martii solidos II in censum persolvant, et si neglegentes extiterint, in duplum componant. Ad cuius humillimam postulationem, aures nostre inclinantes et devote suscipientes, quatinus securius meliusve omni tempore vite illorum teneant atque possideant; post dicessum vero illorum et Bernardi qui censum recepit ad mensam fratrum revertit. Et hec securitas omni tempore firma et stabilis permaneat, ego Teudo archidiaconus manu propria firmavi et ceteri fratres firmaverunt. Signum Wilenco prepositi. Varnerij levite. Warnerij levite. Widoni subdiaconi. Bernardi levite. Grifoni presbiteri. Constantii presbiteri. Duranni presbiteri. Ursoni presbiteri. Waldierii presbiteri. Euvrard presbiteri. Wicherij levite. Rodulfi presbiteri. Hugoni subdiaconi. Ego Eldulfus sacerdos per iussionem Vilenco prepositi scripsi et subscripsi. Datavi die Lunis VII Kalendas Martii anno VIIII regnante Roberto rege.	Garnier, p. 148, n° XV. — Cartul. LIV.	
N° 55.	Novembre 1006.	Bruno, évêque de Langres, contraint Odo et ses fils à restituer aux chanoines de Saint-Etienne, la terre et la chapelle d’Arcelot, qu’ils avaient usurpées.	In nomine summi Iudicis et individue Trinitatis, que semper est spes omnibus credentibus. Quamobrem ego Bruno humilis Lingonensis Ecclesie presul, omnibus sancte Dei Ecclesie fidelibus notum esse volumus tam presentibus quam et futuris, dum essem apud castrum Divion, intra claustra Ecclesie Protomartiris, et intentus in divina miseratione, venerunt ante nostre serenitatis, canonici ipsius loci, proclamantes se ex rebus unde vivere debent, quas ab iniquis pastoribus crudeliter et iniuste fuissent sublate, scilicet terra que sita est in Acellis villa et capella que est in Vadrana cum omnibus his apenditiis, atque ipsi ex antiquitate canonice, per auctoritatem predecessorum nostrorum tenebant, et huc usque cœca cupiditate successores iniquorum habebant. Eorum autem dum audivimus proclamacionem, benigne suscepimus et auctoritatem illorum libenter inquirimus, et privilegiis atque preceptis afferri iussimus, causam huius rei diligenter exquisivimus, excommunicationem atque anathematizationem abbatis, qui fraudenter utabant in his, invenimus. Quo audito, fidelibus nostris, Odoni cum filiis suis statim iussimus magna cupiditate, ne se de iam dictis rebus intermitterent, sed predictis canonicis, quemadmodum decet frui, nullo modo contradicerent, quoniam potius dampnarent animas quam nutrirent corpora. Denique ut illi omni tempore firmiter potuissent habere, per benivolum consilium domni Teudonis archidiaconi atque abbatis ipsius loci qui iniuste sociavit se a predicto milite: studuerunt namque prefati canonici muneribus ei placare et placatum pariter cum illis ante nos, pro perfectione huius rei adducere. Qui predictus abbas, nostram adiens maiestatem, humiliter deprecatus est, ut fratribus predicte Ecclesie indulgentiam ei prebeant et animas sui predecessorum veniam postulant: post dicessum vero eius, fideliter Dominum implorent et ex parte nostra concederemus, noticium securitatis eis facere iuberemus. Unde peticionem ipsius libenter recepimus et nostre institutionis privilegium fieri iussimus, cuius auctoritate concedimus ut his rebus predicti canonici possideant et perpetue teneant et pro absolutione nostrorum peccaminum orare non neglegant, et easdem bene et pacifice diebus vite potiantur et iure pastorali, nullo contradicente. Ergo ut hec in Dei nomine obtineat firmitatem et institutio pleniorem, manu nostra eam firmavimus et fidelibus nostris utriusque ordinis, corroborandam tradidimus. Ego Bruno episcopus. Teudo archidiaconus. Ayrardus archidiaconus. Wido archidiaconus. Beraldus levita, item Beraldus levita. Bruno levita. Lambertus prepositus. Vilencus laycus. Wildricus laicus. Vualterius laicus. Bedunon, Walterius, Umbertus, Hugo, Vuido. Ego Eldulfus, sacerdos indignus, per iussionem Airardi cancellarii sancti Manmetis, scripsi et subscripsi. Datavi Idus Novembris anno X regnante Roberto rege.	Pérard, p. 67. — Fyot, p. 40, n° 70. — Cartul. LV.	
N° 56.	Sans date.	Restitution, moyennant un prix, par Vuarnierius et Volfreius, à l’église de Saint-Etienne, de vignes sises à Gevrey. — Clause pénale.	Ego Vuarnierius et Volfreius reddimus vobis iornales II de vinea que est in pago Hoscarensi, in villa Gibriaco, quos vobis calumpniabamus: habet terminationes: de uno latus sancta Maria, ex alio latus Beraldus clericus, pro uno fronte terra fiscale, ex fronte strada: infra istas terminationes vobis redimus talem calumpniam, quam contra vos facimus, propter amorem et bonam volumtatem et accepimus de vobis precium, solidos XVIII. Si quis vero quod futurum esse non credo, si nos ipsi aut ullus de heredibus nostris, qui contra hanc venire aut reclamare voluerit, unctias XX componat. Actum Divioni castro. Signum Warnierii, Wolferii et Constantij, qui vuirpitionem fecerunt et firmari precaverunt.	Garnier, p. 148, n° XVI. — Cartul. LVI.	
N° 57.	Sans date.	Exécution d’une vente de vignes à Gevrey, lieu dit «In Campo», faite par Leutbodus à Saint-Etienne. — Réception du prix et guirpitio.	Decimo tertio Kalendas Aprilis, venit Leutbaudus filius Bavo feria VII, in claustro sancti Stephani et accepit precium denarios VIII, propter vineas que sunt in villa Gibriaco in loco qui dicitur In Campo iornales II et guirpivit sancto Stephano.	Cartul. LVII.	
N° 58.	Sans date.	Constantius et son fils abandonnent à l’église de Saint-Etienne une vigne et reçoivent en échange un vêtement et douze deniers.	Ego Constantius, de duobus iornalibus de vinea talem partem, que ad me pervenit, vuirpivi et filius meus Humbertus sancto Stephano et ad fratres ipsius congregationis et accepi in servitio, unum vestimentum et denarios XII in argento, his presentibus, vigilia sancti Iohannis Baptiste. Signum Dominicus. Ratbaldus. Constantius. Bassus. Magnaldus. Borgaldus. Deudadus. Bertrannus. Adelerii Rogerij. Euvrardus. Bernardus. Ebroinus. Odolerius. Durannus presbiter. Rodulfus subdiaconus. Hugo. Amalricus. Constantius. Gotsuinus levita scripsit et subscripsit. Datavi die Veneris, in mense Fel riario, anno XV regnante Roberto rege.	Garnier, p. 149, n° XVII. — Cartul. LVIII.	
N° 59.	Sans date.	Donation en aumône de serfs, faite aux chanoines de Saint-Etienne par Humbertus, prêtre, son frère Sansonus et Raginardus, leur cousin. — Clause pénale.	In Christi nomine eterni regis et Salvatoris nostri Iesu Christi, ego Humbertus, sacerdos et frater meus Sansonus scilicet et consobrinus noster Raginardus, notum esse volumus, qualiter pervenit ad aures nostre humillima deprecatio de quodam servo nostro nomine Wichelmo et infantibus suis et heredes illorum, ut illis aclinemus sive donamus, ad mensam fratrum sancti Stephani Divionensis Ecclesie pro remedium anime nostre vel parentum nostrorum et pro eterna retributione, ut Deus omnipotens retributor sit nobis ante tribunal Christi, in die iudicii, eo scilicet tenore ut omnibus annis, in festivitate sancti Stephani, prope natalis Domini de suo capite ad mensam fratrum, denarios III in censum persolvat et heredes sui, que de ipsis procreati fuerint, sive masculi, sive femine, denarios II ad ipsam festivitatem persolvant. Et si neglegentes extiterint, in duplum componant. Si quis vero quod futurum minime esse non credimus, si nos ipsi aut ullus de heredibus nostris qui contra hanc elemosinam sive donationem aliquid contradicere aut repetere voluerit, non hoc valeat evindicare, sed insuper ei cui litem impresserit uncias V de auro componat, et sua reclamacio minime valeat. Et hec elemosina omnique tempore firma stabilisque permaneat, stipulatione subnixa. Actum Divionis castri. Signum Humbertus et Sanson, nec non et Raginardus qui hanc donationem fecere et firmare rogaverit. Signum Hugonis qui consensit. Rotbertus. Adaldo. Amalgerio. Landri. Wicheram. Raginerius. Teutlanus. Ego Eldulfus sacerdos scripsi et subscripsi. Datavi die Martis mense Febro, regnante Roberto rege annos XXIIII.	Garnier, p. 149, n° XVIII. — Cartul. LIX.	
N° 60.	Sans date.	Bail à cens de terres et de vignes, à Perrigny et à Fontaine, par Beraldus, abbé de Saint-Etienne, à ses fidèles Richardus et Heldebertus, moyennant une redevance annuelle d’une mesure de vin.	In nomine Regis eterni et Salvatoris nostri Iesu Christi. Ego Beraldus abbas, et ceteri huius Congregationis sancti Stephani Divionensis Ecclesie, notum sit omnibus hominibus, qualiter pervenit ad aures nostras humillima deprecatio de quodam fidele nostro, Richardo scilicet, et Heldeberto, ut illis concederemus aliquid ex terre sancti Stephani quam Vuarnerius levita tradidit, pro remedium anime sue, que est sita in pago Hoscarense, sive in Divionense vel in villa que dicitur Patriniaco, sive in fine Longoviaco, nec non in villa Fontanas, seu in vineis, seu in campis, ad perquirendum ea parte que ad se pertinere debet, per suum quoque assensum et deprecationem, ut suos vocabulos largiremus ob firmitatem tenendi. Ad cuius humillimam deprecationem aures nostre inclinantes et devote suscipientes, talique scilicet tenore ut uno quoque anno solvantur tempore vindemie, de vini modium I ad mensam fratrum persolvant, quatenus securius omni tempore vite illorum et unus heres, que de illis procreati fuerint, ipsam firmitatem habeant. Et si ignatio de illis non fuerint procreati, ad mensam fratrum revertit. Et hec securitas omnique tempore firmiorem obtineat stabilitatis vigorem, manu propria eam firmavimus et aliis hominibus firmare iussimus.	Pérard, p. 68. — Fyot, p. 57, n° 61. — Cartul. LX.	
N° 61.	Sans date.	Notice d’une vente faite par Bertinus à Raaldus, moyennant quinze sols, d’une vigne sise dans le clos Sumbardescha.	Notum sit omnibus presentibus atque futuris, quod ego Raaldus quamdam vineam, id est medietatem unius iornalis, emo de quodam homine, qui vocatur Bertinus, et est sita in clauso qui vocatur vinea Sumbardescha, que ita terminatur et accepit ipse prefatus venditor a me quindecim solidos. Ab Oriente est terra sancti Marcerli et ab Occidente et a parte Boree terra sancti Stephani et ab Australi parte via publica. Signum Bertini venditoris. Valonis. Ermenaldi. Hunfredi. Warnerij. Aalosi. Constantii. Johanni.	Pérard, p. 68. — Cartul. LXI.	
N° 62.	Sans date.	Donation faite à Saint-Etienne, par le prévôt Garnier, d’un alleu à Villotte avec ses dépendances, et d’un autre alleu à Arcey. — Clause pénale.	In nomine sancte et individue Trinitatis. Omnes, qui ad supernam tendunt hereditatem, et cum Christo heredes eius effici cupiunt, eius vestigia subsequantur oportet, in quantum fragilitas humana promittit fieri posse. Eius autem est vestigia subsequi et eum imitari misericordie operibus, insistere omnis Christiani ordinis ut se diligere, laborantibus in Dei servitio adsistere et pro posse indigentium usibus in Dei nomine ministrare. Sanctorum vero, quos iam per bonorum operum consummationem ad celeste regnum migrasse cognovimus, suffragia postulanda sunt eisque est reverentia totius devotionis impendenda, ut eorum adiuti precibus, iam dicte hereditatis, cum illis participes esse possint. Unde ego Vuarnerius sacrosancte Ecclesie Divionensis prepositus, eius perpetue possessionis participari Christi pietate cupiens, partem prediorum meorum sancto Stephano Christi Protomartiri, in cuius honore idem locus constare dinoscitur, ob remedium anime matris mee et Vidonis fratris mei et ob salutem anime mee donare cupio, ut eum habeamus adiutorem apud Deum, ad eternam vitam adipiscendam Igitur dono sancto Stephano, alodum in comitatu, in villa que dicitur Villula, cum terris cultis et incultis, et omnibus rebus ad eum pertinentibus, tali videlicet ratione, ut fratres sancto Stephano servientes, usum fructum eius habeant, et usibus suis subministrent et memoriam mei, matrisque et fratris non negligant. Dono etiam alodum in comitatu, in villa que vocatur Arceis, cum terris videlicet cultis et incultis et omnibus ad eum pertinentibus, ita ut predicti fratres illum teneant et perpetuo in dominio suo possideant. Si quis vero parentum meorum aut aliorum hoc donum sancto Stephano et fratribus ei servientibus calumpniare presumpserit, legibus convictus, auri libras X persolvat et hoc donum stabile permaneat. Actum publice Divioni XXX anno regni Roberti, episcopatus vero Lamberti IV, Indictione XV, anno ab Incarnatione Domini MXVII regnante Domino nostro per omnia secula seculorum. Amen.	Pérard, p. 68. — Cartul. LXII.	
N° 63.	Sans date.	Notice d’une donation faite à l’église de Saint-Etienne par son prévôt Garnier, de serfs, de pièces de terre et de vignes, sis en divers lieux.	Notum sit omnibus, quia ego Warnerius, dono sancto Stephano villetam, cum servis utriusque sexus: Quintiniaco dono omnem hereditatem quam possideo. Apud Cavaniacum, unum pratum, Cyriaciaco unum mansum, cum omnibus pertinentibus ad eum, Mervelo terram quam habeo. Cromolex unum pratum. Item de servis dono Gislam et Bertram, cum filio et Waldricum capellum; in villa Sampaniaco una opera de vinea et dimidia: apud Divion I mansum super rivam Susionis.	Pérard, p. 69. — Cartul. LXIII.	
N° 64.	Jeudi, 24 juin 1038.	Erection par Hugo, évêque de Langres, à la demande d’Aimo, d’un prieuré dans l’église de Saint-Florent de Til-Châtel, qu’il met sous la protection de l’abbaye de Saint-Etienne.	Postquam sanctorum Apostolorum predicationem, ut in eorum actibus legimus, multi sua pro Christo relinquentes, nichil se in mundo possidere gaudebant, ut celestibus in futuro premiis ditarentur, mos inolevit ut plerique relictis omnibus, monastice se traderent discipline, plerique retentis suis, canonice, in Congregationibus Deo militare satagerent. Laicorum quoque fidelium devotio eterne recompensationis participari cum talibus ambiens, suis facultatibus ac beneficiis, ad Dei servitutem liberius exercendam propensius eis ministrare curavit. Unde ego Hugo, sacrosancte Lingonensis Ecclesie Dei dignatione pontifex, notum fieri Ecclesie filiis presentibus vel futuris cupio, quod quidam noster fidelis, ex nostra Ecclesia filius, me in eadem Ecclesia residentem adiens, humiliter petiit quatinus in quadam Ecclesia quam de me beneficiali iure tenebat, ad Dei servitutem faciendam et sancto eius martiri Florentio, qui ibi requiescit, venerationem exhibendam clericos canonice viventes aggregare procurarem et Abbatie sancti Stephani Divionensis castri, Ecclesiam cum clericis perpetuo deditam esse constituerem. Cuius peticionem libentissime suscipiens adimplere protinus studui. Dedi igitur secundum militis, nomine Aimonis, peticionem altare illud cum beneficio cuidam Clerico predicte Abbatie sancti Stephani preposito, nomine Vuarnerio, vice clericorum in iam dicta Ecclesia sancti Martiris Florentii aggregandorum, cum servis utriusque sexus ad Sanctum pertinentibus, cum decimis et omnium rerum oblationibus, cum mercato quoque, teloneum videlicet, et quicquid de mercato consuetudinario iure persolvi solitum est, ut canonici illius loci perpetualiter teneant, atque possideant, et Domino servitutem debitamque Martiri venerationem congruentem reddant; subiectionem vero Abbatie sancti Stephani prelatis exhibere non neglegant et secundum eorum iussionem, loci ordinatio et rerum ad eum pertinentium dispensatio, sine contradicente liberaliter fiat. Interdicimus quoque, Dei omni potentis virtute et Sanctorum omnium auctoritate et a Deo nobis collata potestate, ne aliquis presumat amodo, hec que Dei obsequio donata sunt, suis propriis usibus rapere, et ab eius servitio separare, alioquin anathema fiat maranata. Si quis autem huius nostre regalis, proque Deo facte donationis auctoritatem et pontificalis decreti corroborationem, diabolico instinctu infringere, vel in aliquo violare temptaverit, sicut diximus, eterne maledictioni subiaceat, nisi resipiscens sancto prothomartiri Stephano, canonicisque eius Divionensi in castro degentibus, satisfecerit. Signum Hugonis Lingonice civitatis episcopi. Signum Aimonis huius donationis et auctoris et laudatoris. Signum Hildegardis uxoris eius. Signum Otberti fratris eiusdem Aymonis. Signum Warini presbiteri. Signum Aduini militis. Signum Ulgerij. Signum Humberti. Signum Vuitberti prepositi. Signum Vuidonis militis et filii eius. Signum Udelerij. Signum Stephani. Signum Vualterij clerici et filius eius. Signum Orgaudi. Signum Petri et filii eius. Signum Teutbaldi. Actum Tile Castro publice, anno Incarnationis Dominice MXXXIII, Indictione I Epacta XVII, die nativitatis sancti Baptiste Ioannis, feria V, mense Iunio, regnante Henrico Francorum rege, anno VII regni eius. Ego Odolricus dictavi et manu propria firmavi.	Pérard, p. 69. — Fyot, p. 41, n° 71. — Cartul. LXV.	
N° 65.	1046.	Approbation par Hugo, évêque de Langres, d’une donation faite à Saint-Etienne par Lambertus, Fulco et Wuido.	Gratia Dei presul Hugo, nostre diocesi famulantibus sive presentibus seu absentibus, notifico domnum Lanbertum dictum clericum fidelem nostrum, Fulcone dictum seniorem suum adisse et quendam hominem dictum vocitatum Vuidonem, quem de eo tenebat in beneficio, ut in conmunis servitii dono canonicorum Divioni prothomartiri Stephano devote obsequentii traderet subiectioni exposcisse; hoc ille libenter ut annuit me utrique adierunt et auctoritate nostra quatinus corroboratu etiam scripto permaneret poposcerunt. Quod ego cernens Ecclesie in nullo obesse, immo proficuum fore et assensum illis ad presens dedi et demium Divione apud illos constitus Rocelino Bernardoque pridem calumpniantibus, tunc tamen cum stipulatione laudantibus per me meosque auctorizabile ut obtant feci. Acta sunt hec Divioni anno dominice Incarnationis millesimo quadragesimo sexto, Indictione quarta (decima) regnante Henrico Francorum.	Garnier, p. 150, n° XIX. — Cartul. LXIV.	
N° 66.	Sans date.	Aldo, fils d’Aymo, rend et transmet à l’église de Saint-Florent et aux chanoines de Saint-Etienne, un moulin qui leur avait été donné précédemment et y ajoute un manse et un pré.	Ego Aldo, predicti Aimonis filius, reddo atque dono sancto Florentio, canonicisque sancti Stephani, ob remedium eius anime meeque, molendinum sub monasterio situm, iam ab eo donatum, cum manso et secus litus adiacente prato. Signum Aldonis et Elisabet uxoris eius. Signum Galonis, Ulderij, Odonis, Aymonis, Guidonis, Oberti, Hugonis, Aimonis canonici.	Pérard, p. 70. — Petit, p. 363, n° 22. — Cartul. LXVI.	
N° 67.	Sans date.	Donation d’eux-mêmes à Saint-Etienne, par Rodulfus et sa femme, moyennant deux deniers.	Rodulfus et uxor sua Sufficia dederunt se sancto Stephano ad duos denarios, Warnerio preposito et Waldierio sacerdote et Hunfredo sacerdote et aliis canonicis videntibus, Rodulfo layco ministro.	Garnier, p. 150, n° XX. — Cartul. LXVII.	
N° 68.	Sans date.	Restitution, à charge de prières, faite par Gibuinus à Saint-Etienne, de la métairie de Varua avec ses dépendances. Il y ajoute un droit de pâturage et la colonie d’Alfredus.	Auctoritate divina statum est, ut consuetudines, que a pravis hominibus, super sanctuarium Dei iniuste sunt posite, iudicio fidelium Christianorum deleantur, tirannorum sublata successione. Quapropter ego Gibuinus notum esse volo omnibus fidelibus, vivis et futuris, quod consuetudinem quam Hugo Satellus nomine et Hugo nepos eius, de quo pater meus Hugo comes, predium, quod Vuarua vocitatur, iure hereditario comparavit, per violentiam super Ecclesiam sancti Petri iniuste posuerunt, pro remedio animarum iam dicti patris mei Hugonis comitis et matris mee Hermingardis et fratris mei Norduini et filiorum eius Odonis et Hugonis et mee, dimitto propter amorem sancti Stephani prothomartiris, ad cuius Abbatiam iam nominata Ecclesia Sancti pertinet. Insuper trado et concedo Ecclesie sancti Stephani Divionensis, ratam publicam per silvam, per pascua de cunctis hominibus, qui super terram sancti Petri, sive sancti Stephani manserint, quatenus deinceps legitime possideant quod antea arripere non audebant. Preterea concedo sancto Stephano coloniam Alfredi quem Alfredum dudum dederam eidem sancto Stephano, pro Hugone nepote meo, pro remedio anime mee et parentum, quos supra nominavi, ut videlicet in die Iudicii advocatum habere possimus sanctum Protomartirem Stephanum ante conspectum divine Maiestatis. Ergo ut scriptio hec firmius permaneat, manu propria firmavi, propinquis et fidelibus firmare rogavi. Signum Roberti ducis et uxoris sue. Signum Bernardi, Oldoni, Ulrici, Teoderici, Humberti, Vidonis, Umberti.	Pérard, p. 70. — Fyot, p. 388. — Petit, p. 362, n° 21. — Cartul. LXVIII.	
N° 69.	Sans date.	Donation faite à Saint-Etienne par Hugo Foardus de tout ce qu’il possède à Couternon, Carco et à Quetigny.	Ego Hugo Foardus, dono sancto Stephano Divionensi, et fratribus eiusdem Ecclesie servientibus, pro amore Dei, quicquid habeo apud Cortarnulfi, infra villam et in circuitu ville, in nemoribus et plano, in villa Cortarnulfi, iustitiam quam habeo et latronem et falsam mensuram et corvatam et venationes nemorum et procursus aquarum et molendinum a manso Gunzonis, in antea quocumque loco voluerint ad faciendum; in prato quod vulgo dicitur Brul quartam partem, in prato Calmarum dimidiam partem, in prato Putei dimidiam partem, et iusta quercum duas secaturas prati, et iuxta viam unum pratum, et iusta Basmontem, pratum et campum. Hec omnia Deo et sancto Stephano et supradictis fratribus, absolute et liberaliter dono et concedo. In memore quoque Mortbizit dono eis quartam partem; in nemore vero Carmeli de tercia parte dono eis terciam partem. In villa Carcolli, dono eis dimidiam partem; in nemore Scothi dimidiam partem et in Astatis locis quicquid habeo, eis concedo. Apud Quintiniacum, quicquid habeo in nemoribus et plano eis dono. In omnibus istis nemoribus supradictis ad Cortarnulfi pertinentibus, dono eis venationem et ceparium, si in terra steterit, sine parte alterius, eis concedo.	Pérard, p. 70. — Cartul. LXIX.	
N° 70.	Sans date.	Charte de donation, moyennant un prix, par Raitmodis à Saint-Etienne d’un droit, d’un serf et de différents biens. Son fils Grivolt y ajoute un manse et reçoit dix sols en échange.	Hec est carta, quam fieri fecit Raimotdis, uxor Vuidonis Crassi de Longo Campo, de honore quem habebat apud Quintiniacum, in nemoribus et plano. Dedit etenim supradicta Raitmodis beato Stephano et fratribus eiusdem loci, pro amore Dei et remissione peccatorum suorum, et pro animabus antecessorum suorum, et ut Deus custodiret filium suum, qui Iherosolimam ibat, hunc honorem et insuper Grivolt et progeniem suam: propter hoc canonici dederunt ei et marito suo IIII libras denariorum. Signum Hugonis de Marchiaco. Signum Widonis de Gilliaco et Aldonis militis. Preterea Ulricus, filius eiusdem domine, dedit sancto Stephano quod habebat aput Sulliacum, in uno manso et quod ad mansum pertinebat. Unde habuit X solidos. Signum Hugonis et ex parte canonicorum signum Oltranni et Rodulfi.	Pérard, p. 71. — Cartul. LXX.	
N° 71.	Sans date.	Partage d’enfants nés et à naître de serfs appartenant au seigneur Wido et à l’église de Saint-Etienne.	Notum sit omnibus tam futuris, quam presentibus, quod Beraudus servus Widonis, de Elena videlicet sancti Stephani ancilla de mala custodia, duos filios habuit, Humbertum nomine et Evam quos sanctus Stephanus retinet dominico iure. Deinde idem Beraudus laude canonicorum et Warnerii prepositi et domni Widonis, cuius servus erat sub legali matrimonio illam duxit, tali conditione ut nascitura soboles a supra dictis domnis partiretur equaliter.	Pérard, p. 71. — Cartul. LXXI.	
N° 72.	Sans date.	Dénombrement des serfs donnés à Saint-Etienne par le chevalier Mauricius.	Hec sunt nomina servorum sancti Stephani, quos Mauricius miles dedit eis ad mensam fratrum: Letaldus et infantes illius, Alburgia, Giburgia, Eva, Engelburtus et infantes eius, Humbertus, Floda, Plectruda, Rodulfus et infantes ipsius, Constantius, Engelbertus, Warinus.	Pérard, p. 71. — Cartul. LXXII.	
N° 73.	Sans date.	Donation d’un manse à Asnières par Vuido aux chanoines de Saint-Etienne. — Laudatio de sa femme, de son fils et de ses parents.	Bonum est litterarum scientia posteris illud notificare, quod peccatorum suorum remissione fidelium devotio donat sancte Dei Ecclesie, quatenus ad rei noticiam presentium atque successorum, animus facilius revocetur, si aliquando cogitationum exageratione oblivioni datum fuerit. Quapropter ita posteris, quemadmodum et presentibus, notum esse volumus, donum, quod Vuido Ecclesie sancti prothomartiris Stephani Divionensis dedit, pro Dei amore animeque eius redemptione, atque loco sepulture, scilicet unum mansum cum vinea, terreque arabilis II iornales in comitatu Divionensis et in villa nomine Asnerias, Eva ipsius uxore laudante et Mauricio filio eius et Almarico, cum utriusque partis parentibus.	Pérard, p. 71. — Cartul. LXXIII.	
N° 74.	Sans date.	Donation et tradition à Saint-Etienne, à Chaignot, par Hugo, d’une colonie, d’un serf et d’un moulin avec le droit de pêche, par Nocher, son neveu, d’une autre colonie, et par Lecilinia, au nom de son fils, de deux courtils.	In Christi nomine, sancte prothomartiris Stephani Divionensis Ecclesie canonicisque vobis ibidem degentibus, nos vestri cum fratres Hugo, misericordia Dei sacerdos, et ego Nocherius levita, nepos eius, pro veri iudicis amore ac prothomartiris vestraque dilectione, ad vestram communem mensam, donamus vobis imperpetuum in pago Oscharensi et in villa Casneacho: ego Hugo: I coloniam Alrei, cum quodam servo nomine Fucredo unoque cum piscatione, molendino. Ego vero Nocherius aliam coloniam Lanberti: itaque tradimus vobis in agris, oleis, pratis, silvis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, exis, regressiis, nemini servitium dantes. Hec vobis prebemus ut nostri memores sitis, post obitum nostrum piumque orationum officium animabus nostris impendatis. Item in Casneaco, ego Lecilinia pro Hugone filio meo anime mee remedio, dono vobis curtiles duos.	Garnier, p. 151, n° XXI. — Cartul. LXXIV.	
N° 75.	Sans date.	Donation testamentaire par Wido, dit Dives, à l’abbaye de Saint-Etienne, d’un maix à Brochon, libre de tout service. — Laudatio de ses parents et de plusieurs chevaliers de Dijon.	Cum omnia orta occidant, actaque senescant et cum decus iuventutis, videlicet flos etatis, dumque fluxa et fragilis habeatur gloria temporalis, cuncta quoque creatura, in hoc mundo subsistat terminalis, necesse est ut creatura rationis et mortalitatis capax, cui Creatoris dono universa subditur, communis creatura vite tenax, qua male usurpando offendit maiestatem Regis eterni, unde vivit homo mendax, ut semetipsam abnegando, de malefactis penitendo, hereditariis quoque rebus renunciando, pauperibus etiam pro Dei amore et Ecclesiis conferendo, ut secure cum Psalmista dicere possit: Tu es qui restitues hereditatem meam mihi, sibi supremum Iudicem conciliet, ut audire mereatur in ultimo examine, euge serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui. Quocirca ego Wido generoso genere genitus miles, prenomine vocitatus Dives, in suprema positus sorte, reddendo debita nature corporali morte, testamentum atestatione astantium testanti de patria hereditate facere disposuis, Deo et Ecclesie Divionensi in honore C... fabricate prothomartiris Stephani, quatinus pro me fundat apud Dominum preces miserrimorum peccatore, qui in morte exoravit pro pessimo persecutore: hinc quoque in primis venerabili Clero Deo et Dei amico obsequium spiritale conferenti, dono sine alicuius servitutis dono, et coram filiis et palam notis et propinquis confero nullum debitum, nullam exactionem, nullum exenium alicui viventi reddendo vel futuro postero in villa Brischoni I mansum et quicquid ad ipsum pertinet, videlicet agros, vineas, prata, silvas, molendinum et servos et servas et filiis et filiabus ipsum mansum culturantes, et in eo habitantes: scilicet laudantibus meis filiis, Warnerio supra dicte Ecclesie Abbate, Walterio proconsule et Hugone eorum fratre et Widone eorum nepote et quampluribus Divionis castri oppidanis militibus, supradictum etenim mansum Olradus tenuit.	Pérard, p. 71. — Petit, p. 381, n° 37. — Fyot, p. 71, n° 107. — Cartul. LXXV.	
N° 76.	Sans date.	Donation par Rocelinus à l’abbaye de Saint-Etienne d’un alleu à Fixin et de manses à Barges, à Perrigny et à Corcelles.	Sciant omnes tam futuri quam presentes, quia Rocelinus, quod Romestannus vocabatur, dedit sancto Stephano, in prima donatione, quam dedit Martiri alodum de Fisciniaco, quem tenebat Nunius clericus in vadimonium et mansum quem Wirelcus, in vadimonium de Bargas tenebat, cum vineis et omnibus manso pertinentibus et cum omnibus, que in Bargas habebat; et in Patriniaco, quicquid in vineis et in campis et in aliis rebus tenebat, aut aliquis per eum: et ad Corcellas unum mansum cum vineis et omnibus manso pertinentibus, et cuncta que ibi habebat, que tenebat Odelmarus Brunus in vadimonium et Boscum Versantem et servum Aldonem, cum infantibus in vestituram. Post hec, alia vice dedit Prothomartiri silve, nomine Carmelis, partem suam et suam partem silve Calsarum, et de petra communi et de calcenolea et de nois que ex parte Bosci Versantis sunt, partem suam cum terra ibidem adiacente et Adgrisce mansum Alchenrici cum omnibus manso pertinentibus, scilicet terra, campis, silvis, pratis, aquis, exis et regressis: item Quintiniaco mansiolum cum omnibus manso pertinentibus, quem Aymo Rusticus tenebat in vadimonium.	Pérard, p. 72. — Cartul. LXXVI.	
N° 77.	Sans date.	Robert, duc de Bourgogne, voulant recevoir l’absolution de ses fautes, rend à Saint-Etienne un cellier, sis dans une vigne près de Dijon, dont il avait usurpé la possession.	Auctor pietatis medicamenta adhibens, varia peccatricis anime vulneribus disponensque eius piis consolari remediis doloribus, infidelitatis errori devolute fidei lumen exhibuit fide precepta rursus, in culpa lapse antidotum confessionis attribuit, qua adepta, per mundane largitionem sustantie concupiscere patriam eterne hereditatis premonuit dicens: Facite vobis amicos de mammona iniquitatis, ut cum defeceritis, recipiant vos in eterna tabernacula. Ad huiusmodi etenim vocis exortationem, auditus Roberti Burgundiorum ducis, audacis Principis intentus, spes quoque illius in melius erecta, suorum reminiscens pravorum operum expavescens saluti anime immanitatem rapinarum, disposuit in animo suo adire Apostolorum limina, quatinus illorum interventione precum adiutus solvant suarum cathenas culparum. Hec enim premeditans, divino munere preventus, humili devotione, prius positis mundanis negociis, petiit Ecclesiam beati Stephani prothomartiris Divionensem, cuius advocato Clero, in hec verba prorupit: Quoniam multiplicata est super me iniquitas ignorantie mee et iniurie mee hanc adversus Ecclesiam, timens ne descendat hec iniquitas super verticem meam, edificationem vinee insuperurbio Divionensis castri versus Aquilonem site, pro amore Dei vobis reddo hic precioso Prothomartiris iugiter famulantibus, eo inquam pacto ut amodo neque ego, neque aliquis post me in Ducatu succedens, vi aut ex aliqua exactione de communione fratrum temptet distrahere.	Pérard, p. 72. — Petit, p. 383, n° 39. — Fyot, p. 44, n° 77. — Cartul. LXXVII.	
N° 78.	Sans date.	Confirmation de l’exemption du droit de gîte, accordée par le duc Robert au monastère de Saint-Michel, fondé par ses ancêtres. — Clause pénale.	Omnibus sancte Dei Ecclesie fidelibus, secundum catholice fidei institutionem degentibus, notum hoc esse volumus, quoniam prope muros Divionis castri, habetur monasterium in honore sancti Michaelis constitutum honorifice, antecessoribus tempore Rotberti Regis, sueque uxoris detentum sine Principis hospitalitate; quapropter poscit sancti Stephani clericorum conventus duci Roberto, ut in tali eos liceat persistere honore, in quali eos repperit illo veniente. Recepit enim illorum petitio, quod devote poscitur ab eo. Novit namque hoc egisse quod nunc facit sua familia, per peccata: iubet ne amplius hospitalitatis potestatem, illic vi, neque pacem ullus suorum sumat. Si quis amodo faciat, excomunicatione fidelium feriatur perpetua, si autem violaverit, aut aliquid inde violentia detraxerit, solvat X libras auri, loci conventu.	Pérard, p. 73. — Petit, p. 378, n° 34. — Cartul. LXXVIII.	
N° 79.	Sans date.	Donation aux chanoines de Saint-Etienne de trois manses à Marsannay et d’un esclave, par Anna. — Laudatio de ses deux fils.	Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, quod Anna, Christi famula, cuius mentionem paulo hic inferius facimus, infra comitatum Hoscarensem in villa que vocatur Marcilleis, dedit Ecclesie almi Prothomartiris Stephani Divionensis, ad communem mensam canonicorum ibi Deo famulantium, pro peccatorum suorum remissione, animeque sue redemptione, III mansos, quos sub eius potestate videbantur possidere, Constantius et Vitbertus atque Ricardus, cum vineis, silvis, terris cultis et incultis, omnibusque rebus nec non et consuetudinibus, ad eosdem mansos pertinentibus, laudantibus filiis suis, scilicet Fulcone, supra dicte Ecclesie canonico et alio nomine Warnerio. Similiter quoque dederunt eidem Ecclesie, eadem Anna filiique sui supranominati, servum unum, nomine Maygonum, Occhlonis filium.	Pérard, p. 73. — Cartul. LXXIX.	
N° 80.	1059.	Concession faite à Saint-Etienne par Harduinus, évêque de Langres, de l’église de Darois, sur la demande de l’archidiacre Girardus et de l’abbé Warnerius, archidiacre du Bassigny.	In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, ego Harduinus sancte Lingonensis Ecclesie, gratia Dei episcopus, notum esse volo omnibus Dei fidelibus, Girardum archidiaconum Divionensem et Warnerium, similiter archidiaconum Bassiniacensem et abbatem sancti Stephani Divionensis Ecclesie, nostre serenitatis adiisse obtutus et epetisse, quatinus concederemus altare in Darilla villa, constitutum in honore sancti Genesii Divionensi, Ecclesie sancti Stephani prothomartiris. Quorum petitionibus concessi eidem Ecclesie, tali tenore ut tempore synodi debita persolvat. Hactum hoc Lingonis, millesimo quinquagesimo nono anno Dominice Incarnationis in die XII regnante Henrico rege Francorum, anno XXXIIII. Signum Girardi archidiaconi. Signum Warnerii abbatis. Heuvrardi decani. Herlerii, archidiaconi. Roberti. Hugonis. Saiferii. Gotzelini. Gibuini. Milonis. Helmarici. Iohannis. Hugonis.	Pérard, p. 73. — Fyot, p. 42, n° 72. — Cartul. LXXX.	
N° 81.	Sans date.	Délaissement par le duc Robert à Arduinus, évêque de Langres, de l’atrium de l’église de Sennecey, et maintien de la justice de Saint-Etienne sur les hommes qui habitent aux alentours.	Tam presentibus quam future posteritati canonicorum Divionensium providentia innotescere voluit, quod domnus Arcardus Cabilonensis episcopus, Ecclesiam de Ciliciaco dedicavit, suasu domni Arduini Lingonensis episcopi et Rocelini de sancto Iuliano eius decani. Quippe domnus Arduinus ad has partes non audebat propter infestationem Roberti duci accedere, sed hoc firmiter retinendum quod supra dictam Ecclesiam noluit ante benedicere, nisi prius domnus Stephanus atrium illius Ecclesie ab omni sua suorumque successorum dominatione et potestate tutum et quietum redderet et homines sancti Stephani, qui in ipsa villa habebant domicilium et haberent amodo et deinceps. Ita tamen quod si quis de hominibus sancti Stephani infra atrium, sive extra positus, illi sive cuilibet iniuriam faceret, per manum canonicorum iusticiam reciperet. Quod supradictus Stephanus denominative, pro requie patris sui Teoderici prompto concessit animo, nec non et suorum antecessorum animarum remedio. Facto hoc dono adsistentis plebis suffragio, domnus Acardus episcopus, omnes illos posuit sub anathemate, quicumque hoc donum violarent et previdit eis perpetuum ve. Huius rei sunt testes canonici Divionenses: cantor Guschelinus, Olbertus, Durannus, Goncelinus, sacerdos eiusdem Ecclesie. Layci quoque Galo de Tremulo, Wido de Acellulis, Ingellio Gallicus, qui ipsam Ecclesiam fecit, Humbertus, Gaudebertus et alii quamplures qui huic dedicationi interfuere; regnante rege Henrico in Francia, Roberto fratre eius ente duce in Burgondia, Arduino supradicto presule Lingonensibus presidente.	Pérard, p. 73. — Petit, p. 382, n° 38. — Cartul. LXXXI.	
N° 82.	Sans date.	Donation par Henri, fils du duc de Bourgogne, à l’église de Saint-Etienne de droits d’usage dans la forêt de Saint-Julien. — Laudatio d’Hugo et d’Odo.	Henricus Roberti ducis filius Burgundie tribuit sancto Divionensi Stephano, et suis servitoribus, usuarium in nemus, quod apud sanctum Iulianum habetur, ad opus porcorum sive ad focum faciendum, tectaque cooperienda, laudante Hugone atque Odone.	Pérard, p. 74. — Petit, p. 386, n° 41. — Fyot, p. 45, n° 80. — Cartul. LXXXII.	
N° 83.	Sans date.	Don par Gérardus de Grancey en faveur de Saint-Etienne, des droits qu’il prétendait avoir sur Teza d’Ahuy, et ses descendants.	Canonici Divionenses his notulis voluerunt conmendare tenaci memorie quod Girardus de Granciaco, pro suorum venia delictorum atque parentum, dedit prothomartiri Stephano absolute, quicquid servitutis exigebat in Tesa de Aquodio et eius sobole. Factum est autem hoc donum Lingonis in Ecclesia beati Manmetis, ante altare sancti Iohannis ad Fontes, in presentia Arduini, episcopi super Fontes adpodiati nec non Warnerii abbatis Ecclesie Divionensis, astantibus quatuor canonicis Divionensibus, scilicet: Roberto, Duranno, Oberto, Manardo grammatico et imo layco Ricardo de familia sancti Stephani.	Fyot, p. 74, n° 111. — Pérard, p. 74. — Cartul. LXXXIII.	
N° 84.	Sans date.	Même donation en faveur de Saint-Etienne par Wido de Grancey: il renonce à invoquer des droits litigieux.	Provida cura Divionensium canonicorum, tam future posteritati quam presentibus, sub istarum testimonio litterarum notificare curavit, domnum scilicet Widonem de Grancyacho et eumdem comitem de Salico, pro remissione suorum peccatorum, nec non suorum antecessorum, Ecclesie beati Stephani Divionensis donasse, quicquid calumpniabatur, scilicet Tezam et suam sobolem super homines apud Aquodium conmemorantes. Huic profecto laudi atque favori, ex nostra parte Odo, dux Burgundie interfuit et Almardus. Ex parte vero Widonis, Gosbertus, Rufus de Castelione et Scimaudus de Tylocastro, et quod dederat Ecclesie, ut firmum atque ratum in eternum perseveraret hoc rodulo donum fecit super altare, presentibus supra memorato duce, Almardo, Gemelino, nostra de parte, nec non maxima parte Cleri Ecclesie, quorum hec sunt nomina Cuschelinus, Paganus, Valterus, Humbertus et de familia Oddemarus, Tebertus, Petrus, Oldierius, Rodulfus.	Pérard, p. 74. — Petit, p. 393, n° 56. — Fyot, p. 44, n° 78. — Cartul. LXXXIV.	
N° 85.	Sans date.	Raynardus, évêque de Langres, voulant rétablir l’église de Saint-Etienne dévastée par la persécution, lui cède la trésorerie, sur la demande de l’abbé Guarnerius.	In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Spiritus sancti. Amen. Cum ferre universa, in quibus in hoc mundo luctamur et vana videantur et sint, preter aliqua, si Deo redduntur, servitia, vel que sibi servientibus impenduntur beneficia, studeat quisquis fidelis, dum tempus est, Deo servire, mandatis illius in quantum poterit non desistat obedire. Quod qui fecerit Deoque famulantibus aliquas elemosinas contulerit, certus sit de impetrenda peccatorum suorum remissione et de multiplici non dubitet remuneratione. Ego igitur Raynardus Dei misericordia Lingonensis episcopus, videns Ecclesiam beati Stephani Divionensis monasterii, tyrannorum persequtione vastatam, populorum insaniam, per pastorum incuriam, a pristina divitiarum opulentia deiectam, volens ei in aliquo subvenire, thesauriam, que a multis temporibus in manu abbatis eiusdem loci fuerat, intercedente Guarnerio abbate, in conmunes sumptus, canonicis premisse Ecclesie tradimus habendam, pro remedio anime mee et anniversario post dicessum meum, uno quoque anno celebrando. Cuius rei testes sunt: Guarnerius abbas, Amalricus decanus, Gozelinus archidiaconus, Girardus, archidiaconus, Germundus prepositus, Bernardus eiusdem loci prepositus, et thesaurarius. Acta sunt hec Gregorio papa existente. Phylippo regnante, Stephano cancellario dictante.	Pérard, p. 74. — Fyot, p. 42, n° 73. — Cartul. LXXXV.	
N° 86.	Sans date.	Wido, maire de Dole, ayant usurpé la terre de Crecey appartenant aux chanoines de Saint-Etienne, ceux-ci se font remettre en possession par l’intermédiaire de Wilelmus, comte de Bourgogne.	Ad memoriam future posteritatis, est traditum, quod Wilelmi comitis tempore, Wido, maior de Dolio, sancti Stephani, terram apud Creceiacum sitam, et homines in ea habitantes, calumpniari et iniuste tractare cepit. Propter quam iniuriam, supradictum comitem, canonici adierunt, ibique et in eius et suorum principum presentia, causam suam diligenter tractaverunt. Qua bene ex utraque parte ventilata atque discussa, fuit cognitum, quod comes Wilelmus, vel quilibet alter, excepto sancto Stephano dumtaxat, nec ius, nec consuetudinem nec usuale, in ea terra, nec in hominibus in ea habitantibus habebat. Ita quod Albertus de Folcherens voluit ostendere ita esse, vel iureiurando, vel pugnando. Et hoc monitu domni Widonis et fratris eius Raynardi fatiebat, de quorum antecessoribus ista terra sancto Stephano remanserat. Tamen de quodam libero homine qui supradicti Widonis terram deseruerat, et ad mansum sancti Stephani se contulerat, iudicatum fuit quod medietatem census eius debebat habere, et sanctus Stephanus reliquam partem cum rustico retineret. Igitur comes et Wido de facta iniuria valde penituerunt, et penitendo indulgentiam a canonicis expetierunt et ne ulterius tale quid fieret, Deo et sancto Stephano voverunt.	Pérard, p. 76. — Fyot, p. 45, n° 79. Cartul. LXXXVI.	
N° 87.	Sans date.	Donations faites aux chanoines de Saint-Etienne, de manses et de terres en divers lieux par Walterius Emmalricus et Ponzo de Bargas.	Apud villam Carlam, dedit Walterius miles, unum mansum, cum terra arabili et pratis et silvis, et servis, in eadem Barrochia. Apud Iz villam, dedit Emmalricus miles, ex parte Rarerius III iornales terre arabiles, pro anima fili sui Walterii, quem occiderunt milites de Monte Salvio, et apud Corcellas, in silva dedit idem I mansum, cum terra arabili et pratis, et silvis, et unam ancillam nomine Aledem. Ponzo de Bargas dedit sancto Stephano Prothomartiri I mansum de graverio apud Bargas et Osannam filiam Marie de Platea. Signum Duranni cantoris, Magnerii C. ex parte ipsius Wirrici, Lucie uxoris proconsulis. Signum Erlebaudi parvi et uxoris eius.	Pérard, p. 77. — Cartul. LXXXVII.	
N° 88.	Sans date.	Etienne de Dijon donne à Saint-Etienne un champ et un manse à Sennecey.	Stephanus Divionensis dedit beato Stephano, pro remedio anime sue et parentum suorum, campum ante suam portam. Siliciaco dedit suum maximum pratum et campum desuper et mansum de Perario et terram sibi pertinentem.	Pérard, p. 77. — Cartul. LXXXVIII.	
N° 89.	Sans date.	Donation par Aldierius de diverses pièces de terre à Crecey et Musis Villarium.	Apud Quintiniacum, dedit Aldierius III iornales terre arabilis, II iornales et dimidium, in uno prata, alium dimidium super Criceium. Et hoc fecit pro anima patris et matris et hoc ad laudem Hugonis de Marceio et suarum sororum. Teste Garnerio preposito et Odone de Manerio et Bernone presbitero et Otranno et Girardo. Et pro Berengario fratre suo dedit I iornalem apud Musim Villarium.	Cartul. LXXXIX.	
N° 90.	Sans date.	Mention de donations faites par divers aux chanoines de Saint-Etienne, sur les finages de Saulon, Barges, Domois et Fixin.	Monte Fonteanello iornalem I, in fine Salon, in summitate montis, iornalem I, in fine Bargis, iornales II. Apud Dumes habet sanctus Stephanus mansum I de primis donis. Apud Dumeam villam, dedit Iocelmus sancto Stephano I mansum cum vineis et campis et pratis et servis utriusque sexus, in fine supra Vuauram, terre ipsius mansi adiacente I iornalem. In Crays dimidium, in vinea Belesem, dimidium iornalem, in platea dimidium iornalem. Ad Quartem I iornalem, ad Solium, iornalem, in Tasnerias II iornales, in via sancti Antonii I iornalem, ad Vulpeam I iornalem, unum iornalem in Charel. In fine ultra caminum III iornales, iusta terra Acardi, ad campum Iscuiulium I iornalem. Ad semitam Parriniaco I iornalem, in Cassaneis II et dimiduim, ad Spinam I iornalem, in Cunba II iornales, in Alusia II iornales. In eadem villa dedit Wido sancto Stephano I iornalem vinee et I iornalem terre arabilis. In eadem villa, dedit in Crais Arrius sancto Stephano dimidium iornalem Item in eadem villa, dedit sancto Stephano Constantius dimidium iornalem et duas operas vinee et IX iornalia terre arabilis. In eadem villa, dederunt et vendiderunt Berno et Eldierius et mater eorum Rayneldis et filia eius Eldesendis sancto Stephano, duas operas vinee, in clauso Iocelini, accipientes a quodam canonico, nomine Benigno VI solidos denariorum. Testes Humbertus, Anxius et Iohannes. Item in eadem villa dedit Hugo sancto Stephano dimidium iornale in clauso Iocelini. Apud Bargas ad Folcimagnam, habet sanctus Stephanus unum mansum cum vinea. Apud Bargas, Morondus, Eldierius, et Hugo, tres fratres, et Robertus filius Eldierii, dederunt sancto Stephano unum mansum cum vinea. In eadem villa, dedit Odo in Preis, sancto Stephano, unum iornalem terre arabilis et I iornalem in Preis. In eadem villa, et termino Salaon, dedit sacerdos Teubaldus sancto Stephano, I iornalem terre arabilis et unum iornalem in Preis. In eadem villa dedit Oa sancto Stephano II operas vinee. In eadem villa ad Noerium dedit clericus Iarlannus sancto Stephano unum iornalem terre arabilis. In eadem villa dedit Retruda I mansum sancto Stephano. In Folcimagna, dedit Bono sancto Stephano medietatem unius mansi et in predicta villa totam hereditatem partis sue. In eadem villa, in vico Bonaldi dedit Willerius II operas vinee. In eadem villa, in Verneo, dedit, prothomartiri Andreas I operam vinee. In termino Saloon, in Fontenello monte, dedit Walterius II iornales terre arabilis, in Montiolo I iornalem, in eadem villa, ad plantam Alcherii dedit Wido I operam vinee: in extremitate vici Bonaldi, dedit Berco dimidiam operam vinee. Apud Saloon dedit Humbertus miles prothomartiri Stephano I mansum cum vineis, et campis, et silvis, et omnibus cunsuetudinibus alio nemini aliquod servitium debent. Apud Bargas in fine Folcimagne terre ipsius mansi dimidium iornalem iacet. In termino Idumeo apud Praelem, tercia pars II iornaliorum habetur. Ad vineam Vuarini, tercia pars I iornalis. Ad Carmel I iornalem, in eodem termino, iuxta Cenfons terre, tercia pars, que est sita infra terram sancti Baudelii et sancti Manmetis, predicto manso pertinet, et a terra sancti Petri, usque ad caminum, tercia pars. In termino Coche, ad Graveriam, I iornalem; in termino Cavenniacho, ad pratum mansi I et dimidium iornalem, in termino Fisciniaco, ad villare, I iornalem, Cassanolie silve tercia pars, que est sita infra terram sancti Benigni et sancti Manmetis et usque ad caminum; de Noa silva tercia pars. Dimidia silva de campo Giliranni, predicto manso pertinet. In Prohencheria medietas terre, que sita infra terram sancte Marie et sancti Marcelli, ad Cannellum I iornalem habetur. In Valam dimidium in omnibus terminis et locis supranominatis, in silvis et campis, absque manso et absque I dimidium iornalem, de eadem hereditate, quam partiebantur cum Humberto, dederunt Vuarnerius et Eldesendis uxor eius et Landricus filius eorum prothomartiri, tantum similiter quantum Humbertus, accipientes a canonicis loci ipsius XXV solidos nummorum. Testes Benignus canonicus, Robertus canonicus, et Hugo canonicus, Latone abbas, Ricardus laycus, Giraudus. In eadem villa dedit Arbertus in Vala, prothomartiri dimidium iornalem. Apud Saloon, sub terrorem dedit Lebrannus medietatem partis sue hereditatis, in manso, in campis, et vineis et pratis et cunsuetudinibus.	Pérard, p. 77. — Cartul. XC.	
N° 91.	Sans date.	Donation à Saint-Etienne de la monnaie de Dijon, par Robert, duc de Bourgogne, et sa femme.	Kalendas Iulias, feria VI donavit Robertus dux et uxor sua Hylia, sancto Stephano, monetam de Divion et donavit in vestitura denarios XV et dimidium pro baculo.	Pérard, p. 78. — Petit, p. 377, n° 33. — Cartul. XCI.	
N° 92.	Sans date.	Mention de donations de vignes à Saint-Etienne par divers à Quetigny et à Gevrey. — Enumération des biens de Saint-Etienne à Basmont, Orgeux et Chaignot; de ses églises à Couchey, Marsannay, Perrigny, Varois; de terres à Arcelot, Pruntiaco, Corbeton, Renève et divers autres lieux; des terres du secrétaire à Cromois et mention d’une donation à Barges.	Ad vineas Retrudis, dedit Aymo quidam Reusticus de Quintiniaco sancto Stephano, I petiolam de vinee iuxta viam, ex parte Parriniaco. Apud Giure dedit Anna uxor Humberti militis, pro Humberto et filiis suis Eustatio et Theoderico, sancto Stephano, in campo Arvei V iornales vinee: in termino Briscon in Charuc dedit dimidiam operam vinee, in Vineto II operas; in vinea Sumbardesca II operas vinee; in Praelis II operas bipartitas; in Causalo Adrual, I operam. In Giure dedit in vinea Barmart femina Letuisia, prothomartiri I iornalem; in eadem villa, in Crays, dedit Aaldus canonicus I operam et in villa I curtille. Igitur in eadem villa, paulo superius nominata, emit Vualterius et Benigna eius coniux, duas operas vinee, in loco qui vocatur Vinetus, de Ricardo et Gondrada uxore sua. Mortuo autem Vualterio et paulo post Andrea, eius filio dederunt Benigna supra memorati coniux et Galo illorum filius, easdem vinee operas Ecclesie almi prothomartiris Stephani Divionensis, pro redemptione anime viri sui et pro loco sepulture predicti Andree. In termino Briscon, dedit Teburgia in Vineto prothomartiri dimidium iornalem vinee. In eodem termino dedit Eldierius dedit in Charuc prothomartiri II operas vinee. Item in Charuc dedit Erminrea, pro filia sua, cuius hereditas erat, dimidium medietatis unius iornalis apud Briscon: in Causalis dedit canonicus Ornadus pro uxore sua, cuius hereditas erat, almo Stephano, unam operam. Terra sancti Stephani ultra Bassum montem ad pratum aceris IIII iornales. Terra Humberti Descherrus hinc et terra Milonis de Bellomonte inde: Item in Mancino III iornales, in prato de Craas II secture, in Noa de Salvaniaco IIII secturas; in Chimino IIII iornalia, apud Urgeolum mansus Nerduini calicis; apud Chasniacum III mansi de terra Hugonis Capeti, cum IIII iornalibus et cum I prato ad ipsos mansos pertinentibus. In prato Duini quarta pars. Hoc pertinet ad abbatiam sancti Stephani, ecclesia de Cootchiaco et due capelle una de Mercenniaco et altera de Patriniaco et Ecclesia de Varua et terra de Acellis et quicquid ad eam pertinet, et ad Pruntiaco mansum I ad Curtebetoni mansum I et terra de Renanis de Chilgis mansum unum, et homines de Vetrangas et capella de Cortharno. Hec est terra sancti Stephani sita in confinio de Missiniaco, ad campum de Spina III iornales, in Elual V iornales, ad Stultium Vuilensti IIII iornales. In campo de Groseleto VII iornales, ad Vinetum II iornales: in campo Grimaudi I iornalem, ad campum Bithud I iornalem, de terra Iezuni II olehias ad Pirum IIII iornales, ad campum de Noerio VI iornales, in campum Mulchis III iornales, de terra Constantini Portarii II iornales, in campo Aseraulo VIII iornales, in Aquosis III iornales et in eodem loco I iornalem separatum; in campo de Puseolis VIII iornales, de terra quam Oldemarus dedit pro matre sua, I iornalem, de terra Aranni II iornales, ad Exclusam X iornales, in Planchia Bernardi III iornales, apud Cavaniacum III iornales. Hec est terra ad secretarium pertinens: apud Cromaium in Craio de Pomerio V iornales, in Calmo de Furistellis dimidium iornalem, in Crais de Craori I, in Crais de Corilo II, in Golgonna II, in Triseris II, in fine de Ulmo III, in fine de Quintiniaco II, in fine de Acerno I. Ad fontem Ulmi I, in Craio de Runtia I. Ex alia parte ville, in Albina de Iali III in Mortua Aqua II, in Pirrerio II, in Vallis III, in Rua Bernonis I, in Canaderio et in Magno Campo, et in Vinerio fit I. Hec est terra sancti Stephani in Ast, in confinio sancti Apollinaris, adiacens: mansus unus de terra Constantii Celebran apud Sanctum Apollinarem, iuxta furnum, qui est in terra sancti Stephani; inter terram sancti Leodegarii, et sancti Petri.... dimidium iornalem, in campo Iotram II, que dedit Romestanus et Vuido filius eius, in campo Aignurii I, ad campum de Corilo I, quod dedit Ermenrea; in eodem I quod dedit Theodericus, ad fontem Cogneth I de Maria; in eodem I de Theoderico Franco; in eodem I de Roberto de sancto Martino; in campo de Gulata I et pratum ad Capud; in campo Alimari I propter Mariam Grossam; in Albinis de Tasneris II que dedit Albricus; ad fontem Britonis I de Ermenrea, adiacens terre Theoderici; in Crais super Tastieri III propter uxorem Amarici. Ecce XVI iornales et dimidium. Hec est donatio hereditatis, quam dedit Humbertus filius Aaldi, sancto Stephano, adiacentem in locis infra scriptis, scilicet iuxta montem Bargis, tres partes unius iornalis: in clauso de Salidos dimidium iornale, in fine Saloon II iornales de hereditate Sicherii, in Longo Campo I iornale, ad boscum Enralo I iornale, de quo medietatem dedit Berardus sancto Stephano. Si quis hoc contradixerit, anathema sit. In villa que dicitur Cortanico mansum unum, in campo Gensuerii I iornale, in campo Morense IIII iornales; in ipsa fine, iornaliorum XX. In fine Ugunerii iornales IV de pratis duas secturas; in Longifame iornale I, in Vezoza II iornales; in fine Poliaco iornales XII in fine Moncello iornales VIII. Hec est terra in villa Siliciaco in fine ipsius, in prato Dodoni, Enricus donavit sancto Stephano iornales II de terra arabili, de uxore sua iornales II, in fine Varennis, Alricus pro uxore sua iornales III, in fine Ponpetra, Remigius pro infantibus suis, iornalem I et dimidium, in fine ipsius ville, Lilta I iornalem Teuricus iornalem I, Eldear iornalem I, de Ricardo iornales III, item in Braia fine, unum iornalem de Constantino, Siliciaco et Merulis iornales III. In Merulis villa, de Valdrico et suo filio, iornales III, de Culardo iornalem I, de Stephano iornalem I, de Oldear defuncto iornalem I, de mancipiis sancti Stephani, de Berto iornalem I, de Aledo iornalem I. Suffisia Varinus et eius uxor Sufisia Durannus et sua uxor Eldiburgis, Consuelis et Maineldis, Symeon testis illorum et pueri ipsorum. Hec est donatio per quam supradicti homines tradiderunt Vuarnerio preposito, terram quam habebant in villam Sampaniaco in loco qui dicitur Cumbis, scilicet quantum duobus sufficit operariis. Donatio quam fecit Rodulfus canonicus, de suo beneficio, sancto Stephano, in villa Patriniaco mansum I et de altero manso, petiola una et de tercio manso petiola una, in Vignolis de vinea una opera, in Desertum S opera, ad Casnum opera una, ad clausum Roberti.	Pérard, p. 79. — Cartul. XCII.	
N° 93.	Sans date.	Donation d’un manse à Baissey par le chevalier Jofredus à Saint-Etienne.	Iofredus miles, dedit prothomartiri Stephano Divionensi apud villam que vocatur Baysses, mansum unum et servum, nomine Walonem, cum filiis et filiabus suis, ita generatos, quemadmodum illos quos erat geniturus, nichilominus omnia ad prescriptum mansum pertinentia, videlicet prata, silvas, terras cultas et incultas, aquas et decursus aquarum et per lignum fecit donationem.	Pérard, p. 80. — Cartul. XCIII.	
N° 94.	Sans date.	Autre donation d’une terre à Sully, par Rotruda. — Laudatio de ses parents.	Ego Rotruda dedi sancto Stephano, pro remedio anime mee, I iornalem terre arabili, apud villam Sulliacum, in fine Chasnerie, laudante marito meo, cum filiis et fratribus parentibusque meis. Ex uno capite via publica est, ex alio capite ac ex utroque latere terra sancti Stephani habetur.	Cartul. XCIV.	
N° 95.	Sans date.	Affranchissement de la serve Ameline, par la dame Aveline, qui retient l’enfant de ladite serve, né d’un commerce incestueux.	Manifestum fieri volumus, quod Ebrardus Tormalauda, servus sancti Stephani, Avelinam villicam de Disto, in uxorem accepit. Predictus Ebrardus, unum filium ex alia uxore habuit, et Avelina unam filiam ex alio coniuge. Isti duo tanto illicito amore se dilexerunt, quod filius Ebrardi, Galo videlicet, promisit se ducere in uxorem Amelinam filiam Aveline, si eius voluntatem vellet adimplere: cuius verbis illa convenienter respondit, hoc nunquam se facturam, nisi com iuramento confirmaret quod dixerat, teste audiente. Ille vero, hoc audito, iuramentum fecit, teste Engerranno cognato eiusdem, ut maritali copula iungerentur. Filiam habuerunt, quod parentes mulieris grave ferentes, illum interficere voluerunt, qui etiam iusiurandum disseruit. Antequam vero, quod ille comperiens se ducturum eam in uxorem legaliter promisit, si libera posset fieri. Hoc parentes mulieris audientes et frater eius Arembertus, laboraverunt ut fieret libera a servitute domne Anneline, que ex Deo et beato Stephano illam in pace concessit, filiis suis laudantibus, Galone, Wirrico, Hugone, Aimone; filiam vero que de incestu orta est sibi retinuit. Hoc ut superius premissum est factum fuit in claustro sancti Stephani, coram canonicis eiusdem Ecclesie. Signum Benigni, Cuschilmi, Arnulfi, Odonis, Humberti, Valterii, Buriot. Item Valterii, Duranni, Odemari, Arberti, Faverici.	Pérard, p. 80. — Cartul. XCV.	
N° 96.	Sans date.	Donation d’une serve à Saint-Etienne par Girardus. — Laudatio de ses fils et de sa femme.	Notum sit omnibus, tam futuris quam presentibus, quod ego Girardus, dono beato Stephano, Divionensis cenobii, ad mensam fratrum quandam ancillam nomine Engeltrudam, pro remedio anime mee et parentum meorum, laudantibus filiis meis cum matre eorum Anna scilicet, Vuidone clerico, Humberto milite, Teoderico milite, Teobaudo milite.	Pérard, p. 80. — Cartul. XCVI.	
N° 97.	Sans date.	Abandon, par Richard et sa femme, à Saint-Etienne de tout ce qu’ils prétendaient sur Lambertus et sa progéniture.	Notum sit omnibus quod Ricardus miles, cum uxore sua nomine Sibilla, quicquid in Lanberto et in omni progenie Gonterii patris sui, iuste sive iniuste calumniabatur, sancto Stephano concessit, et pro rodulum donum fecit ex parte sua, astante et laudante Milone suo patre et Odone de Escherio et Ricardo famulo suo, astantibus vero canonicis Widone, archidiacono, Pagano, decano, Duranno cantore, Humberto et de familia Petro, Rodulfo, Humberto.	Pérard, p. 81. — Cartul. XCVII.	
   N° 98.	1098.	Synode tenu à Langres par l’évêque Robert, dans lequel celui-ci accorde à Saint-Etienne les églises d’Ahuy, Quetigny et Sennecey, et ce qu’il a de droit sur celles de Saint-Etienne et de Saint-Michel.	Anno millesimo nonagesimo VIII dominice Incarnationis, Indictione VI, domno et serenissimo Philipo in Galliis imperante, facta est sinodus in sancta Lingonensi Ecclesia, presidente in ea reverentissimo episcopo Roberto, cum religiosis, abbatibus et clericis nec non canonicis eiusdem. Cum supra dicta sancta sinodo cunsilium cepit, qualiter res sancti Stephani prothomartiris Divionensis Ecclesie nimium anichilatas, in melius restaurari posset. Impertivit canonicis ipsius Divionensis Ecclesie qui in ea Domino famulari solebant, quasdam res et ut ibi perpetuo, sine alicuius diminutione vel subtractione permanere possent, scripto sue auctoritatis confirmavit. Que res sunt site in pago Divionensi et Oscarensi, iuxta castrum Divionense, in villa que dicitur Aqueductus, capellam cum paratis et eulogiis. In villa quoque Quintiniaco et Siliciaco dedit supradictis canonicis capellas et paratas et quecunque ad ipsum pertinebant; insuper et quicquid habebat in Ecclesia sancti Michaelis que sita est iuxta muros ipsius castri et in Ecclesia sancti Stephani prothomartiris que est intra muros, necessitatibus eorum largitus est. Signum Guilenci, archidiaconi Gocelmi, archidiaconi, Emmalrici archidiaconi, Varnerii archidiaconi et abbatis eiusdem loci. Signum Vidonis archipresbiteri.	Pérard, p. 81. — Fyot, p. 42, n° 74. — Cartul. XCVIII.